Summary
# De psychologie van slachtofferschap en reacties op lijden
Dit hoofdstuk verkent de psychologische facetten van slachtofferschap en de verschillende reacties die mensen op lijden hebben.
### 1.1 Definitie en concepten van slachtofferschap
Slachtofferschap kan worden beschreven als de staat van iemand die is getroffen door een misdaad of een traumatische gebeurtenis. Het concept is breed en omvat niet alleen directe slachtoffers van criminaliteit, maar ook personen die lijden door sociale of politieke omstandigheden. De studie van slachtofferschap, victimologie, onderzoekt de relatie tussen daders en slachtoffers en de reacties van de samenleving op slachtoffers [43](#page=43) [44](#page=44) [45](#page=45) [46](#page=46).
#### 1.1.1 Culturele victimologie
Culturele victimologie onderzoekt de bredere maatschappelijke constructie van slachtofferschap, waarbij de vraag wordt gesteld of "we allemaal slachtoffers zijn". Dit perspectief kijkt naar hoe angst en risico's worden gepercipieerd en hoe dit invloed heeft op het idee van slachtofferschap [41](#page=41).
#### 1.1.2 Competitief victimisme
Competitief victimisme verwijst naar situaties waarin groepen strijden om de erkenning van hun eigen lijden boven dat van anderen, met name in gewelddadige conflicten. Dit kan leiden tot een cyclus waarbij lijden nieuw lijden voortbrengt [41](#page=41).
### 1.2 Reacties op lijden
Mensen reageren op verschillende manieren op lijden, zowel op individueel als op groepsniveau. Deze reacties variëren van het zoeken naar betekenis tot het ontwikkelen van veerkracht.
#### 1.2.1 Zingeving na trauma
Na traumatische levensgebeurtenissen zoeken individuen vaak naar betekenis om hun ervaringen te verwerken en zich aan te passen. Dit proces, bekend als "meaning making", is cruciaal voor herstel en welzijn [42](#page=42).
#### 1.2.2 Narratieve benaderingen van slachtofferschap
Verhalen spelen een centrale rol in hoe slachtoffers hun ervaringen vormgeven en communiceren. Het begrijpen van deze narratieven is essentieel voor zowel slachtoffers als het strafrechtelijk systeem. "Narratieve victimologie" onderzoekt hoe verhalen van onrecht worden verteld en hoe deze de identiteit van slachtoffers beïnvloeden [43](#page=43).
#### 1.2.3 Posttraumatische groei
Naast de negatieve impact van trauma, kunnen sommige individuen posttraumatische groei ervaren. Dit houdt in dat men positieve veranderingen doormaakt als gevolg van een traumatische gebeurtenis [45](#page=45).
> **Tip:** Posttraumatische groei betekent niet dat het trauma "goed" was, maar dat individuen manieren kunnen vinden om sterker uit een crisis te komen.
#### 1.2.4 Secundaire victimisatie
Secundaire victimisatie treedt op wanneer slachtoffers nogmaals worden geschaad, vaak door de reacties van de maatschappij, het rechtssysteem of de media. Dit kan leiden tot epistemic injustice, waarbij de kennis en ervaringen van slachtoffers worden ondermijnd [43](#page=43) [47](#page=47).
> **Voorbeeld:** Een slachtoffer van seksueel geweld dat wordt ondervraagd op een manier die impliceert dat zij schuld heeft aan de aanranding, ervaart secundaire victimisatie.
### 1.3 Observerreacties en schuldattributie
Hoe omstanders reageren op verhalen van slachtoffers is een belangrijk psychologisch fenomeen. Dit omvat de toewijzing van verantwoordelijkheid voor een ongeval of misdaad [44](#page=44).
#### 1.3.1 Schuld van het slachtoffer (victim blaming)
Schuldattributie bij slachtoffers, ook wel "victim blaming" genoemd, is de neiging om slachtoffers (mede)schuldig te maken aan de gebeurtenissen die hen overkomen. Dit kan worden beïnvloed door zowel kenmerken van de observeerder als kenmerken van het slachtoffer. Dit fenomeen komt met name voor bij reacties op seksueel geweld [45](#page=45).
> **Tip:** Onderzoek suggereert dat individuen die zich minder bedreigd voelen, minder geneigd zijn om slachtoffers de schuld te geven.
### 1.4 Hulpverlening en herstel
Verschillende vormen van ondersteuning en herstelprocessen zijn onderzocht in relatie tot slachtofferschap.
#### 1.4.1 Peer support
Peer support, waarbij lotgenoten elkaar ondersteunen, is een belangrijk mechanisme gebleken voor het herstel van trauma. Het bevordert identiteitsconstructie en het delen van ervaringen. Het kan slachtoffers helpen hun eigen verhaal te herdefiniëren na victimisatie [45](#page=45).
#### 1.4.2 Herstellende rechtspraak
Herstellende rechtspraak richt zich op het herstel van schade en het betrekken van alle partijen bij het oplossen van conflicten. In de context van slachtoffers streeft dit ernaar om verder te gaan dan vergelding en restauratie. Verzoening en vergeving zijn belangrijke, zij het complexe, aspecten binnen dit kader [41](#page=41) [42](#page=42) [46](#page=46).
#### 1.4.3 Therapeutische jurisprudentie
Therapeutische jurisprudentie onderzoekt de impact van juridische processen op het psychologisch welzijn van individuen, inclusief slachtoffers. Het bevordert een meer therapeutische benadering binnen het rechtssysteem [47](#page=47).
### 1.5 Identiteit en slachtofferschap
Victimisatie kan de identiteit van een persoon ingrijpend beïnvloeden, met name door het creëren van "bedorven identiteiten". Het proces van het herconstrueren van deze identiteit na trauma is een centraal thema in de psychologie van slachtofferschap [45](#page=45).
---
# Victimologie en de studie van slachtofferschap
Victimologie en de studie van slachtofferschap onderzoeken de complexe aard van victimisatie, waarbij zowel de sociale constructie van slachtofferschap als de subjectieve ervaringen van degenen die schade ondervinden centraal staan [19](#page=19).
### 2.1 Kritische perspectieven op victimologie
Verschillende auteurs hebben kritiek geuit op de vereenvoudigingen en tekortkomingen in met name positivistische stromingen binnen de victimologie, wat heeft geleid tot de ontwikkeling van "kritische" en "culturele" victimologie [19](#page=19).
#### 2.1.1 Ontwikkeling van kritische en culturele victimologie
Kritische victimologie werd populair in de jaren negentig, met invloedrijke publicaties van auteurs als Miers Walklate Fattah en Mawby en Walklate. Deze stromingen richtten zich tegen positivistische benaderingen, die vaak verweven waren met de mainstream criminologie en de institutionele processen van het strafrecht. Culturele victimologie, waarvan Mythen een belangrijke publicatie schreef, plaatst victimisatie en de reacties daarop in hun culturele contexten, en ziet deze als deels producten van sociaal betekenisgeven [19](#page=19) [20](#page=20).
#### 2.1.2 Overeenkomsten en verschillen
Kritische en culturele victimologie delen aanzienlijke overlap in hun focus op hoe sociale en culturele processen de noties van en reacties op slachtoffers en victimisatie vormgeven. Kritische victimologie, geïnspireerd door het marxisme en feminisme, legt een explicietere nadruk op de rol van macht, ongelijkheid en onderdrukking in deze processen, hoewel deze overwegingen ook aanwezig zijn in de culturele victimologie. Beide velden onderschrijven een concept van het slachtoffer als een handelende en wetende subject, en benadrukken het belang van de stemmen van slachtoffers als zowel epistemologisch als ethisch waardevol [20](#page=20).
#### 2.1.3 Sociale constructie van victimhood
Beide benaderingen hanteren een sociaal constructionistisch perspectief op victimisatie en slachtofferschap, met het uitgangspunt dat louter schade of lijden niet automatisch leidt tot erkenning van victimisatie en slachtoffers. Dit standpunt stelt dat de identificatie van slachtoffers, de erkenning van victimisatie en de reacties daarop afhankelijk zijn van de bredere culturele en politieke context, zoals uitgedrukt in politiek discours, mediarepresentatie, publiek beleid en wetgeving (#page=20, 21) [20](#page=20) [21](#page=21).
##### 2.1.3.1 De "ideale slachtoffer" van Nils Christie
Een veelgebruikt startpunt in de victimologische literatuur over de sociale constructie van slachtofferschap is het werk van Nils Christie. Christie introduceerde de term "ideale slachtoffer" om te verwijzen naar "een persoon of categorie van individuen die, wanneer getroffen door misdaad, het meest gemakkelijk de volledige en legitieme status van slachtoffer krijgt". Dit ideale slachtoffer wordt geassocieerd met zwakte, het uitvoeren van een respectabele activiteit, en kan geen blaam treffen voor de omstandigheden ten tijde van de victimisatie. In contrast hiermee wordt de dader als groot en slecht voorgesteld, en is er geen persoonlijke relatie tussen slachtoffer en dader. Bovendien moet het slachtoffer sterk genoeg zijn om de claim kenbaar te maken, maar niet zo sterk dat het de sociale orde bedreigt [21](#page=21).
##### 2.1.3.2 Culturele mythen en stereotypen van het ideale slachtoffer
Meer recent onderzoek, met name in de sociale psychologie en sociologie, heeft de culturele mythen en stereotypen die het ideale of erkende slachtoffer kenmerken verder in kaart gebracht. Onderzoek naar de perceptie van verkrachting heeft bijvoorbeeld aangetoond dat men verwacht dat een "echt" slachtoffer van verkrachting slachtoffer is van onbekende daders in plaats van kennissen, weerstand biedt aan de aanvaller, nuchter is op het moment van de aanranding, een geschiedenis heeft van weinig seksuele interactie met zowel de verkrachter als eerdere partners, een "respectabele baan" heeft en een "goede moeder" is (#page=21, 22) [21](#page=21) [22](#page=22).
#### 2.1.4 De rol van macht en politieke processen
Kritische en culturele victimologie erkennen dat (reacties op) victimisatie en slachtoffers worden gevormd door politieke processen en machtsverhoudingen. Kritische victimologie onderzoekt specifiek hoe machtsstructuren en -processen de voorkoming, betekenis en effecten van victimisatie bepalen. Het gaat verder dan de sociale constructie van victimisatie en slachtofferschap door te onderzoeken waarom deze constructie zo is als zij is, en richt zich op de politicologisering van het slachtoffer [22](#page=22).
##### 2.1.4.1 Instrumentalisering van victimhood
Slachtofferschap kan worden gebruikt om een kwestie moreel geladen te maken, steun te vergaren voor specifieke doelen en actie te motiveren. Miers wijst bijvoorbeeld op de rol van het slachtoffer als rechtvaardiging voor de toedeling van schuld voor letsel veroorzaakt door een ander en voor de toekenning van voordelen om dat letsel te verlichten. De vraag naar het "waarom" van sociale constructie is onlosmakelijk verbonden met de vraag wie de macht heeft om te bepalen wat victimisatie is, en "wie profiteert" van bepaalde constructies (#page=22, 23) [22](#page=22) [23](#page=23).
