International Law

# Diplomatic law and its framework Diplomatic law provides the legal framework for international relations, focusing on the privileges and immunities granted to missions and their members to ensure the efficient conduct of diplomacy. ## 1. Diplomatic law and its framework Diplomatic law governs the conduct of international relations and facilitates public international communication. It encompasses a broad body of law derived from various sources, including key treaties, customary international law, and judicial decisions. While not fully codified, it establishes a "self-contained regime" with its own remedies for abuses [5](#page=5) [6](#page=6). ### 1.1 Historical roots and foundational theories Diplomatic law has ancient origins. Historically, the concept of extraterritoriality for foreign missions was prevalent, but has since been discredited. The "representative theory," which identifies representatives with the State itself, has contributed to the rationale for jurisdictional immunities. However, the "functional necessity" theory is now considered the most convincing explanation for modern diplomatic law, emphasizing the need to protect and facilitate international communication for mutual benefit [5](#page=5). > **Tip:** Understanding the evolution of the underlying theories helps explain the rationale behind current diplomatic law principles. ### 1.2 Sources of diplomatic law Key sources of diplomatic law include: * The 1961 Vienna Convention on Diplomatic Relations (VCDR) [5](#page=5). * The 1963 Vienna Convention on Consular Relations (VCCR) [5](#page=5). * The 1969 Convention on Special Missions [5](#page=5). * Treaties concerning the privileges and immunities of representatives to and officials of international organizations, such as the 1946 Convention on the Privileges and Immunities of the UN and the 1947 Convention on the Privileges and Immunities of the Specialized Agencies [5](#page=5). * The 1973 Convention on the Prevention and Punishment of Crimes against Internationally Protected Persons, including Diplomatic Agents [5](#page=5). * Customary international law, which fills gaps where treaties are not fully codified [5](#page=5). * Judicial decisions of international and national courts and tribunals [5](#page=5). ### 1.3 Distinction between types of immunity International law recognizes two basic types of immunity from jurisdiction for State officials and international organizations [5](#page=5): #### 1.3.1 Immunity ratione personae * **Definition:** Immunity enjoyed by certain categories of State officials by virtue of their office, due to the importance of their functions to international relations [5](#page=5). * **Scope:** Covers both official and private acts, as interference with either can impact official functions [5](#page=5). * **Characteristics:** Includes complete personal inviolability (freedom from arrest/detention) and absolute immunity from criminal jurisdiction. Immunity from civil jurisdiction may also be recognized but can be limited for certain private actions [5](#page=5). * **Duration:** Attaches only to enable the proper functioning of the office and lapses when the office-holder leaves office [5](#page=5). #### 1.3.2 Immunity ratione materiae * **Definition:** Immunities that attach to the official acts of State officials, derived from the principle of State immunity [6](#page=6). * **Scope:** Determined by the nature of the acts rather than the office of the official. Covers a narrower range of acts than *ratione personae* but applies to a wider range of actors (potentially all State officials) [6](#page=6). * **Characteristics:** Protects official acts performed while in office, and this immunity subsists even after the individual has ceased official functions [6](#page=6). > **Tip:** Remember that both types of immunity operate as procedural bars to jurisdiction and can be waived by the sending State [6](#page=6). ### 1.4 Non-justiciability and act of State These are distinct from procedural immunities. Non-justiciability asserts that the subject matter of a claim is governed by international law or foreign public law, placing it outside national court competence. These objections to jurisdiction are not mutually exclusive and can coexist with procedural immunities, though procedural immunities are usually addressed first [6](#page=6). ### 1.5 Compliance and rationale for diplomatic law States generally observe diplomatic immunities scrupulously, partly due to the reciprocal nature of diplomatic exchange. Each State, being both a sending and receiving State, has an interest in maintaining the equilibrium between these roles. Despite some abuses, there is no substantial opinion advocating for their abolition or restriction [6](#page=6). ### 1.6 The Vienna Convention on Diplomatic Relations (VCDR) The VCDR, with over 190 parties, is a cornerstone of diplomatic law, codifying the rules for establishing and maintaining diplomatic relations. Its success is attributed to the long-established and stable nature of the law, the role of reciprocity, and careful drafting [6](#page=6) [7](#page=7). #### 1.6.1 Establishing diplomatic relations * **Mutual Consent:** Diplomatic relations are established by mutual consent, as per Article 2 of the VCDR [6](#page=6). * **Establishment of Missions:** This usually involves the exchange of permanent diplomatic missions [7](#page=7). #### 1.6.2 Functions of a diplomatic mission Article 3 of the VCDR outlines the primary functions: * Representing the sending State [6](#page=6). * Protecting the interests of the sending State and its nationals [6](#page=6). * Negotiating with the government of the receiving State [6](#page=6). * Ascertaining and reporting on conditions and developments in the receiving State [7](#page=7). * Promoting friendly relations and developing economic, cultural, and scientific ties [7](#page=7). #### 1.6.3 Appointment and accreditation of diplomatic agents * **Head of Mission:** The appointment of a head of mission requires prior *agrément* (consent) from the receiving State, due to the sensitivity and need for personal acceptability [7](#page=7). * **Other Diplomatic Agents:** Prior consent is not required for other diplomatic agents (except defense attachés), but notification of arrival and departure is necessary [7](#page=7). * **Persona Non Grata:** The receiving State can declare any member of a mission *persona non grata* (unacceptable) without giving reasons, requiring the sending State to recall them or terminate their functions [7](#page=7). #### 1.6.4 Privileges and facilities granted to the mission * **Premises:** Mission premises are inviolable; receiving State agents cannot enter without consent. Exceptions for extreme emergencies were rejected to prevent abuse. The receiving State has a special duty to protect mission premises from intrusion and prevent disturbances [7](#page=7). > **Example:** In the Tehran Hostages case, Iran was held responsible for failing to protect the US Embassy premises and its occupants [7](#page=7). * **Archives:** Mission archives are inviolable [7](#page=7). * **Communication:** Free communication is guaranteed, including inviolability of official correspondence, diplomatic bags, and protection of diplomatic couriers [7](#page=7). > **Note:** The inviolability of premises is generally understood to be conditioned by the lawfulness of their use, though forcible entry on grounds of self-defense has been a debated exception [7](#page=7). #### 1.6.5 Privileges and immunities of members of the mission Articles 29-39 cover privileges and immunities for mission members, including jurisdictional immunities, inviolability of private residences, and exemptions from taxes and national service. These are granted to ensure efficient mission performance, not for personal benefit [8](#page=8). > **Tip:** These rights and privileges must be given effect in national law, such as through the Diplomatic Privileges Act 1964 in the UK [8](#page=8). #### 1.6.6 Duties of diplomatic agents towards the receiving State In return for privileges and immunities, diplomatic agents owe certain duties: * Respect the laws and regulations of the receiving State [8](#page=8). * Do not interfere in the internal affairs of the receiving State [8](#page=8). * Conduct official business through the Ministry of Foreign Affairs or agreed ministries [8](#page=8). * Do not use mission premises in a manner incompatible with mission functions [8](#page=8). * Do not practise professional or commercial activity for personal profit in the receiving State [8](#page=8). #### 1.6.7 Termination of diplomatic functions Articles 43-46 address arrangements for the termination of diplomatic functions and severance of diplomatic relations [8](#page=8). ### 1.7 Jurisdictional immunities under the VCDR The VCDR categorizes staff members with varying degrees of immunity: * **Diplomatic Agents and their families:** * Enjoy *ratione personae* immunity [8](#page=8). * Grant personal inviolability (freedom from arrest/detention) [8](#page=8). * Absolute immunity from criminal jurisdiction [8](#page=8). * Immunity from civil and administrative jurisdiction, with three exceptions: * Real actions concerning immovable property in the receiving State (unless held for the mission) [8](#page=8). * Succession cases where the agent acts as a private person [8](#page=8). * Actions relating to professional or commercial activity exercised outside official functions [8](#page=8). > **Example:** Divorce and custody proceedings are generally subject to diplomatic immunity, though exceptions can apply [8](#page=8). * **Administrative and technical staff and their families (not nationals/permanent residents):** * Enjoy similar personal inviolability and immunity from criminal jurisdiction as diplomatic agents [8](#page=8). * Immunity from civil jurisdiction does not extend to acts performed outside their duties [8](#page=8). * **Service staff (not nationals/permanent residents):** * Enjoy *ratione materiae* immunity in respect of acts performed during their duties [8](#page=8). * **Diplomatic agents who are nationals or permanent residents of the receiving State:** * Enjoy *ratione materiae* immunity for official acts performed in the exercise of their functions [8](#page=8). * **All members enjoying immunity while in office:** * Retain immunity *ratione materiae* for acts performed in the exercise of their functions even after leaving office [8](#page=8). > **Note:** Immunities under the VCDR generally apply to the jurisdiction of the receiving State. However, Article 40 requires third States to accord inviolability and necessary immunities to diplomatic agents in transit [8](#page=8). ### 1.8 Remedies in cases of abuse The VCDR provides remedies to balance the derogation from receiving State jurisdiction: * **Waiver of Immunity:** Jurisdictional immunities are procedural bars and can be waived by the sending State. Waiver must be express and is a prerogative of the sending State, not the individual diplomat [8](#page=8). * **Duty to Respect Law:** Members of diplomatic missions are obligated to respect the laws of the receiving State. If immunity is waived, local courts may exercise jurisdiction [8](#page=8). --- # Jurisdictional immunities of state officials This topic examines the distinct immunities afforded to state officials under international law, distinguishing between personal immunities and those covering official acts, and their complex interplay with international criminal law. ### 2.1 Categories of state officials and their immunities International law recognizes varying levels of immunity for state officials, largely based on their rank and functions, with a distinction between immunity *ratione personae* (personal immunity) and *ratione materiae* (immunity for official acts). #### 2.1.1 Heads of State Heads of State enjoy comprehensive immunity from foreign criminal jurisdiction and inviolability, which protects them from any act of authority that would hinder their duties. This immunity is largely considered an extension of the diplomatic agent's inviolability as codified in Article 29 of the Vienna Convention on Diplomatic Relations (VCDR). In the UK, Section 20 of the State Immunity Act 1978 equates the position of a foreign Head of State with that of a head of a diplomatic mission. Immunity from civil jurisdiction is determined by whether the act was performed in an official or personal capacity [11](#page=11). * **Waiver:** The immunity of a Head of State can be waived by the Head of State themselves or by their State [11](#page=11). * **Post-office:** Upon leaving office, Heads of State retain immunity *ratione materiae* for their official acts, similar to former diplomats. The extent of this immunity was notably examined in the *Pinochet* case [12](#page=12) [17](#page=17). #### 2.1.2 Heads of Government and Ministers for Foreign Affairs Heads of Government and Ministers for Foreign Affairs generally enjoy immunity from jurisdiction *ratione personae* to the same extent as Heads of State, owing to their comparable roles in representing their States internationally [12](#page=12). * **Arrest Warrant Case:** The International Court of Justice (ICJ) in the *Arrest Warrant* case affirmed that an incumbent Foreign Minister enjoys complete personal inviolability and absolute immunity from criminal jurisdiction *ratione personae* throughout their tenure. This immunity applies regardless of whether the acts were private or official, performed before or after taking office, or whether the minister was on an official or private visit [12](#page=12). * **Scope:** This immunity can be invoked in any State, unlike diplomatic immunity which is primarily limited to the receiving State. Crucially, the ICJ found no exception to this immunity for international crimes such as war crimes or crimes against humanity [12](#page=12) [16](#page=16). * **Waiver:** The immunity of a Foreign Minister can be waived by their State [12](#page=12). * **Extension:** Similar immunities are presumed to apply to Heads of Government, and potentially to other ministers or senior officials, depending on their involvement in international relations [12](#page=12) [13](#page=13). #### 2.1.3 Other State Officials All state officials and former officials, in principle, enjoy immunity *ratione materiae* for their official acts under the doctrine of State immunity. This is because a State can only act through its individual agents, and their official acts can engage the State's international responsibility [13](#page=13). * **Rationale:** This immunity prevents individuals from circumventing State immunity by suing the official acting on behalf of the State [13](#page=13). * **UK Practice:** In the UK, the State Immunity Act 1978 provides protection to employees and officers of a foreign State under the same cloak as protects the State itself. This was upheld in cases like *Propend Finance v Sing* and *Jones v Ministry of the Interior of the Kingdom of Saudi Arabia* [13](#page=13). * **US Practice:** In contrast, the US Supreme Court in *Samantar v Yousuf* found that immunity *ratione materiae* for individuals is not governed by the Foreign Sovereign Immunities Act (FSIA) but by common law, with the possibility of a "suggestion of immunity" from the State Department [14](#page=14). * **Criminal Jurisdiction:** Regarding criminal jurisdiction, the International Law Commission's work highlights debates on exceptions to immunity *ratione materiae*, particularly for international crimes. The traditional view is that immunity for official acts is absolute, unless the crime occurs in the territory of the forum State without its consent to the official's presence or activities. However, proposals for broader exceptions to immunity have been made, though not yet universally adopted [14](#page=14). #### 2.1.4 Special Missions The UN Convention on Special Missions outlines privileges and immunities for members of special missions, broadly mirroring the VCDR. Representatives of the sending State in a special mission and its diplomatic staff enjoy personal inviolability and jurisdictional immunities equivalent to diplomatic agents. Immunity *ratione materiae* for official acts continues after the mission concludes [10](#page=10). * **Customary Law:** Given the limited participation in the Convention, customary international law, often reflected in domestic case law, plays a significant role. Key requirements for special mission immunity include the temporary nature of the mission, representation of the State, and the consent of the receiving State to the mission as such [10](#page=10). * **UK Practice:** The UK's practice, as seen in *Khurts Bat v Investigating Judge of the Federal Court of Germany*, emphasizes the vital need for prior consent from the receiving State to a special mission. The government's consent, often evidenced by a certificate, is a matter for executive decision [10](#page=10). ### 2.2 Types of Jurisdictional Immunities Immunities are broadly categorized based on their temporal and substantive scope. #### 2.2.1 Immunity *ratione personae* (personal immunity) This type of immunity attaches to an individual by virtue of their office or status and is generally enjoyed by high-ranking officials such as Heads of State, Heads of Government, Ministers for Foreign Affairs, diplomatic agents, and members of special missions. It typically grants absolute immunity from criminal jurisdiction and personal inviolability for the duration of their office or mission [10](#page=10) [11](#page=11) [12](#page=12) [16](#page=16). #### 2.2.2 Immunity *ratione materiae* (immunity for official acts) This immunity covers acts performed by state officials in their official capacity. It is distinct from personal immunity and subsists even after the official leaves office or the mission ends. The rationale is to protect the State's immunity from being undermined by proceedings against its officials for acts taken on behalf of the State [10](#page=10) [12](#page=12) [13](#page=13) [14](#page=14). > **Tip:** Immunity *ratione materiae* is fundamentally an immunity of the State, not the individual. Therefore, the State that the official serves must assert this immunity for it to be given effect [14](#page=14). ### 2.3 Limitations and Exceptions, particularly concerning serious international crimes The interplay between jurisdictional immunities and the prosecution of serious international crimes has been a significant area of legal development and debate. #### 2.3.1 Immunity and Impunity Distinguished It is crucial to distinguish between immunity and impunity. While immunities serve the functional needs of States and international organizations, they are not intended to shield individuals from accountability for serious international crimes. The sending State or employer international organization can waive immunities [16](#page=16). #### 2.3.2 Exceptions to *ratione personae* immunity While immunity *ratione personae* for serving high officials is generally considered an absolute bar to criminal jurisdiction for the duration of their office, even for serious international crimes, there are circumstances where prosecution can proceed: * **Prosecution by own State:** Office-holders can be prosecuted by the courts of their own State [16](#page=16). * **Waiver by State:** Immunity can be waived by the office-holder's State [16](#page=16). * **Post-office:** Upon leaving office, former office-holders may be prosecuted for acts committed prior to or subsequent to their period of office, or for private acts during their tenure [16](#page=16). * **International Criminal Courts:** Prosecution by certain international criminal courts with jurisdiction is possible [16](#page=16). #### 2.3.3 Immunity *ratione materiae* and serious crimes The application of immunity *ratione materiae* to serious international crimes has been particularly contentious. * **The Pinochet Case:** The arrest of General Pinochet, a former Head of State, in the UK on extradition charges for torture raised critical questions about immunity *ratione materiae* for official acts. The House of Lords, by a majority, rejected Pinochet's plea of immunity in respect of torture allegations [17](#page=17). * **Implied Waiver Argument:** Some judges based their decision on an implied waiver of immunity by States parties to the Torture Convention, arguing that otherwise, the Convention's aim would be undermined [17](#page=17). * **Broader Argument:** Other judges argued that individual responsibility for grave international crimes is distinct from State responsibility and cannot be opposed by immunity *ratione materiae*, as the purpose of this immunity is to protect the State's immunity, not an individual's culpability for crimes like torture [17](#page=17). * **Scope and Debate:** The extent to which the exception established in *Pinochet* can apply to other international crimes and other immunities *ratione materiae* remains debated, with no firm international consensus. While the ICJ in the *Arrest Warrant* case noted that a former Foreign Minister might be liable for private acts during their tenure, its comments on official acts for serious crimes have been subject to differing interpretations. Some scholars argue that immunity *ratione materiae* does not apply to international crimes as defined in the Statute of the International Criminal Court [17](#page=17). > **Example:** The *Pinochet* case demonstrated how international criminal law's evolution, particularly concerning crimes like torture, can challenge traditional notions of immunity *ratione materiae*, leading to exceptions based on implied waiver or the inherent gravity of the crimes themselves. #### 2.3.4 *Ratione personae* vs. *Ratione materiae* in relation to crimes * **Serving Officials:** *Ratione personae* immunity for serving Heads of State, Heads of Government, and Foreign Ministers generally acts as an absolute bar to foreign criminal jurisdiction, even for serious international crimes, unless waived [16](#page=16). * **Former Officials:** For former officials, immunity *ratione materiae* for official acts is more vulnerable to exceptions, particularly concerning crimes like torture, as established in the *Pinochet* case. However, the application to other international crimes is less settled [17](#page=17). ### 2.4 Immunities of Officials of International Organizations Officials of international organizations enjoy immunities that, while inspired by those granted to States and their officials, differ due to the unique nature of these organizations [15](#page=15). * **Functional Necessity:** Immunities for international organization officials, like diplomatic immunities, are based on functional necessity, ensuring the organization can operate independently [15](#page=15). * **Key Differences from Diplomatic Immunity:** * Officials of international organizations may need immunity against their own States of nationality, which is less common for diplomatic agents [15](#page=15). * There is no "sending State" for international organization officials, necessitating alternative procedures like international disciplinary measures or waiver of immunity [15](#page=15). * The principle of reciprocity does not operate in the same way [15](#page=15). * **UN Example:** Under the Convention on the Privileges and Immunities of the UN : * The Secretary-General and Assistant Secretaries-General have ambassadorial status and enjoy equivalent *ratione personae* immunities [15](#page=15). * Other officials enjoy immunity *ratione materiae* in respect of their official acts [15](#page=15). * Experts on mission have immunity *ratione materiae* and personal inviolability for travel [15](#page=15). * **Waiver:** The Secretary-General of the UN has the right and duty to waive immunity if it impedes justice without prejudicing the organization's interests [15](#page=15). * **Determination of "Official Act":** Determining what constitutes an "official act" can be crucial. The ICJ in the *Cumaraswamy* case suggested that a finding by the Secretary-General concerning immunity creates a presumption that national courts should only set aside for compelling reasons [15](#page=15). --- # Immunities of international organizations and their officials This section explores the distinct immunities granted to international organizations and their personnel, emphasizing their functional necessity and specific provisions for UN officials [15](#page=15). ### 3.1 Nature and basis of immunities International organizations, unlike states, do not typically possess their own territory or population and do not perform all governmental functions. Their immunities, while inspired by diplomatic immunities, differ in scope due to these distinctions. The primary basis for these immunities is functional necessity, ensuring the organization can operate independently [15](#page=15). ### 3.2 Differences from diplomatic immunities Several key differences distinguish the immunities of international officials from those of diplomatic agents [15](#page=15): * **Nationality:** Diplomatic agents from the receiving state may have restricted immunities, whereas officials of international organizations may require immunity against their own state of nationality. While not all states grant full immunities to their nationals employed by international organizations, limitations often pertain to fiscal matters or national service rather than immunity from legal process [15](#page=15). * **Sending State:** For diplomatic agents, the sending state remains a point of recourse, but international officials lack a "sending state" in the same sense, necessitating internal disciplinary procedures or waiver of immunity [15](#page=15). * **Reciprocity:** The principle of reciprocity, central to diplomatic law between states, does not operate identically for international organizations [15](#page=15). Therefore, the immunities of international organizations are assessed based on their specific functional needs, rather than a direct assimilation with diplomatic immunities [15](#page=15). ### 3.3 Immunities for UN personnel The Convention on the Privileges and Immunities of the UN 1946 categorizes UN staff members concerning their immunities [15](#page=15): * **Secretary-General and Assistant Secretaries-General:** Accorded ambassadorial status and enjoy equivalent immunities *ratione personae* (personal immunities) [15](#page=15). * **Other Officials:** Enjoy immunity from legal process in respect of their official acts, meaning immunity *ratione materiae* (material immunity) [15](#page=15). * **Experts on Mission:** Undertaking temporary missions for the UN are granted immunity from suit for their official acts (*ratione materiae*) and a specific grant of personal inviolability to facilitate free travel for their mission [15](#page=15). > **Tip:** *Ratione personae* immunity protects individuals due to their status or office, while *ratione materiae* immunity protects them in relation to their official actions. ### 3.4 Purpose and waiver of immunity Immunities for officials and experts are not for personal benefit but for the benefit of the organization itself. The Secretary-General holds the right and duty to waive the immunity of any official if it impedes justice and can be waived without prejudice to the organization's interests [15](#page=15). ### 3.5 Determination of official acts A critical question arises when officials have *ratione materiae* immunity: who determines if an act is "official"? In many instances, ordinary criminal jurisdiction may apply if the offense is clearly not an official act, as seen in espionage cases during the Cold War where such activities were not considered official [15](#page=15). However, when disputes arise regarding the nature of an act, the International Court of Justice (ICJ) in the *Cumaraswamy* case provided a nuanced approach [15](#page=15): * National courts should be immediately notified of any finding by the Secretary-General concerning immunity [15](#page=15). * Such a finding creates a presumption that national courts must give the greatest weight to and can only set aside for the most compelling reasons [15](#page=15). This approach aims to balance the interests of the organization and local jurisdiction, with the ultimate decision resting with the national court to determine if compelling reasons exist to rebut the presumption [16](#page=16). > **Example:** An international official accused of a crime might claim immunity if the alleged act was performed as part of their official duties. The UN Secretary-General's determination on whether the act was official would create a strong presumption for the national court to consider. ### 3.6 Immunities and serious crimes While immunities serve the organization, international law has evolved to impose obligations on individuals for serious international crimes. This raises questions about integrating these individual criminal responsibilities with the immunities of state officials [16](#page=16). #### 3.6.1 *Ratione personae* immunity for state officials The ICJ in the *Arrest Warrant* case held that under customary international law, no exception to *ratione personae* immunity exists for serving Heads of State, Heads of Government, Foreign Ministers, diplomatic agents, and members of special missions concerning war crimes or crimes against humanity, unless waived by the sending state. This absolute bar is due to the importance of their functions in maintaining international relations [16](#page=16). However, the Court stressed that immunity is distinct from impunity, and prosecution may still occur in several circumstances [16](#page=16): * Prosecution by the official's own state [16](#page=16). * Waiver of immunity by the official's state [16](#page=16). * Prosecution after the official leaves office for acts prior to, subsequent to, or private acts during their tenure [16](#page=16). * Prosecution by certain international criminal courts with jurisdiction [16](#page=16). > **Tip:** The *Arrest Warrant* case is a landmark decision clarifying the scope of immunity for high-ranking state officials concerning international crimes. --- # The interplay between immunities and serious international crimes The tension between functional immunities for state officials and individual criminal responsibility for grave international crimes is a complex and evolving area of international law, seeking to reconcile the need for effective international relations with the imperative to end impunity [4](#page=4). ### 4.1 Rationale and Evolution of Immunities Immunities enjoyed by state and international organization officials are not for personal benefit but serve to facilitate the processes of communication and cooperation essential for international relations. While historically international law focused on states, there has been a significant shift towards imposing obligations on individuals, particularly concerning serious international crimes that offend international public order. This has led to a determination to end impunity for such crimes through extraterritorial jurisdiction and the establishment of international criminal tribunals. Consequently, the immunities of state officials in relation to international crimes have faced increased scrutiny [16](#page=16) [4](#page=4). ### 4.2 Distinguishing Immunity from Impunity It is crucial to distinguish between immunity and impunity. Immunities can generally be waived by the sending state or employer international organization, as they are granted for the benefit of the entity represented, not the individual [16](#page=16). > **Tip:** The shift towards individual criminal responsibility for serious international crimes has created a fundamental tension with the traditional regime of functional immunities. ### 4.3 Immunities *ratione personae* Immunities *ratione personae* pertain to specific high-ranking officials, such as Heads of State, Heads of Government, Foreign Ministers, diplomatic agents, and members of special missions. In the absence of waiver by the sending state, these immunities generally present an absolute bar to the criminal jurisdiction of national courts during the official's tenure. This is to prevent their functions in maintaining international relations from being jeopardized [16](#page=16). However, the International Court of Justice (ICJ) in the *Arrest Warrant* case clarified that immunity is not impunity and outlined four circumstances where *ratione personae* immunity would not prevent prosecution [16](#page=16): 1. Prosecution by the courts of their own state [16](#page=16). 2. Waiver of immunity by their state [16](#page=16). 3. Prosecution after leaving office for acts prior to, subsequent to, or private acts during their period of office [16](#page=16). 