International Law

# Diplomatic law and its framework Diplomatic law provides the legal framework for international relations, focusing on the privileges and immunities granted to missions and their members to ensure the efficient conduct of diplomacy. ## 1. Diplomatic law and its framework Diplomatic law governs the conduct of international relations and facilitates public international communication. It encompasses a broad body of law derived from various sources, including key treaties, customary international law, and judicial decisions. While not fully codified, it establishes a "self-contained regime" with its own remedies for abuses [5](#page=5) [6](#page=6). ### 1.1 Historical roots and foundational theories Diplomatic law has ancient origins. Historically, the concept of extraterritoriality for foreign missions was prevalent, but has since been discredited. The "representative theory," which identifies representatives with the State itself, has contributed to the rationale for jurisdictional immunities. However, the "functional necessity" theory is now considered the most convincing explanation for modern diplomatic law, emphasizing the need to protect and facilitate international communication for mutual benefit [5](#page=5). > **Tip:** Understanding the evolution of the underlying theories helps explain the rationale behind current diplomatic law principles. ### 1.2 Sources of diplomatic law Key sources of diplomatic law include: * The 1961 Vienna Convention on Diplomatic Relations (VCDR) [5](#page=5). * The 1963 Vienna Convention on Consular Relations (VCCR) [5](#page=5). * The 1969 Convention on Special Missions [5](#page=5). * Treaties concerning the privileges and immunities of representatives to and officials of international organizations, such as the 1946 Convention on the Privileges and Immunities of the UN and the 1947 Convention on the Privileges and Immunities of the Specialized Agencies [5](#page=5). * The 1973 Convention on the Prevention and Punishment of Crimes against Internationally Protected Persons, including Diplomatic Agents [5](#page=5). * Customary international law, which fills gaps where treaties are not fully codified [5](#page=5). * Judicial decisions of international and national courts and tribunals [5](#page=5). ### 1.3 Distinction between types of immunity International law recognizes two basic types of immunity from jurisdiction for State officials and international organizations [5](#page=5): #### 1.3.1 Immunity ratione personae * **Definition:** Immunity enjoyed by certain categories of State officials by virtue of their office, due to the importance of their functions to international relations [5](#page=5). * **Scope:** Covers both official and private acts, as interference with either can impact official functions [5](#page=5). * **Characteristics:** Includes complete personal inviolability (freedom from arrest/detention) and absolute immunity from criminal jurisdiction. Immunity from civil jurisdiction may also be recognized but can be limited for certain private actions [5](#page=5). * **Duration:** Attaches only to enable the proper functioning of the office and lapses when the office-holder leaves office [5](#page=5). #### 1.3.2 Immunity ratione materiae * **Definition:** Immunities that attach to the official acts of State officials, derived from the principle of State immunity [6](#page=6). * **Scope:** Determined by the nature of the acts rather than the office of the official. Covers a narrower range of acts than *ratione personae* but applies to a wider range of actors (potentially all State officials) [6](#page=6). * **Characteristics:** Protects official acts performed while in office, and this immunity subsists even after the individual has ceased official functions [6](#page=6). > **Tip:** Remember that both types of immunity operate as procedural bars to jurisdiction and can be waived by the sending State [6](#page=6). ### 1.4 Non-justiciability and act of State These are distinct from procedural immunities. Non-justiciability asserts that the subject matter of a claim is governed by international law or foreign public law, placing it outside national court competence. These objections to jurisdiction are not mutually exclusive and can coexist with procedural immunities, though procedural immunities are usually addressed first [6](#page=6). ### 1.5 Compliance and rationale for diplomatic law States generally observe diplomatic immunities scrupulously, partly due to the reciprocal nature of diplomatic exchange. Each State, being both a sending and receiving State, has an interest in maintaining the equilibrium between these roles. Despite some abuses, there is no substantial opinion advocating for their abolition or restriction [6](#page=6). ### 1.6 The Vienna Convention on Diplomatic Relations (VCDR) The VCDR, with over 190 parties, is a cornerstone of diplomatic law, codifying the rules for establishing and maintaining diplomatic relations. Its success is attributed to the long-established and stable nature of the law, the role of reciprocity, and careful drafting [6](#page=6) [7](#page=7). #### 1.6.1 Establishing diplomatic relations * **Mutual Consent:** Diplomatic relations are established by mutual consent, as per Article 2 of the VCDR [6](#page=6). * **Establishment of Missions:** This usually involves the exchange of permanent diplomatic missions [7](#page=7). #### 1.6.2 Functions of a diplomatic mission Article 3 of the VCDR outlines the primary functions: * Representing the sending State [6](#page=6). * Protecting the interests of the sending State and its nationals [6](#page=6). * Negotiating with the government of the receiving State [6](#page=6). * Ascertaining and reporting on conditions and developments in the receiving State [7](#page=7). * Promoting friendly relations and developing economic, cultural, and scientific ties [7](#page=7). #### 1.6.3 Appointment and accreditation of diplomatic agents * **Head of Mission:** The appointment of a head of mission requires prior *agrément* (consent) from the receiving State, due to the sensitivity and need for personal acceptability [7](#page=7). * **Other Diplomatic Agents:** Prior consent is not required for other diplomatic agents (except defense attachés), but notification of arrival and departure is necessary [7](#page=7). * **Persona Non Grata:** The receiving State can declare any member of a mission *persona non grata* (unacceptable) without giving reasons, requiring the sending State to recall them or terminate their functions [7](#page=7). #### 1.6.4 Privileges and facilities granted to the mission * **Premises:** Mission premises are inviolable; receiving State agents cannot enter without consent. Exceptions for extreme emergencies were rejected to prevent abuse. The receiving State has a special duty to protect mission premises from intrusion and prevent disturbances [7](#page=7). > **Example:** In the Tehran Hostages case, Iran was held responsible for failing to protect the US Embassy premises and its occupants [7](#page=7). * **Archives:** Mission archives are inviolable [7](#page=7). * **Communication:** Free communication is guaranteed, including inviolability of official correspondence, diplomatic bags, and protection of diplomatic couriers [7](#page=7). > **Note:** The inviolability of premises is generally understood to be conditioned by the lawfulness of their use, though forcible entry on grounds of self-defense has been a debated exception [7](#page=7). #### 1.6.5 Privileges and immunities of members of the mission Articles 29-39 cover privileges and immunities for mission members, including jurisdictional immunities, inviolability of private residences, and exemptions from taxes and national service. These are granted to ensure efficient mission performance, not for personal benefit [8](#page=8). > **Tip:** These rights and privileges must be given effect in national law, such as through the Diplomatic Privileges Act 1964 in the UK [8](#page=8). #### 1.6.6 Duties of diplomatic agents towards the receiving State In return for privileges and immunities, diplomatic agents owe certain duties: * Respect the laws and regulations of the receiving State [8](#page=8). * Do not interfere in the internal affairs of the receiving State [8](#page=8). * Conduct official business through the Ministry of Foreign Affairs or agreed ministries [8](#page=8). * Do not use mission premises in a manner incompatible with mission functions [8](#page=8). * Do not practise professional or commercial activity for personal profit in the receiving State [8](#page=8). #### 1.6.7 Termination of diplomatic functions Articles 43-46 address arrangements for the termination of diplomatic functions and severance of diplomatic relations [8](#page=8). ### 1.7 Jurisdictional immunities under the VCDR The VCDR categorizes staff members with varying degrees of immunity: * **Diplomatic Agents and their families:** * Enjoy *ratione personae* immunity [8](#page=8). * Grant personal inviolability (freedom from arrest/detention) [8](#page=8). * Absolute immunity from criminal jurisdiction [8](#page=8). * Immunity from civil and administrative jurisdiction, with three exceptions: * Real actions concerning immovable property in the receiving State (unless held for the mission) [8](#page=8). * Succession cases where the agent acts as a private person [8](#page=8). * Actions relating to professional or commercial activity exercised outside official functions [8](#page=8). > **Example:** Divorce and custody proceedings are generally subject to diplomatic immunity, though exceptions can apply [8](#page=8). * **Administrative and technical staff and their families (not nationals/permanent residents):** * Enjoy similar personal inviolability and immunity from criminal jurisdiction as diplomatic agents [8](#page=8). * Immunity from civil jurisdiction does not extend to acts performed outside their duties [8](#page=8). * **Service staff (not nationals/permanent residents):** * Enjoy *ratione materiae* immunity in respect of acts performed during their duties [8](#page=8). * **Diplomatic agents who are nationals or permanent residents of the receiving State:** * Enjoy *ratione materiae* immunity for official acts performed in the exercise of their functions [8](#page=8). * **All members enjoying immunity while in office:** * Retain immunity *ratione materiae* for acts performed in the exercise of their functions even after leaving office [8](#page=8). > **Note:** Immunities under the VCDR generally apply to the jurisdiction of the receiving State. However, Article 40 requires third States to accord inviolability and necessary immunities to diplomatic agents in transit [8](#page=8). ### 1.8 Remedies in cases of abuse The VCDR provides remedies to balance the derogation from receiving State jurisdiction: * **Waiver of Immunity:** Jurisdictional immunities are procedural bars and can be waived by the sending State. Waiver must be express and is a prerogative of the sending State, not the individual diplomat [8](#page=8). * **Duty to Respect Law:** Members of diplomatic missions are obligated to respect the laws of the receiving State. If immunity is waived, local courts may exercise jurisdiction [8](#page=8). --- # Jurisdictional immunities of state officials This topic examines the distinct immunities afforded to state officials under international law, distinguishing between personal immunities and those covering official acts, and their complex interplay with international criminal law. ### 2.1 Categories of state officials and their immunities International law recognizes varying levels of immunity for state officials, largely based on their rank and functions, with a distinction between immunity *ratione personae* (personal immunity) and *ratione materiae* (immunity for official acts). #### 2.1.1 Heads of State Heads of State enjoy comprehensive immunity from foreign criminal jurisdiction and inviolability, which protects them from any act of authority that would hinder their duties. This immunity is largely considered an extension of the diplomatic agent's inviolability as codified in Article 29 of the Vienna Convention on Diplomatic Relations (VCDR). In the UK, Section 20 of the State Immunity Act 1978 equates the position of a foreign Head of State with that of a head of a diplomatic mission. Immunity from civil jurisdiction is determined by whether the act was performed in an official or personal capacity [11](#page=11). * **Waiver:** The immunity of a Head of State can be waived by the Head of State themselves or by their State [11](#page=11). * **Post-office:** Upon leaving office, Heads of State retain immunity *ratione materiae* for their official acts, similar to former diplomats. The extent of this immunity was notably examined in the *Pinochet* case [12](#page=12) [17](#page=17). #### 2.1.2 Heads of Government and Ministers for Foreign Affairs Heads of Government and Ministers for Foreign Affairs generally enjoy immunity from jurisdiction *ratione personae* to the same extent as Heads of State, owing to their comparable roles in representing their States internationally [12](#page=12). * **Arrest Warrant Case:** The International Court of Justice (ICJ) in the *Arrest Warrant* case affirmed that an incumbent Foreign Minister enjoys complete personal inviolability and absolute immunity from criminal jurisdiction *ratione personae* throughout their tenure. This immunity applies regardless of whether the acts were private or official, performed before or after taking office, or whether the minister was on an official or private visit [12](#page=12). * **Scope:** This immunity can be invoked in any State, unlike diplomatic immunity which is primarily limited to the receiving State. Crucially, the ICJ found no exception to this immunity for international crimes such as war crimes or crimes against humanity [12](#page=12) [16](#page=16). * **Waiver:** The immunity of a Foreign Minister can be waived by their State [12](#page=12). * **Extension:** Similar immunities are presumed to apply to Heads of Government, and potentially to other ministers or senior officials, depending on their involvement in international relations [12](#page=12) [13](#page=13). #### 2.1.3 Other State Officials All state officials and former officials, in principle, enjoy immunity *ratione materiae* for their official acts under the doctrine of State immunity. This is because a State can only act through its individual agents, and their official acts can engage the State's international responsibility [13](#page=13). * **Rationale:** This immunity prevents individuals from circumventing State immunity by suing the official acting on behalf of the State [13](#page=13). * **UK Practice:** In the UK, the State Immunity Act 1978 provides protection to employees and officers of a foreign State under the same cloak as protects the State itself. This was upheld in cases like *Propend Finance v Sing* and *Jones v Ministry of the Interior of the Kingdom of Saudi Arabia* [13](#page=13). * **US Practice:** In contrast, the US Supreme Court in *Samantar v Yousuf* found that immunity *ratione materiae* for individuals is not governed by the Foreign Sovereign Immunities Act (FSIA) but by common law, with the possibility of a "suggestion of immunity" from the State Department [14](#page=14). * **Criminal Jurisdiction:** Regarding criminal jurisdiction, the International Law Commission's work highlights debates on exceptions to immunity *ratione materiae*, particularly for international crimes. The traditional view is that immunity for official acts is absolute, unless the crime occurs in the territory of the forum State without its consent to the official's presence or activities. However, proposals for broader exceptions to immunity have been made, though not yet universally adopted [14](#page=14). #### 2.1.4 Special Missions The UN Convention on Special Missions outlines privileges and immunities for members of special missions, broadly mirroring the VCDR. Representatives of the sending State in a special mission and its diplomatic staff enjoy personal inviolability and jurisdictional immunities equivalent to diplomatic agents. Immunity *ratione materiae* for official acts continues after the mission concludes [10](#page=10). * **Customary Law:** Given the limited participation in the Convention, customary international law, often reflected in domestic case law, plays a significant role. Key requirements for special mission immunity include the temporary nature of the mission, representation of the State, and the consent of the receiving State to the mission as such [10](#page=10). * **UK Practice:** The UK's practice, as seen in *Khurts Bat v Investigating Judge of the Federal Court of Germany*, emphasizes the vital need for prior consent from the receiving State to a special mission. The government's consent, often evidenced by a certificate, is a matter for executive decision [10](#page=10). ### 2.2 Types of Jurisdictional Immunities Immunities are broadly categorized based on their temporal and substantive scope. #### 2.2.1 Immunity *ratione personae* (personal immunity) This type of immunity attaches to an individual by virtue of their office or status and is generally enjoyed by high-ranking officials such as Heads of State, Heads of Government, Ministers for Foreign Affairs, diplomatic agents, and members of special missions. It typically grants absolute immunity from criminal jurisdiction and personal inviolability for the duration of their office or mission [10](#page=10) [11](#page=11) [12](#page=12) [16](#page=16). #### 2.2.2 Immunity *ratione materiae* (immunity for official acts) This immunity covers acts performed by state officials in their official capacity. It is distinct from personal immunity and subsists even after the official leaves office or the mission ends. The rationale is to protect the State's immunity from being undermined by proceedings against its officials for acts taken on behalf of the State [10](#page=10) [12](#page=12) [13](#page=13) [14](#page=14). > **Tip:** Immunity *ratione materiae* is fundamentally an immunity of the State, not the individual. Therefore, the State that the official serves must assert this immunity for it to be given effect [14](#page=14). ### 2.3 Limitations and Exceptions, particularly concerning serious international crimes The interplay between jurisdictional immunities and the prosecution of serious international crimes has been a significant area of legal development and debate. #### 2.3.1 Immunity and Impunity Distinguished It is crucial to distinguish between immunity and impunity. While immunities serve the functional needs of States and international organizations, they are not intended to shield individuals from accountability for serious international crimes. The sending State or employer international organization can waive immunities [16](#page=16). #### 2.3.2 Exceptions to *ratione personae* immunity While immunity *ratione personae* for serving high officials is generally considered an absolute bar to criminal jurisdiction for the duration of their office, even for serious international crimes, there are circumstances where prosecution can proceed: * **Prosecution by own State:** Office-holders can be prosecuted by the courts of their own State [16](#page=16). * **Waiver by State:** Immunity can be waived by the office-holder's State [16](#page=16). * **Post-office:** Upon leaving office, former office-holders may be prosecuted for acts committed prior to or subsequent to their period of office, or for private acts during their tenure [16](#page=16). * **International Criminal Courts:** Prosecution by certain international criminal courts with jurisdiction is possible [16](#page=16). #### 2.3.3 Immunity *ratione materiae* and serious crimes The application of immunity *ratione materiae* to serious international crimes has been particularly contentious. * **The Pinochet Case:** The arrest of General Pinochet, a former Head of State, in the UK on extradition charges for torture raised critical questions about immunity *ratione materiae* for official acts. The House of Lords, by a majority, rejected Pinochet's plea of immunity in respect of torture allegations [17](#page=17). * **Implied Waiver Argument:** Some judges based their decision on an implied waiver of immunity by States parties to the Torture Convention, arguing that otherwise, the Convention's aim would be undermined [17](#page=17). * **Broader Argument:** Other judges argued that individual responsibility for grave international crimes is distinct from State responsibility and cannot be opposed by immunity *ratione materiae*, as the purpose of this immunity is to protect the State's immunity, not an individual's culpability for crimes like torture [17](#page=17). * **Scope and Debate:** The extent to which the exception established in *Pinochet* can apply to other international crimes and other immunities *ratione materiae* remains debated, with no firm international consensus. While the ICJ in the *Arrest Warrant* case noted that a former Foreign Minister might be liable for private acts during their tenure, its comments on official acts for serious crimes have been subject to differing interpretations. Some scholars argue that immunity *ratione materiae* does not apply to international crimes as defined in the Statute of the International Criminal Court [17](#page=17). > **Example:** The *Pinochet* case demonstrated how international criminal law's evolution, particularly concerning crimes like torture, can challenge traditional notions of immunity *ratione materiae*, leading to exceptions based on implied waiver or the inherent gravity of the crimes themselves. #### 2.3.4 *Ratione personae* vs. *Ratione materiae* in relation to crimes * **Serving Officials:** *Ratione personae* immunity for serving Heads of State, Heads of Government, and Foreign Ministers generally acts as an absolute bar to foreign criminal jurisdiction, even for serious international crimes, unless waived [16](#page=16). * **Former Officials:** For former officials, immunity *ratione materiae* for official acts is more vulnerable to exceptions, particularly concerning crimes like torture, as established in the *Pinochet* case. However, the application to other international crimes is less settled [17](#page=17). ### 2.4 Immunities of Officials of International Organizations Officials of international organizations enjoy immunities that, while inspired by those granted to States and their officials, differ due to the unique nature of these organizations [15](#page=15). * **Functional Necessity:** Immunities for international organization officials, like diplomatic immunities, are based on functional necessity, ensuring the organization can operate independently [15](#page=15). * **Key Differences from Diplomatic Immunity:** * Officials of international organizations may need immunity against their own States of nationality, which is less common for diplomatic agents [15](#page=15). * There is no "sending State" for international organization officials, necessitating alternative procedures like international disciplinary measures or waiver of immunity [15](#page=15). * The principle of reciprocity does not operate in the same way [15](#page=15). * **UN Example:** Under the Convention on the Privileges and Immunities of the UN : * The Secretary-General and Assistant Secretaries-General have ambassadorial status and enjoy equivalent *ratione personae* immunities [15](#page=15). * Other officials enjoy immunity *ratione materiae* in respect of their official acts [15](#page=15). * Experts on mission have immunity *ratione materiae* and personal inviolability for travel [15](#page=15). * **Waiver:** The Secretary-General of the UN has the right and duty to waive immunity if it impedes justice without prejudicing the organization's interests [15](#page=15). * **Determination of "Official Act":** Determining what constitutes an "official act" can be crucial. The ICJ in the *Cumaraswamy* case suggested that a finding by the Secretary-General concerning immunity creates a presumption that national courts should only set aside for compelling reasons [15](#page=15). --- # Immunities of international organizations and their officials This section explores the distinct immunities granted to international organizations and their personnel, emphasizing their functional necessity and specific provisions for UN officials [15](#page=15). ### 3.1 Nature and basis of immunities International organizations, unlike states, do not typically possess their own territory or population and do not perform all governmental functions. Their immunities, while inspired by diplomatic immunities, differ in scope due to these distinctions. The primary basis for these immunities is functional necessity, ensuring the organization can operate independently [15](#page=15). ### 3.2 Differences from diplomatic immunities Several key differences distinguish the immunities of international officials from those of diplomatic agents [15](#page=15): * **Nationality:** Diplomatic agents from the receiving state may have restricted immunities, whereas officials of international organizations may require immunity against their own state of nationality. While not all states grant full immunities to their nationals employed by international organizations, limitations often pertain to fiscal matters or national service rather than immunity from legal process [15](#page=15). * **Sending State:** For diplomatic agents, the sending state remains a point of recourse, but international officials lack a "sending state" in the same sense, necessitating internal disciplinary procedures or waiver of immunity [15](#page=15). * **Reciprocity:** The principle of reciprocity, central to diplomatic law between states, does not operate identically for international organizations [15](#page=15). Therefore, the immunities of international organizations are assessed based on their specific functional needs, rather than a direct assimilation with diplomatic immunities [15](#page=15). ### 3.3 Immunities for UN personnel The Convention on the Privileges and Immunities of the UN 1946 categorizes UN staff members concerning their immunities [15](#page=15): * **Secretary-General and Assistant Secretaries-General:** Accorded ambassadorial status and enjoy equivalent immunities *ratione personae* (personal immunities) [15](#page=15). * **Other Officials:** Enjoy immunity from legal process in respect of their official acts, meaning immunity *ratione materiae* (material immunity) [15](#page=15). * **Experts on Mission:** Undertaking temporary missions for the UN are granted immunity from suit for their official acts (*ratione materiae*) and a specific grant of personal inviolability to facilitate free travel for their mission [15](#page=15). > **Tip:** *Ratione personae* immunity protects individuals due to their status or office, while *ratione materiae* immunity protects them in relation to their official actions. ### 3.4 Purpose and waiver of immunity Immunities for officials and experts are not for personal benefit but for the benefit of the organization itself. The Secretary-General holds the right and duty to waive the immunity of any official if it impedes justice and can be waived without prejudice to the organization's interests [15](#page=15). ### 3.5 Determination of official acts A critical question arises when officials have *ratione materiae* immunity: who determines if an act is "official"? In many instances, ordinary criminal jurisdiction may apply if the offense is clearly not an official act, as seen in espionage cases during the Cold War where such activities were not considered official [15](#page=15). However, when disputes arise regarding the nature of an act, the International Court of Justice (ICJ) in the *Cumaraswamy* case provided a nuanced approach [15](#page=15): * National courts should be immediately notified of any finding by the Secretary-General concerning immunity [15](#page=15). * Such a finding creates a presumption that national courts must give the greatest weight to and can only set aside for the most compelling reasons [15](#page=15). This approach aims to balance the interests of the organization and local jurisdiction, with the ultimate decision resting with the national court to determine if compelling reasons exist to rebut the presumption [16](#page=16). > **Example:** An international official accused of a crime might claim immunity if the alleged act was performed as part of their official duties. The UN Secretary-General's determination on whether the act was official would create a strong presumption for the national court to consider. ### 3.6 Immunities and serious crimes While immunities serve the organization, international law has evolved to impose obligations on individuals for serious international crimes. This raises questions about integrating these individual criminal responsibilities with the immunities of state officials [16](#page=16). #### 3.6.1 *Ratione personae* immunity for state officials The ICJ in the *Arrest Warrant* case held that under customary international law, no exception to *ratione personae* immunity exists for serving Heads of State, Heads of Government, Foreign Ministers, diplomatic agents, and members of special missions concerning war crimes or crimes against humanity, unless waived by the sending state. This absolute bar is due to the importance of their functions in maintaining international relations [16](#page=16). However, the Court stressed that immunity is distinct from impunity, and prosecution may still occur in several circumstances [16](#page=16): * Prosecution by the official's own state [16](#page=16). * Waiver of immunity by the official's state [16](#page=16). * Prosecution after the official leaves office for acts prior to, subsequent to, or private acts during their tenure [16](#page=16). * Prosecution by certain international criminal courts with jurisdiction [16](#page=16). > **Tip:** The *Arrest Warrant* case is a landmark decision clarifying the scope of immunity for high-ranking state officials concerning international crimes. --- # The interplay between immunities and serious international crimes The tension between functional immunities for state officials and individual criminal responsibility for grave international crimes is a complex and evolving area of international law, seeking to reconcile the need for effective international relations with the imperative to end impunity [4](#page=4). ### 4.1 Rationale and Evolution of Immunities Immunities enjoyed by state and international organization officials are not for personal benefit but serve to facilitate the processes of communication and cooperation essential for international relations. While historically international law focused on states, there has been a significant shift towards imposing obligations on individuals, particularly concerning serious international crimes that offend international public order. This has led to a determination to end impunity for such crimes through extraterritorial jurisdiction and the establishment of international criminal tribunals. Consequently, the immunities of state officials in relation to international crimes have faced increased scrutiny [16](#page=16) [4](#page=4). ### 4.2 Distinguishing Immunity from Impunity It is crucial to distinguish between immunity and impunity. Immunities can generally be waived by the sending state or employer international organization, as they are granted for the benefit of the entity represented, not the individual [16](#page=16). > **Tip:** The shift towards individual criminal responsibility for serious international crimes has created a fundamental tension with the traditional regime of functional immunities. ### 4.3 Immunities *ratione personae* Immunities *ratione personae* pertain to specific high-ranking officials, such as Heads of State, Heads of Government, Foreign Ministers, diplomatic agents, and members of special missions. In the absence of waiver by the sending state, these immunities generally present an absolute bar to the criminal jurisdiction of national courts during the official's tenure. This is to prevent their functions in maintaining international relations from being jeopardized [16](#page=16). However, the International Court of Justice (ICJ) in the *Arrest Warrant* case clarified that immunity is not impunity and outlined four circumstances where *ratione personae* immunity would not prevent prosecution [16](#page=16): 1. Prosecution by the courts of their own state [16](#page=16). 2. Waiver of immunity by their state [16](#page=16). 3. Prosecution after leaving office for acts prior to, subsequent to, or private acts during their period of office [16](#page=16). 4. Prosecution by certain international criminal courts with jurisdiction [16](#page=16). The ICJ's ruling in the *Arrest Warrant* case concluded that under customary international law, no exception to *ratione personae* immunity exists for war crimes or crimes against humanity for a serving Foreign Minister. National legislation, such as the former Belgian Act of 1999 which disallowed immunity for war crimes, crimes against humanity, and genocide, was considered exceptional and not indicative of an emerging rule of general international law, especially after its repeal and amendment [16](#page=16). ### 4.4 Immunities *ratione materiae* Immunities *ratione materiae* cover official acts performed by an official during their tenure. The arrest of former Chilean President General Pinochet in 1998 brought this issue to the forefront. The House of Lords in the *Pinochet* case considered whether a former Head of State could resist extradition based on immunity for official acts, despite no longer being in office [17](#page=17). By a majority of six to one, the House of Lords rejected the plea of immunity in respect of torture allegations. Three judges relied on an implied waiver of immunity, arguing that states parties to the Torture Convention must have intended such a waiver, otherwise, the international criminalization of torture would be undermined. The other three judges based their reasoning more broadly on the principle that individual responsibility for serious international crimes cannot be defeated by *ratione materiae* immunity. They argued that this immunity protects the state's own immunities by preventing national courts from adjudicating on the responsibility of another state without consent. However, as this immunity concerns state responsibility, it cannot be invoked for an individual's own criminal responsibility under international law [17](#page=17). > **Example:** The *Pinochet* case highlighted the conflict between *ratione materiae* immunity and the international community's commitment to prosecute egregious international crimes like torture. In English law, the *Pinochet* case is considered authority for the proposition that there is an exception to *ratione materiae* immunity for former Heads of State concerning official acts of torture, provided the relevant states are parties to the Torture Convention. The House of Lords also found that Pinochet's *ratione materiae* immunity from civil process remained unaffected, as individual criminal responsibility for torture under the Convention represented a distinct basis of responsibility to which official act immunity did not extend [17](#page=17). The extension of this exception to other international crimes and immunities *ratione materiae* for other officials remains debated. The ICJ in the *Arrest Warrant* case commented that a former Foreign Minister would be liable to prosecution for private acts during their tenure, and potentially for official acts if the court's jurisdiction was applicable. Some scholars have criticized this statement for its narrowness, suggesting it might imply that former Foreign Ministers retain *ratione materiae* immunity for serious international crimes. Conversely, some judges in their separate opinion suggested a trend where serious international crimes are not covered by *ratione materiae* immunity for former officials [17](#page=17). The Swiss case of *Nezzar* involved an Algerian accused of crimes against humanity and war crimes, where the Swiss Federal Criminal Court rejected a claim to *ratione materiae* immunity, deeming it inconsistent with the international criminalization of such serious crimes. However, this case might be distinguishable as the state did not assert immunity on behalf of Nezzar [18](#page=18). The International Law Commission (ILC) proposed Draft Article 7, suggesting that *ratione materiae* immunity should not apply to genocide, crimes against humanity, war crimes, apartheid, torture, and enforced disappearance. This proposal faced significant opposition and was only provisionally adopted, with many states criticizing it as arbitrary and unsupported by state practice [18](#page=18). ### 4.5 Immunities before International Criminal Courts The development of international criminal courts is a crucial step in combating impunity. While immunities are generally not available before these courts, with exceptions outlined in Article 98 of the Rome Statute the precise application depends on the court's establishment and statute [18](#page=18) [19](#page=19). The Statutes of the Nuremberg and Tokyo Tribunals, ICTY, ICTR, Rome Statute (ICC), and SCSL all contain provisions stating that official capacity shall not exempt individuals from criminal responsibility. These provisions are generally aimed at negating substantive defenses based on official position rather than procedural immunities. Article 27 of the Rome Statute explicitly states that immunities under international law shall not bar the jurisdiction of the ICC [18](#page=18) [2](#page=2). However, for tribunals established by treaty, such as the ICC, states must consent to be bound. Article 98 of the Rome Statute preserves the state and diplomatic immunities of officials and property of third states, meaning officials of non-party states might claim immunity unless waived or unless a Security Council resolution mandates otherwise [18](#page=18) [1](#page=1). Tribunals established by the UN Security Council under Chapter VII of the UN Charter, like the ICTY and ICTR, have a different legal basis. Their statutes not only allow these tribunals to adjudicate but also provide a legal basis for UN member states to deny immunity to individuals when arresting or transferring them pursuant to tribunal orders [18](#page=18). The ICC's Pre-Trial Chamber in *The Prosecutor v Omar Hassan Ahmad Al Bashir* held that Al Bashir's position as Head of State of Sudan, a non-party to the Rome Statute, did not bar the Court's jurisdiction. The Chamber emphasized that ending impunity was a core goal of the Rome Statute and that Article 27 effectively limited exemptions and immunities. Security Council Resolution 1593 a binding resolution under Chapter VII, obliged Sudan to cooperate fully, overriding other obligations under Article 103 of the UN Charter. This resolution was interpreted as assimilating Sudan's position with that of a state party, obligating cooperation with arrest and surrender requests [19](#page=19) . > **Tip:** The interplay between Security Council referrals and Article 98 of the Rome Statute is crucial for understanding how immunities are treated in cases involving non-party states. The resolution of these conflicting priorities at the national level is still evolving. While *ratione personae* immunities for certain high office-holders generally exempt them from national proceedings, this may not apply to international proceedings, especially when states have accepted an international court's jurisdiction or the Security Council has removed immunity. For former office-holders, *ratione materiae* immunity for official acts may exceptionally not apply in cases of certain international crimes, most notably torture [19](#page=19). --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Diplomatic Law | The body of law governing the conduct of international relations and the facilitation of communication processes at the public international level, including the privileges and immunities of diplomatic missions and their staff. | | Vienna Convention on Diplomatic Relations (VCDR) | A multilateral treaty that codifies the rules of diplomatic law, establishing a legal framework for the conduct of diplomatic relations between states, including the establishment and functions of diplomatic missions and the privileges and immunities of their members. | | Consular Law | The branch of international law that governs the functions, privileges, and immunities of consular officers and posts, which primarily focus on administrative and technical matters, as well as representing state interests and assisting nationals abroad. | | Vienna Convention on Consular Relations (VCCR) | A multilateral treaty that consolidates and codifies the basic rules governing consular relations between states, outlining the functions and immunities of consular officers. | | Special Missions | Temporary missions, representing a state, sent to another state for the purpose of dealing with specific questions or performing a specific task, often involving direct contact between senior officials or experts. The 1969 UN Convention on Special Missions codifies norms for their conduct. | | Immunity Ratione Personae | Immunity enjoyed by certain categories of state officials by virtue of their office, typically providing personal inviolability and absolute immunity from criminal jurisdiction, covering both official and private acts, and lapsing when the office-holder leaves office. | | Immunity Ratione Materiae | Immunity that attaches to the official acts of state officials, derived from the principle of state immunity. This immunity is determined by the nature of the acts rather than the office of the official, covers a narrower range of acts than immunity ratione personae but subsists even after the individual has ceased to hold office. | | Persona Non Grata | A status declared by a receiving state indicating that a diplomatic agent or member of a mission is unacceptable, without requiring the giving of reasons. The sending state is then obligated to recall the person or terminate their functions. | | Act of State Doctrine | A legal principle that the courts of a country will not sit in judgment on the validity of the acts of a foreign sovereign government committed within its own territory. | | Functional Necessity Theory | A rationale for diplomatic immunities suggesting that international cooperation between states depends on effective communication processes, and thus international law must protect and facilitate these processes to ensure benefits flow from cooperation. | | Sovereign Immunity | The principle that a sovereign state is immune from the jurisdiction of foreign courts. This doctrine has evolved, with a trend towards restrictive immunity, distinguishing between acts jure imperii (sovereign acts) and jure gestionis (commercial acts). | | International Criminal Law | The body of law that addresses international crimes such as genocide, crimes against humanity, war crimes, and torture. It focuses on individual criminal responsibility for acts that offend international public order. | | Impunity | Exemption from punishment or freedom from the injurious consequences of an action. In the context of international law, it refers to perpetrators of serious international crimes escaping justice. | | Jus Cogens | Peremptory norms of general international law from which no derogation is permitted. These are fundamental principles of international law, such as the prohibition of torture and genocide. | | Erga Omnes | Obligations owed by states to the international community as a whole. These are obligations of concern to all states, such as the prohibition of aggression and genocide. | | International Court of Justice (ICJ) | The principal judicial organ of the United Nations, responsible for settling legal disputes submitted to it by states and giving advisory opinions on legal questions referred to it by authorized United Nations organs and specialized agencies. | | International Criminal Court (ICC) | An intergovernmental organization and international tribunal founded in 2002 by the Rome Statute of the International Criminal Court. It prosecutes individuals for the gravest international crimes: genocide, crimes against humanity, war crimes, and the crime of aggression. | | Waiver of Immunity | The voluntary relinquishment of a right or privilege, such as immunity from jurisdiction, by the state or individual entitled to it. Waiver must be express and is typically a prerogative of the sending state or the organization. | | Official Acts | Actions performed by a state official or agent in the course of carrying out their governmental duties and responsibilities. Immunity ratione materiae typically applies to these acts. | | Personal Inviolability | The principle that the person of a diplomatic agent or certain other high officials shall be inviolable, meaning they cannot be subjected to arrest or detention and must be treated with due respect. | | Head of State | The chief public representative of a sovereign state. International law recognizes that Heads of State exercise important powers in international relations ex officio. | | Head of Government | The head of the executive branch of government in a state, often a prime minister or president. | | Minister for Foreign Affairs | The minister responsible for a state's foreign policy and international relations. | | State Immunity Act 1978 | UK legislation that provides for the immunity of foreign states from the jurisdiction of UK courts, including provisions for the immunity of state officials acting in their official capacity. | | Foreign Sovereign Immunities Act (FSIA) | US federal law that provides the sole basis for acquiring jurisdiction over a foreign state in the US courts. It also governs the immunity of foreign officials from US jurisdiction. | | Torture Convention | The United Nations Convention Against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment. It defines torture and obligates states parties to prevent and punish acts of torture. | | Arrest Warrant Case (DRC v Belgium) | A landmark International Court of Justice case concerning the arrest warrant issued by Belgium against the incumbent Foreign Minister of the Democratic Republic of Congo, clarifying the scope of immunity ratione personae for serving high officials. | | Jurisdictional Immunities of the State | A case before the ICJ concerning whether Italy could exercise jurisdiction over Germany in relation to acts committed by the German military during WWII, examining the relationship between state immunity and jus cogens norms. | | Pinochet Case | A series of legal cases involving former Chilean dictator Augusto Pinochet, famously concerning whether he could claim immunity ratione materiae for acts of torture committed during his presidency, and the implications for international criminal justice. | | Universal Jurisdiction | The principle that certain international crimes are so heinous that any state has the right and duty to prosecute perpetrators, regardless of where the crime was committed or the nationality of the perpetrator or victim. |

# Introductie tot Europees recht Dit onderwerp introduceert Europees recht als een autonome rechtsorde, onderscheidt het van klassiek internationaal en nationaal recht, en bespreekt de fundamentele waarden waarop de EU is gebaseerd, evenals de methoden om relevante informatiebronnen te vinden. ### 1.1 Het concept van Europees recht als autonome rechtsorde Europees recht wordt gekenmerkt als een **autonome rechtsorde**. Dit betekent dat het losstaat van zowel het klassieke internationaal recht als het nationaal recht. #### 1.1.1 Onderscheid met klassiek internationaal recht * Klassiek internationaal recht is primair gebaseerd op verdragen tussen soevereine staten en de organen die zij oprichten. * Hoewel de oprichting van de EU en haar verdragen in eerste instantie via het internationaal recht tot stand komen, heeft het Europees recht zich ontwikkeld tot een systeem met eigen, specifieke spelregels die afwijken van het traditionele internationale recht. #### 1.1.2 Onderscheid met nationaal recht * Europees recht is ook autonoom ten opzichte van nationaal recht. Dit houdt in dat EU-recht niet simpelweg een deelverzameling is van nationaal recht, maar een eigen status en bindende kracht heeft binnen de lidstaten. * De autonomie betekent niet dat het Europees recht op alle domeinen volledig door alle lidstaten wordt toegepast. Er is sprake van differentiatie, waarbij niet alle 27 lidstaten bijvoorbeeld de euro als munteenheid hanteren. ### 1.2 Fundamentele waarden van de Europese Unie De Europese Unie is gegrond op fundamentele waarden, zoals vastgelegd in Artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU). Deze waarden vormen de basis van de Unie. ### 1.3 Bronnen van informatie over Europees recht Het vinden van betrouwbare bronnen is essentieel voor de studie van Europees recht. #### 1.3.1 Officiële EU-portalen * **EUR-Lex:** Dit is de belangrijkste bron voor juridische teksten van de Europese Unie. Het bevat verdragen, verordeningen, richtlijnen en rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie. * Een **verordening** is rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten zonder dat omzetting nodig is. * Een **richtlijn** is bindend wat betreft het te bereiken resultaat, maar laat de keuze van vorm en middelen aan de lidstaten over, wat implementatie (omzetting) vereist. * **Curia.europa.eu:** Dit portaal biedt toegang tot de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie en het Gerecht. #### 1.3.2 Nieuwsmedia en Eurobarometer * Nieuwsartikelen (zoals die in De Standaard, Het Nieuwsblad) en rapporten van de Eurobarometer kunnen context en actuele informatie verschaffen over de impact en toepassing van Europees recht. Ze illustreren vaak hoe Europees recht doorwerkt in het dagelijks leven van burgers en bedrijven. ### 1.4 De Europese Unie als rechtssubject * Het Verdrag van Maastricht heeft de weg geëffend voor het **burgerschapsrecht van de Europese Unie**. Elke nationaliteit van een EU-lidstaat is automatisch ook een burger van de EU. Dit burgerschap geeft rechten, zoals het recht om te stemmen bij lokale en Europese verkiezingen, en het recht om vrij te reizen en te verblijven binnen het grondgebied van de lidstaten. * Volgens Artikel 47 VEU bezit de Unie **rechtspersoonlijkheid**. Dit stelt de EU in staat om in eigen naam op te treden, onder meer bij het onderhandelen en sluiten van internationale overeenkomsten. ### 1.5 Structuur en inhoud van de cursus De studie van Europees recht omvat doorgaans de volgende kernthema's: * De evolutie van de EU als rechtssysteem. * De belangrijkste kenmerken van het EU-recht. * De voorwaarden voor wetgevend optreden door de EU. * Het proces van totstandkoming van EU-recht. * De werking van de interne markt van de EU. * De garantie van vrije concurrentie binnen de EU. * De bescherming en handhaving van rechten binnen de EU. * Het optreden van de EU op het internationale toneel. ### 1.6 Studievaardigheden en evaluatie * De studie van Europees recht vereist meer dan het memoriseren van wetteksten; het gaat om het begrijpen van concepten, principes en de relevantie van rechtspraak. * Evaluatievormen kunnen bestaan uit schriftelijke examens met open vragen, casusoplossingen, stellingen (juist/fout met motivatie) en permanente evaluatie zoals rechtspraakanalyses. * Een rechtspraakanalyse omvat het identificeren van relevante feiten, rechtsvragen, argumenten van partijen, de argumentatie van het Hof van Justitie, en de beoordeling van het belang van de zaak. > **Tip:** Bij het bestuderen van arresten van het Hof van Justitie van de EU is het cruciaal om de achterliggende juridische redenering te begrijpen, niet enkel de uitkomst. Raadpleeg ook hulpmiddelen zoals blogs en handleidingen over het lezen van gerechtelijke uitspraken. > **Voorbeeld:** Een verordening zoals Verordening (EG) nr. 1924/2006 inzake voedings- en gezondheidsclaims voor levensmiddelen, en de bijbehorende uitvoeringsverordeningen, illustreert hoe specifieke EU-wetgeving de markt reguleert en hoe deze direct toepasselijk is in alle lidstaten. --- # Evolutie en kenmerken van het EU-recht Dit deel behandelt de historische ontwikkeling van het EU-recht, de belangrijkste kenmerken ervan als een autonome rechtsorde met eigen rechtsbronnen en principes, en de juridische basis zoals vastgelegd in de EU- en VWEU-verdragen. ## 2. Evolutie en kenmerken van het EU-recht ### 2.1 Wat is Europees recht? Europees recht wordt gekenmerkt door zijn status als een 'autonome' rechtsorde, die losstaat van het klassieke internationaal recht en het nationaal recht. Hoewel de verdragen die de basis vormen van de EU zijn gesloten tussen lidstaten via het internationaal recht, functioneert het EU-recht met eigen spelregels. De autonomie van het EU-recht betekent niet dat het volledig losstaat van de lidstaten; er is sprake van een gedifferentieerde toepassing, waarbij niet alle lidstaten in alle domeinen van het EU-recht volledig participeren of dezelfde rechtspraak volgen, zoals het niet-gebruik van de euro door alle lidstaten. ### 2.2 Juridische basis en rechtsbronnen De juridische grondslag van het EU-recht is vastgelegd in de geconsolideerde verdragen: het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) en het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU). * **Artikel 47 VEU** stelt dat de Unie rechtspersoonlijkheid bezit, wat betekent dat de EU in eigen naam kan optreden, onder meer bij het onderhandelen en sluiten van internationale overeenkomsten. De rechtsbronnen van het EU-recht zijn divers en kunnen worden teruggevonden via officiële kanalen zoals EUR-Lex. #### 2.2.1 Primaire wetgeving De primaire wetgeving bestaat uit de verdragen, zoals het VEU en VWEU. Deze verdragen leggen de fundamentele waarden, doelstellingen, bevoegdheden en instellingen van de EU vast. #### 2.2.2 Secundaire wetgeving Secundaire wetgeving wordt aangenomen door de instellingen van de EU op basis van de verdragen. De belangrijkste vormen zijn: * **Verordeningen:** Deze zijn rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten zonder dat omzetting in nationaal recht nodig is. Een voorbeeld hiervan is Verordening Nr. 1924/2006 inzake voedings- en gezondheidsclaims voor levensmiddelen. * **Richtlijnen:** Deze zijn bindend wat betreft het te bereiken resultaat, maar laten de keuze van vorm en middelen aan de lidstaten over. Lidstaten moeten richtlijnen omzetten in nationaal recht. * **Besluiten:** Deze zijn in al hun onderdelen verbindend voor degenen tot wie zij gericht zijn (lidstaten, ondernemingen of particulieren). Uitvoeringsverordeningen, zoals de Uitvoeringsverordening 2015/1560 van de Commissie, vallen onder deze categorie en regelen de praktische toepassing van EU-wetgeving. #### 2.2.3 Jurisprudentie van het Hof van Justitie De rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) is van cruciaal belang voor de interpretatie en ontwikkeling van het EU-recht. Het Hof speelt een sleutelrol bij het garanderen van de uniforme toepassing van het recht in alle lidstaten en het ontwikkelen van fundamentele beginselen van het EU-recht. #### 2.2.4 Algemene rechtsbeginselen Naast de formele rechtsbronnen erkent het EU-recht ook algemene rechtsbeginselen, die bijvoorbeeld voortvloeien uit de nationale rechtsstelsels van de lidstaten of uit internationale mensenrechtenverdragen. ### 2.3 Kenmerken van het EU-recht Het EU-recht wordt gekenmerkt door een aantal fundamentele eigenschappen die het onderscheiden van andere rechtsordes: * **Autonomie:** Zoals eerder vermeld, is het EU-recht een autonome rechtsorde met eigen rechtsbronnen en principes. * **Rechtstreekse toepasselijkheid en rechtstreekse werking:** Bepaalde bepalingen van EU-recht, met name verordeningen, zijn rechtstreeks toepasselijk in de lidstaten. Daarnaast kunnen bepalingen van EU-recht rechtstreekse werking hebben, wat betekent dat particulieren zich er rechtstreeks op kunnen beroepen voor hun nationale rechter. * **Voorrang van EU-recht:** In geval van conflict heeft het EU-recht voorrang boven nationaal recht. Dit beginsel, ontwikkeld door het HvJ-EU, zorgt voor de uniforme toepassing van het EU-recht. * **Burgerschapsrecht:** Sinds het Verdrag van Maastricht is het EU-burgerschap ingevoerd. Elke nationaliteit van een EU-lidstaat is tevens burger van de EU. Dit burgerschap geeft rechten, zoals het recht om vrij te reizen en te verblijven in de lidstaten, en het recht om deel te nemen aan lokale en Europese verkiezingen in de lidstaat waar men verblijft. ### 2.4 Historische ontwikkeling De Europese Unie en haar rechtsorde hebben zich geleidelijk ontwikkeld door middel van opeenvolgende verdragen. De evolutie van de EU als rechtssysteem is een continu proces van integratie en uitbreiding van bevoegdheden. > **Tip:** Het is essentieel om de belangrijkste mijlpalen in de verdragshistorie van de EU te kennen, aangezien deze de ontwikkeling van het EU-recht weerspiegelen. ### 2.5 Bevoegdheidsverdeling Een cruciaal aspect van het EU-recht is de verdeling van bevoegdheden tussen de Unie en de lidstaten. De EU kan alleen wetgevend optreden op gebieden waar de lidstaten haar bevoegdheden hebben toegekend. De bevoegdheidsverdeling bepaalt waar de EU wetgeving kan uitvaardigen en hoe deze wordt toegepast. ### 2.6 Totstandkoming van EU-recht Het proces van totstandkoming van EU-recht is complex en betreft verschillende instellingen. De rol van de Europese Commissie (initiatiefrecht), het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie (medewetgevers) is hierin centraal. ### 2.7 Interne markt en concurrentie De interne markt is een van de kernconcepten van de EU, gebaseerd op de vier vrijheden: vrij verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal. Het EU-recht garandeert ook vrije concurrentie binnen de EU door middel van specifieke regels ter voorkoming van mededingingsbeperkende praktijken. ### 2.8 Bescherming en handhaving van rechten Het EU-recht voorziet in mechanismen voor de bescherming en handhaving van rechten die voortvloeien uit de Uniewetgeving. Dit omvat de rol van nationale rechters en het Hof van Justitie van de Europese Unie bij het waarborgen van de effectiviteit van het EU-recht. ### 2.9 EU-recht in de wereld De EU treedt ook op het internationale toneel en heeft een belangrijke rol in de wereldhandel en internationale betrekkingen, mede dankzij haar rechtspersoonlijkheid en bevoegdheid om internationale overeenkomsten te sluiten. --- # Wetgevingsbevoegdheid en totstandkoming van EU-recht Dit hoofdstuk onderzoekt de grenzen van de EU-wetgevingsbevoegdheid en het proces van totstandkoming van EU-recht, met specifieke aandacht voor verordeningen, richtlijnen en uitvoeringsverordeningen. ### 3.1 De bevoegdheid van de Europese Unie om wetgeving te produceren De Europese Unie (EU) is gebaseerd op verdragen die zijn gesloten tussen de lidstaten. Het recht van de Europese Unie wordt beschouwd als een 'autonome' rechtsorde, met eigen rechtsbronnen en principes, die gegrond is op het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) en het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU). Artikel 47 VEU stelt expliciet dat de Unie rechtspersoonlijkheid bezit, wat betekent dat de EU in eigen naam kan optreden, onder andere bij het onderhandelen en sluiten van internationale overeenkomsten. De wetgevingsbevoegdheid van de EU is niet absoluut en kan variëren. Het is een gedifferentieerd systeem waarbij niet alle lidstaten in alle domeinen van het EU-recht volledig worden toegepast (bijvoorbeeld het gebruik van de euro). De bevoegdheidsverdeling binnen de EU is een cruciaal aspect om te begrijpen hoe de Unie functioneert en wetgeving produceert. ### 3.2 Totstandkoming van EU-recht Het tot stand komen van EU-recht is een complex proces waarbij verschillende instellingen betrokken zijn. De primaire rechtsbronnen van de EU zijn de verdragen. Naast de verdragen kent de EU ook secundaire wetgeving, die voortvloeit uit de bevoegdheden die de lidstaten via de verdragen hebben overgedragen. De belangrijkste vormen van secundaire wetgeving zijn verordeningen en richtlijnen. #### 3.2.1 Verordeningen Een **verordening** is een rechtshandeling die rechtstreeks toepasselijk is in alle lidstaten van de Europese Unie. Dit betekent dat verordeningen geen verdere omzetting door de nationale wetgever vereisen om in werking te treden. Zij hebben een algemene strekking en zijn verbindend in al hun onderdelen. > **Voorbeeld:** Verordening (EG) nr. 1924/2006 van het Europees Parlement en de Raad inzake voedings- en gezondheidsclaims voor levensmiddelen bepaalt de regels voor het maken van dergelijke claims binnen de EU. #### 3.2.2 Richtlijnen Een **richtlijn** is een rechtshandeling die verbindend is wat betreft het te bereiken resultaat, maar waarbij de lidstaten de vorm en de middelen mogen kiezen om dit resultaat te behalen. Richtlijnen moeten door de lidstaten binnen een bepaalde termijn worden omgezet in nationale wetgeving. Dit proces van omzetting zorgt ervoor dat EU-recht toch effect heeft op nationaal niveau, maar met ruimte voor nationale aanpassingen. > **Voorbeeld:** Een richtlijn die lidstaten verplicht om de luchtkwaliteit te verbeteren, kan per land op verschillende manieren worden geïmplementeerd, bijvoorbeeld door strengere emissienormen voor voertuigen of door specifieke maatregelen voor industrieën. #### 3.2.3 Uitvoeringsverordeningen Naast verordeningen en richtlijnen bestaan er ook **uitvoeringsverordeningen**. Deze worden aangenomen door de Europese Commissie en dienen ter uitvoering van EU-wetgeving die reeds is vastgesteld door het Europees Parlement en de Raad. Uitvoeringsverordeningen zijn bedoeld om de praktische toepassing van de wetgeving te waarborgen en uniformiteit te bevorderen. Zij worden meestal aangenomen wanneer er specifieke technische of administratieve details geregeld moeten worden. > **Voorbeeld:** Uitvoeringsverordening 2015/1560 van de Commissie kan de specifieke voorwaarden bepalen waaronder een gezondheidsclaim voor levensmiddelen, zoals die in Verordening 1924/2006 wordt genoemd, mag worden toegestaan. **Tip:** Het onderscheid tussen verordeningen en richtlijnen is cruciaal. Verordeningen hebben directe werking, terwijl richtlijnen omzetting door de lidstaten vereisen. Dit heeft belangrijke implicaties voor de handhaving en naleving van EU-recht. --- # Burgerschap en interne markt Dit onderwerp verkent het concept van EU-burgerschap en de rechten die hieruit voortvloeien, evenals de werking en het belang van de interne markt binnen de Europese Unie. ### 4.1 Europees burgerschap Sinds het Verdrag van Maastricht genieten alle personen die de nationaliteit van een EU-lidstaat bezitten, het burgerschap van de Europese Unie. Dit burgerschap voegt rechten toe aan het nationale burgerschap, zonder dit te vervangen. #### 4.1.1 Rechten verbonden aan EU-burgerschap De belangrijkste rechten die voortvloeien uit het EU-burgerschap omvatten: * Het recht om in de Europese Unie en op lokaal niveau te stemmen en zich kandidaat te stellen voor verkiezingen. * Het recht om vrij te reizen en te verblijven op het gehele grondgebied van de lidstaten. ### 4.2 De interne markt De interne markt is een cruciaal element van de Europese Unie en beoogt de economische integratie tussen de lidstaten te bevorderen. De EU streeft ernaar de vrije concurrentie te waarborgen en de rechten van burgers en bedrijven binnen deze markt te beschermen en te handhaven. De EU treedt ook op internationaal niveau op, waarbij de verdragen de basis vormen voor haar juridische structuur en optreden. #### 4.2.1 Kenmerken en werking van de interne markt De interne markt is gebaseerd op de vier vrijheden: * Vrij verkeer van goederen * Vrij verkeer van personen * Vrij verkeer van diensten * Vrij verkeer van kapitaal Deze vrijheden zijn essentieel voor het functioneren van de economie binnen de EU en bevorderen concurrentie en economische groei. De EU treedt op als een 'autonome' rechtsorde met eigen rechtsbronnen en principes, gegrond op de Verdragen betreffende de Europese Unie (VEU) en de Werking van de Europese Unie (VWEU). > **Tip:** Het is belangrijk om te begrijpen hoe de bevoegdheidsverdeling binnen de EU werkt en wanneer de EU wetgevend kan optreden. Het kennen van voorbeelden van maatregelen met gelijke werking en de eventuele uitzonderingen daarop is cruciaal. #### 4.2.2 Wetgeving en handhaving binnen de interne markt De totstandkoming van EU-recht volgt specifieke procedures. Verordeningen zijn direct toepasselijk in alle lidstaten, terwijl richtlijnen moeten worden omgezet in nationaal recht. Dit zorgt voor een harmonisatie van wetgeving op diverse terreinen, zoals voedingsmiddelenclaims, waar specifieke verordeningen van toepassing zijn. > **Voorbeeld:** Verordening Nr. 1924/2006 van het Europees Parlement en de Raad inzake voedings- en gezondheidsclaims voor levensmiddelen stelt regels vast voor het gebruik van dergelijke claims, om zo consumenten te beschermen en eerlijke concurrentie te waarborgen. De handhaving van EU-recht en de bescherming van rechten binnen de interne markt wordt mede verzekerd door de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie. Het kritisch bespreken van arresten van het Hof van Justitie is een belangrijk onderdeel van het begrijpen van de toepassing en evolutie van het EU-recht. > **Tip:** Bij het analyseren van arresten van het Hof van Justitie is het nuttig om de relevante feiten, rechtsvragen, argumenten van de partijen, de argumentatie van het Hof en het belang van de zaak te identificeren. Zoek arresten op via www.curia.europa.eu of https://eur-lex.europa.eu. --- # Evaluatie en rechtspraakanalyse in het EU-recht Dit gedeelte beschrijft de evaluatiemethoden voor het vak Europees recht, met specifieke aandacht voor de rechtspraakanalyse van arresten van het Hof van Justitie. ### 5.1 Evaluatievormen De evaluatie van het vak Europees recht omvat zowel een schriftelijk examen als een permanente evaluatie. #### 5.1.1 Schriftelijk examen Het schriftelijk examen vindt plaats na het eerste semester en bestaat uit open vragen. Deze vragen kunnen gericht zijn op: * Uitleg van concepten en principes. * Het belang van specifieke arresten. * Het analyseren van hypothetische casussen. * Het beoordelen en motiveren van stellingen (juist/fout). Een herkansing is enkel mogelijk voor het schriftelijke gedeelte van het examen. #### 5.1.2 Permanente evaluatie De permanente evaluatie vertegenwoordigt twintig procent van de eindbeoordeling. Deze vorm van evaluatie is enkel van toepassing voor bepaalde studierichtingen. > **Tip:** De permanente evaluatie biedt een uitstekende gelegenheid om de leerstof dieper te doorgronden door middel van een concrete toepassing, namelijk de analyse van een arrest van het Hof van Justitie. ### 5.2 Rechtspraakanalyse De rechtspraakanalyse is een cruciaal onderdeel van de permanente evaluatie en vereist een kritische bespreking van een arrest van het Hof van Justitie of het Gerecht. #### 5.2.1 Doel en scope Het begrijpen van de werking van de EU, inclusief bevoegdheidsverdelingen, maatregelen met gelijke werking en uitzonderingen daarop, is essentieel. De analyse van arresten draagt hier significant aan bij. > **Tip:** Het kritisch lezen en bespreken van arresten helpt niet alleen bij het begrijpen van de jurisprudentie, maar ook bij het succesvol beantwoorden van hypothetische casussen en stellingen tijdens het examen. #### 5.2.2 Procedure en richtlijnen * **Inschrijving:** Inschrijving voor de rechtspraakanalyse geschiedt via Ufora, onder de noemer 'groepen'. * **Arrest selectie:** Studenten moeten een relevant arrest van het Hof van Justitie of Gerecht selecteren. Deze arresten kunnen opgezocht worden via de officiële websites van het Hof van Justitie (www.curia.europa.eu) of EUR-Lex (https://eur-lex.europa.eu). * **Indiening:** Het uitgewerkte document dient uiterlijk op 8 december 2025 om 17:00 uur via Ufora te worden geüpload. * **Omvang:** De maximale omvang van de analyse bedraagt 3000 woorden. * **Structuur:** De analyse dient een specifieke structuur te volgen, met de volgende onderdelen: * Relevante feiten van de zaak. * De relevante rechtsvragen die aan het Hof werden voorgelegd. * De argumenten van de partijen. * De argumentatie van het Hof van Justitie (en eventueel de Advocaat-Generaal). * Het belang van de zaak en een eigen appreciatie van de student. > **Example:** Bij de analyse van een arrest dient u niet enkel de uitspraak van het Hof weer te geven, maar ook te verklaren *waarom* die uitspraak belangrijk is voor de ontwikkeling of interpretatie van het EU-recht en hoe deze zich verhoudt tot eerdere rechtspraak of de relevante verdragsbepalingen. #### 5.2.3 Begrijpen van jurisprudentie Het kan uitdagend zijn om de uitspraken van het Hof van Justitie volledig te doorgronden. Studenten worden aangemoedigd om zich hierover niet te laten ontmoedigen, aangezien dit een complex onderdeel van het juridisch werk is. Het is van belang om te focussen op de kern van de zaak en de redenering van het Hof te ontleden. > **Tip:** Maak gebruik van de aangeboden bronnen en de richtlijnen op Ufora. Het begrijpen van de structuur van een arrest is de eerste stap naar een succesvolle analyse. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Autonoom rechtssysteem | Een juridisch systeem dat losstaat van andere rechtsstelsels, met eigen rechtsbronnen, principes en procedures, zoals het recht van de Europese Unie dat eigen regels hanteert naast het internationaal en nationaal recht. | | Internationale recht | Het rechtsstelsel dat betrekkingen regelt tussen soevereine staten, internationale organisaties en in sommige gevallen individuen, gebaseerd op verdragen, gewoonterecht en algemene rechtsbeginselen. | | Nationaal recht | Het rechtsstelsel dat van toepassing is binnen de grenzen van een soevereine staat, bestaande uit grondwetten, wetten, besluiten en jurisprudentie die de burgers en instellingen van die staat binden. | | Gedifferentieerd | Verwijst naar situaties binnen de Europese Unie waarbij niet alle lidstaten in alle beleidsterreinen volledig participeren of dezelfde regels toepassen, zoals het niet-gebruik van de euro door alle landen. | | Verdrag betreffende de EU (VEU) | Een van de twee primaire verdragen van de Europese Unie, dat de algemene politieke doelstellingen, de structuur van de Unie en de bevoegdheden van de instellingen vastlegt. | | Verdrag betreffende de Werking van de EU (VWEU) | Het tweede primaire verdrag van de Europese Unie, dat de gedetailleerde regels en beleidsterreinen van de Unie beschrijft, waaronder de interne markt, concurrentie en sociale beleid. | | Rechtspersoonlijkheid | De juridische hoedanigheid die een entiteit (zoals de EU) in staat stelt om rechten en plichten te hebben, in rechte op te treden, overeenkomsten te sluiten en juridische handelingen te verrichten in eigen naam. | | EUR-lex | De officiële online portal van de Europese Unie waar juridische documenten, wetgeving en jurisprudentie van de EU te vinden zijn, wat dient als een centrale bron voor onderzoek en informatie. | | Verordening | Een rechtsinstrument van de Europese Unie dat rechtstreeks bindend is voor alle lidstaten en direct toepasbaar is in hun nationale rechtsordes, zonder dat omzetting nodig is. | | Richtlijn | Een rechtsinstrument van de Europese Unie dat bindend is wat betreft het te bereiken resultaat, maar de lidstaten de vrijheid laat hoe dit resultaat in hun nationale wetgeving wordt omgezet. | | Gezondheidsclaim | Een bewering over een voedingsmiddel die aangeeft dat er een verband bestaat tussen dat voedingsmiddel en de gezondheid, zoals het bevorderen van normale darmfunctie, mits deze wetenschappelijk onderbouwd is. | | Uitvoeringsverordening | Een verordening die wordt vastgesteld door de Europese Commissie om de uitvoering van EU-wetgeving te waarborgen en specifieke technische of administratieve maatregelen te bepalen, vaak op basis van reeds bestaande verordeningen. | | Gegevensbescherming (GDPR) | De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) is een EU-verordening die regels stelt voor de verwerking van persoonsgegevens en de bescherming van de privacy van individuen binnen de EU. | | Burgerschapsrecht | Het recht dat individuen genieten op basis van hun EU-lidmaatschap, zoals het recht om vrij te reizen, verblijven en stemmen in de EU en lokale verkiezingen in een lidstaat waar zij wonen. | | Interne markt | Een gemeenschappelijke markt binnen de EU waarbinnen vrij verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal is gegarandeerd, wat economische integratie bevordert. | | Vrije concurrentie | Het principe binnen de EU dat markten openstelt voor concurrentie en oneerlijke handelspraktijken, zoals monopolies of staatssteun die de concurrentie vervalst, verbiedt om een eerlijk speelveld te garanderen. | | Rechtspraak (Hof van Justitie) | De verzameling van uitspraken en arresten gedaan door het Hof van Justitie van de Europese Unie, die de interpretatie en toepassing van het EU-recht vormgeven en bindend zijn voor alle lidstaten en instellingen. |

# Beginselen van het internationaal publiekrecht Dit deel van de studiehandleiding behandelt de fundamentele principes die ten grondslag liggen aan het internationaal publiekrecht, met nadruk op staatssoevereiniteit, supranationaliteit, ius cogens en internationaal gewoonterecht. ### 1.1 Staatssoevereiniteit Staatssoevereiniteit is een kernbeginsel in het internationaal publiekrecht, dat stelt dat er geen centrale internationale wetgevende, rechterlijke of uitvoerende macht bestaat. Staten onderwerpen zichzelf aan het internationaal recht door middel van uitdrukkelijke of vrijwillige instemming. Deze instemming uit zich ook in de vrijwillige erkenning van de rechtsmacht van internationale rechtscolleges. Zodra staten zich internationaal hebben verbonden, zijn ze gebonden aan hun verplichtingen, conform het principe *pacta sunt servanda* [3](#page=3). ### 1.2 Supranationaliteit Supranationaliteit houdt in dat staten vrijwillig (delen van) hun soevereiniteit afstaan aan internationale organisaties. Deze organisaties worden bevoegd om beslissingen te nemen die bindend zijn, zelfs voor lidstaten die niet met de specifieke beslissing hebben ingestemd. De Europese Unie, met name door middel van gekwalificeerde meerderheden in de Raad, is hiervan een voorbeeld. Ook de Verenigde Naties kennen supranationale aspecten, met name wat betreft bindende resoluties van de Veiligheidsraad in geval van bedreiging van de vrede, inbreuk op de vrede of daden van agressie. Resoluties van de Algemene Vergadering daarentegen zijn niet bindend. Dit staat tegenover intergouvernementele internationale organisaties, waar beslissingsbevoegdheden slechts bestaan bij unanimiteit of waar de organisatie geen eigen beslissingsbevoegdheid heeft [4](#page=4). > **Tip:** Maak onderscheid tussen supranationale en intergouvernementele organisaties; dit is cruciaal voor het begrip van de bindende kracht van hun besluiten. ### 1.3 Ius cogens *Ius cogens* verwijst naar normen van dwingend internationaal recht. Artikel 53 van het Verdrag van Wenen inzake het Verdragenrecht definieert een *ius cogens*-norm als "een norm die aanvaard en erkend is door de internationale gemeenschap van staten in haar geheel als een norm, waarvan geen afwijking is toegestaan en die slechts kan worden gewijzigd door een latere norm van algemeen volkenrecht van dezelfde aard". Er is een beperkt aantal van dergelijke regels, waaronder het verbod op genocide, foltering, slavernij, rassendiscriminatie en het gebruik van geweld of agressie. Verdragen die in strijd zijn met *ius cogens*-normen worden als nietig beschouwd [5](#page=5). ### 1.4 Internationaal gewoonterecht Internationaal gewoonterecht is de oorspronkelijke bron van internationaal recht, die pas laat gepositiveerd is. Volgens artikel 38 van het Statuut van het Internationaal Gerechtshof wordt internationaal gewoonterecht beschouwd als "als recht aanvaarde algemene praktijk". Er zijn twee voorwaarden voor het bestaan van internationaal gewoonterecht [6](#page=6): 1. **Materieel element:** Dit betreft de statenpraktijk, waarbij staten zich door de tijd heen gedragen op een consistente, algemene en duurzame wijze in overeenstemming met de inhoud van de regel [6](#page=6). 2. **Moreel element (opinio juris):** Dit houdt in dat staten zich verplicht voelen om de praktijk die een rechtsnorm inhoudt na te leven. Louter het naleven van de norm is onvoldoende; staten moeten het gevoel hebben dat zij de praktijk die de rechtsnorm inhoudt, verplicht, toegelaten of verboden is [6](#page=6). > **Voorbeeld:** De erkenning van de exclusieve economische zone (EEZ) is ontstaan uit de statenpraktijk van kuststaten die dergelijke zones instelden (materieel element), en de overtuiging dat dit een recht was dat hen toekwam (opinio juris). --- # De Verenigde Naties Dit gedeelte behandelt de oprichting, ontwikkeling en bevoegdheden van de Verenigde Naties, met specifieke aandacht voor de Algemene Vergadering en de Veiligheidsraad. ### 18.2.1 Oprichting, ontwikkeling en bevoegdheden van de VN De Verenigde Naties (VN) werden opgericht middels het Handvest van de Verenigde Naties, getekend op 26 juni 1945. De organisatie is de opvolger van de Volkenbond, die bestond van 1919 tot 1946. De VN heeft als hoofddoel het handhaven van de internationale vrede en veiligheid. Daarnaast beoogt de organisatie de bevordering en stimulering van samenwerking op sociaal, cultureel en humanitair vlak, alsmede het bevorderen van eerbied voor de rechten van de mens en fundamentele vrijheden. De VN kent zes voornaamste organen: de Algemene Vergadering, de Veiligheidsraad, de Economische en Sociale Raad, de Trustschapsraad, het Internationaal Gerechtshof en het Secretariaat [8](#page=8). ### 18.2.2 De instellingen van de VN #### 18.2.2.1 De Algemene Vergadering De Algemene Vergadering (AV) bestaat uit één vertegenwoordiger van elke lidstaat van de Verenigde Naties. Deze vergadering beschikt over zeer ruime, politiek van aard zijnde bevoegdheden. Ze kan "alle vraagstukken en alle zaken bespreken die binnen het kader van dit Handvest vallen of die betrekking hebben op de bevoegdheden en functies van organen waarin dit Handvest voorziet". De resoluties die door de Algemene Vergadering worden aangenomen, zijn echter juridisch niet verbindend [9](#page=9). > **Tip:** Hoewel de resoluties van de AV niet juridisch bindend zijn, hebben ze wel een belangrijke politieke en morele impact. Ze kunnen internationale normen vormgeven en druk uitoefenen op lidstaten. #### 18.2.2.2 De Veiligheidsraad De Veiligheidsraad (VR) telt vijftien leden. Hiervan zijn vijf permanente leden: China, Frankrijk, de Russische Federatie, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. De overige tien leden zijn niet-permanente leden die om het jaar voor de helft worden verkozen voor een termijn van twee jaar [10](#page=10). Besluitvorming in de Veiligheidsraad vereist een gekwalificeerde meerderheid van negen voorstemmen. Bij niet-procedurele aangelegenheden zijn de voorstemmen van de vijf permanente leden vereist, wat neerkomt op het vetorecht [10](#page=10). > **Tip:** Het vetorecht van de permanente leden is een cruciaal en vaak controversieel aspect van de Veiligheidsraad, dat de effectiviteit van de raad in bepaalde situaties kan beperken. De primaire verantwoordelijkheid van de Veiligheidsraad is het handhaven van de internationale vrede en veiligheid. Binnen dit kader kan de VR onderzoeken en aanbevelingen doen met betrekking tot de vreedzame regeling van geschillen. Daarnaast kan zij optreden bij bedreiging of verbreking van de vrede, en bij daden van agressie. Dit kan variëren van aanbevelingen tot het nemen van maatregelen ter handhaving of herstel van de internationale vrede en veiligheid [11](#page=11). De VR kan onder andere oproepen tot maatregelen zonder wapengeweld, zoals een wapenembargo, reisverboden voor regeringsleden, of de bevriezing van financiële middelen. Indien nodig, kan de VR ook gewapend optreden ter handhaving of herstel van vrede en veiligheid. Maatregelen die de Veiligheidsraad neemt door middel van resoluties zijn wel juridisch verbindend, wat de VR op dit punt een supranationale instelling maakt [11](#page=11). > **Example:** Een wapenembargo tegen een regime dat burgerrechten schendt, is een voorbeeld van een niet-gewelddadige maatregel die door de Veiligheidsraad kan worden opgelegd. België heeft wetgeving aangenomen, de wet van 11 mei 1995 inzake de tenuitvoerlegging van de besluiten van de Veiligheidsraad. Deze wet machtigt de Koning om, na overleg in de Ministerraad, de nodige maatregelen te nemen voor de implementatie van bindende besluiten van de Veiligheidsraad krachtens het VN-Handvest. Dergelijke maatregelen kunnen de volledige of gedeeltelijke opschorting van economische betrekkingen omvatten, evenals de opschorting van spoor-, zee-, lucht-, post-, telegraaf- en radioverbindingen. Ook kunnen ze betrekking hebben op de inbeslagneming van roerende en onroerende goederen en het blokkeren van financiële tegoeden [12](#page=12). --- # De Europese Unie: structuur en bevoegdheden Dit deel van de studiehandleiding behandelt de historische evolutie van de Europese Unie, de precieze verdeling van bevoegdheden tussen de Unie en haar lidstaten, en de specifieke rollen van de centrale EU-instellingen [14](#page=14) [15](#page=15) [16](#page=16) [17](#page=17) [18](#page=18) [19](#page=19) [20](#page=20) [21](#page=21) [22](#page=22) [23](#page=23) [24](#page=24) [25](#page=25) [26](#page=26). ### 3.1 Historische ontwikkeling van de Europese Unie De Europese Unie is geëvolueerd van economische gemeenschappen naar een politieke en economische unie [14](#page=14) [15](#page=15). #### 3.1.1 Van EGKS naar EU * **1951:** Oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) door België, Duitsland, Frankrijk, Italië, Luxemburg en Nederland [14](#page=14). * **1957:** Verdrag van Rome werd ondertekend, wat leidde tot de oprichting van de Europese Economische Gemeenschap (EEG) gericht op economische samenwerking, het afbouwen van interne grenzen en de uitbouw van een gemeenschappelijke interne markt. Tevens werd Euratom opgericht voor nucleaire kennis, veiligheid en onderzoek [14](#page=14). * **1965:** De organen van de verschillende gemeenschappen werden samengevoegd [14](#page=14). * **1986:** De Europese Eenheidsakte breidde de activiteiten van de Gemeenschap uit naar politieke, sociale en ecologische domeinen [14](#page=14). * **1992:** De Europese Unie werd opgericht, waarbij de samenwerking op diverse gebieden werd ondergebracht [15](#page=15). * **1997:** Het Verdrag van Amsterdam zorgde voor de overheveling van bevoegdheden inzake Justitie en Binnenlandse Zaken naar de EU [15](#page=15). * **2001:** Het Verdrag van Nice werd gesloten [15](#page=15). * **2003:** Een poging om tot een constitutieverdrag ("grondwet" van de EU) te komen, mislukte [15](#page=15). * **2007:** Het Verdrag van Lissabon trad in werking [15](#page=15). * Daarnaast zijn er diverse toetredingsverdragen geweest voor nieuwe lidstaten [15](#page=15). ### 3.2 EU-bevoegdheden De bevoegdheden van de EU zijn onderverdeeld op basis van het beginsel van bevoegdheidstoedeling, waarbij de "residuaire" bevoegdheden bij de lidstaten blijven [16](#page=16). #### 3.2.1 Beginsel van bevoegdheidstoedeling (art. 5,2 VEU) Dit beginsel stelt dat de Unie alleen optreedt binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten zijn toegedeeld. Lidstaten behouden de bevoegdheden die niet aan de Unie zijn overgedragen [16](#page=16). #### 3.2.2 Soorten bevoegdheden De bevoegdheden van de EU kunnen exclusief, gedeeld, ondersteunend of bijzonder zijn [16](#page=16). * **Exclusieve bevoegdheden:** In deze domeinen kan alleen de EU wetgevend en juridisch bindend optreden. Lidstaten kunnen enkel optreden indien zij daartoe door de EU gemachtigd zijn of ter uitvoering van EU-recht. Voorbeelden zijn de douane-unie, vaststelling van mededingingsregels voor de interne markt, monetair beleid voor eurolanden, instandhouding van biologische rijkdommen van de zee (visserijbeleid) en de gemeenschappelijke handelspolitiek [17](#page=17). * **Gedeelde bevoegdheden:** Hierin kunnen zowel de lidstaten als de Unie wetgevend en juridisch bindend optreden. Lidstaten mogen optreden zolang de EU dat niet heeft gedaan. Voorbeelden zijn de interne markt, economische, sociale en territoriale samenhang, landbouw en visserij (met uitzondering van instandhouding van biologische rijkdommen), milieu, consumentenbescherming, de ruimte van vrijheid, veiligheid en recht, en onderzoek en technologische ontwikkeling [18](#page=18). * **Ondersteunende bevoegdheden:** In deze domeinen vindt geen bevoegdheidsoverdracht of harmonisatie plaats, maar de EU kan ondersteunende acties ondernemen. Voorbeelden zijn bescherming van de menselijke gezondheid, industrie, cultuur, toerisme, onderwijs, beroepsopleiding, jongeren en sport, civiele bescherming en administratieve samenwerking [19](#page=19). * **Bijzondere bevoegdheden:** Deze betreffen met name de coördinatie van economisch, sociaal en werkgelegenheidsbeleid op EU-niveau. Ook het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid, inclusief de geleidelijke bepaling van een gemeenschappelijk defensiebeleid, valt hieronder. De Europese Commissie en het Europees Parlement hebben een beperkte rol in de besluitvorming en wetgevende activiteiten in dit domein. De Europese Raad en de Raad van de EU, voorgezeten door de voorzitter van de Europese Raad en de hoge vertegenwoordiger, zijn hierbij primair betrokken [20](#page=20). #### 3.2.3 Uitoefening van de bevoegdheden De uitoefening van niet-exclusieve bevoegdheden is gebonden aan het subsidiariteitsbeginsel en het evenredigheidsbeginsel [21](#page=21). * **Subsidiariteitsbeginsel (art. 5,3 VEU):** De EU treedt alleen op als de doelstellingen van het optreden niet voldoende door de lidstaten kunnen worden bereikt en vanwege de omvang of gevolgen beter door de EU kunnen worden verwezenlijkt [21](#page=21). * **Evenredigheidsbeginsel (art. 5,4 VEU):** De inhoud en vorm van het optreden van de EU gaan niet verder dan wat nodig is om de doelstellingen van de Verdragen te verwezenlijken [21](#page=21). ### 3.3 EU-instellingen De Europese Unie beschikt over verschillende instellingen die elk een specifieke rol spelen in het besluitvormings- en uitvoeringsproces [22](#page=22) [23](#page=23) [24](#page=24) [25](#page=25) [26](#page=26). #### 3.3.1 Europees Parlement * **Samenstelling en verkiezing:** Het Europees Parlement wordt rechtstreeks verkozen om de 5 jaar, is unicameraal en telt maximaal 750 leden (in de zittingsperiode 2024-2029 720 leden). België heeft 22 parlementsleden. Het parlement zetelt in Brussel, Straatsburg en Luxemburg [22](#page=22). * **Bevoegdheden:** * Wetgevend werk, met advisering of medebeslissing afhankelijk van de materie [22](#page=22). * Goedkeuring van internationale overeenkomsten en de toetreding van nieuwe lidstaten [22](#page=22). * Evaluatie van het werkprogramma van de Europese Commissie en het indienen van verzoeken tot wetsvoorstellen [22](#page=22). * Controle, waaronder de verkiezing van de voorzitter van de Commissie, de goedkeuring van het college van commissarissen, het indienen van een motie van wantrouwen en het verlenen van kwijting op de EU-begroting [22](#page=22). * Vaststelling van de begroting en het meerjarig financieel kader [22](#page=22). #### 3.3.2 De Europese Raad * **Samenstelling:** Bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders, de voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Commissie [23](#page=23). * **Rol:** Het is het hoogste politieke orgaan dat ongeveer driemaandelijks vergadert [23](#page=23). * **Bevoegdheden:** Bepaalt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU in de vorm van conclusies. Het heeft geen wetgevende bevoegdheid [23](#page=23). #### 3.3.3 De Raad van de Europese Unie (Raad van de Ministers) * **Samenstelling:** Bestaat uit de bevoegde ministers van de lidstaten voor een specifiek beleidsdomein. De Raad heeft 10 verschillende formaties [24](#page=24). * **Zetel en voorzitterschap:** De Raad zetelt in Brussel en Luxemburg. Het voorzitterschap rouleert om de 6 maanden tussen de lidstaten. Voor buitenlandse aangelegenheden is de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlands en Veiligheidsbeleid verantwoordelijk, voor andere raden de bevoegde minister van de lidstaat die het voorzitterschap bekleedt. Een voorzitterschapstrio coördineert het werk [24](#page=24). * **Bevoegdheden:** * Wetgevend werk [25](#page=25). * Coördinatie van het beleid van de EU-landen en ontwikkeling van buitenlands en veiligheidsbeleid op basis van de richtsnoeren van de Europese Raad [25](#page=25). * Het sluiten van overeenkomsten tussen de EU en derde landen [25](#page=25). * Samenstelling van de begroting, in samenwerking met het Europees Parlement [25](#page=25). * **Besluitvorming:** Afhankelijk van de materie wordt besloten met een gewone meerderheid (14 lidstaten), een gekwalificeerde meerderheid (55% van de lidstaten die minstens 65% van de EU-bevolking vertegenwoordigen) of eenparigheid [25](#page=25). #### 3.3.4 De Europese Commissie * **Rol en zetel:** De Europese Commissie vormt de politiek onafhankelijke uitvoerende tak van de EU en zetelt in Brussel [26](#page=26). * **Samenstelling:** Elke lidstaat heeft één commissaris. Het college wordt voorgezeten door een voorzitter, met 8 ondervoorzitters (waaronder 3 uitvoerende en 1 hoge vertegenwoordiger) en 18 commissarissen [26](#page=26). * **Bevoegdheden:** * Initiatief en uitvoering van wetgeving [26](#page=26). * Toewijzing van EU-financiering, opstellen van de begroting en toezicht op uitgaven [26](#page=26). * Controle op de naleving van EU-recht door de lidstaten via inbreukprocedures [26](#page=26). * Vertegenwoordiging van de EU in internationale organen [26](#page=26). --- # De Europese Unie: rechtspraak en secundaire wetgeving Dit gedeelte beschrijft de werking van het Hof van Justitie van de Europese Unie en het Gerecht, alsook het proces van totstandkoming van secundaire wetgeving binnen de EU. ### 4.1 Het Hof van Justitie van de Europese Unie Het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU) is gevestigd in Luxemburg en bestaat uit het Hof van Justitie en het Gerecht [27](#page=27). #### 4.1.1 Het Hof van Justitie Het Hof van Justitie telt 27 rechters en 11 advocaten-generaal. De huidige voorzitter is Koen Lenaerts. Het Hof heeft drie hoofdfuncties [28](#page=28): 1. **Constitutioneel hof van de EU:** * Het ziet toe op de naleving van het primaire recht door de organen van de EU bij het vaststellen van handelingen van secundair unierecht [29](#page=29). * Het kan onwettige verordeningen, richtlijnen en beschikkingen vernietigen (objectief contentieux) [29](#page=29). * Het beantwoordt prejudiciële vragen van nationale rechters over de geldigheid van secundair unierecht [29](#page=29). 2. **Hoogste rechter in de Europese rechtsorde:** * Het ziet toe op de naleving van het Unierecht door de lidstaten (art. 258-260 VWEU). Dit omvat klachten van de Commissie of andere lidstaten tegen een lidstaat wegens niet-nakomen van verdragsverplichtingen. Bij niet-naleving kan een arrest leiden tot betaling van een boete of dwangsom [30](#page=30). * Het neemt prejudiciële vragen van nationale rechters in ontvangst over de interpretatie van primair en secundair unierecht (art. 267 VWEU). Dit is verplicht voor nationale rechterlijke instanties waarvan beslissingen niet vatbaar zijn voor hoger beroep. Het Hof vernietigt hierbij geen normgeving van lidstaten [30](#page=30). 3. **Beroepsrechter:** * Het neemt beroepen tegen uitspraken van het Gerecht in behandeling. Deze beroepen zijn echter enkel gericht op rechtsvragen [28](#page=28) [31](#page=31). #### 4.1.2 Het Gerecht van de Europese Unie Het Gerecht telt 54 rechters. Het functioneert als administratieve rechter van de Europese Unie en behandelt onder andere de volgende zaken [32](#page=32): * Beroepen door personen tegen handelingen van EU-instellingen die tot hen gericht zijn of hen rechtstreeks en individueel raken. * Beroepen door lidstaten tegen de Commissie en de Raad. * Beroepen door lidstaten tegen de Raad inzake staatssteun en dumping. * Beroepen tot vergoeding van schade veroorzaakt door EU-instellingen of hun personeelsleden. * Beroepen op het gebied van intellectuele eigendom, ingesteld tegen het Bureau voor intellectuele eigendom van de Europese Unie (EUIPO) en tegen het Communautair Bureau voor plantenrassen (CPVO). * Arbeidsgeschillen tussen instellingen van de EU en hun personeel. Tegen uitspraken van het Gerecht kan hogere voorziening worden ingesteld bij het Hof van Justitie, enkel wat betreft rechtsvragen [32](#page=32). ### 4.2 Secundaire wetgeving binnen de EU De instellingen van de EU hebben eigen bevoegdheden en kunnen verbindende besluiten nemen, wat kenmerkend is voor een supranationale organisatie. Het initiatiefrecht voor wetgevingsvoorstellen ligt primair bij de Europese Commissie, hoewel het Europees Parlement (EP) de Commissie hiertoe kan verzoeken. De totstandkoming van secundaire wetgeving gebeurt via de medebeslissingsprocedure (standaard, art. 289 en 294 VWEU) of de raadplegingsprocedure, waarbij het EP enkel een adviserende stem heeft. Voorbeelden van domeinen waarvoor secundaire wetgeving wordt vastgesteld, zijn vrijstellingen van de internemarktregels, mededingingsrecht, financiële zaken, aspecten van intellectuele eigendom, administratieve zaken, alsook aanbevelingen en adviezen van de Raad [33](#page=33). #### 4.2.1 Initiatiefrecht en indiening De Europese Commissie heeft het initiatiefrecht voor wetgevingsvoorstellen. Dit kan plaatsvinden via een schriftelijke of mondelinge procedure, en vereist een gewone meerderheid. De Commissie kan voorstellen doen op eigen initiatief, op verzoek van andere EU-instellingen, op basis van een burgerinitiatief, of op verzoek van lidstaten. De voorstellen worden ingediend bij het EP en de Raad, met mededeling aan de nationale parlementen en, desgevallend, aan het Comité van de Regio's en het Economisch en Sociaal Comité [34](#page=34). #### 4.2.2 De medebeslissingsprocedure De medebeslissingsprocedure, ook wel de 'gewone wetgevingsprocedure' genoemd, kent meerdere lezingen. ##### 4.2.2.1 Eerste lezing * **Europees Parlement (EP):** Neemt het voorstel aan of dient amendementen in [35](#page=35). * **Raad:** Kan vooraf een algemene oriëntatie bepalen. De Raad kan akkoord gaan met het standpunt van het EP, waarna de wetgeving is aangenomen. Als de Raad het standpunt van het EP wijzigt, gaat het voorstel terug naar het EP voor een tweede lezing [35](#page=35). * **Trialogen:** Het EP, de Raad en de Commissie kunnen trialogen organiseren, wat informele interinstitutionele bijeenkomsten zijn [35](#page=35). ##### 4.2.2.2 Tweede lezing * **Europees Parlement (EP):** * Gaat akkoord met het standpunt van de Raad, waarna de wetgeving is aangenomen [36](#page=36). * Verwerpt het standpunt van de Raad, wat leidt tot het einde van de procedure [36](#page=36). * Amendeeert het standpunt van de Raad, waarna het voorstel naar de Raad gaat voor een tweede lezing [36](#page=36). * **Raad:** * Keurt de amendementen van het EP goed, waardoor de wetgeving is aangenomen. Bij een negatief advies van de Commissie over een EP-amendement vereist goedkeuring door de Raad eenparigheid [36](#page=36). * Keurt niet alle amendementen van het EP goed, wat leidt tot de tussenkomst van een bemiddelingscomité [36](#page=36). #### 4.2.3 Bemiddelingscomité Het bemiddelingscomité is paritair samengesteld uit vertegenwoordigers van het EP en de Raad en tracht een gemeenschappelijke tekst te vinden. Indien geen gemeenschappelijke tekst wordt bereikt, eindigt de procedure. Bij overeenstemming over een gemeenschappelijke tekst, volgt een derde lezing [37](#page=37). #### 4.2.4 Derde lezing * Het **EP** bespreekt de gemeenschappelijke ontwerptekst. Afwijzing of geen besluit leidt tot het einde van de procedure. Goedkeuring leidt tot verdere behandeling [38](#page=38). * De **Raad** bespreekt eveneens de gemeenschappelijke ontwerptekst. Afwijzing of geen besluit leidt tot het einde van de procedure. Goedkeuring leidt tot verdere behandeling [38](#page=38). Als zowel het EP als de Raad de gemeenschappelijke ontwerptekst goedkeuren, is de wetgeving aangenomen. Indien een voorstel wordt verworpen, is een nieuw commissievoorstel nodig om de procedure opnieuw te starten [38](#page=38). > **Tip:** Het proces van secundaire wetgeving kan complex zijn door de vele lezingen en onderhandelingen tussen de EU-instellingen. Het is essentieel om de rol van elke instelling en de mogelijke uitkomsten van elke fase te begrijpen. > **Tip:** De prejudiciële procedure (art. 267 VWEU) is cruciaal voor de uniforme toepassing van het Unierecht in alle lidstaten en de interpretatie ervan door nationale rechters. --- # De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens Dit deel van de studiehandleiding biedt een gedetailleerd overzicht van de Raad van Europa, haar politieke organen en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), met speciale aandacht voor de procedure van individuele klachten en de mechanismen voor rechtsherstel. ### 5.1 De Raad van Europa: politieke organen De Raad van Europa is een internationale organisatie die zich richt op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat in Europa. Binnen de Raad van Europa functioneren diverse politieke organen die bijdragen aan haar taken [40](#page=40). #### 5.1.1 Parlementaire Vergadering De Parlementaire Vergadering is gevestigd in Straatsburg en telt 306 leden afkomstig uit 46 lidstaten. Deze vergadering fungeert als een forum voor debat en houdt toezicht op verkiezingen in de lidstaten. Belangrijk is dat de Parlementaire Vergadering de secretaris-generaal, de Commissaris voor de Rechten van de Mens en de rechters voor het EHRM verkiest [40](#page=40). #### 5.1.2 Comité van Ministers Het Comité van Ministers is het besluitvormingsorgaan van de Raad van Europa. Het bestaat uit de ministers van Buitenlandse Zaken of hun diplomatieke vertegenwoordigers van de lidstaten. Dit comité bepaalt het beleid van de organisatie, keurt de begroting goed en stelt programma's vast [41](#page=41). ### 5.2 Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) speelt een cruciale rol in de bescherming van de rechten die zijn vastgelegd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) [42](#page=42). #### 5.2.1 Bevoegdheid en samenstelling Het EHRM is gevestigd in Straatsburg en telt evenveel rechters als er verdragsstaten zijn, momenteel 46. De rechters worden door de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa voor een termijn van negen jaar verkozen. De primaire verantwoordelijkheid voor de bescherming tegen schendingen van het EVRM ligt bij de nationale rechterlijke instanties. Pas wanneer er geen nationaal rechtsherstel meer mogelijk is, kan een klacht worden ingediend bij de Raad van Europa [42](#page=42). Oorspronkelijk fungeerde het EHRM als een waarborgmechanisme waarbij klachten konden worden ingediend door staten, en indien erkend door een verdragsstaat, ook door burgers bij de Europese Commissie voor de Rechten van de Mens. Deze commissie onderzocht de ontvankelijkheid van de klachten, en bij ontvankelijkheid werd de zaak doorverwezen naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens [42](#page=42). #### 5.2.2 Het individuele klachtmechanisme Sedert het Elfde Protocol van 1994 is het individuele klachtmechanisme aanzienlijk versterkt. Alle lidstaten erkennen nu het individuele klachtrecht voor rechtsonderhorigen. Dit heeft geleid tot de afschaffing van de ontvankelijkheidsprocedure bij de Europese Commissie voor de Rechten van de Mens en de instelling van een permanent zittend Europees Hof voor de Rechten van de Mens [43](#page=43). ##### 5.2.2.1 Procedure voor individuele klachten De procedure voor individuele klachten verloopt als volgt [43](#page=43): 1. **Uitputting van nationale rechtsmiddelen:** Voordat een klacht kan worden ingediend bij het EHRM, moeten alle effectieve nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput [43](#page=43) [44](#page=44). 2. **Individueel verzoekschrift:** Een klacht wordt ingediend door middel van een individueel verzoekschrift binnen een termijn van vier maanden na de definitieve nationale beslissing [43](#page=43). 3. **Toewijzing aan een Kamer:** De klacht wordt toegewezen aan een Kamer van het Hof [43](#page=43). #### 5.2.3 Onderzoek van klachten Het onderzoek van klachten begint bij een alleenzetelend rechter, die beoordeelt of de klacht op het eerste gezicht onontvankelijk is. Tegen de beslissing van de alleenzetelende rechter is geen beroepsmogelijkheid [44](#page=44). ##### 5.2.3.1 Ontvankelijkheidsvoorwaarden Om ontvankelijk te zijn, moet een klacht voldoen aan de volgende voorwaarden [44](#page=44): * **Uitputting van interne rechtsmiddelen:** Zoals reeds vermeld, moeten alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput [44](#page=44). * **Niet-anonimiteit:** De klager mag niet anoniem zijn [44](#page=44). * **Niet-gelijkvormigheid met eerdere zaken:** De klacht mag in wezen niet identiek zijn aan een zaak die reeds door het Hof is onderzocht [44](#page=44). * **Verenigbaarheid met het Verdrag:** De klacht moet verenigbaar zijn met de bepalingen van het EVRM en de bijbehorende protocollen [44](#page=44). * **Niet kennelijk ongegrond:** De klacht mag niet kennelijk ongegrond zijn [44](#page=44). * **Geen misbruik van klachtrecht:** De klager mag geen misbruik maken van het klachtrecht [44](#page=44). * **Wezenlijk nadeel:** De verzoeker moet een wezenlijk nadeel hebben geleden [44](#page=44). #### 5.2.4 Behandeling door comité of Kamer Indien een klacht ontvankelijk wordt verklaard, wordt deze verder behandeld [45](#page=45). * **Comité van 3 rechters:** Bij repetitieve klachten kan de zaak worden behandeld door een comité van drie rechters, die zowel de ontvankelijkheid als de gegrondheid beoordelen [45](#page=45). * **Kamer van 7 rechters:** Bij niet-repetitieve klachten wordt de zaak behandeld door een Kamer van zeven rechters. Deze Kamer spreekt zich eerst uit over de ontvankelijkheid en daarna over de gegrondheid [45](#page=45). Een Kamer kan te allen tijde afstand van rechtsmacht doen en de zaak verwijzen naar de Grote Kamer indien de zaak aanleiding geeft tot een ernstige vraag betreffende de interpretatie van het EVRM, of indien de oplossing van een vraag door de Kamer strijdig kan zijn met een eerdere uitspraak van het Hof [45](#page=45). #### 5.2.5 Verwijzing naar de Grote Kamer Na de uitspraak van een Kamer kan elke partij binnen drie maanden verzoeken om verwijzing van de zaak naar de Grote Kamer. Dit verzoek wordt aanvaard indien de zaak aanleiding geeft tot een ernstige vraag betreffende de interpretatie of toepassing van het EVRM, of indien het een ernstige kwestie van algemeen belang betreft. De Grote Kamer doet dan de einduitspraak [46](#page=46). #### 5.2.6 Rechtsherstel Wanneer een schending van het EVRM wordt vastgesteld en het nationale recht slechts gedeeltelijk rechtsherstel toelaat, kan het Hof een billijke genoegdoening toekennen [46](#page=46). ##### 5.2.6.1 Rechtsherstel in België In België kan na de vaststelling van een schending door het EHRM rechtsherstel op nationaal niveau plaatsvinden. In het geval van een strafrechtelijke veroordeling kan de rechtspleging worden heropend. Dit gebeurt via een buitengewoon rechtsmiddel (art. 442bis e.v. Sv.) en moet binnen zes maanden na het definitieve arrest van het EHRM bij het Hof van Cassatie worden ingediend, hetzij door de veroordeelde, hetzij door het Openbaar Ministerie. De heropening wordt bevolen indien de bestreden strafrechtelijke veroordeling strijdig is met het EVRM, of indien er procedurefouten of -tekortkomingen zijn vastgesteld die zo ernstig zijn dat er ernstige twijfel bestaat over de uitkomst van de procedure, en de veroordeelde of rechthebbenden bovendien zeer nadelige gevolgen blijven ondervinden die slechts door een heropening kunnen worden hersteld [47](#page=47). ### 5.3 Adviesaanvraag aan het EHRM Met het 16e Protocol is er een mogelijkheid gecreëerd voor adviesaanvragen aan het EHRM. Dit betreft vragen over de interpretatie en toepassing van het EVRM [48](#page=48). #### 5.3.1 Procedure voor adviesaanvragen Adviesaanvragen kunnen enkel worden ingediend door de hoogste rechterlijke instanties van een staat, binnen de context van een bij hen aanhangige zaak. In België is dit sinds 1 maart 2023 mogelijk voor het Grondwettelijk Hof, het Hof van Cassatie en de Raad van State. Een college van vijf rechters van de Grote Kamer neemt de aanvraag in overweging, en het advies wordt door de Grote Kamer verstrekt. Het is belangrijk te noteren dat dit advies niet bindend is [48](#page=48). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Staatssoevereiniteit | Het principe dat een staat onafhankelijk is en eigen rechtsmacht heeft binnen zijn territorium, zonder inmenging van buitenaf, en zich vrijwillig kan binden aan internationaal recht. | | Supranationaliteit | Een vorm van internationale samenwerking waarbij staten (delen van) hun soevereiniteit overdragen aan een internationale organisatie die bindende beslissingen kan nemen die ook gelden voor lidstaten die niet expliciet met een beslissing hebben ingestemd. | | Ius cogens | Dwingend internationaal recht, bestaande uit normen die door de internationale gemeenschap als fundamenteel worden erkend en waarvan geen afwijking is toegestaan. Verdragen die hiermee in strijd zijn, zijn nietig. | | Internationaal gewoonterecht | Een bron van internationaal recht die voortkomt uit de consistente praktijk van staten (statenpraktijk) gecombineerd met de overtuiging dat deze praktijk juridisch verplicht is (opinio juris). | | Verenigde Naties (VN) | Een internationale organisatie, opgericht in 1945, met als hoofddoel het handhaven van internationale vrede en veiligheid, het bevorderen van samenwerking op sociaal, cultureel en humanitair gebied, en het stimuleren van eerbied voor de rechten van de mens. | | Algemene Vergadering (VN) | Het belangrijkste politieke orgaan van de VN, waarin elke lidstaat vertegenwoordigd is. Hoewel de resoluties van de Algemene Vergadering juridisch niet bindend zijn, hebben ze wel politieke en morele waarde. | | Veiligheidsraad (VN) | Het orgaan van de VN met de primaire verantwoordelijkheid voor het handhaven van internationale vrede en veiligheid. Het kan bindende maatregelen opleggen, inclusief het gebruik van geweld. | | Europese Unie (EU) | Een politieke en economische unie van 27 Europese landen die samenwerkt op diverse beleidsterreinen, variërend van economie tot buitenlands beleid en veiligheid. | | Beginsel van bevoegdheidstoedeling (EU) | Een fundamenteel principe in het EU-recht, vastgelegd in artikel 5(2) VEU, dat stelt dat de Unie slechts optreedt binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten zijn toegekend in de Verdragen. | | Exclusieve bevoegdheden (EU) | Beleidsterreinen waarbij alleen de EU de bevoegdheid heeft om wetgeving aan te nemen en juridisch bindende handelingen te verrichten. Lidstaten mogen enkel optreden indien gemachtigd door de EU of ter uitvoering van EU-recht. | | Gedeelde bevoegdheden (EU) | Beleidsterreinen waarbij zowel de EU als de lidstaten de bevoegdheid hebben om wetgeving aan te nemen en juridisch bindende handelingen te verrichten. Lidstaten mogen optreden zolang de EU niet heeft gehandeld. | | Ondersteunende bevoegdheden (EU) | Beleidsterreinen waarbij de EU de lidstaten ondersteunt in hun acties, zonder dat er sprake is van harmonisatie van wetgeving. De EU coördineert en bevordert samenwerking. | | Europese Commissie | De uitvoerende tak van de EU, die politiek onafhankelijk is en als belangrijkste taak heeft het initiëren en uitvoeren van EU-wetgeving, het toezicht houden op de naleving van EU-recht en het vertegenwoordigen van de EU in internationale fora. | | Europees Parlement | Het rechtstreeks verkozen wetgevende orgaan van de EU, dat samen met de Raad van de EU wetgeving goedkeurt en toezicht houdt op de andere EU-instellingen. | | Raad van de Europese Unie | Het orgaan dat de ministers van de lidstaten vertegenwoordigt en samen met het Europees Parlement de wetgevende en begrotingsbevoegdheden uitoefent. De samenstelling varieert afhankelijk van het behandelde beleidsdomein. | | Hof van Justitie van de Europese Unie | Het hoogste gerechtelijke orgaan van de EU, dat waakt over de uniforme interpretatie en toepassing van het EU-recht en beslist over geschillen tussen lidstaten, instellingen, bedrijven en particulieren. | | Gerecht van de Europese Unie | Een gerecht binnen het systeem van het Hof van Justitie van de EU dat optreedt als administratieve rechter en beroepen behandelt die door personen of lidstaten tegen EU-instellingen worden ingesteld. | | Secundaire wetgeving (EU) | Wetgeving die door de instellingen van de EU wordt aangenomen op basis van de primaire wetgeving (de Verdragen), zoals verordeningen, richtlijnen en besluiten. | | Raad van Europa | Een internationale organisatie die zich richt op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat in Europa. Het is niet dezelfde organisatie als de Europese Unie. | | Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) | Een internationaal gerecht dat oordeelt over schendingen van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Het bestaat uit rechters die door de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa worden gekozen. | | EVRM (Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens) | Een internationaal verdrag dat de fundamentele rechten en vrijheden van individuen beschermt en door de lidstaten van de Raad van Europa is geratificeerd. |

# Evolutie van internationale normen inzake oorlog en minderhedenrechten Dit onderwerp behandelt de historische ontwikkeling van internationale standaarden die gericht zijn op de bescherming van gewonden in veldslagen, krijgsgevangenen en burgers tijdens conflicten, alsook interventies ter bescherming van minderheden. ### 1.1 Standaarden inzake oorlog De ontwikkeling van internationale normen voor de bescherming van personen tijdens gewapende conflicten begon met de oprichting van het Internationale Comité van het Rode Kruis (ICRK) in 1863. Dit leidde tot de Eerste Conventie van Genève in 1864, gericht op de verbetering van de toestand van gewonde en zieke militairen op het slagveld. Latere Verdragen van Genève (1909, 1929, 1949) breidden deze bescherming uit naar gewonden en zieken ter zee, krijgsgevangenen en burgers tijdens conflicten. De Verdragen van Genève van 1949, aangevuld met drie Optionele Protocollen (1977, 2005), vormen de hoeksteen van het internationaal humanitair recht. Deze protocollen definiëren de bescherming van gewonde en zieke militairen, burgers en krijgsgevangenen in tijden van conflict en benadrukken de neutraliteit van medisch personeel en uitrusting, gesymboliseerd door het embleem. Florence Nightingale's werk, met name haar memoire "A Memory of Solferino" (1859), was een inspiratiebron voor deze vroege initiatieven. > **Tip:** De Verdragen van Genève vormen de kern van het internationaal humanitair recht en specificeren de bescherming van specifieke groepen en objecten tijdens gewapende conflicten. ### 1.2 Interventies ter bescherming van minderheden Historisch gezien vonden er interventies plaats op initiatief van staten ter bescherming van minderheden. Voorbeelden hiervan zijn de interventies van Rusland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk in Griekenland in 1827, en van Rusland, het VK, Frankrijk, Pruisen en Oostenrijk in Syrië in 1860. Rusland voerde in 1877 een unilaterale interventie uit op de Balkan, wat leidde tot de Conferentie van Berlijn in 1878 waar de Sultan een verdrag tekende dat rechten aan minderheden toekende. ### 1.3 De Volkenbond (1919) en het Interbellum Na de Eerste Wereldoorlog werd de Volkenbond opgericht met als doel vrede en veiligheid te waarborgen. Hoewel de Volkenbond geen expliciet mandaat voor mensenrechten had, behandelde het wel onderwerpen zoals slavernij, met het Slavernijverdrag van 1926 als resultaat, dat slavernij definieert als "de status of toestand van een persoon over wie enige of alle bevoegdheden verbonden aan het eigendomsrecht worden uitgeoefend". De Volkenbond had ook een rol in de bescherming van vluchtelingen via de Hoge Commissaris voor Vluchtelingen (Nansen) en de uitgifte van het Nansen-paspoort. De Internationale Arbeidsorganisatie (IAO), opgericht in 1918, had wel een mensenrechtenmandaat gericht op arbeiders en inheemse volkeren, maar de toezichtmechanismen van de Volkenbond waren zwak en berustten voornamelijk op aanbevelingen. Tijdens het interbellum ontstonden er ook concepten voor internationale rechten van het individu. A. Alvarez publiceerde in 1916 een "Verklaring van de rechten en plichten van naties", met een deel over "Internationale rechten van het individu". In 1929 publiceerde het Institut de droit international, mede dankzij A. Mandelstam, een "Declaration of the International Rights of Man". Later, in 1940, verschenen H.G. Wells' "The Rights of Man: Or what are we fighting for?" en de "Sankey Declaration of the Rights of Man". De Volkenbond had ook beperkte bevoegdheden met betrekking tot minderheden. Vrijheden in mandaatgebieden, zoals religie, de aanpak van slavenhandel en arbeidsomstandigheden, vielen onder de aandacht, maar het toezicht was zwak door het ontbreken van een klachtensysteem. Minderhedenverdragen beoogden bescherming van leven, vrijheid, non-discriminatie, taalrechten en culturele instellingen. Het toezicht hierop was eveneens zwak, met statenklachten die leidden tot ad hoc Minderhedencommissies of verwijzing naar het Permanent Hof van Internationale Justitie, wiens beslissingen niet altijd bindend waren voor de Raad van de Volkenbond. > **Tip:** Het interbellum legde de basis voor latere mensenrechteninstrumenten, ondanks de inherente zwakheden van de Volkenbond. ### 1.4 De Tweede Wereldoorlog en de Verenigde Naties (VN) De gruwelen van de Tweede Wereldoorlog, zoals de gebeurtenissen in Babi Yar en Auschwitz, onderstreepten de noodzaak van een robuust internationaal kader voor mensenrechten. In 1941 sprak Franklin Roosevelt over de "Four Freedoms": vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst, vrijheid van gebrek en vrijheid van vrees. Het Atlantisch Handvest werd eveneens in 1941 ondertekend. Met de oprichting van de Verenigde Naties in 1945 werd de bescherming van mensenrechten een centraal doel. Het VN-Handvest bevat in de preambule en in artikelen als 1(3), 55(c) en 56, verwijzingen naar het bevorderen van en eerbiedigen van rechten van de mens en fundamentele vrijheden voor allen, zonder onderscheid. Artikel 2(7) van het Handvest erkent echter de soevereiniteit van staten en beperkt de bevoegdheid van de VN om in te grijpen in binnenlandse aangelegenheden. In 1948 werd de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN. De UVRM werd opgesteld door verschillende commissies, waaronder het 'Nucleair Comité' en de Mensenrechtencommissie, met bijdragen van sleutelfiguren zoals Eleanor Roosevelt en René Cassin. De verklaring is opgebouwd rond algemene beginselen, gelijkheid en non-discriminatie, burgerlijke en politieke rechten, economische, sociale en culturele rechten, en verplichtingen en beperkingen. De UVRM is juridisch niet-bindend, maar vormt een belangrijke morele en politieke basis voor verdere mensenrechtenontwikkeling. > **Tip:** De UVRM is een mijlpaal in de geschiedenis van de mensenrechten, die zowel burgerlijke en politieke als economische, sociale en culturele rechten omvat. #### 1.4.1 Operationalisering van de UVRM en VN Covenants De operationalisering van de UVRM gebeurde voornamelijk via de VN Covenants van 1966: het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (BUPO) en het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (ICESCR). Het BUPO-verdrag (1966) omvat rechten zoals het recht op leven, het verbod op foltering, vrijheid van meningsuiting, godsdienstvrijheid en vrijheid van vereniging. Het ICESCR (1966) behandelt onder andere het recht om te werken, het recht op huisvesting, het recht op onderwijs, het recht op voedsel en het recht op sociale zekerheid. Deze twee verdragen, samen met de UVRM, vormen de Internationale Rechten van de Mens (International Bill of Human Rights). De rechten van minderheden worden ook erkend, hoewel de specifieke uitwerking en bescherming hiervan in de latere ontwikkeling verder is uitgewerkt. > **Tip:** De VN Covenants maken de principes van de UVRM juridisch bindend voor de staten die partij zijn bij deze verdragen. --- # Rol van de Volkenbond in de bescherming van mensenrechten Dit onderwerp belicht de rol van de Volkenbond in de vroege bescherming van mensenrechten, met een specifieke focus op arbeiders, minderheden en de bestrijding van slavernij, ondanks de inherente beperkingen van haar toezichtmechanismen. ## 2. Rol van de Volkenbond in de bescherming van mensenrechten De Volkenbond, opgericht na de Eerste Wereldoorlog met als primair doel het handhaven van vrede en veiligheid, had geen expliciet mandaat voor mensenrechtenbescherming. Desondanks ontwikkelde zij in de periode tussen de wereldoorlogen initiatieven die relevant waren voor de latere ontwikkeling van mensenrechten. ### 2.1 Kernbegrippen en Functioneren van de Volkenbond De Volkenbond bestond uit verschillende organen: de Raad, de Algemene Vergadering en het Secretariaat. Het functioneren werd gekenmerkt door zwakke toezichtmechanismen, met name de vereiste van unanimiteit voor besluitvorming en de dominante rol van Groot-Brittannië en Frankrijk. ### 2.2 Bescherming van arbeiders Een belangrijke pijler van de Volkenbond op het gebied van rechten was de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO), opgericht in 1918. De IAO had een mensenrechtenmandaat dat zich richtte op arbeiders, en breidde zich later uit naar inheemse volkeren. * **Activiteiten van de IAO:** * Het aannemen van verdragen (verdragen°) die normen stelden voor arbeidsomstandigheden. * Het toezicht op de naleving van deze verdragen, hoewel dit toezicht als zwak werd beschouwd en voornamelijk bestond uit het doen van aanbevelingen. ### 2.3 Aanpak van slavernij De Volkenbond ondernam ook actie tegen slavernij. Dit resulteerde in een Slavernijverdrag in 1926, dat later in 1956 werd herzien. * **Definitie van slavernij:** Slavernij werd gedefinieerd als "de status of toestand van een persoon over wie enige of alle bevoegdheden verbonden aan het eigendomsrecht worden uitgeoefend". ### 2.4 Bescherming van minderheden De Volkenbond speelde een rol in de bescherming van minderheden, met name in de nieuw gevormde staten na de Eerste Wereldoorlog. * **Minderhedenverdragen:** Deze verdragen garandeerden rechten zoals het recht op leven, vrijheid, non-discriminatie, taalrechten, en het recht op het stichten van eigen scholen en culturele instellingen. * **Toezichtmechanismen:** Het toezicht op de naleving van minderhedenverdragen was eveneens zwak. Het systeem berustte voornamelijk op klachten van staten, die leidden tot de oprichting van ad hoc Minderhedencommissies. In totaal werden ongeveer 150 van dergelijke commissies ingesteld. ### 2.5 Vrijheden in mandaatgebieden In de zogenaamde 'mandaatgebieden', die na de Eerste Wereldoorlog onder bestuur van de Volkenbond kwamen, werden bepaalde vrijheden gewaarborgd. * **Gegarandeerde vrijheden:** Hieronder vielen vrijheden op het gebied van religie, de bestrijding van slavenhandel en verbetering van arbeidsomstandigheden. * **Toezicht:** Het toezichtmechanisme in deze gebieden was eveneens beperkt. Er was geen formeel klachtensysteem, en de betrokkenheid van de Mandaatcommissie en de Raad van de Volkenbond was beperkt, met weinig mogelijkheden voor hoorrecht of bezoeken. ### 2.6 Hervestiging van vluchtelingen De Volkenbond, met name via de Hoge Commissaris voor Vluchtelingen, speelde een rol bij de hervestiging van vluchtelingen, zoals de Russen. Dit leidde tot de introductie van het 'Nansen-paspoort', een document dat vluchtelingen in staat stelde te reizen. ### 2.7 Zwakheden en de weg naar de VN Ondanks deze initiatieven waren de inspanningen van de Volkenbond op het gebied van mensenrechten beperkt door haar structurele zwakheden en de afwezigheid van effectieve toezichtmechanismen. Individuele klachten konden worden ingediend, maar deze leidden voornamelijk tot onderhandelingen of doorverwijzing naar de Raad van de Volkenbond, die niet-bindende aanbevelingen kon doen. De niet-deelname van belangrijke mogendheden zoals de Verenigde Staten verzwakte de effectiviteit van de Volkenbond verder. Deze beperkingen legden echter wel de basis voor verdere ontwikkelingen in de internationale mensenrechtenbescherming na de Tweede Wereldoorlog met de oprichting van de Verenigde Naties. > **Tip:** Hoewel de Volkenbond geen juridisch afdwingbaar mensenrechtenkader had, waren haar initiatieven in de strijd tegen slavernij, de bescherming van arbeiders en minderheden een belangrijke voorloper op het gebied van internationale mensenrechtennormen. Begrijp de context van haar beperkingen, maar ook de betekenis van haar vroege inspanningen. --- # Ontwikkeling van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens Dit onderwerp beschrijft de context en totstandkoming van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) na Wereldoorlog II, inclusief de rol van de Verenigde Naties en de structuur van de verklaring, die zowel burgerlijke en politieke als economische, sociale en culturele rechten omvat. ### 3.1 Context na Wereldoorlog II De gruweldaden van Wereldoorlog II, zoals de Holocaust (Auschwitz, waar naar schatting 1,1 miljoen mensen omkwamen) en massamoorden zoals bij Babi Yar (waarbij in twee dagen 33.771 mensen werden vermoord), leidden tot een sterke drang om internationale mechanismen te creëren ter bescherming van de mensenrechten. Dit was een direct gevolg van de falende internationale inspanningen na Wereldoorlog I, die weliswaar leidden tot de oprichting van de Volkenbond, maar deze had geen expliciet mandaat voor mensenrechten en kende een zwakke structuur. #### 3.1.1 De Rol van de Verenigde Naties Na de Tweede Wereldoorlog werd de basis gelegd voor de Verenigde Naties (VN) met het doel vrede en veiligheid te waarborgen en internationale samenwerking te bevorderen. Het VN-Handvest, aangenomen in 1945, erkent het belang van de rechten van de mens op verschillende plaatsen: * **Preambule:** Bevestigt opnieuw het vertrouwen in de fundamentele rechten van de mens, de waardigheid en de waarde van de menselijke persoon, en gelijke rechten voor mannen en vrouwen. * **Artikel 1(3):** Stelt dat een doel van de VN is om internationale samenwerking tot stand te brengen bij het oplossen van internationale vraagstukken van economische, sociale, culturele of humanitaire aard, alsmede bij het bevorderen en stimuleren van eerbied voor de rechten van de mens en fundamentele vrijheden voor allen, zonder onderscheid naar ras, geslacht, taal of godsdienst. * **Artikel 55(c):** Bevordert universele eerbiediging en inachtneming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden voor allen, zonder onderscheid naar ras, geslacht, taal of godsdienst, teneinde stabiliteit en welzijn te creëren. * **Artikel 56:** Leden verbinden zich gezamenlijk en afzonderlijk op te treden in samenwerking met de Organisatie ter verwezenlijking van de in artikel 55 genoemde doeleinden. Het VN-Handvest bevat echter ook beperkingen, zoals Artikel 2(7) dat zich verzet tegen inmenging in binnenlandse aangelegenheden. #### 3.1.2 De Totstandkoming van de UVRM De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) werd in 1948 aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN. Het proces omvatte verschillende organen: * **Economische en Sociale Raad (ECOSOC):** Richtte een 'Nucleair Comité' op. * **Mensenrechtencommissie:** Bestaande uit 18 leden, die het werk van het Nucleair Comité overnam. * **Drafting Committee:** Een kleiner comité van 9 leden dat zich boog over de tekst. Belangrijke figuren in dit proces waren onder meer Eleanor Roosevelt, René Cassin, Charles Malik, Peng-Chun Chang en John Peters Humphrey. Het 'Nucleair Comité' en later de Mensenrechtencommissie structureerden de verklaring rond de volgende algemene beginselen: * **Algemeen beginsel:** De inherente waardigheid en gelijke, onvervreemdbare rechten van alle leden van de mensenfamilie zijn de grondslag van vrijheid, gerechtigheid en vrede in de wereld. * **Gelijkheids- en non-discriminatiebeginsel:** Alle menselijke wezens worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begaafd met rede en geweten en moeten elkaar bejegenen in een geest van broederlijkheid. * **Burgerlijke en politieke rechten:** Deze rechten vormen de kern van de klassieke mensenrechten en garanderen individuele vrijheden tegenover de staat. * **Economische, sociale en culturele rechten:** Deze rechten beogen de materiële en sociale welvaart van individuen te waarborgen. * **Sociale en internationale orde:** Deze sectie legt de basis voor een rechtvaardige internationale orde waarin deze rechten kunnen worden gerealiseerd. * **Verplichtingen en beperkingen:** Definieert de grenzen aan de uitoefening van rechten en de verplichtingen die daaruit voortvloeien. * **Verbod op misbruik van rechten:** Stelt expliciet dat rechten niet mogen worden misbruikt om de rechten van anderen te vernietigen. De UVRM zelf is een **niet-bindende** verklaring. De operationalisering ervan zou later plaatsvinden via bindende VN-verdragen. > **Tip:** Hoewel de UVRM zelf niet juridisch bindend is, heeft het een enorme morele en politieke impact gehad. Het dient als de inspiratiebron en het gemeenschappelijke referentiekader voor latere mensenrechtenverdragen en nationale wetgeving. ### 3.2 Structuur en Inhoud van de UVRM De UVRM is opgebouwd uit een preambule en 30 artikelen. De artikelen kunnen grofweg worden ingedeeld in twee hoofdcategorieën, die de dualiteit van mensenrechten weerspiegelen: #### 3.2.1 Burgerlijke en Politieke Rechten Deze rechten (Artikelen 3-21 van de UVRM) beschermen de fundamentele vrijheden van individuen tegen willekeurige overheidsingrijpen en garanderen de deelname aan het politieke leven. Voorbeelden hiervan zijn: * Recht op leven, vrijheid en persoonlijke veiligheid. * Verbod op slavernij en foltering. * Recht op een eerlijk proces en vrijheid van gevangenschap. * Vrijheid van meningsuiting, godsdienst, vergadering en vereniging. * Recht om deel te nemen aan de regering van het land. #### 3.2.2 Economische, Sociale en Culturele Rechten Deze rechten (Artikelen 22-27 van de UVRM) beogen de materiële en sociale welzijn van individuen te waarborgen en de omstandigheden te creëren waarin mensen hun potentieel volledig kunnen ontwikkelen. Voorbeelden zijn: * Recht op sociale zekerheid. * Recht op arbeid en eerlijke arbeidsvoorwaarden. * Recht op voeding, huisvesting en onderwijs. * Recht om deel te nemen aan het culturele leven. #### 3.2.3 Overige Bepalingen * **Artikel 1 en 2:** Leggen de basisprincipes van gelijkheid en non-discriminatie vast. * **Artikel 28:** Stelt dat iedereen recht heeft op een sociale en internationale orde waarin de rechten en vrijheden van de verklaring volledig kunnen worden verwezenlijkt. * **Artikel 29 en 30:** Behandelen de verplichtingen van het individu tegenover de gemeenschap en de beperkingen die op rechten kunnen worden gesteld, evenals het verbod op misbruik van deze rechten. > **Tip:** De UVRM is opgesteld als een universeel document dat geldt voor alle mensen, ongeacht hun achtergrond. Dit was een revolutionaire stap, aangezien eerdere pogingen vaak gericht waren op specifieke groepen of nationaal recht. ### 3.3 De Operationalisering van de UVRM Hoewel de UVRM zelf niet bindend is, heeft zij de weg vrijgemaakt voor de totstandkoming van juridisch bindende mensenrechtenverdragen. Dit gebeurde met name via de **VN Covenants** uit 1966, die in 1976 in werking traden: * **Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (IVBPR):** Dit verdrag operationaliseert de burgerlijke en politieke rechten uit de UVRM en bevat een mechanisme voor individuele klachten. * **Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (IVESCR):** Dit verdrag operationaliseert de economische, sociale en culturele rechten uit de UVRM. Het toezichtmechanisme hierop is aanvankelijk zwakker dan voor het IVBPR, maar is sindsdien versterkt. Deze twee verdragen, samen met de UVRM, vormen de **Internationale Mensenrechtenwetgeving (International Bill of Human Rights)**, de hoeksteen van het internationale mensenrechtensysteem. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Geneefse Verdragen | Een reeks internationale overeenkomsten die de regels van het internationaal humanitair recht vastleggen, met name gericht op de bescherming van personen die niet of niet meer aan de gevechten deelnemen. | | Gevangengenomen personen (POWs) | Militaire strijders die tijdens een gewapend conflict in handen van de vijand vallen en bepaalde rechten genieten onder het internationaal recht, zoals de Geneefse Verdragen. | | Burgers in conflicten | Niet-combattanten die bescherming genieten onder het internationaal humanitair recht tijdens gewapende conflicten, met speciale aandacht voor hun veiligheid en waardigheid. | | Neutraliteit | Een staat van niet-deelname aan een conflict, waarbij de neutraliteit van medisch personeel en uitrusting tijdens gewapende conflicten wordt gewaarborgd door internationale normen. | | Embleem | Een officieel erkend symbool, zoals het rode kruis of de rode halve maan, dat bescherming aangeeft voor medisch personeel, gebouwen en materieel in tijden van gewapend conflict. | | Minderheden | Groepen personen binnen een staat die zich onderscheiden van de meerderheid door taal, cultuur, religie of etniciteit, en die recht hebben op specifieke bescherming tegen discriminatie. | | Volkenbond | Een internationale organisatie opgericht na Wereldoorlog I met als doel het bevorderen van internationale samenwerking en het voorkomen van toekomstige oorlogen, hoewel de effectiviteit ervan beperkt was. | | Slavernij | Een juridische en sociale toestand waarin een persoon wordt beschouwd als eigendom van een ander en waarbij de eigenaar alle rechten over die persoon kan uitoefenen. | | Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) | Een gespecialiseerde organisatie van de Verenigde Naties die zich bezighoudt met arbeidsvraagstukken en het vaststellen van internationale arbeidsnormen en rechten. | | Mandaatgebieden | Gebieden die na Wereldoorlog I door de Volkenbond werden toevertrouwd aan bepaalde mogendheden om te besturen, vaak met de verplichting de bevolking in bepaalde rechten te beschermen. | | Ad hoc commissies | Tijdelijke commissies die voor een specifiek doel worden opgericht, in dit geval om klachten van minderheden te onderzoeken en te behandelen. | | Adviesopinies (Advisory opinions) | Formele juridische adviezen die internationale rechtbanken geven op verzoek van bevoegde organen, maar die niet bindend zijn. | | Individuele klachten | Bezwaren of grieven die door individuen worden ingediend bij internationale of nationale instanties, vaak met betrekking tot schendingen van hun rechten. | | Interbellum | De periode tussen Wereldoorlog I en Wereldoorlog II, gekenmerkt door pogingen tot herstel en het ontstaan van nieuwe internationale relaties. | | Vier Vrijheden | Concepten voorgesteld door Franklin D. Roosevelt in 1941, die universele rechten omvatten: vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst, vrijheid van gebrek en vrijheid van vrees. | | Atlantisch Handvest | Een gezamenlijke verklaring van Franklin D. Roosevelt en Winston Churchill in 1941, waarin de oorlogsdoelen en de principes voor een naoorlogse wereldorde werden uiteengezet, inclusief zelfbeschikkingsrecht en vrije handel. | | VN-Handvest | Het oprichtingsverdrag van de Verenigde Naties, dat de doelstellingen, beginselen en structuur van de organisatie vastlegt, inclusief bepalingen inzake mensenrechten. | | Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) | Een mijlpaal in de geschiedenis van de mensenrechten, aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN in 1948, die de fundamentele rechten en vrijheden van alle mensen uiteenzet. | | Burgersrechten en politieke rechten | Rechten die individuen beschermen tegen overheidsingrijpen en die hun deelname aan het politieke leven mogelijk maken, zoals het recht op leven, vrijheid en veiligheid, en vrijheid van meningsuiting. | | Economische, sociale en culturele rechten | Rechten die het welzijn en de ontwikkeling van individuen bevorderen, zoals het recht op arbeid, onderwijs, huisvesting en gezondheidszorg. | | Inherent menselijke waardigheid | De intrinsieke waarde en respect die elk mens bezit, onafhankelijk van zijn of haar afkomst, status of andere kenmerken. | | Onafhankelijke rechten | Rechten die inherent zijn aan elk individu en niet kunnen worden afgenomen of ontzegd, en die de basis vormen voor vrijheid, gerechtigheid en vrede. | | Internationale Covenant inzake Burgerrechten en Politieke Rechten (ICCPR) | Een internationaal verdrag van de VN dat burgerlijke en politieke rechten en vrijheden van individuen beschermt, aangenomen in 1966. | | Internationale Covenant inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (ICESCR) | Een internationaal verdrag van de VN dat economische, sociale en culturele rechten van individuen beschermt, aangenomen in 1966. |

# De Europese Unie en haar doelstellingen De Europese Unie wordt gekenmerkt door haar gemeenschappelijke waarden en doelstellingen, die de fundamenten vormen van haar bestaan als rechtsgemeenschap. ### 1.1 Gemeenschappelijke waarden van de Europese Unie De fundamentele waarden waarop de Unie berust, zijn vastgelegd in artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU). Deze waarden worden gedeeld door de lidstaten en omvatten: * Eerbied voor de menselijke waardigheid * Vrijheid * Democratie * Gelijkheid * De rechtsstaat * Eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen die tot minderheden behoren. Deze waarden vinden hun uiting in een samenleving die gekenmerkt wordt door pluralisme, non-discriminatie, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en gelijkheid van vrouwen en mannen. ### 1.2 Gemeenschappelijke doelstellingen van de Europese Unie Naast de gedeelde waarden streeft de Europese Unie naar een reeks gemeenschappelijke doelstellingen, zoals uiteengezet in artikel 3 van het VEU. Deze doelstellingen omvatten onder andere: * **Vrede en welzijn:** Het bevorderen van stabiliteit en voorspoed binnen de Unie en daarbuiten. * **Vrijheid en veiligheid:** Het waarborgen van de fundamentele vrijheden van burgers en het creëren van een veilige omgeving. * **Interne markt:** Het tot stand brengen van een ruimte zonder economische grenzen en belemmeringen, waarin goederen, diensten, kapitaal en personen zich zo vrij mogelijk kunnen bewegen. Dit concept wordt verder uitgediept in hoofdstuk 4. * **Economische en monetaire unie (EMU):** De invoering van een gemeenschappelijke munt, de euro, en de coördinatie van economisch beleid. Sinds de invoering in 1999-2002, met de fysieke omloop vanaf 2002, telt de eurozone momenteel 20 landen, waarbij Kroatië op 1 januari 2023 als laatste is toegetreden. De EMU hanteert de zogenaamde Maastrichtnormen en wordt gecoördineerd door de Europese Centrale Bank (ECB). > **Tip:** Hoewel de voordelen van een gemeenschappelijke munt significant zijn, zoals het reduceren van transactiekosten en het bevorderen van handel, zijn er ook nadelen te overwegen, zoals het verlies van nationale monetaire beleidsinstrumenten. * **Extern mensenrechtenbeleid:** Het actief uitdragen en verdedigen van mensenrechten op het internationale toneel. ### 1.3 De Europese pijler van sociale rechten Naast de economische integratie hecht de Europese Unie steeds meer belang aan het welzijn van haar burgers. Dit komt tot uiting in de 'Europese pijler van sociale rechten', die in 2017 is aangenomen. Dit initiatief onderstreept het belang van sociale rechtvaardigheid en gelijke kansen binnen de Unie. --- # De interne markt van de EU De interne markt van de EU is een economische ruimte die wordt gekenmerkt door het ontbreken van grenzen en belemmeringen, waardoor goederen, diensten, personen en kapitaal zich zo vrij mogelijk kunnen verplaatsen. ### 2.1 Definitie en Kernconcept De interne markt wordt gedefinieerd als een ruimte zonder economische grenzen en belemmeringen, waar het economisch verkeer zich zo vrij mogelijk kan bewegen. Dit concept wordt verder uitgediept in hoofdstuk 4 van het document. ### 2.2 Doelstellingen van de EU gerelateerd aan de Interne Markt De Europese Unie streeft naar diverse gemeenschappelijke doelstellingen, zoals uiteengezet in artikel 3 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU). Deze doelstellingen omvatten onder andere: * Vrede en welzijn * Vrijheid en veiligheid * De totstandkoming van de interne markt * De economische en monetaire unie (EMU) * Extern mensenrechtenbeleid ### 2.3 De Economische en Monetaire Unie (EMU) Een gerelateerd doel is de economische en monetaire unie, die sinds 1999-2002 is geïmplementeerd. Momenteel telt de eurozone twintig landen, met Kroatië als meest recente toetreder op 1 januari 2023. De EMU wordt gekenmerkt door de Maastrichtnormen en de rol van de Europese Centrale Bank (ECB). De voordelen en nadelen van een gemeenschappelijke munt worden in de context van de EMU besproken. ### 2.4 Verdere Bespreking De interne markt zal uitgebreider worden behandeld bij de start van hoofdstuk 4. Dit suggereert dat de nadere details, mechanismen en uitdagingen van de interne markt daar aan bod komen. ### 2.5 De Europese Pijler van Sociale Rechten Naast economische aspecten, zoals de interne markt, wordt er ook steeds meer aandacht besteed aan het welzijn van de Europese bevolking. De Europese Pijler van Sociale Rechten, geïntroduceerd in 2017, illustreert deze focus op sociale aspecten binnen de Unie. > **Tip:** Hoewel de interne markt een economisch concept is, is het belangrijk te onthouden dat het functioneren ervan ook raakvlakken heeft met sociale doelstellingen, zoals benadrukt door de Europese Pijler van Sociale Rechten. --- # De economische en monetaire unie (EMU) Dit onderwerp behandelt de ontwikkeling en huidige status van de Economische en Monetaire Unie, met inbegrip van de invoering van de euro, het aantal lidstaten, de Maastrichtnormen en de rol van de Europese Centrale Bank. ### 3.1 Ontwikkeling en Doelstellingen van de EMU De Europese Unie (EU) streeft naar diverse gemeenschappelijke doelstellingen, waaronder het bevorderen van vrede en welzijn, vrijheid en veiligheid, en de ontwikkeling van een interne markt. Een essentieel onderdeel van deze doelstellingen is de Economische en Monetaire Unie (EMU). De EMU is een van de kernpijlers van de Europese integratie en omvat de invoering van een gemeenschappelijke munt. ### 3.2 De Euro: Invoering en Lidstaten De invoering van de euro als gemeenschappelijke munt vond plaats in de periode 1999-2002. Momenteel telt de eurozone 20 lidstaten. De meest recente toetreding was die van Kroatië op 1 januari 2023. ### 3.3 De Maastrichtnormen De convergentie van de economieën van de lidstaten, een voorwaarde voor de invoering van de euro, werd geborgd door de zogenaamde Maastrichtnormen. Deze criteria, vastgelegd in het Verdrag van Maastricht, zijn gericht op het waarborgen van prijsstabiliteit en economische stabiliteit binnen de eurozone. De belangrijkste normen betreffen: * **Inflatie:** De inflatie mag niet meer dan 1,5 procentpunt hoger zijn dan het gemiddelde van de drie lidstaten met de laagste inflatie. * **Overheidstekorten:** Het begrotingstekort mag niet hoger zijn dan 3 procent van het bruto binnenlands product (bbp). * **Overheidsschuld:** De staatsschuld mag niet hoger zijn dan 60 procent van het bbp. * **Rendement lange rente:** De lange rente mag niet meer dan 2 procentpunt hoger zijn dan het gemiddelde van de drie lidstaten met de laagste lange rente. * **Wisselkoersstabiliteit:** De nationale munt mag niet binnen het normale bereik van het Europees Monetair Stelsel (EMS) hebben gedevalueerd in de voorgaande twee jaar. Deze normen zijn bedoeld om de economische stabiliteit en geloofwaardigheid van de eurozone te waarborgen. > **Tip:** Begrijp de logica achter de Maastrichtnormen; ze zijn ontworpen om te voorkomen dat lidstaten economische schokken veroorzaken die de stabiliteit van de hele eurozone in gevaar brengen. ### 3.4 De Rol van de Europese Centrale Bank (ECB) De Europese Centrale Bank (ECB) speelt een cruciale rol binnen de EMU. De primaire taak van de ECB is het handhaven van prijsstabiliteit in de eurozone. Dit doet zij door middel van het monetaire beleid, waaronder het vaststellen van rentetarieven. De ECB is verantwoordelijk voor: * Het uitvoeren van monetaire operaties in de eurozone. * Het beheren van de officiële reserves van de lidstaten. * Het bevorderen van een soepele werking van de betalingssystemen. * Het adviseren over en uitvoeren van beleid ten aanzien van vreemde valuta. De onafhankelijkheid van de ECB ten opzichte van politieke druk is essentieel om haar mandaat voor prijsstabiliteit effectief te kunnen uitvoeren. ### 3.5 Voordelen en Nadelen van een Gemeenschappelijke Munt De invoering van een gemeenschappelijke munt, zoals de euro, heeft zowel aanzienlijke voordelen als potentiële nadelen met zich meegebracht. **Voordelen:** * **Vermindering van transactiekosten:** Het wegvallen van wisselkoerskosten en -onzekerheid vergemakkelijkt grensoverschrijdende handel en investeringen. * **Prijsdoorzichtigheid:** Vergelijken van prijzen tussen lidstaten wordt eenvoudiger, wat leidt tot meer concurrentie. * **Economische stabiliteit:** Een sterke, gemeenschappelijke munt kan bijdragen aan lagere inflatie en lagere rentetarieven. * **Grotere economische integratie:** Stimuleert de interne markt en de economische samenwerking tussen lidstaten. **Nadelen:** * **Verlies van nationale monetaire beleidsinstrumenten:** Lidstaten kunnen de rente niet langer aanpassen aan hun specifieke economische situatie. * **Asymmetrische schokken:** Als een economische schok één lidstaat treft maar niet andere, kan het ontbreken van nationale monetaire instrumenten de aanpassing bemoeilijken. * **One-size-fits-all beleid:** Monetair beleid van de ECB is wellicht niet optimaal voor alle lidstaten tegelijkertijd. * **Budgettaire discipline vereist:** Het succes van de EMU is sterk afhankelijk van de naleving van begrotingsregels door de lidstaten. > **Tip:** Denk na over hoe de voordelen en nadelen zich verhouden tot de economische context van de EU. Een uniforme munt vereist een hoge mate van economische convergentie en discipline. --- # De Europese pijler van sociale rechten Dit onderwerp belicht de groeiende focus op het welzijn van de Europese bevolking naast economische aspecten, met de instelling van de Europese pijler van sociale rechten in 2017 als centraal punt. ### 4.1 Achtergrond en context De Europese Unie is niet enkel een economische gemeenschap, maar ook een rechtsgemeenschap met gedeelde waarden en doelstellingen. Artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) stelt dat de Unie berust op waarden zoals eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten. Deze waarden worden gedeeld door de lidstaten in een samenleving die gekenmerkt wordt door pluralisme, non-discriminatie, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en gelijkheid van vrouwen en mannen. Naast deze fundamentele waarden, stelt artikel 3 VEU dat de Unie gemeenschappelijke doelstellingen nastreeft, waaronder: * Vrede en welzijn * Vrijheid en veiligheid * De interne markt: een ruimte zonder economische grenzen en belemmeringen waar het economisch verkeer zich zo vrij mogelijk kan bewegen. * Economische en monetaire unie (EMU) * Extern mensenrechtenbeleid #### 4.1.1 De economische pijlers: interne markt en monetaire unie De interne markt is een cruciaal concept voor de EU, gericht op het wegnemen van economische grenzen en belemmeringen om een zo vrij mogelijke beweging van goederen, diensten, personen en kapitaal te garanderen. De economische en monetaire unie (EMU) omvat de invoering van een gemeenschappelijke munt, de euro. Sinds 1999-2002 hebben 20 lidstaten de euro aangenomen, waarbij Kroatië per 1 januari 2023 als laatste land toetrad. De EMU wordt ondersteund door de Maastrichtnormen en de Europese Centrale Bank (ECB). > **Tip:** De voordelen en nadelen van een gemeenschappelijke munt, zoals de euro, zijn belangrijke discussiepunten binnen de EMU en de economische integratie van de EU. ### 4.2 De Europese pijler van sociale rechten Naast de sterke focus op economische aspecten, is er binnen de Europese Unie een groeiende erkenning van het belang van het welzijn van de Europese bevolking. Dit heeft geleid tot de instelling van de **Europese pijler van sociale rechten** in 2017. Dit initiatief onderstreept de ambitie van de EU om niet alleen economische welvaart te bevorderen, maar ook te zorgen voor eerlijke kansen, sociaal welzijn en een goede levensstandaard voor alle burgers. De pijler fungeert als een kader voor het verbeteren van arbeids- en levensomstandigheden binnen de Unie. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Rechtsgemeenschap | Een gemeenschap die gebaseerd is op gedeelde rechtsbeginselen en wetgeving, waarbij de rechtsstaat centraal staat. Dit impliceert dat alle leden zich houden aan vastgestelde wetten en regels. | | Waarden van de Unie | De fundamentele principes en idealen waarop de Europese Unie is gebouwd, zoals eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten. | | Menselijke waardigheid | Het intrinsieke belang en de onschendbaarheid van elk menselijk individu, ongeacht afkomst, status of omstandigheden. Dit is een fundamenteel recht en een centraal beginsel van de Europese Unie. | | Rechtsstaat | Een principe waarbij alle burgers en de overheid gebonden zijn aan de wet, die op een eerlijke en consistente manier wordt toegepast. Dit omvat de scheiding der machten en de bescherming van fundamentele rechten. | | Mensenrechten | Universele rechten die aan alle mensen toebehoren, zoals het recht op leven, vrijheid en veiligheid, en het recht op een eerlijk proces. De EU streeft ernaar deze rechten te beschermen en te bevorderen. | | Pluralisme | Het bestaan van verschillende opvattingen, belangen en groeperingen binnen een samenleving, die allen de ruimte krijgen om zich te uiten en deel te nemen aan het maatschappelijke debat. | | Non-discriminatie | Het principe dat alle personen gelijk worden behandeld en geen onderscheid mag worden gemaakt op basis van kenmerken zoals ras, geslacht, religie of politieke overtuiging. | | Solidariteit | De bereidheid om elkaar te steunen en gezamenlijke verantwoordelijkheid te dragen, met name tussen lidstaten en burgers van de Europese Unie, om gemeenschappelijke uitdagingen aan te gaan. | | Interne markt | Een economische zone binnen de EU waarbinnen goederen, diensten, kapitaal en personen zich vrij kunnen verplaatsen zonder tarieven of andere handelsbelemmeringen. Dit bevordert economische groei en concurrentie. | | Economische en monetaire unie (EMU) | Een beleid dat economische en monetaire integratie tussen de lidstaten van de EU nastreeft, met als hoogtepunt de invoering van een gemeenschappelijke munt, de euro. | | Maastrichtnormen | Criteria die lidstaten moeten voldoen om te mogen toetreden tot de eurozone. Deze normen betreffen met name begrotingstekorten, overheidsschuld, inflatie en rentelasten. | | Europese Centrale Bank (ECB) | De centrale bank van de eurozone, verantwoordelijk voor het monetair beleid en het handhaven van prijsstabiliteit binnen de landen die de euro als munteenheid gebruiken. |