##### 2.1.4.2 Ideologisch gebruik van data en victimerechten
Kritische victimologen hebben gewezen op het ideologische gebruik van data, waarbij verschillende partijen dezelfde statistieken van misdaadvictimiseringsenquêtes hebben gebruikt om "het risico op misdaad te bagatelliseren" of juist "te benadrukken". Verder hebben ze opgemerkt dat inspanningen om slachtofferrechten en -steun te vergroten, gepaard gaande met discoursen over het onschuldige slachtoffer, samenvielen met de implementatie van strengere retributieve beleid tegen daders; de eerste werd vermoedelijk geïnstrumentaliseerd om de laatste mogelijk te maken. Volgens deze redenering heeft de focus en framing van de bescherming en ondersteuning van slachtoffers rechtse politieke agenda's gediend [23](#page=23).
##### 2.1.4.3 Beperkingen van "traditionele" criminal victimologie
Kritische victimologen hebben ook opgemerkt dat slachtofferschap vaak synoniem is met victimisatie door "traditionele misdaden". In het eerste boek gewijd aan criminal victimology stelde Fattah dat slachtoffers van witteboordencriminaliteit, bedrijfsmisdrijven en machtsmisbruik in victimologisch onderzoek "opnieuw in de schaduw zijn gesteld". Dit betekent dat het voornamelijk machtige (overheids)actoren zijn die profiteren van de "traditionele" conceptualisering van victimisatie. Tegenover nauwe interpretaties van victimisatie streeft kritische victimologie ernaar het concept uit te breiden, bijvoorbeeld door aandacht te besteden aan institutionele vormen van onrecht en de focus te verschuiven van misdaad naar schade, een beweging die cruciaal is voor het veld van zemiologie, ook wel sociale harm studies genoemd (#page=23, 24) [23](#page=23) [24](#page=24).
##### 2.1.4.4 Groene victimologie en uitbreiding van het concept
Hall heeft vergelijkbare punten gemaakt over slachtoffers van milieumisdrijven, en betoogt dat victimologie zich nog steeds voornamelijk bezighoudt met "officieel voorgeschreven noties van misdaad en victimisatie". Groene victimologie, als vorm van kritische victimologie, richt zich op victimisatie door processen die worden getolereerd, gesanctioneerd of zelfs uitgevoerd door overheidsinstellingen en onthult sociale ongelijkheden in de gevolgen van milieuschade. Bovendien sluiten constructies van victimisatie vaak ervaringen van milieuschade uit, en neigen constructies van slachtoffers ook niet-menselijke dieren uit te sluiten [24](#page=24).
#### 2.1.5 Nadruk op slachtoffers als agentische subjecten
Tegenover een positivistische reductie van slachtoffers en victimisatie tot statische en nauwe categorieën, bevelen wetenschappers in kritische en culturele victimologie een "epistemologische focus op de ervaringen en betekenissen met betrekking tot victimisatie... een bevoorrechting van de stemmen van slachtoffers/overlevenden" aan. Zo'n benadering zou de heterogeniteit van victimisatie-ervaringen recht willen doen, de kennis van slachtoffers serieus willen nemen en "met slachtoffers omgaan als sociale actoren die in staat zijn om hun eigen ervaring van victimisatie vorm te geven in plaats van alleen als mensen die dingen zijn overkomen". Dit werk houdt rekening met context en is voornamelijk gebaseerd op kwalitatieve data [24](#page=24).
#### 2.1.6 Normativiteit en ethiek
Een laatste inzicht uit de kritische victimologie is dat de sociale wetenschap van het bestuderen van slachtoffers en victimisatie moet reflecteren op en interageren met de normatieve aspecten van het studieonderwerp. De ervaring van victimisatie is op zichzelf een normatief analyseonderwerp, en kritische victimologie benadrukt de noodzaak om deze normativiteit adequaat aan te pakken. Kritische victimologie vraagt om reflectie op de ethiek van victimisatie en vereist daardoor dat de onderzoeker een ethische houding aanneemt [25](#page=25).
### 2.2 Narratieve perspectieven op victimisatie
In navolging van de narratieve wendingen in andere disciplines binnen de sociale wetenschappen en geesteswetenschappen, zijn er in de criminologie twee papers uit 2019 die de waarde van "narratieve victimologie" voorstellen. Hoewel de term en het veld in 2019 formeel werden vastgelegd, hadden auteurs uit verschillende disciplines al eerder het belang van narratief na victimisatie benadrukt [25](#page=25).
#### 2.2.1 De rol van verhalen in het begrijpen van victimisatie
Over het algemeen zijn narratieve benaderingen gebaseerd op de premisse dat mensen zichzelf en de wereld begrijpen en construeren door middel van storytelling, en dat de verhalen die we vertellen tastbare gevolgen hebben [25](#page=25).
##### 2.2.1.1 Dominante narratieven en hun effecten
Een manier waarop de narratieve lens is gebruikt om victimisatie te onderzoeken, is door te bestuderen welke soorten narratieven dominant en gelegitimeerd zijn in een specifieke socioculturele context, hoe ze worden geconstrueerd en wat hun effecten zijn. Dit narratieve onderzoek bouwt voort op sociologisch denken en is nauw verwant aan constructivistische benaderingen in de kritische en culturele victimologie [26](#page=26).
##### 2.2.1.2 De invloed van verhalen
Een leidende vraag in dit soort narratief onderzoek is hoe verhalen ons raken: hoe ze onze emoties aanspreken en hoe ze tot actie leiden. Onderzoekers die een narratieve benadering hanteren, kunnen de inhoud, de manier van vertellen en de contextualiteit van slachtofferverhalen onderzoeken die uitzonderlijke media-aandacht hebben gekregen, hebben geleid tot veranderingen in beleid en wetgeving, en belangrijke rollen hebben gespeeld bij het initiëren van slachtofferbewegingen [26](#page=26).
##### 2.2.1.3 Verhalen van slachtofferbewegingen en politieke actoren
Onderzoekers kunnen ook nuttig materiaal vinden in verhalen van en over victimisatie die worden verspreid door slachtofferbewegingen, slachtofferhulporganisaties en politieke actoren. Ten slotte kunnen onderzoekers deze lens gebruiken om te onderzoeken waarom bepaalde slachtoffers en/of bepaalde soorten victimisatie weinig tot geen erkenning krijgen [26](#page=26).
##### 2.2.1.4 De invloed van Rosie Batty's verhaal
Walklate en collega's gebruiken deze narratieve benadering bij het onderzoeken van de invloed van Rosie Batty's verhaal op het beleid inzake huiselijk geweld in Australië. Rosie Batty kreeg nationale en internationale aandacht voor haar pleidooien tegen huiselijk geweld nadat haar 11-jarige zoon, Luke, was vermoord door zijn vader. De vragen die de auteurs stellen, betreffen wat bepaalde victimisatieverhalen dwingender en invloedrijker maakt dan andere. Ze onderscheiden vier belangrijke aspecten: de inhoud van het verhaal, wie het verhaal vertelt, hoe zij het vertellen, en de (maatschappelijke) context waarin het verhaal vorm krijgt en landt bij het publiek [26](#page=26).
#### 2.2.2 Narratief en subjectieve ervaringen van slachtoffers
Een andere narratieve victimologische benadering onderstreept het potentieel van narratief om inzicht te bieden in de subjectieve ervaringen van slachtoffers van victimisatie en de nasleep daarvan, en daarmee ook ons begrip van het fenomeen victimisatie te verbeteren. Dit betekent niet dat slachtofferverhalen worden genomen als representatief voor "objectieve" waarheid. In feite is "objectieve waarheid" van weinig belang in narratieve studies. In plaats daarvan wordt narratief gewaardeerd als een manier om slachtofferervaringen te benaderen, inclusief hoe slachtoffers hun ervaringen betekenis geven en ermee omgaan [27](#page=27).
##### 2.2.2.1 Narratief en identiteitsconstructie
De narratieve benadering erkent de cruciale rol van narratief bij het construeren van identiteit, het ervaren van consistentie van het zelf in de tijd, het verbinden met anderen en de maatschappij, het uitoefenen van keuzevrijheid over iemands leven, en het verantwoorden van wat men doet en lijdt. Deze benadering overlapt met kritische victimologie doordat het "de ervaring van victimisatie niet reduceert tot een categorie" maar "probeert het slachtoffer op eigen voorwaarden te begrijpen". Het voegt "hard nodige ervaringskennis toe aan de karige, gedecontextualiseerde aard van gegevens gegenereerd door enquêtes naar misdaadvictimiserings" [27](#page=27).
##### 2.2.2.2 Anti-positivistische epistemologie
Meer in het algemeen wordt de narratieve wending in de sociale wetenschappen gekenmerkt door een "anti-positivistische epistemologie" die "interpretatief, betekeniszoekend, subjectief en particularistisch" is [27](#page=27).
##### 2.2.2.3 Autobiografische werken als bron
Onderzoekers die de ervaring van victimisatie door middel van narratief willen begrijpen, vinden een schat aan wijsheid in autobiografische werken van auteurs die proberen hun eigen ervaringen te beschrijven, bijvoorbeeld als overlevenden van de Holocaust of van seksueel geweld [27](#page=27).
#### 2.2.3 Narratief en de complexiteit van victimisatie
Pemberton en collega's hebben betoogd dat de narratieve benadering bijzonder toepasbaar is op de studie van victimisatie omdat deze uniek in staat is om aandacht te besteden aan de complexiteit, contextualiteit en morele lading van victimisatie. Een narratieve benadering beschouwt de victimisatie-ervaring als ingebed in context, en bevestigt dat dezelfde overtreding kan leiden tot sterk verschillende victimisatie-ervaringen [28](#page=28).
##### 2.2.3.1 Narratieve breuk en her-storying
Een narratieve lens kan nieuwe perspectieven bieden op verschillende ervaringen met betrekking tot victimisatie. Zo kunnen bepaalde ervaringen van victimisatie worden gezien als een verstoring of afwijzing van het verhaal van het slachtoffer, evenals een negatie van het vertellend vermogen van een slachtoffer. Victimsering als een narratieve breuk beschouwend, wordt de nasleep van victimisatie niet zozeer begrepen als een streven naar restauratie of herstel – terugkeren naar een eerdere staat – maar als de uitdaging van her-storying om de victimisatie-ervaring op de een of andere manier te integreren in een betekenisvol leven [28](#page=28).
##### 2.2.3.2 De rol van anderen in de nasleep
Het herconceptualiseren van de nasleep van victimisatie als een uitdaging van her-storying vestigt ook de aandacht op de rol van anderen in de nasleep van victimisatie. Her-storying is in wezen een sociale onderneming. Het hanteren van een narratieve lens kan daarom licht werpen op de uitdagingen van het vinden van begrip en het verbinden met anderen – zowel in formele als informele settings – na victimisatie. Bij het betekenisgeven aan hun ervaringen en het vertellen van hun verhalen, putten slachtoffers uit maatschappelijke interpretatieve middelen – andere verhalen – en gaan ze in gesprek met echte of ingebeelde publieken [28](#page=28).