4. Prosecution by certain international criminal courts with jurisdiction [16](#page=16). The ICJ's ruling in the *Arrest Warrant* case concluded that under customary international law, no exception to *ratione personae* immunity exists for war crimes or crimes against humanity for a serving Foreign Minister. National legislation, such as the former Belgian Act of 1999 which disallowed immunity for war crimes, crimes against humanity, and genocide, was considered exceptional and not indicative of an emerging rule of general international law, especially after its repeal and amendment [16](#page=16). ### 4.4 Immunities *ratione materiae* Immunities *ratione materiae* cover official acts performed by an official during their tenure. The arrest of former Chilean President General Pinochet in 1998 brought this issue to the forefront. The House of Lords in the *Pinochet* case considered whether a former Head of State could resist extradition based on immunity for official acts, despite no longer being in office [17](#page=17). By a majority of six to one, the House of Lords rejected the plea of immunity in respect of torture allegations. Three judges relied on an implied waiver of immunity, arguing that states parties to the Torture Convention must have intended such a waiver, otherwise, the international criminalization of torture would be undermined. The other three judges based their reasoning more broadly on the principle that individual responsibility for serious international crimes cannot be defeated by *ratione materiae* immunity. They argued that this immunity protects the state's own immunities by preventing national courts from adjudicating on the responsibility of another state without consent. However, as this immunity concerns state responsibility, it cannot be invoked for an individual's own criminal responsibility under international law [17](#page=17). > **Example:** The *Pinochet* case highlighted the conflict between *ratione materiae* immunity and the international community's commitment to prosecute egregious international crimes like torture. In English law, the *Pinochet* case is considered authority for the proposition that there is an exception to *ratione materiae* immunity for former Heads of State concerning official acts of torture, provided the relevant states are parties to the Torture Convention. The House of Lords also found that Pinochet's *ratione materiae* immunity from civil process remained unaffected, as individual criminal responsibility for torture under the Convention represented a distinct basis of responsibility to which official act immunity did not extend [17](#page=17). The extension of this exception to other international crimes and immunities *ratione materiae* for other officials remains debated. The ICJ in the *Arrest Warrant* case commented that a former Foreign Minister would be liable to prosecution for private acts during their tenure, and potentially for official acts if the court's jurisdiction was applicable. Some scholars have criticized this statement for its narrowness, suggesting it might imply that former Foreign Ministers retain *ratione materiae* immunity for serious international crimes. Conversely, some judges in their separate opinion suggested a trend where serious international crimes are not covered by *ratione materiae* immunity for former officials [17](#page=17). The Swiss case of *Nezzar* involved an Algerian accused of crimes against humanity and war crimes, where the Swiss Federal Criminal Court rejected a claim to *ratione materiae* immunity, deeming it inconsistent with the international criminalization of such serious crimes. However, this case might be distinguishable as the state did not assert immunity on behalf of Nezzar [18](#page=18). The International Law Commission (ILC) proposed Draft Article 7, suggesting that *ratione materiae* immunity should not apply to genocide, crimes against humanity, war crimes, apartheid, torture, and enforced disappearance. This proposal faced significant opposition and was only provisionally adopted, with many states criticizing it as arbitrary and unsupported by state practice [18](#page=18). ### 4.5 Immunities before International Criminal Courts The development of international criminal courts is a crucial step in combating impunity. While immunities are generally not available before these courts, with exceptions outlined in Article 98 of the Rome Statute the precise application depends on the court's establishment and statute [18](#page=18) [19](#page=19). The Statutes of the Nuremberg and Tokyo Tribunals, ICTY, ICTR, Rome Statute (ICC), and SCSL all contain provisions stating that official capacity shall not exempt individuals from criminal responsibility. These provisions are generally aimed at negating substantive defenses based on official position rather than procedural immunities. Article 27 of the Rome Statute explicitly states that immunities under international law shall not bar the jurisdiction of the ICC [18](#page=18) [2](#page=2). However, for tribunals established by treaty, such as the ICC, states must consent to be bound. Article 98 of the Rome Statute preserves the state and diplomatic immunities of officials and property of third states, meaning officials of non-party states might claim immunity unless waived or unless a Security Council resolution mandates otherwise [18](#page=18) [1](#page=1). Tribunals established by the UN Security Council under Chapter VII of the UN Charter, like the ICTY and ICTR, have a different legal basis. Their statutes not only allow these tribunals to adjudicate but also provide a legal basis for UN member states to deny immunity to individuals when arresting or transferring them pursuant to tribunal orders [18](#page=18). The ICC's Pre-Trial Chamber in *The Prosecutor v Omar Hassan Ahmad Al Bashir* held that Al Bashir's position as Head of State of Sudan, a non-party to the Rome Statute, did not bar the Court's jurisdiction. The Chamber emphasized that ending impunity was a core goal of the Rome Statute and that Article 27 effectively limited exemptions and immunities. Security Council Resolution 1593 a binding resolution under Chapter VII, obliged Sudan to cooperate fully, overriding other obligations under Article 103 of the UN Charter. This resolution was interpreted as assimilating Sudan's position with that of a state party, obligating cooperation with arrest and surrender requests [19](#page=19) . > **Tip:** The interplay between Security Council referrals and Article 98 of the Rome Statute is crucial for understanding how immunities are treated in cases involving non-party states. The resolution of these conflicting priorities at the national level is still evolving. While *ratione personae* immunities for certain high office-holders generally exempt them from national proceedings, this may not apply to international proceedings, especially when states have accepted an international court's jurisdiction or the Security Council has removed immunity. For former office-holders, *ratione materiae* immunity for official acts may exceptionally not apply in cases of certain international crimes, most notably torture [19](#page=19). --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Diplomatic Law | The body of law governing the conduct of international relations and the facilitation of communication processes at the public international level, including the privileges and immunities of diplomatic missions and their staff. | | Vienna Convention on Diplomatic Relations (VCDR) | A multilateral treaty that codifies the rules of diplomatic law, establishing a legal framework for the conduct of diplomatic relations between states, including the establishment and functions of diplomatic missions and the privileges and immunities of their members. | | Consular Law | The branch of international law that governs the functions, privileges, and immunities of consular officers and posts, which primarily focus on administrative and technical matters, as well as representing state interests and assisting nationals abroad. | | Vienna Convention on Consular Relations (VCCR) | A multilateral treaty that consolidates and codifies the basic rules governing consular relations between states, outlining the functions and immunities of consular officers. | | Special Missions | Temporary missions, representing a state, sent to another state for the purpose of dealing with specific questions or performing a specific task, often involving direct contact between senior officials or experts. The 1969 UN Convention on Special Missions codifies norms for their conduct. | | Immunity Ratione Personae | Immunity enjoyed by certain categories of state officials by virtue of their office, typically providing personal inviolability and absolute immunity from criminal jurisdiction, covering both official and private acts, and lapsing when the office-holder leaves office. | | Immunity Ratione Materiae | Immunity that attaches to the official acts of state officials, derived from the principle of state immunity. This immunity is determined by the nature of the acts rather than the office of the official, covers a narrower range of acts than immunity ratione personae but subsists even after the individual has ceased to hold office. | | Persona Non Grata | A status declared by a receiving state indicating that a diplomatic agent or member of a mission is unacceptable, without requiring the giving of reasons. The sending state is then obligated to recall the person or terminate their functions. | | Act of State Doctrine | A legal principle that the courts of a country will not sit in judgment on the validity of the acts of a foreign sovereign government committed within its own territory. | | Functional Necessity Theory | A rationale for diplomatic immunities suggesting that international cooperation between states depends on effective communication processes, and thus international law must protect and facilitate these processes to ensure benefits flow from cooperation. | | Sovereign Immunity | The principle that a sovereign state is immune from the jurisdiction of foreign courts. This doctrine has evolved, with a trend towards restrictive immunity, distinguishing between acts jure imperii (sovereign acts) and jure gestionis (commercial acts). | | International Criminal Law | The body of law that addresses international crimes such as genocide, crimes against humanity, war crimes, and torture. It focuses on individual criminal responsibility for acts that offend international public order. | | Impunity | Exemption from punishment or freedom from the injurious consequences of an action. In the context of international law, it refers to perpetrators of serious international crimes escaping justice. | | Jus Cogens | Peremptory norms of general international law from which no derogation is permitted. These are fundamental principles of international law, such as the prohibition of torture and genocide. | | Erga Omnes | Obligations owed by states to the international community as a whole. These are obligations of concern to all states, such as the prohibition of aggression and genocide. | | International Court of Justice (ICJ) | The principal judicial organ of the United Nations, responsible for settling legal disputes submitted to it by states and giving advisory opinions on legal questions referred to it by authorized United Nations organs and specialized agencies. | | International Criminal Court (ICC) | An intergovernmental organization and international tribunal founded in 2002 by the Rome Statute of the International Criminal Court. It prosecutes individuals for the gravest international crimes: genocide, crimes against humanity, war crimes, and the crime of aggression. | | Waiver of Immunity | The voluntary relinquishment of a right or privilege, such as immunity from jurisdiction, by the state or individual entitled to it. Waiver must be express and is typically a prerogative of the sending state or the organization. | | Official Acts | Actions performed by a state official or agent in the course of carrying out their governmental duties and responsibilities. Immunity ratione materiae typically applies to these acts. | | Personal Inviolability | The principle that the person of a diplomatic agent or certain other high officials shall be inviolable, meaning they cannot be subjected to arrest or detention and must be treated with due respect. | | Head of State | The chief public representative of a sovereign state. International law recognizes that Heads of State exercise important powers in international relations ex officio. | | Head of Government | The head of the executive branch of government in a state, often a prime minister or president. | | Minister for Foreign Affairs | The minister responsible for a state's foreign policy and international relations. | | State Immunity Act 1978 | UK legislation that provides for the immunity of foreign states from the jurisdiction of UK courts, including provisions for the immunity of state officials acting in their official capacity. | | Foreign Sovereign Immunities Act (FSIA) | US federal law that provides the sole basis for acquiring jurisdiction over a foreign state in the US courts. It also governs the immunity of foreign officials from US jurisdiction. | | Torture Convention | The United Nations Convention Against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment. It defines torture and obligates states parties to prevent and punish acts of torture. | | Arrest Warrant Case (DRC v Belgium) | A landmark International Court of Justice case concerning the arrest warrant issued by Belgium against the incumbent Foreign Minister of the Democratic Republic of Congo, clarifying the scope of immunity ratione personae for serving high officials. | | Jurisdictional Immunities of the State | A case before the ICJ concerning whether Italy could exercise jurisdiction over Germany in relation to acts committed by the German military during WWII, examining the relationship between state immunity and jus cogens norms. | | Pinochet Case | A series of legal cases involving former Chilean dictator Augusto Pinochet, famously concerning whether he could claim immunity ratione materiae for acts of torture committed during his presidency, and the implications for international criminal justice. | | Universal Jurisdiction | The principle that certain international crimes are so heinous that any state has the right and duty to prosecute perpetrators, regardless of where the crime was committed or the nationality of the perpetrator or victim. |

# Introductie tot Europees recht Dit onderwerp introduceert Europees recht als een autonome rechtsorde, onderscheidt het van klassiek internationaal en nationaal recht, en bespreekt de fundamentele waarden waarop de EU is gebaseerd, evenals de methoden om relevante informatiebronnen te vinden. ### 1.1 Het concept van Europees recht als autonome rechtsorde Europees recht wordt gekenmerkt als een **autonome rechtsorde**. Dit betekent dat het losstaat van zowel het klassieke internationaal recht als het nationaal recht. #### 1.1.1 Onderscheid met klassiek internationaal recht * Klassiek internationaal recht is primair gebaseerd op verdragen tussen soevereine staten en de organen die zij oprichten. * Hoewel de oprichting van de EU en haar verdragen in eerste instantie via het internationaal recht tot stand komen, heeft het Europees recht zich ontwikkeld tot een systeem met eigen, specifieke spelregels die afwijken van het traditionele internationale recht. #### 1.1.2 Onderscheid met nationaal recht * Europees recht is ook autonoom ten opzichte van nationaal recht. Dit houdt in dat EU-recht niet simpelweg een deelverzameling is van nationaal recht, maar een eigen status en bindende kracht heeft binnen de lidstaten. * De autonomie betekent niet dat het Europees recht op alle domeinen volledig door alle lidstaten wordt toegepast. Er is sprake van differentiatie, waarbij niet alle 27 lidstaten bijvoorbeeld de euro als munteenheid hanteren. ### 1.2 Fundamentele waarden van de Europese Unie De Europese Unie is gegrond op fundamentele waarden, zoals vastgelegd in Artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU). Deze waarden vormen de basis van de Unie. ### 1.3 Bronnen van informatie over Europees recht Het vinden van betrouwbare bronnen is essentieel voor de studie van Europees recht. #### 1.3.1 Officiële EU-portalen * **EUR-Lex:** Dit is de belangrijkste bron voor juridische teksten van de Europese Unie. Het bevat verdragen, verordeningen, richtlijnen en rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie. * Een **verordening** is rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten zonder dat omzetting nodig is. * Een **richtlijn** is bindend wat betreft het te bereiken resultaat, maar laat de keuze van vorm en middelen aan de lidstaten over, wat implementatie (omzetting) vereist. * **Curia.europa.eu:** Dit portaal biedt toegang tot de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie en het Gerecht. #### 1.3.2 Nieuwsmedia en Eurobarometer * Nieuwsartikelen (zoals die in De Standaard, Het Nieuwsblad) en rapporten van de Eurobarometer kunnen context en actuele informatie verschaffen over de impact en toepassing van Europees recht. Ze illustreren vaak hoe Europees recht doorwerkt in het dagelijks leven van burgers en bedrijven. ### 1.4 De Europese Unie als rechtssubject * Het Verdrag van Maastricht heeft de weg geëffend voor het **burgerschapsrecht van de Europese Unie**. Elke nationaliteit van een EU-lidstaat is automatisch ook een burger van de EU. Dit burgerschap geeft rechten, zoals het recht om te stemmen bij lokale en Europese verkiezingen, en het recht om vrij te reizen en te verblijven binnen het grondgebied van de lidstaten. * Volgens Artikel 47 VEU bezit de Unie **rechtspersoonlijkheid**. Dit stelt de EU in staat om in eigen naam op te treden, onder meer bij het onderhandelen en sluiten van internationale overeenkomsten. ### 1.5 Structuur en inhoud van de cursus De studie van Europees recht omvat doorgaans de volgende kernthema's: * De evolutie van de EU als rechtssysteem. * De belangrijkste kenmerken van het EU-recht. * De voorwaarden voor wetgevend optreden door de EU. * Het proces van totstandkoming van EU-recht. * De werking van de interne markt van de EU. * De garantie van vrije concurrentie binnen de EU. * De bescherming en handhaving van rechten binnen de EU. * Het optreden van de EU op het internationale toneel. ### 1.6 Studievaardigheden en evaluatie * De studie van Europees recht vereist meer dan het memoriseren van wetteksten; het gaat om het begrijpen van concepten, principes en de relevantie van rechtspraak. * Evaluatievormen kunnen bestaan uit schriftelijke examens met open vragen, casusoplossingen, stellingen (juist/fout met motivatie) en permanente evaluatie zoals rechtspraakanalyses. * Een rechtspraakanalyse omvat het identificeren van relevante feiten, rechtsvragen, argumenten van partijen, de argumentatie van het Hof van Justitie, en de beoordeling van het belang van de zaak. > **Tip:** Bij het bestuderen van arresten van het Hof van Justitie van de EU is het cruciaal om de achterliggende juridische redenering te begrijpen, niet enkel de uitkomst. Raadpleeg ook hulpmiddelen zoals blogs en handleidingen over het lezen van gerechtelijke uitspraken. > **Voorbeeld:** Een verordening zoals Verordening (EG) nr. 1924/2006 inzake voedings- en gezondheidsclaims voor levensmiddelen, en de bijbehorende uitvoeringsverordeningen, illustreert hoe specifieke EU-wetgeving de markt reguleert en hoe deze direct toepasselijk is in alle lidstaten. --- # Evolutie en kenmerken van het EU-recht Dit deel behandelt de historische ontwikkeling van het EU-recht, de belangrijkste kenmerken ervan als een autonome rechtsorde met eigen rechtsbronnen en principes, en de juridische basis zoals vastgelegd in de EU- en VWEU-verdragen. ## 2. Evolutie en kenmerken van het EU-recht ### 2.1 Wat is Europees recht? Europees recht wordt gekenmerkt door zijn status als een 'autonome' rechtsorde, die losstaat van het klassieke internationaal recht en het nationaal recht. Hoewel de verdragen die de basis vormen van de EU zijn gesloten tussen lidstaten via het internationaal recht, functioneert het EU-recht met eigen spelregels. De autonomie van het EU-recht betekent niet dat het volledig losstaat van de lidstaten; er is sprake van een gedifferentieerde toepassing, waarbij niet alle lidstaten in alle domeinen van het EU-recht volledig participeren of dezelfde rechtspraak volgen, zoals het niet-gebruik van de euro door alle lidstaten. ### 2.2 Juridische basis en rechtsbronnen De juridische grondslag van het EU-recht is vastgelegd in de geconsolideerde verdragen: het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) en het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU). * **Artikel 47 VEU** stelt dat de Unie rechtspersoonlijkheid bezit, wat betekent dat de EU in eigen naam kan optreden, onder meer bij het onderhandelen en sluiten van internationale overeenkomsten. De rechtsbronnen van het EU-recht zijn divers en kunnen worden teruggevonden via officiële kanalen zoals EUR-Lex. #### 2.2.1 Primaire wetgeving De primaire wetgeving bestaat uit de verdragen, zoals het VEU en VWEU. Deze verdragen leggen de fundamentele waarden, doelstellingen, bevoegdheden en instellingen van de EU vast. #### 2.2.2 Secundaire wetgeving Secundaire wetgeving wordt aangenomen door de instellingen van de EU op basis van de verdragen. De belangrijkste vormen zijn: * **Verordeningen:** Deze zijn rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten zonder dat omzetting in nationaal recht nodig is. Een voorbeeld hiervan is Verordening Nr. 1924/2006 inzake voedings- en gezondheidsclaims voor levensmiddelen. * **Richtlijnen:** Deze zijn bindend wat betreft het te bereiken resultaat, maar laten de keuze van vorm en middelen aan de lidstaten over. Lidstaten moeten richtlijnen omzetten in nationaal recht. * **Besluiten:** Deze zijn in al hun onderdelen verbindend voor degenen tot wie zij gericht zijn (lidstaten, ondernemingen of particulieren). Uitvoeringsverordeningen, zoals de Uitvoeringsverordening 2015/1560 van de Commissie, vallen onder deze categorie en regelen de praktische toepassing van EU-wetgeving. #### 2.2.3 Jurisprudentie van het Hof van Justitie De rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) is van cruciaal belang voor de interpretatie en ontwikkeling van het EU-recht. Het Hof speelt een sleutelrol bij het garanderen van de uniforme toepassing van het recht in alle lidstaten en het ontwikkelen van fundamentele beginselen van het EU-recht. #### 2.2.4 Algemene rechtsbeginselen Naast de formele rechtsbronnen erkent het EU-recht ook algemene rechtsbeginselen, die bijvoorbeeld voortvloeien uit de nationale rechtsstelsels van de lidstaten of uit internationale mensenrechtenverdragen. ### 2.3 Kenmerken van het EU-recht Het EU-recht wordt gekenmerkt door een aantal fundamentele eigenschappen die het onderscheiden van andere rechtsordes: * **Autonomie:** Zoals eerder vermeld, is het EU-recht een autonome rechtsorde met eigen rechtsbronnen en principes. * **Rechtstreekse toepasselijkheid en rechtstreekse werking:** Bepaalde bepalingen van EU-recht, met name verordeningen, zijn rechtstreeks toepasselijk in de lidstaten. Daarnaast kunnen bepalingen van EU-recht rechtstreekse werking hebben, wat betekent dat particulieren zich er rechtstreeks op kunnen beroepen voor hun nationale rechter. * **Voorrang van EU-recht:** In geval van conflict heeft het EU-recht voorrang boven nationaal recht. Dit beginsel, ontwikkeld door het HvJ-EU, zorgt voor de uniforme toepassing van het EU-recht. * **Burgerschapsrecht:** Sinds het Verdrag van Maastricht is het EU-burgerschap ingevoerd. Elke nationaliteit van een EU-lidstaat is tevens burger van de EU. Dit burgerschap geeft rechten, zoals het recht om vrij te reizen en te verblijven in de lidstaten, en het recht om deel te nemen aan lokale en Europese verkiezingen in de lidstaat waar men verblijft. ### 2.4 Historische ontwikkeling De Europese Unie en haar rechtsorde hebben zich geleidelijk ontwikkeld door middel van opeenvolgende verdragen. De evolutie van de EU als rechtssysteem is een continu proces van integratie en uitbreiding van bevoegdheden. > **Tip:** Het is essentieel om de belangrijkste mijlpalen in de verdragshistorie van de EU te kennen, aangezien deze de ontwikkeling van het EU-recht weerspiegelen. ### 2.5 Bevoegdheidsverdeling Een cruciaal aspect van het EU-recht is de verdeling van bevoegdheden tussen de Unie en de lidstaten. De EU kan alleen wetgevend optreden op gebieden waar de lidstaten haar bevoegdheden hebben toegekend. De bevoegdheidsverdeling bepaalt waar de EU wetgeving kan uitvaardigen en hoe deze wordt toegepast. ### 2.6 Totstandkoming van EU-recht Het proces van totstandkoming van EU-recht is complex en betreft verschillende instellingen. De rol van de Europese Commissie (initiatiefrecht), het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie (medewetgevers) is hierin centraal. ### 2.7 Interne markt en concurrentie De interne markt is een van de kernconcepten van de EU, gebaseerd op de vier vrijheden: vrij verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal. Het EU-recht garandeert ook vrije concurrentie binnen de EU door middel van specifieke regels ter voorkoming van mededingingsbeperkende praktijken. ### 2.8 Bescherming en handhaving van rechten Het EU-recht voorziet in mechanismen voor de bescherming en handhaving van rechten die voortvloeien uit de Uniewetgeving. Dit omvat de rol van nationale rechters en het Hof van Justitie van de Europese Unie bij het waarborgen van de effectiviteit van het EU-recht. ### 2.9 EU-recht in de wereld De EU treedt ook op het internationale toneel en heeft een belangrijke rol in de wereldhandel en internationale betrekkingen, mede dankzij haar rechtspersoonlijkheid en bevoegdheid om internationale overeenkomsten te sluiten. --- # Wetgevingsbevoegdheid en totstandkoming van EU-recht Dit hoofdstuk onderzoekt de grenzen van de EU-wetgevingsbevoegdheid en het proces van totstandkoming van EU-recht, met specifieke aandacht voor verordeningen, richtlijnen en uitvoeringsverordeningen. ### 3.1 De bevoegdheid van de Europese Unie om wetgeving te produceren De Europese Unie (EU) is gebaseerd op verdragen die zijn gesloten tussen de lidstaten. Het recht van de Europese Unie wordt beschouwd als een 'autonome' rechtsorde, met eigen rechtsbronnen en principes, die gegrond is op het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) en het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU). Artikel 47 VEU stelt expliciet dat de Unie rechtspersoonlijkheid bezit, wat betekent dat de EU in eigen naam kan optreden, onder andere bij het onderhandelen en sluiten van internationale overeenkomsten. De wetgevingsbevoegdheid van de EU is niet absoluut en kan variëren. Het is een gedifferentieerd systeem waarbij niet alle lidstaten in alle domeinen van het EU-recht volledig worden toegepast (bijvoorbeeld het gebruik van de euro). De bevoegdheidsverdeling binnen de EU is een cruciaal aspect om te begrijpen hoe de Unie functioneert en wetgeving produceert. ### 3.2 Totstandkoming van EU-recht Het tot stand komen van EU-recht is een complex proces waarbij verschillende instellingen betrokken zijn. De primaire rechtsbronnen van de EU zijn de verdragen. Naast de verdragen kent de EU ook secundaire wetgeving, die voortvloeit uit de bevoegdheden die de lidstaten via de verdragen hebben overgedragen. De belangrijkste vormen van secundaire wetgeving zijn verordeningen en richtlijnen. #### 3.2.1 Verordeningen Een **verordening** is een rechtshandeling die rechtstreeks toepasselijk is in alle lidstaten van de Europese Unie. Dit betekent dat verordeningen geen verdere omzetting door de nationale wetgever vereisen om in werking te treden. Zij hebben een algemene strekking en zijn verbindend in al hun onderdelen. > **Voorbeeld:** Verordening (EG) nr. 1924/2006 van het Europees Parlement en de Raad inzake voedings- en gezondheidsclaims voor levensmiddelen bepaalt de regels voor het maken van dergelijke claims binnen de EU. #### 3.2.2 Richtlijnen Een **richtlijn** is een rechtshandeling die verbindend is wat betreft het te bereiken resultaat, maar waarbij de lidstaten de vorm en de middelen mogen kiezen om dit resultaat te behalen. Richtlijnen moeten door de lidstaten binnen een bepaalde termijn worden omgezet in nationale wetgeving. Dit proces van omzetting zorgt ervoor dat EU-recht toch effect heeft op nationaal niveau, maar met ruimte voor nationale aanpassingen. > **Voorbeeld:** Een richtlijn die lidstaten verplicht om de luchtkwaliteit te verbeteren, kan per land op verschillende manieren worden geïmplementeerd, bijvoorbeeld door strengere emissienormen voor voertuigen of door specifieke maatregelen voor industrieën. #### 3.2.3 Uitvoeringsverordeningen Naast verordeningen en richtlijnen bestaan er ook **uitvoeringsverordeningen**. Deze worden aangenomen door de Europese Commissie en dienen ter uitvoering van EU-wetgeving die reeds is vastgesteld door het Europees Parlement en de Raad. Uitvoeringsverordeningen zijn bedoeld om de praktische toepassing van de wetgeving te waarborgen en uniformiteit te bevorderen. Zij worden meestal aangenomen wanneer er specifieke technische of administratieve details geregeld moeten worden. > **Voorbeeld:** Uitvoeringsverordening 2015/1560 van de Commissie kan de specifieke voorwaarden bepalen waaronder een gezondheidsclaim voor levensmiddelen, zoals die in Verordening 1924/2006 wordt genoemd, mag worden toegestaan. **Tip:** Het onderscheid tussen verordeningen en richtlijnen is cruciaal. Verordeningen hebben directe werking, terwijl richtlijnen omzetting door de lidstaten vereisen. Dit heeft belangrijke implicaties voor de handhaving en naleving van EU-recht. --- # Burgerschap en interne markt Dit onderwerp verkent het concept van EU-burgerschap en de rechten die hieruit voortvloeien, evenals de werking en het belang van de interne markt binnen de Europese Unie. ### 4.1 Europees burgerschap Sinds het Verdrag van Maastricht genieten alle personen die de nationaliteit van een EU-lidstaat bezitten, het burgerschap van de Europese Unie. Dit burgerschap voegt rechten toe aan het nationale burgerschap, zonder dit te vervangen. #### 4.1.1 Rechten verbonden aan EU-burgerschap De belangrijkste rechten die voortvloeien uit het EU-burgerschap omvatten: * Het recht om in de Europese Unie en op lokaal niveau te stemmen en zich kandidaat te stellen voor verkiezingen. * Het recht om vrij te reizen en te verblijven op het gehele grondgebied van de lidstaten. ### 4.2 De interne markt De interne markt is een cruciaal element van de Europese Unie en beoogt de economische integratie tussen de lidstaten te bevorderen. De EU streeft ernaar de vrije concurrentie te waarborgen en de rechten van burgers en bedrijven binnen deze markt te beschermen en te handhaven. De EU treedt ook op internationaal niveau op, waarbij de verdragen de basis vormen voor haar juridische structuur en optreden. #### 4.2.1 Kenmerken en werking van de interne markt De interne markt is gebaseerd op de vier vrijheden: * Vrij verkeer van goederen * Vrij verkeer van personen * Vrij verkeer van diensten * Vrij verkeer van kapitaal Deze vrijheden zijn essentieel voor het functioneren van de economie binnen de EU en bevorderen concurrentie en economische groei. De EU treedt op als een 'autonome' rechtsorde met eigen rechtsbronnen en principes, gegrond op de Verdragen betreffende de Europese Unie (VEU) en de Werking van de Europese Unie (VWEU). > **Tip:** Het is belangrijk om te begrijpen hoe de bevoegdheidsverdeling binnen de EU werkt en wanneer de EU wetgevend kan optreden. Het kennen van voorbeelden van maatregelen met gelijke werking en de eventuele uitzonderingen daarop is cruciaal. #### 4.2.2 Wetgeving en handhaving binnen de interne markt De totstandkoming van EU-recht volgt specifieke procedures. Verordeningen zijn direct toepasselijk in alle lidstaten, terwijl richtlijnen moeten worden omgezet in nationaal recht. Dit zorgt voor een harmonisatie van wetgeving op diverse terreinen, zoals voedingsmiddelenclaims, waar specifieke verordeningen van toepassing zijn. > **Voorbeeld:** Verordening Nr. 1924/2006 van het Europees Parlement en de Raad inzake voedings- en gezondheidsclaims voor levensmiddelen stelt regels vast voor het gebruik van dergelijke claims, om zo consumenten te beschermen en eerlijke concurrentie te waarborgen. De handhaving van EU-recht en de bescherming van rechten binnen de interne markt wordt mede verzekerd door de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie. Het kritisch bespreken van arresten van het Hof van Justitie is een belangrijk onderdeel van het begrijpen van de toepassing en evolutie van het EU-recht. > **Tip:** Bij het analyseren van arresten van het Hof van Justitie is het nuttig om de relevante feiten, rechtsvragen, argumenten van de partijen, de argumentatie van het Hof en het belang van de zaak te identificeren. Zoek arresten op via www.curia.europa.eu of https://eur-lex.europa.eu. --- # Evaluatie en rechtspraakanalyse in het EU-recht Dit gedeelte beschrijft de evaluatiemethoden voor het vak Europees recht, met specifieke aandacht voor de rechtspraakanalyse van arresten van het Hof van Justitie. ### 5.1 Evaluatievormen De evaluatie van het vak Europees recht omvat zowel een schriftelijk examen als een permanente evaluatie. #### 5.1.1 Schriftelijk examen Het schriftelijk examen vindt plaats na het eerste semester en bestaat uit open vragen. Deze vragen kunnen gericht zijn op: * Uitleg van concepten en principes. * Het belang van specifieke arresten. * Het analyseren van hypothetische casussen. * Het beoordelen en motiveren van stellingen (juist/fout). Een herkansing is enkel mogelijk voor het schriftelijke gedeelte van het examen. #### 5.1.2 Permanente evaluatie De permanente evaluatie vertegenwoordigt twintig procent van de eindbeoordeling. Deze vorm van evaluatie is enkel van toepassing voor bepaalde studierichtingen. > **Tip:** De permanente evaluatie biedt een uitstekende gelegenheid om de leerstof dieper te doorgronden door middel van een concrete toepassing, namelijk de analyse van een arrest van het Hof van Justitie. ### 5.2 Rechtspraakanalyse De rechtspraakanalyse is een cruciaal onderdeel van de permanente evaluatie en vereist een kritische bespreking van een arrest van het Hof van Justitie of het Gerecht. #### 5.2.1 Doel en scope Het begrijpen van de werking van de EU, inclusief bevoegdheidsverdelingen, maatregelen met gelijke werking en uitzonderingen daarop, is essentieel. De analyse van arresten draagt hier significant aan bij. > **Tip:** Het kritisch lezen en bespreken van arresten helpt niet alleen bij het begrijpen van de jurisprudentie, maar ook bij het succesvol beantwoorden van hypothetische casussen en stellingen tijdens het examen. #### 5.2.2 Procedure en richtlijnen * **Inschrijving:** Inschrijving voor de rechtspraakanalyse geschiedt via Ufora, onder de noemer 'groepen'. * **Arrest selectie:** Studenten moeten een relevant arrest van het Hof van Justitie of Gerecht selecteren. Deze arresten kunnen opgezocht worden via de officiële websites van het Hof van Justitie (www.curia.europa.eu) of EUR-Lex (https://eur-lex.europa.eu). * **Indiening:** Het uitgewerkte document dient uiterlijk op 8 december 2025 om 17:00 uur via Ufora te worden geüpload. * **Omvang:** De maximale omvang van de analyse bedraagt 3000 woorden. * **Structuur:** De analyse dient een specifieke structuur te volgen, met de volgende onderdelen: * Relevante feiten van de zaak. * De relevante rechtsvragen die aan het Hof werden voorgelegd. * De argumenten van de partijen. * De argumentatie van het Hof van Justitie (en eventueel de Advocaat-Generaal). * Het belang van de zaak en een eigen appreciatie van de student. > **Example:** Bij de analyse van een arrest dient u niet enkel de uitspraak van het Hof weer te geven, maar ook te verklaren *waarom* die uitspraak belangrijk is voor de ontwikkeling of interpretatie van het EU-recht en hoe deze zich verhoudt tot eerdere rechtspraak of de relevante verdragsbepalingen. #### 5.2.3 Begrijpen van jurisprudentie Het kan uitdagend zijn om de uitspraken van het Hof van Justitie volledig te doorgronden. Studenten worden aangemoedigd om zich hierover niet te laten ontmoedigen, aangezien dit een complex onderdeel van het juridisch werk is. Het is van belang om te focussen op de kern van de zaak en de redenering van het Hof te ontleden. > **Tip:** Maak gebruik van de aangeboden bronnen en de richtlijnen op Ufora. Het begrijpen van de structuur van een arrest is de eerste stap naar een succesvolle analyse. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Autonoom rechtssysteem | Een juridisch systeem dat losstaat van andere rechtsstelsels, met eigen rechtsbronnen, principes en procedures, zoals het recht van de Europese Unie dat eigen regels hanteert naast het internationaal en nationaal recht. | | Internationale recht | Het rechtsstelsel dat betrekkingen regelt tussen soevereine staten, internationale organisaties en in sommige gevallen individuen, gebaseerd op verdragen, gewoonterecht en algemene rechtsbeginselen. | | Nationaal recht | Het rechtsstelsel dat van toepassing is binnen de grenzen van een soevereine staat, bestaande uit grondwetten, wetten, besluiten en jurisprudentie die de burgers en instellingen van die staat binden. | | Gedifferentieerd | Verwijst naar situaties binnen de Europese Unie waarbij niet alle lidstaten in alle beleidsterreinen volledig participeren of dezelfde regels toepassen, zoals het niet-gebruik van de euro door alle landen. | | Verdrag betreffende de EU (VEU) | Een van de twee primaire verdragen van de Europese Unie, dat de algemene politieke doelstellingen, de structuur van de Unie en de bevoegdheden van de instellingen vastlegt. | | Verdrag betreffende de Werking van de EU (VWEU) | Het tweede primaire verdrag van de Europese Unie, dat de gedetailleerde regels en beleidsterreinen van de Unie beschrijft, waaronder de interne markt, concurrentie en sociale beleid. | | Rechtspersoonlijkheid | De juridische hoedanigheid die een entiteit (zoals de EU) in staat stelt om rechten en plichten te hebben, in rechte op te treden, overeenkomsten te sluiten en juridische handelingen te verrichten in eigen naam. | | EUR-lex | De officiële online portal van de Europese Unie waar juridische documenten, wetgeving en jurisprudentie van de EU te vinden zijn, wat dient als een centrale bron voor onderzoek en informatie. | | Verordening | Een rechtsinstrument van de Europese Unie dat rechtstreeks bindend is voor alle lidstaten en direct toepasbaar is in hun nationale rechtsordes, zonder dat omzetting nodig is. | | Richtlijn | Een rechtsinstrument van de Europese Unie dat bindend is wat betreft het te bereiken resultaat, maar de lidstaten de vrijheid laat hoe dit resultaat in hun nationale wetgeving wordt omgezet. | | Gezondheidsclaim | Een bewering over een voedingsmiddel die aangeeft dat er een verband bestaat tussen dat voedingsmiddel en de gezondheid, zoals het bevorderen van normale darmfunctie, mits deze wetenschappelijk onderbouwd is. | | Uitvoeringsverordening | Een verordening die wordt vastgesteld door de Europese Commissie om de uitvoering van EU-wetgeving te waarborgen en specifieke technische of administratieve maatregelen te bepalen, vaak op basis van reeds bestaande verordeningen. | | Gegevensbescherming (GDPR) | De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) is een EU-verordening die regels stelt voor de verwerking van persoonsgegevens en de bescherming van de privacy van individuen binnen de EU. | | Burgerschapsrecht | Het recht dat individuen genieten op basis van hun EU-lidmaatschap, zoals het recht om vrij te reizen, verblijven en stemmen in de EU en lokale verkiezingen in een lidstaat waar zij wonen. | | Interne markt | Een gemeenschappelijke markt binnen de EU waarbinnen vrij verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal is gegarandeerd, wat economische integratie bevordert. | | Vrije concurrentie | Het principe binnen de EU dat markten openstelt voor concurrentie en oneerlijke handelspraktijken, zoals monopolies of staatssteun die de concurrentie vervalst, verbiedt om een eerlijk speelveld te garanderen. | | Rechtspraak (Hof van Justitie) | De verzameling van uitspraken en arresten gedaan door het Hof van Justitie van de Europese Unie, die de interpretatie en toepassing van het EU-recht vormgeven en bindend zijn voor alle lidstaten en instellingen. |

# Beginselen van het internationaal publiekrecht Dit deel van de studiehandleiding behandelt de fundamentele principes die ten grondslag liggen aan het internationaal publiekrecht, met nadruk op staatssoevereiniteit, supranationaliteit, ius cogens en internationaal gewoonterecht. ### 1.1 Staatssoevereiniteit Staatssoevereiniteit is een kernbeginsel in het internationaal publiekrecht, dat stelt dat er geen centrale internationale wetgevende, rechterlijke of uitvoerende macht bestaat. Staten onderwerpen zichzelf aan het internationaal recht door middel van uitdrukkelijke of vrijwillige instemming. Deze instemming uit zich ook in de vrijwillige erkenning van de rechtsmacht van internationale rechtscolleges. Zodra staten zich internationaal hebben verbonden, zijn ze gebonden aan hun verplichtingen, conform het principe *pacta sunt servanda* [3](#page=3). ### 1.2 Supranationaliteit Supranationaliteit houdt in dat staten vrijwillig (delen van) hun soevereiniteit afstaan aan internationale organisaties. Deze organisaties worden bevoegd om beslissingen te nemen die bindend zijn, zelfs voor lidstaten die niet met de specifieke beslissing hebben ingestemd. De Europese Unie, met name door middel van gekwalificeerde meerderheden in de Raad, is hiervan een voorbeeld. Ook de Verenigde Naties kennen supranationale aspecten, met name wat betreft bindende resoluties van de Veiligheidsraad in geval van bedreiging van de vrede, inbreuk op de vrede of daden van agressie. Resoluties van de Algemene Vergadering daarentegen zijn niet bindend. Dit staat tegenover intergouvernementele internationale organisaties, waar beslissingsbevoegdheden slechts bestaan bij unanimiteit of waar de organisatie geen eigen beslissingsbevoegdheid heeft [4](#page=4). > **Tip:** Maak onderscheid tussen supranationale en intergouvernementele organisaties; dit is cruciaal voor het begrip van de bindende kracht van hun besluiten. ### 1.3 Ius cogens *Ius cogens* verwijst naar normen van dwingend internationaal recht. Artikel 53 van het Verdrag van Wenen inzake het Verdragenrecht definieert een *ius cogens*-norm als "een norm die aanvaard en erkend is door de internationale gemeenschap van staten in haar geheel als een norm, waarvan geen afwijking is toegestaan en die slechts kan worden gewijzigd door een latere norm van algemeen volkenrecht van dezelfde aard". Er is een beperkt aantal van dergelijke regels, waaronder het verbod op genocide, foltering, slavernij, rassendiscriminatie en het gebruik van geweld of agressie. Verdragen die in strijd zijn met *ius cogens*-normen worden als nietig beschouwd [5](#page=5). ### 1.4 Internationaal gewoonterecht Internationaal gewoonterecht is de oorspronkelijke bron van internationaal recht, die pas laat gepositiveerd is. Volgens artikel 38 van het Statuut van het Internationaal Gerechtshof wordt internationaal gewoonterecht beschouwd als "als recht aanvaarde algemene praktijk". Er zijn twee voorwaarden voor het bestaan van internationaal gewoonterecht [6](#page=6): 1. **Materieel element:** Dit betreft de statenpraktijk, waarbij staten zich door de tijd heen gedragen op een consistente, algemene en duurzame wijze in overeenstemming met de inhoud van de regel [6](#page=6). 