# Bescherming van fundamentele rechten in het digitale tijdperk Dit onderwerp onderzoekt hoe fundamentele mensenrechten, zoals vrijheid van meningsuiting en non-discriminatie, worden beïnvloed door digitale technologieën en welke regelgevende kaders hiervoor bestaan. ## 1. Inleiding: De impact van technologie op fundamentele rechten Technologie, zowel digitaal als niet-digitaal, heeft een tweeledige impact op fundamentele rechten: het kan deze positief bevorderen, maar ook negatief beïnvloeden. Wanneer negatieve effecten optreden, zullen regelgevers ingrijpen door middel van wetgevende maatregelen of adviezen. Het respecteren van mensenrechten vormt de basis voor effectieve en humane regelgeving, waarbij de voordelen van nieuwe technologieën opwegen tegen de risico's. Internationale en Europese organisaties leggen sterk de nadruk op mensenrechten in het digitale tijdperk. > **Tip:** De kern van dit onderwerp is de interactie tussen opkomende technologieën en gevestigde rechten. Vragen rond de impact van technologie rijzen telkens er nieuwe ontwikkelingen zijn. ### 1.1 Wie beschermt en respecteert mensenrechten? Internationale verdragen en conventies richten zich primair tot staten. Staten hebben de plicht om actie te ondernemen en maatregelen te treffen ter bescherming van mensenrechten. Tevens moeten staten ervoor zorgen dat ondernemingen hun verantwoordelijkheid nemen op het gebied van mensenrechtenrespect. ## 2. Vrijheid van meningsuiting en digitale technologieën Vrijheid van meningsuiting wordt beschouwd als een essentiële pijler van een democratische samenleving, cruciaal voor vooruitgang en individuele ontwikkeling. ### 2.1 Kansen en uitdagingen in het digitale tijdperk Sociale media bieden nieuwe mogelijkheden voor het uitoefenen van het recht op vrije meningsuiting, informatievergaring en het uiten van meningen. Het internet werd initieel gezien als een democratiserend middel dat participatie aan publieke discussies mogelijk maakte. Echter, digitale technologieën kunnen ook een negatieve impact hebben, bijvoorbeeld door de verspreiding van "fake news", wat de informatievoorziening en eerlijke verkiezingen kan beïnvloeden. Algoritmen bepalen steeds meer de content die gebruikers te zien krijgen, wat kan leiden tot een vermindering van de contentdiversiteit en de vorming van echokamers, waarin gebruikers voornamelijk worden blootgesteld aan informatie die hun bestaande ideeën bevestigt. Dit is problematisch voor de democratische vorming van een eigen mening. 'Chilling effects' treden op wanneer individuen hun recht op vrije meningsuiting niet volledig durven uit te oefenen uit angst voor consequenties, bijvoorbeeld wanneer online gedrag door overheden wordt opgeslagen. > **Tip:** De VN veroordeelt vaak maatregelen van overheden die het internet of specifieke platforms afsluiten, met name tijdens crisissituaties of verkiezingen, aangezien dit de toegang tot informatie beperkt. ### 2.2 Internationale en Europese kaders Internationaal worden maatregelen die de toegang tot informatie online belemmeren, zoals internetafsluitingen en online censuur, veroordeeld. De Universal Declaration of Human Rights (UDHR) en het International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR) passen artikel 19 toe op alle vormen van expressie, inclusief internet-gebaseerde expressie. Deze bescherming is echter niet absoluut en kan onderhevig zijn aan beperkingen indien aan specifieke voorwaarden wordt voldaan. De Special Rapporteur van de VN over vrijheid van meningsuiting focust op digitale aspecten en doet aanbevelingen aan overheden voor het mitigeren van negatieve technologische impact. Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) stelt dat alle rechten, waaronder de vrijheid van meningsuiting, geldig blijven in het informatie-tijdperk. Staten moeten hun regelgevende kaders beoordelen op hun impact op deze vrijheid. Privé-eigenaars van digitale infrastructuren spelen een cruciale rol. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) behandelt steeds meer zaken gerelateerd aan vrijheid van meningsuiting in de online omgeving, erkennend dat het internet een essentieel middel is geworden voor deelname aan publieke discussies. Het Hof oordeelt over kwesties als internetblokkades, hyperlinks naar illegale content, online haatspraak, en de impact van surveillance op journalisten. > **Voorbeeld:** In de zaak *Ahmet Yildirim v. Turkije* oordeelde het EHRM dat een preventieve blokkade van de gehele Google Sites-dienst, die ook legitieme websites trof, een schending van artikel 10 EVRM inhield, gezien de cruciale rol van het internet voor de vrijheid van meningsuiting. De EU stelt in het Handvest van de grondrechten de vrijheid van meningsuiting en informatie centraal (artikel 11). Beperkingen moeten voldoen aan de voorwaarden van artikel 52 van het Handvest. De Europese Verklaring over Digitale Rechten en Principes voor het Digitale Decennium benadrukt het belang van het ondersteunen van democratisch debat online en het mitigeren van risico's zoals mis- en desinformatie, met respect voor fundamentele rechten. ### 2.3 Wetgeving in de EU en België De EU-regelgeving die relevant is voor de vrijheid van meningsuiting omvat de Audiovisual Media Services Directive (regels inzake illegale en schadelijke content op videoplatformen) en de Digital Services Act (DSA), die regels stelt aan de aansprakelijkheid van platforms, contentmoderatie en maatregelen tegen desinformatie en illegale content. De General Data Protection Regulation (GDPR) kent vrijstellingen voor journalistieke, academische, artistieke of literaire expressie. Belgische grondwetsartikelen 19 en 25 waarborgen de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid. De interpretatie van "persmisdrijf" is geëvolueerd om ook online publicaties te omvatten, hoewel de toepassing op audiovisueel materiaal nog discussie oproept. Artikel 150 van de Belgische Grondwet voorziet in de juryrechtspraak voor politieke en persmisdrijven, wat een zekere bescherming biedt, maar dit artikel is open verklaard voor herziening. De classificatie van "persmisdrijf" en de lange procedures voor het Hof van Assisen leiden soms tot 'de facto straffeloosheid', behalve voor misdrijven ingegeven door racisme of xenofobie. > **Tip:** Houd rekening met de evolutie van "persmisdrijf" van puur gedrukte media naar digitale publicaties. ## 3. Aansprakelijkheid van online tussenpersonen Online platforms, als tussenpersonen die gebruikerscontent hosten, kunnen geconfronteerd worden met de vraag naar hun aansprakelijkheid voor illegale content die door gebruikers wordt geüpload. ### 3.1 Uitdagingen en overwegingen De enorme hoeveelheid geüploade content maakt volledige controle moeilijk. Aansprakelijkheid van platforms kan leiden tot overmatige verwijdering van legitieme content uit angst voor juridische gevolgen ('over-removal'), wat de vrijheid van meningsuiting aantast. Beslissingen over contentverwijdering worden genomen door private actoren (bedrijven), wat vragen oproept over democratische controle. > **Voorbeeld:** De zaken *Delfi v. Estonia* en *MTE & Index v. Hungary* illustreren hoe het EHRM geoordeeld heeft over de aansprakelijkheid van nieuw sportenportals voor gebruikerscommentaren, waarbij het onderscheid gemaakt wordt tussen duidelijk onrechtmatige content en "vulgaire en offensieve" opmerkingen. De Committee of Ministers van de Raad van Europa benadrukt de plicht van staten om mensenrechten te beschermen in de digitale omgeving en de verantwoordelijkheden van online tussenpersonen. Maatregelen die de vrijheid van meningsuiting beperken, moeten voldoen aan de voorwaarden van artikel 10, lid 2 EVRM. ### 3.2 Regelgeving in de EU De Digital Services Act (DSA) in de EU voorziet in vrijstellingen van aansprakelijkheid voor tussenpersonen (mere conduit, caching, hosting) onder bepaalde voorwaarden. Dit geldt voor "illegale content", een breed concept dat verwijst naar content, producten, diensten en activiteiten die onder de toepasselijke wetgeving illegaal zijn. > **Voorbeeld:** Recital 12 van de DSA geeft voorbeelden van illegale content, zoals beelden van seksueel misbruik van kinderen, de onrechtmatige niet-consensuele deling van privébeelden, online stalking, de verkoop van niet-conforme of vervalste producten, auteursrechtschendingen, en illegale aanbiedingen van accommodatie. Hostingdienstaanbieders zijn vrijgesteld van aansprakelijkheid indien zij geen kennis hebben van illegale activiteit of informatie en, na het verkrijgen van dergelijke kennis, spoedig handelen om de informatie te verwijderen of de toegang ertoe te blokkeren. Deze maatregelen moeten fundamentele rechten, waaronder de vrijheid van meningsuiting, respecteren. De "Good Samaritan"-clausule (artikel 7 DSA) staat vrijwillige inspanningen van hostingproviders om illegale content te detecteren en te verwijderen toe, zonder dat dit de aansprakelijkheidsvrijstellingen tenietdoet, mits deze te goeder trouw, zorgvuldig, objectief, niet-discriminerend en proportioneel worden uitgevoerd. Lidstaten mogen geen algemene monitoringsplicht opleggen aan tussenpersonen (artikel 8 DSA). Dit zou een onwettige inmenging in fundamentele rechten betekenen. Wel kunnen nationale rechterlijke of bestuursrechtelijke autoriteiten specifieke bevelen uitvaardigen om op te treden tegen concrete illegale content of specifieke informatie te verstrekken. Artikelen 9 en 10 DSA harmoniseren de voorwaarden voor dergelijke bevelen. ## 4. Digitale discriminatie Digitale technologieën, met name kunstmatige intelligentie (AI), kunnen bestaande maatschappelijke vooroordelen perpetueren of zelfs versterken, wat onevenredig vrouwen, minderheidsgroepen en gemarginaliseerde personen treft. ### 4.1 Oorzaken van digitale discriminatie De 'black box'-aard van complexe algoritmen maakt het moeilijk om de exacte oorzaken van discriminerende uitkomsten te achterhalen, wat de bewijslast voor slachtoffers bemoeilijkt. Discriminatie kan voortkomen uit: * **Vooroordelen in datasets:** Trainingsdata weerspiegelen vaak historische of structurele vooroordelen (bv. gender, etniciteit), wat leidt tot systematisch discriminerende voorspellingen voor ondervertegenwoordigde groepen. * **Ontwerpkeuzes van ontwikkelaars:** Onbewuste vooroordelen van ontwikkelaars kunnen zich 'seepen' in het ontwerp van technologie, zelfs als de data representatief is. > **Tip:** Het "black box"-effect van algoritmen vormt een significante hindernis bij het aantonen van discriminatie. ### 4.2 Juridische kaders Internationale mensenrechtenverdragen, zoals de UDHR, ICCPR, CEDAW en CERD, verbieden discriminatie en zijn ook van toepassing op digitale technologieën. De VN Special Rapporteur over hedendaagse vormen van racisme wijst op het verergeren van bestaande ongelijkheden door digitale technologieën en benadrukt de noodzaak om zowel expliciete als indirecte en structurele vormen van raciale discriminatie aan te pakken. De Raad van Europa erkent de risico's op discriminatie in digitale contexten, vooral bij AI, en streeft naar het respecteren van gelijkheid en het verbod op discriminatie in de gehele levenscyclus van AI-systemen. De EU Charter van de grondrechten verbiedt discriminatie (artikel 21) en pleit voor gelijkheid tussen mannen en vrouwen (artikel 23). De GDPR verbiedt volledig geautomatiseerde beslissingen met een discriminerend effect (artikel 22). De Digital Services Act verbiedt profilering-gebaseerde advertenties op basis van gevoelige persoonsgegevens van minderjarigen. De Europese AI Act stelt eisen aan AI-systemen om discriminatie en oneerlijke vooroordelen te vermijden. Voor hoog-risico AI-systemen geldt een zorgvuldige data governance en beheer, met aandacht voor mogelijke vooroordelen. Biasdetectie en -correctie zijn essentieel, waarbij datasets relevant, representatief en zo veel mogelijk foutloos moeten zijn. Belgische wetgeving zoals de Antiracismewet, Antidiscriminatiewet en Genderwet is ook van toepassing in de online omgeving. ## 5. Rechten van kinderen in de digitale omgeving Het digitale tijdperk biedt kinderen nieuwe kansen maar brengt ook risico's met zich mee voor de schending van hun rechten. Staten hebben de plicht om hun wetgeving en beleid aan te passen om de rechten van kinderen te beschermen en te bevorderen in de digitale omgeving. ### 5.1 Kansen en risico's Digitale technologieën bieden mogelijkheden voor educatie, overheidsdiensten en deelname aan maatschappelijke discussies. Tegelijkertijd bestaan er risico's zoals online kindermisbruik (waaronder AI-gegenereerd materiaal), cyberpesten, commerciële exploitatie, manipulatie en emotieherkenning. ### 5.2 Bescherming van kindergegevens Kinderen worden beschouwd als een kwetsbare groep, wat specifieke bescherming van hun gegevens vereist onder de GDPR, met name wat betreft marketing en profielopbouw. Kinderen moeten kindvriendelijke informatie ontvangen over gegevensverwerking. Data Protection Impact Assessments zijn cruciaal voor risicovolle gegevensverwerking. ### 5.3 Commerciële exploitatie Wetgeving ter bescherming tegen commerciële exploitatie, inclusief de misbruik van kwetsbaarheden van kinderen door sociale media en influencers, is essentieel. De Digital Services Act (DSA) verbiedt advertenties op basis van profilering met behulp van persoonsgegevens van minderjarigen. ### 5.4 Manipulatie en emotieherkenning De AI Act verbiedt AI-systemen die manipulatieve technieken gebruiken om gedrag te beïnvloeden op een manier die autonomie en vrije keuzes ondermijnt, met name wanneer deze kwetsbaarheden van kinderen uitbuiten. Er zijn ernstige zorgen over de betrouwbaarheid en wetenschappelijke basis van emotieherkenningssystemen, die kunnen leiden tot discriminerende uitkomsten en inbreuken op de privacy. Emotieherkenning in onderwijsinstellingen is verboden. > **Voorbeeld:** Een spel dat AI gebruikt om het gedrag van kinderen te analyseren en gepersonaliseerde, verslavende beloningen creëert om excessief spelen aan te moedigen, valt onder de verboden manipulatieve technieken. ### 5.5 Online bescherming van minderjarigen (DSA) De DSA vereist dat online platforms die toegankelijk zijn voor minderjarigen, passende maatregelen nemen om privacy, veiligheid en beveiliging te waarborgen. Dit omvat: * **Standaard privé-instellingen:** Accounts van minderjarigen worden standaard privé ingesteld. * **Aanpassing van aanbevelingssystemen:** Risico op schadelijke content of 'rabbit holes' wordt verlaagd. * **Gebruikersbeheer:** Kinderen kunnen gebruikers blokkeren en dempen, en niet zonder hun expliciete toestemming aan groepen worden toegevoegd. * **Beperkingen op downloaden/screenshots:** Voorkomen van ongewenste verspreiding van geseksualiseerde of intieme content. * **Geen profilering-gebaseerde advertenties:** Gebruik van persoonsgegevens van minderjarigen voor advertentiedoeleinden is verboden. > **Tip:** De DSA brengt significante veranderingen met zich mee voor de online bescherming van minderjarigen, waaronder strikte regels voor advertenties en contentmoderatie gericht op deze kwetsbare groep. --- # Aansprakelijkheid van online tussenpersonen Dit deel behandelt de juridische verantwoordelijkheid van online platforms voor inhoud die door gebruikers wordt geüpload, inclusief de uitdagingen en de rol van wetgeving zoals de Digital Services Act. ### 2.1 Introductie tot de aansprakelijkheid van online tussenpersonen Online platforms functioneren als tussenpersonen die gebruikersinhoud hosten. De centrale vraag is of deze platforms aansprakelijk kunnen worden gesteld voor illegale inhoud die door gebruikers wordt geüpload. Dit brengt diverse uitdagingen met zich mee, zoals het immense volume van geüploade content, de impact op de vrijheid van meningsuiting, en de neiging tot overmatige verwijdering van legitieme content uit angst voor aansprakelijkheid. Bovendien komt de beslissing over wat te verwijderen toe aan private actoren, wat vragen oproept over de verenigbaarheid met democratische principes. ### 2.2 Juridisch kader en jurisprudentie #### 2.2.1 Europese jurisprudentie De jurisprudentie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) heeft hierover uitspraken gedaan. * **Delfi v. Estonia (2015):** Internetnieuw sportalen kunnen aansprakelijk worden gesteld indien zij niet tijdig maatregelen nemen om duidelijk onrechtmatige commentaren van gebruikers, met aanzetten tot haat of geweld, te verwijderen, zelfs zonder melding van het vermeende slachtoffer of derden. * **MTE & Index v. Hungary (2015):** Tussenpersonen kunnen niet aansprakelijk worden gesteld voor vulgaire en beledigende commentaren die door gebruikers worden geplaatst. Het is van belang te noteren dat een nieuwsportaal verschilt van een sociaalmediaplatform in de beoordeling van aansprakelijkheid. #### 2.2.2 Raad van Europa De Commissie van Ministers van de Raad van Europa heeft in 2018 aanbevelingen gedaan inzake de rollen en verantwoordelijkheden van internet tussenpersonen. Deze benadrukken: * De plicht van lidstaten om mensenrechten te beschermen in de digitale omgeving. * De verantwoordelijkheden van online tussenpersonen voor het respecteren van de vrijheid van meningsuiting binnen hun online ruimtes. * Maatregelen die door tussenpersonen worden genomen en die een beperking van de vrijheid van meningsuiting kunnen inhouden, moeten voldoen aan de voorwaarden van artikel 10, lid 2 van het EVRM (voorzien bij wet, legitiem doel, noodzakelijk in een democratische samenleving). * Transparantie en verantwoording voor contentmoderatie. De macht van deze tussenpersonen als protagonisten van online expressie vereist een duidelijke rol en impact op mensenrechten, evenals hun plichten en verantwoordelijkheden, met inbegrip van het risico op misbruik door criminelen. ### 2.3 De Digital Services Act (DSA) De Digital Services Act (DSA) is een cruciale EU-wetgeving die de aansprakelijkheid van online tussenpersonen reguleert. #### 2.3.1 Uitzonderingen op aansprakelijkheid De DSA voorziet in uitzonderingen op de (civiele, strafrechtelijke of administratieve) aansprakelijkheid voor dienstverleners van tussenpersonen, mits aan bepaalde voorwaarden is voldaan. Dit geldt voor "hosting services" (dienstverleners die informatie opslaan die door een ontvanger van de dienst wordt verstrekt, zoals videodiensten, sociale mediaplatformen, marktplaatsen, etc.). * **Voorwaarden voor uitzondering:** * De tussenpersoon mag geen daadwerkelijke kennis hebben van de illegale activiteit of informatie. * Bij het verkrijgen van dergelijke kennis of bewustzijn, moet de tussenpersoon onverwijld handelen om de toegang tot de informatie te verwijderen of onmogelijk te maken. * De verwijdering of blokkering van toegang moet gebeuren met inachtneming van de fundamentele rechten van de ontvangers van de dienst, waaronder het recht op vrijheid van meningsuiting en informatie. #### 2.3.2 Kennis van illegale inhoud Kennis kan worden verkregen door: * Meldingen van individuen (het "rapporteren" of "flaggen" van content). * Eigen onderzoek door het platform, bijvoorbeeld met behulp van geautomatiseerde tools. #### 2.3.3 "Good Samaritan"-clausule (Artikel 7 DSA) Vrijwillige activiteiten van hostingproviders die gericht zijn op het opsporen, identificeren en optreden tegen illegale content, doen geen afbreuk aan de vrijstelling van aansprakelijkheid, mits deze te goeder trouw en zorgvuldig worden uitgevoerd. Dit betekent dat de acties: * Objectief, niet-discriminerend en evenredig moeten zijn. * Rekening moeten houden met de rechten en legitieme belangen van alle betrokken partijen. * Noodzakelijke waarborgen moeten bieden tegen ongerechtvaardigde verwijdering van legale content. Bij het gebruik van geautomatiseerde tools voor dergelijke activiteiten, moet de technologie voldoende betrouwbaar zijn om de foutenmarge zoveel mogelijk te beperken. #### 2.3.4 Geen algemene monitoringsplicht Lidstaten mogen geen algemene plicht opleggen aan dienstverleners van tussenpersonen om de informatie die zij verzenden of opslaan te monitoren, noch actief feiten of omstandigheden die wijzen op illegale activiteit te zoeken. Dit zou een onrechtmatige inmenging vormen in de rechten en vrijheden, waaronder de vrijheid van meningsuiting en privacy. Echter, specifieke verzoeken tot monitoring in een bepaald geval, en met name bevelen van nationale autoriteiten conform de nationale wetgeving, zijn wel toegestaan. Nationale rechterlijke of administratieve autoriteiten, inclusief wetshandhavingsinstanties, kunnen dienstverleners van tussenpersonen bevelen op te treden tegen één of meer specifieke illegale inhoud (bv. verwijderen) of bepaalde specifieke informatie te verstrekken over ontvangers. De artikelen 9 en 10 van de DSA harmoniseren de voorwaarden die aan dergelijke bevelen moeten worden voldaan en de aanvullende vereisten voor de verwerking ervan. #### 2.3.5 Rol van illegale content Het begrip "illegale content" wordt breed geïnterpreteerd en omvat informatie, ongeacht de vorm, die volgens de toepasselijke wetgeving zelf illegaal is, of die door de toepasselijke regels illegaal wordt gemaakt vanwege de relatie met illegale activiteiten. > **Voorbeelden van illegale content (Recital 12 DSA):** > * Delen van beelden van seksueel misbruik van kinderen. > * Onrechtmatig niet-consensueel delen van privébeelden. > * Online stalking. > * Verkoop van niet-conforme of vervalsde producten. > * Verkoop van producten of diensten in strijd met consumentenbeschermingswetgeving. > * Ongeautoriseerd gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal. > * Illegaal aanbieden van accommodatiediensten of illegale verkoop van levende dieren. ### 2.4 Uitdagingen en beleidsuitdagingen * **Volume van content:** De enorme hoeveelheid geüploade content maakt effectieve controle uiterst moeilijk. * **Impact op vrijheid van meningsuiting:** Aansprakelijkheid kan leiden tot "over-removal" van legitieme content uit voorzichtigheid. * **Private actors als beslissers:** Het feit dat bedrijven beslissen welke content te verwijderen, roept vragen op over transparantie en democratische controle. * **Complexiteit van beoordeling:** Het onderscheiden van bijvoorbeeld haatspraak is zelfs voor rechters complex, laat staan voor private actoren. * **Gevolgen van preventieve maatregelen:** Volledig offline halen van platforms (zoals in Ahmet Yildirim v. Turkey) heeft onevenredige gevolgen voor legitieme content. De uitdaging ligt in het balanceren van de bescherming tegen illegale inhoud met de waarborging van fundamentele rechten, met name de vrijheid van meningsuiting en informatie. --- # Kinderrechten in de digitale omgeving Dit hoofdstuk behandelt de specifieke rechten van kinderen in de digitale omgeving, waarbij wordt ingegaan op de kansen die technologie biedt voor de realisatie van kinderrechten, maar ook op de risico's van schending of misbruik. ## 8. Kinderrechten in de digitale omgeving De digitale omgeving wordt steeds belangrijker in vrijwel alle aspecten van het leven van kinderen. Hoewel dit nieuwe kansen biedt voor de verwezenlijking van kinderrechten, brengt het ook risico's met zich mee voor hun schending of misbruik. Staten hebben de plicht om wetgevende, beleidsmatige en andere maatregelen te nemen om ervoor te zorgen dat zij voldoen aan hun verplichtingen onder het Verdrag inzake de Rechten van het Kind en de optionele protocollen, rekening houdend met de mogelijkheden, risico's en uitdagingen in de digitale omgeving. ### 8.1 Overzicht van kinderrechten en de digitale omgeving De Conventie inzake de Rechten van het Kind (1989) is opgesteld in een tijdperk met aanzienlijk minder technologie in het leven van kinderen. Daarom moet de Conventie worden geherinterpreteerd om te begrijpen hoe de rechten van kinderen worden beïnvloed door de huidige digitale technologieën. De digitale omgeving kan nieuwe mogelijkheden bieden voor de uitoefening van rechten zoals: * Het recht op vrijheid van vereniging (artikel 15 IVRK). * Het recht op participatie (artikel 12 IVRK). ### 8.2 Maatregelen door staten Staten moeten specifieke maatregelen nemen om kinderrechten in de digitale omgeving te waarborgen. Dit omvat: * **Wetgevende en administratieve maatregelen ter bescherming van kinderen tegen geweld in de digitale omgeving:** Dit omvat de bescherming tegen online seksuele uitbuiting van kinderen en cyberpesten. * **Wetgevende maatregelen ter bescherming van de persoonsgegevens van kinderen:** Specifieke bescherming is vereist voor de gegevens van kinderen, vooral met betrekking tot marketingdoeleinden of het creëren van persoonlijkheids- of gebruikersprofielen. * **Wetgevende maatregelen ter bescherming van kinderen tegen commerciële uitbuiting:** Kinderen moeten beschermd worden tegen manipulatie en misbruik van hun kwetsbaarheden voor commerciële doeleinden. * **Wetgevende maatregelen ter bescherming van kinderen tegen manipulatie of inmenging met hun recht op vrijheid van gedachte en geloof:** Dit kan betrekking hebben op technieken zoals emotionele analyse of inferentie. #### 8.2.1 Online seksuele uitbuiting van kinderen De criminalisering van (online) kinderpornografie en grooming is een belangrijk aandachtspunt. Hoewel wetgeving, zoals Richtlijn 2011/93/EU (die momenteel wordt herzien), bestaat, is het door de snelle technologische evolutie noodzakelijk om het wettelijke kader voortdurend aan te passen. Technologische ontwikkelingen zoals AI-gegenereerde beelden, live-streaming en andere vormen van content vereisen een voortdurende herziening van de wetgeving. Het effectief handhaven van deze wetgeving blijft echter een uitdaging vanwege de anonimiteit die overtreders vaak kunnen bewaren. #### 8.2.2 Gegevensbescherming voor kinderen Kinderen worden beschouwd als een kwetsbare groep wat betreft gegevensverwerking. Dit vereist specifieke bescherming, waaronder: * **Child-friendly informatie:** Informatie over gegevensverwerking moet op een begrijpelijke manier aan kinderen worden verstrekt. * **Data Protection Impact Assessments (DPIA's):** Deze zijn essentieel voor risicovolle soorten gegevensverwerking waarbij kinderen betrokken zijn. * **Verboden op profiling-gebaseerde advertenties:** De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) verbiedt profiling-gebaseerde advertenties die gebruik maken van persoonsgegevens van minderjarigen voor marketingdoeleinden. #### 8.2.3 Commerciële uitbuiting Kinderen hebben recht op bescherming tegen commerciële uitbuiting. Dit omvat ook: * **Consumentenbeschermingswetgeving:** Regels met betrekking tot directe aansporingen gericht aan kinderen op sociale media of via influencers. * **Duidelijke identificatie van commerciële content:** De commerciële aard van content moet duidelijk worden vermeld. * **Prohibitie op profiling-gebaseerde reclame:** De Digital Services Act (DSA) verbiedt specifiek reclame op basis van profiling, waarbij gebruik wordt gemaakt van persoonsgegevens van minderjarigen. #### 8.2.4 Manipulatie en emotieherkenning De EU Artificial Intelligence Act (AI Act) adresseert specifieke risico's: * **Prohibitie van AI-systemen die kwetsbaarheden van kinderen exploiteren:** AI-systemen die de gedragingen van kinderen proberen te beïnvloeden op een manier die aanzienlijke schade veroorzaakt of redelijkerwijs kan veroorzaken, zijn verboden. Een voorbeeld hiervan is een spel dat gepersonaliseerde beloningen gebruikt om overmatig spelen aan te moedigen door middel van verslavende mechanismen. * **Prohibitie van emotieherkenningssystemen in educatieve instellingen:** Er zijn serieuze zorgen over de betrouwbaarheid en het potentieel voor discriminatie van AI-systemen die emoties of intenties proberen te identificeren of af te leiden. ### 8.3 De rol van online platforms en de Digital Services Act (DSA) De Digital Services Act (DSA) speelt een cruciale rol bij de bescherming van minderjarigen in de digitale omgeving. * **Toepasselijkheid van de DSA:** Artikel 28 van de DSA legt specifieke verplichtingen op aan aanbieders van online platforms die toegankelijk zijn voor minderjarigen. * **Maatregelen voor online bescherming van minderjarigen:** * **Standaardinstellingen voor privacy:** Accounts van minderjarigen moeten standaard privé zijn ingesteld om het risico op ongewenst contact te verminderen. * **Aanpassing van aanbevelingssystemen:** Recommender systemen moeten worden aangepast om het risico op blootstelling aan schadelijke inhoud te verlagen, waarbij expliciete signalen van kinderen prioriteit krijgen boven gedragssignalen. * **Controle over feeds en communicatie:** Kinderen moeten de mogelijkheid hebben om gebruikers te blokkeren en te dempen, en mogen niet zonder hun expliciete toestemming aan groepen worden toegevoegd. * **Verbod op downloaden/screenshots:** Het is verboden om inhoud die door minderjarigen is geplaatst te downloaden of screenshots te maken, om de ongeoorloofde verspreiding van geseksualiseerde of intieme inhoud en chantage te voorkomen. * **Beperking van functies die excessief gebruik stimuleren:** Functies zoals communicatie "streaks", vluchtige inhoud, leesbevestigingen, autoplay of pushmeldingen moeten standaard worden uitgeschakeld. * **Bescherming tegen commerciële uitbuiting:** De commerciële geletterdheid van kinderen mag niet worden uitgebuit en zij mogen niet worden blootgesteld aan commerciële praktijken die manipulatief kunnen zijn. * **Verbetering van moderatie en rapportagetools:** Er moeten mechanismen komen voor verbeterde moderatie en rapportage van inhoud, met snelle feedback en minimale vereisten voor ouderlijk toezicht. * **Gebruik van profiling voor advertenties:** Platforms mogen geen advertenties tonen op basis van profiling die gebruik maakt van persoonsgegevens van minderjarigen, wanneer zij redelijkerwijs weten dat de ontvanger een minderjarige is. > **Tip:** De DSA-richtlijnen voor de bescherming van minderjarigen bevatten zeer concrete en ingrijpende maatregelen die de manier waarop platforms functioneren, fundamenteel kunnen veranderen om de veiligheid en het welzijn van kinderen te waarborgen. * **Regulering van AI-chatbots:** Er moeten waarborgen worden ingebouwd rond AI-chatbots die geïntegreerd zijn in online platforms. * **Aanpak van manipulatieve ontwerpkenmerken:** Ontwerpkenmerken die voornamelijk gericht zijn op betrokkenheid moeten worden aangepakt om te voorkomen dat ze worden gebruikt voor manipulatieve doeleinden. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Fundamentele rechten | Basisrechten en vrijheden die inherent zijn aan elk mens, en die internationaal en nationaal juridisch worden beschermd om menselijke waardigheid en autonomie te waarborgen. | | Vrijheid van meningsuiting | Het recht van individuen en groepen om hun ideeën en meningen zonder inmenging van de overheid of anderen te uiten, te verspreiden en te ontvangen, via alle media en onafhankelijk van grenzen. | | Non-discriminatie | Het principe dat alle individuen gelijk worden behandeld en beschermd door de wet, zonder onderscheid op basis van ras, geslacht, religie, seksuele geaardheid, handicap of andere kenmerken. | | Kinderrechten | Specifieke rechten die toebehoren aan alle kinderen tot 18 jaar, zoals vastgelegd in het VN-Verdrag inzake de Rechten van het Kind, gericht op bescherming, participatie en ontwikkeling. | | Online tussenpersonen | Entiteiten die informatie hosten of doorgeven die door gebruikers van hun diensten wordt verstrekt, zoals sociale mediaplatforms, zoekmachines en cloudserviceproviders. | | Aansprakelijkheid | De juridische verplichting van een persoon of entiteit om verantwoording af te leggen voor schade of overtredingen, en om eventuele gevolgen daarvan te dragen, zoals financiële compensatie of strafrechtelijke sancties. | | Algoritme | Een reeks instructies of regels die door een computer worden gevolgd om een probleem op te lossen of een taak uit te voeren, vaak gebruikt in de context van kunstmatige intelligentie en data-analyse. | | Discriminatie | Ongelijke behandeling van personen of groepen op basis van bepaalde kenmerken, wat kan leiden tot uitsluiting of nadeel in verschillende maatschappelijke domeinen. | | Kunstmatige intelligentie (AI) | Een tak van informatica die zich bezighoudt met het creëren van systemen die taken kunnen uitvoeren die normaal menselijke intelligentie vereisen, zoals leren, probleemoplossing en besluitvorming. | | Desinformatie | Bewust valse of misleidende informatie die wordt verspreid met de intentie om te misleiden, schade te berokkenen of publieke opinie te manipuleren. | | Chilling effect | Een fenomeen waarbij individuen hun vrijheid van meningsuiting of andere rechten beperken uit angst voor represailles of negatieve gevolgen, vaak als gevolg van surveillance of strenge regelgeving. | | Datagovernance | Het beheer van gegevens binnen een organisatie, inclusief de procedures en beleidslijnen voor de verzameling, opslag, beveiliging, integriteit en toegankelijkheid van gegevens. | | Due diligence (ondernemingsverantwoordelijkheid) | De inspanning die een redelijk persoon of bedrijf zou ondernemen om schade te voorkomen; in de context van mensenrechten betekent dit dat bedrijven proactieve stappen ondernemen om mensenrechtenschendingen te voorkomen, te beperken en te herstellen. | | Algoritmische bias | Systematische en herhaalbare fouten in een computersysteem die leiden tot oneerlijke uitkomsten, vaak voortkomend uit onvolledige of bevooroordeelde trainingsdata, of uit het ontwerp van het algoritme zelf. | | Black box model | Een systeem waarvan de interne werking ondoorzichtig is, waardoor het moeilijk is om te begrijpen hoe input leidt tot output, wat problematisch kan zijn bij het detecteren van discriminatie. | | Online contentmoderatie | Het proces waarbij online platforms inhoud beoordelen en beslissen of deze voldoet aan hun beleidsregels en wettelijke vereisten, wat kan leiden tot verwijdering, beperking of het toestaan van de inhoud. | | Gegevensbescherming | Het principe dat persoonsgegevens moeten worden beschermd tegen ongeoorloofd gebruik, toegang of openbaarmaking, conform wetgeving zoals de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). | | Profilering | Het gebruik van geautomatiseerde middelen om gegevens over een persoon te analyseren en te evalueren, met name om persoonlijke aspecten of voorkeuren te voorspellen of te bepalen, zoals voor gerichte reclame. | | Manipulatie | Het beïnvloeden van iemands gedrag of beslissingen op een oneerlijke of misleidende manier, vaak door het exploiteren van kwetsbaarheden of psychologische mechanismen. |

# Instellingen van de Europese Unie De Europese Unie (EU) heeft verschillende instellingen die, op basis van taken die door de lidstaten via verdragen zijn opgedragen, de Unie besturen en de beleidslijnen uitvoeren. Op EU-niveau kunnen, net als in nationale staten, de drie machten (wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht) worden ontward, aangevuld met andere belangrijke instellingen [2](#page=2) [4](#page=4). ### 1.1 De Europese Raad De Europese Raad is een belangrijke instelling die beleidslijnen vaststelt en verdragen opstelt of wijzigt. De samenstelling ervan omvat de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad, de voorzitter van de Europese Commissie en de Hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid [5](#page=5) [7](#page=7). #### 1.1.1 De voorzitter van de Europese Raad De voorzitter van de Europese Raad wordt permanent aangesteld voor een termijn van 2,5 jaar. Zijn of haar taken omvatten het voorzitterschap van de Europese Raad, het voorbereiden van de werkzaamheden, het bevorderen van samenhang en consensus, het verslag uitbrengen aan het Europees Parlement en de externe vertegenwoordiging van de Unie. Deze functie is onafhankelijk van een nationale functie [6](#page=6). #### 1.1.2 Werking van de Europese Raad De Europese Raad komt minstens vier keer per jaar bijeen in Brussel voor een Europese top. Beslissingen worden doorgaans genomen bij consensus [7](#page=7). ### 1.2 De Europese Commissie De Europese Commissie, met wortels in de 'Hoge autoriteit' van de EGKS, is de uitvoerende instelling van de EU [9](#page=9). #### 1.2.1 Samenstelling en Benoeming De Commissie bestaat uit één commissaris per lidstaat, gekozen op basis van competentie en Europese betrokkenheid. De commissarissen zijn onafhankelijk en worden benoemd voor een termijn van vijf jaar. De procedure voor de benoeming begint met het kiezen van de voorzitter, die wordt voorgedragen door de Europese Raad en goedgekeurd door het Europees Parlement. Daarna dragen de lidstaten, in samenspraak met de voorzitter, de commissarissen voor, waarna deze worden gehoord en gestemd door het Europees Parlement [10](#page=10) [9](#page=9). #### 1.2.2 Taken van de Europese Commissie De Commissie heeft drie hoofd-taken [14](#page=14) [15](#page=15): * **Wetgevende taak:** De Commissie bezit het recht van initiatief voor de totstandkoming van secundair EU-recht [14](#page=14). * **Controlerende taak:** Zij controleert de naleving van EU-regels door zowel lidstaten als bedrijven [14](#page=14). * **Uitvoerende taak:** De Commissie voert de begroting uit, beheert programma's en vertegenwoordigt de Unie in contacten met derde landen [15](#page=15). #### 1.2.3 Werking van de Europese Commissie De Commissie werkt volkomen onafhankelijk en handelt in het belang van de EU. Wekelijkse vergaderingen bepalen de beslissingen, die bij meerderheid worden genomen. De vergaderingen zijn niet openbaar. De Commissie is verantwoording verschuldigd aan het Europees Parlement [16](#page=16). ### 1.3 De Raad van de Europese Unie De Raad van de Europese Unie, ook wel de 'Raad' genoemd, is een cruciale wetgevende instelling [17](#page=17) [20](#page=20). #### 1.3.1 Samenstelling De Raad bestaat uit één vertegenwoordiger (minister) uit elke lidstaat. Er zijn tien verschillende raadsformaties die afhankelijk van het onderwerp bijeenkomen, waaronder Algemene Zaken, Buitenlandse Zaken, Economische en Financiële Zaken, en Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken. Het voorzitterschap van de Raad roteert elke zes maanden en wordt nu georganiseerd in trio's. De Raad Buitenlandse Zaken staat onder leiding van de Hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid [17](#page=17) [18](#page=18). #### 1.3.2 Werking van de Raad De Raad vergadert in Brussel of Luxemburg. Vergaderingen zijn alleen openbaar wanneer er wetgevende activiteiten plaatsvinden. Beslissingen worden genomen met gekwalificeerde meerderheid, wat inhoudt dat minstens 55% van de leden van de Raad, met minimaal 15 lidstaten, die ten minste 65% van de totale EU-bevolking vertegenwoordigen, akkoord moet gaan. Het voorbereidende werk wordt gedaan door Coreper [20](#page=20) [21](#page=21). > **Tip:** Let op de naamsverwarring tussen de Europese Raad, de Raad van de Europese Unie en de Raad van Europa [22](#page=22). ### 1.4 Het Europees Parlement Het Europees Parlement is een van de belangrijkste wetgevende en controlerende instellingen van de EU, ontstaan bij het Verdrag van Rome in 1957 [23](#page=23). #### 1.4.1 Samenstelling Het Europees Parlement telt momenteel 720 parlementsleden (vóór Brexit waren dit er 751). De zetels zijn degressief verdeeld, met een minimum van 6 en een maximum van 96 per lidstaat. De leden zijn georganiseerd in politieke fracties zoals de EVP, S&D, Renew Europe, ECR, en PfE [23](#page=23). #### 1.4.2 Taken van het Europees Parlement De taken van het Europees Parlement omvatten een medewetgevende rol (die steeds verder is uitgebreid), het goedkeuren van de begroting, politieke controle op met name de Europese Commissie, en andere bevoegdheden [28](#page=28). #### 1.4.3 Werking van het Europees Parlement De verkiezingen voor het Europees Parlement vinden om de vijf jaar plaats. Hoewel er een uniforme verkiezingsprocedure is, kunnen er nog steeds verschillen per lidstaat bestaan. Het Parlement kiest zijn eigen voorzitter voor een termijn van 2,5 jaar. Er zijn 24 officiële talen binnen het Parlement. De officiële zetel is in Straatsburg, waar twaalf plenaire vergaderingen per jaar plaatsvinden. Beslissingen worden genomen met een quorum en een volstrekte meerderheid [29](#page=29). #### 1.4.4 Rol van nationale parlementen Nationale parlementen spelen ook een rol in het Europese besluitvormingsproces, met name door de controle op het subsidiariteitsbeginsel via een systeem van vroegtijdige kennisgeving. De Commissie informeert nationale parlementen over wetsvoorstellen, waarna zij binnen acht weken kunnen reageren. Dit kan leiden tot een 'gele kaart' of een 'oranje kaart' procedure, indien het voorstel niet voldoet aan het subsidiariteitsbeginsel [33](#page=33). --- # De Europese Commissie De Europese Commissie is een van de centrale instellingen van de Europese Unie, met een cruciale rol in het initiëren van wetgeving, het controleren van de naleving van EU-regels en het uitvoeren van het beleid van de Unie. ### 2.1 Ontstaan en samenstelling Het ontstaan van de Europese Commissie kan worden teruggevoerd tot de Hoge Autoriteit van de Europese Kolen- en Staalgemeenschap (EGKS). Na het fusieverdrag werd deze entiteit hervormd tot de Europese Commissie. De Commissie bestaat uit één commissaris per lidstaat. Deze commissarissen worden gekozen op basis van hun competentie en hun Europese betrokkenheid. Ze opereren onafhankelijk van hun nationale regering en worden voor een termijn van vijf jaar benoemd, niet verkozen. De voorzitter van de Commissie is eveneens een centraal figuur binnen deze instelling [9](#page=9). ### 2.2 Benoemingsprocedure De benoeming van de Europese Commissie volgt een specifieke procedure. De eerste stap is het kiezen van de voorzitter. Deze voorzitter wordt voorgedragen door de Europese Raad. Vervolgens dient het Europees Parlement zijn goedkeuring te geven aan deze voordracht. De tweede stap betreft de voordracht van de overige commissarissen door de lidstaten, in samenspraak met de beoogde commissievoorzitter. Na deze voordrachten ondergaan de beoogde commissarissen verhoor en een stemming in het Europees Parlement [10](#page=10). ### 2.3 Taken van de Europese Commissie De Europese Commissie beschikt over een breed scala aan taken, die kunnen worden onderverdeeld in drie hoofdcategorieën: wetgevende, controlerende en uitvoerende taken [14](#page=14) [15](#page=15). #### 2.3.1 Wetgevende taak De Commissie bezit het exclusieve recht van initiatief bij de totstandkoming van secundair recht binnen de Europese Unie. Dit betekent dat zij de belangrijkste rol speelt bij het voorstellen van nieuwe EU-wetgeving [14](#page=14). #### 2.3.2 Controlerende taak Een belangrijke functie van de Commissie is het controleren van de naleving van de EU-regels. Deze controle richt zich zowel op de lidstaten als op bedrijven binnen de Unie. Het doel is te waarborgen dat alle actoren zich houden aan de vastgestelde Europese regelgeving [14](#page=14). #### 2.3.3 Uitvoerende taak De Commissie is ook verantwoordelijk voor de uitvoering van het beleid van de Unie. Dit omvat het uitvoeren van de begroting van de EU, het beheren van diverse programma's en het vertegenwoordigen van de Unie in haar contacten met derde landen [15](#page=15). ### 2.4 Werking en verantwoording De Europese Commissie opereert volledig onafhankelijk, waarbij zij het belang van de Europese Unie vooropstelt. De Commissie komt wekelijks bijeen en besluit bij meerderheid. De vergaderingen van de Commissie zijn niet openbaar. De Commissie is verantwoording verschuldigd aan het Europees Parlement. Haar mandaat duurt vijf jaar [16](#page=16). > **Tip:** Begrijpen van de onafhankelijkheid van de Commissie is cruciaal voor het doorgronden van haar rol als hoeder van de Verdragen en initiator van Europees beleid. De procedure voor de benoeming, die de betrokkenheid van zowel de Raad als het Parlement garandeert, benadrukt het democratische aspect van haar functioneren. --- # De Raad van de Europese Unie De Raad van de Europese Unie, ook wel de Raad genoemd, fungeert als het belangrijkste wetgevende orgaan van de EU, waar ministers uit de lidstaten samenkomen om wetgeving aan te nemen en het beleid van de Unie te coördineren [20](#page=20). ### 3.1 Samenstelling en structuur De Raad bestaat uit één vertegenwoordiger, in de rang van minister, uit elke lidstaat. De samenstelling van de Raad wisselt afhankelijk van het onderwerp dat op de agenda staat, wat resulteert in tien verschillende raadsformaties. Twee van deze formaties zijn specifiek benoemd in artikel 16 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU): de Raad Algemene Zaken en de Raad Buitenlandse Zaken [17](#page=17). De tien raadsformaties zijn: 1. Algemene Zaken [17](#page=17). 2. Buitenlandse Zaken [17](#page=17). 3. Economische en Financiële Zaken [17](#page=17). 4. Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken [17](#page=17). 5. Justitie en Binnenlandse Zaken [17](#page=17). 6. Concurrentievermogen [17](#page=17). 7. Vervoer, Telecommunicatie en Energie [17](#page=17). 8. Landbouw en Visserij [17](#page=17). 9. Milieu [17](#page=17). 10. Onderwijs, Jeugd, Cultuur en Sport [17](#page=17). #### 3.1.1 Het voorzitterschap van de Raad Het voorzitterschap van de Raad roteert elke zes maanden tussen de lidstaten en wordt momenteel georganiseerd in trios van drie opeenvolgende voorzitterschappen. De Raad Buitenlandse Zaken wordt echter geleid door de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid [18](#page=18). Een overzicht van het voorzitterschap tot en met 2030 is als volgt: * **2019:** Roemenië (jan-jun), Finland (jul-dec) [19](#page=19). * **2020:** Kroatië (jan-jun), Duitsland (jul-dec) [19](#page=19). * **2021:** Portugal (jan-jun), Slovenië (jul-dec) [19](#page=19). * **2022:** Frankrijk (jan-jun), Tsjechië (jul-dec) [19](#page=19). * **2023:** Zweden (jan-jun), Spanje (jul-dec) [19](#page=19). * **2024:** België (jan-jun), Hongarije (jul-dec) [19](#page=19). * **2025:** Polen (jan-jun), Denemarken (jul-dec) [19](#page=19). * **2026:** Cyprus (jan-jun), Ierland (jul-dec) [19](#page=19). * **2027:** Litouwen (jan-jun), Griekenland (jul-dec) [19](#page=19). * **2028:** Italië (jan-jun), Letland (jul-dec) [19](#page=19). * **2029:** Luxemburg (jan-jun), Nederland (jul-dec) [19](#page=19). * **2030:** Slowakije (jan-jun), Malta (jul-dec) [19](#page=19). ### 3.2 Taken en werking De Raad vervult een cruciale wetgevende taak binnen de Europese Unie. De vergaderingen van de Raad vinden meestal plaats in Brussel, maar kunnen ook in Luxemburg worden gehouden. Enkel de wetgevende activiteiten van de Raad worden in openbare vergaderingen behandeld [20](#page=20). > **Tip:** Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen de Raad van de Europese Unie, de Europese Raad en de Raad van Europa, omdat deze instellingen verschillende functies en samenstellingen hebben [22](#page=22). #### 3.2.1 Stemming met gekwalificeerde meerderheid Sinds 1 november 2014 is de stemming met gekwalificeerde meerderheid de standaardprocedure voor besluitvorming in de Raad. Om een besluit te nemen met gekwalificeerde meerderheid moet aan de volgende voorwaarden worden voldaan [21](#page=21): * Minstens 55% van de leden van de Raad moet akkoord gaan [21](#page=21). * Deze leden moeten ten minste vijftien lidstaten vertegenwoordigen [21](#page=21). * De vertegenwoordigde lidstaten moeten samen ten minste 65% van de totale bevolking van de Europese Unie omvatten [21](#page=21). Er bestaat een hulpmiddel om de berekening van de gekwalificeerde meerderheid te controleren: http://www.consilium.europa.eu/nl/council-eu/voting-system/voting-calculator/ [21](#page=21). Het voorbereidende werk voor de Raadsvergaderingen wordt uitgevoerd door het Comité van Permanente Vertegenwoordigers (Coreper) [21](#page=21). > **Voorbeeld:** Stel dat er een stemming is in de Raad. Als 16 lidstaten met een gezamenlijke bevolking die 70% van de EU-bevolking vertegenwoordigt, voor stemmen, is het besluit genomen, omdat zowel de drempel van 55% van de leden als de drempel van 65% van de bevolking is gehaald. Als echter slechts 14 lidstaten (wat minder dan 55% van het aantal lidstaten is) met een bevolking van 70% stemmen, is het besluit niet aangenomen [21](#page=21). --- # Het Europees Parlement Het Europees Parlement is de rechtstreeks verkozen wetgevende instelling van de Europese Unie, die een cruciale rol speelt in de EU-besluitvorming. ### 4.1 Ontstaan en samenstelling Het Europees Parlement vindt zijn oorsprong in het Verdrag van Rome, gesloten in 1957. De huidige samenstelling telt 720 parlementsleden. Voor de Brexit bedroeg dit aantal 751 leden. De vertegenwoordiging is degressief, wat betekent dat landen met een grotere bevolking weliswaar meer zetels hebben, maar minder per inwoner dan kleinere landen, met een minimum van 6 en een maximum van 96 zetels per lidstaat. De parlementsleden zijn georganiseerd per politieke fractie, zoals het Europees Parlement (EVP), de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D), Renew Europe (Renew), de Europese Conservatieven en Reformisten (ECR) en Identiteit en Democratie (ID) [23](#page=23). ### 4.2 Taken van het Europees Parlement De kerntaken van het Europees Parlement kunnen worden onderverdeeld in de volgende categorieën: * **Medewetgever:** Het Parlement is, samen met de Raad van de Europese Unie, medewetgever. Deze rol is in de loop der tijd steeds verder uitgebreid. Dit houdt in dat wetgevende voorstellen van de Europese Commissie door beide instellingen moeten worden goedgekeurd om van kracht te worden [28](#page=28). * **Begroting:** Het Europees Parlement speelt een belangrijke rol bij de goedkeuring van de Europese begroting [28](#page=28). * **Politieke controle:** Het Parlement oefent politieke controle uit op de Europese Commissie. Dit omvat onder andere het goedkeuren van de Commissie en het kunnen interpelleren van commissarissen [28](#page=28). * **Andere taken:** Naast de voornoemde kernfuncties heeft het Parlement nog diverse andere taken [28](#page=28). ### 4.3 Werking van het Europees Parlement De werking van het Europees Parlement kenmerkt zich door de volgende aspecten: * **Verkiezingen:** De parlementsleden worden om de vijf jaar rechtstreeks verkozen. Hoewel er gestreefd wordt naar een uniforme verkiezingsprocedure, zijn er nog steeds verschillen mogelijk tussen de lidstaten [29](#page=29). * **Voorzitter:** Het Parlement kiest zijn eigen voorzitter voor een ambtstermijn van 2,5 jaar [29](#page=29). * **Talen:** Het Europees Parlement kent 24 officiële talen, wat de meertaligheid van de Europese Unie weerspiegelt [29](#page=29). * **Zetel:** De officiële zetel van het Europees Parlement is in Straatsburg, waar twaalf plenaire vergaderingen per jaar plaatsvinden. De commissies en sommige plenaire vergaderingen vinden echter plaats in Brussel [29](#page=29). * **Besluitvorming:** Beslissingen worden genomen met een quorum, wat betekent dat er een minimumaantal parlementsleden aanwezig moet zijn. Verder is doorgaans een volstrekte meerderheid van de uitgebrachte stemmen vereist [29](#page=29). ### 4.4 Rol van nationale parlementen Nationale parlementen spelen ook een rol in het Europese besluitvormingsproces. Zij hebben met name een controlerende functie met betrekking tot het subsidiariteitsbeginsel [33](#page=33). * **Vroegtijdige kennisgeving:** De Europese Commissie informeert nationale parlementen over haar wetsvoorstellen [33](#page=33). * **Controletermijn:** Na acht weken krijgen de nationale parlementen de gelegenheid om hun mening te geven [33](#page=33). * Indien er geen bezwaar wordt gemaakt, gaat het voorstel door zoals het is [33](#page=33). * **Gelekaartprocedure:** Als een aanzienlijk aantal nationale parlementen bezwaar maakt tegen een wetsvoorstel op grond van het subsidiariteitsbeginsel, kan de gelekaartprocedure worden ingezet. Dit kan leiden tot een heroverweging van het voorstel door de Commissie [33](#page=33). * **Oranjekaartprocedure:** In uitzonderlijke gevallen, wanneer een meerderheid van de nationale parlementen bezwaar maakt, kan de oranjekaartprocedure worden toegepast, wat een sterke politieke druk uitoefent op het voorstel [33](#page=33). > **Tip:** Begrijp het subsidiariteitsbeginsel goed. Dit principe bepaalt dat de Unie alleen optreedt indien en voor zover de doelstellingen van het overwogen optreden niet voldoende door de lidstaten kunnen worden verwezenlijkt en beter door de Unie kunnen worden verwezenlijkt. De rol van nationale parlementen is essentieel om te waarborgen dat dit beginsel wordt nageleefd. --- # Het Hof van Justitie van de EU Het Hof van Justitie van de EU speelt een cruciale rol in de handhaving en uniforme interpretatie van het Europees recht door geschillen te beslechten en rechtshandelingen te toetsen. ## 5. Het Hof van Justitie van de EU Het Hof van Justitie van de Europese Unie is een onafhankelijke instantie die verantwoordelijk is voor de uitleg van het Europees recht en het beslechten van geschillen binnen de Unie [34](#page=34). ### 5.1 Samenstelling van het Hof De instelling omvat twee hoofdonderdelen: het Hof (van Justitie) en het Gerecht. Elke lidstaat is vertegenwoordigd door één rechter, en er zijn ook advocaten-generaal aangesteld. De zetel van het Hof is gevestigd in Luxemburg [34](#page=34). ### 5.2 Rechterlijke taken van het Hof Het Hof van Justitie voert diverse rechterlijke taken uit, waaronder het vernietigingsberoep en de verdragsschendingsprocedure [35](#page=35) [36](#page=36). #### 5.2.1 Vernietigingsberoep Het vernietigingsberoep, geregeld in artikel 263 VWEU, stelt belanghebbenden in staat om de vernietiging van een bindende rechtshandeling van een Europese instelling te verkrijgen wegens onwettigheid [35](#page=35). * **Bevoorrechte eisers:** Dit zijn de Europese Commissie, de Raad, het EU-Parlement en de lidstaten [35](#page=35). * **Niet-bevoorrechte eisers:** Dit zijn particulieren (natuurlijke of rechtspersonen) [35](#page=35). #### 5.2.2 Verdragsschendingsprocedure De verdragsschendingsprocedure, vastgelegd in de artikelen 258 tot en met 260 VWEU, heeft tot doel vast te stellen dat een lidstaat zijn verdragsverplichtingen niet nakomt [36](#page=36). * **Eisers:** De Europese Commissie of lidstaten kunnen een dergelijke procedure starten. Burgers zijn niet bevoegd om deze procedure in te leiden [36](#page=36). * **Verweerder:** De lidstaat die de verplichtingen zou hebben geschonden [36](#page=36). De procedure kent twee fasen [37](#page=37): 1. **Administratieve fase:** Deze fase begint met een aanmaning en wordt gevolgd door een met redenen omkleed advies [37](#page=37). 2. **Gerechtelijke fase:** Deze fase vindt plaats voor het Hof van Justitie [37](#page=37). ### 5.3 Rol van de nationale rechter Nationale rechters zijn bevoegd om Europees recht toe te passen in geschillen tussen burgers onderling of tussen burgers en de overheid, wanneer Europees recht hierbij betrokken is [38](#page=38). #### 5.3.1 Prejudiciële procedure De prejudiciële procedure stelt de nationale rechter in staat om een rechtsvraag, met name omtrent de interpretatie van EU-recht, voor te leggen aan het Hof van Justitie [38](#page=38). * Dit mechanisme bevordert een uniforme uitlegging van het Europees recht binnen alle lidstaten [38](#page=38). * De uitspraak van het Hof is bindend voor de nationale rechter [38](#page=38). * Er is sprake van een prejudiciële werking van eerdere arresten van het Hof [38](#page=38). > **Tip:** De prejudiciële procedure is essentieel voor de consistentie van het EU-recht en benadrukt de nauwe samenwerking tussen nationale rechters en het Hof van Justitie. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Europese Raad | Een instelling van de Europese Unie die bestaat uit staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Commissie. De Europese Raad stelt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU vast en speelt een cruciale rol bij het opstellen of wijzigen van verdragen. | | Europese Commissie | Een uitvoerend orgaan van de Europese Unie dat verantwoordelijk is voor het indienen van wetgevingsvoorstellen, het uitvoeren van EU-beleid en budgetten, en het waarborgen van de naleving van het EU-recht. De Commissie bestaat uit één commissaris per lidstaat en opereert onafhankelijk van nationale belangen. | | Raad van de Europese Unie | De instelling waar ministers uit de nationale regeringen van de EU-lidstaten samenkomen om wetten aan te nemen en het EU-beleid te coördineren. De Raad heeft 10 verschillende formaties, afhankelijk van het onderwerp dat wordt besproken, en stemt meestal met gekwalificeerde meerderheid. | | Europees Parlement | Het rechtstreeks verkozen wetgevende orgaan van de Europese Unie, dat samen met de Raad van de Europese Unie wetten aanneemt en het EU-budget vaststelt. Het Parlement oefent ook politieke controle uit op andere EU-instellingen, met name de Europese Commissie. | | Hof van Justitie van de EU | Het hoogste juridische orgaan van de Europese Unie dat ervoor zorgt dat EU-recht in alle lidstaten op dezelfde manier wordt geïnterpreteerd en toegepast. Het Hof behandelt geschillen tussen lidstaten, EU-instellingen, bedrijven en particulieren met betrekking tot EU-recht. | | Gekwalificeerde meerderheid | Een stemmethode binnen de Raad van de Europese Unie die vereist dat minstens 55% van de lidstaten, die samen minstens 65% van de totale EU-bevolking vertegenwoordigen, instemt met een voorstel. Dit systeem is bedoeld om besluitvorming te faciliteren, maar ook om consensus te waarborgen. | | Prejudiciële procedure | Een procedure waarbij een nationale rechter een vraag over de interpretatie of geldigheid van EU-recht kan voorleggen aan het Hof van Justitie van de EU. Dit zorgt voor een uniforme toepassing van het EU-recht in alle lidstaten en de uitspraak van het Hof is bindend voor de nationale rechter. | | Recht van initiatief | Het exclusieve recht van de Europese Commissie om wetgevingsvoorstellen in te dienen bij het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie. Dit betekent dat alleen de Commissie met een voorstel kan komen voor nieuwe EU-wetgeving op veel beleidsterreinen. | | Subsidiariteitsbeginsel | Een principe in het EU-recht dat stelt dat de EU alleen actie onderneemt als de doelstellingen van de voorgestelde actie niet voldoende door de lidstaten op nationaal, regionaal of lokaal niveau kunnen worden bereikt en daarom beter op EU-niveau kunnen worden bereikt. Nationale parlementen controleren de naleving hiervan. |

# Instellingen van de Europese Unie De instellingen van de Europese Unie zijn de organen die de door de lidstaten via verdragen toevertrouwde taken uitvoeren, waarbij op EU-niveau een onderscheid kan worden gemaakt tussen de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht [2](#page=2) [4](#page=4). ### 1.1 De Europese Raad De Europese Raad is ontstaan vanuit eerdere verdragen en bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de Voorzitter van de Europese Raad, de Voorzitter van de Europese Commissie, en de Hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid. De permanente voorzitter, verkozen voor een termijn van 2,5 jaar, leidt de Europese Raad, bereidt de werkzaamheden voor, bevordert samenhang en consensus, rapporteert aan het Europees Parlement en vertegenwoordigt de Unie extern, zonder een nationale functie te bekleden. De Europese Raad stelt beleidslijnen vast en is verantwoordelijk voor het opstellen of wijzigen van verdragen. De instelling komt minstens vier keer per jaar bijeen in Brussel voor een Europese top, waarbij beslissingen bij consensus worden genomen [5](#page=5) [6](#page=6) [7](#page=7). ### 1.2 De Europese Commissie De Europese Commissie, oorspronkelijk de 'Hoge autoriteit' bij de EGKS en later de 'Europese Commissie' bij het fusieverdrag, bestaat uit één commissaris per lidstaat die wordt gekozen op basis van competentie en Europese betrokkenheid. De commissarissen zijn onafhankelijk, worden voor vijf jaar benoemd en hebben geen nationale functie. De benoeming van de voorzitter is de eerste stap, waarbij deze wordt voorgedragen door de Europese Raad en wordt goedgekeurd door het Europees Parlement. Daarna dragen de lidstaten, in samenspraak met de voorzitter, de commissarissen voor, die vervolgens worden verhoord en goedgekeurd door het EU-parlement [10](#page=10) [9](#page=9). De Commissie heeft drie hoofdtaken: * **Wetgevende taak:** de Commissie bezit het recht van initiatief bij de totstandkoming van secundair recht [14](#page=14). * **Controlerende taak:** de Commissie controleert de naleving van EU-regels door lidstaten en bedrijven [14](#page=14). * **Uitvoerende taak:** de Commissie voert de begroting uit, beheert programma's en vertegenwoordigt de Unie in contacten met derde landen [15](#page=15). De Commissie werkt volkomen onafhankelijk in het belang van de EU. De wekelijkse vergaderingen vinden plaats in beslotenheid en beslissingen worden bij meerderheid genomen. De Commissie is verantwoording verschuldigd aan het Europees Parlement en de ambtstermijn is vijf jaar [16](#page=16). ### 1.3 De Raad van de Europese Unie De Raad van de Europese Unie bestaat uit één vertegenwoordiger (minister) uit elke lidstaat en kent tien verschillende raadsformaties, afhankelijk van het onderwerp. Twee hiervan zijn de Algemene Zaken en Buitenlandse Zaken. Het voorzitterschap van de Raad roteert elke zes maanden en wordt uitgevoerd in trios. De Raad Buitenlandse Zaken wordt voorgezeten door de Hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid. De belangrijkste taak van de Raad is de wetgevingstaak. De Raad vergadert in Brussel of Luxemburg; openbare vergaderingen vinden enkel plaats bij wetgevende activiteiten. Beslissingen worden genomen met gekwalificeerde meerderheid [17](#page=17) [18](#page=18) [20](#page=20). **Gekwalificeerde meerderheid:** Sinds 1 november 2014 vereist dit dat minstens 55% van de leden van de Raad, die ten minste 15 in aantal zijn en ten minste 65% van de bevolking van de Unie vertegenwoordigen, akkoord gaan. Het voorbereidende werk voor de Raad wordt gedaan door COREPER [21](#page=21). > **Tip:** Pas op voor naamsverwarring: de Europese Raad, de Raad en de Raad van Europa zijn verschillende instellingen [22](#page=22). ### 1.4 Het Europees Parlement Het Europees Parlement, ontstaan bij het Verdrag van Rome in 1957, bestaat uit 720 parlementsleden (voor Brexit 751) die degressief worden vertegenwoordigd (minimaal 6, maximaal 96 per lidstaat) en zijn georganiseerd per politieke fractie [23](#page=23). De taken van het Europees Parlement omvatten: * **Medewetgever:** de wetgevende rol van het Parlement is steeds uitgebreid [28](#page=28). * **Begroting:** het Parlement speelt een rol in de begrotingsprocedure [28](#page=28). * **Politieke controle:** het Parlement oefent controle uit op de Europese Commissie [28](#page=28). De verkiezingen voor het Europees Parlement vinden elke vijf jaar plaats. Het Parlement kiest zijn eigen voorzitter voor een termijn van 2,5 jaar en werkt met 24 officiële talen. De officiële zetel is in Straatsburg, waar twaalf plenaire vergaderingen per jaar worden gehouden. Beslissingen vereisen een quorum en een volstrekte meerderheid [29](#page=29). Nationale parlementen spelen ook een rol in het Europese besluitvormingsproces, met name door de controle op het subsidiariteitsbeginsel via het systeem van vroegtijdige kennisgeving. De Commissie informeert nationale parlementen over wetsvoorstellen, waarna de gele- of oranjekaartprocedure kan worden gestart [33](#page=33). ### 1.5 Het Hof van Justitie van de Europese Unie Het Hof van Justitie van de EU is een onafhankelijke instantie die het Europees recht uitlegt en geschillen beslecht. Het Hof van Justitie van de EU omvat het Hof (van Justitie) en het Gerecht. Er is één rechter per lidstaat, samen met advocaten-generaal, en het Hof is gevestigd in Luxemburg [34](#page=34). De hoofdtaken van het Hof van Justitie zijn: * **Vernietigingsberoep (artikel 263 VWEU):** Dit beroep beoogt de vernietiging van een bindende rechtshandeling van een Europese instelling wegens onwettigheid. Zowel bevoorrechte eisers (Europese Commissie, Raad, EU-Parlement, lidstaten) als niet-bevoorrechte eisers (particulieren) kunnen een dergelijk beroep instellen [35](#page=35). * **Verdragsschendingsprocedure (artikelen 258-260 VWEU):** Het doel hiervan is vast te stellen dat een lidstaat zijn verdragsverplichtingen niet nakomt. De Europese Commissie of lidstaten kunnen eiser zijn, maar geen burgers. De procedure kent twee fases: een administratieve fase met een aanmaning en een met redenen omkleed advies, gevolgd door een gerechtelijke fase voor het Hof van Justitie [36](#page=36) [37](#page=37). De nationale rechter speelt een rol bij de toepassing van Europees recht. Bij conflicten waarbij Europees recht betrokken is, is de nationale rechter bevoegd. De prejudiciële procedure stelt de nationale rechter in staat om rechtsvragen (zoals de interpretatie van EU-recht) voor te leggen aan het Hof van Justitie, wat zorgt voor een uniforme uitlegging van het EU-recht. De uitspraken van het Hof zijn bindend voor de nationale rechter en de prejudiciële werking van eerdere arresten is van toepassing [38](#page=38). ### 1.6 De gewone wetgevingsprocedure De gewone wetgevingsprocedure wordt verder behandeld in hoofdstuk 3 [39](#page=39). --- # De Europese Raad De Europese Raad is het hoogste politieke orgaan van de Europese Unie, waar de leiders van de lidstaten samenkomen om de algemene politieke richting en prioriteiten te bepalen [5](#page=5). ### 2.1 Ontstaan en samenstelling De Europese Raad is ontstaan als een informeel overleg van staatshoofden en regeringsleiders, en is inmiddels een van de belangrijkste instellingen van de Europese Unie geworden. De samenstelling omvat de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de Voorzitter van de Europese Raad, de Voorzitter van de Europese Commissie, en de Hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid [5](#page=5). #### 2.1.1 De rol van de voorzitter De Voorzitter van de Europese Raad is een permanente functie, met een mandaat van tweeëneenhalf jaar, die eenmaal kan worden verlengd. De taken van de voorzitter omvatten het leiden van de zittingen van de Europese Raad, het voorbereiden en bevorderen van de werkzaamheden van de Raad, het bevorderen van samenhang en consensus binnen de Raad, het verslag uitbrengen aan het Europees Parlement, en de externe vertegenwoordiging van de Unie op zijn niveau. Belangrijk is dat de voorzitter geen nationale functie uitoefent [6](#page=6). > **Tip:** Begrijp de scheiding tussen de functie van de Voorzitter van de Europese Raad en die van de Voorzitter van de Europese Commissie. ### 2.2 Taken van de Europese Raad De Europese Raad heeft een cruciale rol in het vaststellen van de algemene beleidslijnen en strategische prioriteiten van de Europese Unie. Een van de belangrijkste taken is het opstellen of wijzigen van de Europese verdragen [7](#page=7). ### 2.3 Werking en besluitvorming De Europese Raad komt minimaal vier keer per jaar bijeen in Brussel voor de zogenaamde "Europese top". Besluitvorming binnen de Europese Raad vindt plaats bij consensus, wat betekent dat er overeenstemming moet zijn tussen alle lidstaten [7](#page=7). > **Voorbeeld:** Wanneer de Europese Raad besluit tot een nieuwe verdragswijziging, vereist dit consensus onder alle staatshoofden en regeringsleiders, en zal dit proces waarschijnlijk leiden tot langdurige onderhandelingen. --- # De Europese Commissie De Europese Commissie is een van de belangrijkste instellingen van de Europese Unie, met een cruciale rol in de totstandkoming, controle en uitvoering van het EU-recht [9](#page=9). ### 3.1 Ontstaan en samenstelling #### 3.1.1 Ontstaan De wortels van de Europese Commissie liggen in de 'Hoge Autoriteit' van de Europese Kolen- en Staal gemeenschap (EGKS). Bij het fusieverdrag is deze instelling omgevormd tot de huidige Europese Commissie [9](#page=9). #### 3.1.2 Samenstelling De Commissie bestaat uit één commissaris per lidstaat. Deze commissarissen worden gekozen op basis van hun competentie en Europese betrokkenheid. Ze opereren volkomen onafhankelijk van hun nationale regering en het EU-belang staat voorop. De commissarissen worden niet verkozen, maar benoemd voor een termijn van vijf jaar [16](#page=16) [9](#page=9). ### 3.2 Benoemingsprocedure De benoeming van de Commissie is een gelaagd proces: 1. **Voorzitter:** De Europese Raad draagt een kandidaat voor de functie van voorzitter voor. Het Europees Parlement stemt vervolgens over deze voordracht [10](#page=10). 2. **Commissarissen:** Na de benoeming van de voorzitter dragen de lidstaten, in samenspraak met de voorzitter, hun kandidaten voor commissarissen voor. Deze kandidaten worden vervolgens gehoord door het Europees Parlement, waarna het Parlement over hun benoeming stemt [10](#page=10). > **Tip:** De benoeming van de voorzitter en de Commissie onderstreept het belang van zowel de lidstaten (via de Europese Raad en voordrachten) als het Europees Parlement (via stemmingen en verhoren) in het selectieproces. ### 3.3 Taken van de Europese Commissie De Europese Commissie vervult drie hoofdtaken: wetgevende, controlerende en uitvoerende taken [14](#page=14) [15](#page=15). #### 3.3.1 Wetgevende taak De Commissie bezit het recht van initiatief bij de totstandkoming van het secundair recht van de EU. Dit betekent dat de Commissie voorstellen voor nieuwe EU-wetgeving indient [14](#page=14). #### 3.3.2 Controlerende taak De Commissie ziet toe op de naleving van de EU-regels door zowel de lidstaten als bedrijven. Dit is essentieel om de uniformiteit en effectiviteit van het EU-recht te waarborgen [14](#page=14). #### 3.3.3 Uitvoerende taak De Commissie is verantwoordelijk voor de uitvoering van de EU-begroting, het beheer van diverse programma's en de vertegenwoordiging van de Unie in haar contacten met derde landen [15](#page=15). ### 3.4 Werking van de Europese Commissie De Commissie opereert voor een periode van vijf jaar en komt wekelijks bijeen om beslissingen te nemen. Deze beslissingen worden genomen bij meerderheid van stemmen en de vergaderingen zijn niet openbaar. Een cruciaal aspect van de werking is de volkomen onafhankelijkheid van de commissarissen, die primair het EU-belang dienen. De Commissie is verantwoording schuldig aan het Europees Parlement [16](#page=16). > **Tip:** De onafhankelijkheid van de commissarissen is een kernprincipe dat ervoor zorgt dat beslissingen genomen worden op basis van het algemeen belang van de EU, en niet op basis van nationale belangen. --- # De Raad van de Europese Unie Dit onderwerp behandelt de samenstelling, taken, werking en stemprocedure van de Raad van de Europese Unie, een cruciaal wetgevend orgaan binnen de EU. ### 4.1 Samenstelling van de Raad De Raad van de Europese Unie, ook wel de Raad genoemd, bestaat uit één vertegenwoordiger van elke lidstaat die op ministerieel niveau optreedt. De specifieke minister die deelneemt, is afhankelijk van het onderwerp dat op de agenda staat. Er zijn tien verschillende raadsformaties, waarvan twee specifiek zijn benoemd in artikel 16 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) [17](#page=17). De tien raadsformaties zijn: * Algemene Zaken [17](#page=17). * Buitenlandse Zaken [17](#page=17). * Economische en Financiële Zaken [17](#page=17). * Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken [17](#page=17). * Justitie en Binnenlandse Zaken [17](#page=17). * Concurrentievermogen [17](#page=17). * Vervoer, Telecommunicatie en Energie [17](#page=17). * Landbouw en Visserij [17](#page=17). * Milieu [17](#page=17). * Onderwijs, Jeugd, Cultuur en Sport [17](#page=17). Het voorzitterschap van de Raad is rotatiegewijs en wisselt elke zes maanden. De voorzitterschappen worden georganiseerd in trios van drie lidstaten die voor een periode van achttien maanden samenwerken. De Raad Buitenlandse Zaken wordt echter geleid door de Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid [18](#page=18). Een overzicht van het voorzitterschap van de Raad tot en met 2030 is als volgt [19](#page=19): * 2019: Roemenië (januari-juni), Finland (juli-december) * 2020: Kroatië (januari-juni), Duitsland (juli-december) * 2021: Portugal (januari-juni), Slovenië (juli-december) * 2022: Frankrijk (januari-juni), Tsjechië (juli-december) * 2023: Zweden (januari-juni), Spanje (juli-december) * 2024: België (januari-juni), Hongarije (juli-december) * 2025: Polen (januari-juni), Denemarken (juli-december) * 2026: Cyprus (januari-juni), Ierland (juli-december) * 2027: Litouwen (januari-juni), Griekenland (juli-december) * 2028: Italië (januari-juni), Letland (juli-december) * 2029: Luxemburg (januari-juni), Nederland (juli-december) * 2030: Slowakije (januari-juni), Malta (juli-december) ### 4.2 Taken van de Raad De Raad vervult voornamelijk een wetgevingstaak binnen de Europese Unie. Dit betekent dat de Raad, samen met het Europees Parlement, wetgeving aanneemt die bindend is voor alle lidstaten [20](#page=20). ### 4.3 Werking van de Raad De vergaderingen van de Raad vinden doorgaans plaats in Brussel, met uitzondering van de maand april wanneer de vergaderingen in Luxemburg worden gehouden. De vergaderingen van de Raad zijn alleen openbaar wanneer er wetgevende activiteiten plaatsvinden [20](#page=20). Een cruciaal aspect van de werking van de Raad is de stemming met gekwalificeerde meerderheid. Sinds 1 november 2014 geldt de volgende procedure voor gekwalificeerde meerderheid [20](#page=20) [21](#page=21): * Minstens 55% van de leden van de Raad, wat neerkomt op ten minste 15 van de 27 lidstaten [21](#page=21). * Deze vertegenwoordigde lidstaten moeten samen ten minste 65% van de totale bevolking van de Europese Unie uitmaken [21](#page=21). Het voorbereidende werk voor de Raadsvergaderingen wordt gedaan door het Comité van Permanente Vertegenwoordigers (Coreper) [21](#page=21). > **Tip:** Raadpleeg de officiële stemcalculator van de Raad voor een gedetailleerde uitleg van het stemmingssysteem: http://www.consilium.europa.eu/nl/council-eu/voting-system/voting-calculator/ [21](#page=21). ### 4.4 Belangrijke Onderscheidingen Het is van cruciaal belang om de Raad van de Europese Unie niet te verwarren met andere instellingen met vergelijkbare namen. De drie instellingen die onderscheiden moeten worden zijn [22](#page=22): * De Europese Raad: Dit orgaan bepaalt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU en bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Commissie [22](#page=22). * De Raad van de Europese Unie (ook wel de Raad genoemd): Dit is het orgaan dat wetgeving aanneemt en bestaat uit ministers uit de lidstaten [22](#page=22). * De Raad van Europa: Dit is een internationale organisatie, los van de EU, die zich bezighoudt met mensenrechten, democratie en de rechtsstaat [22](#page=22). > **Voorbeeld:** Een wet die de interne markt voor energie regelt, zal worden aangenomen door de Raad van de Europese Unie (met de ministers van Energie) en het Europees Parlement. De Europese Raad zou de strategische richting voor energiebeleid kunnen bepalen, terwijl de Raad van Europa zich zou kunnen richten op de naleving van mensenrechten in de energiesector. --- # Het Europees Parlement Het Europees Parlement is de rechtstreeks verkozen vertegenwoordiging van de burgers van de Europese Unie en speelt een cruciale rol in de wetgevende, begrotings- en controlerende functies van de Unie [23](#page=23) [28](#page=28). ### 5.1 Ontstaan en samenstelling Het Europees Parlement vindt zijn oorsprong in het Verdrag van Rome uit 1957. De samenstelling is als volgt [23](#page=23): * **Aantal leden:** Momenteel telt het Europees Parlement 720 leden, hoewel dit er voor Brexit 751 waren [23](#page=23). * **Vertegenwoordiging:** De vertegenwoordiging van de lidstaten is degressief, wat betekent dat grotere landen relatief minder vertegenwoordigers hebben dan kleinere landen, met een minimum van 6 en een maximum van 96 parlementsleden per land [23](#page=23). * **Politieke fracties:** De parlementsleden organiseren zich in politieke fracties, zoals het EVP (Europese Volkspartij), S&D (Sociaaldemocraten), PfE (Platform van Europese Conservatieven en Hervormers), ECR (Europese Conservatieven en Hervormers) en Renew Europe [23](#page=23). ### 5.2 Taken De belangrijkste taken van het Europees Parlement omvatten: * **Medewetgever:** Het Parlement is medewetgever, wat betekent dat het samen met de Raad van de Europese Unie wetgevende handelingen aanneemt. Deze rol is in de loop der tijd steeds uitgebreider geworden [28](#page=28). * **Begrotingsbeheer:** Het Parlement heeft een belangrijke rol in het opstellen en goedkeuren van de begroting van de Europese Unie [28](#page=28). * **Politieke controle:** Het Parlement oefent politieke controle uit op de Europese Commissie, vergelijkbaar met de controle die nationale parlementen uitoefenen op hun regeringen [28](#page=28). * **Andere taken:** Naast de kernfuncties vervult het Parlement ook diverse andere taken [28](#page=28). ### 5.3 Werking en besluitvorming De werking van het Europees Parlement wordt gekenmerkt door: * **Verkiezingen:** Parlementsleden worden om de vijf jaar rechtstreeks gekozen. Hoewel er een uniforme verkiezingsprocedure is, kunnen er onderling nog verschillen bestaan tussen de lidstaten [29](#page=29). * **Voorzitter:** Het Parlement kiest zijn eigen voorzitter voor een termijn van tweeënhalf jaar [29](#page=29). * **Talen:** Het Parlement hanteert 24 officiële talen, wat de diversiteit van de Unie weerspiegelt [29](#page=29). * **Officiële zetel:** De officiële zetel van het Europees Parlement is gevestigd in Straatsburg, waar 12 plenaire vergaderingen per jaar plaatsvinden [29](#page=29). * **Besluitvorming:** Beslissingen worden genomen met inachtneming van een quorum en vereisen een volstrekte meerderheid van de uitgebrachte stemmen [29](#page=29). > **Tip:** Begrijp het belang van de degressieve vertegenwoordiging; het is een fundamenteel principe om de belangen van zowel grote als kleine lidstaten te waarborgen. > **Voorbeeld:** Bij het aannemen van nieuwe EU-wetgeving werken het Europees Parlement en de Raad samen. Het Parlement vertegenwoordigt de burgers en de Raad de lidstaten. Beide instellingen moeten akkoord gaan met een voorstel voordat het wet wordt. ### 5.4 Rol van nationale parlementen Nationale parlementen spelen ook een significante rol in het Europese besluitvormingsproces, met name op het gebied van subsidiariteit [33](#page=33). * **Controle op subsidiariteit:** Via een systeem van vroegtijdige kennisgeving controleren nationale parlementen of nieuwe EU-wetsvoorstellen het subsidiariteitsbeginsel respecteren. * **Procedure:** De Europese Commissie informeert de nationale parlementen over haar wetsvoorstellen. Na acht weken kunnen de nationale parlementen reageren [33](#page=33): * **Geen bezwaar ('ok'):** Indien er geen bezwaren zijn, kan het proces normaal doorgaan [33](#page=33). * **Gele kaartprocedure:** Als een aanzienlijk aantal nationale parlementen bezwaren uit, kan het Commissievoorstel worden heroverwogen (gele kaart) [33](#page=33). * **Oranjekaartprocedure:** In uitzonderlijke gevallen, bij een nog groter aantal bezwaren, kan dit leiden tot een herziening van het voorstel (oranjekaart) [33](#page=33). > **Tip:** De gele en oranje kaartprocedures zijn belangrijke instrumenten voor nationale parlementen om invloed uit te oefenen op EU-wetgeving en ervoor te zorgen dat de Unie alleen optreedt waar zij efficiënter is dan de lidstaten. --- # Het Hof van Justitie Het Hof van Justitie van de EU is een onafhankelijke instantie die belast is met het uitleggen van het Europees recht en het beslechten van geschillen [34](#page=34). ### 6.1 Samenstelling Het Hof van Justitie van de EU omvat twee instellingen: het Hof (van Justitie) en het Gerecht. Elke lidstaat wordt vertegenwoordigd door één rechter, aangevuld met advocaten-generaal. De zetel van het Hof is gevestigd in Luxemburg [34](#page=34). ### 6.2 Taken Het Hof van Justitie van de EU vervult diverse cruciale taken, waaronder het vernietigingsberoep en de verdragsschendingsprocedure. #### 6.2.1 Vernietigingsberoep Het vernietigingsberoep (artikel 263 VWEU) heeft tot doel de nietigverklaring te verkrijgen van een bindende rechtshandeling van een Europese instelling wegens onwettigheid [35](#page=35). **Mogelijke eisers zijn onderverdeeld in:** * **Bevoordeelde eisers:** De Europese Commissie, de Raad, het EU-Parlement en de lidstaten [35](#page=35). * **Niet-bevoordeelde eisers:** Particulieren (natuurlijke personen of rechtspersonen) [35](#page=35). > **Tip:** Het is essentieel om het onderscheid tussen bevoordeelde en niet-bevoordeelde eisers te onthouden, aangezien dit de ontvankelijkheid van een beroep kan beïnvloeden. #### 6.2.2 Verdragsschendingsprocedure De verdragsschendingsprocedure (artikelen 258-260 VWEU) is gericht op het vaststellen dat een lidstaat zijn verdragsverplichtingen niet nakomt [36](#page=36). **Eisers in deze procedure kunnen zijn:** * De Europese Commissie [36](#page=36). * Lidstaten [36](#page=36). **Belangrijk:** Burgers kunnen geen eiser zijn in een verdragsschendingsprocedure. De verweerder in deze procedure is altijd een lidstaat [36](#page=36). De verdragsschendingsprocedure kent twee fasen [37](#page=37): 1. **Administratieve fase:** Deze fase begint met een aanmaning door de Commissie, gevolgd door een met redenen omkleed advies [37](#page=37). 2. **Gerechtelijke fase:** Indien de lidstaat niet aan de verplichtingen voldoet, volgt een procedure voor het Hof van Justitie [37](#page=37). ### 6.3 Rol van de nationale rechter De nationale rechter speelt een fundamentele rol in de toepassing van het Europees recht. Wanneer er een conflict ontstaat tussen burgers, of tussen een burger en de overheid, waarbij Europees recht betrokken is, is de nationale rechter bevoegd [38](#page=38). #### 6.3.1 Prejudiciële procedure De prejudiciële procedure stelt de nationale rechter in staat om een rechtsvraag, met name met betrekking tot de interpretatie van EU-recht, voor te leggen aan het Hof van Justitie [38](#page=38). **Kernaspecten van de prejudiciële procedure:** * Het zorgt voor een uniforme uitlegging van het EU-recht binnen alle lidstaten [38](#page=38). * De uitspraak van het Hof van Justitie is bindend voor de nationale rechter [38](#page=38). * Er is sprake van een prejudiciële werking van eerdere arresten, wat betekent dat eerdere uitspraken van het Hof de nationale rechtsgang beïnvloeden [38](#page=38). > **Tip:** De prejudiciële procedure is een hoeksteen van de rechtsorde van de EU, die zorgt voor consistentie en gelijkheid in de toepassing van het Europees recht. Nationale rechters kunnen en moeten hiervan gebruikmaken wanneer twijfel bestaat over de interpretatie van EU-recht. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Europese Raad | De Europese Raad bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Commissie. Deze instelling stelt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU vast en geeft richting aan het EU-beleid. | | Europese Commissie | De Europese Commissie is de uitvoerende tak van de Europese Unie. Het bestaat uit één commissaris per lidstaat en heeft als taken onder andere het recht van initiatief voor nieuwe wetgeving, het controleren van de naleving van EU-regels door lidstaten en bedrijven, en het uitvoeren van de EU-begroting. | | Raad van de Europese Unie | De Raad, ook wel de ministerraad genoemd, bestaat uit vertegenwoordigers van de regeringen van de lidstaten (ministers). Hij deelt de wetgevende en begrotingstaken met het Europees Parlement en is ook verantwoordelijk voor het coördineren van het beleid van de lidstaten. | | Europees Parlement | Het Europees Parlement is de rechtstreeks gekozen wetgevende instelling van de Europese Unie. Het deelt de wetgevende en begrotingstaken met de Raad en oefent politieke controle uit op andere EU-instellingen, met name de Europese Commissie. | | Hof van Justitie van de EU | Het Hof van Justitie van de EU is de rechterlijke instantie die zorgt voor de uniforme interpretatie en toepassing van het EU-recht in alle lidstaten. Het beslecht juridische geschillen tussen nationale regeringen, EU-instellingen, bedrijven en particulieren. | | Wetgevende macht | De wetgevende macht is verantwoordelijk voor het opstellen en aannemen van wetten. Op EU-niveau wordt deze functie gedeeld door het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie, met initiatiefrecht voor de Europese Commissie. | | Uitvoerende macht | De uitvoerende macht is verantwoordelijk voor de implementatie en uitvoering van wetten en beleid. Op EU-niveau ligt deze taak voornamelijk bij de Europese Commissie. | | Rechterlijke macht | De rechterlijke macht is verantwoordelijk voor de interpretatie en handhaving van wetten. Op EU-niveau wordt deze rol vervuld door het Hof van Justitie van de EU. | | Gekwalificeerde meerderheid | Gekwalificeerde meerderheid is een stemprocedure in de Raad van de Europese Unie waarbij een besluit wordt aangenomen als het steun krijgt van ten minste 55% van de lidstaten die samen ten minste 65% van de bevolking van de EU vertegenwoordigen. | | Prejudiciële procedure | Een prejudiciële procedure is een procedure waarbij een nationale rechter een rechtsvraag (meestal over de interpretatie van EU-recht) kan voorleggen aan het Hof van Justitie van de EU. Dit zorgt voor een uniforme uitlegging van het EU-recht. |

# Bevoegdheden van de Europese Unie Dit onderwerp behandelt de verdeling van bevoegdheden tussen de Europese Unie en haar lidstaten, met focus op het attributiebeginsel, de residuaire bevoegdheden van lidstaten en de verschillende soorten EU-bevoegdheden [3](#page=3) [4](#page=4). ### 1.1 Het attributiebeginsel en residuaire bevoegdheden De Europese Unie (EU) opereert op basis van het attributiebeginsel, wat betekent dat de Unie alleen mag handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend. Dit principe is vastgelegd in artikel 5, lid 2, VEU. Daarentegen behouden de lidstaten de residuaire bevoegdheden. Dit houdt in dat alle bevoegdheden die niet expliciet aan de EU zijn toegekend, bij de lidstaten blijven. De uitoefening van deze residuaire bevoegdheden door de lidstaten moet echter wel in overeenstemming zijn met het verdragsrecht [4](#page=4). ### 1.2 Soorten bevoegdheden van de Europese Unie De EU kent verschillende soorten bevoegdheden, die in de verdragen worden onderscheiden [5](#page=5): * Exclusieve bevoegdheden [5](#page=5). * Gedeelde bevoegdheden [5](#page=5). * Bevoegdheden ter ondersteuning, aanvulling of coördinatie [14](#page=14) [5](#page=5). #### 1.2.1 Exclusieve bevoegdheden Bij exclusieve bevoegdheden mag alleen de EU wetgevend optreden en juridisch bindende handelingen vaststellen. De lidstaten mogen dit alleen doen indien zij daartoe door de EU gemachtigd zijn of ter uitvoering van de handelingen van de Unie. Artikel 3 VWEU somt de gebieden op waar de EU exclusieve bevoegdheden heeft [6](#page=6) [7](#page=7): * De douane-unie [7](#page=7). * De vaststelling van mededingingsregels die noodzakelijk zijn voor de werking van de interne markt [7](#page=7). * Het monetair beleid voor de lidstaten die de euro als munt hebben [7](#page=7). * De instandhouding van de biologische rijkdommen van de zee in het kader van het gemeenschappelijk visserijbeleid [7](#page=7). * De gemeenschappelijke handelspolitiek [7](#page=7). #### 1.2.2 Gedeelde bevoegdheden Bij gedeelde bevoegdheden kunnen zowel de EU als de lidstaten wetgevend optreden en juridisch bindende handelingen vaststellen. De lidstaten oefenen hun bevoegdheid uit voor zover de EU haar bevoegdheid niet heeft uitgeoefend, en hervatten deze uitoefening wanneer de EU besluit haar bevoegdheid niet meer uit te oefenen. Artikel 4, lid 2, VWEU geeft een niet-exhaustieve lijst van gebieden met gedeelde bevoegdheden [10](#page=10) [8](#page=8) [9](#page=9): * Interne markt [9](#page=9). * Sociaal beleid, voor de in het Verdrag genoemde aspecten [9](#page=9). * Economische, sociale en territoriale samenhang [9](#page=9). * Landbouw en visserij, met uitzondering van de instandhouding van de biologische rijkdommen van de zee [9](#page=9). * Milieu [9](#page=9). * Consumentenbescherming [10](#page=10). * Vervoer [10](#page=10). * Trans-Europese netwerken [10](#page=10). * Energie [10](#page=10). * De ruimte van vrijheid, veiligheid en recht [10](#page=10). * Gemeenschappelijke veiligheidsvraagstukken op het gebied van volksgezondheid, voor de in het Verdrag genoemde aspecten [10](#page=10). > **Tip:** Bij de uitoefening van gedeelde bevoegdheden is het van cruciaal belang dat de EU het subsidiariteitsbeginsel in acht neemt [11](#page=11). #### 1.2.3 Bevoegdheden ter ondersteuning, aanvulling of coördinatie Artikel 6 VWEU beschrijft de bevoegdheden van de Unie die gericht zijn op het ondersteunen, aanvullen of coördineren van de acties van de lidstaten. Op deze gebieden mag de EU geen harmonisatie van wetten en bepalingen van de lidstaten bewerkstelligen [14](#page=14). > **Tip:** Zorg ervoor dat je de specifieke artikelen van het VEU en VWEU die de bevoegdheden definiëren, goed kent voor het examen. Het onderscheid tussen de verschillende soorten bevoegdheden en de bijbehorende gebieden is essentieel. --- # Vormen van Europees recht Dit onderwerp onderzoekt de hiërarchische structuur en de verschillende typen rechtshandelingen binnen het Europese Unierecht, van de bindende verdragen tot de niet-bindende adviezen [15](#page=15). ### 2.1 Primair Europees recht Primair Europees recht vormt de basis van de rechtsorde van de Europese Unie en bestaat uit de verdragen, het Handvest van de grondrechten van de EU (hoewel dit specifiek niet hoeft te worden gekend) en de algemene beginselen [16](#page=16). #### 2.1.1 De verdragen (VEU en VWEU) De Verdragen betreffende de Europese Unie (VEU) en betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) zijn de belangrijkste bronnen van primair recht. Ze bevatten onder andere [16](#page=16): * Bepalingen die bevoegdheden toekennen aan de EU [16](#page=16). * Materiële bepalingen die rechten en plichten vastleggen [16](#page=16). * Bepalingen die beleidsdoelstellingen definiëren [16](#page=16). * Bepalingen die een rechtsbasis bevatten voor EU-handelingen [16](#page=16). * Definitiebepalingen [16](#page=16). #### 2.1.2 Algemene beginselen Algemene beginselen vormen een integraal onderdeel van het primaire recht en zijn door het Hof van Justitie ontwikkeld of erkend [16](#page=16) [23](#page=23). ##### 2.1.2.1 Beginselen voortvloeiend uit de verdragen * **Beginsel van loyale samenwerking**: Lidstaten moeten zich onthouden van handelingen die strijdig zijn met het verdrag en dienen trouw alle verplichtingen uit het Europees recht na te komen [17](#page=17). * **Attributiebeginsel**: De EU is alleen bevoegd om op te treden indien daarvoor een grondslag in het verdrag bestaat [17](#page=17). * **Subsidiariteitsbeginsel**: De EU treedt alleen op als de doelstellingen van het optreden niet voldoende door de lidstaten op centraal, regionaal of plaatselijk niveau kunnen worden verwezenlijkt en derhalve wegens de omvang of de gevolgen van het optreden beter op EU-niveau kunnen worden bereikt. Dit principe geldt met name voor gebieden zoals milieu, sociale zekerheid en arbeidsrecht [18](#page=18). * **Evenredigheidsbeginsel (proportionaliteitsbeginsel)**: Voor het bereiken van de vastgestelde doelen dient steeds het minst ingrijpende middel te worden gekozen door de EU-instellingen [21](#page=21). * **Gelijkheidsbeginsel**: Discriminatie op grond van nationaliteit is verboden (artikel 18 VWEU). Dit geldt ook voor goederen en personen afkomstig van andere lidstaten. Daarnaast verbiedt het Handvest van de Grondrechten andere vormen van discriminatie [22](#page=22). ##### 2.1.2.2 Beginselen gecreëerd door het Hof van Justitie Het Hof van Justitie heeft ook beginselen ontwikkeld, zoals: * Het beginsel van geen rechtsmisbruik [23](#page=23). * Het rechtszekerheidsbeginsel [23](#page=23). * Het effectiviteitsbeginsel [23](#page=23). ### 2.2 Secundair Europees recht Secundair Europees recht is het recht dat door de instellingen van de EU wordt vastgesteld als gevolg van de overdracht van soevereiniteit door de lidstaten. Artikel 288 VWEU somt vijf soorten rechtshandelingen op: verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen en adviezen. De keuze voor een bepaald instrument wordt bepaald door de verdragsbepaling, hoewel er soms keuze is, waarbij het evenredigheidsbeginsel in acht moet worden genomen [24](#page=24). #### 2.2.1 Verordeningen Verordeningen hebben een algemene strekking, zijn bindend in al hun onderdelen en rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten. Ze functioneren als uniforme wetgeving binnen de EU. Een voorbeeld hiervan is verordening 261/2004 betreffende rechten van luchtreizigers [25](#page=25). > **Voorbeeld:** Een verordening is vergelijkbaar met nationale wetgeving en wordt automatisch van kracht in alle lidstaten zonder dat er nog nationale omzettingshandelingen nodig zijn. #### 2.2.2 Richtlijnen Richtlijnen zijn gericht aan de lidstaten en zijn bindend met betrekking tot het te bereiken resultaat. Het doel van richtlijnen is het harmoniseren van de wetgeving van de lidstaten op bepaalde gebieden. Lidstaten moeten richtlijnen implementeren of omzetten in nationale wetgeving binnen een bepaalde termijn, waarop de Commissie toezicht houdt. De beleidsvrijheid die lidstaten hebben bij de omzetting kan variëren [28](#page=28) [29](#page=29). > **Voorbeeld:** Een richtlijn kan voorschrijven dat lidstaten een minimum aantal dagen moederschapsrust moeten garanderen, maar laat de precieze invulling aan de nationale wetgever. #### 2.2.3 Besluiten Besluiten zijn vaak gericht tot specifieke adressaten en zijn bindend voor degenen tot wie zij gericht zijn [30](#page=30). > **Voorbeeld:** Een besluit van de Commissie waarin aan een bedrijf een boete wordt opgelegd wegens schending van de mededingingsregels. #### 2.2.4 Aanbevelingen en adviezen Aanbevelingen en adviezen zijn niet-bindend. Lidstaten zijn niet verplicht deze te volgen en behouden de ruimte om zelf beleid vorm te geven [31](#page=31). ### 2.3 Wetgevingsprocedures Verordeningen en richtlijnen worden vastgesteld via een wetgevingsprocedure. Er zijn twee soorten procedures: de gewone wetgevingsprocedure en bijzondere wetgevingsprocedures [32](#page=32). #### 2.3.1 Vaststelling van de procedure De te volgen procedure staat vermeld in het Verdrag zelf, bijvoorbeeld in artikel 46 VWEU, dat aangeeft dat het Europees Parlement en de Raad volgens de gewone wetgevingsprocedure en na raadpleging van het Economisch en Sociaal Comité, maatregelen vaststellen [33](#page=33). #### 2.3.2 De gewone wetgevingsprocedure (medebeslissingsprocedure) De gewone wetgevingsprocedure, ook wel medebeslissingsprocedure genoemd, is de meest gebruikelijke procedure. Deze procedure berust op een samenspel tussen drie instellingen: de Commissie, het Europees Parlement en de Raad, de zogenaamde 'institutionele driehoek'. Sinds het Verdrag van Lissabon is deze procedure de regel, gebaseerd op een directe dialoog en gelijkheid tussen het Europees Parlement en de Raad [34](#page=34) [35](#page=35) [38](#page=38). Het proces verloopt in stappen [36](#page=36) [37](#page=37): 1. **Voorstel van de Commissie** [36](#page=36). 2. **Eerste lezing door het Europees Parlement**: * De Raad keurt het standpunt van het Parlement goed [36](#page=36). * De Raad keurt het standpunt niet goed, waarna de procedure doorgaat naar stap 3 [36](#page=36). 3. **De Raad deelt redenen van afkeuring mee aan het Europees Parlement**: * Het Europees Parlement keurt het standpunt van de Raad goed, of spreekt zich niet uit binnen drie maanden [36](#page=36). * Het Europees Parlement keurt het standpunt af met een meerderheid van de leden binnen drie maanden [36](#page=36). * Het Europees Parlement amendeert het standpunt met een meerderheid van de leden binnen drie maanden [36](#page=36). 4. **Tweede lezing**: Het Europees Parlement stuurt zijn amendementen naar de Raad en de Commissie (die een advies geeft). * De Raad keurt de amendementen goed binnen drie maanden [37](#page=37). * De Raad keurt niet alle amendementen goed binnen drie maanden, waarna de procedure doorgaat naar stap 5 [37](#page=37). 5. **Bemiddelingscomité**: Een comité met leden van de Raad en het Europees Parlement komt bijeen. * Overeenstemming wordt bereikt over een ontwerptekst binnen zes weken [37](#page=37). * Er wordt geen overeenstemming bereikt over een ontwerptekst binnen zes weken [37](#page=37). 6. **Derde lezing**: Binnen zes weken wordt de ontwerptekst formeel vastgesteld door het Parlement en de Raad [37](#page=37). > **Tip:** De gewone wetgevingsprocedure is cruciaal om te begrijpen hoe EU-wetgeving tot stand komt. Bestudeer de stappen en de rol van de verschillende instellingen zorgvuldig. ### 2.4 Publicatie van EU-wetgeving EU-wetgeving kan worden teruggevonden in een online databank, vergelijkbaar met het Belgisch Staatsblad. De website hiervoor is http://eur-lex.europa.eu/homepage.html?locale=nl. De officiële publicatiebladen van de EU dienen als officiële bron [38](#page=38) [39](#page=39). --- # Harmonisatie en wederzijdse erkenning Harmonisatie van wetgeving en het beginsel van wederzijdse erkenning zijn cruciale mechanismen die de werking van de interne markt optimaliseren wanneer er geen specifieke Europese regelingen bestaan [40](#page=40) [41](#page=41). ### 3.1 Harmonisatie van wetgeving Harmonisatie van wetgeving is essentieel voor de optimalisatie van de interne markt. Dit houdt in dat Europese lidstaten proberen hun wetgeving op bepaalde gebieden op elkaar af te stemmen. Hoewel dit leidt tot aanzienlijke Europese regelgeving, is er niet voor elk onderwerp een specifieke Europese regeling [40](#page=40) [41](#page=41). ### 3.2 Het beginsel van wederzijdse erkenning Wanneer er geen Europese harmonisatie is, treedt het beginsel van wederzijdse erkenning in werking. Dit betekent dat lidstaten elkaars nationale wetgeving moeten accepteren en als gelijkwaardig moeten beschouwen [41](#page=41). #### 3.2.1 Toepassing van wederzijdse erkenning Het beginsel van wederzijdse erkenning is van toepassing bij het ontbreken van Europese regelingen [41](#page=41). > **Tip:** Wederzijdse erkenning fungeert als een vangnet om de vrije beweging te waarborgen in sectoren waar harmonisatie nog niet is bereikt. #### 3.2.2 Voorbeeld: arrest Vlassopoulou Een belangrijk voorbeeld van de toepassing van het beginsel van wederzijdse erkenning is het arrest van het Hof van Justitie in de zaak Vlassopoulou (C-340/89) [42](#page=42). > **Example:** In het arrest Vlassopoulou oordeelde het Hof dat lidstaten weliswaar de bevoegdheid hebben om te onderzoeken of diploma's die in een andere lidstaat zijn behaald voldoende kennis en bekwaamheden aantonen, maar dat zij niet mogen eisen dat uitsluitend diploma's uit de eigen lidstaat aan de eisen voldoen. Dit onderstreept dat nationale diploma's, mits ze gelijkwaardige competenties aantonen, erkend moeten worden [42](#page=42). --- # Doorwerking van Europees recht Dit onderwerp onderzoekt hoe Europees recht zich verhoudt tot nationaal recht, met nadruk op de beginselen van voorrang en directe werking, en de voorwaarden waaronder burgers zich op EU-regels kunnen beroepen. ### 4.1 Beginselen van doorwerking Het Europees recht kent twee fundamentele beginselen die de verhouding tussen Europees recht en nationaal recht regelen: voorrang en directe werking. Deze beginselen zijn niet expliciet in de verdragen (Veu, VwEU) terug te vinden, maar zijn ontwikkeld door het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ) in invloedrijke arresten. De vraag of burgers zich rechtstreeks op EU-regels kunnen beroepen, oftewel er rechten aan kunnen ontlenen en deze voor de nationale rechter kunnen afdwingen, staat centraal bij de doorwerking. Er wordt onderscheid gemaakt tussen primair en secundair Europees recht [44](#page=44) [45](#page=45). #### 4.1.1 Voorrang van Europees recht Het beginsel van voorrang houdt in dat Europees recht prevaleert boven nationaal recht van de lidstaten. Dit betekent dat als er een conflict is tussen een bepaling van Europees recht en een bepaling van nationaal recht, de Europese bepaling voorrang heeft [46](#page=46). ##### 4.1.1.1 Arrest Costa v. E.N.E.L . In het arrest Costa v. E.N.E.L. uit 1964 stelde het HvJ dat het EEG-verdrag een nieuwe rechtsorde in het leven heeft geroepen. Wanneer de Europese Gemeenschap binnen haar bevoegdheid optreedt, verliezen de lidstaten de bevoegdheid om deze bepalingen later te wijzigen, wat de voorrang van het Europese recht impliceert [46](#page=46). ##### 4.1.1.2 Arrest Simmenthal . Het arrest Simmenthal van 1978 bouwt voort op de uitspraak in Costa v. E.N.E.L.. Hierin werd bepaald dat de nationale rechter, die belast is met de toepassing van bepalingen van gemeenschapsrecht, verplicht is zorg te dragen voor de volle werking van deze normen. Indien nodig, dient de rechter op eigen gezag elke strijdige bepaling van de nationale wetgeving, zelfs van latere datum, buiten toepassing te laten, zonder dat de voorafgaande opheffing via wetgeving of een constitutionele procedure afgewacht hoeft te worden [47](#page=47). #### 4.1.2 Directe werking van Europees recht Het Europees recht heeft in beginsel directe werking, wat inhoudt dat burgers zich rechtstreeks op EU-regels kunnen beroepen. Dit betekent dat nationale rechterlijke instanties deze regels direct moeten toepassen [48](#page=48). ##### 4.1.2.1 Arrest Van Gend & Loos . Het arrest HvJ Van Gend & Loos uit 1963 is cruciaal voor het beginsel van directe werking. Het Hof stelde dat het de bedoeling van de lidstaten was om Europese burgers met het Europees recht rechten en plichten te geven. Lidstaten hebben ervoor gekozen om hun soevereiniteit (gedeeltelijk) over te dragen en kunnen achteraf niet kiezen wanneer het Europees recht wel of geen invloed heeft op de nationale rechtsorde [48](#page=48). > **Tip:** De beginselen van voorrang en directe werking zijn fundamenteel voor de integratie van het Europees recht binnen de nationale rechtsordes. Begrijp de ratio achter deze beginselen en de rol van het HvJ in hun ontwikkeling. ### 4.2 Directe werking van verschillende EU-rechtshandelingen De directe werking kan van toepassing zijn op verdragsbepalingen, verordeningen, besluiten en richtlijnen [49](#page=49). #### 4.2.1 Directe werking van verdragsbepalingen Voor de directe werking van verdragsbepalingen, zoals vastgesteld in het arrest Van Gend & Loos, gelden specifieke voorwaarden. De rechtstreekse werking moet afgeleid kunnen worden uit de geest, inhoud en bewoordingen van het verdrag. De voorwaarden zijn [50](#page=50): a) de bepaling moet geschikt zijn voor directe werking [50](#page=50); b) de bepaling moet duidelijk en onvoorwaardelijk zijn opgesteld [50](#page=50). #### 4.2.2 Directe werking van verordeningen en besluiten Verordeningen hebben altijd directe werking en zijn rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten. Besluiten zijn daarentegen alleen verbindend voor degenen tot wie zij gericht zijn, wat betekent dat hun directe werking beperkter is tot de geadresseerden (lidstaten of ondernemingen) [51](#page=51) [54](#page=54). #### 4.2.3 Directe werking van richtlijnen De directe werking van richtlijnen is aan specifieke voorwaarden gebonden. Deze voorwaarden zijn [52](#page=52): 1. de omzettingstermijn van de richtlijn moet verstreken zijn [52](#page=52) [54](#page=54); 2. de voorwaarden zoals gesteld in het arrest Van Gend & Loos (duidelijk en onvoorwaardelijk) moeten vervuld zijn [52](#page=52) [54](#page=54); 3. de directe werking van richtlijnen is in beginsel alleen mogelijk tegen de overheid (verticale directe werking) [52](#page=52) [53](#page=53). > **Tip:** De directe werking van richtlijnen is complexer. Onthoud dat richtlijnen eerst moeten worden omgezet in nationaal recht. Pas na het verstrijken van de omzettingstermijn en indien aan de voorwaarden van Van Gend & Loos is voldaan, kunnen burgers zich er (verticaal) op beroepen. ### 4.3 Horizontale en verticale directe werking Er wordt een onderscheid gemaakt tussen horizontale en verticale directe werking [53](#page=53). * **Verticale directe werking:** Burgers kunnen zich rechtstreeks beroepen op EU-recht tegen de overheid (de staat) [52](#page=52) [53](#page=53). * **Horizontale directe werking:** Burgers kunnen zich in beginsel niet rechtstreeks beroepen op EU-recht tegen andere particulieren. Het "horizontale effect" van richtlijnen is een complexer leerstuk en wordt in dit document niet verder uitgediept [53](#page=53) [55](#page=55). ### 4.4 Overzicht van EU-rechtshandelingen en doorwerking | Kenmerk | Verordening | Richtlijn | Besluit | | :-------------------- | :--------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Algemene toepassing | Ja | Nee, geeft instructies aan lidstaten | Nee, enkel t.a.v. de bestemmeling (lidstaat of onderneming) | [54](#page=54). | Bindend | Ja, algemeen | Ja, maar enkel het resultaat telt | Ja | [54](#page=54). | Directe werking | Ja, burgers kunnen zich erop beroepen voor de nationale rechter | Enkel na omzettingstermijn, indien voorwaarden Van Gend & Loos vervuld, en enkel verticaal | Alleen adressaten kunnen rechten en plichten ontlenen aan een besluit | [54](#page=54). | Rechtstreekse toepassing | Ja, 20 dagen na publicatie in Publicatieblad van de EU | Nee, lidstaten moeten de richtlijn eerst omzetten in nationale wetgeving | Ja | [54](#page=54). [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [ ] [2](#page=2) [44](#page=44) [45](#page=45) [46](#page=46) [47](#page=47) [48](#page=48) [49](#page=49) [50](#page=50) [51](#page=51) [52](#page=52) [53](#page=53) [54](#page=54) [55](#page=55). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Attributiebeginsel | Het beginsel dat bepaalt dat de Europese Unie enkel mag optreden binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend. De EU kan dus geen nieuwe bevoegdheden creëren, maar enkel die uitoefenen die haar expliciet zijn verleend. | | Residuaire bevoegdheden | De bevoegdheden die niet expliciet aan de Europese Unie zijn toegekend, blijven bij de lidstaten. Deze bevoegdheden worden uitgeoefend in overeenstemming met het verdragsrecht en de EU-regelgeving, vooral waar er sprake is van gedeelde bevoegdheden. | | Exclusieve bevoegdheden | Gebieden waarop alleen de Europese Unie wetgevend kan optreden en juridisch bindende handelingen kan vaststellen. Lidstaten mogen in deze gebieden alleen handelen als zij daartoe door de Unie zijn gemachtigd of ter uitvoering van de handelingen van de Unie. | | Gedeelde bevoegdheden | Gebieden waarop zowel de Europese Unie als de lidstaten wetgevend kunnen optreden en juridisch bindende handelingen kunnen vaststellen. De lidstaten oefenen hun bevoegdheid uit voor zover de Unie haar bevoegdheid niet heeft uitgeoefend, en vice versa. | | Aanvullende, coördinerende bevoegdheden | Bevoegdheden waarbij de EU actie onderneemt om het beleid van de lidstaten te ondersteunen, aan te vullen of te coördineren. De EU treedt hier niet op de voorgrond, maar faciliteert samenwerking tussen de lidstaten op specifieke beleidsterreinen. | | Primair Europees recht | De hoogste vorm van Europees recht, bestaande uit de verdragen (zoals VEU en VWEU), het Handvest van de Grondrechten van de EU en de algemene beginselen van het recht. Dit recht vormt de basis van de Europese Unie en haar instellingen. | | VEU (Verdrag betreffende de Europese Unie) | Een van de belangrijkste verdragen van de Europese Unie, dat de algemene politieke richting, de grondbeginselen en de institutionele structuur van de Unie vastlegt. Het bevat onder andere bepalingen over de doelstellingen, waarden en bevoegdheden van de EU. | | VWEU (Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie) | Een ander fundamenteel verdrag van de Europese Unie, dat gedetailleerd de werking van de interne markt, de beleidsterreinen en de bevoegdheden van de EU beschrijft. Het bevat de specifieke regels voor de verschillende beleidsdomeinen en de bevoegdheidsverdeling. | | Algemene beginselen van het recht | Ongeschreven rechtsbeginselen die door het Hof van Justitie van de EU zijn ontwikkeld of erkend. Ze zijn een integraal onderdeel van het Europees recht en dienen als interpretatiekader en beschermingsmechanisme, zoals het beginsel van loyale samenwerking of het evenredigheidsbeginsel. | | Subsidiariteitsbeginsel | Een beginsel dat stelt dat de Europese Unie alleen mag optreden op gebieden die niet onder haar exclusieve bevoegdheid vallen, als de doelstellingen van het voorgenomen optreden niet voldoende door de lidstaten op centraal, regionaal of lokaal niveau kunnen worden verwezenlijkt en dus beter op EU-niveau kunnen worden bereikt. | | Evenredigheidsbeginsel (proportionaliteitsbeginsel) | Een beginsel dat vereist dat de door de EU-instellingen vastgestelde maatregelen geschikt moeten zijn om de nagestreefde doelstellingen te bereiken en dat, onder de beschikbare middelen, het minst ingrijpende middel moet worden gekozen om de doelstelling te verwezenlijken, zonder dat de doelstellingen buitenproportioneel worden geschaad. | | Secundair Europees recht | Het recht dat door de instellingen van de Europese Unie is vastgesteld op basis van de verdragen. Dit omvat verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen en adviezen, en heeft als doel de beleidsdoelstellingen van de EU te implementeren. | | Verordening | Een vorm van secundair Europees recht die algemene strekking heeft, bindend is in al haar onderdelen en rechtstreeks toepasselijk is in alle lidstaten, zonder dat er nationale uitvoeringsmaatregelen nodig zijn. Het zorgt voor uniforme wetgeving binnen de hele Unie. | | Richtlijn | Een vorm van secundair Europees recht die gericht is aan de lidstaten en bindend is wat betreft het te bereiken resultaat, maar de nationale autoriteiten de vrijheid laat om de vorm en middelen te kiezen voor de implementatie ervan in nationale wetgeving. | | Besluit | Een vorm van secundair Europees recht dat verbindend is voor de specifieke adressaten waartoe het zich richt, zoals een lidstaat, een onderneming of een natuurlijke persoon. Het kan specifieke verplichtingen of rechten opleggen aan deze adressaten. | | Harmonisering van wetgeving | Het proces waarbij de wetgeving van de lidstaten op bepaalde gebieden wordt geharmoniseerd, met als doel de werking van de interne markt te optimaliseren en gelijke concurrentievoorwaarden te scheppen. Dit gebeurt vaak via richtlijnen die de lidstaten moeten omzetten. | | Wederzijdse erkenning | Een beginsel dat inhoudt dat lidstaten, bij het ontbreken van volledige harmonisering van wetgeving, elkaars nationale wetgeving moeten aanvaarden en als gelijkwaardig moeten beschouwen, met als doel het vrije verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal te bevorderen. | | Doorwerking (directe werking) | Het beginsel dat bepaalt dat EU-recht, onder bepaalde voorwaarden, rechtstreeks rechten en plichten kan scheppen voor burgers en door nationale rechters kan worden toegepast. Burgers kunnen zich dus rechtstreeks beroepen op bepaalde EU-regels. | | Voorrang van Europees recht | Het beginsel dat Europees recht voorrang heeft boven strijdig nationaal recht. Wanneer er een conflict ontstaat tussen een bepaling van Europees recht en een nationale wettelijke bepaling, moet de nationale rechter de nationale bepaling buiten toepassing laten. | | Verticale directe werking | Het vermogen van EU-recht om directe werking te hebben tussen burgers en de overheid (lidstaten). Burgers kunnen zich rechtstreeks beroepen op bepalingen van EU-recht tegen de staat. | | Horizontale directe werking | Het vermogen van EU-recht om directe werking te hebben tussen burgers onderling. Niet alle bepalingen van EU-recht hebben horizontale directe werking; dit geldt met name voor richtlijnen die niet correct zijn omgezet. |

# Studiehandleiding Europees Recht: Unie, Instellingen en Marktwerking Dit studiehandleiding biedt een gedetailleerde uiteenzetting van de fundamentele principes van het Europees recht, met een focus op de structuur van de Europese Unie, haar instellingen, de doorwerking van Europees recht en de werking van de interne markt. Het doel is om studenten een grondig begrip te verschaffen van de juridische en economische pijlers van de Europese integratie, essentieel voor succesvolle examenvoorbereiding. ## 1. De Europese Unie en haar grondslagen De Europese Unie (EU) is een internationale organisatie die is opgericht op basis van internationaal recht. De kern van haar bestaan ligt in de samenwerking tussen lidstaten, waarbij staten vrijwillig delen van hun soevereiniteit overdragen aan supranationale instellingen om gemeenschappelijke doelstellingen te bereiken. ### 1.1 Internationaal recht Internationaal recht regelt de betrekkingen tussen staten. In tegenstelling tot nationaal recht, dat van toepassing is op personen en entiteiten binnen een staat, geldt internationaal recht voor staten onderling. Afspraken tussen staten worden doorgaans vastgelegd in verdragen. Binnen het internationale recht zijn alle staten juridisch gelijkwaardig, ongeacht hun grootte of macht. #### Staatssoevereiniteit Staatssoevereiniteit verwijst naar de ultieme beslissingsbevoegdheid van een staat binnen zijn grondgebied, inclusief de exclusieve macht om wet- en regelgeving op te stellen. Deze soevereiniteit kan op twee manieren worden beperkt: * **Vrijwillige overdracht:** Staten kunnen besluiten om (een deel van) hun beslissingsbevoegdheid over te dragen aan internationale organisaties, zoals de EU. Dit gebeurt wanneer lidstaten instemmen met supranationale regels en de organisatie boven de staat stellen. De oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) in 1952, met als doel vrede en economische groei na de Tweede Wereldoorlog te bevorderen, is een historisch voorbeeld van een dergelijke soevereiniteitsoverdracht. * **Onvrijwillige beperking:** Staatssoevereiniteit kan ook beperkt worden door externe factoren, zoals militaire invasie of een mandaat van de Verenigde Naties Veiligheidsraad om in te grijpen. Het (gedeeltelijke) overdragen van staatssoevereiniteit is niet permanent; lidstaten hebben de mogelijkheid om hun lidmaatschap op te zeggen, zoals vastgelegd in artikel 50 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU). Dit proces, zoals de Brexit van het Verenigd Koninkrijk, is complex en vereist instemming van meerdere EU-instellingen en nationale parlementen. #### Internationale organisaties Internationale organisaties spelen een cruciale rol in het internationale recht. Er zijn twee hoofdcategorieën: * **Gouvernementele organisaties:** Dit zijn samenwerkingsverbanden tussen staten, zoals de EU. Ze worden opgericht via verdragen waarin doelstellingen en middelen worden vastgelegd. Gouvernementele organisaties kunnen **intergouvernementeel** zijn, waarbij lidstaten weinig soevereiniteit afstaan en zelf bepalen, of **supranationaal**, waarbij lidstaten soevereiniteit overdragen en de organisatie regels kan vaststellen waar de lidstaten zich aan moeten houden. De EU is een supranationale organisatie. * **Non-gouvernementele organisaties (NGO's):** Deze organisaties zijn onafhankelijk van staten en hebben vaak een ideële doelstelling. Bekende voorbeelden zijn het Rode Kruis, Amnesty International en het Wereld Natuur Fonds. Hoewel ze geen formele status hebben zoals gouvernementele organisaties, worden ze vaak uitgenodigd om deel te nemen aan internationale vergaderingen met een adviserende rol. ### 1.2 De EU en haar doelstellingen De Europese Unie zoals we die nu kennen, is het resultaat van verschillende internationale verdragen die de doelstellingen en juridische kaders van de samenwerking hebben vastgelegd. Het EGKS-Verdrag van 1952 wordt gezien als het startpunt. #### Doelstellingen van de EU Artikel 3 van het VEU somt de belangrijkste doelstellingen van de EU op: 1. **Vrede en welzijn:** Economische integratie door middel van samenwerking wordt gezien als een manier om vrede te bevorderen en economische verwevenheid conflicten te voorkomen. 2. **Ruimte van vrijheid, veiligheid en recht:** Dit omvat het bevorderen van vrij verkeer van burgers binnen de EU, maar ook het bestrijden van grensoverschrijdende criminaliteit en illegale migratie door middel van justitiële samenwerking en grensbeveiliging. 3. **Interne markt:** Het creëren van een markt zonder economische grenzen en belemmeringen, waarin goederen, personen, diensten en kapitaal vrij kunnen bewegen. Dit omvat ook sociale vooruitgang en milieubescherming. 4. **Economische en Monetaire Unie (EMU):** De invoering van een gemeenschappelijke munt, de euro, en de coördinatie van economisch beleid tussen de lidstaten. 5. **Beschermen van mensenrechten:** Het waarborgen van fundamentele waarden zoals democratie, rechtsstaat en mensenrechten, zowel binnen de Unie als in haar externe betrekkingen. #### Instrumenten van de EU: Integratie De EU bereikt haar doelstellingen door middel van twee strategieën: * **Negatieve integratie:** Het uitvaardigen van verboden ('je mag niet...') om belemmeringen voor het vrije verkeer weg te nemen (bijvoorbeeld een verbod op werkvergunningen voor werknemers uit andere lidstaten). * **Positieve integratie:** Het harmoniseren van nationale wetgeving door middel van geboden ('je moet...') om lidstaten te verplichten tot het volgen van uniforme regels (bijvoorbeeld het verplicht stellen van erkenning van diploma's). Vaak worden beide strategieën tegelijkertijd ingezet. ### 1.3 Interne Markt De interne markt is een fundamentele doelstelling van de EU, die de basis vormt voor verschillende beleidsterreinen zoals vrij verkeer, staatssteun en mededinging. Het doel is een ruimte zonder economische grenzen te creëren waarin economisch verkeer zich zo vrij mogelijk kan bewegen. De interne markt omvat drie hoofdonderdelen: regels op het gebied van vrij verkeer, het verbod op staatssteun en het mededingingsrecht. #### Onderdelen van de interne markt * **Vrij verkeer:** Dit geldt voor personen, goederen, diensten en kapitaal, en houdt in dat handelsstromen tussen lidstaten niet belemmerd mogen worden. * **Verbod op staatssteun:** Subsidies of andere voordelen die de overheid aan bedrijven verstrekt en die de concurrentie vervalsen, zijn in beginsel verboden. * **Mededingingsrecht:** Dit verbiedt bedrijven om met hun marktgedrag de interne markt te verstoren, bijvoorbeeld door middel van kartelvorming of misbruik van een machtspositie. #### Voor- en nadelen interne markt * **Voordelen:** Vergroting van de afzetmarkt, schaalvergroting, specialisatie, lagere prijzen, betere kwaliteit en meer keuzevrijheid voor consumenten, en makkelijkere toegang tot de arbeidsmarkt voor werknemers. * **Nadelen:** Beperking van de nationale autonomie van overheden om economisch beleid te voeren, risico van overheersing door grote bedrijven, en de mogelijkheid van loondumping of het verplaatsen van productie naar lidstaten met lagere loonkosten. ### 1.4 De Europese Pijler van Sociale Rechten De EU legt steeds meer nadruk op het welzijn van haar burgers. De Europese Pijler van Sociale Rechten, geïntroduceerd in 2017, bevat twintig sociale rechten en beginselen om het sociale beleid vorm te geven. Kernpunten voor 2030 zijn onder meer een hogere werkgelegenheid, deelname aan levenslang leren en de vermindering van armoede en sociale uitsluiting. De rechtsbasis hiervoor ligt voornamelijk in Titels 9, 10 en 11 van het VWEU. ## 2. Instellingen van de Europese Unie De EU wordt bestuurd door verschillende instellingen die taken uitvoeren die hen door de lidstaten via de verdragen zijn opgedragen. Artikel 13 VEU noemt vijf hoofdinstellingen. ### 2.1 Europese Raad De Europese Raad, bestaande uit staatshoofden en regeringsleiders, neemt de belangrijkste beleidsbeslissingen en stelt verdragen op. Beslissingen worden meestal genomen op basis van unanimiteit. ### 2.2 Europese Commissie De Europese Commissie behartigt de belangen van de EU en fungeert als de spil van de Unie. Zij heeft een wetgevende, controlerende en uitvoerende taak. De Commissie stelt begrotingen op, ontwerpt wetgevingsvoorstellen en controleert de naleving van het Europees recht door de lidstaten. ### 2.3 Raad van de Europese Unie De Raad van de Europese Unie, bestaande uit ministers van de lidstaten, heeft een beleidsbepalende rol en speelt een cruciale rol in de totstandkoming van wetgeving. De samenstelling varieert afhankelijk van het beleidsterrein. ### 2.4 Europees Parlement Het Europees Parlement vertegenwoordigt de burgers van de EU en wordt rechtstreeks verkozen. Het heeft belangrijke taken bij de samenstelling van de Europese Commissie, de goedkeuring van de begroting en, cruciaal, bij de wetgevingsprocedure. ### 2.5 Hof van Justitie Het Hof van Justitie van de Europese Unie is de hoogste gerechtelijke instantie en zorgt voor de uitleg en handhaving van het Europees recht. Het Hof kan geschillen oplossen, rechtsbescherming bieden aan burgers en bedrijven, en oordelen over geschonden EU-recht door lidstaten (verdragsschendingsprocedure). Nationale rechters kunnen prejudiciële vragen stellen aan het Hof om de uniforme uitleg van Europees recht te waarborgen. ### 2.6 De Gewone Wetgevingsprocedure De meest gebruikte wetgevingsprocedure in de EU is de gewone wetgevingsprocedure (voorheen medebeslissingsprocedure), beschreven in artikel 294 VWEU. Hierbij nemen de Commissie, het Europees Parlement en de Raad gezamenlijk wetgeving aan. Dit proces verloopt in drie lezingen, waarbij consensus tussen deze instellingen essentieel is. De Raad stemt doorgaans met gekwalificeerde meerderheid, terwijl het Europees Parlement met gewone meerderheid stemt. ## 3. Wetgeving, Doorwerking en Staatsaansprakelijkheid Europees recht is van invloed op nationale rechtsordes en beïnvloedt de rechten en plichten van zowel overheden als burgers. Dit hoofdstuk behandelt de verschillende vormen van Europees recht, hoe deze doorwerken in nationaal recht en de voorwaarden voor staatsaansprakelijkheid bij niet-naleving. ### 3.1 Vormen van Europees Recht Europees recht kan grofweg worden onderverdeeld in drie categorieën: primair Europees recht, secundair Europees recht en jurisprudentie van het Hof van Justitie. * **Primair Europees recht:** Bestaat uit de verdragen (VEU, VWEU), het Handvest van de grondrechten en de algemene beginselen. Dit recht staat hiërarchisch bovenaan en heeft voorrang op alle andere vormen van Europees en nationaal recht. * **Secundair Europees recht:** Omvat wetgevingsinstrumenten zoals verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen en adviezen, die zijn opgesteld op basis van het primair recht om specifieke beleidsdoelstellingen uit te werken. * **Jurisprudentie van het Hof van Justitie:** De uitspraken van het Hof van Justitie hebben gezaghebbende interpretatieve waarde en kunnen nieuwe rechtsregels creëren (juridisch activisme), met name op gebieden als voorrang en directe werking. #### Normenhiërarchie Europees recht kent een duidelijke hiërarchie, waarbij primair recht boven secundair recht en jurisprudentie staat. Europees recht heeft in alle gevallen voorrang op nationaal recht. ### 3.2 Primair Europees Recht Primair Europees recht vormt de basis van de EU en omvat: * **De Verdragen (VEU en VWEU):** Deze verdragen leggen de waarden, doelstellingen, bevoegdheden en institutionele structuur van de EU vast. Het VWEU is het meest omvangrijke en beschrijft de specifieke beleidsterreinen en besluitvormingsprocedures. * **Handvest van de grondrechten:** Dit document waarborgt fundamentele rechten en vrijheden voor burgers binnen de EU. * **Algemene beginselen:** Deze beginselen, zoals proportionaliteit en gelijkheid, worden door het Hof gebruikt voor de interpretatie van Europees recht en kunnen secundaire wetgeving nietig verklaren indien deze ermee in strijd is. ### 3.3 Secundair Europees Recht Secundair Europees recht bevat de gedetailleerde wet- en regelgeving die de EU-instellingen vaststellen. De belangrijkste vormen zijn: * **Verordeningen:** Algemeen toepasselijk, verbindend in al hun onderdelen en rechtstreeks toepasselijk in elke lidstaat, zonder dat nationale implementatie nodig is. * **Richtlijnen:** Verbindend ten aanzien van het te bereiken resultaat, maar laten de vorm en middelen aan de lidstaten over om nationaal recht te harmoniseren. Richtlijnen moeten worden geïmplementeerd binnen een bepaalde termijn. * **Besluiten:** Verbindend in al hun onderdelen en gericht aan specifieke adressaten (lidstaten, bedrijven of burgers). * **Aanbevelingen en Adviezen:** Niet-bindende instrumenten die politieke betekenis hebben en op vrijwillige basis worden opgevolgd. #### Lex specialis derogat legi generali Dit principe stelt dat een specifieke wet voorrang heeft op een algemene wet. In het Europees recht betekent dit dat secundair recht dat een specifieke uitwerking is van primair recht, voorrang heeft boven de algemene verdragsbepalingen. ### 3.4 Harmonisatie en Wederzijdse Erkenning * **Harmonisatie:** Het proces waarbij nationale wetgevingen worden afgestemd om verschillen te verminderen en de interne markt te versterken. * **Wederzijdse Erkenning:** Een mechanisme waarbij lidstaten elkaars nationale wetgeving en producten erkennen als gelijkwaardig, zelfs bij afwezigheid van volledige harmonisatie, om belemmeringen voor het vrije verkeer te verminderen. Dit wordt ook wel het 'oorsprongslandbeginsel' genoemd. ### 3.5 Doorwerking De doorwerking van Europees recht in de nationale rechtsorde is essentieel voor de effectiviteit ervan en wordt gewaarborgd door twee leerstukken: * **Voorrang:** Europees recht heeft altijd voorrang op nationaal recht, zelfs als nationaal recht later tot stand is gekomen (arrest Costa/ENEL). Nationale rechters moeten strijdige nationale wetgeving buiten toepassing laten. * **Directe werking:** Bepaalde bepalingen van Europees recht (met name verordeningen en duidelijke, onvoorwaardelijke bepalingen uit verdragen en richtlijnen na de implementatietermijn) kunnen door burgers en bedrijven rechtstreeks worden ingeroepen bij de nationale rechter, zonder tussenkomst van nationaal recht. #### Verticale en Horizontale Directe Werking * **Verticale directe werking:** Burgers kunnen zich beroepen op Europees recht tegen de overheid. Dit geldt voor verdragsbepalingen, verordeningen en richtlijnen (mits aan de voorwaarden voor directe werking is voldaan). * **Horizontale directe werking:** Burgers kunnen zich in beginsel niet op richtlijnen beroepen tegenover andere burgers. Verdragsbepalingen en verordeningen hebben echter wel horizontale directe werking. ### 3.6 Staatsaansprakelijkheid Lidstaten kunnen aansprakelijk worden gesteld voor schade die burgers lijden als gevolg van schending van Europees recht door de lidstaat zelf, bijvoorbeeld door het niet correct implementeren van een richtlijn. ## 4. De Vier Vrijheden De interne markt van de EU is gebaseerd op vier fundamentele vrijheden: het vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. Deze vrijheden zijn cruciaal voor economische integratie en concurrentie. ### 4.1 Definities en Onderscheid De vier vrijheden zijn nauw met elkaar verbonden, maar hebben elk hun eigen specifieke toepassingsgebied en regelgeving. Het onderscheid is belangrijk omdat op elke vrijheid specifieke wet- en regelgeving van toepassing is. * **Goederen:** Tastbare, verhandelbare producten. * **Personen:** Omvat werknemers (vrij verkeer van werknemers) en zelfstandig ondernemers/ondernemingen (recht van vestiging). * **Diensten:** Tijdelijk verrichten van werkzaamheden tegen vergoeding, wanneer de andere vrijheden niet van toepassing zijn. * **Kapitaal:** Financiële transacties, waaronder investeringen en betalingen. ### 4.2 Grensoverschrijdend Aspect Voor de toepassing van de vier vrijheden is steeds een **grensoverschrijdend aspect** vereist. Dit betekent dat de situatie een verband moet hebben met meer dan één lidstaat. Zuiver interne aangelegenheden vallen buiten de reikwijdte van het Europees recht. ### 4.3 Vormen van Belemmeringen Belemmeringen van het vrij verkeer kunnen op verschillende manieren optreden: * **Directe discriminatie:** Maatregelen die direct onderscheid maken op basis van nationaliteit. * **Indirecte discriminatie:** Maatregelen die op zichzelf neutraal lijken, maar in de praktijk een discriminerend effect hebben. * **Belemmeringenverbod:** Maatregelen die weliswaar geen onderscheid maken, maar desalniettemin het vrije verkeer beperken. ### 4.4 Uitzonderingen op het Vrij Verkeer De vrijheden zijn niet absoluut en kunnen onder strikte voorwaarden worden beperkt op basis van: * **Verdragsuitzonderingen:** Specifieke gronden genoemd in de verdragen (bv. openbare orde, veiligheid, gezondheid). * **Rule of Reason:** Door het Hof ontwikkelde, niet-limitatieve uitzonderingsgronden, zoals consumentenbescherming of milieubescherming. #### Voorwaarden voor Uitzonderingen Elke beperking op het vrij verkeer moet voldoen aan de volgende cumulatieve voorwaarden: 1. **Niet in strijd met secundair recht:** De maatregel mag niet in strijd zijn met geharmoniseerde EU-wetgeving. 2. **Daadwerkelijke bescherming van publiek belang:** De maatregel moet een legitiem publiek belang dienen en niet louter een privaat economisch belang. 3. **Evenredigheidsbeginsel:** De maatregel moet geschikt en noodzakelijk zijn om het nagestreefde doel te bereiken, en mag niet verder gaan dan strikt noodzakelijk. ## 5. Kartelvorming en Mededingingsrecht Het Europees mededingingsrecht, met name het verbod op kartels (artikel 101 VWEU) en misbruik van machtspositie (artikel 102 VWEU), is essentieel voor het waarborgen van eerlijke concurrentie binnen de interne markt. ### 5.1 Kartelvorming Kartelvorming omvat verboden overeenkomsten tussen ondernemingen die de mededinging beperken of vervalsen, zoals prijsafspraken, marktverdelingen of beperkingen op de verkoop. Dergelijke overeenkomsten zijn verboden als ze het handelsverkeer tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden en tot doel of gevolg hebben dat de mededinging wordt verhinderd, beperkt of vervalst. Er bestaat een uitzondering voor overeenkomsten die bijdragen aan verbetering van productie of distributie, voordelen bieden aan gebruikers, onmisbare beperkingen bevatten en de concurrentie niet uitschakelen. ### 5.2 Misbruik van Machtspositie Artikel 102 VWEU verbiedt het misbruik maken van een machtspositie op de interne markt. Een machtspositie wordt vastgesteld aan de hand van factoren zoals marktaandeel, concurrentiedruk en markttreedrempels. Misbruik kan diverse vormen aannemen, zoals het opleggen van onbillijke prijzen, het beperken van productie of afzet, het toepassen van ongelijke voorwaarden bij gelijkwaardige prestaties, of het koppelen van prestaties. ### 5.3 Toezicht op Fusies en Overnames De Europese Commissie houdt toezicht op fusies en overnames die de concurrentie kunnen belemmeren door het creëren of versterken van een machtspositie. Ondernemingen moeten fusies met een Europese dimensie aanmelden bij de Commissie voordat deze worden uitgevoerd. ### 5.4 Diensten van Algemeen Economisch Belang (DAEB) Voor bepaalde diensten die van cruciaal belang zijn voor de maatschappij, maar die zonder overheidssteun niet winstgevend zouden zijn (diensten van algemeen economisch belang), gelden specifieke regels. Lidstaten kunnen exclusieve rechten toekennen en staatssteun verlenen aan ondernemingen die belast zijn met de uitvoering van DAEB's, mits aan strikte voorwaarden is voldaan, waaronder proportionaliteit en het voorkomen van overcompensatie. ## 6. Staatssteun Staatssteun, gedefinieerd in artikel 107 VWEU, is elke steunmaatregel bekostigd met staatsmiddelen die bepaalde ondernemingen of producties bevoordeelt, het handelsverkeer tussen lidstaten ongunstig beïnvloedt en de mededinging vervalst of dreigt te vervalsen. Staatssteun moet vooraf worden gemeld bij de Commissie en is verboden zonder goedkeuring, tenzij een uitzondering van toepassing is. ### 6.1 Verbod op Staatssteun Het verbod op staatssteun is cruciaal om eerlijke concurrentie binnen de interne markt te waarborgen. Er wordt getoetst aan vijf cumulatieve bestanddelen: steunmaatregel, staatsmiddelen, begunstiging, invloed op handelsverkeer en concurrentievervalsing. De de-minimisuitzondering (tot EUR 200.000 over drie jaar) en specifieke groepsvrijstellingen kunnen van toepassing zijn. ### 6.2 Procedure en Gevolgen Lidstaten moeten voorgenomen steun melden bij de Commissie. De Commissie onderzoekt de steun en kan deze goedkeuren, verbieden of onder voorwaarden toestaan. Onterecht verleende staatssteun moet door de begunstigde onderneming inclusief rente worden terugbetaald. ## 7. De Raad van Europa, EVRM en EHRM De Raad van Europa is een internationale organisatie die losstaat van de EU en zich richt op de bescherming van mensenrechten, democratie en rechtsstaat. Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) is een centraal verdrag van de Raad van Europa, waaronder het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) toezicht houdt op de naleving. ### 7.1 De Raad van Europa De Raad van Europa, opgericht in 1949, heeft 46 lidstaten en streeft naar het beschermen van mensenrechten, democratie en rechtsstaat, en het bevorderen van de Europese culturele identiteit. Het heeft twee belangrijkste organen: het Ministercomité (besluitvormend) en de Parlementaire Vergadering (adviserend). ### 7.2 Het EVRM Het EVRM is een verdrag dat fundamentele burgerlijke en politieke rechten waarborgt. De bescherming van deze rechten is niet absoluut en kent uitzonderingsgronden. Burgers kunnen zich wenden tot de nationale rechter en, na uitputting van nationale rechtsmiddelen, tot het EHRM. ### 7.3 Het EHRM Het EHRM is een permanent rechtscollege dat uitspraken doet over schendingen van het EVRM door lidstaten. De uitspraken zijn bindend en kunnen leiden tot billijke vergoedingen en maatregelen ter preventie van toekomstige schendingen. ## 8. Veelvoorkomende Fouten bij Tentamens * **Verwarring instellingen:** Het verwarren van de Europese Raad, de Raad van de EU en de Raad van Europa. * **Onjuiste toepassing van VWEU-artikelen:** Incorrecte verwijzing naar of interpretatie van specifieke artikelen uit het VWEU. * **Niet onderscheiden van supranationaal en intergouvernementeel:** Onjuist classificeren van de aard van EU-instellingen en hun bevoegdheden. * **Vergeten van de cumulatieve voorwaarden:** Bij het toetsen van juridische concepten zoals staatssteun, kartelvorming of machtsmisbruik, worden vaak niet alle cumulatieve voorwaarden correct toegepast. * **Onderscheid tussen directe en indirecte discriminatie:** Onjuist classificeren van maatregelen als direct of indirect discriminerend. * **Gebrek aan begrip van de SSNIP-test:** Problemen met het afbakenen van relevante markten bij mededingingsrechtelijke vraagstukken. * **Onjuiste toepassing van de uitzonderingen op het vrij verkeer:** Het niet correct toepassen van de verdragsuitzonderingen of de rule of reason, inclusief de geldende voorwaarden. * **Miskenning van de normenhiërarchie:** Het niet correct toepassen van de voorrang van Europees recht op nationaal recht. * **Gebrek aan kennis van jurisprudentie:** Het niet kennen van kernuitspraken van het Hof van Justitie en het EHRM die de toepassing van de wetgeving beïnvloeden. * **Onjuiste toepassing van de definitie 'onderneming':** Het niet correct herkennen van entiteiten die onder deze definitie vallen in het kader van het mededingingsrecht. * **Fouten bij het vaststellen van de aanwezigheid van een grensoverschrijdend aspect:** Dit is een fundamenteel vereiste voor de toepassing van de vier vrijheden. * **Verwarring tussen het doel en gevolg van een overeenkomst:** Cruciaal bij het toepassen van artikel 101 VWEU op kartels. * **Het negeren van de vereiste voorwaarde van 'daadwerkelijk verblijf' voor Unieburgers en hun familieleden bij het beroepen op bepaalde rechten.**