##### 2.2.3.3 Narratief habitus en luisteraars
Evenzo kan het begrip en de reacties van luisteraars op de victimisatie van anderen afhangen van hun eigen "narratieve habitus", de set van verhalen die gedurende het leven zijn verworven en die bepalen welke toekomstige verhalen geloofwaardig zijn en aandacht verdienen. Susan Brison beschrijft dit treffend: "om zelfverhalen te construeren hebben we niet alleen de woorden nodig om onze verhalen te vertellen, maar ook een publiek dat in staat en bereid is ons te horen en onze woorden te begrijpen zoals wij ze bedoelen" [29](#page=29).
##### 2.2.3.4 Uitdagingen in narratieve expressie
De moeilijkheid van het eerste is beschreven door slachtoffers van extreem geweld, waarbij Holocaustoverlevende Primo Levi bijvoorbeeld vond dat "onze taal de woorden mist om deze overtreding, de sloop van een mens, uit te drukken". Uitdagingen met betrekking tot een begrijpend publiek kunnen voortkomen uit de schade die sommige verhalen toebrengen aan heersende maatschappelijke waarheden, uit conflicten tussen slachtofferverhalen en de narratieve structuren van de instellingen waarmee zij te maken krijgen, of uit diverse andere manieren waarop slachtofferervaringen narrativiteit tarten [29](#page=29).
##### 2.2.3.5 Secundaire victimisatie en institutionele misalignment
We hebben bijvoorbeeld gesuggereerd dat de ervaringen van slachtoffers met secundaire victimisatie als gevolg van hun deelname aan strafrechtelijke procedures een gevolg kunnen zijn van een misalignment tussen hoe slachtoffers hun ervaring narratief uitdrukken en hoe het rechtssysteem een relevant en passend verhaal definieert. Bovendien kunnen bepaalde verhalen over onderdrukking, seksuele intimidatie, niet-consensuele seks, microagressies en milieuvictimisatie traditionele verhalen van onrecht tarten, bijvoorbeeld omdat ze geen duidelijk "probleem", intentie, tegenstand of oplossing hebben. Daarom kan een narratieve benadering helpen begrijpen waarom sommige verhalen over schade of onrecht moeilijker te begrijpen en te accepteren zijn voor publieken [29](#page=29).
---
# Trauma en herstel na geweld
Dit topic behandelt de psychologische gevolgen van geweld, met name trauma en de processen van herstel, en de theoretische concepten die hierbij relevant zijn.
### 3.1 De aard van trauma na geweld
Geweld kan leiden tot ingrijpende psychologische gevolgen, die vaak worden aangeduid als trauma. Het begrijpen van deze impact vereist inzicht in de verschillende manieren waarop individuen reageren op traumatische ervaringen. De studie van trauma en herstel na geweld omvat diverse theoretische perspectieven en onderzoeksbenaderingen om de complexe aard van deze ervaringen te doorgronden [37](#page=37).
#### 3.1.1 Theoretische perspectieven op trauma
Verschillende theorieën trachten de psychologische effecten van trauma te verklaren. Een belangrijke benadering is de cognitieve modelvorming van posttraumatische stressstoornis (PTSS). Deze modellen onderzoeken hoe de manier waarop informatie wordt verwerkt na een traumatische gebeurtenis, de ontwikkeling en persistentie van PTSS kan beïnvloeden. Een specifieke theorie, de "Dual Representation Theory", suggereert dat PTSS wordt gekenmerkt door twee soorten herinneringen: sensorische en situationele herinneringen aan het trauma, en semantische herinneringen die de gebeurtenis in een bredere context plaatsen [33](#page=33) [35](#page=35).
> **Tip:** Het is cruciaal om te erkennen dat niet iedereen die een traumatische gebeurtenis meemaakt, PTSS ontwikkelt. Factoren zoals de aard van het trauma, individuele kwetsbaarheden en beschikbare ondersteuning spelen een significante rol in de uitkomst [37](#page=37).
#### 3.1.2 Ervaringen van slachtoffers
De ervaringen van slachtoffers van geweld zijn divers en worden sterk beïnvloed door de context, de aard van het geweld en individuele factoren. Onderzoek naar "ideal victim" concepten onderzoekt hoe maatschappelijke percepties van slachtofferschap de reacties van het rechtssysteem en de publieke opinie kunnen beïnvloeden. De 'narratieve benadering' in de victimologie benadrukt het belang van het begrijpen van de persoonlijke verhalen van slachtoffers om hun ervaringen van lijden, agency en verlossing te doorgronden. Deze verhalen kunnen fungeren als een manier om betekenis te geven aan traumatische gebeurtenissen en deel te worden van de identiteitsvorming na het trauma [34](#page=34) [35](#page=35).
> **Tip:** Victim impact statements, hoewel bedoeld om slachtoffers een stem te geven, kunnen complex zijn in hun emotionele effectiviteit en worden soms bekritiseerd als contraproductief [39](#page=39).
### 3.2 Herstelprocessen na trauma
Herstel na geweld is een complex en vaak langdurig proces dat individuen helpt om betekenis te geven aan hun ervaringen en hun leven weer op te bouwen. Dit proces is niet lineair en kan variëren van persoon tot persoon.
#### 3.2.1 Betekenisgeving en aanpassing
Een centraal aspect van herstel is het vermogen om betekenis te geven aan traumatische ervaringen. Dit 'meaning-making' proces wordt gezien als een belangrijke factor die de aanpassing aan stressvolle levensgebeurtenissen bevordert. Door het trauma te integreren in hun levensverhaal, kunnen individuen veerkracht ontwikkelen en hun identiteit herstellen. Het concept van "shattered assumptions" beschrijft hoe trauma bestaande overtuigingen over de wereld, zoals rechtvaardigheid en veiligheid, kan vernietigen, wat een herstructurering van deze aannames vereist voor herstel [35](#page=35) [38](#page=38) [41](#page=41).
#### 3.2.2 Veerkracht en groei
Veerkracht wordt niet gezien als een statisch kenmerk, maar als een dynamisch proces waarbij individuen zich aanpassen en zelfs groeien na tegenspoed. Het "Strength-Growth-Resilience" framework biedt een nieuwe benadering voor het onderzoeken van slachtoffers, waarbij de nadruk ligt op hun capaciteit voor groei en herstel. Dit staat in contrast met studies die zich primair richten op de negatieve gevolgen van victimisatie [37](#page=37).
> **Example:** Een individu dat een ernstig ongeluk heeft overleefd, kan na verloop van tijd de ervaring gaan zien als een keerpunt dat hen ertoe aanzette om hun prioriteiten in het leven te heroverwegen en intensere persoonlijke relaties op te bouwen. Dit is een voorbeeld van betekenisgeving en groei na een traumatische gebeurtenis.
#### 3.2.3 De rol van sociale en interpersoonlijke factoren
Herstel is zelden een puur individuele aangelegenheid; sociale en interpersoonlijke factoren spelen een cruciale rol. De steun van gemeenschap, relaties en gedeelde ervaringen kunnen het herstelproces significant bevorderen. Het concept van "epistemic injustice" belicht hoe de manier waarop kennis en geloofwaardigheid van slachtoffers worden behandeld, hun herstel kan belemmeren of bevorderen [35](#page=35) [38](#page=38).
### 3.3 Behandeling en interventie
Hoewel specifieke behandelmethoden niet gedetailleerd worden beschreven in het verstrekte document, wordt verwezen naar benaderingen zoals cognitief-gedragstherapie (CGT) voor de behandeling van trauma, met name gerelateerd aan verkrachting en PTSS. De effectiviteit van verschillende interventies, zoals het bieden van ondersteuning en het faciliteren van herstelprocessen, blijft een belangrijk onderzoeksgebied [36](#page=36).
### 3.4 Kritische perspectieven op victimologie en trauma
Er zijn verschillende kritische benaderingen van victimologie en de studie van trauma die de nadruk leggen op maatschappelijke structuren, machtsrelaties en de bredere context van geweld. Deze perspectieven bevragen de vereenvoudiging van slachtofferervaringen en benadrukken de noodzaak om "harm" (schade) serieus te nemen in bredere zin, niet beperkt tot traditionele criminaliteit. De "culturele victimologie" onderzoekt hoe in hedendaagse samenlevingen het concept van victimisatie zich kan uitbreiden, wat leidt tot de vraag of "we allemaal nu slachtoffers zijn". Dit soort kritische reflectie is essentieel om de complexe interactie tussen individuele trauma's en bredere sociale fenomenen te begrijpen [35](#page=35) [37](#page=37) [40](#page=40) [41](#page=41).
---
# Narratieve benaderingen in de criminologie en psychologie
Narratieve benaderingen bieden een cruciaal kader voor het begrijpen van de subjectieve ervaringen van slachtoffers en daders, en hoe deze ervaringen worden gevormd en gecommuniceerd binnen zowel de criminologie als de psychologie. Deze benaderingen onderzoeken hoe verhalen (narratieven) worden gebruikt om identiteit op te bouwen, betekenis te geven aan traumatische gebeurtenissen, en hoe deze verhalen de interactie met het rechtssysteem en psychologische processen beïnvloeden [34](#page=34) [35](#page=35) [38](#page=38) [40](#page=40) [42](#page=42).
### 4.1 Kernconcepten van narratieve benaderingen
Narratieve benaderingen stellen dat menselijke ervaringen, en met name die gerelateerd aan criminaliteit en slachtofferschap, inherent narratief van aard zijn. Dit betekent dat individuen hun leven en de gebeurtenissen daarin structureren en begrijpen door middel van verhalen [35](#page=35) [38](#page=38) [39](#page=39).
#### 4.1.1 De rol van narratieven in identiteitsvorming en zelfbegrip
Verhalen spelen een fundamentele rol in hoe individuen zichzelf begrijpen en presenteren. Narratieven helpen bij het construeren van een coherent zelfbeeld, zelfs in het licht van traumatische of ontwrichtende ervaringen [35](#page=35) [38](#page=38).
* **Zelfconstructie door verhaal:** Individuen weven hun levenservaringen tot samenhangende verhalen die hun identiteit vormgeven [35](#page=35).
* **Betekenisgeving aan trauma:** Verhalen bieden een kader om traumatische gebeurtenissen te verwerken en er betekenis aan te geven, wat essentieel is voor herstel [35](#page=35) [38](#page=38).
* **Dynamische aard van identiteit:** Narratieven zijn niet statisch; ze evolueren en worden aangepast naarmate nieuwe ervaringen worden opgedaan en geïntegreerd [35](#page=35) [42](#page=42).
#### 4.1.2 Narratieven van slachtofferschap
Binnen de criminologie en victimologie worden narratieven cruciaal geacht voor het begrijpen van de ervaringen van slachtoffers. De manier waarop een slachtoffer zijn of haar verhaal vertelt, beïnvloedt niet alleen de eigen verwerking, maar ook hoe anderen (inclusief het rechtssysteem) hen waarnemen en behandelen [34](#page=34) [36](#page=36) [37](#page=37) [38](#page=38) [40](#page=40) [42](#page=42).