2. **Moreel element (opinio juris):** Dit houdt in dat staten zich verplicht voelen om de praktijk die een rechtsnorm inhoudt na te leven. Louter het naleven van de norm is onvoldoende; staten moeten het gevoel hebben dat zij de praktijk die de rechtsnorm inhoudt, verplicht, toegelaten of verboden is [6](#page=6). > **Voorbeeld:** De erkenning van de exclusieve economische zone (EEZ) is ontstaan uit de statenpraktijk van kuststaten die dergelijke zones instelden (materieel element), en de overtuiging dat dit een recht was dat hen toekwam (opinio juris). --- # De Verenigde Naties Dit gedeelte behandelt de oprichting, ontwikkeling en bevoegdheden van de Verenigde Naties, met specifieke aandacht voor de Algemene Vergadering en de Veiligheidsraad. ### 18.2.1 Oprichting, ontwikkeling en bevoegdheden van de VN De Verenigde Naties (VN) werden opgericht middels het Handvest van de Verenigde Naties, getekend op 26 juni 1945. De organisatie is de opvolger van de Volkenbond, die bestond van 1919 tot 1946. De VN heeft als hoofddoel het handhaven van de internationale vrede en veiligheid. Daarnaast beoogt de organisatie de bevordering en stimulering van samenwerking op sociaal, cultureel en humanitair vlak, alsmede het bevorderen van eerbied voor de rechten van de mens en fundamentele vrijheden. De VN kent zes voornaamste organen: de Algemene Vergadering, de Veiligheidsraad, de Economische en Sociale Raad, de Trustschapsraad, het Internationaal Gerechtshof en het Secretariaat [8](#page=8). ### 18.2.2 De instellingen van de VN #### 18.2.2.1 De Algemene Vergadering De Algemene Vergadering (AV) bestaat uit één vertegenwoordiger van elke lidstaat van de Verenigde Naties. Deze vergadering beschikt over zeer ruime, politiek van aard zijnde bevoegdheden. Ze kan "alle vraagstukken en alle zaken bespreken die binnen het kader van dit Handvest vallen of die betrekking hebben op de bevoegdheden en functies van organen waarin dit Handvest voorziet". De resoluties die door de Algemene Vergadering worden aangenomen, zijn echter juridisch niet verbindend [9](#page=9). > **Tip:** Hoewel de resoluties van de AV niet juridisch bindend zijn, hebben ze wel een belangrijke politieke en morele impact. Ze kunnen internationale normen vormgeven en druk uitoefenen op lidstaten. #### 18.2.2.2 De Veiligheidsraad De Veiligheidsraad (VR) telt vijftien leden. Hiervan zijn vijf permanente leden: China, Frankrijk, de Russische Federatie, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. De overige tien leden zijn niet-permanente leden die om het jaar voor de helft worden verkozen voor een termijn van twee jaar [10](#page=10). Besluitvorming in de Veiligheidsraad vereist een gekwalificeerde meerderheid van negen voorstemmen. Bij niet-procedurele aangelegenheden zijn de voorstemmen van de vijf permanente leden vereist, wat neerkomt op het vetorecht [10](#page=10). > **Tip:** Het vetorecht van de permanente leden is een cruciaal en vaak controversieel aspect van de Veiligheidsraad, dat de effectiviteit van de raad in bepaalde situaties kan beperken. De primaire verantwoordelijkheid van de Veiligheidsraad is het handhaven van de internationale vrede en veiligheid. Binnen dit kader kan de VR onderzoeken en aanbevelingen doen met betrekking tot de vreedzame regeling van geschillen. Daarnaast kan zij optreden bij bedreiging of verbreking van de vrede, en bij daden van agressie. Dit kan variëren van aanbevelingen tot het nemen van maatregelen ter handhaving of herstel van de internationale vrede en veiligheid [11](#page=11). De VR kan onder andere oproepen tot maatregelen zonder wapengeweld, zoals een wapenembargo, reisverboden voor regeringsleden, of de bevriezing van financiële middelen. Indien nodig, kan de VR ook gewapend optreden ter handhaving of herstel van vrede en veiligheid. Maatregelen die de Veiligheidsraad neemt door middel van resoluties zijn wel juridisch verbindend, wat de VR op dit punt een supranationale instelling maakt [11](#page=11). > **Example:** Een wapenembargo tegen een regime dat burgerrechten schendt, is een voorbeeld van een niet-gewelddadige maatregel die door de Veiligheidsraad kan worden opgelegd. België heeft wetgeving aangenomen, de wet van 11 mei 1995 inzake de tenuitvoerlegging van de besluiten van de Veiligheidsraad. Deze wet machtigt de Koning om, na overleg in de Ministerraad, de nodige maatregelen te nemen voor de implementatie van bindende besluiten van de Veiligheidsraad krachtens het VN-Handvest. Dergelijke maatregelen kunnen de volledige of gedeeltelijke opschorting van economische betrekkingen omvatten, evenals de opschorting van spoor-, zee-, lucht-, post-, telegraaf- en radioverbindingen. Ook kunnen ze betrekking hebben op de inbeslagneming van roerende en onroerende goederen en het blokkeren van financiële tegoeden [12](#page=12). --- # De Europese Unie: structuur en bevoegdheden Dit deel van de studiehandleiding behandelt de historische evolutie van de Europese Unie, de precieze verdeling van bevoegdheden tussen de Unie en haar lidstaten, en de specifieke rollen van de centrale EU-instellingen [14](#page=14) [15](#page=15) [16](#page=16) [17](#page=17) [18](#page=18) [19](#page=19) [20](#page=20) [21](#page=21) [22](#page=22) [23](#page=23) [24](#page=24) [25](#page=25) [26](#page=26). ### 3.1 Historische ontwikkeling van de Europese Unie De Europese Unie is geëvolueerd van economische gemeenschappen naar een politieke en economische unie [14](#page=14) [15](#page=15). #### 3.1.1 Van EGKS naar EU * **1951:** Oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) door België, Duitsland, Frankrijk, Italië, Luxemburg en Nederland [14](#page=14). * **1957:** Verdrag van Rome werd ondertekend, wat leidde tot de oprichting van de Europese Economische Gemeenschap (EEG) gericht op economische samenwerking, het afbouwen van interne grenzen en de uitbouw van een gemeenschappelijke interne markt. Tevens werd Euratom opgericht voor nucleaire kennis, veiligheid en onderzoek [14](#page=14). * **1965:** De organen van de verschillende gemeenschappen werden samengevoegd [14](#page=14). * **1986:** De Europese Eenheidsakte breidde de activiteiten van de Gemeenschap uit naar politieke, sociale en ecologische domeinen [14](#page=14). * **1992:** De Europese Unie werd opgericht, waarbij de samenwerking op diverse gebieden werd ondergebracht [15](#page=15). * **1997:** Het Verdrag van Amsterdam zorgde voor de overheveling van bevoegdheden inzake Justitie en Binnenlandse Zaken naar de EU [15](#page=15). * **2001:** Het Verdrag van Nice werd gesloten [15](#page=15). * **2003:** Een poging om tot een constitutieverdrag ("grondwet" van de EU) te komen, mislukte [15](#page=15). * **2007:** Het Verdrag van Lissabon trad in werking [15](#page=15). * Daarnaast zijn er diverse toetredingsverdragen geweest voor nieuwe lidstaten [15](#page=15). ### 3.2 EU-bevoegdheden De bevoegdheden van de EU zijn onderverdeeld op basis van het beginsel van bevoegdheidstoedeling, waarbij de "residuaire" bevoegdheden bij de lidstaten blijven [16](#page=16). #### 3.2.1 Beginsel van bevoegdheidstoedeling (art. 5,2 VEU) Dit beginsel stelt dat de Unie alleen optreedt binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten zijn toegedeeld. Lidstaten behouden de bevoegdheden die niet aan de Unie zijn overgedragen [16](#page=16). #### 3.2.2 Soorten bevoegdheden De bevoegdheden van de EU kunnen exclusief, gedeeld, ondersteunend of bijzonder zijn [16](#page=16). * **Exclusieve bevoegdheden:** In deze domeinen kan alleen de EU wetgevend en juridisch bindend optreden. Lidstaten kunnen enkel optreden indien zij daartoe door de EU gemachtigd zijn of ter uitvoering van EU-recht. Voorbeelden zijn de douane-unie, vaststelling van mededingingsregels voor de interne markt, monetair beleid voor eurolanden, instandhouding van biologische rijkdommen van de zee (visserijbeleid) en de gemeenschappelijke handelspolitiek [17](#page=17). * **Gedeelde bevoegdheden:** Hierin kunnen zowel de lidstaten als de Unie wetgevend en juridisch bindend optreden. Lidstaten mogen optreden zolang de EU dat niet heeft gedaan. Voorbeelden zijn de interne markt, economische, sociale en territoriale samenhang, landbouw en visserij (met uitzondering van instandhouding van biologische rijkdommen), milieu, consumentenbescherming, de ruimte van vrijheid, veiligheid en recht, en onderzoek en technologische ontwikkeling [18](#page=18). * **Ondersteunende bevoegdheden:** In deze domeinen vindt geen bevoegdheidsoverdracht of harmonisatie plaats, maar de EU kan ondersteunende acties ondernemen. Voorbeelden zijn bescherming van de menselijke gezondheid, industrie, cultuur, toerisme, onderwijs, beroepsopleiding, jongeren en sport, civiele bescherming en administratieve samenwerking [19](#page=19). * **Bijzondere bevoegdheden:** Deze betreffen met name de coördinatie van economisch, sociaal en werkgelegenheidsbeleid op EU-niveau. Ook het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid, inclusief de geleidelijke bepaling van een gemeenschappelijk defensiebeleid, valt hieronder. De Europese Commissie en het Europees Parlement hebben een beperkte rol in de besluitvorming en wetgevende activiteiten in dit domein. De Europese Raad en de Raad van de EU, voorgezeten door de voorzitter van de Europese Raad en de hoge vertegenwoordiger, zijn hierbij primair betrokken [20](#page=20). #### 3.2.3 Uitoefening van de bevoegdheden De uitoefening van niet-exclusieve bevoegdheden is gebonden aan het subsidiariteitsbeginsel en het evenredigheidsbeginsel [21](#page=21). * **Subsidiariteitsbeginsel (art. 5,3 VEU):** De EU treedt alleen op als de doelstellingen van het optreden niet voldoende door de lidstaten kunnen worden bereikt en vanwege de omvang of gevolgen beter door de EU kunnen worden verwezenlijkt [21](#page=21). * **Evenredigheidsbeginsel (art. 5,4 VEU):** De inhoud en vorm van het optreden van de EU gaan niet verder dan wat nodig is om de doelstellingen van de Verdragen te verwezenlijken [21](#page=21). ### 3.3 EU-instellingen De Europese Unie beschikt over verschillende instellingen die elk een specifieke rol spelen in het besluitvormings- en uitvoeringsproces [22](#page=22) [23](#page=23) [24](#page=24) [25](#page=25) [26](#page=26). #### 3.3.1 Europees Parlement * **Samenstelling en verkiezing:** Het Europees Parlement wordt rechtstreeks verkozen om de 5 jaar, is unicameraal en telt maximaal 750 leden (in de zittingsperiode 2024-2029 720 leden). België heeft 22 parlementsleden. Het parlement zetelt in Brussel, Straatsburg en Luxemburg [22](#page=22). * **Bevoegdheden:** * Wetgevend werk, met advisering of medebeslissing afhankelijk van de materie [22](#page=22). * Goedkeuring van internationale overeenkomsten en de toetreding van nieuwe lidstaten [22](#page=22). * Evaluatie van het werkprogramma van de Europese Commissie en het indienen van verzoeken tot wetsvoorstellen [22](#page=22). * Controle, waaronder de verkiezing van de voorzitter van de Commissie, de goedkeuring van het college van commissarissen, het indienen van een motie van wantrouwen en het verlenen van kwijting op de EU-begroting [22](#page=22). * Vaststelling van de begroting en het meerjarig financieel kader [22](#page=22). #### 3.3.2 De Europese Raad * **Samenstelling:** Bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders, de voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Commissie [23](#page=23). * **Rol:** Het is het hoogste politieke orgaan dat ongeveer driemaandelijks vergadert [23](#page=23). * **Bevoegdheden:** Bepaalt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU in de vorm van conclusies. Het heeft geen wetgevende bevoegdheid [23](#page=23). #### 3.3.3 De Raad van de Europese Unie (Raad van de Ministers) * **Samenstelling:** Bestaat uit de bevoegde ministers van de lidstaten voor een specifiek beleidsdomein. De Raad heeft 10 verschillende formaties [24](#page=24). * **Zetel en voorzitterschap:** De Raad zetelt in Brussel en Luxemburg. Het voorzitterschap rouleert om de 6 maanden tussen de lidstaten. Voor buitenlandse aangelegenheden is de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlands en Veiligheidsbeleid verantwoordelijk, voor andere raden de bevoegde minister van de lidstaat die het voorzitterschap bekleedt. Een voorzitterschapstrio coördineert het werk [24](#page=24). * **Bevoegdheden:** * Wetgevend werk [25](#page=25). * Coördinatie van het beleid van de EU-landen en ontwikkeling van buitenlands en veiligheidsbeleid op basis van de richtsnoeren van de Europese Raad [25](#page=25). * Het sluiten van overeenkomsten tussen de EU en derde landen [25](#page=25). * Samenstelling van de begroting, in samenwerking met het Europees Parlement [25](#page=25). * **Besluitvorming:** Afhankelijk van de materie wordt besloten met een gewone meerderheid (14 lidstaten), een gekwalificeerde meerderheid (55% van de lidstaten die minstens 65% van de EU-bevolking vertegenwoordigen) of eenparigheid [25](#page=25). #### 3.3.4 De Europese Commissie * **Rol en zetel:** De Europese Commissie vormt de politiek onafhankelijke uitvoerende tak van de EU en zetelt in Brussel [26](#page=26). * **Samenstelling:** Elke lidstaat heeft één commissaris. Het college wordt voorgezeten door een voorzitter, met 8 ondervoorzitters (waaronder 3 uitvoerende en 1 hoge vertegenwoordiger) en 18 commissarissen [26](#page=26). * **Bevoegdheden:** * Initiatief en uitvoering van wetgeving [26](#page=26). * Toewijzing van EU-financiering, opstellen van de begroting en toezicht op uitgaven [26](#page=26). * Controle op de naleving van EU-recht door de lidstaten via inbreukprocedures [26](#page=26). * Vertegenwoordiging van de EU in internationale organen [26](#page=26). --- # De Europese Unie: rechtspraak en secundaire wetgeving Dit gedeelte beschrijft de werking van het Hof van Justitie van de Europese Unie en het Gerecht, alsook het proces van totstandkoming van secundaire wetgeving binnen de EU. ### 4.1 Het Hof van Justitie van de Europese Unie Het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) is gevestigd in Luxemburg en bestaat uit het Hof van Justitie en het Gerecht [27](#page=27). #### 4.1.1 Het Hof van Justitie Het Hof van Justitie telt 27 rechters en 11 advocaten-generaal. De huidige voorzitter is Koen Lenaerts. Het Hof heeft drie hoofdfuncties [28](#page=28): 1. **Constitutioneel hof van de EU:** * Het ziet toe op de naleving van het primaire recht door de organen van de EU bij het vaststellen van handelingen van secundair unierecht [29](#page=29). * Het kan onwettige verordeningen, richtlijnen en beschikkingen vernietigen (objectief contentieux) [29](#page=29). * Het beantwoordt prejudiciële vragen van nationale rechters over de geldigheid van secundair unierecht [29](#page=29). 2. **Hoogste rechter in de Europese rechtsorde:** * Het ziet toe op de naleving van het Unierecht door de lidstaten (art. 258-260 VWEU). Dit omvat klachten van de Commissie of andere lidstaten tegen een lidstaat wegens niet-nakomen van verdragsverplichtingen. Bij niet-naleving kan een arrest leiden tot betaling van een boete of dwangsom [30](#page=30). * Het neemt prejudiciële vragen van nationale rechters in ontvangst over de interpretatie van primair en secundair unierecht (art. 267 VWEU). Dit is verplicht voor nationale rechterlijke instanties waarvan beslissingen niet vatbaar zijn voor hoger beroep. Het Hof vernietigt hierbij geen normgeving van lidstaten [30](#page=30). 3. **Beroepsrechter:** * Het neemt beroepen tegen uitspraken van het Gerecht in behandeling. Deze beroepen zijn echter enkel gericht op rechtsvragen [28](#page=28) [31](#page=31). #### 4.1.2 Het Gerecht van de Europese Unie Het Gerecht telt 54 rechters. Het functioneert als administratieve rechter van de Europese Unie en behandelt onder andere de volgende zaken [32](#page=32): * Beroepen door personen tegen handelingen van EU-instellingen die tot hen gericht zijn of hen rechtstreeks en individueel raken. * Beroepen door lidstaten tegen de Commissie en de Raad. * Beroepen door lidstaten tegen de Raad inzake staatssteun en dumping. * Beroepen tot vergoeding van schade veroorzaakt door EU-instellingen of hun personeelsleden. * Beroepen op het gebied van intellectuele eigendom, ingesteld tegen het Bureau voor intellectuele eigendom van de Europese Unie (EUIPO) en tegen het Communautair Bureau voor plantenrassen (CPVO). * Arbeidsgeschillen tussen instellingen van de EU en hun personeel. Tegen uitspraken van het Gerecht kan hogere voorziening worden ingesteld bij het Hof van Justitie, enkel wat betreft rechtsvragen [32](#page=32). ### 4.2 Secundaire wetgeving binnen de EU De instellingen van de EU hebben eigen bevoegdheden en kunnen verbindende besluiten nemen, wat kenmerkend is voor een supranationale organisatie. Het initiatiefrecht voor wetgevingsvoorstellen ligt primair bij de Europese Commissie, hoewel het Europees Parlement (EP) de Commissie hiertoe kan verzoeken. De totstandkoming van secundaire wetgeving gebeurt via de medebeslissingsprocedure (standaard, art. 289 en 294 VWEU) of de raadplegingsprocedure, waarbij het EP enkel een adviserende stem heeft. Voorbeelden van domeinen waarvoor secundaire wetgeving wordt vastgesteld, zijn vrijstellingen van de internemarktregels, mededingingsrecht, financiële zaken, aspecten van intellectuele eigendom, administratieve zaken, alsook aanbevelingen en adviezen van de Raad [33](#page=33). #### 4.2.1 Initiatiefrecht en indiening De Europese Commissie heeft het initiatiefrecht voor wetgevingsvoorstellen. Dit kan plaatsvinden via een schriftelijke of mondelinge procedure, en vereist een gewone meerderheid. De Commissie kan voorstellen doen op eigen initiatief, op verzoek van andere EU-instellingen, op basis van een burgerinitiatief, of op verzoek van lidstaten. De voorstellen worden ingediend bij het EP en de Raad, met mededeling aan de nationale parlementen en, desgevallend, aan het Comité van de Regio's en het Economisch en Sociaal Comité [34](#page=34). #### 4.2.2 De medebeslissingsprocedure De medebeslissingsprocedure, ook wel de 'gewone wetgevingsprocedure' genoemd, kent meerdere lezingen. ##### 4.2.2.1 Eerste lezing * **Europees Parlement (EP):** Neemt het voorstel aan of dient amendementen in [35](#page=35). * **Raad:** Kan vooraf een algemene oriëntatie bepalen. De Raad kan akkoord gaan met het standpunt van het EP, waarna de wetgeving is aangenomen. Als de Raad het standpunt van het EP wijzigt, gaat het voorstel terug naar het EP voor een tweede lezing [35](#page=35). * **Trialogen:** Het EP, de Raad en de Commissie kunnen trialogen organiseren, wat informele interinstitutionele bijeenkomsten zijn [35](#page=35). ##### 4.2.2.2 Tweede lezing * **Europees Parlement (EP):** * Gaat akkoord met het standpunt van de Raad, waarna de wetgeving is aangenomen [36](#page=36). * Verwerpt het standpunt van de Raad, wat leidt tot het einde van de procedure [36](#page=36). * Amendeeert het standpunt van de Raad, waarna het voorstel naar de Raad gaat voor een tweede lezing [36](#page=36). * **Raad:** * Keurt de amendementen van het EP goed, waardoor de wetgeving is aangenomen. Bij een negatief advies van de Commissie over een EP-amendement vereist goedkeuring door de Raad eenparigheid [36](#page=36). * Keurt niet alle amendementen van het EP goed, wat leidt tot de tussenkomst van een bemiddelingscomité [36](#page=36). #### 4.2.3 Bemiddelingscomité Het bemiddelingscomité is paritair samengesteld uit vertegenwoordigers van het EP en de Raad en tracht een gemeenschappelijke tekst te vinden. Indien geen gemeenschappelijke tekst wordt bereikt, eindigt de procedure. Bij overeenstemming over een gemeenschappelijke tekst, volgt een derde lezing [37](#page=37). #### 4.2.4 Derde lezing * Het **EP** bespreekt de gemeenschappelijke ontwerptekst. Afwijzing of geen besluit leidt tot het einde van de procedure. Goedkeuring leidt tot verdere behandeling [38](#page=38). * De **Raad** bespreekt eveneens de gemeenschappelijke ontwerptekst. Afwijzing of geen besluit leidt tot het einde van de procedure. Goedkeuring leidt tot verdere behandeling [38](#page=38). Als zowel het EP als de Raad de gemeenschappelijke ontwerptekst goedkeuren, is de wetgeving aangenomen. Indien een voorstel wordt verworpen, is een nieuw commissievoorstel nodig om de procedure opnieuw te starten [38](#page=38). > **Tip:** Het proces van secundaire wetgeving kan complex zijn door de vele lezingen en onderhandelingen tussen de EU-instellingen. Het is essentieel om de rol van elke instelling en de mogelijke uitkomsten van elke fase te begrijpen. > **Tip:** De prejudiciële procedure (art. 267 VWEU) is cruciaal voor de uniforme toepassing van het Unierecht in alle lidstaten en de interpretatie ervan door nationale rechters. --- # De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens Dit deel van de studiehandleiding biedt een gedetailleerd overzicht van de Raad van Europa, haar politieke organen en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), met speciale aandacht voor de procedure van individuele klachten en de mechanismen voor rechtsherstel. ### 5.1 De Raad van Europa: politieke organen De Raad van Europa is een internationale organisatie die zich richt op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat in Europa. Binnen de Raad van Europa functioneren diverse politieke organen die bijdragen aan haar taken [40](#page=40). #### 5.1.1 Parlementaire Vergadering De Parlementaire Vergadering is gevestigd in Straatsburg en telt 306 leden afkomstig uit 46 lidstaten. Deze vergadering fungeert als een forum voor debat en houdt toezicht op verkiezingen in de lidstaten. Belangrijk is dat de Parlementaire Vergadering de secretaris-generaal, de Commissaris voor de Rechten van de Mens en de rechters voor het EHRM verkiest [40](#page=40). #### 5.1.2 Comité van Ministers Het Comité van Ministers is het besluitvormingsorgaan van de Raad van Europa. Het bestaat uit de ministers van Buitenlandse Zaken of hun diplomatieke vertegenwoordigers van de lidstaten. Dit comité bepaalt het beleid van de organisatie, keurt de begroting goed en stelt programma's vast [41](#page=41). ### 5.2 Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) speelt een cruciale rol in de bescherming van de rechten die zijn vastgelegd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) [42](#page=42). #### 5.2.1 Bevoegdheid en samenstelling Het EHRM is gevestigd in Straatsburg en telt evenveel rechters als er verdragsstaten zijn, momenteel 46. De rechters worden door de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa voor een termijn van negen jaar verkozen. De primaire verantwoordelijkheid voor de bescherming tegen schendingen van het EVRM ligt bij de nationale rechterlijke instanties. Pas wanneer er geen nationaal rechtsherstel meer mogelijk is, kan een klacht worden ingediend bij de Raad van Europa [42](#page=42). Oorspronkelijk fungeerde het EHRM als een waarborgmechanisme waarbij klachten konden worden ingediend door staten, en indien erkend door een verdragsstaat, ook door burgers bij de Europese Commissie voor de Rechten van de Mens. Deze commissie onderzocht de ontvankelijkheid van de klachten, en bij ontvankelijkheid werd de zaak doorverwezen naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens [42](#page=42). #### 5.2.2 Het individuele klachtmechanisme Sedert het Elfde Protocol van 1994 is het individuele klachtmechanisme aanzienlijk versterkt. Alle lidstaten erkennen nu het individuele klachtrecht voor rechtsonderhorigen. Dit heeft geleid tot de afschaffing van de ontvankelijkheidsprocedure bij de Europese Commissie voor de Rechten van de Mens en de instelling van een permanent zittend Europees Hof voor de Rechten van de Mens [43](#page=43). ##### 5.2.2.1 Procedure voor individuele klachten De procedure voor individuele klachten verloopt als volgt [43](#page=43): 1. **Uitputting van nationale rechtsmiddelen:** Voordat een klacht kan worden ingediend bij het EHRM, moeten alle effectieve nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput [43](#page=43) [44](#page=44). 2. **Individueel verzoekschrift:** Een klacht wordt ingediend door middel van een individueel verzoekschrift binnen een termijn van vier maanden na de definitieve nationale beslissing [43](#page=43). 3. **Toewijzing aan een Kamer:** De klacht wordt toegewezen aan een Kamer van het Hof [43](#page=43). #### 5.2.3 Onderzoek van klachten Het onderzoek van klachten begint bij een alleenzetelend rechter, die beoordeelt of de klacht op het eerste gezicht onontvankelijk is. Tegen de beslissing van de alleenzetelende rechter is geen beroepsmogelijkheid [44](#page=44). ##### 5.2.3.1 Ontvankelijkheidsvoorwaarden Om ontvankelijk te zijn, moet een klacht voldoen aan de volgende voorwaarden [44](#page=44): * **Uitputting van interne rechtsmiddelen:** Zoals reeds vermeld, moeten alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput [44](#page=44). * **Niet-anonimiteit:** De klager mag niet anoniem zijn [44](#page=44). * **Niet-gelijkvormigheid met eerdere zaken:** De klacht mag in wezen niet identiek zijn aan een zaak die reeds door het Hof is onderzocht [44](#page=44). * **Verenigbaarheid met het Verdrag:** De klacht moet verenigbaar zijn met de bepalingen van het EVRM en de bijbehorende protocollen [44](#page=44). * **Niet kennelijk ongegrond:** De klacht mag niet kennelijk ongegrond zijn [44](#page=44). * **Geen misbruik van klachtrecht:** De klager mag geen misbruik maken van het klachtrecht [44](#page=44). * **Wezenlijk nadeel:** De verzoeker moet een wezenlijk nadeel hebben geleden [44](#page=44). #### 5.2.4 Behandeling door comité of Kamer Indien een klacht ontvankelijk wordt verklaard, wordt deze verder behandeld [45](#page=45). * **Comité van 3 rechters:** Bij repetitieve klachten kan de zaak worden behandeld door een comité van drie rechters, die zowel de ontvankelijkheid als de gegrondheid beoordelen [45](#page=45). * **Kamer van 7 rechters:** Bij niet-repetitieve klachten wordt de zaak behandeld door een Kamer van zeven rechters. Deze Kamer spreekt zich eerst uit over de ontvankelijkheid en daarna over de gegrondheid [45](#page=45). Een Kamer kan te allen tijde afstand van rechtsmacht doen en de zaak verwijzen naar de Grote Kamer indien de zaak aanleiding geeft tot een ernstige vraag betreffende de interpretatie van het EVRM, of indien de oplossing van een vraag door de Kamer strijdig kan zijn met een eerdere uitspraak van het Hof [45](#page=45). #### 5.2.5 Verwijzing naar de Grote Kamer Na de uitspraak van een Kamer kan elke partij binnen drie maanden verzoeken om verwijzing van de zaak naar de Grote Kamer. Dit verzoek wordt aanvaard indien de zaak aanleiding geeft tot een ernstige vraag betreffende de interpretatie of toepassing van het EVRM, of indien het een ernstige kwestie van algemeen belang betreft. De Grote Kamer doet dan de einduitspraak [46](#page=46). #### 5.2.6 Rechtsherstel Wanneer een schending van het EVRM wordt vastgesteld en het nationale recht slechts gedeeltelijk rechtsherstel toelaat, kan het Hof een billijke genoegdoening toekennen [46](#page=46). ##### 5.2.6.1 Rechtsherstel in België In België kan na de vaststelling van een schending door het EHRM rechtsherstel op nationaal niveau plaatsvinden. In het geval van een strafrechtelijke veroordeling kan de rechtspleging worden heropend. Dit gebeurt via een buitengewoon rechtsmiddel (art. 442bis e.v. Sv.) en moet binnen zes maanden na het definitieve arrest van het EHRM bij het Hof van Cassatie worden ingediend, hetzij door de veroordeelde, hetzij door het Openbaar Ministerie. De heropening wordt bevolen indien de bestreden strafrechtelijke veroordeling strijdig is met het EVRM, of indien er procedurefouten of -tekortkomingen zijn vastgesteld die zo ernstig zijn dat er ernstige twijfel bestaat over de uitkomst van de procedure, en de veroordeelde of rechthebbenden bovendien zeer nadelige gevolgen blijven ondervinden die slechts door een heropening kunnen worden hersteld [47](#page=47). ### 5.3 Adviesaanvraag aan het EHRM Met het 16e Protocol is er een mogelijkheid gecreëerd voor adviesaanvragen aan het EHRM. Dit betreft vragen over de interpretatie en toepassing van het EVRM [48](#page=48). #### 5.3.1 Procedure voor adviesaanvragen Adviesaanvragen kunnen enkel worden ingediend door de hoogste rechterlijke instanties van een staat, binnen de context van een bij hen aanhangige zaak. In België is dit sinds 1 maart 2023 mogelijk voor het Grondwettelijk Hof, het Hof van Cassatie en de Raad van State. Een college van vijf rechters van de Grote Kamer neemt de aanvraag in overweging, en het advies wordt door de Grote Kamer verstrekt. Het is belangrijk te noteren dat dit advies niet bindend is [48](#page=48). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Staatssoevereiniteit | Het principe dat een staat onafhankelijk is en eigen rechtsmacht heeft binnen zijn territorium, zonder inmenging van buitenaf, en zich vrijwillig kan binden aan internationaal recht. | | Supranationaliteit | Een vorm van internationale samenwerking waarbij staten (delen van) hun soevereiniteit overdragen aan een internationale organisatie die bindende beslissingen kan nemen die ook gelden voor lidstaten die niet expliciet met een beslissing hebben ingestemd. | | Ius cogens | Dwingend internationaal recht, bestaande uit normen die door de internationale gemeenschap als fundamenteel worden erkend en waarvan geen afwijking is toegestaan. Verdragen die hiermee in strijd zijn, zijn nietig. | | Internationaal gewoonterecht | Een bron van internationaal recht die voortkomt uit de consistente praktijk van staten (statenpraktijk) gecombineerd met de overtuiging dat deze praktijk juridisch verplicht is (opinio juris). | | Verenigde Naties (VN) | Een internationale organisatie, opgericht in 1945, met als hoofddoel het handhaven van internationale vrede en veiligheid, het bevorderen van samenwerking op sociaal, cultureel en humanitair gebied, en het stimuleren van eerbied voor de rechten van de mens. | | Algemene Vergadering (VN) | Het belangrijkste politieke orgaan van de VN, waarin elke lidstaat vertegenwoordigd is. Hoewel de resoluties van de Algemene Vergadering juridisch niet bindend zijn, hebben ze wel politieke en morele waarde. | | Veiligheidsraad (VN) | Het orgaan van de VN met de primaire verantwoordelijkheid voor het handhaven van internationale vrede en veiligheid. Het kan bindende maatregelen opleggen, inclusief het gebruik van geweld. | | Europese Unie (EU) | Een politieke en economische unie van 27 Europese landen die samenwerkt op diverse beleidsterreinen, variërend van economie tot buitenlands beleid en veiligheid. | | Beginsel van bevoegdheidstoedeling (EU) | Een fundamenteel principe in het EU-recht, vastgelegd in artikel 5(2) VEU, dat stelt dat de Unie slechts optreedt binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten zijn toegekend in de Verdragen. | | Exclusieve bevoegdheden (EU) | Beleidsterreinen waarbij alleen de EU de bevoegdheid heeft om wetgeving aan te nemen en juridisch bindende handelingen te verrichten. Lidstaten mogen enkel optreden indien gemachtigd door de EU of ter uitvoering van EU-recht. | | Gedeelde bevoegdheden (EU) | Beleidsterreinen waarbij zowel de EU als de lidstaten de bevoegdheid hebben om wetgeving aan te nemen en juridisch bindende handelingen te verrichten. Lidstaten mogen optreden zolang de EU niet heeft gehandeld. | | Ondersteunende bevoegdheden (EU) | Beleidsterreinen waarbij de EU de lidstaten ondersteunt in hun acties, zonder dat er sprake is van harmonisatie van wetgeving. De EU coördineert en bevordert samenwerking. | | Europese Commissie | De uitvoerende tak van de EU, die politiek onafhankelijk is en als belangrijkste taak heeft het initiëren en uitvoeren van EU-wetgeving, het toezicht houden op de naleving van EU-recht en het vertegenwoordigen van de EU in internationale fora. | | Europees Parlement | Het rechtstreeks verkozen wetgevende orgaan van de EU, dat samen met de Raad van de EU wetgeving goedkeurt en toezicht houdt op de andere EU-instellingen. | | Raad van de Europese Unie | Het orgaan dat de ministers van de lidstaten vertegenwoordigt en samen met het Europees Parlement de wetgevende en begrotingsbevoegdheden uitoefent. De samenstelling varieert afhankelijk van het behandelde beleidsdomein. | | Hof van Justitie van de Europese Unie | Het hoogste gerechtelijke orgaan van de EU, dat waakt over de uniforme interpretatie en toepassing van het EU-recht en beslist over geschillen tussen lidstaten, instellingen, bedrijven en particulieren. | | Gerecht van de Europese Unie | Een gerecht binnen het systeem van het Hof van Justitie van de EU dat optreedt als administratieve rechter en beroepen behandelt die door personen of lidstaten tegen EU-instellingen worden ingesteld. | | Secundaire wetgeving (EU) | Wetgeving die door de instellingen van de EU wordt aangenomen op basis van de primaire wetgeving (de Verdragen), zoals verordeningen, richtlijnen en besluiten. | | Raad van Europa | Een internationale organisatie die zich richt op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat in Europa. Het is niet dezelfde organisatie als de Europese Unie. | | Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) | Een internationaal gerecht dat oordeelt over schendingen van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Het bestaat uit rechters die door de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa worden gekozen. | | EVRM (Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens) | Een internationaal verdrag dat de fundamentele rechten en vrijheden van individuen beschermt en door de lidstaten van de Raad van Europa is geratificeerd. |

# Evolutie van internationale normen inzake oorlog en minderhedenrechten Dit onderwerp behandelt de historische ontwikkeling van internationale standaarden die gericht zijn op de bescherming van gewonden in veldslagen, krijgsgevangenen en burgers tijdens conflicten, alsook interventies ter bescherming van minderheden. ### 1.1 Standaarden inzake oorlog De ontwikkeling van internationale normen voor de bescherming van personen tijdens gewapende conflicten begon met de oprichting van het Internationale Comité van het Rode Kruis (ICRK) in 1863. Dit leidde tot de Eerste Conventie van Genève in 1864, gericht op de verbetering van de toestand van gewonde en zieke militairen op het slagveld. Latere Verdragen van Genève (1909, 1929, 1949) breidden deze bescherming uit naar gewonden en zieken ter zee, krijgsgevangenen en burgers tijdens conflicten. De Verdragen van Genève van 1949, aangevuld met drie Optionele Protocollen (1977, 2005), vormen de hoeksteen van het internationaal humanitair recht. Deze protocollen definiëren de bescherming van gewonde en zieke militairen, burgers en krijgsgevangenen in tijden van conflict en benadrukken de neutraliteit van medisch personeel en uitrusting, gesymboliseerd door het embleem. Florence Nightingale's werk, met name haar memoire "A Memory of Solferino" (1859), was een inspiratiebron voor deze vroege initiatieven. > **Tip:** De