# Algemene begrippenlijst | Term | Definitie | |---|---| | **Acquis Communautaire** | Het geheel aan Europese wetten en regels dat alle lidstaten van de EU moeten respecteren en toepassen in de nationale rechtsorde. | | **Attributiebeginsel** | Het principe dat Europese instellingen enkel bevoegd zijn om op te treden als daarvoor een specifieke grondslag in de Europese verdragen bestaat. | | **Blokkerende minderheid** | Een groep lidstaten binnen de Raad van de Europese Unie die samen voldoende stemmen hebben om de aanname van wetgeving te voorkomen, zelfs als er een gekwalificeerde meerderheid voor het voorstel bestaat. | | **Directe werking** | Het beginsel waarbij burgers en bedrijven zich direct kunnen beroepen op bepaalde bepalingen van Europees recht bij de nationale rechter, zonder dat deze bepalingen eerst omgezet hoeven te zijn in nationale wetgeving. | | **Duurzame relatie** | Een relatie die gekenmerkt wordt door de omstandigheid dat een familielid materieel wordt gesteund door een Unieburger of diens echtgenoot, waarbij de noodzaak van deze steun bestond op het moment dat familieleden verzoeken om hereniging met een EU-onderdaan. | | **Economische activiteit** | Het aanbieden van goederen of diensten, ongeacht het winstoogmerk van de aanbieder, wat kan leiden tot concurrentie tussen marktpartijen. | | **Evenredigheidsbeginsel** | Het beginsel dat overheidsmaatregelen proportioneel moeten zijn aan het nagestreefde doel, waarbij het minst ingrijpende middel moet worden gekozen. | | **Gekwalificeerde meerderheid** | Een stemprocedure binnen de Raad van de Europese Unie waarbij een voorstel wordt aangenomen als een bepaald percentage van de lidstaten (vaak 55%) instemt en deze lidstaten tevens een bepaald percentage van de totale EU-bevolking vertegenwoordigen (vaak 65%). | | **Grensopereert** | Een situatie waarin de grenzen tussen lidstaten van de EU worden overschreden, hetzij door de verplaatsing van personen, goederen, diensten of kapitaal, hetzij door indirecte effecten die de handel tussen lidstaten beïnvloeden. | | **Grensoverschrijdend aspect** | Een vereiste voor de toepassing van Europees recht op het vrij verkeer, waarbij de situatie een verband moet hebben met meer dan één lidstaat. | | **Hardcore kartel** | Een overeenkomst tussen ondernemingen die als primair doel heeft om de mededinging te verstoren, zoals prijsafspraken of marktverdelingen, en die daarom strenger wordt bestraft. | | **Harmonisatie** | Het proces waarbij de wetgeving van de lidstaten op elkaar wordt afgestemd om verschillen te verminderen en een gemeenschappelijke interne markt te creëren. | | **Horizontale overeenkomst** | Een afspraak tussen concurrerende bedrijven die op dezelfde markt opereren, gericht op het beperken of vervalsen van de mededinging. | | **Intergouvernementele organisatie** | Een internationale organisatie waarbij staten samenwerken, maar waarbij de soevereiniteit van de lidstaten grotendeels behouden blijft en beslissingen vaak op basis van unanimiteit worden genomen. | | **Juridisch activisme** | Een rechterlijke praktijk waarbij het Hof van Justitie nieuwe rechtsregels schept door interpretatie van bestaande wetgeving, vaak om de doelstellingen van het Europees recht te bevorderen. | | **Koppelverkoop** | Een commerciële praktijk waarbij de verkoop van één product afhankelijk wordt gesteld van de aankoop van een ander product, wat een vorm van machtsmisbruik kan zijn. | | **Lex generalis** | Een algemene wet die van toepassing is op meerdere situaties. | | **Lex specialis** | Een specifieke wet die voorrang heeft boven een algemene wet, indien de specifieke wet van toepassing is op de situatie. | | **Marktfalen** | Een economische situatie waarin de vrije markt niet leidt tot een efficiënte allocatie van middelen, vaak voorkomend bij diensten van algemeen economisch belang door hoge aanloopkosten of structurele verliezen. | | **Maatregel met onderscheid** | Een overheidsmaatregel die direct onderscheid maakt op basis van nationaliteit, waardoor burgers of producten uit andere lidstaten worden benadeeld. | | **Maatregel zonder onderscheid** | Een overheidsmaatregel die op zichzelf geen onderscheid maakt op basis van nationaliteit, maar wel een discriminerend effect heeft op burgers of producten uit andere lidstaten. | | **Misbruik maken van een machtspositie** | Gedragingen van een onderneming met een dominante marktpositie die de mededinging op de markt verzwakken of verhinderen door middel van ongebruikelijke middelen. | | **Negatieve integratie** | Een strategie van de EU waarbij lidstaten worden verplicht om belemmeringen voor het vrije verkeer binnen de interne markt op te heffen, door middel van verboden ('je mag niet...'). | | **Notificeren** | Het proces waarbij voorgenomen steunmaatregelen door lidstaten bij de Europese Commissie moeten worden gemeld voor goedkeuring. | | **Onderneming** | Elke economische eenheid die een economische activiteit uitoefent, ongeacht haar rechtsvorm of financieringswijze, en die in concurrentie treedt op de markt. | | **Onvoorwaardelijk** | Een bepaling die zonder nadere voorwaarden of regelgeving kan worden ingeroepen, wat een vereiste is voor directe werking. | | **Openbare orde** | Een uitzonderingsgrond die lidstaten toestaat het vrij verkeer te beperken ter bescherming van fundamentele maatschappelijke belangen, zoals veiligheid en stabiliteit, mits de beperking noodzakelijk en proportioneel is. | | **Oranjekaartprocedure** | Een procedure waarbij nationale parlementen een wetsvoorstel van de Europese Commissie kunnen betwisten op basis van het subsidiariteitsbeginsel, wat leidt tot een heroverweging door de Commissie en mogelijke tussenkomst van de Raad en het Europees Parlement. | | **Positieve integratie** | Een strategie van de EU waarbij lidstaten worden verplicht om nationale wetgeving te uniformeren of te harmoniseren om gemeenschappelijke doelstellingen te bereiken, door middel van geboden ('je moet...'). | | **Primair Europees recht** | De basiswetgeving van de Europese Unie, bestaande uit de verdragen (VEU, VWEU), het Handvest van de grondrechten en de algemene beginselen. | | **Proportionaliteitsbeginsel** | Een algemeen rechtsbeginsel dat vereist dat overheidsmaatregelen noodzakelijk en evenredig moeten zijn aan het nagestreefde doel, waarbij het minst ingrijpende middel moet worden gekozen. | | **Recht van vestiging** | Het recht voor burgers en ondernemingen van de ene lidstaat om zich duurzaam te vestigen en economisch actief te zijn in een andere lidstaat, onder dezelfde voorwaarden als nationale burgers of bedrijven. | | **Rechtsbasis** | Een bepaling in het primair Europees recht die de Europese instellingen machtigt om specifieke secundaire wetgeving aan te nemen. | | **Rechtsgevolgen** | De juridische consequenties die voortvloeien uit een bepaalde rechtsbron of bepaling, zoals het creëren van rechten en plichten voor burgers. | | **Relevante markt** | De specifieke markt die wordt afgebakend door zowel het productaanbod (productmarkt) als het geografische gebied (geografische markt), binnen welke concurrentie wordt beoordeeld. | | **Restconcurrentie** | De concurrentie die overblijft op een markt nadat bepaalde afspraken of maatregelen zijn getroffen, waardoor de mededinging niet volledig wordt uitgeschakeld. | | **Roofprijzen** | Het hanteren van prijzen die lager liggen dan de productiekosten, met als doel concurrenten uit de markt te prijzen, wat een vorm van machtsmisbruik is. | | **Secundair Europees recht** | De wetgeving die is afgeleid van het primair Europees recht, bestaande uit verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen en adviezen. | | **Selectiviteitseis** | Een vereiste voor de toepassing van het staatssteunverbod, waarbij de steunmaatregel een specifiek bedrijf, een groep bedrijven of een bepaalde productie moet bevoordelen om als staatssteun te worden aangemerkt. | | **Soevereiniteitsoverdracht** | Het vrijwillig afstaan van beslissingsbevoegdheid door een staat aan een internationale organisatie, wat de autonomie van de staat beperkt. | | **Spoedeisende gevallen** | Situaties die door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) als urgent worden beschouwd en daarom versneld worden behandeld. | | **Staatsmiddelen** | Middelen die afkomstig zijn van de staat of die onder controle van de staat staan, en die worden gebruikt om voordelen aan bedrijven te verstrekken, wat kenmerkend is voor staatssteun. | | **Stand-stillbepaling** | Een regel die voorschrijft dat een voorgenomen steunmaatregel niet mag worden uitgevoerd voordat de Europese Commissie goedkeuring heeft verleend, om concurrentieverstoring te voorkomen. | | **Statische Unieburger** | Een burger van de Unie die woont en werkt in de lidstaat waarvan hij de nationaliteit bezit en die geen gebruik heeft gemaakt van het recht op vrij verkeer naar een andere lidstaat. | | **Subsidiariteitsbeginsel** | Het beginsel dat beslissingen zoveel mogelijk op het laagst mogelijke niveau moeten worden genomen, waarbij de EU alleen bevoegd is als een doelstelling op nationaal niveau niet effectief kan worden bereikt. | | **Supranationale organisatie** | Een internationale organisatie waarvan de beslissingen bindend zijn voor de lidstaten en die verder gaat dan een loutere samenwerking tussen staten, wat betekent dat lidstaten een deel van hun soevereiniteit hebben overgedragen. | | **Tertiair Europees recht** | Uitvoeringshandelingen die worden aangenomen op basis van secundair Europees recht, zoals uitvoeringsverordeningen, om de toepassing ervan te regelen. | | **Titel IV VWEU** | Het gedeelte van het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie dat de bepalingen inzake het vrij verkeer van personen bevat, van artikel 45 tot en met 55. | | **Unieburger** | Eenieder die de nationaliteit van een lidstaat van de Europese Unie bezit, waardoor deze persoon tevens burger van de Unie is met bijbehorende rechten. | | **Universele dienst** | Een dienst die door de overheid wordt aangewezen als zijnde van algemeen belang, waarbij de toegang voor alle burgers gewaarborgd moet zijn tegen een betaalbare prijs, ook al is de dienst op zichzelf niet winstgevend. | | **Verdragsuitzonderingen** | Specifieke bepalingen in de Europese verdragen die lidstaten toestaan om uitzonderingen te maken op de vrijheden van het vrije verkeer, onder strikte voorwaarden zoals bescherming van de openbare orde of veiligheid. | | **Verdragsschendingsprocedure** | Een procedure die de Europese Commissie kan starten tegen een lidstaat die de verplichtingen uit het Europees recht niet nakomt, wat kan leiden tot boetes of andere sancties. | | **Verticale overeenkomst** | Een afspraak tussen ondernemingen die zich in verschillende stadia van dezelfde bedrijfskolom bevinden, zoals tussen een producent en een distributeur, gericht op de verdeling of verkoop van producten. | | **Vormen van belemmeringen** | Maatregelen die de effectieve uitoefening van de vier vrijheden van het vrije verkeer kunnen beperken, onderverdeeld in directe discriminatie, indirecte discriminatie en belemmeringen zonder onderscheid. | | **Vrij verkeer van goederen** | Het beginsel dat de handel in producten tussen lidstaten van de EU niet mag worden belemmerd door nationale maatregelen, en dat alle producten die legaal in één lidstaat in de handel zijn gebracht, in principe vrijelijk in andere lidstaten mogen worden verhandeld. | | **Vrij verkeer van kapitaal** | Het beginsel dat de beweging van kapitaal en betalingen tussen lidstaten van de EU niet mag worden beperkt, inclusief investeringen, leningen en banktransacties. | | **Vrij verkeer van personen** | Het recht voor burgers van de Unie om vrij te reizen en te verblijven binnen de lidstaten, inclusief het recht op werk en vestiging. | | **Vrij verkeer van diensten** | Het recht voor burgers en ondernemingen om tijdelijk diensten te verlenen in andere lidstaten van de EU, onder dezelfde voorwaarden als nationale dienstverleners. | | **Vrijstelling van vergunningsplicht** | Het niet meer hoeven aanvragen van een vergunning voor bepaalde activiteiten, die voorheen wel verplicht was, wat het vrij verkeer kan bevorderen. | | **Vrije termijn** | De eerste drie maanden na aankomst in een andere lidstaat, waarin burgers van de Unie en hun familieleden zonder aanvullende verblijfsvoorwaarden mogen verblijven, mits zij hun identiteit en nationaliteit kunnen aantonen. | | **Volkomen concurrentie** | Een theoretische marktsituatie waarin meerdere bedrijven vergelijkbare producten aanbieden op een transparante markt, wat leidt tot lage prijzen en veel keuzevrijheid voor consumenten. | | **Weerlegbaar rechtsvermoeden** | Een juridisch uitgangspunt waarbij een bepaald feit als bewezen wordt aangenomen, tenzij de partij tegen wie dit wordt gebruikt, het tegendeel kan bewijzen; dit geldt onder andere voor hardcore kartels. | | **Wederzijdse erkenning** | Het beginsel waarbij lidstaten elkaars nationale wetgeving en beslissingen moeten erkennen en gelijkwaardig moeten beschouwen, vooral bij het ontbreken van geharmoniseerde EU-regelgeving. | | **Werkzaamheden ter uitoefening van openbaar gezag** | Functies die de uitoefening van overheidsmacht inhouden, zoals het openbaar bestuur, politie en justitie, die kunnen worden voorbehouden aan burgers van de eigen lidstaat. | | **Yellow card procedure** | Een procedure waarbij nationale parlementen een wetsvoorstel van de Europese Commissie kunnen betwisten op basis van het subsidiariteitsbeginsel, wat leidt tot een heroverweging door de Commissie. |