* **Vocabularies van victimisatie:** Slachtoffers gebruiken specifieke taal en narratieve structuren om hun ervaringen te beschrijven, wat invloed heeft op hoe zij als "deviant" of "ideaal" slachtoffer worden gezien [34](#page=34) [35](#page=35).
* **De "ideale slachtoffer" constructie:** De sociale en culturele constructie van het "ideale slachtoffer" beïnvloedt de erkenning en validatie van slachtofferverhalen [34](#page=34) [35](#page=35).
* **Agency, lijden en verlossing:** Narratieven van slachtoffers kunnen thema's als handelingsvermogen (agency), lijden en verlossing omvatten [34](#page=34).
* **Narratieve eigendom:** Het concept van "narratieve eigendom" erkent het belang van wie de controle heeft over het verhaal van het slachtoffer binnen het rechtssysteem [42](#page=42).
> **Tip:** Begrijpen hoe slachtoffers hun verhalen construeren, is essentieel voor effectieve hulpverlening en rechtspraak. De manier waarop een verhaal wordt verteld, kan de perceptie van schuld, verantwoordelijkheid en de behoefte aan gerechtigheid sterk beïnvloeden [34](#page=34) [42](#page=42).
#### 4.1.3 Narratieven van daderschap
Narratieve benaderingen zijn ook relevant voor het bestuderen van daders. Door hun verhalen te analyseren, kunnen inzichten worden verkregen in de motieven, rationalisaties en zelfbeelden van individuen die crimineel gedrag vertonen [35](#page=35) [38](#page=38).
* **Narratieve habitus:** Dit concept onderzoekt hoe de narratieve structuren die individuen hanteren, zowel hun handelen als hun identiteit als dader vormgeven [35](#page=35).
* **Rationalisatie van gedrag:** Daders gebruiken vaak narratieven om hun acties te rechtvaardigen of te minimaliseren, waardoor ze hun eigen verantwoordelijkheid ontlopen of verminderen [35](#page=35).
### 4.2 Narratieve benaderingen in de psychologie
In de psychologie, met name in de studie van trauma en veerkracht, zijn narratieve benaderingen van groot belang [33](#page=33) [35](#page=35) [38](#page=38).
* **Trauma en herstel:** Narratieve therapie en analyse helpen individuen om traumatische ervaringen te integreren in hun levensverhaal, wat bijdraagt aan herstel en de ontwikkeling van veerkracht [33](#page=33) [35](#page=35) [38](#page=38) [41](#page=41).
* **Dubbele representatietheorie:** Dit model suggereert dat PTSS voortkomt uit de interactie tussen twee narratieve representaties van een traumatische gebeurtenis: een die sterk gedetailleerd en sensorisch is, en een andere die meer algemeen en verhalend is [33](#page=33).
* **Shattered Assumptions Theory:** Deze theorie beschrijft hoe trauma kan leiden tot het instorten van fundamentele overtuigingen over de wereld (bijvoorbeeld veiligheid, rechtvaardigheid), wat wordt gereconstrueerd via nieuwe narratieven [38](#page=38).
* **Veerkracht (Resilience):** Het vermogen om zich aan te passen aan tegenspoed wordt vaak geassocieerd met het vermogen om betekenisvolle verhalen te creëren die hoop en controle bieden [33](#page=33) [37](#page=37) [41](#page=41).
* **Gerechtvaardigde wereld theorie (Just-World Theory):** Deze theorie onderzoekt hoe mensen de neiging hebben om te geloven dat de wereld rechtvaardig is, en hoe dit van invloed is op hun reacties op slachtofferschap, soms leidend tot het verwijten van het slachtoffer. Narratieven kunnen hierin een rol spelen door de manier waarop gebeurtenissen worden verteld en geïnterpreteerd [36](#page=36) [37](#page=37).
* **Culturele context van trauma:** Narratieve benaderingen erkennen dat de betekenis en ervaring van trauma sterk cultureel bepaald zijn, en dat deze culturele narratieven de psychologische reacties beïnvloeden [38](#page=38).
> **Tip:** Het belang van "making sense" - het creëren van betekenis - door middel van narratieven is cruciaal voor psychologisch welzijn na stressvolle gebeurtenissen [41](#page=41).
### 4.3 Narratieve benaderingen in de criminologie
In de criminologie richten narratieve benaderingen zich op de verhalen die betrokkenen bij criminaliteit vertellen, en hoe deze verhalen de maatschappelijke perceptie en de aanpak van criminaliteit beïnvloeden [34](#page=34) [35](#page=35) [40](#page=40) [42](#page=42).
* **Victimologie en narratieven:** De victimologie, de studie van slachtofferschap, gebruikt narratieven om de impact van criminaliteit op individuen en gemeenschappen te begrijpen [34](#page=34) [37](#page=37) [40](#page=40) [42](#page=42).
* **Slachtofferimpactverklaringen (Victim Impact Statements):** Deze verklaringen zijn een direct voorbeeld van hoe narratieven worden gebruikt in het rechtssysteem om de impact van een misdaad te communiceren. Het is echter belangrijk om de emotionele effectiviteit en mogelijke tegenproductiviteit ervan te overwegen [33](#page=33) [39](#page=39).
* **Kritische victimologie:** Deze stroming benadrukt de sociale en politieke constructie van slachtofferschap, vaak via narratieve mechanismen [35](#page=35) [40](#page=40).
* **Narratieve criminologie:** Dit relatief nieuwe veld onderzoekt de rol van verhalen in het begrijpen van crimineel gedrag, slachtofferschap en de reacties van het rechtssysteem [35](#page=35) [38](#page=38) [42](#page=42).
* **Verschuivingen in misdaadbeleid:** Narratieve constructies rondom criminaliteit en slachtofferschap kunnen leiden tot veranderingen in beleid en de manier waarop de samenleving criminaliteit aanpakt [33](#page=33) [35](#page=35).
#### 4.3.1 Vergelijking van narratieven: Tussen groepen en conflicten
In situaties van conflict kunnen narratieven van "competitief slachtofferschap" ontstaan, waarbij groepen strijden om de erkenning van hun lijden, wat bestaande conflicten kan verdiepen [41](#page=41).
> **Tip:** Het is cruciaal om te herkennen dat verhalen niet neutraal zijn; ze worden gevormd door machtsverhoudingen, culturele contexten en individuele belangen [35](#page=35) [40](#page=40) [42](#page=42).
### 4.4 Praktische implicaties en uitdagingen
Narratieve benaderingen hebben aanzienlijke praktische implicaties voor onderzoek, therapie en juridische processen.
* **Onderzoeksmethoden:** Kwalitatieve methoden zoals interviews en analyse van getuigenissen zijn essentieel voor het blootleggen van deze narratieven [34](#page=34) [35](#page=35).
* **Therapeutische interventies:** Narratieve therapie en cognitieve gedragstherapieën die zich richten op het herschrijven van problematische narratieven zijn effectief gebleken bij de behandeling van trauma [33](#page=33) [35](#page=35).
* **Uitdagingen:** Het kan complex zijn om de subjectieve verhalen van individuen te integreren met objectieve feiten, en om de invloed van machtsstructuren op het vertellen van verhalen te analyseren. Er bestaat ook een risico op het generaliseren van specifieke ervaringen naar bredere theorieën [36](#page=36) [40](#page=40) [41](#page=41) [42](#page=42).
Samenvattend bieden narratieve benaderingen een rijke lens om de complexiteit van menselijk gedrag, slachtofferschap en psychologisch herstel te begrijpen, door de centrale rol van verhalen in onze levens te erkennen [34](#page=34) [35](#page=35) [38](#page=38) [40](#page=40) [42](#page=42).
---
# Rechtvaardigheid, retributie en compensatie
Dit onderdeel behandelt de concepten rechtvaardigheid, retributie en compensatie, met een focus op de psychologische en sociale aspecten van hoe slachtoffers en de maatschappij omgaan met onrecht en schade.
### 5.1 Retributieve rechtvaardigheid
Retributieve rechtvaardigheid is een benadering van straf die zich richt op het 'oog om oog, tand om tand'-principe, waarbij de nadruk ligt op het toebrengen van leed aan de dader dat proportioneel is aan de begane misdaad. Het doel is niet zozeer preventie of rehabilitatie, maar het herstellen van de morele balans door middel van straf. Deze vorm van rechtvaardigheid wordt vaak geassocieerd met een diepgeworteld psychologisch verlangen naar vergelding en het gevoel dat het onrecht dat is aangedaan, op een passende manier moet worden 'betaald' [34](#page=34) [39](#page=39).
> **Tip:** Retributie wordt vaak als een intuïtieve reactie op onrecht ervaren, waarbij het concept van proportionaliteit centraal staat.
### 5.2 Compensatoire rechtvaardigheid
Compensatoire rechtvaardigheid richt zich op het herstellen van de schade die een slachtoffer heeft geleden, meestal in de vorm van financiële of materiële compensatie. Het doel is om het slachtoffer in een zo goed mogelijke staat terug te brengen als vóór het delict, of ten minste de directe financiële gevolgen te mitigeren. Dit kan betrekking hebben op verloren inkomen, medische kosten, materiële schade en soms ook op immateriële schade [34](#page=34) [41](#page=41).
> **Tip:** Compensatie kan een belangrijk onderdeel zijn van het helingsproces voor slachtoffers, maar het kan de psychologische impact van een misdrijf niet volledig ongedaan maken.
#### 5.2.1 De psychologie van compensatie en retributie
Onderzoek naar de psychologie van compensatoire en retributieve rechtvaardigheid suggereert dat mensen complexe reacties hebben op onrecht. John M. Darley en Thane S. Pittman onderzochten hoe individuen denken over zowel compensatie als retributie, en ontdekten dat deze concepten vaak diep verankerd zijn in onze opvattingen over rechtvaardigheid en vergelding [34](#page=34).
> **Tip:** Het onderscheid tussen compensatie (herstel van schade) en retributie (vergelding) is cruciaal voor het begrijpen van verschillende benaderingen van rechtvaardigheid.
### 5.3 Concepten van rechtvaardigheid in de context van slachtofferschap
#### 5.3.1 Het "ideale slachtoffer"
Het concept van het "ideale slachtoffer" (ideal victim) is een belangrijk thema binnen de victimologie en beïnvloedt hoe slachtoffers worden waargenomen en behandeld binnen het rechtssysteem. Nils Christie introduceerde dit concept, waarbij hij aangaf dat bepaalde kenmerken van een slachtoffer hen meer 'waardig' maken in de ogen van de maatschappij en het rechtssysteem. Kenmerken die geassocieerd worden met het ideale slachtoffer zijn onder meer kwetsbaarheid, onschuld, en het niet hebben uitgelokt van het delict. Het idee is dat slachtoffers die aan dit ideaalbeeld voldoen, meer sympathie en steun ontvangen [34](#page=34) [36](#page=36) [38](#page=38) [39](#page=39).