Verdragen van Genève vormen de kern van het internationaal humanitair recht en specificeren de bescherming van specifieke groepen en objecten tijdens gewapende conflicten. ### 1.2 Interventies ter bescherming van minderheden Historisch gezien vonden er interventies plaats op initiatief van staten ter bescherming van minderheden. Voorbeelden hiervan zijn de interventies van Rusland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk in Griekenland in 1827, en van Rusland, het VK, Frankrijk, Pruisen en Oostenrijk in Syrië in 1860. Rusland voerde in 1877 een unilaterale interventie uit op de Balkan, wat leidde tot de Conferentie van Berlijn in 1878 waar de Sultan een verdrag tekende dat rechten aan minderheden toekende. ### 1.3 De Volkenbond (1919) en het Interbellum Na de Eerste Wereldoorlog werd de Volkenbond opgericht met als doel vrede en veiligheid te waarborgen. Hoewel de Volkenbond geen expliciet mandaat voor mensenrechten had, behandelde het wel onderwerpen zoals slavernij, met het Slavernijverdrag van 1926 als resultaat, dat slavernij definieert als "de status of toestand van een persoon over wie enige of alle bevoegdheden verbonden aan het eigendomsrecht worden uitgeoefend". De Volkenbond had ook een rol in de bescherming van vluchtelingen via de Hoge Commissaris voor Vluchtelingen (Nansen) en de uitgifte van het Nansen-paspoort. De Internationale Arbeidsorganisatie (IAO), opgericht in 1918, had wel een mensenrechtenmandaat gericht op arbeiders en inheemse volkeren, maar de toezichtmechanismen van de Volkenbond waren zwak en berustten voornamelijk op aanbevelingen. Tijdens het interbellum ontstonden er ook concepten voor internationale rechten van het individu. A. Alvarez publiceerde in 1916 een "Verklaring van de rechten en plichten van naties", met een deel over "Internationale rechten van het individu". In 1929 publiceerde het Institut de droit international, mede dankzij A. Mandelstam, een "Declaration of the International Rights of Man". Later, in 1940, verschenen H.G. Wells' "The Rights of Man: Or what are we fighting for?" en de "Sankey Declaration of the Rights of Man". De Volkenbond had ook beperkte bevoegdheden met betrekking tot minderheden. Vrijheden in mandaatgebieden, zoals religie, de aanpak van slavenhandel en arbeidsomstandigheden, vielen onder de aandacht, maar het toezicht was zwak door het ontbreken van een klachtensysteem. Minderhedenverdragen beoogden bescherming van leven, vrijheid, non-discriminatie, taalrechten en culturele instellingen. Het toezicht hierop was eveneens zwak, met statenklachten die leidden tot ad hoc Minderhedencommissies of verwijzing naar het Permanent Hof van Internationale Justitie, wiens beslissingen niet altijd bindend waren voor de Raad van de Volkenbond. > **Tip:** Het interbellum legde de basis voor latere mensenrechteninstrumenten, ondanks de inherente zwakheden van de Volkenbond. ### 1.4 De Tweede Wereldoorlog en de Verenigde Naties (VN) De gruwelen van de Tweede Wereldoorlog, zoals de gebeurtenissen in Babi Yar en Auschwitz, onderstreepten de noodzaak van een robuust internationaal kader voor mensenrechten. In 1941 sprak Franklin Roosevelt over de "Four Freedoms": vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst, vrijheid van gebrek en vrijheid van vrees. Het Atlantisch Handvest werd eveneens in 1941 ondertekend. Met de oprichting van de Verenigde Naties in 1945 werd de bescherming van mensenrechten een centraal doel. Het VN-Handvest bevat in de preambule en in artikelen als 1(3), 55(c) en 56, verwijzingen naar het bevorderen van en eerbiedigen van rechten van de mens en fundamentele vrijheden voor allen, zonder onderscheid. Artikel 2(7) van het Handvest erkent echter de soevereiniteit van staten en beperkt de bevoegdheid van de VN om in te grijpen in binnenlandse aangelegenheden. In 1948 werd de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN. De UVRM werd opgesteld door verschillende commissies, waaronder het 'Nucleair Comité' en de Mensenrechtencommissie, met bijdragen van sleutelfiguren zoals Eleanor Roosevelt en René Cassin. De verklaring is opgebouwd rond algemene beginselen, gelijkheid en non-discriminatie, burgerlijke en politieke rechten, economische, sociale en culturele rechten, en verplichtingen en beperkingen. De UVRM is juridisch niet-bindend, maar vormt een belangrijke morele en politieke basis voor verdere mensenrechtenontwikkeling. > **Tip:** De UVRM is een mijlpaal in de geschiedenis van de mensenrechten, die zowel burgerlijke en politieke als economische, sociale en culturele rechten omvat. #### 1.4.1 Operationalisering van de UVRM en VN Covenants De operationalisering van de UVRM gebeurde voornamelijk via de VN Covenants van 1966: het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (BUPO) en het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (ICESCR). Het BUPO-verdrag (1966) omvat rechten zoals het recht op leven, het verbod op foltering, vrijheid van meningsuiting, godsdienstvrijheid en vrijheid van vereniging. Het ICESCR (1966) behandelt onder andere het recht om te werken, het recht op huisvesting, het recht op onderwijs, het recht op voedsel en het recht op sociale zekerheid. Deze twee verdragen, samen met de UVRM, vormen de Internationale Rechten van de Mens (International Bill of Human Rights). De rechten van minderheden worden ook erkend, hoewel de specifieke uitwerking en bescherming hiervan in de latere ontwikkeling verder is uitgewerkt. > **Tip:** De VN Covenants maken de principes van de UVRM juridisch bindend voor de staten die partij zijn bij deze verdragen. --- # Rol van de Volkenbond in de bescherming van mensenrechten Dit onderwerp belicht de rol van de Volkenbond in de vroege bescherming van mensenrechten, met een specifieke focus op arbeiders, minderheden en de bestrijding van slavernij, ondanks de inherente beperkingen van haar toezichtmechanismen. ## 2. Rol van de Volkenbond in de bescherming van mensenrechten De Volkenbond, opgericht na de Eerste Wereldoorlog met als primair doel het handhaven van vrede en veiligheid, had geen expliciet mandaat voor mensenrechtenbescherming. Desondanks ontwikkelde zij in de periode tussen de wereldoorlogen initiatieven die relevant waren voor de latere ontwikkeling van mensenrechten. ### 2.1 Kernbegrippen en Functioneren van de Volkenbond De Volkenbond bestond uit verschillende organen: de Raad, de Algemene Vergadering en het Secretariaat. Het functioneren werd gekenmerkt door zwakke toezichtmechanismen, met name de vereiste van unanimiteit voor besluitvorming en de dominante rol van Groot-Brittannië en Frankrijk. ### 2.2 Bescherming van arbeiders Een belangrijke pijler van de Volkenbond op het gebied van rechten was de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO), opgericht in 1918. De IAO had een mensenrechtenmandaat dat zich richtte op arbeiders, en breidde zich later uit naar inheemse volkeren. * **Activiteiten van de IAO:** * Het aannemen van verdragen (verdragen°) die normen stelden voor arbeidsomstandigheden. * Het toezicht op de naleving van deze verdragen, hoewel dit toezicht als zwak werd beschouwd en voornamelijk bestond uit het doen van aanbevelingen. ### 2.3 Aanpak van slavernij De Volkenbond ondernam ook actie tegen slavernij. Dit resulteerde in een Slavernijverdrag in 1926, dat later in 1956 werd herzien. * **Definitie van slavernij:** Slavernij werd gedefinieerd als "de status of toestand van een persoon over wie enige of alle bevoegdheden verbonden aan het eigendomsrecht worden uitgeoefend". ### 2.4 Bescherming van minderheden De Volkenbond speelde een rol in de bescherming van minderheden, met name in de nieuw gevormde staten na de Eerste Wereldoorlog. * **Minderhedenverdragen:** Deze verdragen garandeerden rechten zoals het recht op leven, vrijheid, non-discriminatie, taalrechten, en het recht op het stichten van eigen scholen en culturele instellingen. * **Toezichtmechanismen:** Het toezicht op de naleving van minderhedenverdragen was eveneens zwak. Het systeem berustte voornamelijk op klachten van staten, die leidden tot de oprichting van ad hoc Minderhedencommissies. In totaal werden ongeveer 150 van dergelijke commissies ingesteld. ### 2.5 Vrijheden in mandaatgebieden In de zogenaamde 'mandaatgebieden', die na de Eerste Wereldoorlog onder bestuur van de Volkenbond kwamen, werden bepaalde vrijheden gewaarborgd. * **Gegarandeerde vrijheden:** Hieronder vielen vrijheden op het gebied van religie, de bestrijding van slavenhandel en verbetering van arbeidsomstandigheden. * **Toezicht:** Het toezichtmechanisme in deze gebieden was eveneens beperkt. Er was geen formeel klachtensysteem, en de betrokkenheid van de Mandaatcommissie en de Raad van de Volkenbond was beperkt, met weinig mogelijkheden voor hoorrecht of bezoeken. ### 2.6 Hervestiging van vluchtelingen De Volkenbond, met name via de Hoge Commissaris voor Vluchtelingen, speelde een rol bij de hervestiging van vluchtelingen, zoals de Russen. Dit leidde tot de introductie van het 'Nansen-paspoort', een document dat vluchtelingen in staat stelde te reizen. ### 2.7 Zwakheden en de weg naar de VN Ondanks deze initiatieven waren de inspanningen van de Volkenbond op het gebied van mensenrechten beperkt door haar structurele zwakheden en de afwezigheid van effectieve toezichtmechanismen. Individuele klachten konden worden ingediend, maar deze leidden voornamelijk tot onderhandelingen of doorverwijzing naar de Raad van de Volkenbond, die niet-bindende aanbevelingen kon doen. De niet-deelname van belangrijke mogendheden zoals de Verenigde Staten verzwakte de effectiviteit van de Volkenbond verder. Deze beperkingen legden echter wel de basis voor verdere ontwikkelingen in de internationale mensenrechtenbescherming na de Tweede Wereldoorlog met de oprichting van de Verenigde Naties. > **Tip:** Hoewel de Volkenbond geen juridisch afdwingbaar mensenrechtenkader had, waren haar initiatieven in de strijd tegen slavernij, de bescherming van arbeiders en minderheden een belangrijke voorloper op het gebied van internationale mensenrechtennormen. Begrijp de context van haar beperkingen, maar ook de betekenis van haar vroege inspanningen. --- # Ontwikkeling van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens Dit onderwerp beschrijft de context en totstandkoming van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) na Wereldoorlog II, inclusief de rol van de Verenigde Naties en de structuur van de verklaring, die zowel burgerlijke en politieke als economische, sociale en culturele rechten omvat. ### 3.1 Context na Wereldoorlog II De gruweldaden van Wereldoorlog II, zoals de Holocaust (Auschwitz, waar naar schatting 1,1 miljoen mensen omkwamen) en massamoorden zoals bij Babi Yar (waarbij in twee dagen 33.771 mensen werden vermoord), leidden tot een sterke drang om internationale mechanismen te creëren ter bescherming van de mensenrechten. Dit was een direct gevolg van de falende internationale inspanningen na Wereldoorlog I, die weliswaar leidden tot de oprichting van de Volkenbond, maar deze had geen expliciet mandaat voor mensenrechten en kende een zwakke structuur. #### 3.1.1 De Rol van de Verenigde Naties Na de Tweede Wereldoorlog werd de basis gelegd voor de Verenigde Naties (VN) met het doel vrede en veiligheid te waarborgen en internationale samenwerking te bevorderen. Het VN-Handvest, aangenomen in 1945, erkent het belang van de rechten van de mens op verschillende plaatsen: * **Preambule:** Bevestigt opnieuw het vertrouwen in de fundamentele rechten van de mens, de waardigheid en de waarde van de menselijke persoon, en gelijke rechten voor mannen en vrouwen. * **Artikel 1(3):** Stelt dat een doel van de VN is om internationale samenwerking tot stand te brengen bij het oplossen van internationale vraagstukken van economische, sociale, culturele of humanitaire aard, alsmede bij het bevorderen en stimuleren van eerbied voor de rechten van de mens en fundamentele vrijheden voor allen, zonder onderscheid naar ras, geslacht, taal of godsdienst. * **Artikel 55(c):** Bevordert universele eerbiediging en inachtneming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden voor allen, zonder onderscheid naar ras, geslacht, taal of godsdienst, teneinde stabiliteit en welzijn te creëren. * **Artikel 56:** Leden verbinden zich gezamenlijk en afzonderlijk op te treden in samenwerking met de Organisatie ter verwezenlijking van de in artikel 55 genoemde doeleinden. Het VN-Handvest bevat echter ook beperkingen, zoals Artikel 2(7) dat zich verzet tegen inmenging in binnenlandse aangelegenheden. #### 3.1.2 De Totstandkoming van de UVRM De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) werd in 1948 aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN. Het proces omvatte verschillende organen: * **Economische en Sociale Raad (ECOSOC):** Richtte een 'Nucleair Comité' op. * **Mensenrechtencommissie:** Bestaande uit 18 leden, die het werk van het Nucleair Comité overnam. * **Drafting Committee:** Een kleiner comité van 9 leden dat zich boog over de tekst. Belangrijke figuren in dit proces waren onder meer Eleanor Roosevelt, René Cassin, Charles Malik, Peng-Chun Chang en John Peters Humphrey. Het 'Nucleair Comité' en later de Mensenrechtencommissie structureerden de verklaring rond de volgende algemene beginselen: * **Algemeen beginsel:** De inherente waardigheid en gelijke, onvervreemdbare rechten van alle leden van de mensenfamilie zijn de grondslag van vrijheid, gerechtigheid en vrede in de wereld. * **Gelijkheids- en non-discriminatiebeginsel:** Alle menselijke wezens worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begaafd met rede en geweten en moeten elkaar bejegenen in een geest van broederlijkheid. * **Burgerlijke en politieke rechten:** Deze rechten vormen de kern van de klassieke mensenrechten en garanderen individuele vrijheden tegenover de staat. * **Economische, sociale en culturele rechten:** Deze rechten beogen de materiële en sociale welvaart van individuen te waarborgen. * **Sociale en internationale orde:** Deze sectie legt de basis voor een rechtvaardige internationale orde waarin deze rechten kunnen worden gerealiseerd. * **Verplichtingen en beperkingen:** Definieert de grenzen aan de uitoefening van rechten en de verplichtingen die daaruit voortvloeien. * **Verbod op misbruik van rechten:** Stelt expliciet dat rechten niet mogen worden misbruikt om de rechten van anderen te vernietigen. De UVRM zelf is een **niet-bindende** verklaring. De operationalisering ervan zou later plaatsvinden via bindende VN-verdragen. > **Tip:** Hoewel de UVRM zelf niet juridisch bindend is, heeft het een enorme morele en politieke impact gehad. Het dient als de inspiratiebron en het gemeenschappelijke referentiekader voor latere mensenrechtenverdragen en nationale wetgeving. ### 3.2 Structuur en Inhoud van de UVRM De UVRM is opgebouwd uit een preambule en 30 artikelen. De artikelen kunnen grofweg worden ingedeeld in twee hoofdcategorieën, die de dualiteit van mensenrechten weerspiegelen: #### 3.2.1 Burgerlijke en Politieke Rechten Deze rechten (Artikelen 3-21 van de UVRM) beschermen de fundamentele vrijheden van individuen tegen willekeurige overheidsingrijpen en garanderen de deelname aan het politieke leven. Voorbeelden hiervan zijn: * Recht op leven, vrijheid en persoonlijke veiligheid. * Verbod op slavernij en foltering. * Recht op een eerlijk proces en vrijheid van gevangenschap. * Vrijheid van meningsuiting, godsdienst, vergadering en vereniging. * Recht om deel te nemen aan de regering van het land. #### 3.2.2 Economische, Sociale en Culturele Rechten Deze rechten (Artikelen 22-27 van de UVRM) beogen de materiële en sociale welzijn van individuen te waarborgen en de omstandigheden te creëren waarin mensen hun potentieel volledig kunnen ontwikkelen. Voorbeelden zijn: * Recht op sociale zekerheid. * Recht op arbeid en eerlijke arbeidsvoorwaarden. * Recht op voeding, huisvesting en onderwijs. * Recht om deel te nemen aan het culturele leven. #### 3.2.3 Overige Bepalingen * **Artikel 1 en 2:** Leggen de basisprincipes van gelijkheid en non-discriminatie vast. * **Artikel 28:** Stelt dat iedereen recht heeft op een sociale en internationale orde waarin de rechten en vrijheden van de verklaring volledig kunnen worden verwezenlijkt. * **Artikel 29 en 30:** Behandelen de verplichtingen van het individu tegenover de gemeenschap en de beperkingen die op rechten kunnen worden gesteld, evenals het verbod op misbruik van deze rechten. > **Tip:** De UVRM is opgesteld als een universeel document dat geldt voor alle mensen, ongeacht hun achtergrond. Dit was een revolutionaire stap, aangezien eerdere pogingen vaak gericht waren op specifieke groepen of nationaal recht. ### 3.3 De Operationalisering van de UVRM Hoewel de UVRM zelf niet bindend is, heeft zij de weg vrijgemaakt voor de totstandkoming van juridisch bindende mensenrechtenverdragen. Dit gebeurde met name via de **VN Covenants** uit 1966, die in 1976 in werking traden: * **Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (IVBPR):** Dit verdrag operationaliseert de burgerlijke en politieke rechten uit de UVRM en bevat een mechanisme voor individuele klachten. * **Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (IVESCR):** Dit verdrag operationaliseert de economische, sociale en culturele rechten uit de UVRM. Het toezichtmechanisme hierop is aanvankelijk zwakker dan voor het IVBPR, maar is sindsdien versterkt. Deze twee verdragen, samen met de UVRM, vormen de **Internationale Mensenrechtenwetgeving (International Bill of Human Rights)**, de hoeksteen van het internationale mensenrechtensysteem. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Geneefse Verdragen | Een reeks internationale overeenkomsten die de regels van het internationaal humanitair recht vastleggen, met name gericht op de bescherming van personen die niet of niet meer aan de gevechten deelnemen. | | Gevangengenomen personen (POWs) | Militaire strijders die tijdens een gewapend conflict in handen van de vijand vallen en bepaalde rechten genieten onder het internationaal recht, zoals de Geneefse Verdragen. | | Burgers in conflicten | Niet-combattanten die bescherming genieten onder het internationaal humanitair recht tijdens gewapende conflicten, met speciale aandacht voor hun veiligheid en waardigheid. | | Neutraliteit | Een staat van niet-deelname aan een conflict, waarbij de neutraliteit van medisch personeel en uitrusting tijdens gewapende conflicten wordt gewaarborgd door internationale normen. | | Embleem | Een officieel erkend symbool, zoals het rode kruis of de rode halve maan, dat bescherming aangeeft voor medisch personeel, gebouwen en materieel in tijden van gewapend conflict. | | Minderheden | Groepen personen binnen een staat die zich onderscheiden van de meerderheid door taal, cultuur, religie of etniciteit, en die recht hebben op specifieke bescherming tegen discriminatie. | | Volkenbond | Een internationale organisatie opgericht na Wereldoorlog I met als doel het bevorderen van internationale samenwerking en het voorkomen van toekomstige oorlogen, hoewel de effectiviteit ervan beperkt was. | | Slavernij | Een juridische en sociale toestand waarin een persoon wordt beschouwd als eigendom van een ander en waarbij de eigenaar alle rechten over die persoon kan uitoefenen. | | Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) | Een gespecialiseerde organisatie van de Verenigde Naties die zich bezighoudt met arbeidsvraagstukken en het vaststellen van internationale arbeidsnormen en rechten. | | Mandaatgebieden | Gebieden die na Wereldoorlog I door de Volkenbond werden toevertrouwd aan bepaalde mogendheden om te besturen, vaak met de verplichting de bevolking in bepaalde rechten te beschermen. | | Ad hoc commissies | Tijdelijke commissies die voor een specifiek doel worden opgericht, in dit geval om klachten van minderheden te onderzoeken en te behandelen. | | Adviesopinies (Advisory opinions) | Formele juridische adviezen die internationale rechtbanken geven op verzoek van bevoegde organen, maar die niet bindend zijn. | | Individuele klachten | Bezwaren of grieven die door individuen worden ingediend bij internationale of nationale instanties, vaak met betrekking tot schendingen van hun rechten. | | Interbellum | De periode tussen Wereldoorlog I en Wereldoorlog II, gekenmerkt door pogingen tot herstel en het ontstaan van nieuwe internationale relaties. | | Vier Vrijheden | Concepten voorgesteld door Franklin D. Roosevelt in 1941, die universele rechten omvatten: vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst, vrijheid van gebrek en vrijheid van vrees. | | Atlantisch Handvest | Een gezamenlijke verklaring van Franklin D. Roosevelt en Winston Churchill in 1941, waarin de oorlogsdoelen en de principes voor een naoorlogse wereldorde werden uiteengezet, inclusief zelfbeschikkingsrecht en vrije handel. | | VN-Handvest | Het oprichtingsverdrag van de Verenigde Naties, dat de doelstellingen, beginselen en structuur van de organisatie vastlegt, inclusief bepalingen inzake mensenrechten. | | Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) | Een mijlpaal in de geschiedenis van de mensenrechten, aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN in 1948, die de fundamentele rechten en vrijheden van alle mensen uiteenzet. | | Burgersrechten en politieke rechten | Rechten die individuen beschermen tegen overheidsingrijpen en die hun deelname aan het politieke leven mogelijk maken, zoals het recht op leven, vrijheid en veiligheid, en vrijheid van meningsuiting. | | Economische, sociale en culturele rechten | Rechten die het welzijn en de ontwikkeling van individuen bevorderen, zoals het recht op arbeid, onderwijs, huisvesting en gezondheidszorg. | | Inherent menselijke waardigheid | De intrinsieke waarde en respect die elk mens bezit, onafhankelijk van zijn of haar afkomst, status of andere kenmerken. | | Onafhankelijke rechten | Rechten die inherent zijn aan elk individu en niet kunnen worden afgenomen of ontzegd, en die de basis vormen voor vrijheid, gerechtigheid en vrede. | | Internationale Covenant inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (ICCPR) | Een internationaal verdrag van de VN dat burgerlijke en politieke rechten en vrijheden van individuen beschermt, aangenomen in 1966. | | Internationale Covenant inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (ICESCR) | Een internationaal verdrag van de VN dat economische, sociale en culturele rechten van individuen beschermt, aangenomen in 1966. |

# De Europese Unie en haar doelstellingen De Europese Unie wordt gekenmerkt door haar gemeenschappelijke waarden en doelstellingen, die de fundamenten vormen van haar bestaan als rechtsgemeenschap. ### 1.1 Gemeenschappelijke waarden van de Europese Unie De fundamentele waarden waarop de Unie berust, zijn vastgelegd in artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU). Deze waarden worden gedeeld door de lidstaten en omvatten: * Eerbied voor de menselijke waardigheid * Vrijheid * Democratie * Gelijkheid * De rechtsstaat * Eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen die tot minderheden behoren. Deze waarden vinden hun uiting in een samenleving die gekenmerkt wordt door pluralisme, non-discriminatie, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en gelijkheid van vrouwen en mannen. ### 1.2 Gemeenschappelijke doelstellingen van de Europese Unie Naast de gedeelde waarden streeft de Europese Unie naar een reeks gemeenschappelijke doelstellingen, zoals uiteengezet in artikel 3 van het VEU. Deze doelstellingen omvatten onder andere: * **Vrede en welzijn:** Het bevorderen van stabiliteit en voorspoed binnen de Unie en daarbuiten. * **Vrijheid en veiligheid:** Het waarborgen van de fundamentele vrijheden van burgers en het creëren van een veilige omgeving. * **Interne markt:** Het tot stand brengen van een ruimte zonder economische grenzen en belemmeringen, waarin goederen, diensten, kapitaal en personen zich zo vrij mogelijk kunnen bewegen. Dit concept wordt verder uitgediept in hoofdstuk 4. * **Economische en monetaire unie (EMU):** De invoering van een gemeenschappelijke munt, de euro, en de coördinatie van economisch beleid. Sinds de invoering in 1999-2002, met de fysieke omloop vanaf 2002, telt de eurozone momenteel 20 landen, waarbij Kroatië op 1 januari 2023 als laatste is toegetreden. De EMU hanteert de zogenaamde Maastrichtnormen en wordt gecoördineerd door de Europese Centrale Bank (ECB). > **Tip:** Hoewel de voordelen van een gemeenschappelijke munt significant zijn, zoals het reduceren van transactiekosten en het bevorderen van handel, zijn er ook nadelen te overwegen, zoals het verlies van nationale monetaire beleidsinstrumenten. * **Extern mensenrechtenbeleid:** Het actief uitdragen en verdedigen van mensenrechten op het internationale toneel. ### 1.3 De Europese pijler van sociale rechten Naast de economische integratie hecht de Europese Unie steeds meer belang aan het welzijn van haar burgers. Dit komt tot uiting in de 'Europese pijler van sociale rechten', die in 2017 is aangenomen. Dit initiatief onderstreept het belang van sociale rechtvaardigheid en gelijke kansen binnen de Unie. --- # De interne markt van de EU De interne markt van de EU is een economische ruimte die wordt gekenmerkt door het ontbreken van grenzen en belemmeringen, waardoor goederen, diensten, personen en kapitaal zich zo vrij mogelijk kunnen verplaatsen. ### 2.1 Definitie en Kernconcept De interne markt wordt gedefinieerd als een ruimte zonder economische grenzen en belemmeringen, waar het economisch verkeer zich zo vrij mogelijk kan bewegen. Dit concept wordt verder uitgediept in hoofdstuk 4 van het document. ### 2.2 Doelstellingen van de EU gerelateerd aan de Interne Markt De Europese Unie streeft naar diverse gemeenschappelijke doelstellingen, zoals uiteengezet in artikel 3 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU). Deze doelstellingen omvatten onder andere: * Vrede en welzijn * Vrijheid en veiligheid * De totstandkoming van de interne markt * De economische en monetaire unie (EMU) * Extern mensenrechtenbeleid ### 2.3 De Economische en Monetaire Unie (EMU) Een gerelateerd doel is de economische en monetaire unie, die sinds 1999-2002 is geïmplementeerd. Momenteel telt de eurozone twintig landen, met Kroatië als meest recente toetreder op 1 januari 2023. De EMU wordt gekenmerkt door de Maastrichtnormen en de rol van de Europese Centrale Bank (ECB). De voordelen en nadelen van een gemeenschappelijke munt worden in de context van de EMU besproken. ### 2.4 Verdere Bespreking De interne markt zal uitgebreider worden behandeld bij de start van hoofdstuk 4. Dit suggereert dat de nadere details, mechanismen en uitdagingen van de interne markt daar aan bod komen. ### 2.5 De Europese Pijler van Sociale Rechten Naast economische aspecten, zoals de interne markt, wordt er ook steeds meer aandacht besteed aan het welzijn van de Europese bevolking. De Europese Pijler van Sociale Rechten, geïntroduceerd in 2017, illustreert deze focus op sociale aspecten binnen de Unie. > **Tip:** Hoewel de interne markt een economisch concept is, is het belangrijk te onthouden dat het functioneren ervan ook raakvlakken heeft met sociale doelstellingen, zoals benadrukt door de Europese Pijler van Sociale Rechten. --- # De economische en monetaire unie (EMU) Dit onderwerp behandelt de ontwikkeling en huidige status van de Economische en Monetaire Unie, met inbegrip van de invoering van de euro, het aantal lidstaten, de Maastrichtnormen en de rol van de Europese Centrale Bank. ### 3.1 Ontwikkeling en Doelstellingen van de EMU De Europese Unie (EU) streeft naar diverse gemeenschappelijke doelstellingen, waaronder het bevorderen van vrede en welzijn, vrijheid en veiligheid, en de ontwikkeling van een interne markt. Een essentieel onderdeel van deze doelstellingen is de Economische en Monetaire Unie (EMU). De EMU is een van de kernpijlers van de Europese integratie en omvat de invoering van een gemeenschappelijke munt. ### 3.2 De Euro: Invoering en Lidstaten De invoering van de euro als gemeenschappelijke munt vond plaats in de periode 1999-2002. Momenteel telt de eurozone 20 lidstaten. De meest recente toetreding was die van Kroatië op 1 januari 2023. ### 3.3 De Maastrichtnormen De convergentie van de economieën van de lidstaten, een voorwaarde voor de invoering van de euro, werd geborgd door de zogenaamde Maastrichtnormen. Deze criteria, vastgelegd in het Verdrag van Maastricht, zijn gericht op het waarborgen van prijsstabiliteit en economische stabiliteit binnen de eurozone. De belangrijkste normen betreffen: * **Inflatie:** De inflatie mag niet meer dan 1,5 procentpunt hoger zijn dan het gemiddelde van de drie lidstaten met de laagste inflatie. * **Overheidstekorten:** Het begrotingstekort mag niet hoger zijn dan 3 procent van het bruto binnenlands product (bbp). * **Overheidsschuld:** De staatsschuld mag niet hoger zijn dan 60 procent van het bbp. * **Rendement lange rente:** De lange rente mag niet meer dan 2 procentpunt hoger zijn dan het gemiddelde van de drie lidstaten met de laagste lange rente. * **Wisselkoersstabiliteit:** De nationale munt mag niet binnen het normale bereik van het Europees Monetair Stelsel (EMS) hebben gedevalueerd in de voorgaande twee jaar. Deze normen zijn bedoeld om de economische stabiliteit en geloofwaardigheid van de eurozone te waarborgen. > **Tip:** Begrijp de logica achter de Maastrichtnormen; ze zijn ontworpen om te voorkomen dat lidstaten economische schokken veroorzaken die de stabiliteit van de hele eurozone in gevaar brengen. ### 3.4 De Rol van de Europese Centrale Bank (ECB) De Europese Centrale Bank (ECB) speelt een cruciale rol binnen de EMU. De primaire taak van de ECB is het handhaven van prijsstabiliteit in de eurozone. Dit doet zij door middel van het monetaire beleid, waaronder het vaststellen van rentetarieven. De ECB is verantwoordelijk voor: * Het uitvoeren van monetaire operaties in de eurozone. * Het beheren van de officiële reserves van de lidstaten. * Het bevorderen van een soepele werking van de betalingssystemen. * Het adviseren over en uitvoeren van beleid ten aanzien van vreemde valuta. De onafhankelijkheid van de ECB ten opzichte van politieke druk is essentieel om haar mandaat voor prijsstabiliteit effectief te kunnen uitvoeren. ### 3.5 Voordelen en Nadelen van een Gemeenschappelijke Munt De invoering van een gemeenschappelijke munt, zoals de euro, heeft zowel aanzienlijke voordelen als potentiële nadelen met zich meegebracht. **Voordelen:** * **Vermindering van transactiekosten:** Het wegvallen van wisselkoerskosten en -onzekerheid vergemakkelijkt grensoverschrijdende handel en investeringen. * **Prijsdoorzichtigheid:** Vergelijken van prijzen tussen lidstaten wordt eenvoudiger, wat leidt tot meer concurrentie. * **Economische stabiliteit:** Een sterke, gemeenschappelijke munt kan bijdragen aan lagere inflatie en lagere rentetarieven. * **Grotere economische integratie:** Stimuleert de interne markt en de economische samenwerking tussen lidstaten. **Nadelen:** * **Verlies van nationale monetaire beleidsinstrumenten:** Lidstaten kunnen de rente niet langer aanpassen aan hun specifieke economische situatie. * **Asymmetrische schokken:** Als een economische schok één lidstaat treft maar niet andere, kan het ontbreken van nationale monetaire instrumenten de aanpassing bemoeilijken. * **One-size-fits-all beleid:** Monetair beleid van de ECB is wellicht niet optimaal voor alle lidstaten tegelijkertijd. * **Budgettaire discipline vereist:** Het succes van de EMU is sterk afhankelijk van de naleving van begrotingsregels door de lidstaten. > **Tip:** Denk na over hoe de voordelen en nadelen zich verhouden tot de economische context van de EU. Een uniforme munt vereist een hoge mate van economische convergentie en discipline. --- # De Europese pijler van sociale rechten Dit onderwerp belicht de groeiende focus op het welzijn van de Europese bevolking naast economische aspecten, met de instelling van de Europese pijler van sociale rechten in 2017 als centraal punt. ### 4.1 Achtergrond en context De Europese Unie is niet enkel een economische gemeenschap, maar ook een rechtsgemeenschap met gedeelde waarden en doelstellingen. Artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) stelt dat de Unie berust op waarden zoals eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten. Deze waarden worden gedeeld door de lidstaten in een samenleving die gekenmerkt wordt door pluralisme, non-discriminatie, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en gelijkheid van vrouwen en mannen. Naast deze fundamentele waarden, stelt artikel 3 VEU dat de Unie gemeenschappelijke doelstellingen nastreeft, waaronder: * Vrede en welzijn * Vrijheid en veiligheid * De interne markt: een ruimte zonder economische grenzen en belemmeringen waar het economisch verkeer zich zo vrij mogelijk kan bewegen. * Economische en monetaire unie (EMU) * Extern mensenrechtenbeleid #### 4.1.1 De economische pijlers: interne markt en monetaire unie De interne markt is een cruciaal concept voor de EU, gericht op het wegnemen van economische grenzen en belemmeringen om een zo vrij mogelijke beweging van goederen, diensten, personen en kapitaal te garanderen. De economische en monetaire unie (EMU) omvat de invoering van een gemeenschappelijke munt, de euro. Sinds 1999-2002 hebben 20 lidstaten de euro aangenomen, waarbij Kroatië per 1 januari 2023 als laatste land toetrad. De EMU wordt ondersteund door de Maastrichtnormen en de Europese Centrale Bank (ECB). > **Tip:** De voordelen en nadelen van een gemeenschappelijke munt, zoals de euro, zijn belangrijke discussiepunten binnen de EMU en de economische integratie van de EU. ### 4.2 De Europese pijler van sociale rechten Naast de sterke focus op economische aspecten, is er binnen de Europese Unie een groeiende erkenning van het belang van het welzijn van de Europese bevolking. Dit heeft geleid tot de instelling van de **Europese pijler van sociale rechten** in 2017. Dit initiatief onderstreept de ambitie van de EU om niet alleen economische welvaart te bevorderen, maar ook te zorgen voor eerlijke kansen, sociaal welzijn en een goede levensstandaard voor alle burgers. De pijler fungeert als een kader voor het verbeteren van arbeids- en levensomstandigheden binnen de Unie. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Rechtsgemeenschap | Een gemeenschap die gebaseerd is op gedeelde rechtsbeginselen en wetgeving, waarbij de rechtsstaat centraal staat. Dit impliceert dat alle leden zich houden aan vastgestelde wetten en regels. | | Waarden van de Unie | De fundamentele principes en idealen waarop de Europese Unie is gebouwd, zoals eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten. | | Menselijke waardigheid | Het intrinsieke belang en de onschendbaarheid van elk menselijk individu, ongeacht afkomst, status of omstandigheden. Dit is een fundamenteel recht en een centraal beginsel van de Europese Unie. | | Rechtsstaat | Een principe waarbij alle burgers en de overheid gebonden zijn aan de wet, die op een eerlijke en consistente manier wordt toegepast. Dit omvat de scheiding der machten en de bescherming van fundamentele rechten. | | Mensenrechten | Universele rechten die aan alle mensen toebehoren, zoals het recht op leven, vrijheid en veiligheid, en het recht op een eerlijk proces. De EU streeft ernaar deze rechten te beschermen en te bevorderen. | | Pluralisme | Het bestaan van verschillende opvattingen, belangen en groeperingen binnen een samenleving, die allen de ruimte krijgen om zich te uiten en deel te nemen aan het maatschappelijke debat. | | Non-discriminatie | Het principe dat alle personen gelijk worden behandeld en geen onderscheid mag worden gemaakt op basis van kenmerken zoals ras, geslacht, religie of politieke overtuiging. | | Solidariteit | De bereidheid om elkaar te steunen en gezamenlijke verantwoordelijkheid te dragen, met name tussen lidstaten en burgers van de Europese Unie, om gemeenschappelijke uitdagingen aan te gaan. | | Interne markt | Een economische zone binnen de EU waarbinnen goederen, diensten, kapitaal en personen zich vrij kunnen verplaatsen zonder tarieven of andere handelsbelemmeringen. Dit bevordert economische groei en concurrentie. | | Economische en monetaire unie (EMU) | Een beleid dat economische en monetaire integratie tussen de lidstaten van de EU nastreeft, met als hoogtepunt de invoering van een gemeenschappelijke munt, de euro. | | Maastrichtnormen | Criteria die lidstaten moeten voldoen om te mogen toetreden tot de eurozone. Deze normen betreffen met name begrotingstekorten, overheidsschuld, inflatie en rentelasten. | | Europese Centrale Bank (ECB) | De centrale bank van de eurozone, verantwoordelijk voor het monetair beleid en het handhaven van prijsstabiliteit binnen de landen die de euro als munteenheid gebruiken. |

# Bescherming van fundamentele rechten in het digitale tijdperk Dit onderwerp onderzoekt hoe fundamentele mensenrechten, zoals vrijheid van meningsuiting en non-discriminatie, worden beïnvloed door digitale technologieën en welke regelgevende kaders hiervoor bestaan. ## 1. Inleiding: De impact van technologie op fundamentele rechten Technologie, zowel digitaal als niet-digitaal, heeft een tweeledige impact op fundamentele rechten: het kan deze positief bevorderen, maar ook negatief beïnvloeden. Wanneer negatieve effecten optreden, zullen regelgevers ingrijpen door middel van wetgevende maatregelen of adviezen. Het respecteren van mensenrechten vormt de basis voor effectieve en humane regelgeving, waarbij de voordelen van nieuwe technologieën opwegen tegen de risico's. Internationale en Europese organisaties leggen sterk de nadruk op mensenrechten in het digitale tijdperk. > **Tip:** De kern van dit onderwerp is de interactie tussen opkomende technologieën en gevestigde rechten. Vragen rond de impact van technologie rijzen telkens er nieuwe ontwikkelingen zijn. ### 1.1 Wie beschermt en respecteert mensenrechten? Internationale verdragen en conventies richten zich primair tot staten. Staten hebben de plicht om actie te ondernemen en maatregelen te treffen ter bescherming van mensenrechten. Tevens moeten staten ervoor zorgen dat ondernemingen hun verantwoordelijkheid nemen op het gebied van mensenrechtenrespect. ## 2. Vrijheid van meningsuiting en digitale technologieën Vrijheid van meningsuiting wordt beschouwd als een essentiële pijler van een democratische samenleving, cruciaal voor vooruitgang en individuele ontwikkeling. ### 2.1 Kansen en uitdagingen in het digitale tijdperk Sociale media bieden nieuwe mogelijkheden voor het uitoefenen van het recht op vrije meningsuiting, informatievergaring en het uiten van meningen. Het internet werd initieel gezien als een democratiserend middel dat participatie aan publieke discussies mogelijk maakte. Echter, digitale technologieën kunnen ook een negatieve impact hebben, bijvoorbeeld door de verspreiding van "fake news", wat de informatievoorziening en eerlijke verkiezingen kan beïnvloeden. Algoritmen bepalen steeds meer de content die gebruikers te zien krijgen, wat kan leiden tot een vermindering van de contentdiversiteit en de vorming van echokamers, waarin gebruikers voornamelijk worden blootgesteld aan informatie die hun bestaande ideeën bevestigt. Dit is problematisch voor de democratische vorming van een eigen mening. 