# Beslissingen van het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) Het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) is de federale onafhankelijke administratie die verantwoordelijk is voor het toekennen van internationale bescherming. ## 1. Commissariaat-generaal voor de vluchtelingen en de staatlozen (CGVS) Het CGVS is een federale onafhankelijke administratie met als kerntaak het bieden van bescherming aan personen die, bij terugkeer naar hun land van herkomst, een risico lopen op vervolging of ernstige schade. De procedure omvat de beoordeling van de vluchtelingenstatus en, indien niet van toepassing, de subsidiaire beschermingsstatus. Het CGVS onderzoekt elk verzoek om internationale bescherming op individuele, objectieve en onpartijdige wijze, in overeenstemming met Belgische, Europese en internationale normen. ### 1.1 Opdracht en bevoegdheden De primaire opdracht van het CGVS is het beoordelen van aanvragen tot internationale bescherming. Dit proces kent verschillende fasen, van het onderzoek door de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) tot de uiteindelijke beslissing door het CGVS. #### 1.1.1 Procedure bij het CGVS Indien België verantwoordelijk is voor de behandeling van een asielverzoek, ontvangt het CGVS het dossier van de DVZ. De asielzoeker wordt vervolgens uitgenodigd voor een persoonlijk gehoor op de kantoren van het CGVS in Brussel. Tijdens dit gehoor krijgt de asielzoeker de gelegenheid om zijn vluchtverhaal toe te lichten en de redenen voor het verlaten van het land van herkomst uiteen te zetten. #### 1.1.2 Ontvankelijkheid van het verzoek Het CGVS kan een verzoek om internationale bescherming niet-ontvankelijk verklaren in de volgende gevallen: * **Eerste land van asiel:** Indien de verzoeker reeds asiel heeft verkregen in een ander land. * **Veilig derde land:** Als het land waar de verzoeker vandaan komt als veilig wordt beschouwd. * **Reeds toegekende bescherming:** Wanneer de verzoeker al internationale bescherming (vluchtelingenstatus of subsidiaire beschermingsstatus) heeft verkregen in een andere lidstaat van de Europese Unie. * **EU-onderdaan:** Als de verzoeker onderdaan is van een lidstaat van de Europese Unie of een staat die partij is bij een toetredingsverdrag tot de Europese Unie. * **Volgend verzoek zonder nieuwe elementen:** Bij een herhaald verzoek tot internationale bescherming waarbij geen nieuwe feiten of elementen worden aangevoerd. * **Begeleide minderjarige vreemdeling:** Indien een begeleide minderjarige vreemdeling geen eigen feiten aanhaalt die een apart verzoek rechtvaardigen, nadat er reeds een definitieve beslissing is genomen over een eerder ingediend verzoek namens hem of haar. #### 1.1.3 Toekenning van een status Na de beoordeling van de ontvankelijkheid en de inhoudelijke gronden van het verzoek, neemt het CGVS een beslissing. Deze beslissing wordt aangetekend verstuurd naar de gekozen woonplaats van de verzoeker. * **Erkend als vluchteling:** In dit geval vermeldt de beslissing enkel dat de verzoeker erkend is als vluchteling. Het CGVS motiveert de beslissing niet in detail. * **Subsidiaire beschermingsstatus toegekend:** Als de verzoeker niet in aanmerking komt voor de vluchtelingenstatus, maar wel voor subsidiaire bescherming, ontvangt de verzoeker een beslissing van weigering van de vluchtelingenstatus en toekenning van de subsidiaire beschermingsstatus. De motivatie hiervoor wordt wel gegeven, waarin wordt uitgelegd waarom de vluchtelingenstatus niet wordt toegekend, maar subsidiaire bescherming wel. Tegen deze beslissing kan beroep worden aangetekend bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV). * **Geen status toegekend:** Indien het CGVS noch de vluchtelingenstatus noch de subsidiaire beschermingsstatus toekent, ontvangt de verzoeker een gemotiveerde beslissing van weigering. Tegen deze beslissing kan een schorsend beroep ten gronde worden ingediend bij de RVV binnen dertig dagen. Dit betekent dat de verzoeker gedurende de behandelingstijd van het beroep niet kan worden teruggestuurd of gedwongen verwijderd van het grondgebied. Materiele opvang blijft behouden en het attest van immatriculatie blijft geldig. Na een negatieve beslissing van de RVV, kan nog een cassatieberoep worden ingediend bij de Raad van State om de wettigheid van de uitspraak van de RVV te toetsen. > **Tip:** De erkenning als vluchteling biedt een 'sterkere' bescherming dan de subsidiaire beschermingsstatus. Het is belangrijk om de motivatie voor een subsidiaire beschermingsstatus nauwkeurig te bestuderen, aangezien een beroepsprocedure risico's met zich meebrengt, waaronder het mogelijks verliezen van de subsidiaire bescherming indien de RVV anders oordeelt. #### 1.1.4 Versnelde procedures Het CGVS kan een verzoek om internationale bescherming behandelen via een versnelde procedure. Dit houdt in dat het onderzoek en de beoordeling ten gronde worden uitgevoerd, maar binnen een verkort tijdsbestek. In principe wordt de verzoeker altijd opgeroepen voor een persoonlijk onderhoud, met minimaal twee dagen tussen de kennisgeving van de oproeping en het gehoor. Het CGVS kan kiezen voor een versnelde procedure in specifieke gevallen, zoals wanneer de verzoeker afkomstig is uit een zogenaamd 'veilig land van herkomst' of wanneer het een volgend verzoek om internationale bescherming betreft. De beslissingen die in een versnelde procedure worden genomen (toekenning, weigering of uitsluiting van een beschermingsstatus) zijn dezelfde als in de standaardprocedure. ### 1.2 Beslissing en gevolgen #### 1.2.1 Na een positieve beslissing Wanneer een verzoeker de status van erkende vluchteling of subsidiair beschermde verkrijgt, wat resulteert in een verblijfsrecht van meer dan drie maanden, moet de opvang in principe binnen twee maanden verlaten worden. De betrokkene heeft recht op financiële steun van het OCMW indien hij behoeftig is. De transitie vanuit collectieve opvang wordt geregeld via instructies van Fedasil. De betrokkene wordt ingeschreven in het vreemdelingenregister bij de gemeente. #### 1.2.2 Na een negatieve beslissing Als een verzoek om internationale bescherming definitief wordt afgewezen, kan de verzoeker een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV) ontvangen. Na het verstrijken van de termijn van het bevel, heeft de persoon een onwettig verblijf in België, tenzij verlenging mogelijk is om humanitaire redenen. De termijn voor het verlaten van het grondgebied bedraagt in principe dertig dagen, met wettelijk bepaalde uitzonderingen voor kortere termijnen. Fedasil wijst de betrokkene doorgaans toe aan een open terugkeerplaats (OTP) als onderdeel van het terugkeertraject. Vanaf de aankomst in de OTP kan een verlenging van het recht op opvang worden aangevraagd indien de betrokkene zich in een specifieke situatie bevindt en voldoet aan de voorwaarden. Indien vrijwillige terugkeer als realistisch wordt beschouwd, wordt de afgewezen asielzoeker actief ondersteund bij de nodige stappen. Indien vrijwillige terugkeer niet realistisch is, verschuift de focus naar gedwongen terugkeer. Na afloop van de opvangtermijn en eventuele verlengingen, wordt de opvang stopgezet. Indien de bewoner weigert de opvang te verlaten, kan de DVZ de lokale politie inschakelen. De verbindingsambtenaar van DVZ is verantwoordelijk voor het organiseren van gedwongen terugkeer. ### 1.3 Criteria voor bescherming Het CGVS beoordeelt aanvragen op basis van de internationale en Europese definities van vluchtelingenstatus en subsidiaire bescherming. #### 1.3.1 Vluchtelingenstatus Om als vluchteling erkend te worden, moet een persoon voldoen aan de definitie uit de Conventie van Genève. Dit houdt in dat de persoon zich buiten het land van nationaliteit of herkomst bevindt en geen bescherming van dat land kan of wil inroepen vanwege vrees voor vervolging op grond van ras, religie, nationaliteit, behoren tot een bepaalde sociale groep of politieke overtuiging. De vrees voor vervolging is cruciaal, ook als deze nog niet effectief is, mits deze reëel en duidelijk is. Dit kan ook gelden voor personen die hun land hebben verlaten zonder vrees, maar bij terugkeer een risico lopen ('vluchteling ter plaatse'). #### 1.3.2 Subsidiaire bescherming Subsidiaire bescherming wordt toegekend indien er "zwaarwegende gronden zijn om aan te nemen dat, wanneer hij naar zijn land van herkomst, of in het geval van een staatloze, naar het land waar hij vroeger gewoonlijk verbleef, terugkeert een reëel risico zou lopen op ernstige schade, en hij zich niet onder de bescherming van dat land kan of, wegens dat risico, wil stellen". Ernstige schade kan bestaan uit: * Doodstraf of executie. * Foltering of onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing, in strijd met artikel 3 van het EVRM. * Ernstige schade door een gewapend conflict, zoals een ernstige bedreiging van leven of persoon als gevolg van willekeurig geweld in een georganiseerd, aanhoudend en intensief conflict. Burgers, niet strijders, kunnen op deze grond een beroep doen. Elke aanvraag wordt individueel onderzocht, waarbij de link tussen de algemene toestand in het land van herkomst en de persoonlijke situatie van de aanvrager moet worden aangetoond. #### 1.3.3 Veilig land van herkomst Verzoekers die uit een als 'veilig land van herkomst' beschouwd land komen, kunnen onderworpen worden aan een versnelde procedure. #### 1.3.4 Specifieke criteria Naast het algemene criterium van het voorkomen van een schending van mensenrechten, hanteert DVZ specifieke criteria op basis van praktijk en rechtspraak, waaronder: * **Langdurige asielprocedures:** Gezinnen met schoolgaande kinderen waarvan de procedure langer dan 1 jaar heeft geduurd en die sinds 5 jaar ononderbroken in België verblijven. * **Duurzame lokale verankering.** Deze criteria worden concreet toegepast onder het verzamelbegrip 'prangende humanitaire situatie', wat impliceert dat repatriëring in strijd zou zijn met internationale mensenrechtenverdragen en dat verdere verblijf in België de enige oplossing is. Er is bijzondere aandacht voor kwetsbare groepen zoals mishandelde vrouwen en kinderen, of personen in dringende persoonlijke of familiale situaties. --- # Beslissingen van het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) Het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) is de federale onafhankelijke administratie die belast is met het verlenen van internationale bescherming aan personen die risico lopen op vervolging of ernstige schade bij terugkeer naar hun land van herkomst. ## 1. Opdracht en bevoegdheden van het CGVS De kerntaak van het CGVS is het beoordelen van verzoeken om internationale bescherming. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de vluchtelingenstatus en de subsidiaire beschermingsstatus. ### 1.1 De vluchtelingenstatus Erkenning als vluchteling vereist dat de aanvrager voldoet aan de definitie van vluchteling zoals vastgelegd in de Conventie van Genève. Dit houdt in dat de persoon zich buiten zijn land van herkomst bevindt en gegronde vrees heeft voor vervolging om redenen van ras, religie, nationaliteit, behoren tot een bepaalde sociale groep of politieke overtuiging. > **Tip:** De vrees voor vervolging hoeft niet actueel te zijn; een duidelijke en waarachtige angst voor wat er zou kunnen gebeuren bij terugkeer is voldoende. Ook kan een vluchteling ter plaatse ontstaan indien de situatie in het land van herkomst verandert of indien activiteiten in België leiden tot vervolgingsrisico bij terugkeer. ### 1.2 De subsidiaire beschermingsstatus Subsidiaire bescherming wordt toegekend indien er zwaarwegende gronden zijn om aan te nemen dat de persoon bij terugkeer naar zijn land van herkomst een reëel risico loopt op ernstige schade, en zich niet onder de bescherming van dat land kan of wil stellen. Ernstige schade kan onder meer bestaan uit: * Doodstraf of executie * Foltering of onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing * Ernstige schade door een gewapend conflict > **Tip:** Bij de beoordeling van subsidiaire bescherming is het cruciaal om de algemene toestand van het land te koppelen aan de persoonlijke situatie van de aanvrager. Enkel verwijzen naar algemene onveiligheid is onvoldoende. ### 1.3 Onafhankelijke en onpartijdige beoordeling Het CGVS onderzoekt elk verzoek om internationale bescherming op individuele, objectieve en onpartijdige wijze, in overeenstemming met de Belgische, Europese en internationale normen. ## 2. Procedure bij het CGVS Indien België verantwoordelijk is voor de behandeling van het verzoek, ontvangt het CGVS het asieldossier van de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ). ### 2.1 Gehoor bij het CGVS De asielzoeker wordt opgeroepen voor een gehoor in de kantoren van het CGVS. Tijdens dit gehoor kan de asielzoeker zijn asielverhaal toelichten en uitleggen waarom hij zijn land van herkomst heeft verlaten. De termijn tussen de kennisgeving van de oproeping en het gehoor bedraagt minimaal twee dagen. ### 2.2 Niet-ontvankelijkverklaring van het verzoek Het CGVS kan een verzoek om internationale bescherming niet-ontvankelijk verklaren in specifieke situaties, waaronder: * Indien een ander land als "eerste land van asiel" of "veilig derde land" wordt beschouwd. * Indien de aanvrager reeds internationale bescherming geniet in een andere EU-lidstaat. * Indien de aanvrager onderdaan is van een EU-lidstaat of een land dat partij is bij een toetredingsverdrag tot de EU. * Bij een volgend verzoek zonder nieuwe elementen. * Bij een begeleide minderjarige vreemdeling wiens eerder ingediende verzoek reeds definitief werd beslecht en die geen eigen feiten aanhaalt die een apart verzoek rechtvaardigen. ### 2.3 Toekenning van een status Na de beoordeling van het verzoek kan het CGVS een beslissing nemen: * **Erkend als vluchteling:** De beslissing vermeldt enkel de erkenning als vluchteling. Het CGVS motiveert deze beslissing niet expliciet. * **Subsidiaire beschermingsstatus toegekend:** De beslissing motiveert waarom de vluchtelingenstatus wordt geweigerd, maar de subsidiaire beschermingsstatus wel wordt toegekend. * **Geen status toegekend:** Zowel de vluchtelingenstatus als de subsidiaire beschermingsstatus worden geweigerd. De negatieve beslissing wordt gemotiveerd. De beslissingen worden aangetekend verstuurd naar de gekozen woonplaats van de aanvrager. > **Tip:** Tegen een beslissing van het CGVS kan beroep worden ingesteld bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV). Een negatieve beslissing van het CGVS kan leiden tot een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV). ### 2.4 Versnelde procedures Het CGVS kan een verzoek om internationale bescherming behandelen via een versnelde procedure, bijvoorbeeld wanneer de verzoeker uit een "veilig land van herkomst" komt of een volgend verzoek indient. De inhoudelijke beoordeling gebeurt wel, maar binnen een verkort tijdsbestek. ## 3. Gevolgen van een positieve beslissing Wanneer een asielzoeker erkend wordt als vluchteling of de subsidiaire beschermingsstatus verkrijgt, genereert dit een verblijfsrecht van meer dan drie maanden. De betrokkene dient in principe de opvang binnen de twee maanden te verlaten en kan aanspraak maken op financiële steun van het OCMW indien behoeftig. Inschrijving in het vreemdelingenregister bij de gemeente en aansluiting bij de publieke ziekteverzekering zijn eveneens vereist. ## 4. Gevolgen van een negatieve beslissing Indien het verzoek definitief wordt afgewezen, kan een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV) worden uitgevaardigd. Indien de termijn van het BGV verstreken is zonder gevolg, verblijft de persoon onwettig in België, tenzij verlenging om humanitaire redenen mogelijk is. De opvang wordt stopgezet en de focus kan verschuiven naar gedwongen terugkeer. ## 5. Afkortingen * **AI**: Attest van immatriculatie * **CGVS**: Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen * **DVZ**: Dienst Vreemdelingenzaken * **NBMV**: Niet-begeleide minderjarige vreemdeling * **RVV**: Raad voor Vreemdelingenbetwistingen --- Het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) is de instantie die beslist over de toekenning van internationale bescherming in België. ## 1. De rol en bevoegdheid van het CGVS Het CGVS is een federale, onafhankelijke administratie die als kerntaak heeft bescherming te bieden aan personen die in geval van terugkeer naar hun land van herkomst risico lopen op vervolging of ernstige schade. Het onderzoekt elk verzoek om internationale bescherming op individuele, objectieve en onpartijdige wijze, conform de Belgische, Europese en internationale normen. ### 1.1 Takenpakket van het CGVS De primaire opdracht van het CGVS is het beoordelen van asielaanvragen. Dit proces omvat de volgende stappen: * **Vaststelling van de vluchtelingenstatus:** De commissaris-generaal stelt eerst vast of de asielzoeker in aanmerking komt voor de vluchtelingenstatus, zoals gedefinieerd in het Verdrag van Genève. Dit betekent dat de persoon vreest voor vervolging omwille van ras, religie, nationaliteit, het behoren tot een bepaalde sociale groep of politieke overtuiging. * **Beoordeling van de subsidiaire beschermingsstatus:** Indien de asielzoeker niet voldoet aan de criteria voor de vluchtelingenstatus, onderzoekt het CGVS of hij/zij in aanmerking komt voor subsidiaire bescherming. Dit is van toepassing wanneer er zwaarwegende gronden zijn om aan te nemen dat de persoon bij terugkeer naar het land van herkomst een reëel risico op ernstige schade zou lopen, en zich niet onder de bescherming van dat land kan of wil stellen. Ernstige schade kan onder meer bestaan uit de doodstraf, foltering, onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing, of ernstige schade door een gewapend conflict. ### 1.2 Procedure bij het CGVS Wanneer België verantwoordelijk is voor de behandeling van een asielverzoek (na het Dublin-onderzoek door de Dienst Vreemdelingenzaken), ontvangt het CGVS het dossier. De procedure verloopt als volgt: * **Oproep voor gehoor:** Het CGVS nodigt de asielzoeker uit voor een persoonlijk gehoor in Brussel. Tijdens dit gehoor kan de asielzoeker zijn of haar asielverhaal toelichten en de redenen voor het verlaten van het land van herkomst uiteenzetten. * **Beslissing van het CGVS:** Na het gehoor neemt het CGVS een beslissing. Deze beslissing wordt aangetekend verstuurd naar de gekozen woonplaats van de asielzoeker. * **Positieve beslissing:** Indien het CGVS de asielaanvraag toekent, wordt de asielzoeker erkend als vluchteling of krijgt hij/zij de subsidiaire beschermingsstatus. Dit geeft recht op een verblijfsrecht van meer dan drie maanden. * **Negatieve beslissing (weigering):** Indien het CGVS het verzoek afwijst, zowel voor de vluchtelingenstatus als voor subsidiaire bescherming, wordt de asielzoeker hiervan op de hoogte gebracht. Tegen deze beslissing kan beroep worden ingesteld bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV). > **Tip:** Het is cruciaal om eerlijk en volledig te zijn tijdens het gehoor bij het CGVS. Alle relevante informatie en documentatie dient tijdig te worden voorgelegd. ### 1.3 Ontvankelijkheid en versnelde procedures Het CGVS kan een verzoek om internationale bescherming niet-ontvankelijk verklaren onder bepaalde omstandigheden, zoals wanneer een ander land verantwoordelijk is (eerste land van asiel, veilig derde land), wanneer de asielzoeker al bescherming geniet in een andere EU-lidstaat, of bij een volgend verzoek zonder nieuwe elementen. Daarnaast kan het CGVS gebruikmaken van een **versnelde procedure** om verzoeken te behandelen die binnen een verkort tijdsbestek worden beoordeeld. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn voor personen afkomstig uit zogenaamde 'veilige landen van herkomst' of bij volgende asielaanvragen. ## 2. Beslissingscriteria en -uitkomsten De beslissing van het CGVS is gebaseerd op een beoordeling van de individuele situatie van de asielzoeker in het licht van de internationale en Europese normen inzake bescherming. ### 2.1 Motivatie van de beslissing * **Erkenning als vluchteling:** De beslissing vermeldt enkel dat de persoon erkend werd als vluchteling. Het CGVS motiveert deze beslissing niet gedetailleerd in het initiële schrijven. * **Toekenning subsidiaire bescherming:** Bij toekenning van subsidiaire bescherming, maar weigering van de vluchtelingenstatus, motiveert het CGVS waarom de persoon niet in aanmerking komt voor de vluchtelingenstatus, maar wel voor subsidiaire bescherming. * **Weigering van beide statuten:** Bij een weigering van zowel de vluchtelingenstatus als de subsidiaire beschermingsstatus, motiveert het CGVS de negatieve beslissing. ### 2.2 Mogelijke uitkomsten van de beslissing * **Erkenning als vluchteling:** Dit is het 'sterkste' statuut en biedt de meest uitgebreide bescherming. * **Toekenning van subsidiaire beschermingsstatus:** Biedt bescherming tegen ernstige schade, maar is minder breed dan de vluchtelingenstatus. * **Weigering van internationale bescherming:** In dit geval wordt de asielzoeker niet erkend als vluchteling of ontvanger van subsidiaire bescherming. Dit kan leiden tot een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV). ### 2.3 Gevolgen van een positieve beslissing Na een positieve beslissing (vluchteling of subsidiair beschermde) moeten de betrokkenen de opvang in principe binnen twee maanden verlaten. Zij hebben wel recht op financiële steun van het OCMW indien zij behoeftig zijn en worden ingeschreven in het vreemdelingenregister. ### 2.4 Gevolgen van een negatieve beslissing Bij een definitieve afwijzing van het verzoek om internationale bescherming kan een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV) volgen. Indien de termijn van het bevel verstreken is zonder vrijwillige terugkeer of verlenging, verblijft de persoon illegaal in België. In dit geval wordt de opvang stopgezet en kan gedwongen terugkeer volgen. > **Tip:** Bij een negatieve beslissing is het essentieel om tijdig beroep aan te tekenen bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV) om de verdere procedure te waarborgen en een mogelijk schorsend effect te bekomen. ## 3. Betrokken instanties in het beslissingsproces Het CGVS werkt nauw samen met andere overheidsinstanties in het migratie- en asielbeleid: * **Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ):** Registreert de asielaanvragen, voert het Dublin-onderzoek uit om de verantwoordelijke lidstaat te bepalen, en wisselt informatie uit met andere instanties. DVZ is ook verantwoordelijk voor de afgifte van visa en verblijfsvergunningen. * **Fedasil:** Is verantwoordelijk voor de opvang van verzoekers om internationale bescherming en garandeert de kwaliteit van de opvangstructuren. Fedasil coördineert ook de organisatie van vrijwillige terugkeer. * **Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV):** De rechterlijke instantie die beroepen behandelt tegen beslissingen van het CGVS en de Dienst Vreemdelingenzaken. Het CGVS speelt dus een centrale rol in het waarborgen van internationale bescherming in België door een grondige en onpartijdige beoordeling van elk asielverzoek. --- Hieronder volgt een gedetailleerde samenvatting over de beslissingen van het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS), gebaseerd op de verstrekte tekst. ## 1. Beslissingen van het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) Het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) is een federale, onafhankelijke administratie die de opdracht heeft om bescherming te bieden aan personen die bij terugkeer naar hun land van herkomst een risico op vervolging of ernstige schade lopen. Het CGVS onderzoekt elk verzoek om internationale bescherming op individuele, objectieve en onpartijdige wijze, in overeenstemming met Belgische, Europese en internationale normen. ### 1.1 Rol en opdracht van het CGVS De kernopdracht van het CGVS is het beoordelen van aanvragen tot internationale bescherming. Dit proces omvat twee hoofdfasen: * **Vaststelling vluchtelingenstatus:** De commissaris-generaal beoordeelt eerst of de asielzoeker voldoet aan de criteria voor de vluchtelingenstatus, zoals gedefinieerd in de Conventie van Genève. * **Vaststelling subsidiaire beschermingsstatus:** Indien de vluchtelingenstatus niet wordt toegekend, onderzoekt het CGVS of de asielzoeker in aanmerking komt voor subsidiaire bescherming. Dit is het geval wanneer er zwaarwegende gronden zijn om aan te nemen dat de persoon bij terugkeer een reëel risico zou lopen op ernstige schade. ### 1.2 Criteria voor erkenning #### 1.2.1 Vluchtelingenstatus Om als vluchteling erkend te worden, moet een persoon voldoen aan de definitie van de Conventie van Genève. Dit betekent dat de persoon zich buiten het land van nationaliteit of herkomst bevindt en uit vrees voor vervolging om redenen van ras, religie, nationaliteit, behoren tot een bepaalde sociale groep of politieke overtuiging, de bescherming van dat land niet kan of wil inroepen. > **Tip:** Het gaat hierbij om de vrees voor vervolging. Zelfs als er geen effectieve vervolging plaatsvindt, kan een duidelijke en waarachtige angst voor wat er zou kunnen gebeuren bij terugkeer leiden tot erkenning als vluchteling. Een persoon kan ook als 'vluchteling ter plaatse' worden beschouwd indien de situatie in het herkomstland is veranderd of indien de persoon in België activiteiten heeft ontwikkeld waardoor hij bij terugkeer vervolging zou riskeren. #### 1.2.2 Subsidiaire beschermingsstatus Subsidiaire bescherming wordt toegekend wanneer er zwaarwegende gronden zijn om aan te nemen dat een persoon, bij terugkeer naar zijn land van herkomst, een reëel risico zou lopen op ernstige schade. De persoon kan zich niet onder de bescherming van dat land stellen of wil dit vanwege dit risico niet. Elke aanvraag wordt individueel onderzocht en de aanvrager moet aantonen dat hij persoonlijk een risico loopt op ernstige schade. * Foltering of onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing. * Ernstige schade door een gewapend conflict, met name een ernstige bedreiging van leven of persoon als gevolg van willekeurig geweld in een georganiseerd, aanhoudend en intensief conflict. > **Tip:** Alleen burgers, en niet strijders, kunnen een beroep doen op bescherming wegens ernstige schade door een gewapend conflict. Bij twijfel wordt de persoon als burger beschouwd. ### 1.3 Procedure bij het CGVS Indien België verantwoordelijk is voor de behandeling van het verzoek om internationale bescherming, ontvangt het CGVS het asieldossier van de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ). De asielzoeker wordt uitgenodigd voor een gehoor waarbij de redenen voor het verlaten van het herkomstland kunnen worden toegelicht. #### 1.3.1 Niet-ontvankelijkheidsgronden * Indien er sprake is van een "eerste land van asiel" of een "veilig derde land". * Indien de verzoeker reeds internationale bescherming heeft verkregen in een andere lidstaat van de Europese Unie. * Indien de verzoeker onderdaan is van een lidstaat van de Europese Unie of een staat die partij is bij een Toetredingsverdrag tot de Europese Unie. * Bij een volgend verzoek om internationale bescherming zonder nieuwe elementen. * Indien een begeleide minderjarige vreemdeling geen eigen feiten aanhaalt die een apart verzoek rechtvaardigen, nadat er reeds een definitieve beslissing werd genomen over een eerder ingediend verzoek namens hem/haar. #### 1.3.2 Toekenning van een status Na het onderzoek kent het CGVS een status toe: * **Erkende vluchteling:** De beslissing vermeldt enkel dat de persoon erkend werd als vluchteling. Er is geen verdere motivatie bijgevoegd. * **Subsidiaire beschermingsstatus:** Het CGVS kan een verzoeker niet erkennen als vluchteling, maar wel de subsidiaire beschermingsstatus toekennen. In dit geval wordt de beslissing gemotiveerd, met uitleg waarom de vluchtelingenstatus niet wordt toegekend maar subsidiaire bescherming wel. * **Geen status toegekend:** Indien het CGVS noch de vluchtelingenstatus noch de subsidiaire beschermingsstatus toekent, wordt de beslissing tot weigering gemotiveerd. > **Tip:** Tegen een beslissing van het CGVS kan beroep worden aangetekend bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV). Tegen een uitspraak van de RVV kan nog een cassatieberoep worden ingediend bij de Raad van State. #### 1.3.3 Gevolgen van een positieve beslissing Wanneer een asielzoeker een status als erkende vluchteling of subsidiair beschermde verkrijgt (wat een verblijfsrecht van meer dan drie maanden inhoudt), moet hij in principe de opvang binnen de twee maanden verlaten. De betrokkene krijgt dan recht op financiële steun van het OCMW indien hij behoeftig is. De inschrijving in het vreemdelingenregister gebeurt bij de gemeente. #### 1.3.4 Gevolgen van een negatieve beslissing Na een definitieve afwijzing van het verzoek om internationale bescherming, kan de betrokkene een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV) krijgen. Indien de termijn van het bevel verstreken is zonder verlenging om humanitaire redenen, verblijft de persoon onwettig in België. De opvang wordt stopgezet na het verstrijken van de termijn van het bevel en eventuele verlengingen. ### 1.4 Versnelde procedures Het CGVS kan een verzoek om internationale bescherming ook behandelen volgens een versnelde procedure. Hoewel het onderzoek en de beoordeling ten gronde gebeuren, geschiedt dit binnen een verkort tijdsbestek. Een persoonlijk onderhoud vindt in principe steeds plaats, met minimaal twee dagen tussen de kennisgeving van de oproeping en het gehoor. Versnelde procedures kunnen onder meer worden toegepast voor verzoekers uit zogenaamde "veilige landen van herkomst" of bij volgende verzoeken zonder nieuwe elementen. --- # Rechten en procedures na een beslissing over internationale bescherming Dit hoofdstuk bespreekt de procedures en rechten die van toepassing zijn na een beslissing over internationale bescherming, met een focus op de verschillende mogelijke uitkomsten en de rechten die daaruit voortvloeien. ## 2. Procedures en rechten na een beslissing over internationale bescherming Na de indiening van een verzoek om internationale bescherming volgt een procedure die kan leiden tot verschillende beslissingen. Deze beslissingen bepalen de verdere verblijfsrechten en plichten van de betrokkene. ### 2.1 Het beslissingsproces De beslissing over een verzoek om internationale bescherming wordt genomen door het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS). #### 2.1.1 Bevoegdheid van het CGVS Het CGVS onderzoekt elk verzoek om internationale bescherming op individuele, objectieve en onpartijdige wijze, conform Belgische, Europese en internationale normen. #### 2.1.2 Mogelijke beslissingen * **Erkenning als vluchteling:** Indien de betrokkene voldoet aan de definitie van vluchteling zoals opgenomen in de Conventie van Genève, wordt deze erkend als vluchteling. * **Toekenning van subsidiaire bescherming:** Als de betrokkene niet in aanmerking komt voor de vluchtelingenstatus, maar er wel zwaarwegende gronden zijn om aan te nemen dat hij een reëel risico op ernstige schade loopt bij terugkeer naar zijn land van herkomst, kan subsidiaire bescherming worden toegekend. Ernstige schade kan betrekking hebben op de doodstraf, foltering of onmenselijke/vernederende behandeling, of ernstige schade door een gewapend conflict. * **Weigering van bescherming:** Als de betrokkene geen van beide statuten (vluchteling of subsidiaire bescherming) verkrijgt, wordt het verzoek afgewezen. #### 2.1.3 Verzoek om internationale bescherming (procedure) De procedure voor internationale bescherming kent verschillende fasen: 1. **Fase 1: Indienen van het verzoek:** * Het verzoek moet persoonlijk worden ingediend bij de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ). * Tijdigheid is cruciaal; laattijdige indiening kan leiden tot versnelde procedures of een indicatie van onderduikrisico. * Vanaf het moment van het verzoek heeft de betrokkene recht op materiële opvang en bescherming tegen refoulement. 2. **Fase 2: Dublin-onderzoek:** * DVZ onderzoekt welk land verantwoordelijk is voor de behandeling van het verzoek op basis van de Dublin-verordening. * Indien een ander land verantwoordelijk is, wordt de betrokkene overgedragen. Indien België verantwoordelijk is, wordt het verzoek verder behandeld. 3. **Fase 3: CGVS en beslissing:** * Indien België verantwoordelijk is, ontvangt het CGVS het dossier. * Een gehoor wordt georganiseerd waar de betrokkene zijn asielverhaal kan toelichten. * Het CGVS kan het verzoek niet-ontvankelijk verklaren om diverse redenen (bv. eerste land van asiel, veilig derde land, reeds bescherming verkregen elders). * Het CGVS kent een status toe (vluchteling of subsidiaire bescherming) of wijst het verzoek af. De beslissing wordt schriftelijk meegedeeld. #### 2.1.4 Versnelde procedures Het CGVS kan een verzoek om internationale bescherming behandelen via een versnelde procedure, bijvoorbeeld indien de verzoeker afkomstig is uit een zogenaamd 'veilig land van herkomst' of indien het een volgend verzoek betreft zonder nieuwe elementen. ### 2.2 Rechten na een positieve beslissing Een positieve beslissing (vluchtelingenstatus of subsidiaire bescherming) verleent de betrokkene een verblijfsrecht van meer dan drie maanden. #### 2.2.1 Verblijfsrecht en integratie * **Verblijfstitel:** Na erkenning als vluchteling of toekenning van subsidiaire bescherming, ontvangt de betrokkene een verblijfstitel. * **Verlaten van opvang:** De betrokkene dient in principe binnen de twee maanden de collectieve opvang te verlaten en heeft recht op financiële steun van het OCMW indien behoeftig. * **Inschrijving in het vreemdelingenregister:** De betrokkene wordt ingeschreven in het vreemdelingenregister bij de gemeente. #### 2.2.2 Gezinshereniging Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden kunnen onder bepaalde voorwaarden hun echtgenoot/echtgenote of geregistreerde partner, kinderen jonger dan 18 jaar, een gehandicapt meerderjarig kind en, indien het een niet-begeleide minderjarige vluchteling betreft, hun ouders, laten overkomen naar België via gezinshereniging. #### 2.2.3 Sociale rechten Vluchtelingen en subsidiair beschermden hebben in principe dezelfde sociale rechten als Belgische staatsburgers, waaronder het recht op maatschappelijke integratie, inkomensgarantie voor ouderen en tegemoetkomingen bij handicap. #### 2.2.4 Sociale huur Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden kunnen, onder bepaalde voorwaarden, aanspraak maken op sociale huisvesting of een huursubsidie. #### 2.2.5 Toegang tot de Belgische nationaliteit Na een periode van wettelijk verblijf en mits het voldoen aan specifieke voorwaarden op het gebied van integratie, talenkennis en economische participatie, kunnen erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden de Belgische nationaliteit verkrijgen via een nationaliteitsverklaring of naturalisatie. ### 2.3 Rechten na een negatieve beslissing Indien het verzoek om internationale bescherming definitief wordt afgewezen, krijgt de betrokkene een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV). #### 2.3.1 Terugkeer en opvang * **Bevel om het grondgebied te verlaten (BGV):** De termijn hiervoor bedraagt in principe 30 dagen, tenzij wettelijk anders bepaald. * **Vrijwillige terugkeer:** Indien vrijwillige terugkeer als realistisch wordt beschouwd, wordt de betrokkene hierbij actief ondersteund. * **Gedwongen terugkeer:** Indien vrijwillige terugkeer niet mogelijk is, wordt overgegaan tot gedwongen terugkeer. * **Opvang na afwijzing:** Afgewezen asielzoekers kunnen tijdelijk in een Open Terugkeerplaats (OTP) verblijven en hebben onder bepaalde voorwaarden recht op verlenging van opvang. #### 2.3.2 Juridische beroepen * **Beroep bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV):** Tegen een weigeringsbeslissing van het CGVS kan binnen dertig dagen een schorsend beroep met grond tot tenuitvoerlegging worden ingediend bij de RVV. Tijdens de procedure kan de betrokkene niet worden teruggestuurd en behoudt hij het attest van immatriculatie en materiële opvang. * **Cassatieberoep bij de Raad van State:** Na een negatieve beslissing van de RVV kan nog een cassatieberoep worden ingediend bij de Raad van State om de wettigheid van de beslissing te controleren. ### 2.4 Toegang tot de gezondheidszorg De toegang tot gezondheidszorg is afhankelijk van de verblijfssituatie en de status van de vreemdeling. * **Verzoekers om internationale bescherming:** Hebben recht op betaling of terugbetaling van medische kosten, afhankelijk van de opvangstructuur. Bij verblijf in collectieve opvang via Fedasil of partnerorganisaties worden de kosten gedekt. Indien de betrokkene in een Lokaal Opvanginitiatief (LOI) verblijft, komt het OCMW tussen bij behoeftigheid. * **Vluchtelingen en subsidiair beschermden:** Moeten zich aansluiten bij de publieke ziekteverzekering. Het OCMW kan tussenkomen voor kosten die niet door de ziekteverzekering worden gedekt indien de betrokkene behoeftig is. * **Personen zonder wettig verblijf:** Hebben doorgaans recht op 'dringende medische hulp', wat noodzakelijke medische zorg omvat om de lichamelijke en geestelijke integriteit te beschermen. Dit omvat geen kosten voor voeding, kleding of huisvesting. In geval van ernstige ziekte kan onder voorwaarden een medische regularisatie mogelijk zijn. > **Tip:** Het is cruciaal om de termijnen voor het indienen van verzoeken en beroepen strikt na te leven, aangezien het missen hiervan ingrijpende gevolgen kan hebben voor de rechten van de betrokkene. --- Dit document bespreekt de procedures en rechten na een beslissing over internationale bescherming in België, met een focus op de verschillende statuten en de bijbehorende rechten en plichten. ## 2. Rechten en procedures na een beslissing over internationale bescherming Een beslissing over internationale bescherming bepaalt het verblijfsrecht van de aanvrager in België. Er zijn verschillende uitkomsten mogelijk, elk met specifieke gevolgen voor de persoon in kwestie. ### 2.1 Algemene principes na een positieve beslissing Na een positieve beslissing over internationale bescherming (vluchtelingenstatus of subsidiaire bescherming) verkrijgt de persoon een verblijfsrecht van meer dan drie maanden. Dit opent de toegang tot diverse rechten en diensten. #### 2.1.1 Toegang tot de Belgische nationaliteit Er zijn specifieke regels en procedures voor vreemdelingen die de Belgische nationaliteit wensen te verkrijgen. Dit kan gebeuren via automatische toekenning of verkrijging. * **Automatische toekenning:** Dit geldt voor bepaalde categorieën minderjarigen, zoals kinderen geboren in België uit een Belgische ouder, of kinderen die anders staatloos zouden zijn. Er zijn diverse hypothesen gebaseerd op het afstammingsrecht (ius sanguinis) en het geboorterecht (ius soli). * **Voorbeelden:** * Een kind geboren in België uit minstens één Belgische ouder wordt automatisch Belg (art. 8, §1, 1° WBN). * Een kind geboren in België uit niet-Belgische ouders kan automatisch Belg worden indien beide ouders reeds 10 jaar hoofdverblijf in België hebben en een verklaring afleggen voor het kind 12 jaar wordt (art. 11bis WBN). * **Verkrijging:** Meerderjarigen kunnen de Belgische nationaliteit verkrijgen via een nationaliteitsverklaring of naturalisatie. * **Nationaliteitsverklaring:** Vereist onder andere een ononderbroken wettelijk verblijf van een bepaalde duur in België, een verblijfsrecht van onbeperkte duur en het aantonen van talenkennis, maatschappelijke integratie en economische participatie. * **Specifieke situaties:** * In België geboren en wettelijk verblijf sinds de geboorte (art. 12bis, §1, 1° WBN). Er geldt een vermoeden van integratie, waardoor talenkennis, maatschappelijke integratie en economische participatie niet bewezen hoeven te worden. * Gehuwd met een Belg of ouder van een Belgisch minderjarig kind (art. 12bis, §1, 3° WBN). Hierbij geldt een samenlevingsvereiste van drie jaar voorafgaand aan de verklaring. * **Naturalisatie:** Dit is een uitzonderlijke weg voor personen met buitengewone verdiensten aan België of voor erkende staatlozen. #### 2.1.2 Sociale rechten Erkendde vluchtelingen en subsidiair beschermden hebben in beginsel dezelfde sociale rechten als Belgen. Dit omvat onder andere het recht op maatschappelijke integratie, inkomensgarantie voor ouderen en tegemoetkomingen bij handicap. * **Sociale huur:** Onder bepaalde voorwaarden kunnen erkendde vluchtelingen en subsidiair beschermden aanspraak maken op sociale huisvesting, via een sociaal verhuurkantoor of een huursubsidie. Asielzoekers in procedure hebben hier geen recht op en hebben in principe recht op opvang. #### 2.1.3 Toegang tot de gezondheidszorg De kosten voor gezondheidszorg worden per categorie vreemdeling geregeld. * **Verzoekers om internationale bescherming:** Hebben recht op betaling of terugbetaling van medische kosten, afhankelijk van hun opvang. Zij die werken, moeten zich aansluiten bij een ziekenfonds. In collectieve opvangstructuren betaalt Fedasil de kosten of geeft een betalingsverbintenis. In lokale opvanginitiatieven (LOI) komt het OCMW tussen bij behoeftigheid. 'No-show' asielzoekers hebben recht op medische en psychologische begeleiding waarvoor Fedasil tussenkomt. * **Vluchteling of subsidiair beschermde:** Moeten zich aansluiten bij de publieke ziekteverzekering in België. Het OCMW kan in bepaalde gevallen tussenkomen voor kosten die niet door de publieke ziekteverzekering worden gedekt. * **Personen zonder wettig verblijf:** Hebben meestal recht op 'dringende medische hulp'. Bij ernstige ziekte kan onder voorwaarden een verblijfsrecht via medische regularisatie verkregen worden. De noodzakelijkheid van medische zorg wordt bepaald door de behandelende arts om de lichamelijke en geestelijke integriteit te beschermen. ### 2.2 Procedures na een negatieve beslissing Wanneer een verzoek om internationale bescherming definitief wordt afgewezen, kan de betrokkene een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV) krijgen. * **Onwettig verblijf:** Na het verstrijken van de termijn van het bevel (standaard 30 dagen, tenzij korter bepaald), verblijft de persoon onwettig in België, tenzij verlenging om humanitaire redenen wordt verkregen. * **Terugkeer:** Fedasil wijst de betrokkene doorgaans toe aan een open terugkeerplaats (OTP) als onderdeel van het terugkeertraject. Dit kan vrijwillige of gedwongen terugkeer betreffen. > **Tip:** De opvang stopt aan het einde van het recht op opvang. Weigering om de opvang te verlaten kan leiden tot interventie van de politie en gedwongen verwijdering. ### 2.3 Specifieke procedures en statuten Het Belgische recht voorziet in verschillende procedures en statuten voor specifieke groepen en situaties. #### 2.3.1 Medische regularisatie (artikel 9ter Verblijfswet) Dit betreft een aanvraag voor een lang verblijf (meer dan 3 maanden) op basis van ernstige ziekte, waarbij de behandeling niet beschikbaar of toegankelijk is in het land van herkomst. De aanvraag moet in België worden ingediend. * **Procedure:** De aanvraag verloopt schriftelijk en vereist een identiteitsbewijs en een standaard medisch attest. Een aangetekende brief is verplicht. * **Attest van immatriculatie:** Bij ontvankelijkheid wordt een attest van immatriculatie (oranje kaart) verleend, dat meermaals verlengd kan worden. * **Resultaat:** Na een gegronde aanvraag wordt een elektronische A-kaart toegekend (tijdelijk en voorwaardelijk verblijfsrecht), die daarna tweejaarlijks wordt vernieuwd. Na 5 jaar kan een elektronische B-kaart (onbeperkt en onvoorwaardelijk verblijfsrecht) verkregen worden. #### 2.3.2 Humanitaire regularisatie (artikel 9bis Verblijfswet) Dit is een uitzonderingsprocedure voor situaties waarin men niet in aanmerking komt voor een andere verblijfsprocedure, maar toch een gegronde reden voor verblijf in België heeft. * **Criteria:** Een ontvankelijke aanvraag vereist een identiteitsbewijs, aantonen dat een aanvraag vanuit het land van herkomst niet mogelijk is, een verblijfplaats in België en betaling van administratieve kosten. De overheid heeft hierbij een discretionaire bevoegdheid, maar moet de beslissing motiveren. * **Algemeen criterium:** Preventie van schending van mensenrechten is het algemene grondcriterium. Dit omvat "prangende humanitaire situaties" die strijdig zijn met internationale mensenrechtenverdragen, met bijzondere aandacht voor kwetsbare groepen. * **Specifieke criteria:** Langdurige asielprocedures, duurzame lokale verankering. * **Beslissing:** Kan positief zijn (machtiging tot verblijf voor beperkte of onbeperkte duur) of negatief (weigering, met motivering). #### 2.3.3 Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV) NBMV's zijn minderjarigen onder 18 jaar van buiten de Europese Economische Ruimte die niet begeleid worden door een persoon met ouderlijk gezag. Zij hebben recht op extra bescherming, inclusief een voogd en een bijzondere verblijfsprocedure. * **Rechten:** Naast de bijzondere verblijfsprocedure kunnen zij ook andere procedures volgen, zoals internationale bescherming, slachtoffer van mensenhandel, humanitaire of medische regularisatie. * **Opvangtraject:** Bestaat uit drie fasen: observatie (detectie minderjarigheid/begeleiding, profielschets), stabilisatie (collectieve opvang, begeleiding) en begeleide autonomie (individuele begeleiding ter voorbereiding op zelfstandig leven). * **Einde opvangtraject:** Tot 18 jaar mag een NBMV niet worden uitgewezen. Na 18 jaar worden zij overgeplaatst naar opvangstructuren voor volwassenen of verlaten zij het netwerk indien geen verblijfsvergunning bezit. #### 2.3.4 Mensenhandel en -smokkel * **Definities:** Mensenhandel is de uitbuiting van mensen voor financieel gewin, terwijl mensensmokkel illegaal grensoverschrijden faciliteert. Beide zijn strafbaar. * **Slachtofferstatuut:** Slachtoffers van mensenhandel die samenwerken met gerechtelijke instanties kunnen een specifiek verblijfsstatuut krijgen. * **Voorwaarden:** Breken met het netwerk, begeleiding door een gespecialiseerd centrum, klacht indienen of verklaringen afleggen. * **Procedure:** Detectie/identificatie, bedenktijd (45 dagen), voorlopig verblijf (attest van immatriculatie, arbeidskaart C), verlengd verblijf (zesmaandelijkse verblijfstitel) en potentieel verblijf van onbepaalde duur na veroordeling. #### 2.3.5 Verzoek om internationale bescherming (asielprocedure) De procedure om internationale bescherming te verkrijgen omvat verschillende fasen: * **Fase 1: Verzoek indienen (DVZ):** * **Registratie:** Moet persoonlijk gebeuren, binnen specifieke termijnen na illegale binnenkomst of einde geldig verblijf. * **Rechten:** Vanaf het moment van verzoek is er recht op materiële opvang en bescherming tegen refoulement. * **Proces:** Veiligheidscontrole, identificatie, afname biometrische gegevens (vingerafdrukken voor Eurodac-systeem), medische screening. * **Indiening:** Na bewijs van aanmelding, wordt het verzoek daadwerkelijk ingediend bij DVZ, met een eerste gehoor. Een attest van immatriculatie (oranje kaart) wordt verleend. * **Fase 2: Dublin-onderzoek:** * **Doel:** Vaststellen welk EU-lidstaat verantwoordelijk is voor de behandeling van de aanvraag, conform de Dublinverordening. * **Gevolg:** Indien een andere staat verantwoordelijk is, wordt de aanvrager overgedragen. Indien België verantwoordelijk is, wordt de procedure voortgezet. * **Fase 3: CGVS en beslissing:** * **Rol CGVS:** Het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) onderzoekt het dossier en neemt een beslissing. * **Niet-ontvankelijkverklaring:** Kan gebeuren bij een 'eerste land van asiel', 'veilig derde land', reeds verkregen bescherming in een andere lidstaat, of volgende verzoeken zonder nieuwe elementen. * **Status toekennen:** Het CGVS kent ofwel de vluchtelingenstatus toe, ofwel subsidiaire bescherming, of weigert beide. De beslissing wordt schriftelijk meegedeeld. * **Beroep:** Tegen een beslissing kan beroep worden ingesteld bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV), en daarna eventueel bij de Raad van State. #### 2.3.6 Opvang Het opvangnetwerk bestaat uit collectieve en individuele structuren. Alle opvangstructuren zijn 'open'. * **Diensten:** Onderdak, maaltijden, kledij, sociale, medische en psychologische begeleiding, zakgeld, juridische bijstand, tolken en opleidingen. * **Voorwaarden:** De toewijzing van een opvangplaats houdt rekening met gezinssituatie, gezondheid, kennis van landstalen en kwetsbaarheid. * **'No show' code 207:** Houders van deze code hebben recht op medische en psychologische begeleiding, maar geen financiële steun van het OCMW. #### 2.3.7 Gezinshereniging Gezinshereniging is een procedure om familieleden naar België te laten komen. * **Familieleden erkende vluchteling:** Echtgenoot/partner, kinderen onder 18 jaar, gehandicapt meerderjarig kind, en ouders indien de betrokkene een NBMV is. * **Bewijzen:** Het bewijzen van familiebanden kan complex zijn en omvat officiële documenten, gesprekken of DNA-testen. #### 2.3.8 Dubbele nationaliteit Personen kunnen meerdere nationaliteiten bezitten. Dit kan voortvloeien uit afstamming, vrijwillige keuze (sinds 2007) of de verkrijging van de Belgische nationaliteit. #### 2.3.9 Humanitair visum In bepaalde gevallen kan een visum worden verleend op basis van humanitaire overwegingen, zelfs zonder recht op verblijf. Dit is een gunst, geen recht. * **Mogelijkheden:** Voor meerderjarige kinderen die alleen achterblijven, op basis van voogdij (voor verlaten verklaarde kinderen of weeskinderen), of wegens bijzondere banden met een Belg of legaal verblijvende vreemdeling (eerbiediging van het recht op familie- en gezinsleven). #### 2.3.10 Overzicht elektronische vreemdelingenkaarten Er wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende elektronische kaarten die verblijfsrecht aantonen, zoals de A-kaart (tijdelijk verblijfsrecht) en de B-kaart (onbeperkt verblijfsrecht). * **Attest van immatriculatie (AI):** Dit is een tijdelijk document dat de identiteit en het verblijfsrecht bewijst gedurende de procedure. --- # Pagina 32: Behandeling van verzoeken om internationale bescherming Dit hoofdstuk behandelt de procedures en beslissingen die volgen op een verzoek om internationale bescherming, inclusief de verschillende fasen van het onderzoek, de mogelijke uitkomsten en de rechten en plichten van de verzoeker. ## 2. Verzoek om internationale bescherming ### 2.1 Procedure fase 1: Indienen van het verzoek #### 2.1.1 Algemeen Het indienen van een verzoek om internationale bescherming dient persoonlijk te gebeuren. De procedure bestaat uit drie onderdelen: het doen van het verzoek, de registratie ervan en de daadwerkelijke indiening. De termijnen voor het indienen van een verzoek zijn strikt. #### 2.1.2 Het doen van een verzoek om internationale bescherming Het verzoek kan worden ingediend: * Onmiddellijk of binnen acht werkdagen na illegale binnenkomst in België. * Voordat een kort verblijf van minder dan drie maanden is beëindigd. * Binnen acht werkdagen nadat een verblijf van meer dan drie maanden is beëindigd. * Onmiddellijk bij een poging tot illegale binnenkomst aan de grens. Een laattijdig verzoek kan leiden tot een versnelde procedure of worden beschouwd als een indicatie van een risico op onderduiken. Vanaf het moment van het doen van het verzoek heeft de verzoeker recht op materiële opvang en bescherming tegen refoulement, maar ook op de plicht tot medewerking. #### 2.1.3 Registratie van het verzoek De Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) registreert het verzoek binnen drie werkdagen, met een mogelijke verlenging tot tien werkdagen bij grote drukte. Tijdens deze fase vinden veiligheidscontroles, identificatie, inbeslagname van identiteitsdocumenten en het afnemen van biometrische gegevens (foto en vingerafdrukken) plaats. Vingerafdrukken worden vergeleken met het internationale PRINTRAK/Eurodac-systeem om eerdere asielaanvragen in andere EU-lidstaten op te sporen. Er vindt ook een medische screening plaats door Fedasil, met speciale aandacht voor TBC. #### 2.1.4 Daadwerkelijke indiening van het verzoek De verzoeker moet het verzoek daadwerkelijk indienen bij DVZ, zo spoedig mogelijk na het doen ervan (maximaal dertig dagen). Op de dag van indiening ontvangt de verzoeker een bijlage 26 (of een bijlage 26quinquies voor volgende verzoeken), wordt geregistreerd in het wachtregister, doet hij een taalkeuze, vult een vragenlijst over bijzondere procedurele noden in, en wordt eventueel het eerste gehoor afgenomen. Ook wordt de keuze van woonplaats bepaald. Binnen acht werkdagen na indiening moet de verzoeker zich aanmelden bij het gemeentebestuur van zijn woonplaats, waar een attest van immatriculatie (oranje kaart) wordt afgegeven, geldig voor vier maanden en verlengbaar gedurende de asielprocedure. #### 2.1.5 Toewijzing opvangplaats Na indiening van het verzoek bij DVZ, wordt de verzoeker doorverwezen naar de Dispatching van Fedasil, die een opvangplaats toewijst. Criteria voor toewijzing omvatten gezinssituatie, gezondheidstoestand, kennis van landstalen, proceduretaal en kwetsbaarheid. Verzoekers hebben recht op materiële hulp, waaronder huisvesting, voeding, kledij, sociale, medische en psychologische begeleiding, zakgeld en juridische bijstand. Verzoekers die niet kiezen voor de opvangstructuur ontvangen een 'no show' vermelding (code 207) en hebben recht op medische en psychologische begeleiding, maar geen financiële steun van het OCMW. ### 2.2 Verzoek fase 2: Dublin-onderzoek De Dienst Vreemdelingenzaken onderzoekt welk EU-lidstaat verantwoordelijk is voor de behandeling van het verzoek, conform de Dublinverordening. Indien een andere staat verantwoordelijk is, wordt de verzoeker daarovergedragen. België handelt het verzoek af indien België verantwoordelijk is. De Dublin-criteria bepalen de verantwoordelijke lidstaat, waarbij prioriteit wordt gegeven aan onder andere gezinsleden, reeds verleende bescherming, en lidstaten van afgifte van verblijfstitels of visa. Indien geen verantwoordelijke lidstaat kan worden aangewezen, is de lidstaat waar het verzoek eerst werd ingediend verantwoordelijk. ### 2.3 Verzoek fase 3: CGVS en beslissing #### 2.3.1 Procedure bij het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) Indien België verantwoordelijk is, ontvangt het CGVS het asieldossier. De asielzoeker wordt uitgenodigd voor een gehoor om zijn vluchtverhaal toe te lichten. #### 2.3.2 Ontvankelijkheid van het verzoek Het CGVS kan een verzoek niet-ontvankelijk verklaren in bepaalde situaties, zoals: * Indien reeds asiel werd verleend in een ander EU-land. * Indien de verzoeker uit een veilig land van herkomst komt of een volgend verzoek indient zonder nieuwe elementen. * Indien de verzoeker onderdaan is van een EU-lidstaat. #### 2.3.3 CGVS kent een status toe Na beoordeling kan het CGVS de vluchtelingenstatus of subsidiaire beschermingsstatus toekennen. De beslissing wordt aangetekend verstuurd. Het CGVS motiveert de beslissing niet bij toekenning van de vluchtelingenstatus. Bij toekenning van subsidiaire bescherming motiveert het CGVS waarom de vluchtelingenstatus niet is toegekend, maar wel subsidiaire bescherming. Tegen een beslissing van het CGVS kan beroep worden ingesteld bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV). #### 2.3.4 CGVS kent geen status toe Indien het CGVS noch vluchtelingenstatus, noch subsidiaire bescherming toekent, wordt de beslissing gemotiveerd. Tegen deze beslissing kan een schorsend beroep ten gronde worden ingesteld bij de RVV binnen dertig dagen. Tijdens de beroepsprocedure behoudt de verzoeker zijn materiële opvang en attest van immatriculatie. Een cassatieberoep bij de Raad van State is mogelijk na een negatieve beslissing van de RVV. #### 2.3.5 Na een positieve beslissing Na het verkrijgen van een vluchtelingenstatus of subsidiaire beschermingsstatus, dient de betrokkene in principe binnen twee maanden de opvang te verlaten en heeft hij recht op financiële steun van het OCMW indien behoeftig. Inschrijving in het vreemdelingenregister bij de gemeente is vereist. #### 2.3.6 Na een negatieve beslissing Een definitieve afwijzing van het verzoek om internationale bescherming kan leiden tot een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV). Na afloop van de termijn ontstaat een onwettig verblijf, tenzij verlenging om humanitaire redenen mogelijk is. Afgewezen verzoekers kunnen worden toegewezen aan een Open Terugkeerplaats (OTP) en ondersteund worden bij vrijwillige terugkeer. Indien vrijwillige terugkeer niet realistisch is, kan gedwongen terugkeer volgen. Bij weigering de opvang te verlaten, kan de politie worden ingeschakeld. De verbindingsambtenaar van DVZ organiseert gedwongen terugkeer. ### 2.4 Verzoek fase 3: Versnelde procedures Het CGVS kan een verzoek om internationale bescherming behandelen via een versnelde procedure. Dit gebeurt met een verkort tijdsbestek voor onderzoek en beoordeling, met behoud van het recht op een persoonlijk onderhoud. Versnelde procedures kunnen van toepassing zijn indien de verzoeker afkomstig is uit een veilig land van herkomst of een volgend verzoek indient. ### 2.5 Opvang Het Belgische opvangnetwerk bestaat uit collectieve en individuele structuren. Alle opvangstructuren zijn 'open' en bieden onderdak, maaltijden, kledij, begeleiding, zakgeld en toegang tot juridische bijstand. Het opvangmodel is gericht op collectieve centra als norm, met individuele opvang voor kwetsbare personen en zij met een grote kans op erkenning. ### 2.6 Gezinshereniging Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden kunnen bepaalde familieleden via gezinshereniging naar België laten komen. Dit omvat echtgenoten of geregistreerde partners, kinderen jonger dan 18 jaar, gehandicapte meerderjarige kinderen, en ouders in geval van niet-begeleide minderjarige vluchtelingen. Bewijzen van familiebanden kan een complex proces zijn. ### 2.7 Sociale rechten Vluchtelingen en subsidiair beschermden hebben in principe dezelfde sociale rechten als Belgen, waaronder recht op maatschappelijke integratie, inkomensgarantie en tegemoetkomingen bij handicap. Ze kunnen onder voorwaarden aanspraak maken op sociale huurwoningen. ### 2.8 Toegang tot de Belgische nationaliteit De toegang tot de Belgische nationaliteit kan plaatsvinden via automatische toekenning of verkrijging. Verkrijging kan gebeuren door een nationaliteitsverklaring of naturalisatie. Specifieke hypotheses en voorwaarden gelden voor beide procedures, waaronder verblijfsduur, integratie en afstamming. ### 2.9 Dubbele nationaliteit België erkent de mogelijkheid van dubbele nationaliteit, wat betekent dat een persoon zowel de Belgische als een andere nationaliteit kan bezitten. ### 2.10 Toegang tot de gezondheidszorg * **Verzoekers om internationale bescherming:** Hebben recht op betaling of terugbetaling van medische kosten, afhankelijk van de opvangstructuur. * **Vluchteling of subsidiair beschermde:** Moeten zich aansluiten bij de publieke ziekteverzekering. Het OCMW kan bij behoeftigheid tussenkomen voor niet-gedekte kosten. * **Personen zonder wettig verblijf:** Hebben meestal recht op dringende medische hulp. Bij ernstige ziekte kan onder voorwaarden een medische regularisatie worden verkregen. --- Dit onderwerp behandelt de procedures en rechten die gelden na de beslissing omtrent een verzoek om internationale bescherming. ### 2.1 Beëindiging van de opvang Na een positieve beslissing inzake internationale bescherming, die recht geeft op een verblijfsrecht van meer dan drie maanden, dienen de betrokkenen de collectieve opvang **binnen de twee maanden te verlaten**. Zij hebben, mits behoeftig, recht op financiële steun van het OCMW. De transitie van collectieve opvang naar een zelfstandig verblijf wordt geregeld door specifieke instructies van Fedasil. Bij deze overgang worden de betrokkenen ingeschreven in het vreemdelingenregister bij de gemeente. > **Tip:** Het is cruciaal om de termijn van twee maanden na de positieve beslissing in het oog te houden om de opvang tijdig te verlaten en aanspraak te maken op OCMW-steun, om zo een onwettig verblijf te vermijden. #### 2.1.1 Na een negatieve beslissing Indien een verzoek om internationale bescherming definitief wordt afgewezen, volgt doorgaans een **bevel om het grondgebied te verlaten (BGV)**. De termijn hiervoor bedraagt principieel 30 dagen, tenzij wettelijk vastgelegde uitzonderingen een kortere termijn bepalen. Na het verstrijken van deze termijn zonder verlenging, wordt het verblijf als onwettig beschouwd. Fedasil wijst de betrokkene doorgaans toe aan een Open Terugkeerplaats (OTP) als onderdeel van het terugkeertraject. Na het einde van het recht op opvang, dat start bij aankomst in de OTP, kan een verlenging van het opvangrecht worden aangevraagd indien de betrokkene zich in een specifieke situatie bevindt en aan bepaalde voorwaarden voldoet. Indien **vrijwillige terugkeer** als realistisch wordt beschouwd, wordt de betrokkene actief ondersteund bij de nodige stappen. Indien dit niet het geval is, verschuift de focus naar **gedwongen terugkeer**. Zodra de termijn van het BGV en eventuele verlengingen aflopen, stopt de opvang. Weigert de bewoner de opvang te verlaten, kan Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) de lokale politie inschakelen. De bewoner ontvangt een convocatie om zich bij de politie te melden. Indien de weigering aanhoudt, zal de politie de bewoner uit het centrum komen halen, na afspraken te hebben gemaakt met de directeur van het centrum om de rust zoveel mogelijk te bewaren. De verbindingsambtenaar van DVZ is verantwoordelijk voor het organiseren van gedwongen terugkeer. ### 2.2 Verblijfstitels en rechten na erkenning Na het verkrijgen van de status van erkende vluchteling of subsidiair beschermde, wat resulteert in een verblijfsrecht van meer dan drie maanden, worden de betrokkenen ingeschreven in het Rijksregister. Zij hebben in principe recht op **dezelfde sociale rechten als Belgische staatsburgers**. Dit omvat onder andere het recht op maatschappelijke integratie, inkomensgarantie voor ouderen en tegemoetkomingen bij een handicap. #### 2.2.1 Sociale huisvesting Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden kunnen, onder bepaalde voorwaarden, aanspraak maken op **sociale huisvesting**, verhuurd door een sociaal verhuurkantoor, of een huursubsidie. Asielzoekers in lopende procedures komen hiervoor niet in aanmerking; zij hebben recht op opvang gefinancierd door de federale overheid. Wel kunnen asielzoekers inwonen bij een partner met wie zij een duurzame relatie hebben en die over een sociale huurwoning beschikt. Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden die zich inschrijven bij een sociale verhuurder voor een sociale huurwoning, krijgen geen voorrang op basis van hun statuut. Zij moeten echter wel voldoen aan de algemene voorwaarden voor het verkrijgen van een sociale huurwoning. #### 2.2.2 Toegang tot de Belgische nationaliteit De toegang tot de Belgische nationaliteit wordt geregeld door het Wetboek van de Belgische Nationaliteit (WBN) en het uitvoerend koninklijk besluit. Een vreemdeling kan Belg worden door: * **Automatische toekenning**: Dit geldt voor minderjarigen onder specifieke voorwaarden, zoals geboorte in België uit een Belgische ouder (ius sanguinis), of geboorte in België uit niet-Belgische ouders die voldoen aan specifieke verblijfscriteria. Ook na adoptie kan automatische toekenning plaatsvinden. * **Verkrijging**: Dit is van toepassing op meerderjarigen en kan gebeuren via: * **Nationaliteitsverklaring**: Dit is de meest voorkomende weg en vereist onder meer een wettelijk verblijf sinds de geboorte in België, integratie (talenkennis, maatschappelijke integratie, economische participatie), huwelijk met een Belg of ouderschap van een Belgisch minderjarig kind, of het hebben van 10 jaar wettelijk verblijf in België. Er zijn specifieke voorwaarden verbonden aan elke hypothese, waaronder de vereiste van een ononderbroken wettelijk verblijf en een verblijfsrecht van onbeperkte duur op het moment van de aanvraag. * **Naturalisatie**: Dit is een uitzonderingsprocedure voor personen met buitengewone verdiensten voor België of voor erkende staatlozen. > **Tip:** De vereisten voor het verkrijgen van de Belgische nationaliteit, met name op het gebied van verblijfsrecht, integratie en documentatie, zijn strikt. Raadpleeg de meest recente wetgeving en richtlijnen voor gedetailleerde informatie. #### 2.2.3 Dubbele nationaliteit België staat de mogelijkheid tot **dubbele nationaliteit** toe. Dit kan voorkomen bij: * Belgen die van rechtswege een vreemde nationaliteit bezitten (bv. kinderen uit gemengde huwelijken). * Belgen die vrijwillig een andere nationaliteit aannemen, sinds de wetgeving hierover vanaf 9 juni 2007. * Vreemdelingen die vrijwillig de Belgische nationaliteit verkrijgen en hun oorspronkelijke nationaliteit behouden. ### 2.3 Toegang tot de gezondheidszorg De kosten voor de gezondheidszorg van vreemdelingen worden per categorie geregeld. #### 2.3.1 Verzoekers om internationale bescherming Verzoekers om internationale bescherming hebben recht op de betaling of terugbetaling van hun medische kosten. De regeling hangt af van de opvanglocatie: * **Collectieve opvangstructuren** (door Fedasil, Rode Kruis, NGO's): Fedasil betaalt de medische zorgen of verstrekt een betalingsverbintenis (requisitorium). * **Lokaal Opvanginitiatief (LOI)**: Het OCMW komt tussen voor medische kosten bij behoeftigheid, via een betalingsverbintenis en doorverwijzing naar zorgverstrekkers. * **"No-show" vermelding (code 207)**: In dit geval komt Fedasil tussen via de Cel Medische Kosten voor medische en psychologische begeleiding. Er is echter geen recht op financiële steun van het OCMW. Een voorafgaande betalingsverbintenis is vereist. Asielzoekers die **werken**, moeten zich aansluiten bij een ziekenfonds en genieten gezondheidszorg via deze instelling. Ook kunnen zij ingeschreven worden als persoon ten laste bij een ziekenfonds. #### 2.3.2 Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden moeten zich aansluiten bij de **publieke ziekteverzekering** in België. Vanaf de ontvangst van de erkennings- of toekenningsbeslissing van het CGVS of een gunstig arrest van de RvV, kunnen zij zich inschrijven bij een ziekenfonds. Indien zij behoeftig zijn, kan het OCMW tussenkomen voor kosten die niet onder de publieke ziekteverzekering vallen, als onderdeel van het recht op maatschappelijke dienstverlening. #### 2.3.3 Personen zonder wettig verblijf Personen zonder wettig verblijf hebben doorgaans recht op **dringende medische hulp**. Dit omvat preventieve, curatieve en nazorg, ambulante zorg en zorg in een verplegingsinstelling. Kosten voor voeding, kleding of huisvesting vallen hierbuiten. De behandelende arts bepaalt of de medische zorg noodzakelijk is ter bescherming van de lichamelijke en geestelijke integriteit. Bij ernstige ziekte kan onder bepaalde voorwaarden een verblijfsrecht via medische regularisatie verkregen worden. --- # Internationale bescherming en de asielprocedure Dit gedeelte behandelt de internationale bescherming en de asielprocedure in België, met een focus op de betrokken instanties, de verschillende procedures en de rechten en plichten van verzoekers. ## 3 Internationale bescherming en de asielprocedure ### 3.1 Inleiding tot internationale bescherming Internationale bescherming wordt aangevraagd door personen die op de vlucht zijn voor onveiligheid in hun herkomstland. Dit beleid heeft zowel supranationale (EU) als nationale (Belgische) regelgeving. De basisbehoeften van verzoekers worden gedekt door het "bed-bad-brood"-principe in opvangcentra, wat materiële hulp betreft zoals onderdak, maaltijden, sanitaire voorzieningen en kledij. Verzoekers dragen zelf bij aan het onderhoud van gemeenschappelijke ruimtes. Psychosociale problemen, heimwee, sociale declassificatie en procedurele onzekerheid zijn veelvoorkomende uitdagingen voor vluchtelingen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen reguliere migratie (arbeid, studies, gezinsvorming, etc.) en migratie door overmacht (asiel, slachtoffers van mensenhandel, humanitaire regularisatie, etc.). ### 3.2 Publieke instanties betrokken bij migratierecht Verschillende instanties spelen een cruciale rol in het migratierecht in België: #### 3.2.1 Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) * **Bevoegdheden:** * Afleveren van visa voor kort verblijf (toerisme, zaken, familiebezoek, medisch consult) in samenwerking met FOD Buitenlandse Zaken. * Behandelen van aanvragen voor lang verblijf (studenten, werknemers, gezinshereniging). * Registreren van alle asielaanvragen ingediend op het Belgische grondgebied of aan de grens. * Gebruiken van Eurodac (Europees systeem voor vingerafdrukkenanalyse) om te bepalen welke staat verantwoordelijk is voor de asielaanvraag volgens de Dublinovereenkomst. Dit voorkomt dubbele asielaanvragen in EU-lidstaten. * Beheer van gesloten centra en woonunits voor personen zonder wettig verblijf met minderjarige kinderen om hun verwijdering in humane omstandigheden voor te bereiden. * Opvolgen van gerechtelijke procedures en adviseren bij betwiste administratieve beslissingen. #### 3.2.2 Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) * Federale, onafhankelijke administratie die bescherming biedt aan personen die bij terugkeer naar hun land van herkomst risico lopen op vervolging of ernstige schade. * Stelt eerst vast of de asielzoeker in aanmerking komt voor de vluchtelingenstatus. * Indien niet, onderzoekt het CGVS of de asielzoeker in aanmerking komt voor de subsidiaire beschermingsstatus. * Onderzoekt elk verzoek om internationale bescherming op individuele, objectieve en onpartijdige wijze, in overeenstemming met Belgische, Europese en internationale normen. #### 3.2.3 Fedasil * Federaal agentschap voor de opvang van asielzoekers, operationeel sinds mei 2002. * Verantwoordelijk voor de opvang van verzoekers om internationale bescherming en andere doelgroepen, en garandeert de kwaliteit en conformiteit van opvangstructuren. * Coördineert de organisatie van vrijwillige terugkeer naar herkomstlanden. * Verzekert een gelijkwaardige dienstverlening en een geïntegreerd begeleidingstraject, met aandacht voor persoonlijke integriteit en toekomstperspectief. * Draagt bij aan een rechtvaardig migratiebeleid en naleeft internationale engagementen (conventies, verdragen, EU-richtlijnen). ### 3.3 Procedures voor internationale bescherming #### 3.3.1 Verzoek om internationale bescherming: Fase 1 - Indiening en Registratie * **Algemeen:** Een verzoek om internationale bescherming moet persoonlijk worden ingediend bij de bevoegde dienst. Het proces omvat het doen van het verzoek, de registratie ervan en de daadwerkelijke indiening. * **Termijnen voor indiening:** * Onmiddellijk of binnen 8 werkdagen na illegale binnenkomst in België. * Vóór het einde van een kort verblijf van minder dan drie maanden. * Binnen 8 werkdagen na het einde van een verblijf van meer dan drie maanden. * Onmiddellijk bij een poging tot illegale binnenkomst aan de grens. * **Gevolgen van laattijdige indiening:** Kan duiden op risico op onderduiken, of leiden tot een versnelde asielprocedure. * **Rechten en plichten vanaf het moment van het verzoek:** * Recht op materiële opvang (toewijzing door Fedasil Dispatching). * Recht op bescherming tegen refoulement. * Plicht tot medewerking. * **Locaties voor indiening:** * **Aan de grens:** Meestal de luchthaven van Zaventem. Verzoek wordt persoonlijk gedaan aan de grensautoriteiten, die contact opnemen met DVZ voor registratie binnen drie werkdagen. In afwachting kan detentie plaatsvinden in Repatriëringscentrum 127bis of gesloten centra. Men ontvangt een bijlage 25 of bij een volgend verzoek een bijlage 25 quinquies. * **Op het grondgebied:** Persoonlijk indienen. Alle gezinsleden moeten zich aanmelden. Men ontvangt een "bewijs van aanmelding". * **Registratie door DVZ:** Binnen drie werkdagen (kan oplopen tot tien werkdagen bij grote drukte). Dit omvat veiligheidscontrole, identificatie, inbewaringname van identiteitsdocumenten, en afname van biometrische gegevens (foto, vingerafdrukken). Vingerafdrukken worden vergeleken met het PRINTRAK/Eurodac-systeem. * **Medische screening:** Uitgevoerd door Fedasil, met focus op TBC (röntgenfoto longen vanaf 6 jaar). Vaccinaties kunnen gegeven worden. * **Daadwerkelijke indiening:** Zo snel mogelijk na het doen van het verzoek (maximaal dertig dagen). Gebeurt bij DVZ op afspraak. Men ontvangt een bijlage 26 of bij een volgend verzoek een bijlage 26 quinquies, wordt geregistreerd in het wachtregister, doet taalkeuze, vult vragenlijst over procedurele noden in, en het eerste gehoor wordt afgenomen indien tolken beschikbaar zijn. Keuze van woonplaats wordt bepaald. * **Attest van immatriculatie (oranje kaart):** Binnen 8 werkdagen na indiening (en toelating tot binnenkomst aan de grens), aan te vragen bij de gemeente van woonplaats. Geldig voor 4 maanden en wordt verlengd tijdens de asielprocedure. * **Toewijzing opvangplaats:** Na indiening bij DVZ, wordt de verzoeker door Fedasil Dispatching toegewezen aan een opvangplaats. Criteria: gezinssituatie, gezondheid, talenkennis, proceduretaal, kwetsbare groep. * **Individuele opvang:** Mogelijk na 6 maanden ononderbroken verblijf in collectieve opvang (gunst, geen recht). Voor begunstigden met hoge beschermingsgraad, verblijfstitel van meer dan 3 maanden, of kwetsbaarheid. #### 3.3.2 Verzoek om internationale bescherming: Fase 2 - Dublin-onderzoek * **Doel:** Bepalen welk land verantwoordelijk is voor de behandeling van het verzoek om internationale bescherming volgens de Dublinverordening. * **Proces:** Gebeurt onmiddellijk na registratie van het verzoek. * **Gevolgen:** * Indien een andere staat verantwoordelijk is, wordt de verzoeker overgedragen aan die staat en stopt België met de behandeling van het verzoek. * Indien België verantwoordelijk is, handelt België het verzoek verder af. * **Dublin-criteria (volgorde van toepassing):** 1. Lidstaat waar een gezinslid (niet-begeleide minderjarige) aanwezig is. 2. Lidstaat waar een gezinslid internationale bescherming geniet. 3. Lidstaat waar een gezinslid een verzoek om internationale bescherming indiende. 4. Lidstaat bevoegd voor het grootste aantal gezinsleden en/of minderjarige ongehuwde broers/zussen, of voor de oudste. 5. Lidstaat van afgifte van verblijfstitel of visum. 6. Lidstaat van illegale grensoverschrijding vanuit een derde land. 7. Lidstaat waar geen visumplicht geldt. 8. Lidstaat van het verzoek om internationale bescherming in de internationale transitzone van een luchthaven. * **Bij geen verantwoordelijke lidstaat:** De lidstaat waar het verzoek het eerst werd ingediend, is verantwoordelijk. #### 3.3.3 Verzoek om internationale bescherming: Fase 3 - CGVS en beslissing * **Verantwoordelijkheid van CGVS:** Indien België verantwoordelijk is, ontvangt het CGVS het asieldossier van DVZ en nodigt de asielzoeker uit voor een gehoor. * **Voorwaarden voor ontvankelijkheid:** Het CGVS kan een verzoek niet-ontvankelijk verklaren op basis van: * Een eerste land van asiel. * Een veilig derde land. * Eerder verkregen internationale bescherming in een andere EU-lidstaat. * Ouderschap van een EU-lidstaat of een staat die partij is bij een toetredingsverdrag tot de EU. * Een volgend verzoek zonder nieuwe elementen. * Een begeleide minderjarige vreemdeling wiens eerdere verzoek definitief werd beslist en die geen eigen feiten aanhaalt die een apart verzoek rechtvaardigen. * **CGVS kent een status toe:** * **Erkend als vluchteling:** De beslissing wordt aangetekend verstuurd, maar de motivatie wordt niet meegedeeld. * **Subsidiaire beschermingsstatus toegekend:** Beslissing tot weigering van vluchtelingenstatus en toekenning van subsidiaire bescherming wordt aangetekend verstuurd. De motivatie voor de weigering van vluchtelingenstatus en de toekenning van subsidiaire bescherming wordt gegeven. * **Beroep bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV):** Mogelijk tegen de beslissing van het CGVS om enkel subsidiaire bescherming toe te kennen, om het statuut van erkende vluchteling te verkrijgen. Dit brengt risico's met zich mee, zoals het verliezen van het statuut van subsidiaire bescherming. * **CGVS kent geen status toe:** Beslissing tot weigering van vluchtelingenstatus en subsidiaire beschermingsstatus wordt aangetekend verstuurd met motivatie. * **Schorsend beroep ten gronde bij de RVV:** Binnen dertig dagen. Gedurende de behandelingstijd kan de verzoeker niet worden teruggestuurd of verwijderd, behoudt materiële opvang en het attest van immatriculatie. * **Cassatieberoep bij de Raad van State:** Mogelijk na een negatief arrest van de RVV, om de wettigheid van het arrest te controleren. * **Na een positieve beslissing:** Verzoeker verkrijgt een verblijfsrecht van meer dan drie maanden. Moet de opvang binnen twee maanden verlaten en heeft recht op financiële steun van het OCMW indien behoeftig. Inschrijving in vreemdelingenregister bij de gemeente. * **Na een negatieve beslissing:** Verzoeker kan een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV) krijgen. Na het verstrijken van de termijn is er sprake van onwettig verblijf, tenzij verlenging om humanitaire redenen. * **Terugkeertraject:** Toewijzing aan een open terugkeerplaats (OTP). Mogelijkheid tot verlenging van opvangrecht (art. 7 Opvangwet) bij specifieke situaties en ontvankelijkheidsvoorwaarden. * **Vrijwillige terugkeer:** Actieve ondersteuning bij het nemen van stappen. * **Gedwongen terugkeer:** Indien vrijwillige terugkeer niet realistisch is. De opvang wordt stopgezet na het aflopen van de termijn van het bevel en verlengingen. DVZ kan de lokale politie inschakelen voor gedwongen verwijdering. #### 3.3.4 Verzoek fase 3: Versnelde procedures * **Toepassing:** Het CGVS kan een verzoek om internationale bescherming versneld behandelen. Het onderzoek en de beoordeling gebeuren ten gronde, maar binnen een verkort tijdsbestek. * **Gehoor:** Het CGVS roept de verzoeker in principe steeds op voor een persoonlijk onderhoud, met minstens 2 dagen tussen oproeping en gehoor. * **Beslissingen:** Het CGVS neemt dezelfde beslissingen als in de standaardprocedure (toekenning, weigering, uitsluiting van beschermingsstatus). * **Redenen voor versnelde procedure:** Komt uit een zogenaamd veilig land van herkomst (bv. Albanië) of dient een volgend verzoek in. ### 3.4 Vluchtelingen- en subsidiaire beschermingsstatus #### 3.4.1 Vluchteling (Conventie van Genève) * **Definitie:** Elke persoon die zich buiten zijn land van herkomst bevindt en de bescherming van dat land niet kan of wil inroepen wegens vrees voor vervolging omwille van ras, religie, nationaliteit, behoren tot een bepaalde sociale groep, of politieke overtuiging. * **Voorwaarde:** De vrees voor vervolging moet reëel zijn. Ook angst voor wat zou kunnen overkomen in geval van terugkeer volstaat. * **'Vluchteling ter plaatse':** Een persoon die zijn land verliet zonder vrees, maar tijdens zijn verblijf in België toch vrees voor vervolging kan inroepen door veranderde omstandigheden in het herkomstland of door activiteiten in België. * **'Politiek vluchteling':** Een verwarrend en incorrect begrip; men kan ook vluchteling zijn om andere redenen dan politiek. #### 3.4.2 Subsidiaire bescherming * **Voorwaarden:** Er moeten "zwaarwegende gronden zijn om aan te nemen dat, wanneer hij naar zijn land van herkomst terugkeert, een reëel risico zou lopen op ernstige schade, en hij zich niet onder de bescherming van dat land kan of wil stellen". * **Individueel onderzoek:** Men moet aantonen dat men persoonlijk een risico loopt op ernstige schade, gekoppeld aan de algemene toestand van het land. * **Soorten ernstige schade:** * **Doodstraf of executie:** Overheid moet op de hoogte zijn en er moet een begin van strafprocedure zijn. * **Foltering of onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing:** In strijd met artikel 3 EVRM. * **Ernstige schade door gewapend conflict:** Risico op ernstige bedreiging van leven of persoon, willekeurig geweld in een georganiseerd, aanhoudend en intensief internationaal of binnenlands conflict. Alleen burgers komen in aanmerking. ### 3.5 Opvang * **Opvangnetwerk:** Bestaat uit collectieve (opvangcentra beheerd door Fedasil, Rode Kruis, partners) en individuele opvangstructuren (woningen van OCMW's/LOI's of ngo's). * **Kenmerken van opvangstructuren:** 'Open' karakter (vrije in- en uitloop), onderdak, maaltijden, kledij, sociale, medische en psychologische begeleiding, dagelijkse uitkering (zakgeld), toegang tot juridische bijstand, tolken en opleidingen. * **Collectieve centra:** De norm in het opvangmodel. * **Individuele woningen:** Voorbehouden voor kwetsbare personen (zwangere vrouwen, alleenstaande moeders, personen met een handicap) en verzoekers met een grote kans op erkenning als vluchteling. * **Materiële hulp:** Omvat huisvesting, informatiebrochure, sociale tolken- en vertaaldiensten, medische en psychologische begeleiding, maatschappelijke begeleiding, juridische hulp, zakgeld en gemeenschapsdiensten. * **Code 207 'no show':** Indien verzoeker ervoor kiest niet in de opvangstructuur te verblijven. Recht op medische en psychologische begeleiding (via Cel Medische Kosten van Fedasil), maar geen recht op financiële steun van OCMW. ### 3.6 Specifieke procedures en rechten #### 3.6.1 Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV) * **Definitie:** Minderjarigen (<18 jaar) die niet begeleid worden door een persoon met ouderlijk gezag of voogdij, en geen onderdaan zijn van een EER-land (EU, Noorwegen, IJsland, Liechtenstein). * **Rechten:** Extra bescherming, recht op een toegewezen voogd, mogelijkheid tot het opstarten van een bijzondere verblijfsprocedure. * **Procedure:** * **Dienst Voogdij:** Verantwoordelijk voor voogdij, opvang, identificatie (eventueel medisch onderzoek), aanstelling voogd, coördinatie met overheden, en het zoeken naar een duurzame oplossing. De voogd vertegenwoordigt de minderjarige, begeleidt bij procedures, vraagt advocaat bijstand, zorgt voor onderwijs, medische/psychologische zorg, huisvesting, respecteert overtuigingen, beheert goederen en zoekt familieleden. * **Bijzondere verblijfsprocedure:** Naast klassieke asielprocedure, gericht op duurzame oplossing. * **Opvangtraject (3 fasen):** 1. **Observatie:** In Observatie- en Oriëntatiecentrum (OOC) om minderjarigheid en onbegeleidheid na te gaan, en een eerste profielschets op te stellen voor oriëntatie. 2. **Stabilisatie:** In collectieve opvangstructuren (federaal opvangcentrum, Rode Kruis), met eigen begeleiders, schoolloopbaanbegeleiding, en voorbereiding op autonomie. Voor jongeren <15 jaar of met duidelijke kwetsbaarheid, opvang in voorzieningen van gemeenschappen in samenwerking met Fedasil. 3. **Begeleide autonomie:** In Lokaal Opvanginitiatief (LOI) van OCMW voor jongeren met aanvaard verzoek om internationale bescherming, ouder dan 16 en voldoende zelfstandig. Meer vrijheid met behoud van begeleiding ter voorbereiding op zelfstandig leven. * **'My Future' project:** Specifiek voor NBMV zonder verblijfsperspectief in België, gericht op toekomstkeuzes, weerbaarheidstraining en beroepsgerichte opleidingen. * **Einde opvangtraject:** NBMV mogen tot 18 jaar niet uitgewezen worden. Na 18 jaar: overgang naar opvang voor volwassenen, of verlaten van het opvangnetwerk indien geen verblijfsvergunning. #### 3.6.2 Humanitair visum * **Kenmerk:** Een gunst, geen recht, verleend door DVZ op basis van humanitaire overwegingen. Elke aanvraag wordt individueel beoordeeld. * **Mogelijkheden:** * **Meerderjarig kind dat alleen achterblijft:** Voor kinderen van vreemdelingen met verblijfsrecht in België, indien ten laste van de ouder, deel uitmakend van het gezin, en alleen achtergebleven in herkomstland. Vereist documenten, betaling van kosten (363 euro). Bewijs van ten laste zijn via bankuittreksels of inkomen van ouder. Positieve beslissing leidt tot visum D voor lang verblijf. * **Op basis van voogdij:** Voor verlaten verklaarde kinderen of weeskinderen. Vereist documenten en betaling van administratieve kosten. De voogd moet het kind binnen 8 dagen na aankomst aanmelden bij de gemeente voor inschrijving en verblijfsvergunning. * **Bijzondere banden met een Belg of legaal verblijvende vreemdeling:** Betrokkene kan de eerbiediging van het recht op familie- en gezinsleven (artikel 8 EVRM) inroepen. #### 3.6.3 Mensenhandel en -smokkel * **Definities:** * **Mensenhandel:** Uitbuiting van mensen voor geldelijk gewin (seksueel, economisch). Gedefinieerd in art. 433quinquies Strafwetboek als werving, vervoer, overbrenging, huisvesting, opvang van een persoon met het oog op uitbuiting. Sectoren: prostitutie, bedelarij, werkomstandigheden in strijd met menselijke waardigheid, wegnemen van organen, verplichten tot misdaad/wanbedrijf. * **Mensensmokkel:** Geld verdienen door illegaal over de grens te helpen. Gedefinieerd in art. 77bis Vreemdelingenwet. * **Slachtofferstatuut:** Slachtoffers van mensenhandel die samenwerken met gerechtelijke instanties kunnen een specifiek verblijfsstatuut krijgen. * **Voorwaarden voor slachtofferstatuut:** 1. Breken met het netwerk van uitbuiting. 2. Begeleiding door een erkend en gespecialiseerd opvangcentrum. 3. Klacht indienen of verklaringen afleggen tegen de daders. 1. **Detectie en identificatie:** Eerstelijnsdiensten identificeren slachtoffer en verwijzen door naar gespecialiseerd centrum. 45 dagen bedenktijd (bevel om grondgebied te verlaten). Keuze: klacht indienen of terugkeren. NBMV krijgen onmiddellijk verblijfsdocument van 3 maanden. 2. **Voorlopig verblijf:** Indien verklaring/klacht afgelegd, attest van immatriculatie (AI) voor 3 maanden. Werken met arbeidskaart C is toegestaan. 3. **Verlengd verblijf:** Verblijfstitel van 6 maanden (bewijs van inschrijving Vreemdelingenregister) indien parket/arbeidsauditoraat de persoon als slachtoffer beschouwt, gerechtelijk dossier loopt, samenwerking met gerecht en banden met uitbuiters verbroken zijn, en men geen gevaar vormt voor openbare orde/nationale veiligheid. Verlengbaar met 6 maanden zolang gerechtelijke procedure loopt. 4. **Verblijf van onbepaalde duur:** Na veroordeling op basis van de wet op mensenhandel, of indien klacht/verklaringen betekenisvol waren voor de procedure en het parket het element mensenhandel heeft weerhouden. * **Intrekking/niet-verlenging verblijfstitels:** * Opnieuw contact met uitbuiters. * Gevaar voor openbare orde of nationale veiligheid. * Niet meer meewerken. * Procedure beëindigd door gerechtelijke autoriteiten. * Frauduleuze of ongegronde klacht. #### 3.6.4 Gezinshereniging * **Met een Belg:** * **Toegelaten familieleden:** Echtgenoot/gelijkgesteld partner (21+), wettelijke partner (21+, bewijs van stabiele relatie), kind/kleinkind (21+, ten laste), ouder van minderjarige Belg. * **Voorwaarden (o.a.):** Administratieve kost, feitelijke gezinscel (affectieve/financiële banden), toereikende, stabiele en regelmatige bestaansmiddelen (110% GGMMI + 10% per persoon ten laste), voldoende huisvesting, ziekteverzekering. * **Met een derdelander (onbeperkt/beperkt verblijfsrecht):** * **Toegelaten familieleden:** Echtgenoot/gelijkgesteld partner (21+), wettelijke partner, minderjarig kind, meerderjarig kind met handicap, ouder van minderjarig kind met onbeperkt verblijfsrecht. * **Voorwaarden (o.a.):** Administratieve kost, toereikende, stabiele en regelmatige bestaansmiddelen, voldoende huisvesting, ziekteverzekering, geen gevaar voor volksgezondheid. Afwijkende voorwaarden voor gezinshereniging met een derdelands kind. #### 3.6.5 Toegang tot de Belgische nationaliteit * **Wettelijke basis:** Wetboek van de Belgische nationaliteit (WBN) en KB 14/01/2013. * **Manieren van verkrijging:** * **Automatische toekenning (minderjarigen):** * **Ius sanguinis (geboorterecht):** Kind geboren in België uit Belgische ouder; kind geboren in buitenland uit Belgische ouder (verschillende scenario's afhankelijk van waar de ouder geboren is); kind geboren in buitenland uit Belgische ouder zonder andere nationaliteit; kind met hoofdverblijf in België waarvan ouder Belg wordt; na adoptie. * **Ius soli (territoriaal geboorterecht):** Kind geboren in België dat anders staatloos zou zijn; kind geboren in België uit niet-Belgische ouder geboren in België met 5 jaar hoofdverblijf in de laatste 10 jaar; kind geboren in België uit niet-Belgische ouders met 10 jaar hoofdverblijf in België en min. 1 ouder met onbeperkt verblijfsrecht (verklaring vereist voor kind 12 jaar). * **Verkrijging (meerderjarigen):** * **Nationaliteitsverklaring:** * In België geboren en wettelijk verblijf sinds geboorte (geen bewijs van integratie, talenkennis, economische participatie vereist). * Gëintegreerd: min. 5 jaar ononderbroken wettelijk verblijf en hoofdverblijfplaats in België, onbeperkt verblijfsrecht, bewijs van talenkennis, maatschappelijke integratie en economische participatie. * Gehuwd met een Belg of ouder van een Belgisch minderjarig kind: min. 5 jaar ononderbroken wettelijk verblijf en hoofdverblijfplaats, onbeperkt verblijfsrecht, bewijs van talenkennis, bewijs van huwelijk en samenleving van 3 jaar voorafgaand aan verklaring, bewijs van maatschappelijke integratie. * Geen mogelijkheid tot economische activiteit door handicap, invaliditeit of pensioenleeftijd: min. 5 jaar ononderbroken wettelijk verblijf en hoofdverblijfplaats, onbeperkt verblijfsrecht, bewijs van handicap/invaliditeit. * 10 jaar wettelijk verblijf in België: min. 10 jaar ononderbroken wettelijk verblijf en hoofdverblijfplaats, onbeperkt verblijfsrecht, bewijs van talenkennis en deelname aan leven van onthaalgemeenschap. * **Naturalisatie:** Via buitengewone verdiensten aan België of als erkende staatloze. Vereist min. 18 jaar, wettelijk verblijf met onbeperkt verblijfsrecht op moment van aanvraag, en redenen waarom verkrijging via verklaring onmogelijk is. #### 3.6.6 Toegang tot de gezondheidszorg * **Verzoekers om internationale bescherming:** Recht op betaling/terugbetaling van medische kosten. Afhankelijk van opvang. * **Collectieve opvangstructuur (Fedasil, FOI, NGO's):** Fedasil betaalt medische zorgen of geeft betalingsverbintenis (requisitorium). * **Lokaal opvanginitiatief (LOI):** OCMW komt tussen bij behoeftigheid, geeft betalingsverbintenis. * **'No-shows':** Recht op medische en psychologische begeleiding via Cel Medische Kosten Fedasil. * **Vluchteling of subsidiair beschermde:** Aansluiting bij publieke ziekteverzekering. OCMW kan tussenkomen voor kosten die niet gedekt zijn bij behoeftigheid. * **Personen zonder wettig verblijf:** Meestal recht op 'dringende medische hulp' (preventieve, curatieve, nazorg, ambulante zorg, verplegingsinstelling). Niet gedekt: voeding, kledij, huisvesting. Behandelende arts bepaalt noodzakelijkheid van zorg voor bescherming van lichamelijke en geestelijke integriteit. Mogelijkheid tot medische regularisatie bij ernstige ziekte. --- Hier volgt een gedetailleerde studiehandleiding over internationale bescherming en de asielprocedure, gebaseerd op de verstrekte informatie. ## 3. Internationale bescherming en de asielprocedure Deze sectie behandelt de procedures en instanties die betrokken zijn bij verzoeken om internationale bescherming, met een focus op de asielprocedure in België. ### 3.1 Het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) Het CGVS is een onafhankelijke federale administratie die bescherming biedt aan personen die bij terugkeer naar hun land van herkomst risico lopen op vervolging of ernstige schade. #### 3.1.1 Rol en bevoegdheden van het CGVS * Het CGVS onderzoekt eerst of een asielzoeker in aanmerking komt voor de **vluchtelingenstatus**. * Indien dit niet het geval is, beoordeelt het CGVS of de asielzoeker in aanmerking komt voor de **subsidiaire beschermingsstatus**. * Alle verzoeken om internationale bescherming worden getoetst aan Belgische, Europese en internationale normen, op een individuele, objectieve en onpartijdige manier. #### 3.1.2 Vluchtelingenstatus Om erkend te worden als vluchteling, moet men voldoen aan de definitie uit de Conventie van Genève. Dit houdt in dat men zich buiten het land van herkomst bevindt en gegronde vrees heeft voor vervolging om redenen van ras, religie, nationaliteit, behoren tot een bepaalde sociale groep of politieke overtuiging. Ook een vrees voor vervolging na een verandering in de situatie in het herkomstland, of na activiteiten in België die bij terugkeer tot vervolging kunnen leiden ('vluchteling ter plaatse'), kan leiden tot erkenning. #### 3.1.3 Subsidiaire beschermingsstatus Subsidiaire bescherming wordt toegekend indien er zwaarwegende gronden zijn om aan te nemen dat de betrokkene bij terugkeer naar het land van herkomst een reëel risico loopt op ernstige schade, en zich niet onder de bescherming van dat land kan of wil stellen. De ernstige schade kan bestaan uit: * Doodstraf of executie. * Foltering of onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing. * Ernstige schade door een gewapend conflict (bv. levensgevaar door willekeurig geweld in een georganiseerd, intensief en aanhoudend conflict). Elke aanvraag wordt individueel onderzocht, waarbij de link tussen de algemene situatie in het land en de persoonlijke situatie van de aanvrager aangetoond moet worden. ### 3.2 De Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) De DVZ is een centrale instantie in het migratierechtelijk beleid van België en heeft diverse bevoegdheden, waaronder de registratie van asielaanvragen en het toepassen van de Dublinovereenkomst. #### 3.2.1 Registratie en Dublinovereenkomst * De DVZ registreert alle asielaanvragen die op het Belgische grondgebied of aan de grens worden ingediend. * Door gebruik te maken van Eurodac, een Europees systeem voor vingerafdrukkenanalyse, stelt de DVZ vast welke lidstaat verantwoordelijk is voor de behandeling van de asielaanvraag conform de **Dublinovereenkomst**. Dit systeem voorkomt dat een asielzoeker in meerdere lidstaten asiel aanvraagt. #### 3.2.2 Dublin-onderzoek (Verzoek fase 2) De DVZ onderzoekt welk land verantwoordelijk is voor de behandeling van het verzoek om internationale bescherming, gebaseerd op de criteria van de **Dublinverordening**. Deze criteria omvatten onder andere de aanwezigheid van gezinsleden, de lidstaat waar reeds internationale bescherming werd genoten of een aanvraag werd ingediend, of de lidstaat van illegale grensoverschrijding. Als een andere staat verantwoordelijk is, wordt de overdracht van de verzoeker naar die staat geregeld. Indien België verantwoordelijk is, wordt de asielprocedure verder afgehandeld. #### 3.2.3 Procedures en beslissingen * **Aanvraag aan de grens:** Verzoeken kunnen worden ingediend aan de grens (voornamelijk de luchthaven van Zaventem). In afwachting van behandeling kan detentie plaatsvinden in centra zoals 127bis te Steenokkerzeel. De verzoeker ontvangt een bijlage 25 of 25quinquies. * **Aanvraag op het grondgebied:** Verzoeken kunnen ook op het grondgebied worden ingediend, waarbij alle gezinsleden zich moeten aanmelden. De verzoeker ontvangt een "bewijs van aanmelding". * **Registratie:** DVZ registreert het verzoek binnen drie werkdagen (of langer bij grote drukte). Tijdens deze fase gebeuren veiligheidscontroles, identificatie, inname van identiteitsdocumenten en afname van biometrische gegevens (foto's en vingerafdrukken). Een medische screening, inclusief een longfoto vanaf 6 jaar, wordt uitgevoerd door Fedasil. * **Daadwerkelijke indiening:** De daadwerkelijke indiening van het verzoek moet zo snel mogelijk na het doen van het verzoek gebeuren (uiterlijk dertig dagen). Op die dag wordt de verzoeker geregistreerd in het wachtregister, wordt een taalkeuze gemaakt, wordt een vragenlijst over procedurele noden ingevuld, vindt het eerste gehoor plaats (indien tolken beschikbaar zijn) en wordt een woonplaats gekozen. Binnen acht werkdagen na indiening moet men zich aanmelden bij de gemeente, die een attest van immatriculatie (oranje kaart) afgeeft, geldig voor vier maanden en verlengbaar gedurende de procedure. * **Toewijzing opvangplaats:** Na indiening bij DVZ, verwijst de Dispatching van Fedasil de verzoeker naar een opvangplaats. Criteria voor toewijzing zijn onder meer gezinssituatie, gezondheidstoestand, kennis van landstalen en kwetsbaarheid. Verzoekers die langer dan zes maanden ononderbroken in een collectieve opvangplaats verblijven, kunnen een aanvraag indienen voor overplaatsing naar een individuele opvangplaats, wat een gunst is en geen recht. * **Beslissing CGVS (Verzoek fase 3):** Indien België verantwoordelijk is, ontvangt het CGVS het dossier. Na een persoonlijk gehoor neemt het CGVS een beslissing. * **Niet-ontvankelijk:** Een verzoek kan niet-ontvankelijk worden verklaard bij een eerste land van asiel, veilig derde land, reeds verkregen bescherming in een andere lidstaat, of indien de verzoeker onderdaan is van een EU-lidstaat of een verzoek indient zonder nieuwe elementen. * **Status toegekend:** Het CGVS kent de vluchtelingenstatus of subsidiaire beschermingsstatus toe. De beslissing wordt aangetekend verstuurd. Bij enkel toekenning van subsidiaire bescherming, kan beroep worden ingesteld bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV) voor erkenning als vluchteling. * **Geen status toegekend:** Indien noch vluchtelingenstatus, noch subsidiaire bescherming wordt toegekend, ontvangt de verzoeker een gemotiveerde weigering. Tegen deze beslissing kan schorsend beroep worden ingesteld bij de RVV binnen dertig dagen. Nadien kan nog cassatieberoep worden ingesteld bij de Raad van State. * **Na positieve beslissing:** Bij erkenning als vluchteling of subsidiair beschermde, moet de verzoeker in principe de opvang binnen twee maanden verlaten. Men heeft recht op financiële steun van het OCMW indien behoeftig. De betrokkene wordt ingeschreven in het vreemdelingenregister. * **Na negatieve beslissing:** Bij een definitieve afwijzing kan een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV) volgen, met een termijn van dertig dagen (of korter in bepaalde gevallen). Fedasil wijst doorgaans toe aan een open terugkeerplaats (OTP). Vrijwillige terugkeer wordt actief ondersteund. Indien dit niet realistisch is, verschuift de focus naar gedwongen terugkeer. Bij het einde van het recht op opvang wordt de opvang stopgezet en kan de politie worden ingeschakeld indien de bewoner weigert de opvang te verlaten. #### 3.2.4 Versnelde procedures Het CGVS kan een verzoek volgens een versnelde procedure behandelen, waarbij het onderzoek en de beoordeling binnen een verkort tijdsbestek gebeuren. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren bij verzoekers uit een veilig land van herkomst of bij volgende asielaanvragen zonder nieuwe elementen. ### 3.3 Fedasil Fedasil (het Federaal Agentschap voor de Opvang van Asielzoekers) is verantwoordelijk voor de opvang van verzoekers om internationale bescherming en andere doelgroepen, en garandeert de kwaliteit en conformiteit van de opvangstructuren. #### 3.3.1 Rol en taken * Fedasil coördineert de organisatie van vrijwillige terugkeer naar herkomstlanden. * Het zorgt voor een gelijkwaardige dienstverlening en een geïntegreerd begeleidingstraject, met aandacht voor de bescherming van persoonlijke integriteit en het bieden van een realistisch toekomstbeeld. * Fedasil draagt bij aan de beeldvorming, maatschappelijke aanvaarding en de uitvoering van een rechtvaardig migratiebeleid en naleeft internationale engagementen. #### 3.3.2 Opvangmodel Het opvangnetwerk in België bestaat uit collectieve en individuele opvangstructuren. * **Collectieve structuren** (opvangcentra) worden beheerd door Fedasil, het Belgische Rode Kruis of andere partners. * **Individuele structuren** (lokale opvanginitiatieven - LOI's) zijn woningen beheerd door OCMW's of NGO's. Alle opvangstructuren zijn 'open', wat betekent dat bewoners vrij in en uit kunnen. Zij ontvangen onderdak, eten, kledij, sociale, medische en psychologische begeleiding, zakgeld en toegang tot juridische bijstand, tolken en opleidingen. > **Tip:** Het opvangmodel met collectieve centra als norm is bedoeld om een basisniveau van opvang te garanderen. Individuele opvang is voorbehouden voor kwetsbare personen en verzoekers met een grote kans op erkenning. #### 3.3.3 Materiële hulp Verzoekers hebben recht op "materiële hulp", wat onder andere inhoudt: huisvesting, informatiebrochures, sociale tolk- en vertaaldiensten, medische en psychologische begeleiding, maatschappelijke begeleiding, juridische hulp en zakgeld. * **"No show" code 207:** Asielzoekers die ervoor kiezen om niet in de opvangstructuur te verblijven, krijgen de vermelding 'no show' code 207 in het wachtregister. Zij hebben recht op medische en psychologische begeleiding via de Cel Medische Kosten van Fedasil, maar geen recht op financiële steun van het OCMW. ### 3.4 Opvangtraject voor niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV) Voor niet-begeleide minderjarige vreemdelingen bestaat een speciaal opvangtraject in drie fasen: 1. **Observatie:** In een Observatie- en Oriëntatiecentrum (OOC) wordt nagegaan of de jongere inderdaad minderjarig en onbegeleid is. Er wordt een eerste profielschets gemaakt om kwetsbaarheden te detecteren en de jongere te oriënteren naar de meest aangepaste opvangstructuur. 2. **Stabilisatie:** Na twee tot vier weken in het OOC wordt de jongere doorverwezen naar een collectieve opvangstructuur. Ze verblijven in een leefgroep met begeleiding op schoolvlak en voorbereiding op autonomie. Jongeren jonger dan 15 jaar of met specifieke kwetsbaarheden worden opgevangen in voorzieningen van de gemeenschappen, medegefinancierd door Fedasil. 3. **Begeleide autonomie:** Jongeren wier verzoek om internationale bescherming is aanvaard, ouder zijn dan 16 en voldoende zelfstandig zijn, kunnen doorstromen naar een lokaal opvanginitiatief (LOI). Hier genieten ze meer vrijheid en autonomie, met behoud van begeleiding ter voorbereiding op een zelfstandig leven. > **Tip:** Het belang van het kind staat centraal in dit opvangtraject. Er wordt vertrokken vanuit de jongere zelf en zijn specifieke noden. #### 3.4.1 Specifieke projecten en doelgroepen * **My Future:** Een project in Bovigny en Arendonk voor NBMV zonder verblijfsperspectief in België, gericht op het voorbereiden op het einde van hun verblijf via toekomstkeuzes, weerbaarheidstraining en beroepsgerichte opleidingen. * **Specifieke begeleidingstrajecten:** * Begeleiding van minderjarige alleenstaande moeders (Rixensart). * Opvang van niet-begeleide jongeren die geen verzoek om internationale bescherming indienen (Sugny). * Begeleiding bij gedragsproblematieken (Time-out). #### 3.4.2 Einde van het opvangtraject Tot de leeftijd van 18 jaar mag een NBMV niet worden uitgewezen. Bij erkenning als vluchteling of toekenning van een ander verblijfsstatuut voor de 18e verjaardag, hebben zij recht op financiële steun van het OCMW. Bij het bereiken van 18 jaar en zonder verblijfsvergunning, moeten zij het opvangnetwerk verlaten. ### 3.5 Humanitair visum Een humanitair visum kan, op discretionaire basis, worden toegekend door de DVZ op basis van humanitaire overwegingen, zelfs indien er geen recht op verblijf is. Dit is een gunst en geen recht. #### 3.5.1 Mogelijkheden voor toekenning * **Meerderjarig kind dat alleen achterblijft:** Voor meerderjarige kinderen die ten laste zijn van een in België verblijvende ouder en alleen achterblijven in het herkomstland, kan een visum D voor lang verblijf worden afgegeven. Er zijn kosten verbonden aan de aanvraag. * **Op basis van voogdij:** Verlaten verklaarde kinderen of weeskinderen komen in aanmerking voor een humanitair visum, ook al is er geen juridische afstammingsband. Na toekenning moet de voogd het kind binnen acht dagen aanmelden bij de gemeente. * **Wegens bijzondere banden met een Belg of legaal verblijvende vreemdeling:** In uitzonderlijke gevallen, wanneer de eerbiediging van het recht op familie- en gezinsleven (artikel 8 EVRM) kan worden ingeroepen, kan een visum worden toegekend. Dit is mede tot stand gekomen door rechtspraak van het Europees Hof van de Rechten van de Mens. ### 3.6 Mensenhandel en -smokkel * **Mensenhandel:** De uitbuiting van mensen (seksueel, economisch) voor geld. Dit is een vorm van moderne slavernij en strafbaar gesteld in artikel 433quinquies van het Strafwetboek. Sectoren van uitbuiting zijn onder andere prostitutie, bedelarij, werkomstandigheden die indruisen tegen menselijke waardigheid, orgaanname en verplichten tot misdrijven. * **Mensensmokkel:** Het illegaal over de grens helpen van mensen met het oog op het verkrijgen van een vermogensvoordeel, strafbaar gesteld in artikel 77bis van de Vreemdelingenwet. #### 3.6.1 Slachtofferstatuut Slachtoffers van mensenhandel die samenwerken met gerechtelijke instanties kunnen sinds de jaren 1990 een speciaal verblijfsstatuut verkrijgen. De procedure omvat detectie en identificatie, een bedenktijd van 45 dagen, en vervolgens de keuze om klacht in te dienen of terug te keren. Bij klachtindiening volgt een tijdelijk verblijfsdocument (attest van immatriculatie), een arbeidskaart C, en mogelijke verlenging van het verblijf afhankelijk van de medewerking en de voortgang van het gerechtelijk dossier. Indien de klacht leidt tot een veroordeling, kan een verblijfstitel van onbepaalde duur worden verkregen. > **Tip:** Het slachtofferstatuut balanceert tussen bescherming van het slachtoffer en de noodzaak om netwerken efficiënt te bestrijden. ### 3.7 Toegang tot de Belgische nationaliteit Vreemdelingen kunnen de Belgische nationaliteit verkrijgen via automatische toekenning (voor minderjarigen) of via verkrijging (voor meerderjarigen) door een nationaliteitsverklaring of naturalisatie. #### 3.7.1 Automatische toekenning Dit kan gebeuren op basis van het **ius sanguinis** (afstamming) of **ius soli** (geboorteplaats), met specifieke hypotheses zoals: * Geboorte in België uit een Belgische ouder. * Geboorte in het buitenland uit een Belgische ouder die zelf in België geboren is. * Geboorte in België uit niet-Belgische ouders die een verblijfsrecht van onbeperkte duur hebben en aan bepaalde voorwaarden voldoen. * Adoptie. * Kinderen die anders staatloos zouden zijn of geboren zijn in België uit ouders met een langdurig verblijf. #### 3.7.2 Verkrijging door nationaliteitsverklaring Dit geldt voor meerderjarigen en kent vijf hypothesen: * In België geboren en wettelijk verblijf sinds de geboorte (geen bewijs van integratie vereist). * Geïntegreerd na minstens 5 jaar ononderbroken wettelijk verblijf en hoofdverblijfplaats in België, met bewijs van talenkennis, maatschappelijke integratie en economische participatie. * Gehuwd met een Belg of ouder van een Belgisch minderjarig kind, met minstens 5 jaar verblijf en specifieke voorwaarden omtrent huwelijk en samenleving. * Geen mogelijkheid tot economische activiteit omwille van handicap, invaliditeit of pensioenleeftijd na minstens 5 jaar verblijf. * Minimaal 10 jaar wettelijk verblijf en hoofdverblijfplaats in België, met bewijs van talenkennis en deelname aan het leven van de onthaalgemeenschap. #### 3.7.3 Naturalisatie Dit kan via buitengewone verdiensten aan België of als erkende staatloze, mits aan diverse voorwaarden is voldaan, waaronder een wettelijk verblijf en een verblijfsrecht van onbeperkte duur. #### 3.7.4 Dubbele nationaliteit België staat dubbele nationaliteit toe onder bepaalde voorwaarden, zoals bij kinderen uit gemengde huwelijken, of wanneer men vrijwillig een andere nationaliteit verkrijgt of behoudt na de invoering van de mogelijkheid tot dubbele nationaliteit in 2007. ### 3.8 Toegang tot de gezondheidszorg De kosten voor gezondheidszorg van vreemdelingen worden deels gedekt door verschillende instanties, afhankelijk van hun statuut. * **Verzoekers om internationale bescherming:** Hebben recht op betaling of terugbetaling van medische kosten. Bij verblijf in een collectieve opvangstructuur betaalt Fedasil of de beheerder. Bij verblijf in een LOI komt het OCMW tussen bij behoeftigheid. "No-shows" hebben recht op medische en psychologische begeleiding via Fedasil. * **Vluchteling of subsidiair beschermde:** Moeten aansluiten bij de publieke ziekteverzekering. Het OCMW kan bij behoeftigheid tussenkomen voor niet-gedekte kosten. * **Personen zonder wettig verblijf:** Hebben meestal recht op "dringende medische hulp". Bij ernstige ziekte kan onder voorwaarden een medische regularisatie mogelijk zijn. Dringende medische hulp dekt preventieve, curatieve en nazorg, maar geen kosten voor voeding, kledij of huisvesting. De behandelende arts bepaalt de noodzaak van de zorg om de lichamelijke en geestelijke integriteit te beschermen. --- Hieronder volgt een gedetailleerde studiehandleiding over internationale bescherming en de asielprocedure, gebaseerd op de verstrekte documentatie, met speciale focus op de pagina's 25-26. Dit onderwerp behandelt de procedures en instanties die betrokken zijn bij het verzoek om internationale bescherming in België, inclusief de verschillende statuten die verleend kunnen worden en de juridische kaders die de procedure regelen. ### 3.1 Het verzoek om internationale bescherming: algemeen Een verzoeker om internationale bescherming dient zijn verzoek in bij de daartoe bevoegde dienst. Vervolgens vindt een onderzoek plaats waarbij het asielverhaal van de verzoeker wordt getoetst aan de criteria voor het vluchtelingenstatuut en de subsidiaire beschermingsstatus. #### 3.1.1 Vereisten voor het vluchtelingenstatuut Om erkend te worden als vluchteling, moet een persoon voldoen aan de definitie uit de Conventie van Genève. Dit houdt in dat de persoon zich buiten het land van herkomst bevindt en daar vrees heeft voor vervolging om redenen van ras, religie, nationaliteit, behoren tot een bepaalde sociale groep of politieke overtuiging. Het gaat hierbij expliciet om de *vrees* voor vervolging. Zelfs indien men oorspronkelijk zonder vrees het land verliet, kan men tijdens het verblijf in België toch een vluchteling ter plaatse worden indien de situatie in het herkomstland verandert of men activiteiten in België ontplooit die bij terugkeer tot vervolging zouden leiden. #### 3.1.2 Vereisten voor subsidiaire bescherming Voor subsidiaire bescherming moet er sprake zijn van "zwaarwegende gronden om aan te nemen dat, wanneer hij naar zijn land van herkomst, of in het geval van een staatloze, naar het land waar hij vroeger gewoonlijk verbleef, terugkeert een reëel risico zou lopen op ernstige schade, en hij zich niet onder de bescherming van dat land kan of, wegens dat risico, wil stellen". De ernstige schade kan bestaan uit: * Foltering of onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing, in strijd met artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). * Ernstige schade door een gewapend conflict, waarbij het gaat om een ernstige bedreiging van leven of persoon door willekeurig geweld in het kader van een internationaal of binnenlands gewapend conflict. Hierbij is het essentieel dat de betrokkene een burger is. Elke aanvraag wordt individueel onderzocht, waarbij de aanvrager persoonlijk een reëel risico op ernstige schade moet aantonen, gekoppeld aan de algemene situatie in het land van herkomst. ### 3.2 De asielprocedure De asielprocedure kan worden opgesplitst in verschillende fasen: #### 3.2.1 Verzoekfase 1: het doen, registreren en indienen van het verzoek * **Het doen van het verzoek:** Dit moet persoonlijk gebeuren. De aanvrager heeft vanaf dit moment recht op materiële opvang en bescherming tegen refoulement, en gaat tevens verplichtingen aan, zoals de medewerkingsplicht. Indien de aanvrager in een strafinrichting of gesloten centrum verblijft, kan het verzoek bij de directeur van die instelling worden ingediend. Het verzoek kan zowel aan de grens (meestal de luchthaven van Zaventem) als op het Belgische grondgebied worden gedaan. * **Registratie van het verzoek:** De Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) registreert het verzoek binnen de drie werkdagen (maximaal tien werkdagen bij grote drukte). Tijdens deze fase gebeuren o.a. een veiligheidscontrole, identificatie, in bewaring name van identiteitsdocumenten en het afnemen van biometrische gegevens (foto en vingerafdrukken). De vingerafdrukken worden vergeleken met het Eurodac-systeem om na te gaan of de aanvrager eerder asiel aanvroeg in een andere EU-lidstaat. Tevens wordt een medische screening uitgevoerd, in het bijzonder op TBC. * **Daadwerkelijke indiening van het verzoek:** Dit gebeurt zo snel mogelijk na het doen van het verzoek, met een maximumtermijn van dertig dagen. Op de dag van indiening wordt een "bijlage 26" (of "bijlage 26quinquies" voor een volgend verzoek) afgeleverd, wordt de aanvrager geregistreerd in het wachtregister, vindt de taalkeuze plaats, wordt een vragenlijst over bijzondere procedurele noden ingevuld en wordt het eerste gehoor afgenomen indien mogelijk. Ook de keuze van woonplaats wordt hier bepaald. Binnen acht werkdagen na de indiening van het eerste verzoek moet de aanvrager zich aanmelden bij het gemeentebestuur van de woonplaats, waar een attest van immatriculatie (oranje kaart, model A) wordt afgeleverd met een geldigheidsduur van vier maanden. Dit attest wordt verlengd gedurende de verdere asielprocedure. > **Tip:** De termijn voor het doen van een verzoek om internationale bescherming is cruciaal. Een niet-tijdige aanvraag kan leiden tot een versnelde asielprocedure of kan als indicatie van een risico op onderduiken worden beschouwd. #### 3.2.2 Verzoekfase 2: Dublin-onderzoek DVZ onderzoekt welk EU-land verantwoordelijk is voor de behandeling van het verzoek, op basis van de Dublin-verordening. Indien een ander land verantwoordelijk is, wordt de aanvrager daar overgedragen. Is België verantwoordelijk, dan wordt het verzoek verder afgehandeld door België. De Dublin-criteria bepalen de verantwoordelijke lidstaat (bv. lidstaat waar gezinsleden verblijven, lidstaat waar reeds internationale bescherming genoten wordt, lidstaat van afgifte van verblijfstitel of visum, lidstaat van illegale grensoverschrijding). Als geen verantwoordelijke lidstaat kan worden aangeduid, is de lidstaat waar het verzoek eerst werd ingediend, verantwoordelijk. #### 3.2.3 Verzoekfase 3: CGVS en beslissing Indien België verantwoordelijk is, ontvangt het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) het dossier. De asielzoeker wordt uitgenodigd voor een gehoor. * **Niet-ontvankelijkverklaring door het CGVS:** Een verzoek kan niet-ontvankelijk worden verklaard bij o.a. een eerste land van asiel, een veilig derde land, reeds verleende internationale bescherming in een andere lidstaat, of een volgend verzoek zonder nieuwe elementen. * **CGVS kent een status toe:** Het CGVS beslist over de toekenning van het vluchtelingenstatuut of de subsidiaire beschermingsstatus. De beslissing, die aangetekend verstuurd wordt, is in geval van erkenning als vluchteling niet gemotiveerd. Bij toekenning van subsidiaire bescherming wordt de weigering van het vluchtelingenstatuut wel gemotiveerd. Tegen een beslissing van het CGVS kan beroep worden ingesteld bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV). * **CGVS kent geen status toe:** In geval van weigering van beide statuten, wordt de beslissing gemotiveerd. Tegen deze beslissing kan een schorsend beroep ten gronde worden ingesteld bij de RVV binnen dertig dagen. Na een negatieve beslissing van de RVV kan nog cassatieberoep worden ingesteld bij de Raad van Staten. * **Na een positieve beslissing:** De verkrijging van vluchtelingen- of subsidiaire beschermingsstatus leidt tot een verblijfsrecht van meer dan drie maanden. De opvang moet dan verlaten worden binnen twee maanden. De betrokkene heeft recht op financiële steun van het OCMW indien behoeftig. * **Na een negatieve beslissing:** De afgewezen asielzoeker kan een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV) krijgen. Na het verstrijken van de termijn ontstaat er een onwettig verblijf, tenzij het bevel verlengd kan worden om humanitaire redenen. De opvang wordt stopgezet na afloop van het recht op opvang. Er wordt gefocust op vrijwillige terugkeer, en indien dit niet realistisch is, op gedwongen terugkeer. #### 3.2.4 Verzoekfase 3: versnelde procedures Het CGVS kan een verzoek om internationale bescherming behandelen via een versnelde procedure, waarbij het onderzoek en de beoordeling sneller gebeuren. Dit kan onder andere bij aanvragers uit zogenaamde "veilige landen van herkomst" of bij volgende aanvragen. ### 3.3 Opvang van verzoekers om internationale bescherming Het opvangnetwerk in België omvat zowel collectieve als individuele opvangstructuren. Deze structuren bieden onderdak, maaltijden, kleding, sociale, medische en psychologische begeleiding, een dagelijkse uitkering (zakgeld) en toegang tot juridische bijstand, tolken en opleidingen. De collectieve centra zijn de norm, terwijl individuele opvang voorbehouden is voor kwetsbare personen of zij met een grote kans op erkenning. Verzoekers hebben recht op "materiële hulp", wat inhoudt dat ze recht hebben op huisvesting, informatiebrochures, sociale en juridische hulp, zakgeld en gemeenschapsdiensten. De vermelding "no show" (code 207) in het wachtregister betekent dat de opvang niet wordt gebruikt, maar recht geeft op medische en psychologische begeleiding, evenals op informatie en opleiding, doch zonder recht op financiële steun van het OCMW. ### 3.4 Speciale doelgroepen en procedures #### 3.4.1 Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV) Er wordt een onderscheid gemaakt tussen NBMV (van buiten de Europese Economische Ruimte) en niet-begeleide Europese minderjarigen (NBEM). NBMV hebben recht op extra bescherming, een voogd en een bijzondere verblijfsprocedure. De Dienst Voogdij van de FOD Justitie is verantwoordelijk voor de voogdij. Het opvangtraject van NBMV verloopt in drie fasen: observatie, stabilisatie en begeleide autonomie. Het belang van het kind staat centraal. #### 3.4.2 Medische regularisatie ("9ter") Deze procedure kan worden aangevraagd bij ernstige ziekte indien de nodige behandeling niet beschikbaar of toegankelijk is in het herkomstland. De aanvraag wordt ingediend in België (of de transitzone/gesloten transitcentrum). #### 3.4.3 Humanitaire regularisatie ("9bis") Dit is een uitzonderingsprocedure die wordt toegepast wanneer iemand niet in aanmerking komt voor andere verblijfsprocedures, maar toch een reden heeft om in België te verblijven. De overheid heeft hierbij een grote discretionaire bevoegdheid, hoewel de beslissing niet willekeurig mag zijn. De criteria omvatten onder andere de preventie van schending van mensenrechten en "prangende humanitaire situaties". #### 3.4.4 Humanitair visum Dit is een gunst en geen recht. Het kan worden verleend aan meerderjarige kinderen die alleen achterblijven, op basis van voogdij voor verlaten kinderen of weeskinderen, of wegens bijzondere banden met een Belg of legaal verblijvende vreemdeling. #### 3.4.5 Slachtofferstatuut (mensenhandel en mensensmokkel) Slachtoffers van mensenhandel, en van mensensmokkel met verzwarende omstandigheden, die samenwerken met gerechtelijke instanties, kunnen een verblijfsstatuut krijgen. Dit vereist het breken met het netwerk, begeleiding door een gespecialiseerd centrum, en het indienen van een klacht of verklaringen. ### 3.5 Verzoekfase 3: Beroepsmogelijkheden Tegen een beslissing van het CGVS of de RVV staan beroepsmogelijkheden open bij hogere rechtscolleges, zoals de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV) en de Raad van State. De RVV toetst de gegrondheid van de beslissing, terwijl de Raad van State de wettigheid van de arresten van de RVV controleert. Een schorsend beroep bij de RVV betekent dat de betrokkene tijdens de beroepsprocedure niet kan worden teruggestuurd en materiële opvang behoudt. ### 3.6 Recht op opvang en materiële hulp Verzoekers om internationale bescherming hebben recht op materiële hulp, wat onder meer huisvesting, medische en psychologische begeleiding, zakgeld en juridische bijstand omvat. Het opvangnetwerk is een essentieel onderdeel van de procedure. --- # toegang tot de gezondheidszorg voor vreemdelingen Vreemdelingen hebben, afhankelijk van hun verblijfstatus en specifieke situatie, recht op toegang tot gezondheidszorg in België, waarbij de kosten gedragen worden door verschillende instanties. ### 4.1 Verzoekers om internationale bescherming Verzoekers om internationale bescherming hebben recht op de betaling of terugbetaling van hun medische kosten. De precieze invulling hiervan hangt af van de wijze waarop zij medische zorg ontvangen en welke instantie de kosten draagt. * **Werkende asielzoekers:** Deze asielzoekers moeten zich aansluiten bij een ziekenfonds en genieten zo gezondheidszorg via deze instelling. * **Asielzoekers als persoon ten laste:** Een asielzoeker kan ook bij een ziekenfonds ingeschreven worden als persoon ten laste. * **Verblijf in een collectieve opvangstructuur (door Fedasil, Rode Kruis, NGO's):** * Medische zorgen kunnen worden verleend door de medische dienst van de opvangstructuur. * Fedasil kan een betalingsverbintenis (een 'requisitorium') afgeven. * **Verblijf in een Lokaal Opvanginitiatief (LOI):** Het OCMW komt tussen voor medische kosten bij behoeftigheid. De maatschappelijk werker van het OCMW verstrekt een betalingsverbintenis en verwijst door naar een zorgverstrekker. * **"No-shows" (code 207):** Asielzoekers met een "no show"-vermelding onder code 207 hebben recht op medische en psychologische begeleiding, waarvoor Fedasil tussenkomt via de Cel Medische Kosten. Zij hebben echter geen recht op financiële steun van het OCMW. Vooraf dient een betalingsverbintenis (requisitorium) aangevraagd te worden bij de Cel Medische Kosten van Fedasil. ### 4.2 Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden Erkende vluchtelingen en personen die de subsidiaire beschermingsstatus hebben verkregen, moeten zich aansluiten bij de publieke ziekteverzekering in België. * **Aansluiting bij de ziekteverzekering:** Dit is mogelijk zodra de erkennings- of toekenningsbeslissing van het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen (CGVS) ontvangen is, of het arrest van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RvV) bij een beroepsprocedure. Inschrijving kan als ingezetene in het Rijksregister, zowel bij een verblijf van beperkte als onbeperkte duur. * **Tussenkomst OCMW:** In bepaalde gevallen kan het OCMW tussenkomen voor kosten die niet door de publieke ziekteverzekering worden gedekt, in het kader van het recht op maatschappelijke dienstverlening, mits de betrokkene behoeftig is. * **Voordelen voor personen met OCMW-steun:** Personen zonder wettig verblijf die steun ontvangen van het OCMW, hebben ook bepaalde voordelen binnen de ziekteverzekering. ### 4.3 Personen zonder wettig verblijf Personen zonder wettig verblijf hebben doorgaans recht op 'dringende medische hulp'. * **Dringende medische hulp:** Dit omvat medische zorgen van preventieve en curatieve aard, nazorg, ambulante zorg (huisarts, kinesist), en zorg in een verplegingsinstelling (ziekenhuis). Kosten voor voeding, kleding of huisvesting vallen hier doorgaans niet onder. * Het is aan de behandelende arts om te bepalen of medische zorg noodzakelijk is om de lichamelijke en geestelijke integriteit van de persoon te beschermen. Dit kan onder meer bezoeken aan een arts, tandarts, noodzakelijke onderzoeken, ingrepen met revalidatie, en medicatie omvatten. * **Medische regularisatie:** In geval van ernstige ziekte, die naast medische zorg ook financiële of materiële steun vereist, kan onder bepaalde voorwaarden een verblijfsrecht verkregen worden via een medische regularisatie (een zogenaamde "9ter" aanvraag). ### 4.4 Belangrijke instanties en hun rol in de gezondheidszorg * **Fedasil:** Verantwoordelijk voor de opvang van verzoekers om internationale bescherming en garandeert de kwaliteit binnen de opvangstructuren. Fedasil komt tussen in medische kosten voor bepaalde categorieën asielzoekers (zie hierboven). * **OCMW:** Komt tussen in medische kosten voor behoeftige personen in LOI's en biedt voordelen binnen de ziekteverzekering aan personen die OCMW-steun ontvangen. * **Ziekenfondsen:** Ziekteverzekering voor werkende asielzoekers en personen die als persoon ten laste ingeschreven zijn. * **Cel Medische Kosten van Fedasil:** Behandelt de aanvragen voor betalingsverbintenissen voor medische kosten van "no-show" asielzoekers. * **Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ):** Behandelt aanvragen voor medische regularisatie en verleent dringende medische hulp aan personen zonder wettig verblijf. --- Hier is een gedetailleerde studiehandleiding voor "toegang tot de gezondheidszorg voor vreemdelingen", gebaseerd op de verstrekte documentatie (pagina's 36-38). ## 4. Toegang tot de gezondheidszorg voor vreemdelingen Dit onderwerp belicht wie de kosten voor de gezondheidszorg van verschillende categorieën vreemdelingen draagt en welke rechten zij hierop hebben. ### 4.1 Toegang tot gezondheidszorg per categorie vreemdeling #### 4.1.1 Verzoekers om internationale bescherming Verzoekers om internationale bescherming hebben recht op de betaling of terugbetaling van hun medische kosten. De precieze invulling is afhankelijk van hoe de medische zorg wordt verleend en welke instantie de kosten dekt. * **Asielzoekers die werken:** Deze personen moeten zich aansluiten bij een ziekenfonds en genieten via deze instelling van gezondheidszorg. * **Asielzoekers ingeschreven als persoon ten laste:** Een asielzoeker kan ook bij een ziekenfonds worden ingeschreven als persoon ten laste. **Opvang in collectieve opvangstructuren:** Indien de verzoeker verblijft in: * een opvangcentrum; * een Federaal Opvanginitiatief (FOI); * een opvangplaats beheerd door NGO's; ...komt Fedasil tussen in de medische zorgen. Dit kan enerzijds via de medische dienst van de opvangstructuur zelf, of anderzijds via een betalingsverbintenis (een 'requisitorium') van Fedasil. **Opvang in een lokaal opvanginitiatief (LOI):** Wanneer een verzoeker in een LOI verblijft, komt het OCMW tussen voor de medische kosten indien de persoon behoeftig is. De maatschappelijk werker van het OCMW verstrekt dan een betalingsverbintenis en verwijst de persoon door naar een zorgverstrekker. **'No-shows' (code 207):** Asielzoekers met een vermelding 'no show' onder code 207 hebben recht op medische en psychologische begeleiding. Fedasil komt hiervoor tussen via de Cel Medische Kosten. Zij hebben echter geen recht op financiële steun van het OCMW. Voorafgaand aan de zorg is een betalingsverbintenis (requisitorium) van de Cel Medische Kosten van Fedasil vereist. #### 4.1.2 Vluchteling of subsidiair beschermde Erkende vluchtelingen en personen die de subsidiaire beschermingsstatus hebben verkregen, dienen zich aan te sluiten bij de publieke ziekteverzekering in België. * **Aansluiting bij de ziekteverzekering:** Dit is mogelijk vanaf het moment dat men de erkennings- of toekenningsbeslissing van het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen (CGVS) ontvangt, of het arrest van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RvV) indien de beschermingsstatus na een beroepsprocedure werd verkregen. De aansluiting kan gebeuren als ingeschrevene in het Rijksregister, ongeacht een verblijf van beperkte of onbeperkte duur. * **Tussenkomst OCMW:** In bepaalde gevallen, indien de persoon behoeftig is, kan het OCMW tussenkomen voor medische kosten die niet onder de publieke ziekteverzekering vallen. Dit gebeurt in het kader van het recht op maatschappelijke dienstverlening. * **Voordelen in de ziekteverzekering:** Personen zonder wettig verblijf die steun ontvangen van het OCMW, genieten ook bepaalde voordelen binnen de ziekteverzekering. #### 4.1.3 Personen zonder wettig verblijf * **Dringende medische hulp:** Dit is geregeld bij koninklijk besluit van 12 december 1996 en omvat: * Medische zorgen van preventieve aard. * Medische zorgen van curatieve aard. * Nazorg. * Ambulante zorg (bijvoorbeeld door een huisarts of kinesist). * Zorg in een verplegingsinstelling (bijvoorbeeld een ziekenhuis). * **Uitsluitingen van dringende medische hulp:** Kosten van voeding, kleding en huisvesting vallen hier buiten. * **Beoordeling door arts:** De overheid heeft niet limitatief bepaald op welke medische zorg personen zonder wettig verblijf recht hebben. De behandelende arts moet bepalen of de verstrekte medische zorg 'noodzakelijk is om de lichamelijke en geestelijke integriteit van de persoon te beschermen'. Dit kan onder meer betrekking hebben op: * Bezoeken aan huisarts, tandarts, etc. * Noodzakelijke onderzoeken voor diagnose (echografie, RX, scanner). * Ingrepen en revalidatie (bijvoorbeeld kinesitherapie). * Medicatie. * **Verblijfsrecht via medische regularisatie:** Bij een ernstige ziekte kan men onder bepaalde voorwaarden een verblijfsrecht verkrijgen via een medische regularisatie (zie ook 9ter-procedure). **Tip:** Het is cruciaal om voor personen zonder wettig verblijf de bepalingen rond "dringende medische hulp" nauwkeurig na te gaan, aangezien de interpretatie van 'noodzakelijk' door de behandelende arts hierbij een centrale rol speelt. --- **Afkortingen:** * AI: Attest van immatriculatie * CGVS: Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen * DVZ: Dienst Vreemdelingenzaken * NBMV: Niet-begeleide minderjarige vreemdeling * RvV: Raad voor Vreemdelingenbetwistingen * LOI: Lokaal Opvanginitiatief * FOI: Federaal Opvanginitiatief --- Dit onderdeel beschrijft wie verantwoordelijk is voor de kosten van medische zorg voor verschillende categorieën vreemdelingen in België. Personen die een verzoek om internationale bescherming indienen, hebben recht op de betaling of terugbetaling van hun medische kosten. De specifieke invulling hangt af van de manier waarop medische zorg wordt verleend en welke instantie de kosten draagt, wat weer afhankelijk is van de opvanglocatie. * **Werkende asielzoekers:** Deze personen moeten zich aansluiten bij een ziekenfonds en ontvangen zorg via deze instelling. Zij kunnen ook als persoon ten laste worden ingeschreven bij een ziekenfonds. * **Collectieve opvangstructuren (opvangcentrum, Federaal Opvanginitiatief, opvangplaats beheerd door NGO's):** Als u in zo'n structuur verblijft, verleent Fedasil de medische zorgen of betaalt deze. Dit kan rechtstreeks via de medische dienst van de opvangstructuur of via een betalingsverbintenis ('requisitorium') van Fedasil. * **Lokaal Opvanginitiatief (LOI):** Indien u in een LOI verblijft, komt het OCMW tussen in de medische kosten bij behoeftigheid. De maatschappelijk werker van het OCMW verstrekt een betalingsverbintenis en verwijst u door naar een zorgverstrekker. * **"No-shows" (code 207):** Asielzoekers met een "no show" vermelding in het wachtregister, die ervoor kiezen niet in de opvangstructuur te verblijven, hebben recht op medische en psychologische begeleiding. Fedasil komt hiervoor tussen via de Cel Medische Kosten. Zij hebben echter geen recht op financiële steun van het OCMW. Voorafgaand aan de zorg dient er een betalingsverbintenis (requisitorium) aangevraagd te worden bij de Cel Medische Kosten van Fedasil. ### 4.2 Vluchteling of subsidiair beschermde Personen die erkend zijn als vluchteling of de subsidiaire beschermingsstatus hebben verkregen, moeten zich aansluiten bij de publieke ziekteverzekering in België. * **Aansluiting bij de ziekteverzekering:** Dit is mogelijk zodra men de erkennings- of toekenningsbeslissing van het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen (CGVS) ontvangt, of het arrest van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RvV) na een beroepsprocedure. De inschrijving kan gebeuren als ingezetene in het Rijksregister, zowel bij een verblijf van beperkte als onbeperkte duur. * **Tussenkomst OCMW:** Indien men behoeftig is, kan het OCMW tussenkomen voor medische kosten die niet gedekt worden door de publieke ziekteverzekering, in het kader van het recht op maatschappelijke dienstverlening. Vreemdelingen die steun ontvangen van het OCMW genieten ook bepaalde voordelen binnen de ziekteverzekering. * **Dringende medische hulp:** Dit omvat medische zorgen van preventieve en curatieve aard, nazorg, ambulante zorg (zoals door een huisarts of kinesist) en zorg in een verplegingsinstelling (zoals een ziekenhuis). Kosten voor voeding, kleding en huisvesting vallen hier doorgaans niet onder. * **Noodzakelijke medische zorg:** De behandelende arts bepaalt of medische zorgverstrekking noodzakelijk is om de lichamelijke en geestelijke integriteit van de persoon te beschermen. Dit kan bijvoorbeeld een bezoek aan een huisarts of tandarts omvatten, noodzakelijke onderzoeken voor een juiste diagnose, een ingreep met revalidatie, en medicatie. * **Medische regularisatie:** In geval van ernstige ziekte kan men onder bepaalde voorwaarden een verblijfsrecht verkrijgen via een medische regularisatie. > **Tip:** Het onderscheid tussen dringende medische hulp en bredere medische zorg voor personen zonder wettig verblijf kan complex zijn. De interpretatie van "noodzakelijk om de lichamelijke en geestelijke integriteit te beschermen" is cruciaal. ### 4.4 Verplichting tot aansluiting bij een ziekenfonds voor erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden Erkende vluchtelingen en personen met de subsidiaire beschermingsstatus moeten zich verplicht aansluiten bij de Belgische publieke ziekteverzekering. Dit biedt hen dezelfde rechten op gezondheidszorg als Belgische staatsburgers. De aansluiting kan plaatsvinden zodra de beslissing tot erkenning of toekenning is ontvangen, of na een positieve uitspraak van de RvV na een beroepsprocedure. Het OCMW kan aanvullend optreden bij behoeftigheid voor kosten die niet door de ziekteverzekering gedekt worden. --- # Het aanvragen en registreren van internationale bescherming Dit onderwerp behandelt het proces van het aanvragen en registreren van internationale bescherming in België, de betrokken instanties en de verschillende verblijfsprocedures. ## 5. Het aanvragen en registreren van internationale bescherming De aanhoudende onveiligheid in met name het Midden-Oosten en delen van Afrika leidt ertoe dat veel personen internationale bescherming aanvragen in Europa. Dit beleid is deels Europees geregeld, maar kent ook een nationale invulling. In België wordt gesproken over het 'bed-bad-brood'-principe, waarbij verzoekers materiële hulp ontvangen die gericht is op hun basisbehoeften, zoals een slaapplaats, maaltijden, sanitaire voorzieningen en kleding. Gezinnen krijgen indien mogelijk een aparte kamer. De verzoekers dragen zelf bij aan het onderhoud van de gemeenschappelijke ruimtes. Psychosociale problemen als gevolg van de vluchtervaring, heimwee, sociale declassificatie en onzekerheid over de toekomst, vaak verergerd door langdurige procedures, komen veel voor. Er is een duidelijk onderscheid tussen reguliere migratie (werk, studie, gezinsvorming) en migratie door overmacht (asiel, slachtoffers van mensenhandel, humanitaire of medische regularisatie, niet-begeleide minderjarigen). ### 5.1 Publieke instanties betrokken bij internationale bescherming Verschillende overheidsinstanties spelen een cruciale rol in migratieprocedures in België. #### 5.1.1 Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) De Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) regelt visa voor zowel kort als lang verblijf, in samenwerking met diplomatieke posten voor kort verblijf. Voor lang verblijf behandelt DVZ aanvragen van studenten, werknemers en personen die gezinshereniging wensen. DVZ wisselt constant informatie uit met gemeentebesturen en parketten. Belangrijk is de rol van DVZ bij het registreren van alle asielaanvragen die op Belgisch grondgebied of aan de grens worden ingediend. Door gebruik te maken van Eurodac, een Europees systeem voor vingerafdrukkenanalyse, stelt DVZ vast welke staat verantwoordelijk is voor het onderzoek van de asielaanvraag, conform de Overeenkomst van Dublin. Deze overeenkomst voorkomt dubbele asielaanvragen in EU-lidstaten. DVZ beheert tevens gesloten centra en woonunits voor personen zonder wettig verblijf en gezinnen met minderjarige kinderen aan wie de toegang tot het grondgebied werd geweigerd, met als doel deze personen in humane omstandigheden vast te houden voor verwijdering. DVZ volgt gerechtelijke procedures op en verleent juridisch advies bij betwiste administratieve beslissingen. #### 5.1.2 Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) Het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) is een onafhankelijke federale administratie. De kerntaak van het CGVS is het bieden van bescherming aan personen die bij terugkeer naar hun land van herkomst risico lopen op vervolging of ernstige schade. Het CGVS onderzoekt eerst of de asielzoeker recht heeft op de vluchtelingenstatus. Indien dit niet het geval is, wordt nagegaan of de persoon in aanmerking komt voor subsidiaire bescherming. Elk verzoek om internationale bescherming wordt op individuele, objectieve en onpartijdige wijze onderzocht, conform Belgische, Europese en internationale normen. #### 5.1.3 Fedasil Fedasil (Federaal Agentschap voor de Opvang van Asielzoekers) is een instelling van openbaar nut, operationeel sinds mei 2002 en onder toezicht van de staatssecretaris voor Asiel en Migratie sinds december 2018. Fedasil is primair verantwoordelijk voor de opvang van verzoekers om internationale bescherming en andere specifieke doelgroepen, en waarborgt de kwaliteit en conformiteit van de opvangstructuren. Daarnaast coördineert Fedasil de organisatie van vrijwillige terugkeer naar de herkomstlanden. Fedasil streeft naar een gelijkwaardige dienstverlening en geïntegreerde begeleidingstrajecten, rekening houdend met de specifieke kenmerken van de doelgroepen. Bescherming van de persoonlijke integriteit en het bieden van een realistisch toekomstbeeld zijn hierbij essentieel. Fedasil draagt bij aan de vorming van een rechtvaardig migratiebeleid en respecteert internationale engagementen inzake mensenrechten en opvangrichtlijnen. ### 5.2 De procedure voor internationale bescherming De procedure voor het aanvragen van internationale bescherming verloopt in verschillende fasen. #### 5.2.1 Verzoek om internationale bescherming: Fase 1 (DVZ) Het verzoek om internationale bescherming dient persoonlijk te gebeuren. Deze initiële fase bij DVZ omvat drie stappen: het doen van het verzoek, de registratie ervan en de daadwerkelijke indiening. * **Het doen van het verzoek:** Een verzoek moet tijdig worden ingediend, bijvoorbeeld binnen 8 werkdagen na illegale binnenkomst, vóór het einde van een kort verblijf, of binnen 8 werkdagen na het einde van een lang verblijf. Een laattijdig verzoek kan leiden tot een versnelde procedure. Vanaf het moment van het verzoek heeft de aanvrager recht op materiële opvang, bescherming tegen refoulement en heeft hij de plicht tot medewerking. Verzoeken kunnen aan de grens (meestal luchthaven Zaventem) of op het grondgebied ingediend worden. Bij indiening aan de grens vallen het doen en indienen van het verzoek vaak samen. Personen die aan de grens een verzoek indienen en in afwachting van een behandeling zijn, kunnen worden vastgehouden in een repatriëringscentrum of gesloten centrum. Na het doen van het verzoek op het grondgebied ontvangt de aanvrager een 'bewijs van aanmelding'. * **Registratie van het verzoek:** DVZ registreert het verzoek binnen drie werkdagen (dit kan oplopen tot tien werkdagen bij grote drukte). Tijdens deze fase vinden veiligheidscontroles plaats, worden identiteitsdocumenten ingenomen en biometrische gegevens (foto, vingerafdrukken) afgenomen. De vingerafdrukken worden vergeleken met het PRINTRAK/Eurodac-systeem om eerdere asielaanvragen in de EU te detecteren. Een medische screening, met name op TBC, wordt ook uitgevoerd door Fedasil. * **Daadwerkelijke indiening van het verzoek:** Dit gebeurt bij DVZ op een afgesproken datum en tijdstip, uiterlijk dertig dagen na het doen van het verzoek. Op deze dag ontvangt de aanvrager een bijlage 26 (of 26quinquies bij een volgend verzoek), wordt hij geregistreerd in het wachtregister, wordt de taalkeuze bepaald, een vragenlijst over bijzondere procedurele noden ingevuld en vindt het eerste gehoor plaats indien er voldoende tolken aanwezig zijn. Ook de keuze van woonplaats wordt vastgelegd. Binnen 8 werkdagen na indiening (en toelating tot binnenkomst aan de grens) moet de aanvrager zich aanmelden bij het gemeentebestuur van zijn woonplaats. Deze gemeente reikt een attest van immatriculatie (oranje kaart, AI) af, dat vier maanden geldig is en verlengd wordt gedurende de asielprocedure. #### 5.2.2 Toewijzing opvangplaats Na indiening van het verzoek bij DVZ, verwijst de Dispatching van Fedasil de verzoeker naar een opvangplaats ('code 207'). Criteria voor toewijzing zijn onder meer gezinssituatie, gezondheid, kennis van landstalen en proceduretaal, en kwetsbaarheid. Verzoekers hebben recht op materiële hulp, inclusief huisvesting, informatie, sociale/medische/psychologische begeleiding, zakgeld en juridische bijstand. Opvang in individuele woningen (LOI's) is voorbehouden voor kwetsbare personen of verzoekers met een grote kans op erkenning. > **Tip:** Het niet benutten van de toegewezen opvangplaats zonder geldige reden leidt tot een 'no show'-vermelding (code 207). Dit betekent geen recht op financiële steun van het OCMW, wel op medische en psychologische begeleiding via Fedasil. #### 5.2.3 Verzoek fase 2: Dublin-onderzoek DVZ onderzoekt welk EU-land verantwoordelijk is voor de behandeling van het verzoek, conform de Dublinverordening. Als een ander land verantwoordelijk is, wordt de verzoeker overgedragen. Is België verantwoordelijk, dan wordt het verzoek hier verder afgehandeld. De Dublin-criteria, zoals de aanwezigheid van gezinsleden, eerdere asielaanvragen of de lidstaat van binnenkomst, bepalen de verantwoordelijkheid. #### 5.2.4 Verzoek fase 3: CGVS en beslissing Indien België verantwoordelijk is, ontvangt het CGVS het dossier. Na een persoonlijk gehoor neemt het CGVS een beslissing. * **Niet-ontvankelijkverklaring:** Het CGVS kan een verzoek niet-ontvankelijk verklaren om diverse redenen, zoals een 'eerste land van asiel', een 'veilig derde land', eerdere bescherming in een andere lidstaat, of een volgend verzoek zonder nieuwe elementen. * **Toekenning status:** Het CGVS kan de vluchtelingenstatus of subsidiaire beschermingsstatus toekennen. De beslissing wordt per aangetekend schrijven meegedeeld. Het CGVS motiveert de beslissing tot toekenning van subsidiaire bescherming, maar niet de motivering van erkenning als vluchteling. * **Weigering status:** Indien geen enkele beschermingsstatus wordt toegekend, ontvangt de verzoeker een gemotiveerde weigering. Tegen deze beslissing kan binnen dertig dagen schorsend beroep worden ingesteld bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV). Dit schorsend beroep voorkomt terugdrijving of gedwongen verwijdering gedurende de procedure. Een verdere cassatieberoep bij de Raad van State is mogelijk. * **Na een positieve beslissing:** Verkrijgers van een vluchtelingenstatus of subsidiaire bescherming (met verblijfsrecht van meer dan drie maanden) moeten de opvang binnen twee maanden verlaten. Ze hebben recht op financiële steun van het OCMW indien behoeftig. Ze worden ingeschreven in het vreemdelingenregister. * **Na een negatieve beslissing:** Een definitief afgewezen verzoeker kan een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV) krijgen, met een termijn van 30 dagen (tenzij wettelijk bepaald korter). Na het verstrijken van deze termijn, en zonder verlenging om humanitaire redenen, verblijft de persoon illegaal. Afgewezen verzoekers die vrijwillige terugkeer overwegen, krijgen actieve ondersteuning. Indien vrijwillige terugkeer niet haalbaar is, wordt gefocust op gedwongen terugkeer. De opvang stopt na afloop van de termijn van het BGV en eventuele verlengingen. Bij weigering de opvang te verlaten, kan de lokale politie ingeschakeld worden. De verbindingsambtenaar van DVZ organiseert gedwongen terugkeer. #### 5.2.5 Versnelde procedures Het CGVS kan verzoeken om internationale bescherming via een versnelde procedure behandelen, bijvoorbeeld voor personen uit een 'veilig land van herkomst' of bij volgende verzoeken. De beoordeling gebeurt ten gronde, maar binnen een korter tijdsbestek. Een persoonlijk onderhoud vindt plaats, met minimaal twee dagen tussen kennisgeving en gehoor. De beslissingen zijn dezelfde als in de standaardprocedure. ### 5.3 Specifieke procedures en doelgroepen Verschillende specifieke procedures en doelgroepen kennen eigen regels en begeleiding. #### 5.3.1 Humanitaire regularisatie (9bis) Humanitaire regularisatie (artikel 9bis Verblijfswet) is een machtiging tot verblijf voor meer dan drie maanden in uitzonderlijke situaties waarvoor geen andere verblijfsprocedure bestaat, maar waar toch een gegronde reden voor verblijf in België is. Vereist is een identiteitsbewijs, aantonen dat een aanvraag vanuit het land van herkomst niet mogelijk is, een verblijfplaats in België en betaling van administratieve kosten. De overheid beslist vrij of een 9bis-aanvraag gegrond is, maar deze discretionaire bevoegdheid mag niet willekeurig zijn. Criteria zijn onder meer het voorkomen van schending van mensenrechten. > **Tip:** De overheid moet een weigering van een 9bis-aanvraag motiveren en mag geen kennelijk onredelijke of willekeurige beslissingen nemen. Het algemene criterium is het voorkomen van een schending van mensenrechten, vaak samengevat onder het begrip 'prangende humanitaire situatie'. Dit betreft situaties die zo klemmend zijn dat repatriëring in strijd zou zijn met internationale mensenrechtenverdragen, zoals het Internationaal Kinderrechtenverdrag en het EVRM. Kwetsbare groepen, zoals mishandelde vrouwen en kinderen, of personen in een uitzichtloze persoonlijke of familiale situatie, krijgen bijzondere aandacht. Naast het algemene criterium bestaan er specifieke criteria die vaak voorkomen, zoals langdurige asielprocedures (gezinnen met schoolgaande kinderen, langer dan 1 jaar procedure, 5 jaar ononderbroken verblijf) of duurzame lokale verankering. Een positieve beslissing resulteert in een machtiging tot verblijf voor meer dan drie maanden, die beperkt of onbeperkt kan zijn. Een negatieve beslissing moet gemotiveerd worden, en kan gepaard gaan met een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV). #### 5.3.2 Medische regularisatie (9ter) Medische regularisatie (artikel 9ter Verblijfswet) kan worden aangevraagd bij ernstige ziekte indien de noodzakelijke behandeling niet beschikbaar of toegankelijk is in het land van herkomst. De aanvraag moet in België worden ingediend bij DVZ, ook vanuit de transitzone van de luchthaven of een gesloten transitcentrum. In het buitenland dient een medisch visum te worden aangevraagd. > **Voorbeeld:** Een persoon die ernstig ziek is en de benodigde gespecialiseerde medische behandeling enkel in België kan krijgen, kan een medische regularisatie aanvragen. De procedure is in principe schriftelijk. Verplichte documenten zijn een bewijs van identiteit en een standaard medisch attest. De aanvraag moet per aangetekende brief worden verstuurd; anders is deze onontvankelijk. Bij ontvankelijkheid krijgt de aanvrager een attest van immatriculatie (oranje kaart) van 3 maanden, driemaal verlengbaar met 3 maanden, en nadien met 1 maand. Na een gegronde aanvraag volgt een elektronische A-kaart, een tijdelijk en voorwaardelijk verblijfsrecht, geldig voor minstens 1 jaar en daarna tweejaarlijks vernieuwd. Bij aanzienlijke en duurzame verbetering van de gezondheidstoestand wordt de kaart niet vernieuwd. Na 5 jaar kan een elektronische B-kaart worden verkregen, wat een onbeperkt en onvoorwaardelijk verblijfsrecht betekent. #### 5.3.3 Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV) Een niet-begeleide minderjarige vreemdeling (NBMV) is iemand jonger dan 18 jaar, die niet vergezeld wordt door een persoon met ouderlijk gezag of voogdij, en die geen onderdaan is van een EER-land. NBMV's hebben recht op extra bescherming, een toegewezen voogd en een bijzondere verblijfsprocedure. Ze kunnen daarnaast ook andere procedures volgen (internationale bescherming, slachtoffer mensenhandel/mensensmokkel, humanitaire of medische regularisatie). Het belang van het kind staat centraal. De Dienst Voogdij van de FOD Justitie is verantwoordelijk voor de voogdij over NBMV's. De dienst neemt de minderjarige onder hoede, identificeert hem/haar als NBM, wijst een voogd aan, coördineert contacten tussen bevoegde overheden en zoekt naar een duurzame oplossing in het belang van het kind. De voogd vertegenwoordigt de minderjarige, begeleidt hem/haar, vraagt bijstand van een advocaat aan, zorgt voor onderwijs, medische verzorging, passende huisvesting en beheer van goederen. Het opvangtraject voor NBMV's kent drie fasen: 1. **Observatie:** In een Observatie- en Oriëntatiecentrum (OOC) wordt nagegaan of de jongere effectief niet-begeleid en minderjarig is. Er wordt een medisch, psychologisch en sociaal profiel opgesteld om kwetsbaarheden te detecteren en de jongere te oriënteren naar een aangepaste opvangstructuur. 2. **Stabilisatie:** Na 2 tot 4 weken wordt de jongere doorverwezen naar een collectieve opvangstructuur (federaal centrum of partnerorganisatie), waar hij/zij in een leefgroep met begeleiders verblijft en voorbereid wordt op autonomie. 3. **Begeleide autonomie:** Jongeren ouder dan 16 met een aanvaard verzoek om internationale bescherming en voldoende zelfstandigheid kunnen doorstromen naar een lokaal opvanginitiatief (LOI) van een OCMW, voor verdere voorbereiding op een zelfstandig leven. Projecten zoals 'My Future' bereiden NBMV's zonder verblijfsperspectief voor op hun terugkeer of alternatieve trajecten. #### 5.3.4 Mensenhandel en -smokkel Mensenhandel wordt gedefinieerd als de uitbuiting van mensen, zoals in de prostitutie, bedelarij, of onder dwang uitgevoerde arbeid. Mensensmokkel daarentegen betreft het illegaal over de grens helpen van personen tegen betaling. Beide zijn strafbaar. Slachtoffers van mensenhandel die samenwerken met gerechtelijke instanties kunnen sinds de jaren 1990 een specifiek verblijfsstatuut krijgen. Dit vereist het verbreken van banden met het netwerk, begeleiding door een gespecialiseerd opvangcentrum en het indienen van een klacht of verklaringen tegen de uitbuiters. De procedure omvat detectie en identificatie, gevolgd door een bedenktijd van 45 dagen met een tijdelijk verblijfsdocument (attest van immatriculatie). Indien een klacht wordt ingediend, kan het verblijf verlengd worden met telkens zes maanden, zolang de gerechtelijke procedure loopt, op voorwaarde van medewerking, geen gevaar voor de openbare orde en het parket/arbeidsauditoraat beschouwt de persoon als slachtoffer. Na een veroordeling of indien de klacht betekenisvol was voor de procedure, kan een verblijfstitel van onbepaalde duur worden verkregen. Verblijfsdocumenten kunnen ingetrokken worden indien het slachtoffer opnieuw contact opneemt met de uitbuiters, een gevaar vormt voor de openbare orde of nationale veiligheid, of indien de medewerking frauduleus of de klacht ongegrond is. #### 5.3.5 Humanitair visum Een humanitair visum kan worden verleend op basis van humanitaire overwegingen, ook als er geen recht op verblijf is. Het is een gunst, geen recht. * **Meerderjarig kind dat alleen achterblijft:** Meerderjarige kinderen van een vreemdeling met verblijfsrecht in België kunnen onder strikte voorwaarden (ten laste zijn, deel uitmaken van het gezin, alleen achterblijven in herkomstland) een humanitair visum verkrijgen, met bijkomende vereisten rond bestaansmiddelen en geen eigen inkomen. * **Voogdij:** Verlaten verklaarde kinderen of weeskinderen kunnen in aanmerking komen voor een humanitair visum, omdat zij geen recht hebben op gezinshereniging wegens het ontbreken van een juridische afstammingsband. * **Bijzondere banden met een Belg of legaal verblijvende vreemdeling:** Een bijzondere band kan, mede door de rechtspraak van het EHRM (arrest 'Sen'), een basis vormen voor een humanitair visum, met het oog op eerbiediging van het recht op familie- en gezinsleven. #### 5.3.6 Gezinshereniging Gezinshereniging biedt de mogelijkheid tot een verblijfsrecht indien familiebanden bestaan met een Belg of een derdelander met een verblijfsrecht. * **Gezinshereniging met een Belg:** Echtgenoten/gelijkgestelde partners (21+), wettelijke partners (bewijs van duurzame relatie, 21+, of 18+ indien 1 jaar samenwonend vóór aanvraag), kinderen/kleinkinderen (21+ en ten laste), en ouders van een minderjarige Belg (met quasi geen bijkomende voorwaarden) hebben onder voorwaarden recht op gezinshereniging. Er zijn vereisten rond administratieve kosten, het vormen van een gezinscel, toereikende en stabiele bestaansmiddelen, voldoende huisvesting en ziekteverzekering. * **Gezinshereniging met een derdelander:** Dit wordt hier beperkt tot derdelanders met een onbeperkt of beperkt verblijfsrecht. Familieleden die in aanmerking komen zijn echtgenoot/gelijkgesteld partner (21+), wettelijke partner, minderjarig kind, meerderjarig kind met handicap, en ouder van een minderjarig kind met onbeperkt verblijfsrecht. Er zijn vergelijkbare vereisten rond administratieve kosten, bestaansmiddelen, huisvesting en ziekteverzekering. > **Tip:** Het bewijzen van bloed- of aanverwantschap is vaak een struikelblok bij gezinshereniging, en kan leiden tot vertragingen in de procedure, soms zelfs met DNA-testen. #### 5.3.7 Toegang tot de Belgische nationaliteit Vreemdelingen kunnen de Belgische nationaliteit verkrijgen via automatische toekenning of door verkrijging (nationaliteitsverklaring of naturalisatie). * **Automatische toekenning:** Dit kan onder meer plaatsvinden op basis van afstamming (ius sanguinis) of geboorte in België (ius soli), zoals bij een kind geboren in België uit een Belgische ouder, of een kind geboren in België dat anders staatloos zou zijn. * **Verkrijging via nationaliteitsverklaring:** Dit geldt voor meerderjarigen en kan onder meer gebaseerd zijn op geboorte in België met wettelijk verblijf sinds de geboorte, integratie (minimaal 5 jaar verblijf, talenkennis, maatschappelijke en economische participatie), huwelijk met een Belg (minimaal 5 jaar verblijf en 3 jaar samenwonen), of handicap/invaliditeit die economische activiteit verhindert (minimaal 5 jaar verblijf). * **Naturalisatie:** Dit is een uitzonderlijke weg voor personen met buitengewone verdiensten aan België of erkende staatlozen. België staat dubbele nationaliteit toe onder bepaalde voorwaarden, bijvoorbeeld voor kinderen uit gemengde huwelijken, of voor Belgen die vrijwillig een andere nationaliteit verwerven na 9 juni 2007. #### 5.3.8 Toegang tot de gezondheidszorg De kosten voor gezondheidszorg van vreemdelingen worden verschillend gedekt, afhankelijk van hun status: * **Verzoekers om internationale bescherming:** Medische kosten worden vergoed door Fedasil (direct of via een betalingsverbintenis) indien verblijvend in een opvangcentrum. Werkende asielzoekers sluiten zich aan bij een ziekenfonds. * **Vluchtelingen of subsidiair beschermden:** Zij moeten zich aansluiten bij de publieke ziekteverzekering. Het OCMW kan tussenkomen voor kosten die niet onder de publieke ziekteverzekering vallen, indien de persoon behoeftig is. * **Personen zonder wettig verblijf:** Zij hebben doorgaans recht op 'dringende medische hulp', die noodzakelijk is om de lichamelijke en geestelijke integriteit te beschermen. Dit omvat geen kosten voor voeding, kleding of huisvesting. Bij ernstige ziekte kan een medische regularisatie worden verkregen. > **Tip:** Het attest van immatriculatie (oranje kaart) is cruciaal voor toegang tot medische zorgen tijdens de asielprocedure. --- Dit gedeelte behandelt de procedure voor het aanvragen en registreren van internationale bescherming in België, met specifieke aandacht voor de betrokken instanties, de verschillende fases van de procedure en de opvang van verzoekers. ### 5.1 Procedures voor internationale bescherming #### 5.1.1 Verzoek om internationale bescherming: algemeen Een verzoek om internationale bescherming moet persoonlijk worden ingediend bij de bevoegde dienst. Hierna volgt een onderzoek waarbij het asielverhaal van de verzoeker wordt getoetst aan de criteria voor een vluchtelingenstatus of subsidiaire bescherming. * **Indiening van het verzoek:** * Onmiddellijk of binnen acht werkdagen na illegale binnenkomst in België. * Vóór het einde van een kort verblijf van minder dan drie maanden. * Binnen acht werkdagen na het einde van een verblijf van meer dan drie maanden. * Onmiddellijk bij een poging tot illegale binnenkomst aan de grens. Indien het verzoek niet tijdig wordt ingediend, kan dit worden beschouwd als een indicatie van een risico op onderduiken, of kan een versnelde asielprocedure worden toegepast. * **Rechten en plichten vanaf het moment van het verzoek:** * Recht op materiële opvang. * Recht op bescherming tegen refoulement. * Plicht tot medewerking. Verzoekers die verblijven in een strafinrichting of een gesloten centrum kunnen hun verzoek indienen bij de directeur van de instelling. Het verzoek kan zowel aan de grens als op het Belgische grondgebied worden ingediend. #### 5.1.2 Verzoek aan de grens Een verzoek om internationale bescherming kan aan de grens worden ingediend, met name aan de luchthaven van Zaventem. De aanvraag gebeurt persoonlijk bij de grensautoriteiten, die contact opnemen met de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) voor registratie binnen drie werkdagen. De fasen van het doen en indienen van het verzoek vallen hier praktisch samen. In afwachting van een behandeling kan de verzoeker worden vastgehouden in een repatriërings- of gesloten centrum en ontvangt hij een bijlage 25 of bij een volgend verzoek een bijlage 25 quinquies. #### 5.1.3 Verzoek op het grondgebied Op het grondgebied moet het verzoek persoonlijk worden ingediend, waarbij alle familieleden die een aanvraag wensen te doen zich dienen aan te melden. Na het doen van het verzoek ontvangt de verzoeker een "bewijs van aanmelding". #### 5.1.4 Registratie van het verzoek door DVZ DVZ registreert het verzoek om internationale bescherming binnen drie werkdagen, hoewel deze termijn kan oplopen tot tien werkdagen bij een grote instroom. Tijdens de fase van het doen en registreren van het verzoek vinden onder andere de volgende stappen plaats: * Veiligheidscontrole * Identificatie * In bewaring nemen van identiteitsdocumenten * Afname van biometrische gegevens (foto en vingerafdrukken) Vingerafdrukken worden vergeleken met het internationale PRINTRAK/Eurodac-systeem om na te gaan of de verzoeker via een ander land heeft gereisd en al elders asiel heeft aangevraagd. Er wordt ook een medische screening uitgevoerd door Fedasil, met focus op TBC. #### 5.1.5 Daadwerkelijke indiening van het verzoek Het verzoek moet onmiddellijk of zo snel mogelijk na het doen ervan (binnen dertig dagen) daadwerkelijk worden ingediend bij DVZ op de afgesproken datum en tijd. Deze termijn kan bij koninklijk besluit worden verlengd bij een grote instroom, maar geldt dan maximaal voor drie maanden. Op de dag van de indiening ontvangt de verzoeker een bijlage 26 of bij een volgend verzoek een bijlage 26 quinquies, wordt geregistreerd in het wachtregister, een taalkeuze wordt gemaakt, een vragenlijst over bijzondere procedurele noden wordt ingevuld, het eerste gehoor wordt afgenomen (indien tolken beschikbaar zijn), en er wordt een woonplaatskeuze gedaan. Binnen acht werkdagen na de indiening van het eerste verzoek, moet de verzoeker zich aanmelden bij de gemeente van zijn woonplaats, waar hij een attest van immatriculatie (oranje kaart) ontvangt, geldig voor vier maanden en verlengbaar gedurende de asielprocedure. #### 5.1.6 Toewijzing opvangplaats Na indiening van het verzoek bij DVZ, begeven verzoekers zich naar de Dispatching van Fedasil, die een opvangplaats toewijst (code 207). Criteria voor toewijzing omvatten gezinssituatie, gezondheidstoestand, kennis van landstalen, proceduretaal en kwetsbare groepen. Volgens de Opvangwet kan na zes maanden ononderbroken verblijf in een collectieve opvangplaats een aanvraag tot overplaatsing naar een individuele opvangplaats worden ingediend. Dit is een gunst en geen recht, en is momenteel voorbehouden voor begunstigden met een hoge beschermingsgraad, een verblijfstitel van meer dan drie maanden, of die kwetsbaar zijn. ### 5.2 De verschillende statuten van internationale bescherming #### 5.2.1 Vluchteling Om als vluchteling erkend te worden, moet een persoon voldoen aan de definitie in de Conventie van Genève: "elke persoon die zich buiten het land waarvan hij de nationaliteit heeft of, indien hij geen nationaliteit heeft, buiten zijn land van herkomst bevindt, en die de bescherming van dat land niet kan of wil inroepen omdat hij vreest voor vervolging omwille van zijn ras, zijn religie, zijn nationaliteit, het behoren tot een bepaalde sociale groep, of zijn politieke overtuiging". De vrees voor vervolging is hierbij cruciaal. Ook indien er geen effectieve vervolging plaatsvindt, kan een duidelijke en waarachtige angst voor wat er bij terugkeer kan gebeuren, leiden tot erkenning. Een "vluchteling ter plaatse" is iemand die het land verliet zonder vrees, maar die na verloop van tijd deze vrees inroept wegens veranderde omstandigheden of ontwikkelde activiteiten in België. Het begrip "politiek vluchteling" is verwarrend en niet correct, aangezien bescherming ook kan worden geboden op basis van andere redenen dan politiek. #### 5.2.2 Subsidiaire bescherming Voor subsidiaire bescherming is er een reëel risico op "ernstige schade" bij terugkeer naar het land van herkomst of het land waar men vroeger gewoonlijk verbleef. Dit risico moet concreet worden aangetoond, en enkel verwijzen naar de algemene toestand van het land is onvoldoende. Ernstige schade kan omvatten: * Doodstraf of executie. * Foltering of onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing (in strijd met artikel 3 EVRM). * Ernstige schade door een gewapend conflict: dit betreft een ernstige bedreiging van het leven of de persoon als gevolg van willekeurig geweld in een georganiseerd, aanhoudend en intensief gewapend conflict, waarbij enkel burgers in aanmerking komen. #### 5.2.3 Procedure bij het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) Indien België verantwoordelijk is voor de behandeling van het verzoek, ontvangt het CGVS het dossier van DVZ. De asielzoeker wordt opgeroepen voor een gehoor. ##### 5.2.3.1 Ontvankelijkheid Het CGVS kan een verzoek niet-ontvankelijk verklaren in de volgende gevallen: * Een eerste land van asiel. * Een veilig derde land. * Reeds internationale bescherming verkregen in een andere lidstaat van de EU. * Onderdaan van een EU-lidstaat of een staat die partij is bij een Toetredingsverdrag tot de EU. * Volgend verzoek zonder nieuwe elementen. * Begeleide minderjarige vreemdeling wiens eerdere aanvraag definitief werd beslist en die geen eigen feiten aanhaalt die een apart verzoek rechtvaardigen. ##### 5.2.3.2 Toekenning van een status * **Erkend vluchteling:** De beslissing vermeldt enkel de erkenning als vluchteling. Het CGVS motiveert deze beslissing niet. * **Subsidiaire beschermingsstatus:** Indien de persoon niet als vluchteling wordt erkend, maar wel in aanmerking komt voor subsidiaire bescherming, wordt dit per aangetekende brief meegedeeld. De motivatie legt uit waarom de vluchtelingenstatus wordt geweigerd maar de subsidiaire bescherming wordt toegekend. Tegen deze beslissing kan beroep worden ingesteld bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV). * **Geen status toegekend:** Indien de verzoeker noch de vluchtelingenstatus noch de subsidiaire beschermingsstatus verkrijgt, ontvangt hij een gemotiveerde weigeringsbeslissing. Tegen deze beslissing kan binnen dertig dagen een schorsend beroep ten gronde worden ingesteld bij de RVV. Dit schorst de verwijdering van het grondgebied en behoudt het recht op materiële opvang en het attest van immatriculatie. Na een negatief arrest van de RVV kan nog cassatieberoep worden ingesteld bij de Raad van State. #### 5.2.4 Positieve beslissing en gevolgen Na het verkrijgen van de vluchtelingenstatus of subsidiaire bescherming (verblijfsrecht van meer dan drie maanden), moet de opvang in principe binnen twee maanden verlaten worden. De betrokkene kan aanspraak maken op financiële steun van het OCMW indien behoeftig. De inschrijving in het vreemdelingenregister gebeurt bij de gemeente. #### 5.2.5 Negatieve beslissing en gevolgen Indien het verzoek om internationale bescherming definitief wordt afgewezen, kan een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV) volgen. Na het verstrijken van de termijn ontstaat een onwettig verblijf, tenzij het bevel om humanitaire redenen verlengd kan worden. De termijn bedraagt in principe dertig dagen. Fedasil wijst doorgaans door naar een open terugkeerplaats (OTP) voor de laatste fase van het terugkeertraject. Het recht op opvang kan worden verlengd indien men zich in specifieke situaties bevindt en aan bepaalde voorwaarden voldoet. Bij een realistische vrijwillige terugkeer wordt actieve ondersteuning geboden; anders verschuift de focus naar gedwongen terugkeer. Bij het verstrijken van de termijn van het BGV en eventuele verlengingen, wordt de opvang stopgezet. Indien de bewoner weigert de opvang te verlaten, kan DVZ de lokale politie inschakelen. ### 5.3 Verzoek fase 3: versnelde procedures Het CGVS kan een verzoek om internationale bescherming behandelen via een versnelde procedure, waarbij het onderzoek en de beoordeling grondig gebeuren maar binnen een verkort tijdsbestek. Een persoonlijk onderhoud vindt in principe steeds plaats, met minstens twee dagen tussen kennisgeving van de oproeping en het onderhoud. Het CGVS kan voor een versnelde procedure kiezen indien de verzoeker afkomstig is uit een zogenaamd veilig land van herkomst of een volgend verzoek indient. ### 5.4 Opvang Het opvangnetwerk in België bestaat uit collectieve en individuele opvangstructuren. * **Collectieve structuren:** Opvangcentra beheerd door Fedasil, het Belgische Rode Kruis of andere partners. * **Individuele structuren:** Woningen beheerd door OCMW's (lokale opvanginitiatieven - LOI) of NGO's. Alle opvangstructuren zijn "open", wat inhoudt dat bewoners vrij binnen en buiten kunnen. Zij ontvangen onderdak, maaltijden, kledij, sociale, medische en psychologische begeleiding, een dagelijkse uitkering (zakgeld) en toegang tot juridische bijstand, tolken en opleidingen. Het Belgische opvangmodel voorziet in collectieve centra als norm. Opvang in individuele woningen is voorbehouden voor kwetsbare personen en voor verzoekers met een grote kans op erkenning als vluchteling. * **Materiële hulp:** Verzoekers hebben recht op materiële hulp, waaronder huisvesting, informatiebrochures, sociale tolken- en vertaaldiensten, medische en psychologische begeleiding, maatschappelijke begeleiding, juridische hulp, zakgeld en gemeenschapsdiensten. * **"No show" (code 207):** Indien een asielzoeker ervoor kiest niet in de opvangstructuur te verblijven, ontvangt hij de vermelding "no show" code 207. In dit geval heeft hij recht op medische en psychologische begeleiding, maar geen recht op financiële steun van het OCMW. Fedasil komt tussen via de Cel Medische Kosten. ### 5.5 Deelname aan het leven van de gemeenschap en opvang #### 5.5.1 Verzoekers om internationale bescherming Verzoekers om internationale bescherming hebben recht op materiële opvang vanaf het moment van hun verzoek. In principe wijst Fedasil een opvangplaats toe. Vanaf het doen van het verzoek gelden ook andere rechten, zoals bescherming tegen refoulement, en plichten, zoals de medewerkingsplicht. #### 5.5.2 Dublin-onderzoek DVZ onderzoekt welk land verantwoordelijk is voor de behandeling van het verzoek om internationale bescherming op basis van de Dublin-verordening. Dit onderzoek vindt onmiddellijk na registratie plaats. Indien een andere staat verantwoordelijk is, wordt de verzoeker aan die staat overgedragen. Is België verantwoordelijk, dan handelt het land het verzoek verder af. De Dublin-criteria bepalen de verantwoordelijke lidstaat. In volgorde van toepassing zijn dit: * Lidstaat waar een gezinslid, broer of zus of familielid van een niet-begeleide minderjarige aanwezig is. * Lidstaat waar een gezinslid internationale bescherming geniet. * Lidstaat waar een gezinslid een verzoek om internationale bescherming indiende. * Lidstaat die bevoegd is voor het grootste aantal gezinsleden en/of minderjarige ongehuwde broers of zussen, of voor de oudste. * Lidstaat van afgifte van verblijfstitel of visum. * Lidstaat van illegale grensoverschrijding, komende vanuit een derde land. * Lidstaat waar geen visumplicht geldt. * Lidstaat van het verzoek om internationale bescherming in de internationale transitzone van een luchthaven. Wanneer geen verantwoordelijke lidstaat kan worden aangeduid volgens deze criteria, is de lidstaat waar het verzoek het eerst werd ingediend verantwoordelijk. #### 5.5.3 Bijzondere verblijfsprocedure voor niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV) Naast de klassieke asielprocedure bestaat er een bijzondere procedure om een duurzame oplossing te verkrijgen voor NBMV. Het opvangtraject verloopt in drie fasen: 1. **Observatie:** In een Observatie- en Oriëntatiecentrum (OOC) wordt nagegaan of de jongere effectief minderjarig en niet-begeleid is, en wordt een medisch, psychologisch en sociaal profiel opgesteld om kwetsbare punten te detecteren en de jongere te oriënteren naar een aangepaste opvangstructuur. 2. **Stabilisatie:** Na twee tot vier weken in het OOC wordt de jongere doorverwezen naar een collectieve opvangstructuur (federaal opvangcentrum of partnercentrum). De jongeren verblijven in een afzonderlijke leefgroep met een eigen team van begeleiders en worden voorbereid op meer autonomie. NBMV's jonger dan 15 jaar of met duidelijke kwetsbaarheden worden opgevangen in voorzieningen van de gemeenschappen, mede gefinancierd door Fedasil. 3. **Begeleide autonomie:** Jongeren met een aanvaard verzoek om internationale bescherming, ouder dan 16 en voldoende zelfstandig, kunnen doorstromen naar een lokaal opvanginitiatief (LOI) van een OCMW voor meer vrijheid en autonomie, met behoud van begeleiding. Het belang van het kind staat centraal in dit traject, met continuïteit in begeleiding en een traject op maat. Projecten zoals "My Future" bieden specifieke begeleiding aan NBMV's zonder verblijfsperspectief in België, gericht op toekomstkeuzes, weerbaarheid en beroepsgerichte opleidingen. * **Einde van het opvangtraject:** Een niet-begeleide minderjarige vreemdeling mag tot zijn 18e niet uitgewezen worden. Na erkenning als vluchteling of verkrijgen van een ander verblijfsstatuut voor zijn 18e, heeft hij recht op financiële steun van een OCMW. Bij het bereiken van 18 jaar zonder beslissing over zijn verzoek, gaat hij naar een opvangstructuur voor volwassenen. Zonder verblijfsvergunning na 18 jaar, moet hij het opvangnetwerk verlaten. #### 5.5.4 Specifieke doelgroepen binnen NBMV Er zijn specifieke begeleidingstrajecten voor: * **Minderjarige alleenstaande moeders:** Opvang in een familiale omgeving met speciale begeleiding en een crèche. * **Niet-begeleide jongeren die geen verzoek om internationale bescherming doen:** Speciale begeleiding in het opvangcentrum van Sugny. * **Gedragsproblematieken (Time-out):** Specifieke begeleiding. ### 5.6 Diverse verblijfsprocedures #### 5.6.1 Medische regularisatie (artikel 9ter Verblijfswet) Een medische regularisatie kan worden aangevraagd bij ernstige ziekte waarvoor de behandeling niet beschikbaar of toegankelijk is in het herkomstland. De aanvraag moet in België worden ingediend (bij DVZ, de transitzone van de luchthaven, of een gesloten transitcentrum). Vanuit het buitenland is een medisch visum vereist. Er is geen bewijs van bijzondere omstandigheden nodig om de aanvraag in België in te dienen. * **Vereiste documenten:** Bewijs van identiteit en een standaard medisch attest. * **Procedure:** De aanvraag dient per aangetekende brief te worden verstuurd, anders is deze onontvankelijk. * **Attest van immatriculatie (oranje kaart):** Bij ontvankelijkheid krijgt de aanvrager dit attest, geldig voor drie maanden en driemaal verlengbaar voor telkens drie maanden. Na één jaar wordt het verlengd voor telkens één maand. De gemeente kan dit ambtshalve verlengen. * **Verblijfsrecht:** Na een gegronde 9ter-aanvraag volgt een elektronische A-kaart (tijdelijk en voorwaardelijk verblijfsrecht), geldig voor minstens één jaar en daarna tweejaarlijks vernieuwd. Na vijf jaar wordt een elektronische B-kaart toegekend (onbeperkt en onvoorwaardelijk verblijfsrecht). #### 5.6.2 Humanitaire regularisatie (artikel 9bis Verblijfswet) Dit is een uitzonderingsprocedure voor verblijf van meer dan drie maanden, bedoeld voor situaties waarin iemand niet in aanmerking komt voor andere verblijfsprocedures, maar toch een reden heeft om in België te verblijven. * **Ontvankelijkheidscriteria:** Identiteitsbewijs, aantonen dat een aanvraag niet vanuit het land van herkomst kan worden ingediend, een verblijfplaats in België en betaling van administratieve kosten. * **Discretionaire bevoegdheid:** De overheid beslist vrij of een 9bis-aanvraag gegrond is, zonder wettelijke criteria. De beoordeling mag echter niet willekeurig zijn en criteria, vastgelegd in omzendbrieven en richtlijnen, moeten gehanteerd worden. Weigeringen moeten gemotiveerd worden. * **Algemeen criterium:** Preventie van schending van mensenrechten. Dit is de enige oplossing om een schending van een mensenrecht te voorkomen. Dit valt onder het begrip "prangende humanitaire situatie", een klemmende situatie die men niet kan ontvluchten en waarbij repatriëring in strijd zou zijn met internationale mensenrechtenverdragen. Kwetsbare groepen, zoals mishandelde, misbruikte of uitgebruikte vrouwen en kinderen, en personen in een uitzonderlijke persoonlijke of familiale situatie, krijgen bijzondere aandacht. * **Specifieke criteria:** Langdurige asielprocedures (gezinnen met schoolgaande kinderen, procedure langer dan 1 jaar, ononderbroken verblijf van 5 jaar) en duurzame lokale verankering. * **Beslissing:** * **Positief:** DVZ kent de aanvraag toe als ontvankelijk en gegrond. De machtiging tot verblijf kan voor beperkte of onbeperkte duur zijn. * **Negatief:** DVZ wijst de aanvraag af als ongegrond. Indien al een definitieve verblijfsvergunning is verkregen of de aanvrager overleden is, wordt de aanvraag "zonder voorwerp" verklaard. De weigeringsredenen moeten gemotiveerd worden. Gelijktijdig kan een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV) worden afgegeven. #### 5.6.3 Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV) NBMV's zijn minderjarigen (jonger dan 18 jaar) van buiten de Europese Economische Ruimte (EER) die niet begeleid worden door een persoon met ouderlijk gezag of voogdij. Zij hebben recht op extra bescherming, een voogd en een bijzondere verblijfsprocedure. Naast deze procedure kunnen ook andere verblijfsprocedures gevolgd worden (internationale bescherming, slachtoffer mensenhandel/mensensmokkel, humanitaire of medische regularisatie). Meerdere procedures kunnen tegelijkertijd gevoerd worden. Het is belangrijk de bijzondere verblijfsprocedure zo snel mogelijk op te starten. * **Dienst Voogdij (FOD Justitie):** Verantwoordelijk voor de voogdij over NBMV en niet-begeleide Europese minderjarigen (NBEM). De dienst neemt de minderjarige onder hoede, identificeert hem/haar, stelt een voogd aan, coördineert contacten tussen bevoegde overheden en zoekt naar een duurzame oplossing in het belang van het kind. De voogd vertegenwoordigt de minderjarige, begeleidt hem bij procedures, vraagt bijstand van een advocaat aan, zorgt voor onderwijs, medische zorg, passende huisvesting, bescherming van overtuigingen, beheert goederen en probeert familieleden op te sporen. #### 5.6.4 Humanitair visum Een humanitair visum, verleend door DVZ op basis van humanitaire overwegingen, is een gunst en geen recht. Het wordt individueel beoordeeld en kan worden verleend in drie situaties: * **Meerderjarig kind dat alleen achterblijft:** Voorwaarden zijn onder meer ten laste zijn van de ouder in België, deel uitmaken van het gezin van de ouder, alleen achterblijven in het herkomstland, en voldoende bestaansmiddelen van de ouder en geen eigen inkomen van het kind. Er wordt een visum D voor lang verblijf afgegeven. De administratieve kost bedraagt 363 euro. * **Op basis van voogdij:** Verlaten verklaarde kinderen of weeskinderen komen in aanmerking. De betrokken persoon moet verplichte documenten overmaken aan de Belgische diplomatieke post. Na beslissing van DVZ moet de voogd het kind binnen acht dagen na aankomst aanmelden bij de gemeente. * **Wegens bijzondere banden met een Belg of legaal verblijvende vreemdeling:** Dit kan ter bescherming van het recht op familie- en gezinsleven (artikel 8 EVRM). #### 5.6.5 Gezinshereniging Gezinshereniging kan een verblijfsrecht opleveren, afhankelijk van de nationaliteit van de betrokkenen en de familieband. * **Gezinshereniging met een Belg:** Echtgenoot/gelijkgesteld partner (vanaf 21 jaar, tenzij samenwonend), wettelijke partner (vanaf 21 jaar, met bewijs van duurzame relatie), kind of kleinkind (vanaf 21 jaar, ten laste), en ouder van een minderjarige Belg. Vereisten zijn onder meer een administratieve kost, het feitelijk vormen van een gezinscel, toereikende en stabiele bestaansmiddelen (110% van het GGMMI, plus 10% per ten laste), voldoende huisvesting, en een ziekteverzekering die de risico's dekt. * **Gezinshereniging met een derdelander:** Alleen echtgenoot/gelijkgesteld partner (21+), wettelijke partner, minderjarig kind, gehandicapt meerderjarig kind en ouder van een minderjarige met onbeperkt verblijfsrecht komen in aanmerking. Vereisten zijn vergelijkbaar met gezinshereniging met een Belg, met specifieke aandacht voor het geen gevaar vormen voor de volksgezondheid. #### 5.6.6 Mensenhandel en -smokkel * **Definities:** * **Mensenhandel:** Uitbuiting van mensen voor geld (seksueel, economisch, etc.). Gedefinieerd als de werving, het vervoer, de overbrenging, de huisvesting, de opvang van een persoon, teneinde deze uit te buiten, met limitatief opgesomde sectoren van uitbuiting (prostitutie, bedelarij, werkomstandigheden in strijd met menselijke waardigheid, orgaandiefstal, verplichten tot misdrijven). * **Mensensmokkel:** Geld verdienen door mensen illegaal een grens over te helpen, strafbaar in België. Gedefinieerd als bijdragen aan de illegale binnenkomst, doortocht of het verblijf van een niet-EU-burger, met het oog op direct of indirect vermogensvoordeel. * **Slachtofferstatuut:** Slachtoffers van mensenhandel die samenwerken met gerechtelijke instanties kunnen een specifiek verblijfsstatuut krijgen. Vereisten zijn: breken met het netwerk, begeleiding door een gespecialiseerd opvangcentrum, en klacht indienen of verklaringen afleggen tegen de daders. * **Procedure:** Detectie en identificatie, 45 dagen bedenktijd met een bevel om het grondgebied te verlaten. Keuze tussen klacht indienen of terugkeren. * **Voorlopig verblijf:** Bij klacht of verklaring ontvangt het slachtoffer een attest van immatriculatie (AI), geldig voor drie maanden, met recht op werken (arbeidskaart C). * **Verlengd verblijf:** Op basis van de procedurevoortgang kan het verblijf verlengd worden met zes maanden, herhaalbaar zolang de gerechtelijke procedure loopt, mits aan voorwaarden is voldaan (slachtofferstatus, lopend gerechtelijk dossier, wil tot samenwerking, geen gevaar voor openbare orde). * **Verblijf van onbepaalde duur:** Na veroordeling op basis van de wet op mensenhandel, of indien klacht/verklaringen betekenisvol waren voor de procedure en het parket het element mensenhandel heeft weerhouden. * **Intrekking of niet-verlenging:** Voorlopige verblijfsdocumenten kunnen worden ingetrokken of niet verlengd indien het slachtoffer opnieuw contact opneemt met de uitbuiters, een gevaar vormt voor de openbare orde/nationale veiligheid, niet meer meewerkt, de procedure wordt beëindigd, of de medewerking/klacht frauduleus of ongegrond is. #### 5.6.7 "Transmigranten" Een transmigrant is een economische migrant die geen asiel wil aanvragen en zich zonder geldige verblijfspapieren op Belgisch grondgebied bevindt, vaak met de intentie om illegaal naar Engeland te reizen. Het non-refoulement beginsel verbiedt terugzending naar een land waar de vluchteling vervolging te vrezen heeft, en is vastgelegd in internationale verdragen. #### 5.6.8 Toegang tot de Belgische nationaliteit * **Automatische toekenning:** Voor minderjarigen, onder diverse hypotheses gebaseerd op *ius sanguinis* (afstamming) en *ius soli* (geboorte in België), zoals geboren in België uit een Belgische ouder, geboren in het buitenland uit een Belgische ouder (met specifieke voorwaarden), of staatloos geboren in België. * **Verkrijging (voor meerderjarigen):** * **Nationaliteitsverklaring:** * In België geboren en wettelijk verblijf sinds geboorte (vermoeden van integratie). * Geïntegreerde vreemdeling (minimaal 5 jaar wettelijk verblijf, bewijs van talenkennis, maatschappelijke integratie en economische participatie). * Gehuwd met een Belg of ouder van een Belgisch minderjarig kind (minimaal 5 jaar wettelijk verblijf, bewijs van talenkennis, maatschappelijke integratie, en samenwoonst met echtgenoot gedurende drie jaar voorafgaand aan de verklaring). * Geen mogelijkheid tot economische activiteit wegens handicap, invaliditeit of pensioengerechtigde leeftijd (minimaal 5 jaar wettelijk verblijf). * 10 jaar wettelijk verblijf in België (bewijs van talenkennis en deelname aan het leven van de onthaalgemeenschap). * **Naturalisatie:** Via buitengewone verdiensten aan België of als erkende staatloze (vereist onder meer onbeperkt verblijfsrecht en bewijs van onmogelijkheid tot verkrijging via nationaliteitsverklaring). * **Dubbele nationaliteit:** Toegestaan in België onder bepaalde voorwaarden. ### 5.7 Opvang en financiële steun #### 5.7.1 Verzoekers om internationale bescherming Verzoekers hebben recht op materiële opvang, inclusief huisvesting, informatie, sociale, medische en psychologische begeleiding, zakgeld en juridische bijstand. #### 5.7.2 Vluchteling of subsidiair beschermde Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden hebben in principe dezelfde sociale rechten als Belgen, inclusief recht op maatschappelijke integratie, inkomensgarantie voor ouderen en tegemoetkomingen bij handicap. Zij kunnen aanspraak maken op sociale huisvesting onder bepaalde voorwaarden. * **Aansluiting bij de publieke ziekteverzekering:** Verplicht vanaf ontvangst van de erkennings- of toekenningsbeslissing van het CGVS. Het OCMW kan tussenkomen voor kosten die niet onder de publieke ziekteverzekering vallen indien behoeftig. #### 5.7.3 Personen zonder wettig verblijf Personen zonder wettig verblijf hebben meestal recht op "dringende medische hulp", wat noodzakelijk is om de lichamelijke en geestelijke integriteit te beschermen. Dit omvat medische zorgen van preventieve en curatieve aard, nazorg, ambulante zorg en zorg in een verplegingsinstelling. Kosten van voeding, kledij en huisvesting vallen hierbuiten. In geval van ernstige ziekte kan onder bepaalde voorwaarden een verblijfsrecht verkregen worden via medische regularisatie. --- **Definities van afkortingen:** * **AI:** Attest van immatriculatie * **CGVS:** Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen * **DVZ:** Dienst Vreemdelingenzaken * **NBMV:** Niet-begeleide minderjarige vreemdeling * **RVV:** Raad voor Vreemdelingenbetwistingen --- # Het aanvragen en registreren van internationale bescherming Dit hoofdstuk behandelt de procedure en de voorwaarden voor het aanvragen en registreren van internationale bescherming in België, met specifieke aandacht voor de rol van overheidsinstanties en de verschillende fasen van het proces. ## 5. De aanvraagprocedure voor internationale bescherming Het aanvragen van internationale bescherming is een proces dat in verschillende fasen verloopt en waarbij verschillende instanties betrokken zijn. ### 5.1 De eerste fase: het verzoek, de registratie en de indiening De procedure begint met het doen van een verzoek om internationale bescherming, gevolgd door de registratie ervan en de uiteindelijke indiening. #### 5.1.1 Het doen van het verzoek Een verzoek om internationale bescherming moet persoonlijk gebeuren. Het kan worden ingediend aan de grens (meestal de luchthaven van Zaventem) bij de grensautoriteiten, of op het Belgische grondgebied zelf. * **Aan de grens:** De aanvraag gebeurt in persoon bij de grensautoriteiten. Deze nemen contact op met de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) die het verzoek registreert. In afwachting van de behandeling kan detentie in een repatriëringscentrum of gesloten centrum volgen. De betrokkene krijgt een bijlage 25 of bij een volgend verzoek een bijlage 25 quinquies. * **Op het grondgebied:** Het verzoek moet in persoon gebeuren, waarbij alle gezinsleden die een aanvraag wensen te doen, zich moeten aanmelden. Na het doen van het verzoek wordt een "bewijs van aanmelding" afgeleverd. Vanaf het moment van het doen van het verzoek heeft de verzoeker recht op materiële opvang, het recht op bescherming tegen refoulement en de plicht tot medewerking. #### 5.1.2 Registratie van het verzoek De DVZ registreert het verzoek binnen de drie werkdagen. Deze termijn kan oplopen tot tien werkdagen bij een hoog aantal gelijktijdige verzoeken. Tijdens deze fase gebeuren onder andere een veiligheidscontrole, identificatie, het in bewaring nemen van identiteitsdocumenten en het afnemen van biometrische gegevens (foto en vingerafdrukken). De vingerafdrukken worden vergeleken in het Eurodac-systeem om te bepalen of al elders asiel werd aangevraagd. Een medische screening door Fedasil, met name op TBC, vindt ook plaats. #### 5.1.3 Daadwerkelijke indiening van het verzoek Het verzoek moet zo snel mogelijk nadat het is gedaan (uiterlijk dertig dagen) daadwerkelijk worden ingediend bij de DVZ op de afgesproken datum en uur. Op de dag van de indiening: * Krijgt de verzoeker een bijlage 26 of een bijlage 26 quinquies (bij een volgend verzoek). * Wordt de betrokkene geregistreerd in het wachtregister. * Doet de verzoeker een taalkeuze. * Wordt een vragenlijst over bijzondere procedurele noden ingevuld. * Wordt, indien mogelijk, het eerste gehoor afgenomen. * Doet de verzoeker een keuze van woonplaats. Binnen acht werkdagen na de indiening moet de verzoeker zich aanmelden bij het gemeentebestuur van de woonplaats. De gemeente overhandigt een attest van immatriculatie model A (oranje kaart) met een geldigheidsduur van vier maanden, dat tijdens de procedure verlengd wordt. ### 5.2 Toewijzing opvangplaats Na het indienen van het verzoek bij de DVZ, begeeft de verzoeker zich naar de Dispatching van Fedasil. Fedasil wijst de verzoeker een opvangplaats toe (code 207), rekening houdend met criteria zoals gezinssituatie, gezondheidstoestand, kennis van landstalen en kwetsbaarheid. Verzoekers hebben recht op materiële hulp, wat huisvesting, informatie, sociale, medische en psychologische begeleiding, zakgeld en juridische bijstand omvat. Wie er voor kiest niet in de opvangstructuur te verblijven, krijgt de vermelding 'no show' en behoudt enkel recht op medische en psychologische begeleiding. ### 5.3 Verzoek fase 2: Dublin-onderzoek De DVZ onderzoekt welk land verantwoordelijk is voor de behandeling van het verzoek om internationale bescherming, op basis van de Dublinverordening. Dit onderzoek gebeurt onmiddellijk na registratie. Als een ander land verantwoordelijk is, wordt de verzoeker daar overgedragen. Is België verantwoordelijk, dan handelt België het verzoek verder af. De Dublin-criteria bepalen de verantwoordelijke lidstaat. Enkele belangrijke criteria zijn: * Lidstaat waar een gezinslid, broer of zus, of familielid van een niet-begeleide minderjarige aanwezig is. * Lidstaat van illegale grensoverschrijding. Wanneer geen verantwoordelijke lidstaat kan worden aangeduid, is de lidstaat waar het verzoek het eerst werd ingediend verantwoordelijk. ### 5.4 Verzoek fase 3: CGVS en beslissing Indien België verantwoordelijk is, ontvangt het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) het dossier. #### 5.4.1 Procedure bij het CGVS Het CGVS nodigt de asielzoeker uit voor een gehoor om zijn vluchtverhaal toe te lichten. Het CGVS beoordeelt of de verzoeker in aanmerking komt voor de vluchtelingenstatus of de subsidiaire beschermingsstatus. #### 5.4.2 Niet-ontvankelijkheid van het verzoek Het CGVS kan een verzoek niet-ontvankelijk verklaren in specifieke gevallen, zoals: * Een eerste land van asiel of een veilig derde land. * Een verzoeker die reeds internationale bescherming geniet in een andere lidstaat. * Een volgend verzoek zonder nieuwe elementen. #### 5.4.3 Toekenning van een status * **Erkenning als vluchteling:** Het CGVS kent de vluchtelingenstatus toe indien de verzoeker voldoet aan de definitie van de Conventie van Genève: vrees voor vervolging omwille van ras, religie, nationaliteit, sociale groep of politieke overtuiging. De beslissing wordt aangetekend verstuurd en vermeldt enkel de erkenning als vluchteling, zonder motivatie. * **Subsidiaire beschermingsstatus:** Indien geen vluchtelingenstatus wordt toegekend, onderzoekt het CGVS de subsidiaire bescherming. Deze wordt verleend indien er reële risico's zijn op ernstige schade (doodstraf, foltering, ernstige schade door gewapend conflict). De beslissing motiveert waarom de vluchtelingenstatus niet wordt toegekend, maar wel de subsidiaire bescherming. * **Geen status toegekend:** Indien noch de vluchtelingenstatus, noch de subsidiaire bescherming wordt toegekend, ontvangt de verzoeker een gemotiveerde weigering. Tegen beslissingen van het CGVS kan beroep worden ingesteld bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV). #### 5.4.4 Na een positieve beslissing Bij verkrijging van een status als erkende vluchteling of subsidiair beschermde (verblijfsrecht van meer dan drie maanden), moet de betrokkene in principe de opvang binnen twee maanden verlaten en heeft hij recht op financiële steun van het OCMW indien behoeftig. De betrokkene wordt ingeschreven in het vreemdelingenregister. #### 5.4.5 Na een negatieve beslissing Indien het verzoek definitief is afgewezen, kan een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV) volgen. Bij het verstrijken van de termijn ontstaat een onwettig verblijf, tenzij het bevel verlengd kan worden om humanitaire redenen. Afgewezen verzoekers die vrijwillige terugkeer realistisch wordt geacht, krijgen actieve ondersteuning. Anders verschuift de focus naar gedwongen terugkeer. Bij weigering de opvang te verlaten, kan DVZ de lokale politie inschakelen. ### 5.5 Verzoek fase 3: versnelde procedures Het CGVS kan verzoeken om internationale bescherming versneld behandelen, bijvoorbeeld wanneer de verzoeker uit een zogenaamd veilig land van herkomst komt of een volgend verzoek indient. Het onderzoek en de beoordeling gebeuren ten gronde binnen een verkort tijdsbestek. ## 6. Opvang van verzoekers om internationale bescherming Het Belgische opvangnetwerk bestaat uit collectieve en individuele structuren, beheerd door Fedasil, het Rode Kruis, partners of lokale opvanginitiatieven (LOI's) van OCMW's. Alle opvangstructuren zijn 'open', wat betekent dat bewoners vrij kunnen in- en uitlopen. Ze ontvangen er onderdak, voeding, kledij, begeleiding, zakgeld en toegang tot juridische bijstand en diensten. Opvang in individuele woningen is voorbehouden voor kwetsbare personen en zij met een grote kans op erkenning. ## 7. Gezinshereniging voor erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden Vier categorieën personen kunnen een erkende vluchteling via gezinshereniging vervoegen: echtgenoot/echtgenote of geregistreerde partner, kinderen onder 18 jaar, gehandicapt meerderjarig kind en ouders (indien de betrokkene een niet-begeleide minderjarige vluchteling is). De partner moet officieel geregistreerd zijn. Het bewijzen van familiebanden is een cruciaal aspect van deze procedure. ## 8. Sociale rechten en toegang tot de Belgische nationaliteit ### 8.1 Sociale rechten Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden hebben in principe dezelfde sociale rechten als Belgen, zoals recht op maatschappelijke integratie, inkomensgarantie voor ouderen en tegemoetkomingen bij een handicap. Ze kunnen ook, onder voorwaarden, aanspraak maken op sociale huisvesting. ### 8.2 Toegang tot de Belgische nationaliteit De toegang tot de Belgische nationaliteit kan gebeuren via automatische toekenning of verkrijging (nationaliteitsverklaring of naturalisatie). Er zijn verschillende hypotheses voor automatische toekenning gebaseerd op afstamming (ius sanguinis) of geboorte in België (ius soli). Verkrijging via een nationaliteitsverklaring vereist onder meer een wettelijk verblijf van bepaalde duur, integratie en talenkennis. Naturalisatie is mogelijk bij buitengewone verdiensten of voor erkende staatlozen. België staat dubbele nationaliteit toe. ## 9. Toegang tot de gezondheidszorg Verzoekers om internationale bescherming hebben recht op betaling of terugbetaling van medische kosten, afhankelijk van hun opvang. Fedasil betaalt of geeft een betalingsverbintenis voor medische zorgen in collectieve opvangstructuren. In LOI's komt het OCMW tussen bij behoeftigheid. Asielzoekers met 'no show' hebben recht op medische en psychologische begeleiding via de Cel Medische Kosten van Fedasil. Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden moeten zich aansluiten bij de publieke ziekteverzekering. Personen zonder wettig verblijf hebben doorgaans recht op dringende medische hulp. Bij ernstige ziekte kan onder voorwaarden een medische regularisatie worden aangevraagd. --- # Instellingen en procedures voor internationale bescherming in België Dit onderwerp behandelt de verschillende instellingen, procedures en verblijfsstatuten die van toepassing zijn op personen die internationale bescherming zoeken in België. ### 6.1 Publieke instanties betrokken bij migratierecht Verschillende overheidsinstanties spelen een cruciale rol in migratieprocedures in België. #### 6.1.1 Dienst vreemdelingenzaken (DVZ) De Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) is een federale instantie met diverse bevoegdheden op het gebied van migratie en verblijf: * **Visa:** DVZ geeft visa voor kort verblijf af in samenwerking met diplomatieke posten (FOD Buitenlandse Zaken) en behandelt aanvragen voor lang verblijf (studenten, werknemers, gezinshereniging). * **Registratie asielaanvragen:** DVZ registreert alle asielaanvragen en gebruikt het Eurodac-systeem om aanvragers te identificeren en de verantwoordelijke lidstaat voor de behandeling van de aanvraag te bepalen volgens de Dublin-overeenkomst. * **Gevangenenzetters en woonunits:** DVZ beheert gesloten centra en woonunits voor personen zonder wettig verblijf of families met minderjarige kinderen aan wie de toegang tot het grondgebied is geweigerd, met als doel hun humane detentie in afwachting van verwijdering. * **Juridische opvolging:** DVZ volgt gerechtelijke procedures op en verleent juridisch advies bij betwiste administratieve beslissingen. #### 6.1.2 Commissariaat-generaal voor de vluchtelingen en de staatlozen (CGVS) Het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) is een onafhankelijke federale administratie die internationale bescherming verleent aan personen die gevaar lopen bij terugkeer naar hun land van herkomst. * **Opdracht:** Het CGVS beoordeelt of een asielzoeker in aanmerking komt voor de vluchtelingenstatus of, indien niet, voor de subsidiaire beschermingsstatus, conform Belgische, Europese en internationale normen. Elk verzoek wordt individueel, objectief en onpartijdig onderzocht. #### 6.1.3 Fedasil (Federaal Agentschap voor de Opvang van Asielzoekers) Fedasil is een instelling van openbaar nut verantwoordelijk voor de opvang van asielzoekers en andere specifieke doelgroepen. * **Verantwoordelijkheden:** Fedasil garandeert de kwaliteit en conformiteit van opvangstructuren, coördineert de organisatie van vrijwillige terugkeer en verzekert een geïntegreerde begeleiding, rekening houdend met de specifieke behoeften van de doelgroepen. Fedasil streeft ernaar de internationale engagementen van België inzake mensenrechten en asiel te respecteren. ### 6.2 Toegang tot het grondgebied en verblijf De toegang tot en het verblijf in België zijn geregeld op basis van de nationaliteit en het doel van het verblijf. #### 6.2.1 Kort verblijf * **Derdelanders:** Vereist in principe een visum, tenzij vrijgesteld. Voor familieleden van Unieburgers gelden soepelere regels. * **Unieburgers:** Mogen tot drie maanden verblijven zonder procedure. Langer verblijf vereist een procedure als EU-werkzoekende, -werknemer, -zelfstandige, -student of economisch niet-actieve burger. #### 6.2.2 Arbeidsmigratie Vergunningen om in België te werken worden verleend aan werknemers en zelfstandigen. * **Werknemer:** Vereist een gecombineerde vergunning (single permit) voor tewerkstelling langer dan 90 dagen, of een arbeidskaart voor tewerkstelling korter dan 90 dagen. Hooggeschoolde werknemers kunnen een Europese blauwe kaart aanvragen. Na 5 jaar tijdelijk verblijf kan een verblijfsrecht van onbepaalde duur worden toegekend (elektronische B kaart). * **Zelfstandige:** Vereist eerst een beroepskaart. De procedure wordt doorgaans vanuit het buitenland opgestart. #### 6.2.3 Medische regularisatie * **"9ter"-procedure:** Een aanvraag voor lang verblijf wegens ernstige ziekte waarvoor de behandeling niet beschikbaar of toegankelijk is in het herkomstland. De aanvraag moet schriftelijk worden ingediend bij DVZ. Bij ontvankelijkheid wordt een attest van immatriculatie (oranje kaart) toegekend, gevolgd door een elektronische A kaart en na 5 jaar een elektronische B kaart. #### 6.2.4 Humanitaire regularisatie * **"9bis"-procedure:** Een uitzonderingsprocedure voor verblijf van meer dan 3 maanden wanneer geen andere verblijfsprocedure mogelijk is, maar er een legitieme reden is voor verblijf. DVZ beoordeelt de aanvraag met een grote discretionaire bevoegdheid, rekening houdend met criteria zoals het voorkomen van schending van mensenrechten ("prangende humanitaire situatie") en specifieke situaties zoals langdurige asielprocedures of duurzame lokale verankering. #### 6.2.5 Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV) * **Definitie:** Minderjarigen (<18 jaar) die niet worden begeleid door een persoon met ouderlijk gezag en van buiten de Europese Economische Ruimte komen. * **Bescherming:** NBMV's hebben recht op een voogd toegewezen door de Dienst Voogdij en kunnen een bijzondere verblijfsprocedure volgen, naast andere verblijfsprocedures zoals internationale bescherming of medische/humanitaire regularisatie. * **Opvangtraject:** Bestaat uit drie fasen: observatie (OOC), stabilisatie (collectieve opvang) en begeleide autonomie (LOI). Het belang van het kind staat centraal, met focus op continuïteit in begeleiding en het vinden van een duurzame oplossing. * **Einde opvangtraject:** Minderjarigen mogen tot 18 jaar niet worden uitgewezen. Na 18 jaar wordt de opvang stopgezet indien er geen verblijfsvergunning is. #### 6.2.6 Humanitair visum * **Procedure:** Een gunst die DVZ kan verlenen op basis van humanitaire overwegingen voor specifieke situaties. * **Mogelijkheden:** * Meerderjarig kind dat alleen achterblijft bij een ouder met verblijfsrecht in België. * Verlaten verklaarde kinderen of weeskinderen waarvoor voogdij is geregeld. * Bijzondere banden met een Belg of legaal verblijvende vreemdeling, waarbij het recht op familie- en gezinsleven (artikel 8 EVRM) relevant kan zijn. #### 6.2.7 Gezinshereniging Vergunning om zich te voegen bij familieleden in België. * **Met een Belg:** Echtgenoot/partner (21+), wettelijke partner (bewijs van duurzame relatie, 21+ of 18+ bij 1 jaar samenwonen), kind/kleinkind (ten laste indien 21+), ouder van een minderjarige Belg. Vereist o.a. betaling van administratieve kosten en toereikende, stabiele en regelmatige bestaansmiddelen. * **Met een derdelander:** Echtgenoot/gelijkgesteld partner (21+), wettelijke partner, minderjarig kind, meerderjarig kind met handicap, ouder van een minderjarig kind met onbeperkt verblijfsrecht. Vereist o.a. betaling van administratieve kosten en toereikende, stabiele en regelmatige bestaansmiddelen. #### 6.2.8 Mensenhandel en -smokkel * **Definities:** Mensenhandel betreft uitbuiting van personen, terwijl mensensmokkel het illegaal over de grens helpen van personen betreft. * **Slachtofferstatuut:** Biedt een verblijfsstatuut aan slachtoffers van mensenhandel die samenwerken met gerechtelijke instanties. Vereist verbreking met het netwerk, begeleiding door een erkend centrum en klachtneging. Dit leidt tot tijdelijke verblijfsdocumenten, en na veroordeling tot een verblijfstitel van onbepaalde duur. #### 6.2.9 Transmigranten Economische migranten zonder geldige verblijfspapieren die geen asiel willen aanvragen en vaak proberen door te reizen naar het Verenigd Koninkrijk. Het non-refoulement beginsel is hier van toepassing. ### 6.3 Verzoek om internationale bescherming (asielprocedure) De procedure om internationale bescherming aan te vragen in België kent verschillende fasen. #### 6.3.1 Fase 1: Aanvraag, registratie en indiening * **Indiening:** Het verzoek moet in persoon gebeuren bij DVZ, aan de grens (bv. luchthaven Zaventem) of op het Belgisch grondgebied. * **Termijnen:** Er gelden specifieke termijnen voor het indienen van het verzoek om niet als onderduiker te worden beschouwd of om een versnelde procedure te vermijden. * **Rechten en plichten:** Vanaf het moment van het verzoek heeft de verzoeker recht op materiële opvang en bescherming tegen refoulement, maar ook plichten zoals de medewerkingsplicht. * **Registratie door DVZ:** Omvat veiligheidscontroles, identificatie, afname van biometrische gegevens (foto, vingerafdrukken) en een medische screening. * **Daadwerkelijke indiening:** Bij DVZ op afspraak, waarbij een "bewijs van aanmelding" wordt afgeleverd, gevolgd door een bijlage 26, registratie in het wachtregister, taalkeuze en een eerste gehoor. Nadien moet men zich binnen 8 werkdagen bij de gemeente aanmelden voor een attest van immatriculatie (oranje kaart). #### 6.3.2 Fase 2: Dublin-onderzoek * **Doel:** Vaststellen welke lidstaat verantwoordelijk is voor de behandeling van de asielaanvraag, conform de Dublin-verordening. * **Criteria:** Bepalen de verantwoordelijke lidstaat op basis van o.a. aanwezigheid van gezinsleden, eerdere asielaanvragen of illegale grensoverschrijding. Indien België niet verantwoordelijk is, wordt de verzoeker overgedragen. #### 6.3.3 Fase 3: CGVS en beslissing * **Beoordeling door CGVS:** Indien België verantwoordelijk is, onderzoekt het CGVS het asielverhaal aan de hand van de criteria voor vluchtelingenstatus en subsidiaire bescherming. * **Vluchteling:** Een persoon die buiten zijn land van herkomst is en gegronde vrees heeft voor vervolging omwille van ras, religie, nationaliteit, lidmaatschap van een bepaalde sociale groep of politieke overtuiging. * **Subsidiaire bescherming:** Toegekend indien er een reëel risico is op ernstige schade (doodstraf, foltering, ernstige schade door gewapend conflict) bij terugkeer, en de persoon zich niet onder de bescherming van het land kan stellen. * **Beslissing:** Het CGVS kent een status toe (vluchteling of subsidiair beschermde) of weigert deze. Tegen negatieve beslissingen kan beroep worden ingesteld bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV). #### 6.3.4 Versnelde procedures Het CGVS kan een aanvraag sneller behandelen, bijvoorbeeld voor verzoekers uit een "veilig land van herkomst" of bij een volgend verzoek. ### 6.4 Opvang en sociale rechten #### 6.4.1 Opvangnetwerk * **Structuur:** Bestaat uit collectieve (Fedasil, Rode Kruis, partners) en individuele (OCMW's, LOI's, NGO's) opvangstructuren. * **Diensten:** Bieden onderdak, maaltijden, kledij, sociale, medische en psychologische begeleiding, dagelijkse uitkering (zakgeld) en toegang tot juridische bijstand en diensten. * **Materiële hulp:** Verzoekers hebben recht op huisvesting, informatie, tolken-, vertaal-, medische, maatschappelijke en juridische bijstand, en zakgeld. #### 6.4.2 Gezinshereniging voor erkende vluchtelingen Vier categorieën kunnen via gezinshereniging bij een erkende vluchteling in België komen: echtgenoot/partner, kinderen (<18 jaar), gehandicapt meerderjarig kind, en ouders (indien NBMV). Het bewijzen van familiebanden kan een uitdaging vormen. #### 6.4.3 Sociale rechten Vluchtelingen en subsidiair beschermden hebben in principe dezelfde sociale rechten als Belgen, waaronder het recht op maatschappelijke integratie, inkomensgarantie voor ouderen en tegemoetkomingen bij handicap. Ze kunnen onder voorwaarden aanspraak maken op sociale huisvesting. ### 6.5 Toegang tot de Belgische nationaliteit Er zijn twee manieren om de Belgische nationaliteit te verkrijgen: automatische toekenning en verkrijging via een nationaliteitsverklaring of naturalisatie. * **Automatische toekenning:** Geldt voor minderjarigen op basis van afstamming (ius sanguinis), geboorte in België (ius soli) of adoptie. * **Verkrijging (meerderjarigen):** * **Nationaliteitsverklaring:** Mogelijk voor personen geboren in België met wettelijk verblijf sinds geboorte, geïntegreerde vreemdelingen, gehuwden met een Belg, personen zonder economische activiteit wegens handicap/invaliditeit/pensioen, en vreemdelingen met 10 jaar wettelijk verblijf. * **Naturalisatie:** Via buitengewone verdiensten of als erkende staatloze. #### 6.5.1 Dubbele nationaliteit België erkent de dubbele nationaliteit sinds 9 juni 2007. ### 6.6 Toegang tot de gezondheidszorg De kosten voor medische zorg van vreemdelingen worden verschillend gedekt afhankelijk van hun statuut. * **Verzoekers om internationale bescherming:** Recht op betaling of terugbetaling van medische kosten via Fedasil of het OCMW, afhankelijk van de opvangstructuur. * **Vluchteling of subsidiair beschermde:** Moeten zich aansluiten bij de publieke ziekteverzekering. Het OCMW kan tussenkomen voor niet-gedekte kosten bij behoeftigheid. * **Personen zonder wettig verblijf:** Hebben recht op "dringende medische hulp". Bij ernstige ziekte kan een medische regularisatie mogelijk zijn. --- **Tip:** Bestudeer de specifieke voorwaarden en documentatie die vereist is voor elke verblijfsprocedure grondig, aangezien deze complex kunnen zijn en per situatie kunnen verschillen. **Tip:** Begrijp de rol en bevoegdheden van elke betrokken overheidsinstantie (DVZ, CGVS, Fedasil, Dienst Voogdij) om de procedures helder te krijgen. --- Hieronder volgt een samenvatting van de instellingen en procedures voor internationale bescherming in België, met focus op de periode van 15-28 uit het verstrekte document. Dit onderdeel van de studiehandleiding behandelt de belangrijkste instellingen en procedures die betrokken zijn bij het verlenen van internationale bescherming in België, alsook diverse verblijfsprocedures, de bescherming van specifieke doelgroepen en toegang tot rechten. ### 6.1 Publieke instanties betrokken bij internationale bescherming Verschillende overheidsinstanties spelen een cruciale rol in het migratie- en asielbeleid van België. De Dienst Vreemdelingenzaken is een centrale overheidsinstantie die verschillende bevoegdheden heeft met betrekking tot migratie en verblijf. DVZ behandelt aanvragen voor visa voor kort en lang verblijf, en is verantwoordelijk voor de registratie van alle asielaanvragen die op Belgisch grondgebied of aan de grens worden ingediend. Door gebruik te maken van het Eurodac-systeem voor vingerafdrukken, bepaalt DVZ welke lidstaat verantwoordelijk is voor de behandeling van een asielaanvraag volgens de Overeenkomst van Dublin. DVZ beheert ook gesloten centra voor vreemdelingen zonder wettig verblijf of met geweigerde toegang tot het grondgebied, met als doel hen op humane wijze vast te houden ter voorbereiding van hun verwijdering. Daarnaast volgt DVZ gerechtelijke procedures op en verleent het juridisch advies bij betwiste administratieve beslissingen. Het CGVS is een federale, onafhankelijke administratie die de opdracht heeft bescherming te bieden aan personen die risico lopen op vervolging of ernstige schade bij terugkeer naar hun land van herkomst. Het CGVS onderzoekt asielaanvragen op individuele, objectieve en onpartijdige wijze, conform Belgische, Europese en internationale normen. De procedure omvat de vaststelling of de asielzoeker in aanmerking komt voor de vluchtelingenstatus, en indien niet, voor de subsidiaire beschermingsstatus. Fedasil is een instelling van openbaar nut die sinds mei 2002 operationeel is en verantwoordelijk is voor de opvang van verzoekers om internationale bescherming en andere specifieke doelgroepen. Fedasil garandeert de kwaliteit en conformiteit van de opvangstructuren en coördineert ook de organisatie van vrijwillige terugkeer naar herkomstlanden. De organisatie streeft naar een gelijkwaardige dienstverlening en geïntegreerde begeleiding, met aandacht voor persoonlijke integriteit en een realistisch toekomstbeeld. Fedasil draagt bij aan de beeldvorming en maatschappelijke aanvaarding van een rechtvaardig migratiebeleid en houdt rekening met internationale engagementen van België. Verschillende procedures regelen de toegang tot en het verblijf in België. * **Als derdelander:** In principe is een visum vereist voor een kort verblijf (minder dan drie maanden) in België, tenzij er een vrijstelling van de visumplicht geldt. Voor familieleden van Unieburgers gelden soepelere visumregels. * **Als Unieburger:** Unieburgers mogen België binnenkomen en er verblijven voor een periode van maximaal drie maanden. Langer verblijf vereist het opstarten van een specifieke verblijfsprocedure (bv. als werkzoekende, werknemer). * **Werknemer:** Een verblijfsrecht als arbeidsmigrant kan worden verkregen door te voldoen aan de arbeidsvoorwaarden. De procedure start meestal vanuit het buitenland via de werkgever. Bestaande verblijfsrechten kunnen eventueel omgezet worden. Vereist is een gecombineerde vergunning (single permit) voor tewerkstelling langer dan 90 dagen, of een arbeidskaart voor tewerkstelling korter dan 90 dagen. Voor hooggeschoolden kan een Europese blauwe kaart worden aangevraagd. Na vijf jaar kan een verblijfsrecht van onbepaalde duur worden verkregen (elektronische B-kaart). * **Zelfstandige:** Om als zelfstandige te werken, is een beroepskaart vereist. De procedure voor een verblijfsrecht als arbeidsmigrant start doorgaans vanuit het buitenland. #### 6.2.3 Medische regularisatie (9ter) Een medische regularisatie kan worden aangevraagd bij ernstige ziekte waarvoor de behandeling niet beschikbaar of toegankelijk is in het land van herkomst. De aanvraag wordt ingediend bij DVZ in België. Bij een gegronde aanvraag wordt een attest van immatriculatie (oranje kaart) verkregen, gevolgd door een elektronische A-kaart (tijdelijk en voorwaardelijk verblijfsrecht). Na vijf jaar kan een elektronische B-kaart (onbeperkt en onvoorwaardelijk verblijfsrecht) worden verkregen. #### 6.2.4 Humanitaire regularisatie (9bis) Dit is een uitzonderingsprocedure die een machtiging tot verblijf voor meer dan drie maanden verleent in situaties waar andere procedures niet van toepassing zijn, maar er toch een legitieme reden voor verblijf in België bestaat. De beslissing hieromtrent is discretionair en gebaseerd op het voorkomen van schending van mensenrechten, vaak samengevat als een "prangende humanitaire situatie". NBMV's (minderjarigen van buiten de EER die niet begeleid worden) hebben recht op extra bescherming, waaronder een toegewezen voogd en een bijzondere verblijfsprocedure. Naast de bijzondere procedure kunnen NBMV's ook andere procedures volgen, zoals een verzoek om internationale bescherming. Het opvangtraject verloopt in drie fasen: observatie, stabilisatie en begeleide autonomie. Een verblijfsrecht voor NBMV's is initieel tijdelijk (A-kaart) en wordt pas na drie jaar definitief (B-kaart). Een humanitair visum kan worden verleend op basis van humanitaire overwegingen, ook al is er geen recht op verblijf. Dit kan onder meer voor meerderjarige kinderen die alleen achterblijven bij een ouder met verblijfsrecht, voor verlaten verklaarde kinderen of weeskinderen die voogdij zoeken, of wegens bijzondere banden met een Belg of legaal verblijvende vreemdeling. Gezinshereniging is mogelijk voor specifieke familieleden van Belgen of van derdelanders met een verblijfsrecht. De voorwaarden variëren afhankelijk van de nationaliteit van de referentiepersoon en de familierelatie. Er zijn specifieke regels voor echtgenoten, wettelijk geregistreerde partners, kinderen, en in sommige gevallen ouders. Bewijs van bloed- of aanverwantschap kan een uitdaging vormen. Slachtoffers van mensenhandel en mensensmokkel, die samenwerken met gerechtelijke instanties, kunnen onder voorwaarden een specifiek verblijfsstatuut krijgen. Dit vereist het verbreken van banden met het netwerk, begeleiding door een gespecialiseerd centrum, en het indienen van een klacht of het afleggen van verklaringen. Dit leidt tot een tijdelijk verblijfsdocument dat, afhankelijk van de gerechtelijke procedure, kan worden verlengd en eventueel kan leiden tot een verblijfstitel van onbepaalde duur. #### 6.2.9 "Transmigranten" Dit begrip verwijst naar economische migranten zonder asielaanvraag die zich zonder geldige papieren op Belgisch grondgebied bevinden, vaak met de intentie door te reizen naar een ander land. ### 6.3 Verzoek om internationale bescherming Het proces van een verzoek om internationale bescherming omvat meerdere fasen, uitgevoerd door verschillende instanties. #### 6.3.1 Algemeen Een verzoek om internationale bescherming moet persoonlijk worden ingediend bij DVZ. Vanaf het moment van het verzoek heeft de verzoeker recht op materiële opvang en bescherming tegen refoulement. #### 6.3.2 Criteria voor bescherming * **Vluchteling:** Erkend worden als vluchteling vereist dat de persoon voldoet aan de definitie uit de Conventie van Genève, waarbij er een gegronde vrees voor vervolging bestaat omwille van ras, religie, nationaliteit, lidmaatschap van een bepaalde sociale groep of politieke overtuiging. Dit omvat ook situaties waarin iemand ter plaatse vluchteling wordt door veranderde omstandigheden in het herkomstland. * **Subsidiaire bescherming:** Dit wordt toegekend wanneer er zwaarwegende gronden zijn om aan te nemen dat de persoon bij terugkeer een reëel risico op ernstige schade loopt. Ernstige schade kan bestaan uit de doodstraf, foltering of onmenselijke/vernederende behandeling, of ernstige schade door een gewapend conflict. De aanvraag wordt individueel beoordeeld, waarbij de link tussen de algemene toestand van het land en de persoonlijke situatie moet worden aangetoond. #### 6.3.3 Procedure voor een verzoek om internationale bescherming De procedure is opgedeeld in drie fasen: 1. **Fase 1: Indienen van het verzoek (DVZ)** * **Het doen van het verzoek:** Dit moet in persoon gebeuren, aan de grens of op het grondgebied. Er wordt een "bewijs van aanmelding" verkregen. * **Registratie van het verzoek:** DVZ registreert het verzoek binnen een bepaalde termijn, waarbij identificatie, veiligheidscontroles en afname van biometrische gegevens plaatsvinden. * **Daadwerkelijke indiening:** Dit gebeurt op een afspraak bij DVZ, waarbij een bijlage 26 wordt verkregen, het eerste gehoor kan plaatsvinden en een woonplaats wordt gekozen. 2. **Fase 2: Dublin-onderzoek (DVZ)** DVZ onderzoekt welk land verantwoordelijk is voor de behandeling van het verzoek, gebaseerd op de Dublin-verordening. Indien een ander land verantwoordelijk is, wordt de persoon daarheen overgedragen. 3. **Fase 3: Behandeling door CGVS en beslissing** * Indien België verantwoordelijk is, ontvangt het CGVS het dossier. De asielzoeker wordt uitgenodigd voor een gehoor. * Het CGVS kan het verzoek niet-ontvankelijk verklaren (bv. bij "eerste land van asiel" of "veilig derde land"). * Het CGVS kent een status toe: erkend als vluchteling of subsidiair beschermde. De beslissing wordt gemotiveerd, tenzij het een vluchtelingenstatus betreft. * Tegen beslissingen kan beroep worden ingesteld bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV) en eventueel de Raad van State. * Een positieve beslissing leidt tot een verblijfsrecht van meer dan drie maanden, waarna opvang dient te worden verlaten. * Een negatieve beslissing kan leiden tot een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV). Het CGVS kan verzoeken volgens een verkort tijdsbestek behandelen, bijvoorbeeld voor aanvragers uit zogenaamde "veilige landen van herkomst" of bij volgende verzoeken. Het Belgische opvangnetwerk bestaat uit collectieve opvangcentra (beheerd door Fedasil, Rode Kruis, etc.) en individuele opvangstructuren (lokale opvanginitiatieven - LOI's). Alle structuren zijn "open" en bieden onderdak, maaltijden, kledij, begeleiding en zakgeld. #### 6.4.2 Materiële hulp Verzoekers hebben recht op materiële hulp, waaronder huisvesting, informatie, tolken-, medische-, psychologische- en sociale begeleiding, juridische hulp en zakgeld. Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden hebben in principe dezelfde sociale rechten als Belgen, zoals recht op maatschappelijke integratie en tegemoetkomingen bij handicap. Ze kunnen onder voorwaarden aanspraak maken op sociale huur. De toegang tot de Belgische nationaliteit kan via automatische toekenning (bv. ius sanguinis, ius soli) of verkrijging (nationaliteitsverklaring, naturalisatie). Specifieke voorwaarden gelden, zoals wettelijk verblijf, talenkennis, maatschappelijke integratie en economische participatie, afhankelijk van de hypothese. België staat de dubbele nationaliteit toe. * **Verzoekers om internationale bescherming:** Hebben recht op betaling of terugbetaling van medische kosten, afhankelijk van hun opvangstatus. Dit kan via de medische dienst van de opvangstructuur, een betalingsverbintenis van Fedasil, of tussenkomst van het OCMW bij verblijf in een LOI. * **Vluchtelingen of subsidiair beschermden:** Moeten zich aansluiten bij de publieke ziekteverzekering. Het OCMW kan tussenkomen voor kosten die niet gedekt worden. * **Personen zonder wettig verblijf:** Hebben meestal recht op "dringende medische hulp", waarbij de behandelende arts bepaalt wat noodzakelijk is voor de bescherming van de lichamelijke en geestelijke integriteit. --- **Tip:** Zorg ervoor dat je de verschillen tussen de verschillende verblijfsprocedures (bv. medische regularisatie, humanitaire regularisatie, gezinshereniging) en de bijhorende voorwaarden goed uit elkaar kent. Let ook op de specifieke rechten en plichten die voortvloeien uit de verschillende statuten (bv. vluchteling versus subsidiair beschermde). --- # Instellingen en procedures voor internationale bescherming in België Dit document beschrijft de procedures en instellingen die betrokken zijn bij internationale bescherming in België, met speciale aandacht voor de specifieke situaties van verschillende doelgroepen. ### 6.1 Publieke instanties betrokken bij het migratierecht In België zijn diverse publieke instanties betrokken bij migratie en internationale bescherming, elk met specifieke bevoegdheden. De Dienst Vreemdelingenzaken is een centrale instantie die een breed scala aan taken uitvoert met betrekking tot vreemdelingen in België. Dit omvat: * **Visumverlening:** Afgifte van visa voor kort verblijf (toerisme, zaken, familiebezoek, medisch consult) in samenwerking met diplomatieke posten. * **Langdurig verblijf:** Behandeling van aanvragen voor langdurig verblijf (studenten, werknemers, gezinshereniging). * **Registratie asielaanvragen:** Registreren van alle asielaanvragen die op Belgisch grondgebied of aan de grens worden ingediend. * **Dublin-samenwerking:** Gebruik van het Eurodac-systeem om vingerafdrukken te analyseren en de verantwoordelijke staat voor asielaanvragen te bepalen, conform de Dublin-overeenkomst die dubbele aanvragen in de EU voorkomt. * **Beheer gesloten centra:** Beheer van gesloten centra en woonunits voor vreemdelingen zonder wettig verblijf en gezinnen met minderjarige kinderen aan wie de toegang tot het grondgebied werd geweigerd, met als doel humane detentie voorafgaand aan verwijdering. * **Juridische opvolging:** Opvolgen van gerechtelijke procedures en verstrekken van juridisch advies bij betwiste administratieve beslissingen. Het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) is een federale, onafhankelijke administratie met als hoofdopdracht het bieden van bescherming aan personen die risico lopen op vervolging of ernstige schade bij terugkeer naar hun land van herkomst. * **Beoordeling asielverzoeken:** Het CGVS onderzoekt individuele verzoeken om internationale bescherming op een objectieve en onpartijdige manier, conform Belgische, Europese en internationale normen. * **Vluchtelingenstatus:** Vaststellen of een asielzoeker in aanmerking komt voor de vluchtelingenstatus. * **Subsidiaire bescherming:** Indien geen vluchtelingenstatus wordt toegekend, onderzoekt het CGVS of de aanvrager in aanmerking komt voor subsidiaire bescherming. #### 6.1.3 Fedasil Fedasil is het Federaal Agentschap voor de Opvang van Asielzoekers, een instelling van openbaar nut die sinds mei 2002 operationeel is en onder het toezicht staat van de staatssecretaris voor Asiel en Migratie. * **Verantwoordelijkheid opvang:** Fedasil is verantwoordelijk voor de opvang van verzoekers om internationale bescherming en andere specifieke doelgroepen, en garandeert de kwaliteit en conformiteit van de opvangstructuren. * **Coördinatie vrijwillige terugkeer:** Coördineert de organisatie van vrijwillige terugkeer naar de herkomstlanden. * **Dienstverlening en begeleiding:** Zorgt voor een gelijkwaardige dienstverlening en een geïntegreerd begeleidingstraject, afgestemd op de specifieke kenmerken van de doelgroepen, met aandacht voor persoonlijke integriteit en een realistisch toekomstbeeld. * **Migratiebeleid:** Draagt bij aan de definitie, beeldvorming, maatschappelijke aanvaarding en uitvoering van een rechtvaardig migratiebeleid, en leeft de internationale engagementen van België na. Het document onderscheidt verschillende vormen van toegang tot het grondgebied en verblijf, gebaseerd op de duur en de nationaliteit van de vreemdeling. * **Als derdelander:** Vereist in principe een visum voor binnenkomst en kort verblijf, tenzij vrijgesteld van de visumplicht. Soepelere regels gelden voor familieleden van Unieburgers. * **Als Unieburger:** Mag België binnenkomen en verblijven voor maximaal drie maanden. Voor langere verblijven is een procedure voor werkzoekenden, werknemers, zelfstandigen, studenten of economisch niet-actieven vereist. * **Werknemer:** Verblijfsrecht kan verkregen worden voor tewerkstelling, mits aan de arbeidsvoorwaarden wordt voldaan. De procedure start doorgaans vanuit het buitenland via de werkgever, tenzij men reeds in België verblijft op een andere wettelijke basis (bv. gezinshereniging). * **Single permit/Arbeidskaart:** Een gecombineerde vergunning (single permit) is vereist voor tewerkstelling langer dan 90 dagen; een arbeidskaart voor tewerkstelling van minder dan 90 dagen. Vrijstellingen zijn mogelijk. * **Europese blauwe kaart:** Kan aangevraagd worden door hooggeschoolde werknemers. * **Tijdelijk verblijfsrecht:** Met een gecombineerde vergunning of arbeidskaart kan een visum worden aangevraagd. Vanuit België kan bij de gemeente een verblijfskaart (elektronische A-kaart) worden aangevraagd, die meestal 1 jaar geldig is en verlengbaar is. * **Omzetting naar verblijfsrecht van onbepaalde duur:** Na 5 jaar krijgt een arbeidsmigrant een verblijfsrecht van onbepaalde duur (elektronische B-kaart), waarbij hij vrijgesteld wordt van de gecombineerde vergunning. De periode van 5 jaar begint te lopen vanaf de afgifte van de eerste verblijfskaart. * **Zelfstandige:** Verblijfsrecht kan verkregen worden voor zelfstandige activiteit, na aanvraag van een beroepskaart. De procedure start doorgaans vanuit het buitenland, tenzij men reeds in België verblijft op een andere wettelijke basis. #### 6.2.3 Medische regularisatie ("9ter") Een medische regularisatie kan worden aangevraagd indien men ernstig ziek is en de benodigde behandeling niet beschikbaar of toegankelijk is in het herkomstland. * **Toepassingsgebied:** Voor een lang verblijf (meer dan 3 maanden). Bij kortstondige ziekte is een verlenging van het kort verblijf of het bevel tot verlaten van het grondgebied aangewezen. * **Procedure:** De aanvraag moet in België worden ingediend bij DVZ, ook vanuit een transitzone of gesloten transitcentrum. Vanuit het buitenland is een medisch visum vereist. * **Verplichte documenten:** Bewijs van identiteit en een standaard medisch attest. * **Ontvankelijkheid en verblijfsrecht:** Bij ontvankelijkheidsverklaring ontvangt men een attest van immatriculatie (oranje kaart) van 3 maanden, driemaal verlengbaar met 3 maanden, en daarna jaarlijks met 1 maand. Na een gegronde aanvraag volgt een elektronische A-kaart (tijdelijk en voorwaardelijk verblijfsrecht), die minstens 1 jaar geldig is en daarna tweejaarlijks wordt vernieuwd. Na 5 jaar kan een elektronische B-kaart (onbeperkt en onvoorwaardelijk verblijfsrecht) worden verkregen. #### 6.2.4 Humanitaire regularisatie ("9bis") De humanitaire regularisatie (artikel 9bis Verblijfswet) is een uitzonderingsprocedure voor een machtiging tot verblijf van meer dan 3 maanden, in situaties waar geen andere verblijfsprocedure van toepassing is, maar er toch een reden is voor verblijf in België. * **Voorwaarden voor ontvankelijkheid:** Identiteitsbewijs, aantonen dat een aanvraag niet vanuit het land van herkomst kan worden ingediend, verblijfplaats in België en betaling van administratieve kosten. * **Discretionaire bevoegdheid:** De overheid (minister/staatssecretaris voor Asiel en Migratie en DVZ) beslist vrij of een 9bis-aanvraag gegrond is, maar de beoordeling mag niet willekeurig zijn en moet gemotiveerd worden. Criteria kunnen vastgelegd zijn in omzendbrieven, richtlijnen of instructies. * **Criteria ter beoordeling:** * **Algemeen criterium:** Preventie van schending van mensenrechten. Dit omvat situaties die zo klemmend zijn dat repatriëring in strijd zou zijn met internationale mensenrechtenverdragen, met speciale aandacht voor kwetsbare groepen (vrouwen, kinderen, personen in een uitzonderlijke persoonlijke of familiale situatie). Dit wordt ook wel een "prangende humanitaire situatie" genoemd. * **Specifieke criteria:** Vaak voorkomende situaties, zoals langdurige asielprocedures (gezinnen met schoolgaande kinderen waarvan de procedure langer dan 1 jaar duurde en die 5 jaar ononderbroken in België verblijven) en duurzame lokale verankering. * **Beslissing:** * **Positief:** Machtiging tot verblijf voor meer dan drie maanden, met een beperkte of onbeperkte duur. * **Negatief:** Afwijzing van de argumenten. Kan gepaard gaan met een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV). * **Zonder voorwerp:** Indien men reeds een definitieve verblijfsvergunning heeft of is overleden. Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (jonger dan 18, niet begeleid door ouderlijk gezag, van buiten de EER) hebben recht op extra bescherming. * **Definitie NBMV:** Minder dan 18 jaar, geen wettelijke vertegenwoordiger, onderdaan van buiten de EER, heeft asiel aangevraagd of geen geldige binnenkomstdocumenten/verblijfsrecht, en geïdentificeerd als NBMV door de dienst Voogdij. * **Rechten:** Recht op een voogd en de mogelijkheid om een bijzondere verblijfsprocedure op te starten, naast andere verblijfsprocedures zoals internationale bescherming, slachtoffer van mensenhandel/mensensmokkel, humanitaire of medische regularisatie. * **Bijzondere verblijfsprocedure:** * **Opvangtraject (3 fasen):** 1. **Observatie:** Opvang in een Observatie- en Oriëntatiecentrum (OOC) om minderjarigheid en onbegeleide status te verifiëren, en een profielschets te maken. 2. **Stabilisatie:** Doorverwijzing naar collectieve opvangstructuren met begeleiding en voorbereiding op autonomie. Jongeren onder 15 jaar of met duidelijke kwetsbaarheden worden opgevangen in voorzieningen van de gemeenschappen in samenwerking met Fedasil. 3. **Begeleide autonomie:** Voor jongeren wiens verzoek om internationale bescherming werd aanvaard en die ouder zijn dan 16 en zelfstandig genoeg, in een lokaal opvanginitiatief (LOI) van een OCMW, ter voorbereiding op een zelfstandig leven. * **My Future project:** Specifiek project voor NBMV zonder verblijfsperspectief, gericht op toekomstkeuzes, weerbaarheid en beroepsgerichte opleidingen. * **Einde opvangtraject:** Tot 18 jaar mag een NBMV niet uitgewezen worden. Na 18 jaar kan men, indien erkend als vluchteling of ander statuut verkregen, financiële steun van een OCMW ontvangen. Zonder verblijfsvergunning moet men het opvangnetwerk verlaten. * **Dienst Voogdij:** Verantwoordelijk voor voogdij over NBM, zorgt voor opvang, identificatie, aanstelling van voogden, coördinatie met overheden, en zoekt naar duurzame oplossingen. De voogd vertegenwoordigt, begeleidt, vraagt bijstand van een advocaat aan, zorgt voor onderwijs, medische/psychologische bijstand, huisvesting, beheert goederen en zoekt naar familieleden. Een humanitair visum kan onder bepaalde omstandigheden worden verleend, zelfs indien men geen recht op verblijf heeft. Het is een gunst, beoordeeld op individuele basis door DVZ. * **Voor meerderjarig kind dat alleen achterblijft:** Indien men ten laste is van een ouder met verblijfsrecht in België, deel uitmaakt van diens gezin, alleen achterblijft in het herkomstland, en de ouder voldoende bestaansmiddelen heeft. Er zijn administratieve kosten van 363 euro. * **Op basis van voogdij:** Voor verlaten verklaarde kinderen of weeskinderen, wanneer er geen juridische afstammingsband is voor gezinshereniging. De voogd moet het kind binnen 8 dagen na aankomst aanmelden bij de gemeente. * **Wegens bijzondere banden met een Belg of legaal verblijvende vreemdeling:** Indien het recht op familie- en gezinsleven (artikel 8 EVRM) geschonden kan worden. Gezinshereniging kan een verblijfsrecht verlenen indien men familie heeft in België, afhankelijk van nationaliteit en familieband. * **Met een Belg:** Echtgenoot/gelijkgestelde partner (21+), wettelijke partner (21+, met bewijs van duurzame relatie, of 18+ bij gemeenschappelijk kind), kind of kleinkind (21+, 'ten laste'), ouder van een minderjarige Belg. Vereisten omvatten administratieve kosten, vorming van een gezinscel, toereikende en stabiele bestaansmiddelen, en geschikte huisvesting en ziekteverzekering (laatste drie niet voor ouder van minderjarige Belg). * **Met een derdelander (onbeperkt/beperkt verblijfsrecht):** Echtgenoot/gelijkgestelde partner (21+, geen polygamie indien andere echtgeno(o)t(e) reeds in België verblijft), wettelijke partner, minderjarig kind, meerderjarig kind met handicap, ouder van een minderjarig kind met onbeperkt verblijfsrecht. Vereisten omvatten administratieve kosten, toereikende en stabiele bestaansmiddelen (met uitsluiting van bepaalde uitkeringen), geschikte huisvesting, ziekteverzekering, en geen gevaar voor de volksgezondheid. Voor gezinshereniging met een derdelands kind gelden afwijkende voorwaarden. * **Definities:** * **Mensenhandel:** Uitbuiting van mensen voor financieel gewin (seksueel, economisch, dwangarbeid, etc.). Gedefinieerd in artikel 433quinquies van het Strafwetboek. * **Mensensmokkel:** Illegaal over de grens helpen van mensen voor financieel gewin. Gedefinieerd in artikel 77bis van de vreemdelingenwet. * **Slachtofferstatuut:** Slachtoffers van mensenhandel (en mensensmokkel met verzwarende omstandigheid) die samenwerken met gerechtelijke instanties kunnen een specifiek verblijfsstatuut krijgen. * **Basisvoorwaarden:** Breken met het netwerk, begeleiding door een erkend centrum, klacht indienen of verklaringen afleggen. * **Procedure (4 fasen):** 1. **Detectie en identificatie:** Eerstelijnsdiensten detecteren en verwijzen door. 45 dagen bedenktijd (bevel tot verlaten grondgebied). Keuze: klacht of terugkeer. NBMV krijgen direct een verblijfsdocument van 3 maanden. 2. **Voorlopig verblijf:** Na verklaring/klacht: attest van immatriculatie (AI) van 3 maanden, verlengbaar. Werken met arbeidskaart C is toegestaan. 3. **Verlengd verblijf:** Verlenging met 6 maanden (bewijs van inschrijving Vreemdelingenregister) indien het parket de persoon als slachtoffer beschouwt, het gerechtelijk dossier loopt, er samenwerking is, en geen gevaar voor de openbare orde. 4. **Verblijf van onbepaalde duur:** Na veroordeling op basis van de wet op mensenhandel, of indien de klacht/verklaringen betekenisvol waren voor de procedure en het parket het element mensenhandel heeft weerhouden. * **Intrekking/niet-verlenging:** Voorlopige documenten kunnen ingetrokken/niet verlengd worden indien het slachtoffer contact opneemt met uitbuiters, een gevaar vormt voor de openbare orde, niet meewerkt, de procedure wordt beëindigd, of de klacht frauduleus/ongegrond is. * **“Transmigranten”:** Economische migranten zonder asielaanvraag en zonder geldige verblijfspapieren, vaak met de intentie naar Engeland door te reizen. Het beginsel van non-refoulement (verbod op terugzending naar een land waar men vervolging vreest) is hierbij relevant. Een verzoek om internationale bescherming moet persoonlijk worden ingediend en wordt vervolgens onderzocht om te bepalen of de aanvrager recht heeft op vluchtelingenstatus of subsidiaire bescherming. * **Vluchteling:** Definitie conform de Conventie van Genève (vrees voor vervolging omwille van ras, religie, nationaliteit, lidmaatschap van een bepaalde sociale groep, of politieke overtuiging). Dit omvat ook "vluchtelingen ter plaatse". * **Subsidiaire bescherming:** Indien er "zwaarwegende gronden" zijn om aan te nemen dat men een reëel risico loopt op "ernstige schade" (doodstraf, foltering/onmenselijke behandeling, ernstige schade door gewapend conflict) bij terugkeer naar het land van herkomst, en men zich niet onder de bescherming van dat land kan stellen. Elke aanvraag wordt individueel onderzocht. #### 6.3.2 Procedurefases ##### 6.3.2.1 Verzoek fase 1: Indienen en registreren van het verzoek * **Wanneer indienen:** Onmiddellijk of binnen 8 werkdagen na illegale binnenkomst, vóór einde kort verblijf, binnen 8 dagen na einde lang verblijf, of onmiddellijk bij illegale binnenkomst aan de grens. Te late indiening kan leiden tot onderduiken of versnelde procedure. * **Rechten vanaf het verzoek:** Recht op materiële opvang, bescherming tegen refoulement, en plichten (zoals medewerkingsplicht). * **Indiening aan de grens:** Meestal aan de luchthaven van Zaventem, bij de grensautoriteiten. Fase van doen en indienen vallen samen. Detentie is mogelijk in afwachting van behandeling. * **Indiening op het grondgebied:** Moet persoonlijk gebeuren. Alle gezinsleden moeten zich mee aanmelden. Men ontvangt een "bewijs van aanmelding". * **Registratie door DVZ:** Binnen 3 werkdagen (kan oplopen tot 10 werkdagen bij grote drukte). In de praktijk vaak op dezelfde dag en locatie als het doen van het verzoek. * **Gezamenlijke procedures:** Veiligheidscontrole, identificatie, in bewaring nemen van identiteitsdocumenten, afname biometrische gegevens (foto's, vingerafdrukken voor Eurodac-systeem). * **Medische screening:** Uitgevoerd door Fedasil, met focus op TBC. Vaccinaties kunnen gegeven worden. * **Daadwerkelijke indiening:** Uiterlijk 30 dagen na het doen van het verzoek (termijn kan via KB aangepast worden). Op de dag van indiening: bijlage 26, registratie in wachtregister, taalkeuze, invullen vragenlijst bijzondere procedurele noden, eerste gehoor (indien tolken beschikbaar), keuze woonplaats. * **Attest van immatriculatie (AI - oranje kaart):** Binnen 8 werkdagen na indiening (en toelating tot binnenkomst indien aan de grens), bij de gemeente van woonplaats. Geldigheidsduur 4 maanden, verlengbaar gedurende de procedure. ##### 6.3.2.2 Toewijzing opvangplaats Na indiening bij DVZ, wijst de Dispatching van Fedasil de verzoeker een opvangplaats toe (verplichte plaats van inschrijving, 'code 207'). Criteria omvatten gezinssituatie, gezondheid, kennis landstalen, proceduretaal, en kwetsbaarheid. Overplaatsing naar individuele opvang is een gunst na 6 maanden collectieve opvang en is voorbehouden voor begunstigden met hoge beschermingsgraad, verblijfstitel >3 maanden, of kwetsbaarheid. ##### 6.3.2.3 Verzoek fase 2: Dublin-onderzoek DVZ onderzoekt welk land verantwoordelijk is voor de behandeling van het asielverzoek conform de Dublin-verordening. * **Verantwoordelijkheid:** Indien een andere staat verantwoordelijk is, wordt de aanvrager aan die staat overgedragen. Is België verantwoordelijk, dan wordt het verzoek verder afgehandeld. * **Dublin-criteria (in volgorde van toepassing):** Aanwezigheid van gezinsleden, genoten internationale bescherming, ingediend verzoek door gezinslid, lidstaat met meeste gezinsleden/minderjarige ongehuwde broers/zussen, lidstaat van afgifte verblijfstitel/visum, illegale grensoverschrijding, lidstaat zonder visumplicht, lidstaat van eerste indiening in transitzone. Indien geen verantwoordelijke lidstaat kan worden aangeduid, is de lidstaat van eerste indiening verantwoordelijk. ##### 6.3.2.4 Verzoek fase 3: CGVS en beslissing Indien België verantwoordelijk is, ontvangt het CGVS het dossier. * **Gehoor:** Het CGVS nodigt de asielzoeker uit voor een gehoor om de redenen voor vertrek toe te lichten. * **Niet-ontvankelijkheid door CGVS:** Mogelijk bij 'eerste land van asiel', 'veilig derde land', reeds verkregen bescherming in EU, onderdaan van EU-lidstaat, volgend verzoek zonder nieuwe elementen, of minderjarige met definitief beslist verzoek zonder eigen argumenten. * **Toekenning status door CGVS:** * **Erkend als vluchteling:** Beslissing wordt per aangetekend schrijven verstuurd. Motivatie wordt niet gegeven. * **Subsidiaire beschermingsstatus toegekend:** Beslissing van weigering vluchtelingenstatus en toekenning subsidiaire bescherming. Motivatie waarom men niet voor vluchtelingenstatus, maar wel voor subsidiaire bescherming in aanmerking komt. Beroep bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RVV) is mogelijk voor het 'sterkere' statuut van erkende vluchteling, maar brengt risico mee op verlies van subsidiaire bescherming. * **Geen status toegekend door CGVS:** Beslissing van weigering vluchtelingenstatus en subsidiaire beschermingsstatus, met motivatie. Schorsend beroep ten gronde bij de RVV binnen 30 dagen (geen terugdrijving/gedwongen verwijdering tijdens beroep, behoud van materiële opvang en AI). Mogelijk cassatieberoep bij de Raad van State. * **Na positieve beslissing:** Verblijfsrecht van meer dan drie maanden. Moet opvang binnen 2 maanden verlaten. Recht op financiële steun OCMW bij behoeftigheid. Inschrijving in vreemdelingenregister bij de gemeente. * **Na negatieve beslissing:** Bevel om het grondgebied te verlaten (BGV), meestal 30 dagen. Onwettig verblijf na verstrijken termijn, tenzij verlenging om humanitaire redenen. Toewijzing aan open terugkeerplaats (OTP). Verlenging van opvang mogelijk mits aan specifieke voorwaarden voldaan. Actieve ondersteuning bij vrijwillige terugkeer of focus op gedwongen terugkeer. Opvang stopt na einde termijn. DVZ kan lokale politie inschakelen bij weigering opvang te verlaten. Verbindingsambtenaar DVZ organiseert gedwongen terugkeer. #### 6.3.3 Versnelde procedures Het CGVS kan verzoeken behandelen via een versnelde procedure, met verkort tijdsbestek, maar wel met grondig onderzoek en een persoonlijk onderhoud (min. 2 dagen tussen oproeping en onderhoud). Dit kan bij komst uit een 'veilig land van herkomst' of bij een volgend verzoek. ### 6.4 Opvang Het opvangnetwerk in België bestaat uit collectieve (Fedasil, Rode Kruis, partners) en individuele (OCMW's, LOI's, ngo's) opvangstructuren. * **Kenmerken:** Open structuur (vrij in- en uitgaan). Biedt onderdak, eten, kledij, sociale, medische en psychologische begeleiding, dagelijkse uitkering (zakgeld), en toegang tot juridische bijstand, tolken en opleidingen. * **Opvangmodel:** Collectieve centra als norm. Individuele woningen voor kwetsbare personen en verzoekers met grote kans op erkenning. * **Materiële hulp:** Recht op huisvesting, informatiebrochure, sociale tolk- en vertaaldiensten, medische en psychologische begeleiding, maatschappelijke begeleiding, juridische hulp, zakgeld en gemeenschapsdiensten. * **Code 207 'no show':** Indien men niet in de opvangstructuur verblijft, maar wel recht heeft op medische en psychologische begeleiding (via Cel Medische Kosten van Fedasil). Geen recht op financiële steun van OCMW. ### 6.5 Sociale rechten Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden hebben in principe dezelfde sociale rechten als Belgen, waaronder recht op maatschappelijke integratie, inkomensgarantie voor ouderen en tegemoetkomingen bij handicap. * **Sociale huur:** Onder bepaalde voorwaarden toegang tot sociale huisvesting, via sociaal verhuurkantoor of huursubsidie. Asielzoekers in procedure komen hiervoor niet in aanmerking (recht op opvang). * **Inschrijving bij sociale verhuurder:** Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden kunnen zich inschrijven, zonder voorrang, maar mits voldaan aan voorwaarden voor inschrijving/toewijzing. ### 6.6 Toegang tot de Belgische nationaliteit * **Automatische toekenning:** Via nationaliteit van de vader of moeder (ius sanguinis) of door geboorte in België (ius soli) onder specifieke voorwaarden (bv. kind geboren in België uit Belgische ouder, kind geboren in het buitenland uit Belgische ouder, kind geboren in België dat anders staatloos zou zijn, kind geboren in België uit niet-Belgische ouders met specifieke verblijfsvoorwaarden, na adoptie). * **Nationaliteitsverklaring:** * In België geboren en wettelijk verblijf sinds geboorte (vermoeden van integratie). * Geïntegreerd (min. 5 jaar wettelijk verblijf, onbeperkt verblijfsrecht, bewijs talenkennis, maatschappelijke integratie, economische participatie). * Gehuwd met een Belg of ouder van een Belgisch minderjarig kind (min. 5 jaar wettelijk verblijf, onbeperkt verblijfsrecht, talenkennis, 3 jaar wettelijk samengeleefd met Belgische echtgenoot, maatschappelijke integratie). * Geen mogelijkheid tot economische activiteit (handicap, invaliditeit, pensioenleeftijd) (min. 5 jaar wettelijk verblijf, onbeperkt verblijfsrecht). * 10 jaar wettelijk verblijf (min. 10 jaar wettelijk verblijf, onbeperkt verblijfsrecht, talenkennis, deelname aan leven onthaalgemeenschap). * **Naturalisatie:** Via buitengewone verdiensten aan België of erkende staatlozen. * **Dubbele nationaliteit:** Mogelijk sinds 9 juni 2007. Drie categorieën: Belgen met vreemde nationaliteit van rechtswege, Belgen die vrijwillig andere nationaliteit kiezen en Belgische nationaliteit behouden, vreemdelingen die Belgische nationaliteit verkrijgen en oorspronkelijke nationaliteit behouden. ### 6.7 Toegang tot de gezondheidszorg #### 6.7.1 Verzoekers om internationale bescherming * **Collectieve opvangstructuur:** Medische zorgen worden verleend of betaald door Fedasil (medische dienst of betalingsverbintenis 'requisitorium'). * **Lokaal opvanginitiatief (LOI):** OCMW komt tussen voor medische kosten bij behoeftigheid, via betalingsverbintenis. * **'No show' (code 207):** Recht op medische en psychologische begeleiding via Cel Medische Kosten van Fedasil (voorafgaande betalingsverbintenis vereist). Geen recht op financiële steun OCMW. #### 6.7.2 Vluchteling of subsidiair beschermde * **Aansluiting publieke ziekteverzekering:** Vereist zodra men een erkennings- of toekenningsbeslissing van het CGVS (of arrest RvV) ontvangt. * **OCMW-tussenkomst:** Kan tussenkomen voor kosten die niet onder de publieke ziekteverzekering vallen, bij behoeftigheid. #### 6.7.3 Personen zonder wettig verblijf * **Dringende medische hulp:** Meestal recht op dringende medische hulp (preventief, curatief, nazorg, ambulant, verplegingsinstelling). Kosten voor voeding, kledij, huisvesting vallen hier buiten. * **Noodzakelijke medische zorg:** De behandelende arts bepaalt of de zorg noodzakelijk is om de lichamelijke en geestelijke integriteit te beschermen (huisarts, tandarts, onderzoeken, ingrepen, medicatie). * **Medische regularisatie:** Mogelijk onder bepaalde voorwaarden bij ernstige ziekte. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Term | Definitie | | Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) | Een federale, onafhankelijke administratie die als opdracht heeft bescherming te bieden aan personen die bij terugkeer naar hun land van herkomst risico lopen op vervolging of ernstige schade. Het CGVS onderzoekt elk verzoek om internationale bescherming op individuele, objectieve en onpartijdige wijze, conform Belgische, Europese en internationale normen. | | Vluchtelingenstatus | Een status die wordt toegekend aan personen die voldoen aan de definitie van vluchteling uit de Conventie van Genève. Dit houdt in dat zij zich buiten hun land van herkomst bevinden en gegronde vrees hebben voor vervolging omwille van hun ras, religie, nationaliteit, behoren tot een bepaalde sociale groep, of politieke overtuiging. | | Subsidiaire beschermingsstatus | Een beschermingsstatus die wordt toegekend aan personen die, hoewel ze niet voldoen aan de definitie van vluchteling, toch een reëel risico lopen op ernstige schade bij terugkeer naar hun land van herkomst. Ernstige schade kan bestaan uit de doodstraf, foltering, onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing, of ernstige schade door een gewapend conflict. | | Internationale bescherming | Een overkoepelende term die zowel de vluchtelingenstatus als de subsidiaire beschermingsstatus omvat. Het verwijst naar de bescherming die een staat biedt aan personen die hun land van herkomst hebben moeten ontvluchten vanwege vervolging of ernstige schade. | | Verzoek om internationale bescherming | De formele aanvraag die een persoon indient om bescherming te verkrijgen in een ander land dan zijn land van herkomst. Dit verzoek wordt onderzocht door de bevoegde autoriteiten om te bepalen of de aanvrager recht heeft op de vluchtelingenstatus of subsidiaire bescherming. | | Non-refoulement | Een fundamenteel beginsel in het internationaal vluchtelingenrecht dat het verbiedt om vluchtelingen terug te zenden naar een land waar zij vervolging te vrezen hebben of waar hun leven of veiligheid in gevaar zijn. Dit beginsel is vastgelegd in diverse internationale verdragen. | | Prangende humanitaire situatie | Een situatie die zo klemmend is dat de persoon er zich niet van kan ontdoen en waarbij repatriëring naar het land van herkomst in strijd zou zijn met internationale mensenrechtenverdragen. Dit kan leiden tot een humanitaire regularisatie. | | Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) | De overheidsdienst die verantwoordelijk is voor het beheer van de toegang tot het grondgebied en het verblijf van vreemdelingen in België. DVZ registreert asielaanvragen, wisselt informatie uit met andere instanties, beheert gesloten centra en volgt gerechtelijke procedures op. | | Fedasil | Het Federaal Agentschap voor de Opvang van Asielzoekers, een instelling die verantwoordelijk is voor de opvang van verzoekers om internationale bescherming en de coördinatie van vrijwillige terugkeer naar herkomstlanden. | | Niet-begeleide minderjarige vreemdeling (NBMV) | Een minderjarige die de leeftijd van 18 jaar nog niet heeft bereikt, niet wordt begeleid door een persoon die het ouderlijk gezag of de voogdij uitoefent, en geen onderdaan is van een lidstaat van de Europese Unie, Noorwegen, IJsland of Liechtenstein. | | Mensenhandel | De werving, het vervoer, de overbrenging, de huisvesting of de opvang van een persoon met het oog op uitbuiting, zoals seksuele uitbuiting, dwangarbeid of bedelarij. | | Mensensmokkel | Het illegaal helpen overschrijden van grenzen met het oog op het verkrijgen van een vermogensvoordeel, waarbij de persoon die wordt gesmokkeld geen onderdaan is van een lidstaat van de Europese Unie. | | Slachtofferstatuut | Een speciaal verblijfsstatuut dat kan worden toegekend aan slachtoffers van mensenhandel die samenwerken met de gerechtelijke instanties, met als doel hen te beschermen en een toekomstperspectief te bieden. | | Humanitaire regularisatie (9bis) | Een uitzonderingsprocedure die een machtiging tot verblijf voor meer dan 3 maanden verleent aan personen die niet in aanmerking komen voor een andere verblijfsprocedure, maar wel een geldige reden hebben om in België te verblijven, vaak gebaseerd op het voorkomen van schending van mensenrechten. | | Asielprocedure | Het proces waarbij een verzoeker om internationale bescherming zijn of haar verhaal toetst aan de criteria voor de vluchtelingenstatus en de subsidiaire beschermingsstatus. | | Subsidiaire bescherming | Bescherming die wordt geboden aan personen die, bij terugkeer naar hun land van herkomst, een reëel risico lopen op ernstige schade, zoals de doodstraf, foltering, onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing, of ernstige schade door een gewapend conflict. | | Bed-bad-brood | Een beleid in België dat voorziet in de basisbehoeften van verzoekers om internationale bescherming, waaronder huisvesting, maaltijden en kledij. | | Kort verblijf | Een verblijf in België van maximaal drie maanden, waarvoor in principe een visum nodig is, tenzij men vrijgesteld is van de visumplicht. | | Lang verblijf | Een verblijf in België van meer dan drie maanden, waarvoor specifieke procedures en verblijfsvergunningen vereist zijn, zoals voor studenten, werknemers of gezinshereniging. | | Arbeidsmigratie | Migratie met het doel om in België te werken, waarvoor een verblijfsrecht als arbeidsmigrant kan worden verkregen, vaak via een gecombineerde vergunning (single permit) of arbeidskaart. | | Gecombineerde vergunning (single permit) | Een vergunning die nodig is voor tewerkstelling in België die langer dan 90 dagen duurt, en die zowel een arbeidsvergunning als een verblijfsvergunning combineert. | | Arbeidskaart | Een document dat nodig is voor tewerkstelling in België die minder dan 90 dagen duurt. | | Europese blauwe kaart | Een verblijfsvergunning voor hooggeschoolde werknemers uit niet-EU-landen die in de EU willen werken. | | Tijdelijk verblijfsrecht | Een verblijfsrecht dat beperkt is in duur, vaak uitgedrukt in de vorm van een elektronische A kaart, die verlengd moet worden. | | Verblijfsrecht van onbepaalde duur | Een permanent verblijfsrecht dat na een bepaalde periode van tijdelijk verblijf kan worden verkregen, vaak aangeduid met een elektronische B kaart. | | Dublinverordening | Een Europese verordening die bepaalt welke lidstaat verantwoordelijk is voor de behandeling van een asielaanvraag, om te voorkomen dat een asielzoeker in meerdere lidstaten asiel aanvraagt. | | Medische regularisatie (9ter) | Een procedure die het mogelijk maakt om een verblijfsrecht te verkrijgen op basis van ernstige ziekte, wanneer de benodigde behandeling niet beschikbaar of toegankelijk is in het land van herkomst. | | Derdelander | Een persoon die geen onderdaan is van een lidstaat van de Europese Unie, Noorwegen, IJsland of Liechtenstein. | | Unieburger | Een burger van een lidstaat van de Europese Unie. |