#### 5.3.2 Just-world theorie
De "just-world" theorie, met name onderzocht door Melvin J. Lerner, stelt dat mensen de overtuiging hebben dat de wereld rechtvaardig is, en dat goede dingen goede mensen overkomen en slechte dingen slechte mensen. Wanneer onrechtvaardigheid plaatsvindt, zoals een misdrijf, kan dit deze fundamentele overtuiging bedreigen. Om deze cognitieve dissonantie op te lossen, kunnen individuen geneigd zijn om het slachtoffer te 'blamen' of te devalueren, zodat de gebeurtenis past binnen hun geloof in een rechtvaardige wereld. Dit fenomeen kan ook leiden tot een conservatieve verschuiving bij slachtoffers die grote trauma's hebben meegemaakt, in een poging om een gevoel van controle en voorspelbaarheid te herwinnen [33](#page=33) [36](#page=36) [39](#page=39).
> **Example:** Iemand die getuige is van een ernstig misdrijf, kan, om het idee van een rechtvaardige wereld te behouden, redeneren dat het slachtoffer op de een of andere manier zelf schuldig was, bijvoorbeeld door op het verkeerde moment op de verkeerde plaats te zijn, in plaats van te accepteren dat de wereld onvoorspelbaar en onrechtvaardig kan zijn.
### 5.4 Slachtofferimpactverklaringen (Victim Impact Statements)
Slachtofferimpactverklaringen (VIS) zijn een manier voor slachtoffers om de rechtbank te informeren over de impact van het misdrijf op hun leven. Deze verklaringen kunnen zowel emotionele als praktische gevolgen van het delict belichten. Echter, er is discussie over de effectiviteit en de potentiële tegenstrijdige effecten van VIS, aangezien de emotionele presentatie ervan als contraproductief kan worden ervaren. De emotionele effectiviteit van VIS is een belangrijk onderzoeksgebied [33](#page=33) [38](#page=38).
### 5.5 Narratieve perspectieven op slachtofferschap
Verhalen spelen een cruciale rol in hoe slachtoffers hun ervaringen verwerken en hoe deze worden begrepen door anderen. Narratieve psychologie en victimologie onderzoeken hoe individuen betekenis geven aan trauma en lijden door middel van verhalen. Het concept van 'narrative habitus' verkent hoe structurele factoren de verhalen van slachtoffers beïnvloeden. Het concept van 'narrative ownership' benadrukt het belang voor slachtoffers om controle te hebben over hun eigen verhalen binnen het strafrechtelijk systeem [35](#page=35) [38](#page=38) [40](#page=40) [42](#page=42).
> **Tip:** Het erkennen van de kracht van verhalen is essentieel om de ervaringen van slachtoffers volledig te begrijpen en te ondersteunen.
### 5.6 Victimologie en schadeloosstelling
De victimologie, de wetenschappelijke studie van slachtofferschap, onderzoekt verschillende aspecten van het slachtoffer zijn, waaronder de schade die wordt geleden en de manieren waarop deze schade kan worden hersteld of gecompenseerd. Er is een erkenning dat compensatie voor slachtoffers een belangrijk perspectief inneemt. De focus op schadeloosstelling wordt onderzocht vanuit het perspectief van het slachtoffer [35](#page=35) [40](#page=40) [41](#page=41).
### 5.7 Beyond retributie, restauratie en procedurele rechtvaardigheid
Onderzoek suggereert dat slachtoffers niet alleen geïnteresseerd zijn in retributie (straf voor de dader), restauratie (herstel van de gemeenschap) of procedurele rechtvaardigheid (eerlijke processen). De "Big Two" van gemeenschap (communion) en handelingsvermogen (agency) zijn eveneens cruciale elementen in de perspectieven van slachtoffers op rechtvaardigheid. Dit wijst op een behoefte aan zowel sociale verbondenheid als het gevoel van controle en invloed [42](#page=42).
---
# De theorievorming rond victimisatie: interdisciplinaire uitdagingen en perspectieven
Het theoretiseren van victimisatie is een complexe aangelegenheid vanwege de gefragmenteerde aard van victimologie als onderzoeksgebied en de diverse disciplinaire invalshoeken die het fenomeen belichten [2](#page=2) [3](#page=3).
### 6.1 De uitdaging van interdisciplinariteit
Victimologie is een relatief jong vakgebied dat voortkomt uit de criminologie en het strafrecht, maar relevante studies worden ook verricht in andere disciplines zoals de psychologie (traumatische stress), mensenrechten, transnationale rechtspraak en geschiedenis, zonder noodzakelijkerwijs het label 'victimologie' te dragen. Een belangrijke uitdaging is het bevorderen van kruisbestuiving tussen deze disciplines om tot eenomvattende theorievorming te komen [2](#page=2).
#### 6.1.1 Definitieproblematiek
De aard van victimisatie en victimiteit varieert sterk per discipline en theoretische oriëntatie, wat leidt tot debat over de definitie van victimisatie. Dit leidt tot verschillende perspectieven op wat victimisatie inhoudt, vaak herleidbaar tot de disciplinaire invalshoek. De focus ligt hier primair op victimisatie als gevolg van andermans handelen, zonder beperking tot juridische definities van criminaliteit [2](#page=2) [3](#page=3).
#### 6.1.2 Disciplinaire invloeden op onderzoeksvragen en methoden
De uiteenlopende en gesegmenteerde aard van de disciplinaire perspectieven leidt ertoe dat onderzoek naar victimisatie voornamelijk binnen disciplines plaatsvindt in plaats van ertussen. Dit beïnvloedt de onderzoeksvragen: trauma psychologie richt zich op de impact van victimisatie, criminologie op risicoanalyse, en juristen op de betrokkenheid van slachtoffers bij rechtsprocessen. Ook methoden variëren, van experimenten in sociale psychologie tot surveys in de mainstream criminologie en kwalitatieve studies in kritische en narratieve perspectieven [3](#page=3) [4](#page=4).
#### 6.1.3 Twee kritische lijnen van benadering
De dominante benaderingen van victimisatietheorievorming worden vanuit twee kritische perspectieven benaderd:
1. Relevantie van zorgen en beperkingen binnen de diverse disciplinaire perspectieven [4](#page=4).
2. Perspectieven die expliciet de tekortkomingen van meer positivistische benaderingen benadrukken, zoals kritische, culturele en narratieve victimologie. Deze benaderingen complementeren, corrigeren of bekritiseren positivistische studies, zonder ze volledig te vervangen [4](#page=4).
### 6.2 Criminologische perspectieven
#### 6.2.1 Vroege ontwikkelingen en victim precipitation
De discipline victimologie werd grotendeels gesticht door Benjamin Mendelsohn en Hans von Hentig. Von Hentigs werk, "The Criminal and His Victim", wordt gezien als het eerste grote victimologische werk. De eerste victimologische theorie, victim precipitation, onderzocht de rol van slachtoffers in de misdaad die hen overkwam. Dit concept werd controversieel bij toepassing op verkrachting vanwege het risico op slachtofferbeschuldiging [4](#page=4) [5](#page=5).
#### 6.2.2 Lifestyle exposure en routine activities theorieën
Het idee dat kenmerken en gedragingen van slachtoffers van belang zijn voor de etiologie van criminaliteit, resurgeerde in de lifestyle exposure en routine activities theorieën van de late jaren 1970 [5](#page=5).
#### 6.2.3 Repeat victimization
Het concept van repeat victimization wijst ook op de relatie tussen slachtofferkenmerken en het risico op victimisatie, met de bevinding dat slachtoffers een hoger risico lopen op toekomstige victimisatie dan niet-slachtoffers. Dit geldt voor vormen van victimisatie die per definitie herhaald worden (bv. stalking) en voor criminaliteit die door vreemden wordt gepleegd [5](#page=5) [6](#page=6).
#### 6.2.4 Cijfers en de rol van victim surveys
De opkomst van criminaliteits- en victimisatiesurveys maakte veel onderzoek mogelijk. Deze surveys hadden primair tot doel een betrouwbaarder beeld te geven van de criminaliteit, inclusief de 'dark figure'. Voorbeelden hiervan zijn de Ennis survey in de VS en de International Crime Victim Survey (ICVS). Deze surveys hebben ook bijgedragen aan de theorievorming rond angst voor criminaliteit en de punitiviteit van slachtoffers [6](#page=6).
> **Tip:** Cijfers uit victim surveys tonen aan dat het risico op victimisatie niet de enige voorspeller is van angst voor criminaliteit, en dat slachtoffers niet per se strengere straffen wensen dan niet-slachtoffers [6](#page=6).
#### 6.2.5 Knelpunten in victim surveys
Knelpunten bij victim surveys zijn onder andere:
* De vraag of de respondenten in surveys representatief zijn voor recentere slachtoffers van ernstige misdrijven [7](#page=7).
* De betrouwbaarheid van zelfrapportage, waarbij een aanzienlijk deel van de slachtoffers de ervaring niet meldt in een survey [7](#page=7).
* De gevoeligheid van prevalentieschattingen voor de formulering van vragen, met name bij seksueel geweld, waarbij het gebruik van beladen termen de gemelde prevalentie drastisch kan verlagen [7](#page=7).
* Verschillende interpretaties van huiselijk geweld afhankelijk van het perspectief (gezinsgeweld vs. gendergerelateerd geweld) [7](#page=7).
### 6.3 Justice perspectives
#### 6.3.1 De 'terugkeer van het slachtoffer'
Een van de meest significante ontwikkelingen in victimologie is de toenemende nadruk op de rechten en participatie van slachtoffers in het strafrechtelijk proces. Hoewel het cliché van het 'vergeten slachtoffer' tot de jaren zeventig heerst, is er sindsdien meer aandacht voor het slachtoffer. Dit geldt in wisselende mate voor verschillende rechtssystemen [8](#page=8).
#### 6.3.2 Internationale instrumenten
Internationale en regionale instrumenten, zoals de United Nations Declaration on Basic Principles of Justice for Victims of Crime and Abuse of Power hebben een belangrijke rol gespeeld in de verandering van de positie van het slachtoffer binnen het strafrecht [8](#page=8).
#### 6.3.3 Normatieve en empirische benaderingen
Juridische studies naar victimisatie hanteren vaak normatieve benaderingen. In de VS zijn debatten over slachtofferrechten verbonden met 'law and order' campagnes. De nadruk ligt vaak op dienstverleningsrechten (informatie, respectvolle behandeling, bescherming) in plaats van participatierechten die strafprocessen radicaler zouden kunnen veranderen [9](#page=9).
#### 6.3.4 Secundaire victimisatie
Secundaire victimisatie verwijst naar de verergering van het leed van een slachtoffer na de initiële victimisatie, als gevolg van reacties van derden, met name formele instanties. Dit fenomeen is goed gedocumenteerd voor slachtoffers van seksueel en huiselijk geweld. Kritiek op de huidige conceptualisering is dat deze zich richt op actie boven inactiviteit, structurele vooroordelen negeert en geen onderscheid maakt tussen vrijwillige en onvrijwillige deelname. Een reconceptualisering suggereert onrecht als het kernkenmerk, met name concepten als epistemisch onrecht [10](#page=10).
> **Tip:** Epistemisch onrecht, gebaseerd op Frickers werk, kan helpen bij het identificeren van gevallen van secundaire victimisatie waarbij slachtoffers niet als kenners worden gerespecteerd of hun behoeften verkeerd worden voorgesteld [10](#page=10).