'Chilling effects' treden op wanneer individuen hun recht op vrije meningsuiting niet volledig durven uit te oefenen uit angst voor consequenties, bijvoorbeeld wanneer online gedrag door overheden wordt opgeslagen. > **Tip:** De VN veroordeelt vaak maatregelen van overheden die het internet of specifieke platforms afsluiten, met name tijdens crisissituaties of verkiezingen, aangezien dit de toegang tot informatie beperkt. ### 2.2 Internationale en Europese kaders Internationaal worden maatregelen die de toegang tot informatie online belemmeren, zoals internetafsluitingen en online censuur, veroordeeld. De Universal Declaration of Human Rights (UDHR) en het International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR) passen artikel 19 toe op alle vormen van expressie, inclusief internet-gebaseerde expressie. Deze bescherming is echter niet absoluut en kan onderhevig zijn aan beperkingen indien aan specifieke voorwaarden wordt voldaan. De Special Rapporteur van de VN over vrijheid van meningsuiting focust op digitale aspecten en doet aanbevelingen aan overheden voor het mitigeren van negatieve technologische impact. Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) stelt dat alle rechten, waaronder de vrijheid van meningsuiting, geldig blijven in het informatie-tijdperk. Staten moeten hun regelgevende kaders beoordelen op hun impact op deze vrijheid. Privé-eigenaars van digitale infrastructuren spelen een cruciale rol. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) behandelt steeds meer zaken gerelateerd aan vrijheid van meningsuiting in de online omgeving, erkennend dat het internet een essentieel middel is geworden voor deelname aan publieke discussies. Het Hof oordeelt over kwesties als internetblokkades, hyperlinks naar illegale content, online haatspraak, en de impact van surveillance op journalisten. > **Voorbeeld:** In de zaak *Ahmet Yildirim v. Turkije* oordeelde het EHRM dat een preventieve blokkade van de gehele Google Sites-dienst, die ook legitieme websites trof, een schending van artikel 10 EVRM inhield, gezien de cruciale rol van het internet voor de vrijheid van meningsuiting. De EU stelt in het Handvest van de grondrechten de vrijheid van meningsuiting en informatie centraal (artikel 11). Beperkingen moeten voldoen aan de voorwaarden van artikel 52 van het Handvest. De Europese Verklaring over Digitale Rechten en Principes voor het Digitale Decennium benadrukt het belang van het ondersteunen van democratisch debat online en het mitigeren van risico's zoals mis- en desinformatie, met respect voor fundamentele rechten. ### 2.3 Wetgeving in de EU en België De EU-regelgeving die relevant is voor de vrijheid van meningsuiting omvat de Audiovisual Media Services Directive (regels inzake illegale en schadelijke content op videoplatformen) en de Digital Services Act (DSA), die regels stelt aan de aansprakelijkheid van platforms, contentmoderatie en maatregelen tegen desinformatie en illegale content. De General Data Protection Regulation (GDPR) kent vrijstellingen voor journalistieke, academische, artistieke of literaire expressie. Belgische grondwetsartikelen 19 en 25 waarborgen de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid. De interpretatie van "persmisdrijf" is geëvolueerd om ook online publicaties te omvatten, hoewel de toepassing op audiovisueel materiaal nog discussie oproept. Artikel 150 van de Belgische Grondwet voorziet in de juryrechtspraak voor politieke en persmisdrijven, wat een zekere bescherming biedt, maar dit artikel is open verklaard voor herziening. De classificatie van "persmisdrijf" en de lange procedures voor het Hof van Assisen leiden soms tot 'de facto straffeloosheid', behalve voor misdrijven ingegeven door racisme of xenofobie. > **Tip:** Houd rekening met de evolutie van "persmisdrijf" van puur gedrukte media naar digitale publicaties. ## 3. Aansprakelijkheid van online tussenpersonen Online platforms, als tussenpersonen die gebruikerscontent hosten, kunnen geconfronteerd worden met de vraag naar hun aansprakelijkheid voor illegale content die door gebruikers wordt geüpload. ### 3.1 Uitdagingen en overwegingen De enorme hoeveelheid geüploade content maakt volledige controle moeilijk. Aansprakelijkheid van platforms kan leiden tot overmatige verwijdering van legitieme content uit angst voor juridische gevolgen ('over-removal'), wat de vrijheid van meningsuiting aantast. Beslissingen over contentverwijdering worden genomen door private actoren (bedrijven), wat vragen oproept over democratische controle. > **Voorbeeld:** De zaken *Delfi v. Estonia* en *MTE & Index v. Hungary* illustreren hoe het EHRM geoordeeld heeft over de aansprakelijkheid van nieuw sportenportals voor gebruikerscommentaren, waarbij het onderscheid gemaakt wordt tussen duidelijk onrechtmatige content en "vulgaire en offensieve" opmerkingen. De Committee of Ministers van de Raad van Europa benadrukt de plicht van staten om mensenrechten te beschermen in de digitale omgeving en de verantwoordelijkheden van online tussenpersonen. Maatregelen die de vrijheid van meningsuiting beperken, moeten voldoen aan de voorwaarden van artikel 10, lid 2 EVRM. ### 3.2 Regelgeving in de EU De Digital Services Act (DSA) in de EU voorziet in vrijstellingen van aansprakelijkheid voor tussenpersonen (mere conduit, caching, hosting) onder bepaalde voorwaarden. Dit geldt voor "illegale content", een breed concept dat verwijst naar content, producten, diensten en activiteiten die onder de toepasselijke wetgeving illegaal zijn. > **Voorbeeld:** Recital 12 van de DSA geeft voorbeelden van illegale content, zoals beelden van seksueel misbruik van kinderen, de onrechtmatige niet-consensuele deling van privébeelden, online stalking, de verkoop van niet-conforme of vervalste producten, auteursrechtschendingen, en illegale aanbiedingen van accommodatie. Hostingdienstaanbieders zijn vrijgesteld van aansprakelijkheid indien zij geen kennis hebben van illegale activiteit of informatie en, na het verkrijgen van dergelijke kennis, spoedig handelen om de informatie te verwijderen of de toegang ertoe te blokkeren. Deze maatregelen moeten fundamentele rechten, waaronder de vrijheid van meningsuiting, respecteren. De "Good Samaritan"-clausule (artikel 7 DSA) staat vrijwillige inspanningen van hostingproviders om illegale content te detecteren en te verwijderen toe, zonder dat dit de aansprakelijkheidsvrijstellingen tenietdoet, mits deze te goeder trouw, zorgvuldig, objectief, niet-discriminerend en proportioneel worden uitgevoerd. Lidstaten mogen geen algemene monitoringsplicht opleggen aan tussenpersonen (artikel 8 DSA). Dit zou een onwettige inmenging in fundamentele rechten betekenen. Wel kunnen nationale rechterlijke of bestuursrechtelijke autoriteiten specifieke bevelen uitvaardigen om op te treden tegen concrete illegale content of specifieke informatie te verstrekken. Artikelen 9 en 10 DSA harmoniseren de voorwaarden voor dergelijke bevelen. ## 4. Digitale discriminatie Digitale technologieën, met name kunstmatige intelligentie (AI), kunnen bestaande maatschappelijke vooroordelen perpetueren of zelfs versterken, wat onevenredig vrouwen, minderheidsgroepen en gemarginaliseerde personen treft. ### 4.1 Oorzaken van digitale discriminatie De 'black box'-aard van complexe algoritmen maakt het moeilijk om de exacte oorzaken van discriminerende uitkomsten te achterhalen, wat de bewijslast voor slachtoffers bemoeilijkt. Discriminatie kan voortkomen uit: * **Vooroordelen in datasets:** Trainingsdata weerspiegelen vaak historische of structurele vooroordelen (bv. gender, etniciteit), wat leidt tot systematisch discriminerende voorspellingen voor ondervertegenwoordigde groepen. * **Ontwerpkeuzes van ontwikkelaars:** Onbewuste vooroordelen van ontwikkelaars kunnen zich 'seepen' in het ontwerp van technologie, zelfs als de data representatief is. > **Tip:** Het "black box"-effect van algoritmen vormt een significante hindernis bij het aantonen van discriminatie. ### 4.2 Juridische kaders Internationale mensenrechtenverdragen, zoals de UDHR, ICCPR, CEDAW en CERD, verbieden discriminatie en zijn ook van toepassing op digitale technologieën. De VN Special Rapporteur over hedendaagse vormen van racisme wijst op het verergeren van bestaande ongelijkheden door digitale technologieën en benadrukt de noodzaak om zowel expliciete als indirecte en structurele vormen van raciale discriminatie aan te pakken. De Raad van Europa erkent de risico's op discriminatie in digitale contexten, vooral bij AI, en streeft naar het respecteren van gelijkheid en het verbod op discriminatie in de gehele levenscyclus van AI-systemen. De EU Charter van de grondrechten verbiedt discriminatie (artikel 21) en pleit voor gelijkheid tussen mannen en vrouwen (artikel 23). De GDPR verbiedt volledig geautomatiseerde beslissingen met een discriminerend effect (artikel 22). De Digital Services Act verbiedt profilering-gebaseerde advertenties op basis van gevoelige persoonsgegevens van minderjarigen. De Europese AI Act stelt eisen aan AI-systemen om discriminatie en oneerlijke vooroordelen te vermijden. Voor hoog-risico AI-systemen geldt een zorgvuldige data governance en beheer, met aandacht voor mogelijke vooroordelen. Biasdetectie en -correctie zijn essentieel, waarbij datasets relevant, representatief en zo veel mogelijk foutloos moeten zijn. Belgische wetgeving zoals de Antiracismewet, Antidiscriminatiewet en Genderwet is ook van toepassing in de online omgeving. ## 5. Rechten van kinderen in de digitale omgeving Het digitale tijdperk biedt kinderen nieuwe kansen maar brengt ook risico's met zich mee voor de schending van hun rechten. Staten hebben de plicht om hun wetgeving en beleid aan te passen om de rechten van kinderen te beschermen en te bevorderen in de digitale omgeving. ### 5.1 Kansen en risico's Digitale technologieën bieden mogelijkheden voor educatie, overheidsdiensten en deelname aan maatschappelijke discussies. Tegelijkertijd bestaan er risico's zoals online kindermisbruik (waaronder AI-gegenereerd materiaal), cyberpesten, commerciële exploitatie, manipulatie en emotieherkenning. ### 5.2 Bescherming van kindergegevens Kinderen worden beschouwd als een kwetsbare groep, wat specifieke bescherming van hun gegevens vereist onder de GDPR, met name wat betreft marketing en profielopbouw. Kinderen moeten kindvriendelijke informatie ontvangen over gegevensverwerking. Data Protection Impact Assessments zijn cruciaal voor risicovolle gegevensverwerking. ### 5.3 Commerciële exploitatie Wetgeving ter bescherming tegen commerciële exploitatie, inclusief de misbruik van kwetsbaarheden van kinderen door sociale media en influencers, is essentieel. De Digital Services Act (DSA) verbiedt advertenties op basis van profilering met behulp van persoonsgegevens van minderjarigen. ### 5.4 Manipulatie en emotieherkenning De AI Act verbiedt AI-systemen die manipulatieve technieken gebruiken om gedrag te beïnvloeden op een manier die autonomie en vrije keuzes ondermijnt, met name wanneer deze kwetsbaarheden van kinderen uitbuiten. Er zijn ernstige zorgen over de betrouwbaarheid en wetenschappelijke basis van emotieherkenningssystemen, die kunnen leiden tot discriminerende uitkomsten en inbreuken op de privacy. Emotieherkenning in onderwijsinstellingen is verboden. > **Voorbeeld:** Een spel dat AI gebruikt om het gedrag van kinderen te analyseren en gepersonaliseerde, verslavende beloningen creëert om excessief spelen aan te moedigen, valt onder de verboden manipulatieve technieken. ### 5.5 Online bescherming van minderjarigen (DSA) De DSA vereist dat online platforms die toegankelijk zijn voor minderjarigen, passende maatregelen nemen om privacy, veiligheid en beveiliging te waarborgen. Dit omvat: * **Standaard privé-instellingen:** Accounts van minderjarigen worden standaard privé ingesteld. * **Aanpassing van aanbevelingssystemen:** Risico op schadelijke content of 'rabbit holes' wordt verlaagd. * **Gebruikersbeheer:** Kinderen kunnen gebruikers blokkeren en dempen, en niet zonder hun expliciete toestemming aan groepen worden toegevoegd. * **Beperkingen op downloaden/screenshots:** Voorkomen van ongewenste verspreiding van geseksualiseerde of intieme content. * **Geen profilering-gebaseerde advertenties:** Gebruik van persoonsgegevens van minderjarigen voor advertentiedoeleinden is verboden. > **Tip:** De DSA brengt significante veranderingen met zich mee voor de online bescherming van minderjarigen, waaronder strikte regels voor advertenties en contentmoderatie gericht op deze kwetsbare groep. --- # Aansprakelijkheid van online tussenpersonen Dit deel behandelt de juridische verantwoordelijkheid van online platforms voor inhoud die door gebruikers wordt geüpload, inclusief de uitdagingen en de rol van wetgeving zoals de Digital Services Act. ### 2.1 Introductie tot de aansprakelijkheid van online tussenpersonen Online platforms functioneren als tussenpersonen die gebruikersinhoud hosten. De centrale vraag is of deze platforms aansprakelijk kunnen worden gesteld voor illegale inhoud die door gebruikers wordt geüpload. Dit brengt diverse uitdagingen met zich mee, zoals het immense volume van geüploade content, de impact op de vrijheid van meningsuiting, en de neiging tot overmatige verwijdering van legitieme content uit angst voor aansprakelijkheid. Bovendien komt de beslissing over wat te verwijderen toe aan private actoren, wat vragen oproept over de verenigbaarheid met democratische principes. ### 2.2 Juridisch kader en jurisprudentie #### 2.2.1 Europese jurisprudentie De jurisprudentie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) heeft hierover uitspraken gedaan. * **Delfi v. Estonia (2015):** Internetnieuw sportalen kunnen aansprakelijk worden gesteld indien zij niet tijdig maatregelen nemen om duidelijk onrechtmatige commentaren van gebruikers, met aanzetten tot haat of geweld, te verwijderen, zelfs zonder melding van het vermeende slachtoffer of derden. * **MTE & Index v. Hungary (2015):** Tussenpersonen kunnen niet aansprakelijk worden gesteld voor vulgaire en beledigende commentaren die door gebruikers worden geplaatst. Het is van belang te noteren dat een nieuwsportaal verschilt van een sociaalmediaplatform in de beoordeling van aansprakelijkheid. #### 2.2.2 Raad van Europa De Commissie van Ministers van de Raad van Europa heeft in 2018 aanbevelingen gedaan inzake de rollen en verantwoordelijkheden van internet tussenpersonen. Deze benadrukken: * De plicht van lidstaten om mensenrechten te beschermen in de digitale omgeving. * De verantwoordelijkheden van online tussenpersonen voor het respecteren van de vrijheid van meningsuiting binnen hun online ruimtes. * Maatregelen die door tussenpersonen worden genomen en die een beperking van de vrijheid van meningsuiting kunnen inhouden, moeten voldoen aan de voorwaarden van artikel 10, lid 2 van het EVRM (voorzien bij wet, legitiem doel, noodzakelijk in een democratische samenleving). * Transparantie en verantwoording voor contentmoderatie. De macht van deze tussenpersonen als protagonisten van online expressie vereist een duidelijke rol en impact op mensenrechten, evenals hun plichten en verantwoordelijkheden, met inbegrip van het risico op misbruik door criminelen. ### 2.3 De Digital Services Act (DSA) De Digital Services Act (DSA) is een cruciale EU-wetgeving die de aansprakelijkheid van online tussenpersonen reguleert. #### 2.3.1 Uitzonderingen op aansprakelijkheid De DSA voorziet in uitzonderingen op de (civiele, strafrechtelijke of administratieve) aansprakelijkheid voor dienstverleners van tussenpersonen, mits aan bepaalde voorwaarden is voldaan. Dit geldt voor "hosting services" (dienstverleners die informatie opslaan die door een ontvanger van de dienst wordt verstrekt, zoals videodiensten, sociale mediaplatformen, marktplaatsen, etc.). * **Voorwaarden voor uitzondering:** * De tussenpersoon mag geen daadwerkelijke kennis hebben van de illegale activiteit of informatie. * Bij het verkrijgen van dergelijke kennis of bewustzijn, moet de tussenpersoon onverwijld handelen om de toegang tot de informatie te verwijderen of onmogelijk te maken. * De verwijdering of blokkering van toegang moet gebeuren met inachtneming van de fundamentele rechten van de ontvangers van de dienst, waaronder het recht op vrijheid van meningsuiting en informatie. #### 2.3.2 Kennis van illegale inhoud Kennis kan worden verkregen door: * Meldingen van individuen (het "rapporteren" of "flaggen" van content). * Eigen onderzoek door het platform, bijvoorbeeld met behulp van geautomatiseerde tools. #### 2.3.3 "Good Samaritan"-clausule (Artikel 7 DSA) Vrijwillige activiteiten van hostingproviders die gericht zijn op het opsporen, identificeren en optreden tegen illegale content, doen geen afbreuk aan de vrijstelling van aansprakelijkheid, mits deze te goeder trouw en zorgvuldig worden uitgevoerd. Dit betekent dat de acties: * Objectief, niet-discriminerend en evenredig moeten zijn. * Rekening moeten houden met de rechten en legitieme belangen van alle betrokken partijen. * Noodzakelijke waarborgen moeten bieden tegen ongerechtvaardigde verwijdering van legale content. Bij het gebruik van geautomatiseerde tools voor dergelijke activiteiten, moet de technologie voldoende betrouwbaar zijn om de foutenmarge zoveel mogelijk te beperken. #### 2.3.4 Geen algemene monitoringsplicht Lidstaten mogen geen algemene plicht opleggen aan dienstverleners van tussenpersonen om de informatie die zij verzenden of opslaan te monitoren, noch actief feiten of omstandigheden die wijzen op illegale activiteit te zoeken. Dit zou een onrechtmatige inmenging vormen in de rechten en vrijheden, waaronder de vrijheid van meningsuiting en privacy. Echter, specifieke verzoeken tot monitoring in een bepaald geval, en met name bevelen van nationale autoriteiten conform de nationale wetgeving, zijn wel toegestaan. Nationale rechterlijke of administratieve autoriteiten, inclusief wetshandhavingsinstanties, kunnen dienstverleners van tussenpersonen bevelen op te treden tegen één of meer specifieke illegale inhoud (bv. verwijderen) of bepaalde specifieke informatie te verstrekken over ontvangers. De artikelen 9 en 10 van de DSA harmoniseren de voorwaarden die aan dergelijke bevelen moeten worden voldaan en de aanvullende vereisten voor de verwerking ervan. #### 2.3.5 Rol van illegale content Het begrip "illegale content" wordt breed geïnterpreteerd en omvat informatie, ongeacht de vorm, die volgens de toepasselijke wetgeving zelf illegaal is, of die door de toepasselijke regels illegaal wordt gemaakt vanwege de relatie met illegale activiteiten. > **Voorbeelden van illegale content (Recital 12 DSA):** > * Delen van beelden van seksueel misbruik van kinderen. > * Onrechtmatig niet-consensueel delen van privébeelden. > * Online stalking. > * Verkoop van niet-conforme of vervalsde producten. > * Verkoop van producten of diensten in strijd met consumentenbeschermingswetgeving. > * Ongeautoriseerd gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal. > * Illegaal aanbieden van accommodatiediensten of illegale verkoop van levende dieren. ### 2.4 Uitdagingen en beleidsuitdagingen * **Volume van content:** De enorme hoeveelheid geüploade content maakt effectieve controle uiterst moeilijk. * **Impact op vrijheid van meningsuiting:** Aansprakelijkheid kan leiden tot "over-removal" van legitieme content uit voorzichtigheid. * **Private actors als beslissers:** Het feit dat bedrijven beslissen welke content te verwijderen, roept vragen op over transparantie en democratische controle. * **Complexiteit van beoordeling:** Het onderscheiden van bijvoorbeeld haatspraak is zelfs voor rechters complex, laat staan voor private actoren. * **Gevolgen van preventieve maatregelen:** Volledig offline halen van platforms (zoals in Ahmet Yildirim v. Turkey) heeft onevenredige gevolgen voor legitieme content. De uitdaging ligt in het balanceren van de bescherming tegen illegale inhoud met de waarborging van fundamentele rechten, met name de vrijheid van meningsuiting en informatie. --- # Kinderrechten in de digitale omgeving Dit hoofdstuk behandelt de specifieke rechten van kinderen in de digitale omgeving, waarbij wordt ingegaan op de kansen die technologie biedt voor de realisatie van kinderrechten, maar ook op de risico's van schending of misbruik. ## 8. Kinderrechten in de digitale omgeving De digitale omgeving wordt steeds belangrijker in vrijwel alle aspecten van het leven van kinderen. Hoewel dit nieuwe kansen biedt voor de verwezenlijking van kinderrechten, brengt het ook risico's met zich mee voor hun schending of misbruik. Staten hebben de plicht om wetgevende, beleidsmatige en andere maatregelen te nemen om ervoor te zorgen dat zij voldoen aan hun verplichtingen onder het Verdrag inzake de Rechten van het Kind en de optionele protocollen, rekening houdend met de mogelijkheden, risico's en uitdagingen in de digitale omgeving. ### 8.1 Overzicht van kinderrechten en de digitale omgeving De Conventie inzake de Rechten van het Kind (1989) is opgesteld in een tijdperk met aanzienlijk minder technologie in het leven van kinderen. Daarom moet de Conventie worden geherinterpreteerd om te begrijpen hoe de rechten van kinderen worden beïnvloed door de huidige digitale technologieën. De digitale omgeving kan nieuwe mogelijkheden bieden voor de uitoefening van rechten zoals: * Het recht op vrijheid van vereniging (artikel 15 IVRK). * Het recht op participatie (artikel 12 IVRK). ### 8.2 Maatregelen door staten Staten moeten specifieke maatregelen nemen om kinderrechten in de digitale omgeving te waarborgen. Dit omvat: * **Wetgevende en administratieve maatregelen ter bescherming van kinderen tegen geweld in de digitale omgeving:** Dit omvat de bescherming tegen online seksuele uitbuiting van kinderen en cyberpesten. * **Wetgevende maatregelen ter bescherming van de persoonsgegevens van kinderen:** Specifieke bescherming is vereist voor de gegevens van kinderen, vooral met betrekking tot marketingdoeleinden of het creëren van persoonlijkheids- of gebruikersprofielen. * **Wetgevende maatregelen ter bescherming van kinderen tegen commerciële uitbuiting:** Kinderen moeten beschermd worden tegen manipulatie en misbruik van hun kwetsbaarheden voor commerciële doeleinden. * **Wetgevende maatregelen ter bescherming van kinderen tegen manipulatie of inmenging met hun recht op vrijheid van gedachte en geloof:** Dit kan betrekking hebben op technieken zoals emotionele analyse of inferentie. #### 8.2.1 Online seksuele uitbuiting van kinderen De criminalisering van (online) kinderpornografie en grooming is een belangrijk aandachtspunt. Hoewel wetgeving, zoals Richtlijn 2011/93/EU (die momenteel wordt herzien), bestaat, is het door de snelle technologische evolutie noodzakelijk om het wettelijke kader voortdurend aan te passen. Technologische ontwikkelingen zoals AI-gegenereerde beelden, live-streaming en andere vormen van content vereisen een voortdurende herziening van de wetgeving. Het effectief handhaven van deze wetgeving blijft echter een uitdaging vanwege de anonimiteit die overtreders vaak kunnen bewaren. #### 8.2.2 Gegevensbescherming voor kinderen Kinderen worden beschouwd als een kwetsbare groep wat betreft gegevensverwerking. Dit vereist specifieke bescherming, waaronder: * **Child-friendly informatie:** Informatie over gegevensverwerking moet op een begrijpelijke manier aan kinderen worden verstrekt. * **Data Protection Impact Assessments (DPIA's):** Deze zijn essentieel voor risicovolle soorten gegevensverwerking waarbij kinderen betrokken zijn. * **Verboden op profiling-gebaseerde advertenties:** De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) verbiedt profiling-gebaseerde advertenties die gebruik maken van persoonsgegevens van minderjarigen voor marketingdoeleinden. #### 8.2.3 Commerciële uitbuiting Kinderen hebben recht op bescherming tegen commerciële uitbuiting. Dit omvat ook: * **Consumentenbeschermingswetgeving:** Regels met betrekking tot directe aansporingen gericht aan kinderen op sociale media of via influencers. * **Duidelijke identificatie van commerciële content:** De commerciële aard van content moet duidelijk worden vermeld. * **Prohibitie op profiling-gebaseerde reclame:** De Digital Services Act (DSA) verbiedt specifiek reclame op basis van profiling, waarbij gebruik wordt gemaakt van persoonsgegevens van minderjarigen. #### 8.2.4 Manipulatie en emotieherkenning De EU Artificial Intelligence Act (AI Act) adresseert specifieke risico's: * **Prohibitie van AI-systemen die kwetsbaarheden van kinderen exploiteren:** AI-systemen die de gedragingen van kinderen proberen te beïnvloeden op een manier die aanzienlijke schade veroorzaakt of redelijkerwijs kan veroorzaken, zijn verboden. Een voorbeeld hiervan is een spel dat gepersonaliseerde beloningen gebruikt om overmatig spelen aan te moedigen door middel van verslavende mechanismen. * **Prohibitie van emotieherkenningssystemen in educatieve instellingen:** Er zijn serieuze zorgen over de betrouwbaarheid en het potentieel voor discriminatie van AI-systemen die emoties of intenties proberen te identificeren of af te leiden. ### 8.3 De rol van online platforms en de Digital Services Act (DSA) De Digital Services Act (DSA) speelt een cruciale rol bij de bescherming van minderjarigen in de digitale omgeving. * **Toepasselijkheid van de DSA:** Artikel 28 van de DSA legt specifieke verplichtingen op aan aanbieders van online platforms die toegankelijk zijn voor minderjarigen. * **Maatregelen voor online bescherming van minderjarigen:** * **Standaardinstellingen voor privacy:** Accounts van minderjarigen moeten standaard privé zijn ingesteld om het risico op ongewenst contact te verminderen. * **Aanpassing van aanbevelingssystemen:** Recommender systemen moeten worden aangepast om het risico op blootstelling aan schadelijke inhoud te verlagen, waarbij expliciete signalen van kinderen prioriteit krijgen boven gedragssignalen. * **Controle over feeds en communicatie:** Kinderen moeten de mogelijkheid hebben om gebruikers te blokkeren en te dempen, en mogen niet zonder hun expliciete toestemming aan groepen worden toegevoegd. * **Verbod op downloaden/screenshots:** Het is verboden om inhoud die door minderjarigen is geplaatst te downloaden of screenshots te maken, om de ongeoorloofde verspreiding van geseksualiseerde of intieme inhoud en chantage te voorkomen. * **Beperking van functies die excessief gebruik stimuleren:** Functies zoals communicatie "streaks", vluchtige inhoud, leesbevestigingen, autoplay of pushmeldingen moeten standaard worden uitgeschakeld. * **Bescherming tegen commerciële uitbuiting:** De commerciële geletterdheid van kinderen mag niet worden uitgebuit en zij mogen niet worden blootgesteld aan commerciële praktijken die manipulatief kunnen zijn. * **Verbetering van moderatie en rapportagetools:** Er moeten mechanismen komen voor verbeterde moderatie en rapportage van inhoud, met snelle feedback en minimale vereisten voor ouderlijk toezicht. * **Gebruik van profiling voor advertenties:** Platforms mogen geen advertenties tonen op basis van profiling die gebruik maakt van persoonsgegevens van minderjarigen, wanneer zij redelijkerwijs weten dat de ontvanger een minderjarige is. > **Tip:** De DSA-richtlijnen voor de bescherming van minderjarigen bevatten zeer concrete en ingrijpende maatregelen die de manier waarop platforms functioneren, fundamenteel kunnen veranderen om de veiligheid en het welzijn van kinderen te waarborgen. * **Regulering van AI-chatbots:** Er moeten waarborgen worden ingebouwd rond AI-chatbots die geïntegreerd zijn in online platforms. * **Aanpak van manipulatieve ontwerpkenmerken:** Ontwerpkenmerken die voornamelijk gericht zijn op betrokkenheid moeten worden aangepakt om te voorkomen dat ze worden gebruikt voor manipulatieve doeleinden. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Fundamentele rechten | Basisrechten en vrijheden die inherent zijn aan elk mens, en die internationaal en nationaal juridisch worden beschermd om menselijke waardigheid en autonomie te waarborgen. | | Vrijheid van meningsuiting | Het recht van individuen en groepen om hun ideeën en meningen zonder inmenging van de overheid of anderen te uiten, te verspreiden en te ontvangen, via alle media en onafhankelijk van grenzen. | | Non-discriminatie | Het principe dat alle individuen gelijk worden behandeld en beschermd door de wet, zonder onderscheid op basis van ras, geslacht, religie, seksuele geaardheid, handicap of andere kenmerken. | | Kinderrechten | Specifieke rechten die toebehoren aan alle kinderen tot 18 jaar, zoals vastgelegd in het VN-Verdrag inzake de Rechten van het Kind, gericht op bescherming, participatie en ontwikkeling. | | Online tussenpersonen | Entiteiten die informatie hosten of doorgeven die door gebruikers van hun diensten wordt verstrekt, zoals sociale mediaplatforms, zoekmachines en cloudserviceproviders. | | Aansprakelijkheid | De juridische verplichting van een persoon of entiteit om verantwoording af te leggen voor schade of overtredingen, en om eventuele gevolgen daarvan te dragen, zoals financiële compensatie of strafrechtelijke sancties. | | Algoritme | Een reeks instructies of regels die door een computer worden gevolgd om een probleem op te lossen of een taak uit te voeren, vaak gebruikt in de context van kunstmatige intelligentie en data-analyse. | | Discriminatie | Ongelijke behandeling van personen of groepen op basis van bepaalde kenmerken, wat kan leiden tot uitsluiting of nadeel in verschillende maatschappelijke domeinen. | | Kunstmatige intelligentie (AI) | Een tak van informatica die zich bezighoudt met het creëren van systemen die taken kunnen uitvoeren die normaal menselijke intelligentie vereisen, zoals leren, probleemoplossing en besluitvorming. | | Desinformatie | Bewust valse of misleidende informatie die wordt verspreid met de intentie om te misleiden, schade te berokkenen of publieke opinie te manipuleren. | | Chilling effect | Een fenomeen waarbij individuen hun vrijheid van meningsuiting of andere rechten beperken uit angst voor represailles of negatieve gevolgen, vaak als gevolg van surveillance of strenge regelgeving. | | Datagovernance | Het beheer van gegevens binnen een organisatie, inclusief de procedures en beleidslijnen voor de verzameling, opslag, beveiliging, integriteit en toegankelijkheid van gegevens. | | Due diligence (ondernemingsverantwoordelijkheid) | De inspanning die een redelijk persoon of bedrijf zou ondernemen om schade te voorkomen; in de context van mensenrechten betekent dit dat bedrijven proactieve stappen ondernemen om mensenrechtenschendingen te voorkomen, te beperken en te herstellen. | | Algoritmische bias | Systematische en herhaalbare fouten in een computersysteem die leiden tot oneerlijke uitkomsten, vaak voortkomend uit onvolledige of bevooroordeelde trainingsdata, of uit het ontwerp van het algoritme zelf. | | Black box model | Een systeem waarvan de interne werking ondoorzichtig is, waardoor het moeilijk is om te begrijpen hoe input leidt tot output, wat problematisch kan zijn bij het detecteren van discriminatie. | | Online contentmoderatie | Het proces waarbij online platforms inhoud beoordelen en beslissen of deze voldoet aan hun beleidsregels en wettelijke vereisten, wat kan leiden tot verwijdering, beperking of het toestaan van de inhoud. | | Gegevensbescherming | Het principe dat persoonsgegevens moeten worden beschermd tegen ongeoorloofd gebruik, toegang of openbaarmaking, conform wetgeving zoals de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). | | Profilering | Het gebruik van geautomatiseerde middelen om gegevens over een persoon te analyseren en te evalueren, met name om persoonlijke aspecten of voorkeuren te voorspellen of te bepalen, zoals voor gerichte reclame. | | Manipulatie | Het beïnvloeden van iemands gedrag of beslissingen op een oneerlijke of misleidende manier, vaak door het exploiteren van kwetsbaarheden of psychologische mechanismen. |

# Instellingen van de Europese Unie De instellingen van de Europese Unie zijn de organen die de door de lidstaten via verdragen toevertrouwde taken uitvoeren, waarbij op EU-niveau een onderscheid kan worden gemaakt tussen de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht [2](#page=2) [4](#page=4). ### 1.1 De Europese Raad De Europese Raad is ontstaan vanuit eerdere verdragen en bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de Voorzitter van de Europese Raad, de Voorzitter van de Europese Commissie, en de Hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid. De permanente voorzitter, verkozen voor een termijn van 2,5 jaar, leidt de Europese Raad, bereidt de werkzaamheden voor, bevordert samenhang en consensus, rapporteert aan het Europees Parlement en vertegenwoordigt de Unie extern, zonder een nationale functie te bekleden. De Europese Raad stelt beleidslijnen vast en is verantwoordelijk voor het opstellen of wijzigen van verdragen. De instelling komt minstens vier keer per jaar bijeen in Brussel voor een Europese top, waarbij beslissingen bij consensus worden genomen [5](#page=5) [6](#page=6) [7](#page=7). ### 1.2 De Europese Commissie De Europese Commissie, oorspronkelijk de 'Hoge autoriteit' bij de EGKS en later de 'Europese Commissie' bij het fusieverdrag, bestaat uit één commissaris per lidstaat die wordt gekozen op basis van competentie en Europese betrokkenheid. De commissarissen zijn onafhankelijk, worden voor vijf jaar benoemd en hebben geen nationale functie. De benoeming van de voorzitter is de eerste stap, waarbij deze wordt voorgedragen door de Europese Raad en wordt goedgekeurd door het Europees Parlement. Daarna dragen de lidstaten, in samenspraak met de voorzitter, de commissarissen voor, die vervolgens worden verhoord en goedgekeurd door het EU-parlement [10](#page=10) [9](#page=9). De Commissie heeft drie hoofdtaken: * **Wetgevende taak:** de Commissie bezit het recht van initiatief bij de totstandkoming van secundair recht [14](#page=14). * **Controlerende taak:** de Commissie controleert de naleving van EU-regels door lidstaten en bedrijven [14](#page=14). * **Uitvoerende taak:** de Commissie voert de begroting uit, beheert programma's en vertegenwoordigt de Unie in contacten met derde landen [15](#page=15). De Commissie werkt volkomen onafhankelijk in het belang van de EU. De wekelijkse vergaderingen vinden plaats in beslotenheid en beslissingen worden bij meerderheid genomen. De Commissie is verantwoording verschuldigd aan het Europees Parlement en de ambtstermijn is vijf jaar [16](#page=16). ### 1.3 De Raad van de Europese Unie De Raad van de Europese Unie bestaat uit één vertegenwoordiger (minister) uit elke lidstaat en kent tien verschillende raadsformaties, afhankelijk van het onderwerp. Twee hiervan zijn de Algemene Zaken en Buitenlandse Zaken. Het voorzitterschap van de Raad roteert elke zes maanden en wordt uitgevoerd in trios. De Raad Buitenlandse Zaken wordt voorgezeten door de Hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid. De belangrijkste taak van de Raad is de wetgevingstaak. De Raad vergadert in Brussel of Luxemburg; openbare vergaderingen vinden enkel plaats bij wetgevende activiteiten. Beslissingen worden genomen