# Historische evolutie van het juridisch kader van het Europees integratieproces Dit onderwerp behandelt de historische ontwikkeling van het juridisch kader dat ten grondslag ligt aan het Europese integratieproces, vanaf de naoorlogse initiatieven tot aan recente verdragsherzieningen. ### 1.1 Naoorlogse initiatieven en de oprichting van supranationale organisaties Na de Tweede Wereldoorlog ontstond de behoefte aan duurzame vrede en economisch herstel in Europa. Initiatieven zoals het Marshallplan en de oprichting van de Organisatie voor Europese Economische Samenwerking (OEES) in 1948 legden de basis voor internationale samenwerking. De Benelux, gevormd in 1944, toonde reeds een vroeg stadium van regionale integratie. Het Congres van Den Haag in mei 1948, voorgezeten door Winston Churchill, was een belangrijke mijlpaal voor de verdere Europese integratie. Dit leidde tot de oprichting van de Raad van Europa op 5 mei 1949. De Raad van Europa is een intergouvernementele organisatie met een eigen institutionele structuur, die zich richt op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat, met als belangrijkste instrumenten het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Tegenover intergouvernementele organisaties staan supranationale organisaties. Bij supranationale organisaties opereren instellingen onafhankelijk van de lidstaten, kunnen beslissingen bij meerderheid worden genomen, en ontstaat er een autonome rechtsorde met eigen rechtsbronnen die directe werking en voorrang hebben in de nationale rechtsorde. Dit staat in contrast met intergouvernementele organisaties, waar lidstaten de dominante actoren zijn en beslissingen vaak bij consensus of unanimiteit worden genomen, waarbij rechtsgevolgen afhankelijk zijn van nationaal grondwettelijk recht. De Europese Unie (EU) daarentegen, opgericht in de jaren '50 met de Verdragen van Rome, kenmerkt zich door een supranationaal karakter. De belangrijkste instellingen zijn de Europese Raad, de Commissie, de Raad van de EU, het Europees Parlement en het Hof van Justitie. In tegenstelling tot de Raad van Europa, waar individuen niet direct een lidstaat voor het Hof van Justitie kunnen dagen (zij moeten eerst nationale rechtsmiddelen uitputten), kunnen in de EU individuen, onder bepaalde voorwaarden, wel een beroep doen op het Europees recht, hoewel de directe dagvaarding van een lidstaat door een particulier bij het Hof van Justitie beperkt is. ### 1.2 De Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) en verdere integratiepogingen De Verklaring van Schuman op 9 mei 1950, uitgesproken door de Franse politicus Robert Schuman, wordt beschouwd als de geboorteakte van de Europese integratie. Schuman stelde voor om de productie van kolen en staal, cruciale grondstoffen voor oorlogsvoering, onder te brengen in een supranationale instelling. Dit leidde tot de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) middels het Verdrag van Parijs (1951/52). De oorspronkelijke zes lidstaten (Frankrijk, Duitsland, België, Nederland, Luxemburg en Italië) gaven hiermee een tastbaar voorbeeld van supranationale samenwerking. De EGKS was opgericht voor een periode van 50 jaar en kende een Hoge Autoriteit, een Gemeenschappelijke Vergadering, een Raad van Ministers en een Hof van Justitie. Pogingen tot verdere integratie volgden, waaronder het Pleven Plan in 1950 en het Verdrag tot oprichting van een Europese Defensiegemeenschap (EDG) en een Europese Politieke Gemeenschap (EPG) in 1952. De ratificatie van het EDG-verdrag werd echter verworpen door het Franse parlement. De Conferentie van Messina in juni 1955 markeerde een belangrijk keerpunt, waar twee visies op verdere integratie naar voren kwamen: sectorale integratie, gericht op specifieke sectoren zoals kolen en staal, en algemene economische integratie. Uit deze conferentie kwamen de Verdragen tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap (EEG) en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (Euratom) voort, gesloten in Rome in 1957 en in werking getreden in 1958. ### 1.3 Economische integratie: van vrijhandelszone tot economische en monetaire unie De EEG had als kerndoelstelling de oprichting van een gemeenschappelijke markt, zoals verwoord in artikel 2 van het EEG-Verdrag. Dit hield in de geleidelijke nader tot elkaar brengen van het economische beleid van de lidstaten, ter bevordering van harmonische economische ontwikkeling, gestadige expansie, grotere stabiliteit, verbetering van de levensstandaard en nauwere betrekkingen tussen de lidstaten. Verschillende vormen van economische integratie werden onderscheiden: * **Vrijhandelszone:** Afschaffing van douaneheffingen en quota tussen lidstaten, maar elk land behoudt zijn eigen externe douanetarief. * **Douane-unie:** Vrijhandelszone plus een gemeenschappelijk extern douanetarief. * **Gemeenschappelijke markt:** Douane-unie plus vrij verkeer van productiefactoren (goederen, personen, diensten en kapitaal). Dit betekent het zoveel mogelijk benaderen van de omstandigheden van een binnenlandse markt, zonder grenzen tussen lidstaten. * **Economische en monetaire unie (EMU):** Gemeenschappelijke markt met een gemeenschappelijke munt. Het streven naar een gemeenschappelijke markt was een proces dat aanvankelijk voorzien was van een overgangsperiode van 12 jaar. Dit proces van verdieping en verbreding werd door de jaren heen voortgezet. ### 1.4 Verdieping van het Europese integratieproces De verdieping van het integratieproces omvatte zowel veranderingen binnen de bestaande verdragen als integratie buiten de verdragen. #### 1.4.1 Verdragsherzieningen en institutionalisering Na periodes van stagnatie, zoals de "lege stoel crisis" in 1965 en de periode van "eurosclerose", werd met het Witboek ter voltooiing van de interne markt ('1992 programma') in 1985 een impuls gegeven aan verdere integratie. De Europese Akte (1986/87) was een belangrijke verdragswijziging die de interne markt als een ruimte zonder binnengrenzen vastlegde en gekwalificeerde meerderheid van stemmen (QMV) invoerde voor harmonisatierichtlijnen. Tevens werden bevoegdheden van de EEG uitgebreid naar domeinen als onderzoek en ontwikkeling, en milieu. Institutioneel bracht de Europese Akte aanpassingen met zich mee, zoals de versterkte rol van het Europees Parlement en de oprichting van het Gerecht van Eerste Aanleg. #### 1.4.2 Integratie buiten de verdragen Naast de formele verdragsherzieningen vonden er ook initiatieven plaats buiten de bestaande verdragen, gericht op samenwerking op gebieden als buitenlands- en veiligheidsbeleid (via het Fouchet plan en het Rapport Davignon, leidend tot Europese Politieke Samenwerking - EPS), en justitie en binnenlandse zaken (met het EEX Verdrag en de Schengenakkoorden). Ook economische en monetaire integratie zette door, met het Rapport Werner en de invoering van de European Currency Unit (ECU) in 1978, een voorloper van de euro. #### 1.4.3 Verdrag van Maastricht (1992/93) en de oprichting van de Europese Unie Het Verdrag van Maastricht (1992/93) was een keerpunt, aangezien hierin de Europese Unie (EU) werd opgericht. De EU werd gestructureerd rond een pijlerstructuur, met een supranationale eerste pijler (de voormalige EEG, die werd omgevormd tot de Europese Gemeenschap - EG, met uitgebreide bevoegdheden) en twee intergouvernementele pijlers: het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB) en Justitie en Binnenlandse Zaken (JBZ). Dit betekende dat voor de tweede en derde pijler andere spelregels golden, met unanimiteit in de Raad en een beperktere rol voor het Europees Parlement en het Hof van Justitie. Het Verdrag van Maastricht legde ook de basis voor de Economische en Monetaire Unie (EMU) met de "Maastrichtcriteria" voor landen die de euro wilden invoeren. De euro werd uiteindelijk ingevoerd als giraal betaalmiddel in 1999 en als chartaal betaalmiddel in 2002. Daarnaast introduceerde het verdrag het concept van Europees burgerschap, met rechten zoals vrij verkeer, verblijf, kiesrecht bij Europese en lokale verkiezingen, en diplomatieke bescherming in het buitenland. #### 1.4.4 Verdrag van Amsterdam (1997/99) en Nice (2000/2003) Het Verdrag van Amsterdam (1997/99) beoogde een aanpassing en consolidatie van de pijlerstructuur. Het bracht aspecten als visa, asiel en migratie over naar de eerste pijler ("communautarisering" van het Schengenacquis), en deelde de derde pijler verder in. Er werden aanpassingen gedaan op het gebied van non-discriminatie en de mogelijkheid van constructieve onthouding in het GBVB werd ingevoerd. Het verdrag faalde echter in de ambitie om de EU fundamenteel voor te bereiden op een grote uitbreiding. Het Verdrag van Nice (2000/2003) pakte de resterende institutionele kwesties aan, zoals de samenstelling van de Commissie en de gekwalificeerde meerderheid van stemmen in de Raad, om de EU gereed te maken voor de uitbreiding. Er werd ook gestreefd naar een nauwkeurige afbakening van bevoegdheden en een rol voor nationale parlementen. #### 1.4.5 Verdrag van Lissabon (2007/2009) Na de mislukking van het Grondwettelijk Verdrag (als gevolg van negatieve referenda in Frankrijk en Nederland in 2005), leidde het Verdrag van Lissabon (2007/2009) tot een grondige hervorming van de EU. Het schafte de pijlerstructuur af en creëerde een enkele rechtspersoonlijkheid voor de Unie (met uitzondering van het GBVB). De democratisering van de besluitvorming werd versterkt door een grotere rol voor het Europees Parlement, de invoering van het burgerinitiatief en een versterkte rol voor nationale parlementen bij de subsidiariteitstoets. Het Handvest van de grondrechten werd juridisch bindend, met dezelfde kracht als de verdragen. Het Verdrag van Lissabon consolideerde en moderniseerde de EU-verdragen, resulterend in het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) en het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU). ### 1.5 Verbreding van het Europees integratieproces Naast de verdieping van de integratie, kende de EU ook een significante verbreding door de toetreding van nieuwe lidstaten. Dit proces van uitbreiding ging hand in hand met verdieping, aangezien de groeiende Unie nieuwe structuren en regels vereiste. #### 1.5.1 Toetredingscriteria en -procedure De procedure voor toetreding is vastgelegd in artikel 49 VEU, dat bepaalt dat elke Europese staat die de waarden van de Unie eerbiedigt, lid kan worden. De aanvraag wordt gericht aan de Raad, die na raadpleging van de Commissie en goedkeuring van het Europees Parlement, met eenparigheid van stemmen beslist. De Europese Raad stelt de criteria voor toetreding vast, zoals de Kopenhagencriteria (politieke stabiliteit, democratie, rechtsstaat, mensenrechten, bescherming van minderheden en een functionerende markteconomie). De voorwaarden voor toelating en de aanpassingen van de verdragen vormen het onderwerp van een akkoord tussen de lidstaten en de verzoekende staat, dat door alle partijen moet worden bekrachtigd. #### 1.5.2 Uitbreidingen en specifieke gevallen De geschiedenis van de EU kent meerdere uitbreidingsgolven. De "Big Bang" uitbreiding in 2004 voegde tien nieuwe lidstaten toe, gevolgd door Bulgarije en Roemenië in 2007. Het proces van toetreding is politiek complex en kan langdurig zijn, zoals de casus Turkije en het Ankara Akkoord (1963) illustreert, waarbij toetredingsonderhandelingen al in 2005 zijn gestart maar door diverse kwesties, waaronder de kwestie Cyprus, nog steeds gespannen zijn. De Brexit, de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de EU in 2020, is een uniek geval dat de complexiteit van lidmaatschap en de gevolgen van uittreding benadrukt. Na een referendum in 2016 en onderhandelingen gebaseerd op artikel 50 VEU, trad het VK per 1 februari 2020 uit de EU, gevolgd door een overgangsperiode en de totstandkoming van een handels- en samenwerkingsakkoord. De Ierse kwestie, met de Gode Vrijdagakkoord van 1998, bleef een gevoelig punt tijdens het Brexit-proces. > **Tip:** Het is cruciaal om de evolutie van het juridisch kader te zien als een continu proces van verdieping (meer bevoegdheden, supranationaliteit) en verbreding (meer lidstaten), waarbij de interactie tussen beide factoren de complexiteit van het Europese integratieproces vormgeeft. Begrip van de verschillende verdragen en hun specifieke bijdragen is essentieel. --- # Kenmerken van intergouvernementele en supranationale organisaties Dit deel van de analyse verklaart de fundamentele verschillen tussen intergouvernementele en supranationale organisaties, met nadruk op hun institutionele structuren, besluitvormingsprocessen en rechtsgevolgen binnen de nationale rechtsordes. ### 2.1 Intergouvernementele organisaties Intergouvernementele organisaties worden gekenmerkt doordat de lidstaten de belangrijkste actoren zijn. Beslissingen worden doorgaans genomen bij consensus of unanimiteit. Deze organisaties maken gebruik van de klassieke bronnen van internationaal recht, zoals verdragen en conventies. De rechtsgevolgen die deze beslissingen hebben binnen de nationale rechtsorde, worden bepaald door het nationale constitutionele recht, wat aansluit bij de principes van monisme of dualisme. > **Tip:** Denk aan de Raad van Europa als een klassiek voorbeeld van een intergouvernementele organisatie. #### 2.1.1 Institutionele structuur en besluitvorming Bij intergouvernementele organisaties overleggen lidstaten met elkaar, waarbij de lidstaten dominant blijven in het besluitvormingsproces. Wanneer er afspraken worden gemaakt, is dit vaak gebaseerd op consensus of unanimiteit. Dit betekent dat alle lidstaten akkoord moeten gaan met een besluit. #### 2.1.2 Rechtsgevolgen in nationale rechtsordes De beslissingen van intergouvernementele organisaties hebben interne rechtsgevolgen die afhankelijk zijn van hoe de nationale rechtsorde is ingericht. Dit wordt bepaald door de keuze tussen een monistisch of dualistisch systeem: * **Monisme:** Internationaal recht wordt automatisch onderdeel van het nationale recht. * **Dualisme:** Internationaal recht moet eerst worden omgezet in nationaal recht om rechtsgevolgen te hebben. ### 2.2 Supranationale organisaties Supranationale organisaties kenmerken zich door instellingen die onafhankelijk van de lidstaten opereren. Besluitvorming vindt vaak plaats bij gekwalificeerde meerderheid. Deze organisaties creëren een autonome rechtsorde met eigen rechtsbronnen, en hun beslissingen kunnen directe werking hebben en voorrang genieten boven nationaal recht. > **Tip:** De Europese Unie, met name de instellingen die onder de eerste pijler vielen, is een prominent voorbeeld van een supranationale organisatie. #### 2.2.1 Institutionele structuur en besluitvorming In een supranationale organisatie opereren instellingen die een zekere mate van onafhankelijkheid genieten ten opzichte van de lidstaten. Dit stelt hen in staat om beslissingen te nemen die bindend zijn, zelfs als niet alle lidstaten ermee instemmen. De besluitvorming gebeurt vaak via een gekwalificeerde meerderheid, wat betekent dat een besluit kan worden aangenomen als een bepaald percentage van de stemmen wordt behaald, in plaats van unanimiteit te vereisen. #### 2.2.2 Rechtsgevolgen in nationale rechtsordes Beslissingen van supranationale organisaties creëren een eigen rechtsorde die losstaat van de nationale rechtsordes. Dit leidt tot twee belangrijke rechtsgevolgen: * **Directe werking:** Bepaalde bepalingen van het recht van de supranationale organisatie kunnen rechtstreeks van toepassing zijn op individuen en bedrijven binnen de lidstaten, zonder dat nationale wetgeving nodig is. * **Voorrang:** Het recht van de supranationale organisatie geniet voorrang boven strijdig nationaal recht. > **Voorbeeld:** Het arrest van het Hof van Justitie van de Europese Unie in de zaak *Van Gend & Loos* (1963) heeft de directe werking van gemeenschapsrecht bevestigd. Dit betekent dat individuen zich rechtstreeks kunnen beroepen op bepalingen van gemeenschapsrecht voor hun nationale rechter. ### 2.3 Vergelijking tussen intergouvernementele en supranationale organisaties Het fundamentele verschil ligt in de mate van soevereiniteit die lidstaten overdragen aan de organisatie. | Kenmerk | Intergouvernementele organisatie | Supranationale organisatie | | :----------------------- | :----------------------------------------------- | :----------------------------------------------------------- | | **Rol van lidstaten** | Dominant, actoren | Minder dominant, instellingen opereren onafhankelijk | | **Besluitvorming** | Consensus, unanimiteit | Gekwalificeerde meerderheid | | **Rechtsbronnen** | Bronnen van internationaal recht (verdragen) | Autonome rechtsorde met eigen rechtsbronnen | | **Rechtsgevolgen nationaal** | Bepaald door nationaal grondwettelijk recht | Directe werking, voorrang boven nationaal recht | | **Kracht van beslissingen** | Afhankelijk van implementatie door lidstaten | Bindend, rechtstreeks toepasbaar (met voorrang) | De Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS), opgericht bij het Verdrag van Parijs, was een van de eerste voorbeelden van een supranationale organisatie. De oprichters zagen dit als een manier om oorlogen in Europa onmogelijk te maken door sleutelsectoren onder gemeenschappelijk beheer te plaatsen. Dit vereiste een overdracht van soevereiniteit naar een supranationaal niveau. De ontwikkeling van de Europese Unie laat een voortdurende evolutie zien van meer intergouvernementele elementen naar steeds meer supranationale kenmerken, met name door de "verdieping" van integratie, waarbij meer beleidsterreinen onder de supranationale besluitvormingsmechanismen vallen. > **Tip:** De "pijlerstructuur" van het Verdrag van Maastricht toonde deels de hybride aard van de toenmalige Europese Unie, met een supranationale eerste pijler (Europese Gemeenschappen) en intergouvernementele tweede (Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid) en derde pijlers (Justitie en Binnenlandse Zaken). Het Verdrag van Lissabon heeft deze pijlerstructuur afgeschaft om een meer coherente en supranationale structuur te creëren. --- # Verdragswijzigingen en de verbreding van de Europese Unie Dit onderwerp beschrijft de belangrijkste verdragswijzigingen die de Europese Unie hebben gevormd, de processen van de verbreding van de EU en de criteria voor de toelating van nieuwe lidstaten. ## 3.1 De belangrijkste verdragswijzigingen De Europese integratie is een continu proces geweest van verdieping en verbreding, sterk gestuurd door opeenvolgende verdragswijzigingen die de institutionele en juridische structuur van de EU hebben aangepast en uitgebreid. ### 3.1.1 Vroege integratie en de oprichting van de Gemeenschappen Na de Tweede Wereldoorlog ontstond de noodzaak om oorlog onmogelijk te maken door economische belangen te bundelen. Dit leidde tot de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) via het Verdrag van Parijs in 1951/52, die kolen en staal, essentiële oorlogsmaterialen, onder supranationaal bestuur plaatste. Hierna volgden de Verdragen van Rome in 1957, die de Europese Economische Gemeenschap (EEG) en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (Euratom) oprichtten. De EEG had als kerndoel het instellen van een gemeenschappelijke markt, gekenmerkt door het vrij verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen. > **Tip:** De vorming van een gemeenschappelijke markt is een cruciaal stadium van economische integratie, waarbij belemmeringen voor handel worden afgeschaft en de omstandigheden van een interne markt zoveel mogelijk worden benaderd. ### 3.1.2 De Europese Akte (1986/87) Na een periode van "eurosclerose" was de Europese Akte een belangrijke stap voorwaarts. Deze wijziging intensiveerde het integratieproces met als doel de voltooiing van de interne markt tegen 1992. Belangrijke aanpassingen waren de uitbreiding van de bevoegdheden van de EEG naar gebieden zoals onderzoek en ontwikkeling en milieu, de invoering van gekwalificeerde meerderheid van stemmen (QMV) voor harmonisatierichtlijnen, en institutionele aanpassingen zoals een grotere rol voor het Europees Parlement en de oprichting van het Gerecht van Eerste Aanleg. ### 3.1.3 Het Verdrag van Maastricht (1992/93) Dit verdrag markeerde een fundamentele transformatie met de oprichting van de Europese Unie (EU). Het introduceerde de pijlerstructuur, met de eerste pijler (de Gemeenschappen) die supranationaal was, en de tweede (Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid) en derde pijler (Justitie en Binnenlandse Zaken) die intergouvernementeel van aard waren. De EEG werd omgevormd tot de Europese Gemeenschap (EG), met een bredere bevoegdheid inclusief onderwijs, cultuur en consumentenbescherming. Het verdrag legde ook de basis voor de Economische en Monetaire Unie (EMU), inclusief de invoering van de euro en de "Maastrichtcriteria" voor lidstaten die de munt wilden adopteren. Europees burgerschap werd geïntroduceerd, met rechten zoals vrij verkeer en verblijf, en kiesrecht bij Europese en lokale verkiezingen. > **Tip:** De pijlerstructuur van Maastricht reflecteerde een compromis tussen supranationale en intergouvernementele integratie, wat leidde tot verschillende besluitvormingsprocedures en institutionele rollen per pijler. ### 3.1.4 Het Verdrag van Amsterdam (1997/99) Dit verdrag beoogde de pijlerstructuur aan te passen en te consolideren. Belangrijke stappen waren de "communautarisering" van Visa, asiel en migratie naar de eerste pijler, waardoor besluitvorming op dit gebied supranationaal werd. De derde pijler, Politiële en Justitiële Samenwerking in Strafzaken, kende beperkte materiële wijzigingen. Het verdrag voegde ook de non-discriminatiebepalingen toe en introduceerde de constructieve onthouding in het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid. Ondanks ambitieuze doelen om de EU voor te bereiden op uitbreiding, bleken veel grote institutionele veranderingen niet haalbaar. ### 3.1.5 Het Verdrag van Nice (2000/2003) Het Verdrag van Nice pakte de "Amsterdam left-overs" aan, met name de institutionele aanpassingen die nodig waren voor de uitbreiding. Het vereenvoudigde de verdragen, bakende bevoegdheden nauwkeuriger af en introduceerde het Statuut van het Handvest van de grondrechten. Bepalingen over de samenstelling van de Commissie en gekwalificeerde meerderheid van stemmen in de Raad werden aangepast om de efficiëntie na uitbreiding te waarborgen. ### 3.1.6 Het Verdrag van Lissabon (2007/2009) Voortkomend uit de poging om een grondwet voor Europa te creëren, die in referenda in Frankrijk en Nederland werd verworpen, werd het Verdrag van Lissabon een "hervormingsverdrag". De belangrijkste aanpassingen waren de afschaffing van de pijlerstructuur, wat resulteerde in een enkele rechtspersoonlijkheid voor de EU, en een versterking van de democratische besluitvorming door uitbreiding van de bevoegdheden van het Europees Parlement. De rol van nationale parlementen bij de subsidiariteitstoets werd versterkt, en een burgerinitiatief werd ingevoerd. Het Handvest van de grondrechten werd juridisch bindend, en het verdrag consolideerde de EU- en VWEU-verdragen. > **Tip:** Het Verdrag van Lissabon heeft de EU hervormd tot een coherentere juridische entiteit, met een grotere nadruk op democratie en de rol van burgers en nationale parlementen. ### 3.1.7 Verdere aanpassingen van verdragen Er bestaan zowel klassieke als vereenvoudigde procedures voor verdragswijzigingen. De klassieke procedure vereist unanimiteit van alle lidstaten en bekrachtiging volgens hun constitutionele bepalingen. Vereenvoudigde procedures zijn beschikbaar voor kleinere aanpassingen, hoewel deze nog steeds unanimiteit in de Raad vereisen na raadpleging van het Europees Parlement en de Commissie. De eurocrisis leidde bijvoorbeeld tot de invoering van een permanent noodfonds voor de stabiliteit van de eurozone via een verdragsaanpassing. ## 3.2 De verbreding van de Europese Unie De verbreding van de EU verwijst naar het proces waarbij nieuwe lidstaten toetreden tot de Unie. Dit proces gaat hand in hand met verdieping en vereist zowel procedurele stappen als het voldoen aan specifieke criteria. ### 3.2.1 Procedure voor toetreding Volgens Artikel 49 VEU kan elke Europese staat die de door de Unie hooggehouden waarden eerbiedigt en zich ertoe verbindt deze uit te dragen, een verzoek tot lidmaatschap indienen. Dit verzoek wordt gericht aan de Raad, die bij eenparigheid van stemmen beslist na consultatie van de Commissie en goedkeuring van het Europees Parlement. De criteria voor toetreding worden vastgesteld door de Europese Raad. De voorwaarden voor toelating en de aanpassingen van de verdragen die daaruit voortvloeien, worden vastgelegd in een akkoord tussen de lidstaten en de verzoekende staat, dat door alle partijen moet worden bekrachtigd. > **Tip:** Het toetredingsproces is zowel een juridische procedure als een politiek proces, waarbij de bestaande lidstaten bepalen wanneer een kandidaat-land klaar is om toe te treden. ### 3.2.2 Criteria voor toetreding (Kopenhagen criteria) De Kopenhagen criteria, vastgesteld in 1993, vormen de basisvoorwaarden voor toetreding: 1. **Politieke criteria:** Stabiliteit van instellingen die democratie, de rechtsstaat, mensenrechten en respect voor en bescherming van minderheden garanderen. 2. **Economische criteria:** Een functionerende markteconomie die in staat is de concurrentiedruk en de marktkrachten binnen de Unie het hoofd te bieden. 3. **Aanneming van het gemeenschapsrecht (acquis communautaire):** Het vermogen om de verplichtingen die voortvloeien uit het lidmaatschap, inclusief de aanvaarding van de doelstellingen van politieke, economische en monetaire unie, op zich te nemen. ### 3.2.3 De toetredingsprocedure in de praktijk Het toetredingsproces is langdurig en complex. Kandidaat-landen moeten uitgebreide onderhandelingen voeren en aanzienlijke hervormingen doorvoeren om aan de criteria te voldoen. Voorbeelden zoals Turkije, dat in 1963 een associatieovereenkomst sloot en in 1999 als kandidaat-lidstaat werd erkend, illustreren de complexiteit en de politieke uitdagingen, zoals de Cypruskwestie die de start van onderhandelingshoofdstukken heeft belemmerd. De "Big Bang" uitbreiding in 2004, waarbij tien landen toetraden, en de latere toetreding van Kroatië in 2013, tonen de dynamiek van de verbreding. ### 3.2.4 Brexit en de implicaties Het Verenigd Koninkrijk, dat in 1973 toetrad, kende een specifieke rol binnen de EU met diverse opt-outs. Interne politieke ontwikkelingen, zoals de opkomst van UKIP en een verkiezingsbelofte van premier David Cameron, leidden tot een referendum in 2016 waarin 52% van de kiezers voor uittreding stemde. Het Brexit-proces, gebaseerd op Artikel 50 VEU, resulteerde in een uittredingsakkoord en een overgangsperiode, waarna een handels- en samenwerkingsakkoord van kracht werd. De Ierse kwestie, met betrekking tot de grens tussen Noord-Ierland (VK) en Ierland (EU), vormde een significant obstakel in het Brexit-proces. > **Example:** De "Big Bang" uitbreiding in 2004, waarbij landen als Estland, Letland en Litouwen (voormalige Sovjetrepublieken) lid werden, was een significante stap in de verbreding van de EU, gedreven door de wens tot herstel van onafhankelijkheid en integratie in de Europese structuren. --- # Brexit en de gevolgen voor het Verenigd Koninkrijk en de EU Dit onderwerp behandelt de achtergrond, het proces en de gevolgen van de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie, inclusief de Ierse kwestie en de nieuwe handels- en samenwerkingsakkoorden. ## 4. Brexit en de gevolgen voor het Verenigd Koninkrijk en de EU ### 4.1 Achtergrond van Brexit Het Verenigd Koninkrijk (VK) trad toe tot de Europese Economische Gemeenschap (EEG) in 1973, na een aanvankelijk lidmaatschap van de Europese Vrijhandelsassociatie (EVA). De toetreding werd in 1963 en 1967 geblokkeerd door een Frans veto onder Charles De Gaulle. Een referendum in 1975 resulteerde in een overweldigende meerderheid (67,2%) ten gunste van het lidmaatschap. Het VK had door de jaren heen een bijzondere positie binnen de EU. Premier Margaret Thatcher eiste in 1979 haar geld terug ("I want my money back"). Het VK maakte gebruik van diverse opt-outs, waaronder op het gebied van de Economische en Monetaire Unie (EMU), Schengen en het Handvest van de grondrechten. Intern kreeg de eurosceptische politieke partij UKIP steeds meer aanhang, wat leidde tot de verkiezingsbelofte van premier David Cameron in 2015 om een nieuw reglement voor het VK binnen de EU te onderhandelen. Dit resulteerde in het Brexit-referendum op 23 juni 2016, waarbij 52% van de stemmers koos voor uittreding uit de EU. ### 4.2 Het Brexit-proces Het Brexit-proces kende een gefaseerde aanpak, waarbij de uittreding werd gebaseerd op Artikel 50 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU). Dit leidde tot de totstandkoming van een uittredingsakkoord, ondersteund door een politieke verklaring die het juridisch kader voor de toekomstige relatie zou schetsen. Op 1 februari 2020 trad het VK de jure uit de EU. Vanaf die datum begon een overgangsperiode die liep tot 31 december 2020. Na afloop van deze periode, op 1 januari 2021, trad het handels- en samenwerkingsakkoord tussen het VK en de EU in werking. ### 4.3 De Ierse kwestie De Ierse kwestie vormde een centraal en complex aspect van de Brexit. Historisch gezien was er een diepe verdeeldheid tussen de protestantse 'unionisten', die voorstander waren van het VK, en de katholieke 'nationalisten', die streefden naar een verenigd Ierland. Het Goede Vrijdagakkoord van 1998 was cruciaal in het brengen van vrede en stabiliteit in Noord-Ierland. Een van de grootste uitdagingen van Brexit was het voorkomen van harde grenscontroles tussen Noord-Ierland (onderdeel van het VK) en de Republiek Ierland (lidstaat van de EU). Harde grenscontroles werden gezien als een bedreiging voor het Goede Vrijdagakkoord en de vrede in de regio. Verschillende oplossingen, waaronder een speciaal 'backstop'-mechanisme voor Noord-Ierland, werden besproken en vormden een significant struikelblok in de onderhandelingen over het uittredingsakkoord. ### 4.4 Nieuwe handels- en samenwerkingsakkoorden Het handels- en samenwerkingsakkoord, dat op 1 januari 2021 van kracht werd, vormt de basis voor de nieuwe relatie tussen het VK en de EU na Brexit. Dit akkoord reguleert een breed scala aan gebieden, waaronder handel in goederen en diensten, visserij, lucht- en zeevervoer, en deelname aan EU-programma's. Het akkoord beoogt een zo soepel mogelijke handel te waarborgen, maar introduceert wel douanecontroles en regelgevende verschillen die voorheen niet bestonden. De implementatie en de langetermijneffecten van dit akkoord op de Britse en Europese economieën zijn onderwerp van voortdurende analyse en aanpassing. > **Tip:** Begrijp de historische context van het VK binnen de EU, inclusief de opt-outs en de opkomst van euroscepticisme, om de achterliggende redenen voor Brexit beter te plaatsen. > **Tip:** Concentreer je bij de Ierse kwestie op de spanning tussen het Goede Vrijdagakkoord en de noodzaak van grenscontroles, en de politieke en sociale implicaties daarvan. > **Voorbeeld:** Het ontbreken van een harde grens tussen Noord-Ierland en de Republiek Ierland was een cruciaal punt. Zonder een akkoord hierover, dreigde de vrede en stabiliteit in de regio in gevaar te komen, wat de onderhandelingen over het uittredingsakkoord bemoeilijkte. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Intergouvernementeel | Een vorm van organisatie waarbij lidstaten hun soevereiniteit behouden en beslissingen doorgaans bij consensus of unanimiteit worden genomen; de lidstaten blijven de belangrijkste actoren. | | Supranationaal | Een organisatievorm waarbij instellingen onafhankelijk van de lidstaten opereren, beslissingen bij meerderheid kunnen nemen en een eigen autonome rechtsorde creëren met directe werking en voorrang boven nationaal recht. | | Congres van Den Haag | Een belangrijke bijeenkomst in mei 1948, voorgezeten door W. Churchill, die cruciaal was voor de vroege stappen richting Europese samenwerking na de Tweede Wereldoorlog. | | Raad van Europa | Een intergouvernementele organisatie opgericht op 5 mei 1949, met als doel het bevorderen van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat in Europa, met lidstaten en een eigen institutionele structuur. | | Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) | De eerste supranationale Europese organisatie, opgericht bij het Verdrag van Parijs in 1951/52, met als doel de controle over de productie van kolen en staal in Frankrijk en Duitsland te verenigen. | | Verklaring van Schuman | Een historische speech van de Franse politicus Robert Schuman op 9 mei 1950, die de basis legde voor het idee van een Europese eenmaking door de kolen- en staalindustrie onder een supranationaal bestuur te plaatsen. | | Verdrag van Rome | Een reeks verdragen, waaronder het verdrag tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap (EEG) en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (Euratom), ondertekend in 1957, die de economische en atoomenergie-integratie binnen Europa verder vormgaven. | | Gemeenschappelijke markt | De afschaffing van alle belemmeringen van het intracommunautaire handelsverkeer, teneinde de nationale markten te verenigen tot één enkele markt die de omstandigheden van een binnenlandse markt zoveel mogelijk benadert, met vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. | | Verdieping | Het proces waarbij de Europese Unie haar beleidsterreinen uitbreidt en de integratie binnen bestaande domeinen versterkt, vaak door middel van supranationale besluitvorming en aanpassing van verdragen. | | Verbreding | Het proces van uitbreiding van het aantal lidstaten van de Europese Unie, waarbij nieuwe landen toetreden tot de gemeenschap en zich aan de bestaande verdragen en wetgeving moeten conformeren. | | Europese Akte | Een verdrag uit 1986 dat de oprichting van de interne markt tegen 1992 nastreefde en de besluitvormingsprocedures binnen de EEG aanpaste, onder andere door de invoering van gekwalificeerde meerderheid van stemmen voor bepaalde aangelegenheden. | | Verdrag van Maastricht | Ondertekend in 1992, dit verdrag legde de basis voor de oprichting van de Europese Unie (EU) als zodanig, introduceerde het concept van Europees burgerschap en zette de weg vrij voor de Economische en Monetaire Unie (EMU) en de euro. | | Verdrag van Lissabon | Een hervormingsverdrag uit 2007 dat de pijlerstructuur van de EU afschafte, de rol van het Europees Parlement versterkte en het Handvest van de grondrechten juridisch bindend maakte, met als doel de besluitvorming te democratiseren en de coherentie van het extern beleid te verbeteren. | | Kopenhagencriteria | De voorwaarden die een kandidaat-lidstaat moet vervullen om lid te kunnen worden van de Europese Unie, waaronder politieke stabiliteit, democratie, respect voor mensenrechten en minderheden, en een functionerende markteconomie. | | Brexit | De uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie, een proces dat in gang werd gezet na een referendum in 2016 en resulteerde in het verlaten van de EU per 1 februari 2020. | | Schengenakkoorden | Een reeks overeenkomsten die oorspronkelijk voorzagen in de geleidelijke afschaffing van de grenstoezichtcontroles tussen deelnemende Europese landen, wat resulteerde in een ruimere ruimte van vrij verkeer voor personen. | | Gekwalificeerde meerderheid (QMV) | Een besluitvormingsprocedure in de Raad van de Europese Unie waarbij een voorstel wordt aangenomen indien het de steun krijgt van een bepaald percentage van de lidstaten, dat een bepaald percentage van de bevolking vertegenwoordigt. |

# De EU als autonome rechtsorde De Europese Unie wordt erkend als een unieke, autonome rechtsorde die losstaat van het traditionele volkenrecht, met significante implicaties voor de soevereiniteit van lidstaten en de rechten van hun onderdanen. ## 1. De EU als autonome rechtsorde ### 1.1 Ontstaan en concept De erkenning van de Europese Unie (EU) als een autonome rechtsorde is een cruciaal concept dat de aard en de structuur van het Europese recht fundamenteel heeft gevormd. Deze rechtsorde onderscheidt zich van het traditionele volkenrecht doordat de lidstaten, op specifieke terreinen, hun soevereiniteit hebben begrensd. Deze begrenzing creëert een juridisch kader waarbinnen niet alleen de lidstaten, maar ook hun onderdanen, directe rechten en plichten kunnen ontlenen. Dit betekent dat het EU-recht een eigen dynamiek heeft en op een zelfstandige wijze wordt geïnterpreteerd en toegepast door de Europese instellingen, met name het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ). ### 1.2 Jurisprudentie die de autonomie bevestigt #### 1.2.1 Zaak 26/62, Van Gend en Loos Deze baanbrekende uitspraak van het HvJ markeerde de erkenning van de EU als een nieuwe rechtsorde. * **Feiten:** Een Nederlandse transportfirma werd geconfronteerd met hogere importtarieven in Nederland dan toegestaan onder het EEG-Verdrag (nu EU-Verdrag). De firma betoogde dat dit in strijd was met artikel 12 van het EEG-Verdrag. * **Rechtsvraag:** Kunnen particulieren rechtstreeks rechten ontlenen aan het EEG-Verdrag? * **Analyse door het Hof:** Het Hof analyseerde de 'geest, inhoud en bewoordingen' van het Verdrag en oordeelde dat het EEG-Verdrag meer was dan een loutere overeenkomst die wederzijdse verplichtingen tussen lidstaten creëerde. De preambule van het verdrag, de institutionele structuur en de prejudiciële procedure die het Hof de bevoegdheid geeft om het recht te interpreteren en toe te passen, wezen op een nieuwe rechtsorde. * **Uitspraak:** Het Hof stelde dat het EEG-recht een autonome rechtsorde vormt met de mogelijkheid tot directe werking van verdragsbepalingen, mits deze duidelijk en onvoorwaardelijk zijn. #### 1.2.2 Zaak 6/64, Costa t. Enel Deze zaak versterkte het principe van de autonomie van het EU-recht en introduceerde het concept van de voorrang van Europees recht. * **Feiten:** Mr. Costa, een aandeelhouder van een privaat elektriciteitsbedrijf, weigerde zijn elektriciteitsrekening te betalen als protest tegen de nationalisering van de Italiaanse elektriciteitssector. * **Rechtsvraag:** Wat is de verhouding tussen Italiaanse wetgeving en het Europees recht? * **Uitspraak:** Het HvJ oordeelde dat het EEG-recht, eens in werking getreden, een integraal deel uitmaakt van de rechtsorde van elke lidstaat en door de nationale rechter moet worden toegepast. Het Europese recht heeft voorrang op strijdige nationale wetgeving, zelfs op latere nationale wetgeving. Dit impliceert dat nationale wetten die in strijd zijn met het EU-recht, buiten toepassing moeten worden gelaten. #### 1.2.3 Zaak 10/70, Internationale Handelsgesellschaft Deze uitspraak bevestigde de voorrang van het Europees recht, zelfs ten opzichte van nationaal grondwettelijk recht. * **Uitspraak:** Het Hof stelde expliciet dat de geldigheid van handelingen van de EU-instellingen alleen mag worden getoetst aan het EU-recht zelf. Dit betekent dat nationaal grondwettelijk recht geen toetsingsmaatstaf kan vormen voor de geldigheid van EU-rechtshandelingen. ### 1.3 De verhouding tussen EU-recht en nationaal recht De autonomie van de EU-rechtsorde heeft verreikende consequenties voor de verhouding tussen Europees recht en nationaal recht. * **Voorrang van EU-recht:** Zoals uiteengezet in de jurisprudentie, heeft het EU-recht voorrang boven nationaal recht, inclusief nationaal grondwettelijk recht. Lidstaten kunnen niet afwijken van EU-verplichtingen op basis van hun eigen constitutionele bepalingen. * **Directe werking:** Bepaalde bepalingen van het EU-recht kunnen rechtstreeks rechten en plichten creëren voor particulieren, die zij rechtstreeks kunnen inroepen bij nationale rechterlijke instanties. Dit geldt voor bepalingen die voldoende duidelijk en onvoorwaardelijk zijn. > **Tip:** De principes van voorrang en directe werking zijn fundamenteel voor de effectiviteit van het EU-recht en de bescherming van de rechten van burgers binnen de interne markt. #### 1.3.1 Grenzen aan de voorrang en de rol van nationale constitutionele waarden Hoewel het principe van de voorrang van EU-recht sterk is, zijn er discussies en beperkingen, met name vanuit de nationale constitutionele hoven. * **Duitse Grondwettelijk Hof en 'Solange'-uitspraken:** Het Duitse Grondwettelijk Hof heeft in zijn 'Solange'-uitspraken (o.a. Solange I en Solange II) gesteld dat de voorrang van het EU-recht relatief is en dat het Duitse constitutionele recht grenzen kan stellen, met name wanneer het gaat om de bescherming van fundamentele rechten die in de Duitse grondwet zijn verankerd en die niet voldoende gewaarborgd worden door het EU-recht. * **Ultra vires controle:** Dit houdt in dat nationale rechterlijke instanties EU-maatregelen niet hoeven toe te passen als deze buiten de bevoegdheden (ultra vires) van de EU vallen. * **'Constitutionele kernwaarden':** Lidstaten kunnen beroep doen op hun constitutionele kernwaarden die verband houden met essentiële staatsfuncties en de bescherming van de nationale identiteit. Dit is vastgelegd in artikel 4, lid 2 VEU. * **Voorbeeld:** Bescherming van de officiële taal of de staatsvorm kan als een constitutioneel kernelement worden beschouwd. Deze uitzondering mag echter geen afbreuk doen aan de gemeenschappelijke Uniewaarden, zoals vastgelegd in artikel 2 VEU. * **Evenredigheidstoets:** In het arrest Las (C-202/11) werd een evenredigheidstoets toegepast in het kader van de bescherming van nationale identiteit. #### 1.3.2 Verhouding EU-recht – internationaal recht (Zaak C-402/05 P, Kadi en Al Barakaat) Deze zaak onderzoekt de verhouding tussen EU-recht en internationale verplichtingen, met name die van de Verenigde Naties. * **Feiten:** Het ging om de uitvoering van bindende resoluties van de VN-Veiligheidsraad binnen de EU. * **Jurisprudentie:** * Het Gerecht van Eerste Aanleg oordeelde aanvankelijk dat bindende resoluties van de VN-Veiligheidsraad ontsnappen aan rechterlijke controle van het Gerecht, met uitzondering van gevallen die strijdig zijn met jus cogens (dwingend volkenrecht). * Het HvJ nuanceerde dit door te stellen dat internationale verplichtingen geen afbreuk mogen doen aan de constitutionele basisbeginselen van de EU-Verdragen. Dit omvat het beginsel dat alle EU-maatregelen de grondrechten moeten eerbiedigen. De wettigheid van dergelijke maatregelen, en dus de toetsing aan grondrechten, valt onder de controle van het HvJ. ### 1.4 Conclusies betreffende de autonomie van de EU-rechtsorde De EU vormt een unieke rechtsgemeenschap met eigen regels en kenmerken, die zich duidelijk onderscheiden van het traditionele volkenrecht. * **Eigen regelregels:** Kenmerkend zijn de principes van directe werking en voorrang van het EU-recht. * **Interpretatie door het HvJ:** Het Hof van Justitie van de Europese Unie is de hoogste instantie bevoegd om de interpretatie en toepassing van het EU-recht te verzekeren. Dit is essentieel om de uniformiteit en consistentie van het Europese recht te waarborgen. * **Advies 2/13 (toetreding tot EVRM):** Dit advies onderstreepte de autonomie van het EU-recht en de specifieke rol van het HvJ. * **Zaak C-284/16, Achmea vs. Advies 1/17 (CETA):** Deze zaken belichten de verhouding tussen de autonomie van de EU-rechtsorde en de bevoegdheid van internationale arbitragepanels of nationale rechters. > **Voorbeeld:** De mogelijkheid voor een individu om rechtstreeks een beroep te doen op het verbod op discriminatie op grond van nationaliteit in het EU-Verdrag bij een nationale rechter, illustreert zowel directe werking als de autonomie van de rechtsorde. --- # Verhouding tussen EU-recht en nationaal recht Dit onderwerp onderzoekt de hiërarchische relatie tussen het recht van de Europese Unie en de nationale wetgevingen van de lidstaten, inclusief de doctrines van voorrang en directe werking. ### 2.1 De EU als autonome rechtsorde De Europese Unie wordt beschouwd als een autonome rechtsorde die losstaat van het traditionele volkenrecht. Dit betekent dat de lidstaten, op bepaalde gebieden, hun soevereiniteit hebben begrensd om een supranationale gemeenschap te creëren waarbinnen niet alleen staten, maar ook hun burgers rechten kunnen ontlenen. #### 2.1.1 Zaak 26/62, Van Gend en Loos * **Feiten:** Een Nederlandse transportfirma werd geconfronteerd met hogere importtarieven in Nederland, wat mogelijk in strijd was met artikel 12 van het EEG-Verdrag. * **Rechtsvraag:** Kunnen particulieren rechtstreeks rechten ontlenen aan het EEG-Verdrag? * **Analyse:** Het Hof van Justitie analyseerde de 'geest, inhoud en bewoordingen' van het Verdrag en concludeerde dat het meer was dan een overeenkomst die wederzijdse verplichtingen schept tussen lidstaten. De preambule van het verdrag, de institutionele structuur en de prejudiciële procedure, die de rol van het Hof van Justitie waarborgt voor de interpretatie en toepassing van het recht, wezen erop dat de EU een autonome rechtsorde is met de mogelijkheid tot directe werking van verdragsbepalingen. * **Uitspraak:** Het Hof oordeelde dat bepalingen van het Verdrag directe werking kunnen hebben indien zij duidelijk en onvoorwaardelijk zijn. > **Tip:** De doctrine van directe werking, zoals vastgesteld in Van Gend en Loos, stelt individuen in staat om zich rechtstreeks te beroepen op EU-recht voor nationale rechter. #### 2.1.2 Zaak 6/64, Costa t. Enel * **Feiten:** Mr. Costa, aandeelhouder van een privaat elektriciteitsbedrijf, weigerde zijn elektriciteitsrekening te betalen als protest tegen de nationalisering van de Italiaanse elektriciteitssector. * **Rechtsvraag:** Wat is de verhouding tussen Italiaanse wetgeving en het Europees recht? * **Analyse:** Het Hof van Justitie stelde dat, door de oprichting van de Gemeenschap met een eigen rechtsorde, de lidstaten hun soevereiniteit op bepaalde gebieden hebben beperkt. Dit leidt tot een juridische orde die bindend is voor zowel de lidstaten als hun burgers. De invoering van Gemeenschapsrecht op een bepaald gebied maakt dat nationaal recht op dat gebied moet wijken, ongeacht of het nationaal recht op een later tijdstip is aangenomen. * **Uitspraak:** Het Hof introduceerde het beginsel van de voorrang van Europees recht boven nationaal recht. > **Tip:** De doctrine van voorrang houdt in dat EU-recht prevaleert boven strijdig nationaal recht, ongeacht de datum van inwerkingtreding van het nationale recht. #### 2.1.3 Zaak 10/70, Internationale Handelsgesellschaft * **Uitspraak:** Het Hof van Justitie bevestigde dat de geldigheid van handelingen van de EU-instellingen alleen aan het Gemeenschapsrecht getoetst mag worden. De voorrang van Europees recht geldt ook ten opzichte van nationaal grondwettelijk recht. #### 2.1.4 Verhouding EU-recht en nationaal grondwettelijk recht Hoewel het Hof van Justitie de absolute voorrang van EU-recht boven nationaal recht handhaaft, is er discussie en soms spanning met nationale constitutionele hoven. * **Duitse constitutionele hoven:** Deze hebben de voorrang van Europees recht als relatief beschouwd en eigen toetsingskaders ontwikkeld, zoals de 'Solange I en II'-arresten, de ultra vires-controle en de theorie van 'constitutionele kernwaarden'. Dit betekent dat nationaal recht, met name grondwettelijk recht dat fundamentele rechten en essentiële staatsfuncties beschermt, in bepaalde omstandigheden kan prevaleren als het EU-recht de grenzen van zijn bevoegdheden overschrijdt of deze kernwaarden aantast. * **Zaak Weiss:** Een voorbeeld hiervan is de zaak Weiss met betrekking tot de bevoegdheden van de Europese Centrale Bank (ECB), waar het Duitse constitutionele hof zich uitsprak over de grenzen van de bevoegdheden van de ECB en de toetsing aan het Duitse grondwettelijke recht. > **Tip:** Het is essentieel om het spanningsveld tussen de voorrang van EU-recht en de bescherming van nationale constitutionele identiteit te begrijpen, inclusief de rol van nationale constitutionele hoven. ### 2.2 Verhouding voorrang – directe werking De doctrines van voorrang en directe werking zijn nauw met elkaar verbonden en versterken de autonome rechtsorde van de EU. * **Directe werking:** Maakt het mogelijk dat individuen rechten ontlenen aan EU-recht bij nationale instanties. * **Voorrang:** Zorgt ervoor dat nationaal recht dat in strijd is met EU-recht, geen toepassing vindt, waardoor de effectiviteit van de directe werking wordt gegarandeerd. #### 2.2.1 Bescherming van nationale identiteit Artikel 4, lid 2, VEU stelt dat de Unie de identiteit van de lidstaten, die haar wezenlijke staatsfuncties waarborgt, eerbiedigt. Dit kan betrekking hebben op constitutionele kernelementen, zoals de bescherming van de officiële taal of de staatsvorm. * **Geen uitzondering op gemeenschappelijke Uniewaarden:** Deze bescherming vormt echter geen uitzondering op de gemeenschappelijke waarden van de Unie, zoals vastgelegd in artikel 2 VEU (bv. menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, rechtsstaat, mensenrechten). * **Evenredigheidstoets:** Arresten zoals Las (zaak C-202/11) laten zien dat beperkingen op nationaal niveau die betrekking hebben op deze identiteit, moeten voldoen aan de evenredigheidstoets. #### 2.2.2 Verhouding EU-recht – internationaal recht De autonomie van de EU-rechtsorde beperkt zich niet tot de relatie met nationaal recht, maar strekt zich ook uit tot internationale verplichtingen. * **Zaak Kadi en Al Barakaat (C-402/05 P):** Het Gerecht van Eerste Aanleg oordeelde dat bindende resoluties van de VN-Veiligheidsraad ontsnapten aan rechterlijke controle, met uitzondering van jus cogens. * **Hof van Justitie:** Het Hof van Justitie nuanceerde dit door te stellen dat internationale verplichtingen geen afbreuk mogen doen aan de constitutionele basisbeginselen van de EU-Verdragen. Dit omvat het beginsel dat alle EU-maatregelen de grondrechten moeten eerbiedigen, wat een voorwaarde is voor hun wettigheid en controleerbaar is door het Hof. > **Tip:** Zelfs internationale verplichtingen, zoals VN-resoluties, moeten in de EU worden uitgevoerd op een manier die verenigbaar is met de fundamentele rechtsbeginselen en grondrechten van de Unie. ### 2.3 Conclusies met betrekking tot de autonomie van de EU-rechtsorde * De EU is een rechtsgemeenschap met eigen regels en kenmerken, zoals directe werking en voorrang. * De interpretatie van het EU-recht geschiedt op basis van de EU-Verdragen. * Het Hof van Justitie is als laatste instantie bevoegd om zich uit te spreken over de interpretatie en toepassing van het EU-recht. Dit is bevestigd in advies 2/13 (toetreding tot het EVRM) en zaak C-284/16, Achmea, evenals advies 1/17 (CETA). > **Example:** Als een nationale wet in strijd is met een duidelijke en onvoorwaardelijke bepaling van een EU-verdrag, zal een nationale rechter deze wet niet toepassen vanwege de voorrang van EU-recht. Een individu kan zich dan direct beroepen op de bepaling van het EU-verdrag. --- # EU-recht en internationaal recht Dit onderwerp analyseert de complexe wisselwerking tussen het EU-recht en internationaal recht, met speciale aandacht voor de juridische toetsing van bindende resoluties van de VN-Veiligheidsraad binnen de EU-rechtsorde. ### 3.1 De EU als autonome rechtsorde De Europese Unie (EU) wordt gekenmerkt als een autonome rechtsorde, wat betekent dat zij eigen regels en kenmerken heeft die losstaan van de nationale rechtsordes van de lidstaten. Dit principe werd al vroeg vastgelegd in de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ). #### 3.1.1 Autonomie en directe werking Het HvJ heeft in de zaak *Van Gend en Loos* geoordeeld dat de EU een nieuwe rechtsorde in het volkenrecht vormt, ten gunste waarvan lidstaten hun soevereiniteit hebben begrensd. Binnen deze rechtsorde kunnen niet alleen lidstaten, maar ook hun onderdanen, rechten ontlenen aan het EU-recht. Dit principe van **directe werking** houdt in dat bepaalde bepalingen uit het EU-recht rechtstreeks toepasbaar zijn in de nationale rechtsordes en particulieren rechten en plichten kunnen verlenen. Dit is met name het geval wanneer deze bepalingen duidelijk en onvoorwaardelijk zijn. > **Tip:** Het concept van directe werking is cruciaal voor het begrip van de effectiviteit van EU-recht in de nationale rechtsordes. Particulieren kunnen zich rechtstreeks beroepen op deze bepalingen voor de nationale rechter. #### 3.1.2 Voorrang van EU-recht De autonome rechtsorde van de EU impliceert tevens het principe van **voorrang** van het EU-recht boven nationaal recht. Dit betekent dat indien er een conflict ontstaat tussen een bepaling van EU-recht en een bepaling van nationaal recht (inclusief nationaal grondwettelijk recht), het EU-recht voorrang heeft. Het HvJ heeft in de zaak *Internationale Handelsgesellschaft* bevestigd dat de geldigheid van handelingen van EU-instellingen alleen aan het EU-recht zelf mag worden getoetst. > **Voorbeeld:** Een nationale wet die in strijd is met een bepaling uit een EU-verdrag of verordening, is nietig voor zover deze strijd bestaat. #### 3.1.3 Relativiteit van de voorrang en constitutionele toetsing Hoewel de voorrang van EU-recht sterk is, heeft de rechtspraak van nationale constitutionele hoven, zoals het Duitse Grondwettelijk Hof, aangetoond dat deze voorrang relatief kan zijn. Dit is onder meer zichtbaar in de jurisprudentie over de **ultra vires** controle en de theorie van **constitutionele kernwaarden**. Het Duitse Hof heeft bijvoorbeeld geoordeeld dat het EU-recht de constitutionele identiteit van de lidstaten, met name die welke verband houden met essentiële staatsfuncties, niet mag aantasten. Dit betekent dat er grenzen zijn aan de bevoegdheden van de EU, bepaald door de fundamentele structuur van de nationale constitutionele orde. Dit geldt echter niet als uitzondering op de gemeenschappelijke Uniewaarden, zoals vastgelegd in artikel 2 VEU. > **Tip:** Het concept van "Solange" (zolang) jurisprudentie in Duitsland illustreert de spanning tussen de voorrang van EU-recht en de bescherming van nationale grondrechten en constitutionele structuren. #### 3.1.4 Bescherming van nationale identiteit Artikel 4, lid 2 VEU erkent expliciet het belang van de nationale identiteit van de lidstaten, die inherent is aan hun politieke en constitutionele grondslagen. Dit beschermt constitutionele kernelementen die verband houden met essentiële staatsfuncties, zoals de bescherming van de officiële taal of de staatsvorm. De evenredigheidstoets, toegepast door het HvJ (bijvoorbeeld in arrest *Las*), speelt een rol bij het bepalen of EU-maatregelen een disproportionele inbreuk maken op deze nationale identiteit. ### 3.2 Verhouding EU-recht en internationaal recht De EU opereert binnen het internationale juridische kader en wordt geconfronteerd met de vraag hoe zij omgaat met internationale verplichtingen, met name bindende resoluties van de VN-Veiligheidsraad. #### 3.2.1 Juridische toetsing van VN-Veiligheidsraadresoluties In de zaak *Kadi en Al Barakaat* stond de vraag centraal of bindende resoluties van de VN-Veiligheidsraad, die economische sancties opleggen, konden worden getoetst aan de grondrechten van de EU. Het Gerecht van Eerste Aanleg oordeelde aanvankelijk dat dergelijke resoluties, tenzij ze in strijd zijn met *jus cogens* (dwingend internationaal recht), aan rechterlijke controle ontsnapten. Het HvJ ging hier echter niet volledig in mee. Het HvJ bepaalde dat internationale verplichtingen geen afbreuk mogen doen aan de **constitutionele basisbeginselen van de EU-Verdragen**. Een van deze beginselen is dat alle EU-maatregelen de grondrechten moeten eerbiedigen. De toetsing aan grondrechten is een voorwaarde voor de wettigheid van EU-maatregelen en valt onder de controle van het HvJ. Dit impliceert dat EU-rechtelijke handelingen die de bindende resoluties van de VN-Veiligheidsraad uitvoeren, wel degelijk getoetst kunnen worden aan de grondrechten die binnen de EU gelden. > **Tip:** Hoewel de EU internationale verplichtingen nakomt, kan zij niet toestaan dat deze verplichtingen leiden tot schendingen van de fundamentele grondbeginselen van haar eigen rechtsorde, waaronder de bescherming van grondrechten. #### 3.2.2 Interpretatie en toepassing van EU-recht Als autonome rechtsorde heeft de EU haar eigen instrumenten en procedures voor interpretatie en toepassing van haar recht. Het HvJ is de hoogste autoriteit voor de interpretatie van het EU-recht, zoals ook bevestigd in adviezen zoals *advies 2/13* (over toetreding tot het EVRM) en *advies 1/17* (over CETA). Het Hof zorgt voor de uniforme toepassing en interpretatie van het EU-recht in alle lidstaten. > **Voorbeeld:** De prejudiciële procedure stelt nationale rechters in staat om het HvJ te raadplegen over de interpretatie of geldigheid van EU-recht, wat bijdraagt aan de eenvormige ontwikkeling van het EU-recht. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Autonome rechtsorde | Een juridisch systeem dat binnen een bepaalde gemeenschap zelfstandig regels schept, interpreteert en handhaaft, los van externe rechtsordes. De EU wordt als zodanig beschouwd, met eigen principes en een eigen gerechtelijke instantie. | | Soevereiniteit | De hoogste en onafhankelijke macht binnen een staat. Lidstaten van de EU hebben hun soevereiniteit op specifieke gebieden beperkt ten gunste van de Unie. | | Lidstaten | De landen die volwaardig lid zijn van de Europese Unie en zich hebben gecommitteerd aan de verdragen en wetgeving van de Unie. | | Onderdanen | Natuurlijke personen die de nationaliteit van een lidstaat bezitten en daardoor bepaalde rechten en plichten hebben binnen de EU. | | Directe werking | Het principe waarbij bepalingen van EU-recht rechtstreeks rechten en plichten creëren voor particulieren in de lidstaten, zonder dat nationale wetgeving nodig is voor de implementatie. | | Prejudiciële procedure | Een procedure waarbij nationale rechterlijke instanties een prejudiciële vraag kunnen stellen aan het Hof van Justitie van de EU over de interpretatie of geldigheid van EU-recht. | | Voorrang van EU-recht | Het beginsel dat EU-recht boven nationaal recht gaat in geval van conflict, waardoor nationaal recht dat hiermee in strijd is, buiten toepassing moet blijven. | | Grondwettelijk recht | De fundamentele wetgeving van een staat die de organisatie van de overheid, de grondrechten van burgers en de beginselen van het staatsbestuur vastlegt. | | Ultra vires controle | De controle die een nationale rechter uitoefent om te beoordelen of een handeling van een EU-instelling niet de bevoegdheden overschrijdt die aan de Unie zijn toegekend door de verdragen. | | Constitutionele kernwaarden | Fundamentele beginselen en waarden die essentieel zijn voor de identiteit en structuur van een staat of de Europese Unie, zoals democratie, rechtsstaat en mensenrechten. | | Gelijkheid van de lidstaten | Het principe dat alle lidstaten van de EU in principe gelijk worden behandeld en gelijke rechten en plichten hebben binnen de Unie. | | Internationaal recht | Het geheel van regels en beginselen dat de betrekkingen regelt tussen staten en andere internationale subjecten. | | Jus cogens | Dwingend internationaal recht dat niet kan worden afgeweken door verdragen en algemeen wordt erkend als fundamenteel. | | Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ) | Het hoogste gerecht van de EU dat zorg draagt voor de uniforme interpretatie en toepassing van het EU-recht. | | VN-Veiligheidsraad | Een van de zes hoofdorgaantjes van de Verenigde Naties, met de primaire verantwoordelijkheid voor de handhaving van internationale vrede en veiligheid. |

# Differentiatie binnen de EU Het onderwerp 'differentiatie binnen de EU' behandelt de diverse manieren waarop EU-lidstaten wetgeving toepassen, waaronder overgangsperiodes, opt-outs en nauwere samenwerking tussen specifieke lidstaten. ## 1. Differentiatie binnen de EU EU-wetgeving wordt niet door alle lidstaten op dezelfde wijze en op hetzelfde moment toegepast. Dit fenomeen van differentiatie kent verschillende vormen, waaronder overgangsperiodes voor nieuwe lidstaten, de mogelijkheid tot opt-outs die in de verdragen zijn vastgelegd, en nauwere samenwerkingsverbanden tussen een beperkt aantal lidstaten om specifieke EU-doelstellingen te verwezenlijken. ### 1.1 Overgangsperiodes en opt-outs Na de toetreding van nieuwe lidstaten worden vaak overgangsperiodes ingesteld waarin deze landen de tijd krijgen om EU-wetgeving volledig toe te passen. Daarnaast bestaan er 'opt-outs', die in de EU-verdragen zijn opgenomen. Deze stellen lidstaten in staat om bepaalde beleidsterreinen of integratiestappen niet te volgen. Voorbeelden hiervan zijn de opt-out van Denemarken ten aanzien van de eurozone en de opt-out van Ierland met betrekking tot de Schengenzone. ### 1.2 Nauwere samenwerking Nauwere samenwerking tussen een beperkt aantal lidstaten is een mechanisme om de integratie voort te stuwen wanneer een consensus onder alle lidstaten niet haalbaar is binnen een redelijke termijn. * **Juridische basis:** De bepalingen hiervoor zijn voornamelijk te vinden in Artikel 20 VEU en Artikel 326-334 VWEU. * **Voorwaarden voor nauwere samenwerking:** * Er moeten minimaal negen deelnemende lidstaten zijn. * De samenwerking moet gericht zijn op het verwezenlijken van EU-doelstellingen en -belangen, en het versterken van het integratieproces. * De doelstellingen mogen niet binnen een redelijke termijn door de EU als geheel kunnen worden bereikt. * De samenwerking mag niet in strijd zijn met bestaande Europese regelgeving, met name wat betreft de interne markt. * Nauwere samenwerking is niet mogelijk in domeinen waar de EU exclusief bevoegd is. * Het proces vereist machtiging van de Raad (met gekwalificeerde meerderheid van stemmen) op voorstel van de Commissie en goedkeuring van het Europees Parlement. * Niet-deelnemende lidstaten kunnen later aansluiten. * **Voorbeeld:** Verordening (EU) nr. 1259/2010 inzake de toepasselijkheid van het recht op echtscheiding en scheiding van tafel en bed. * **Permanente Gestructureerde Samenwerking (PESCO):** Specifiek voor militaire aangelegenheden is er de permanente gestructureerde samenwerking (PESCO) onder Artikel 42, lid 6, en Artikel 46 VEU. ### 1.3 De eurozone De eurozone, het economische en monetaire unie van lidstaten die de euro als munt hebben aangenomen, kent eveneens vormen van differentiatie. * **Toetredingscriteria:** De Maastrichtcriteria, vastgelegd in Artikel 140 VWEU, bepalen de voorwaarden voor toetreding tot de Economische en Monetaire Unie (EMU). Momenteel zijn er twintig lidstaten die de euro gebruiken. * **Derogaties:** Denemarken heeft een opt-out van de eurozone, vastgelegd in Protocol nr. 16. Lidstaten die onder een derogatie vallen, kunnen deze derogatie intrekken volgens de procedure in Artikel 140, lid 2, VWEU. #### 1.3.1 De eurocrisis en de impact daarvan De eurocrisis heeft geleid tot versterkte economische governance en stabiliteitsmechanismen binnen de eurozone. * **Maastrichtcriteria en Stabiliteits- en Groeipact:** Deze instrumenten, opgericht in 1997, waarborgen discipline in de overheidsfinanciën na toetreding tot de eurozone. * **Buitensporigtekortprocedure:** Artikel 126 VWEU voorziet in procedures om tekorten aan te pakken. De Griekse begrotingscrisis in 2009, waarbij het tekort aanzienlijk hoger uitviel dan voorspeld, leidde tot dalende koersen van Grieks staatspapier en stijgende rentepremies, niet alleen voor Griekenland maar ook voor andere landen met een hoge staatsschuld zoals Portugal, Spanje, Italië en België. * **Aanpak van de eurocrisis:** * **Noodfondsen:** Initieel ad hoc fondsen, later uitgebreid tot een permanent Europees Stabilisatiemechanisme (ESM). * **Preventieve maatregelen:** * Het 'sixpack' versterkte het Stabiliteits- en Groeipact, inclusief sancties. * Het 'twopack' versterkte de monitoring van de begrotingen van lidstaten, onder meer via het Europees semester. * Het Begrotingspact (Fiscal Compact) verplichtte lidstaten onder andere tot het opnemen van een schuldenrem in hun nationale grondwetten. * **Bankenunie:** Omvat gemeenschappelijk bankentoezicht voor de eurozone. #### 1.3.2 De eurocrisis voor het Hof van Justitie * **Zaak Pringle (C-370/12):** Deze zaak betrof de compatibiliteit van het Europees Stabilisatiemechanisme (ESM) met de 'no bail-out' clausule (Artikel 125, lid 1, VWEU). * Het Hof van Justitie oordeelde dat de invoeging van Artikel 136, lid 3, VWEU de oprichting van een stabiliteitsmechanisme toestaat, mits dit onontbeerlijk is voor de stabiliteit van de eurozone. * Financiële steun via een dergelijk mechanisme is compatibel met Artikel 125 VWEU indien: * De betrokken lidstaat zelf verantwoordelijk blijft voor zijn schulden ten opzichte van schuldeisers. * De steun is gebaseerd op het principe van conditionaliteit. * De steun gericht is op het waarborgen van de financiële stabiliteit van de eurozone. > **Tip:** Begrijp de balans tussen nationale soevereiniteit in begrotingszaken en de noodzaak van collectieve stabiliteit binnen de eurozone. ### 1.4 De Schengenzone De Schengenzone, waarbinnen fysieke grenscontroles aan de binnengrenzen zijn afgeschaft, kent eveneens differentiërende aspecten. * **Achtergrond:** De Schengenconventie van 1985 is sinds 1999 geïntegreerd in het EU-acquis. * **Kernprincipe:** Afschaffing van fysieke grenscontroles aan de binnengrenzen en een gezamenlijk beleid ten aanzien van de buitengrenzen. * **Controle buitengrenzen:** Blijft een nationale bevoegdheid, maar wordt ondersteund door Frontex, het EU-agentschap voor grensbeheer. #### 1.4.1 Grenzen van de Schengenregels * **Tijdelijke grenscontroles:** Deze zijn mogelijk om redenen van openbare orde en veiligheid. * **Identiteitscontroles vs. grenscontroles:** Er is een onderscheid tussen deze twee. Arresten zoals Melki en Abdeli en Adil t. Minister voor Immigratie, Integratie en Asiel verduidelijken dit. * **Verboden door privémaatschappijen:** Grenscontroles door privémaatschappijen zijn verboden, zoals bleek uit het arrest Touring Tours. #### 1.4.2 Rechtspraak inzake de Schengenzone * **Zaak C-128/22, Nordic Info:** Deze zaak illustreerde hoe nationale maatregelen, zelfs met de beste bedoelingen (zoals ter bestrijding van COVID-19), kunnen botsen met de Schengenregels. * **Achtergrond:** Een reisbureau moest reizen naar Zweden annuleren omdat België niet-essentiële reizen naar Zweden verbood en quarantaineverplichtingen oplegde. * **Juridische vraag:** Was het Belgische ministerieel besluit verenigbaar met de Schengenregels, met name het verbod op interne grenscontroles? * **Uitspraak Hof van Justitie:** Een ernstige bedreiging voor de volksgezondheid kan tijdelijk grenstoezicht aan de binnengrenzen rechtvaardigen, mits aan strikte voorwaarden wordt voldaan: * Er is sprake van een werkelijke en ernstige bedreiging die het fundamenteel belang van de samenleving aantast. * Er is een duidelijke motiveringsplicht met nauwkeurige voorschriften. * De maatregelen zijn niet-discriminerend en evenredig. > **Tip:** De Schengenzone is geen absolute grensloze ruimte; de interne markt en de open grenzen kunnen onder specifieke, streng gedefinieerde omstandigheden tijdelijk worden beperkt om essentiële belangen te beschermen. --- # De eurozone en de eurocrisis Dit deel behandelt de criteria voor toetreding tot de eurozone, de impact en aanpak van de eurocrisis, en de rol van het Hof van Justitie bij de interpretatie van verdragen hieromtrent. ### 2.1 De eurozone: criteria en de eurocrisis De eurozone, bestaande uit landen die de euro als munt hebben aangenomen, is onderworpen aan specifieke economische criteria en regels om de stabiliteit te waarborgen. #### 2.1.1 Toetredingscriteria tot de EMU De criteria voor toetreding tot de Economische en Monetaire Unie (EMU) en daarmee tot de eurozone zijn vastgelegd in artikel 140 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) en Protocol Nr. 13. Momenteel maken 20 lidstaten deel uit van de eurozone. Denemarken heeft een opt-out, zoals vastgelegd in Protocol Nr. 16. Lidstaten die onder een derogatie vallen, kunnen deze derogatie intrekken overeenkomstig artikel 140, lid 2 VWEU. #### 2.1.2 Het Pact voor Stabiliteit en Groei Na de toetreding tot de eurozone is het Pact voor Stabiliteit en Groei (PSG), opgericht in 1997, van kracht. Het PSG heeft tot doel de discipline in de overheidsfinanciën van de lidstaten te waarborgen. Een belangrijk instrument binnen het PSG is de 'buitensporigtekortprocedure', geregeld in artikel 126 VWEU. #### 2.1.3 De impact en aanpak van de eurocrisis De eurocrisis kwam aan het licht in 2009 toen de Griekse regering bekendmaakte dat het overheidstekort aanzienlijk hoger was dan aanvankelijk gerapporteerd, namelijk 12,6% van het Bruto Binnenlands Product (BBP) in plaats van 5,6%. Dit leidde tot een daling van de waarde van Griekse staatsobligaties en een stijging van de Griekse rentepremie. Vervolgens stegen ook de rentepremies voor andere landen met een hoge staatsschuld, zoals Portugal, Spanje, Italië en België. De aanpak van de eurocrisis omvatte diverse maatregelen: * **Oprichting van noodfondsen:** Aanvankelijk werden ad hoc noodfondsen opgericht, gevolgd door de instelling van een permanent noodfonds: het Europees stabilisatiemechanisme (ESM). * **Preventieve maatregelen:** * **Sixpack:** Dit pakket van wetgeving versterkte het Stabiliteits- en Groeipact, onder meer door de sancties aan te scherpen. * **Twopack:** Dit pakket versterkte de monitoring van de begrotingen van de lidstaten, mede via het Europees semester. * **Begrotingspact (Fiscal Compact):** Dit pact bevat onder andere de verplichting om een schuldenrem in de nationale grondwetten op te nemen. * **Bankenunie:** Er is een gemeenschappelijk bankentoezicht ingesteld voor de eurozone. ### 2.2 De eurocrisis voor het Hof van Justitie Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft een cruciale rol gespeeld bij de interpretatie van verdragsartikelen in het kader van de eurocrisis. #### 2.2.1 Zaak Pringle (C-370/12) Deze zaak betrof de compatibiliteit van artikel 136, lid 3 VWEU, dat de oprichting van een stabiliteitsmechanisme voor de eurozone mogelijk maakt, met de 'no-bail out'-clausule (artikel 125, lid 1 VWEU). * **Nieuwe bepaling:** Artikel 136, lid 3 VWEU stelt: "De lidstaten die de euro als munt hebben kunnen een stabiliteitsmechanisme instellen dat geactiveerd wordt indien dat onontbeerlijk is om de stabiliteit van de eurozone in haar geheel te waarborgen. De verlening van financiële steun, indien vereist, uit hoofde van het mechanisme zal aan stringente voorwaarden gebonden zijn." * **'No-bail out' clausule:** Artikel 125, lid 1 VWEU bepaalt dat lidstaten niet aansprakelijk zijn voor de schulden van andere lidstaten. * **Uitspraak Hof van Justitie (Pringle):** Het Hof oordeelde dat financiële bijstand via een stabiliteitsmechanisme verenigbaar is met artikel 125 VWEU, mits aan de volgende voorwaarden is voldaan: * De steun is gericht op het waarborgen van de financiële stabiliteit van de eurozone als geheel. * De gesteunde lidstaat blijft zelf verantwoordelijk voor zijn schulden tegenover schuldeisers. * De steun is gebaseerd op het principe van conditionaliteit (d.w.z. gekoppeld aan strikte voorwaarden). Deze uitspraak bevestigde dat noodsteun aan een lidstaat in financiële moeilijkheden, mits strikt geconditioneerd en gericht op de stabiliteit van de eurozone, niet in strijd is met het principe dat lidstaten niet voor elkaars schulden opdraaien. --- # De Schengenzone en grenscontroles Dit onderwerp verkent de achtergrond van de Schengenzone, de afschaffing van fysieke grenscontroles, de regels rond tijdelijke grenscontroles en de juridische interpretaties van het Hof van Justitie met betrekking tot de naleving van de Schengenregels. ### 3.1 De Schengenzone: achtergrond en doelstellingen De Schengenzone is ontstaan vanuit de Schengenconventie van 1985 en maakt sinds 1999 deel uit van het EU-acquis. Het primaire doel van de Schengenzone is de afschaffing van fysieke grenscontroles aan de binnengrenzen tussen de deelnemende lidstaten. Dit wordt gecombineerd met een gezamenlijk beleid ten aanzien van de buitengrenzen van de zone. Hoewel de controle aan de buitengrenzen een nationale bevoegdheid blijft, wordt deze ondersteund door Frontex, het EU-agentschap dat in 2004 is opgericht. ### 3.2 De regels rondom grenscontroles binnen de Schengenzone Ondanks het principe van het afschaffen van interne grenscontroles, staan de Schengenregels tijdelijke grenscontroles toe onder specifieke omstandigheden. #### 3.2.1 Toegestane redenen voor tijdelijke grenscontroles Tijdelijke grenscontroles zijn toegestaan om redenen van openbare orde en veiligheid. Dit betekent dat lidstaten de mogelijkheid hebben om, in uitzonderlijke situaties, controles aan hun interne grenzen te herintroduceren. > **Tip:** Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen identiteitscontroles die binnen het grondgebied van een lidstaat plaatsvinden en daadwerkelijke grenscontroles die aan een grenspost worden uitgevoerd. #### 3.2.2 Juridische interpretaties van het Hof van Justitie Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft diverse arresten gewezen die de interpretatie en toepassing van de Schengenregels, met name met betrekking tot grenscontroles, hebben verduidelijkt. ##### 3.2.2.1 Zaak Melki en Abdeli Dit arrest (en soortgelijke jurisprudentie) heeft bijgedragen aan het verduidelijken van de grenzen van identiteitscontroles en de verhouding tot het verbod op interne grenscontroles. ##### 3.2.2.2 Zaak Adil Dit arrest versterkt de interpretatie van het verbod op het uitvoeren van grenscontroles door private maatschappijen, zoals duidelijk wordt uit het arrest Touring Tours. ##### 3.2.2.3 Zaak C-128/22, Nordic Info Dit arrest, dat betrekking had op reisbeperkingen ingesteld door België vanwege COVID-19, heeft belangrijke uitgangspunten geformuleerd voor de rechtvaardiging van tijdelijke grenstoezichten aan de binnengrenzen. > **Voorwaarden voor tijdelijke grenstoezicht aan binnengrenzen:** > 1. Er moet sprake zijn van een werkelijke en ernstige bedreiging die het fundamenteel belang van de samenleving aantast. > 2. De lidstaat die de controles invoert, moet een duidelijke motiveringsplicht hebben, met duidelijke en nauwkeurige voorschriften. > 3. De maatregelen mogen niet-discriminerend zijn en moeten evenredig worden toegepast. De uitspraak in de zaak Nordic Info benadrukt dat zelfs bedreigingen voor de volksgezondheid, zoals een pandemie, een tijdelijk grenstoezicht aan de binnengrenzen kunnen rechtvaardigen, mits aan de hierboven genoemde voorwaarden wordt voldaan. Dit illustreert de flexibiliteit binnen de Schengenregels om in te spelen op uitzonderlijke omstandigheden, terwijl de kernprincipes van de vrije beweging worden gewaarborgd. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Gedifferentieerde rechtsorde | Een juridisch systeem binnen de Europese Unie waarbij niet alle lidstaten verplicht zijn om alle EU-wetgeving op hetzelfde moment of op dezelfde manier toe te passen, wat ruimte biedt voor variatie en specifieke regelingen. | | Overgangsperiodes | Een afgesproken tijdsbestek waarin nieuwe lidstaten van de Europese Unie de tijd krijgen om zich aan te passen aan en te voldoen aan de bestaande EU-wetgeving voordat deze volledig van kracht wordt in hun nationale rechtsorde. | | Opt-outs | Specifieke uitzonderingen of afwijkingen die zijn vastgelegd in de EU-verdragen, waardoor een lidstaat niet verplicht is deel te nemen aan bepaalde beleidsterreinen of integratiestappen, zoals de eurozone of de Schengenzone. | | Nauwere samenwerking | Een mechanisme binnen de Europese Unie dat het voor een beperkt aantal lidstaten mogelijk maakt om verdergaande integratie op specifieke gebieden na te streven, mits aan bepaalde voorwaarden is voldaan en dit de interne markt niet schaadt. | | Maastrichtcriteria | Een reeks economische en monetaire convergentiecriteria die lidstaten moeten vervullen om toe te mogen treden tot de eurozone en de Europese Monetaire Unie (EMU), gericht op prijsstabiliteit, overheidsfinanciën en wisselkoersstabiliteit. | | Pact voor Stabiliteit en Groei | Een reeks regels die in 1997 zijn ingesteld om de begrotingsdiscipline van de EU-lidstaten te waarborgen na hun toetreding tot de eurozone, met als doel overmatige tekorten te voorkomen en economische stabiliteit te bevorderen. | | Buitensporigtekortprocedure | Een procedure binnen de Europese Unie die wordt ingezet wanneer een lidstaat de begrotingsnormen van het Pact voor Stabiliteit en Groei overschrijdt, wat kan leiden tot economische en financiële sancties. | | Europees stabilisatiemechanisme (ESM) | Een permanent noodfonds dat is opgericht om financiële steun te verlenen aan eurozone-lidstaten in ernstige economische moeilijkheden, onder strikte voorwaarden, om de stabiliteit van de eurozone te waarborgen. | | Sixpack | Een reeks van vijf wetgevende voorstellen die in 2011 zijn aangenomen om het Pact voor Stabiliteit en Groei te versterken en de economische governance binnen de eurozone te verbeteren, met een focus op strengere begrotingscontroles en sancties. | | Twopack | Een ander wetgevingspakket, aangenomen in 2013, dat de monitoring van de begrotingen van de lidstaten versterkt en de coördinatie van het economisch beleid binnen de eurozone verbeterde, onder meer via het Europees semester. | | Begrotingspact (Fiscal Compact) | Een intergouvernementeel verdrag dat in 2012 is gesloten, waarin lidstaten zich verplichten tot een striktere begrotingsdiscipline, inclusief de opname van schuldremmende regels in hun nationale wetgeving. | | Bankenunie | Een project binnen de eurozone dat gericht is op de harmonisatie en centralisatie van het bankentoezicht en het depositogarantiestelsel om de stabiliteit van het banksysteem te versterken en de verbinding tussen banken en staatsschulden te doorbreken. | | Schengenconventie | Een internationale overeenkomst die in 1985 is gesloten, met als doel de afschaffing van de persoonscontroles aan de gemeenschappelijke binnengrenzen tussen de deelnemende staten, wat de vrije beweging van personen faciliteert. | | EU acquis | Het geheel van gemeenschappelijke wetgeving, verdragen, jurisprudentie en beleidsdoelstellingen van de Europese Unie, dat alle lidstaten moeten accepteren en naleven. | | Frontex | Het Europees Agentschap voor het beheer van de operationele samenwerking aan de buitengrenzen van de lidstaten van de Europese Unie, dat ondersteuning biedt bij de bewaking en beveiliging van de buitengrenzen. | | Openbare orde en veiligheid | Gronden die lidstaten de mogelijkheid geven om tijdelijke grenscontroles in te voeren aan de binnengrenzen, indien er een daadwerkelijke en ernstige bedreiging is voor de samenleving. | | No-bail-out clause | Een bepaling in het EU-verdrag (Art. 125 VWEU) die stelt dat de Unie niet aansprakelijk is voor de schulden van de lidstaten, en dat lidstaten niet verantwoordelijk zijn voor de schulden van andere lidstaten. | | Conditionaliteit | Het principe dat financiële steun of andere voordelen worden verleend onder de voorwaarde dat de ontvanger voldoet aan specifieke eisen of voorwaarden, zoals begrotingsdiscipline of hervormingen. |

# Les fondements et caractéristiques du droit international Voici un résumé détaillé des fondements et caractéristiques du droit international, basé sur les pages fournies. ## 1. Les fondements et caractéristiques du droit international Cette section explore la définition du droit international, ses différentes terminologies, ses caractéristiques essentielles comme le rôle du consentement de l'État, ainsi que ses insuffisances. ### 1.1 Définition du droit international Le droit international englobe les normes et les institutions visant à régir la société internationale. Cette société est décrite comme plurilatérale, décentralisée et intrinsèquement conflictuelle [4](#page=4). #### 1.1.1 Précisions terminologiques * **Droit international et droit interétatique**: Bien que synonymes, l'expression "droit interétatique" est considérée comme datée car les États ne sont plus les seuls producteurs de normes, et celles-ci concernent des relations plus larges que celles entre États. Le terme "droit international" est aujourd'hui préférable [4](#page=4). * **Droit international et droit des gens**: Le "droit des gens" est une ancienne formule romaine qui a connu un renouveau au XVIIe siècle pour désigner le droit entre les nations. Cette notion est aujourd'hui obsolète et met l'accent sur les individus en tant que destinataires des normes [4](#page=4). * **Droit international public et droit international privé**: Le droit international public concerne les règles qui régissent la société internationale. En contraste, le droit international privé vise à régler les différends entre personnes privées ayant un rapport d'extranéité, en tranchant les conflits de lois [4](#page=4). * **Droit international et droit transnational**: Le droit transnational implique des règles privées mobilisées par des acteurs privés, concernant des personnes privées et des sujets du droit international, liant souvent États et acteurs privés étrangers. La *Lex Mercatoria* (loi des marchands) et les contrats extractifs sont cités comme exemples [4](#page=4) [5](#page=5). #### 1.1.2 Approches de la définition Le droit international public peut être défini de deux manières : * **Définition formelle**: Toutes les règles juridiques par leur origine, émanant des acteurs internationaux [5](#page=5). * **Définition matérielle**: Le droit qui régit les relations internationales et s'applique à la société internationale [5](#page=5). La définition la plus pertinente résulte de la combinaison de ces deux approches [5](#page=5). ### 1.2 Caractéristiques du droit international #### 1.2.1 Le rôle essentiel du consentement de l'État Le droit international est créé par et pour les États. Ce principe fondamental explique certaines incomplétudes et difficultés de mise en œuvre des règles. La Cour Permanente de Justice Internationale (CPJI) a affirmé dans l'affaire du Lotus que les règles de droit liant les États émanent de leur volonté, manifestée dans des conventions ou des usages. Par conséquent, les limitations à l'indépendance des États ne se présument pas [5](#page=5). > **Tip:** La souveraineté territoriale est considérée comme la caractéristique la plus ancrée du droit international, mais la compétence personnelle est également importante. Le consentement de l'État est crucial pour l'exercice de la compétence territoriale. * **Exemple de l'affaire du Lotus**: Une collision entre un navire français et un navire turc a soulevé la question de la compétence juridictionnelle. Bien que les Français aient ramené les survivants à Constantinople, ils ont été retenus pour être jugés en Turquie. La Turquie, exerçant sa compétence territoriale, a pu les juger, la France n'ayant pas pu s'y opposer au nom de sa compétence personnelle [5](#page=5). * **Application au consentement**: L'opposition d'un État à la reconnaissance d'un autre État signifie son opposition à l'extension de sa souveraineté sur le territoire concerné. Cet acte unilatéral de reconnaissance, même refusé par un État, peut produire des effets, mais pas à l'égard des tiers qui le reconnaissent [5](#page=5). * **Pacta sunt servanda**: Ce principe latin signifie que les conventions doivent être respectées, renforçant l'idée que le droit international repose sur l'accord des parties [5](#page=5). #### 1.2.2 Les insuffisances du droit international Le droit international présente plusieurs lacunes structurelles par rapport aux systèmes juridiques internes. ##### 1.2.2.1 Absence d'autorité législative unique Il n'existe pas d'organe législatif supranational unique ayant compétence pour l'ensemble de la communauté internationale, contrairement à un parlement national. Le système repose sur plusieurs centres de pouvoir. De plus, il n'y a pas de hiérarchie stricte des sources du droit international; la portée des règles dépend souvent de la ratification par les États concernés [6](#page=6). > **Tip:** L'absence de centralisation de la société internationale conduit chaque État à développer ses règles souveraines, ce qui peut donner une impression d'anarchie [6](#page=6). * **Exemple de l'Afrique du Sud et de la CPI**: L'Afrique du Sud a examiné les conventions la liant à Israël pour souhaiter traduire ce dernier devant la Cour Pénale Internationale (CPI) au titre de la convention relative aux génocides [6](#page=6). ##### 1.2.2.2 Absence de juge obligatoire Bien qu'il existe de nombreux juges internationaux spécialisés et des arbitres (par exemple, la Cour Permanente d'Arbitrage (CPA), le CIRDI), leur compétence est conditionnelle: un État ne se soumet à leur juridiction que s'il y consent. Le juge interne joue également un rôle croissant dans l'application du droit international, grâce à son intégration dans la hiérarchie des normes du droit interne [6](#page=6). > **Example:** L'affaire des biens mal acquis (affaire Obiang) a impliqué des procédures en droit interne et en droit international. La Cour Internationale de Justice (CIJ) a donné raison à la France qui avait saisi des biens acquis par le dirigeant étranger, confirmant que l'hôtel particulier en question n'était pas couvert par l'immunité diplomatique [6](#page=6). ##### 1.2.2.3 Absence de sanction sociale organisée Il n'y a pas d'organe exécutif centralisé en droit international pour faire appliquer les décisions. Bien que des sanctions et des réparations existent, il manque une "force de police" internationale pour assurer leur mise en œuvre [6](#page=6). > **Tip:** L'exécution des sanctions internationales repose essentiellement sur la volonté des États [6](#page=6). * **Exemple de la Russie et de la CEDH**: La Russie a été condamnée à de nombreuses reprises par la Cour Européenne des Droits de l'Homme (CEDH). Cependant, la cour suprême russe a considéré ces décisions comme facultatives. Malgré la signature de la convention, l'application effective dépend de la volonté de l'État russe [6](#page=6). --- # L'histoire et les théories du droit international public Cette section retrace l'évolution historique du droit international public, de ses origines antiques à la période contemporaine, et présente les principales théories qui ont façonné cette discipline. ### 2.1 Brève histoire du droit international public #### 2.1.1 Période classique : des origines au 16e siècle La période classique du droit international public trouve ses prémices dans l'Antiquité et le Moyen Âge. Des traces de droit international, notamment sous forme de traités internationaux, ont été identifiées. Les conflits armés ont été des catalyseurs pour le développement de ces accords [7](#page=7). * **Exemples de traités anciens :** * Le traité de paix entre Ramsès II et Hatusili III (souverain hittite) en -1292 avant J.-C., qui prévoyait le renvoi mutuel des opposants politiques [7](#page=7). * La Ligue de Délos, qui établissait des règles concernant les prisonniers de guerre et représentait une forme de société internationale à l'échelle des cités grecques [7](#page=7). * Le traité de Bakht (652 après J.-C.), alliant l'émir d'Égypte et la Nubie, stipulait notamment que la Nubie enverrait annuellement des esclaves de l'élite nubienne [7](#page=7). Au Moyen Âge, le développement du commerce maritime a conduit à l'élaboration du droit de la mer afin de sécuriser cet espace et d'établir des règles applicables à tous les États armateurs de bateaux. L'avènement de l'Église a également représenté une tentative de domination mondiale par l'évangélisation, entraînant le développement des premières règles de guerre et une recherche de codification du droit international [7](#page=7). #### 2.1.2 Le développement avec l'avènement de l'État moderne La notion de souveraineté est devenue le fondement de l'État moderne, marquant une rupture avec l'autorité ecclésiastique. Le Traité de Westphalie est un événement clé qui a réduit l'autorité du pape et affirmé la souveraineté des monarques sur leurs territoires. Ce modèle a consacré la place centrale de l'État dans le droit international et a conduit à une recherche d'équilibre [7](#page=7). À partir du XVIIIe siècle, chaque nation s'est constituée en État, s'érigeant en maître absolu et devenant le point de départ de l'évolution du droit international, qui repose désormais sur l'État [8](#page=8). #### 2.1.3 La période contemporaine La période contemporaine est marquée par le renforcement constant du phénomène étatique, mais aussi par des tentatives de dépassement de l'interétatisme [8](#page=8). * **Tentatives de dépassement de l'interétatisme :** * **Alliances entre États:** Initialement militaires, ces alliances sont devenues également économiques (G8, G20), basées sur des accords entre États sans remise en cause de leur souveraineté [8](#page=8). * **Organisations internationales:** L'avènement des organisations internationales à la fin du XIXe siècle, telles que l'OIT, l'Union internationale des postes, ou encore l'Organisation Rhin et Danube, a marqué une nouvelle étape. La Société des Nations et l'ONU ont ensuite promu la paix. Aujourd'hui, il existe plus de 200 OI avec des nombres variables d'États membres [8](#page=8). * **Domaine économique:** Le développement économique a vu la création de nombreuses associations commerciales régionales (comme l'UE) et de zones de libre-échange [8](#page=8). ### 2.2 Les théories du droit international public #### 2.2.1 Les premiers auteurs : la construction doctrinale du droit international Parmi les premiers auteurs ayant contribué à la construction doctrinale du droit international, on peut citer Christine de Pizan, De Vittoria, Suarez, Verdross, Leben, Scelle, De Vattel, et Grotius. Trois courants théoriques principaux peuvent être distingués [8](#page=8): ##### 2.2.1.1 La théorie traditionnelle du droit naturel Cette école postule que des règles s'imposent naturellement à la société internationale et doivent la régir. Francesco de Vittoria est un représentant de cette école, estimant que les autochtones devaient bénéficier d'un droit naturel respecté par l'Espagne coloniale, tout en ne s'opposant pas à la liberté de commerce ou à l'évangélisation. L'apport religieux est significatif dans cette théorie [8](#page=8) [9](#page=9). ##### 2.2.1.2 L'apport de Grotius À la fin du XVIe siècle, Grotius a développé une théorie du droit naturel en cherchant à le laïciser. Il a mis en avant le principe *"pacta sunt servanda"*, soulignant l'importance du respect des engagements. Il a également développé une théorie de la guerre juste, arguant que les guerres de religion n'étaient pas justifiables et qu'une guerre juste devait répondre à une injustice, enracinée dans une notion morale [9](#page=9). ##### 2.2.1.3 L'apport de Vattel et le positivisme Au XVIIIe siècle, Vattel a introduit le positivisme en droit international, s'écartant des écoles précédentes. Selon lui, le droit est exclusivement le droit posé, et aucune règle naturelle ne s'impose aux États. Le droit positif est considéré comme un droit volontaire, à l'usage des États [9](#page=9). #### 2.2.2 Les auteurs plus récents : l'analyse doctrinale actuelle du droit international Plusieurs courants ont marqué l'analyse doctrinale actuelle du droit international : * **Renouveau du droit naturel:** Certains auteurs, comme Alfred Verdross, Simma ou Reuter, cherchent à redonner vie au droit naturel en développant une forme de morale du droit international. Bien que minoritaires, ces approches invoquent des principes tels que la *Due Diligence* [9](#page=9). * **Volonté de l'État:** Plusieurs courants estiment que le droit ne s'applique que par la volonté de l'État [9](#page=9). * **Anzilotti et Jellinek:** Ces auteurs ont développé la théorie de l'auto-limitation des États [9](#page=9). * **Triepel:** Il a fondé une école basée sur la volonté commune des États, adoptant une approche plus multilatérale [9](#page=9). * **Normativistes:** Inspirés par la hiérarchie des normes de Kelsen, les normativistes, tels que Combacau, tentent de rationaliser le droit international [9](#page=9). * **École de Georges Scelle:** Cette école se distingue en considérant le droit comme un fait social, contraignant les individus et les États de manière identique, abolissant ainsi la distinction entre société interne et internationale [9](#page=9). > **Tip:** Il est crucial de comprendre que l'évolution historique du droit international est intrinsèquement liée à celle de l'État, et que les différentes théories tentent d'expliquer la nature et la source des normes internationales. Les figures clés comme Grotius et Vattel marquent des tournants conceptuels importants. > **Example:** L'exemple du traité entre Ramsès II et Hatusili III illustre comment les besoins diplomatiques et militaires anciens ont conduit à la formalisation d'accords internationaux, préfigurant le droit international moderne [7](#page=7). --- # Les sujets du droit international public : État, Organisation Internationale et Individus Ce chapitre explore les principaux acteurs du droit international public, en détaillant les caractéristiques de l'État, le rôle et les compétences des organisations internationales, ainsi que la personnalité juridique progressive des individus. ### 3.1 L'État : sujet primaire du droit international public L'État est défini comme une collectivité composée d'un territoire et d'une population, soumis à un pouvoir politique organisé, et se caractérisant par la souveraineté. Il est le seul détenteur de la souveraineté dans l'ordre juridique international [11](#page=11). #### 3.1.1 Les conditions d'existence de l'État Trois éléments sont nécessaires à l'existence d'un État : * **Le territoire:** Il s'agit de l'espace géographique sur lequel l'État exerce l'intégralité de ses compétences sans interférence possible d'un autre État. Le territoire peut être terrestre, aérien ou maritime. La convention de Montego Bay codifie les règles relatives au territoire maritime. Concernant l'espace aérien, la convention de Chicago de 1944 stipule que chaque État a une souveraineté complète et exclusive sur l'espace aérien au-dessus de son territoire. La définition d'un territoire implique la délimitation de ses frontières [11](#page=11). * **La population :** Cet élément se réfère à l'ensemble des individus vivant sur le territoire d'un État et soumis à sa souveraineté. * **Le pouvoir politique organisé :** Il s'agit d'une autorité capable d'exercer des fonctions étatiques et de maintenir l'ordre public sur son territoire. > **Tip :** La souveraineté de l'État est le concept clé qui le distingue des autres sujets du droit international. #### 3.1.2 La souveraineté de l'État La souveraineté confère à l'État le droit et le devoir de conduire ses affaires internes et externes sans ingérence extérieure. Elle se manifeste par la capacité de l'État à agir sur la scène internationale, à conclure des traités et à être représenté devant les juridictions internationales [11](#page=11). ### 3.2 L'Organisation Internationale : sujet secondaire du droit international public Les Organisations Internationales (OI) sont considérées comme des sujets secondaires du droit international public. Elles possèdent une personnalité juridique, mais celle-ci est considérée comme fonctionnelle, c'est-à-dire qu'elle est limitée aux buts et fonctions énoncés dans leur acte constitutif. La CIJ a reconnu cette personnalité juridique dans l'affaire de la "Réparation des dommages subis au service des Nations Unies" (11 avril 1949) [11](#page=11) [19](#page=19) [21](#page=21). #### 3.2.1 Création et composition des OI * **Acte constitutif:** Une OI est créée par un traité, qualifié d'acte constitutif, qui a une double nature: conventionnelle et constitutionnelle. Le traité engage les États membres et fonde le fonctionnement de l'OI. L'accord de siège, distinct du traité constitutif, règle les relations entre l'OI et l'État sur le territoire duquel elle est implantée, notamment en matière d'immunités et d'avantages fiscaux pour son personnel [19](#page=19). * **Composition:** Les OI peuvent avoir des organes principaux prévus dans leur acte constitutif et des organes subsidiaires créés par les organes principaux. Elles peuvent également être classées en organes restreints (quelques États représentés) et organes pléniers (tous les États membres représentés) [21](#page=21). #### 3.2.2 Compétences des OI Les compétences des OI sont déterminées par leur acte constitutif et leur pratique. La théorie des compétences implicites permet d'étendre ces compétences si un lien peut être établi avec les buts et objectifs de l'OI, même si elles ne sont pas explicitement prévues dans le traité [21](#page=21). * **Compétences normatives:** Les OI ont le pouvoir d'élaborer des conventions et du droit dérivé. Elles peuvent participer à la négociation et à l'adoption de conventions, ou servir d'enceinte de discussion pour leur élaboration. Les OI peuvent également être les gardiennes de traités [21](#page=21). > **Tip :** La personnalité juridique fonctionnelle des OI implique que leurs droits et obligations sont directement liés à leurs missions institutionnelles. > **Example:** L'Union Européenne est membre de l'Organisation Mondiale du Commerce (OMC), démontrant la capacité d'une OI à participer à des traités internationaux [21](#page=21). ### 3.3 L'Individu : sujet émergent du droit international public Initialement, l'individu n'existait pas en tant que sujet autonome du droit international, n'étant considéré qu'à travers son lien de nationalité et la protection diplomatique exercée par son État. Cependant, l'évolution du droit international, notamment avec l'essor des droits de l'homme, a progressivement reconnu une personnalité juridique aux individus, bien que celle-ci reste ponctuelle et non pleine et entière [24](#page=24). #### 3.3.1 La protection diplomatique et les droits individuels La protection diplomatique permettait aux individus de faire appel à leur État pour défendre leurs droits sur la scène internationale. Des arrêts de la CIJ, tels que Lagrand et Avena ont individualisé cette protection en reconnaissant des droits au profit des particuliers découlant de conventions internationales, comme la Convention de Vienne sur les relations diplomatiques. L'affaire Diallo a confirmé cette tendance en parlant de violation des droits des individus et d'indemnisation directe de ces derniers [24](#page=24). #### 3.3.2 Les droits de l'homme et la compétence universelle Après la Seconde Guerre mondiale, la protection des droits de l'homme a pris une importance croissante, conduisant à l'adoption de la Déclaration Universelle des Droits de l'Homme (DUDH). La protection des droits de l'homme se fait aujourd'hui à travers divers textes et comités spécialisés au sein des Nations Unies, comme le Conseil des droits de l'Homme [24](#page=24). La compétence universelle est un mécanisme juridique qui permet de juger des individus pour des crimes internationaux, même s'ils n'ont pas de lien territorial ou de nationalité avec l'État qui les juge. Elle est née de la lutte contre la piraterie et s'est multipliée après la Seconde Guerre mondiale, notamment avec les conventions prévoyant cette compétence pour des crimes comme le génocide, les crimes de guerre et les crimes contre l'humanité. Cette compétence est cruciale pour combler les lacunes de la justice pénale internationale et assurer que les auteurs de crimes internationaux rendent des comptes [25](#page=25). > **Example:** Des procès basés sur la compétence universelle ont eu lieu concernant des crimes commis en Libye, au Rwanda, et en Syrie, démontrant son application pratique pour des situations où la justice nationale ou internationale classique est difficile à mettre en œuvre [25](#page=25). > **Tip :** La compétence universelle constitue une exception importante au principe de territorialité en droit pénal international, offrant une voie de recours pour les victimes de crimes internationaux graves. --- # Les sources du droit international public Voici un guide d'étude détaillé sur les sources du droit international public, structuré selon vos instructions. ## 4. Les sources du droit international public Cette section explore les fondements du droit international public, en détaillant les principaux modes de création des normes juridiques et leur légitimité. ### 4.1 Définition des sources du droit international Le terme "source" en droit international est une métaphore qui désigne l'origine ou le procédé d'émergence des règles juridiques. Il existe une distinction entre les sources formelles, qui sont les procédures d'établissement des règles juridiquement applicables et légitimes, et les sources matérielles, qui renvoient aux raisons ou aux motivations derrière ces règles. Les sources confèrent la juridicité aux normes, c'est-à-dire qu'elles permettent d'identifier comment le droit valide est créé, indépendamment de son respect effectif [26](#page=26). Les spécificités des sources en droit international public incluent la référence à l'article 38 du Statut de la Cour internationale de Justice (CIJ), une portée large du terme "source", l'absence d'un procédé de production centralisé, et un rôle essentiel du consentement des États. Comme l'a souligné la CIJ, "un État ne peut, dans ses rapports conventionnels, être lié sans son consentement" [26](#page=26). L'article 38 du Statut de la CIJ liste les sources que la Cour applique : 1. Les conventions internationales, générales ou spéciales, établissant des règles expressément reconnues par les États en litige [26](#page=26). 2. La coutume internationale comme preuve d'une pratique générale acceptée comme étant le droit [26](#page=26). 3. Les principes généraux de droit reconnus par les nations civilisées [26](#page=26). 4. Sous réserve de l'article 59, les décisions judiciaires et la doctrine des publicistes les plus qualifiés, comme moyens auxiliaires de détermination des règles de droit [26](#page=26). Il est important de noter qu'il n'y a pas de hiérarchie entre les sources elles-mêmes, mais plutôt une hiérarchie des normes. L'article 38 est considéré comme daté et incomplet, notamment car il ne mentionne pas les actes unilatéraux des États ou des organisations internationales, ni les accords concertés non conventionnels [27](#page=27). > **Tip:** L'article 38 du Statut de la CIJ est une référence fondamentale pour comprendre les sources du droit international, mais il est crucial de reconnaître ses limites et l'évolution des modes de production normative. #### 4.1.1 Les sources principales Les sources principales du droit international public sont généralement considérées comme étant les traités et la coutume internationale. ##### 4.1.1.1 Le traité Le traité est un accord conclu entre des sujets de droit international, régi par le droit international et destiné à produire des effets de droit. La Convention de Vienne de 1969 sur le droit des traités codifie les règles relatives aux traités. La terminologie utilisée n'est pas déterminante quant au caractère de l'engagement international, comme l'a rappelé la jurisprudence de la CIJ en 1962. Les traités peuvent être classifiés selon leur contenu, comme les "traités-lois" qui créent des obligations générales et objectives (par exemple, les traités relatifs aux droits de l'homme) et les "traités-contrats" qui impliquent une réciprocité des obligations [27](#page=27) [28](#page=28). ###### 4.1.1.1.1 La conclusion des traités Le processus de conclusion des traités implique plusieurs étapes : * **Négociation:** Les États mettent en forme l'accord souhaité [28](#page=28). * **Rédaction:** Il s'agit de définir la langue, le contenu du préambule, et d'autres questions de forme [28](#page=28). * **Conclusion institutionnalisée:** Cela peut impliquer une conférence internationale pour adoption par consensus [28](#page=28). La capacité des parties à conclure un traité est régie par l'article 7 de la Convention de Vienne de 1969, qui identifie les personnes habilitées à représenter un État pour l'adoption, l'authentification ou l'expression du consentement à être lié. Les chefs d'État, de gouvernement et ministres des affaires étrangères sont considérés comme représentant leur État pour tous les actes relatifs à la conclusion d'un traité sans avoir à produire de pleins pouvoirs [28](#page=28). Le consentement à être lié peut être modulé par des réserves. Une réserve est une déclaration unilatérale par laquelle un État vise à exclure ou modifier l'effet juridique de certaines dispositions du traité dans leur application à cet État. Elle diffère d'une déclaration interprétative, qui vise à préciser ou clarifier le sens ou la portée d'une disposition [28](#page=28) [29](#page=29). La finalisation du consentement concerne la validité du traité. La CIJ, dans son avis consultatif de 1951 sur les Réserves à la Convention pour la prévention et la répression du crime de génocide, a assoupli la vision restrictive antérieure. L'objection à une réserve vise à exclure ou modifier les effets juridiques de cette réserve. Les effets d'une objection peuvent être de rendre l'article concerné inapplicable entre les deux États dans la mesure prévue par les réserves [29](#page=29). La signature d'un traité peut avoir plusieurs fonctions: authentification, expression du consentement, ou source d'une obligation de comportement. La ratification est une autre forme d'expression du consentement, dont la forme dépend du droit interne de l'État [29](#page=29) [30](#page=30). L'entrée en vigueur des traités est fixée par leurs dispositions ou par accord entre les États négociateurs. À défaut, elle intervient dès que le consentement à être lié a été établi pour tous les États ayant participé à la négociation. L'article 102 §1 de la Charte des Nations Unies impose l'enregistrement des traités auprès du Secrétariat des Nations Unies [30](#page=30). ###### 4.1.1.1.2 Validité des traités La validité d'un traité repose sur trois conditions : 1. **Capacité:** La capacité des parties à s'engager [30](#page=30). 2. **Validité du consentement:** Il doit être régulier tant sur le plan formel (par exemple, le respect des règles internes de procédure) que matériel (absence d'erreur, de dol, de corruption ou de contrainte) [30](#page=30). 3. **Licéité de l'objet:** L'objet du traité ne doit pas être en conflit avec une norme impérative du droit international général, le jus cogens. Une norme impérative est une norme acceptée et reconnue par la communauté internationale comme indérogeable et ne pouvant être modifiée que par une norme de même caractère. Des exemples de jus cogens incluent l'interdiction de la torture, du génocide, de l'esclavage, et le droit à la vie [30](#page=30) [31](#page=31). La nullité d'un traité peut être relative, pour des vices tels que l'erreur, le dol ou la corruption, affectant principalement l'État concerné et permettant la divisibilité des dispositions. La nullité peut être absolue, pour des raisons de contrainte ou d'illicéité de l'objet, frappant le traité dans son ensemble (indivisibilité) et étant imprescriptible (nullité ab initio) [31](#page=31). ###### 4.1.1.1.3 Application et extinction des traités Les effets des traités se déploient : * **Entre les parties:** Ils sont liés par le principe *pacta sunt servanda* (les pactes doivent être respectés) et doivent être exécutés de bonne foi. Ils ne sont généralement pas rétroactifs et s'appliquent à l'ensemble du territoire des parties [32](#page=32). * **À l'égard des tiers:** Le principe de relativité des traités (*res inter alios acta aliis nec nocet nec prodest*) signifie que les traités ne créent ni droits ni obligations pour les tiers sans leur consentement [32](#page=32). En cas de conflit de normes entre traités, plusieurs hypothèses peuvent se présenter, notamment en fonction de l'identité des parties et de la généralité ou spécificité des règles [32](#page=32). L'interprétation des traités doit se faire de bonne foi et tenir compte du contexte interne et externe, ainsi que de l'effet utile des dispositions. Des méthodes d'interprétation telles que l'interprétation téléologique et évolutive sont également employées [32](#page=32) [33](#page=33). La révision des traités est régie par l'article 39 de la Convention de Vienne. La succession d'États en matière de traités est traitée par l'article 73 de la Convention de Vienne [33](#page=33). L'extinction des traités peut résulter de la volonté des parties (initiale ou ultérieure, expresse ou implicite) ou de raisons extérieures au traité. Ces raisons extérieures peuvent être liées au comportement des parties (violation du traité, rupture des relations diplomatiques) ou à des circonstances externes (impossibilité d'exécution, changement fondamental de circonstances, survenance d'une règle de jus cogens) [33](#page=33). > **Tip:** La Convention de Vienne de 1969 sur le droit des traités est un instrument essentiel pour maîtriser ce sujet. Concentrez-vous sur les conditions de validité et les effets des traités. ##### 4.1.1.2 La coutume internationale La coutume internationale occupe une place prépondérante en droit international, reflétant la nature décentralisée de sa production normative, contrairement au droit interne où elle est souvent subsidiaire. La coutume est comprise comme un procédé autonome de création de normes juridiques [34](#page=34). ###### 4.1.1.2.1 La formation de la coutume La formation de la coutume repose sur deux éléments constitutifs : 1. **Une pratique générale:** Il s'agit d'une pratique effective des États, y compris de leurs représentants au niveau international. La pratique peut inclure des actes et s'appuyer sur la pratique des tribunaux nationaux. La durée de la pratique n'est pas le seul critère; l'homogénéité et l'ininterruption sont également importantes. Des coutumes locales peuvent exister. L'opposabilité d'une pratique générale se pose pour les États tiers, notamment en identifiant les "objecteurs constants" qui se sont opposés de manière constante à cette pratique [35](#page=35). 2. **Une *opinio juris*:** Il s'agit du sentiment ou de la conviction que cette pratique est rendue obligatoire par l'existence d'une règle juridique. La pratique répétée, les actes et le besoin de droit pour éviter un vide juridique sont des éléments qui témoignent de cette conviction [36](#page=36). Le rôle du juge est crucial dans la découverte et la délimitation de la coutume, contribuant ainsi à la création du droit. La codification d'une règle coutumière ne fait pas disparaître son caractère coutumier [36](#page=36). > **Tip:** La distinction entre "pratique générale" et "*opinio juris*" est fondamentale pour comprendre la formation de la coutume internationale. Pensez à des exemples concrets de pratiques étatiques. #### 4.1.2 Les autres sources En dehors des traités et de la coutume, d'autres sources contribuent à la formation du droit international public. ##### 4.1.2.1 Les actes unilatéraux Les actes unilatéraux peuvent émaner des États ou des organisations internationales. ###### 4.1.2.1.1 Les actes unilatéraux étatiques Ils incluent des promesses (par exemple, l'engagement de la France de cesser les essais nucléaires ), la reconnaissance, la renonciation, et la protestation. Pour qu'un acte unilatéral produise des effets juridiques, il doit émaner d'un représentant de l'État habilité à engager celui-ci, être public, et être licite. Le caractère obligatoire découle de la création d'attentes légitimes, comme l'a précisé la CIJ dans l'arrêt de 1974 sur les Essais nucléaires. L'intention doit être non équivoque, et l'acte doit être imputable à un sujet de droit international. Une fois qu'un État s'engage par un acte unilatéral, il ne peut réviser son engagement [37](#page=37). ###### 4.1.2.1.2 Les actes unilatéraux des organisations internationales Les organisations internationales produisent du "droit dérivé", comprenant généralement des décisions et des recommandations. Sauf exception (comme l'Union européenne), il n'y a pas de contrôle de validité systématique, mais une présomption de validité. L'autorité de ces actes dépend de l'organe émetteur et du processus décisionnel. Les effets à l'égard des membres sont basés sur le principe de l'absence d'effet obligatoire, sauf si le traité constitutif en dispose autrement [38](#page=38). ##### 4.1.2.2 Les principes généraux de droit Les principes généraux de droit ont vocation à compléter l'ordre juridique international et sont souvent puisés dans les ordres juridiques internes pour combler des lacunes du droit international. Ils se distinguent des principes généraux *du* droit international qui n'existent que pour le droit international. Les principes généraux de droit peuvent être rattachés à des conceptions générales du droit, avoir un caractère contractuel transposé, concerner le contentieux de la responsabilité, ou être de nature procédurale [38](#page=38). ##### 4.1.2.3 Les actes concertés non conventionnels Ces actes sont souvent des déclarations émanant de sujets de droit international mais ne découlant pas du *pacta sunt servanda*. Ils sont parfois qualifiés de "gentlemen agreements". Bien qu'ils ne produisent pas d'effets juridiques directement attaquables devant un juge, ils participent à l'élaboration et au fonctionnement du droit international et doivent être appliqués de bonne foi [38](#page=38). --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Droit interétatique | Terme synonyme de droit international, bien que légèrement daté, soulignant les relations entre États. | | Droit des gens | Ancienne formule de droit romain, qui au XVIIe siècle mettait l'accent sur le droit entre les nations et aujourd'hui sur les individus comme destinataires des normes. | | Droit international privé | Droit servant à régler les différends entre personnes privées ayant une dimension internationale, tranchant les conflits de lois. | | Droit transnational | Ensemble de règles privées mobilisées par des acteurs privés impliquant des personnes privées et des sujets du droit international, régissant des rapports internationaux mixtes par leurs sources et sujets. | | Lex mercatoria | Droit des marchands, exemple de droit transnational, régissant les relations commerciales internationales. | | Souveraineté de l'État | Principe fondamental du droit international, signifiant l'indépendance d'un État et le droit d'y exercer les fonctions étatiques à l'exclusion de tout autre État. | | Pacta sunt servanda | Principe juridique latin signifiant que les accords doivent être respectés, constituant une règle fondamentale de droit international des traités. | | Domaine réservé | Domaine dans lequel le droit international s'implique peu ou pas, laissant à l'État un pouvoir discrétionnaire, bien que ce domaine tende à s'amenuiser. | | Immunités | Principe protégeant les représentants et les biens étrangers des pressions juridiques d'un autre État, incluant l'immunité d'exécution et de juridiction. | | Compétences personnelles | Pouvoir juridique reconnu à un État d'agir à l'égard de ses nationaux se trouvant à l'étranger, incluant la protection diplomatique, le droit de légiférer et la compétence pénale. | | Compétences territoriales | Pouvoir juridique d'un État d'agir dans l'espace constituant son territoire, incluant les compétences législatives, administratives et juridictionnelles. | | Due diligence | Principe de droit international imposant une obligation de vigilance et de précaution pour ne pas causer de tort à un autre État dans l'exercice de sa souveraineté. | | Organisation internationale (OI) | Association d'États constituée par un traité, dotée d'une constitution et d'organes communs, possédant une personnalité juridique distincte de celle de ses États membres. | | Personnalité juridique fonctionnelle | Capacité juridique d'une Organisation Internationale qui dépend des buts et fonctions énoncés dans son acte constitutif et développés dans la pratique. | | Théorie des compétences implicites | Théorie selon laquelle une OI peut exercer des compétences non spécifiquement prévues dans son acte constitutif, à condition d'établir un lien avec ses buts et objectifs. | | Droit dérivé | Ensemble des actes produits par les Organisations Internationales, découlant de leur traité constitutif et s'appliquant aux États membres ou à l'organisation elle-même. | | Actes unilatéraux étatiques | Manifestations de volonté d'un État produisant des effets juridiques, tels que la promesse, la reconnaissance, la renonciation ou la protestation. | | Principes généraux de droit | Principes juridiques puisés dans les ordres juridiques internes et adaptés au droit international pour combler des lacunes, ou principes propres au droit international. | | Actes concertés non conventionnels | Accords politiques, ou "gentlemen agreements", émanant de sujets de DIP mais ne découlant pas de pacta sunt servanda, ne produisant pas d'effets juridiques attaquables devant un juge mais participant à l'élaboration du DIP. | | Jus cogens | Norme impérative du droit international général, acceptée et reconnue par la communauté internationale comme indérogeable et ne pouvant être modifiée que par une norme de même caractère. | | Coutume internationale | Pratique générale des États, acceptée comme étant le droit, constituant une source principale du droit international. | | Opinio juris | Élément psychologique de la coutume internationale, représentant la conviction des États que leur pratique est rendue obligatoire par une règle juridique. | | Convention de Vienne sur le droit des traités | Traité international codifiant les règles relatives à la conclusion, la validité, l'interprétation, l'application et l'extinction des traités. | | Nullité relative | Nullité d'un traité résultant d'une erreur, d'un dol ou d'une corruption, affectant uniquement l'État concerné et pouvant être divisée au sein du traité. | | Nullité absolue | Nullité d'un traité résultant de la contrainte ou de l'illicéité de l'objet, affectant tous les États intéressés, le traité étant considéré comme nul ab initio. | | Succession d'États | Passage des droits et obligations d'un État à un autre État successeur, concernant notamment en matière de traités. | | Traité contrat | Traité créant des obligations de réciprocité entre les parties. | | Traité loi | Traité créant des obligations générales et objectives, non basées sur la réciprocité, comme les traités instituant des droits de l'homme. | | Non-rétroactivité | Principe selon lequel un traité ne s'applique pas aux faits antérieurs à son entrée en vigueur, sauf disposition contraire. | | Réserves aux traités | Déclaration unilatérale visant à exclure ou modifier l'effet juridique de certaines dispositions d'un traité pour l'État qui la formule. | | Objection à une réserve | Réaction d'un État à la réserve formulée par un autre État, visant à exclure ou modifier les effets juridiques de la réserve ou du traité dans leurs relations mutuelles. | | Compétence universelle | Principe permettant de juger des étrangers ayant commis des crimes internationaux à l'étranger sur des étrangers, indépendamment du territoire ou de la nationalité. | | Extradition | Remise d'une personne accusée ou condamnée par un État à un autre État qui en fait la demande, aux fins de poursuites judiciaires ou d'exécution d'une peine. | | Protection diplomatique | Droit d'un État de protéger ses nationaux lésés par des actes contraires au droit international commis par un autre État, lorsque les voies ordinaires ont été épuisées. |

# De Raad van Europa en zijn instellingen Dit onderwerp biedt een overzicht van de Raad van Europa, zijn structuur, doelstellingen en de rol van zijn belangrijkste instellingen, met name het Ministercomité en de Parlementaire Vergadering, en de relatie met het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM). ### 1.1 Introductie tot de Raad van Europa De Raad van Europa is een internationale organisatie die op 5 mei 1949 is opgericht door tien landen. Het is geen onderdeel van de Europese Unie. De organisatie heeft haar zetel in Straatsburg. Momenteel telt de Raad van Europa 46 leden, aangevuld met waarnemende leden zoals de VS, Canada en Vaticaanstad. Waarnemende leden mogen vergaderingen bijwonen, maar hebben geen stemrecht, deels omdat de VS en Canada niet volledig geografisch in Europa liggen, en Vaticaanstad niet voldoet aan de eis van scheiding van kerk en staat voor lidmaatschap [1](#page=1). #### 1.1.1 Doelstellingen De hoofddoelstellingen van de Raad van Europa zijn het beschermen van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. Daarnaast bevordert de organisatie het bewustzijn en de ontwikkeling van de Europese culturele identiteit en diversiteit. De focus ligt op humanitaire en culturele aspecten, in tegenstelling tot economische doelen [1](#page=1). #### 1.1.2 Lidmaatschapseisen Om lid te worden van de Raad van Europa, moet een land aan vijf eisen voldoen [2](#page=2): 1. Het land moet geografisch in Europa liggen (hoewel sommige huidige leden deels buiten Europa liggen) [2](#page=2). 2. Het land moet het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) ondertekenen en bekrachtigen [2](#page=2). 3. Het land moet het Europees Sociaal Handvest van 1961 ondertekenen en bekrachtigen [2](#page=2). 4. Het land moet het Europees Verdrag ter voorkoming van foltering van 1987 ondertekenen en bekrachtigen [2](#page=2). 5. Het land moet volledig afzien van de doodstraf, hoewel niet alle bestaande leden dit direct deden bij toetreding [2](#page=2). #### 1.1.3 Officiële Talen De officiële talen van de Raad van Europa zijn Frans en Engels [1](#page=1). ### 1.2 De Instellingen van de Raad van Europa De Raad van Europa kent verschillende belangrijke instellingen: #### 1.2.1 Het Ministercomité * Het Ministercomité is het beslissende orgaan van de Raad van Europa [1](#page=1). * Het is samengesteld uit de ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten [1](#page=1). * Het comité neemt beslissingen over nieuwe lidstaten, verdragen en het toezicht op de naleving van eerdere beslissingen. Het houdt toezicht op de uitvoering van uitspraken, zoals het betalen van boetes of het nemen van maatregelen, en houdt zaken op de agenda totdat alle lidstaten hieraan hebben voldaan [1](#page=1). #### 1.2.2 De Parlementaire Vergadering * De Parlementaire Vergadering telt 306 leden die door de nationale parlementen van de lidstaten worden benoemd [1](#page=1). * De vergadering komt vier keer per jaar bijeen [1](#page=1). * De Parlementaire Vergadering heeft de bevoegdheid om aanbevelingen te doen, maar geen beslissingsbevoegdheid [1](#page=1). #### 1.2.3 Het Congres van Lokale en Regionale Overheden * Dit is een overlegorgaan dat de lokale en regionale overheden van de lidstaten vertegenwoordigt [1](#page=1). #### 1.2.4 Het Secretariaat * Het Secretariaat bestaat uit meer dan 2000 leden en medewerkers [1](#page=1). * Het staat onder leiding van de secretaris-generaal [1](#page=1). #### 1.2.5 Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) Het EHRM, hoewel niet direct genoemd als onderdeel van de kerninstellingen op pagina 1, is een cruciaal onderdeel van de Raad van Europa en wordt uitgebreid behandeld [1](#page=1) [2](#page=2) [3](#page=3). > **Tip:** Het is essentieel om onderscheid te maken tussen de Raad van Europa, de Europese Raad en de Raad van de EU, aangezien deze vaak verward worden [1](#page=1). ### 1.3 Verdragen en Conventies De Raad van Europa heeft meer dan 220 verdragen en conventies opgesteld. Enkele belangrijke voorbeelden zijn [2](#page=2): * Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) [2](#page=2). * Het Europees Sociaal Handvest [2](#page=2). * Het Europees Verdrag ter voorkoming van foltering [2](#page=2). * Het Kaderverdrag inzake bescherming van minderheden [2](#page=2). * Het Europees Kinderrechtenverdrag [2](#page=2). ### 1.4 Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) #### 1.4.1 Materieel Recht en Beperkingen * Het EVRM, voluit het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en fundamentele vrijheden, werd opgesteld in 1950 [2](#page=2). * Het is een internationaal verdrag waarbij lidstaten zich verbinden om fundamentele burgerlijke en politieke rechten te waarborgen binnen hun rechtsgebied. Ratificatie van het EVRM is een vereiste voor lidmaatschap van de Raad van Europa [2](#page=2). * Het verdrag somt fundamentele rechten op, zoals het recht op leven, vrije meningsuiting, een eerlijk proces, het recht om te huwen, en het verbod op slavernij, dwangarbeid, en willekeurige detentie [2](#page=2). > **Tip:** De rechten die in het EVRM worden gegarandeerd, zijn niet absoluut [2](#page=2). * Uitzonderingsgronden zijn vaak expliciet vermeld in de verdragsartikelen zelf [2](#page=2). * Bijvoorbeeld, artikel 8 EVRM (recht op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven, woning en correspondentie) kan worden ingeperkt indien aan drie voorwaarden is voldaan [2](#page=2): 1. De inmenging moet voorzien zijn bij wet [2](#page=2). 2. De inmenging moet een legitiem doel dienen, zoals nationale veiligheid, openbare veiligheid, economisch welzijn, voorkoming van strafbare feiten, bescherming van de gezondheid, zeden, of de rechten en vrijheden van anderen. Dit vereist proportionaliteit [2](#page=2). 3. De inmenging moet noodzakelijk zijn in een democratische samenleving (pertinentie) [2](#page=2). * Een voorbeeld van een gerechtvaardigde inmenging in het privéleven is een huiszoeking door de politie [2](#page=2). * Lidstaten hebben een bepaalde appreciatiebevoegdheid bij de toepassing van deze bepalingen [2](#page=2). #### 1.4.2 Rechtsbescherming en de Procedure bij het EHRM * Individuen kunnen hun rechten doen gelden via de nationale rechter (met directe werking van het verdrag) en vervolgens, indien nodig, via het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) [2](#page=2). * Een aanvraag bij het EHRM kan zowel individueel (door een particulier) als interstatelijk (door een lidstaat tegen een andere lidstaat) zijn. Interstatelijke zaken zijn diplomatiek gevoeliger. De verweerder is altijd een lidstaat [2](#page=2) [3](#page=3). ##### 1.4.2.1 Ontvankelijkheid van een Vordering bij het EHRM Een vordering bij het EHRM is ontvankelijk indien aan de volgende voorwaarden is voldaan [3](#page=3): 1. Alle nationale rechtsmiddelen moeten uitgeput zijn [3](#page=3). 2. De vordering moet binnen vier maanden na de definitieve nationale beslissing worden ingesteld [3](#page=3). 3. De vordering moet gericht zijn tegen een lidstaat [3](#page=3). Een vordering is niet ontvankelijk indien: * Het een anonieme klacht betreft [3](#page=3). * De klacht geen betrekking heeft op verdragsbepalingen [3](#page=3). * Er geen belangrijk en ernstig nadeel is geleden door de verzoeker (geen belang) [3](#page=3). ##### 1.4.2.2 Samenstelling van het EHRM * Het EHRM is een permanent rechtscollege met één rechter per land [3](#page=3). * De rechters hebben een niet-hernieuwbare ambtstermijn van negen jaar [3](#page=3). * Er zijn gewone kamers van één, drie of zeven rechters [3](#page=3). * Een Grote Kamer, bestaande uit 17 rechters, komt bijeen voor beroepszaken ('referral') tegen een beslissing van een gewone kamer, of wanneer een zaak spontaan wordt doorverwezen ('relinquishment') [3](#page=3). ##### 1.4.2.3 Procedure bij het EHRM * De procedure omvat de indiening van de aanvraag, de beoordeling van de ontvankelijkheid, en vervolgens een uitspraak ten gronde (schending of geen schending) [3](#page=3). * De procedure is laagdrempelig: het is gratis, er is geen advocaat vereist, en verzoekers kunnen in hun eigen taal communiceren [3](#page=3). * In spoedeisende gevallen kan de procedure versneld worden behandeld [3](#page=3). * Beslissingen worden genomen bij gewone meerderheid [3](#page=3). * Rechters hebben de mogelijkheid tot een 'separate opinion', waarbij ze hun mening kunnen toelichten als ze niet akkoord gaan met de meerderheidsbeslissing. Dit kan een 'concurring opinion' zijn (niet akkoord met de motivering, wel met de uitspraak) of een 'dissenting opinion' (niet akkoord met de uitspraak zelf) [3](#page=3). #### 1.4.3 Jurisdictie en Uitspraken van het EHRM * De uitspraken van het EHRM zijn bindend [3](#page=3). * Deze uitspraken kunnen leiden tot de toekenning van een billijke vergoeding ('just satisfaction') en/of de verplichting voor de lidstaat om algemene of individuele maatregelen te nemen om toekomstige schendingen te voorkomen [3](#page=3). * Het Ministercomité houdt toezicht op de uitvoering van deze uitspraken [3](#page=3). * Sinds 1 augustus 2018 bestaat er een prejudiciële procedure [3](#page=3). * De uitspraken van het EHRM hebben ook een preventieve werking, wat betekent dat ze toekomstige gedragingen kunnen beïnvloeden. Voorbeelden hiervan zijn het arrest Marckx en de Salduz-wetgeving [3](#page=3). --- # Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) Dit gedeelte behandelt het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM), de inhoud van het materiële recht, de beperkingen van rechten en de procedure bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). ## 2. Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en fundamentele vrijheden, ook wel bekend als het EVRM, is een internationaal verdrag uit 1950. Lidstaten van de Raad van Europa verbinden zich hiermee om fundamentele burgerlijke en politieke rechten te waarborgen voor iedereen binnen hun rechtsgebied. Het ondertekenen en bekrachtigen van het EVRM is tegenwoordig een van de vijf eisen voor lidmaatschap van de Raad van Europa. Andere belangrijke verdragen die vereist zijn voor lidmaatschap zijn het Europees Sociaal Handvest van 1961 en het Europees Verdrag ter voorkoming van foltering van 1987. Daarnaast moet een kandidaat-lidstaat de doodstraf volledig verzaken [2](#page=2). Het EVRM kent meer dan 220 verdragen en conventies. Voorbeelden van andere verdragen zijn het Europees Sociaal Handvest het Europees Verdrag ter voorkoming van foltering het Kaderverdrag inzake bescherming van minderheden en het Europees Kinderrechtenverdrag [2](#page=2). Het verdrag zelf is opgebouwd uit drie secties [2](#page=2). ### 2.1 Materieel recht Sectie I van het EVRM bevat een opsomming van fundamentele rechten. Voorbeelden hiervan zijn het recht op leven, vrije meningsuiting, een eerlijk proces, het recht om te huwen, het verbod op slavernij en dwangarbeid, en het verbod op willekeurige en onwettige detentie [2](#page=2). > **Tip:** Het is belangrijk te onthouden dat de bescherming van deze rechten niet absoluut is [2](#page=2). #### 2.1.1 Beperkingen van rechten De uitzonderingsgronden op de rechten zijn vaak expliciet vermeld in de verdragsartikelen zelf. Een voorbeeld hiervan is artikel 15 EVRM. Artikel 8 EVRM, dat betrekking heeft op het recht op respect voor privéleven, familie- en gezinsleven, woning en correspondentie, kent bijvoorbeeld drie voorwaarden waaronder inmenging gerechtvaardigd kan zijn [2](#page=2): 1. De inmenging moet zijn vastgelegd in de wet [2](#page=2). 2. De inmenging moet een legitiem doel dienen, zoals het belang van nationale veiligheid, openbare veiligheid, economisch welzijn van het land, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of goede zeden, of de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen. Dit impliceert proportionaliteit [2](#page=2). 3. De inmenging moet noodzakelijk zijn in een democratische samenleving, wat betekent dat het niet enkel nuttig maar ook pertinent moet zijn [2](#page=2). Een voorbeeld van een inmenging in het privéleven die gerechtvaardigd kan zijn op basis van artikel 8 EVRM is een huiszoeking door de politie. Lidstaten hebben hierbij een zekere appreciatiebevoegdheid, zoals blijkt uit het voorbeeld van het homohuwelijk [2](#page=2). ### 2.2 Rechtsbescherming en procedure bij het EHRM Individuen kunnen rechtsbescherming zoeken bij zowel de nationale rechter als het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) [2](#page=2). #### 2.2.1 Aanvraag bij het EHRM Een aanvraag bij het EHRM kan op twee manieren gebeuren: * **Individuele aanvraag:** Een particulier of burger kan een klacht indienen [2](#page=2). * **Interstatelijke aanvraag:** Een lidstaat kan een klacht indienen tegen een andere lidstaat, bijvoorbeeld België tegen Turkije [2](#page=2). > **Tip:** Individuele aanvragen komen het meest frequent voor, omdat interstatelijke aanvragen gevoeliger liggen en diplomatiek complex kunnen zijn [3](#page=3). De verweerder is altijd één van de lidstaten van de Raad van Europa [3](#page=3). #### 2.2.2 Ontvankelijkheid van een vordering bij het EHRM Een vordering bij het EHRM is alleen ontvankelijk indien aan de volgende voorwaarden is voldaan [3](#page=3): 1. Alle nationale rechtsmiddelen moeten zijn uitgeput [3](#page=3). 2. De vordering moet binnen vier maanden na de definitieve nationale beslissing bij het EHRM worden ingesteld [3](#page=3). 3. De vordering moet gericht zijn tegen een lidstaat [3](#page=3). 4. De vordering is niet ontvankelijk indien: * het gaat om een anonieme klacht [3](#page=3). * de klacht geen betrekking heeft op verdragsbepalingen [3](#page=3). * er geen belangrijk en ernstig nadeel is voor de verzoeker, oftewel het ontbreken van belang [3](#page=3). #### 2.2.3 Samenstelling van het EHRM Het EHRM is een permanent rechtscollege. Elk land heeft één rechter bij het Hof, die wordt benoemd voor een niet-hernieuwbare ambtstermijn van negen jaar. De procedures worden gevoerd door kamers bestaande uit één, drie of zeven rechters. Een Grote Kamer van zeventien rechters behandelt zaken in twee specifieke situaties [3](#page=3): * **Referral ('beroep'):** Wanneer beroep wordt ingesteld tegen een uitspraak van een gewone kamer [3](#page=3). * **Relinquishment (spontane uithandengeving):** Wanneer de Grote Kamer een zaak spontaan overneemt [3](#page=3). > **Tip:** Deze procedures kunnen leiden tot baanbrekende arresten, zoals het eerste arrest waarin het homohuwelijk werd geëist op basis van artikel 12 EVRM [3](#page=3). #### 2.2.4 Procedure bij het EHRM De procedure bij het EHRM volgt doorgaans drie stappen: aanvraag, ontvankelijkheid, en uitspraak ten gronde (schending of niet). De procedure is laagdrempelig; men kan de eigen taal gebruiken, het is gratis en een advocaat is niet verplicht. In spoedeisende gevallen, meestal bij fysieke bedreigingen, worden zaken met voorrang behandeld. De beslissingen worden genomen bij gewone meerderheid. Rechters hebben de mogelijkheid tot een separate opinion. Dit kan een concurring opinion zijn (wanneer men het niet eens is met de mening van de meerderheid, maar wel met de uitspraak) of een dissenting opinion (wanneer men het niet eens is met de uitspraak zelf) [3](#page=3). #### 2.2.5 Jurisdictie en uitvoering van uitspraken De uitspraken van het EHRM zijn bindend. Ze kunnen inhouden [3](#page=3): * Het toekennen van een billijke vergoeding (just satisfaction) [3](#page=3). * Het bevelen van algemene of individuele maatregelen om schendingen in de toekomst te voorkomen [3](#page=3). Het Ministercomité van de Raad van Europa houdt toezicht op de uitvoering van deze uitspraken. Sinds 1 augustus 2018 bestaat er een prejudiciële procedure. De uitspraken van het EHRM hebben ook een preventieve werking, wat geïllustreerd wordt door arresten zoals Marckx en de Salduz-wetgeving [3](#page=3). --- # Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) is een internationaal rechtscollege dat waakt over de naleving van het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en Fundamentele Vrijheden (EVRM) door de lidstaten van de Raad van Europa [2](#page=2). ## 3 Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) Het EVRM, ondertekend in 1950, is een cruciaal verdrag dat lidstaten verplicht tot het waarborgen van burgerlijke en politieke rechten binnen hun rechtsgebied. Lidmaatschap van de Raad van Europa vereist onder andere de ratificatie van het EVRM, het Europees Sociaal Handvest en het Europees Verdrag ter voorkoming van foltering evenals de volledige afschaffing van de doodstraf [2](#page=2). ### 3.1 Structuur en materieel recht van het EVRM Het EVRM is opgebouwd uit verschillende secties, waarvan sectie I het materiële recht bevat. Deze sectie somt fundamentele rechten op, zoals het recht op leven, vrije meningsuiting, en het recht op een eerlijk proces [2](#page=2). > **Tip:** Het is belangrijk te onthouden dat de bescherming van deze rechten niet absoluut is. Het verdrag zelf voorziet in uitzonderingsgronden. #### 3.1.1 Uitzonderingsgronden en proportionaliteit Uitzonderingen op de rechten zijn vaak expliciet vermeld in de verdragsartikelen. Bijvoorbeeld, artikel 8 EVRM, dat het privéleven beschermt, kan onder bepaalde voorwaarden worden geschonden. Deze voorwaarden zijn [2](#page=2): a) De inmenging moet wettelijk zijn vastgelegd [2](#page=2). b) Het doel van de inmenging moet een legitiem belang dienen, zoals nationale veiligheid, de bescherming van de volksgezondheid of het voorkomen van strafbare feiten. Dit aspect omvat ook het beginsel van proportionaliteit [2](#page=2). c) De inmenging moet noodzakelijk zijn in een democratische samenleving, wat betekent dat het niet louter nuttig mag zijn, maar een dringende maatschappelijke behoefte moet vervullen (pertinentie) [2](#page=2). Een huiszoeking door de politie kan bijvoorbeeld gerechtvaardigd zijn als een inmenging in het privéleven, mits aan deze voorwaarden is voldaan. Lidstaten hebben hierbij een appreciatiebevoegdheid, wat bijvoorbeeld tot uiting kan komen in de evolutie van het huwelijk voor homoseksuele koppels [2](#page=2). #### 3.1.2 Rechtsbescherming Rechtsbescherming bij schending van het EVRM kan op twee niveaus plaatsvinden: a) Via de nationale rechter, aangezien het EVRM directe werking heeft [2](#page=2). b) Via het EHRM zelf [2](#page=2). ### 3.2 Aanvragen bij het EHRM Aanvragen bij het EHRM kunnen op twee manieren worden ingediend [2](#page=2): a) **Individuele aanvraag:** Een particulier of burger kan een klacht indienen [2](#page=2). b) **Interstatelijke aanvraag:** Een lidstaat kan een klacht indienen tegen een andere lidstaat [2](#page=2). > **Belangrijk:** Alle aanvragen zijn altijd gericht tegen een lidstaat van de Raad van Europa, aangezien deze de verweerder is. Individuele aanvragen komen vaker voor dan interstatelijke aanvragen, omdat dit laatste diplomatiek gevoeliger ligt [2](#page=2) [3](#page=3). ### 3.3 Ontvankelijkheid van een vordering bij het EHRM Om een vordering bij het EHRM ontvankelijk te laten verklaren, moet aan de volgende voorwaarden worden voldaan [3](#page=3): 1. Alle nationale rechtsmiddelen moeten uitgeput zijn [3](#page=3). 2. De vordering moet worden ingesteld binnen vier maanden na de definitieve nationale beslissing [3](#page=3). 3. De vordering moet gericht zijn tegen een lidstaat [3](#page=3). 4. De vordering is niet ontvankelijk indien: * Het een anonieme klacht betreft [3](#page=3). * De klacht geen betrekking heeft op verdragsbepalingen [3](#page=3). * Er geen belangrijk en ernstig nadeel is voor de verzoeker (gebrek aan belang) [3](#page=3). ### 3.4 Samenstelling van het EHRM Het EHRM is een permanent rechtscollege [3](#page=3). * Elk land heeft één rechter aangewezen [3](#page=3). * Rechters worden voor een niet-hernieuwbare ambtstermijn van negen jaar benoemd [3](#page=3). * De rechtspraak wordt behandeld door een gewone kamer van één, drie of zeven rechters [3](#page=3). * Er bestaat ook een Grote Kamer, bestaande uit zeventien rechters, die zich buigt over zaken die doorverwezen worden ('referral') of zaken die de gewone kamer spontaan aan haar overdraagt ('relinquishment'). Deze Grote Kamer kan mijlpaarresten uitspreken, zoals de eerste keer dat het homohuwelijk werd geëist op basis van artikel 12 EVRM [3](#page=3). ### 3.5 Procedure bij het EHRM De procedure bij het EHRM kent de volgende stappen: aanvraag, ontvankelijkheid, en ten gronde uitspraak (schending of niet) [3](#page=3). > **Tip:** De procedure is laagdrempelig, aangezien aanvragers in hun eigen taal kunnen procederen, het gratis is en geen advocaat vereist is [3](#page=3). Bepaalde spoedeisende gevallen, met name die met fysieke bedreigingen, worden met voorrang behandeld. Beslissingen worden genomen bij gewone meerderheid. Rechters hebben de mogelijkheid om een aparte mening te geven [3](#page=3): * **Concurring opinion:** De rechter is het niet eens met de redenering van de meerderheid, maar wel met de uiteindelijke uitspraak [3](#page=3). * **Dissenting opinion:** De rechter is het niet eens met zowel de redenering als de uitspraak van de meerderheid [3](#page=3). ### 3.6 Jurisdictie en uitspraken van het EHRM De uitspraken van het EHRM zijn bindend. Deze kunnen betrekking hebben op [3](#page=3): * **Billijke vergoeding (just satisfaction):** Compensatie voor geleden schade [3](#page=3). * **Algemene of individuele maatregelen:** Maatregelen die de lidstaat moet nemen om de schending in de toekomst te voorkomen [3](#page=3). Het Ministercomité van de Raad van Europa houdt toezicht op de uitvoering van deze uitspraken. Sinds 1 augustus 2018 bestaat er ook een prejudiciële procedure. De uitspraken van het EHRM hebben ook een preventieve werking, zoals geïllustreerd door arresten als Marckx en Salduz-wetgeving [3](#page=3). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Raad van Europa | Een internationale organisatie die zich richt op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat in Europa. Het is geen onderdeel van de Europese Unie en heeft zijn zetel in Straatsburg. | | Ministercomité | Het beslissende orgaan van de Raad van Europa, samengesteld uit de ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten, dat zich bezighoudt met zaken als lidmaatschap, verdragen en het toezicht op de naleving van beslissingen. | | Parlementaire Vergadering | Een vergadering van de Raad van Europa die bestaat uit 306 leden, benoemd door de nationale parlementen. Deze vergadering brengt vier keer per jaar samen en doet aanbevelingen, maar neemt geen bindende beslissingen. | | Secretaris-generaal | Het hoofd van het Secretariaat van de Raad van Europa, dat bestaat uit meer dan 2000 leden en medewerkers die de dagelijkse werkzaamheden van de organisatie ondersteunen. | | EVRM | Afkorting voor het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en fundamentele vrijheden. Dit internationale verdrag verplicht lidstaten om fundamentele burgerlijke en politieke rechten te waarborgen voor iedereen binnen hun rechtsgebied. | | Materiële recht (EVRM) | Het deel van het EVRM dat de opsomming bevat van fundamentele rechten en vrijheden, zoals het recht op leven, vrije meningsuiting en het verbod op foltering. Deze rechten zijn echter niet absoluut en kunnen onder bepaalde voorwaarden worden beperkt. | | Nationale rechter | De gerechtelijke instantie binnen een lidstaat die bevoegd is om individuele aanvragen met betrekking tot mensenrechten te behandelen. Volgens het EVRM moeten nationale rechtsmiddelen uitgeput zijn alvorens een zaak bij het EHRM aanhangig kan worden gemaakt. | | EHRM | Afkorting voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Dit is een permanent rechtscollege dat bevoegd is om individuele en interstatelijke klachten betreffende schendingen van het EVRM te behandelen. | | Ontvankelijkheid (EHRM) | De voorwaarden waaraan een klacht moet voldoen om door het EHRM te worden behandeld, waaronder de uitputting van nationale rechtsmiddelen, het tijdig indienen van de klacht en het aantonen van een significant nadeel. | | Grote Kamer (EHRM) | Een kamer binnen het EHRM die bestaat uit 17 rechters en bevoegd is om zaken te behandelen die worden doorverwezen (referral) of spontaan worden overgedragen (relinquishment) van de gewone kamer. | | Jurisdictie (EHRM) | De bevoegdheid van het EHRM om uitspraken te doen die bindend zijn voor de lidstaten. Deze uitspraken kunnen leiden tot het toekennen van een billijke vergoeding of het bevelen van algemene of individuele maatregelen om schendingen te voorkomen. | | Billijke vergoeding (just satisfaction) | Een financiële compensatie die het EHRM kan toekennen aan een slachtoffer van een schending van het EVRM, als genoegdoening voor de geleden schade. | | Separate opinion | Een mening van één of meerdere rechters die afwijkt van de meerderheid van de kamer van het EHRM. Dit kan een concurring opinion zijn (niet eens met de redenering maar wel met de uitspraak) of een dissenting opinion (niet eens met de uitspraak zelf). |