#### 6.3.5 Participatie en 'voice'
Empirisch juridisch onderzoek heeft zich ook gericht op de potentiële voordelen van participatie voor slachtoffers in strafrechtelijke procedures, mede gebaseerd op onderzoek naar procedureel recht. Het principe van 'voice' (stem geven aan slachtoffers) is het meest controversieel, en de transformatieve potentie ervan is verzwakt door het te conceptualiseren via therapeutische jurisprudentie, wat spreekrecht verwart met emotionele expressie [10](#page=10) [11](#page=11).
#### 6.3.6 Herziening en waardeherstel
Aanvankelijk lag de focus van onderzoek en beleid op restitutie en materiële compensatie. Latere inzichten suggereren dat de opvattingen van slachtoffers over de uitkomst van strafrechtelijke procedures kunnen worden gemodelleerd langs twee dimensies: een retributieve dimensie (bestraffing van de dader) en een dimensie gericht op waardeherstel (herstel van de door de misdaad geschonden waarden). Retributie adresseert de behoefte aan autonomie, terwijl waardeherstel de behoefte aan gemeenschap adresseert [11](#page=11) [12](#page=12).
#### 6.3.7 Restoratieve rechtvaardigheid
Restoratieve rechtvaardigheid deelt concepten met procedureel recht, therapeutische jurisprudentie en waardeherstel. Het wordt echter vaak ingezet als een aanvullende maatregel voor minder ernstige misdrijven of als aanvulling op het strafrechtelijk systeem [12](#page=12).
### 6.4 Medische/clinisch-psychologische perspectieven
#### 6.4.1 De impact van victimisatie
In medische en klinisch-psychologische kringen richt victimologisch onderzoek zich doorgaans op de effecten van victimisatie op het psychologisch welzijn van slachtoffers. Hierbij wordt de 'slachtoffer van criminaliteit' breder gezien als 'slachtoffer van een potentieel traumatische gebeurtenis', wat ook natuurrampen en ongelukken kan omvatten [13](#page=13).
#### 6.4.2 Posttraumatische stressstoornis (PTSS)
De literatuur over potentieel traumatische gebeurtenissen is omvangrijk, met posttraumatische stressstoornis (PTSS) als een centraal concept. De opname van PTSS in de DSM-III was mede geïnspireerd door de ervaringen van Amerikaanse veteranen uit Vietnam [13](#page=13) .
> **Tip:** Het diagnosticeren van PTSS was destijds een politiek geladen proces, waarbij de nadruk op individuele symptomen de sociale en politieke context negeerde [14](#page=14).
#### 6.4.3 Symptoomclusters en betekenisgeving
Horowitz beschreef twee belangrijke symptoomclusters van PTSS: intrusie (herbeleving van beelden, gevoelens, gedachten) en vermijding. De interpretatie van de gebeurtenis door het slachtoffer is een belangrijk element in de etiologie van traumatische stress. Ronnie Janoff-Bulman benadrukte de rol van 'shattered assumptions' en de betekenisgeving na victimisatie [14](#page=14).
#### 6.4.4 Cognitieve modellen van PTSS
Cognitieve modellen van PTSS zien de stoornis als een versterkende feedbacklus tussen intrusie, negatieve interpretaties van deze intrusies en vermijdingsgedrag. Symptomen kunnen door het slachtoffer worden geïnterpreteerd als tekenen van waanzin of unieke kwetsbaarheid, wat de perceptie van de symptomen versterkt en de acute dreigingsperceptie verklaart [15](#page=15).
#### 6.4.5 Kritiek op de focus op PTSS
Ondanks de relevantie van PTSS als volksgezondheidsprobleem, mag een te grote focus op traumatische stress andere aspecten van victimisatie niet overschaduwen. De meeste slachtoffers ontwikkelen geen PTSS, en zij die dat wel doen, hebben ook andere zorgen [16](#page=16).
#### 6.4.6 Veerkracht en posttraumatische groei
Steeds meer aandacht gaat uit naar veerkracht na tegenslag en trauma. Onderzoek naar posttraumatische groei benadrukt dat veel slachtoffers hun ervaringen gebruiken om zelfinzicht, sterkere relaties en een beter levensdoel te ontwikkelen [16](#page=16).
### 6.5 Sociaal-psychologische perspectieven
#### 6.5.1 Invloedrijke studies en theorieën
Sociale psychologie heeft een rijke geschiedenis in het onderzoek naar victimologische thema's. Klassieke studies zoals het Milgram-experiment en het Stanford Prison Experiment, evenals Bandura's werk over morele ontkoppeling, hebben implicaties voor victimisatie [16](#page=16) [17](#page=17).
#### 6.5.2 Just world theory
Melvin Lerners just world theory is een bekende verklaring voor publieke reacties op slachtoffers. Deze theorie stelt dat mensen een behoefte hebben te geloven in een rechtvaardige wereld waarin goed gedrag wordt beloond en slecht gedrag wordt bestraft. Het zien lijden van onschuldige anderen conflicteert met dit 'justice motive' en kan leiden tot distress. Observators kunnen slachtoffers ondersteunen, maar ook cognitieve copingmechanismen toepassen die negatief uitpakken, zoals het herinterpreteren van de 'goedheid' van het slachtoffer of het beschuldigen van het slachtoffer [17](#page=17) .
> **Example:** De 'just world theory' verklaart waarom mensen soms geneigd zijn om slachtoffers de schuld te geven van hun situatie, om zo hun eigen geloof in een rechtvaardige wereld te handhaven [17](#page=17).
#### 6.5.3 De magnitude/moralisatiekloof
Een relatief onderbelicht onderwerp is de 'magnitude/moralization gap' in verhalen over overtredingen. Onderzoek van Roy Baumeister en collega's toonde aan dat slachtoffers onrecht benadrukken en externe verklaringen voor gedrag minimaliseren, terwijl daders rechtvaardigingen bieden en externe causale verklaringen zoeken. Deze kloof speelt een rol bij 'competitieve victimisatie', waarbij groepen hun eigen victimisatie als rechtvaardiging gebruiken voor wraakacties [18](#page=18).
#### 6.5.4 Kritiek op 'myth of pure evil'
De moralisatiekloof wordt door Baumeister gebruikt als kritiek op de 'mythe van puur kwaad', omdat deze de neiging weerlegt om een categorisch verschil te veronderstellen tussen daders en anderen, met name slachtoffers. Wetenschappers zelf neigen echter eerder naar een perspectief dat lijkt op dat van een dader, wat leidt tot het bevoordelen van technische verhalen boven gedetailleerde narratieven die essentieel zijn voor het begrijpen van slachtofferervaringen [19](#page=19).
### 6.6 Kritische perspectieven
Verschillende auteurs hebben geprobeerd de vermeende simplificaties en overzichten in overwegend positivistische stromingen van victimologie te adresseren, resulterend in 'kritische' en soms 'culturele' victimologie, die aan populariteit won in de jaren negentig [19](#page=19).
---
Dit gedeelte verkent verschillende theoretische benaderingen binnen de victimologie, waarbij de nadruk ligt op interdisciplinaire uitdagingen en de sociale constructie van victimisatie.
### 6.1 Kritische en culturele victimologie
Kritische en culturele victimologie nemen afstand van positivistische benaderingen die kenmerkend zijn voor de mainstream criminologie en strafrechtelijke processen. Ze plaatsen victimisatie en de reacties daarop in hun culturele context, en beschouwen deze als producten van sociale betekenisgeving. Beide benaderingen delen een overlap in hun focus op hoe sociale en culturele processen de noties van en reacties op slachtoffers en victimisatie vormgeven [20](#page=20).
#### 6.1.1 Macht, ongelijkheid en onderdrukking
Kritische victimologie, geïnspireerd door het marxisme en feminisme, legt een explicietere nadruk op de rol van macht, ongelijkheid en onderdrukking in deze processen. Deze overwegingen zijn echter niet afwezig in de culturele victimologie. Beide velden beschouwen het slachtoffer als een handelende en wetende subject, en pleiten ervoor om de stemmen van slachtoffers te erkennen als zowel epistemologisch als ethisch waardevol [20](#page=20).
#### 6.1.2 Sociale constructie van victimisatie
Kritische en culturele victimologie hanteren een sociaal constructionistische benadering, waarbij de erkenning van victimisatie en het slachtofferschap niet enkel gebaseerd is op schade of lijden. De status van slachtoffer wordt gezien als niet-vaststaand, maar sociaal geconstrueerd, gemobiliseerd en kneedbaar. Dit opent deuren naar het onderzoeken van de betekenissen die worden toegekend aan "slachtoffer zijn" en de sociale processen van "slachtoffer worden". Deze processen omvatten zelfidentificatie als slachtoffer, erkenning door anderen en gedrag conform de aangewezen slachtofferrol [20](#page=20) [21](#page=21).
#### 6.1.3 Het 'ideale slachtoffer'
Een centraal concept binnen de sociale constructie van victimhood is het idee van het "ideale slachtoffer", zoals geïntroduceerd door Nils Christie. Dit ideale slachtoffer wordt gekenmerkt door zwakte, een respectabele levenswandel, geen schuld aan de situatie, en een afwezigheid van een persoonlijke relatie met de dader. Recenter onderzoek, met name in de sociale psychologie en sociologie, heeft de culturele mythen en stereotypering die het ideale slachtoffer vormen, verder in kaart gebracht. Dit omvat verwachtingen rondom weerstand bieden, nuchterheid, en een "nette" levensstijl. Na de gebeurtenis wordt van slachtoffers verwacht dat zij rapporteren, samenwerken met autoriteiten, en verdriet uiten in plaats van woede. De notie van het passief lijdende slachtoffer is bekritiseerd, en overtredingen van sociaal-culturele verwachtingen kunnen leiden tot negatieve consequenties voor slachtoffers, zoals blaam en ongeloof [21](#page=21) [22](#page=22).
#### 6.1.4 Politieke processen en machtsrelaties
Kritische victimologie besteedt bijzondere aandacht aan hoe structuren en processen van macht de totstandkoming, betekenis en effecten van victimisatie bepalen. Het onderzoekt niet alleen hoe victimisatie sociaal wordt geconstrueerd, maar ook *waarom* deze constructie zo is. Victimhood kan politiek gemobiliseerd worden om moraliteit te verlenen aan een kwestie, steun te vergaren voor bepaalde doelen, en actie te motiveren. Kritische victimologen wijzen op het ideologische gebruik van data en hoe rechten van slachtoffers en straffen voor daders als tegenstrijdig worden gepresenteerd, wat mogelijk dient om rechtse politieke agenda's te faciliteren [22](#page=22) [23](#page=23).
#### 6.1.5 Uitbreiding van het concept victimisatie
Kritische victimologen beargumenteren dat victimhood vaak synoniem wordt gesteld aan victimisatie door "traditionele misdrijven", terwijl slachtoffers van witteboordencriminaliteit, bedrijfs criminaliteit en machtsmisbruik genegeerd worden. Kritische victimologie streeft ernaar het concept te verbreden, onder andere door institutionele vormen van onrecht te onderzoeken en de focus te verleggen van criminaliteit naar schade (zemiologie of social harm studies). Dit geldt ook voor "groene victimologie", dat zich richt op victimisatie door milieucriminaliteit die getolereerd of gesanctioneerd wordt door overheden [23](#page=23) [24](#page=24).