met gekwalificeerde meerderheid [17](#page=17) [18](#page=18) [20](#page=20). **Gekwalificeerde meerderheid:** Sinds 1 november 2014 vereist dit dat minstens 55% van de leden van de Raad, die ten minste 15 in aantal zijn en ten minste 65% van de bevolking van de Unie vertegenwoordigen, akkoord gaan. Het voorbereidende werk voor de Raad wordt gedaan door COREPER [21](#page=21). > **Tip:** Pas op voor naamsverwarring: de Europese Raad, de Raad en de Raad van Europa zijn verschillende instellingen [22](#page=22). ### 1.4 Het Europees Parlement Het Europees Parlement, ontstaan bij het Verdrag van Rome in 1957, bestaat uit 720 parlementsleden (voor Brexit 751) die degressief worden vertegenwoordigd (minimaal 6, maximaal 96 per lidstaat) en zijn georganiseerd per politieke fractie [23](#page=23). De taken van het Europees Parlement omvatten: * **Medewetgever:** de wetgevende rol van het Parlement is steeds uitgebreid [28](#page=28). * **Begroting:** het Parlement speelt een rol in de begrotingsprocedure [28](#page=28). * **Politieke controle:** het Parlement oefent controle uit op de Europese Commissie [28](#page=28). De verkiezingen voor het Europees Parlement vinden elke vijf jaar plaats. Het Parlement kiest zijn eigen voorzitter voor een termijn van 2,5 jaar en werkt met 24 officiële talen. De officiële zetel is in Straatsburg, waar twaalf plenaire vergaderingen per jaar worden gehouden. Beslissingen vereisen een quorum en een volstrekte meerderheid [29](#page=29). Nationale parlementen spelen ook een rol in het Europese besluitvormingsproces, met name door de controle op het subsidiariteitsbeginsel via het systeem van vroegtijdige kennisgeving. De Commissie informeert nationale parlementen over wetsvoorstellen, waarna de gele- of oranjekaartprocedure kan worden gestart [33](#page=33). ### 1.5 Het Hof van Justitie van de Europese Unie Het Hof van Justitie van de EU is een onafhankelijke instantie die het Europees recht uitlegt en geschillen beslecht. Het Hof van Justitie van de EU omvat het Hof (van Justitie) en het Gerecht. Er is één rechter per lidstaat, samen met advocaten-generaal, en het Hof is gevestigd in Luxemburg [34](#page=34). De hoofdtaken van het Hof van Justitie zijn: * **Vernietigingsberoep (artikel 263 VWEU):** Dit beroep beoogt de vernietiging van een bindende rechtshandeling van een Europese instelling wegens onwettigheid. Zowel bevoorrechte eisers (Europese Commissie, Raad, EU-Parlement, lidstaten) als niet-bevoorrechte eisers (particulieren) kunnen een dergelijk beroep instellen [35](#page=35). * **Verdragsschendingsprocedure (artikelen 258-260 VWEU):** Het doel hiervan is vast te stellen dat een lidstaat zijn verdragsverplichtingen niet nakomt. De Europese Commissie of lidstaten kunnen eiser zijn, maar geen burgers. De procedure kent twee fases: een administratieve fase met een aanmaning en een met redenen omkleed advies, gevolgd door een gerechtelijke fase voor het Hof van Justitie [36](#page=36) [37](#page=37). De nationale rechter speelt een rol bij de toepassing van Europees recht. Bij conflicten waarbij Europees recht betrokken is, is de nationale rechter bevoegd. De prejudiciële procedure stelt de nationale rechter in staat om rechtsvragen (zoals de interpretatie van EU-recht) voor te leggen aan het Hof van Justitie, wat zorgt voor een uniforme uitlegging van het EU-recht. De uitspraken van het Hof zijn bindend voor de nationale rechter en de prejudiciële werking van eerdere arresten is van toepassing [38](#page=38). ### 1.6 De gewone wetgevingsprocedure De gewone wetgevingsprocedure wordt verder behandeld in hoofdstuk 3 [39](#page=39). --- # De Europese Raad De Europese Raad is het hoogste politieke orgaan van de Europese Unie, waar de leiders van de lidstaten samenkomen om de algemene politieke richting en prioriteiten te bepalen [5](#page=5). ### 2.1 Ontstaan en samenstelling De Europese Raad is ontstaan als een informeel overleg van staatshoofden en regeringsleiders, en is inmiddels een van de belangrijkste instellingen van de Europese Unie geworden. De samenstelling omvat de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de Voorzitter van de Europese Raad, de Voorzitter van de Europese Commissie, en de Hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid [5](#page=5). #### 2.1.1 De rol van de voorzitter De Voorzitter van de Europese Raad is een permanente functie, met een mandaat van tweeëneenhalf jaar, die eenmaal kan worden verlengd. De taken van de voorzitter omvatten het leiden van de zittingen van de Europese Raad, het voorbereiden en bevorderen van de werkzaamheden van de Raad, het bevorderen van samenhang en consensus binnen de Raad, het verslag uitbrengen aan het Europees Parlement, en de externe vertegenwoordiging van de Unie op zijn niveau. Belangrijk is dat de voorzitter geen nationale functie uitoefent [6](#page=6). > **Tip:** Begrijp de scheiding tussen de functie van de Voorzitter van de Europese Raad en die van de Voorzitter van de Europese Commissie. ### 2.2 Taken van de Europese Raad De Europese Raad heeft een cruciale rol in het vaststellen van de algemene beleidslijnen en strategische prioriteiten van de Europese Unie. Een van de belangrijkste taken is het opstellen of wijzigen van de Europese verdragen [7](#page=7). ### 2.3 Werking en besluitvorming De Europese Raad komt minimaal vier keer per jaar bijeen in Brussel voor de zogenaamde "Europese top". Besluitvorming binnen de Europese Raad vindt plaats bij consensus, wat betekent dat er overeenstemming moet zijn tussen alle lidstaten [7](#page=7). > **Voorbeeld:** Wanneer de Europese Raad besluit tot een nieuwe verdragswijziging, vereist dit consensus onder alle staatshoofden en regeringsleiders, en zal dit proces waarschijnlijk leiden tot langdurige onderhandelingen. --- # De Europese Commissie De Europese Commissie is een van de belangrijkste instellingen van de Europese Unie, met een cruciale rol in de totstandkoming, controle en uitvoering van het EU-recht [9](#page=9). ### 3.1 Ontstaan en samenstelling #### 3.1.1 Ontstaan De wortels van de Europese Commissie liggen in de 'Hoge Autoriteit' van de Europese Kolen- en Staal gemeenschap (EGKS). Bij het fusieverdrag is deze instelling omgevormd tot de huidige Europese Commissie [9](#page=9). #### 3.1.2 Samenstelling De Commissie bestaat uit één commissaris per lidstaat. Deze commissarissen worden gekozen op basis van hun competentie en Europese betrokkenheid. Ze opereren volkomen onafhankelijk van hun nationale regering en het EU-belang staat voorop. De commissarissen worden niet verkozen, maar benoemd voor een termijn van vijf jaar [16](#page=16) [9](#page=9). ### 3.2 Benoemingsprocedure De benoeming van de Commissie is een gelaagd proces: 1. **Voorzitter:** De Europese Raad draagt een kandidaat voor de functie van voorzitter voor. Het Europees Parlement stemt vervolgens over deze voordracht [10](#page=10). 2. **Commissarissen:** Na de benoeming van de voorzitter dragen de lidstaten, in samenspraak met de voorzitter, hun kandidaten voor commissarissen voor. Deze kandidaten worden vervolgens gehoord door het Europees Parlement, waarna het Parlement over hun benoeming stemt [10](#page=10). > **Tip:** De benoeming van de voorzitter en de Commissie onderstreept het belang van zowel de lidstaten (via de Europese Raad en voordrachten) als het Europees Parlement (via stemmingen en verhoren) in het selectieproces. ### 3.3 Taken van de Europese Commissie De Europese Commissie vervult drie hoofdtaken: wetgevende, controlerende en uitvoerende taken [14](#page=14) [15](#page=15). #### 3.3.1 Wetgevende taak De Commissie bezit het recht van initiatief bij de totstandkoming van het secundair recht van de EU. Dit betekent dat de Commissie voorstellen voor nieuwe EU-wetgeving indient [14](#page=14). #### 3.3.2 Controlerende taak De Commissie ziet toe op de naleving van de EU-regels door zowel de lidstaten als bedrijven. Dit is essentieel om de uniformiteit en effectiviteit van het EU-recht te waarborgen [14](#page=14). #### 3.3.3 Uitvoerende taak De Commissie is verantwoordelijk voor de uitvoering van de EU-begroting, het beheer van diverse programma's en de vertegenwoordiging van de Unie in haar contacten met derde landen [15](#page=15). ### 3.4 Werking van de Europese Commissie De Commissie opereert voor een periode van vijf jaar en komt wekelijks bijeen om beslissingen te nemen. Deze beslissingen worden genomen bij meerderheid van stemmen en de vergaderingen zijn niet openbaar. Een cruciaal aspect van de werking is de volkomen onafhankelijkheid van de commissarissen, die primair het EU-belang dienen. De Commissie is verantwoording schuldig aan het Europees Parlement [16](#page=16). > **Tip:** De onafhankelijkheid van de commissarissen is een kernprincipe dat ervoor zorgt dat beslissingen genomen worden op basis van het algemeen belang van de EU, en niet op basis van nationale belangen. --- # De Raad van de Europese Unie Dit onderwerp behandelt de samenstelling, taken, werking en stemprocedure van de Raad van de Europese Unie, een cruciaal wetgevend orgaan binnen de EU. ### 4.1 Samenstelling van de Raad De Raad van de Europese Unie, ook wel de Raad genoemd, bestaat uit één vertegenwoordiger van elke lidstaat die op ministerieel niveau optreedt. De specifieke minister die deelneemt, is afhankelijk van het onderwerp dat op de agenda staat. Er zijn tien verschillende raadsformaties, waarvan twee specifiek zijn benoemd in artikel 16 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) [17](#page=17). De tien raadsformaties zijn: * Algemene Zaken [17](#page=17). * Buitenlandse Zaken [17](#page=17). * Economische en Financiële Zaken [17](#page=17). * Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken [17](#page=17). * Justitie en Binnenlandse Zaken [17](#page=17). * Concurrentievermogen [17](#page=17). * Vervoer, Telecommunicatie en Energie [17](#page=17). * Landbouw en Visserij [17](#page=17). * Milieu [17](#page=17). * Onderwijs, Jeugd, Cultuur en Sport [17](#page=17). Het voorzitterschap van de Raad is rotatiegewijs en wisselt elke zes maanden. De voorzitterschappen worden georganiseerd in trios van drie lidstaten die voor een periode van achttien maanden samenwerken. De Raad Buitenlandse Zaken wordt echter geleid door de Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid [18](#page=18). Een overzicht van het voorzitterschap van de Raad tot en met 2030 is als volgt [19](#page=19): * 2019: Roemenië (januari-juni), Finland (juli-december) * 2020: Kroatië (januari-juni), Duitsland (juli-december) * 2021: Portugal (januari-juni), Slovenië (juli-december) * 2022: Frankrijk (januari-juni), Tsjechië (juli-december) * 2023: Zweden (januari-juni), Spanje (juli-december) * 2024: België (januari-juni), Hongarije (juli-december) * 2025: Polen (januari-juni), Denemarken (juli-december) * 2026: Cyprus (januari-juni), Ierland (juli-december) * 2027: Litouwen (januari-juni), Griekenland (juli-december) * 2028: Italië (januari-juni), Letland (juli-december) * 2029: Luxemburg (januari-juni), Nederland (juli-december) * 2030: Slowakije (januari-juni), Malta (juli-december) ### 4.2 Taken van de Raad De Raad vervult voornamelijk een wetgevingstaak binnen de Europese Unie. Dit betekent dat de Raad, samen met het Europees Parlement, wetgeving aanneemt die bindend is voor alle lidstaten [20](#page=20). ### 4.3 Werking van de Raad De vergaderingen van de Raad vinden doorgaans plaats in Brussel, met uitzondering van de maand april wanneer de vergaderingen in Luxemburg worden gehouden. De vergaderingen van de Raad zijn alleen openbaar wanneer er wetgevende activiteiten plaatsvinden [20](#page=20). Een cruciaal aspect van de werking van de Raad is de stemming met gekwalificeerde meerderheid. Sinds 1 november 2014 geldt de volgende procedure voor gekwalificeerde meerderheid [20](#page=20) [21](#page=21): * Minstens 55% van de leden van de Raad, wat neerkomt op ten minste 15 van de 27 lidstaten [21](#page=21). * Deze vertegenwoordigde lidstaten moeten samen ten minste 65% van de totale bevolking van de Europese Unie uitmaken [21](#page=21). Het voorbereidende werk voor de Raadsvergaderingen wordt gedaan door het Comité van Permanente Vertegenwoordigers (Coreper) [21](#page=21). > **Tip:** Raadpleeg de officiële stemcalculator van de Raad voor een gedetailleerde uitleg van het stemmingssysteem: http://www.consilium.europa.eu/nl/council-eu/voting-system/voting-calculator/ [21](#page=21). ### 4.4 Belangrijke Onderscheidingen Het is van cruciaal belang om de Raad van de Europese Unie niet te verwarren met andere instellingen met vergelijkbare namen. De drie instellingen die onderscheiden moeten worden zijn [22](#page=22): * De Europese Raad: Dit orgaan bepaalt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU en bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Commissie [22](#page=22). * De Raad van de Europese Unie (ook wel de Raad genoemd): Dit is het orgaan dat wetgeving aanneemt en bestaat uit ministers uit de lidstaten [22](#page=22). * De Raad van Europa: Dit is een internationale organisatie, los van de EU, die zich bezighoudt met mensenrechten, democratie en de rechtsstaat [22](#page=22). > **Voorbeeld:** Een wet die de interne markt voor energie regelt, zal worden aangenomen door de Raad van de Europese Unie (met de ministers van Energie) en het Europees Parlement. De Europese Raad zou de strategische richting voor energiebeleid kunnen bepalen, terwijl de Raad van Europa zich zou kunnen richten op de naleving van mensenrechten in de energiesector. --- # Het Europees Parlement Het Europees Parlement is de rechtstreeks verkozen vertegenwoordiging van de burgers van de Europese Unie en speelt een cruciale rol in de wetgevende, begrotings- en controlerende functies van de Unie [23](#page=23) [28](#page=28). ### 5.1 Ontstaan en samenstelling Het Europees Parlement vindt zijn oorsprong in het Verdrag van Rome uit 1957. De samenstelling is als volgt [23](#page=23): * **Aantal leden:** Momenteel telt het Europees Parlement 720 leden, hoewel dit er voor Brexit 751 waren [23](#page=23). * **Vertegenwoordiging:** De vertegenwoordiging van de lidstaten is degressief, wat betekent dat grotere landen relatief minder vertegenwoordigers hebben dan kleinere landen, met een minimum van 6 en een maximum van 96 parlementsleden per land [23](#page=23). * **Politieke fracties:** De parlementsleden organiseren zich in politieke fracties, zoals het EVP (Europese Volkspartij), S&D (Sociaaldemocraten), PfE (Platform van Europese Conservatieven en Hervormers), ECR (Europese Conservatieven en Hervormers) en Renew Europe [23](#page=23). ### 5.2 Taken De belangrijkste taken van het Europees Parlement omvatten: * **Medewetgever:** Het Parlement is medewetgever, wat betekent dat het samen met de Raad van de Europese Unie wetgevende handelingen aanneemt. Deze rol is in de loop der tijd steeds uitgebreider geworden [28](#page=28). * **Begrotingsbeheer:** Het Parlement heeft een belangrijke rol in het opstellen en goedkeuren van de begroting van de Europese Unie [28](#page=28). * **Politieke controle:** Het Parlement oefent politieke controle uit op de Europese Commissie, vergelijkbaar met de controle die nationale parlementen uitoefenen op hun regeringen [28](#page=28). * **Andere taken:** Naast de kernfuncties vervult het Parlement ook diverse andere taken [28](#page=28). ### 5.3 Werking en besluitvorming De werking van het Europees Parlement wordt gekenmerkt door: * **Verkiezingen:** Parlementsleden worden om de vijf jaar rechtstreeks gekozen. Hoewel er een uniforme verkiezingsprocedure is, kunnen er onderling nog verschillen bestaan tussen de lidstaten [29](#page=29). * **Voorzitter:** Het Parlement kiest zijn eigen voorzitter voor een termijn van tweeënhalf jaar [29](#page=29). * **Talen:** Het Parlement hanteert 24 officiële talen, wat de diversiteit van de Unie weerspiegelt [29](#page=29). * **Officiële zetel:** De officiële zetel van het Europees Parlement is gevestigd in Straatsburg, waar 12 plenaire vergaderingen per jaar plaatsvinden [29](#page=29). * **Besluitvorming:** Beslissingen worden genomen met inachtneming van een quorum en vereisen een volstrekte meerderheid van de uitgebrachte stemmen [29](#page=29). > **Tip:** Begrijp het belang van de degressieve vertegenwoordiging; het is een fundamenteel principe om de belangen van zowel grote als kleine lidstaten te waarborgen. > **Voorbeeld:** Bij het aannemen van nieuwe EU-wetgeving werken het Europees Parlement en de Raad samen. Het Parlement vertegenwoordigt de burgers en de Raad de lidstaten. Beide instellingen moeten akkoord gaan met een voorstel voordat het wet wordt. ### 5.4 Rol van nationale parlementen Nationale parlementen spelen ook een significante rol in het Europese besluitvormingsproces, met name op het gebied van subsidiariteit [33](#page=33). * **Controle op subsidiariteit:** Via een systeem van vroegtijdige kennisgeving controleren nationale parlementen of nieuwe EU-wetsvoorstellen het subsidiariteitsbeginsel respecteren. * **Procedure:** De Europese Commissie informeert de nationale parlementen over haar wetsvoorstellen. Na acht weken kunnen de nationale parlementen reageren [33](#page=33): * **Geen bezwaar ('ok'):** Indien er geen bezwaren zijn, kan het proces normaal doorgaan [33](#page=33). * **Gele kaartprocedure:** Als een aanzienlijk aantal nationale parlementen bezwaren uit, kan het Commissievoorstel worden heroverwogen (gele kaart) [33](#page=33). * **Oranjekaartprocedure:** In uitzonderlijke gevallen, bij een nog groter aantal bezwaren, kan dit leiden tot een herziening van het voorstel (oranjekaart) [33](#page=33). > **Tip:** De gele en oranje kaartprocedures zijn belangrijke instrumenten voor nationale parlementen om invloed uit te oefenen op EU-wetgeving en ervoor te zorgen dat de Unie alleen optreedt waar zij efficiënter is dan de lidstaten. --- # Het Hof van Justitie Het Hof van Justitie van de EU is een onafhankelijke instantie die belast is met het uitleggen van het Europees recht en het beslechten van geschillen [34](#page=34). ### 6.1 Samenstelling Het Hof van Justitie van de EU omvat twee instellingen: het Hof (van Justitie) en het Gerecht. Elke lidstaat wordt vertegenwoordigd door één rechter, aangevuld met advocaten-generaal. De zetel van het Hof is gevestigd in Luxemburg [34](#page=34). ### 6.2 Taken Het Hof van Justitie van de EU vervult diverse cruciale taken, waaronder het vernietigingsberoep en de verdragsschendingsprocedure. #### 6.2.1 Vernietigingsberoep Het vernietigingsberoep (artikel 263 VWEU) heeft tot doel de nietigverklaring te verkrijgen van een bindende rechtshandeling van een Europese instelling wegens onwettigheid [35](#page=35). **Mogelijke eisers zijn onderverdeeld in:** * **Bevoordeelde eisers:** De Europese Commissie, de Raad, het EU-Parlement en de lidstaten [35](#page=35). * **Niet-bevoordeelde eisers:** Particulieren (natuurlijke personen of rechtspersonen) [35](#page=35). > **Tip:** Het is essentieel om het onderscheid tussen bevoordeelde en niet-bevoordeelde eisers te onthouden, aangezien dit de ontvankelijkheid van een beroep kan beïnvloeden. #### 6.2.2 Verdragsschendingsprocedure De verdragsschendingsprocedure (artikelen 258-260 VWEU) is gericht op het vaststellen dat een lidstaat zijn verdragsverplichtingen niet nakomt [36](#page=36). **Eisers in deze procedure kunnen zijn:** * De Europese Commissie [36](#page=36). * Lidstaten [36](#page=36). **Belangrijk:** Burgers kunnen geen eiser zijn in een verdragsschendingsprocedure. De verweerder in deze procedure is altijd een lidstaat [36](#page=36). De verdragsschendingsprocedure kent twee fasen [37](#page=37): 1. **Administratieve fase:** Deze fase begint met een aanmaning door de Commissie, gevolgd door een met redenen omkleed advies [37](#page=37). 2. **Gerechtelijke fase:** Indien de lidstaat niet aan de verplichtingen voldoet, volgt een procedure voor het Hof van Justitie [37](#page=37). ### 6.3 Rol van de nationale rechter De nationale rechter speelt een fundamentele rol in de toepassing van het Europees recht. Wanneer er een conflict ontstaat tussen burgers, of tussen een burger en de overheid, waarbij Europees recht betrokken is, is de nationale rechter bevoegd [38](#page=38). #### 6.3.1 Prejudiciële procedure De prejudiciële procedure stelt de nationale rechter in staat om een rechtsvraag, met name met betrekking tot de interpretatie van EU-recht, voor te leggen aan het Hof van Justitie [38](#page=38). **Kernaspecten van de prejudiciële procedure:** * Het zorgt voor een uniforme uitlegging van het EU-recht binnen alle lidstaten [38](#page=38). * De uitspraak van het Hof van Justitie is bindend voor de nationale rechter [38](#page=38). * Er is sprake van een prejudiciële werking van eerdere arresten, wat betekent dat eerdere uitspraken van het Hof de nationale rechtsgang beïnvloeden [38](#page=38). > **Tip:** De prejudiciële procedure is een hoeksteen van de rechtsorde van de EU, die zorgt voor consistentie en gelijkheid in de toepassing van het Europees recht. Nationale rechters kunnen en moeten hiervan gebruikmaken wanneer twijfel bestaat over de interpretatie van EU-recht. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Europese Raad | De Europese Raad bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Commissie. Deze instelling stelt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU vast en geeft richting aan het EU-beleid. | | Europese Commissie | De Europese Commissie is de uitvoerende tak van de Europese Unie. Het bestaat uit één commissaris per lidstaat en heeft als taken onder andere het recht van initiatief voor nieuwe wetgeving, het controleren van de naleving van EU-regels door lidstaten en bedrijven, en het uitvoeren van de EU-begroting. | | Raad van de Europese Unie | De Raad, ook wel de ministerraad genoemd, bestaat uit vertegenwoordigers van de regeringen van de lidstaten (ministers). Hij deelt de wetgevende en begrotingstaken met het Europees Parlement en is ook verantwoordelijk voor het coördineren van het beleid van de lidstaten. | | Europees Parlement | Het Europees Parlement is de rechtstreeks gekozen wetgevende instelling van de Europese Unie. Het deelt de wetgevende en begrotingstaken met de Raad en oefent politieke controle uit op andere EU-instellingen, met name de Europese Commissie. | | Hof van Justitie van de EU | Het Hof van Justitie van de EU is de rechterlijke instantie die zorgt voor de uniforme interpretatie en toepassing van het EU-recht in alle lidstaten. Het beslecht juridische geschillen tussen nationale regeringen, EU-instellingen, bedrijven en particulieren. | | Wetgevende macht | De wetgevende macht is verantwoordelijk voor het opstellen en aannemen van wetten. Op EU-niveau wordt deze functie gedeeld door het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie, met initiatiefrecht voor de Europese Commissie. | | Uitvoerende macht | De uitvoerende macht is verantwoordelijk voor de implementatie en uitvoering van wetten en beleid. Op EU-niveau ligt deze taak voornamelijk bij de Europese Commissie. | | Rechterlijke macht | De rechterlijke macht is verantwoordelijk voor de interpretatie en handhaving van wetten. Op EU-niveau wordt deze rol vervuld door het Hof van Justitie van de EU. | | Gekwalificeerde meerderheid | Gekwalificeerde meerderheid is een stemprocedure in de Raad van de Europese Unie waarbij een besluit wordt aangenomen als het steun krijgt van ten minste 55% van de lidstaten die samen ten minste 65% van de bevolking van de EU vertegenwoordigen. | | Prejudiciële procedure | Een prejudiciële procedure is een procedure waarbij een nationale rechter een rechtsvraag (meestal over de interpretatie van EU-recht) kan voorleggen aan het Hof van Justitie van de EU. Dit zorgt voor een uniforme uitlegging van het EU-recht. |

# Instellingen van de Europese Unie De Europese Unie (EU) heeft verschillende instellingen die, op basis van taken die door de lidstaten via verdragen zijn opgedragen, de Unie besturen en de beleidslijnen uitvoeren. Op EU-niveau kunnen, net als in nationale staten, de drie machten (wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht) worden ontward, aangevuld met andere belangrijke instellingen [2](#page=2) [4](#page=4). ### 1.1 De Europese Raad De Europese Raad is een belangrijke instelling die beleidslijnen vaststelt en verdragen opstelt of wijzigt. De samenstelling ervan omvat de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad, de voorzitter van de Europese Commissie en de Hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid [5](#page=5) [7](#page=7). #### 1.1.1 De voorzitter van de Europese Raad De voorzitter van de Europese Raad wordt permanent aangesteld voor een termijn van 2,5 jaar. Zijn of haar taken omvatten het voorzitterschap van de Europese Raad, het voorbereiden van de werkzaamheden, het bevorderen van samenhang en consensus, het verslag uitbrengen aan het Europees Parlement en de externe vertegenwoordiging van de Unie. Deze functie is onafhankelijk van een nationale functie [6](#page=6). #### 1.1.2 Werking van de Europese Raad De Europese Raad komt minstens vier keer per jaar bijeen in Brussel voor een Europese top. Beslissingen worden doorgaans genomen bij consensus [7](#page=7). ### 1.2 De Europese Commissie De Europese Commissie, met wortels in de 'Hoge autoriteit' van de EGKS, is de uitvoerende instelling van de EU [9](#page=9). #### 1.2.1 Samenstelling en Benoeming De Commissie bestaat uit één commissaris per lidstaat, gekozen op basis van competentie en Europese betrokkenheid. De commissarissen zijn onafhankelijk en worden benoemd voor een termijn van vijf jaar. De procedure voor de benoeming begint met het kiezen van de voorzitter, die wordt voorgedragen door de Europese Raad en goedgekeurd door het Europees Parlement. Daarna dragen de lidstaten, in samenspraak met de voorzitter, de commissarissen voor, waarna deze worden gehoord en gestemd door het Europees Parlement [10](#page=10) [9](#page=9). #### 1.2.2 Taken van de Europese Commissie De Commissie heeft drie hoofd-taken [14](#page=14) [15](#page=15): * **Wetgevende taak:** De Commissie bezit het recht van initiatief voor de totstandkoming van secundair EU-recht [14](#page=14). * **Controlerende taak:** Zij controleert de naleving van EU-regels door zowel lidstaten als bedrijven [14](#page=14). * **Uitvoerende taak:** De Commissie voert de begroting uit, beheert programma's en vertegenwoordigt de Unie in contacten met derde landen [15](#page=15). #### 1.2.3 Werking van de Europese Commissie De Commissie werkt volkomen onafhankelijk en handelt in het belang van de EU. Wekelijkse vergaderingen bepalen de beslissingen, die bij meerderheid worden genomen. De vergaderingen zijn niet openbaar. De Commissie is verantwoording verschuldigd aan het Europees Parlement [16](#page=16). ### 1.3 De Raad van de Europese Unie De Raad van de Europese Unie, ook wel de 'Raad' genoemd, is een cruciale wetgevende instelling [17](#page=17) [20](#page=20). #### 1.3.1 Samenstelling De Raad bestaat uit één vertegenwoordiger (minister) uit elke lidstaat. Er zijn tien verschillende raadsformaties die afhankelijk van het onderwerp bijeenkomen, waaronder Algemene Zaken, Buitenlandse Zaken, Economische en Financiële Zaken, en Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken. Het voorzitterschap van de Raad roteert elke zes maanden en wordt nu georganiseerd in trio's. De Raad Buitenlandse Zaken staat onder leiding van de Hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid [17](#page=17) [18](#page=18). #### 1.3.2 Werking van de Raad De Raad vergadert in Brussel of Luxemburg. Vergaderingen zijn alleen openbaar wanneer er wetgevende activiteiten plaatsvinden. Beslissingen worden genomen met gekwalificeerde meerderheid, wat inhoudt dat minstens 55% van de leden van de Raad, met minimaal 15 lidstaten, die ten minste 65% van de totale EU-bevolking vertegenwoordigen, akkoord moet gaan. Het voorbereidende werk wordt gedaan door Coreper [20](#page=20) [21](#page=21). > **Tip:** Let op de naamsverwarring tussen de Europese Raad, de Raad van de Europese Unie en de Raad van Europa [22](#page=22). ### 1.4 Het Europees Parlement Het Europees Parlement is een van de belangrijkste wetgevende en controlerende instellingen van de EU, ontstaan bij het Verdrag van Rome in 1957 [23](#page=23). #### 1.4.1 Samenstelling Het Europees Parlement telt momenteel 720 parlementsleden (vóór Brexit waren dit er 751). De zetels zijn degressief verdeeld, met een minimum van 6 en een maximum van 96 per lidstaat. De leden zijn georganiseerd in politieke fracties zoals de EVP, S&D, Renew Europe, ECR, en PfE [23](#page=23). #### 1.4.2 Taken van het Europees Parlement De taken van het Europees Parlement omvatten een medewetgevende rol (die steeds verder is uitgebreid), het goedkeuren van de begroting, politieke controle op met name de Europese Commissie, en andere bevoegdheden [28](#page=28). #### 1.4.3 Werking van het Europees Parlement De verkiezingen voor het Europees Parlement vinden om de vijf jaar plaats. Hoewel er een uniforme verkiezingsprocedure is, kunnen er nog steeds verschillen per lidstaat bestaan. Het Parlement kiest zijn eigen voorzitter voor een termijn van 2,5 jaar. Er zijn 24 officiële talen binnen het Parlement. De officiële zetel is in Straatsburg, waar twaalf plenaire vergaderingen per jaar plaatsvinden. Beslissingen worden genomen met een quorum en een volstrekte meerderheid [29](#page=29). #### 1.4.4 Rol van nationale parlementen Nationale parlementen spelen ook een rol in het Europese besluitvormingsproces, met name door de controle op het subsidiariteitsbeginsel via een systeem van vroegtijdige kennisgeving. De Commissie informeert nationale parlementen over wetsvoorstellen, waarna zij binnen acht weken kunnen reageren. Dit kan leiden tot een 'gele kaart' of een 'oranje kaart' procedure, indien het voorstel niet voldoet aan het subsidiariteitsbeginsel [33](#page=33). --- # De Europese Commissie De Europese Commissie is een van de centrale instellingen van de Europese Unie, met een cruciale rol in het initiëren van wetgeving, het controleren van de naleving van EU-regels en het uitvoeren van het beleid van de Unie. ### 2.1 Ontstaan en samenstelling Het ontstaan van de Europese Commissie kan worden teruggevoerd tot de Hoge Autoriteit van de Europese Kolen- en Staalgemeenschap (EGKS). Na het fusieverdrag werd deze entiteit hervormd tot de Europese Commissie. De Commissie bestaat uit één commissaris per lidstaat. Deze commissarissen worden gekozen op basis van hun competentie en hun Europese betrokkenheid. Ze opereren onafhankelijk van hun nationale regering en worden voor een termijn van vijf jaar benoemd, niet verkozen. De voorzitter van de Commissie is eveneens een centraal figuur binnen deze instelling [9](#page=9). ### 2.2 Benoemingsprocedure De benoeming van de Europese Commissie volgt een specifieke procedure. De eerste stap is het kiezen van de voorzitter. Deze voorzitter wordt voorgedragen door de Europese Raad. Vervolgens dient het Europees Parlement zijn goedkeuring te geven aan deze voordracht. De tweede stap betreft de voordracht van de overige commissarissen door de lidstaten, in samenspraak met de beoogde commissievoorzitter. Na deze voordrachten ondergaan de beoogde commissarissen verhoor en een stemming in het Europees Parlement [10](#page=10). ### 2.3 Taken van de Europese Commissie De Europese Commissie beschikt over een breed scala aan taken, die kunnen worden onderverdeeld in drie hoofdcategorieën: wetgevende, controlerende en uitvoerende taken [14](#page=14) [15](#page=15). #### 2.3.1 Wetgevende taak De Commissie bezit het exclusieve recht van initiatief bij de totstandkoming van secundair recht binnen de Europese Unie. Dit betekent dat zij de belangrijkste rol speelt bij het voorstellen van nieuwe EU-wetgeving [14](#page=14). #### 2.3.2 Controlerende taak Een belangrijke functie van de Commissie is het controleren van de naleving van de EU-regels. Deze controle richt zich zowel op de lidstaten als op bedrijven binnen de Unie. Het doel is te waarborgen dat alle actoren zich houden aan de vastgestelde Europese regelgeving [14](#page=14). #### 2.3.3 Uitvoerende taak De Commissie is ook verantwoordelijk voor de uitvoering van het beleid van de Unie. Dit omvat het uitvoeren van de begroting van de EU, het beheren van diverse programma's en het vertegenwoordigen van de Unie in haar contacten met derde landen [15](#page=15). ### 2.4 Werking en verantwoording De Europese Commissie opereert volledig onafhankelijk, waarbij zij het belang van de Europese Unie vooropstelt. De Commissie komt wekelijks bijeen en besluit bij meerderheid. De vergaderingen van de Commissie zijn niet openbaar. De Commissie is verantwoording verschuldigd aan het Europees Parlement. Haar mandaat duurt vijf jaar [16](#page=16). > **Tip:** Begrijpen van de onafhankelijkheid van de Commissie is cruciaal voor het doorgronden van haar rol als hoeder van de Verdragen en initiator van Europees beleid. De procedure voor de benoeming, die de betrokkenheid van zowel de Raad als het Parlement garandeert, benadrukt het democratische aspect van haar functioneren. --- # De Raad van de Europese Unie De Raad van de Europese Unie, ook wel de Raad genoemd, fungeert als het belangrijkste wetgevende orgaan van de EU, waar ministers uit de lidstaten samenkomen om wetgeving aan te nemen en het beleid van de Unie te coördineren [20](#page=20). ### 3.1 Samenstelling en structuur De Raad bestaat uit één vertegenwoordiger, in de rang van minister, uit elke lidstaat. De samenstelling van de Raad wisselt afhankelijk van het onderwerp dat op de agenda staat, wat resulteert in tien verschillende raadsformaties. Twee van deze formaties zijn specifiek benoemd in artikel 16 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU): de Raad Algemene Zaken en de Raad Buitenlandse Zaken [17](#page=17). De tien raadsformaties zijn: 1. Algemene Zaken [17](#page=17). 2. Buitenlandse Zaken [17](#page=17). 3. Economische en Financiële Zaken [17](#page=17). 4. Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken [17](#page=17). 5. Justitie en Binnenlandse Zaken [17](#page=17). 6. Concurrentievermogen [17](#page=17). 7. Vervoer, Telecommunicatie en Energie [17](#page=17). 8. Landbouw en Visserij [17](#page=17). 9. Milieu [17](#page=17). 