# Internationale en Europese organisaties Dit onderwerp behandelt de aard van internationale organisaties, het concept van staatssoevereiniteit en de verschillende vormen van samenwerking, met specifieke aandacht voor intergouvernementele en supranationale organisaties, en de oprichting en structuur van de EVA, EER en de Raad van Europa. ### 1.1 Internationale organisaties: concept en staatssoevereiniteit Internationale organisaties omvatten afspraken die worden vastgelegd tussen nationale (NP) en private (RP) partijen, evenals tussen staten onderling, vaak in de vorm van verdragen. Een centraal concept bij internationale organisaties is staatssoevereiniteit, dat verwijst naar de ultieme beslissingsbevoegdheid van een overheid binnen het grondgebied van een staat en haar exclusieve recht om regelgeving op te stellen. Deze soevereiniteit kan echter worden beperkt [1](#page=1). * **Vrijwillige beperking:** Dit gebeurt bijvoorbeeld door de overdracht van bevoegdheden aan een internationale organisatie (IO), hoewel niet alle vormen van vrijwillige samenwerking leiden tot soevereiniteitsoverdracht [1](#page=1). * **Gedwongen beperking:** Dit kan bijvoorbeeld plaatsvinden via militair ingrijpen [1](#page=1). Internationale samenwerking kan plaatsvinden tussen personen in de vorm van niet-gouvernementele organisaties (NGO's) zoals het WWF, Artsen Zonder Grenzen en Amnesty International. Daarnaast is er internationale samenwerking tussen organisaties, wat leidt tot gouvernementele organisaties zoals Unicef, NAVO en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) [1](#page=1). ### 1.2 Europese organisaties en vormen van samenwerking Europese organisaties bevorderen specifieke vormen van samenwerking tussen Europese staten. Enkele belangrijke organisaties zijn: #### 1.2.1 De Europese Vrijhandelsassociatie (EVA) De EVA werd opgericht in 1960 middels de Conventie van Stockholm. Oorspronkelijk opgezet als een alternatief voor de Europese Economische Gemeenschap (EEG), traden enkele leden later toe tot de Europese Unie (EU). De huidige leden van de EVA zijn Zwitserland, Noorwegen, Liechtenstein en IJsland [2](#page=2). #### 1.2.2 De Europese Economische Ruimte (EER) De EER werd opgericht in 1994. Het is een overeenkomst tussen de EU en de EFTA-landen (met uitzondering van Zwitserland). Dit stelt de EFTA-landen in staat te profiteren van de interne markt van de EU zonder zelf EU-lid te hoeven zijn [2](#page=2). #### 1.2.3 De Raad van Europa De Raad van Europa (Conseil de l’Europe in het Frans, Council of Europe in het Engels) werd opgericht in 1949 door tien stichtende leden middels het Verdrag van Londen. De zetel van de Raad van Europa is gevestigd in Straatsburg. De belangrijkste verwezenlijkingen van de Raad van Europa zijn het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) [2](#page=2). ### 1.3 Soorten samenwerking bij gouvernementele organisaties Er worden twee hoofdsoorten van samenwerking onderscheiden bij gouvernementele organisaties: intergouvernementele organisaties en supranationale organisaties [2](#page=2). #### 1.3.1 Intergouvernementele organisatie Bij een intergouvernementele organisatie vindt er **geen overdracht van staatssoevereiniteit** plaats [2](#page=2). * **Organen:** Bestaan uit vertegenwoordigers van de lidstaten [2](#page=2). * **Besluitvorming:** Beslissingen worden genomen op basis van unanimiteit, wat betekent dat individuele lidstaten een veto kunnen uitspreken [2](#page=2). * **Jurisdictie:** Er is geen bindende jurisdictie, tenzij de rechterlijke autoriteit expliciet wordt aanvaard [2](#page=2). * **Binding en voorrang:** Internationale akkoorden zijn niet automatisch onderdeel van de nationale rechtsorde en moeten eerst worden geratificeerd door de lokale regering. Ze hebben niet in alle gevallen voorrang op nationale wetgeving [2](#page=2). **Voorbeeld:** De Raad van Europa is een voorbeeld van een intergouvernementele organisatie. Deze heeft 46 lidstaten en ongeveer 800 miljoen inwoners, opgericht in 1949, met organen zoals het Comité van Ministers en de Parlementaire Vergadering [2](#page=2). #### 1.3.2 Supranationale organisaties Bij supranationale organisaties vindt er **wel een overdracht van staatssoevereiniteit** plaats [2](#page=2). * **Organen:** Bestaan uit onafhankelijke organen [2](#page=2). * **Besluitvorming:** Beslissingen worden genomen op basis van een meerderheid van stemmen [2](#page=2). * **Jurisdictie:** Er is sprake van verschillende ordehandhaving en bindende jurisdictie [2](#page=2). * **Binding en voorrang:** De akkoorden zijn bindend en hebben voorrang. Het recht van de organisatie zorgt voor een onafhankelijke rechtsorde en de regels zijn bindend voor lidstaten, waarbij ze in vele gevallen voorrang hebben op nationale wetgeving [2](#page=2). **Voorbeeld:** De Europese Unie (EU) is een voorbeeld van een supranationale organisatie. De EU telt 27 lidstaten en ongeveer 500 miljoen inwoners, opgericht in 1951, met instellingen zoals de Europese Raad, de Raad van de Europese Unie, de Europese Commissie en het Hof van Justitie [2](#page=2). > **Tip:** Het cruciale verschil tussen intergouvernementele en supranationale organisaties ligt in de mate van soevereiniteitsoverdracht en de daaruit voortvloeiende besluitvormingsprocedures en de voorrang van het recht. Begrijp dit onderscheid goed voor examens. --- # Ontstaan, uitbreiding en verdieping van de Europese Unie De Europese Unie (EU) is geëvolueerd van een samenwerkingsverband voor economische wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog tot een economische grootmacht en een gemeenschap van normen en waarden, gekenmerkt door voortdurende territoriale uitbreiding en inhoudelijke verdieping [3](#page=3). ### 2.1 Historische ontwikkeling en oprichting De noodzaak voor samenwerking na de Tweede Wereldoorlog was evident, ondanks het bestaande wantrouwen tussen landen. Het initiatief voor economisch herstel en vrede kwam voort uit plannen van figuren als Jean Monnet en Robert Schuman [3](#page=3). #### 2.1.1 De Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) De EGKS, opgericht middels het Verdrag van Parijs in 1951 (ondertekening) en inwerkingtreding in 1952, was de voorloper van de EU. Het idee, afkomstig van Jean Monnet, was om de kolen- en staalindustrie, cruciaal voor oorlogsindustrie, te integreren en de samenwerking hierin te controleren. De EGKS creëerde een interne markt voor een specifiek deel van het economische leven en kende een "Hoge Autoriteit" als controleorgaan, de voorloper van de Europese Commissie. De EGKS kende 6 oprichtende landen: de Benelux, Italië, (West-)Duitsland en Frankrijk [3](#page=3) [7](#page=7). #### 2.1.2 Verdere Verdragen en Instellingen Naast de EGKS werden de volgende cruciale verdragen gesloten: * **Verdrag tot oprichting van de EEG (Verdrag van Rome) 1957**: Dit verdrag breidde de interne markt uit naar alle economische activiteiten en legde de basis voor samenwerking in diverse sectoren. Hierbij werden belangrijke instellingen opgericht, waaronder het Europees Parlement, de Raad, de Europese Commissie en het Hof van Justitie [7](#page=7). * **EGA of Euratom-Verdrag 1957**: Dit verdrag richtte zich specifiek op de Europese gemeenschap voor atoomenergie en bestaat nog steeds [7](#page=7). Deze vroege initiatieven waren aanvankelijk gebaseerd op intergouvernementalisme, maar de EU heeft zich ontwikkeld tot een toonbeeld van supranationale samenwerking [5](#page=5) [7](#page=7). ### 2.2 Territoriale uitbreiding De EU is sinds haar oprichting aanzienlijk gegroeid, van 6 lidstaten naar de huidige 27. Dit proces van territoriale uitbreiding, ook wel 'enlargement' genoemd, heeft geleid tot de huidige status van de EU als economische grootmacht met circa 450 miljoen inwoners [3](#page=3). #### 2.2.1 Voorwaarden en Procedure voor Toetreding Om lid te worden van de EU, dient een land te voldoen aan specifieke criteria en een uitgebreide procedure te doorlopen. **A. Criteria van Kopenhagen (examen)** De belangrijkste voorwaarden voor toetreding zijn vastgelegd in de Criteria van Kopenhagen: * **Politiek**: Het kandidaat-land moet beschikken over stabiele instellingen die democratie, de rechtsstaat, mensenrechten en de bescherming van minderheden garanderen [4](#page=4). * **Economisch**: Er dient een functionerende markteconomie te zijn en het land moet in staat zijn de concurrentiedruk binnen de EU aan te kunnen [4](#page=4). * **Juridisch**: Het land moet het vermogen hebben om de verplichtingen van het lidmaatschap te dragen en de gehele *acquis communautaire* te kunnen overnemen. De *acquis communautaire* omvat alle EU-wetgeving die tot dan toe is verworven of tot stand gebracht [4](#page=4). **B. Toetredingsprocedure (examen)** De procedure voor toetreding, beschreven in artikel 49 VEU, is complex en tijdrovend [4](#page=4): 1. Indiening van een aanvraag bij de Raad [4](#page=4). 2. Formeel advies door de Europese Commissie [4](#page=4). 3. Unanieme beslissing door de Raad over de status als kandidaat-lidstaat [4](#page=4). 4. Formele opening van toetredingsonderhandelingen over voorwaarden, verplichtingen en financiële regelingen [4](#page=4). 5. Definitieve sluiting van de onderhandelingen [4](#page=4). 6. Raadpleging van de Commissie [4](#page=4). 7. Goedkeuring door het Europees Parlement met gewone meerderheid [4](#page=4). 8. Besluit van de Raad (unaniem) [4](#page=4). 9. Ondertekening van het toetredingsverdrag door de kandidaat-lidstaat en alle lidstaten [4](#page=4). 10. Voorlegging van het toetredingsverdrag aan de lidstaten en kandidaat-lidstaten voor ratificatie [4](#page=4). 11. Inwerkingtreding van het verdrag en het lidmaatschap na voltooiing van het ratificatieproces [4](#page=4). Er zijn momenteel 9 landen die minimaal stap 3 hebben bereikt en als kandidaat-lidstaat worden beschouwd: Oekraïne, Turkije, Bosnië en Herzegovina, Albanië, Noord-Macedonië, Georgië, Servië, Montenegro en Moldavië. Kosovo is een potentiële kandidaat-lidstaat, maar heeft stap 3 nog niet bereikt [4](#page=4). **Voorbeeld: Turkije** Turkije is de oudste kandidaat-lidstaat (sinds 1999) en heeft inspanningen geleverd om aan de Criteria van Kopenhagen te voldoen, zoals de afschaffing van de doodstraf. De relatie met de EU is echter complex, met periodes van toenadering en spanningen, mede door politieke ontwikkelingen in Turkije en kwesties zoals de asielcrisis [4](#page=4). #### 2.2.2 Het Krimpende Europa: Brexit Tot 23 juni 2016 was er enkel sprake van uitbreiding. Het referendum over het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU (Brexit) markeerde echter een keerpunt. Sinds het Verdrag van Lissabon is het voor lidstaten mogelijk om de EU te verlaten, aangezien dit destijds niet in de verdragen was opgenomen [4](#page=4) [5](#page=5). **Procedure voor terugtrekking (Artikel 50 VEU) (examen)** 1. Een lidstaat kan, conform zijn grondwettelijke bepalingen, besluiten zich terug te trekken. Dit moet wettelijk gebeuren [5](#page=5). 2. De lidstaat brengt zijn voornemen ter kennis van de Europese Raad. De EU onderhandelt vervolgens een akkoord over de terugtrekking, rekening houdend met de toekomstige betrekkingen. Dit akkoord wordt namens de Unie gesloten door de Raad, na goedkeuring van het Europees Parlement [5](#page=5). 3. De verdragen zijn niet meer van toepassing op de betrokken staat vanaf de inwerkingtreding van het terugtrekkingsakkoord, of twee jaar na kennisgeving, tenzij verlengd [5](#page=5). 4. De vertegenwoordigers van de terugtrekkende lidstaat nemen niet deel aan beraadslagingen of besluiten van de Europese Raad en de Raad die hem betreffen [5](#page=5). De Brexit heeft economische schade toegebracht, geschat op 140 miljard euro. Mocht het Verenigd Koninkrijk opnieuw lid willen worden, dan moeten zij opnieuw de volledige toetredingsprocedure volgen conform artikel 49 VEU [5](#page=5). ### 2.3 Inhoudelijke verdieping Naast territoriale uitbreiding (enlargement) heeft de EU ook een aanzienlijke inhoudelijke verdieping (deepening) ondergaan. Dit betekent dat de EU steeds meer bevoegdheden en beslissingsmacht heeft gekregen op diverse beleidsterreinen [5](#page=5). #### 2.3.1 Evolutie van Bevoegdheden Door de jaren heen zijn er via de kernverdragen steeds meer bevoegdheden door de lidstaten aan de EU toegekend. In ruil hiervoor ontvangt men verordeningen en richtlijnen die de nationale wetgeving bepalen. Het afstaan van bevoegdheden gebeurt vrijwillig en is een vereiste om lid te blijven. Dit vereist een constante afweging voor lidstaten, aangezien beslissingen kunnen worden genomen waar niet iedereen het mee eens is [6](#page=6). #### 2.3.2 Belangrijke Momenten in de EU-geschiedenis Enkele cruciale momenten die de inhoudelijke verdieping markeren: * **Verdrag van Maastricht **: Dit verdrag creëerde de EU als één juridische entiteit met drie pijlers, zorgde voor de realisatie van de interne markt en legde het tijdschema vast voor de invoering van de euro (ingevoerd op 1 januari 2002). Het was de grootste wijziging sinds de oprichting [6](#page=6). * **Verdrag van Amsterdam **: Dit verdrag integreerde het Schengenakkoord (getekend in 1985) in de EU-verdragen, wat leidde tot open grenzen voor goederen en personen [6](#page=6). * **Verdrag van Nice **: Hoewel minder ingrijpend dan verwacht [6](#page=6). * **EU-grondwet en Verklaring van Berlijn**: Een voorstel voor een EU-grondwet in 2004 werd in referenda in Frankrijk en Nederland afgewezen, mede uit angst voor een superstaat en het verlies van nationale identiteit. In 2007 werd middels de Verklaring van Berlijn, onder Duits voorzitterschap, opgeroepen tot inzet voor het Europese project [6](#page=6). #### 2.3.3 Naar een Supranationale Samenwerking De EU is geëvolueerd van de Schuman-verklaring (9 mei 1950), die als de geboorteakte van de EU wordt beschouwd en de contouren voor de EGKS schetste naar een sterk supranationaal karakter [5](#page=5) [7](#page=7). #### 2.3.4 Verdrag van Lissabon . Het Verdrag van Lissabon transformeerde de Europese Gemeenschap tot de Europese Unie. Dit verdrag wordt gezien als een "afgeslankte EU-grondwet". Belangrijke wijzigingen omvatten [7](#page=7): * Afschaffing van het 3-pijlersysteem, waardoor alles onder de EU-bevoegdheid viel. Momenteel zijn er 3 verdragen: Euratom, VEU (Verdrag Europese Unie) en VWEU (Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie) [7](#page=7) [8](#page=8). * Duidelijke afbakening van bevoegdheden [7](#page=7). * Instelling van een vaste voorzitter voor de Europese Raad [7](#page=7) [8](#page=8). * Uitbreiding van het medebeslissingsrecht van het Europees Parlement, wat resulteert in meer democratie [6](#page=6) [7](#page=7). * Het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie werd bindend [7](#page=7). * De functie van minister van Buitenlandse Zaken werd hervormd tot de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken [7](#page=7). Het pijlersysteem, dat verschillende besluitvormingsprocedures kende (meerderheid voor de eerste kolom, unanimiteit voor de middelste en laatste kolommen), is afgeschaft, hoewel de structuur nog herkenbaar is. Het pijlersysteem werd ingevoerd omdat er destijds nog anders beslist werd binnen elke pijler [8](#page=8). > **Tip:** Begrijp de evolutie van de EU als een continu proces van zowel het toevoegen van nieuwe leden (uitbreiding) als het versterken van de bestaande structuren en bevoegdheden (verdieping). Beide aspecten zijn cruciaal voor het begrip van de huidige EU. > **Voorbeeld:** Het Verdrag van Maastricht in 1992 is een uitstekend voorbeeld van inhoudelijke verdieping door de oprichting van de EU als juridische entiteit en de invoering van de euro. Tegelijkertijd heeft de EU sindsdien meerdere uitbreidingsrondes gekend, zoals de toetreding van veel Oost-Europese landen in 2004. --- # Doelstellingen en waarden van de Europese Unie De Europese Unie is een rechtsgemeenschap gebaseerd op gemeenschappelijke fundamentele waarden en doelstellingen, waaronder vrede, welzijn, vrijheid, veiligheid, en de interne markt, met een specifieke focus op de economische en monetaire unie [9](#page=9). ### 3.1 Gemeenschappelijke waarden van de Europese Unie De fundamentele waarden waarop de Unie berust, zijn vastgelegd in Artikel 2 VEU. Deze waarden omvatten [9](#page=9): * Eerbied voor de menselijke waardigheid [9](#page=9). * Vrijheid [9](#page=9). * Democratie [9](#page=9). * Gelijkheid [9](#page=9). * De rechtsstaat [9](#page=9). * Eerbiediging van de mensenrechten, inclusief de rechten van personen die tot minderheden behoren [9](#page=9). Deze waarden moeten de lidstaten gemeenschappelijk hebben in een samenleving die wordt gekenmerkt door pluralisme, non-discriminatie, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en gelijkheid van vrouwen en mannen [9](#page=9). > **Tip:** Het is belangrijk te realiseren dat deze waarden niet altijd vanzelfsprekend zijn binnen alle lidstaten, en soms onder druk komen te staan [9](#page=9). ### 3.2 Gemeenschappelijke doelstellingen van de Europese Unie De Europese Unie streeft naar het realiseren van diverse gemeenschappelijke doelstellingen, zoals uiteengezet in Artikel 3 VEU [9](#page=9). #### 3.2.1 Vrede en welzijn Een primaire doelstelling van de EU is het creëren van vrede en welzijn voor haar burgers. Sinds de oprichting van de Europese Kolen- en Staalunie (EGKS) is er geen oorlog meer geweest binnen de grenzen van de EU. De economische verwevenheid tussen de lidstaten maakt het aanvallen van een andere lidstaat economisch onhoudbaar en schadelijk voor de aanvaller zelf. Als erkenning van deze inspanningen ontving de EU in 2012 de Nobelprijs voor de Vrede [9](#page=9). #### 3.2.2 Vrijheid en veiligheid De EU beoogt een ruimte van vrijheid en veiligheid te creëren. Dit omvat de vrijheid om te zijn wie men is en de vrijheid om te reizen, wat zich uit in open grenzen. De keerzijde hiervan is echter dat criminelen en illegalen ook relatief eenvoudig de grenzen kunnen oversteken [9](#page=9). #### 3.2.3 De interne markt Een cruciale doelstelling is de creatie van een interne markt. Dit is een ruimte zonder economische grenzen en belemmeringen, waarin economisch verkeer zo vrij mogelijk kan plaatsvinden [9](#page=9). #### 3.2.4 Economische en monetaire unie (EMU) De EU streeft naar het vestigen en onderhouden van een economisch welvarende unie, de Economische en Monetaire Unie (EMU) [9](#page=9). * **Europees semester:** Lidstaten stemmen hun economisch beleid op elkaar af binnen het Europees semester [9](#page=9). * **Monetaire Unie en de euro:** De euro is sinds 1999 beschikbaar voor overschrijvingen en sinds 2002 kan er fysiek mee betaald worden. Op 1 januari 2023 trad Kroatië toe, waardoor nu 20 van de 27 lidstaten de euro als munteenheid hanteren [9](#page=9). #### 3.2.5 Extern mensenrechtenbeleid De EU hecht groot belang aan mensenrechten, zowel binnen de Unie als in haar buitenlands beleid. De Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken, momenteel Kaja Kallas, speelt hierin een sleutelrol [9](#page=9). ### 3.3 De Economische en Monetaire Unie (EMU) en de Euro De Economische en Monetaire Unie (EMU) is een belangrijk facet van de EU, met de euro als gemeenschappelijke munt voor een aanzienlijk deel van de lidstaten [9](#page=9). #### 3.3.1 Toetredingscriteria tot de eurozone: de Maastrichtnormen Om te mogen toetreden tot de eurozone moeten lidstaten voldoen aan de Maastrichtnormen. Deze criteria zijn ingesteld om te voorkomen dat economisch zwakke of incapabele landen de waarde van de euro zouden ondermijnen [9](#page=9). * **Belang van de criteria:** Landen zoals Roemenië voldoen nog niet aan deze criteria en zijn daarom nog geen lid van de eurozone [10](#page=10). #### 3.3.2 Afwijkende lidstaten Niet alle EU-lidstaten gebruiken de euro als hun munteenheid. * **Denemarken:** Denemarken heeft in 1992 een 'opt-out' bedongen en verkregen, wat betekent dat ze ervoor gekozen hebben de euro nooit in te voeren. Zonder deze afspraak zou de euro door hen waarschijnlijk geblokkeerd zijn geweest [10](#page=10). * **Zweden:** Zweden heeft geen 'opt-out' verkregen, maar gebruikt de euro ook niet. De EU laat dit voorlopig toe, mede omdat Zweden veel bijdraagt aan het budget van de EU en ze de invoering van de euro voorlopig niet wensen [10](#page=10). * **Andere lidstaten:** Polen, Denemarken en Hongarije zijn voorbeelden van lidstaten die momenteel niet met de euro betalen [9](#page=9). #### 3.3.3 Voor- en nadelen van een gemeenschappelijke munt (de euro) Het gebruik van een gemeenschappelijke munt brengt zowel voordelen als nadelen met zich mee [10](#page=10). **Voordelen:** * Gemakkelijker reizen door het niet hoeven omwisselen van geld [10](#page=10). * Geen transactiekosten voor valutaomzet [10](#page=10). * Versterking van de internationale positie van de Unie door een gezamenlijke munt en economie [10](#page=10). * Eenvoudiger prijsvergelijking tussen verschillende landen [10](#page=10). * Lagere drempel voor consumenten om online aankopen te doen op buitenlandse websites [10](#page=10). **Nadelen:** * Economische tegenslagen in één lidstaat kunnen negatieve gevolgen hebben voor andere lidstaten, die de gevolgen dragen van economisch onderpresteren [10](#page=10). > **Voorbeeld:** Griekenland stond bijna aan de rand van faillissement en dreigde uit de eurozone gezet te worden [10](#page=10). * Gezamenlijk monetair beleid voeren wordt bemoeilijkt, aangezien het 'pompen' van geld in de economie niet alleen door één land besloten kan worden maar afhankelijk is van de EU-context [10](#page=10). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Staatssoevereiniteit | Het concept dat een overheid de ultieme beslissingsbevoegdheid heeft op het grondgebied van een staat en de enige is die regelgeving mag opstellen; deze soevereiniteit kan vrijwillig of gedwongen worden beperkt. | | Internationale organisaties | Organisaties die gericht zijn op internationale samenwerking, onderverdeeld in niet-gouvernementele organisaties (NGO's) zoals WWF en Artsen Zonder Grenzen, en gouvernementele organisaties zoals de NAVO en de EU. | | Intergouvernementele organisatie | Een vorm van samenwerking bij gouvernementele organisaties waarbij geen overdracht van staatssoevereiniteit plaatsvindt; beslissingen worden doorgaans unaniem genomen, wat leidt tot veto-mogelijkheden. | | Supranationale organisatie | Een vorm van samenwerking bij gouvernementele organisaties waarbij wel sprake is van overdracht van staatssoevereiniteit; onafhankelijke organen nemen beslissingen op basis van een meerderheid van stemmen, en de akkoorden zijn bindend en hebben voorrang op nationale wetgeving. | | EGKS | De Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, opgericht in 1951, was de voorloper van de huidige Europese Unie en beoogde economische samenwerking en controle in de kolen- en staalindustrie tussen zes landen. | | Acquis communautaire | Het geheel van verworvenheden en gemeenschapsrecht dat tot een bepaald moment is opgebouwd binnen de Europese Unie, inclusief alle bestaande EU-wetgeving die door toetredende lidstaten moet worden overgenomen. | | Criteri van Kopenhagen | Een set politieke, economische en juridische voorwaarden waaraan landen moeten voldoen om in aanmerking te komen voor lidmaatschap van de Europese Unie, waaronder stabiele instellingen, democratie, rechtstaat, mensenrechten en een functionerende markteconomie. | | Brexit | Het proces van de terugtrekking van een lidstaat uit de Europese Unie, zoals vastgelegd in artikel 50 van het Verdrag betreffende de Europese Unie, waarbij een lidstaat zijn voornemen tot uittreden kenbaar maakt en onderhandelingen voert over de voorwaarden van terugtrekking. | | Interne markt | Een economische ruimte binnen de Europese Unie zonder economische grenzen en belemmeringen, waar het economisch verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen zo vrij mogelijk kan bewegen. | | Economische en Monetaire Unie (EMU) | Een economisch beleidskoordinaat dat de lidstaten van de eurozone aanhouden, met als belangrijkste doel het creëren van economische welvaart door middel van een gemeenschappelijke munt en gecoördineerd economisch beleid. | | Maastrichtnormen | Criteria die zijn vastgelegd in het Verdrag van Maastricht en waaraan landen moeten voldoen om de euro als munteenheid te mogen invoeren, gericht op prijsstabiliteit, overheidsfinanciën en rentestanden. |

# Instellingen van de Europese Unie Dit onderdeel van de studiehandleiding biedt een gedetailleerd overzicht van de belangrijkste instellingen van de Europese Unie, hun evolutie, structuur, functies en werkwijze. ### 1.1 Algemeen overzicht van EU-instellingen Lidstaten hebben via verdragen specifieke taken opgedragen aan de Europese Unie. Deze taken worden uitgevoerd door verschillende instellingen van de EU. Er is een onderscheid tussen wetgevende, uitvoerende en rechterlijke machten binnen de EU [1](#page=1). * **Wetgevende macht:** Maakt de regels van de Europese Unie. Hierbij zijn de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie betrokken [1](#page=1). * **Uitvoerende macht:** De Europese Commissie vervult hierin een dubbele rol [1](#page=1). * **Rechterlijke macht:** Het Hof van Justitie is hiervoor verantwoordelijk [1](#page=1). ### 1.2 De Europese Raad #### 1.2.1 Ontstaan en samenstelling De Europese Raad is ontstaan met het Verdrag van Lissabon in 2009. De samenstelling bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten. Daarnaast zijn de voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Commissie lid. Ook de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid neemt deel [1](#page=1) [2](#page=2). De voorzitter van de Europese Raad is een voltijdse functie, wordt permanent benoemd voor een termijn van 2,5 jaar die één keer verlengd kan worden (maximaal 5 jaar). De huidige voorzitter is Antonio Costa [1](#page=1) [2](#page=2). #### 1.2.2 Taken van de Europese Raad De belangrijkste taken van de Europese Raad zijn: * Het opstellen of wijzigen van verdragen [2](#page=2). * Het vaststellen van beleidslijnen, waarbij een kader en focus worden aangegeven voor toekomstige wetgeving. Voorbeelden hiervan zijn sancties tegen Rusland of steun aan Oekraïne [2](#page=2). #### 1.2.3 Werking van de Europese Raad De Europese Raad komt minimaal vier keer per jaar bijeen in Brussel, ook wel bekend als Europese toppen. Gemiddeld vinden er acht tot negen van deze toppen per jaar plaats. Beslissingen worden genomen bij consensus. De voorzitter leidt de vergaderingen, bereidt de werkzaamheden voor, bevordert samenhang en consensus, rapporteert aan het Europees Parlement en vertegenwoordigt de Unie extern. De voorzitter heeft geen nationale functie meer [2](#page=2). ### 1.3 De Europese Commissie #### 1.3.1 Ontstaan en samenstelling De Commissie vindt haar oorsprong in de ‘hoge autoriteit’ van de EGKS en veranderde bij het fusieverdrag in 1965 in de ‘Europese Commissie’. De Commissie bestaat uit één commissaris per lidstaat, die worden benoemd voor een termijn van vijf jaar. Commissarissen worden gekozen op basis van competentie en Europese betrokkenheid en opereren onafhankelijk. Ze worden benoemd, niet verkozen. De huidige voorzitter is Ursula von der Leyen [3](#page=3). #### 1.3.2 Benoeming van de Commissie Het proces van benoeming verloopt in twee stappen: 1. **Kiezen van de voorzitter:** De Europese Raad draagt een kandidaat voor, waarna het Europees Parlement hiermee moet instemmen [3](#page=3). 2. **Voordragen van commissarissen:** Lidstaten dragen kandidaten voor in samenspraak met de Commissievoorzitter. Deze kandidaten worden vervolgens gehoord en gestemd door het Europees Parlement. Kandidaten worden aan de tand gevoeld over hun voorgenomen beleid en politiek verleden [3](#page=3) [4](#page=4). #### 1.3.3 Taken van de Europese Commissie De Europese Commissie heeft drie hoofdtaken: * **Wetgevende taak:** De Commissie heeft als enige Europese instelling het recht om wetgevingsinitiatieven te nemen voor secundair recht, zoals verordeningen en richtlijnen [4](#page=4). * **Controleerende taak:** De Commissie controleert of lidstaten de verdragen naleven. Daarnaast controleert zij bedrijven op naleving van EU-regels, zoals vrije concurrentie. Bij niet-naleving kunnen boetes worden opgelegd of kan de zaak voor de rechter worden gebracht. Ook controleert zij de begrotingen van lidstaten [4](#page=4). * **Uitvoerende taak:** De Commissie voert de begroting uit, beheert programma's (zoals Erasmus) en vertegenwoordigt de Unie in contacten met derde landen [4](#page=4). #### 1.3.4 Werking van de Europese Commissie De Commissie werkt volkomen onafhankelijk en denkt in het belang van de EU. Ze vergadert wekelijks en neemt beslissingen bij meerderheid, hoewel consensus wordt nagestreefd. De Commissie is verantwoording schuldig aan het Europees Parlement en wordt voor vijf jaar benoemd, gelijktijdig met het parlement [4](#page=4). ### 1.4 De Raad van de Europese Unie (Ministerraad) #### 1.4.1 Samenstelling De Raad van de Europese Unie bestaat uit één vertegenwoordiger, doorgaans een minister, uit elke lidstaat. Er zijn tien verschillende raadsformaties, die afhankelijk van het onderwerp bijeenkomen, zoals Algemene Zaken, Buitenlandse Zaken, Economische en Financiële Zaken, Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken, Justitie en Binnenlandse Zaken, Concurrentievermogen, Vervoer, Telecommunicatie en Energie, Landbouw en Visserij, Milieu, en Onderwijs, Jeugd, Cultuur en Sport. De minister die deelneemt, hangt af van het te behandelen onderwerp [5](#page=5). #### 1.4.2 Voorzitterschap Het voorzitterschap van de Raad roteert elke zes maanden en wordt uitgevoerd in trios van lidstaten. Een uitzondering hierop is de Raad Buitenlandse Zaken, die wordt voorgezeten door de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid, wiens voorzitterschap niet roteert [5](#page=5). #### 1.4.3 Taken van de Raad De belangrijkste taak van de Raad is de wetgevingstaak. Samen met het Europees Parlement stemt de Raad over verordeningen en richtlijnen [5](#page=5). #### 1.4.4 Werking van de Raad De Raad vergadert in Brussel of Luxemburg. Vergaderingen zijn alleen openbaar bij wetgevende activiteiten. Beslissingen worden genomen met gekwalificeerde meerderheid. Dit systeem is een kenmerk van een supranationale organisatie, waarbij niet alle lidstaten het eens hoeven te zijn [5](#page=5). Voor gekwalificeerde meerderheid is vereist dat minimaal 55% van de leden van de Raad (minimaal 15 lidstaten) instemt, en deze lidstaten samen ten minste 65% van de bevolking van de Unie vertegenwoordigen. Het voorbereidend werk hiervoor wordt gedaan door Coreper [5](#page=5). ### 1.5 Het Europees Parlement #### 1.5.1 Ontstaan Het Europees Parlement is ontstaan bij het Verdrag van Rome in 1957. Sinds 1979 vinden er rechtstreekse verkiezingen plaats. Daarvoor werden leden uit de nationale parlementen afgevaardigd [6](#page=6). #### 1.5.2 Samenstelling Het Europees Parlement telt momenteel 720 parlementsleden (voorheen 751 voor Brexit). De vertegenwoordiging is degressief: er is een minimum van 6 en een maximum van 96 zetels per lidstaat. Hoe groter de bevolking van een lidstaat, hoe meer zetels deze krijgt, maar met een maximum om te zorgen voor democratische evenwicht [6](#page=6). > **Tip:** Duitsland is, ondanks zijn grote bevolking, ondervertegenwoordigd in het Europees Parlement vanwege het maximumaantal zetels [6](#page=6). De parlementsleden zijn georganiseerd per politieke fractie, gebaseerd op dezelfde ideologische stromingen. Voorbeelden van fracties zijn EVP (Europese Volkspartij), S&D (Socialisten & Democraten), Renew Europe, en ECR (Europese Conservatieven en Hervormers) [6](#page=6). #### 1.5.3 Taken van het Europees Parlement Het Europees Parlement heeft diverse taken: * **Medewetgever:** Het Parlement is een medewetgever en stemt mee over verordeningen en richtlijnen, samen met de Raad van de EU. Deze bevoegdheid is door de jaren heen steeds verder uitgebreid [6](#page=6). * **Begroting goedkeuren:** Het Parlement keurt de begroting van de EU goed [6](#page=6). * **Politieke controle:** Het Parlement controleert de Europese Commissie [6](#page=6). * **Andere taken:** Het benoemen van de Europese ombudsman, het agenderen van burgervoorstellen (vereist 1.000.000 handtekeningen uit 7 verschillende landen) [6](#page=6). #### 1.5.4 Werking van het Europees Parlement De verkiezingen voor het Europees Parlement vinden om de vijf jaar plaats. Hoewel er een uniforme verkiezingsprocedure is, kunnen er verschillen bestaan per lidstaat, zoals het stemmen op verschillende dagen of de leeftijd waarop men mag stemmen (16 of 18 jaar). In België geldt een opkomstplicht [7](#page=7). Het Parlement kiest zijn eigen voorzitter voor een termijn van 2,5 jaar. Er zijn 24 officiële talen in het Parlement, zodat iedereen zich in zijn eigen taal kan uitdrukken en deelname aan verkiezingen eerlijk blijft [7](#page=7). > **Tip:** De officiële zetel van het Europees Parlement is in Straatsburg, waar 12 plenaire vergaderingen per jaar plaatsvinden [7](#page=7). Beslissingen worden genomen met een quorum van minimaal een derde van de parlementsleden die aanwezig moeten zijn, en een volstrekte meerderheid van de uitgebrachte stemmen [7](#page=7). #### 1.5.5 Rol van nationale parlementen Nationale parlementen spelen ook een rol in het Europese besluitvormingsproces, met name via de controle op het subsidiariteitsbeginsel. De Commissie informeert nationale parlementen over wetsvoorstellen. Na acht weken kunnen nationale parlementen reageren [7](#page=7): * **Akkoord:** Het voorstel gaat door [7](#page=7). * **Gele kaartprocedure:** Als minimaal een derde (9 landen) van de nationale parlementen geen akkoord geeft, moet de Commissie het voorstel herbekijken. Ze kan het dan intrekken, amenderen, of ongewijzigd behouden [7](#page=7). * **Oranjekaartprocedure:** Als minimaal de helft (14 landen) van de nationale parlementen geen akkoord geeft, moet de Commissie het voorstel herbekijken. Ze kan het dan intrekken, amenderen, of ongewijzigd behouden mits motivatie [7](#page=7). --- # Het Hof van Justitie van de Europese Unie Dit onderwerp behandelt de rol, samenstelling en belangrijkste procedures van het Hof van Justitie van de Europese Unie. ### 2.1 Inleiding tot het Hof van Justitie van de EU Het Hof van Justitie van de Europese Unie is een onafhankelijke instantie die tot doel heeft Europees recht uit te leggen en geschillen te beslechten, teneinde de duidelijkheid en toepassing ervan te waarborgen [8](#page=8). ### 2.2 Samenstelling De instelling is samengesteld uit: * Het Hof van Justitie van de EU, dat op zijn beurt bestaat uit: * Het Hof * Het Gerecht [8](#page=8). * Elke lidstaat is vertegenwoordigd door één rechter, bijgestaan door advocaten-generaal [8](#page=8). * De zetel van het Hof is gevestigd in Luxemburg [8](#page=8). ### 2.3 Belangrijkste taken Het Hof van Justitie van de EU vervult diverse cruciale taken, waaronder het vernietigingsberoep en de verdragsschendingsprocedure. #### 2.3.1 Vernietigingsberoep Dit beroep, geregeld in artikel 263 VWEU, wordt ingesteld bij het Hof van Justitie met het doel de vernietiging te verkrijgen van een bindende rechtshandeling van een Europese instelling wegens onwettigheid. Onwettigheid kan voortvloeien uit [8](#page=8): * Het overschrijden van de bevoegdheid van de instelling bij het opstellen van de rechtshandeling [8](#page=8). * Het niet naleven van bepaalde procedures, zoals het niet inwinnen van vereist advies [8](#page=8). **Mogelijke eisers:** * **Bevoorrechte eisers:** de Europese Commissie, de Raad, het EU-Parlement en lidstaten [8](#page=8). * **Niet-bevoorrechte eisers:** particulieren, natuurlijke of rechtspersonen. Deze moeten een belang kunnen aantonen dat aan cumulatieve voorwaarden voldoet [8](#page=8): 1. De rechtshandeling is tegen hen gericht [8](#page=8). 2. Zij worden rechtstreeks en individueel geraakt door de rechtshandeling [8](#page=8). > **Voorbeeld:** Microsoft krijgt een boete van de Commissie wegens schending van economische EU-regels door zijn machtspositie. Microsoft kan een vernietigingsberoep instellen omdat de boete tegen hen gericht is en hen rechtstreeks en individueel raakt [8](#page=8). > **Voorbeeld:** Een verordening voor tijdelijke subsidies voor milieuschadelijke activiteiten kan niet door een groene organisatie worden aangevochten via een vernietigingsberoep, aangezien de rechtshandeling niet specifiek tegen die organisatie is gericht [8](#page=8). De verwerende partij is altijd een EU-instelling. EU-instellingen kunnen te allen tijde een beroep instellen [8](#page=8). #### 2.3.2 Verdragsschendingsprocedure Deze procedure, vastgelegd in de artikelen 258-260 VWEU, heeft tot doel vast te stellen dat een lidstaat zijn verdragsverplichtingen niet nakomt, bijvoorbeeld door een richtlijn te laat om te zetten [9](#page=9). * **Eisers:** de Europese Commissie of lidstaten (burgers kunnen geen eiser zijn) [9](#page=9). * **Verweerder:** de lidstaat in kwestie [9](#page=9). * **Procedure:** kent twee fasen: * **Administratieve fase:** Omvat een aanmaning, gevolgd door een met redenen omkleed advies. De aanmaning wijst op de begane fout, terwijl het advies de specifieke rechtsregel die geschonden is, aanwijst en aangeeft welke maatregelen de Commissie van de lidstaat verwacht. Indien de lidstaat hier niet op ingaat, gaat de zaak over naar de gerechtelijke fase [9](#page=9). * **Gerechtelijke fase:** Vindt plaats voor het Hof van Justitie [9](#page=9). ### 2.4 Rol van de nationale rechter Nationale rechters passen Europees recht toe. Wanneer er een conflict ontstaat tussen burgers, of tussen een burger en de overheid, waarbij Europees recht betrokken is, is de nationale rechter bevoegd. Burgers dienen zich in dergelijke gevallen tot de nationale rechtbanken te wenden, aangezien deze de EU-regels toepassen [9](#page=9). Omdat nationale rechters niet altijd specialisten zijn in het EU-recht, bestaat er de prejudiciële procedure. ### 2.5 Prejudiciële procedure Via deze procedure kan een nationale rechter een rechtsvraag voorleggen aan het Hof van Justitie. Dit dient twee doelen [9](#page=9): * Het waarborgen van een uniforme uitlegging van het EU-recht [9](#page=9). * De uitspraak van het Hof is bindend voor de nationale rechter [9](#page=9). * Dit leidt tot de prejudiciële werking van eerdere arresten [9](#page=9). > **Voorbeeld:** De vraag of studieleningen exclusief voorbehouden mogen worden aan eigen onderdanen werd voorgelegd aan het Hof van Justitie als prejudiciële vraag. Het Hof besliste dat dit is toegestaan. Hierdoor kon een wet in het VK die gelden enkel toekent aan eigen studenten, standhouden [9](#page=9). --- # Europese pijler van sociale rechten De Europese pijler van sociale rechten benadrukt het welzijn van de Europese bevolking naast het economische aspect [1](#page=1). ### 1.3.1 Kernprincipes en Belang De pijler, geïntroduceerd in 2017, focust op de sociale dimensie van de Europese Unie. Hoewel lidstaten veel beslissingen op dit gebied zelf nemen, is er een groeiende aandacht voor het welzijn van de Europese bevolking [1](#page=1). ### 1.3.2 Het belang van evenwicht tussen werk en privé Een cruciaal aspect van de pijler is het bevorderingen van een evenwicht tussen werk en privé. Dit wordt geïllustreerd door het voorbeeld van vrachtwagenchauffeurs die lange periodes van huis zijn voor hun inkomen, maar waarbij het belangrijk is dat werkgevers zorgen voor adequate rustfaciliteiten en hen de mogelijkheid bieden om af en toe naar huis te keren [1](#page=1). > **Tip:** Voor examens is het essentieel om de 20 beginselen van sociaal beleid te kunnen uitleggen, met concrete voorbeelden zoals het evenwicht tussen werk en privé. ### 1.3.3 Relatie met Sociaal Beleid Het sociaal beleid van de EU steunt op de 20 beginselen van de Europese pijler van sociale rechten. Het begrijpen van deze beginselen en het kunnen illustreren ervan met praktijkvoorbeelden is cruciaal voor het examen [1](#page=1). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Europese Pijler van Sociale Rechten | Een initiatief uit 2017 dat naast het economische aspect ook steeds meer aandacht vraagt voor het welzijn van de Europese bevolking, met beginselen zoals het evenwicht tussen werk en privéleven. | | Europese Raad | Instelling van de EU, opgericht in 2009, bestaande uit staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, met een permanente voorzitter die het werk voorbereidt en consensus bevordert. | | Europese Commissie | Een van de oudste instellingen van de EU, met één commissaris per lidstaat, die onafhankelijk handelt in het belang van de Unie en een wetgevende, controlerende en uitvoerende taak heeft. | | Raad van de Europese Unie (Ministerraad) | Instelling die bestaat uit één minister per lidstaat en verschillende formaties kent afhankelijk van het onderwerp, met een wetgevende taak die hij deelt met het Europees Parlement. | | Europees Parlement | Instelling die sinds 1979 rechtstreeks wordt verkozen en een medewetgever is die samen met de Raad van de EU wetten goedkeurt, de begroting controleert en politieke controle uitoefent op de Commissie. | | Hof van Justitie van de EU | Onafhankelijke instantie die Europees recht uitlegt en geschillen beslecht, samengesteld uit het Hof en het Gerecht, met rechters uit elke lidstaat. | | Vernietigingsberoep | Een rechtsmiddel ingesteld bij het Hof van Justitie om een bindende rechtshandeling van een EU-instelling wegens onwettigheid te vernietigen, bijvoorbeeld wegens onbevoegdheid of procedurefouten. | | Verdragsschendingsprocedure | Procedure ingesteld om vast te stellen dat een lidstaat zijn verdragsverplichtingen niet nakomt, waarbij de Europese Commissie of lidstaten de eisers zijn en de lidstaat de verweerder. | | Prejudiciële procedure | Een procedure waarbij een nationale rechter een rechtsvraag over de interpretatie van Europees recht kan voorleggen aan het Hof van Justitie, wat leidt tot een bindende uitspraak voor de nationale rechter en bijdraagt aan uniforme rechtsuitlegging. | | Secundair recht | Recht dat is afgeleid van de verdragen, zoals verordeningen en richtlijnen, dat wordt uitgevaardigd door de instellingen van de Europese Unie. | | Gekwalificeerde meerderheid | Een stemprocedure binnen de Raad van de Europese Unie waarbij beslissingen worden genomen indien ten minste 55% van de leden (die ten minste 65% van de bevolking vertegenwoordigen) instemt. |

# Inleiding tot de interne markt en economische integratie Dit onderwerp introduceert het concept van de interne markt in de EU, de fasen van economische integratie, en de voordelen en nadelen van een interne markt [1](#page=1). ### 1.1 Economische en monetaire integratie De focus binnen de EU ligt mede op economisch en monetair beleid, met als doel economische en monetaire integratie te bewerkstelligen door het wegnemen van fysieke, financiële en juridische belemmeringen, wat leidt tot een gemeenschappelijke markt. Dit proces omvat tevens de harmonisering van wetgeving met als uiteindelijke doel het bevorderen van vrede en welvaart. De EU streeft ernaar economieën en monetaire systemen steeds meer samen te voegen tot één geheel [1](#page=1). ### 1.2 Fasen van economische integratie Er zijn verschillende fasen van economische integratie te onderscheiden: #### 1.2.1 Vrijhandelszone In een vrijhandelszone besluiten twee of meer landen om onderlinge importtarieven op elkaars goederen af te schaffen. Importtarieven blijven wel van toepassing op goederen die afkomstig zijn uit landen die geen lid zijn van de overeenkomst [1](#page=1). #### 1.2.2 Douane-unie Een douane-unie gaat een stap verder dan een vrijhandelszone door de invoering van één gemeenschappelijke buitengrens voor alle lidstaten. Goederen die deze gemeenschappelijke grens passeren, worden aan de buitengrens belast. Na binnenkomst kunnen deze goederen vrij binnen de gehele douane-unie worden vervoerd zonder verdere controle of importheffingen. Controle aan de buitengrens blijft echter noodzakelijk [1](#page=1). #### 1.2.3 Interne markt De interne markt is een verdere ontwikkeling waarbij niet alleen financiële belemmeringen, maar ook alle andere obstakels worden weggenomen. Dit resulteert in het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal, waardoor de EU wordt beschouwd als een ruimte zonder binnengrenzen voor deze categorieën. De EU functioneert als een interne markt waar het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gewaarborgd [1](#page=1). ### 1.3 Voordelen en nadelen van een interne markt | Voordelen | Nadelen | | :------------------------------------------------------------------------------------------------------ | :--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Geen import-/exportkosten, wat handel over landsgrenzen heen vergemakkelijkt en de afzetmarkt vergroot. | Slechte economische situaties in lidstaten kunnen overslaan op andere lidstaten. | [1](#page=1). | Meer concurrentie leidt tot betere kwaliteit van producten/diensten en lagere prijzen voor consumenten. | Concurrentie kan nadelig zijn voor sommige bedrijven, zoals kleine bedrijven die hierdoor moeilijkheden kunnen ondervinden. | [1](#page=1). | Meer keuzevrijheid voor de consument. | Illegale migratie, zoals uitgewezen asielzoekers die grenzen oversteken, wordt gemakkelijker. | [1](#page=1). | Gemakkelijker reizen en verblijven, zelfs voor langere periodes in andere lidstaten. | | [1](#page=1). #### 1.3.1 Protectionisme Protectionisme betekent dat eigen goederen, bedrijven en diensten niet mogen worden bevoordeeld ten opzichte van die uit andere lidstaten. De interne markt verbiedt protectionisme [1](#page=1). > **Tip:** Door de interne markt is de welvaart in de gehele EU-zone toegenomen [1](#page=1). --- # De vier vrijheden van de interne markt Dit deel behandelt de vier fundamentele vrijheden van de interne markt: het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal, inclusief hun definities en onderliggende verdragsartikelen [2](#page=2) [3](#page=3). ### 2.1 De definities van de vier vrijheden De interne markt omvat de volgende onderdelen: vrij verkeer, het verbod op staatssteun en het mededingingsrecht. De Europese wetgeving streeft ernaar om belemmeringen op deze gebieden te verminderen. Voor alle vier de vrijheden geldt het gelijkheidsbeginsel [2](#page=2). #### 2.1.1 Vrij verkeer van goederen Het vrij verkeer van goederen heeft betrekking op alle producten en goederen die het voorwerp kunnen zijn van handelstransacties en die in geld waardeerbaar zijn. Dit omvat geen illegale producten. De verdragsartikelen die hierop van toepassing zijn, zijn art. 28-37 VWEU en art. 110 VWEU. Goederen worden gedefinieerd als tastbare objecten [2](#page=2) [4](#page=4). #### 2.1.2 Vrij verkeer van personen Dit vrij verkeer omvat de mogelijkheid om vrij te reizen en te verblijven binnen de EU. In beginsel geldt dit onder de voorwaarde dat men de nationaliteit van een lidstaat bezit en economisch actief is (marktvrijheid). Door het EU-burgerschap is dit uitgebreid naar niet-economisch actieven, zoals studenten en gepensioneerden. Economisch actieve EU-burgers kunnen werknemers of zelfstandigen zijn. De relevante verdragsartikelen zijn art. 45-55 VWEU [2](#page=2). ##### 2.1.2.1 Vrij verkeer van werknemers Dit aspect (art. 45(,3) VWEU) verbiedt elke discriminatie op grond van nationaliteit met betrekking tot werkgelegenheid, beloning en overige arbeidsvoorwaarden. Een werknemer wordt gedefinieerd als iemand die in loondienst arbeid verricht. Er zijn drie voorwaarden om te kunnen spreken van een 'werknemer in Europeesrechtelijke zin': een ondergeschiktheidsrelatie met gezag, daadwerkelijke en reële arbeid, en loon. Deeltijdse arbeid en arbeid met een verloning onder het bestaansminimum vallen hier ook onder [2](#page=2). ##### 2.1.2.2 Vrijheid van vestiging De vrijheid van vestiging (art. 49 VWEU) betreft toegang tot werkzaamheden die niet in loondienst zijn. Dit omvat de oprichting van zelfstandige ondernemingen en vennootschappen, inclusief agentschappen, filialen en dochterondernemingen. Zowel natuurlijke als rechtspersonen moeten een reële en daadwerkelijke economische activiteit duurzaam en voor onbepaalde duur uitoefenen [3](#page=3). #### 2.1.3 Vrij verkeer van diensten Dit vrij verkeer (art. 56-62 VWEU) is enkel van toepassing op commerciële dienstverlening die gewoonlijk tegen vergoeding geschiedt, en niet op overheidsdiensten. Het omvat de volgende tijdelijke activiteiten [3](#page=3): * Het brengen van diensten naar een andere lidstaat [3](#page=3). * Het ontvangen van diensten in een andere lidstaat [3](#page=3). * Het brengen of ontvangen van diensten zonder dat de dienstverlener of ontvanger zich verplaatst (bijvoorbeeld elektronische dienstverlening) [3](#page=3). * Het brengen of ontvangen van diensten waarbij zowel de dienstverlener als de ontvanger zich verplaatst [3](#page=3). Diensten zijn immaterieel, in tegenstelling tot goederen die materieel zijn [4](#page=4). #### 2.1.4 Vrij verkeer van kapitaal Dit vrij verkeer (art. 63-66 VWEU) verbiedt alle beperkingen op het kapitaalverkeer en het betalingsverkeer. Kapitaalverkeer omvat investeringen in andere lidstaten, zoals beleggingen, aandelen en vastgoed. Kapitaal omvat onder meer waardepapieren en valuta, terwijl goederen alle andere tastbare producten zijn [3](#page=3) [4](#page=4). ### 2.2 Onderscheid tussen de vier vrijheden Op een specifieke casus kan slechts één verdragsregime van toepassing zijn. Elke vrijheid heeft eigen kenmerken die onderscheid mogelijk maken. Het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ) vult deze begrippen in [3](#page=3). > **Tip:** Het is cruciaal om de kenmerken en toepassingsgebieden van elke vrijheid goed te onderscheiden, aangezien dit bepalend is voor de juridische beoordeling van een casus. | Vrijheid | Omschrijving | Kenmerken | Onderscheid met andere vrijheden | | :----------------- | :------------------------------------------------------------------------- | :------------------------------------------- | :-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | **Goederen** | Producten en goederen die het voorwerp kunnen zijn van handelstransacties | Tastbare objecten | Kapitaal: Goederen zijn alle fysieke objecten die geen kapitaal zijn. Diensten: Goederen zijn materieel, diensten zijn immaterieel. | | **Kapitaal** | Handelstransacties in het kader van kapitaal en betalingsverkeer | Financiële transacties, valuta, waardepapieren | Goederen: Kapitaal omvat onder meer waardepapieren & valuta, goederen zijn alle andere tastbare producten. | | **Diensten** | Tijdelijk verrichten van werkzaamheden voor een ander onder eigen gezag | Tijdelijke opdrachten | Goederen: Goederen zijn materieel, diensten zijn immaterieel. Personen (vestiging): Diensten zijn tijdelijk, vestiging is duurzaam. | | **Werknemers** | Tegen vergoeding werkzaamheden verrichten onder het gezag van een ander | Arbeidscontract | Vestiging: Werknemers werken in loondienst; vestiging is onder eigen gezag. Het onderscheid is de ondergeschiktheidsrelatie. | | **Vestiging** | Duurzaam verrichten van werkzaamheden voor een ander onder eigen gezag | Ondernemingsvorm, bv. zzp'er, vof, bv… | Diensten: Vestiging is duurzaam, diensten zijn tijdelijk. Werknemers: Vestiging is als zelfstandige; werknemers zijn in loondienst. | #### 2.2.1 Vrij verkeer van diensten versus vrij verkeer van goederen Goederen zijn materiële, zichtbare, tastbare zaken, terwijl diensten immaterieel zijn. Het onderscheid kan lastig zijn bij zaken als elektriciteit of films. Bij loterijbriefjes is het briefje een goed, maar de dienst erachter (de trekking) is bepalend [4](#page=4). #### 2.2.2 Vrij verkeer van diensten versus vrij verkeer van personen (vestiging) Het element 'tijd' is hier cruciaal. Werkzaamheden die tijdelijk worden uitgeoefend vallen onder diensten, terwijl duurzame werkzaamheden onder vestiging vallen. Een tijdelijk project door buitenlandse werknemers valt onder diensten, terwijl het starten van een bakkerij in het buitenland voor lange tijd onder vestiging valt [4](#page=4). #### 2.2.3 Vrij verkeer van werknemers versus vrijheid van vestiging Werken in loondienst valt onder het vrij verkeer van werknemers, terwijl werken als zelfstandige (natuurlijke of rechtspersoon) onder de vrijheid van vestiging valt. Het onderscheidend criterium is de aanwezigheid van een ondergeschiktheidsrelatie [4](#page=4). #### 2.2.4 Vrij verkeer van goederen versus vrij verkeer van kapitaal Documenten die een bepaalde waarde vertegenwoordigen, zoals geld en waardepapieren, vallen onder het vrij verkeer van kapitaal [4](#page=4). ### 2.3 Samenhang tussen de vrijheden Naast de verschillen, vertonen de vier vrijheden ook veel gemeenschappelijke kenmerken. In de praktijk gaan meerdere vrijheden vaak hand in hand. Er zijn ook regels die voor alle vrijheden gelden [5](#page=5). ### 2.4 Grensoverschrijdend aspect Een grensoverschrijdend aspect is noodzakelijk om een beroep te kunnen doen op één van de vier vrijheden. Zuiver interne aangelegenheden, waarbij slechts één lidstaat betrokken is, vallen hier niet onder [5](#page=5). ### 2.5 Vormen van belemmeringen van het vrij verkeer Belemmeringen van het vrij verkeer omvatten het verbod op discriminatie op basis van nationaliteit en het tegengaan van protectionisme. Alle maatregelen die direct, daadwerkelijk of potentieel een beperking van het vrij verkeer kunnen opleveren, zijn in strijd met deze vrijheden. Dit kan zowel open (directe) als verkapte (indirecte) discriminatie betreffen. Zowel directe als indirecte discriminatie is verboden [5](#page=5). > **Voorbeeld:** Een vacature die specifiek zoekt naar een "Belgische paralegal" is open discriminatie op basis van nationaliteit. Een vacature die vraagt naar een diploma van een specifieke Belgische hogeschool kan, hoewel niet direct discriminerend, indirect leiden tot discriminatie als het aantal kandidaten met dat diploma uit andere lidstaten zeer beperkt is [5](#page=5). Een Frans voorbeeld van verkapte discriminatie bij goederen is een belasting op alcohol gemaakt uit graanproducten, terwijl alcohol gemaakt uit druiven vrijgesteld is. Hoewel dit niet direct goederen uit andere lidstaten duurder maakt, heeft het wel een discriminerend effect [5](#page=5). ### 2.6 Uitzonderingen op het vrij verkeer De rechten op basis van vrij verkeer zijn geen absolute rechten. Er zijn twee mogelijkheden om de toepassing van de artikelen omtrent vrij verkeer buiten toepassing te laten [5](#page=5): 1. **Verdragsuitzonderingen:** Deze zijn mogelijk bij zowel directe als indirecte discriminatie [5](#page=5) [6](#page=6). 2. **Rule of reason:** Deze is van toepassing op redelijke maatregelen voor dwingende eisen van algemeen belang en geldt enkel bij indirecte discriminatie [5](#page=5) [6](#page=6). > **Tip:** Bij indirecte discriminatie kunnen zowel verdragsuitzonderingen als de rule of reason worden toegepast. Bij directe discriminatie is enkel de verdragsuitzondering mogelijk [6](#page=6). #### 2.6.1 Verdragsuitzonderingen De specifieke verdragsuitzonderingen per vrijheid zijn: * **Goederen (Art. 36 VWEU):** Openbare orde, openbare veiligheid, openbare zedelijkheid, gezondheid en het leven van planten, dieren of mensen, nationaal artistiek, historisch en archeologisch belang, industrieel en commercieel eigendom [6](#page=6). * **Werknemers (Art. 45, lid 3 & 4 VWEU):** Openbare orde, openbare veiligheid, volksgezondheid, betrekkingen in overheidsdienst [6](#page=6). * **Vestiging (Art. 51 & 52 VWEU):** Openbare orde, openbare veiligheid, volksgezondheid, werkzaamheden ter uitoefening van het openbaar gezag [6](#page=6). * **Diensten (Art. 62 VWEU, verwijzend naar Art. 51 & 52 VWEU):** Zie vestiging [6](#page=6). * **Kapitaal (Art. 65 VWEU):** Maatregelen ter bestrijding van overtredingen van nationale wetten en voorschriften, met name op fiscaal gebied en met betrekking tot het bedrijfseconomisch toezicht op financiële instellingen [6](#page=6). #### 2.6.2 Rule of reason De rule of reason staat toe dat andere rechtvaardigingsgronden worden toegepast die niet expliciet in de verdragen zijn opgenomen, mits deze dienen ter bescherming van dwingende eisen van algemeen belang [6](#page=6). > **Voorbeeld:** De Cassis de Dijon-zaak illustreert de toepassing van de rule of reason. Duitsland verbood de invoer van Franse cassis met een alcoholpercentage van 15%, met het argument van volksgezondheid. Het HvJ oordeelde dat hoewel volksgezondheid een dwingende reden van algemeen belang is, het verbod niet proportioneel was. Er waren minder ingrijpende maatregelen mogelijk, zoals waarschuwingen op de verpakking [6](#page=6) [7](#page=7). #### 2.6.3 Aanvullende voorwaarden voor uitzonderingen Voor het succesvol toepassen van uitzonderingen (zowel verdragsuitzonderingen als rule of reason) moeten aanvullende voorwaarden worden vervuld [6](#page=6): 1. **Niet in strijd met secundaire wetgeving:** Als er Europese harmonisatiewetgeving bestaat, kunnen lidstaten geen afwijkende nationale wetgeving handhaven, omdat Europees recht voorrang heeft [6](#page=6) [7](#page=7). 2. **Daadwerkelijke bescherming van publiek belang:** De maatregel moet een legitiem publiek belang dienen en geen privébelang [7](#page=7). 3. **Evenredigheidsbeginsel:** De maatregel moet geschikt zijn om het nagestreefde doel te bereiken en noodzakelijk zijn, waarbij minder ingrijpende alternatieven moeten worden overwogen [6](#page=6) [7](#page=7). 4. Deze voorwaarden gelden zowel voor verdragsuitzonderingen als voor de rule of reason [6](#page=6). > **Voorbeeld:** Een wet gericht op de bescherming van diersoorten door het verbieden van voedingsmiddelen van beschermde diersoorten, kan worden gerechtvaardigd als het evenredigheidsbeginsel is vervuld. Echter, als een minder ingrijpende maatregel (zoals een verbod op de handel in die specifieke diersoorten) even effectief is, kan een totaalverbod op voedingsmiddelen onnodig zijn [7](#page=7). --- # Onderscheid en samenhang tussen de vier vrijheden Dit onderwerp verklaart hoe de vier vrijheden van elkaar te onderscheiden zijn, welke kenmerken ze hebben, en hoe ze in de praktijk vaak samenhangen. ### 3.1 Het onderscheid tussen de vier vrijheden De vier vrijheden van het vrije verkeer in de EU – vrij verkeer van goederen, kapitaal, diensten en personen (werknemers en vestiging) – kennen specifieke kenmerken die hen onderscheiden, hoewel er ook overlap bestaat. #### 3.1.1 Vrij verkeer van goederen Goederen worden gedefinieerd als tastbare objecten die het voorwerp kunnen zijn van handelstransacties. Het zijn materiële, zichtbare en stoffelijke zaken. Soms kan het onderscheid tussen goederen en andere vrijheden complex zijn. Elektriciteit en films worden bijvoorbeeld beschouwd als goederen. Loterijbriefjes zijn een interessant geval: het briefje zelf is een goed, maar de waarde ervan is onlosmakelijk verbonden met de dienst van de trekking [4](#page=4). #### 3.1.2 Vrij verkeer van kapitaal Kapitaal omvat onder meer waardepapieren en valuta. Het onderscheidt zich van goederen doordat goederen alle tastbare producten zijn die geen kapitaal zijn. Handelstransacties in het kader van kapitaal en betalingsverkeer, en de bewijzen daarvan, vallen onder deze vrijheid [4](#page=4). #### 3.1.3 Vrij verkeer van diensten Diensten betreffen het tijdelijk verrichten van werkzaamheden voor een ander, onder eigen gezag en tegen een vergoeding. Ze zijn immaterieel, in tegenstelling tot goederen. Het cruciale onderscheid met het vrij verkeer van goederen ligt in de materiële aard van goederen versus de immateriële aard van diensten [4](#page=4). #### 3.1.4 Vrij verkeer van personen Binnen het vrij verkeer van personen wordt een onderscheid gemaakt tussen werknemers en vestiging. * **Vrij verkeer van werknemers:** Dit betreft het tegen een vergoeding verrichten van werkzaamheden onder het gezag van een ander, waarbij sprake moet zijn van reële en daadwerkelijke arbeid via een arbeidscontract [4](#page=4). * **Vrijheid van vestiging:** Dit houdt in het duurzaam verrichten van werkzaamheden voor een ander onder eigen gezag en tegen vergoeding, vaak in de vorm van een ondernemingsvorm zoals een zzp'er, vof of bv [4](#page=4). Het onderscheid tussen diensten en vestiging hangt primair af van het aspect 'tijd'. Werkzaamheden die tijdelijk worden uitgeoefend, vallen onder diensten (bijvoorbeeld Roemeense arbeiders die voor een project komen werken). Werkzaamheden die duurzaam worden uitgeoefend, vallen onder vestiging (bijvoorbeeld het starten van een bakkerij in het buitenland). Het onderscheid tussen werknemers en vestiging wordt bepaald door de aanwezigheid van een ondergeschiktheidsrelatie: werken in loondienst is vrij verkeer van werknemers, terwijl werken als zelfstandige (natuurlijk of rechtspersoon) onder de vrijheid van vestiging valt [4](#page=4). ### 3.2 Samenhang tussen de vier vrijheden Naast de verschillen vertonen de vier vrijheden ook aanzienlijke samenhang en gemeenschappelijke kenmerken. In de praktijk gaan de verschillende vrijheden vaak hand in hand. Diverse regels gelden dan ook voor alle vier de vrijheden [5](#page=5). ### 3.3 Het grensoverschrijdend aspect Een essentieel vereiste om een beroep te kunnen doen op één van de vier vrijheden is het bestaan van een grensoverschrijdend aspect. Situaties die een 'zuiver interne aangelegenheid' betreffen waarbij slechts één lidstaat betrokken is, kunnen geen beroep doen op Europees recht [5](#page=5). ### 3.4 Vormen van belemmeringen van het vrij verkeer Belemmeringen van het vrij verkeer manifesteren zich voornamelijk door discriminatie op basis van nationaliteit en protectionisme. Alle maatregelen die, al dan niet rechtstreeks, daadwerkelijk of potentieel, een beperking van het vrij verkeer kunnen opleveren, zijn in strijd met deze vrijheden [5](#page=5). #### 3.4.1 Vormen van discriminatie Er wordt onderscheid gemaakt tussen open (directe) discriminatie en verkapte (indirecte) discriminatie [5](#page=5). * **Open discriminatie:** Dit zijn maatregelen die expliciet onderscheid maken op basis van nationaliteit. Een voorbeeld is het in een vacature stellen dat men uitsluitend een Belgische paralegal zoekt [5](#page=5). * **Verkapte discriminatie:** Dit zijn maatregelen die op het eerste gezicht geen onderscheid maken, maar wel een discriminerend effect hebben. Een voorbeeld is een Franse wet die belasting heft op alcohol gemaakt uit graanproducten, maar alcohol gemaakt uit druiven hiervan vrijstelt. Hoewel dit niet direct de invoer van buitenlandse goederen duurder maakt, heeft het wel een discriminerend effect [5](#page=5). Zowel directe als indirecte discriminatie zijn verboden [5](#page=5). > **Tip:** Wees alert op hoe vacatures of wetgeving geformuleerd zijn. Soms lijkt een maatregel neutraal, maar kan deze in de praktijk een verkapte vorm van discriminatie zijn. ### 3.5 Uitzonderingen op het vrij verkeer De rechten die voortvloeien uit de vier vrijheden zijn geen absolute rechten. Er zijn twee hoofdmogelijkheden om de toepassing van artikelen betreffende vrij verkeer buiten toepassing te laten [5](#page=5): 1. **Verdragsuitzonderingen:** Deze kunnen worden toegepast bij zowel directe als indirecte discriminatie [5](#page=5). 2. **Rule of reason (redelijke maatregelen voor dwingende eisen van algemeen belang):** Deze uitzondering is enkel van toepassing bij indirecte discriminatie en moet voldoen aan aanvullende voorwaarden [5](#page=5). --- # Belemmeringen en uitzonderingen op het vrij verkeer Hieronder volgt een gedetailleerde studiehandleiding voor het onderwerp "Belemmeringen en uitzonderingen op het vrij verkeer", gebaseerd op de verstrekte documentatie. ## 4. Belemmeringen en uitzonderingen op het vrij verkeer Dit deel behandelt de verschillende vormen van belemmeringen en discriminatie, evenals de mogelijke uitzonderingen die de interne marktregels van het vrij verkeer kunnen beperken. ### 4.1 Algemene beginselen van vrij verkeer Het vrij verkeer binnen de EU kent niet alleen verschillen, maar ook veel gemeenschappelijke kenmerken. In de praktijk gaan meerdere 'vrijheden' vaak hand in hand, en er gelden een aantal gemeenschappelijke regels voor alle vrijheden [5](#page=5). #### 4.1.1 Het grensoverschrijdend aspect Een grensoverschrijdend aspect is noodzakelijk om een beroep te kunnen doen op één van de vier vrijheden. Dit is niet het geval bij een 'zuiver interne aangelegenheid', waarbij slechts één lidstaat betrokken is [5](#page=5). > **Voorbeeld:** Een situatie waarbij een individu zich niet kan beroepen op Europees recht omdat deze puur intern is [5](#page=5). ### 4.2 Vormen van belemmeringen van het vrij verkeer Belemmeringen van het vrij verkeer omvatten het verbod op discriminatie op basis van nationaliteit en het tegengaan van protectionisme. Alle maatregelen die, al dan niet rechtstreeks, daadwerkelijk of potentieel een beperking van het vrij verkeer kunnen opleveren, zijn in strijd met de regels inzake vrij verkeer [5](#page=5). #### 4.2.1 Discriminatie Er kan onderscheid gemaakt worden tussen open discriminatie, die direct onderscheid maakt, en verkapte discriminatie, die indirect werkt. Zowel directe als indirecte discriminatie is verboden [5](#page=5). > **Voorbeeld (discriminatie bij personen):** Een vacature die specifiek zoekt naar een Belgische paralegal is directe discriminatie op basis van nationaliteit. Een vacature die eist dat de ideale kandidaat een diploma rechtspraktijk behaald aan een specifieke Belgische hogeschool kan, ondanks dat dit niet expliciet nationaliteit eist, wel een indirecte (verkapte) vorm van discriminatie zijn indien het effectief neerkomt op het uitsluiten van buitenlandse kandidaten [5](#page=5). > **Voorbeeld (discriminatie bij goederen):** Een Franse wet die een belasting invoert op alcohol gemaakt uit graanproducten, maar alcohol gemaakt uit druiven vrijstelt, kan een discriminerend effect hebben. Hoewel het niet direct het invoeren van buitenlandse goederen duurder maakt, kan het wel leiden tot een ongelijke behandeling van producten die met elkaar concurreren [5](#page=5). ### 4.3 Uitzonderingen op het vrij verkeer Rechten die voortvloeien uit het vrij verkeer zijn geen absolute rechten. Er zijn twee mogelijkheden om de artikelen betreffende vrij verkeer buiten toepassing te laten [5](#page=5): 1. **Verdragsuitzonderingen**: Specifieke gronden die in de verdragen zijn opgenomen [5](#page=5). 2. **Rule of reason**: Maatregelen die gerechtvaardigd zijn door dwingende redenen van algemeen belang [5](#page=5). > **Tip:** Bij het analyseren van casussen op een examen is het cruciaal om te bepalen of er sprake is van directe of indirecte discriminatie, en vervolgens te onderzoeken hoe deze gerechtvaardigd kan worden [6](#page=6). #### 4.3.1 Verdragsuitzonderingen versus Rule of Reason De mogelijkheid om zich te beroepen op verdragsuitzonderingen en de rule of reason hangt af van het type inbreuk [6](#page=6): * **Directe discriminatie:** Alleen verdragsuitzonderingen zijn van toepassing [6](#page=6). * **Indirecte discriminatie:** Zowel verdragsuitzonderingen als de rule of reason kunnen van toepassing zijn [6](#page=6). * **Belemmering (zonder discriminatie):** De rule of reason is van toepassing [6](#page=6). De rule of reason laat toe om ook andere rechtvaardigingsgronden toe te passen die niet expliciet in de verdragen zijn opgesomd, maar die door het Hof van Justitie zijn aanvaard [6](#page=6). #### 4.3.2 Overzicht van verdragsuitzonderingen per vrij verkeer Tabel 4.3 geeft een overzicht van de verdragsuitzonderingen per type vrij verkeer: * **Goederen (Artikel 36 VWEU):** Openbare orde, openbare veiligheid, openbare zedelijkheid, gezondheid en het leven van planten, dieren of mensen, nationaal artistiek, historisch en archeologisch bezit, industrieel en commercieel eigendom [6](#page=6). * **Werknemers (Artikel 45, lid 3 & 4 VWEU):** Openbare orde, openbare veiligheid, volksgezondheid, betrekkingen in overheidsdienst [6](#page=6). * **Vestiging (Artikelen 51 & 52 VWEU):** Openbare orde, openbare veiligheid, volksgezondheid, werkzaamheden ter uitoefening van het openbaar gezag [6](#page=6). * **Diensten (Artikel 62 VWEU via Artikel 51 & 52 VWEU):** Zie vestiging [6](#page=6). * **Kapitaal (Artikel 65 VWEU):** Met name maatregelen om overtredingen van nationale wetten en voorschriften tegen te gaan, zoals op fiscaal gebied en met betrekking tot het bedrijfseconomisch toezicht op financiële instellingen [6](#page=6). #### 4.3.3 Voorwaarden voor de toepassing van uitzonderingen Om succesvol een beroep te kunnen doen op een uitzondering, moeten aan aanvullende voorwaarden worden voldaan. Deze voorwaarden gelden zowel voor de verdragsuitzonderingen als voor de 'rule of reason' [6](#page=6): 1. **Niet in strijd met secundaire wetgeving:** De nationale maatregel mag niet in strijd zijn met reeds bestaande EU-wetgeving (harmonisatie). Indien er EU-wetgeving is, heeft deze voorrang op nationale wetgeving [6](#page=6). 2. **Daadwerkelijke bescherming van publiek belang:** De maatregel moet een reële bescherming bieden aan een publiek belang (bv. consumentenbescherming, bescherming van diersoorten). Het mag geen privébelang dienen [6](#page=6) [7](#page=7). 3. **Evenredigheidsbeginsel (geschiktheid en noodzakelijkheid):** De maatregel moet geschikt zijn om het nagestreefde doel te bereiken en noodzakelijk zijn. Dit houdt in dat er geen minder ingrijpende middelen beschikbaar mogen zijn om hetzelfde doel te bereiken [6](#page=6) [7](#page=7). > **Voorbeeld (Cassis de Dijon-arrest):** Een Duitse wet die de invoer van een Franse cassis met een alcoholpercentage van 15% verbood op grond van volksgezondheid (preventie van alcoholverslaving door subtiele consumptie) werd getoetst. Het Hof van Justitie oordeelde dat het verbod niet proportioneel was. Hoewel de bescherming van de volksgezondheid een legitiem belang is, waren er minder ingrijpende maatregelen mogelijk, zoals het aanpassen van de leeftijd voor alcoholconsumptie of het plaatsen van waarschuwingen op de verpakking, in plaats van een volledig verbod [6](#page=6) [7](#page=7). > **Voorbeeld (Casus 4.6):** Een maatregel zonder onderscheid (bv. verbod op het eten van beschermde diersoorten) kan mogelijk gerechtvaardigd worden op grond van de bescherming van diersoorten (publiek belang). De geschiktheid is aanwezig, maar de noodzakelijkheid kan in twijfel getrokken worden als er minder ingrijpende maatregelen zijn die ook bescherming bieden [7](#page=7). > **Voorbeeld (Casus 4.7):** Dit voorbeeld verwijst naar de toepassing van het vrij verkeer van diensten en het vrij verkeer van kapitaal [7](#page=7). > **Tip:** Bij een casus op examen is het cruciaal om de aanvullende voorwaarden van de uitzonderingen grondig te analyseren, met speciale aandacht voor de geschiktheid en noodzakelijkheid van de maatregel in het licht van het evenredigheidsbeginsel. Ook is het van belang te controleren of er reeds harmonisatie op EU-niveau heeft plaatsgevonden [6](#page=6) [7](#page=7). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Interne markt | Een ruimte zonder binnengrenzen waarin het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gewaarborgd, met als doel economische integratie en welvaart binnen de Europese Unie. | | Vrijhandelszone | Een economische associatie tussen twee of meer landen die alle importtarieven op elkaars goederen elimineren, maar eigen externe tarieven handhaven ten opzichte van niet-leden. | | Douane-unie | Een vorm van economische integratie die verder gaat dan een vrijhandelszone, door naast de afschaffing van interne handelsbelemmeringen ook een gemeenschappelijk extern douanetarief aan te nemen ten opzichte van derde landen. | | Vrij verkeer van goederen | Het principe dat goederen die de handelstransacties kunnen vormen, vrij over de grenzen van de lidstaten van de EU mogen worden verhandeld zonder importheffingen of kwantitatieve beperkingen. | | Vrij verkeer van personen | Het recht voor burgers van de lidstaten om vrij te reizen, verblijven en werken binnen de Europese Unie, zowel als werknemer als zelfstandige, met verbod op discriminatie op grond van nationaliteit. | | Vrij verkeer van diensten | Het recht om tijdelijk diensten te verlenen of te ontvangen in een andere lidstaat, ongeacht de nationaliteit van de dienstverlener of ontvanger, zolang dit commerciële activiteiten betreft die gewoonlijk tegen vergoeding geschieden. | | Vrij verkeer van kapitaal | Het principe dat beperkingen op het verplaatsen van kapitaal en betalingen tussen lidstaten verboden zijn, wat investeringen, waardepapieren en financiële transacties omvat. | | Discriminatie op grond van nationaliteit | Elke behandeling die personen van een bepaalde lidstaat anders behandelt dan personen van een andere lidstaat, zonder objectieve rechtvaardiging, wat indruist tegen de principes van het vrije verkeer in de EU. | | Protectionisme | Beleid dat gericht is op het bevoordelen van binnenlandse bedrijven en goederen ten koste van buitenlandse concurrentie, vaak door middel van tarieven, subsidies of regelgeving, en dat wordt tegengewerkt door de interne markt van de EU. | | Verdragsuitzonderingen | Specifieke uitzonderingen op de vier vrijheden, vastgelegd in de EU-verdragen, die lidstaten kunnen inroepen om bepaalde maatregelen te rechtvaardigen die anders een belemmering zouden vormen voor het vrije verkeer, bijvoorbeeld om redenen van openbare orde of veiligheid. | | Rule of reason | Een juridisch principe dat het mogelijk maakt om beperkingen op het vrije verkeer te rechtvaardigen indien deze noodzakelijk zijn voor dwingende redenen van algemeen belang en proportioneel zijn, zelfs als ze niet expliciet in de verdragen zijn opgenomen. | | Grensoverschrijdend aspect | De vereiste dat een situatie een verband moet hebben met meer dan één lidstaat om onder het Europees recht, waaronder de vier vrijheden, te vallen; zuiver interne aangelegenheden zijn hiervan uitgesloten. | | Directe discriminatie | Maatregelen die expliciet onderscheid maken op basis van nationaliteit of andere beschermde kenmerken, waardoor een specifieke groep anders wordt behandeld. | | Indirecte discriminatie | Maatregelen die neutraal lijken, maar in de praktijk of potentieel een onevenredig nadelig effect hebben op personen of goederen uit andere lidstaten, wat neerkomt op verkapte discriminatie. |

# De interne markt en de vier vrijheden in het Europees Recht De interne markt van de EU is een ruimte zonder binnengrenzen die het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal garandeert, met als doel vrede en welvaart te bevorderen. ### 1.1 De interne markt en economische integratie Economische en monetaire integratie binnen de EU beoogt de wegneming van fysieke, financiële en juridische belemmeringen, aangevuld met harmonisering van wetgeving. De EU functioneert als een interne markt, wat een geavanceerdere vorm is van economische integratie dan een vrijhandelszone of douane-unie. De interne markt is voornamelijk opgebouwd rond de volgende pijlers: 1. Vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. 2. Het verbod op staatssteun. 3. Mededingingsrecht. ### 1.2 De vier vrijheden Voor alle vier de vrijheden geldt het gelijkheidsbeginsel, waarbij discriminatie op grond van nationaliteit verboden is. Het Hof van Justitie van de Europese Unie heeft de precieze invulling van deze vrijheden verder gedefinieerd. #### 1.2.1 Vrij verkeer van goederen * **Definitie:** Het vrij verkeer van goederen (artikelen 28-37 en 110 VWEU) omvat alle producten en goederen die een handelstransactie kunnen zijn en dus in geld waardeerbaar zijn. Dit geldt voor goederen met een positieve of negatieve waarde, met uitzondering van illegale producten. * **Kern:** Het is gericht op de handel in tastbare, materiële zaken. #### 1.2.2 Vrij verkeer van personen * **Definitie:** Het vrij verkeer van personen (artikelen 45-55 VWEU) geeft EU-burgers de mogelijkheid om vrij te reizen en te verblijven binnen de EU. Oorspronkelijk was dit primair gericht op economisch actieve personen (werknemers en zelfstandigen), maar door het EU-burgerschap is dit uitgebreid naar niet-economisch actieven, zoals studenten en gepensioneerden. * **Subonderdelen:** * **Vrij verkeer van werknemers (artikel 45 VWEU):** * Elke discriminatie op grond van nationaliteit met betrekking tot werkgelegenheid, beloning en arbeidsvoorwaarden is verboden. * Het omvat het recht om aanbiedingen tot tewerkstelling te aanvaarden, zich te verplaatsen, in een lidstaat te verblijven en na het vervullen van een betrekking aldaar te blijven, mits dit gerechtvaardigd is op grond van openbare orde, openbare veiligheid of volksgezondheid. * Een "werknemer" is iemand die in loondienst arbeid verricht. * **Vrijheid van vestiging (artikel 49 VWEU):** * Dit betreft toegang tot werkzaamheden die niet in loondienst worden verricht, zoals het oprichten van zelfstandige ondernemingen en vennootschappen, inclusief agentschappen, filialen en dochterondernemingen. * Zowel natuurlijke als rechtspersonen moeten een reële en daadwerkelijke economische activiteit duurzaam en voor onbepaalde duur uitoefenen. #### 1.2.3 Vrij verkeer van diensten * **Definitie:** Het vrij verkeer van diensten (artikelen 56-62 VWEU) is van toepassing op commerciële dienstverlening die gewoonlijk tegen vergoeding geschiedt, en is niet van toepassing op overheidsdiensten. * **Werkingssfeer:** Het omvat de volgende tijdelijke activiteiten: 1. Het brengen van diensten naar een andere lidstaat. 2. Het ontvangen van diensten in een andere lidstaat. 3. Het brengen/ontvangen van diensten zonder dat de dienstverlener of -ontvanger zich verplaatst. 4. Het brengen/ontvangen van diensten waarbij zowel de dienstverlener als de -ontvanger zich verplaatst. * **Kern:** Het element 'tijd' is cruciaal; werkzaamheden die tijdelijk worden uitgeoefend, vallen onder diensten. #### 1.2.4 Vrij verkeer van kapitaal * **Definitie:** Het vrij verkeer van kapitaal (artikelen 63-66 VWEU) omvat het verbod op alle beperkingen van het kapitaalverkeer en het betalingsverkeer. * **Kern:** Dit omvat ook documenten die een bepaalde waarde vertegenwoordigen, zoals geld en waardepapieren. ### 1.3 Onderscheid tussen de vier vrijheden Op een specifieke casus kan doorgaans slechts één verdragsregime van toepassing zijn. Het Hof van Justitie heeft duidelijke onderscheidingen gemaakt: * **Diensten versus goederen:** Goederen zijn materiële zaken, terwijl diensten immaterieel zijn. Dit onderscheid kan echter complex zijn, bijvoorbeeld bij elektriciteit, films of loterijbriefjes. * **Diensten versus personen (vestiging):** Tijdelijke werkzaamheden vallen onder diensten, duurzame werkzaamheden onder vestiging. * **Werknemers versus vestiging:** Werken in loondienst is vrij verkeer van werknemers; werken als zelfstandige valt onder vrijheid van vestiging. Het onderscheidend criterium is de aanwezigheid van een ondergeschiktheidsrelatie. * **Goederen versus kapitaal:** Documenten zoals geld en waardepapieren die een waarde vertegenwoordigen, vallen onder kapitaalverkeer. Naast de verschillen bestaan er ook samenhangen en gemeenschappelijke kenmerken tussen de vrijheden. In de praktijk gaan vaak meerdere vrijheden hand in hand, en er gelden ook regels die voor alle vrijheden van toepassing zijn. ### 1.4 Grensoverschrijdend aspect Om een beroep te kunnen doen op een van de vier vrijheden, is een grensoverschrijdend aspect noodzakelijk. Zuiver interne aangelegenheden waarbij slechts één lidstaat betrokken is, vallen niet onder deze regelingen. ### 1.5 Vormen van belemmeringen van het vrij verkeer Belemmeringen van het vrij verkeer worden onder meer gevormd door protectionisme. Alle maatregelen die, al dan niet rechtstreeks, daadwerkelijk of potentieel, het vrij verkeer kunnen beperken, zijn in strijd met de desbetreffende vrijheid. Er wordt onderscheid gemaakt tussen: * **Open discriminatie (maatregelen met onderscheid):** Maatregelen die expliciet onderscheid maken op basis van nationaliteit. * **Verkapte discriminatie (maatregelen zonder onderscheid):** Maatregelen die op het eerste gezicht neutraal zijn, maar in de praktijk een onevenredig zwaar effect hebben op onderdanen van andere lidstaten. Zowel directe als indirecte discriminatie is verboden. ### 1.6 Uitzonderingen op het vrij verkeer De rechten die voortvloeien uit het vrij verkeer zijn geen absolute rechten. Er zijn twee hoofdcategorieën van uitzonderingen waardoor artikelen inzake vrij verkeer buiten toepassing kunnen blijven: 1. **Verdragsuitzonderingen:** Specifieke uitzonderingen die direct in de verdragen zijn opgenomen. Deze kunnen zowel bij directe als indirecte discriminatie worden ingeroepen. 2. **Rule of reason (dwingende eisen van algemeen belang):** Maatregelen die nodig zijn voor de bescherming van dwingende redenen van algemeen belang. Deze zijn enkel van toepassing bij indirecte discriminatie. #### 1.6.1 Voorwaarden voor het toepassen van de uitzonderingen Om een beroep te kunnen doen op een van de uitzonderingen, moeten aanvullende voorwaarden vervuld zijn: * De maatregel mag niet in strijd zijn met secundaire EU-wetgeving. * De maatregel moet daadwerkelijk bijdragen aan de bescherming van het publieke belang. * De maatregel moet in overeenstemming zijn met het evenredigheidsbeginsel (geschikt en noodzakelijk). Deze voorwaarden gelden zowel voor de verdragsuitzonderingen als voor de 'rule of reason'. > **Tip:** Het is cruciaal om de specifieke toepassingsgebieden van de vier vrijheden en de relevante artikelen uit het VWEU te kennen, evenals de criteria die het Hof van Justitie hanteert bij de interpretatie ervan. > **Tip:** Wees uiterst zorgvuldig bij het toepassen van de uitzonderingen; deze zijn limitatief en vereisen dat aan alle gestelde voorwaarden wordt voldaan. --- # Onderscheid en belemmeringen van de vier vrijheden Dit deel focust op hoe de vier vrijheden van elkaar te onderscheiden zijn, met specifieke aandacht voor casussen waarin meerdere vrijheden mogelijk van toepassing zijn, en de verschillende vormen van belemmeringen die het vrije verkeer kunnen tegenwerken. De interne markt van de EU is een ruimte zonder binnengrenzen waar het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gewaarborgd. Dit wordt bewerkstelligd door het wegnemen van fysieke, financiële en juridische belemmeringen, evenals door harmonisering van wetgeving. De interne markt omvat primair het vrije verkeer, het verbod op staatssteun en het mededingingsrecht. ### 2.1 Definities van de vier vrijheden Voor alle vier de vrijheden geldt het gelijkheidsbeginsel. #### 2.1.1 Vrij verkeer van goederen Dit artikel (art. 28-37 VWEU, art. 110 VWEU) omvat alle producten en goederen die het voorwerp kunnen zijn van handelstransacties en een geldelijke waarde vertegenwoordigen. Illegale producten vallen hier niet onder. #### 2.1.2 Vrij verkeer van personen Dit artikel (art. 45-55 VWEU) betreft de mogelijkheid om vrij te reizen en te verblijven in de EU. In beginsel geldt dit voor onderdanen van lidstaten die economisch actief zijn (marktvrijheid). Door het EU-burgerschap is dit uitgebreid naar niet-economisch actieven, zoals studenten en gepensioneerden. ##### 2.1.2.1 Economisch actieve EU-burgers Economisch actieve EU-burgers kunnen worden onderverdeeld in werknemers en zelfstandigen. ###### 2.1.2.1.1 Vrij verkeer van werknemers Dit artikel (art. 45 VWEU) verbiedt elke discriminatie op grond van nationaliteit met betrekking tot werkgelegenheid, beloning en andere arbeidsvoorwaarden. Het omvat het recht om in te gaan op een feitelijk aanbod tot tewerkstelling, zich te verplaatsen binnen lidstaten, en te verblijven en te werken overeenkomstig de regels die van toepassing zijn op nationale werknemers. Een werknemer wordt gedefinieerd als iemand die in loondienst arbeid verricht. Hierbij wordt gekeken naar de aard van de arbeid, ongeacht of het deeltijds is of de beloning onder het bestaansminimum ligt. ###### 2.1.2.1.2 Vrijheid van vestiging Dit artikel (art. 49 VWEU) geldt voor toegang tot werkzaamheden anders dan in loondienst. Het omvat de oprichting van zelfstandige ondernemingen en vennootschappen, inclusief agentschappen, filialen en dochterondernemingen. Zowel natuurlijke als rechtspersonen moeten een reële en daadwerkelijke economische activiteit duurzaam en voor onbepaalde duur uitoefenen. #### 2.1.3 Vrij verkeer van diensten Dit artikel (art. 56-62 VWEU) is van toepassing op commerciële dienstverlening die gewoonlijk tegen een vergoeding geschiedt, en niet op overheidsdiensten. Het omvat vier situaties: 1. Het brengen van diensten naar een andere lidstaat. 2. Het ontvangen van diensten in een andere lidstaat. 3. Het brengen of ontvangen van diensten zonder dat de dienstverlener of -ontvanger zich verplaatst. 4. Het brengen of ontvangen van diensten waarbij zowel de dienstverlener als de -ontvanger zich verplaatst. #### 2.1.4 Vrij verkeer van kapitaal Dit artikel (art. 63-66 VWEU) verbiedt alle beperkingen op het kapitaalverkeer en het betalingsverkeer. Documenten die een bepaalde waarde vertegenwoordigen, zoals geld en waardepapieren, vallen hieronder. ### 2.2 Onderscheid tussen de vier vrijheden Op een specifieke casus kan slechts één verdragsrechtelijk regime van toepassing zijn. * **Vrij verkeer van diensten versus vrij verkeer van goederen:** Goederen zijn materiële, tastbare zaken. Diensten zijn immateriële zaken. Het onderscheid kan echter moeilijk zijn bij zaken als elektriciteit, films of loterijbriefjes. * **Vrij verkeer van diensten versus vrij verkeer van personen (vestiging):** Het tijdsaspect is cruciaal. Tijdelijke werkzaamheden vallen onder diensten, duurzame werkzaamheden onder vestiging. * **Vrij verkeer van werknemers versus vrijheid van vestiging:** Werken in loondienst is vrij verkeer van werknemers. Werken als zelfstandige (natuurlijke of rechtspersoon) is vrijheid van vestiging. Het onderscheidend criterium is de aanwezigheid van een ondergeschiktheidsrelatie. * **Vrij verkeer van goederen versus vrij verkeer van kapitaal:** Geld en waardepapieren vallen onder het vrij verkeer van kapitaal, niet onder goederen. Naast verschillen zijn er ook samenhangen en veel gemeenschappelijke kenmerken tussen de vrijheden. Vaak gaan meerdere vrijheden hand in hand, en een aantal regels geldt voor alle vrijheden. ### 2.3 Grensoverschrijdend aspect Een grensoverschrijdend aspect is noodzakelijk om een beroep te kunnen doen op een van de vier vrijheden. Een zuiver interne aangelegenheid waarbij slechts één lidstaat betrokken is, valt hier niet onder. ### 2.4 Vormen van belemmeringen van het vrij verkeer Het verbod op discriminatie op basis van nationaliteit beoogt protectionisme tegen te gaan. Alle maatregelen die, al dan niet rechtstreeks, daadwerkelijk of potentieel het vrije verkeer kunnen beperken, zijn in strijd met het vrij verkeer. * **Open discriminatie:** Maatregelen die een direct onderscheid maken op basis van nationaliteit. * **Verkapte discriminatie:** Maatregelen die ogenschijnlijk neutraal zijn, maar in de praktijk nadelig uitpakken voor goederen of personen uit andere lidstaten. Zowel directe als indirecte discriminatie is verboden. > **Tip:** Belemmeringen kunnen zowel expliciet als impliciet zijn. Het is belangrijk om de feitelijke impact van een maatregel te beoordelen, niet alleen de bewoording ervan. ### 2.5 Uitzonderingen op het vrij verkeer De rechten die voortvloeien uit het vrije verkeer zijn geen absolute rechten. Er zijn twee mogelijkheden om artikelen omtrent vrij verkeer buiten toepassing te laten: 1. **Verdragsuitzonderingen:** Deze zijn direct in het Verdrag vastgelegd. 2. **Rule of reason (redelijke maatregelen voor dwingende eisen van algemeen belang):** Dit betreft maatregelen die noodzakelijk zijn voor dwingende redenen van algemeen belang en die voldoen aan aanvullende voorwaarden. Verdragsuitzonderingen kunnen zowel bij directe als indirecte discriminatie worden toegepast. De 'rule of reason' is enkel van toepassing bij indirecte discriminatie. ### 2.6 Voorwaarden voor het toepassen van de uitzonderingen Om gebruik te kunnen maken van de uitzonderingen, moeten altijd aanvullende voorwaarden worden vervuld: * De maatregel mag niet in strijd zijn met secundaire EU-wetgeving. * De maatregel moet daadwerkelijk bijdragen aan de bescherming van het publiek belang. * De maatregel moet in overeenstemming zijn met het evenredigheidsbeginsel, wat inhoudt dat de maatregel geschikt en noodzakelijk moet zijn om het nagestreefde doel te bereiken. Deze voorwaarden gelden zowel voor de verdragsuitzonderingen als voor de 'rule of reason'. > **Voorbeeld:** Een lidstaat kan de invoer van een bepaald product beperken om de volksgezondheid te beschermen (bv. door strenge veiligheidsnormen). Deze beperking moet echter evenredig zijn en mag niet als een verkapte vorm van protectionisme worden ingezet. --- # Uitzonderingen en voorwaarden voor vrij verkeer Dit onderwerp behandelt de uitzonderingen die mogelijk zijn op de vrijheden van het vrije verkeer, inclusief verdragsuitzonderingen en de 'rule of reason', evenals de aanvullende voorwaarden die vervuld moeten zijn om deze uitzonderingen toe te passen. ## 3. Uitzonderingen op het vrij verkeer De rechten die voortvloeien uit de vier vrijheden van het vrije verkeer zijn geen absolute rechten. Er zijn twee hoofdmanieren om de toepassing van de verdragsartikelen inzake vrij verkeer terzijde te schuiven: ### 3.1 Verdragsuitzonderingen Dit zijn uitzonderingen die expliciet in de verdragen zijn opgenomen. Ze kunnen van toepassing zijn op zowel directe als indirecte discriminatie. ### 3.2 De 'rule of reason' De 'rule of reason' betreft maatregelen die, hoewel ze indirect discriminerend kunnen zijn, gerechtvaardigd worden door dwingende eisen van algemeen belang. Deze uitzondering is specifiek van toepassing op indirecte discriminatie. ## 4. Voorwaarden voor het toepassen van uitzonderingen Om uitzonderingen op het vrij verkeer succesvol te kunnen toepassen, moeten zowel de verdragsuitzonderingen als de 'rule of reason' aan een reeks aanvullende voorwaarden voldoen: ### 4.1 Niet in strijd met secundaire wetgeving De betreffende maatregel mag niet in strijd zijn met reeds bestaande Uniewetgeving (secundaire wetgeving). ### 4.2 Daadwerkelijke bescherming van publiek belang De maatregel moet daadwerkelijk bijdragen aan de bescherming van een publiek belang. Dit kan bijvoorbeeld gaan om openbare orde, openbare veiligheid of volksgezondheid. ### 4.3 Evenredigheidsbeginsel De maatregel moet voldoen aan het evenredigheidsbeginsel. Dit houdt in dat de maatregel geschikt moet zijn om het nagestreefde doel te bereiken en dat deze noodzakelijk moet zijn. Er mag geen minder ingrijpende maatregel bestaan die hetzelfde doel kan bereiken. > **Tip:** Zowel de verdragsuitzonderingen als de 'rule of reason' moeten aan deze aanvullende voorwaarden voldoen. De rechtvaardiging van een beperking is dus niet enkel gebaseerd op de oorspronkelijke basis in het verdrag of de algemene categorie van de 'rule of reason', maar vereist ook een gedetailleerde toetsing aan de gestelde voorwaarden. > **Voorbeeld:** Een lidstaat wil de import van een bepaald product beperken om de volksgezondheid te beschermen. Deze maatregel kan gerechtvaardigd zijn onder de 'rule of reason' mits de volksgezondheid een dwingend belang van algemeen belang vormt, de beperking daadwerkelijk de volksgezondheid beschermt en er geen minder ingrijpende middelen voorhanden zijn om dit doel te bereiken. Als bijvoorbeeld een simpel etiketteringsvoorschrift volstaat, dan is een volledig importverbod niet evenredig. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Interne markt | Een economische ruimte binnen de Europese Unie waar het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gegarandeerd, zonder binnengrenzen en met geharmoniseerde wetgeving om belemmeringen weg te nemen. | | Vrij verkeer van goederen | Het beginsel dat alle producten en goederen die het voorwerp kunnen zijn van handelstransacties, vrij mogen circuleren tussen de lidstaten van de EU, met uitzondering van illegale producten. | | Vrij verkeer van personen | De mogelijkheid voor burgers van de EU om vrij te reizen, te verblijven en economisch actief te zijn in andere lidstaten, uitgebreid naar niet-economisch actieven door het EU-burgerschap. | | Vrij verkeer van werknemers | Een specifieke toepassing van het vrij verkeer van personen, waarbij elke discriminatie op grond van nationaliteit met betrekking tot werkgelegenheid, beloning en arbeidsvoorwaarden verboden is. | | Vrijheid van vestiging | Het recht voor burgers en rechtspersonen om duurzaam en voor onbepaalde duur economische activiteiten uit te oefenen in een andere lidstaat, hetzij als zelfstandige, hetzij door het oprichten van ondernemingen, agentschappen of filialen. | | Vrij verkeer van diensten | De mogelijkheid om commerciële dienstverlening, die gewoonlijk tegen vergoeding geschiedt, tijdelijk te verrichten of te ontvangen in een andere lidstaat, zonder dat dit leidt tot permanente vestiging. | | Vrij verkeer van kapitaal | Het beginsel dat alle beperkingen op het verkeer van kapitaal en betalingen tussen de lidstaten van de EU verboden zijn, wat investeringen en financiële transacties vergemakkelijkt. | | Discriminatie op basis van nationaliteit | Een maatregel die burgers van de ene lidstaat anders behandelt dan burgers van een andere lidstaat, puur op basis van hun nationaliteit, en die in strijd is met het vrije verkeer. | | Protectionisme | Economisch beleid dat gericht is op het beschermen van binnenlandse industrieën tegen buitenlandse concurrentie, vaak door middel van tarieven of andere handelsbelemmeringen, wat in de EU wordt tegengewerkt. | | Open discriminatie | Een maatregel die expliciet onderscheid maakt op basis van nationaliteit, waardoor de toepassing van nationale wetgeving direct leidt tot ongelijke behandeling van buitenlandse en nationale marktdeelnemers. | | Verkapte discriminatie | Een maatregel die geen direct onderscheid maakt op basis van nationaliteit, maar die in de praktijk wel onevenredige nadelen toebrengt aan buitenlandse marktdeelnemers, waardoor het vrije verkeer wordt belemmerd. | | Verdragsuitzonderingen | Specifieke uitzonderingen op de toepassing van de verdragsregels betreffende het vrije verkeer die expliciet in de EU-verdragen zijn opgenomen, bijvoorbeeld vanwege openbare orde, veiligheid of volksgezondheid. | | Rule of reason | Een juridisch principe dat toestaat dat indirecte discriminatie gerechtvaardigd kan zijn indien de maatregel noodzakelijk is ter bescherming van dwingende eisen van algemeen belang, zoals openbare orde, veiligheid of volksgezondheid, en evenredig is. | | Evenredigheidsbeginsel | Een fundamenteel beginsel in het EU-recht dat stelt dat maatregelen niet verder mogen gaan dan noodzakelijk is om het nagestreefde doel te bereiken, wat betekent dat ze geschikt en noodzakelijk moeten zijn. |

# Categorieën personen en hun rechten binnen de EU Dit onderwerp behandelt de diverse categorieën personen die rechten ontlenen aan het EU-recht, met inbegrip van EU-burgers, derdelanders, en hun familieleden, evenals de rechtsgronden voor deze rechten. ### 1.1 Categorieën personen: Unieburgers en derdelanders Het begrip 'personen' fungeert als een paraplubegrip waaronder verschillende categorieën vallen, waarbij de rechten die men ontleent aan het vrij verkeer afhangen van de specifieke categorie waartoe men behoort. #### 1.1.1 EU-burgers Het EU-burgerschap is ingesteld bij het Verdrag van Maastricht in 1992. Volgens artikel 20 VWEU is een EU-burger eenieder die de nationaliteit van een lidstaat bezit. Lidstaten behouden de vrijheid om nationaal burgerschap toe te kennen, en deze beslissingen worden door andere lidstaten gerespecteerd. EU-burgerschap verleent specifieke rechten, vastgelegd in de artikelen 20 tot 24 VWEU, waaronder: * Het recht op gelijke behandeling. * Het recht op verblijf en verplaatsing binnen de EU. * Actief en passief kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen. * Het recht op diplomatieke en consulaire bescherming. * Het recht om verzoekschriften aan het Europees Parlement te richten en zich te wenden tot de Europese ombudsman. #### 1.1.2 Economisch actieve EU-burgers Economisch actieve EU-burgers omvatten werknemers en zelfstandigen. Zij ontlenen hun rechten aan de beginselen van het 'vrij verkeer van werknemers' en de 'vrijheid van vestiging'. #### 1.1.3 Economisch inactieve EU-burgers Deze categorie omvat onder meer studenten, gepensioneerden en werklozen. Ook zij ontlenen rechten aan hun Europees burgerschap. #### 1.1.4 Derdelanders Derdelanders zijn personen die niet de nationaliteit van een EU-lidstaat bezitten. Deze groep omvat: * Derdelands familieleden van EU-burgers. * Vluchtelingen. * Hoger opgeleide migranten. * Langdurig ingezetenen. * Overige derdelanders. ### 1.2 Het vrij verkeer van werknemers en zelfstandigen #### 1.2.1 Vrij verkeer van werknemers Artikel 45 VWEU regelt het vrij verkeer van werknemers. Dit artikel waarborgt het recht voor werknemers om in te gaan op een arbeidsaanbod, te werken en zich te vestigen in een andere lidstaat. De vraag of werkzoekenden hier ook onder vallen, is relevant. #### 1.2.2 Het recht op vestiging De artikelen 49 en 54 VWEU waarborgen het recht op vestiging. Dit houdt in dat men zich in een andere lidstaat mag vestigen als zelfstandige of er een bedrijf mag oprichten. De keuze van het land kan van belang zijn vanwege factoren zoals fiscaliteit en formaliteiten. #### 1.2.3 Uitzonderingen op het verbod van artikel 45 en 49 VWEU Het vrij verkeer van personen kan worden beperkt om redenen van algemeen publiek belang. Deze uitzonderingen vallen uiteen in verdragsuitzonderingen en uitzonderingen gebaseerd op de 'rule of reason'. ##### 1.2.3.1 Verdragsuitzonderingen * **Openbare orde en openbare veiligheid:** Beperkingen zijn enkel gebaseerd op het persoonlijk gedrag van de betrokkene en vereisen een actuele, werkelijke en voldoende ernstige bedreiging voor de samenleving. * **Volksgezondheid:** Dit wordt eng geïnterpreteerd en geldt enkel voor potentieel epidemische ziekten of andere infectieziekten en besmettelijke parasitaire ziekten. Dit geldt niet als men al langer dan drie maanden op het grondgebied verblijft. * **Betrekkingen in overheidsdienst en werkzaamheden ter uitoefening van het openbaar gezag:** Lidstaten mogen bepaalde overheidsfuncties (zoals bij politie of justitie) voorbehouden aan eigen onderdanen, indien een bijzondere band met de staat vereist is. ##### 1.2.3.2 Uitzonderingen op basis van de rule of reason Deze uitzonderingen zijn van toepassing in gevallen van indirecte discriminatie en vereisen dat maatregelen voldoen aan dwingende eisen van algemeen belang. Aanvullende voorwaarden zijn dat de maatregel niet in strijd is met secundaire wetgeving, het publieke belang daadwerkelijk wordt beschermd, en de maatregel evenredig is (geschikt en noodzakelijk). Deze principes gelden zowel voor verdragsuitzonderingen als voor de 'rule of reason'. ### 1.3 Richtlijn 2004/38/EG: het vrij verkeer van Unieburgers en hun (derdelands) familieleden Deze richtlijn bevat specifieke rechten voor EU-burgers en hun familieleden. Het fungeert als *lex specialis* en heeft voorrang op algemene bepalingen van het verdrag. #### 1.3.1 Familieleden Familieleden omvatten de echtgenoot of geregistreerde partner, afstammelingen jonger dan 21 jaar of die ten laste zijn, en ouders die ten laste zijn van de EU-burger of diens echtgenoot/partner. Het 'ten laste komen van' vereist twee voorwaarden: het familielid wordt materieel ondersteund door een EU-burger of diens partner, en er is een noodzaak aan financiële steun op het moment dat de familieleden een hereniging aanvragen. Familieleden hebben in beginsel een afgeleid verblijfsrecht op grond van deze richtlijn. #### 1.3.2 Rechten ontleend aan de richtlijn De richtlijn kent drie soorten rechten toe: reisrechten, verblijfsrechten en het recht op non-discriminatie. De specifieke rechten die een persoon heeft, hangen af van de categorie waarin deze persoon zich bevindt. ##### 1.3.2.1 Reisrechten Elke EU-burger heeft het recht om vrij te reizen tussen de lidstaten, mits deze in het bezit is van een geldig paspoort of identiteitskaart. Familieleden kunnen soms een visum nodig hebben. ##### 1.3.2.2 Verblijfsrechten * **Kortdurend verblijfsrecht (minder dan 3 maanden):** Dit geldt voor alle EU-burgers en hun familieleden. De voorwaarden zijn vergelijkbaar met die voor reisrechten, met de toevoeging dat zij geen 'onredelijke belasting' mogen vormen voor het sociale bijstandsstelsel van de gastlidstaat. * **Verblijfsrecht van meer dan 3 maanden:** De voorwaarden variëren per categorie: * **Economisch actieve EU-burgers:** Moeten daadwerkelijk een economische activiteit uitoefenen (de status van werkzoekenden is hierbij relevant). * **Economisch inactieve EU-burgers:** Moeten beschikken over een ziektekostenverzekering en voldoende bestaansmiddelen hebben. * **Familieleden:** Moeten de EU-burger vergezellen en beschikken over een verblijfskaart. * **Duurzaam verblijfsrecht:** Na vijf jaar legaal verblijf in een andere lidstaat, kan men zonder voorwaarden voor onbepaalde tijd in die lidstaat verblijven. Familieleden dienen over een duurzame verblijfskaart te beschikken, maar verkrijgen wel zelfstandig verblijfsrecht in die lidstaat. #### 1.3.3 Recht op non-discriminatie Dit recht waarborgt dat EU-burgers die gebruikmaken van hun reis- en verblijfsrechten, in de lidstaat van bestemming dezelfde faciliteiten krijgen als de nationale onderdanen. ### 1.4 Verblijfsrechten op grond van artikel 21 en 20 VWEU Sommige familieleden kunnen geen rechten ontlenen aan Richtlijn 2004/38/EG omdat zij niet onder de definitie van familielid vallen. In dergelijke gevallen kunnen zij onder bepaalde omstandigheden wel rechten ontlenen aan artikel 20 of 21 VWEU. #### 1.4.1 Derdelands familieleden en de 'Europa-route' In situaties waarin derdelands familieleden na een periode van samenwonen met een EU-burger in een andere lidstaat, terugkeren naar het land van herkomst van de EU-burger, en dit niet onder de Richtlijn 2004/38/EG valt, kan via het arrest *Singh* een verblijfsrecht worden verkregen op basis van artikel 21 VWEU. Dit heeft geleid tot de ontwikkeling van de 'Europa-route'. #### 1.4.2 Verzorgende derdelands ouders van een minderjarig EU-kind Wanneer derdelands ouders belast zijn met de zorg voor een minderjarig EU-kind, en dit niet onder de Richtlijn 2004/38/EG valt, kunnen zij via verschillende arresten van het Hof van Justitie rechten ontlenen aan artikel 20 of 21 VWEU. > **Tip:** Het Hof van Justitie heeft via arresten (zoals *baby Chen*, *Zambrano*, *Dereci*) verduidelijkt dat het verblijf van familieleden van EU-burgers uit derde landen kan worden afgedwongen indien het voor de betreffende EU-burger onmogelijk wordt om in een lidstaat van de EU te verblijven, bijvoorbeeld wanneer slechts één ouder bij het minderjarig kind verblijft. ### 1.5 Vluchtelingen, hoger opgeleiden, langdurig ingezetenen en visumplicht Dit onderdeel categoriseert derdelanders verder en verwijst naar specifieke regelgeving: * Vluchtelingen (zie Dublinverordening en migratiedeal 2023). * Hoger opgeleide migranten (zie Bluecardrichtlijn). * Langdurig ingezetenen. * Overige derdelanders (zie Schengenvisum). > **Voorbeeld:** Het is cruciaal om in een casusanalyse elke persoon correct in te delen in een van de vastgestelde categorieën en vervolgens de specifieke rechten en rechtsgronden die voor die categorie gelden te identificeren. Tevens is het van belang de geldige rechtvaardigingsgronden voor beperkingen op het vrij verkeer van personen te kunnen benoemen en uitleggen. --- # Vrij verkeer van werknemers en zelfstandigen Het vrije verkeer van werknemers en zelfstandigen binnen de EU garandeert EU-burgers het recht om in andere lidstaten te werken en zich te vestigen, met specifieke regels en uitzonderingen. ## 2. Het vrij verkeer van werknemers en zelfstandigen Dit onderwerp behandelt de fundamentele beginselen van het vrije verkeer van economisch actieve EU-burgers, met name werknemers en zelfstandigen, en de mogelijke beperkingen daarop. ### 2.1 Het vrij verkeer van werknemers Het vrije verkeer van werknemers is verankerd in artikel 45 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU). Dit artikel waarborgt het recht voor werknemers om een aanbod van arbeid te aanvaarden, te werken en zich te vestigen in een andere lidstaat. De precieze definitie van wat onder 'werknemer' wordt verstaan, is cruciaal voor de toepassing van dit recht. Werkzoekenden vallen onder de bescherming van dit principe, wat hen het recht geeft om zich in een andere lidstaat te begeven op zoek naar werk. ### 2.2 Het recht op vestiging voor zelfstandigen Het recht op vestiging, zoals uiteengezet in artikel 49 en 54 VWEU, stelt EU-burgers in staat om zich als zelfstandige te vestigen in een andere lidstaat of om daar een onderneming op te richten. De keuze van de lidstaat kan van belang zijn met betrekking tot fiscale overwegingen, formaliteiten en administratieve procedures. ### 2.3 Uitzonderingen op het verbod van artikel 45 en 49 VWEU Hoewel het principe van vrij verkeer van personen en vestiging breed is, zijn er uitzonderingen mogelijk om redenen van algemeen publiek belang. Deze uitzonderingen kunnen worden onderverdeeld in verdragsuitzonderingen en uitzonderingen gebaseerd op de 'rule of reason'. #### 2.3.1 Verdragsuitzonderingen De verdragen voorzien in specifieke uitzonderingen die gebaseerd zijn op: * **Openbare orde en openbare veiligheid:** Deze uitzonderingen mogen uitsluitend worden gebaseerd op het persoonlijk gedrag van de betrokkenen en vereisen dat dit gedrag een actuele, werkelijke en voldoende ernstige bedreiging vormt voor de samenleving. * **Volksgezondheid:** Dit geldt enkel voor ziekten met een potentieel epidemisch karakter of andere ernstige infectie- of besmettelijke parasitaire ziekten. De uitzondering geldt niet wanneer een persoon reeds langer dan drie maanden op het grondgebied van de lidstaat verblijft. * **Betrekkingen in overheidsdienst en werkzaamheden ter uitoefening van het openbaar gezag:** Lidstaten mogen bepaalde overheidsfuncties, zoals politie, justitie of functies die een bijzondere band met de staat vereisen, voorbehouden aan hun eigen onderdanen. Deze uitzondering wordt eng geïnterpreteerd. #### 2.3.2 Uitzonderingen op basis van de 'rule of reason' De 'rule of reason' is van toepassing op maatregelen die indirect discrimineren en die gerechtvaardigd kunnen worden door dwingende eisen van algemeen belang. > **Tip:** Zowel bij de verdragsuitzonderingen als bij de 'rule of reason' moeten aanvullende voorwaarden vervuld zijn. De maatregel mag niet in strijd zijn met secundaire wetgeving, moet een daadwerkelijke bescherming bieden aan het publiek belang en in overeenstemming zijn met het evenredigheidsbeginsel (d.w.z. zowel geschikt als noodzakelijk zijn voor het nagestreefde doel). ### 2.4 Richtlijn 2004/38/EG: het vrij verkeer van Unieburgers en hun familieleden Deze richtlijn is een *lex specialis* die voorrang heeft op algemene verdragsbepalingen met betrekking tot het vrij verkeer van Unieburgers en hun (derdelandse) familieleden. #### 2.4.1 Begunstigden van de richtlijn De richtlijn verleent rechten aan: * Unieburgers * Familieleden van Unieburgers #### 2.4.2 Definitie van familieleden Onder familieleden vallen: * De echtgenoot of geregistreerd partner. * Afstammelingen die jonger zijn dan 21 jaar, of die ten laste zijn van de Unieburger of diens echtgenoot/partner. * Ouders die ten laste zijn van de Unieburger of diens echtgenoot/partner. #### 2.4.3 Voorwaarden voor 'ten laste komen van' Het concept 'ten laste komen van' vereist twee voorwaarden: 1. Het familielid wordt materieel ondersteund door een Unieburger of diens partner. 2. Er is een noodzaak aan financiële steun op het moment dat de familieleden een hereniging met een Unieburger aanvragen. Familieleden hebben op grond van deze richtlijn in beginsel een afgeleid verblijfsrecht. #### 2.4.4 Rechten die voortvloeien uit de richtlijn De richtlijn kent drie hoofdcategorieën van rechten toe: * **Reisrechten:** Elke Unieburger heeft het recht om vrij te reizen tussen de lidstaten. Een geldig paspoort of identiteitskaart is vereist. Familieleden hebben soms een visum nodig. * **Verblijfsrechten:** * **Kortdurend verblijfsrecht (minder dan 3 maanden):** Dit geldt voor alle Unieburgers en hun familieleden. Naast geldige reisdocumenten mag men geen 'onredelijke belasting vormen voor het socialebijstandsstelsel van de gastlidstaat'. * **Verblijfsrecht langer dan 3 maanden:** De voorwaarden variëren per categorie: * *Economisch actieve Unieburgers:* Moeten daadwerkelijk een economische activiteit uitoefenen. Werkzoekenden vallen hier niet direct onder, maar hebben wel rechten in het kader van het vrij verkeer van werknemers. * *Economisch inactieve Unieburgers:* Moeten beschikken over een ziektekostenverzekering en voldoende bestaansmiddelen. * *Familieleden:* Moeten vergezellen de Unieburger en beschikken over een verblijfskaart. * **Duurzaam verblijfsrecht (langer dan 5 jaar):** Na vijf jaar legaal verblijf in een andere lidstaat verkrijgt men het recht om zonder voorwaarden voor onbepaalde tijd te verblijven. Familieleden die een duurzame verblijfskaart bezitten, verkrijgen zelfstandig verblijfsrecht. * **Recht op non-discriminatie:** Unieburgers die gebruikmaken van hun reis- en verblijfsrechten, moeten in de lidstaat van bestemming dezelfde faciliteiten genieten als nationale onderdanen. ### 2.5 Verblijfsrechten op grond van artikel 21 en 20 VWEU In specifieke situaties kunnen bepaalde familieleden, die niet onder de definitie van de richtlijn vallen, toch rechten ontlenen aan artikel 21 of 20 VWEU. * **Situatie 1: Terugkeer naar het land van herkomst van de Unieburger na verblijf in een andere lidstaat:** Indien derdelandse familieleden na een periode samen te hebben gewoond met de Unieburger in een andere lidstaat, terugkeren naar het oorspronkelijke land van de Unieburger en niet onder de richtlijn vallen, kunnen zij rechten ontlenen aan artikel 21 VWEU (arrest Singh). Dit heeft geleid tot de ontwikkeling van de 'Europa-route'. * **Situatie 2: Verzorgende derdelandse ouders van een minderjarig EU-kind:** Wanneer derdelandse ouders die zorg dragen voor een minderjarig EU-kind niet onder de richtlijn vallen, kunnen zij rechten ontlenen aan artikel 20 of 21 VWEU, zoals bepaald in diverse arresten van het Hof van Justitie van de EU (bv. arresten Baby Chen, Zambrano, Dereci). > **Tip:** Het Hof van Justitie heeft hierbij geoordeeld dat verblijfsrechten voor familieleden van derdelandse oorsprong alleen kunnen worden afgedwongen als het voor de betreffende Unieburger onmogelijk wordt om in een lidstaat van de EU te verblijven (bijvoorbeeld wanneer één ouder verblijft bij een minderjarig kind). ### 2.6 Overige categorieën van derdelanders Naast familieleden van Unieburgers, vallen ook andere categorieën derdelanders onder het Europese recht, met specifieke rechten en procedures: * **Vluchtelingen:** Hun rechten zijn onder meer geregeld in de Dublinverordening en recente migratieakkoorden. * **Hoger opgeleide migranten:** De Bluecardrichtlijn regelt hun status. * **Langdurig ingezetenen:** Hebben specifieke verblijfsrechten. * **Overige derdelanders:** Hun toegang en verblijf is vaak gereguleerd door het Schengenvisum. --- # Richtlijn 2004/38/EG inzake het vrij verkeer van Unieburgers en hun familieleden Deze richtlijn regelt de rechten van Unieburgers en hun familieleden om vrij te reizen en te verblijven binnen de lidstaten van de Europese Unie, en waarborgt hun non-discriminatie. ### 3.1 Algemene principes en reikwijdte van de richtlijn Richtlijn 2004/38/EG is een *lex specialis* en heeft voorrang op algemene bepalingen van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) met betrekking tot het vrij verkeer van personen. De richtlijn is van toepassing op: * Unieburgers * Familieleden van Unieburgers #### 3.1.1 Definitie van familieleden De richtlijn definieert familieleden als volgt: * De echtgenoot of geregistreerde partner. * Afstammelingen die jonger zijn dan 21 jaar, ofwel ten laste van de Unieburger, ofwel ten laste van de echtgenoot/geregistreerde partner. * Ouders die ten laste zijn van de Unieburger, of van de echtgenoot/geregistreerde partner. #### 3.1.2 Begrip 'ten laste komen van' Om als 'ten laste komend' te worden beschouwd, moet aan twee voorwaarden worden voldaan: 1. Het familielid wordt materieel ondersteund door een Unieburger of diens echtgenoot/partner. 2. Er is een noodzaak tot financiële steun op het moment dat de familieleden verzoeken om hereniging met een Unieburger. Familieleden hebben op basis van de richtlijn in beginsel een afgeleid verblijfsrecht. ### 3.2 Rechten die voortvloeien uit de richtlijn De richtlijn kent drie hoofdtypen rechten toe aan de begunstigden, waarbij de specifieke rechten afhankelijk zijn van de categorie waarin de persoon zich bevindt: #### 3.2.1 Reisrechten Elke Unieburger heeft het recht om vrij te reizen tussen de lidstaten van de EU. De enige voorwaarde is het bezit van een geldig paspoort of een identiteitskaart. Familieleden, indien zij geen Unieburger zijn, kunnen soms een visum nodig hebben. #### 3.2.2 Verblijfsrechten Verblijfsrechten worden onderverdeeld in kortdurend, langer dan drie maanden, en duurzaam verblijf. ##### 3.2.2.1 Kortdurend verblijfsrecht (minder dan 3 maanden) Dit recht geldt voor alle Unieburgers en hun familieleden. De voorwaarden zijn dezelfde als voor reisrechten, plus de eis dat zij geen 'onredelijke belasting vormen voor het socialebijstandsstelsel van de gastlidstaat'. ##### 3.2.2.2 Verblijfsrecht langer dan 3 maanden De voorwaarden voor dit recht variëren afhankelijk van de categorie van de begunstigde: * **Economisch actieve Unieburgers:** Moeten daadwerkelijk een economische activiteit uitoefenen. Dit omvat werknemers en zelfstandigen, maar ook werkzoekenden die onder specifieke voorwaarden vallen. * **Economisch inactieve Unieburgers:** Moeten voldoen aan de volgende voorwaarden: 1. Ziektekostenverzekering hebben. 2. Voldoende bestaansmiddelen hebben om niet ten laste te komen van het socialebijstandsstelsel van de gastlidstaat. Dit geldt bijvoorbeeld voor studenten en gepensioneerden. * **Familieleden:** Moeten de Unieburger vergezellen en in het bezit zijn van een geldige verblijfskaart. ##### 3.2.2.3 Duurzaam verblijfsrecht Na vijf jaar legaal verblijf in een andere lidstaat verkrijgt de Unieburger het recht om voor onbepaalde tijd in die lidstaat te verblijven, zonder verdere voorwaarden. Familieleden die niet de nationaliteit van een lidstaat bezitten, moeten over een duurzame verblijfskaart beschikken, maar verkrijgen zelfstandig een duurzaam verblijfsrecht in die lidstaat. #### 3.2.3 Recht op non-discriminatie Dit recht waarborgt dat Unieburgers die hun reis- en verblijfsrechten hebben uitgeoefend, in de lidstaat van bestemming dezelfde faciliteiten en behandeling genieten als de nationale onderdanen van die lidstaat. ### 3.3 Verblijfsrechten op grond van artikel 20 en 21 VWEU Sommige familieleden kunnen geen rechten ontlenen aan Richtlijn 2004/38/EG omdat zij niet onder de definitie van familielid vallen. In zulke specifieke gevallen kunnen zij wel rechten ontlenen aan artikel 20 VWEU (Unieburgerschap) of artikel 21 VWEU (verblijfsrecht). #### 3.3.1 Situaties die vallen onder artikel 20 en 21 VWEU Twee belangrijke situaties waarbij artikel 20 of 21 VWEU van toepassing kan zijn, zijn: * **Terugkeer van derdelands familieleden naar het land van herkomst van de Unieburger:** Wanneer derdelands familieleden, na een periode van verblijf in een andere lidstaat met de Unieburger, terugkeren naar het land van herkomst van de Unieburger, valt dit niet onder de richtlijn. Echter, op basis van het arrest Singh kunnen zij rechten ontlenen aan artikel 21 VWEU. Dit heeft geleid tot de ontwikkeling van de zogenaamde 'Europa-route'. * **Verzorgende derdelands ouders van een minderjarig EU-kind:** Wanneer derdelands ouders de zorg dragen voor een minderjarig EU-kind, en dit valt buiten de reikwijdte van de richtlijn, kunnen zij op basis van diverse arresten van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ) rechten ontlenen aan artikel 20 of 21 VWEU. > **Tip:** De rechtspraak van het HvJ, zoals de arresten Baby Chen, Zambrano en Dereci, nuanceert de toepassing van artikel 20 en 21 VWEU. Verblijfsrechten voor familieleden van Unieburgers uit derde landen kunnen doorgaans alleen worden afgedwongen als het voor de betreffende Unieburger onmogelijk wordt om in een lidstaat van de EU te verblijven (bijvoorbeeld indien één ouder verblijft bij een minderjarig kind). ### 3.4 Andere categorieën personen Naast Unieburgers en hun familieleden omvat het recht op vrij verkeer van personen ook andere categorieën, waaronder: * **Vluchtelingen:** Hun rechten worden primair geregeld door specifieke verordeningen (bv. Dublinverordening) en recentere migratiedeals. * **Hoger opgeleide migranten:** Deze groep valt onder specifieke richtlijnen, zoals de Bluecardrichtlijn. * **Langdurig ingezetenen:** Deze categorie heeft specifieke rechten die verder gaan dan het basisverblijfsrecht. * **Overige derdelanders:** Voor deze groep gelden vaak visumvereisten (bv. Schengenvisum). > **Tip:** Het is cruciaal om voor elke persoon, zeker in een casus, de juiste categorie te kunnen identificeren en de daaruit voortvloeiende rechten en rechtsgronden te kennen. Tevens dient men op de hoogte te zijn van de rechtvaardigingsgronden die beperkingen aan het vrij verkeer van personen mogelijk maken. --- # Verblijfsrechten op grond van artikelen 20 en 21 VWEU Dit onderwerp behandelt specifieke situaties waarin familieleden van EU-burgers, die niet onder Richtlijn 2004/38/EG vallen, toch verblijfsrechten kunnen ontlenen aan de artikelen 20 en 21 VWEU. ### 4.1 Situaties buiten de scope van Richtlijn 2004/38/EG Richtlijn 2004/38/EG regelt het vrij verkeer van Unieburgers en hun familieleden. Echter, er zijn specifieke situaties waarin bepaalde familieleden van een Unieburger geen rechten kunnen ontlenen aan deze richtlijn, omdat zij niet voldoen aan de definitie van "familielid" zoals opgenomen in de richtlijn. In dergelijke gevallen kunnen er toch verblijfsrechten voortvloeien uit de artikelen 20 en 21 VWEU. ### 4.2 Verblijfsrechten op grond van artikel 21 VWEU Artikel 21 VWEU verankert het recht van elke burger van de Unie om zich vrijelijk binnen het grondgebied van de lidstaten te verplaatsen en er te verblijven, onderworpen aan de beperkingen en voorwaarden die in de Verdragen en de bepalingen ter uitvoering daarvan zijn vastgesteld. #### 4.2.1 De "Europa-route" en het arrest Singh Een belangrijke situatie waarin artikel 21 VWEU relevant wordt, betreft derdelands-familieleden die na een periode van verblijf met de Unieburger in een andere lidstaat, terugkeren naar het land van herkomst van de Unieburger. Als deze situatie niet onder de Richtlijn 2004/38/EG valt, kunnen deze familieleden toch rechten ontlenen aan artikel 21 VWEU. Het arrest Singh heeft hieraan ten grondslag gelegen en heeft geleid tot de ontwikkeling van de zogenaamde "Europa-route". ### 4.3 Verblijfsrechten op grond van artikel 20 VWEU Artikel 20 VWEU bepaalt dat elke persoon die de nationaliteit van een lidstaat bezit, Unieburger is. Dit artikel creëert ook een afgeleid verblijfsrecht voor derdelanders die voorwaarde van Unieburger zijn. #### 4.3.1 Verzorgende derdelands ouders van een minderjarig EU-kind Een andere belangrijke situatie waarin artikel 20 of 21 VWEU van toepassing is, betreft de verzorgende derdelands ouders van een minderjarig EU-kind. Wanneer deze situatie niet onder de Richtlijn 2004/38/EG valt, kunnen deze ouders toch rechten ontlenen aan de artikelen 20 of 21 VWEU, zoals bevestigd in verschillende arresten van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ). > **Tip:** Deze specifieke rechtsgrondslagen (art. 20 en 21 VWEU) bieden een vangnet voor situaties waarin de specifieke Richtlijn 2004/38/EG niet van toepassing is, maar er toch een legitiem belang is om verblijfsrechten te waarborgen, met name ter bescherming van het Unieburgerschap en de effectieve uitoefening daarvan. ### 4.4 Rechtspraak van het HvJ: Chen, Zambrano, Dereci De rechtspraak van het HvJ, met name in de zaken Chen, Zambrano en Dereci, heeft de reikwijdte van verblijfsrechten voor familieleden van EU-burgers op basis van de artikelen 20 en 21 VWEU verduidelijkt. #### 4.4.1 Kernprincipe: onmogelijkheid van verblijf voor de Unieburger Het kernprincipe dat uit deze rechtspraak voortvloeit, is dat het verblijf door derdelands familieleden van een EU-burger in een lidstaat alleen kan worden afgedwongen als het voor de betreffende EU-burger zelf onmogelijk wordt om in een van de lidstaten van de EU te verblijven. Dit is met name het geval wanneer slechts één ouder bij een minderjarig kind verblijft. > **Voorbeeld:** Een derdelands ouder die samen met zijn of haar minderjarige EU-kind in een lidstaat verblijft, kan een verblijfsrecht ontlenen aan art. 20 of 21 VWEU als de andere ouder (die mogelijk ook de EU-burger is) er niet is of niet kan zorgen voor het kind. Het vertrek van de derdelands ouder zou het voor het EU-kind onmogelijk maken om in de lidstaat te verblijven en effectief gebruik te maken van zijn of haar Unieburgerschap. --- # Specifieke categorieën derdelanders en visumplicht Dit onderwerp behandelt de rechten en procedures voor specifieke groepen derdelanders, zoals vluchtelingen, hogeropgeleide migranten en langdurig ingezetenen, en de bijbehorende visumplicht. ### 6.1 Categorieën personen: Unieburgers en derdelanders Het begrip 'personen' binnen het vrij verkeer is een paraplubegrip dat verschillende categorieën omvat, waarbij de rechten afhankelijk zijn van de specifieke categorie waartoe iemand behoort. #### 6.1.1 Unieburgers Unieburgerschap, geïntroduceerd met het Verdrag van Maastricht in 1992, is gedefinieerd in artikel 20 VwEU als eenieder die de nationaliteit van een lidstaat bezit. Lidstaten behouden de vrijheid om nationaal burgerschap toe te kennen, en andere lidstaten dienen deze beslissingen te respecteren. Rechten die voortvloeien uit Europees burgerschap (artikelen 20-24 VwEU) omvatten: * Recht op gelijke behandeling. * Recht op verblijf en verplaatsing binnen de EU. * Actief en passief kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen. * Recht op diplomatieke en consulaire bescherming. * Recht om verzoekschriften tot het Europees Parlement te richten en zich tot de Europese ombudsman te wenden. Unieburgers kunnen worden onderverdeeld in: * **Economisch actieve Unieburgers:** Dit zijn werknemers en zelfstandigen die rechten ontlenen aan de beginselen van 'vrij verkeer van werknemers' en 'vrijheid van vestiging'. * **Economisch inactieve Unieburgers:** Dit omvat groepen zoals studenten, gepensioneerden en werklozen, die eveneens rechten ontlenen aan hun Europees burgerschap. #### 6.1.2 Derdelanders Derdelanders zijn personen die niet de nationaliteit van een EU-lidstaat bezitten. Deze categorie omvat: * Derdelandse familieleden van EU-burgers. * Vluchtelingen. * Hoger opgeleide migranten. * Langdurig ingezetenen. * Overige derdelanders. ### 6.2 Het vrij verkeer van werknemers en zelfstandigen #### 6.2.1 Vrij verkeer van werknemers (artikel 45 VwEU) Dit artikel waarborgt het recht voor werknemers om op een aanbod van werk in te gaan, te werken en zich te vestigen in een andere lidstaat. De definitie van 'werknemer' is hierbij cruciaal, en ook werkzoekenden worden hieronder begrepen. #### 6.2.2 Het recht op vestiging (artikelen 49 en 54 VwEU) Dit recht staat eenieder toe zich in een andere lidstaat te vestigen als zelfstandige of er een bedrijf op te richten. De keuze van het land kan belangrijk zijn vanwege fiscale overwegingen en administratieve formaliteiten. #### 6.2.3 Uitzonderingen op het verbod van artikelen 45 en 49 VwEU Beperkingen op het vrij verkeer van personen zijn mogelijk om redenen van algemeen publiek belang. Deze beperkingen kunnen gebaseerd zijn op: 1. **Verdragsuitzonderingen:** * **Openbare orde en openbare veiligheid:** Deze uitzondering mag uitsluitend gebaseerd zijn op het persoonlijk gedrag van de betrokkenen en vereist een actuele, werkelijke en voldoende ernstige bedreiging voor de samenleving. * **Volksgezondheid:** Dit wordt eng geïnterpreteerd en geldt enkel voor potentieel epidemische ziekten, andere infectieziekten of besmettelijke parasitaire ziekten. Het geldt niet voor personen die al langer dan drie maanden op het grondgebied verblijven. * **Betrekkingen in overheidsdienst en werkzaamheden ter uitoefening van het openbaar gezag:** Lidstaten kunnen bepaalde overheidsfuncties (bv. politie, justitie) voorbehouden aan eigen onderdanen, met name wanneer een bijzondere band met de staat vereist is. 2. **Uitzonderingen op basis van de 'rule of reason':** Dit betreft dwingende eisen van algemeen belang en is enkel van toepassing in gevallen van indirecte discriminatie. Bij beide soorten uitzonderingen gelden aanvullende voorwaarden: de maatregel mag niet in strijd zijn met secundaire wetgeving, moet daadwerkelijke bescherming bieden aan het publieke belang, en moet in overeenstemming zijn met het evenredigheidsbeginsel (geschikt en noodzakelijk). ### 6.3 Richtlijn 2004/38/EG: het vrij verkeer van Unieburgers en hun (derdelands) familieleden Deze richtlijn regelt de rechten van zowel EU-burgers als hun familieleden. Het fungeert als *lex specialis* en heeft voorrang op algemene bepalingen van het Verdrag. #### 6.3.1 Definitie van familieleden Onder familieleden vallen: * Echtgenoot of geregistreerd partner. * Afstammelingen jonger dan 21 jaar of die ten laste zijn van de Unieburger of diens echtgenoot/partner. * Ouders die ten laste zijn van de Unieburger of diens echtgenoot/partner. #### 6.3.2 Voorwaarde 'ten laste komen van' Dit houdt in dat het familielid materieel ondersteund wordt door een EU-burger of diens partner, en dat er een noodzaak is aan financiële steun op het moment dat de familieleden een hereniging met een EU-onderdaan aanvragen. #### 6.3.3 Afgeleid verblijfsrecht Familieleden hebben op basis van deze richtlijn in beginsel een afgeleid verblijfsrecht. #### 6.3.4 Rechten ontleend aan de richtlijn Er zijn drie types rechten die uit deze richtlijn kunnen worden ontleend: 1. **Reisrechten:** Elke Unieburger heeft het recht om vrij te reizen tussen lidstaten met een geldig paspoort of identiteitskaart. Familieleden kunnen soms een visum nodig hebben. 2. **Verblijfsrechten:** * **Kortdurend verblijfsrecht (< 3 maanden):** Geldt voor alle EU-burgers en hun familieleden. De voorwaarden zijn vergelijkbaar met reisrechten, plus de eis dat zij geen onredelijke belasting vormen voor het sociale bijstandsstelsel van de gastlidstaat. * **Verblijfsrecht > 3 maanden:** De voorwaarden verschillen per categorie: * **Economisch actieve EU-burgers:** Moeten daadwerkelijk een economische activiteit uitoefenen. * **Economisch inactieve EU-burgers:** Moeten beschikken over ziektekostenverzekering en voldoende bestaansmiddelen. * **Familieleden:** Moeten de EU-burger vergezellen en beschikken over een verblijfskaart. * **Duurzaam verblijfsrecht:** Na vijf jaar legaal verblijf in een andere lidstaat kan men zonder voorwaarden voor onbepaalde tijd verblijven. Familieleden verkrijgen een duurzame verblijfskaart en vervolgens zelfstandig verblijfsrecht in die lidstaat. 3. **Recht op non-discriminatie:** Zorgt ervoor dat EU-burgers die gebruikmaken van hun reis- en verblijfsrecht, dezelfde faciliteiten genieten als de nationale onderdanen van de lidstaat van bestemming. ### 6.4 en 6.5 Verblijfsrechten op grond van artikel 21 en 20 VwEU Sommige familieleden kunnen geen rechten ontlenen aan Richtlijn 2004/38/EG omdat zij niet onder de definitie van familielid vallen. In specifieke gevallen kunnen zij echter wel rechten ontlenen aan artikel 20 of 21 VwEU. * **Situatie 1: Derdelandse familieleden keren terug naar het land van oorsprong van de Unieburger** Wanneer derdelandse familieleden na een periode van verblijf in een andere lidstaat samen met de Unieburger terugkeren naar het land van oorsprong van de Unieburger, vallen zij niet onder Richtlijn 2004/38/EG. Het arrest Singh heeft bepaald dat in dergelijke gevallen rechten ontleend kunnen worden aan artikel 21 VwEU, wat de 'Europa-route' creëerde. * **Situatie 2: Verzorgende derdelandse ouders van een minderjarig EU-kind** Wanneer derdelandse ouders een minderjarig EU-kind verzorgen, vallen zij niet onder Richtlijn 2004/38/EG. Verschillende arresten van het Hof van Justitie (zoals Baby Chen, Zambrano, Dereci) hebben hierover geoordeeld. Het verblijf van familieleden van een EU-burger uit derde landen kan alleen worden afgedwongen als het voor de betreffende EU-burger onmogelijk wordt om in een lidstaat te verblijven (bijvoorbeeld als één ouder bij een minderjarig kind verblijft). ### 6.6 Vluchtelingen, hogeropgeleiden, langdurig ingezetenen en visumplicht Deze sectie herhaalt en verduidelijkt de categorieën derdelanders, met specifieke aandacht voor: * **Vluchtelingen:** (Verwijzing naar DublinVO en migratieakkoord 2023) * **Hoger opgeleide migranten:** (Verwijzing naar de Bluecardrichtlijn) * **Langdurig ingezetenen:** * **Overige derdelanders:** (Verwijzing naar het Schengenvisum) Het is essentieel om voor elke persoon de juiste categorie te kunnen plaatsen, de bijbehorende rechten en rechtsgronden te identificeren, en de rechtvaardigingsgronden voor beperkingen aan het vrij verkeer te kunnen uitleggen. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Unieburger | Eenieder die de nationaliteit van een van de lidstaten van de Europese Unie bezit. Lidstaten bepalen nationaal burgerschap, maar andere lidstaten moeten deze beslissingen respecteren. | | Derdelander | Een persoon die niet de nationaliteit van een van de lidstaten van de Europese Unie bezit. Dit omvat onder andere familieleden van EU-burgers, vluchtelingen en migranten. | | Vrij verkeer van werknemers | Het recht voor burgers van de EU om in een andere lidstaat te werken, zich te vestigen en toegang te krijgen tot arbeid onder dezelfde voorwaarden als nationale werknemers, geregeld in artikel 45 VWEU. | | Vrijheid van vestiging | Het recht voor burgers van de EU om zich in een andere lidstaat te vestigen als zelfstandige of om er een bedrijf op te richten, vastgelegd in artikel 49 en 54 VWEU. | | Richtlijn 2004/38/EG | Een EU-richtlijn die de rechten regelt voor Unieburgers en hun familieleden met betrekking tot vrij reizen en verblijven binnen de lidstaten van de EU. | | Afgeleid verblijfsrecht | Het verblijfsrecht dat familieleden van een Unieburger ontlenen aan de Unieburger zelf, in plaats van direct uit eigen hoofde. | | Duurzaam verblijfsrecht | Het recht om na vijf jaar legaal en ononderbroken verblijf in een lidstaat voor onbepaalde tijd te verblijven, zonder verdere voorwaarden. | | Rule of reason | Een gerechtvaardigde uitzondering op het verbod op beperkingen van het vrije verkeer van personen, toegepast op maatregelen zonder onderscheid die noodzakelijk zijn voor dwingende redenen van algemeen belang. | | Openbare orde en openbare veiligheid | Gronden waarop het vrij verkeer van personen kan worden beperkt, mits dit gebaseerd is op het persoonlijk gedrag van de betrokkene en een actuele, werkelijke en voldoende ernstige bedreiging vormt. | | Volksgezondheid | Een grond voor de beperking van het vrije verkeer van personen, strikt geïnterpreteerd en enkel van toepassing op potentieel epidemische ziekten of besmettelijke ziekten. | | Sociale bijstandsstelsel | Het stelsel van sociale voorzieningen en uitkeringen dat door een lidstaat wordt verstrekt aan haar inwoners, waarvoor EU-burgers en hun familieleden onder bepaalde voorwaarden toegang kunnen krijgen. |