#### 6.1.6 Epistemologische focus en kwalitatieve methoden
Als tegenwicht tegen positivistische reductie van slachtoffers en victimisatie, benadrukken kritische en culturele victimologen een epistemologische focus op de ervaringen en betekenissen van victimisatie, waarbij de stemmen van slachtoffers/overlevenden worden geprivilegieerd. Deze benadering erkent de heterogeniteit van victimisatie-ervaringen, neemt de kennis van slachtoffers serieus, en ziet slachtoffers als handelende sociale actoren. Dergelijk werk maakt gebruik van context en is voornamelijk gebaseerd op kwalitatieve data [24](#page=24).
#### 6.1.7 Normatieve aspecten en ethiek
Kritische victimologie benadrukt de noodzaak om de normatieve aspecten van victimisatie adequaat te adresseren en vraagt om reflectie op de ethiek van victimisatie, waarbij de onderzoeker een ethische positie inneemt. Hoewel oorspronkelijk bedoeld om victimologie te behoeden voor activisme, erkennen sommigen het belang van een kritische en wetenschappelijke victimologie die engageert met het publiek en beleid om impact te hebben op levens [25](#page=25).
### 6.2 Narratieve perspectieven
Narratieve benaderingen, die aansluiten bij de "narratieve wending" in de sociale wetenschappen, stellen dat mensen zichzelf en de wereld begrijpen en construeren door middel van verhalen. De verhalen die we vertellen hebben tastbare gevolgen [25](#page=25).
#### 6.2.1 Dominante en gelegitimeerde narratieven
Een narratieve invalshoek onderzoekt welke narratieven dominant en gelegitimeerd zijn in een bepaalde socioculturele context, hoe deze worden geconstrueerd en wat hun effecten zijn. Onderzoekers kunnen de inhoud, wijze van vertellen en context van slachtofferverhalen analyseren die media-aandacht krijgen, beleidswijzigingen teweegbrengen of slachtofferbewegingen inspireren. Ook verhalen van slachtofferbewegingen, hulporganisaties en politieke actoren zijn van belang. Het onderzoek kan ook verklaren waarom bepaalde slachtoffers of soorten victimisatie weinig tot geen erkenning krijgen. De invloed van een verhaal wordt onder andere bepaald door de inhoud, de verteller, de vertelwijze en de maatschappelijke context [26](#page=26).
#### 6.2.2 Subjectieve ervaringen en identiteitsconstructie
Een ander narratief perspectief onderstreept het potentieel van narratieven om inzicht te bieden in de subjectieve ervaringen van slachtoffers en de nasleep daarvan. "Objectieve waarheid" is hierbij minder van belang; narratief wordt gewaardeerd als een middel om slachtofferervaringen te benaderen en te begrijpen hoe slachtoffers hun ervaringen betekenis geven en ermee omgaan. De narratieve benadering erkent de cruciale rol van narratieven bij het construeren van identiteit, het ervaren van consistentie van het zelf in de tijd, het leggen van verbindingen met anderen en de samenleving, het uitoefenen van autonomie, en het verantwoorden van eigen daden en geleden leed. Deze benadering vermijdt het reduceren van victimisatie tot een categorie en tracht het slachtoffer op diens eigen voorwaarden te begrijpen, wat de "ontkoppelde" aard van data uit criminaliteits-slachtofferenquêtes aanvult. De narratieve wending wordt gekenmerkt door een anti-positivistische epistemologie die interpretatief, betekeniszoekend, subjectief en particularistisch is [27](#page=27).
#### 6.2.3 Narratieve rupturen en 're-storying'
Narratieve benaderingen kunnen complexiteit, contextualiteit en de morele lading van victimisatie beter duiden. Victimatiegebeurtenissen worden gezien als ingebed in een context, waarbij dezelfde daad tot uiteenlopende ervaringen kan leiden. Victimatie kan worden opgevat als een verstoring of afwijzing van het verhaal van het slachtoffer, en een negatie van diens vertelcapaciteiten. De nasleep van victimisatie wordt niet zozeer begrepen als een proces van herstel naar een eerdere staat, maar als de uitdaging van "re-storying": het integreren van de victimisatie-ervaring in een betekenisvol leven [28](#page=28).
#### 6.2.4 De rol van de sociale omgeving in 're-storying'
Het proces van "re-storying" is intrinsiek sociaal. Een narratieve lens kan inzicht bieden in de uitdagingen van het vinden van begrip en verbinding met anderen, zowel formeel als informeel, na victimisatie. Slachtoffers maken bij het duiden van hun ervaringen gebruik van maatschappelijke interpretatieve bronnen en engageren zich met (werkelijke of denkbeeldige) toehoorders. Het begrip en de reacties van toehoorders kunnen afhangen van hun eigen "narratieve habitus". Het ontbreken van woorden om bepaalde ervaringen te beschrijven, of uitdagingen met een begripvol publiek, kunnen diverse oorzaken hebben, waaronder het in strijd zijn van slachtofferverhalen met heersende maatschappelijke waarheden of institutionele narratieve structuren. Ook kunnen bepaalde verhalen over onderdrukking, seksuele intimidatie of ecologische victimisatie afwijken van traditionele verhalen over onrecht. Een narratieve benadering kan helpen te begrijpen waarom sommige verhalen over schade of onrecht moeilijker te begrijpen en te accepteren zijn [28](#page=28) [29](#page=29).
### 6.3 Concluderende observaties en toekomstige richtingen
#### 6.3.1 De kracht van interdisciplinariteit
Toekomstige richtingen in de victimologie zouden de sterktes van positivistische en meer kritische benaderingen moeten combineren om het potentieel van interdisciplinariteit te benutten. Een gebrek aan bewustzijn van relevant werk in andere disciplines kan leiden tot conceptuele verwarring, zoals zichtbaar is bij het concept van secundaire victimisatie [30](#page=30).
#### 6.3.2 Secundaire victimisatie en epistemische onrechtvaardigheid
Erkend wordt dat de last van institutionele reacties van wetshandhaving en justitie een belangrijke bijdrage van victimologisch onderzoek is. Echter, vaagheid en gebrek aan conceptuele rigiditeit hebben secundaire victimisatie een containerbegrip gemaakt voor negatieve ervaringen van slachtoffers. Het integreren van werk uit aangrenzende velden, zoals het concept van epistemische onrechtvaardigheid, kan leiden tot een meer conceptueel ontwikkelde notie van secundaire victimisatie [30](#page=30) [31](#page=31).
#### 6.3.3 De Shoah en supranationale victimologie
Het is opmerkelijk dat de victimologie, die na de Tweede Wereldoorlog ontstond, zich aanvankelijk niet richtte op de Shoah, de grootste victimisatiegebeurtenis in de geschiedenis. Pas na het millennium ontstond interesse in "supranationale victimologie". Een gebrek aan kruisbestuiving met onderzoek naar genocide en wreedheden buiten de victimologie heeft geleid tot een gebrek aan interactie met denkers zoals Hannah Arendt en Emanuel Levinas. Het herstellen van deze verbinding wordt als essentieel beschouwd voor de verdere ontwikkeling van supranationale victimologie en de studie van victimisatie in het algemeen [31](#page=31).
---
## Veelgemaakte fouten om te vermijden
- Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens
- Let op formules en belangrijke definities
- Oefen met de voorbeelden in elke sectie
- Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen
Glossary
| Term | Definition |
|------|------------|
| Term | Definitie |
| Slachtofferschap (Victimhood) | De toestand of ervaring van het zijn van een slachtoffer, waarbij de nadruk kan liggen op de sociale constructie en de psychologische impact van deze rol. |
| Victimologie | Het academische veld dat zich bezighoudt met de studie van slachtoffers, hun ervaringen, de oorzaken van victimisatie en de reacties daarop vanuit verschillende disciplines. |
| Competitief slachtofferschap (Competitive Victimhood) | Een fenomeen waarbij individuen of groepen hun eigen lijden of victimisatie vergelijken met dat van anderen, vaak met als doel te bepalen wie het "meeste" slachtoffer is. |
| Narratieve victimologie (Narrative Victimology) | Een benadering binnen de victimologie die de nadruk legt op de verhalen die slachtoffers vertellen over hun ervaringen, en hoe deze verhalen hun identiteit en hun interacties met het rechtssysteem vormgeven. |
| Secundaire victimisatie (Secondary Victimization) | Het proces waarbij een slachtoffer opnieuw wordt geschaad, niet door de oorspronkelijke dader, maar door de reacties van anderen, instellingen of de maatschappij, wat kan leiden tot extra leed en ontmoediging. |
| Posttraumatische groei (Posttraumatic Growth) | Het positieve psychologische en persoonlijke veranderingen die mensen ervaren na het doorstaan van traumatische gebeurtenissen, zoals een verhoogd gevoel van dankbaarheid, nieuwe mogelijkheden of een diepere waardering voor het leven. |
| Vergeving (Forgiveness) | Het proces waarbij een persoon die geschaad is, de intentie om wraak te nemen of negatieve gevoelens jegens de dader loslaat, wat kan leiden tot emotionele verlichting en herstel. |
| Herstelrecht (Restorative Justice) | Een benadering van rechtvaardigheid die zich richt op het herstellen van schade en het betrekken van alle betrokken partijen (slachtoffer, dader, gemeenschap) bij het oplossen van conflicten en het bevorderen van verzoening. |
| Attributie van verantwoordelijkheid (Attribution of Responsibility) | Het psychologische proces waarbij individuen de oorzaak van een gebeurtenis, zoals een ongeval of misdrijf, toeschrijven aan bepaalde factoren of personen, inclusief de mate waarin een slachtoffer verantwoordelijk wordt gehouden voor zijn of haar eigen victimisatie. |
| Gevoel van rechtvaardigheid (Sense of Justice) | De subjectieve perceptie van individuen over de eerlijkheid en billijkheid van processen, uitkomsten en interacties, met name in de context van misdaad en strafrecht. |
| Kritische victimologie | Een stroming binnen de victimologie die zich richt op de rol van macht, ongelijkheid en onderdrukking in de processen rondom slachtofferschap en de reacties daarop. Deze benadering onderzoekt niet alleen hoe slachtofferschap sociaal wordt geconstrueerd, maar ook waarom deze constructie plaatsvindt en wie daarvan profiteert. |
| Culturele victimologie | Een benadering binnen de victimologie die slachtofferschap en de reacties daarop plaatst binnen hun culturele context. Het beschouwt deze fenomenen als (mede)producten van sociale betekenisgeving en onderzoekt hoe sociale en culturele processen opvattingen over en reacties op slachtoffers en slachtofferschap vormgeven. |
| Ideale slachtoffer | Een concept geïntroduceerd door Nils Christie, dat verwijst naar een persoon of groep die, wanneer getroffen door criminaliteit, het meest gemakkelijk de volledige en legitieme status van slachtoffer krijgt. Dit ideale slachtoffer wordt vaak gekenmerkt als zwak, bezig met een respectabel project, niet verantwoordelijk voor de situatie waarin het slachtoffer werd, en zonder persoonlijke relatie met de dader. |