10. Onderwijs, Jeugd, Cultuur en Sport [17](#page=17). #### 3.1.1 Het voorzitterschap van de Raad Het voorzitterschap van de Raad roteert elke zes maanden tussen de lidstaten en wordt momenteel georganiseerd in trios van drie opeenvolgende voorzitterschappen. De Raad Buitenlandse Zaken wordt echter geleid door de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid [18](#page=18). Een overzicht van het voorzitterschap tot en met 2030 is als volgt: * **2019:** Roemenië (jan-jun), Finland (jul-dec) [19](#page=19). * **2020:** Kroatië (jan-jun), Duitsland (jul-dec) [19](#page=19). * **2021:** Portugal (jan-jun), Slovenië (jul-dec) [19](#page=19). * **2022:** Frankrijk (jan-jun), Tsjechië (jul-dec) [19](#page=19). * **2023:** Zweden (jan-jun), Spanje (jul-dec) [19](#page=19). * **2024:** België (jan-jun), Hongarije (jul-dec) [19](#page=19). * **2025:** Polen (jan-jun), Denemarken (jul-dec) [19](#page=19). * **2026:** Cyprus (jan-jun), Ierland (jul-dec) [19](#page=19). * **2027:** Litouwen (jan-jun), Griekenland (jul-dec) [19](#page=19). * **2028:** Italië (jan-jun), Letland (jul-dec) [19](#page=19). * **2029:** Luxemburg (jan-jun), Nederland (jul-dec) [19](#page=19). * **2030:** Slowakije (jan-jun), Malta (jul-dec) [19](#page=19). ### 3.2 Taken en werking De Raad vervult een cruciale wetgevende taak binnen de Europese Unie. De vergaderingen van de Raad vinden meestal plaats in Brussel, maar kunnen ook in Luxemburg worden gehouden. Enkel de wetgevende activiteiten van de Raad worden in openbare vergaderingen behandeld [20](#page=20). > **Tip:** Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen de Raad van de Europese Unie, de Europese Raad en de Raad van Europa, omdat deze instellingen verschillende functies en samenstellingen hebben [22](#page=22). #### 3.2.1 Stemming met gekwalificeerde meerderheid Sinds 1 november 2014 is de stemming met gekwalificeerde meerderheid de standaardprocedure voor besluitvorming in de Raad. Om een besluit te nemen met gekwalificeerde meerderheid moet aan de volgende voorwaarden worden voldaan [21](#page=21): * Minstens 55% van de leden van de Raad moet akkoord gaan [21](#page=21). * Deze leden moeten ten minste vijftien lidstaten vertegenwoordigen [21](#page=21). * De vertegenwoordigde lidstaten moeten samen ten minste 65% van de totale bevolking van de Europese Unie omvatten [21](#page=21). Er bestaat een hulpmiddel om de berekening van de gekwalificeerde meerderheid te controleren: http://www.consilium.europa.eu/nl/council-eu/voting-system/voting-calculator/ [21](#page=21). Het voorbereidende werk voor de Raadsvergaderingen wordt uitgevoerd door het Comité van Permanente Vertegenwoordigers (Coreper) [21](#page=21). > **Voorbeeld:** Stel dat er een stemming is in de Raad. Als 16 lidstaten met een gezamenlijke bevolking die 70% van de EU-bevolking vertegenwoordigt, voor stemmen, is het besluit genomen, omdat zowel de drempel van 55% van de leden als de drempel van 65% van de bevolking is gehaald. Als echter slechts 14 lidstaten (wat minder dan 55% van het aantal lidstaten is) met een bevolking van 70% stemmen, is het besluit niet aangenomen [21](#page=21). --- # Het Europees Parlement Het Europees Parlement is de rechtstreeks verkozen wetgevende instelling van de Europese Unie, die een cruciale rol speelt in de EU-besluitvorming. ### 4.1 Ontstaan en samenstelling Het Europees Parlement vindt zijn oorsprong in het Verdrag van Rome, gesloten in 1957. De huidige samenstelling telt 720 parlementsleden. Voor de Brexit bedroeg dit aantal 751 leden. De vertegenwoordiging is degressief, wat betekent dat landen met een grotere bevolking weliswaar meer zetels hebben, maar minder per inwoner dan kleinere landen, met een minimum van 6 en een maximum van 96 zetels per lidstaat. De parlementsleden zijn georganiseerd per politieke fractie, zoals het Europees Parlement (EVP), de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D), Renew Europe (Renew), de Europese Conservatieven en Reformisten (ECR) en Identiteit en Democratie (ID) [23](#page=23). ### 4.2 Taken van het Europees Parlement De kerntaken van het Europees Parlement kunnen worden onderverdeeld in de volgende categorieën: * **Medewetgever:** Het Parlement is, samen met de Raad van de Europese Unie, medewetgever. Deze rol is in de loop der tijd steeds verder uitgebreid. Dit houdt in dat wetgevende voorstellen van de Europese Commissie door beide instellingen moeten worden goedgekeurd om van kracht te worden [28](#page=28). * **Begroting:** Het Europees Parlement speelt een belangrijke rol bij de goedkeuring van de Europese begroting [28](#page=28). * **Politieke controle:** Het Parlement oefent politieke controle uit op de Europese Commissie. Dit omvat onder andere het goedkeuren van de Commissie en het kunnen interpelleren van commissarissen [28](#page=28). * **Andere taken:** Naast de voornoemde kernfuncties heeft het Parlement nog diverse andere taken [28](#page=28). ### 4.3 Werking van het Europees Parlement De werking van het Europees Parlement kenmerkt zich door de volgende aspecten: * **Verkiezingen:** De parlementsleden worden om de vijf jaar rechtstreeks verkozen. Hoewel er gestreefd wordt naar een uniforme verkiezingsprocedure, zijn er nog steeds verschillen mogelijk tussen de lidstaten [29](#page=29). * **Voorzitter:** Het Parlement kiest zijn eigen voorzitter voor een ambtstermijn van 2,5 jaar [29](#page=29). * **Talen:** Het Europees Parlement kent 24 officiële talen, wat de meertaligheid van de Europese Unie weerspiegelt [29](#page=29). * **Zetel:** De officiële zetel van het Europees Parlement is in Straatsburg, waar twaalf plenaire vergaderingen per jaar plaatsvinden. De commissies en sommige plenaire vergaderingen vinden echter plaats in Brussel [29](#page=29). * **Besluitvorming:** Beslissingen worden genomen met een quorum, wat betekent dat er een minimumaantal parlementsleden aanwezig moet zijn. Verder is doorgaans een volstrekte meerderheid van de uitgebrachte stemmen vereist [29](#page=29). ### 4.4 Rol van nationale parlementen Nationale parlementen spelen ook een rol in het Europese besluitvormingsproces. Zij hebben met name een controlerende functie met betrekking tot het subsidiariteitsbeginsel [33](#page=33). * **Vroegtijdige kennisgeving:** De Europese Commissie informeert nationale parlementen over haar wetsvoorstellen [33](#page=33). * **Controletermijn:** Na acht weken krijgen de nationale parlementen de gelegenheid om hun mening te geven [33](#page=33). * Indien er geen bezwaar wordt gemaakt, gaat het voorstel door zoals het is [33](#page=33). * **Gelekaartprocedure:** Als een aanzienlijk aantal nationale parlementen bezwaar maakt tegen een wetsvoorstel op grond van het subsidiariteitsbeginsel, kan de gelekaartprocedure worden ingezet. Dit kan leiden tot een heroverweging van het voorstel door de Commissie [33](#page=33). * **Oranjekaartprocedure:** In uitzonderlijke gevallen, wanneer een meerderheid van de nationale parlementen bezwaar maakt, kan de oranjekaartprocedure worden toegepast, wat een sterke politieke druk uitoefent op het voorstel [33](#page=33). > **Tip:** Begrijp het subsidiariteitsbeginsel goed. Dit principe bepaalt dat de Unie alleen optreedt indien en voor zover de doelstellingen van het overwogen optreden niet voldoende door de lidstaten kunnen worden verwezenlijkt en beter door de Unie kunnen worden verwezenlijkt. De rol van nationale parlementen is essentieel om te waarborgen dat dit beginsel wordt nageleefd. --- # Het Hof van Justitie van de EU Het Hof van Justitie van de EU speelt een cruciale rol in de handhaving en uniforme interpretatie van het Europees recht door geschillen te beslechten en rechtshandelingen te toetsen. ## 5. Het Hof van Justitie van de EU Het Hof van Justitie van de Europese Unie is een onafhankelijke instantie die verantwoordelijk is voor de uitleg van het Europees recht en het beslechten van geschillen binnen de Unie [34](#page=34). ### 5.1 Samenstelling van het Hof De instelling omvat twee hoofdonderdelen: het Hof (van Justitie) en het Gerecht. Elke lidstaat is vertegenwoordigd door één rechter, en er zijn ook advocaten-generaal aangesteld. De zetel van het Hof is gevestigd in Luxemburg [34](#page=34). ### 5.2 Rechterlijke taken van het Hof Het Hof van Justitie voert diverse rechterlijke taken uit, waaronder het vernietigingsberoep en de verdragsschendingsprocedure [35](#page=35) [36](#page=36). #### 5.2.1 Vernietigingsberoep Het vernietigingsberoep, geregeld in artikel 263 VWEU, stelt belanghebbenden in staat om de vernietiging van een bindende rechtshandeling van een Europese instelling te verkrijgen wegens onwettigheid [35](#page=35). * **Bevoorrechte eisers:** Dit zijn de Europese Commissie, de Raad, het EU-Parlement en de lidstaten [35](#page=35). * **Niet-bevoorrechte eisers:** Dit zijn particulieren (natuurlijke of rechtspersonen) [35](#page=35). #### 5.2.2 Verdragsschendingsprocedure De verdragsschendingsprocedure, vastgelegd in de artikelen 258 tot en met 260 VWEU, heeft tot doel vast te stellen dat een lidstaat zijn verdragsverplichtingen niet nakomt [36](#page=36). * **Eisers:** De Europese Commissie of lidstaten kunnen een dergelijke procedure starten. Burgers zijn niet bevoegd om deze procedure in te leiden [36](#page=36). * **Verweerder:** De lidstaat die de verplichtingen zou hebben geschonden [36](#page=36). De procedure kent twee fasen [37](#page=37): 1. **Administratieve fase:** Deze fase begint met een aanmaning en wordt gevolgd door een met redenen omkleed advies [37](#page=37). 2. **Gerechtelijke fase:** Deze fase vindt plaats voor het Hof van Justitie [37](#page=37). ### 5.3 Rol van de nationale rechter Nationale rechters zijn bevoegd om Europees recht toe te passen in geschillen tussen burgers onderling of tussen burgers en de overheid, wanneer Europees recht hierbij betrokken is [38](#page=38). #### 5.3.1 Prejudiciële procedure De prejudiciële procedure stelt de nationale rechter in staat om een rechtsvraag, met name omtrent de interpretatie van EU-recht, voor te leggen aan het Hof van Justitie [38](#page=38). * Dit mechanisme bevordert een uniforme uitlegging van het Europees recht binnen alle lidstaten [38](#page=38). * De uitspraak van het Hof is bindend voor de nationale rechter [38](#page=38). * Er is sprake van een prejudiciële werking van eerdere arresten van het Hof [38](#page=38). > **Tip:** De prejudiciële procedure is essentieel voor de consistentie van het EU-recht en benadrukt de nauwe samenwerking tussen nationale rechters en het Hof van Justitie. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Europese Raad | Een instelling van de Europese Unie die bestaat uit staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Commissie. De Europese Raad stelt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU vast en speelt een cruciale rol bij het opstellen of wijzigen van verdragen. | | Europese Commissie | Een uitvoerend orgaan van de Europese Unie dat verantwoordelijk is voor het indienen van wetgevingsvoorstellen, het uitvoeren van EU-beleid en budgetten, en het waarborgen van de naleving van het EU-recht. De Commissie bestaat uit één commissaris per lidstaat en opereert onafhankelijk van nationale belangen. | | Raad van de Europese Unie | De instelling waar ministers uit de nationale regeringen van de EU-lidstaten samenkomen om wetten aan te nemen en het EU-beleid te coördineren. De Raad heeft 10 verschillende formaties, afhankelijk van het onderwerp dat wordt besproken, en stemt meestal met gekwalificeerde meerderheid. | | Europees Parlement | Het rechtstreeks verkozen wetgevende orgaan van de Europese Unie, dat samen met de Raad van de Europese Unie wetten aanneemt en het EU-budget vaststelt. Het Parlement oefent ook politieke controle uit op andere EU-instellingen, met name de Europese Commissie. | | Hof van Justitie van de EU | Het hoogste juridische orgaan van de Europese Unie dat ervoor zorgt dat EU-recht in alle lidstaten op dezelfde manier wordt geïnterpreteerd en toegepast. Het Hof behandelt geschillen tussen lidstaten, EU-instellingen, bedrijven en particulieren met betrekking tot EU-recht. | | Gekwalificeerde meerderheid | Een stemmethode binnen de Raad van de Europese Unie die vereist dat minstens 55% van de lidstaten, die samen minstens 65% van de totale EU-bevolking vertegenwoordigen, instemt met een voorstel. Dit systeem is bedoeld om besluitvorming te faciliteren, maar ook om consensus te waarborgen. | | Prejudiciële procedure | Een procedure waarbij een nationale rechter een vraag over de interpretatie of geldigheid van EU-recht kan voorleggen aan het Hof van Justitie van de EU. Dit zorgt voor een uniforme toepassing van het EU-recht in alle lidstaten en de uitspraak van het Hof is bindend voor de nationale rechter. | | Recht van initiatief | Het exclusieve recht van de Europese Commissie om wetgevingsvoorstellen in te dienen bij het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie. Dit betekent dat alleen de Commissie met een voorstel kan komen voor nieuwe EU-wetgeving op veel beleidsterreinen. | | Subsidiariteitsbeginsel | Een principe in het EU-recht dat stelt dat de EU alleen actie onderneemt als de doelstellingen van de voorgestelde actie niet voldoende door de lidstaten op nationaal, regionaal of lokaal niveau kunnen worden bereikt en daarom beter op EU-niveau kunnen worden bereikt. Nationale parlementen controleren de naleving hiervan. |

# Bevoegdheden van de Europese Unie Dit onderwerp behandelt de verdeling van bevoegdheden tussen de Europese Unie en haar lidstaten, met focus op het attributiebeginsel, de residuaire bevoegdheden van lidstaten en de verschillende soorten EU-bevoegdheden [3](#page=3) [4](#page=4). ### 1.1 Het attributiebeginsel en residuaire bevoegdheden De Europese Unie (EU) opereert op basis van het attributiebeginsel, wat betekent dat de Unie alleen mag handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend. Dit principe is vastgelegd in artikel 5, lid 2, VEU. Daarentegen behouden de lidstaten de residuaire bevoegdheden. Dit houdt in dat alle bevoegdheden die niet expliciet aan de EU zijn toegekend, bij de lidstaten blijven. De uitoefening van deze residuaire bevoegdheden door de lidstaten moet echter wel in overeenstemming zijn met het verdragsrecht [4](#page=4). ### 1.2 Soorten bevoegdheden van de Europese Unie De EU kent verschillende soorten bevoegdheden, die in de verdragen worden onderscheiden [5](#page=5): * Exclusieve bevoegdheden [5](#page=5). * Gedeelde bevoegdheden [5](#page=5). * Bevoegdheden ter ondersteuning, aanvulling of coördinatie [14](#page=14) [5](#page=5). #### 1.2.1 Exclusieve bevoegdheden Bij exclusieve bevoegdheden mag alleen de EU wetgevend optreden en juridisch bindende handelingen vaststellen. De lidstaten mogen dit alleen doen indien zij daartoe door de EU gemachtigd zijn of ter uitvoering van de handelingen van de Unie. Artikel 3 VWEU somt de gebieden op waar de EU exclusieve bevoegdheden heeft [6](#page=6) [7](#page=7): * De douane-unie [7](#page=7). * De vaststelling van mededingingsregels die noodzakelijk zijn voor de werking van de interne markt [7](#page=7). * Het monetair beleid voor de lidstaten die de euro als munt hebben [7](#page=7). * De instandhouding van de biologische rijkdommen van de zee in het kader van het gemeenschappelijk visserijbeleid [7](#page=7). * De gemeenschappelijke handelspolitiek [7](#page=7). #### 1.2.2 Gedeelde bevoegdheden Bij gedeelde bevoegdheden kunnen zowel de EU als de lidstaten wetgevend optreden en juridisch bindende handelingen vaststellen. De lidstaten oefenen hun bevoegdheid uit voor zover de EU haar bevoegdheid niet heeft uitgeoefend, en hervatten deze uitoefening wanneer de EU besluit haar bevoegdheid niet meer uit te oefenen. Artikel 4, lid 2, VWEU geeft een niet-exhaustieve lijst van gebieden met gedeelde bevoegdheden [10](#page=10) [8](#page=8) [9](#page=9): * Interne markt [9](#page=9). * Sociaal beleid, voor de in het Verdrag genoemde aspecten [9](#page=9). * Economische, sociale en territoriale samenhang [9](#page=9). * Landbouw en visserij, met uitzondering van de instandhouding van de biologische rijkdommen van de zee [9](#page=9). * Milieu [9](#page=9). * Consumentenbescherming [10](#page=10). * Vervoer [10](#page=10). * Trans-Europese netwerken [10](#page=10). * Energie [10](#page=10). * De ruimte van vrijheid, veiligheid en recht [10](#page=10). * Gemeenschappelijke veiligheidsvraagstukken op het gebied van volksgezondheid, voor de in het Verdrag genoemde aspecten [10](#page=10). > **Tip:** Bij de uitoefening van gedeelde bevoegdheden is het van cruciaal belang dat de EU het subsidiariteitsbeginsel in acht neemt [11](#page=11). #### 1.2.3 Bevoegdheden ter ondersteuning, aanvulling of coördinatie Artikel 6 VWEU beschrijft de bevoegdheden van de Unie die gericht zijn op het ondersteunen, aanvullen of coördineren van de acties van de lidstaten. Op deze gebieden mag de EU geen harmonisatie van wetten en bepalingen van de lidstaten bewerkstelligen [14](#page=14). > **Tip:** Zorg ervoor dat je de specifieke artikelen van het VEU en VWEU die de bevoegdheden definiëren, goed kent voor het examen. Het onderscheid tussen de verschillende soorten bevoegdheden en de bijbehorende gebieden is essentieel. --- # Vormen van Europees recht Dit onderwerp onderzoekt de hiërarchische structuur en de verschillende typen rechtshandelingen binnen het Europese Unierecht, van de bindende verdragen tot de niet-bindende adviezen [15](#page=15). ### 2.1 Primair Europees recht Primair Europees recht vormt de basis van de rechtsorde van de Europese Unie en bestaat uit de verdragen, het Handvest van de grondrechten van de EU (hoewel dit specifiek niet hoeft te worden gekend) en de algemene beginselen [16](#page=16). #### 2.1.1 De verdragen (VEU en VWEU) De Verdragen betreffende de Europese Unie (VEU) en betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) zijn de belangrijkste bronnen van primair recht. Ze bevatten onder andere [16](#page=16): * Bepalingen die bevoegdheden toekennen aan de EU [16](#page=16). * Materiële bepalingen die rechten en plichten vastleggen [16](#page=16). * Bepalingen die beleidsdoelstellingen definiëren [16](#page=16). * Bepalingen die een rechtsbasis bevatten voor EU-handelingen [16](#page=16). * Definitiebepalingen [16](#page=16). #### 2.1.2 Algemene beginselen Algemene beginselen vormen een integraal onderdeel van het primaire recht en zijn door het Hof van Justitie ontwikkeld of erkend [16](#page=16) [23](#page=23). ##### 2.1.2.1 Beginselen voortvloeiend uit de verdragen * **Beginsel van loyale samenwerking**: Lidstaten moeten zich onthouden van handelingen die strijdig zijn met het verdrag en dienen trouw alle verplichtingen uit het Europees recht na te komen [17](#page=17). * **Attributiebeginsel**: De EU is alleen bevoegd om op te treden indien daarvoor een grondslag in het verdrag bestaat [17](#page=17). * **Subsidiariteitsbeginsel**: De EU treedt alleen op als de doelstellingen van het optreden niet voldoende door de lidstaten op centraal, regionaal of plaatselijk niveau kunnen worden verwezenlijkt en derhalve wegens de omvang of de gevolgen van het optreden beter op EU-niveau kunnen worden bereikt. Dit principe geldt met name voor gebieden zoals milieu, sociale zekerheid en arbeidsrecht [18](#page=18). * **Evenredigheidsbeginsel (proportionaliteitsbeginsel)**: Voor het bereiken van de vastgestelde doelen dient steeds het minst ingrijpende middel te worden gekozen door de EU-instellingen [21](#page=21). * **Gelijkheidsbeginsel**: Discriminatie op grond van nationaliteit is verboden (artikel 18 VWEU). Dit geldt ook voor goederen en personen afkomstig van andere lidstaten. Daarnaast verbiedt het Handvest van de Grondrechten andere vormen van discriminatie [22](#page=22). ##### 2.1.2.2 Beginselen gecreëerd door het Hof van Justitie Het Hof van Justitie heeft ook beginselen ontwikkeld, zoals: * Het beginsel van geen rechtsmisbruik [23](#page=23). * Het rechtszekerheidsbeginsel [23](#page=23). * Het effectiviteitsbeginsel [23](#page=23). ### 2.2 Secundair Europees recht Secundair Europees recht is het recht dat door de instellingen van de EU wordt vastgesteld als gevolg van de overdracht van soevereiniteit door de lidstaten. Artikel 288 VWEU somt vijf soorten rechtshandelingen op: verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen en adviezen. De keuze voor een bepaald instrument wordt bepaald door de verdragsbepaling, hoewel er soms keuze is, waarbij het evenredigheidsbeginsel in acht moet worden genomen [24](#page=24). #### 2.2.1 Verordeningen Verordeningen hebben een algemene strekking, zijn bindend in al hun onderdelen en rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten. Ze functioneren als uniforme wetgeving binnen de EU. Een voorbeeld hiervan is verordening 261/2004 betreffende rechten van luchtreizigers [25](#page=25). > **Voorbeeld:** Een verordening is vergelijkbaar met nationale wetgeving en wordt automatisch van kracht in alle lidstaten zonder dat er nog nationale omzettingshandelingen nodig zijn. #### 2.2.2 Richtlijnen Richtlijnen zijn gericht aan de lidstaten en zijn bindend met betrekking tot het te bereiken resultaat. Het doel van richtlijnen is het harmoniseren van de wetgeving van de lidstaten op bepaalde gebieden. Lidstaten moeten richtlijnen implementeren of omzetten in nationale wetgeving binnen een bepaalde termijn, waarop de Commissie toezicht houdt. De beleidsvrijheid die lidstaten hebben bij de omzetting kan variëren [28](#page=28) [29](#page=29). > **Voorbeeld:** Een richtlijn kan voorschrijven dat lidstaten een minimum aantal dagen moederschapsrust moeten garanderen, maar laat de precieze invulling aan de nationale wetgever. #### 2.2.3 Besluiten Besluiten zijn vaak gericht tot specifieke adressaten en zijn bindend voor degenen tot wie zij gericht zijn [30](#page=30). > **Voorbeeld:** Een besluit van de Commissie waarin aan een bedrijf een boete wordt opgelegd wegens schending van de mededingingsregels. #### 2.2.4 Aanbevelingen en adviezen Aanbevelingen en adviezen zijn niet-bindend. Lidstaten zijn niet verplicht deze te volgen en behouden de ruimte om zelf beleid vorm te geven [31](#page=31). ### 2.3 Wetgevingsprocedures Verordeningen en richtlijnen worden vastgesteld via een wetgevingsprocedure. Er zijn twee soorten procedures: de gewone wetgevingsprocedure en bijzondere wetgevingsprocedures [32](#page=32). #### 2.3.1 Vaststelling van de procedure De te volgen procedure staat vermeld in het Verdrag zelf, bijvoorbeeld in artikel 46 VWEU, dat aangeeft dat het Europees Parlement en de Raad volgens de gewone wetgevingsprocedure en na raadpleging van het Economisch en Sociaal Comité, maatregelen vaststellen [33](#page=33). #### 2.3.2 De gewone wetgevingsprocedure (medebeslissingsprocedure) De gewone wetgevingsprocedure, ook wel medebeslissingsprocedure genoemd, is de meest gebruikelijke procedure. Deze procedure berust op een samenspel tussen drie instellingen: de Commissie, het Europees Parlement en de Raad, de zogenaamde 'institutionele driehoek'. Sinds het Verdrag van Lissabon is deze procedure de regel, gebaseerd op een directe dialoog en gelijkheid tussen het Europees Parlement en de Raad [34](#page=34) [35](#page=35) [38](#page=38). Het proces verloopt in stappen [36](#page=36) [37](#page=37): 1. **Voorstel van de Commissie** [36](#page=36). 2. **Eerste lezing door het Europees Parlement**: * De Raad keurt het standpunt van het Parlement goed [36](#page=36). * De Raad keurt het standpunt niet goed, waarna de procedure doorgaat naar stap 3 [36](#page=36). 3. **De Raad deelt redenen van afkeuring mee aan het Europees Parlement**: * Het Europees Parlement keurt het standpunt van de Raad goed, of spreekt zich niet uit binnen drie maanden [36](#page=36). * Het Europees Parlement keurt het standpunt af met een meerderheid van de leden binnen drie maanden [36](#page=36). * Het Europees Parlement amendeert het standpunt met een meerderheid van de leden binnen drie maanden [36](#page=36). 4. **Tweede lezing**: Het Europees Parlement stuurt zijn amendementen naar de Raad en de Commissie (die een advies geeft). * De Raad keurt de amendementen goed binnen drie maanden [37](#page=37). * De Raad keurt niet alle amendementen goed binnen drie maanden, waarna de procedure doorgaat naar stap 5 [37](#page=37). 5. **Bemiddelingscomité**: Een comité met leden van de Raad en het Europees Parlement komt bijeen. * Overeenstemming wordt bereikt over een ontwerptekst binnen zes weken [37](#page=37). * Er wordt geen overeenstemming bereikt over een ontwerptekst binnen zes weken [37](#page=37). 6. **Derde lezing**: Binnen zes weken wordt de ontwerptekst formeel vastgesteld door het Parlement en de Raad [37](#page=37). > **Tip:** De gewone wetgevingsprocedure is cruciaal om te begrijpen hoe EU-wetgeving tot stand komt. Bestudeer de stappen en de rol van de verschillende instellingen zorgvuldig. ### 2.4 Publicatie van EU-wetgeving EU-wetgeving kan worden teruggevonden in een online databank, vergelijkbaar met het Belgisch Staatsblad. De website hiervoor is http://eur-lex.europa.eu/homepage.html?locale=nl. De officiële publicatiebladen van de EU dienen als officiële bron [38](#page=38) [39](#page=39). --- # Harmonisatie en wederzijdse erkenning Harmonisatie van wetgeving en het beginsel van wederzijdse erkenning zijn cruciale mechanismen die de werking van de interne markt optimaliseren wanneer er geen specifieke Europese regelingen bestaan [40](#page=40) [41](#page=41). ### 3.1 Harmonisatie van wetgeving Harmonisatie van wetgeving is essentieel voor de optimalisatie van de interne markt. Dit houdt in dat Europese lidstaten proberen hun wetgeving op bepaalde gebieden op elkaar af te stemmen. Hoewel dit leidt tot aanzienlijke Europese regelgeving, is er niet voor elk onderwerp een specifieke Europese regeling [40](#page=40) [41](#page=41). ### 3.2 Het beginsel van wederzijdse erkenning Wanneer er geen Europese harmonisatie is, treedt het beginsel van wederzijdse erkenning in werking. Dit betekent dat lidstaten elkaars nationale wetgeving moeten accepteren en als gelijkwaardig moeten beschouwen [41](#page=41). #### 3.2.1 Toepassing van wederzijdse erkenning Het beginsel van wederzijdse erkenning is van toepassing bij het ontbreken van Europese regelingen [41](#page=41). > **Tip:** Wederzijdse erkenning fungeert als een vangnet om de vrije beweging te waarborgen in sectoren waar harmonisatie nog niet is bereikt. #### 3.2.2 Voorbeeld: arrest Vlassopoulou Een belangrijk voorbeeld van de toepassing van het beginsel van wederzijdse erkenning is het arrest van het Hof van Justitie in de zaak Vlassopoulou (C-340/89) [42](#page=42). > **Example:** In het arrest Vlassopoulou oordeelde het Hof dat lidstaten weliswaar de bevoegdheid hebben om te onderzoeken of diploma's die in een andere lidstaat zijn behaald voldoende kennis en bekwaamheden aantonen, maar dat zij niet mogen eisen dat uitsluitend diploma's uit de eigen lidstaat aan de eisen voldoen. Dit onderstreept dat nationale diploma's, mits ze gelijkwaardige competenties aantonen, erkend moeten worden [42](#page=42). --- # Doorwerking van Europees recht Dit onderwerp onderzoekt hoe Europees recht zich verhoudt tot nationaal recht, met nadruk op de beginselen van voorrang en directe werking, en de voorwaarden waaronder burgers zich op EU-regels kunnen beroepen. ### 4.1 Beginselen van doorwerking Het Europees recht kent twee fundamentele beginselen die de verhouding tussen Europees recht en nationaal recht regelen: voorrang en directe werking. Deze beginselen zijn niet expliciet in de verdragen (Veu, VwEU) terug te vinden, maar zijn ontwikkeld door het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ) in invloedrijke arresten. De vraag of burgers zich rechtstreeks op EU-regels kunnen beroepen, oftewel er rechten aan kunnen ontlenen en deze voor de nationale rechter kunnen afdwingen, staat centraal bij de doorwerking. Er wordt onderscheid gemaakt tussen primair en secundair Europees recht [44](#page=44) [45](#page=45). #### 4.1.1 Voorrang van Europees recht Het beginsel van voorrang houdt in dat Europees recht prevaleert boven nationaal recht van de lidstaten. Dit betekent dat als er een conflict is tussen een bepaling van Europees recht en een bepaling van nationaal recht, de Europese bepaling voorrang heeft [46](#page=46). ##### 4.1.1.1 Arrest Costa v. E.N.E.L . In het arrest Costa v. E.N.E.L. uit 1964 stelde het HvJ dat het EEG-verdrag een nieuwe rechtsorde in het leven heeft geroepen. Wanneer de Europese Gemeenschap binnen haar bevoegdheid optreedt, verliezen de lidstaten de bevoegdheid om deze bepalingen later te wijzigen, wat de voorrang van het Europese recht impliceert [46](#page=46). ##### 4.1.1.2 Arrest Simmenthal . Het arrest Simmenthal van 1978 bouwt voort op de uitspraak in Costa v. E.N.E.L.. Hierin werd bepaald dat de nationale rechter, die belast is met de toepassing van bepalingen van gemeenschapsrecht, verplicht is zorg te dragen voor de volle werking van deze normen. Indien nodig, dient de rechter op eigen gezag elke strijdige bepaling van de nationale wetgeving, zelfs van latere datum, buiten toepassing te laten, zonder dat de voorafgaande opheffing via wetgeving of een constitutionele procedure afgewacht hoeft te worden [47](#page=47). #### 4.1.2 Directe werking van Europees recht Het Europees recht heeft in beginsel directe werking, wat inhoudt dat burgers zich rechtstreeks op EU-regels kunnen beroepen. Dit betekent dat nationale rechterlijke instanties deze regels direct moeten toepassen [48](#page=48). ##### 4.1.2.1 Arrest Van Gend & Loos . Het arrest HvJ Van Gend & Loos uit 1963 is cruciaal voor het beginsel van directe werking. Het Hof stelde dat het de bedoeling van de lidstaten was om Europese burgers met het Europees recht rechten en plichten te geven. Lidstaten hebben ervoor gekozen om hun soevereiniteit (gedeeltelijk) over te dragen en kunnen achteraf niet kiezen wanneer het Europees recht wel of geen invloed heeft op de nationale rechtsorde [48](#page=48). > **Tip:** De beginselen van voorrang en directe werking zijn fundamenteel voor de integratie van het Europees recht binnen de nationale rechtsordes. Begrijp de ratio achter deze beginselen en de rol van het HvJ in hun ontwikkeling. ### 4.2 Directe werking van verschillende EU-rechtshandelingen De directe werking kan van toepassing zijn op verdragsbepalingen, verordeningen, besluiten en richtlijnen [49](#page=49). #### 4.2.1 Directe werking van verdragsbepalingen Voor de directe werking van verdragsbepalingen, zoals vastgesteld in het arrest Van Gend & Loos, gelden specifieke voorwaarden. De rechtstreekse werking moet afgeleid kunnen worden uit de geest, inhoud en bewoordingen van het verdrag. De voorwaarden zijn [50](#page=50): a) de bepaling moet geschikt zijn voor directe werking [50](#page=50); b) de bepaling moet duidelijk en onvoorwaardelijk zijn opgesteld [50](#page=50). #### 4.2.2 Directe werking van verordeningen en besluiten Verordeningen hebben altijd directe werking en zijn rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten. Besluiten zijn daarentegen alleen verbindend voor degenen tot wie zij gericht zijn, wat betekent dat hun directe werking beperkter is tot de geadresseerden (lidstaten of ondernemingen) [51](#page=51) [54](#page=54). #### 4.2.3 Directe werking van richtlijnen De directe werking van richtlijnen is aan specifieke voorwaarden gebonden. Deze voorwaarden zijn [52](#page=52): 1. de omzettingstermijn van de richtlijn moet verstreken zijn [52](#page=52) [54](#page=54); 2. de voorwaarden zoals gesteld in het arrest Van Gend & Loos (duidelijk en onvoorwaardelijk) moeten vervuld zijn [52](#page=52) [54](#page=54); 3. de directe werking van richtlijnen is in beginsel alleen mogelijk tegen de overheid (verticale directe werking) [52](#page=52) [53](#page=53). > **Tip:** De directe werking van richtlijnen is complexer. Onthoud dat richtlijnen eerst moeten worden omgezet in nationaal recht. Pas na het verstrijken van de omzettingstermijn en indien aan de voorwaarden van Van Gend & Loos is voldaan, kunnen burgers zich er (verticaal) op beroepen. ### 4.3 Horizontale en verticale directe werking Er wordt een onderscheid gemaakt tussen horizontale en verticale directe werking [53](#page=53). * **Verticale directe werking:** Burgers kunnen zich rechtstreeks beroepen op EU-recht tegen de overheid (de staat) [52](#page=52) [53](#page=53). * **Horizontale directe werking:** Burgers kunnen zich in beginsel niet rechtstreeks beroepen op EU-recht tegen andere particulieren. Het "horizontale effect" van richtlijnen is een complexer leerstuk en wordt in dit document niet verder uitgediept [53](#page=53) [55](#page=55). ### 4.4 Overzicht van EU-rechtshandelingen en doorwerking | Kenmerk | Verordening | Richtlijn | Besluit | | :-------------------- | :--------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Algemene toepassing | Ja | Nee, geeft instructies aan lidstaten | Nee, enkel t.a.v. de bestemmeling (lidstaat of onderneming) | [54](#page=54). | Bindend | Ja, algemeen | Ja, maar enkel het resultaat telt | Ja | [54](#page=54). | Directe werking | Ja, burgers kunnen zich erop beroepen voor de nationale rechter | Enkel na omzettingstermijn, indien voorwaarden Van Gend & Loos vervuld, en enkel verticaal | Alleen adressaten kunnen rechten en plichten ontlenen aan een besluit | [54](#page=54). | Rechtstreekse toepassing | Ja, 20 dagen na publicatie in Publicatieblad van de EU | Nee, lidstaten moeten de richtlijn eerst omzetten in nationale wetgeving | Ja | [54](#page=54). [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [2](#page=2) [44](#page=44) [45](#page=45) [46](#page=46) [47](#page=47) [48](#page=48) [49](#page=49) [50](#page=50) [51](#page=51) [52](#page=52) [53](#page=53) [54](#page=54) [55](#page=55). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Attributiebeginsel | Het beginsel dat bepaalt dat de Europese Unie enkel mag optreden binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend. De EU kan dus geen nieuwe bevoegdheden creëren, maar enkel die uitoefenen die haar expliciet zijn verleend. | | Residuaire bevoegdheden | De bevoegdheden die niet expliciet aan de Europese Unie zijn toegekend, blijven bij de lidstaten. Deze bevoegdheden worden uitgeoefend in overeenstemming met het verdragsrecht en de EU-regelgeving, vooral waar er sprake is van gedeelde bevoegdheden. | | Exclusieve bevoegdheden | Gebieden waarop alleen de Europese Unie wetgevend kan optreden en juridisch bindende handelingen kan vaststellen. Lidstaten mogen in deze gebieden alleen handelen als zij daartoe door de Unie zijn gemachtigd of ter uitvoering van de handelingen van de Unie. | | Gedeelde bevoegdheden | Gebieden waarop zowel de Europese Unie als de lidstaten wetgevend kunnen optreden en juridisch bindende handelingen kunnen vaststellen. De lidstaten oefenen hun bevoegdheid uit voor zover de Unie haar bevoegdheid niet heeft uitgeoefend, en vice versa. | | Aanvullende, coördinerende bevoegdheden | Bevoegdheden waarbij de EU actie onderneemt om het beleid van de lidstaten te ondersteunen, aan te vullen of te coördineren. De EU treedt hier niet op de voorgrond, maar faciliteert samenwerking tussen de lidstaten op specifieke beleidsterreinen. | | Primair Europees recht | De hoogste vorm van Europees recht, bestaande uit de verdragen (zoals VEU en VWEU), het Handvest van de Grondrechten van de EU en de algemene beginselen van het recht. Dit recht vormt de basis van de Europese Unie en haar instellingen. | | VEU (Verdrag betreffende de Europese Unie) | Een van de belangrijkste verdragen van de Europese Unie, dat de algemene politieke richting, de grondbeginselen en de institutionele structuur van de Unie vastlegt. Het bevat onder andere bepalingen over de doelstellingen, waarden en bevoegdheden van de EU. | | VWEU (Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie) | Een ander fundamenteel verdrag van de Europese Unie, dat gedetailleerd de werking van de interne markt, de beleidsterreinen en de bevoegdheden van de EU beschrijft. Het bevat de specifieke regels voor de verschillende beleidsdomeinen en de bevoegdheidsverdeling. | | Algemene beginselen van het recht | Ongeschreven rechtsbeginselen die door het Hof van Justitie van de EU zijn ontwikkeld of erkend. Ze zijn een integraal onderdeel van het Europees recht en dienen als interpretatiekader en beschermingsmechanisme, zoals het beginsel van loyale samenwerking of het evenredigheidsbeginsel. | | Subsidiariteitsbeginsel | Een beginsel dat stelt dat de Europese Unie alleen mag optreden op gebieden die niet onder haar exclusieve bevoegdheid vallen, als de doelstellingen van het voorgenomen optreden niet voldoende door de lidstaten op centraal, regionaal of lokaal niveau kunnen worden verwezenlijkt en dus beter op EU-niveau kunnen worden bereikt. | | Evenredigheidsbeginsel (proportionaliteitsbeginsel) | Een beginsel dat vereist dat de door de EU-instellingen vastgestelde maatregelen geschikt moeten zijn om de nagestreefde doelstellingen te bereiken en dat, onder de beschikbare middelen, het minst ingrijpende middel moet worden gekozen om de doelstelling te verwezenlijken, zonder dat de doelstellingen buitenproportioneel worden geschaad. | | Secundair Europees recht | Het recht dat door de instellingen van de Europese Unie is vastgesteld op basis van de verdragen. Dit omvat verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen en adviezen, en heeft als doel de beleidsdoelstellingen van de EU te implementeren. | | Verordening | Een vorm van secundair Europees recht die algemene strekking heeft, bindend is in al haar onderdelen en rechtstreeks toepasselijk is in alle lidstaten, zonder dat er nationale uitvoeringsmaatregelen nodig zijn. Het zorgt voor uniforme wetgeving binnen de hele Unie. | | Richtlijn | Een vorm van secundair Europees recht die gericht is aan de lidstaten en bindend is wat betreft het te bereiken resultaat, maar de nationale autoriteiten de vrijheid laat om de vorm en middelen te kiezen voor de implementatie ervan in nationale wetgeving. | | Besluit | Een vorm van secundair Europees recht dat verbindend is voor de specifieke adressaten waartoe het zich richt, zoals een lidstaat, een onderneming of een natuurlijke persoon. Het kan specifieke verplichtingen of rechten opleggen aan deze adressaten. | | Harmonisering van wetgeving | Het proces waarbij de wetgeving van de lidstaten op bepaalde gebieden wordt geharmoniseerd, met als doel de werking van de interne markt te optimaliseren en gelijke concurrentievoorwaarden te scheppen. Dit gebeurt vaak via richtlijnen die de lidstaten moeten omzetten. | | Wederzijdse erkenning | Een beginsel dat inhoudt dat lidstaten, bij het ontbreken van volledige harmonisering van wetgeving, elkaars nationale wetgeving moeten aanvaarden en als gelijkwaardig moeten beschouwen, met als doel het vrije verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal te bevorderen. | | Doorwerking (directe werking) | Het beginsel dat bepaalt dat EU-recht, onder bepaalde voorwaarden, rechtstreeks rechten en plichten kan scheppen voor burgers en door nationale rechters kan worden toegepast. Burgers kunnen zich dus rechtstreeks beroepen op bepaalde EU-regels. | | Voorrang van Europees recht | Het beginsel dat Europees recht voorrang heeft boven strijdig nationaal recht. Wanneer er een conflict ontstaat tussen een bepaling van Europees recht en een nationale wettelijke bepaling, moet de nationale rechter de nationale bepaling buiten toepassing laten. | | Verticale directe werking | Het vermogen van EU-recht om directe werking te hebben tussen burgers en de overheid (lidstaten). Burgers kunnen zich rechtstreeks beroepen op bepalingen van EU-recht tegen de staat. | | Horizontale directe werking | Het vermogen van EU-recht om directe werking te hebben tussen burgers onderling. Niet alle bepalingen van EU-recht hebben horizontale directe werking; dit geldt met name voor richtlijnen die niet correct zijn omgezet. |

# Studiehandleiding Europees Recht: Unie, Instellingen en Marktwerking Dit studiehandleiding biedt een gedetailleerde uiteenzetting van de fundamentele principes van het Europees recht, met een focus op de structuur van de Europese Unie, haar instellingen, de doorwerking van Europees recht en de werking van de interne markt. Het doel is om studenten een grondig begrip te verschaffen van de juridische en economische pijlers van de Europese integratie, essentieel voor succesvolle examenvoorbereiding. ## 1. De Europese Unie en haar grondslagen De Europese Unie (EU) is een internationale organisatie die is opgericht op basis van internationaal recht. De kern van haar bestaan ligt in de samenwerking tussen lidstaten, waarbij staten vrijwillig delen van hun soevereiniteit overdragen aan supranationale instellingen om gemeenschappelijke doelstellingen te bereiken. ### 1.1 Internationaal recht Internationaal recht regelt de betrekkingen tussen staten. In tegenstelling tot nationaal recht, dat van toepassing is op personen en entiteiten binnen een staat, geldt internationaal recht voor staten onderling. Afspraken tussen staten worden doorgaans vastgelegd in verdragen. Binnen het internationale recht zijn alle staten juridisch gelijkwaardig, ongeacht hun grootte of macht. #### Staatssoevereiniteit Staatssoevereiniteit verwijst naar de ultieme beslissingsbevoegdheid van een staat binnen zijn grondgebied, inclusief de exclusieve macht om wet- en regelgeving op te stellen. Deze soevereiniteit kan op twee manieren worden beperkt: * **Vrijwillige overdracht:** Staten kunnen besluiten om (een deel van) hun beslissingsbevoegdheid over te dragen aan internationale organisaties, zoals de EU. Dit gebeurt wanneer lidstaten instemmen met supranationale regels en de organisatie boven de staat stellen. De oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) in 1952, met als doel vrede en economische groei na de Tweede Wereldoorlog te bevorderen, is een historisch voorbeeld van een dergelijke soevereiniteitsoverdracht. * **Onvrijwillige beperking:** Staatssoevereiniteit kan ook beperkt worden door externe factoren, zoals militaire invasie of een mandaat van de Verenigde Naties Veiligheidsraad om in te grijpen. Het (gedeeltelijke) overdragen van staatssoevereiniteit is niet permanent; lidstaten hebben de mogelijkheid om hun lidmaatschap op te zeggen, zoals vastgelegd in artikel 50 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU). Dit proces, zoals de Brexit van het Verenigd Koninkrijk, is complex en vereist instemming van meerdere EU-instellingen en nationale parlementen. #### Internationale organisaties Internationale organisaties spelen een cruciale rol in het internationale recht. Er zijn twee hoofdcategorieën: * **Gouvernementele organisaties:** Dit zijn samenwerkingsverbanden tussen staten, zoals de EU. Ze worden opgericht via verdragen waarin doelstellingen en middelen worden vastgelegd. Gouvernementele organisaties kunnen **intergouvernementeel** zijn, waarbij lidstaten weinig soevereiniteit afstaan en zelf bepalen, of **supranationaal**, waarbij lidstaten soevereiniteit overdragen en de organisatie regels kan vaststellen waar de lidstaten zich aan moeten houden. De EU is een supranationale organisatie. * **Non-gouvernementele organisaties (NGO's):** Deze organisaties zijn onafhankelijk van staten en hebben vaak een ideële doelstelling. Bekende voorbeelden zijn het Rode Kruis, Amnesty International en het Wereld Natuur Fonds. Hoewel ze geen formele status hebben zoals gouvernementele organisaties, worden ze vaak uitgenodigd om deel te nemen aan internationale vergaderingen met een adviserende rol. ### 1.2 De EU en haar doelstellingen De Europese Unie zoals we die nu kennen, is het resultaat van verschillende internationale verdragen die de doelstellingen en juridische kaders van de samenwerking hebben vastgelegd. Het EGKS-Verdrag van 1952 wordt gezien als het startpunt. #### Doelstellingen van de EU Artikel 3 van het VEU somt de belangrijkste doelstellingen van de EU op: 1. **Vrede en welzijn:** Economische integratie door middel van samenwerking wordt gezien als een manier om vrede te bevorderen en economische verwevenheid conflicten te voorkomen. 