# Historical evolution of European cooperation and integration The historical evolution of European cooperation and integration outlines the journey from post-World War II efforts to establish peace and economic stability to the complex supranational structure of the European Union today [1](#page=1). ## 1. Historical evolution of European cooperation and integration ### 1.1 Preliminary steps towards European cooperation after World War II Following World War II, there was a significant impetus for international and intergovernmental cooperation to prevent future conflicts. However, finding consensus proved challenging [2](#page=2). #### 1.1.1 Early initiatives and organizations * **Benelux Union:** Established between 1944 and 1947, the Benelux Union was the first customs union, setting a precedent for economic integration [2](#page=2). * **Winston Churchill's Speech:** Churchill advocated for the establishment of a "United States of Europe" [2](#page=2). * **Marshall Plan:** The American financial and economic aid program for rebuilding Europe required the establishment of an international organization for its distribution. This led to the creation of the Organization for European Economic Co-operation (OEEC), which later evolved into the Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) with 16 member states initially, and currently 35 [2](#page=2). * **Council of Europe:** Founded on Churchill's idea, it initially comprised 10 member states, excluding Germany. Its purpose was to foster peace through justice and international cooperation [2](#page=2). * **Key characteristic:** The Council of Europe is an intergovernmental organization, meaning member states do not transfer sovereignty to its organs for binding legislation, unlike in the EU [2](#page=2). * **European Convention on Human Rights (ECHR):** Signed in 1950, it is a central legal instrument of the Council of Europe [2](#page=2). * **Functionality:** While it cannot make binding laws, it has produced international treaties like the ECHR. Provisions from the ECHR are often incorporated into the domestic law of member states [3](#page=3). * **European Court of Human Rights:** The most prominent body of the Council of Europe, with jurisdiction over states regarding ECHR violations [3](#page=3). * **Statutory bodies:** The Committee of Ministers (comprising foreign ministers) and the Parliamentary Assembly (composed of national parliament members) [3](#page=3). * **Commissioner for Human Rights:** An institution within the Council of Europe tasked with promoting awareness and respect for human rights. The Council of Europe and its Court are headquartered in Strasbourg, France [3](#page=3). ### 1.2 The European Coal and Steel Community (ECSC) * **Context:** The primary post-WWII political goal was to establish lasting peace between France and Germany, who had a history of conflict. Binding France and Germany within strong institutions was seen as attractive [3](#page=3). * **Economic Foundation:** The idea gained support that durable peace could be built on an economic "platform" of cooperation. Jean Monnet and Robert Schuman proposed close economic cooperation in the coal and steel sectors [3](#page=3). * **Supranational Basis:** This cooperation was designed to be supranational, rather than purely intergovernmental, which was believed to be more effective [3](#page=3). * **Treaty of Paris:** Established the European Coal and Steel Community (ECSC), entering into force in 1952 for 50 years [3](#page=3). * **Founding Members:** France, Germany, Italy, and the Benelux countries [3](#page=3). * **Institutions:** High Authority, Assembly, Council of Ministers, and Court [3](#page=3). * **Treaty-making process:** Involved initiative from member states, drafting by expert committees, and agreement at intergovernmental conferences (IGCs) where unanimity was required. Treaties are signed by heads of state and require ratification by national parliaments [3](#page=3). * **Supranational Character:** Sovereign nations relinquished control over coal and steel matters to a central authority that stood above the member states [4](#page=4). ### 1.3 The European Economic Community (EEC) and Euratom * **Post-ECSC:** After the ECSC, further cooperation beyond coal and steel was desired, primarily in the economic field on a supranational basis [4](#page=4). * **European Economic Community (EEC):** Established with the purpose of unifying member states through economic cooperation and creating a general internal/common market, allowing free circulation of goods, services, workers, and capital [4](#page=4). * **European Atomic Energy Community (Euratom):** Created at France's request to establish a market for nuclear power, develop nuclear energy, and distribute it among member states. The aim was to ensure peace through supervised use of nuclear energy [4](#page=4). * **Treaty of Rome:** Signed to establish the EEC and Euratom, entering into force in 1958 [4](#page=4). * **Institutions:** Commission, Parliament, Council of Ministers, and a shared Court of Justice [4](#page=4). * **The European Communities:** The EEC and Euratom, along with the ECSC, formed the "European Communities" with distinct yet shared institutions [4](#page=4). ### 1.4 Institutional Consolidation: The Merger Treaty * **Agreement:** Some institutions were established as common and shared among the communities [4](#page=4). * **Merger Treaty:** Officially merged the institutions, creating a single Council and a single Commission for the European Communities, officially establishing the "European Communities". The shared institutions included the Commission, European Parliament, Council of Ministers, and Court of Justice [4](#page=4). ### 1.5 Landmark Case Law: Van Gend & Loos . * **Direct Effect of EU Law:** This landmark judgment by the EU Court of Justice established that private individuals can invoke provisions of EU Treaties or secondary law before national courts to enforce their rights [5](#page=5). * **Case Details:** Van Gend & Loos, a transport company, challenged a Dutch import tariff, arguing it violated Article 12 of the Treaty of Rome (now Article 30 TFEU), which prohibited new customs duties or charges with equivalent effect between member states [5](#page=5). * **ECJ Ruling:** The Court ruled that Article 12 created rights for individuals that could be enforced in national courts, not just obligations between member states [5](#page=5). ### 1.6 Development towards the Internal Market * **EEC Treaty Goal:** The EEC Treaty set a 12-year deadline for the internal market, but political issues and member state opposition hindered progress [5](#page=5). * **Customs Union:** Achieved with the abolition of customs checks and border controls on goods, and the introduction of a common external tariff [5](#page=5). * **Decision-Making Blockages:** The unanimity voting system in the Council often led to deadlock, particularly due to France's "empty chair" policy under Charles de Gaulle [5](#page=5). * **Luxembourg Compromise:** Introduced a veto right for member states on issues deemed "very important" [5](#page=5). * **Accessions:** * 1973: Denmark, Ireland, UK [5](#page=5). * 1981: Greece [5](#page=5). * 1986: Portugal & Spain [5](#page=5). * **Delors Plan:** A plan drafted under Jacques Delors aimed to boost the development of the internal market, setting a new deadline of 1992 and requiring treaty amendments and a new decision-making process [5](#page=5). ### 1.7 The European Single Act . * **Entry into Force:** 1987 [5](#page=5). * **Modifications:** Amended the founding treaties of the EEC [6](#page=6). * **Key Changes:** * **Decision-Making:** Introduced the "qualified majority voting system" (QMV) in the Council [6](#page=6). * **European Council:** Established the European Council [6](#page=6). * **Commission Powers:** Extended the executive competences of the Commission [6](#page=6). * **Parliament Powers:** Increased the competences of the European Parliament (EP), particularly in legislative procedures through a "double lecture" process [6](#page=6). * **Competences:** Granted more powers to the European Community in areas like environment, research, and social policy to facilitate the internal market [6](#page=6). * **Objective:** To prepare for the signing of the Maastricht Treaty in 1992 [6](#page=6). #### 1.7.1 Understanding Qualified Majority Voting (QMV) * **Contrast to Unanimity:** In intergovernmental organizations, decision-making relies on unanimity, whereas supranational organizations employ majority voting systems [6](#page=6). * **QMV in the Council:** Decisions are taken by weighted votes, with member states having different numbers of votes. This system historically benefited smaller countries due to disproportionately high votes attributed to them compared to larger states [6](#page=6). * **Evolution of Voting Systems:** * **Until November 1, 2014:** QMV was based on 260 out of 352 possible votes in the Council [6](#page=6). * **Post-Lisbon Treaty:** QMV was replaced by the "double majority" system [6](#page=6). * **Double Majority:** Requires 55% of the Council members representing at least 65% of the total EU population in those participating member states [6](#page=6). * **Blocking Minority:** A decision is blocked if a minimum number of Council members representing at least 35% of the population of participating member states, plus one additional member state, opposes it [6](#page=6). * **Super-Qualified Majority:** In specific cases, 72% of member states must vote in favor if a proposal does not originate from the Commission [7](#page=7). * **Purpose of New System:** To make decision-making more efficient and implement an effective supranational legal order [7](#page=7). ### 1.8 The Maastricht Treaty . * **Expansion of Cooperation:** Cooperation extended beyond purely economic matters, facilitated by the realization of the internal market. The abolition of internal economic borders necessitated addressing other issues transnationally [7](#page=7). * **Schengen Agreement:** Concluded between Benelux, Germany, and France, it removed border controls for people within the "Schengen Zone," eliminating visa requirements for free travel. Currently, 22 out of 27 EU member states are part of the Schengen Agreement [7](#page=7). * **Treaty on European Union (Maastricht Treaty):** Entered into force in 1993, establishing the EU as a "dome" with three pillars: * **Pillar 1: The European Communities (ECSC, EEC, Euratom):** The supranational pillar, where member states transferred decision-making power to higher legal order [7](#page=7). * **Pillar 2: Common Foreign and Security Policy (CFSP):** An example of "political cooperation," operating on an intergovernmental basis [7](#page=7). * **Pillar 3: Justice and Home Affairs (JHA):** Addressing issues arising from open internal borders, free movement of persons, and cross-border criminality, also intergovernmental [7](#page=7). * **Modifications to Pillar 1:** Former treaties were modified, and the EEC was replaced by the European Community (EC) to reflect new competences in non-economic areas like social policy, culture, consumer protection, and environment [7](#page=7). * **Citizenship of the Union:** Introduced, granting rights beyond economic ones, such as free movement of persons [7](#page=7). * **Economic and Monetary Union (EMU):** Commitment to establish EMU with a single currency [7](#page=7). * **Institutional Changes:** Increased competences for the EP and expanded the scope of QMV [7](#page=7). ### 1.9 Towards a European Constitution #### 1.9.1 The Treaty of Amsterdam . * **Entry into Force:** 1999 [7](#page=7). * **New Members:** Finland, Austria, and Sweden joined in 1995 [7](#page=7). * **Supranationalization of Pillar 3:** Increased willingness to regulate aspects of the third pillar supranationally, transferring some areas to the first "Community" pillar [8](#page=8). * **Transferred Areas:** Asylum, immigration, border crossing, fraud combating, customs cooperation, and judicial cooperation in civil matters [8](#page=8). * **Remaining Pillar 3 Areas:** Police, security, and judicial cooperation in criminal matters [8](#page=8). * **EP Powers:** The EP received stronger powers, and QMV became applicable to more domains [8](#page=8). #### 1.9.2 The Treaty of Nice . * **Context:** Prepared for the accession of 10 new member states in 2004 [8](#page=8). * **Modest Treaty:** It involved modifications to older treaties but remained relatively modest in scope [8](#page=8). #### 1.9.3 A European Constitution . * **Goal:** To simplify the complex web of treaties by introducing a single "European Constitution" [8](#page=8). * **Key Proposals:** * Stronger EU with QMV for all legislation. * Complete abolition of intergovernmental pillars, merging all domains into the supranational pillar [8](#page=8). * EU adopting "laws" instead of regulations and directives [8](#page=8). * Appointment of an EU Minister of Foreign Affairs and a Prime Minister of the EU [8](#page=8). * Introduction of EU nationality, a European anthem, and flag [8](#page=8). * **Failure:** The treaty was agreed upon and signed but failed ratification due to referendums in the Netherlands and France [8](#page=8). ### 1.10 The Lisbon Treaty . * **Context:** Following the failure of the constitution, a new approach was taken, reworking existing treaties rather than starting anew. Bulgaria and Romania joined in 2007 [8](#page=8). * **Treaty Structure:** * **Treaty on European Union (TEU):** Reworked the Maastricht Treaty [8](#page=8). * **Treaty on the Functioning of the EU (TFEU):** Reworked the Treaty of Rome (EEC Treaty) [8](#page=8). * **Pillar Reduction:** The three pillars were reduced to two: * The third pillar (JHA) was integrated into the first pillar (Community pillar), making police and judicial cooperation in criminal matters supranational [8](#page=8). * Only the Common Foreign and Security Policy (CFSP) remained purely intergovernmental [8](#page=8). * **Key Modifications:** * **Modernization:** Aimed to modernize and improve the decision-making process for an enlarged EU of 28 countries [8](#page=8). * **Double Majority:** Extended the application of double majority voting in the Council of the EU [8](#page=8). * **EP Co-decision:** Enhanced the European Parliament's role, making the co-decision procedure the "ordinary legislative procedure" (Article 294 TFEU) where the EP and Council act as co-legislators on equal footing [8](#page=8) [9](#page=9). * **High Representative:** Introduction of the High Representative for Foreign Affairs and Security Policy [9](#page=9). * **Permanent President:** Introduction of a Permanent President of the European Council [9](#page=9). * **ECHR Membership:** The EU may become a member of the European Convention on Human Rights [9](#page=9). * **Charter of Fundamental Rights:** Added to the Treaty, becoming part of Union Law [9](#page=9). * **Exit Clause:** Introduced the possibility for member states to leave the EU [9](#page=9). ### 1.11 Future and Criticisms * **Further Accessions:** Croatia joined in 2013, bringing the number of member states to 28 [9](#page=9). * **Criticisms:** The EU has faced criticism for: * Lack of transparency in decision-making [9](#page=9). * Perceived lack of responsibility by decision-making institutions [9](#page=9). * Complexity of legislation [9](#page=9). * A "democratic deficit" [9](#page=9). * **Brexit:** The withdrawal agreement entered into force on January 31, 2021, representing a significant challenge to European integration [9](#page=9). --- # Legal acts and instruments of the European Union The European Union operates within a structured legal framework that delineates the powers of its institutions and the means by which they enact law, distinguishing between primary and secondary law, and further categorizing secondary law into various legal instruments with specific characteristics and binding force. ### 2.1 Primary and secondary European law Primary European law comprises the foundational Treaties, Protocols, and Annexes, such as the Charter of Fundamental Rights. These Treaties grant the EU institutions the authority and competences to adopt secondary law. Secondary European law encompasses the various legal instruments that the EU institutions are empowered to create, including regulations, directives, decisions, and others like recommendations [10](#page=10) [11](#page=11). ### 2.2 Legislative acts According to Article 289 TFEU, legal acts adopted through a legislative procedure are classified as legislative acts. These can be adopted via the ordinary legislative procedure or a special legislative procedure [10](#page=10) [3](#page=3). #### 2.2.1 Ordinary legislative procedure The ordinary legislative procedure involves the joint adoption of a legislative act by the European Parliament (EP) and the Council, acting on a proposal from the Commission. In this procedure, the EP and the Council act as co-legislators on equal footing, typically voting by Qualified Majority Voting (QMV). This procedure is further detailed in Article 294 TFEU [10](#page=10). #### 2.2.2 Special legislative procedure The special legislative procedure serves as an exception to the ordinary procedure and is employed in more sensitive policy areas. Unlike the ordinary procedure, the TFEU does not precisely describe these special procedures; their rules are defined on a case-by-case basis within specific treaty articles. In these procedures, the Council often acts as the sole legislator, with the Parliament's role being limited to consent or consultation [10](#page=10). ##### 2.2.2.1 Consent procedure Under the consent procedure, the Council can adopt legislative proposals after obtaining the consent of the European Parliament. The Parliament can only accept or reject a proposal by an absolute majority vote; it cannot amend it. The Council is not empowered to overrule the Parliament's opinion. This procedure is used for new legislation on combating discrimination and for the conclusion of international agreements, such as those concerning human rights, accession of new Member States, or withdrawal of Member States under Article 50 TEU and Article 218 TFEU [10](#page=10) [6](#page=6). ##### 2.2.2.2 Consultation procedure In the consultation procedure, the Council adopts a legislative proposal after the Parliament has submitted its opinion. The EP may approve, reject, or propose amendments to the proposal. While the Council is not legally obliged to consider the Parliament's opinion, the Court of Justice has ruled that it must not make a decision without having received it. This procedure is applied in areas such as social security and social protection (Article 21 TFEU) and administrative cooperation in the area of freedom, security, and justice, like police cooperation in cross-border criminal matters (Article 74 TFEU) [10](#page=10) [11](#page=11) [3](#page=3). ### 2.3 Legal instruments Article 288 TFEU outlines the primary legal instruments of the EU: regulations, directives, and decisions, along with "others" like recommendations, which do not generate legal consequences [11](#page=11). #### 2.3.1 Regulations Regulations are characterized by having a general scope, being legally binding, and possessing direct effect, making them directly applicable in all Member States. They are employed in domains where uniformity across Member States is essential, preventing regulatory differences [11](#page=11). #### 2.3.2 Directives Directives are binding as to the result to be achieved by Member States, allowing national authorities the freedom to choose the means and methods of implementation. This provides Member States with more flexibility but carries the risk of divergence. Directives do not typically have direct effect during their implementation period. Once a Member State has fulfilled its implementation obligation, the directive can generate effects between citizens and be invoked in national court proceedings. Modern directives often specify how and by what means the objectives should be achieved [11](#page=11). ##### 2.3.2.1 Importance of harmonisation directives for the internal market Harmonisation directives are crucial for the realization of the internal market, which is built upon the free movement of goods, services, capital, and people. They ensure consistent rules, norms, and technical, safety, and quality standards across all Member States. This harmonisation is vital for several reasons [11](#page=11): * **Promoting free movement:** Without harmonisation, differing national legislation on safety and quality norms could continue to hinder trade and free movement. Harmonisation aligns these rules and standards [11](#page=11). * **Mutual recognition:** Harmonisation forms the basis for the principle of mutual recognition, allowing products legally sold in one country to be sold in others, with Member States recognizing goods, products, and services from other Member States [11](#page=11). * **Increasing consumer confidence:** Consumers can trust that products sold across the EU meet comparable safety and quality standards [11](#page=11). * **Creating a level playing field:** Equal rules ensure fairer competition among companies from different Member States, including in the digital market [12](#page=12). * **Lower costs for companies:** Companies avoid the expense of creating separate product variants for each country with different safety standards [12](#page=12). * **Compliance with EU law:** Harmonisation ensures uniform interpretation and application of EU law across all Member States [12](#page=12). Directives concerning consumer protection are important for the proper functioning of the single market, safeguarding consumers' rights against merchants and protecting vulnerable consumers. These rules promote fairer markets and encourage greener and more socially responsible outcomes through better consumer information. Articles 4 (f), 12, 114, and 169 TFEU provide the legal basis for harmonisation directives, aiming to promote consumer interests and ensure high-level protection of health, safety, economic interests, and rights to information. Directive (EU) 2019/771, for instance, updates rules for contracts for the sale of goods, providing consumers with protection measures and rights when goods lack conformity, such as reduction of price, repair, replacement, or termination of the contract [12](#page=12) [2](#page=2). #### 2.3.3 Decisions Decisions are binding in their entirety, but if specific addressees are mentioned, they are only binding on those addressees. Decisions can have a general scope or a more particular, limited scope, and they possess direct effect [12](#page=12). ##### 2.3.3.1 Decision-making procedures and voting systems Decision-making in supranational organizations like the EU is based on agreed principles within the Treaties. Member States must comply with legislation even if they voted against it in their respective legislative organs. Voting systems include simple majority, Qualified Majority Voting (QMV), and unanimity [12](#page=12). * **Qualified Majority Voting (QMV):** According to Article 16 TEU, QMV is achieved when at least 55% of Member States vote in favour, representing at least 65% of the EU population. A blocking minority consists of at least 4 Member States voting against. This system ensures participation from all Member States. Article 238 TFEU addresses situations where not all Member States participate in a vote, such as due to opt-outs allowed by the Lisbon Treaty. In such cases, the QMV thresholds are adapted to consider only the participating Member States [13](#page=13) [3](#page=3). * **Abstention vs. Non-Participation (Opt-Out):** Abstention is not the same as not participating in a vote. Under QMV, an abstention is counted as a vote against. Non-participation, or an opt-out, is a formal exclusion from specific policy areas established by the Lisbon Treaty. A Member State that opts out does not take part in the vote, but this does not prevent decisions from being made by other Member States. The voting thresholds under Article 238 TFEU apply only to participating Member States [13](#page=13) [3](#page=3). * **Super Qualified Majority Voting:** This requires 72% of participating Member States representing 65% of the EU population [13](#page=13). * **Unanimity:** The Council votes unanimously on matters Member States consider sensitive. An abstention from voting does not prevent a decision from being adopted by unanimity [13](#page=13) [14](#page=14). > **Tip:** Understanding the nuances between abstention and non-participation (opt-out) is crucial when analyzing voting procedures in the Council, especially in the context of QMV and unanimity. ### 2.4 Purposes of the EU Article 3 TEU outlines five key purposes for which the EU is committed, pursued through appropriate means and in accordance with conferred competences (the principle of conferral) [14](#page=14). #### 2.4.1 Promotion of peace This was the initial reason for the EU's existence, evolving from economic cooperation to enhanced confidence among Member States to prevent war. The EU was recognized for this commitment by receiving the Nobel Prize for Peace in 2012 [14](#page=14). #### 2.4.2 An area of freedom, security, and justice This objective was first established at the Treaty of Maastricht and expanded significantly with the Treaty of Amsterdam. It encompasses immigration, asylum, border crossing and security, cooperation on duties and customs, fighting fraud, judicial cooperation in civil matters, and judicial cooperation in cross-border criminal matters. The Lisbon Treaty integrated most of these areas into the first pillar, leaving the Common Foreign and Security Policy (CFSP) as the second, intergovernmental pillar [14](#page=14). #### 2.4.3 Establishment of the internal market This was an initial core purpose of the EU, involving two main parts: the establishment of the customs union (realized by 1970) and the creation of a single internal market where goods, services, persons, and capital can move freely without hindrances at internal borders [14](#page=14). * **Customs Union:** This means no customs duties or taxes are applied when goods are transferred between Member States, and a single common tariff is applied at the EU's external border [14](#page=14). * **Removal of Hindering Factors:** All barriers to free movement must be abolished, including the removal of internal physical borders, harmonization of Member State legislation, and prohibition of distortions of competition on the internal market. The Commission, the Court of Justice of the European Union (CJEU), and the General Court supervise compliance with these rules [14](#page=14). ##### 2.4.3.1 Anti-competitive behaviour Prohibited under Articles 101 and 102 TFEU are agreements between undertakings, concerted practices, and abuses of a dominant position that restrict competition. Examples of prohibited actions include price-fixing, market sharing, limiting production, and applying dissimilar conditions to similar transactions [15](#page=15). Violations can lead to automatic nullity of agreements, significant fines imposed by the European Commission (up to 10% of annual turnover), claims for damages, and reputational harm. Adverse effects on competition include higher prices for consumers, erosion of consumer choice, reduced innovation, misallocation of resources, and distortion of supply and demand signals [15](#page=15) [16](#page=16). > **Example:** Price-fixing, where companies agree on purchase or selling prices, directly leads to artificially high prices for consumers and reduces the incentive for companies to innovate. ##### 2.4.3.2 Distorted competition and market effects Distorted prices, whether artificially high (price floors) or low (price ceilings), disrupt the natural signals in a free market, leading to irrational decisions, shortages, or surpluses. This results in inefficient allocation of economic resources, where valuable resources may be used to produce unwanted goods, while goods in high demand are underproduced. Misaligned production occurs when goods consumers value are underproduced due to low prices, and goods with artificially high prices are overproduced even if unwanted. This leads to waste and reduced economic welfare [16](#page=16). Poor investment decisions also arise from artificially manipulated prices, preventing accurate assessment of risk, cost, and return on investment, leading to capital misallocation and weakened economic growth. The market fails to produce the optimal quantity of goods or services, resulting in deadweight loss and reduced overall welfare [16](#page=16). * **Price Fixing:** Companies agree to keep prices artificially high, limiting competition and increasing consumer prices [16](#page=16). * **Predatory Pricing:** Prices are kept artificially low, often below cost, to force smaller competitors out of the market [16](#page=16). Both practices create barriers to market entry, particularly for small businesses and new entrants, distorting market conditions and discouraging innovation. The EU's competition policy objective is to ensure the internal market remains open and fair, creating a space without market entry barriers [16](#page=16) [17](#page=17). > **Example:** Predatory pricing, where a large company lowers its prices below cost to drive out smaller rivals, ultimately allows the dominant firm to gain monopoly power and raise prices significantly in the long term, harming consumers. #### 2.4.4 Establishment of the Economic and Monetary Union and introduction of a single currency The existence of different currencies between Member States created economic risks and inefficiencies that hindered commercial transactions and the movement of goods and services. The solution was the introduction of a single currency to facilitate the establishment of the internal market [17](#page=17). --- # Principles of EU law and fundamental purposes The European Union is underpinned by a set of core principles that govern its functioning and dictate its fundamental objectives, ensuring its actions are lawful, effective, and aligned with its foundational aims [14](#page=14) [18](#page=18) [19](#page=19). ### 3.1 Fundamental purposes of the EU The EU is committed to pursuing several fundamental purposes [14](#page=14): * **Promotion of peace:** This was the initial driving force behind the EU's creation, fostered through economic cooperation and later expanded competences. The enhancement of confidence among Member States aimed to prevent further conflict, a goal recognized when the EU received the Nobel Peace Prize in 2012 [14](#page=14). * **An area of freedom, security, and justice:** This purpose, initially addressed by the Treaty of Maastricht and further developed by the Treaty of Amsterdam, encompasses areas such as immigration, asylum, border control, customs and fraud prevention, and judicial cooperation in civil and criminal matters. The Lisbon Treaty integrated judicial cooperation in criminal matters into the first pillar, leaving two main pillars: the "community pillar" and the Common Foreign and Security Policy (CFSP) in the second intergovernmental pillar [14](#page=14). * **Establishment of the internal market:** This was an original objective of the EU, achieved through the establishment of a customs union (completed in 1970) and the creation of a single market where goods, services, persons, and capital can move freely without internal border hindrances. This involves abolishing customs duties between Member States and applying a common external tariff, as well as removing all hindering factors, harmonizing legislation, and ensuring fair competition [14](#page=14). * **Economic and Monetary Union (EMU) and the introduction of a single currency:** A strong EMU is considered crucial for the stability of a single currency to prevent devaluation due to economic or budgetary problems in individual Member States. While nineteen Member States currently form the Eurozone, the EU is not a complete economic union as Member States retain political and legislative powers over their budgets, provided they comply with EU principles and accept economic policy monitoring by the EU [18](#page=18). ### 3.2 General principles of EU law Several overarching principles guide the EU's actions and the relationship between the Union and its Member States [18](#page=18) [19](#page=19): #### 3.2.1 Principle of loyalty or “sincere cooperation” * **Definition:** This principle, enshrined in Article 4 TEU, imposes both positive and negative obligations on Member States. They must make all positive efforts to achieve the Union's objectives and refrain from any measures that could be detrimental to them [18](#page=18) [3](#page=3). * **Two-way obligation:** The Lisbon Treaty extended this principle to the EU institutions themselves (Article 13 TEU), meaning it operates in two directions: Member States must support the institutions, and the institutions must cooperate with and support the Member States [18](#page=18) [2](#page=2). * **Implications:** Member States are obliged to support the EU institutions in achieving the EU's purposes and legal order. Breaches of this principle can lead to sanctions through judgments by the Court of Justice of the European Union (CJEU) [18](#page=18). #### 3.2.2 Principle of conferral * **Definition:** According to Article 5 TEU and Article 2 TFEU, the EU only possesses "attributed competences" or "conferred competences" [18](#page=18) [2](#page=2) [6](#page=6). * **Consequence:** The EU can only adopt legislative acts if it has been granted the competence to do so by the Treaties (TEU or TFEU). A clear legal basis, referencing the specific article or provision of the Treaties, is always required for any legislative act [18](#page=18). * **Types of competences:** * **Exclusive competences:** Power to legislate is completely transferred from Member States to the EU institutions [18](#page=18). * **Shared competences:** The EU and Member States share regulatory powers in these domains [18](#page=18). * **Supporting competences (or accessory responsibilities):** The EU supports Member States in policy-making, particularly in cross-border aspects, to harmonize their policies [18](#page=18). * **Exception to the Principle of Conferral (Accessory/Supporting Competences):** * **General Rule:** The EU can only act within explicitly granted competences [18](#page=18). * **Exception:** Even without an explicit competence, the EU may adopt legislation if it is necessary for the effective application of EU law, deriving from the principle of sincere cooperation [19](#page=19). * **Scope:** The EU can support, coordinate, or complement Member State actions [19](#page=19). * **Limitation:** This does not allow the EU to supersede or replace Member State competences but rather to coordinate, promote, or assist. These are used when necessary to implement EU law effectively and do not permit full harmonization or legislative override of national competences [19](#page=19). * **Connection to Core Competences:** Accessory competences are an implicit way for the EU to extend its influence, but only if there is a clear connection to a core competence explicitly granted by the Treaties. Without this link to a primary EU competence, accessory action is not permissible [19](#page=19). #### 3.2.3 Principle of subsidiarity * **Definition:** As per Article 5 TEU, in areas not falling within its exclusive competence, the Union shall act only if and in so far as the objectives of the proposed action cannot be sufficiently achieved by the Member States (at central, regional, or local level) but can be better achieved at Union level due to the scale or effects of the action [19](#page=19) [3](#page=3). * **Applicability:** This principle applies only to shared and supporting/accessory competences [19](#page=19). * **Practical application:** The EU can only adopt legislative measures if its approach is more efficient than that of the Member States. The presence of a cross-border element often determines whether the EU will take initiative [19](#page=19). #### 3.2.4 Principle of proportionality * **Definition:** This principle, regulated by Article 5 TEU, governs the exercise of powers by the EU, ensuring that actions do not exceed what is necessary to achieve the objectives of the Treaties. The content and form of Union action must be proportionate to the aim pursued [19](#page=19) [4](#page=4). * **Criteria:** The criteria for application are set out in Protocol No. 2 annexed to the Treaties [19](#page=19). * **Implications:** Legislation may not go beyond what is strictly necessary for the intended purpose, meaning the EU must limit the exercise of its powers [19](#page=19). * **Applicability:** This principle *always* applies to all domains, including exclusive, shared, and supporting competences [19](#page=19). * **Supervision:** Compliance with both the principles of subsidiarity and proportionality is subject to supervision and judicial control by the CJEU and national parliaments [19](#page=19). > **Tip:** Remember that the principles of subsidiarity and proportionality are crucial checks on the EU's legislative power, ensuring it acts only when necessary and to the extent required. They are closely interconnected and subject to judicial review. > **Tip:** The principle of conferral establishes the EU's limited powers. Always look for the legal basis in the Treaties when analyzing EU legislative acts. Pay close attention to the distinction between exclusive, shared, and supporting competences. --- # Direct effect and primacy of EU law The concepts of direct effect and primacy are fundamental to understanding how EU law operates within Member States, enabling individuals to invoke EU law and ensuring its superiority over conflicting national provisions. ### 4.1 Primacy of EU law The principle of primacy, also known as supremacy, of EU law addresses the potential conflict between EU law and national law. When national legislation and EU law have contradictory content, or when national law is interpreted differently or attempts to override EU law, the uniform application of EU law requires a solution. This solution is the primacy of EU law [20](#page=20). * **Derivation:** The principle of primacy can be derived from the creation of a supranational legal order [20](#page=20). * **Scope:** It applies even to the Constitutions of Member States, meaning EU law takes precedence even if the national constitution does not explicitly grant primacy to international treaties [20](#page=20). * **Consequence:** All national regulations that are contrary to EU law must be set aside and left without application, including later national legislation. This principle applies to all judges, national implementation organs, and public authorities [20](#page=20). * **Key Case:** The **Costa-Enel case** is significant in establishing this principle [20](#page=20). ### 4.2 Direct effect of EU law Direct effect concerns the possibility for individuals to invoke EU legal provisions before national courts, thereby deriving rights and obligations from them. #### 4.2.1 Direct effect of primary EU law Primary EU law refers to the provisions found in the EU Treaties, specifically the Treaty on European Union (TEU) and the Treaty on the Functioning of the European Union (TFEU) [21](#page=21) [22](#page=22). * **Introduction:** The question arose whether Treaty articles, such as Article 12 EEC, could be directly applied within Member States, allowing individuals to claim individual rights based on these articles. Essentially, it addresses whether an individual can directly enforce rights derived from the Treaty before a national court [20](#page=20). * **Court of Justice's Stance:** The Court of Justice of the European Union (CJEU) affirmed that the EEC Treaty not only creates rights and obligations for Member States but also for individuals [20](#page=20). * **Arguments supporting direct effect:** * **General Purpose of the Treaty:** The creation of the internal market is of direct interest and importance to all citizens [20](#page=20). * **Preamble of the EC Treaty:** The Preamble is addressed to "the peoples of the Member States" [20](#page=20). * **Citizen Cooperation:** Citizens can cooperate in the decision-making procedure through their representation in the European Parliament (EP) [20](#page=20). * **Transfer of Sovereignty:** Member States have transferred substantial parts of their sovereign legislative powers and competences to the supranational legal order constituted by the EU and its organs [20](#page=20). * **Enforceability in National Courts:** Individuals can enforce rights derived from the Treaty before national courts [20](#page=20). * **Arguments confirming enforceability of Article 12 EEC:** The CJEU interpreted Article 12 EEC as producing direct effect, containing rights and obligations for individuals that must be protected by national courts, in line with the spirit, scheme, and wording of the EEC Treaty. Article 12 was found to contain a clear and unconditional prohibition, well-adapted to creating direct effect in the legal relationship between Member States and their individual citizens, even without specific national implementation [20](#page=20). * **Consequence:** Individuals can derive rights and obligations from the Treaties; if these obligations are clear and unconditional, individuals must be able to invoke them against Member States before national courts to protect those rights [20](#page=20). ##### 4.2.1.1 Conditions for direct effect of primary EU law For a provision of primary EU law to have direct effect, the following conditions must be fulfilled [21](#page=21) [22](#page=22): * **Source:** The provision must originate from EU primary law (TEU and TFEU) [21](#page=21) [22](#page=22). * **Clear Obligation:** There must be a clear obligation within the provision addressed to the Member States [21](#page=21) [22](#page=22). * **Unconditional Obligation:** The obligation must be unconditional [21](#page=21) [22](#page=22). * **Individual Rights:** It must be possible to derive a right for individual citizens from that obligation [21](#page=21) [22](#page=22). **Tip:** If there is doubt about whether these conditions are met, a preliminary question on the interpretation of the Treaty provision can be asked to the CJEU [21](#page=21). * **Applicability:** Once these conditions are met, the provision can be invoked against Member States (vertical relationship) and also against other individuals, such as citizens, undertakings, companies, and organizations (horizontal relationship) [21](#page=21). * **Examples of TFEU provisions with direct effect:** Articles 21, 30, 101, 102, and 157 TFEU are cited as examples [21](#page=21). * **Key Case:** The "Cream cheese case law" from the Belgian Court of Cassation in 1971 is also relevant [21](#page=21). #### 4.2.2 Direct effect of secondary EU law Secondary EU law comprises various legal instruments, with differing rules on direct effect. * **Regulations and Decisions:** By their nature, regulations and decisions already have direct effect. They can be invoked by individual citizens against other citizens and against public authorities, meaning they have both horizontal and vertical direct effect [21](#page=21). * **Directives:** Directives are not automatically directly effective [21](#page=21). * **Before expiry of implementation period:** No direct effect is possible before the deadline for implementation by Member States has passed [21](#page=21). * **After expiry of implementation period:** * **Vertical direct effect:** Only vertical direct effect is possible, meaning directives can be invoked against public authorities (Member States) [21](#page=21) [22](#page=22). * **Horizontal direct effect:** No horizontal direct effect is possible between private individuals [21](#page=21) [22](#page=22). * **Directive-conform interpretation:** In cases of conflict between private individuals, the directive may influence the interpretation of national legislation in line with the directive's scheme, wording, and spirit, thus indirectly having an "effect" through the application of national law [21](#page=21) [22](#page=22). * **State liability:** Individuals may claim damages from the state if specific conditions are met, as established in the **Francovich liability** case law, confirmed in the **Faccini Dori** case [21](#page=21). * **Conditions for vertical direct effect of directives:** For a directive to have vertical direct effect after the implementation period, the provision must contain a clear obligation that confers rights upon individual citizens [21](#page=21) [22](#page=22). * **Princ of Nemo auditur propriam turpitudinem allegens:** A Member State that has failed to adopt the required implementing measures within the prescribed period cannot rely on its own failure to perform its obligations under the directive against individuals. This principle means a Member State may not apply national legislation that is not adapted to the content of a directive to individuals who have complied with the directive, even if the directive has not been transposed into national law [21](#page=21). * **National Court's Duty:** If a national court is asked by a person who has complied with the directive's provisions not to apply an incompatible national provision that has not been incorporated into the internal legal order, the court must uphold this request if the obligation from the directive is unconditional and sufficiently precise. The same applies if a directive contains rights that individuals can invoke against a Member State [21](#page=21). **Tip:** Remember that for directives, the primary avenue for individuals against the state after the implementation period expires is vertical direct effect or, in certain circumstances, state liability [21](#page=21) [22](#page=22). * **Key Cases:** **Ratti** case for vertical direct effect of directives **Francovich** case for state liability and **Faccini Dori** case [21](#page=21) [22](#page=22). ### 4.3 Summary of EU law's direct effect vehicles EU law can have direct effect through three main "vehicles" [21](#page=21) [22](#page=22): 1. **Primary EU Law (Treaty Provisions):** * Must be from TEU and TFEU. * Must contain a clear obligation addressed to the Member States. * The obligation must be unconditional. * A right for individual citizens must be derivable from the obligation. * Can have vertical and horizontal effect. 2. **Directives (in case of non-implementation by Member States):** * **Vertical effect only:** Can be invoked against Member States. * Requires a clear and unconditional obligation imposed upon Member States and derivable rights for individuals (Case Ratti) [22](#page=22). * **No horizontal direct effect** in conflicts between private individuals [22](#page=22). * **Alternative avenues:** * **Directive-conform interpretation:** National law can be interpreted to align with the directive's spirit, wording, and scheme [22](#page=22). * **State liability:** For damages caused by the Member State's breach of its obligation to implement the directive within the implementation period (three conditions, Francovich case) [22](#page=22). > **Tip:** The Faccini Dori case clarified that horizontal direct effect of directives is not possible; the "effect" individuals might experience in such situations arises from directive-conform interpretation of national law, not direct invocation of the directive itself against another individual [22](#page=22). --- # Free movement of workers and EU institutions The principle of free movement of workers within the EU grants individuals the right to seek and undertake employment in any Member State, with EU institutions tasked with facilitating this process and adopting related legislation [23](#page=23). ### 5.1 The right to free movement of workers The right to free movement of workers is a fundamental freedom within the European Union [23](#page=23). #### 5.1.1 Who is entitled to invoke this right? * **Definition of a "worker"**: A "worker" is defined as a person who has a working relationship with another person. This relationship is characterized by [23](#page=23): * A definite or indefinite duration [23](#page=23). * The performance of deliverables under the supervision and authority of an employer [23](#page=23). * The receipt of financial compensation as consideration for the work performed [23](#page=23). * No specific requirements regarding salary or wages are mandated to qualify as a "working relationship" or "labour agreement" [23](#page=23). #### 5.1.2 Who must respect and comply with this principle? The principle of free movement of workers must be respected and complied with by: * Member States and their public authorities [23](#page=23). * Private organizations and associations [23](#page=23). * Private employers [23](#page=23). > **Tip:** Specific case law, such as the Bosmans and Angonese cases, are mentioned as relevant examples to consult in the presentation slides for a deeper understanding of how these principles are applied in practice [23](#page=23). #### 5.1.3 Derived rights from the principle of free movement of workers Derived from Article 45 of the Treaty on the Functioning of the European Union (TFEU) individuals benefit from the following rights [23](#page=23) [3](#page=3): * The ability to accept an offer of employment anywhere within the EU [23](#page=23). * The freedom to travel and move freely within the EU [23](#page=23). * The right to move from one Member State (MS A) to another (MS B) to reside in MS B for the purpose of carrying out an economic activity [23](#page=23). * The right to remain in MS B, even after the employment activity has concluded [23](#page=23). > **Tip:** The Case Las is referenced as another important legal case that illustrates the scope and application of these rights [23](#page=23). ### 5.2 Role of EU institutions The European Union (EU) has the responsibility to adopt legislation that facilitates the free movement of workers. This includes [23](#page=23): * Adopting laws to make it easier for individuals to exercise their right to work in other Member States [23](#page=23). * Addressing other connected rights that are essential for the effective exercise of free movement, such as family reunification and ensuring similar tax and social security advantages across Member State borders [23](#page=23). --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Supranational cooperation | A form of international cooperation where member states transfer a degree of sovereignty to common institutions that can make binding decisions, often independently of national governments. | | Intergovernmental cooperation | A form of international cooperation where member states retain full sovereignty and decisions are made through negotiation and agreement among national governments, typically requiring unanimity. | | Customs union | An agreement between countries to eliminate customs duties and other trade barriers among themselves and to adopt a common external tariff for goods imported from outside the union. | | Schengen Agreement | An international treaty that led to the creation of the Schengen Area, a zone comprising 27 European countries that have officially abolished all types of passport and other types of border control at their mutual borders. | | Direct effect | A principle of EU law that allows individuals to invoke provisions of EU law directly before national courts, even if the Member State has not fully implemented them into national law. | | Supremacy of EU law (Primacy of EU law) | The principle that EU law takes precedence over conflicting national law in Member States, meaning national courts must set aside national legislation that is incompatible with EU law. | | Regulations | A type of EU legal act that has general application, is binding in its entirety, and is directly applicable in all Member States without the need for national implementing measures. | | Directives | A type of EU legal act that is binding as to the result to be achieved, but leaves to national authorities the choice of form and methods to implement it within a specified timeframe. | | Decisions | A type of EU legal act that is binding in its entirety on those to whom it is addressed, whether that be Member States, individuals, or undertakings. | | Qualified Majority Voting (QMV) | A voting system used in the Council of the European Union where decisions are adopted if a certain percentage of Member States, representing a certain percentage of the EU population, vote in favour. | | Double majority | The voting system established by the Lisbon Treaty, requiring a decision to be supported by at least 55% of the Member States, representing at least 65% of the EU population. | | Principle of Conferral | A fundamental principle of EU law stating that the Union shall act only within the limits of the competences conferred upon it by the Member States in the Treaties. | | Principle of Subsidiarity | A principle that dictates that the EU should only act in areas not falling under its exclusive competence if and in so far as the objectives of the proposed action cannot be sufficiently achieved by the Member States, but can rather be better achieved at Union level. | | Principle of Proportionality | A principle of EU law that requires that any action taken by the EU institutions must not exceed what is necessary to achieve the objectives of the Treaties. | | Freedom of movement of goods | The principle that prohibits customs duties and quantitative restrictions on goods traded between EU Member States, ensuring that goods lawfully produced and marketed in one Member State can be sold in another. | | Freedom of movement of services | The principle that allows individuals or companies established in one EU Member State to provide services in another Member State without being subject to discriminatory restrictions. | | Freedom of movement of capital | The principle that prohibits restrictions on the movement of capital and payments between Member States and between Member States and third countries. | | Freedom of movement of persons | Encompasses both the free movement of workers and the freedom of establishment, allowing EU citizens to live, work, and study in any Member State under certain conditions. | | Internal market | A single market within the European Union where goods, services, capital, and people can move freely across national borders, promoting competition and economic integration. | | European Court of Justice (ECJ) | The supreme court of the European Union in relation to EU law, responsible for ensuring that EU law is interpreted and applied the same way in every Member State. | | Charter of Fundamental Rights of the European Union | A legally binding document that sets out a range of civil, political, economic, and social rights for EU citizens and residents. | | EMU (Economic and Monetary Union) | An economic arrangement within the EU involving the coordination of economic and monetary policies, a common currency (the euro), and a single monetary policy conducted by the European Central Bank. | | CFSP (Common Foreign and Security Policy) | A policy area of the EU aimed at enabling the EU to speak with a single voice on the international stage and to pursue common foreign and security objectives. | | Treaty on European Union (TEU) | One of the two core treaties of the EU, setting out the EU's objectives, principles, and institutional framework, as well as provisions on common foreign and security policy and justice and home affairs. | | Treaty on the Functioning of the European Union (TFEU) | The other core treaty of the EU, detailing the EU's competences and the functioning of its internal market, including provisions on free movement, competition, and various policy areas. | | Legislative acts | Legal acts adopted by a legislative procedure, typically involving the European Parliament and the Council of the EU. | | Ordinary legislative procedure | The primary legislative procedure in the EU, where the European Parliament and the Council of the EU act as co-legislators, adopting legislative acts on a proposal from the European Commission. | | Special legislative procedure | A legislative procedure used in specific policy areas where the European Parliament or the Council of the EU acts alone, with the other institution’s role limited to consent or consultation. | | Francovich liability | A principle established by the ECJ that allows individuals to claim damages from a Member State if they have suffered loss as a result of that State’s failure to implement an EU directive, provided certain conditions are met. | | Nemo auditur propriam turpitudinem allegans | A legal maxim meaning that no one can rely on their own wrongdoing or failure to act to their own advantage. In the context of EU law, it means a Member State cannot benefit from its own failure to implement an EU directive. |

# Fundamenten van het Europese recht en de Europese Unie Dit document beschrijft de basisprincipes van het internationaal en Europees recht, de oprichting en doelstellingen van de Europese Unie, de werking van haar instellingen, en de kernbegrippen van het Europese mededingingsrecht. ## 1 Internationaal recht Internationaal recht regelt de betrekkingen tussen staten en voorkomt dat één land zijn nationale regels kan opleggen aan andere. Internationale afspraken worden meestal vastgelegd in verdragen, waarbij alle staten formeel gelijk zijn. ### 1.1 Staatssoevereiniteit Staatssoevereiniteit betekent dat een staat de hoogste macht binnen zijn eigen grondgebied heeft en alleen de eigen overheid wetten mag maken. Deze soevereiniteit kan vrijwillig worden overgedragen aan internationale organisaties als dit nuttig is voor het eigen belang, of onvrijwillig worden beperkt door externe gebeurtenissen zoals militaire invasies. ### 1.2 Internationale organisaties Internationale organisaties zijn samenwerkingsverbanden tussen staten. #### 1.2.1 Niet-gouvernementele organisaties (NGO's) Een groep mensen die een internationale organisatie opricht, onafhankelijk van staten en vaak met een ideële doelstelling. #### 1.2.2 Gouvernementele organisaties Samenwerkingsverbanden tussen staten, opgericht via een verdrag. Ze bieden staten de mogelijkheid om samen te werken op bepaalde beleidsterreinen. ##### 1.2.2.1 Europese organisaties * **Europese Vrijhandelsassociatie (EVA):** Opgericht in 1960, een alternatief voor de EEG voor landen die wel wilden samenwerken, maar geen soevereiniteit wilden afstaan. * **Europese Economische Ruimte (EER):** Opgericht in 1994, een overeenkomst tussen de EU en EFTA-landen (met uitzondering van Zwitserland) die toegang geeft tot de interne markt zonder EU-lidmaatschap, tegen betaling en naleving van interne marktregels. * **Raad van Europa:** Opgericht in 1949, een mensenrechtenorganisatie met 46 leden, gescheiden van de EU. Belangrijkste realisaties zijn het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). ##### 1.2.2.2 Soorten samenwerking * **Intergouvernementele organisaties:** Geen overdracht van staatssoevereiniteit. Voorbeelden zijn de Verenigde Naties, OESO, NAVO, Benelux, EVA en de Raad van Europa. * **Supranationale organisaties:** Wel overdracht van staatssoevereiniteit. De Europese Unie is hiervan het belangrijkste voorbeeld. ## 2 De Europese Unie en haar doelstellingen De Europese Unie (EU) is een supranationale organisatie met momenteel 27 lidstaten. Het is een dynamisch project dat zich zowel territoriaal uitbreidt als inhoudelijk verdiept. De EU is ontstaan na de Tweede Wereldoorlog met als doel vrede, stabiliteit en welvaart te creëren door economische integratie. ### 2.1 Oorsprong en evolutie * **Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS, 1952):** Oprichting via het Verdrag van Parijs (1951) door zes landen (België, Nederland, Luxemburg, Frankrijk, West-Duitsland en Italië). Doel was gezamenlijk beheer van kolen- en staalproductie om oorlogsvoering te voorkomen en economische heropbouw te faciliteren. Dit was een supranationaal project. * **Verdrag tot oprichting van de EEG (1957, Verdrag van Rome):** Creëerde een interne markt voor alle economische activiteiten en vestigde eigen EU-instellingen. * **EGA of Euratom-verdrag (1957):** Specifieke bevoegdheden op het gebied van atoomenergie. * **Verdrag van Lissabon (2009):** Een afgeslankte EU-grondwet die onder andere het driepijlersysteem afschafte, bevoegdheden duidelijker afbakende, de Europese Raad een vaste voorzitter gaf, het medebeslissingsrecht van het Europees Parlement uitbreidde en het Handvest van de Grondrechten bindend maakte. ### 2.2 Doelstellingen van de EU * **Vrede en welzijn:** Creëren van een veilige en welvarende omgeving voor haar burgers. * **Ruimte van vrijheid, veiligheid en recht:** Burgers kunnen vrij reizen, verblijven, werken en studeren binnen de EU, en de EU bestrijdt grensoverschrijdende criminaliteit en illegale migratie. * **Interne markt:** Een gemeenschappelijke markt zonder economische grenzen en belemmeringen, waarin alle bedrijven en personen dezelfde kansen en mogelijkheden hebben. Dit omvat het vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. * **Economische en Monetaire Unie (EMU):** Opgericht sinds 1999-2002, met momenteel 20 landen die de euro gebruiken. De Europese Centrale Bank (ECB) is hier verantwoordelijk voor. * **Bescherming van mensenrechten:** Vastgelegd in Artikel 2 VEU. ### 2.3 Lidmaatschap * **Voorwaarden voor toetreding (Criteria van Kopenhagen):** * **Politiek:** Stabiele instellingen die democratie, de rechtsstaat, mensenrechten en bescherming van minderheden garanderen. * **Economisch:** Functionerende markteconomie en het vermogen om de concurrentiedruk binnen de EU aan te kunnen. * **Juridisch:** Vermogen om de verplichtingen van het lidmaatschap te dragen en de *acquis communautaire* (het geheel van EU-wetgeving) over te nemen. * **Procedure voor toetreding (Artikel 49 VEU):** Een land dient een aanvraag in, de Europese Commissie geeft advies, de Raad beslist unaniem over de kandidaatstatus, gevolgd door toetredingsonderhandelingen, goedkeuring door het Europees Parlement en ratificatie door de lidstaten. * **Huidige kandidaten:** Diverse landen zoals Oekraïne, Turkije, Bosnië en Herzegovina, Albanië, Noord-Macedonië, Georgië, Servië, Montenegro, Moldavië. * **Uittreding (Brexit):** Sinds het Verdrag van Lissabon is uittreding mogelijk via artikel 50 VEU. Het Verenigd Koninkrijk gebruikte dit artikel om in 2020 de EU te verlaten. ### 2.4 Europese Pijler van Sociale Rechten Naast economische integratie richt de EU zich ook op het welzijn van de Europese bevolking. De Europese Pijler van Sociale Rechten, ingevoerd in 2017, bevat 20 beginselen en drie kerndoelen voor 2030: een hoge werkgelegenheid, deelname aan opleidingen en vermindering van armoede en sociale uitsluiting. ## 3 Instellingen van de Europese Unie De EU wordt bestuurd door verschillende instellingen die de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht uitoefenen. ### 3.1 Europese Raad * **Samenstelling:** Staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad, en de voorzitter van de Europese Commissie. De Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid neemt ook deel. * **Taken:** Stelt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU vast, initieert de opstelling of wijziging van verdragen, en geeft de richting aan voor de andere instellingen. * **Werking:** Vergadert minstens vier keer per jaar (Europese top). Beslissingen worden meestal bij consensus genomen. ### 3.2 Europese Commissie * **Ontstaan:** Voortgekomen uit de Hoge Autoriteit van de EGKS. * **Samenstelling:** Eén commissaris per lidstaat, benoemd voor vijf jaar. De voorzitter wordt voorgedragen door de Europese Raad en goedgekeurd door het Europees Parlement. * **Taken:** * **Wetgevende taak:** Recht van initiatief voor secundair recht. * **Controlerende taak:** Controleert naleving van EU-regels door lidstaten en bedrijven. * **Uitvoerende taak:** Voert de begroting uit, beheert programma's en vertegenwoordigt de Unie in contacten met derde landen. * **Werking:** Vergadert wekelijks, beslist bij meerderheid, is onafhankelijk en verantwoordelijk aan het Europees Parlement. ### 3.3 Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers) * **Samenstelling:** Eén minister per lidstaat, afhankelijk van het te behandelen onderwerp (10 verschillende formaties). Het voorzitterschap roteert elke zes maanden. * **Taken:** Medewetgever; keurt wetsvoorstellen van de Commissie goed, kan deze amenderen, en behartigt de belangen van de lidstaten. * **Werking:** Stemt meestal met gekwalificeerde meerderheid. Een gekwalificeerde meerderheid vereist ten minste 55% van de lidstaten die ten minste 65% van de EU-bevolking vertegenwoordigen. ### 3.4 Europees Parlement * **Ontstaan:** Verdrag van Rome (1957). * **Samenstelling:** 720 parlementsleden, degressief vertegenwoordigd (minimaal 6, maximaal 96 zetels per lidstaat). Gekozen via algemene verkiezingen om de vijf jaar. * **Taken:** Medewetgever (met de Raad), controleert de Europese Commissie, keurt de begroting goed, en kan burgersvoorstellen indienen. * **Werking:** 24 officiële talen, zetelt voornamelijk in Straatsburg. Beslissingen worden genomen met een volstrekte meerderheid (minimaal 1/3 van de afwezigen). ### 3.5 Hof van Justitie van de EU * **Samenstelling:** Het Hof van Justitie (één rechter per lidstaat) en het Gerecht (twee uit elke lidstaat), gevestigd in Luxemburg. * **Taken:** Legt Europees recht uit en beslecht geschillen. Belangrijke procedures zijn het vernietigingsberoep (art. 263 VWEU) en de verdragsschendingsprocedure (art. 258-260 VWEU). * **Prejudiciële procedure:** Nationale rechters kunnen rechtsvragen over EU-recht voorleggen aan het Hof om een uniforme uitlegging te garanderen. ### 3.6 Nationale Parlementen Spelen een rol in het EU-besluitvormingsproces door middel van het subsidiariteitsbeginsel en de gele- en oranjekaartprocedures, waarmee zij wetsvoorstellen kunnen beïnvloeden als deze niet op EU-niveau geregeld moeten worden. ## 4 Wetgeving, doorwerking en staatsaansprakelijkheid ### 4.1 Bevoegdheden van de EU * **Attributiebeginsel:** De EU kan alleen handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toebedeeld (art. 5.2 VEU). Residuaire bevoegdheden blijven bij de lidstaten. * **Soorten bevoegdheden:** * **Exclusieve bevoegdheden (art. 3 VWEU):** Alleen de EU kan wetgevend optreden (bv. douane-unie, monetair beleid voor de eurozone). * **Gedeelde bevoegdheden (art. 4 VWEU):** EU en lidstaten kunnen optreden, maar lidstaten oefenen hun bevoegdheid uit voor zover de EU haar bevoegdheid niet heeft uitgeoefend (bv. interne markt, milieu, sociaal beleid). Hierbij is het subsidiariteitsbeginsel cruciaal. * **Bevoegdheden ter ondersteuning, aanvulling of coördinatie (art. 6 VWEU):** EU treedt ondersteunend op, zonder bindende regels op te leggen (bv. Erasmus). ### 4.2 Vormen van Europees recht * **Primair Europees recht:** De verdragen (VEU, VWEU), het Handvest van de Grondrechten, algemene rechtsbeginselen. * **Secundair Europees recht:** Recht dat door de EU-instellingen is gemaakt (verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen, adviezen). * **Rechtspraak:** Uitspraken van het Hof van Justitie. ### 4.3 Algemene beginselen van EU-recht * **Loyale samenwerking:** Lidstaten moeten EU-recht trouw uitvoeren. * **Attributiebeginsel:** EU handelt alleen binnen de grenzen van haar bevoegdheden. * **Subsidiariteitsbeginsel:** EU treedt alleen op als de doelstellingen beter op EU-niveau kunnen worden bereikt dan op nationaal niveau. * **Evenredigheidsbeginsel:** EU-maatregelen moeten geschikt en noodzakelijk zijn om het nagestreefde doel te bereiken. * **Gelijkheidsbeginsel:** Discriminatie op grond van nationaliteit is verboden. * **Beginselen gecreëerd door het Hof van Justitie:** Rechtsmisbruik, rechtszekerheid, effectiviteit. ### 4.4 Secundair Europees recht * **Verordeningen:** Algemeen bindend, rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten zonder omzetting. * **Richtlijnen:** Bindend qua resultaat, lidstaten moeten deze omzetten in nationale wetgeving binnen een bepaalde termijn. * **Besluiten:** Bindend voor de specifieke adressaten (lidstaten, bedrijven, burgers). * **Aanbevelingen en adviezen:** Niet-bindend, hebben voornamelijk een politieke betekenis. ### 4.5 Wetgevingsprocedures De gewone wetgevingsprocedure (medebeslissingsprocedure) is de meest gebruikte, waarbij de Europese Commissie, de Raad en het Europees Parlement gezamenlijk wetten aannemen. Er zijn meerdere lezingen en een mogelijke bemiddelingsfase. ### 4.6 Doorwerking van EU-recht * **Voorrang:** EU-recht heeft voorrang op nationaal recht (arrest Costa vs. E.N.E.L.). * **Directe werking:** Burgers kunnen zich rechtstreeks beroepen op duidelijke, onvoorwaardelijke bepalingen uit primair en secundair EU-recht voor de nationale rechter (arrest Van Gend & Loos). * **Verticale directe werking:** Tussen burger en overheid. * **Horizontale directe werking:** Tussen burgers onderling. Richtlijnen hebben meestal alleen verticale directe werking. ### 4.7 Harmonisering en wederzijdse erkenning Harmonisering van wetgeving door EU-regels optimaliseert de interne markt. Bij gebrek aan harmonisatie geldt het beginsel van wederzijdse erkenning, waarbij lidstaten elkaars nationale beslissingen, regels of producten accepteren als ze voldoen aan de basisregels van de EU. ## 5 De vier vrijheden van de interne markt De interne markt is gebaseerd op het vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. Dit principe verbiedt elke discriminatie op grond van nationaliteit. ### 5.1 Vrij verkeer van goederen (art. 28-37 VWEU) Omvat alle producten die verhandeld kunnen worden, zowel met positieve als negatieve waarde. ### 5.2 Vrij verkeer van personen (art. 45-55 VWEU) Betreft het recht voor EU-burgers om vrij te reizen en te verblijven binnen de EU. Dit omvat: * **Vrij verkeer van werknemers:** Verbiedt discriminatie op grond van nationaliteit wat betreft werkgelegenheid, beloning en arbeidsvoorwaarden. Vereist een grensoverschrijdend aspect. * **Vrijheid van vestiging:** Het recht om werkzaamheden uit te oefenen anders dan in loondienst, zoals het oprichten van zelfstandige ondernemingen en vennootschappen. ### 5.3 Vrij verkeer van diensten (art. 56-62 VWEU) De mogelijkheid om commerciële diensten tijdelijk aan te bieden of te ontvangen in een andere lidstaat, voor zover de andere vrijheden niet van toepassing zijn. ### 5.4 Vrij verkeer van kapitaal (art. 63-66 VWEU) Verbiedt beperkingen op het verkeer van kapitaal (investeringen) en betalingen tussen lidstaten. ### 5.5 Belemmeringen en uitzonderingen * **Discriminatie:** Directe (expliciete onderscheid) en indirecte (discriminerend effect) discriminatie is verboden. * **Uitzonderingen:** Toegestaan op basis van verdragsuitzonderingen (bv. openbare orde, volksgezondheid) of de 'rule of reason' (dwingende redenen van algemeen belang). Maatregelen moeten altijd evenredig zijn en niet in strijd met geharmoniseerd EU-recht. ## 6 Het EU-burgerschap en verblijfsrechten ### 6.1 EU-burgerschap (art. 20 VWEU) Elke persoon die de nationaliteit van een lidstaat bezit, is EU-burger en heeft rechten zoals het recht op gelijke behandeling, verblijf, verplaatsing, kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen, en diplomatieke bescherming. ### 6.2 Rechten van economisch actieve en inactieve EU-burgers Economisch actieve burgers ontlenen rechten aan het vrij verkeer van werknemers en vestiging. Economisch inactieve burgers (studenten, gepensioneerden) hebben ook verblijfsrechten, mits zij ziektekostenverzekering en voldoende bestaansmiddelen hebben. ### 6.3 Richtlijn 2004/38/EG Regelt de rechten van Unieburgers en hun (derdelandse) familieleden met betrekking tot reis- en verblijfsrechten, en non-discriminatie. * **Reisrechten:** Recht op in- en uitreis met een geldig paspoort of identiteitskaart. * **Verblijfsrechten:** Kortdurend (≤ 3 maanden), langer dan 3 maanden (met voorwaarden afhankelijk van status), en duurzaam verblijfsrecht na 5 jaar legaal verblijf. * **Recht op non-discriminatie:** Gelijke behandeling met nationale onderdanen, met uitzonderingen voor sociale bijstand en studiebeurzen in de eerste drie maanden. ### 6.4 Afgeleide rechten voor derdelandse familieleden In specifieke situaties, met name wanneer een EU-burger zijn recht op vrij verkeer uitoefent of wanneer het verblijf van een EU-burger in een lidstaat afhankelijk is van de aanwezigheid van een derdelands familielid, kunnen derdelandse familieleden ook verblijfsrechten ontlenen aan de verdragen (bv. arresten Singh, Chen, Zambrano). ### 6.5 Derdelanders Personen die niet de nationaliteit van een EU-lidstaat bezitten. Hun rechten zijn afhankelijk van hun relatie tot EU-burgers, hun status (bv. vluchteling, hoogopgeleide migrant) en de relevante richtlijnen. ## 7 Mededingingsrecht Het mededingingsrecht is ontworpen om eerlijke concurrentie te waarborgen in de interne markt. ### 7.1 Begrippen: Concurrentie en Onderneming * **Concurrentie:** Essentieel voor een optimale markt waar consumenten geïnformeerde keuzes kunnen maken. * **Onderneming:** Elke eenheid die een economische activiteit uitoefent, ongeacht rechtsvorm of financiering. Ook de overheid kan een onderneming zijn als zij concurreert met private partijen. ### 7.2 Verstoringen van concurrentie * **Kartelvorming:** Geheime afspraken tussen bedrijven om concurrentie uit te sluiten (bv. prijsafspraken, marktverdeling). * **Misbruik van machtspositie:** Een onderneming met een dominante positie op de markt gebruikt deze om concurrenten te benadelen of consumenten uit te buiten. * **Staatssteun:** Overheidsvoordelen die specifieke bedrijven bevoordelen en de mededinging vervalsen. ### 7.3 Staatssteun (art. 107 VWEU) * **Verbod:** Staatssteun die de mededinging vervalst of dreigt te vervalsen en de handel tussen lidstaten beïnvloedt, is onverenigbaar met de interne markt. * **Voorwaarden voor verboden staatssteun:** 1. Steunmaatregel in welke vorm ook. 2. Bekostigd met staatsmiddelen. 3. Begunstiging van bepaalde ondernemingen of producties (selectiviteit). 4. Ongunstige beïnvloeding van het handelsverkeer tussen lidstaten (de-minimisdrempel van €200.000 over 3 jaar; anders grensoverschrijdend effect). 5. Vervalsing van de mededinging. * **Procedure:** Voorgenomen staatssteun moet gemeld worden aan de EU-Commissie (notificatieplicht). De Commissie beoordeelt de steun. * **Uitzonderingen:** Lidstaten kunnen zich beroepen op uitzonderingen in artikel 107 lid 2 en 3 VWEU, mits de maatregel proportioneel is en geen strijd voert met secundair recht. ### 7.4 Kartelverbod (art. 101 VWEU) Verbod op overeenkomsten, besluiten van ondernemersverenigingen en onderling afgestemde feitelijke gedragingen die de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden en de concurrentie verstoren. Dit geldt ook voor EU-bedrijven die de EU-markt beïnvloeden. * **Uitzonderingen:** Artikel 101 lid 3 VWEU kent uitzonderingen toe aan kartels die efficiëntievoordelen bieden, de productie of distributie verbeteren, technische of economische vooruitgang met zich meebrengen en consumenten een billijk aandeel geven, mits de maatregel proportioneel is en concurrentie niet volledig uitschakelt. * **De-minimisuitzondering:** Overeenkomsten met een klein gezamenlijk marktaandeel hebben geen materieel effect. ### 7.5 Misbruik van economische machtspositie (art. 102 VWEU) * **Verboden:** Het misbruiken van een machtspositie op de interne markt of een wezenlijk deel daarvan is verboden, voor zover dit de handel tussen lidstaten ongunstig kan beïnvloeden. * **Machtspositie:** Een economische positie die mededinging kan verhinderen, onafhankelijk gedrag mogelijk maakt. Marktaandeel is een belangrijke indicator. * **Misbruik:** Voorbeelden zijn het opleggen van onbillijke prijzen, beperken van productie of ontwikkeling, of toepassen van ongelijke voorwaarden bij gelijkwaardige prestaties. ## 8 De Raad van Europa en het EVRM ### 8.1 Raad van Europa * **Doel:** Beschermen van mensenrechten, democratie en rechtsstaat in Europa. * **Organisatie:** Intergouvernementele organisatie, niet onderdeel van de EU. * **Belangrijkste organen:** Ministercomité (beslissend), Parlementaire Vergadering (aanbevelingen), Secretariaat. * **Verdragen:** Heeft diverse verdragen gesloten, waaronder het EVRM en het Europees Sociaal Handvest. ### 8.2 Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) * **Doel:** Garanderen van fundamentele burgerlijke en politieke rechten. * **Materieel recht:** Opsomming van fundamentele rechten (bv. recht op leven, vrijheid van meningsuiting), met uitzonderingsgronden. * **Rechtsbescherming:** Via de nationale rechter en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). * **EHRM:** Behandelt klachten tegen lidstaten die het EVRM hebben geschonden. Uitspraken zijn bindend. ## 9 Overzichtstabellen ### 9.1 Supranationaliteit vs. Intergouvernementeel | Kenmerk | Supranationaal | Intergouvernementeel | | :-------------------------- | :-------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------ | | Organen | Onafhankelijke organen | Organen met vertegenwoordigers van lidstaten | | Besluitvorming | Meerderheid van stemmen | Unanimiteit (veto's mogelijk) | | Jurisdictie | Bindende jurisdictie | Geen bindende jurisdictie tenzij aanvaarding | | Integratie in nationaal recht | Maakt direct deel uit van nationale rechtsorde | Moet geratificeerd worden door de nationale regering | ### 9.2 EU-lidmaatschap (toetredingsgolven) | Jaar | Lidstaten | | :--- | :----------------------------------------------------------- | | 1951 | België, Nederland, Luxemburg, West-Duitsland, Frankrijk, Italië | | 1973 | VK, Ierland, Denemarken | | 1981 | Griekenland | | 1986 | Spanje, Portugal | | 1995 | Oostenrijk, Zweden, Finland | | 2004 | Cyprus, Malta, Estland, Letland, Litouwen, Polen, Tsjechië, Slovakije, Slovenië, Hongarije | | 2007 | Roemenië, Bulgarije | | 2013 | Kroatië | ### 9.3 Vormen van secundair EU-recht | Kenmerk | Verordening | Richtlijn | Besluit | | :----------------- | :-------------------------------------------------------------- | :---------------------------------------------------------------------------- | :---------------------------------------------------------- | | Toepassing | Algemeen | Niet rechtstreeks, lidstaten moeten omzetten | Enkel t.a.v. de bestemmeling | | Bindend | Ja, in al haar onderdelen | Ja, qua resultaat | Ja | | Directe werking | Ja | Ja, na omzettingstermijn, mits voorwaarden Van Gend & Loos vervuld (verticaal) | Ja, voor de adressaten | | Rechtstreekse toepassing | Ja, direct na publicatie | Neen, lidstaten moeten omzetten | Ja | ### 9.4 Voordelen en nadelen van de interne markt | Voordelen | Nadelen | | :--------------------------------------------------------------------- | :-------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Grotere afzetmarkten voor bedrijven. | Slechte situatie in lidstaten straalt af op andere. | | Meer concurrentie leidt tot betere kwaliteit, lagere prijzen. | Nadelen voor sommige bedrijven door concurrentie. | | Gemakkelijker reizen, verblijven en werken in andere landen. | Illegale migratie en criminaliteit kan gemakkelijker grenzen oversteken. | | Verbod op protectionisme kan als nadelig worden ervaren voor nationale industrieën. | | ### 9.5 Marktregels | Domein | Kern | | :------------------------- | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ | | **Toegang tot de markt** | **Vier Europeesrechtelijke vrijheden:** Vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. | | **Mededingingsrecht** | **Staatssteun (art. 107 ev. VWEU):** Verbod op oneerlijke overheidsvoordelen die de concurrentie vervalsen.
**Kartelvorming (art. 101 VWEU):** Verbod op afspraken die concurrentie beperken.
**Misbruik van economische machtspositie (art. 102 VWEU):** Verbod op machtsmisbruik door dominante ondernemingen. | --- --- # Instellingen en doelstellingen van de Europese Unie Dit deel verkent de verschillende instellingen van de EU, hun taken en samenstelling, alsook de fundamentele doelstellingen van de Unie, zoals vrede, welzijn, vrijheid en veiligheid. ### 2.1 De doelstellingen van de Europese Unie De Europese Unie is opgericht met de fundamentele doelstellingen om vrede, welzijn, vrijheid en veiligheid te creëren voor haar burgers. Deze doelstellingen worden nagestreefd door middel van economische integratie en de oprichting van een interne markt en een Economische en Monetaire Unie, alsmede door het beschermen van mensenrechten. **Kernwaarde:** De EU streeft ernaar een ruimte van vrijheid, veiligheid en recht te creëren. Dit houdt in dat burgers vrij moeten zijn om te reizen, werken en studeren binnen de lidstaten, en dat er gezorgd wordt voor grensoverschrijdende veiligheid en rechtshandhaving. **Economische integratie:** Door de opheffing van economische grenzen en belemmeringen wordt een gemeenschappelijke markt nagestreefd. Dit bevordert handel tussen lidstaten en creëert gelijke kansen voor bedrijven en personen. **Monetaire Unie:** De Economische en Monetaire Unie, met de euro als gezamenlijke munt, is een supranationaal karakter en wordt gecoördineerd door de Europese Centrale Bank. Toetreding tot de eurozone vereist het voldoen aan specifieke voorwaarden, de zogenaamde Maastrichtnormen, die betrekking hebben op onder andere inflatie en staatsschuld. **Menserechten:** Bescherming van mensenrechten is een fundamentele pijler van de EU. **Sociale pijler:** Naast economische aspecten legt de Europese pijler van sociale rechten de nadruk op het welzijn van de Europese bevolking. Dit omvat initiatieven ter bevordering van werk-privébalans, menswaardige arbeidsomstandigheden en het bestrijden van armoede en sociale uitsluiting. ### 2.2 De instellingen van de Europese Unie De EU beschikt over verschillende instellingen die gezamenlijk de wetgeving tot stand brengen, uitvoeren en controleren. Het machtenscheidingsprincipe is hierbij leidend: * **Wetgevende macht:** Gevormd door de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie. * **Uitvoerende macht:** Voornamelijk de Europese Commissie. * **Rechterlijke macht:** Het Hof van Justitie van de Europese Unie. #### 2.2.1 De Europese Raad De Europese Raad is het hoogste orgaan binnen de EU en bepaalt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de Unie. * **Samenstelling:** Bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad, en de voorzitter van de Europese Commissie. De Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid neemt deel aan de werkzaamheden. * **Taken:** * Opstellen en wijzigen van verdragen. * Vaststellen van beleidslijnen voor de toekomst. * Zorgen voor samenhang en consensus binnen de EU. * **Werking:** Minimaal vier keer per jaar bijeenkomst in Brussel (Europese top). Beslissingen worden bij consensus genomen. #### 2.2.2 De Europese Commissie De Europese Commissie vertegenwoordigt de belangen van de EU als geheel en is verantwoordelijk voor het ontwerpen van wetgeving en het toezien op de uitvoering van verdragen en secundaire wetgeving. * **Samenstelling:** Eén commissaris per lidstaat, benoemd op basis van competentie en Europese betrokkenheid. Zij werken binnen Directoraten-Generaal (DG's). * **Benoeming:** De voorzitter wordt voorgedragen door de Europese Raad en goedgekeurd door het Europees Parlement. Lidstaten dragen commissarissen voor, die vervolgens, samen met de voorzitter, een verhoor en stemming ondergaan in het Europees Parlement. * **Taken:** * **Wetgevende taak:** Recht van initiatief voor secundair recht. * **Controlerende taak:** Toezicht op naleving van EU-regels door lidstaten en bedrijven. * **Uitvoerende taak:** Beheer van de begroting en programma's, vertegenwoordiging van de Unie in externe contacten. * **Werking:** Onafhankelijk en handelt in het belang van de EU. Vergaderingen vinden wekelijks plaats en beslissingen worden bij meerderheid genomen. Verantwoording wordt afgelegd aan het Europees Parlement. #### 2.2.3 De Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers) De Raad van de Europese Unie vertegenwoordigt de lidstaten en speelt een cruciale rol in de totstandkoming van wetgeving. * **Samenstelling:** Eén minister per lidstaat, afhankelijk van het onderwerp in verschillende raadsformaties (bv. Algemene Zaken, Buitenlandse Zaken). De Hoge Vertegenwoordiger leidt de Raad Buitenlandse Zaken. * **Voorzitterschap:** Roteert elke zes maanden tussen de lidstaten. * **Taken:** Medewetgeving met het Europees Parlement en de Europese Commissie, goedkeuren en amenderen van wetsvoorstellen. * **Werking:** Vergaderingen vinden plaats in Brussel of Luxemburg. Besluitvorming geschiedt meestal met gekwalificeerde meerderheid, waarbij ten minste 55% van de lidstaten (met minimaal 65% van de bevolking) akkoord moet gaan. #### 2.2.4 Het Europees Parlement Het Europees Parlement vertegenwoordigt de burgers van de EU en deelt de wetgevende en budgettaire bevoegdheden met de Raad. * **Ontstaan:** Verdrag van Rome (1957). * **Samenstelling:** 720 leden (voorheen 751), degressief vertegenwoordigd (minimaal 6, maximaal 96 zetels per lidstaat). Leden zijn georganiseerd in politieke fracties. * **Taken:** * **Medewetgever:** Samen met de Raad wetgeving goedkeuren en amenderen. * **Budgettaire controle:** Goedkeuring van de EU-begroting. * **Politieke controle:** Toezicht op de Europese Commissie en andere instellingen. * **Burgerinitiatieven:** Mogelijkheid voor burgers om voorstellen in te dienen. * **Werking:** Verkiezingen om de vijf jaar. Het Parlement heeft officiële zetels in Straatsburg, maar zetelt ook in Brussel en Luxemburg. Het heeft 24 officiële talen. Beslissingen worden genomen met een volstrekte meerderheid. #### 2.2.5 De rol van nationale parlementen Nationale parlementen spelen een rol in het Europese besluitvormingsproces via het subsidiariteitsbeginsel en het systeem van vroegtijdige kennisgeving (gele en oranje kaarten procedure). #### 2.2.6 Het Hof van Justitie van de Europese Unie Het Hof van Justitie is de onafhankelijke rechterlijke instantie die toeziet op de naleving van het Europees recht. * **Samenstelling:** Het Hof van Justitie (één rechter per lidstaat, met advocaten-generaal) en het Gerecht (54 rechters). * **Taken:** * **Vernietigingsberoep:** Beoordelen van de wettigheid van EU-rechtshandelingen. * **Verdragsschendingsprocedure:** Vaststellen of lidstaten hun verdragsverplichtingen nakomen. * **Prejudiciële procedures:** Beantwoorden van rechtsvragen van nationale rechters over EU-recht om een uniforme interpretatie te waarborgen. * **Werking:** Gevestigd in Luxemburg. Uitspraken zijn bindend voor nationale rechters. #### 2.2.7 Het verschil tussen de Raad van Europa en de Europese Raad De **Europese Raad** is een instelling van de EU en bepaalt de algemene politieke lijnen. De **Raad van Europa** is een onafhankelijke internationale organisatie met 46 leden, gericht op mensenrechten, democratie en rechtsstaat, en is geen onderdeel van de EU. ### 2.3 Het attributiebeginsel en bevoegdheden van de EU De EU kan alleen optreden binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toebedeeld. Dit principe van attributie is cruciaal. * **Residuaire bevoegdheden:** Bevoegdheden die niet expliciet aan de EU zijn toegekend, blijven bij de lidstaten. **Soorten bevoegdheden:** 1. **Exclusieve bevoegdheden (art. 3 VWEU):** Alleen de EU mag wetgevend optreden op gebieden zoals de douane-unie, mededingingsregels voor de interne markt, monetair beleid voor de eurozone, gemeenschappelijk visserijbeleid en gemeenschappelijke handelspolitiek. 2. **Gedeelde bevoegdheden (art. 4 VWEU):** De EU en lidstaten delen de bevoegdheid op gebieden zoals de interne markt, sociaal beleid, milieu, vervoer en energie. De lidstaten oefenen hun bevoegdheid uit voor zover de EU dit niet doet. Hierbij is het subsidiariteitsbeginsel van groot belang. 3. **Bevoegdheden ter ondersteuning, aanvulling of coördinatie (art. 6 VWEU):** De EU kan op bepaalde gebieden optreden ter ondersteuning van de lidstaten, zonder echter bindende regels op te leggen. Voorbeelden zijn onderwijs en cultuur. ### 2.4 De Europese pijler van sociale rechten De Europese pijler van sociale rechten beoogt het bevorderen van gelijke kansen en eerlijke arbeidsvoorwaarden binnen de EU. Het bevat 20 beginselen en kerndoelen, waaronder de werkgelegenheid van volwassenen, deelname aan opleidingen en de vermindering van armoede. ### 2.5 Vormen van Europees recht en hun doorwerking Europees recht bestaat uit primair recht (verdragen) en secundair recht (wetgeving van EU-instellingen). * **Primair recht:** VEU en VWEU, die de waarden, doelstellingen, bevoegdheden en besluitvormingsprocedures van de EU vastleggen. * **Secundair recht:** Omvat verordeningen, richtlijnen en besluiten. * **Verordeningen:** Algemeen, bindend en rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten. * **Richtlijnen:** Bindend qua resultaat, maar lidstaten kiezen de vorm en middelen om deze om te zetten in nationaal recht. * **Besluiten:** Bindend voor de specifieke adressaten. * **Doorwerking:** Europees recht heeft voorrang op nationaal recht (Costa vs. E.N.E.L.) en kan onder voorwaarden directe werking hebben, waardoor burgers zich rechtstreeks op EU-recht kunnen beroepen voor de nationale rechter (Van Gend & Loos). ### 2.6 De vier vrijheden en de interne markt De interne markt is een ruimte zonder binnengrenzen waarin het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gewaarborgd. Dit wordt beschermd door het verbod op discriminatie op grond van nationaliteit. * **Vrij verkeer van goederen (art. 28-37 VWEU):** Omvat alle producten die verhandelbaar zijn. * **Vrij verkeer van personen (art. 45-55 VWEU):** Omvat werknemers, zelfstandigen en Unieburgers, inclusief hun familieleden. * **Vrij verkeer van diensten (art. 56-62 VWEU):** Betreft commerciële dienstverlening, zowel tijdelijk als grensoverschrijdend. * **Vrij verkeer van kapitaal (art. 63-66 VWEU):** Verbod op beperkingen van kapitaal- en betalingsverkeer. Belemmeringen aan deze vrijheden kunnen gerechtvaardigd zijn op basis van verdragsuitzonderingen of de 'rule of reason' (dwingende redenen van algemeen belang), mits de maatregel noodzakelijk en evenredig is. ### 2.7 Unieburgerschap en verblijfsrechten Het Unieburgerschap (art. 20 VWEU) verleent burgers van lidstaten aanvullende rechten, zoals het recht op vrij verkeer en verblijf, en actief en passief kiesrecht. Richtlijn 2004/38/EG regelt de reis- en verblijfsrechten van Unieburgers en hun familieleden, en waarborgt het recht op non-discriminatie. * **Derdelanders:** Personen die niet de nationaliteit van een EU-lidstaat bezitten, kunnen rechten ontlenen aan EU-recht, met name via familiebanden met Unieburgers (bv. arresten Chen, Zambrano). ### 2.8 Mededingingsrecht: Staatssteun, Kartels en Machtspositie Het mededingingsrecht is bedoeld om eerlijke concurrentie in de interne markt te waarborgen. * **Staatssteun (art. 107 VWEU):** Overheidssteun die de mededinging vervalst, is verboden, tenzij er sprake is van specifieke uitzonderingen. Er zijn vijf cumulatieve voorwaarden die bepalen of er sprake is van verboden staatssteun. * **Kartelverbod (art. 101 VWEU):** Overeenkomsten of onderling afgestemde feitelijke gedragingen die de concurrentie verstoren, zijn verboden. Er zijn beperkte uitzonderingen mogelijk. * **Misbruik van machtspositie (art. 102 VWEU):** Het is verboden voor ondernemingen met een dominante positie om deze macht te misbruiken ten nadele van concurrenten, consumenten of andere marktpartijen. Het begrip 'onderneming' en de afbakening van de 'relevante markt' (product- en geografische markt) zijn cruciaal voor de toepassing van het mededingingsrecht. ### 2.9 De Raad van Europa en het EVRM De Raad van Europa, opgericht in 1949, is een intergouvernementele organisatie die zich richt op de bescherming van mensenrechten, democratie en rechtsstaat. Het **Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden (EVRM)** is een belangrijk instrument, en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) ziet toe op de naleving ervan. --- # Europees recht: bevoegdheden, rechtsvormen en doorwerking Dit onderwerp analyseert de bevoegdheden van de EU, de verschillende vormen van Europees recht (primair en secundair), en hoe deze wetgeving doorwerkt in de nationale rechtsordes, inclusief de beginselen van voorrang en directe werking. ## 3. Bevoegdheden van de Europese Unie De EU handelt enkel binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend. Dit is het **attributiebeginsel**. Residuaire bevoegdheden blijven bij de lidstaten, maar hun uitoefening moet overeenstemmen met het verdragsrecht. ### 3.1 Soorten bevoegdheden * **Exclusieve bevoegdheden** (art. 3 VWEU): Alleen de EU kan wetgevend optreden en juridisch bindende handelingen vaststellen. Lidstaten kunnen dit enkel indien gemachtigd door de EU of ter uitvoering van EU-handelingen. * Voorbeelden: douane-unie, mededingingsregels voor de interne markt, monetair beleid voor eurolanden, gemeenschappelijk visserijbeleid, gemeenschappelijke handelspolitiek. * **Gedeelde bevoegdheden** (art. 4 VWEU): De EU en de lidstaten kunnen beide wetgevend optreden. De lidstaten oefenen hun bevoegdheid uit voor zover de EU haar bevoegdheid niet heeft uitgeoefend, en trekken zich terug wanneer de EU haar bevoegdheid niet langer uitoefent. Bij de uitoefening van gedeelde bevoegdheden moet de EU het **subsidiariteitsbeginsel** in acht nemen. * Voorbeelden: interne markt, sociaal beleid, economische, sociale en territoriale samenhang, landbouw en visserij, milieu, consumentenbescherming, vervoer, energie, ruimte van vrijheid, veiligheid en recht, gemeenschappelijke veiligheidsvraagstukken op het gebied van volksgezondheid. * **Bevoegdheden ter ondersteuning, aanvulling of coördinatie** (art. 6 VWEU): De EU kan op deze gebieden acties ondernemen ter ondersteuning van de lidstaten, zonder bindende regels op te leggen. Deze bevoegdheden zijn nooit dwingend. * Voorbeeld: Erasmus-programma. ### 3.2 Algemene beginselen met betrekking tot bevoegdheden * **Beginsel van loyale samenwerking** (art. 4 VEU): Lidstaten mogen niets doen dat strijdig is met het verdrag en voeren trouw alle verplichtingen uit die uit het Europees recht voortvloeien. * **Attributiebeginsel**: De EU is enkel bevoegd als daarvoor een grondslag in het verdrag bestaat. * **Subsidiariteitsbeginsel** (art. 5 VEU): De EU treedt alleen op als de doelstellingen van het overwogen optreden niet voldoende door de lidstaten kunnen worden verwezenlijkt en beter op EU-niveau kunnen worden bereikt. * **Evenredigheidsbeginsel (proportionaliteitsbeginsel)** (art. 5 VEU): Het optreden van de EU gaat niet verder dan wat nodig is om de doelstellingen van de verdragen te bereiken. * **Gelijkheidsbeginsel**: Discriminatie op grond van nationaliteit is verboden (art. 18 VWEU). Ook andere vormen van discriminatie zijn verboden via het Handvest van de Grondrechten. * **Beginselen gecreëerd door het Hof van Justitie**: Rechtsmisbruik, rechtszekerheidsbeginsel, effectiviteitsbeginsel. ## 4. Rechtsvormen van Europees recht Europees recht kent een hiërarchische structuur, met primair en secundair recht, aangevuld door rechtspraak. ### 4.1 Primair Europees recht Primair Europees recht vormt de basis van de Europese Unie en bestaat uit de verdragen. * **Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU)**: Bevat de fundamentele waarden van de Unie, democratische beginselen, doelstellingen, en regels over gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid. * **Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU)**: Definieert de bevoegdheden van de EU, besluitvormingsprocedures, bevoegdheden van instellingen en de soorten wetgeving die instellingen mogen aannemen. De verdragen bevatten verschillende soorten artikelen: * Bevoegdheid toekennende bepalingen. * Materiële bepalingen die concrete rechten en plichten creëren. * Bepalingen die een beleidsdoelstelling definiëren. * Bepalingen die een rechtsbasis bevatten voor secundaire wetgeving. * Definitiebepalingen. ### 4.2 Secundair Europees recht Secundair recht wordt door de EU-instellingen opgesteld op basis van de rechtsgronden in de primaire verdragen. Volgens artikel 288 VWEU zijn er vijf soorten rechtshandelingen: * **Verordeningen**: * Kenmerken: algemene strekking, bindend in al haar onderdelen, rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten. * Gevolg: uniforme wetgeving die niet meer omgezet hoeft te worden in nationale wetgeving. * Publicatie: in het Publicatieblad van de EU. * **Richtlijnen**: * Kenmerken: gericht aan de lidstaten, bindend met betrekking tot het te behalen resultaat. * Doel: harmonisatie van wetgeving tussen lidstaten. * Gevolg: moeten door de lidstaten worden omgezet in nationale wetgeving binnen een bepaalde termijn. De Commissie controleert deze omzetting. * **Besluiten**: * Kenmerken: bindend voor de specifieke adressaten (lidstaten, ondernemingen, particulieren). * Gevolg: direct verbindend voor de aangeduide adressaten. * Voorbeeld: boete opgelegd aan een bedrijf wegens schending van mededingingsregels. * **Aanbevelingen en Adviezen**: * Kenmerken: niet bindend, politieke betekenis en gezag. * Gevolg: lidstaten zijn niet verplicht ze op te volgen, maar kunnen wel beleidsconsequenties hebben. Een aanbeveling wordt als iets dwingender beschouwd dan een advies. ### 4.3 Wetgevingsprocedure De totstandkoming van wetgeving (verordeningen en richtlijnen) verloopt voornamelijk via de **gewone wetgevingsprocedure** (ook wel medebeslissingsprocedure genoemd). Hierbij hebben het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie, na een voorstel van de Europese Commissie, gelijke invloed. De procedure kent meerdere lezingen en kan leiden tot bemiddeling. ### 4.4 Harmonisatie en wederzijdse erkenning Harmonisatie van wetgeving is cruciaal voor de werking van de interne markt. Waar harmonisatie ontbreekt, geldt het **beginsel van wederzijdse erkenning**: lidstaten moeten elkaars wetgeving, regels of producten erkennen als deze voldoen aan de basisregels van de EU. ## 5. Doorwerking van Europees recht in nationale rechtsordes Doorwerking gaat over de vraag of burgers zich rechtstreeks op EU-regels kunnen beroepen bij een nationale rechter. ### 5.1 Beginselen van voorrang en directe werking Deze beginselen zijn cruciaal en zijn ontwikkeld door het Hof van Justitie. * **Beginsel van voorrang (arrest Costa vs. E.N.E.L., 1964)**: Europees recht heeft voorrang op nationaal recht. Wanneer een EU-regel in strijd is met een nationale regel, moet de nationale rechter de nationale regel buiten toepassing laten. * **Directe werking (arrest Van Gend & Loos, 1963)**: EU-bepalingen die duidelijk, nauwkeurig en onvoorwaardelijk zijn, kunnen rechten en plichten scheppen voor burgers, waarop zij zich rechtstreeks kunnen beroepen bij de nationale rechter. * **Voorwaarden voor directe werking**: * De bepaling moet geschikt zijn voor directe werking (rechten of plichten scheppen). * De bepaling moet duidelijk en onvoorwaardelijk zijn opgesteld (geen verdere wetgeving nodig voor verduidelijking). ### 5.2 Directe werking van verschillende rechtsvormen * **Verdragen**: Kunnen directe werking hebben indien de voorwaarden van Van Gend & Loos vervuld zijn. * **Verordeningen en besluiten**: Hebben altijd directe werking omdat ze rechtstreeks toepasselijk zijn. * **Richtlijnen**: Hebben directe werking indien de omzettingstermijn verstreken is, de voorwaarden van Van Gend & Loos vervuld zijn, en de bepaling enkel tegenover de overheid kan worden ingeroepen (**verticale directe werking**). Richtlijnen hebben meestal geen horizontale directe werking (tussen burgers onderling). ### 5.3 Verticale en horizontale directe werking * **Verticale directe werking**: Gaat over de relatie tussen een burger en de overheid. Burgers kunnen zich beroepen op EU-recht tegenover de staat. * **Horizontale directe werking**: Gaat over de relatie tussen burgers onderling. Niet alle EU-bepalingen hebben horizontale directe werking; verdragsbepalingen kunnen dit wel hebben, richtlijnen meestal niet. ### 5.4 Rol van de nationale rechter Nationale rechters passen Europees recht toe en kunnen bij twijfel of interpretatievragen een **prejudiciële procedure** starten bij het Hof van Justitie. Het antwoord van het HvJ is bindend voor de nationale rechter en draagt bij aan de uniforme uitlegging van EU-recht. ## 6. De vier vrijheden en het Unieburgerschap De interne markt is de kern van de economische integratie en is gebaseerd op de vier vrijheden, die het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal waarborgen. Het Unieburgerschap versterkt de rechten van burgers binnen de EU. ### 6.1 De vier vrijheden * **Vrij verkeer van goederen** (art. 28-37 VWEU): Omvat alle producten die het voorwerp van handelstransacties kunnen zijn, inclusief die met een negatieve waarde (afval). * **Vrij verkeer van personen** (art. 45-55 VWEU): * **Werknemers**: Verboden discriminatie op grond van nationaliteit met betrekking tot werkgelegenheid, beloning en arbeidsvoorwaarden. Vereist een grensoverschrijdend aspect. * **Zelfstandigen (vrijheid van vestiging)** (art. 49 VWEU): Toegang tot werkzaamheden anders dan in loondienst, inclusief oprichting van ondernemingen. * **Vrij verkeer van diensten** (art. 56-62 VWEU): Van toepassing op commerciële dienstverlening die tijdelijk in een andere lidstaat wordt verricht. Wordt beschouwd als een 'restvrijheid' indien andere vrijheden niet van toepassing zijn. * **Vrij verkeer van kapitaal** (art. 63-66 VWEU): Verbod op beperkingen van kapitaal- en betalingsverkeer. ### 6.2 Het Unieburgerschap (art. 20-24 VWEU) Alle burgers van de lidstaten zijn Unieburgers. Dit verleent hen rechten zoals gelijke behandeling, recht op verblijf en verplaatsing binnen de EU, actief en passief kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen, en recht op diplomatieke en consulaire bescherming. ### 6.3 Toepassing van de vier vrijheden * **Onderscheid tussen de vier vrijheden**: In de praktijk kan het soms lastig zijn om de vrijheden van elkaar te onderscheiden (bijv. goederen vs. diensten, diensten vs. personen). Het Hof van Justitie hanteert criteria zoals duur, frequentie, periodiciteit en continuïteit om te bepalen welke vrijheid van toepassing is. * **Grensoverschrijdend aspect**: Voor de toepassing van de vier vrijheden is een grensoverschrijdend aspect vereist. Zuiver interne aangelegenheden vallen hier niet onder. ### 6.4 Belemmeringen en uitzonderingen op het vrij verkeer * **Gelijkheidsbeginsel en discriminatieverbod**: Elke maatregel die het vrij verkeer rechtstreeks, onrechtstreeks, daadwerkelijk of potentieel kan beperken, wordt gezien als een inbreuk. Dit omvat zowel directe (openlijke) als indirecte (verkapte) discriminatie. * **Uitzonderingen**: Lidstaten mogen het vrij verkeer beperken op basis van verdragsuitzonderingen (limitatief) of de 'rule of reason' (niet-limitatief, enkel bij indirecte discriminatie), indien aan aanvullende voorwaarden is voldaan: * Geen strijd met secundair recht (harmonisatie). * Bescherming van een daadwerkelijk publiek belang (geen economische belangen). * Maatregel is evenredig (geschikt en noodzakelijk, geen minder beperkend alternatief). ### 6.5 Richtlijn 2004/38/EG: Vrij verkeer van Unieburgers en hun familieleden Deze richtlijn regelt de reis- en verblijfsrechten van Unieburgers en hun familieleden (ook derdelanders). * **Rechten**: Reisrechten (inreis, uitsreis), verblijfsrechten (kortdurend, langer dan 3 maanden, duurzaam verblijfsrecht na 5 jaar), en recht op non-discriminatie. * **Derdelands familieleden**: Hebben in beginsel een afgeleid verblijfsrecht. * **Europa-route / Zambrano-arrest**: Afgeleide rechten kunnen ook ontstaan in situaties waar geen grensoverschrijdend aspect is, bijvoorbeeld indien de EU-burger anders zijn/haar rechten niet volledig zou kunnen uitoefenen. ## 7. Staatsaansprakelijkheid De Europese Unie is een supranationale organisatie, wat betekent dat lidstaten een deel van hun soevereiniteit hebben overgedragen. Dit brengt specifieke regels met zich mee op het gebied van bevoegdheden, rechtsvormen en de doorwerking van Europees recht. ### 7.1 Bevoegdheden van de EU De EU handelt enkel binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend (attributiebeginsel). Residuaire bevoegdheden blijven bij de lidstaten. Er zijn exclusieve bevoegdheden, gedeelde bevoegdheden (waarop de EU en lidstaten kunnen optreden, met inachtneming van het subsidiariteitsbeginsel), en bevoegdheden ter ondersteuning, aanvulling of coördinatie. ### 7.2 Rechtsvormen van Europees recht * **Primair recht**: De verdragen (VEU, VWEU), die de fundamentele waarden, doelstellingen en bevoegdheden van de EU vastleggen. * **Secundair recht**: Gemaakt door de EU-instellingen, met onder meer verordeningen (direct toepasselijk), richtlijnen (resultaatbindend, omzetting vereist) en besluiten (bindend voor adressaten). * **Rechtspraak van het Hof van Justitie**: Cruciaal voor de interpretatie en ontwikkeling van het EU-recht, met name voor de beginselen van voorrang en directe werking. ### 7.3 Doorwerking van Europees recht * **Voorrang**: Europees recht heeft voorrang op nationaal recht. * **Directe werking**: Bepalingen van EU-recht kunnen, indien duidelijk, nauwkeurig en onvoorwaardelijk, rechten en plichten creëren waar burgers zich rechtstreeks op kunnen beroepen bij de nationale rechter (zowel verticale als soms horizontale werking). ### 7.4 De vier vrijheden en het Unieburgerschap De interne markt is gebaseerd op het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. Het Unieburgerschap verleent burgers extra rechten, zoals het recht op verblijf en verplaatsing binnen de EU en het recht op gelijke behandeling. ### 7.5 Staatsaansprakelijkheid en mededingingsrecht Lidstaten die hun verplichtingen onder het EU-recht schenden, kunnen aansprakelijk worden gesteld. De EU handhaaft tevens regels inzake mededinging, waaronder het verbod op staatssteun (art. 107 VWEU) en kartelvorming (art. 101 VWEU) en misbruik van machtspositie (art. 102 VWEU), om een eerlijke interne markt te waarborgen. ### 7.6 De Raad van Europa versus de Europese Raad De **Europese Raad** is een instelling van de EU die de politieke richting bepaalt. De **Raad van Europa** is een onafhankelijke organisatie die zich richt op mensenrechten, democratie en de rechtsstaat, en is geen onderdeel van de EU. Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) zijn belangrijke verwezenlijkingen van de Raad van Europa. ## 8. Overheidsinterventie in de economie: Staatssteun en mededinging De EU streeft naar een eerlijke interne markt, wat regels met zich meebrengt voor overheidssteun en mededinging. ### 8.1 Mededingingsrecht Het mededingingsrecht regelt de concurrentie tussen bedrijven. Essentiële concepten zijn: * **Concurrentie**: Gestreefd wordt naar een markt zonder belemmeringen, waar consumenten geïnformeerde keuzes kunnen maken. * **Verstoring van concurrentie**: Kan plaatsvinden door machtsmisbruik, kartelvorming of staatssteun. * **Onderneming**: Elke eenheid die een economische activiteit uitoefent, ongeacht rechtsvorm of financiering. ### 8.2 Verbod op staatssteun (art. 107 VWEU) Staatssteun die de mededinging vervalst of dreigt te vervalsen en het handelsverkeer tussen lidstaten ongunstig beïnvloedt, is onverenigbaar met de interne markt. Vijf cumulatieve voorwaarden moeten vervuld zijn: 1. **Steunmaatregelen in welke vorm ook**: Elke economische maatregel die een voordeel verleent. 2. **Bekostigd met staatsmiddelen**: Financiering door de staat. 3. **Begunstiging van bepaalde ondernemingen of producties (selectiviteit)**: De steun is gericht op specifieke ondernemingen of sectoren. 4. **Invloed op handelsverkeer tussen lidstaten**: Een grensoverschrijdend effect of potentieel effect. 5. **Vervalsen van de mededinging**: De steun versterkt de concurrentiepositie. Er zijn uitzonderingen mogelijk, zoals sociale steun of steun voor economische ontwikkelingen, mits deze aan specifieke voorwaarden voldoen en vaak vooraf worden beoordeeld door de Europese Commissie. ### 8.3 Kartelvorming (art. 101 VWEU) Kartels, waarbij ondernemingen overeenkomsten sluiten om concurrentie uit te schakelen (bv. prijsafspraken, marktverdeling), zijn verboden. Dit verbod geldt ook voor besluiten van ondernemersverenigingen die de concurrentie beïnvloeden en het doel of gevolg hebben dat de concurrentie binnen de interne markt wordt verstoord. Uitzonderingen zijn mogelijk indien aan strikte voorwaarden wordt voldaan (bv. efficiëntievoordelen die ten goede komen aan de consument, proportionaliteit). ### 8.4 Misbruik van economische machtspositie (art. 102 VWEU) Een economische machtspositie op de interne markt is niet verboden, maar het misbruik ervan wel. Dit kan zich uiten in uitbuiting (bv. onbillijke prijzen) of uitsluiting (bv. concurrenten benadelen). De Europese Commissie kan boetes opleggen bij misbruik. ## 9. De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens ### 9.1 De Raad van Europa De Raad van Europa, opgericht in 1949, is een onafhankelijke internationale organisatie met 46 lidstaten (geen EU-lidstaat). De doelstellingen zijn het beschermen van mensenrechten, democratie en rechtsstaat. Belangrijkste organen zijn het Ministercomité en de Parlementaire Vergadering. Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) is een van de belangrijkste verwezenlijkingen. ### 9.2 Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) Het EHRM is een internationaal gerechtshof dat toeziet op de naleving van het EVRM door de lidstaten van de Raad van Europa. Het Hof kan uitspraken doen over individuele klachten en interstatelijke klachten. De uitspraken van het EHRM zijn bindend en kunnen leiden tot billijke vergoedingen of andere maatregelen. --- # De vier vrijheden en het vrij verkeer van personen Dit deel van de studiegids behandelt de vier fundamentele vrijheden van de EU en het vrij verkeer van personen, met een focus op de rechten en plichten van Unieburgers en derdelanders. ## 4. De vier vrijheden en het vrij verkeer van personen De interne markt van de Europese Unie is de kern van haar economische beleid, gericht op het wegnemen van fysieke, financiële en juridische belemmeringen om zo een gemeenschappelijke markt te creëren. Dit wordt gewaarborgd door de vier fundamentele vrijheden: het vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. Het beginsel van gelijke behandeling en het verbod op discriminatie op grond van nationaliteit, vastgelegd in artikel 18 VWEU, vormen de basis van deze vrijheden. ### 4.1 De vier vrijheden in detail #### 4.1.1 Vrij verkeer van goederen Dit omvat alle producten en tastbare zaken die het voorwerp kunnen zijn van handelstransacties en een geldwaarde vertegenwoordigen, inclusief afval. #### 4.1.2 Vrij verkeer van personen Dit houdt in dat burgers van de EU het recht hebben om vrij te reizen en te verblijven binnen de EU. De rechten die hieruit voortvloeien, zijn oorspronkelijk vooral gericht op economisch actieve personen (werknemers en zelfstandigen), maar zijn uitgebreid naar niet-economisch actieve personen door het Unieburgerschap. * **Economisch actieve EU-burgers:** * **Werknemers (art. 45 VWEU):** Dit omvat iedereen die arbeid verricht in loondienst, ongeacht deeltijds werk of verloning onder het bestaansminimum, mits er sprake is van ondergeschiktheid, reële arbeid en een grensoverschrijdend aspect. Rechten omvatten toegang tot de arbeidsmarkt van een andere lidstaat en gelijke behandeling op het gebied van werkgelegenheid, beloning en arbeidsvoorwaarden. Werkzoekenden hebben een beperkt recht op verblijf om naar werk te zoeken. * **Zelfstandigen (art. 49 VWEU - vrijheid van vestiging):** Dit betreft de mogelijkheid om werkzaamheden buiten loondienst uit te oefenen, zoals het oprichten van eigen ondernemingen, vennootschappen, filialen of dochterondernemingen. Dit recht geldt voor zowel natuurlijke als rechtspersonen en vereist een reële, daadwerkelijke en duurzame economische activiteit. * **Economisch inactieve EU-burgers:** Ook studenten, gepensioneerden en werklozen ontlenen rechten aan hun Unieburgerschap om vrij te reizen en te verblijven in andere lidstaten. #### 4.1.3 Vrij verkeer van diensten (art. 56-62 VWEU) Dit principe geldt voor commerciële dienstverlening die gewoonlijk tegen vergoeding geschiedt. Het omvat de tijdelijke levering van diensten naar, of ontvangst van diensten in een andere lidstaat. Overheidsdiensten vallen hier buiten. #### 4.1.4 Vrij verkeer van kapitaal (art. 63-66 VWEU) Dit verbiedt alle beperkingen op het kapitaalverkeer (investeringen) en betalingsverkeer tussen lidstaten. ### 4.2 Onderscheid tussen de vier vrijheden en rechtspraak Het is cruciaal om de vier vrijheden correct te onderscheiden, aangezien per casus slechts één verdragsregime van toepassing is. Het Hof van Justitie heeft deze begrippen ingevuld: * **Diensten vs. Goederen:** Goederen zijn tastbare zaken, terwijl diensten immaterieel zijn. Zaken als elektriciteit en films worden als goederen beschouwd, loterijbriefjes als diensten. * **Diensten vs. Vestiging:** Het criterium hier is de duur en continuïteit van de werkzaamheden. Tijdelijke activiteiten vallen onder diensten, duurzame activiteiten onder vestiging. * **Werknemers vs. Vestiging:** Het onderscheid ligt in de ondergeschiktheidsrelatie (werknemer) versus zelfstandigheid (vestiging). * **Goederen vs. Kapitaal:** Kapitaal betreft documenten die waarde vertegenwoordigen, zoals geld en effecten. ### 4.3 Belemmeringen en uitzonderingen op het vrij verkeer Het vrij verkeer is niet absoluut. Lidstaten mogen beperkingen opleggen op basis van verdragsuitzonderingen of de 'rule of reason' (ontwikkeld door het Hof), mits aan aanvullende voorwaarden wordt voldaan: * **Verdragsuitzonderingen (art. 36, 45, 51 VWEU):** Limitatief opgesomd in het Verdrag, zoals openbare orde, veiligheid en volksgezondheid. * **Rule of Reason:** Dwingende redenen van algemeen belang, zoals consumentenbescherming, milieubescherming, etc. Dit geldt enkel bij indirecte discriminatie. * **Aanvullende voorwaarden:** De maatregel mag niet in strijd zijn met secundair recht (harmonisatie), moet een publiek belang beschermen en evenredig zijn (geschikt en noodzakelijk, geen minder beperkend alternatief). ### 4.4 Het Unieburgerschap en rechten van personen Het Unieburgerschap (art. 20 VWEU) verleent aan iedereen die de nationaliteit van een lidstaat bezit, rechten zoals gelijke behandeling, verblijfs- en verplaatsingsrecht binnen de EU, en kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen. #### 4.4.1 Categorieën personen en hun rechten * **Unieburgers:** * **Economisch actieve burgers:** Ontlenen rechten aan de regels over vrij verkeer van werknemers en vrijheid van vestiging. * **Economisch inactieve burgers:** Ontlenen rechten aan hun Unieburgerschap, zoals recht op verblijf mits ze ziektekostenverzekering hebben en voldoende bestaansmiddelen. * **Derdelanders:** Personen zonder EU-nationaliteit. * **Derdelands familieleden van EU-burgers:** Zij hebben afgeleide rechten op basis van Richtlijn 2004/38/EG. Dit omvat reisrechten, verblijfsrechten (kortdurend, langer dan 3 maanden, duurzaam na 5 jaar) en recht op non-discriminatie. Voorwaarde is meestal dat zij de EU-burger vergezellen of zich bij hem voegen. * **Andere derdelanders:** Dit omvat vluchtelingen, hogeropgeleide migranten, langdurig ingezetenen, etc., die rechten ontlenen aan specifieke richtlijnen (zoals de Blauwe Kaart voor hoogopgeleiden of de richtlijn voor langdurig ingezetenen). #### 4.4.2 Bijzondere verblijfsrechten op grond van art. 20-21 VWEU In specifieke gevallen, wanneer Richtlijn 2004/38/EG niet van toepassing is, kunnen derdelands familieleden rechten ontlenen aan artikel 20-21 VWEU. * **Europa-route (art. 21 VWEU):** Indien een Unieburger zijn recht op vrij verkeer gebruikt en zijn gezinsleven in een andere lidstaat opbouwt, kunnen zijn derdelands familieleden meekomen of zich bij hem voegen, zelfs bij terugkeer naar hun thuisland. * **Verzorgende derdelands ouders van minderjarige Unieburgers (art. 20 VWEU):** Als een minderjarig kind met EU-nationaliteit, dat nooit gebruik heeft gemaakt van zijn vrij verkeer, dreigt de EU te moeten verlaten omdat zijn ouder (derdelander) geen verblijfsrecht heeft, kan die ouder een afgeleid verblijfsrecht krijgen om te voorkomen dat het kind gedwongen wordt te vertrekken. ### 4.5 Slotbeschouwingen over het vrij verkeer De vier vrijheden bevorderen handel en mobiliteit binnen de EU, wat leidt tot grotere afzetmarkten, meer concurrentie, betere kwaliteit en lagere prijzen voor consumenten. Ze vergemakkelijken ook reizen en verblijf voor burgers. Nadelen kunnen zijn dat zwakkere lidstaten economisch worden geraakt, oneerlijke concurrentie ontstaat en illegale migratie en criminaliteit kunnen toenemen. --- **Tip:** Bestudeer de jurisprudentie van het Hof van Justitie met betrekking tot de invulling van de begrippen van de vier vrijheden en de voorwaarden voor uitzonderingen. Dit is cruciaal voor het oplossen van casussen. **Tip:** Maak een duidelijk schema van de verschillende categorieën personen en de rechten die zij kunnen ontlenen aan het Europees recht, inclusief de relevante artikelen en richtlijnen. Dit helpt bij het analyseren van specifieke situaties. --- # Mededingingsrecht en staatssteun binnen de EU Dit onderwerp behandelt de regels die de eerlijke concurrentie binnen de interne markt waarborgen, inclusief het verbod op kartelvorming, misbruik van machtspositie en de strenge regels rondom staatssteun die lidstaten aan bedrijven verlenen. ## 5. Mededingingsrecht en staatssteun binnen de EU ### 5.1 Introductie tot mededingingsrecht en staatssteun Het mededingingsrecht binnen de EU is cruciaal voor het waarborgen van een eerlijke interne markt. Het richt zich op het voorkomen van concurrentievervalsing door middel van kartelvorming, misbruik van machtsposities en ongeoorloofde staatssteun. Deze regels zijn ontworpen om ervoor te zorgen dat alle bedrijven, ongeacht hun lidstaat van herkomst, gelijke kansen krijgen en dat consumenten profiteren van eerlijke prijzen en een breed aanbod. ### 5.2 De interne markt en haar onderdelen De interne markt is de kern van de economische integratie binnen de EU. Het doel is een ruimte zonder economische grenzen te creëren, waarin goederen, personen, diensten en kapitaal zich zo vrij mogelijk kunnen bewegen. De interne markt wordt gekenmerkt door vier fundamentele vrijheden: * **Vrij verkeer van goederen** (art. 28-37 VWEU, art. 110 VWEU) * **Vrij verkeer van personen** (art. 45-55 VWEU) * **Vrij verkeer van diensten** (art. 56-62 VWEU) * **Vrij verkeer van kapitaal** (art. 63-66 VWEU) Naast deze vrijheden zijn er twee specifieke onderdelen die essentieel zijn voor een goed functionerende interne markt: het verbod op staatssteun en het mededingingsrecht (kartels en misbruik van machtspositie). ### 5.3 Staatssteun Staatssteun, gedefinieerd in artikel 107, lid 1 VWEU, omvat alle maatregelen van staten die via overheidsmiddelen een economisch voordeel verlenen aan bepaalde ondernemingen of producties, waardoor de mededinging wordt vervalst of dreigt te worden vervalst en de handel tussen lidstaten ongunstig wordt beïnvloed. Om van verboden staatssteun te kunnen spreken, moeten vijf cumulatieve voorwaarden vervuld zijn: #### 5.3.1 Voorwaarden voor staatssteun 1. **Steunmaatregelen in welke vorm ook**: Elke maatregel die een economisch voordeel verleent dat de onderneming niet onder normale marktomstandigheden zou verkrijgen. * Voorbeelden zijn subsidies, leningen tegen niet-marktconforme voorwaarden, overheidsgaranties, verkoop van grond onder marktwaarde, belastingvoordelen en kwijtschelding van schulden. * Het **private investor principle** is hierbij cruciaal: als een private investeerder onder vergelijkbare marktomstandigheden niet zou investeren, is er waarschijnlijk sprake van steun. 2. **Bekostigd met staatsmiddelen**: De steun moet gefinancierd worden met middelen die afkomstig zijn van de overheid (lidstaat). * Als kosten direct op de consument worden afgewenteld (bv. via hogere prijzen), is er geen sprake van staatssteun. * Subsidies verstrekt door de EU zelf worden niet beschouwd als staatssteun, aangezien de EU niet als een staat wordt beschouwd. 3. **Begunstiging van bepaalde ondernemingen of producties (selectiviteitseis)**: De steun mag niet algemeen toepasbaar zijn, maar moet gericht zijn op specifieke ondernemingen of producties. * Dit betekent dat steunmaatregelen die slechts aan een deel van de bedrijven binnen een sector, een bepaalde productgroep of een specifiek geografisch gebied worden verleend, selectief zijn en dus verboden. * Algemene maatregelen die voor alle bedrijven gelden, zijn geen staatssteun. 4. **Invloed op handelsverkeer tussen de lidstaten**: De steunmaatregel moet een effect hebben op de handel tussen de lidstaten. * **De-minimisdrempel**: Steunmaatregelen die per onderneming minder dan €200.000 bedragen over een periode van drie jaar, worden geacht geen merkbaar effect te hebben op het handelsverkeer en zijn daarom niet verboden. Hierbij tellen verbonden ondernemingen als één. * **Grensoverschrijdend effect of drempelwerking**: De steun moet de concurrentiepositie van begunstigde ondernemingen ten opzichte van concurrenten in andere lidstaten beïnvloeden, of de toegang van buitenlandse bedrijven tot de markt bemoeilijken. 5. **Vervalsen van de mededinging**: De steun moet de mededinging vervalsen of dreigen te vervalsen. Dit is het geval wanneer de steun de concurrentiepositie van een onderneming versterkt, kosten verlaagt, of groei of behoud van marktaandeel mogelijk maakt. Het is niet vereist dat de vervalsing aanzienlijk is; het volstaat dat de onderneming beter af is dan zonder steun. #### 5.3.2 Procedure en gevolgen van het verbod op staatssteun * **Notificatieplicht**: Voorgenomen staatssteun moet worden gemeld bij de Europese Commissie. De Commissie beoordeelt of de steun verenigbaar is met de interne markt. * **Standstill-bepaling**: Gedurende het onderzoek door de Commissie mag de steun niet worden uitgevoerd. * **Gevolgen van onrechtmatige steun**: Onrechtmatig verleende staatssteun moet door de lidstaat worden teruggevorderd, inclusief rente, om de situatie te herstellen alsof de steun nooit is verleend. Een beroep op gerechtvaardigd vertrouwen is niet mogelijk. #### 5.3.3 Uitzonderingen en bijzondere gevallen Ondanks het algemene verbod zijn er in artikel 107 VWEU uitzonderingen mogelijk: * **Artikel 107, lid 2 VWEU**: Bepaalde steunmaatregelen zijn van rechtswege toegestaan, zoals sociale steun aan individuele personen, compensatie voor schade door natuurrampen of uitzonderlijke gebeurtenissen. De Commissie beoordeelt enkel of de maatregel binnen de categorie valt en proportioneel is. * **Artikel 107, lid 3 VWEU**: Hieronder vallen steunmaatregelen die de Commissie kan toestaan indien deze noodzakelijk, proportioneel en geschikt zijn om bepaalde doelstellingen te bereiken, zoals steun voor regionale ontwikkeling, steun aan kleine en middelgrote ondernemingen, of steun ter bevordering van belangrijke projecten van gemeenschappelijk Europees belang. De Commissie beoordeelt de opportuniteit van de steun. ### 5.4 Mededingingsrecht: kartelvorming en misbruik van machtspositie Het mededingingsrecht richt zich op het waarborgen van eerlijke concurrentie. Dit gebeurt door middel van het verbod op kartelvorming en het verbod op misbruik van een economische machtspositie. #### 5.4.1 Het begrip onderneming en markt * **Onderneming**: Elke entiteit die een economische activiteit uitoefent, ongeacht rechtsvorm en financiering. Winstoogmerk is niet vereist. Ook overheden kunnen als onderneming worden beschouwd indien zij economische activiteiten ontplooien die concurreren met private partijen. Typische overheidstaken vallen hier buiten. * **Relevante markt**: Voor de toepassing van mededingingsregels is het cruciaal om de relevante markt af te bakenen, zowel de productmarkt als de geografische markt. * **Productenmarkt**: Producten of diensten die onderling uitwisselbaar of substitueerbaar zijn voor de consument (getest via de SSNIP-test). * **Geografische markt**: Het gebied waarin de concurrentie plaatsvindt. #### 5.4.2 Kartelverbod (artikel 101 VWEU) Dit artikel verbiedt overeenkomsten, onderling afgestemde feitelijke gedragingen en besluiten van ondernemersverenigingen die tot doel of gevolg hebben de mededinging binnen de interne markt te beperken, te verstoren of te verhinderen. * **Voorwaarden**: 1. Overeenkomsten, onderling afgestemde feitelijke gedragingen of besluiten van ondernemersverenigingen. 2. Die de handel tussen de lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden. 3. En tot doel of gevolg hebben de mededinging binnen de interne markt te verstoren. * **Uitzonderingen (artikel 101, lid 3 VWEU)**: Een kartel kan gerechtvaardigd zijn indien het leidt tot efficiëntievoordelen (verbetering productie/distributie, technische/economische vooruitgang), consumenten hiervan een billijk aandeel ontvangen, de beperkingen noodzakelijk zijn en concurrentie niet volledig wordt uitgeschakeld. * **De-minimisuitzondering**: Overeenkomsten met een klein gezamenlijk marktaandeel worden geacht geen merkbaar effect te hebben op de mededinging. #### 5.4.3 Misbruik van economische machtspositie (artikel 102 VWEU) Dit artikel verbiedt ondernemingen die een economische machtspositie bekleden op de interne markt (of een wezenlijk deel daarvan) om die macht te misbruiken, indien dit de handel tussen lidstaten ongunstig kan beïnvloeden. * **Voorwaarden**: 1. Eén of meerdere ondernemingen hebben een machtspositie. Een marktaandeel van 50% of meer geeft een vermoeden van machtspositie. 2. Er is sprake van misbruik. Voorbeelden hiervan zijn het opleggen van onbillijke prijzen of voorwaarden, beperken van productie of ontwikkeling ten nadele van consumenten, of het toepassen van ongelijke voorwaarden bij gelijkwaardige prestaties. * **Doelbewust of gevolgericht**: Misbruik kan zowel doelbewust als onopzettelijk zijn (door de gevolgen van een gedraging). * **Twee hoofdtypen misbruik**: * **Uitbuiting**: Schadelijk voor consumenten (bv. te hoge prijzen). * **Uitsluiting**: Schadelijk voor concurrenten (bv. weigeren levering). Machtspositie hebben is niet verboden; pas het misbruik ervan is een schending van artikel 102 VWEU. ### 5.5 De Europese Unie en haar instellingen De Europese Unie is een supranationale organisatie waar lidstaten soevereiniteit hebben overgedragen. De EU is opgericht met als doelstellingen vrede, welzijn, vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid. De interne markt en de economische en monetaire unie zijn belangrijke pijlers. De EU opereert via een complex systeem van instellingen die samen de wetgeving creëren, uitvoeren en handhaven. * **Europese Raad**: Bepaalt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten. * **Europese Commissie**: Heeft het recht van initiatief voor wetgeving, voert beleid uit en ziet toe op naleving van EU-recht. * **Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers)**: Keurt wetgeving goed, meestal samen met het Europees Parlement. * **Europees Parlement**: Vertegenwoordigt de burgers, medewetgever en controleert de Commissie. * **Hof van Justitie van de EU**: Zorgt voor de uniforme uitlegging en toepassing van het EU-recht. De bevoegdheden van de EU zijn gebaseerd op het attributiebeginsel, waarbij de EU alleen mag handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toebedeeld. Er bestaan exclusieve bevoegdheden, gedeelde bevoegdheden en bevoegdheden ter ondersteuning, aanvulling of coördinatie. ### 5.6 Rechtstreekse werking en voorrang van EU-recht Twee fundamentele beginselen van het EU-recht, ontwikkeld door het Hof van Justitie, zijn cruciaal voor de doorwerking ervan: * **Voorrang van EU-recht (Costa vs. E.N.E.L)**: EU-recht heeft voorrang boven nationaal recht, zelfs op latere nationale wetgeving. Nationale rechters moeten strijdige nationale bepalingen buiten toepassing laten. * **Rechtstreekse werking (Van Gend & Loos)**: Burgers kunnen zich rechtstreeks beroepen op duidelijke, nauwkeurige en onvoorwaardelijke bepalingen van EU-recht voor de nationale rechter. Dit geldt voor primair recht (verdragen), verordeningen en besluiten. Richtlijnen hebben, na het verstrijken van de omzettingstermijn en indien de voorwaarden van Van Gend & Loos vervuld zijn, doorgaans verticale directe werking (burger vs. overheid). Deze beginselen garanderen dat EU-recht effectief is en bindend wordt toegepast binnen de lidstaten. ### 5.7 De vier vrijheden en het discriminatieverbod De vier vrijheden (goederen, personen, diensten, kapitaal) vormen de kern van de interne markt. Het discriminatieverbod op grond van nationaliteit, verankerd in artikel 18 VWEU, is een centraal beginsel dat zorgt voor gelijke behandeling. Zowel openlijke als verkapte discriminatie, alsmede maatregelen met directe of indirecte beperkende effecten, zijn verboden. Lidstaten mogen het vrij verkeer enkel beperken op basis van specifieke verdragsuitzonderingen of dwingende redenen van algemeen belang (rule of reason), mits deze maatregelen noodzakelijk en evenredig zijn en niet in strijd zijn met geharmoniseerd EU-recht. ### 5.8 Samenvatting en kernpunten * Het mededingingsrecht en de regels inzake staatssteun zijn essentiële componenten van de interne markt, bedoeld om eerlijke concurrentie te waarborgen. * Vijf cumulatieve voorwaarden maken een maatregel tot verboden staatssteun. * Kartelvorming en misbruik van machtspositie zijn verboden, tenzij er sprake is van specifieke uitzonderingen. * Het EU-recht heeft voorrang op nationaal recht en heeft in veel gevallen rechtstreekse werking. * De vier vrijheden vormen de basis van de interne markt, ondersteund door een sterk discriminatieverbod. * De EU-instellingen spelen een cruciale rol in het creëren, uitvoeren en handhaven van deze regels. --- # Mensächtenbescherming in Europa: Raad van Europa en EHRM Dit onderwerp behandelt de rol van de Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) bij de bescherming van fundamentele rechten en vrijheden in Europa, met een focus op het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) en de procedures bij het EHRM. ### 6.1 De Raad van Europa De Raad van Europa is een internationale organisatie die zich, in tegenstelling tot de Europese Unie, richt op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat in heel Europa. #### 6.1.1 Oprichting en Lidmaatschap * **Oprichting:** Opgericht op 5 mei 1949 door tien stichtende leden via het Verdrag van Londen. * **Zetel:** Straatsburg, Frankrijk. * **Lidmaatschap:** Momenteel 46 lidstaten (en waarnemende leden). * **Eisen voor lidmaatschap:** 1. Ligging in Europa (hoewel dit ruim wordt geïnterpreteerd). 2. Ondertekening en bekrachtiging van het EVRM. 3. Ondertekening en bekrachtiging van het Europees Sociaal Handvest van 1961. 4. Ondertekening en bekrachtiging van het Europees Verdrag ter voorkoming van foltering van 1987. 5. Volledige afschaffing van de doodstraf. #### 6.1.2 Doelstellingen en Verwezenlijkingen * **Hoofddoelstellingen:** * Beschermen van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. * Bevorderen van bewustwording en ontwikkeling van de Europese culturele identiteit en diversiteit. * **Belangrijkste verwezenlijking:** Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) en de daaraan gekoppelde jurisprudentie van het EHRM. * **Verdragen:** De Raad van Europa heeft meer dan 220 verdragen en conventies opgesteld, waaronder: * EVRM (1950): Burgerlijke en politieke rechten. * Europees Sociaal Handvest (1961). * Europees Verdrag ter voorkoming van foltering (1987). * Kaderverdrag inzake bescherming van minderheden (1994). * Europees Kinderrechtenverdrag (1996). #### 6.1.3 Structuur en Organen De Raad van Europa is een **intergouvernementele instelling**. * **Ministercomité:** * Samengesteld uit de ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten. * Beslissend orgaan dat onder andere nieuwe lidstaten toelaat, verdragen sluit en toezicht houdt op de naleving van beslissingen. * **Parlementaire Vergadering:** * Telt 306 leden, benoemd door de nationale parlementen. * Komt vier keer per jaar samen. * Brengt aanbevelingen uit; heeft geen beslissingsbevoegdheid. * **Congres van Lokale en Regionale Overheden:** * Overlegorgaan dat de lokale en regionale overheden vertegenwoordigt. * **Secretariaat:** * Meer dan 2.000 leden en medewerkers, geleid door de secretaris-generaal. ### 6.2 Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) Het EVRM is een cruciaal internationaal verdrag dat de burgerlijke en politieke rechten van individuen in Europa waarborgt. #### 6.2.1 Inhoud en Reikwijdte * **Doel:** Lidstaten beloven fundamentele burgerlijke en politieke rechten te waarborgen voor iedereen binnen hun rechtsgebied. * **Structuur:** Het verdrag is opgedeeld in verschillende secties, met een focus op materieel recht, rechtsbescherming en de samenstelling en bevoegdheid van het EHRM. * **Materieel Recht (Sectie I):** Bevat een opsomming van fundamentele rechten, waaronder: * Recht op leven (Art. 2). * Verbod op foltering en onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing (Art. 3). * Verbod op slavernij en dwangarbeid (Art. 4). * Recht op vrijheid en veiligheid (Art. 5). * Recht op een eerlijk proces (Art. 6). * Recht op respect voor privé- en gezinsleven, eerbiediging van de woning en correspondentie (Art. 8). * Vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst (Art. 9). * Vrijheid van meningsuiting (Art. 10). * Vrijheid van vergadering en vereniging (Art. 11). * Recht op het sluiten van een huwelijk (Art. 12). * Recht op een effectief rechtsmiddel (Art. 13). * Verbod op discriminatie (Art. 14). * **Beperkingen op Rechten:** De bescherming van rechten onder het EVRM is niet absoluut. Uitzonderingsgronden zijn vaak expliciet in de verdragsartikelen zelf vermeld. * **Voorbeeld: Artikel 8 EVRM (Recht op privé- en gezinsleven)** * Inmenging door een openbaar gezag is toegestaan indien deze: a) Bij wet is voorzien. b) Dient ter bescherming van de nationale veiligheid, openbare veiligheid, economisch welzijn van het land, voorkoming van wanordelijkheden en strafbare feiten, bescherming van de gezondheid of goede zeden, of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen. c) Noodzakelijk is in een democratische samenleving (d.w.z. evenredig en relevant). * **Appreciatiebevoegdheid Lidstaten:** Lidstaten hebben een zekere beoordelingsmarge (appreciatiebevoegdheid) bij de interpretatie en toepassing van deze uitzonderingen (bv. betreffende het homohuwelijk). #### 6.2.2 Rechtsbescherming: Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) Het EHRM is het gerechtelijke orgaan dat toeziet op de naleving van het EVRM door de lidstaten. ##### 6.2.2.1 Procedures bij het EHRM * **Toepassing:** * **Individuele aanvraag:** Een individu dient een klacht in tegen een lidstaat. * **Interstatelijke aanvraag:** Een lidstaat dient een klacht in tegen een andere lidstaat. * **Altijd gericht tegen een lidstaat.** * **Ontvankelijkheid (voorwaarden voor behandeling):** 1. **Uitputting van nationale rechtsmiddelen:** Alle juridische mogelijkheden binnen de lidstaat moeten zijn benut. 2. **Termijn:** De aanvraag moet binnen vier maanden na de definitieve nationale beslissing worden ingediend. 3. **Gericht tegen een lidstaat.** 4. **Niet-ontvankelijkheid:** * Anonieme klachten. * Klachten die geen betrekking hebben op verdragsbepalingen. * Indien er geen belangrijk en ernstig nadeel is voor de verzoeker (belang). * **Samenstelling EHRM:** * Permanent rechtscollege. * Elke lidstaat heeft één rechter. * Niet-hernieuwbare ambtstermijn van negen jaar. * **Kamers:** * **Gerechtscommissaris, Comités (3 rechters), Kamers (7 rechters):** Behandelen de meeste zaken. * **Grote Kamer (17 rechters):** Behandelt zaken na een "referral" (beroep tegen een kameruitspraak) of "relinquishment" (spontane uithandengeving door een kamer). * **Procedure (Stappen):** 1. Aanvraag (klacht indienen). 2. Ontvankelijkheidsonderzoek. 3. Uitspraak ten gronde (al dan niet schending van het EVRM). * **Kenmerken:** * Laagdrempelig: Kan in eigen taal, gratis, geen advocaat vereist. * Spoedeisende gevallen kunnen versneld behandeld worden. * Beslissingen worden genomen bij gewone meerderheid. * Mogelijkheid tot separate opinions van rechters (concurring of dissenting). * **Uitspraken:** * **Bindend:** Uitspraken van het EHRM zijn bindend voor de betrokken lidstaat. * **Billijke vergoeding (just satisfaction):** Indien een schending wordt vastgesteld, kan het Hof een billijke vergoeding toekennen aan de verzoeker. * **Maatregelen:** De lidstaat moet algemene of individuele maatregelen nemen om de schending te herstellen. * **Toezicht op uitvoering:** Het Ministercomité van de Raad van Europa houdt toezicht op de uitvoering van de uitspraken. * **Prejudiciële procedure (sinds 2018):** Mogelijkheid voor nationale rechters om vragen over de interpretatie van het EVRM voor te leggen aan het EHRM. * **Preventieve werking:** Uitspraken kunnen een preventieve werking hebben en leiden tot wetswijzigingen (bv. Salduz-wetgeving). #### 6.2.3 Rechtstreekse Werking en Nationaal Recht * **Directe Werking van het EVRM:** Bepalingen van het EVRM hebben, mits duidelijk, nauwkeurig en onvoorwaardelijk, **directe werking** binnen de nationale rechtsorde. Dit betekent dat burgers zich er rechtstreeks op kunnen beroepen voor de nationale rechter. * **Rol van de Nationale Rechter:** De nationale rechter is primair verantwoordelijk voor de toepassing van het EVRM. Hij moet in geval van conflict Europees recht laten voorgaan op nationaal recht (voorrangsbeginsel). ### 6.3 Verschil tussen Raad van Europa en Europese Unie Het is cruciaal om de Raad van Europa te onderscheiden van de Europese Unie: | Kenmerk | Raad van Europa (RvE) | Europese Unie (EU) | | :----------------------- | :---------------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------ | | **Type Organisatie** | Intergouvernementeel | Supranationaal | | **Beslissingsvorming** | Unanimiteit (veto-recht) | Gekwalificeerde meerderheid (meestal) | | **Organen** | Ministercomité, Parlementaire Vergadering, etc. | Europese Raad, Commissie, Parlement, Raad van de EU, HvJ, etc. | | **Juridische Kracht** | Verdragen (EVRM), aanbevelingen | Verordeningen, richtlijnen, besluiten (bindend) | | **Jurisdictie** | EHRM (bindende uitspraken over EVRM-schendingen) | HvJ EU (bindende uitspraken over EU-recht) | | **Focus** | Mensenrechten, democratie, rechtsstaat | Economische integratie, gemeenschappelijk beleid | | **Reikwijdte** | Heel Europa (46 leden) | Lidstaten van de EU (27 leden) | | **Rechtspraak** | EHRM | Hof van Justitie van de EU (HvJ EU) | | **Onafhankelijkheid** | Onafhankelijke instellingen | Onafhankelijke instellingen | | **Oprichting** | Verdrag van Londen (1949) | EGKS-Verdrag (1951), Verdragen van Rome (1957), Lissabon (2009) | | **Talen** | Frans en Engels (officieel) | Meerdere officiële talen | | **Territoriale Omvang** | Europa | EU-lidstaten | **Tip:** Onthoud dat de Raad van Europa een veel bredere geografische dekking heeft en zich primair richt op mensenrechten, terwijl de EU een diepere economische en politieke integratie nastreeft binnen een kleinere groep lidstaten. ### 6.4 Vergelijking met Supranationaliteit en Intergouvernementalisme * **Supranationale organisaties:** De EU is een voorbeeld. Lidstaten dragen soevereiniteit over aan de organisatie, die bindende wetgeving kan aannemen die rechtstreeks van toepassing is en voorrang heeft op nationaal recht. Beslissingen worden vaak bij meerderheid genomen. * **Intergouvernementele organisaties:** De Raad van Europa is een voorbeeld. Lidstaten behouden hun soevereiniteit. Beslissingen worden meestal op basis van unanimiteit genomen en vereisen ratificatie door de lidstaten om bindend te worden. **Tip:** De kern van supranationaliteit is de overdracht van beslissingsbevoegdheid, waardoor de internationale organisatie regels kan opleggen aan de lidstaten. Bij intergouvernementalisme beslissen de lidstaten altijd gezamenlijk. ### 6.5 Jurisprudentie van het EHRM met betrekking tot Mensenrechtenbescherming Hoewel de specifieke documentatie die is verstrekt geen gedetailleerde jurisprudentie van het EHRM behandelt buiten het kader van het EVRM zelf, is het essentieel te begrijpen dat de rechtspraak van het EHRM het EVRM voortdurend interpreteert en uitbreidt. * **Voorbeeld (uit de verstrekte tekst, relevant voor EVRM):** * **Arrest Marckx:** Dit arrest uit 1979 was cruciaal voor de bescherming van het familierecht, met name voor kinderen geboren buiten het huwelijk, en leidde tot hervormingen in veel lidstaten. * **Arrest Salduz-wetgeving:** Dit arrest (en de daaropvolgende jurisprudentie) benadrukt het recht op toegang tot een advocaat vanaf het eerste verhoor door de politie, wat de procedurele rechten van verdachten versterkt. * **Arrest Ainis and others vs. Italy:** Dit illustreert de verantwoordelijkheid van de staat om het leven van gedetineerden te beschermen en de gevolgen van het niet nakomen van deze plicht onder Artikel 2 EVRM. Dit deel van de studiehandleiding legt de nadruk op de institutionele architectuur en de juridische instrumenten die Europa ter beschikking staan voor de bescherming van fundamentele rechten, met een centrale rol voor de Raad van Europa en het EHRM. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Internationaal recht | Een rechtsstelsel dat de relaties tussen soevereine staten regelt en dat is gebaseerd op verdragen en gewoonterecht. Het voorkomt dat landen hun nationale regels aan anderen kunnen opleggen en zorgt voor een formele gelijkheid tussen staten. | | Verdrag | Een formele, schriftelijke overeenkomst tussen twee of meer staten of internationale organisaties, waarin afspraken worden vastgelegd over wederzijdse rechten en plichten. Verdragen vormen een belangrijke bron van internationaal recht. | | Staatssoevereiniteit | Het beginsel dat een staat de hoogste en onafhankelijke macht heeft binnen zijn eigen grondgebied, wat inhoudt dat alleen de eigen overheid wetten mag maken en beslissingen mag nemen zonder inmenging van buitenaf. | | Internationale organisatie | Een samenwerkingsverband tussen staten, opgericht via een verdrag, met eigen doelstellingen en middelen om deze te bereiken. Deze organisaties bieden staten de mogelijkheid om samen te werken op specifieke beleidsterreinen. | | Niet-gouvernementele organisatie (NGO) | Een groep personen die een internationale organisatie opricht, onafhankelijk van staten, vaak met een ideële doelstelling. Een NGO hoeft niet per se internationaal te zijn en kan ook nationaal opereren. | | Gouvernementele organisatie | Een samenwerkingsverband tussen staten dat wordt opgericht via een verdrag, met duidelijke doelstellingen en de middelen om deze te realiseren. Ze bieden staten een platform voor samenwerking op beleidsterreinen. | | Intergouvernementele organisaties | Samenwerkingsverbanden tussen staten waarbij geen overdracht van staatssoevereiniteit plaatsvindt. Beslissingen worden meestal genomen op basis van unanimiteit, waarbij elke lidstaat een veto kan uitspreken. | | Supranationale organisaties | Samenwerkingsverbanden tussen staten waarbij lidstaten een deel van hun staatssoevereiniteit overdragen aan de organisatie. De organisatie kan bindende beslissingen nemen die voorrang hebben op nationaal recht, zelfs zonder unanimiteit. | | Europese Unie (EU) | Een supranationale en intergouvernementele politieke en economische unie van 27 lidstaten, voornamelijk gelegen in Europa. De EU streeft naar vrede, welzijn, vrijheid, veiligheid en recht voor haar burgers door middel van economische integratie en beleidscoördinatie. | | EGKS-verdrag (Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal) | Het verdrag dat in 1951 werd gesloten en de basis legde voor de Europese samenwerking door de kolen- en staalproductie van de oprichtende landen gezamenlijk te beheren, met als doel oorlogsvoering te voorkomen en economische wederopbouw te bevorderen. | | Interne markt | Een gemeenschappelijke markt binnen de EU zonder economische grenzen of belemmeringen, waar het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gegarandeerd. Het doel is om handel te stimuleren en gelijke kansen te creëren. | | Economische en Monetaire Unie (EMU) | Een belangrijk element van de EU dat streeft naar economische stabiliteit en integratie, met als meest zichtbare component de gezamenlijke munt, de euro. De Europese Centrale Bank (ECB) speelt hierin een centrale rol. | | Maastrichtnormen | Criteria die lidstaten moeten voldoen om toe te mogen treden tot de eurozone en de euro als munteenheid te hanteren. Deze normen hebben betrekking op inflatie, begrotingstekorten, staatsschuld en rentetarieven om economische stabiliteit te waarborgen. | | Europese pijler van sociale rechten | Een initiatief van de EU dat zich richt op het bevorderen van sociaal beleid en welzijn van Europese burgers, met als kerndoelen onder meer werkgelegenheid, opleiding en het verminderen van armoede en sociale uitsluiting. | | Wetgevende macht | De macht die verantwoordelijk is voor het maken van wetten. Binnen de EU wordt deze macht gedeeld door de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie. | | Uitvoerende macht | De macht die verantwoordelijk is voor de uitvoering van wetten. Binnen de EU wordt deze taak voornamelijk uitgevoerd door de Europese Commissie. | | Rechterlijke macht | De macht die verantwoordelijk is voor het interpreteren en handhaven van wetten. Binnen de EU wordt deze rol vervuld door het Hof van Justitie van de EU. | | Europese Raad | De hoogste instelling binnen de EU, samengesteld uit staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten. De Europese Raad bepaalt de belangrijkste beslissingen en beleidslijnen van de EU. | | Europese Commissie | Het uitvoerende orgaan van de EU, bestaande uit één commissaris per lidstaat. De Commissie heeft het recht van initiatief voor wetgeving, controleert de naleving van EU-regels en beheert de begroting. | | Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers) | Een instelling die de regeringen van de lidstaten vertegenwoordigt. De Raad neemt, samen met het Europees Parlement, wetgevende beslissingen en coördineert het beleid van de lidstaten. | | Europees Parlement | Het direct verkozen orgaan van de EU, dat de burgers van de Unie vertegenwoordigt. Het Europees Parlement deelt de wetgevende en begrotingsbevoegdheden met de Raad van de Europese Unie en controleert de Commissie. | | Hof van Justitie van de EU | Het gerechtelijke orgaan van de EU dat toeziet op de naleving en uniforme interpretatie van het Europees recht. Het Hof beslecht geschillen tussen lidstaten, instellingen en soms tussen burgers en de EU. | | Primair Europees recht | De belangrijkste juridische bronnen van de EU, bestaande uit de verdragen (VEU en VWEU), het Handvest van de Grondrechten en de algemene beginselen van het EU-recht. Deze vormen de ruggengraat van het EU-recht. | | Secundair Europees recht | Wetgeving die is vastgesteld door de instellingen van de EU op basis van de bevoegdheden die zijn toegekend in de primaire wetgeving. Dit omvat verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen en adviezen. | | Verordening | Een EU-rechtshandeling die algemene strekking heeft, bindend is in al haar onderdelen en rechtstreeks toepasselijk is in alle lidstaten, zonder dat nationale omzetting nodig is. | | Richtlijn | Een EU-rechtshandeling die bindend is ten aanzien van het te bereiken resultaat, maar de lidstaten de vrijheid laat om de vorm en middelen te kiezen voor de omzetting in nationale wetgeving. | | Besluit | Een EU-rechtshandeling die bindend is in al haar onderdelen, maar enkel gericht is tot specifieke adressaten, zoals een lidstaat, een onderneming of een individu. | | Attributiebeginsel | Het beginsel dat de EU alleen mag optreden binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend. De EU mag geen bevoegdheden uitoefenen die niet expliciet zijn verleend. | | Subsidiariteitsbeginsel | Het beginsel dat de EU alleen mag optreden op gebieden waar de lidstaten niet zelf effectief kunnen optreden en waar EU-optreden noodzakelijk is om de doelstellingen te bereiken. Beslissingen worden zoveel mogelijk op lokaal of nationaal niveau genomen. | | Gelijkheidsbeginsel | Het beginsel dat discriminatie op grond van nationaliteit verboden is binnen de EU. Dit principe zorgt voor gelijke behandeling van burgers en bedrijven uit alle lidstaten. | | Rechtstreekse werking | Het principe dat bepalingen van EU-recht onder bepaalde voorwaarden rechtstreeks rechten en plichten kunnen scheppen voor burgers, die zij kunnen afdwingen voor de nationale rechter, zonder dat nationale wetgeving vereist is. | | Voorrangsbeginsel | Het principe dat EU-recht voorrang heeft op nationaal recht van de lidstaten, wanneer er een conflict is tussen EU-recht en nationaal recht binnen de bevoegdheden van de EU. | | Interne markt | Een ruimte zonder binnengrenzen binnen de Europese Unie waar het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gewaarborgd. Het creëren en handhaven van deze markt is een kernactiviteit van de EU. | | Vrij verkeer van goederen | Het beginsel dat er geen douanerechten of kwantitatieve beperkingen mogen zijn op het handelsverkeer van goederen tussen lidstaten, met als doel een gemeenschappelijke markt te creëren. | | Vrij verkeer van personen | Het recht voor Unieburgers om vrij te reizen, verblijven en werken in andere lidstaten, inclusief het recht op vestiging en vrij verkeer van werknemers. | | Vrij verkeer van diensten | Het beginsel dat het mogelijk is om diensten tijdelijk in een andere lidstaat te verlenen of te ontvangen, zonder dat er sprake is van permanente vestiging. | | Vrij verkeer van kapitaal | Het beginsel dat er geen beperkingen mogen zijn op het verkeer van kapitaal en betalingen tussen lidstaten, wat cruciaal is voor een goed functionerende interne markt. | | Staatssteun | Financiële voordelen die een overheid verstrekt aan specifieke ondernemingen of producties, die de concurrentie kunnen vervalsen en potentieel onverenigbaar zijn met de interne markt. | | Mededingingsrecht | Het rechtsgebied dat de concurrentie tussen ondernemingen reguleert om te voorkomen dat markten worden verstoord door bijvoorbeeld kartelvorming, misbruik van machtspositie of verboden staatssteun. | | Kartelvorming | Geheime afspraken tussen bedrijven, zoals prijsafspraken of marktverdeling, met als doel de concurrentie uit te schakelen en de consument te benadelen. Dit is principieel verboden onder EU-recht. | | Machtspositie | De economische positie van een onderneming die sterk genoeg is om zich grotendeels onafhankelijk te gedragen van concurrenten, afnemers en consumenten. Het bezitten van een machtspositie is niet verboden, maar het misbruik ervan wel. | | Raad van Europa | Een internationale organisatie gericht op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat in Europa. Het is geen onderdeel van de Europese Unie, maar werkt nauw samen. | | Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) | Een verdrag van de Raad van Europa dat fundamentele burgerlijke en politieke rechten waarborgt voor iedereen binnen het rechtsgebied van de lidstaten. Het is een cruciaal instrument voor mensenrechtenbescherming in Europa. | | Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) | Het gerecht dat oordeelt over schendingen van het EVRM door de lidstaten. Individuen die alle nationale rechtsmiddelen hebben uitgeput, kunnen bij het EHRM klagen over schendingen van hun rechten. | | Unieburger | Elke persoon die de nationaliteit van een van de lidstaten van de Europese Unie bezit. Unieburgers genieten specifieke rechten, zoals het recht op vrij verkeer en verblijf in andere lidstaten. | | Derdelander | Een persoon die niet de nationaliteit van een van de lidstaten van de EU bezit. Derdelanders kunnen onder bepaalde voorwaarden rechten ontlenen aan EU-recht, met name via familierelaties met Unieburgers. | | Richtlijn 2004/38/EG | Een richtlijn die de rechten van Unieburgers en hun (derdelands) familieleden met betrekking tot vrij verkeer en verblijf in andere lidstaten regelt. Het bevordert de effectieve uitoefening van het recht op vrij verkeer. | | Rechtsmisbruik | Het gebruikmaken van rechten of procedures op een manier die strijdig is met de geest of de bedoeling van de wet, vaak met de intentie om anderen te schaden of oneerlijke voordelen te behalen. | | Rechtszekerheidsbeginsel | Het beginsel dat burgers erop moeten kunnen vertrouwen dat wetten duidelijk, voorspelbaar en stabiel zijn. Het zorgt ervoor dat EU-recht consistent wordt toegepast en dat burgers weten waar ze aan toe zijn. | | Effectiviteitsbeginsel | Het beginsel dat EU-recht zodanig moet worden toegepast dat de beoogde doelstellingen daadwerkelijk worden bereikt en dat de rechten die het verleent, effectief kunnen worden afgedwongen. | | Arrest Van Gend & Loos | Een baanbrekend arrest van het HvJ (1963) dat de directe werking van EU-recht vestigde, wat betekent dat burgers zich rechtstreeks kunnen beroepen op duidelijke en onvoorwaardelijke EU-bepalingen voor de nationale rechter. | | Arrest Costa vs. ENEL | Een belangrijk arrest van het HvJ (1964) dat het voorrangsbeginsel van EU-recht boven nationaal recht vastlegde. EU-recht heeft voorrang wanneer lidstaten hun soevereiniteit hebben overgedragen aan de EU. | | Arrest Simmenthal | Een arrest van het HvJ (1978) dat voortbouwt op het voorrangsbeginsel en bepaalt dat nationale rechters strijdig nationaal recht terzijde moeten laten staan bij toepassing van EU-recht, zonder te hoeven wachten op nationale wetgevingsprocedures. | | Arrest Cassis de Dijon | Een arrest van het HvJ (1979) dat het beginsel van wederzijdse erkenning vestigde, wat inhoudt dat producten die legaal in één lidstaat zijn geproduceerd, ook in andere lidstaten moeten worden toegelaten, tenzij er dwingende redenen van algemeen belang zijn. | | Rule of reason | Een juridisch principe ontwikkeld door het HvJ dat lidstaten toestaat om het vrije verkeer te beperken omwille van dwingende redenen van algemeen belang, zoals consumentenbescherming of volksgezondheid, mits de maatregel noodzakelijk en evenredig is. | | Harmonisering | Het proces waarbij EU-lidstaten hun wetgeving op elkaar afstemmen om belemmeringen voor het vrije verkeer binnen de interne markt weg te nemen en gelijke concurrentievoorwaarden te creëren. | | Wederzijdse erkenning | Het beginsel dat lidstaten elkaars nationale regels en beslissingen moeten erkennen, alsof ze van henzelf zijn, zolang ze voldoen aan de basisregels van de EU of het betreffende systeem. | | Volksgezondheid | Een algemeen belang dat lidstaten kan rechtvaardigen om beperkingen op te leggen aan het vrije verkeer, mits deze maatregelen noodzakelijk en evenredig zijn en gebaseerd op wetenschappelijke bevindingen. | | Openbare orde en openbare veiligheid | Dwingende redenen van algemeen belang die lidstaten kunnen aanvoeren om het vrije verkeer te beperken, maar alleen op basis van het persoonlijke gedrag van een individu en mits er sprake is van een actuele, werkelijke en voldoende ernstige bedreiging voor de samenleving. | | Arrest Singh | Een arrest van het HvJ (1992) dat de rechten van derdelands echtgenoten van Unieburgers uitbreidde, waardoor zij het recht kregen om met de Unieburger mee te reizen of zich bij hem te voegen, zelfs na terugkeer naar het thuisland van de Unieburger (de zogenaamde 'Europa-route'). | | Arrest Baby Chen | Een arrest van het HvJ (2004) waarin werd bepaald dat de moeder van een baby met de nationaliteit van een EU-lidstaat een verblijfsrecht kon verkrijgen, omdat het kind anders zijn rechten als Unieburger niet volledig zou kunnen uitoefenen. Dit illustreert de bescherming van het Unieburgerschap. | | Arrest Zambrano | Een arrest van het HvJ (2008) dat een afgeleid verblijfsrecht verleende aan ouders uit derde landen van minderjarige Unieburgers die nooit gebruik hebben gemaakt van het recht op vrij verkeer, omdat weigering van verblijf het kind zou dwingen de EU te verlaten. Dit is gebaseerd op art. 20 VWEU (Unieburgerschap). | | Arrest Dereci | Een arrest van het HvJ (2011) dat verduidelijkte dat een afgeleid verblijfsrecht voor familieleden van EU-burgers alleen kan worden afgedwongen als het voor de EU-burger onmogelijk wordt om in een lidstaat te verblijven, tenzij de aanwezigheid van de andere ouder dit verhindert en het kind daardoor geen ernstig nadeel ondervindt. | | Commissaris | Een lid van de Europese Commissie, dat onafhankelijk optreedt in het belang van de EU en belast is met een specifiek beleidsterrein. Commissarissen worden benoemd voor een termijn van vijf jaar. | | Parlementaire Vergadering | Een orgaan binnen de Raad van Europa dat bestaat uit vertegenwoordigers van de nationale parlementen van de lidstaten. Het heeft voornamelijk een adviserende en aanbevelende rol. | | Ministercomité | Het beslissende orgaan van de Raad van Europa, samengesteld uit de ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten. Het is verantwoordelijk voor het toezien op de naleving van verdragen en het nemen van beslissingen over lidmaatschap. | | Rechtsmiddelen | Juridische procedures die individuen of organisaties kunnen volgen om hun rechten te beschermen of schendingen aan te vechten. Binnen het EU-recht zijn er specifieke rechtsmiddelen, zoals beroep tot nietigverklaring of de prejudiciële procedure. | | Prejudiciële procedure | Een procedure waarbij nationale rechters een vraag over de interpretatie of geldigheid van EU-recht kunnen voorleggen aan het Hof van Justitie van de EU. Dit zorgt voor een uniforme toepassing van het EU-recht in alle lidstaten. | | Gekwalificeerde meerderheid | Een stemprocedure binnen de Raad van de Europese Unie waarbij een voorstel wordt aangenomen als ten minste 55% van de lidstaten, die samen ten minste 65% van de EU-bevolking vertegenwoordigen, ervoor stemmen. | | De-minimis-regel | Een regel die bepaalt dat staatssteun of kartelafspraken met een beperkte omvang (onder een bepaalde financiële drempel) worden geacht geen significant effect te hebben op de concurrentie en daarom niet verboden zijn. | | Gedeelde bevoegdheden | Bevoegdheden die de EU deelt met de lidstaten. Zowel de EU als de lidstaten kunnen wetgevend optreden, maar de lidstaten oefenen hun bevoegdheid uit voor zover de EU haar bevoegdheid niet heeft uitgeoefend. | | Exclusieve bevoegdheden | Bevoegdheden die uitsluitend aan de EU zijn toegekend. Alleen de EU mag op deze gebieden wetgevend optreden, en de lidstaten alleen als zij daartoe door de EU zijn gemachtigd of ter uitvoering van EU-handelingen. | | Aandachtsbevoegdheden | Bevoegdheden van de EU om acties ter ondersteuning, aanvulling of coördinatie van het beleid van de lidstaten te ondernemen. Deze bevoegdheden zijn niet-bindend en strekken zich uit tot gebieden zoals onderwijs of cultuur. | | Verbod op staatssteun | Artikel 107 van het VWEU verbiedt steunmaatregelen van lidstaten die de mededinging vervalsen of dreigen te vervalsen, tenzij deze zijn toegestaan volgens specifieke uitzonderingen. Dit is cruciaal voor de eerlijkheid van de interne markt. | | Onderneming | Elke eenheid die een economische activiteit uitoefent, ongeacht haar rechtsvorm of de wijze waarop zij wordt gefinancierd. Dit kan ook de overheid zijn indien zij concurreert met private partijen. | | Kartelverbod | Het absolute verbod op overeenkomsten, besluiten en onderling afgestemde feitelijke gedragingen tussen ondernemingen die de concurrentie binnen de interne markt verstoren of de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden (artikel 101 VWEU). | | Misbruik van machtspositie | Het verboden gedrag van een onderneming met een machtspositie die de concurrentie schaadt, bijvoorbeeld door het opleggen van onbillijke prijzen, het beperken van productie of het toepassen van ongelijke voorwaarden (artikel 102 VWEU). | | EVRM (Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens) | Een internationaal verdrag op grond waarvan de lidstaten aan de Raad van Europa beloven om fundamentele burgerlijke en politieke rechten veilig te stellen voor iedereen binnen zijn rechtsgebied. Vereist voor lidmaatschap van de Raad van Europa. | | EHRM (Europees Hof voor de Rechten van de Mens) | Het permanente rechtscollege dat toeziet op de naleving van het EVRM door de lidstaten. Individuen kunnen klagen bij het EHRM na uitputting van nationale rechtsmiddelen. | | Billijke vergoeding | Een compensatie die door het EHRM kan worden toegekend aan slachtoffers van schendingen van het EVRM, om de geleden schade te vergoeden. Dit is een bindende uitspraak van het Hof. | | Directe werking (van EU-recht) | Het principe dat bepaalde bepalingen van EU-recht, mits duidelijk en onvoorwaardelijk, rechtstreeks rechten en plichten scheppen voor burgers die zij voor de nationale rechter kunnen afdwingen. | | Voorrang (van EU-recht) | Het principe dat EU-recht voorrang heeft op nationaal recht van de lidstaten wanneer de EU bevoegd is. Nationale rechters moeten strijdig nationaal recht buiten toepassing laten. | | Verdragsuitzonderingen | Specifieke gronden die in de EU-verdragen zelf zijn opgenomen en die lidstaten toelaten het vrije verkeer te beperken omwille van redenen zoals openbare orde, veiligheid of volksgezondheid. | | Proportionaliteitsbeginsel | Het beginsel dat EU-instellingen en lidstaten bij het uitoefenen van hun bevoegdheden de minst ingrijpende maatregel moeten kiezen die geschikt is om het beoogde doel te bereiken. | | Attributiebeginsel | Het beginsel dat de EU alleen bevoegd is om te handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend. | | Gelijkheidsbeginsel | Het principe dat discriminatie op grond van nationaliteit verboden is binnen de EU en dat alle burgers en ondernemingen in principe gelijk worden behandeld. |