| Sociale constructie van slachtofferschap | Het idee dat de status van slachtoffer niet vaststaat, maar sociaal wordt geconstrueerd, gemobiliseerd en veranderlijk is. Dit houdt in dat de erkenning van slachtofferschap en de manier waarop we erop reageren, afhankelijk zijn van de bredere culturele en politieke context, politiek discours, mediarepresentatie en publiek beleid. |
| Narratieve victimologie | Een benadering binnen de victimologie die de nadruk legt op het belang van verhalen en storytelling voor het begrijpen van slachtofferschap. Deze stroming onderzoekt hoe slachtoffers hun ervaringen construeren, hoe deze verhalen invloed hebben op de maatschappij en beleid, en hoe ze bijdragen aan identiteitsvorming en het omgaan met trauma. |
| Re-storying (her-verhalen) | In de context van narratieve victimologie verwijst dit naar het proces van het integreren van de slachtofferervaring in een betekenisvol leven na de gebeurtenis. Het gaat niet zozeer om terugkeren naar een eerdere staat, maar om het creëren van een nieuw verhaal dat de traumatische ervaring omvat en een weg naar herstel biedt. |
| Narratieve habitus | Het geheel van verhalen dat iemand gedurende zijn leven heeft verworven en dat bepaalt welke toekomstige verhalen als geloofwaardig en aandachtswaardig worden beschouwd. Deze narratieve habitus beïnvloedt hoe luisteraars de slachtofferschapservaringen van anderen begrijpen en erop reageren. |
| Zemiologie (sociale-schade-studies) | Een vakgebied dat zich richt op het verbreden van het concept van slachtofferschap voorbij traditionele criminaliteit. Het onderzoekt institutionele vormen van onrecht en verschuift de focus van misdaad naar schade, inclusief vormen van schade die worden getolereerd, gesanctioneerd of zelfs veroorzaakt door overheidsinstellingen. |
| Epistemische onrechtvaardigheid | Een concept dat verwijst naar situaties waarin iemands kennis of geloofwaardigheid wordt ondermijnd vanwege hun sociale identiteit. Binnen de victimologie kan dit betekenen dat de verhalen en ervaringen van bepaalde slachtoffers minder serieus worden genomen of genegeerd, wat leidt tot een gebrek aan erkenning en gerechtigheid. |
| Secundaire victimisatie | De victimisatie die een slachtoffer ervaart als gevolg van de reacties van anderen, met name binnen het strafrechtelijk systeem. Dit kan voortkomen uit een miscommunicatie of onenigheid over hoe het slachtoffer zijn ervaring moet narreren en hoe het rechtssysteem een relevante en passende verhaalstructuur definieert. |
| Cognitief model van posttraumatische stressstoornis | Een theoretisch raamwerk dat de mentale processen beschrijft die ten grondslag liggen aan posttraumatische stressstoornis (PTSS), inclusief hoe herinneringen, gedachten en overtuigingen de symptomen beïnvloeden en in stand houden. |
| Dubbele representatietheorie van posttraumatische stressstoornis | Een theorie die stelt dat PTSS ontstaat door twee soorten representaties: een die de traumatische gebeurtenis zelf betreft, en een die de impact van de gebeurtenis op de persoon en diens wereldbeeld beschrijft, waarbij een disbalans tussen deze twee leidt tot symptomen. |
| Emotionele rechtvaardigheid | Een concept dat onderzoekt hoe leken en juridische professionals emoties van slachtoffers evalueren binnen het kader van het "just world paradigm", waarbij de nadruk ligt op de rol van emoties in de beoordeling van rechtvaardigheid. |
| Herstel na verlies en potentieel trauma | Het proces waarbij individuen zich aanpassen en veerkracht tonen na het ervaren van verlies of potentieel traumatische gebeurtenissen, waarbij de nadruk ligt op het vermogen om tegenslagen te overwinnen en positief te functioneren. |
| Narratieve psychologie | Een onderzoeksveld dat zich richt op de rol van verhalen en narratieven in het begrijpen van de menselijke ervaring, identiteit en psychologische processen, met name in relatie tot trauma en zelfconcept. |
| Posttraumatische groei | Het positieve psychologische veranderingsproces dat kan optreden na het ervaren van een traumatische gebeurtenis, waarbij individuen nieuwe inzichten ontwikkelen, hun levensvisie aanpassen en een verhoogd gevoel van waardering voor het leven ervaren. |
| Resilience (veerkracht) | Het vermogen van een individu of systeem om zich aan te passen en te herstellen van tegenslagen, stressvolle gebeurtenissen of trauma, waarbij de nadruk ligt op het behouden van functioneren en welzijn ondanks uitdagingen. |
| Slachtofferimpactverklaring | Een verklaring die door een slachtoffer wordt afgelegd in een juridische context, waarin de impact van het misdrijf op hun leven wordt beschreven, bedoeld om de rechter te informeren over de gevolgen van de misdaad. |
| Stressrespons-syndromen | Een reeks psychologische en fysiologische reacties die optreden als gevolg van blootstelling aan stressvolle gebeurtenissen, die kunnen variëren van acute reacties tot langdurige syndromen zoals PTSS. |
| Narratieve benaderingen | Een theoretisch en methodologisch raamwerk dat de nadruk legt op het belang van verhalen en narratieven in het begrijpen van menselijk gedrag, ervaringen en sociale fenomenen, met name binnen de criminologie en psychologie. Deze benaderingen beschouwen individuen en groepen als actieve vertellers van hun eigen levens en ervaringen. |
| Narratieve criminologie | Een onderzoeksgebied binnen de criminologie dat narratieve theorieën en methoden gebruikt om criminaliteit, daderschap, slachtofferschap en de werking van het strafrecht te analyseren. Het focust op hoe verhalen worden geconstrueerd, gedeeld en geïnterpreteerd in relatie tot crimineel gedrag en de reacties daarop. |
| Slachtofferverklaring (Victim Impact Statement) | Een verklaring die door een slachtoffer wordt afgelegd om de rechtbank te informeren over de impact van het misdrijf op hun leven. Deze verklaringen kunnen emotionele, fysieke en financiële gevolgen van de criminaliteit belichten en worden gebruikt bij de strafoplegging. |
| Posttraumatische stressstoornis (PTSS) | Een psychische aandoening die kan ontstaan na blootstelling aan een traumatische gebeurtenis. Kenmerkend zijn intrusieve herinneringen, vermijding van prikkels die aan het trauma herinneren, negatieve veranderingen in cognitie en stemming, en verhoogde prikkelbaarheid. Narratieve benaderingen helpen bij het begrijpen van de verwerking van trauma. |
| Just World Theory (Gerechtigheidsparadigma) | Een psychologische theorie die stelt dat mensen de behoefte hebben om te geloven dat de wereld rechtvaardig is, waarin mensen krijgen wat ze verdienen. Dit kan leiden tot het blaming van slachtoffers, omdat men anders de wereld als chaotisch en onrechtvaardig zou moeten beschouwen. |
| Identiteit (Self/Identity) | Het concept van wie een persoon is, gevormd door een complex samenspel van persoonlijke ervaringen, sociale interacties en narratieven. Narratieve psychologie beschouwt identiteit als een dynamisch, verhaalmatig construct dat voortdurend wordt gevormd en hervormd door de verhalen die we over onszelf vertellen en die anderen over ons vertellen. |
| Retributieve rechtvaardigheid | Een concept van rechtvaardigheid dat zich richt op het straffen van daders in verhouding tot de ernst van hun misdaad, vaak gezien als een vorm van vergelding voor het begane onrecht. |
| Compensatie | Het proces waarbij slachtoffers van misdrijven of onrechtmatige daden materiële of immateriële schade vergoed krijgen, met als doel hen te herstellen in de toestand waarin zij zich bevonden vóór het incident. |
| "Ideal Victim" (Ideale Slachtoffer) | Een concept dat verwijst naar een stereotiep beeld van een slachtoffer dat als volledig onschuldig en hulpeloos wordt beschouwd, wat invloed kan hebben op hoe de samenleving en het rechtssysteem reageren op de zaak. |
| Just World Theory (Gerechtigheidswereldtheorie) | Een psychologische theorie die stelt dat mensen de neiging hebben te geloven dat de wereld inherent rechtvaardig is, waarbij goede daden worden beloond en slechte daden worden bestraft, wat kan leiden tot het de schuld geven van slachtoffers. |
| Herstellende Rechtvaardigheid | Een benadering van rechtvaardigheid die zich richt op het herstellen van de schade veroorzaakt door criminaliteit, waarbij de nadruk ligt op de behoeften van slachtoffers, daders en de gemeenschap, en op het bevorderen van verzoening en verantwoordelijkheid. |
| Victim Impact Statement (Slachtofferimpactverklaring) | Een verklaring die door een slachtoffer wordt afgelegd om de rechtbank te informeren over de impact van het misdrijf op hun leven, vaak gebruikt tijdens de strafoplegging. |
| Victimiatie | Het proces of de staat van slachtoffer zijn, wat kan voortkomen uit misdaad, maar ook uit andere gebeurtenissen zoals natuurrampen, verkeersongevallen of sociale onrechtvaardigheden, afhankelijk van het disciplinaire perspectief. |
| Victim precipitation | Een theorie die de rol van het slachtoffer in het misdrijf dat hen overkomt, onderzoekt, en die controversieel werd toen deze werd toegepast op verkrachting, omdat het de indruk kon wekken dat het slachtoffer de schuld kreeg. |
| Herhaalde victimisatie | Het fenomeen waarbij slachtoffers van misdaad een hoger risico lopen op toekomstige victimisatie dan niet-slachtoffers, wat van toepassing is op zowel herhaaldelijke vormen van victimisatie als op misdrijven die door vreemden worden gepleegd. |
| Dark figure of crime | Het deel van de criminaliteit dat niet wordt gemeld aan de autoriteiten en dus niet zichtbaar is in officiële statistieken, wat deels wordt geschat door middel van slachtofferonderzoeken. |
| Procedurele rechtvaardigheid | Onderzoek dat zich richt op de perceptie van eerlijkheid in processen, en dat suggereert dat respectvolle behandeling, informatie en het geven van een stem aan slachtoffers positieve effecten kunnen hebben op hun interactie met het strafrechtelijk systeem. |
| Retributie | Een dimensie van de uitkomst van strafrechtelijke procedures, waarbij een straffende reactie jegens de dader bijdraagt aan het herstellen van de status en het zelfrespect van het slachtoffer. |
| Waardeherstel | Een dimensie van de uitkomst van strafrechtelijke procedures, gericht op het herstellen van de waarden die door het misdrijf zijn geschonden, bijvoorbeeld door maatschappelijke erkenning van het onrecht en excuses van de dader. |
| Veerkracht (resilience) | Het vermogen van individuen om zich aan te passen en te herstellen van tegenspoed, trauma en victimisatie, wat suggereert dat de meeste slachtoffers zonder professionele hulp kunnen omgaan met hun ervaringen. |