2. **Ruimte van vrijheid, veiligheid en recht:** Dit omvat het bevorderen van vrij verkeer van burgers binnen de EU, maar ook het bestrijden van grensoverschrijdende criminaliteit en illegale migratie door middel van justitiële samenwerking en grensbeveiliging. 3. **Interne markt:** Het creëren van een markt zonder economische grenzen en belemmeringen, waarin goederen, personen, diensten en kapitaal vrij kunnen bewegen. Dit omvat ook sociale vooruitgang en milieubescherming. 4. **Economische en Monetaire Unie (EMU):** De invoering van een gemeenschappelijke munt, de euro, en de coördinatie van economisch beleid tussen de lidstaten. 5. **Beschermen van mensenrechten:** Het waarborgen van fundamentele waarden zoals democratie, rechtsstaat en mensenrechten, zowel binnen de Unie als in haar externe betrekkingen. #### Instrumenten van de EU: Integratie De EU bereikt haar doelstellingen door middel van twee strategieën: * **Negatieve integratie:** Het uitvaardigen van verboden ('je mag niet...') om belemmeringen voor het vrije verkeer weg te nemen (bijvoorbeeld een verbod op werkvergunningen voor werknemers uit andere lidstaten). * **Positieve integratie:** Het harmoniseren van nationale wetgeving door middel van geboden ('je moet...') om lidstaten te verplichten tot het volgen van uniforme regels (bijvoorbeeld het verplicht stellen van erkenning van diploma's). Vaak worden beide strategieën tegelijkertijd ingezet. ### 1.3 Interne Markt De interne markt is een fundamentele doelstelling van de EU, die de basis vormt voor verschillende beleidsterreinen zoals vrij verkeer, staatssteun en mededinging. Het doel is een ruimte zonder economische grenzen te creëren waarin economisch verkeer zich zo vrij mogelijk kan bewegen. De interne markt omvat drie hoofdonderdelen: regels op het gebied van vrij verkeer, het verbod op staatssteun en het mededingingsrecht. #### Onderdelen van de interne markt * **Vrij verkeer:** Dit geldt voor personen, goederen, diensten en kapitaal, en houdt in dat handelsstromen tussen lidstaten niet belemmerd mogen worden. * **Verbod op staatssteun:** Subsidies of andere voordelen die de overheid aan bedrijven verstrekt en die de concurrentie vervalsen, zijn in beginsel verboden. * **Mededingingsrecht:** Dit verbiedt bedrijven om met hun marktgedrag de interne markt te verstoren, bijvoorbeeld door middel van kartelvorming of misbruik van een machtspositie. #### Voor- en nadelen interne markt * **Voordelen:** Vergroting van de afzetmarkt, schaalvergroting, specialisatie, lagere prijzen, betere kwaliteit en meer keuzevrijheid voor consumenten, en makkelijkere toegang tot de arbeidsmarkt voor werknemers. * **Nadelen:** Beperking van de nationale autonomie van overheden om economisch beleid te voeren, risico van overheersing door grote bedrijven, en de mogelijkheid van loondumping of het verplaatsen van productie naar lidstaten met lagere loonkosten. ### 1.4 De Europese Pijler van Sociale Rechten De EU legt steeds meer nadruk op het welzijn van haar burgers. De Europese Pijler van Sociale Rechten, geïntroduceerd in 2017, bevat twintig sociale rechten en beginselen om het sociale beleid vorm te geven. Kernpunten voor 2030 zijn onder meer een hogere werkgelegenheid, deelname aan levenslang leren en de vermindering van armoede en sociale uitsluiting. De rechtsbasis hiervoor ligt voornamelijk in Titels 9, 10 en 11 van het VWEU. ## 2. Instellingen van de Europese Unie De EU wordt bestuurd door verschillende instellingen die taken uitvoeren die hen door de lidstaten via de verdragen zijn opgedragen. Artikel 13 VEU noemt vijf hoofdinstellingen. ### 2.1 Europese Raad De Europese Raad, bestaande uit staatshoofden en regeringsleiders, neemt de belangrijkste beleidsbeslissingen en stelt verdragen op. Beslissingen worden meestal genomen op basis van unanimiteit. ### 2.2 Europese Commissie De Europese Commissie behartigt de belangen van de EU en fungeert als de spil van de Unie. Zij heeft een wetgevende, controlerende en uitvoerende taak. De Commissie stelt begrotingen op, ontwerpt wetgevingsvoorstellen en controleert de naleving van het Europees recht door de lidstaten. ### 2.3 Raad van de Europese Unie De Raad van de Europese Unie, bestaande uit ministers van de lidstaten, heeft een beleidsbepalende rol en speelt een cruciale rol in de totstandkoming van wetgeving. De samenstelling varieert afhankelijk van het beleidsterrein. ### 2.4 Europees Parlement Het Europees Parlement vertegenwoordigt de burgers van de EU en wordt rechtstreeks verkozen. Het heeft belangrijke taken bij de samenstelling van de Europese Commissie, de goedkeuring van de begroting en, cruciaal, bij de wetgevingsprocedure. ### 2.5 Hof van Justitie Het Hof van Justitie van de Europese Unie is de hoogste gerechtelijke instantie en zorgt voor de uitleg en handhaving van het Europees recht. Het Hof kan geschillen oplossen, rechtsbescherming bieden aan burgers en bedrijven, en oordelen over geschonden EU-recht door lidstaten (verdragsschendingsprocedure). Nationale rechters kunnen prejudiciële vragen stellen aan het Hof om de uniforme uitleg van Europees recht te waarborgen. ### 2.6 De Gewone Wetgevingsprocedure De meest gebruikte wetgevingsprocedure in de EU is de gewone wetgevingsprocedure (voorheen medebeslissingsprocedure), beschreven in artikel 294 VWEU. Hierbij nemen de Commissie, het Europees Parlement en de Raad gezamenlijk wetgeving aan. Dit proces verloopt in drie lezingen, waarbij consensus tussen deze instellingen essentieel is. De Raad stemt doorgaans met gekwalificeerde meerderheid, terwijl het Europees Parlement met gewone meerderheid stemt. ## 3. Wetgeving, Doorwerking en Staatsaansprakelijkheid Europees recht is van invloed op nationale rechtsordes en beïnvloedt de rechten en plichten van zowel overheden als burgers. Dit hoofdstuk behandelt de verschillende vormen van Europees recht, hoe deze doorwerken in nationaal recht en de voorwaarden voor staatsaansprakelijkheid bij niet-naleving. ### 3.1 Vormen van Europees Recht Europees recht kan grofweg worden onderverdeeld in drie categorieën: primair Europees recht, secundair Europees recht en jurisprudentie van het Hof van Justitie. * **Primair Europees recht:** Bestaat uit de verdragen (VEU, VWEU), het Handvest van de grondrechten en de algemene beginselen. Dit recht staat hiërarchisch bovenaan en heeft voorrang op alle andere vormen van Europees en nationaal recht. * **Secundair Europees recht:** Omvat wetgevingsinstrumenten zoals verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen en adviezen, die zijn opgesteld op basis van het primair recht om specifieke beleidsdoelstellingen uit te werken. * **Jurisprudentie van het Hof van Justitie:** De uitspraken van het Hof van Justitie hebben gezaghebbende interpretatieve waarde en kunnen nieuwe rechtsregels creëren (juridisch activisme), met name op gebieden als voorrang en directe werking. #### Normenhiërarchie Europees recht kent een duidelijke hiërarchie, waarbij primair recht boven secundair recht en jurisprudentie staat. Europees recht heeft in alle gevallen voorrang op nationaal recht. ### 3.2 Primair Europees Recht Primair Europees recht vormt de basis van de EU en omvat: * **De Verdragen (VEU en VWEU):** Deze verdragen leggen de waarden, doelstellingen, bevoegdheden en institutionele structuur van de EU vast. Het VWEU is het meest omvangrijke en beschrijft de specifieke beleidsterreinen en besluitvormingsprocedures. * **Handvest van de grondrechten:** Dit document waarborgt fundamentele rechten en vrijheden voor burgers binnen de EU. * **Algemene beginselen:** Deze beginselen, zoals proportionaliteit en gelijkheid, worden door het Hof gebruikt voor de interpretatie van Europees recht en kunnen secundaire wetgeving nietig verklaren indien deze ermee in strijd is. ### 3.3 Secundair Europees Recht Secundair Europees recht bevat de gedetailleerde wet- en regelgeving die de EU-instellingen vaststellen. De belangrijkste vormen zijn: * **Verordeningen:** Algemeen toepasselijk, verbindend in al hun onderdelen en rechtstreeks toepasselijk in elke lidstaat, zonder dat nationale implementatie nodig is. * **Richtlijnen:** Verbindend ten aanzien van het te bereiken resultaat, maar laten de vorm en middelen aan de lidstaten over om nationaal recht te harmoniseren. Richtlijnen moeten worden geïmplementeerd binnen een bepaalde termijn. * **Besluiten:** Verbindend in al hun onderdelen en gericht aan specifieke adressaten (lidstaten, bedrijven of burgers). * **Aanbevelingen en Adviezen:** Niet-bindende instrumenten die politieke betekenis hebben en op vrijwillige basis worden opgevolgd. #### Lex specialis derogat legi generali Dit principe stelt dat een specifieke wet voorrang heeft op een algemene wet. In het Europees recht betekent dit dat secundair recht dat een specifieke uitwerking is van primair recht, voorrang heeft boven de algemene verdragsbepalingen. ### 3.4 Harmonisatie en Wederzijdse Erkenning * **Harmonisatie:** Het proces waarbij nationale wetgevingen worden afgestemd om verschillen te verminderen en de interne markt te versterken. * **Wederzijdse Erkenning:** Een mechanisme waarbij lidstaten elkaars nationale wetgeving en producten erkennen als gelijkwaardig, zelfs bij afwezigheid van volledige harmonisatie, om belemmeringen voor het vrije verkeer te verminderen. Dit wordt ook wel het 'oorsprongslandbeginsel' genoemd. ### 3.5 Doorwerking De doorwerking van Europees recht in de nationale rechtsorde is essentieel voor de effectiviteit ervan en wordt gewaarborgd door twee leerstukken: * **Voorrang:** Europees recht heeft altijd voorrang op nationaal recht, zelfs als nationaal recht later tot stand is gekomen (arrest Costa/ENEL). Nationale rechters moeten strijdige nationale wetgeving buiten toepassing laten. * **Directe werking:** Bepaalde bepalingen van Europees recht (met name verordeningen en duidelijke, onvoorwaardelijke bepalingen uit verdragen en richtlijnen na de implementatietermijn) kunnen door burgers en bedrijven rechtstreeks worden ingeroepen bij de nationale rechter, zonder tussenkomst van nationaal recht. #### Verticale en Horizontale Directe Werking * **Verticale directe werking:** Burgers kunnen zich beroepen op Europees recht tegen de overheid. Dit geldt voor verdragsbepalingen, verordeningen en richtlijnen (mits aan de voorwaarden voor directe werking is voldaan). * **Horizontale directe werking:** Burgers kunnen zich in beginsel niet op richtlijnen beroepen tegenover andere burgers. Verdragsbepalingen en verordeningen hebben echter wel horizontale directe werking. ### 3.6 Staatsaansprakelijkheid Lidstaten kunnen aansprakelijk worden gesteld voor schade die burgers lijden als gevolg van schending van Europees recht door de lidstaat zelf, bijvoorbeeld door het niet correct implementeren van een richtlijn. ## 4. De Vier Vrijheden De interne markt van de EU is gebaseerd op vier fundamentele vrijheden: het vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. Deze vrijheden zijn cruciaal voor economische integratie en concurrentie. ### 4.1 Definities en Onderscheid De vier vrijheden zijn nauw met elkaar verbonden, maar hebben elk hun eigen specifieke toepassingsgebied en regelgeving. Het onderscheid is belangrijk omdat op elke vrijheid specifieke wet- en regelgeving van toepassing is. * **Goederen:** Tastbare, verhandelbare producten. * **Personen:** Omvat werknemers (vrij verkeer van werknemers) en zelfstandig ondernemers/ondernemingen (recht van vestiging). * **Diensten:** Tijdelijk verrichten van werkzaamheden tegen vergoeding, wanneer de andere vrijheden niet van toepassing zijn. * **Kapitaal:** Financiële transacties, waaronder investeringen en betalingen. ### 4.2 Grensoverschrijdend Aspect Voor de toepassing van de vier vrijheden is steeds een **grensoverschrijdend aspect** vereist. Dit betekent dat de situatie een verband moet hebben met meer dan één lidstaat. Zuiver interne aangelegenheden vallen buiten de reikwijdte van het Europees recht. ### 4.3 Vormen van Belemmeringen Belemmeringen van het vrij verkeer kunnen op verschillende manieren optreden: * **Directe discriminatie:** Maatregelen die direct onderscheid maken op basis van nationaliteit. * **Indirecte discriminatie:** Maatregelen die op zichzelf neutraal lijken, maar in de praktijk een discriminerend effect hebben. * **Belemmeringenverbod:** Maatregelen die weliswaar geen onderscheid maken, maar desalniettemin het vrije verkeer beperken. ### 4.4 Uitzonderingen op het Vrij Verkeer De vrijheden zijn niet absoluut en kunnen onder strikte voorwaarden worden beperkt op basis van: * **Verdragsuitzonderingen:** Specifieke gronden genoemd in de verdragen (bv. openbare orde, veiligheid, gezondheid). * **Rule of Reason:** Door het Hof ontwikkelde, niet-limitatieve uitzonderingsgronden, zoals consumentenbescherming of milieubescherming. #### Voorwaarden voor Uitzonderingen Elke beperking op het vrij verkeer moet voldoen aan de volgende cumulatieve voorwaarden: 1. **Niet in strijd met secundair recht:** De maatregel mag niet in strijd zijn met geharmoniseerde EU-wetgeving. 2. **Daadwerkelijke bescherming van publiek belang:** De maatregel moet een legitiem publiek belang dienen en niet louter een privaat economisch belang. 3. **Evenredigheidsbeginsel:** De maatregel moet geschikt en noodzakelijk zijn om het nagestreefde doel te bereiken, en mag niet verder gaan dan strikt noodzakelijk. ## 5. Kartelvorming en Mededingingsrecht Het Europees mededingingsrecht, met name het verbod op kartels (artikel 101 VWEU) en misbruik van machtspositie (artikel 102 VWEU), is essentieel voor het waarborgen van eerlijke concurrentie binnen de interne markt. ### 5.1 Kartelvorming Kartelvorming omvat verboden overeenkomsten tussen ondernemingen die de mededinging beperken of vervalsen, zoals prijsafspraken, marktverdelingen of beperkingen op de verkoop. Dergelijke overeenkomsten zijn verboden als ze het handelsverkeer tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden en tot doel of gevolg hebben dat de mededinging wordt verhinderd, beperkt of vervalst. Er bestaat een uitzondering voor overeenkomsten die bijdragen aan verbetering van productie of distributie, voordelen bieden aan gebruikers, onmisbare beperkingen bevatten en de concurrentie niet uitschakelen. ### 5.2 Misbruik van Machtspositie Artikel 102 VWEU verbiedt het misbruik maken van een machtspositie op de interne markt. Een machtspositie wordt vastgesteld aan de hand van factoren zoals marktaandeel, concurrentiedruk en markttreedrempels. Misbruik kan diverse vormen aannemen, zoals het opleggen van onbillijke prijzen, het beperken van productie of afzet, het toepassen van ongelijke voorwaarden bij gelijkwaardige prestaties, of het koppelen van prestaties. ### 5.3 Toezicht op Fusies en Overnames De Europese Commissie houdt toezicht op fusies en overnames die de concurrentie kunnen belemmeren door het creëren of versterken van een machtspositie. Ondernemingen moeten fusies met een Europese dimensie aanmelden bij de Commissie voordat deze worden uitgevoerd. ### 5.4 Diensten van Algemeen Economisch Belang (DAEB) Voor bepaalde diensten die van cruciaal belang zijn voor de maatschappij, maar die zonder overheidssteun niet winstgevend zouden zijn (diensten van algemeen economisch belang), gelden specifieke regels. Lidstaten kunnen exclusieve rechten toekennen en staatssteun verlenen aan ondernemingen die belast zijn met de uitvoering van DAEB's, mits aan strikte voorwaarden is voldaan, waaronder proportionaliteit en het voorkomen van overcompensatie. ## 6. Staatssteun Staatssteun, gedefinieerd in artikel 107 VWEU, is elke steunmaatregel bekostigd met staatsmiddelen die bepaalde ondernemingen of producties bevoordeelt, het handelsverkeer tussen lidstaten ongunstig beïnvloedt en de mededinging vervalst of dreigt te vervalsen. Staatssteun moet vooraf worden gemeld bij de Commissie en is verboden zonder goedkeuring, tenzij een uitzondering van toepassing is. ### 6.1 Verbod op Staatssteun Het verbod op staatssteun is cruciaal om eerlijke concurrentie binnen de interne markt te waarborgen. Er wordt getoetst aan vijf cumulatieve bestanddelen: steunmaatregel, staatsmiddelen, begunstiging, invloed op handelsverkeer en concurrentievervalsing. De de-minimisuitzondering (tot EUR 200.000 over drie jaar) en specifieke groepsvrijstellingen kunnen van toepassing zijn. ### 6.2 Procedure en Gevolgen Lidstaten moeten voorgenomen steun melden bij de Commissie. De Commissie onderzoekt de steun en kan deze goedkeuren, verbieden of onder voorwaarden toestaan. Onterecht verleende staatssteun moet door de begunstigde onderneming inclusief rente worden terugbetaald. ## 7. De Raad van Europa, EVRM en EHRM De Raad van Europa is een internationale organisatie die losstaat van de EU en zich richt op de bescherming van mensenrechten, democratie en rechtsstaat. Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) is een centraal verdrag van de Raad van Europa, waaronder het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) toezicht houdt op de naleving. ### 7.1 De Raad van Europa De Raad van Europa, opgericht in 1949, heeft 46 lidstaten en streeft naar het beschermen van mensenrechten, democratie en rechtsstaat, en het bevorderen van de Europese culturele identiteit. Het heeft twee belangrijkste organen: het Ministercomité (besluitvormend) en de Parlementaire Vergadering (adviserend). ### 7.2 Het EVRM Het EVRM is een verdrag dat fundamentele burgerlijke en politieke rechten waarborgt. De bescherming van deze rechten is niet absoluut en kent uitzonderingsgronden. Burgers kunnen zich wenden tot de nationale rechter en, na uitputting van nationale rechtsmiddelen, tot het EHRM. ### 7.3 Het EHRM Het EHRM is een permanent rechtscollege dat uitspraken doet over schendingen van het EVRM door lidstaten. De uitspraken zijn bindend en kunnen leiden tot billijke vergoedingen en maatregelen ter preventie van toekomstige schendingen. ## 8. Veelvoorkomende Fouten bij Tentamens * **Verwarring instellingen:** Het verwarren van de Europese Raad, de Raad van de EU en de Raad van Europa. * **Onjuiste toepassing van VWEU-artikelen:** Incorrecte verwijzing naar of interpretatie van specifieke artikelen uit het VWEU. * **Niet onderscheiden van supranationaal en intergouvernementeel:** Onjuist classificeren van de aard van EU-instellingen en hun bevoegdheden. * **Vergeten van de cumulatieve voorwaarden:** Bij het toetsen van juridische concepten zoals staatssteun, kartelvorming of machtsmisbruik, worden vaak niet alle cumulatieve voorwaarden correct toegepast. * **Onderscheid tussen directe en indirecte discriminatie:** Onjuist classificeren van maatregelen als direct of indirect discriminerend. * **Gebrek aan begrip van de SSNIP-test:** Problemen met het afbakenen van relevante markten bij mededingingsrechtelijke vraagstukken. * **Onjuiste toepassing van de uitzonderingen op het vrij verkeer:** Het niet correct toepassen van de verdragsuitzonderingen of de rule of reason, inclusief de geldende voorwaarden. * **Miskenning van de normenhiërarchie:** Het niet correct toepassen van de voorrang van Europees recht op nationaal recht. * **Gebrek aan kennis van jurisprudentie:** Het niet kennen van kernuitspraken van het Hof van Justitie en het EHRM die de toepassing van de wetgeving beïnvloeden. * **Onjuiste toepassing van de definitie 'onderneming':** Het niet correct herkennen van entiteiten die onder deze definitie vallen in het kader van het mededingingsrecht. * **Fouten bij het vaststellen van de aanwezigheid van een grensoverschrijdend aspect:** Dit is een fundamenteel vereiste voor de toepassing van de vier vrijheden. * **Verwarring tussen het doel en gevolg van een overeenkomst:** Cruciaal bij het toepassen van artikel 101 VWEU op kartels. * **Het negeren van de vereiste voorwaarde van 'daadwerkelijk verblijf' voor Unieburgers en hun familieleden bij het beroepen op bepaalde rechten.**

# Algemene begrippenlijst | Term | Definitie | |---|---| | **Acquis Communautaire** | Het geheel aan Europese wetten en regels dat alle lidstaten van de EU moeten respecteren en toepassen in de nationale rechtsorde. | | **Attributiebeginsel** | Het principe dat Europese instellingen enkel bevoegd zijn om op te treden als daarvoor een specifieke grondslag in de Europese verdragen bestaat. | | **Blokkerende minderheid** | Een groep lidstaten binnen de Raad van de Europese Unie die samen voldoende stemmen hebben om de aanname van wetgeving te voorkomen, zelfs als er een gekwalificeerde meerderheid voor het voorstel bestaat. | | **Directe werking** | Het beginsel waarbij burgers en bedrijven zich direct kunnen beroepen op bepaalde bepalingen van Europees recht bij de nationale rechter, zonder dat deze bepalingen eerst omgezet hoeven te zijn in nationale wetgeving. | | **Duurzame relatie** | Een relatie die gekenmerkt wordt door de omstandigheid dat een familielid materieel wordt gesteund door een Unieburger of diens echtgenoot, waarbij de noodzaak van deze steun bestond op het moment dat familieleden verzoeken om hereniging met een EU-onderdaan. | | **Economische activiteit** | Het aanbieden van goederen of diensten, ongeacht het winstoogmerk van de aanbieder, wat kan leiden tot concurrentie tussen marktpartijen. | | **Evenredigheidsbeginsel** | Het beginsel dat overheidsmaatregelen proportioneel moeten zijn aan het nagestreefde doel, waarbij het minst ingrijpende middel moet worden gekozen. | | **Gekwalificeerde meerderheid** | Een stemprocedure binnen de Raad van de Europese Unie waarbij een voorstel wordt aangenomen als een bepaald percentage van de lidstaten (vaak 55%) instemt en deze lidstaten tevens een bepaald percentage van de totale EU-bevolking vertegenwoordigen (vaak 65%). | | **Grensopereert** | Een situatie waarin de grenzen tussen lidstaten van de EU worden overschreden, hetzij door de verplaatsing van personen, goederen, diensten of kapitaal, hetzij door indirecte effecten die de handel tussen lidstaten beïnvloeden. | | **Grensoverschrijdend aspect** | Een vereiste voor de toepassing van Europees recht op het vrij verkeer, waarbij de situatie een verband moet hebben met meer dan één lidstaat. | | **Hardcore kartel** | Een overeenkomst tussen ondernemingen die als primair doel heeft om de mededinging te verstoren, zoals prijsafspraken of marktverdelingen, en die daarom strenger wordt bestraft. | | **Harmonisatie** | Het proces waarbij de wetgeving van de lidstaten op elkaar wordt afgestemd om verschillen te verminderen en een gemeenschappelijke interne markt te creëren. | | **Horizontale overeenkomst** | Een afspraak tussen concurrerende bedrijven die op dezelfde markt opereren, gericht op het beperken of vervalsen van de mededinging. | | **Intergouvernementele organisatie** | Een internationale organisatie waarbij staten samenwerken, maar waarbij de soevereiniteit van de lidstaten grotendeels behouden blijft en beslissingen vaak op basis van unanimiteit worden genomen. | | **Juridisch activisme** | Een rechterlijke praktijk waarbij het Hof van Justitie nieuwe rechtsregels schept door interpretatie van bestaande wetgeving, vaak om de doelstellingen van het Europees recht te bevorderen. | | **Koppelverkoop** | Een commerciële praktijk waarbij de verkoop van één product afhankelijk wordt gesteld van de aankoop van een ander product, wat een vorm van machtsmisbruik kan zijn. | | **Lex generalis** | Een algemene wet die van toepassing is op meerdere situaties. | | **Lex specialis** | Een specifieke wet die voorrang heeft boven een algemene wet, indien de specifieke wet van toepassing is op de situatie. | | **Marktfalen** | Een economische situatie waarin de vrije markt niet leidt tot een efficiënte allocatie van middelen, vaak voorkomend bij diensten van algemeen economisch belang door hoge aanloopkosten of structurele verliezen. | | **Maatregel met onderscheid** | Een overheidsmaatregel die direct onderscheid maakt op basis van nationaliteit, waardoor burgers of producten uit andere lidstaten worden benadeeld. | | **Maatregel zonder onderscheid** | Een overheidsmaatregel die op zichzelf geen onderscheid maakt op basis van nationaliteit, maar wel een discriminerend effect heeft op burgers of producten uit andere lidstaten. | | **Misbruik maken van een machtspositie** | Gedragingen van een onderneming met een dominante marktpositie die de mededinging op de markt verzwakken of verhinderen door middel van ongebruikelijke middelen. | | **Negatieve integratie** | Een strategie van de EU waarbij lidstaten worden verplicht om belemmeringen voor het vrije verkeer binnen de interne markt op te heffen, door middel van verboden ('je mag niet...'). | | **Notificeren** | Het proces waarbij voorgenomen steunmaatregelen door lidstaten bij de Europese Commissie moeten worden gemeld voor goedkeuring. | | **Onderneming** | Elke economische eenheid die een economische activiteit uitoefent, ongeacht haar rechtsvorm of financieringswijze, en die in concurrentie treedt op de markt. | | **Onvoorwaardelijk** | Een bepaling die zonder nadere voorwaarden of regelgeving kan worden ingeroepen, wat een vereiste is voor directe werking. | | **Openbare orde** | Een uitzonderingsgrond die lidstaten toestaat het vrij verkeer te beperken ter bescherming van fundamentele maatschappelijke belangen, zoals veiligheid en stabiliteit, mits de beperking noodzakelijk en proportioneel is. | | **Oranjekaartprocedure** | Een procedure waarbij nationale parlementen een wetsvoorstel van de Europese Commissie kunnen betwisten op basis van het subsidiariteitsbeginsel, wat leidt tot een heroverweging door de Commissie en mogelijke tussenkomst van de Raad en het Europees Parlement. | | **Positieve integratie** | Een strategie van de EU waarbij lidstaten worden verplicht om nationale wetgeving te uniformeren of te harmoniseren om gemeenschappelijke doelstellingen te bereiken, door middel van geboden ('je moet...'). | | **Primair Europees recht** | De basiswetgeving van de Europese Unie, bestaande uit de verdragen (VEU, VWEU), het Handvest van de grondrechten en de algemene beginselen. | | **Proportionaliteitsbeginsel** | Een algemeen rechtsbeginsel dat vereist dat overheidsmaatregelen noodzakelijk en evenredig moeten zijn aan het nagestreefde doel, waarbij het minst ingrijpende middel moet worden gekozen. | | **Recht van vestiging** | Het recht voor burgers en ondernemingen van de ene lidstaat om zich duurzaam te vestigen en economisch actief te zijn in een andere lidstaat, onder dezelfde voorwaarden als nationale burgers of bedrijven. | | **Rechtsbasis** | Een bepaling in het primair Europees recht die de Europese instellingen machtigt om specifieke secundaire wetgeving aan te nemen. | | **Rechtsgevolgen** | De juridische consequenties die voortvloeien uit een bepaalde rechtsbron of bepaling, zoals het creëren van rechten en plichten voor burgers. | | **Relevante markt** | De specifieke markt die wordt afgebakend door zowel het productaanbod (productmarkt) als het geografische gebied (geografische markt), binnen welke concurrentie wordt beoordeeld. | | **Restconcurrentie** | De concurrentie die overblijft op een markt nadat bepaalde afspraken of maatregelen zijn getroffen, waardoor de mededinging niet volledig wordt uitgeschakeld. | | **Roofprijzen** | Het hanteren van prijzen die lager liggen dan de productiekosten, met als doel concurrenten uit de markt te prijzen, wat een vorm van machtsmisbruik is. | | **Secundair Europees recht** | De wetgeving die is afgeleid van het primair Europees recht, bestaande uit verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen en adviezen. | | **Selectiviteitseis** | Een vereiste voor de toepassing van het staatssteunverbod, waarbij de steunmaatregel een specifiek bedrijf, een groep bedrijven of een bepaalde productie moet bevoordelen om als staatssteun te worden aangemerkt. | | **Soevereiniteitsoverdracht** | Het vrijwillig afstaan van beslissingsbevoegdheid door een staat aan een internationale organisatie, wat de autonomie van de staat beperkt. | | **Spoedeisende gevallen** | Situaties die door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) als urgent worden beschouwd en daarom versneld worden behandeld. | | **Staatsmiddelen** | Middelen die afkomstig zijn van de staat of die onder controle van de staat staan, en die worden gebruikt om voordelen aan bedrijven te verstrekken, wat kenmerkend is voor staatssteun. | | **Stand-stillbepaling** | Een regel die voorschrijft dat een voorgenomen steunmaatregel niet mag worden uitgevoerd voordat de Europese Commissie goedkeuring heeft verleend, om concurrentieverstoring te voorkomen. | | **Statische Unieburger** | Een burger van de Unie die woont en werkt in de lidstaat waarvan hij de nationaliteit bezit en die geen gebruik heeft gemaakt van het recht op vrij verkeer naar een andere lidstaat. | | **Subsidiariteitsbeginsel** | Het beginsel dat beslissingen zoveel mogelijk op het laagst mogelijke niveau moeten worden genomen, waarbij de EU alleen bevoegd is als een doelstelling op nationaal niveau niet effectief kan worden bereikt. | | **Supranationale organisatie** | Een internationale organisatie waarvan de beslissingen bindend zijn voor de lidstaten en die verder gaat dan een loutere samenwerking tussen staten, wat betekent dat lidstaten een deel van hun soevereiniteit hebben overgedragen. | | **Tertiair Europees recht** | Uitvoeringshandelingen die worden aangenomen op basis van secundair Europees recht, zoals uitvoeringsverordeningen, om de toepassing ervan te regelen. | | **Titel IV VWEU** | Het gedeelte van het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie dat de bepalingen inzake het vrij verkeer van personen bevat, van artikel 45 tot en met 55. | | **Unieburger** | Eenieder die de nationaliteit van een lidstaat van de Europese Unie bezit, waardoor deze persoon tevens burger van de Unie is met bijbehorende rechten. | | **Universele dienst** | Een dienst die door de overheid wordt aangewezen als zijnde van algemeen belang, waarbij de toegang voor alle burgers gewaarborgd moet zijn tegen een betaalbare prijs, ook al is de dienst op zichzelf niet winstgevend. | | **Verdragsuitzonderingen** | Specifieke bepalingen in de Europese verdragen die lidstaten toestaan om uitzonderingen te maken op de vrijheden van het vrije verkeer, onder strikte voorwaarden zoals bescherming van de openbare orde of veiligheid. | | **Verdragsschendingsprocedure** | Een procedure die de Europese Commissie kan starten tegen een lidstaat die de verplichtingen uit het Europees recht niet nakomt, wat kan leiden tot boetes of andere sancties. | | **Verticale overeenkomst** | Een afspraak tussen ondernemingen die zich in verschillende stadia van dezelfde bedrijfskolom bevinden, zoals tussen een producent en een distributeur, gericht op de verdeling of verkoop van producten. | | **Vormen van belemmeringen** | Maatregelen die de effectieve uitoefening van de vier vrijheden van het vrije verkeer kunnen beperken, onderverdeeld in directe discriminatie, indirecte discriminatie en belemmeringen zonder onderscheid. | | **Vrij verkeer van goederen** | Het beginsel dat de handel in producten tussen lidstaten van de EU niet mag worden belemmerd door nationale maatregelen, en dat alle producten die legaal in één lidstaat in de handel zijn gebracht, in principe vrijelijk in andere lidstaten mogen worden verhandeld. | | **Vrij verkeer van kapitaal** | Het beginsel dat de beweging van kapitaal en betalingen tussen lidstaten van de EU niet mag worden beperkt, inclusief investeringen, leningen en banktransacties. | | **Vrij verkeer van personen** | Het recht voor burgers van de Unie om vrij te reizen en te verblijven binnen de lidstaten, inclusief het recht op werk en vestiging. | | **Vrij verkeer van diensten** | Het recht voor burgers en ondernemingen om tijdelijk diensten te verlenen in andere lidstaten van de EU, onder dezelfde voorwaarden als nationale dienstverleners. | | **Vrijstelling van vergunningsplicht** | Het niet meer hoeven aanvragen van een vergunning voor bepaalde activiteiten, die voorheen wel verplicht was, wat het vrij verkeer kan bevorderen. | | **Vrije termijn** | De eerste drie maanden na aankomst in een andere lidstaat, waarin burgers van de Unie en hun familieleden zonder aanvullende verblijfsvoorwaarden mogen verblijven, mits zij hun identiteit en nationaliteit kunnen aantonen. | | **Volkomen concurrentie** | Een theoretische marktsituatie waarin meerdere bedrijven vergelijkbare producten aanbieden op een transparante markt, wat leidt tot lage prijzen en veel keuzevrijheid voor consumenten. | | **Weerlegbaar rechtsvermoeden** | Een juridisch uitgangspunt waarbij een bepaald feit als bewezen wordt aangenomen, tenzij de partij tegen wie dit wordt gebruikt, het tegendeel kan bewijzen; dit geldt onder andere voor hardcore kartels. | | **Wederzijdse erkenning** | Het beginsel waarbij lidstaten elkaars nationale wetgeving en beslissingen moeten erkennen en gelijkwaardig moeten beschouwen, vooral bij het ontbreken van geharmoniseerde EU-regelgeving. | | **Werkzaamheden ter uitoefening van openbaar gezag** | Functies die de uitoefening van overheidsmacht inhouden, zoals het openbaar bestuur, politie en justitie, die kunnen worden voorbehouden aan burgers van de eigen lidstaat. | | **Yellow card procedure** | Een procedure waarbij nationale parlementen een wetsvoorstel van de Europese Commissie kunnen betwisten op basis van het subsidiariteitsbeginsel, wat leidt tot een heroverweging door de Commissie. |