# EU externe betrekkingen en bevoegdheden Dit onderwerp behandelt de internationale rechtspersoonlijkheid van de EU, haar bevoegdheid om extern op te treden, inclusief de verschillende soorten bevoegdheden en doctrines zoals de AETR-doctrine. Het gaat ook over de verdeling van bevoegdheden tussen de EU en haar lidstaten en de specifieke status van het GBVB. ## 1. EU externe betrekkingen en bevoegdheden ### 1.1 Internationale rechtspersoonlijkheid en de bevoegdheid om extern op te treden De Europese Unie bezit internationale rechtspersoonlijkheid, wat haar de capaciteit verleent om op internationaal niveau op te treden. Dit is vastgelegd in artikel 47 VEU. De bevoegdheid van de EU om extern op te treden is gebaseerd op de bevoegdheidscatalogus zoals uiteengezet in de artikelen 2 tot en met 6 VWEU. Deze bevoegdheden kunnen exclusief zijn, gedeeld met de lidstaten, of van coördinerende aard. Naast expliciete bevoegdheden kent de EU ook impliciete bevoegdheden, verder uitgewerkt in doctrines zoals de AETR-doctrine en het 'aantastingscriterium' (zie artikel 3, lid 2 VWEU). Het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB) kent een speciale status, zoals uiteengezet in artikelen 24 en 40 VEU. #### 1.1.1 Externe vertegenwoordiging De vraag wie in naam van de EU spreekt, is cruciaal. De verdeling van bevoegdheden tussen de EU en haar lidstaten is hierbij bepalend, evenals het onderscheid tussen GBVB- en niet-GBVB-bevoegdheden van de EU. Artikel 15, lid 5 VEU en artikel 17, lid 1 VEU regelen het politieke vertegenwoordigingsniveau, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen staatshoofden en ministers. Artikel 27 VEU biedt verdere verduidelijking inzake de vertegenwoordiging. > **Tip:** Begrijpen wie namens de EU optreedt, is essentieel om de effectiviteit van haar externe optreden te beoordelen. Denk aan de verschillende rollen van de Hoge Vertegenwoordiger en de Commissie. ### 1.2 Instrumenten van EU extern optreden De EU beschikt over diverse instrumenten om extern op te treden: #### 1.2.1 Sancties (beperkende maatregelen) Sancties, ook wel beperkende maatregelen genoemd, zijn een belangrijk instrument van het externe beleid van de EU. Artikel 29 VEU bepaalt dat de Raad de aanpak van de Unie ten aanzien van een bepaalde geografische of thematische aangelegenheid vaststelt, waarbij lidstaten hun nationaal beleid in overeenstemming brengen met de standpunten van de Unie. De juridische basis voor de implementatie van beperkende maatregelen ligt in artikel 215 VWEU. Deze maatregelen worden geïmplementeerd via Raadsverordeningen, op voorstel van de Hoge Vertegenwoordiger of de Commissie. De beperkende maatregelen worden genomen ten aanzien van derde landen, entiteiten of individuen en moeten in overeenstemming zijn met de doelstellingen van het extern beleid van de EU, zoals vastgelegd in artikel 21 VEU. Deze doelstellingen omvatten: * Bescherming van EU waarden, fundamentele belangen, veiligheid, onafhankelijkheid en integriteit. * Consolidatie en ondersteuning van democratie, de rechtsstaat, de mensenrechten en de beginselen van internationaal recht. * Handhaving van vrede, voorkoming van conflicten en versterking van internationale veiligheid. Cruciaal is dat beperkende maatregelen moeten worden genomen met respect voor mensenrechten en fundamentele vrijheden, in het bijzonder het recht op een eerlijk proces en effectieve rechtsbescherming. Ze moeten tevens proportioneel zijn ten aanzien van hun doelstelling. De rechtspraak van het Hof van Justitie (HvJ) bevestigt de ruime discretionaire bevoegdheid van de Raad bij het opleggen van sancties. De plicht tot motivering en de bewijslast rusten echter op de instellingen. Loutere familiebanden zijn bijvoorbeeld onvoldoende als grondslag voor sancties. > **Voorbeeld:** De EU kan economische sancties opleggen aan een derde land om specifiek gedrag, zoals schendingen van mensenrechten, te ontmoedigen. De duur en reikwijdte van deze sancties moeten zorgvuldig worden afgewogen en gemotiveerd. #### 1.2.2 Unilaterale handelsmaatregelen Het gemeenschappelijk handelsbeleid (artikel 207 VWEU) omvat een reeks unilaterale handelsmaatregelen. Hieronder vallen preferentiële handelsregelingen zoals het Stelsel van Algemene Preferenties (SAP) en SAP+ voor kwetsbare lage en middeninkomenslanden, en de 'Everything but Arms'-regeling voor de minst ontwikkelde landen. Tijdelijke handelspreferenties, zoals die voor Oekraïne, vallen hier ook onder. Anti-dumping maatregelen maken eveneens deel uit van dit instrumentarium. #### 1.2.3 Internationale akkoorden De EU sluit diverse internationale akkoorden. Procedureel is artikel 218 VWEU van belang, dat de procedures voor het sluiten van overeenkomsten regelt. Artikel 218, lid 11 VWEU biedt de mogelijkheid om de Raad van State (of het Hof van Justitie) te consulteren over de verenigbaarheid van een voorgenomen akkoord met de Verdragen. Indien het Hof afwijzend adviseert, kan het akkoord niet in werking treden, tenzij het wordt aangepast of de Verdragen worden herzien. ##### 1.2.3.1 Typologie van internationale akkoorden Er kan een onderscheid worden gemaakt in de volgende typologie van internationale akkoorden: * **Associatieakkoorden** (artikel 217 VWEU) * **Samenwerkingsakkoorden** (artikel 212 VWEU) * **Handelsakkoorden** (artikel 207 VWEU) * **Sectorale akkoorden** (bijvoorbeeld op het gebied van energie, transport, wetenschap, GBVB). ##### 1.2.3.2 Gemengde akkoorden Gemengde akkoorden zijn overeenkomsten die worden gesloten door de EU en haar lidstaten enerzijds, en een derde partij anderzijds. Er bestaat geen specifieke definitie van 'gemengde akkoorden' in de Verdragen, maar het is een gevestigde praktijk, die ook na het Verdrag van Lissabon relevant is gebleven. De aanwezigheid van elementen waarvoor de EU intern niet bevoegd is, kan ertoe leiden dat een akkoord als gemengd wordt beschouwd. Dit kan vergelijkbaar zijn met een kleine hoeveelheid Pastis die een glas water troebel maakt; zelfs ondergeschikte bepalingen kunnen de noodzaak van een gemengde overeenkomst met zich meebrengen. **Redenen voor gemengde akkoorden:** * **Juridisch:** Attributiebeginsel (de bevoegdheid om te onderhandelen en te sluiten ligt bij de Unie of de lidstaten). * **Politiek:** De rol van de lidstaten en de wens om hun legitimiteit te waarborgen. * **Pragmatisch:** Het vermijden van interne discussies over de bevoegdheidsverdeling. **Problemen met gemengde akkoorden:** * **Weinig transparantie:** Inzake de exacte bevoegdheidsverdeling. * **De facto 'versterkte unanimiteit':** Lidstaten kunnen meer invloed uitoefenen. * **Lange ratificatieprocedure:** Wat kan leiden tot vertragingen. > **Tip:** De praktijk van 'voorlopige toepassing' van akkoorden is een manier om de ratificatieprocedure te omzeilen en de implementatie te versnellen in afwachting van de finalisering van het ratificatieproces. ##### 1.2.3.3 Advies 2/15 EU-Singapore FTA Advies 2/15 betreffende het EU-Singapore Vrijhandelsakkoord (FTA) is een belangrijk voorbeeld van een vrijhandelsakkoord van het 'nieuwe type'. Naast de klassieke bepalingen over tarief- en non-tariefmaatregelen in handel in goederen en diensten, bevat dit akkoord clausules over intellectuele eigendom, investeringen, overheidsopdrachten, mededinging en duurzame ontwikkeling. De vraag was of de EU een dergelijk akkoord alleen kon onderhandelen en sluiten. Het Hof van Justitie oordeelde dat de Unie een exclusieve bevoegdheid heeft met betrekking tot het voorgenomen akkoord, met uitzondering van: * Andere dan directe buitenlandse investeringen (i.e. 'portfolio investeringen'). * Regels over geschillenbeslechting tussen investeerders en staten. Hierdoor kon het EU-Singapore FTA enkel door de Unie en haar lidstaten worden gesloten, wat duidt op de noodzaak van een gemengde status voor dit specifieke akkoord, ondanks de brede externe handelsbevoegdheid van de EU. De toepassing van de 'implied powers doctrine' (impliciete bevoegdheden) werd hierbij geëvalueerd. --- # Instrumenten van EU extern optreden Dit gedeelte van de studiehandleiding behandelt de diverse middelen die de Europese Unie inzet om haar beleid buiten haar grenzen te bewerkstelligen, met specifieke aandacht voor sancties, handelsmaatregelen en internationale overeenkomsten. ### 2.1 Sancties (beperkende maatregelen) Sancties, ook wel beperkende maatregelen genoemd, vormen een cruciaal instrument binnen het extern beleid van de EU. Ze worden vastgesteld op basis van het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB) en het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU). * **Juridische grondslagen:** * Artikel 29 VEU bepaalt dat de Raad besluiten neemt over de aanpak van de Unie ten aanzien van specifieke aangelegenheden. Lidstaten dienen hun nationaal beleid hiermee in overeenstemming te brengen. * Artikel 215 VWEU regelt de implementatie van beperkende maatregelen. Deze maatregelen worden door middel van een Raadsverordening vastgesteld, vaak op voorstel van de Hoge Vertegenwoordiger of de Commissie, met gekwalificeerde meerderheid van stemmen (QMV). * **Doelstellingen van beperkende maatregelen:** Beperkende maatregelen moeten in lijn zijn met de doelstellingen van het extern beleid van de EU, zoals uiteengezet in artikel 21 VEU. Deze doelstellingen omvatten onder meer: * Bescherming van de waarden, fundamentele belangen, veiligheid, onafhankelijkheid en integriteit van de EU. * Consolidatie en ondersteuning van democratie, de rechtsstaat, mensenrechten en de beginselen van internationaal recht. * Handhaving van vrede, voorkoming van conflicten en versterking van internationale veiligheid. * **Voorwaarden en beperkingen:** * Bij de toepassing van beperkende maatregelen moet steeds respect worden getoond voor mensenrechten en fundamentele vrijheden, met name het recht op een eerlijk proces en effectieve rechtsbescherming. * Beperkende maatregelen moeten proportioneel zijn ten opzichte van hun nagestreefde doelstellingen. * **Rechtspraak van het Hof van Justitie:** Het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ) heeft bevestigd dat de Raad een ruime discretionaire bevoegdheid heeft bij het vaststellen van beperkende maatregelen. Er is echter ook een plicht tot motivering en bewijslast. > **Tip:** De rechtspraak rondom de 'listing criteria' benadrukt dat loutere familiebanden onvoldoende zijn om iemand op een sanctielijst te plaatsen. Er dient concreet bewijs te zijn dat de persoon betrokken is bij activiteiten die de sanctiedoelstellingen schenden. ### 2.2 Unilaterale handelsmaatregelen De EU hanteert een gemeenschappelijk handelsbeleid, wat betekent dat zij op een geünificeerde manier handelt op het internationale toneel op het gebied van handel. * **Gemeenschappelijk handelsbeleid (artikel 207 VWEU):** Dit artikel vormt de basis voor het handelsbeleid van de EU, dat exclusieve bevoegdheid van de Unie is. * **Handelspreferenties:** De EU kent diverse programma's om handel met specifieke groepen landen te bevorderen: * **Stelsel van Algemene Preferenties (SAP) en SAP+:** Gericht op kwetsbare lage en middeninkomenslanden. * **Everything but Arms (EBA):** Verleent minst ontwikkelde landen vrijhandel met de EU voor alle producten, met uitzondering van wapens en munitie. * **Tijdelijke handelspreferenties:** Worden soms verleend, zoals aan Oekraïne. * **Anti-dumping maatregelen:** De EU kan maatregelen nemen om oneerlijke handelspraktijken zoals dumping tegen te gaan. ### 2.3 Internationale akkoorden Internationale akkoorden zijn een fundamenteel middel om de externe betrekkingen van de EU vorm te geven en haar beleidsdoelstellingen te realiseren. De procedure voor het sluiten van deze akkoorden is vastgelegd in artikel 218 VWEU. * **Procedure (artikel 218 VWEU):** * **Adviesprocedure voor het Hof van Justitie (artikel 218, lid 11, VWEU):** Een lidstaat, het Europees Parlement, de Raad of de Commissie kan het Hof van Justitie om advies vragen over de verenigbaarheid van een voorgenomen akkoord met de Verdragen. Indien het Hof een negatief advies geeft, kan het akkoord niet in werking treden, tenzij het wordt gewijzigd of de Verdragen worden herzien. * **Typologie van internationale akkoorden:** De EU sluit verschillende soorten internationale akkoorden: * **Associatieakkoorden (artikel 217 VWEU):** Deze akkoorden gaan verder dan louter economische samenwerking en creëren een wederzijdse relatie tussen de EU en een derde land, vaak met instellingen. * **Samenwerkingsakkoorden (artikel 212 VWEU):** Gericht op specifieke gebieden van samenwerking. * **Handelsakkoorden (artikel 207 VWEU):** Deze hebben betrekking op handelsrelaties, zoals vrijhandelsakkoorden. * **Sectorale akkoorden:** Akkoorden op specifieke beleidsterreinen, zoals energie, transport, wetenschap, of GBVB. * **Gemengde akkoorden:** Dit zijn akkoorden die zowel door de EU als door haar lidstaten worden gesloten. Hoewel er geen formele definitie van 'gemengde akkoorden' in de Verdragen staat, is het een relevante praktijk. * **Gemengde akkoorden: Redenen, problemen en praktijk:** * **Redenen:** * **Juridisch:** Het attributiebeginsel (bevoegdheidsverdeling) vereist dat akkoorden enkel worden gesloten binnen de bevoegdheden van de EU. * **Politiek:** De rol van lidstaten en de behoefte aan hun legitimiteit. * **Pragmatisch:** Het vermijden van interne discussies over bevoegdheidsverdeling. * **Problemen:** * **Weinig transparantie:** Over de precieze bevoegdheidsverdeling. * **De facto ‘versterkte unanimiteit’:** De noodzaak van instemming van alle lidstaten kan leiden tot een situatie van unanimiteit, zelfs waar formele unanimiteit niet vereist is. * **Lange ratificatieprocedure:** Omdat zowel de EU als de lidstaten moeten ratificeren, kan dit proces lang duren. * **Praktijk van ‘voorlopige toepassing’:** Om de start van de uitvoering van een akkoord te versnellen, wordt soms gebruik gemaakt van voorlopige toepassing, in afwachting van de voltooiing van de formele ratificatieprocedures. * **Vrijhandelsakkoord van het ‘nieuwe type’ (bv. EU-Singapore FTA):** Moderne vrijhandelsakkoorden gaan verder dan traditionele handelsafspraken en omvatten clausules over intellectuele eigendom, investeringen, overheidsopdrachten, mededinging en duurzame ontwikkeling. * **Vraagstukken rondom exclusieve bevoegdheid:** De vraag is of de EU een dergelijk akkoord exclusief kan sluiten. Dit hangt af van de vraag of alle elementen van het akkoord binnen de exclusieve bevoegdheid van de EU vallen. * **Directe buitenlandse investeringen:** De definitie van 'directe buitenlandse investeringen' als deel van het gemeenschappelijk handelsbeleid (artikel 207 VWEU) is cruciaal. * **Implied powers doctrine:** De leer van impliciete bevoegdheden kan hier een rol spelen. * **Advies 2/15 (EU-Singapore FTA):** De Unie heeft een exclusieve bevoegdheid met betrekking tot het voorgenomen akkoord, met uitzondering van: * Andere dan directe buitenlandse investeringen (bijvoorbeeld 'portfolio investeringen'). * Regels over geschillenbeslechting tussen investeerders en staten. * Dit betekent dat het EU-Singapore FTA akkoord enkel door de Unie en haar lidstaten gezamenlijk kon worden gesloten. > **Tip:** Bij het bestuderen van gemengde akkoorden, let goed op de verhouding tussen de bevoegdheden van de EU en die van de lidstaten. De 'besmettingstheorie', waarbij zelfs kleine elementen buiten de exclusieve bevoegdheid de noodzaak van een gemengd akkoord kunnen creëren, is hierbij essentieel. --- # Internationale akkoorden van de EU Internationale akkoorden vormen een cruciaal instrument voor de Europese Unie om haar externe beleid te voeren en haar belangen te behartigen op het wereldtoneel. ## 3.1 Types internationale akkoorden De EU kan verschillende soorten internationale akkoorden sluiten, die variëren in hun reikwijdte en doelstellingen. ### 3.1.1 Associatieakkoorden Dit type akkoord, geregeld in artikel 217 VWEU, beoogt een nauwe economische en politieke band te creëren tussen de EU en derde landen. Het gaat vaak verder dan louter handel en kan leiden tot de oprichting van een douane-unie of een gemeenschappelijke markt. ### 3.1.2 Samenwerkingsakkoorden Geregeld in artikel 212 VWEU, focussen samenwerkingsakkoorden zich op specifieke beleidsterreinen waar de EU en het derde land gezamenlijke belangen hebben. Dit kan variëren van onderzoek en technologie tot cultuur en onderwijs. ### 3.1.3 Handelsakkoorden Artikel 207 VWEU vormt de basis voor handelsakkoorden, die primair gericht zijn op de liberalisering van handel in goederen en diensten. Hieronder vallen ook aspecten als tariefverlagingen, non-tarifaire handelsbelemmeringen en handelsbeschermingsmaatregelen. ### 3.1.4 Sectorale akkoorden Deze akkoorden bestrijken specifieke sectoren en kunnen onderwerpen omvatten als energie, transport, wetenschap en technologische samenwerking, en zelfs aspecten van het Gemeenschappelijk Veiligheids- en Defensiebeleid (GVSD). ### 3.1.5 Gemengde akkoorden Gemengde akkoorden zijn akkoorden waarbij zowel de EU als haar lidstaten, enerzijds, en een derde partij, anderzijds, partij zijn. Hoewel niet expliciet gedefinieerd in de verdragen, is dit een gevestigde praktijk die nog steeds relevant is na het Verdrag van Lissabon. **Redenen voor gemengde akkoorden:** * **Juridisch:** Het attributiebeginsel vereist dat de Unie enkel handelt binnen de grenzen van de aan haar toegewezen bevoegdheden. Als een akkoord aspecten bevat die buiten de exclusieve of gedeelde bevoegdheden van de EU vallen, kan het een gemengd akkoord worden. * **Politiek:** De lidstaten willen hun rol behouden en de legitimiteit van het akkoord waarborgen. * **Pragmatisch:** Het vermijden van interne discussies over bevoegdheidsverdeling tussen de EU en haar lidstaten. **Problemen met gemengde akkoorden:** * **Gebrek aan transparantie:** Het is niet altijd duidelijk welke delen onder de EU-bevoegdheid vallen en welke onder de lidstaten. * **De facto versterkte unanimiteit:** Omdat lidstaten instemming moeten geven, kan dit leiden tot een informele unanimiteitsvereiste. * **Lange ratificatieprocedure:** Het dubbele ratificatieproces (EU-niveau en lidstaatniveau) kan aanzienlijk vertraging oplopen. > **Tip:** De 'Pastis-doctrine', zoals verwoord door AG Kokott in de zaak C-13/07, illustreert hoe zelfs ondergeschikte bepalingen buiten de EU-bevoegdheid een akkoord "besmetten" en tot een gemengd akkoord kunnen maken. ## 3.2 Procedure voor het sluiten van internationale akkoorden De procedure voor het sluiten van internationale akkoorden door de EU is vastgelegd in artikel 218 VWEU. ### 3.2.1 De rol van het Hof van Justitie Artikel 218, lid 11, TFEU voorziet in een adviesprocedure waarbij de Unie, het Europees Parlement, de Raad of de Commissie het Hof van Justitie kan verzoeken om een advies over de verenigbaarheid van een voorgenomen akkoord met de Verdragen. Indien het Hof negatief adviseert, kan het akkoord niet in werking treden, tenzij het wordt aangepast of de Verdragen worden herzien. ### 3.2.2 Voorlopige toepassing In afwachting van de finalisering van het ratificatieproces, kunnen akkoorden soms "voorlopig worden toegepast". Dit betekent dat de bepalingen van het akkoord alvast worden uitgevoerd, hoewel de definitieve goedkeuring nog niet is verkregen. > **Tip:** De voorlopige toepassing is een pragmatische oplossing om de voordelen van een akkoord sneller te realiseren, maar brengt ook juridische onzekerheid met zich mee als de uiteindelijke ratificatie mislukt. ## 3.3 Uitdagingen en evolutie De EU wordt geconfronteerd met verschillende uitdagingen bij het sluiten van internationale akkoorden, met name bij de nieuwe generatie handelsakkoorden. ### 3.3.1 Vrijhandelsakkoorden van het 'nieuwe type' Moderne vrijhandelsakkoorden, zoals het akkoord met Singapore, gaan verder dan traditionele handelsbelemmeringen en omvatten bepalingen over intellectuele eigendom, investeringen, overheidsopdrachten, mededinging en duurzame ontwikkeling. **De vraag is of de EU dergelijke akkoorden alleen kan sluiten.** Advies 2/15 inzake het EU-Singapore FTA benadrukt dit punt: * De EU heeft een exclusieve bevoegdheid voor het voorgenomen akkoord, met uitzondering van: * Portfolio-investeringen (andere dan directe buitenlandse investeringen). * Regels over geschillenbeslechting tussen investeerders en staten (Investor-State Dispute Settlement - ISDS). Dit illustreert dat, zelfs binnen de reikwijdte van het gemeenschappelijk handelsbeleid, er nuanceringen zijn die ertoe kunnen leiden dat lidstaten toch betrokken moeten worden, wat resulteert in een gemengd akkoord. De toepassing van de doctrine van 'implied powers' wordt hierbij getest. ### 3.3.2 Beperkende maatregelen (Sancties) Sancties vormen een belangrijk instrument van het extern optreden van de EU, met name in het kader van het Gemeenschappelijk Veiligheids- en Defensiebeleid (GVSD) (artikel 29 VEU) en het economisch beleid (artikel 215 VWEU). * **Juridische basis:** Besluiten van de Raad conform artikel 29 VEU voor de politieke lijn, en Raadsverordeningen (op voorstel van de Hoge Vertegenwoordiger/Commissie) voor de implementatie, vaak via gekwalificeerde meerderheid (QMV). * **Doelstellingen:** Bescherming van EU-waarden, fundamentele belangen, veiligheid, internationale rechtsorde, democratie en mensenrechten. * **Beperkingen:** Sancties moeten proportioneel zijn en in overeenstemming met mensenrechten en fundamentele vrijheden, inclusief het recht op een eerlijk proces. * **Rechtspraak HvJ:** Het Hof van Justitie erkent een ruime discretionaire marge voor de Raad bij het opleggen van sancties, maar benadrukt wel de plicht tot motivering en bewijslast. Loutere familiebanden zijn onvoldoende om op een sanctielijst te komen. ### 3.3.3 Unilaterale handelsmaatregelen Naast bilaterale en multilaterale handelsakkoorden, hanteert de EU ook unilaterale handelsmaatregelen. Hieronder vallen: * **Stelsel van Algemene Preferenties (SAP):** Preferentiële tarieven voor ontwikkelingslanden, inclusief SAP+ voor kwetsbare landen en 'Everything but Arms' voor minst ontwikkelde landen. * **Tijdelijke handelspreferenties:** Zoals in het geval van Oekraïne. * **Anti-dumping maatregelen:** Om oneerlijke concurrentie tegen te gaan. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Internationale rechtspersoonlijkheid | De juridische hoedanigheid die een entiteit, zoals de Europese Unie, in staat stelt om deel te nemen aan het internationale rechtsverkeer, zoals het sluiten van verdragen en het procederen voor internationale tribunalen. | | Bevoegdheidscatalogus | Een opsomming binnen de EU-verdragen die de verschillende soorten bevoegdheden van de Unie en haar lidstaten definieert, waaronder exclusieve, gedeelde en coördinerende bevoegdheden. | | Exclusieve bevoegdheid | Een bevoegdheid die uitsluitend bij de Europese Unie berust; de lidstaten mogen op dit gebied geen wetgeving aannemen, tenzij daartoe gemachtigd door de Unie. | | Gedeelde bevoegdheid | Een bevoegdheid waarbij zowel de Europese Unie als de lidstaten wetgeving kunnen aannemen. Lidstaten kunnen hun bevoegdheid uitoefenen voor zover de Unie haar bevoegdheid nog niet heeft uitgeoefend. | | Coördinerende bevoegdheid | Een bevoegdheid waarbij de Europese Unie de beleidslijnen van de lidstaten kan coördineren, ondersteunen en aanvullen zonder de bevoegdheid van de lidstaten op dat gebied te harmoniseren. | | AETR-doctrine | Een rechtspraakprincipe van het Hof van Justitie van de Europese Unie dat stelt dat de EU bevoegdheid heeft om extern op te treden in een bepaald gebied, ook al is die bevoegdheid niet expliciet in de verdragen opgenomen, indien dit noodzakelijk is voor de verwezenlijking van de doelstellingen van het gemeenschappelijk beleid. | | GBVB | Afkorting voor Gemeenschappelijke Buitenlands en Veiligheidsbeleid, een beleidsterrein binnen de Europese Unie dat gericht is op het formuleren en uitvoeren van een gemeenschappelijk extern beleid, inclusief veiligheids- en defensiekwesties. | | Beperkende maatregelen | Instrumenten van extern optreden die de EU kan inzetten tegen derde landen, entiteiten of individuen, zoals economische sancties, reisverboden of bevriezing van tegoeden, om beleidsdoelstellingen te bereiken. | | Gemeenschappelijk handelsbeleid | Een exclusieve bevoegdheid van de Europese Unie die de handel met derde landen regelt, inclusief het aangaan van handelsakkoorden, douanerechten en handelsbeschermingsmaatregelen. | | Anti-dumping maatregelen | Handelsmaatregelen die worden ingevoerd om producten die tegen een te lage prijs worden ingevoerd (dumping) te bestrijden en de binnenlandse industrie te beschermen tegen oneerlijke concurrentie. | | Verdrag tot Dienstverlening (VWEU) | Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, een van de twee belangrijkste verdragen van de EU, dat de bevoegdheden en het functioneren van de Unie op tal van beleidsterreinen regelt. | | Gemengde akkoorden | Internationale overeenkomsten die zowel door de Europese Unie als door haar lidstaten worden gesloten, vaak omdat het akkoord bepalingen bevat die onder de gedeelde of exclusieve bevoegdheid van de lidstaten vallen. | | Attributiebeginsel | Een fundamenteel beginsel in het EU-recht dat stelt dat de Unie alleen kan optreden binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend. | | Voorlopige toepassing | De praktijk waarbij een internationale overeenkomst reeds wordt toegepast voordat alle formele ratificatieprocedures door alle betrokken partijen zijn voltooid, vaak om de implementatie te versnellen. |

# HOOFDSTUK 10. De Raad van Europa, het EVRM en het EHRM Dit onderwerp behandelt de Raad van Europa, haar oprichting, doelstellingen, structuur, belangrijkste verdragen en onderscheidt deze van andere Europese instellingen, met specifieke aandacht voor het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). ### 10.1. DE RAAD VAN EUROPA ### A. Oprichting en doelstellingen De Raad van Europa is een intergouvernementele instelling, opgericht op 5 mei 1949, met de zetel in Straatsburg. Het is **geen** onderdeel van de Europese Unie. De organisatie begon met 10 lidstaten en telt momenteel 46 leden, met daarnaast waarnemende leden. De hoofddoelstellingen van de Raad van Europa zijn het beschermen van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. Daarnaast bevordert de organisatie de bewustwording en de ontwikkeling van de Europese culturele identiteit en diversiteit. De officiële talen zijn Frans en Engels. ### B. Structuur en organen De Raad van Europa bestaat uit de volgende belangrijkste organen: 1. **Het Ministercomité:** Dit orgaan is samengesteld uit de ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten. Het is het beslissende orgaan en is verantwoordelijk voor het toelaten van nieuwe lidstaten, het sluiten van verdragen en het toezicht op de naleving van beslissingen. 2. **De Parlementaire Vergadering:** Deze vergadering telt 306 leden die worden benoemd door de nationale parlementen. Ze komen vier keer per jaar bijeen en hebben de bevoegdheid om aanbevelingen te doen, maar geen beslissingen te nemen. 3. **Het Congres van Lokale en Regionale overheden:** Dit is een overlegorgaan dat de lokale en regionale overheden vertegenwoordigt. 4. **Het Secretariaat:** Dit secretariaat telt ongeveer 2000 leden en medewerkers en staat onder leiding van de secretaris-generaal. 5. **Het EHRM (Europees Hof voor de Rechten van de Mens):** Dit orgaan is een cruciaal onderdeel voor de rechtsbescherming en wordt verderop in detail besproken. ### C. Verdragen De Raad van Europa heeft meer dan 220 verdragen en conventies gesloten. Enkele belangrijke voorbeelden zijn: * Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) (1950), dat burgerlijke en politieke rechten beschermt. * Het Europees Sociaal Handvest (1961). * Het Europees Verdrag ter voorkoming van foltering (1987). * Het Kaderverdrag inzake bescherming van minderheden (1994). * Het Europees Kinderrechtenverdrag (1996). ### D. Lidmaatschapseisen Om lid te worden van de Raad van Europa, moet een land voldoen aan de volgende eisen: 1. Het land moet geografisch in Europa liggen (hoewel sommige huidige leden deels buiten Europa liggen). 2. Het land moet het EVRM ondertekenen en bekrachtigen. 3. Het land moet het Europees Sociaal Handvest van 1961 ondertekenen en bekrachtigen. 4. Het land moet het Europees folterverdrag van 1987 ondertekenen en bekrachtigen. 5. Het land moet volledig afstand doen van de doodstraf (hoewel niet alle bestaande leden dit destijds deden). ### 10.2. HET EVRM Het EVRM, voluit het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden, werd op 4 november 1950 ondertekend en is een internationaal verdrag waarbij de lidstaten van de Raad van Europa zich verbinden tot het waarborgen van fundamentele burgerlijke en politieke rechten voor eenieder binnen hun rechtsgebied. Het verdrag vormt een vereiste voor lidmaatschap van de Raad van Europa. Het EVRM kan worden onderverdeeld in drie secties: ### A. Materieel recht Deze sectie somt de fundamentele rechten op die door het verdrag worden beschermd. Voorbeelden hiervan zijn: * Het recht op leven. * Het recht op vrije meningsuiting. * Het recht op een eerlijk proces. * Het recht om te huwen. * Het verbod op slavernij en dwangarbeid. * Het verbod op willekeurige en onwettige detentie. Het is cruciaal om te begrijpen dat de bescherming van deze rechten niet absoluut is. De verdragsartikelen bevatten vaak specifieke uitzonderingsgronden die onder strikte voorwaarden kunnen leiden tot een beperking van deze rechten. ##### i. Uitzonderingsgronden De uitzonderingsgronden zijn essentieel voor de praktische toepassing van het EVRM. Deze gronden staan vaak vermeld in de verdragsartikelen zelf. > **Tip:** Analyseer altijd de specifieke bepalingen in het verdrag voor de precieze formulering en voorwaarden van een uitzonderingsgrond. Een belangrijk voorbeeld hiervan is Artikel 15 EVRM, dat onder bepaalde omstandigheden afwijkingen van de verplichtingen toestaat in geval van oorlog of ander publiek gevaar. Een ander relevant artikel is Artikel 8 EVRM, dat het recht op respect voor privéleven, familie- en gezinsleven, woning en correspondentie beschermt. Een inmenging in dit recht is alleen toegestaan indien aan de volgende drie voorwaarden is voldaan: a) De inmenging moet zijn vastgelegd in de wet. b) De inmenging moet een legitiem doel dienen, zoals het belang van de nationale veiligheid, de openbare veiligheid, het economisch welzijn van het land, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden, of de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen. Hierbij speelt het proportionaliteitsbeginsel een rol. c) De inmenging moet noodzakelijk zijn in een democratische samenleving. Dit houdt in dat de maatregel niet enkel nuttig mag zijn, maar ook pertinent moet zijn voor het nagestreefde doel. ##### ii. De appreciatiebevoegdheid van lidstaten Het EVRM kent lidstaten een zekere appreciatiebevoegdheid toe bij de interpretatie en toepassing van de verdragsbepalingen. Dit betekent dat er ruimte is voor nationale interpretatie binnen de grenzen van het verdrag, wat kan leiden tot verschillen in rechtspraak tussen de lidstaten. Een bekend voorbeeld hiervan is de evoluerende rechtspraak en wetgeving met betrekking tot het homohuwelijk. ### B. Rechtsbescherming De rechtsbescherming tegen schendingen van het EVRM kan op twee niveaus plaatsvinden: a) **Nationale rechter:** In de meeste lidstaten hebben de verdragsbepalingen directe werking. Dit betekent dat individuen zich rechtstreeks kunnen beroepen op het EVRM voor hun nationale rechters. b) **Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM):** Wanneer nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput, kan een individu een aanvraag indienen bij het EHRM. ##### i. Aanvraag bij het EHRM Een aanvraag bij het EHRM kan zowel individueel als interstatelijk zijn. * **Individuele aanvraag:** Een individu dient een klacht in tegen een lidstaat. * **Interstatelijke aanvraag:** Een lidstaat dient een klacht in tegen een andere lidstaat. Alle aanvragen bij het EHRM moeten altijd gericht zijn tegen een lidstaat van de Raad van Europa. ##### ii. Ontvankelijkheid van een vordering bij het EHRM Om een vordering bij het EHRM ontvankelijk te laten verklaren, moeten aan de volgende voorwaarden worden voldaan: 1. **Uitputting van nationale rechtsmiddelen:** Alle in het nationale recht beschikbare rechtsmiddelen moeten zijn uitgeput. 2. **Termijn:** De vordering moet binnen vier maanden na de definitieve nationale beslissing worden ingediend bij het EHRM. 3. **Partij:** De vordering moet gericht zijn tegen een lidstaat. 4. **Niet-ontvankelijkheid:** Een vordering is niet ontvankelijk indien: * Het gaat om een anonieme klacht. * De klacht geen betrekking heeft op een verdragsbepaling. * Er geen sprake is van een belangrijk en ernstig nadeel voor de verzoeker (het 'belang'). > **Tip:** Het strikt naleven van de termijnen en de verplichting tot uitputting van nationale rechtsmiddelen zijn cruciaal voor de ontvankelijkheid van een zaak bij het EHRM. ### C. Aanvraag bij het EHRM Een aanvraag bij het EHRM kan op twee manieren gebeuren: a) **Individuele aanvraag:** Een individu dat meent slachtoffer te zijn van een schending van het EVRM door een lidstaat. b) **Interstatelijke aanvraag:** Een lidstaat die een andere lidstaat beschuldigt van een schending van het EVRM. Elke aanvraag bij het EHRM moet **altijd gericht zijn tegen een lidstaat**. ### 10.3. HET EHRM ### A. Ontvankelijkheid van een vordering Een vordering bij het EHRM is ontvankelijk indien aan de volgende voorwaarden is voldaan: 1. Alle nationale rechtsmiddelen moeten uitgeput zijn. 2. De vordering moet worden ingesteld binnen vier maanden na de definitieve nationale beslissing. 3. De vordering moet gericht zijn tegen een lidstaat. 4. De vordering is **niet** ontvankelijk indien: * Het gaat om een anonieme klacht. * De klacht geen betrekking heeft op verdragsbepalingen. * Er geen belangrijk en ernstig nadeel is voor de verzoeker (geen belang). ### B. Samenstelling Het EHRM bestaat uit: * **Rechters:** Elk lidstaat van de Raad van Europa wijst één rechter aan. Deze rechters worden voor een niet-hernieuwbare ambtstermijn van negen jaar benoemd. * **Kamers:** Gevallen worden behandeld door kamers van één, drie of zeven rechters. * **Grote Kamer:** Een Grote Kamer van zeventien rechters kan zich buigen over zaken in geval van: * **Referral (beroep):** Een partij kan in beroep gaan tegen een beslissing van een kamer van drie of zeven rechters. * **Relinquishment (spontane uithandengeving):** Een kamer kan een zaak spontaan doorverwijzen naar de Grote Kamer indien dit de zaak ten goede komt. ### C. Procedure De procedure bij het EHRM omvat de volgende stappen: 1. **Aanvraag:** Een individu of staat dient een aanvraag in. 2. **Ontvankelijkheid:** De ontvankelijkheid van de aanvraag wordt getoetst aan de hand van de eerder genoemde criteria. 3. **Uitspraak ten gronde:** Indien de aanvraag ontvankelijk is, doet het Hof uitspraak over de vraag of er een schending van het verdrag heeft plaatsgevonden. Het EHRM streeft naar een laagdrempelige procedure: * Indieners kunnen hun zaak in hun eigen taal indienen. * De procedure is gratis. * Het inschakelen van een advocaat is niet verplicht, hoewel het in complexere zaken wel raadzaam kan zijn. In spoedeisende gevallen kan een snellere behandeling plaatsvinden. Beslissingen worden genomen bij gewone meerderheid. Rechters hebben de mogelijkheid om een separate opinion te schrijven, hetzij concurring (instemmend met de uitspraak maar met een andere redenering) of dissenting (niet instemmend met de uitspraak). ### D. Jurisdictie en uitvoering van uitspraken De uitspraken van het EHRM zijn bindend voor de betrokken lidstaten. De belangrijkste gevolgen van een uitspraak zijn: * **Billijke vergoeding (just satisfaction):** Indien een schending wordt vastgesteld, kan het EHRM een billijke vergoeding toekennen aan de benadeelde partij. Deze vergoeding kan materiële en immateriële schade omvatten. * **Algemene of individuele maatregelen:** De lidstaat is verplicht om zowel individuele maatregelen te nemen om de gevolgen van de schending voor de klager te herstellen, als algemene maatregelen om herhaling van vergelijkbare schendingen in de toekomst te voorkomen. Het Ministercomité van de Raad van Europa houdt toezicht op de uitvoering van de uitspraken door de lidstaten. Sinds 1 augustus 2018 is er een prejudiciële procedure mogelijk, waardoor nationale rechters prejudiciële vragen kunnen stellen aan het EHRM. De uitspraken van het EHRM hebben ook een preventieve werking door het vaststellen van jurisprudentie die andere lidstaten en rechtbanken kan sturen. Voorbeelden hiervan zijn het arrest Marckx en de daaruit voortvloeiende Salduz-wetgeving in België. > **Tip:** Het is cruciaal om het onderscheid te maken tussen de Raad van Europa, de Europese Raad en de Raad van de Europese Unie, aangezien dit vaak tot verwarring leidt. De Raad van Europa is de oudste en heeft een bredere geografische reikwijdte, met als kern het EVRM. > **Voorbeeld:** Het arrest Marckx was een baanbrekend arrest van het EHRM dat leidde tot belangrijke wetswijzigingen in België met betrekking tot de juridische status van buitenechtelijke kinderen, wat de preventieve werking van het Hof aantoont.

| Term | Definition | |------|------------| | Raad van Europa | Een internationale organisatie met zetel in Straatsburg, opgericht op 5 mei 1949 met als hoofddoel het beschermen van mensenrechten, democratie en rechtsstaat in Europa. Het is geen onderdeel van de Europese Unie. | | Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) | Een internationaal verdrag, opgesteld door de Raad van Europa, dat fundamentele burgerlijke en politieke rechten waarborgt voor alle personen binnen het rechtsgebied van de lidstaten. Ratificatie is een vereiste voor lidmaatschap van de Raad van Europa. | | Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) | Een permanent rechtscollege dat waakt over de naleving van het EVRM door de lidstaten. Burgers kunnen hier terecht nadat alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput, om schendingen van hun rechten aan te vechten. | | Ministercomité (RvE) | Het beslissende orgaan van de Raad van Europa, samengesteld uit ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten. Het behandelt onderwerpen zoals het toelaten van nieuwe leden en het toezicht op de naleving van beslissingen. | | Parlementaire Vergadering (RvE) | Een vergadering van 306 door nationale parlementen benoemde leden, die viermaal per jaar samenkomt. De vergadering brengt aanbevelingen uit, maar heeft geen beslissende bevoegdheid. | | Materiële recht (EVRM) | Het gedeelte van het EVRM dat een opsomming bevat van fundamentele rechten, zoals het recht op leven, vrije meningsuiting en een eerlijk proces. Deze rechten zijn echter niet absoluut en kennen wettelijk vastgelegde uitzonderingsgronden. | | Nationale rechter | Het gerecht binnen een lidstaat dat bevoegd is om direct de bepalingen van het EVRM toe te passen en schendingen te beoordelen, nadat alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput kan men zich wenden tot het EHRM. | | Interstatelijke aanvraag (EHRM) | Een klacht die door een lidstaat wordt ingediend tegen een andere lidstaat wegens vermeende schending van het EVRM. Dit staat naast de individuele aanvragen die door burgers kunnen worden ingediend. | | Grote Kamer (EHRM) | Een samenstelling van 17 rechters van het EHRM die wordt ingeschakeld bij beroepen tegen uitspraken van de gewone kamer of wanneer de zaak spontaan door de gewone kamer wordt overgedragen aan de Grote Kamer. | | Billijke vergoeding (just satisfaction) | Een door het EHRM toegekende compensatie aan een slachtoffer wiens rechten zijn geschonden. Dit kan materiële en immateriële schade omvatten, evenals kosten en uitgaven. |

# HOOFDSTUK 3. Wetgeving en Doorwerking Dit onderwerp behandelt de verschillende soorten Europees recht en hun onderlinge hiërarchie, zodat de structuur en onderlinge verhouding van deze rechtsbronnen duidelijk wordt. ## 3.1. VORMEN VAN EUROPEES RECHT Binnen het Europees recht kunnen we onderscheid maken tussen verschillende vormen, die ook wel bronnen van Europees recht of rechtsbronnen worden genoemd. Deze rechtsbronnen kunnen grofweg in drie groepen worden onderverdeeld: * **Primair Europees recht:** Dit vormt de basis van het EU-recht en bestaat uit de belangrijkste verdragen, het Handvest van de grondrechten en de algemene beginselen. * **Secundair Europees recht:** Dit zijn de rechtsinstrumenten die de EU-instellingen aannemen op basis van het primair recht, zoals verordeningen, richtlijnen en besluiten. * **Jurisprudentie van het Europees Hof van Justitie:** De uitspraken van het Hof spelen een cruciale rol bij de interpretatie en ontwikkeling van het Europees recht. Al deze bronnen tezamen vormen het acquis communautaire, het geheel aan Europese wetten en regels dat lidstaten moeten respecteren en toepassen. Naast deze drie hoofdgroepen zijn er ook nog tertiair Europees recht en verdragen/overeenkomsten met derde landen, maar deze worden in dit hoofdstuk niet uitvoerig behandeld. ## 3.2. PRIMAIR EUROPEES RECHT Het primair Europees recht is de meest fundamentele rechtsbron. Het bestaat uit: ### A. De verdragen De twee belangrijkste verdragen zijn: * **Verdrag betreffende de EU (VEU):** Dit verdrag bevat de waarden waarop de EU is gegrondvest, de democratische beginselen, de belangrijkste doelstellingen, de rol van de instellingen, en regels voor het buitenlands beleid, verdragshervorming en uittreding. * **Verdrag betreffende de werking van de EU (VWEU):** Dit verdrag beschrijft de bevoegdheden van de EU op specifieke beleidsterreinen (landbouw, vervoer, milieu, etc.), de werking van de interne markt, besluitvormingsprocedures, de bevoegdheden van instellingen en de te vaardigen wetgevingsinstrumenten. Het VWEU is omvangrijker dan het VEU. De verdragen bevatten verschillende typen bepalingen: * **Bepalingen die een bevoegdheid toekennen:** Deze bepalingen, gebaseerd op het attributiebeginsel (instellingen zijn alleen bevoegd als de Unie-recht dit expliciet toekent), geven instellingen specifieke bevoegdheden. * **Materiële bepalingen:** Deze creëren concrete rechten en plichten voor burgers en/of overheden. * **Bepalingen die een beleidsdoelstelling definiëren:** Deze geven richting aan het beleid en de uitvoering van bevoegdheden, zonder direct rechten of plichten te scheppen. * **Bepalingen die een rechtsbasis bevatten:** Dit zijn de juridische grondslagen die de instellingen toestaan secundaire wetgeving aan te nemen en specificeren de besluitvormingsprocedure en het type wetgeving dat mag worden uitgevaardigd. * **Definitie-bepalingen:** Deze schrijven de interpretatie van specifieke Europese juridische begrippen voor om een uniforme toepassing te waarborgen. ### B. Het Handvest van de Grondrechten Het Handvest van de grondrechten (hierna: Handvest) bevat een opsomming van fundamentele rechten en vrijheden die gelden binnen de EU. ### C. Algemene beginselen Naast de verdragen en het Handvest is het primair Europees recht ook gegrondvest op algemene beginselen. Sommige hiervan zijn expliciet gecodificeerd, andere volgen uit de jurisprudentie van het Hof. Deze beginselen worden door het Hof gebruikt bij de interpretatie van primair en secundair recht. Belangrijke algemene beginselen zijn: * **Loyale samenwerking:** Lidstaten doen niets wat strijdig is met het verdrag en voeren trouw alle verplichtingen uit die uit Europees recht voortvloeien. * **Attributiebeginsel:** De EU is alleen bevoegd als daarvoor een grondslag bestaat in het verdrag. * **Subsidiariteitsbeginsel:** De lidstaten bepalen zo veel mogelijk zelf; de EU is alleen bevoegd als iets beter gezamenlijk geregeld kan worden. * **Evenredigheidsbeginsel (proportionaliteitsbeginsel):** Voor het bereiken van een doel moet altijd het minst ingrijpende middel worden gekozen. * **Gelijkheidsbeginsel:** Discriminatie op welke grond dan ook is verboden, inclusief discriminatie op grond van nationaliteit. * **Misbruik van recht:** Bij fraude of misbruik van recht kan geen beroep op Europees recht worden gedaan. * **Rechtszekerheidsbeginsel:** Wetgeving moet duidelijk zijn en de toepassing ervan voorzienbaar. * **Effectiviteitsbeginsel:** Elke lidstaat moet ervoor zorgen dat de uitoefening van door de EU verleende rechten niet onmogelijk of uiterst moeilijk wordt gemaakt. ## 3.3. SECUNDAIR EUROPEES RECHT Secundair Europees recht is de wetgeving die de EU-instellingen aannemen op basis van de bevoegdheden die zijn vastgelegd in het primair recht. Volgens artikel 288 VWEU omvat dit de volgende instrumenten: ### A. Verordeningen * **Kenmerken:** Algemene strekking, verbindend in al haar onderdelen, en rechtstreeks toepasselijk in elke lidstaat. * **Directe toepasbaarheid:** Burgers kunnen zich direct beroepen op de artikelen van een verordening; implementatie in nationaal recht is niet nodig en zelfs verboden. > **Voorbeeld:** Verordening 261/2004, die gemeenschappelijke regels bevat voor compensatie en bijstand aan luchtreizigers bij vertragingen of annuleringen. Reizigers kunnen zich direct beroepen op de compensatieregeling. ### B. Richtlijnen * **Kenmerken:** Verbindend ten aanzien van het te bereiken resultaat voor elke lidstaat waarvoor zij bestemd is, maar de lidstaten kiezen zelf de vorm en middelen voor implementatie. Ze zijn gericht aan lidstaten, niet direct aan burgers. * **Doel:** Harmonisatie van nationale wetgeving om verschillen te verminderen en de interne markt te bevorderen. * **Implementatie:** Lidstaten moeten richtlijnen omzetten in nationaal recht binnen een bepaalde termijn. Als dit niet gebeurt, kan dit leiden tot directe werking van de richtlijn. > **Voorbeeld:** Richtlijn 2007/43/EG bevat regels voor het houden van vleeskuikens. Sommige bepalingen, zoals de maximale bezettingsdichtheid, zijn strikt en moeten letterlijk worden overgenomen. Andere bepalingen, zoals de sancties, laten beleidsvrijheid aan de lidstaten om de precieze invulling te bepalen. ### C. Besluiten * **Kenmerken:** Verbindend in al hun onderdelen. Indien adressaten worden vermeld, is het alleen voor hen verbindend. * **Gerichtheid:** Vaak gericht aan specifieke personen, bedrijven of lidstaten. Ze worden gebruikt voor concrete beslissingen, zelden voor beleidsvorming. > **Voorbeeld:** Een besluit van de Europese Commissie dat Nederland opdraagt een verstrekte lening op te schorten omdat deze niet conform de Europese regels is verleend. ### D. Aanbevelingen en adviezen * **Kenmerken:** Niet verbindend. Ze beogen politieke consensus of vrijwillige opvolging. * **Verschil:** Aanbevelingen veronderstellen meer actie dan adviezen. * **Gevolg:** Creëren geen rechten of plichten. Echter, ze kunnen wel politieke en praktische gevolgen hebben en dienen soms als voorloper van bindende regelgeving (soft law). ## 3.4. HARMONISATIE EN WEDERZIJDSE ERKENNING ### A. Het doel van harmonisatie en wederzijdse erkenning Europese wetgeving, zowel primair als secundair, beoogt de nationale wetgevingen van de lidstaten op elkaar af te stemmen, oftewel te harmoniseren. Door deze harmonisatie worden verschillen tussen nationale wetten verminderd of opgeheven, wat leidt tot een samensmelting van nationale markten tot één gemeenschappelijke markt. Dit bevordert de vrije beweging van personen, goederen en diensten. Wanneer er echter geen specifieke Europese regeling bestaat voor bepaalde kwesties, maar de interne markt toch moet functioneren, heeft het Hof van Justitie jurisprudentie ontwikkeld die een alternatief biedt voor harmonisatie: wederzijdse erkenning. ### B. Harmoniseren van wetgeving Harmonisatie is het proces waarbij de wetgeving van de lidstaten wordt geüniformeerd om zo de interne markt soepeler te laten functioneren. Dit gebeurt door middel van secundaire wetgeving, zoals richtlijnen en verordeningen, die specifieke regels vaststellen. Het doel is om ongelijke concurrentievoorwaarden, die ontstaan door nationale verschillen, te voorkomen en een gelijk speelveld te creëren voor alle marktdeelnemers binnen de EU. ### C. Wederzijdse erkenning als alternatief Wederzijdse erkenning houdt in dat lidstaten bij de beoordeling van de toegang tot hun grondgebied voor goederen, personen, diensten en kapitaal uit andere lidstaten, verplicht zijn de wetgeving van die andere lidstaten te erkennen. In afwezigheid van harmonisatie moeten lidstaten elkaars wetgeving aanvaarden en als gelijkwaardig beschouwen. Dit betekent dat de verkoop van een product dat rechtmatig is vervaardigd in een lidstaat, niet mag worden verboden in een andere lidstaat, zelfs als dat product is geproduceerd volgens technische of kwaliteitsvoorschriften die afwijken van die in de ontvangende lidstaat. De voorschriften van de lidstaat van oorsprong zijn leidend voor de toelating tot het grondgebied van een andere lidstaat. Dit beginsel wordt daarom ook wel het oorsprongslandbeginsel genoemd. > **Voorbeeld:** Ierland verbood de verkoop van edelmetaal dat niet was voorzien van een Iers keurmerk, zelfs als het product een buitenlands keurmerk droeg dat vergelijkbare garanties bood. Het Hof oordeelde dat Ierland dergelijke producten moest toelaten, aangezien het keurmerk van het land van oorsprong erkend moest worden. Het beginsel van wederzijdse erkenning is niet beperkt tot goederen, maar geldt ook voor: * **Diploma's en beroepskwalificaties:** Iemand die in de ene lidstaat gerechtigd is een bepaald beroep uit te oefenen, mag dat in principe ook in andere lidstaten doen. Lidstaten mogen wel de behaalde diploma's toetsen op voldoende kennis en bekwaamheden, maar mogen niet eisen dat alleen diploma's uit eigen land voldoen. * **Justitiële samenwerking in strafzaken:** Hoewel het strafrecht niet volledig geharmoniseerd is, moeten lidstaten strafrechtelijke beslissingen uit andere lidstaten (zoals huiszoekingsbevelen of arrestatiebevelen) in beginsel erkennen en de rechtsgevolgen daarvan verbinden aan hun nationale beslissingen. Secundaire wetgeving, zoals Verordening 2019/515, geeft richtlijnen voor hoe lidstaten met elkaars regelgeving en het beginsel van wederzijdse erkenning moeten omgaan. Deze verordening voorziet onder meer in netwerken van productcontactpunten en kennisgevingsvereisten voor besluiten die de markttoegang beperken. #### i. Harmoniseren van wetgeving: Richtlijnen Richtlijnen, vastgesteld volgens artikel 288 VWEU, zijn verbindend ten aanzien van het te bereiken resultaat voor de lidstaten waarvoor zij bestemd zijn. Lidstaten hebben echter de vrijheid om de vorm en middelen te kiezen om dit resultaat te bereiken. * **Kenmerken van richtlijnen:** * Gericht aan lidstaten, niet direct aan burgers of bedrijven. * Moeten worden omgezet (geïmplementeerd) in nationale wetgeving. * Doel is het harmoniseren van de wetgeving van lidstaten. * Lidstaten hebben enige beleidsvrijheid bij de implementatie. > **Voorbeeld:** Richtlijn 2007/43/EG stelt een maximale bezettingsdichtheid vast voor vleeskuikens (33 kg/m²). Lidstaten mogen deze specifieke bepaling niet aanpassen, maar hebben wel beleidsvrijheid bij het bepalen van sancties bij overtreding, zolang deze 'doeltreffend, evenredig en afschrikwekkend' zijn. Lidstaten krijgen een implementatietermijn om richtlijnen om te zetten. De Europese Commissie controleert naleving en kan een verdragsschendingsprocedure starten bij niet-naleving. Na het verstrijken van de implementatietermijn kunnen richtlijnen, onder bepaalde voorwaarden, directe werking krijgen. #### ii. Wederzijdse erkenning toegepast Het beginsel van wederzijdse erkenning is de kern van de interne markt wanneer harmonisatie ontbreekt. Het bevordert de vrije circulatie door nationale belemmeringen voor goederen, diensten en personen te verminderen. > **Voorbeeld:** Als een product, zoals wijn of een ambachtelijk product, legaal in land A wordt verkocht, mag land B de invoer ervan niet verbieden, ook al voldoet het niet aan specifieke nationale technische eisen van land B, zolang de eisen van land A voldoende bescherming bieden. Het beginsel voorkomt protectionisme en zorgt ervoor dat marktdeelnemers uit alle lidstaten eerlijke toegang hebben tot de nationale markten van alle EU-landen. Het non-discriminatiebeginsel op grond van nationaliteit, zoals vastgelegd in artikel 18 VWEU en artikel 21 Handvest, is nauw verbonden met wederzijdse erkenning, omdat het verbiedt dat gelijke gevallen ongelijk worden behandeld op basis van nationaliteit. > **Tip:** De nauwe relatie tussen het non-discriminatiebeginsel en wederzijdse erkenning is cruciaal voor het begrijpen van de werking van de interne markt. Beide beginselen beogen gelijke kansen en de eliminatie van belemmeringen voor grensoverschrijdend verkeer. Het beginsel van wederzijdse erkenning is niet alleen een jurisprudentieel concept, maar is ook verankerd in secundaire wetgeving om de toepassing ervan te vergemakkelijken en te verduidelijken. ## 3.5. DOORWERKING Om ervoor te zorgen dat burgers en bedrijven daadwerkelijk rechten kunnen ontlenen aan Europees recht, heeft het Hof twee cruciale leerstukken ontwikkeld: voorrang en directe werking. ### A. Voorrang Europees recht heeft altijd voorrang op nationaal recht, zelfs op nationale grondwetten en ongeacht de datum van inwerkingtreding van de nationale wet. Dit betekent dat strijdige nationale wetgeving door nationale rechters buiten toepassing moet worden gelaten. Dit principe, voortkomend uit het arrest Costa/ENEL, is essentieel voor de effectiviteit van het Europese recht en het Europese integratieproject. ### B. Directe werking Directe werking houdt in dat burgers en bedrijven zich direct kunnen beroepen op bepalingen van Europees recht voor de nationale rechter, zonder tussenkomst van nationale wetgeving. * **Verdragsbepalingen:** Hebben directe werking indien zij duidelijk, onvoorwaardelijk en geschikt zijn voor directe werking (d.w.z. rechten of plichten creëren). * **Verordeningen:** Hebben – door hun aard – altijd directe werking. * **Besluiten:** Hebben directe werking ten aanzien van de specifieke adressaten. * **Richtlijnen:** Hebben in beginsel geen directe werking, omdat zij geïmplementeerd moeten worden. Echter, **wanneer de implementatietermijn is verstreken en de richtlijn niet of niet correct is geïmplementeerd, kunnen richtlijnbepalingen onder bepaalde voorwaarden wel directe werking hebben**, mits de bepaling zelf geschikt, duidelijk en onvoorwaardelijk is. #### Vormen van directe werking * **Verticale directe werking:** Treedt op in een geschil tussen een burger en de overheid. Verdragsbepalingen, verordeningen en richtlijnbepalingen (onder voorwaarden) hebben verticale directe werking. Het Hof interpreteert het begrip "overheid" ruim, zodat ook publiekrechtelijke instanties in privaatrechtelijke verhoudingen als overheid worden beschouwd. * **Horizontale directe werking:** Treedt op in een geschil tussen burgers onderling. Verdragsbepalingen en verordeningen hebben horizontale werking. Richtlijnen hebben **nooit** horizontale directe werking, tenzij de bepaling een uitwerking is van een algemeen rechtsbeginsel (zoals een grondrecht), wat dan indirect horizontale werking kan hebben. > **Tip:** Let goed op het verschil tussen verticale en horizontale directe werking, vooral bij richtlijnen en de toepassing van algemene beginselen. > **Voorbeeld (Maasstad City - Verordening):** De gemeente had de plicht om een lening aan FC Maasstad te melden op grond van Verordening 2015/1589. Omdat dit een verordening is, werkt deze rechtstreeks en moest de gemeente deze melden, ongeacht nationale regelgeving. Het nalaten hiervan is een schending van Europees recht. > **Voorbeeld (Maasstad City - Richtlijn):** De gemeente paste de Wet natuurbescherming toe, die is gebaseerd op Europese Vogel- en Habitatrichtlijnen. Hierdoor werd de richtlijn niet rechtstreeks toegepast, maar de nationale implementatiewetgeving. De familie Demir leed kosten doordat de gemeente Europese criteria voor een milieueffectrapportage niet correct had toegepast.

| Term | Definition | |------|------------| | Acquis communautaire | Het geheel van Europese wetten, regels, beleid en doelstellingen die alle lidstaten van de Europese Unie moeten respecteren en toepassen in hun nationale rechtsorde. Het omvat al het recht dat is vastgelegd in verdragen, secundaire wetgeving en jurisprudentie. | | Attributiebeginsel | Een fundamenteel beginsel van het EU-recht dat stelt dat de Europese Unie alleen bevoegd is om op te treden als daarvoor expliciet een grondslag in de verdragen bestaat. Instellingen van de EU mogen geen handelingen verrichten zonder voorafgaande bevoegdheidstoekenning. | | Directe werking | Het principe waarbij burgers en bedrijven zich rechtstreeks kunnen beroepen op bepalingen van Europees recht bij de nationale rechter, zonder dat deze bepalingen eerst door nationale wetgeving hoeven te zijn omgezet. Dit geldt met name voor verordeningen en bepaalde bepalingen uit verdragen en richtlijnen. | | Doorwerking | Het proces waardoor Europees recht bindende kracht verkrijgt binnen de nationale rechtsordes van de lidstaten. Dit omvat de beginselen van voorrang en directe werking, die ervoor zorgen dat Europees recht effectief kan worden toegepast. | | Evenredigheidsbeginsel (Proportionaliteitsbeginsel) | Een juridisch beginsel dat vereist dat bij het nemen van beslissingen en maatregelen door de EU-instellingen of lidstaten, de gekozen middelen om een bepaald doel te bereiken, geschikt, noodzakelijk en niet buitenproportioneel mogen zijn. Altijd moet het minst ingrijpende middel worden gekozen. | | Gelijkheidsbeginsel | Een fundamenteel principe van het EU-recht dat discriminatie op welke grond dan ook verbiedt, inclusief op basis van geslacht, ras, nationaliteit of leeftijd. Het vereist dat gelijke gevallen gelijk worden behandeld en ongelijke gevallen ongelijk, mits dit objectief gerechtvaardigd is. | | Harmonisatie | Het proces waarbij de wetgeving van de verschillende lidstaten van de Europese Unie op elkaar wordt afgestemd en tot op zekere hoogte uniform wordt gemaakt. Dit gebeurt met het doel om verschillen tussen nationale regels te verminderen of te elimineren, wat bijdraagt aan de interne markt. | | Implementatietermijn | De periode die lidstaten van de Europese Unie krijgen om richtlijnen om te zetten in nationale wetgeving. Na het verstrijken van deze termijn kunnen richtlijnen, onder bepaalde voorwaarden, directe werking krijgen als de lidstaat nalatig is geweest. | | Jurisprudentie van het Europees Hof van Justitie | Uitspraken en arresten van het Europees Hof van Justitie, die een belangrijke rol spelen bij de interpretatie en ontwikkeling van het Europees recht. Deze jurisprudentie kan nieuwe rechtsregels creëren of bestaande regels verduidelijken. | | Lex specialis derogat legi generali | Een juridisch beginsel dat stelt dat een specifieke wet voorgaat op een algemene wet. In de context van Europees recht betekent dit dat secundaire wetgeving die specifiek is voor een bepaald gebied, voorrang heeft boven algemene bepalingen in de verdragen. | | Materiële bepalingen | Bepalingen in de verdragen van de Europese Unie die concrete rechten en plichten creëren voor burgers en/of overheden. Deze bepalingen hebben directe rechtsgevolgen en kunnen vaak rechtstreeks worden toegepast. | | Nietig | Een juridische term die aangeeft dat een wet, besluit of handeling ongeldig is en geen rechtsgevolgen heeft. Dit kan gebeuren als het in strijd is met hogere rechtsnormen, zoals primair Europees recht of algemene beginselen. | | Normenhiërarchie | De rangorde van verschillende rechtsbronnen binnen het Europees recht. Primair Europees recht staat het hoogst in rang, gevolgd door secundair Europees recht, jurisprudentie van het Hof, en ten slotte nationaal recht. | | Primair Europees recht | De hoogste vorm van Europees recht, bestaande uit de oprichtingsverdragen van de Europese Unie (zoals het VEU en VWEU), het Handvest van de grondrechten, en algemene beginselen. Het vormt de basis van de gehele Europese rechtsorde. | | Rechtsbasis | Een bepaling in het primair Europees recht die de juridische grondslag vormt voor de instellingen van de EU om secundaire wetgeving aan te nemen op een specifiek beleidsterrein. | | Rechtszekerheidsbeginsel | Een algemeen beginsel van recht dat vereist dat wetgeving duidelijk, voorspelbaar en toegankelijk moet zijn, zodat burgers hun rechten en plichten kunnen kennen en hun handelen daarop kunnen afstemmen. | | Rechtstreekse toepasselijkheid | Een kenmerk van bepaalde Europese rechtsinstrumenten, zoals verordeningen, waardoor deze automatisch in de nationale rechtsorde van de lidstaten van kracht worden zonder dat nationale implementatie nodig is. Burgers kunnen zich er direct op beroepen. | | Secundair Europees recht | Wetgeving die is aangenomen door de instellingen van de Europese Unie op basis van de bevoegdheden die zijn vastgelegd in het primair Europees recht. Dit omvat verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen en adviezen. | | Soft law | Juridisch niet-bindende bepalingen en beleidsinstrumenten binnen de EU, zoals aanbevelingen en adviezen. Hoewel ze geen directe rechten of plichten creëren, kunnen ze wel politieke invloed hebben en de ontwikkeling van bindende wetgeving beïnvloeden. | | Staatsaansprakelijkheid | De aansprakelijkheid van een lidstaat voor schade die is ontstaan door het niet-naleven of onjuist implementeren van Europees recht. Dit kan leiden tot financiële verplichtingen voor de lidstaat. | | Tertiair Europees recht | Uitvoeringshandelingen die op basis van secundair Europees recht worden aangenomen. Dit zijn vaak gedetailleerde regels die de toepassing van richtlijnen of verordeningen verder specificeren. | | Verordeningen | Een vorm van secundair Europees recht die algemene strekking heeft, in al haar onderdelen verbindend is en rechtstreeks toepasselijk in elke lidstaat. Ze behoeven geen nationale omzetting en burgers kunnen zich er direct op beroepen. | | Vormen van Europees recht | De verschillende categorieën van juridische normen die deel uitmaken van de Europese rechtsorde, waaronder primair recht, secundair recht en jurisprudentie. | | Voorrang | Het beginsel dat Europees recht voorrang heeft op strijdig nationaal recht. Wanneer nationaal recht in conflict komt met Europees recht, moet het nationale recht buiten toepassing worden gelaten. | | Wederzijdse erkenning | Een beginsel dat inhoudt dat lidstaten de wetgeving en de door andere lidstaten verleende vergunningen of certificaten op bepaalde gebieden moeten erkennen, zelfs als deze afwijken van hun eigen nationale regels. Dit bevordert de interne markt. |

# HOOFDSTUK 4. De vier vrijheden De kern van alle vrijverkeersbepalingen is een verbod op discriminatie op grond van nationaliteit, zoals vastgelegd in artikel 18 VWEU. Dit algemene beginsel wordt verder uitgewerkt in de specifieke bepalingen van het VWEU over de vier vrijheden, die beogen dat goederen, personen, diensten en kapitaal in principe gelijk worden behandeld, ongeacht hun herkomst. ## 4.1. DEFINITIES VAN DE VIER VRIJHEDEN ### A. De kern van de vier vrijheden: het discriminatieverbod De kern van alle vrijheidsbepalingen in het EU-recht is het verbod op discriminatie op grond van nationaliteit, zoals vastgelegd in artikel 18 VWEU. Dit algemene gelijkheidsbeginsel wordt verder uitgewerkt in de specifieke bepalingen over de vier vrijheden, wat inhoudt dat personen, goederen, diensten en kapitaal in principe gelijk behandeld moeten worden, ongeacht hun nationaliteit of herkomst. ### B. De vier vrijheden in detail Het onderscheid tussen de vier vrijheden is cruciaal, aangezien er specifieke wet- en regelgeving van toepassing is op elk van hen. Deze begrippen fungeren als sleutels die toegang geven tot de rechten en plichten voortvloeiend uit het VWEU. #### i. Vrij verkeer van goederen Het vrij verkeer van goederen is geregeld in artikelen 28 tot en met 37 VWEU, aangevuld met artikel 110 VWEU betreffende discriminerende binnenlandse belastingen. Het Hof van Justitie heeft bepaald dat dit vrij verkeer geldt voor alle producten die het voorwerp kunnen zijn van handelstransacties en die een 'op geld waardeerbare zaak' zijn. Dit omvat zowel grondstoffen als eindproducten, en zowel producten met een 'positieve' als een 'negatieve' waarde (zoals afval). **Belangrijke uitzondering:** Het vrij verkeer van goederen is niet van toepassing op producten waarvan de verkoop illegaal is en die in alle lidstaten onder een invoer- en verhandelingsverbod vallen, zoals illegale wapens en drugs. In dergelijke gevallen kan geen beroep worden gedaan op Europees recht. > **Tip:** Het onderscheid tussen goederen en diensten ligt primair in de tastbaarheid. Goederen zijn materiële, tastbare zaken, terwijl diensten immaterieel en niet-tastbaar zijn. Echter, de rechtspraak van het Hof maakt dit onderscheid niet altijd even scherp, zoals bij elektriciteit en films. #### ii. Vrij verkeer van personen Het vrij verkeer van personen valt onder Titel IV (artikelen 45-55 VWEU) en secundaire wetgeving zoals Richtlijn 2004/38. In beginsel geldt dit voornamelijk voor economisch actieve EU-burgers (Unieburgers), en in mindere mate voor niet-economisch actieve Unieburgers, gepensioneerden en studenten. Ook derdelanders hebben via secundaire wetgeving bepaalde rechten op dit vlak. Het vrij verkeer van personen kent twee hoofdcomponenten: * **Vrij verkeer van werknemers (artikelen 45-48 VWEU):** Dit vereist een ondergeschiktheidsrelatie, het verrichten van reële en daadwerkelijke arbeid (niet louter marginaal of bijkomstig) en een beloning. Het is enkel van toepassing bij een grensoverschrijdend aspect. > **Definitie werknemer:** Iemand die gedurende een bepaalde tijd voor een ander en onder diens gezag werkzaamheden verricht en als tegenprestatie een beloning ontvangt, waarbij de arbeid reëel en daadwerkelijk is. **Voorbeeld:** Aline, een Nederlandse, die in loondienst treedt bij een Frans bedrijf en daar salaris ontvangt, valt onder het vrij verkeer van werknemers. * **Recht van vestiging (artikelen 49-55 VWEU):** Dit geldt voor zelfstandig ondernemers en ondernemingen die zich duurzaam in een andere lidstaat willen vestigen en economische activiteiten onder eigen gezag willen uitoefenen. Dit omvat zowel de oprichting van agentschappen, filialen, als dochterondernemingen. **Voorbeeld:** Miriam en Ewoud, die een hotel beginnen in Frankrijk en de werkzaamheden onder eigen gezag uitvoeren, maken gebruik van het recht van vestiging. #### iii. Vrij verkeer van diensten (artikelen 56-62 VWEU) Dit is een 'restvrijheid' en is van toepassing op dienstverrichtingen die gewoonlijk tegen vergoeding geschieden en waarvoor de bepalingen inzake goederen, kapitaal en personen niet van toepassing zijn. Het kenmerkende onderscheid met vestiging is het **tijdelijke** karakter van de dienstverlening. **Kenmerken van een dienst:** * Gewoonlijk tegen vergoeding. * Tijdelijke aard (in tegenstelling tot duurzame vestiging). * Onderscheiden van goederen, kapitaal en personen. **Criteria voor tijdelijkheid (Hof van Justitie):** * Feitelijke duur van de dienstverlening. * Frequentie en periodiciteit. * Continuïteit. **Voorbeeld:** De optredens van een Nederlandse band in Frankrijk, waarbij zij tijdelijk werkzaamheden verrichten tegen betaling, vallen onder het vrij verkeer van diensten. #### iv. Vrij verkeer van kapitaal (artikelen 63-66 VWEU) Dit verbiedt alle beperkingen van kapitaalverkeer en betalingsverkeer tussen lidstaten, en heeft ook betrekking op relaties met derde landen. Het omvat zowel investeringen als betalingen voor goederen en diensten. Een bijzonder kenmerk is dat het ook van toepassing is op financiële instrumenten zoals geld, waardepapieren en obligaties, die weliswaar het voorwerp van handelstransacties kunnen zijn, maar onder kapitaal vallen in plaats van goederen. **Voorbeeld:** Aline die maandelijks geld overmaakt van haar Franse naar haar Nederlandse spaarrekening, of Miriam en Ewoud die investeren in een boerderij via een hypotheekakte, maken gebruik van het vrij verkeer van kapitaal. ## 4.2. ONDERSCHEID TUSSEN DE VIER VRIJHEDEN Het onderscheid tussen de vier vrijheden is essentieel omdat nooit twee verschillende vrijheden tegelijkertijd op een situatie van toepassing kunnen zijn; de vrijheden sluiten elkaar uit. Er moet altijd gekeken worden naar de **belangrijkste hoedanigheid** van een persoon of product. ### A. Vrij verkeer van diensten vs. goederen * **Goederen:** Materieel, tastbaar, 'uit je handen te laten vallen' objecten. * **Diensten:** Immaterieel, niet-tastbaar. Het onderscheid ligt in de tastbaarheid, maar alle omstandigheden van het geval moeten worden meegewogen. Bij twijfel, zoals bij loterijbriefjes die zowel fysiek als voor een dienst kunnen gelden, oordeelt het Hof dat de **dienstverlening** het belangrijkste kenmerk is als de fysieke objecten zonder de dienst geen betekenis hebben. ### B. Vrij verkeer van diensten vs. recht op vestiging * **Diensten:** Tijdelijke activiteiten. * **Vestiging:** Duurzame activiteiten, waarbij de persoon zijn basis verplaatst en zich permanent in een andere lidstaat vestigt. Het onderscheid wordt bepaald door de **duur, frequentie, periodiciteit en continuïteit** van de werkzaamheden. Het hebben van een zekere infrastructuur in de ontvangende lidstaat sluit tijdelijkheid niet uit, zolang de infrastructuur noodzakelijk is voor de tijdelijke dienstverlening. ### C. Vrij verkeer van werknemers vs. recht op vestiging * **Werknemers:** Arbeid verrichten in loondienst onder het gezag van een ander (ondergeschiktheidsrelatie). * **Vestiging:** Werkzaamheden onder eigen gezag en verantwoordelijkheid uitvoeren, eigen onderneming opzetten. Het cruciale onderscheid is de **aanwezigheid of afwezigheid van een ondergeschiktheidsrelatie**. Zelfstandigheid is het kerncriterium voor vestiging. ### D. Vrij verkeer van goederen vs. kapitaal * **Goederen:** Alle fysieke objecten die geen kapitaal zijn. * **Kapitaal:** Omvat onder meer waardepapieren, valuta en financiële transacties. Documenten die een financiële waarde vertegenwoordigen (bv. hypotheekakten) vallen onder kapitaal, ook al zijn het tastbare objecten. ## 4.3. GRENSOVERSCHRIJDEND ASPECT Om een beroep te kunnen doen op de vier vrijheden, moet er sprake zijn van een **grensoverschrijdend aspect**. Dit betekent dat de interne markt gericht is op het wegnemen van belemmeringen tussen lidstaten. Puur interne aangelegenheden, waarbij slechts één lidstaat betrokken is, vallen buiten de reikwijdte van Europees recht. **Belangrijk:** Het Hof hanteert een ruime interpretatie van het grensoverschrijdend aspect. Zelfs situaties die slechts **indirect of potentieel** een grensoverschrijdend effect hebben, kunnen daaronder vallen. De ruimte voor zuiver interne aangelegenheden wordt steeds kleiner. ### A. De interne markt en zuiver interne aangelegenheden Het Hof van Justitie van de EU (hierna: het Hof) omschrijft de interne markt als een markt die gericht is op het elimineren van alle belemmeringen voor het handelsverkeer tussen de lidstaten. Dit impliceert dat het Europees recht inzake vrij verkeer niet van toepassing is op situaties die zich volledig binnen één lidstaat afspelen. Dergelijke situaties worden aangeduid als 'zuiver interne aangelegenheden'. > **Definitie:** Zuiver interne aangelegenheid: Een situatie waarbij slechts één lidstaat betrokken is, en er geen enkel verband is met de handel tussen lidstaten. Wanneer een zaak wordt beschouwd als een zuiver interne aangelegenheid, kunnen de verdragsbepalingen betreffende de vier vrijheden niet worden ingeroepen. De lidstaten hebben dan de volledige vrijheid om dergelijke aangelegenheden naar eigen inzicht te regelen. > **Voorbeeld:** Een geschil tussen twee Finse onderdanen over het recht om met een werphengel in elkaars wateren te vissen, waarbij de activiteit zich volledig binnen Finland afspeelt en geen handel tussen lidstaten betreft, werd door het Hof als een zuiver interne aangelegenheid beschouwd. De klager kon geen beroep doen op de vrijheden van goederen en diensten. ### B. De evolutie van het grensoverschrijdend aspect De jurisprudentie van het Hof heeft de reikwijdte van het 'grensoverschrijdend aspect' geleidelijk uitgebreid. Tegenwoordig wordt er minder snel aangenomen dat een situatie een zuiver interne aangelegenheid is. Dit komt doordat nationale maatregelen, zelfs als ze op het eerste gezicht geen directe invloed hebben op de handel tussen lidstaten, toch indirect of potentieel een belemmerend effect kunnen hebben op het vrij verkeer. > **Voorbeeld:** Een uitvoerverbod van aardappelen van Jersey (een eiland onder Britse kroon) naar Groot-Brittannië. Hoewel dit een handel binnen het Verenigd Koninkrijk betrof, oordeelde het Hof dat er sprake was van een grensoverschrijdend aspect. De redenering was dat een dergelijk verbod de beschikbaarheid van aardappelen op de Britse markt kon verminderen, wat op zijn beurt de export naar andere lidstaten zou kunnen beïnvloeden. De maatregel kon dus indirect de handel tussen lidstaten negatief beïnvloeden. Dit voorbeeld illustreert dat zelfs indirecte of potentiële effecten op de handel tussen lidstaten voldoende zijn om een grensoverschrijdend aspect aan te nemen. Hierdoor wordt de ruimte voor 'zuiver interne aangelegenheden' steeds kleiner. Veel nationale rechters achten het daarom noodzakelijk om prejudiciële vragen te stellen aan het Hof over de vraag of een ogenschijnlijk interne aangelegenheid daadwerkelijk als zodanig beschouwd mag worden. ### C. Conclusie over het grensoverschrijdend aspect Om succesvol een beroep te kunnen doen op een van de vier vrijheden, moet er een duidelijk verband zijn met de internationale handel binnen de EU. Situaties die zich uitsluitend binnen één lidstaat afspelen, vallen hier in principe buiten. Echter, de rechtspraak van het Hof heeft de definitie van 'grensoverschrijdend' verruimd, zodat zelfs indirecte of potentiële gevolgen voor de handel tussen lidstaten relevant zijn. Dit betekent dat de categorie van 'zuiver interne aangelegenheden' steeds kleiner wordt. ## 4.4. VORMEN VAN BELEMMERINGEN VAN HET VRIJ VERKEER Maatregelen die daadwerkelijk of potentieel het vrij verkeer kunnen beperken, worden als een inbreuk beschouwd. Er worden drie vormen onderscheiden: 1. **Directe discriminatie (maatregel met onderscheid):** Maatregelen die op zichzelf onderscheid maken op grond van nationaliteit. Voorbeelden zijn vacatures die enkel op nationaliteit gericht zijn, importbelastingen op producten uit specifieke lidstaten, of controles die enkel op geïmporteerde producten van toepassing zijn. 2. **Indirecte discriminatie (maatregel zonder onderscheid):** Maatregelen die op zichzelf neutraal zijn, maar in de praktijk een discriminerend effect hebben doordat ze personen of producten uit andere lidstaten benadelen. Voorbeelden zijn diplomavereisten die vooral buitenlandse diploma's uitsluiten, productvoorschriften (zoals etiketteringseisen), en gedifferentieerde belastingstelsels die buitenlandse producten raken. 3. **Belemmeringenverbod:** Maatregelen die geen onderscheid maken op grond van nationaliteit, maar desondanks een belemmerend effect hebben op het vrij verkeer. > **Voorbeeld:** Een festival dat eist dat optredens in het Frans zijn, kan indirect discriminerend zijn als dit buitenlandse artiesten, die vaker in andere talen zingen, benadeelt. Hoewel de eis op zichzelf niet gericht is op nationaliteit, heeft het wel een discriminerend effect. ## 4.5. UITZONDERINGEN OP HET VRIJ VERKEER De rechten uit het vrij verkeer zijn niet absoluut en kunnen in bepaalde gevallen beperkt worden. Dit kan via verdragsuitzonderingen of de 'rule of reason'. ### A. Verdragsuitzonderingen Het VWEU biedt expliciete uitzonderingsmogelijkheden. Deze zijn limitatief en omvatten onder andere: * **Vrij verkeer van goederen:** openbare orde, openbare veiligheid, bescherming van de volksgezondheid, bescherming van nationale artistieke, historische en archeologische bezittingen, industrieel en commercieel eigendom (art. 36 VWEU). * **Vrij verkeer van personen (werknemers):** openbare orde, openbare veiligheid, volksgezondheid, werkzaamheden ter uitoefening van het openbaar gezag (art. 45 lid 3 & 4 VWEU). * **Vrij verkeer van personen (vestiging en diensten):** openbare orde, openbare veiligheid, volksgezondheid, werkzaamheden ter uitoefening van het openbaar gezag (art. 51, 52 en 62 VWEU). * **Vrij verkeer van kapitaal:** tegengaan van overtredingen van nationale wetten en voorschriften, met name op fiscaal gebied en met betrekking tot het bedrijfseconomisch toezicht op financiële instellingen (art. 65 VWEU). > **Tip:** Verdragsuitzonderingen zijn niet van toepassing op situaties die al geharmoniseerd zijn door secundair Europees recht. ### C. Rule of reason Deze doctrine, ontwikkeld door het Hof (vooral via het arrest \_Cassis de Dijon), erkent dat dwingende redenen van algemeen belang een inbreuk op het vrij verkeer kunnen rechtvaardigen, zelfs als deze niet expliciet in het verdrag zijn opgenomen. Dit geldt voor indirecte discriminatie en belemmeringen, niet voor directe discriminatie. De rule of reason is een niet-limitatieve opsomming van gronden, waaronder consumentenbescherming, bescherming van werknemers, milieu, fraude, oneerlijke concurrentie en culturele beleidsdoeleinden. ## 4.6. VOORWAARDEN VOOR HET TOEPASSEN VAN DE UITZONDERINGEN ## Een beroep op een uitzondering is alleen toegestaan indien aan aanvullende voorwaarden is voldaan: 1. **Niet in strijd met secundaire wetgeving:** Indien secundair Europees recht (richtlijnen, verordeningen) specifieke onderwerpen harmoniseert, kunnen verdrags- of rule of reason-uitzonderingen niet worden ingeroepen om deze harmonisatie terzijde te schuiven. 2. **Daadwerkelijke bescherming van publiek belang:** De maatregel moet daadwerkelijk een algemeen, openbaar belang dienen. Private belangen, zoals het voortbestaan van een onderneming, zijn geen geldige grondslag. 3. **Overeenstemming met het evenredigheidsbeginsel:** De maatregel moet geschikt en noodzakelijk zijn om het nagestreefde doel te bereiken. Maatregelen die verder gaan dan strikt noodzakelijk, of waarvoor een minder ingrijpende alternatieve maatregel bestaat, zijn onevenredig. > **Voorbeeld:** Het verbod op het importeren van een alcoholhoudende drank omdat het alcoholpercentage lager was dan de Duitse norm, werd niet gerechtvaardigd omdat consumentenbescherming ook bereikt kon worden met een waarschuwing op het etiket. Dit illustreert het evenredigheidsbeginsel.

| Term | Definition | |------|------------| | Vier vrijheden | De vier fundamentele vrijheden binnen de Europese Unie die het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal garanderen tussen de lidstaten, met als doel een geïntegreerde interne markt te creëren. | | Vrij verkeer van goederen | De mogelijkheid voor alle producten en goederen die het voorwerp kunnen zijn van handelstransacties om vrij te worden verhandeld en getransporteerd tussen de lidstaten van de EU, zonder belemmeringen zoals douanerechten of kwantitatieve beperkingen. | | Vrij verkeer van personen | Het recht van burgers van de EU om vrij te reizen, zich te vestigen en te werken in andere lidstaten, wat zowel het vrij verkeer van werknemers als het recht van vestiging omvat voor zelfstandigen en ondernemingen. | | Vrij verkeer van diensten | Het recht voor dienstverleners om hun diensten tijdelijk aan te bieden in een andere lidstaat dan waar zij gevestigd zijn, mits deze dienstverlening gewoonlijk tegen vergoeding geschiedt en de bepalingen over goederen, kapitaal en personen niet van toepassing zijn. | | Vrij verkeer van kapitaal | Het recht om kapitaal en betalingen vrijelijk te laten circuleren tussen de lidstaten, wat investeringen, overmakingen en andere financiële transacties omvat, en ook van toepassing is in relaties met derde landen. | | Discriminatie op grond van nationaliteit | Het verbod op het ongelijk behandelen van personen of producten op basis van hun nationaliteit, wat een kernbeginsel is van alle vier de vrijheden en beoogt gelijke kansen te creëren op de interne markt. | | Grensoverschrijdend aspect | De vereiste dat een situatie een verband moet hebben met meer dan één lidstaat om onder het Europees recht inzake vrij verkeer te vallen; zuiver interne situaties vallen hierdoor buiten de scope van de vrijheden. | | Directe discriminatie (maatregel met onderscheid) | Een maatregel die expliciet onderscheid maakt op basis van nationaliteit, waardoor personen of producten uit andere lidstaten direct worden benadeeld ten opzichte van nationale. | | Indirecte discriminatie (maatregel zonder onderscheid) | Een maatregel die op zichzelf geen onderscheid maakt op basis van nationaliteit, maar die in de praktijk wel een discriminerend effect heeft doordat deze personen of producten uit andere lidstaten onevenredig benadeelt. | | Rule of reason | Een door het Hof van Justitie van de EU ontwikkelde doctrine die het mogelijk maakt om beperkingen op het vrij verkeer te rechtvaardigen op basis van dwingende redenen van algemeen belang, zoals consumentenbescherming of bescherming van het milieu, mits de maatregelen evenredig zijn. | | Evenredigheidsbeginsel | Een fundamenteel rechtsbeginsel dat vereist dat maatregelen proportioneel moeten zijn aan het te bereiken doel, wat inhoudt dat ze geschikt en noodzakelijk moeten zijn om het nagestreefde publieke belang te dienen zonder verder te gaan dan strikt noodzakelijk. | | Publiek belang | Algemene, openbare belangen die gerechtvaardigd kunnen worden als grond voor beperkingen op het vrij verkeer, zoals de bescherming van de openbare orde, volksgezondheid, consumenten of het milieu; private belangen komen hiervoor niet in aanmerking. | | Harmonisatie | Het proces waarbij nationale wetgevingen op een bepaald gebied op elkaar worden afgestemd door middel van EU-richtlijnen of -verordeningen, wat de toepassing van uitzonderingen op het vrij verkeer kan uitsluiten indien er harmoniserende secundaire wetgeving bestaat. | | Werknemer | Een persoon die gedurende een bepaalde tijd voor een ander en onder diens gezag werkzaamheden verricht en als tegenprestatie een beloning ontvangt, waarbij de arbeid reëel en daadwerkelijk moet zijn en niet van marginale of bijkomstige aard. | | Recht van vestiging | Het recht voor zelfstandig ondernemers en ondernemingen om zich duurzaam te vestigen op het grondgebied van een andere lidstaat en daar economische activiteiten uit te oefenen onder eigen gezag. |

# HOOFDSTUK 5. Vrij verkeer van goederen ### 5.1 Uitzonderingen op het vrij verkeer van goederen Het principe van vrij verkeer van goederen, zoals verankerd in het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU), is niet absoluut. Artikel 36 VWEU voorziet in de mogelijkheid voor lidstaten om handelsbelemmeringen te rechtvaardigen op basis van bepaalde, limitatief opgesomde, dwingende redenen van algemeen belang. Deze uitzonderingen zijn echter strikt geïnterpreteerd door het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ) om te voorkomen dat lidstaten deze bepalingen misbruiken om de interne markt te frustreren. ### A. Openbare zedelijkheid Lidstaten kunnen handelsbelemmeringen rechtvaardigen ter bescherming van de openbare zedelijkheid. Dit houdt in dat er regels kunnen worden gehandhaafd die de invoer of verkoop van producten verbieden die als aanstootgevend of immoreel worden beschouwd. > **Voorbeeld:** In het arrest Henn en Darby werd de invoer van pornografische films en tijdschriften uit Denemarken naar het Verenigd Koninkrijk verboden. Het Verenigd Koninkrijk beriep zich met succes op de bescherming van de openbare zedelijkheid, waardoor het algemene verbod op de verkoop van pornografische artikelen gehandhaafd kon blijven. ### B. Openbare veiligheid Het arrest **Campus Oil** betrof een Ierse regeling die importeurs verplichtte een bepaald percentage van hun aardolieproducten te betrekken van een lokale raffinaderij tegen door de overheid vastgestelde prijzen. De Ierse regering voerde aan dat deze regeling noodzakelijk was voor de continuïteit van de bevoorrading met aardolieproducten en daarmee de openbare veiligheid diende, aangezien Ierland sterk afhankelijk was van import. Het Hof aanvaardde dit argument, waarmee de regeling werd gerechtvaardigd op grond van openbare veiligheid. > **Voorbeeld:** Een lidstaat die kritiek heeft op de aanvoer van essentiële goederen kan zich mogelijk beroepen op openbare veiligheid. De rechtvaardiging dient echter wel gebaseerd te zijn op een daadwerkelijke dreiging voor de samenleving of essentiële staatsfuncties. ### C. Bescherming van het leven en de gezondheid van personen In het arrest **Schwarz** stond een Oostenrijkse regeling centraal die vereiste dat suikerwaren, zoals kauwgom, in automaten alleen verpakt mochten worden verkocht. De heer Schwarz, die kauwgom zonder verpakking importeerde en verkocht, betoogde dat dit een discriminerende maatregel was die strijdig was met artikel 34 VWEU. Het Hof gaf hem gelijk in zijn betoog dat de regeling een belemmering kon vormen, maar stond Oostenrijk toe de regeling te handhaven met een beroep op de bescherming van de gezondheid van personen. ### D. Bescherming van het leven en gezondheid van dieren Het arrest **Bluhme** behandelde een Deense regeling die op het eiland Læsø het houden van andere honingbijen dan de ondersoort \_Apis mellifera mellifera verbood. De heer Bluhme zag hierin een invoerverbod dat in strijd was met artikel 34 VWEU. De Deense regering argumenteerde dat deze maatregel noodzakelijk was om de op het eiland Læsø bedreigde bijensoort te beschermen. Het Hof nam dit argument aan, waardoor de nationale regeling werd gerechtvaardigd ter bescherming van de gezondheid van dieren. ### D. Bescherming van het nationaal, artistiek, historisch en archeologisch bezit Tot op heden heeft het Hof van Justitie, voor zover bekend, geen uitspraken gedaan waarin een beroep op de bescherming van dit bezit centraal stond. Dit komt mede doordat de wetgeving op dit gebied op Europees niveau grotendeels is geharmoniseerd, wat leidt tot minder conflicten tussen lidstaten. ### E. Bescherming van de industriële en commerciële eigendom De bescherming van industriële en commerciële eigendom vormt een juridisch gecompliceerd gebied binnen de EU. Het Hof van Justitie van de Europese Unie streeft naar een evenwicht tussen de bescherming van intellectuele eigendomsrechten en de goede werking van de interne markt. #### i. Afwezigheid van Europees intellectueel eigendomsrecht Een belangrijke factor die de situatie complex maakt, is de afwezigheid van een uniform Europees intellectueel eigendomsrecht. Dit betekent dat lidstaten hun eigen nationale regelgeving op dit gebied mogen handhaven. #### ii. Artikel 345 VWEU Artikel 345 VWEU stelt expliciet dat het Verdrag de regelingen van de lidstaten inzake industriële en commerciële eigendom onverlet laat. Dit betekent dat het Hof beperkte ruimte heeft om nationale wetgeving op het gebied van intellectuele eigendom te toetsen aan de regels van het vrij verkeer van goederen en artikel 36 VWEU. Hierdoor wordt het voor het Hof een uitdaging om een consistente en evenwichtige rechtspraak te ontwikkelen in zaken die zowel intellectuele eigendomsrechten als het vrij verkeer van goederen betreffen. > **Tip:** Gezien de complexiteit en de beperkte ruimte voor toetsing door het HvJ, is het cruciaal om de nationale wetgeving van de betreffende lidstaat grondig te bestuderen bij het analyseren van mogelijke conflicten tussen intellectuele eigendomsrechten en het vrij verkeer van goederen.

| Term | Definition | |------|------------| | Vrij verkeer van goederen | Een fundamenteel beginsel van de Europese Unie dat de handel tussen lidstaten bevordert door handelsbelemmeringen af te schaffen en een gemeenschappelijke markt te creëren. | | Verdragsuitzonderingen | Bepaalde specifieke omstandigheden of redenen die een lidstaat toelaten om af te wijken van de algemene regels van het EU-recht, zoals het vrij verkeer van goederen, om legitieme belangen te beschermen. | | Openbare zedelijkheid | Een van de uitzonderingen op het vrij verkeer van goederen die lidstaten kunnen aanvoeren om de invoer of verkoop van producten te beperken die als schadelijk voor de heersende moraal of normen van de samenleving worden beschouwd. | | Openbare veiligheid | Een uitzondering die lidstaten toestaat maatregelen te nemen die het vrije verkeer van goederen beperken, indien dit noodzakelijk is ter bescherming van de veiligheid van de staat of de bevolking, bijvoorbeeld bij de bevoorrading met vitale producten. | | Bescherming van het leven en de gezondheid van personen | Een uitzondering die lidstaten toelaat restricties op te leggen aan goederen wanneer dit noodzakelijk is om de gezondheid en het welzijn van hun burgers te garanderen, bijvoorbeeld door voorschriften inzake voedselveiligheid of productverpakking. | | Bescherming van het leven en de gezondheid van dieren | Een uitzondering die vergelijkbaar is met de bescherming van personen, maar gericht is op het voorkomen van ziekten bij dieren of het behoud van diersoorten, door de invoer van dieren of dierlijke producten te reguleren. | | Maatregel van gelijke werking | Een niet-tarifaire handelbelemmering die, hoewel niet direct een douanerecht, een effect heeft dat vergelijkbaar is met een douanerecht doordat het de invoer van producten uit andere lidstaten belemmert of bemoeilijkt. | | Geharmoniseerd | Gevormd naar gemeenschappelijke normen of regels, in de context van EU-recht betekent dit dat de wetgeving van de lidstaten op een bepaald gebied op elkaar is afgestemd om een gelijk speelveld te creëren. | | Industriële en commerciële eigendom | Een juridisch domein dat intellectuele eigendomsrechten omvat, zoals patenten, auteursrechten en handelsmerken, die de uitvinder of maker exclusieve rechten verlenen op zijn creaties. | | Intellectuele-eigendomsrecht | Het recht dat bescherming biedt aan creaties van de menselijke geest, zoals uitvindingen en artistieke werken. Dit kan variëren van patenten tot auteursrechten en merkenrecht. | | VWEU | Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie. Dit is een van de belangrijkste verdragen van de Europese Unie, waarin onder andere de regels voor de interne markt en het vrij verkeer van goederen zijn vastgelegd. |

``` De studiehandleiding voor Internationaal Publiekrecht is bedoeld om studenten een diepgaand inzicht te geven in de werking, de bronnen, de subjecten en de toepassing van het internationaal publiekrecht. Het document benadrukt de dynamische en vaak politiek geladen aard van het internationaal recht, en de rol ervan als instrument in internationale betrekkingen. ## Inleiding tot Internationaal Publiekrecht Internationaal publiekrecht (IPR) is een dynamisch rechtsgebied dat voortdurend in beweging is en dat de relaties tussen staten en andere internationale actoren reguleert. Ondanks perioden van scepsis en kritiek, blijft het een essentieel instrument voor internationale samenwerking, stabiliteit en de bescherming van fundamentele waarden. ### De relevantie van internationaal recht in de hedendaagse wereld De actualiteit toont aan dat internationaal recht meer dan ooit relevant is. Conflicten en mondiale uitdagingen zoals klimaatverandering, pandemieën en internationale misdaden onderstrepen de noodzaak van een gereguleerde internationale orde. > **Tip:** Bestudeer de hedendaagse casussen en de rol van internationaal recht daarin om de stof beter te begrijpen en toe te passen. ### De evolutie van internationaal recht IPR is geen statisch geheel, maar een proces dat zich voortdurend ontwikkelt. De nadruk ligt niet enkel op de normen, maar ook op de processen, het discours en de technieken die de evolutie van het recht sturen. ## De componenten van internationaal recht Internationaal recht kan worden geanalyseerd vanuit verschillende invalshoeken: normen, processen, discours, en techniek. ### Normen in het internationaal recht De normen van internationaal recht zijn onder te verdelen in: * **Recht van samenleving (coëxistentie):** Oude normen die gericht zijn op vreedzame coëxistentie tussen soevereine staten, zoals het verbod op het gebruik van geweld. Dit domein heeft het momenteel moeilijk. * **Recht van samenwerking (coöperatie):** Normen die gericht zijn op internationale samenwerking via internationale organisaties, zoals de WHO. Ook dit domein staat onder druk. Fundamentele waarden die met deze normen gepaard gaan, zijn gelijkheid, stabiliteit (rechtszekerheid) en menselijkheid. ### Processen in het internationaal recht Processen omvatten de ontwikkeling en de verwerkelijking van het recht, waaronder internationaal procesrecht. Deze dynamiek is cruciaal voor het begrijpen van het evoluerende karakter van IPR. ### Discours en taal IPR functioneert als een gemeenschappelijke taal die communicatie tussen staten, zelfs vijanden, mogelijk maakt. Kwalificaties, zoals "terrorist" of "vrijheidsstrijder", zijn politiek geladen en kunnen een subjectief element introduceren in de benoeming van de realiteit. Dit discours kan ook leiden tot "legal imagination", waarbij nieuwe concepten de ontwikkeling van het recht bepalen. Argumentatie, zoals die van Netanyahu in zijn VN-toespraak, is een poging om gedachten uit te wisselen op basis van erkende principes. ### Techniek in het internationaal recht De kern van internationaal recht ligt in de techniek, die creatie en argumentatie omvat. Het wordt vaak vergeleken met biljarten: het rekening houden met diverse factoren om een doel te bereiken, in tegenstelling tot het directe boogschieten. ## De huidige uitdagingen en perspectieven voor internationaal recht Recente gebeurtenissen en analyses tonen de fragiliteit en de uitdagingen waarmee het internationaal recht wordt geconfronteerd. ### Recente bijdragen over de toekomst van internationaal recht * **E. Benvenisti:** Pleit voor het documenteren en bewaren van internationaal recht, als een referentie voor toekomstige generaties. * **Ph. Webb & L. Kim:** Bieden zes gezichtspunten op de toekomst van internationaal recht, variërend van verdediging tot radicale hervorming. * **M. Goldmann:** Analyseert het "boomerang effect" en contrasteert universalistische en soevereinistische visies, waarbij hij de voorkeur geeft aan de eerste voor de rechtszekerheid en gelijkheid. Hij benadrukt de wisselwerking tussen de internationale en interne rechtsorde. * **M. Milanovic:** Schetst een dystopisch beeld van internationaal recht en benadrukt de noodzaak om eerst de democratie en rechtsstaat te redden. ### Het Europese perspectief: Redden of laten gaan? Europese staten hebben er belang bij het internationaal recht te handhaven zoals het gekend is, vanwege de principes van gelijkheid, rechtszekerheid en menselijkheid die het incorporeert. De Europese positie is om het "lichaam" van het internationaal recht te redden. ### Vitale organen: De kern van het internationaal recht Vanuit een juridisch perspectief worden oftewel de interne structuur (bv. *ius cogens*) oftewel de basisregels van coëxistentie (bv. verbod op geweld) als vitaal beschouwd. Er is echter ook een debat over de rol van democratie, rechtsstaat en mensenrechten, waarbij sommigen stellen dat het gebrek aan democratie de oorzaak is van de schendingen van IPR. ## Bronnen van internationaal recht De bronnen van internationaal recht, zoals bepaald in Artikel 38 van het Statuut van het IGH, omvatten verdragen, internationaal gewoonterecht, algemene rechtsbeginselen, en rechtspraak en rechtsleer. Naast deze formele bronnen worden ook methoden als *soft law* en standaarden gebruikt. ### Hiërarchie van bronnen Er is weinig hiërarchie tussen de bronnen, met een primair/subsidiair onderscheid tussen materiële bronnen en rechtspraak/rechtsleer. *Jus cogens* en Artikel 103 van het VN-Handvest bieden echter een vorm van superioriteit. Tussen verdragen en gewoonterecht bestaat geen hiërarchie, maar verdragen bieden meer precisie en zekerheid. ### Gewoonterecht Gewoonterecht wordt geïdentificeerd door de twee constitutieve bestanddelen: een algemene praktijk (*usus*) en rechtsovertuiging (*opinio iuris sive necessitatis*). * **Praktijk en verantwoording:** De Nicaragua-zaak van het IGH benadrukt dat staatsgedrag in het algemeen met de regel in overeenstemming moet zijn, en dat inconsistent gedrag als schending moet worden behandeld. Beroep doen op uitzonderingen bevestigt de regel. * **Inductie versus deductie:** Gewoonterecht wordt geïdentificeerd via een inductief proces (analyse van praktijk), niet via deductie uit algemene beginselen. De Gulf of Maine-zaak illustreert dit. * **Creatie van gewoonte:** Gewoonte kan veranderen door afwijkende praktijk en wordt gecreëerd in multilaterale fora, zoals de Algemene Vergadering van de VN. Codificatie door de ILC versnelt dit proces, maar kan leiden tot minder soepelheid. * **Het stilzwijgen:** Passiviteit van staten kan een rol spelen in de ontwikkeling van IPR, vooral in het licht van codificatie en de interactie met andere bronnen. ### Verdragen Verdragenrecht, geregeld door de Weense Conventies, dient de rechtszekerheid, evolutie en billijkheid. * **Interpretatie:** Verdragen worden te goeder trouw, volgens de gewone betekenis, in context en in het licht van hun voorwerp en doel geïnterpreteerd (Art. 31 WVC). Latere overeenkomsten en praktijken (Art. 31.3 WVC) en systemische interpretatie (Art. 31.3.c WVC) zijn ook relevant. Evolutieve interpretatie wordt algemeen aanvaard, ook al staat ze niet expliciet in de Conventie. * **Coëxistentie van verdragen:** Bij conflicten tussen verdragen regelt Art. 30 WVC de prioriteit (lex posterior, partiële toepassing). *Lex specialis* kan ook een rol spelen. * **Wijziging, nietigheid en beëindiging:** Art. 41 WVC regelt amendering tussen specifieke partijen, met inachtneming van de aard van het verdrag (integraal, interdependent, wederkerig). Nietigheid (Art. 52 WVC) en beëindiging (Art. 62 WVC - *rebus sic stantibus*) zijn uitzonderingen. ### Eenzijdige rechtshandelingen Eenzijdige rechtshandelingen van staten, zoals beloftes, kunnen bindende gevolgen hebben indien ze duidelijk en specifiek zijn, door bevoegde autoriteiten zijn verricht en in de context worden gezien. De Nuclear Test Cases illustreren dit. ### Handelingen van internationale organisaties Handelingen van IO's kunnen bindend zijn (bv. Art. 25 VN-Handvest) of bijdragen aan de vorming van gewoonterecht. Afgeleid verdragsrecht en de beslissingen van COP's zijn hier ook relevant. ### Algemene rechtsbeginselen Algemene rechtsbeginselen, zoals goede trouw en *estoppel*, vullen leemtes in het recht aan en ronden de harde kanten af. Ze zijn echter ook onderwerp van debat inzake hun interpretatie en toepassing. ### Soft Law *Soft law* omvat niet-bindende regels die effectief kunnen zijn door hun precisie, controleerbaarheid en de procedures die ermee gepaard gaan. Het kan hard law aanvullen en de interpretatie ervan beïnvloeden. ## Subjecten van internationaal recht Subjecten van internationaal recht zijn dragers van rechten en verplichtingen. De belangrijkste subjecten zijn staten, internationale organisaties, volkeren en individuen. ### Staten De staat wordt gekenmerkt door een territorium, permanente bevolking, regering en soevereiniteit (Montevideo-criteria). Erkenning van staten is voornamelijk declaratoir, maar kan constitutief zijn voor de integratie in de statengemeenschap. Functionele erkenning, zoals door het Internationaal Strafhof ten aanzien van Palestina, is ook mogelijk. * **Decolonisatie en statenopvolging:** Het recht op zelfbeschikking en het principe van *uti possidetis juris* zijn cruciaal in decontext van dekolonisatie. Statenopvolging kent diverse vormen (opsplitsing, afscheiding, vereniging, overdracht). * **Territorium:** Het territorium is een essentieel bestanddeel van de staat. Kleinere eilandstaten worden geconfronteerd met uitdagingen door zeespiegelstijging. ### Internationale organisaties IO's, opgericht door rechtshandelingen (meestal verdragen), hebben rechtspersoonlijkheid en impliciete bevoegdheden om hun taken te vervullen. Hun werking en verantwoordelijkheid zijn complex. ### Volkeren en individuen Volkeren hebben recht op zelfbeschikking, wat een *ius cogens*-norm is geworden. Individuen worden steeds meer erkend als subjecten, vooral via mensenrechten. Toekomstige generaties en het milieu worden ook steeds meer erkend als belanghebbenden, hoewel nog niet als volwaardige subjecten. ## Aansprakelijkheid in het internationaal recht Aansprakelijkheid regelt de gevolgen van een onrechtmatige daad. ### Staatsaansprakelijkheid De onrechtmatige daad vereist een schending van een internationale verplichting, die toerekenbaar is aan de staat en niet gerechtvaardigd is. Toerekening geldt voor organen van de staat, personen die overheidsgezag uitoefenen, en gedragingen die onder staatscontrole staan of in afwezigheid van officiële overheden plaatsvinden. Aansprakelijkheid voor de daden van opstandsbewegingen is afhankelijk van de overname van de macht. * **Schending:** Een inspanningsverbintenis wordt pas geschonden als de te voorkomen gebeurtenis plaatsvindt. Staten mogen zich niet verschuilen achter anderen om hun verplichtingen te ontlopen. * **Verschoningsgronden:** Instemming, zelfverdediging, tegenmaatregelen, overmacht (*force majeure*), noodtoestand (*distress*, *necessity*) kunnen een schending rechtvaardigen, behalve als deze in strijd is met *ius cogens*. * **Gevolgen:** Gevolgen omvatten stopzetting van de schending, garanties van niet-herhaling, herstel (in natura of schadevergoeding) en genoegdoening. Bij schendingen van *ius cogens* hebben derde staten verplichtingen tot niet-erkenning en niet-ondersteuning. ### Aansprakelijkheid van internationale organisaties IO's kunnen aansprakelijk zijn, hoewel hun immuniteit de handhaving bemoeilijkt. ## Jurisdictie en immuniteiten Jurisdictie is de bevoegdheid van een staat om gezag uit te oefenen, gebaseerd op aanknopingsfactoren. * **Aanknopingsfactoren:** Territoriaal, persoonlijk (actief en passief), effecten, universeel en beschermingsbeginsel worden gebruikt. De kwaliteit van deze factoren is contextafhankelijk. * **Immuniteit:** Staten en hun vertegenwoordigers genieten immuniteit, zowel van rechtsmacht (*ius imperii*) als van uitvoering. Dit is gebaseerd op soevereine gelijkheid en functionaliteit. Immuniteit is echter niet absoluut en kent uitzonderingen. * **Diplomatieke immuniteit:** Diplomaten genieten uitgebreide immuniteit en onschendbaarheid, geregeld door de Conventie van Wenen inzake Diplomatieke Betrekkingen. Deze immuniteit strekt zich beperkt uit tot familieleden en geldt in transit. * **Internationale organisaties:** IO's genieten doorgaans absolute immuniteit, gerechtvaardigd door functionaliteit en gelijkheid van lidstaten. ## Geschillenbeslechting Internationaal recht voorziet in vreedzame geschillenbeslechting, met zowel niet-jurisdictionele (onderhandelingen, bemiddeling, conciliatie) als jurisdictionele (gerechtelijke procedures, arbitrage) middelen. * **Internationale rechtbanken:** Het Internationaal Gerechtshof (IGH) en andere tribunalen spelen een rol bij waarheidsvinding en het "krijgen van de juiste termen" in onderhandelingen. Hun effectiviteit is echter beperkt door de noodzaak van instemming en het gebrek aan afdwingingsmechanismen. * **Klimaatverandering:** De complexe causaliteit van klimaatverandering maakt aansprakelijkheid moeilijk, maar het principe van *due diligence* en de analyse van de bijdrage van staten zijn cruciaal. Het akkoord van Parijs probeert via *nationally determined contributions* de klimaatcrisis aan te pakken. * **Internationaal humanitair recht en strafrecht:** Deze rechtsgebieden regelen de beperkingen op het gebruik van geweld in gewapende conflicten en de bestraffing van internationale misdaden. Het Internationaal Strafhof (ICC) heeft bevoegdheid voor oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid en genocide, complementair aan nationale rechtbanken. ## Internationale vrede en veiligheid Het Handvest van de VN verbiedt het gebruik van geweld (Art. 2 ), met uitzonderingen zoals zelfverdediging (Art. 51). De Veiligheidsraad heeft de primaire verantwoordelijkheid voor de handhaving van vrede en veiligheid, met de mogelijkheid bindende besluiten te nemen krachtens Hoofdstuk VII. De interpretatie en toepassing van deze bepalingen hebben zich in de praktijk aanzienlijk ontwikkeld [4](#page=4). ## Bescherming van het individu Individuen worden steeds meer erkend als subjecten van internationaal recht, vooral via mensenrechten en de strijd tegen internationale misdaden. Preventie en repressie zijn beide essentieel voor de effectieve toepassing van deze normen. ## Milieubescherming Het internationaal milieurecht, gebaseerd op gewoonterecht (*due diligence*) en verdragen (bv. UNFCCC, Akkoord van Parijs), beoogt de bescherming van het milieu en het klimaat. Belangrijke principes zijn *common but differentiated responsibilities* en het voorzorgsbeginsel. De handhaving en aansprakelijkheid voor milieuschade blijven echter complexe uitdagingen. ## Economische betrekkingen Internationaal economisch recht reguleert handels-, investerings- en ontwikkelingsrelaties, met als doel protectionisme te bestrijden en economische ontwikkeling te bevorderen. Het investeringsrecht, met name via arbitrage, biedt bescherming aan investeerders, maar staat ook bloot aan kritiek inzake onafhankelijkheid en transparantie. --- **Veelvoorkomende fouten om te vermijden:** * **Onjuiste toepassing van juridische concepten:** Zorg ervoor dat je de juiste juridische termen en concepten correct toepast in je antwoorden. * **Gebrek aan structuur:** Organiseer je antwoorden logisch, met duidelijke inleidingen, kernargumenten en conclusies. * **Onvoldoende onderbouwing:** Baseer je antwoorden op de leerstof, de jurisprudentie en de relevante verdragen. * **Verwarring tussen internationale en nationale rechtsordes:** Begrijp de specifieke kenmerken en grenzen van internationaal recht ten opzichte van nationaal recht. * **Onderschatting van de politieke dimensie:** Internationaal recht opereert in een politieke context; houd rekening met de belangen en machtsverhoudingen van staten. * **Onjuiste interpretatie van jurisprudentie:** Analyseer de uitspraken van internationale hoven en tribunalen nauwkeurig en identificeer de kernoverwegingen. * **Verwaarlozing van *soft law*:** Hoewel niet bindend, kan *soft law* significant zijn voor de ontwikkeling van het recht. * **Onjuiste toepassing van immuniteitsregels:** Begrijp de verschillende soorten immuniteit en hun beperkingen. * **Niet beantwoorden van de specifieke vraag:** Lees casusvragen en open vragen zorgvuldig en beantwoord precies wat er gevraagd wordt. --- **Examen:** * **Deel 1: Meerkeuzevragen:** Een derde van de punten, test de basiskennis over alle hoofdstukken. Focus op de kernconcepten. * **Deel 2: Open Vraag:** Een derde van de punten, vereist een analytische benadering, waarbij de bronnen van IPR en hun geschiktheid voor de klimaatcrisis centraal staan. Structuur is hierbij essentieel. * **Deel 3: Casus:** Een derde van de punten, test de toepassing van de leerstof op een feitelijk scenario. Identificeer de juridische problemen en bespreek de mogelijke reacties van de cliënt, waarbij je rekening houdt met de nuances van het internationaal recht. --- **Belangrijke Aandachtspunten voor het Examen:** * **Bronnen van Internationaal Recht:** Begrijp de totstandkoming en onderlinge relatie van verdragen, gewoonterecht en algemene rechtsbeginselen. * **Klimaatcrisis en IPR:** Analyseer hoe de bestaande bronnen van IPR de klimaatcrisis kunnen aanpakken, met aandacht voor de beperkingen en de rol van *due diligence* en *common but differentiated responsibilities*. * **Casusvragen:** Oefen met het identificeren van de juridische problemen in complexe scenario's en het formuleren van passende antwoorden vanuit het perspectief van internationaal recht. Let op de specifieke vragen die gesteld worden en de rol van verschillende bronnen en principes. * **Immuniteiten:** Wees alert op de nuances van staats- en diplomatieke immuniteit, inclusief de uitzonderingen en de gevolgen van tegenvorderingen. * **Subjecten van IPR:** Begrijp de rol en de rechten/plichten van staten, IO's, volkeren en individuen. * **Vrede en Veiligheid:** Ken de rol van het VN-Handvest, de Veiligheidsraad en het verbod op geweld. Dit studiemateriaal dient als leidraad. Een grondige bestudering van de slides, de aanbevolen literatuur en de opnames van de colleges is essentieel voor een succesvolle voorbereiding op het examen. ```

## Woordenlijst | Term | Definitie | |---|---| | Ius cogens | Dwingend internationaal recht dat niet kan worden afgeweken, fundamentele beginselen van internationaal publiekrecht die worden erkend als essentieel voor de internationale rechtsorde, zoals het verbod op genocide en foltering. | | Erga omnes | Verplichtingen die gericht zijn tot de internationale gemeenschap als geheel, waarbij elke staat een juridisch belang heeft bij de bescherming ervan, ongeacht of hij direct geraakt wordt door de schending. | | Soevereine gelijkheid | Het principe in het internationaal recht dat stelt dat alle staten juridisch gelijk zijn, ongeacht hun grootte, macht of economische capaciteit, en dat elke staat het exclusieve recht heeft op zijn eigen grondgebied te heersen. | | Soft law | Niet-bindende rechtsregels, zoals resoluties van internationale organisaties of politieke verklaringen, die weliswaar geen juridische afdwingbaarheid hebben, maar wel invloed kunnen uitoefenen op de ontwikkeling van bindend recht en op het gedrag van staten. | | Jurisdictie | De bevoegdheid van een staat om zijn wetgeving en rechtspraak uit te oefenen over personen, goederen of feiten, gebaseerd op aanknopingsfactoren zoals territorium, nationaliteit of het effect dat een handeling heeft op de staat. | | Immuniteit | Een juridische bescherming die een staat of zijn vertegenwoordigers verleent tegen de uitoefening van jurisdictie door een andere staat, gebaseerd op het principe van soevereine gelijkheid en de functionaliteit van de functie. | | Due diligence | De inspanningsverbintenis van een staat om te voorkomen dat activiteiten binnen zijn rechtsmacht of controle schade toebrengen aan andere staten of aan gebieden buiten nationale jurisdictie, zoals het milieu of het klimaat. | | Verdragenrecht | Het rechtsgebied dat de totstandkoming, interpretatie, wijziging, beëindiging en gevolgen van internationale overeenkomsten tussen staten regelt, zoals vastgelegd in het Verdrag van Wenen inzake Verdragenrecht. | | Gewoonterecht | Een bron van internationaal recht die ontstaat uit een consistente en algemene praktijk van staten, die wordt aanvaard als rechtsovertuiging (opinio iuris), en die zowel bindend is voor alle staten als kan worden gewijzigd door nieuwe praktijken. |

# Bronnen van internationaal recht Dit onderwerp behandelt de verschillende formele en informele rechtsbronnen binnen het internationaal publiekrecht, met speciale aandacht voor verdragen, gewoonterecht en algemene rechtsbeginselen. ## 1. Bronnen van internationaal recht ### 1.1 Algemeen Internationaal publiekrecht kent geen centraal wetgevend orgaan, waardoor de bronnenleer cruciaal is. Het recht ontstaat voornamelijk uit de wil van soevereine staten. ### 1.2 Bronnen algemeen De primaire bronnen van internationaal recht worden traditioneel beschouwd als: * Verdragen * Internationaal gewoonterecht Secundaire bronnen omvatten: * Algemene rechtsbeginselen * Rechtspraak en rechtsleer Naast de bronnen die expliciet in artikel 38 van het Statuut van het Internationaal Gerechtshof worden genoemd, zijn ook rechtshandelingen en besluiten van internationale organisaties en eenzijdige rechtshandelingen van staten relevant. ### 1.3 Bronnen hiërarchie Hoewel het internationaal recht primair een decentrale rechtsorde is die voortbouwt op de wil van soevereine staten, zijn er toch vormen van hiërarchie: * **Primaire vs. Secundaire bronnen:** Secundaire bronnen zoals rechtspraak en rechtsleer dienen vaak ter interpretatie of aanvulling van primaire bronnen. De eigen rechtspraak van internationale hoven, zoals het Internationaal Gerechtshof (IGH), wordt echter als zeer gezaghebbend beschouwd. * **Jus cogens:** Deze normen worden door de internationale gemeenschap als geheel aanvaard als regels waarvan niet mag worden afgeweken (bijvoorbeeld het verbod op genocide). Regels van jus cogens primeren boven andere bronnen. * **VN-Handvest:** Artikel 103 van het VN-Handvest bepaalt dat verplichtingen onder het Handvest primeren boven verplichtingen uit andere internationale verdragen. Artikel 25 HVN, dat de bindende kracht van besluiten van de Veiligheidsraad bepaalt, versterkt de hiërarchie van het VN-Handvest. * **Verdragen en gewoonterecht:** In principe bestaat er geen hiërarchie tussen verdragen en gewoonterecht. De verhouding wordt bepaald door de regels van `lex posterior` (latere regel gaat voor) en `lex specialis` (specifieke regel gaat voor op algemene regel). In de praktijk wordt echter vaak meer waarde gehecht aan verdragen vanwege hun precieze en geschreven aard. ### 1.4 Gewoonte Internationaal gewoonterecht ontstaat spontaan uit de praktijk en de rechtsovertuiging van staten. #### 1.4.1 Constitutieve bestanddelen Volgens het Statuut van het IGH (artikel 38) vereist gewoonterecht twee elementen: 1. **Praktijk (usus of staatsgedrag):** Een algemene, consistente en uniforme gedraging van staten. 2. **Opinio juris sive necessitatis:** De overtuiging dat deze gedraging juridisch verplichtend is. #### 1.4.2 Praktijk De praktijk kan afgeleid worden uit geldige gedragingen van subjecten van internationaal recht. Dit omvat zowel actieve handelingen als nalaten (stilzwijgen, niet protesteren). De praktijk kan zich manifesteren in internationale betrekkingen (diplomatieke verklaringen) en in nationale rechtspraak die internationaal recht toepast. * **Algemeenheid:** De praktijk moet algemeen verspreid zijn, niet noodzakelijk universeel. Niet alle staten hoeven op dezelfde manier bij te dragen. * **Duur:** De praktijk moet over een zekere duur worden aangehouden. * **Constantie en Uniformiteit:** Gedragingen moeten over het algemeen consistent zijn. Afwijkende gedragingen worden doorgaans als schendingen beschouwd, niet als indicaties van een nieuwe regel, tenzij de staat zich beroept op een uitzondering die de regel erkent. Als een staat zich gedraagt in strijd met een regel en daarbij een uitzondering aanvoert, bevestigt dit het bestaan van de regel. #### 1.4.3 Opinio juris Dit is de psychologische component: de overtuiging dat men zich op een bepaalde manier gedraagt omdat dit juridisch verplicht is. Het vaststellen van de subjectieve intentie is lastig. De praktijk van staten, zoals genomen besluiten door de Algemene Vergadering van de VN, kan een uiting zijn van opinio juris. Echter, het loutere feit dat een staat zich niet verzet tegen een bepaalde praktijk of een verdrag ratificeert, betekent niet automatisch dat er opinio juris is. Motieven kunnen ook politiek of opportunistisch zijn. Staten die immuniteit claimen, bevestigen daardoor de opinio juris van het bestaan van een recht op immuniteit. #### 1.4.4 Tegenstelbaarheid De tegenstelbaarheid van gewoonterecht aan staten kan variëren. Een staat die zich vanaf het begin van de ontwikkeling van een gewoonte consequent verzet, kan zich beschouwen als een 'persistent objector' en is mogelijk niet gebonden door die gewoonte, tenzij het gaat om jus cogens normen. Gewoonterecht wordt vaak gecodificeerd in verdragen, wat leidt tot meer rechtszekerheid maar minder soepelheid. Codificatie kan ook het risico van stilzwijgen met zich meebrengen. ### 1.5 Algemene rechtsbeginselen Algemene rechtsbeginselen zijn, zoals genoemd in artikel 38(1)(c) van het Statuut van het IGH, "de algemene rechtsbeginselen die door de beschaafde staten worden erkend". Deze bron vult hiaten in het recht op en wordt vaak afgeleid uit vergelijking van nationale rechtsstelsels. * **Spontane bron:** Net als gewoonte, ontstaat het vaak onbewust. * **Suppletieve functie:** Algemene rechtsbeginselen worden toegepast wanneer er geen specifieke regel van verdragsrecht of gewoonterecht bestaat. * **Selectie:** Niet elk rechtsbeginsel uit nationale rechtsordes is overdraagbaar naar internationaal recht. Het moet een fundamenteel rechtsbeginsel zijn, zoals goede trouw, rechtsmisbruik, redelijkheid, estoppel (rechtsverwerking), en nemo auditur (niemand wordt gehoord als hij uit eigen onrecht handelt). * **Rol van arbiters:** De identificatie en toepassing ervan kan variëren afhankelijk van de rechtsopvatting van de bevoegde arbiters of rechters. De analyse van `estoppel` vereist een gedraging van een staat die bij de andere staat de indruk wekt van een bepaald recht of een bepaalde situatie, waarna de eerste staat daar niet meer op mag terugkomen indien dit schade berokkent aan de andere staat. ### 1.6 Verdragen Verdragen zijn de meest expliciete en gebruikte bron van internationaal recht. Ze vormen het "contractenrecht" van de internationale rechtsorde. De Weense Verdragenrechtconventies (WVV) uit 1969 en 1986 (voor IO's) zijn grotendeels codificaties van gewoonterecht. * **Toepassingsgebied:** Verdragen zijn in principe alleen bindend voor de staten die partij zijn bij het verdrag, tenzij het gewoonterecht codificeert of er sprake is van `erga omnes` verplichtingen. Ze moeten schriftelijk zijn en onderworpen aan het internationaal publiekrecht. * **Sluiten en inwerkingtreding:** Dit omvat de vertegenwoordiging van de staat (volmacht, trojka van staatshoofd, regeringsleider, minister van Buitenlandse Zaken), de procedure tot instemming (ondertekening, ratificatie) en de inwerkingtreding. * **Voorbehouden en interpretatieve verklaringen:** Voorbehouden zijn eenzijdige verklaringen om de rechtsgevolgen van een verdrag te wijzigen ten aanzien van de staat die het voorbehoud maakt. Ze zijn enkel toegestaan bij multilaterale verdragen en mogen niet in strijd zijn met het voorwerp en doel van het verdrag. Interpretatieve verklaringen kunnen soms als 'versluierde' voorbehouden fungeren. * **Naleving, toepassing en interpretatie:** Het beginsel `pacta sunt servanda` (verdragen moeten worden nagekomen) is centraal (art. 26 WVV). Staten mogen zich niet op hun nationaal recht beroepen om internationale verplichtingen te ontkomen (art. 27 WVV). Verdragen werken territoriaal (art. 29 WVV) en hebben geen terugwerkende kracht (art. 28 WVV), tenzij anders bepaald. De interpretatie van verdragen volgt hoofdregels zoals te goeder trouw, de gewone betekenis van de termen, in hun context en in het licht van voorwerp en doel van het verdrag (art. 31 WVV). * **Amendement en wijziging:** Verdragen kunnen worden gewijzigd, ook tussen slechts enkele partijen, mits aan bepaalde voorwaarden is voldaan (art. 41 WVV). * **Ongeldigheid, beëindiging:** Gronden voor ongeldigheid (bijv. strijd met jus cogens, dwang) en beëindiging zijn in de WVV vastgelegd. ### 1.7 Eenzijdige rechtshandelingen Eenzijdige rechtshandelingen van staten, zoals verklaringen door bevoegde vertegenwoordigers, kunnen juridisch bindende verplichtingen creëren indien zij helder en specifiek zijn geformuleerd en de intentie tot het scheppen van een rechtsgevolg blijkt. * **ILC Guiding Principles:** De Commissie heeft richtlijnen opgesteld voor de beoordeling van de bindende kracht van eenzijdige verklaringen. Belangrijk hierbij zijn de bevoegde persoon, de helderheid van de verklaring en de context waarin deze werd geuit. * **IGH, Nuclear Test Cases:** Verklaringen van de Franse president en minister van Buitenlandse Zaken werden als bindend beschouwd, ondanks het ontbreken van specifieke toelating of een algemeen verbod. * **IGH, Access to the Pacific Ocean:** Chileense verklaringen werden niet als juridisch bindend beschouwd, maar als een bereidheid tot onderhandelingen. ### 1.8 Handelingen van internationale organisaties Besluiten en resoluties van internationale organisaties (IO's) zijn een bron van internationaal recht, hoewel zelden intrinsiek bindend voor staten, behalve in specifieke gevallen zoals de Veiligheidsraad die optreedt krachtens Hoofdstuk VII van het VN-Handvest. Ze kunnen echter bijdragen aan de ontwikkeling van gewoonterecht of dienen als afgeleid verdragsrecht. * **Soft Law:** Dit zijn niet-bindende instrumenten die flexibeler zijn dan verdragen en kunnen bijdragen aan de concretisering van hard law of de ontwikkeling van gewoonterecht, ondanks hun niet-juridische status. Ze kunnen juridische gevolgen hebben door politieke druk of door het beïnvloeden van de interpretatie van bindende regels. --- ## 2. Subjecten van internationaal recht ### 2.1 Algemeen Subjecten van internationaal recht zijn dragers van rechten en plichten in de internationale rechtsorde. Dit omvat zowel de staten, die de primaire normmakers zijn, als afgeleide subjecten zoals internationale organisaties, volkeren en individuen. Ook niet-statelijke actoren zoals NGO's en bedrijven spelen een rol. ### 2.2 De Staat De staat is het primaire subject van internationaal recht. De constitutieve bestanddelen van een staat omvatten een territorium, een bevolking, een regering en soevereiniteit. De staat is soeverein en onafhankelijk. De erkenning door andere staten speelt een belangrijke, zij het controversiële, rol in het feitelijk bestaan van een staat in de internationale gemeenschap. ### 2.3 Internationale organisaties Internationale organisaties worden door staten opgericht, meestal via een verdrag. Zij bezitten rechtspersoonlijkheid en hebben vaak impliciete bevoegdheden die nodig zijn voor de uitoefening van hun taken. ### 2.4 Volkeren en individuen Volkeren, met name onder koloniale heerschappij, hebben een recht op zelfbeschikking. Individuen worden steeds meer erkend als dragers van rechten en plichten, met name op het gebied van mensenrechten en internationaal strafrecht. --- ## 3. Aansprakelijkheid ### 3.1 Staatsaansprakelijkheid Staatsaansprakelijkheid ontstaat uit een onrechtmatige gedraging (doen of nalaten) die toerekenbaar is aan de staat en een schending inhoudt van een internationale rechtsplicht. De toerekenbaarheid wordt bepaald door internationaal recht, waarbij gedragingen van staatsorganen, entiteiten die overheidsgezag uitoefenen, en onder controle van de staat staande personen, aan de staat worden toegerekend. * **Onrechtmatige gedraging:** Een handeling of nalaten in strijd met een internationale rechtsplicht. * **Toerekening:** Gedragingen van staatsorganen (ongeacht hun positie), personen die overheidsgezag uitoefenen, onder controle van de staat staande personen, gedragingen in afwezigheid van officiële autoriteiten, opstandbewegingen die de macht grijpen, en gedragingen gedirigeerd of gecontroleerd door de staat, worden aan de staat toegerekend. * **Schending:** Een daadwerkelijke inbreuk op een internationale rechtsplicht. * **Verschoningsgronden:** Instemming, zelfverdediging, overmacht (`force majeure`), `distress` (wanhoop), noodzaak (`necessity`), en het niet kunnen afwijken van `jus cogens`-normen. * **Gevolgen:** Stopzetting van de onrechtmatige gedraging, herstel van de schade (in natura of schadevergoeding), en genoegdoening. Bij ernstige schendingen van `jus cogens` geldt een samenwerkingsplicht voor staten om de schending te beëindigen, de schending niet te erkennen en geen hulp te verlenen aan de instandhouding ervan. * **Inroepen van aansprakelijkheid:** Dit kan door de direct getroffen staat of door andere staten indien het gaat om verplichtingen `erga omnes` of verplichtingen ten gunste van een groep staten. ### 3.2 Aansprakelijkheid van Internationale Organisaties Internationale organisaties kunnen ook internationaal aansprakelijk worden gesteld voor hun onrechtmatige gedragingen, waarbij de vraag naar toerekening en immuniteit complex is. --- ## 4. Jurisdictie en Immuniteiten ### 4.1 Jurisdictie Jurisdictie verwijst naar de bevoegdheid van een staat om personen, gedragingen of gebeurtenissen te reguleren, wat een uiting is van staatssoevereiniteit. Dit wordt uitgeoefend via wetgevende, uitvoerende en gerechtelijke macht. De uitoefening van jurisdictie wordt begrensd door aanknopingsfactoren (territorialiteit, nationaliteit, universaliteit) die een legitiem verband tussen de staat en het gereguleerde subject of gedraging aantonen. * **Territoriale jurisdictie:** Bevoegdheid over alles wat zich op het grondgebied van de staat afspeelt. * **Personele jurisdictie:** Bevoegdheid over eigen onderdanen (actief en passief personaliteitsbeginsel). * **Effectenbeginsel:** Jurisdictie over handelingen in het buitenland die effecten hebben op het grondgebied van de staat. * **Universele jurisdictie:** Bevoegdheid in het belang van de internationale gemeenschap, bijvoorbeeld voor piraterij of genocide. * **Afbakening en Kwaliteit:** De aanknopingsfactor moet een voldoende sterke en pertinente band vormen. Dit wordt beoordeeld in het licht van de proportionaliteit ten opzichte van andere staten en de invloed van andere rechtsregimes zoals mensenrechten. ### 4.2 Immuniteiten Immuniteit is een uitzondering op de normale jurisdictie van een staat. Het beschermt subjecten van internationaal recht tegen de uitoefening van buitenlandse jurisdictie. * **Soorten immuniteit:** * **Jurisdictionele immuniteit:** Vrijstelling van rechtsmacht. * **Uitvoeringsimmuniteit:** Vrijstelling van uitvoeringsmaatregelen (bv. beslaglegging). * **Onschendbaarheid:** Bescherming tegen fysieke ingrepen. * **Grondslag:** Soevereine gelijkheid van staten (`par in parem non habet juridictionem`) en de functionele noodzaak om internationale betrekkingen en de uitoefening van functies te faciliteren. * **Subjecten:** Staten, internationale organisaties en individuen (diplomaten, staatshoofden, ministers van Buitenlandse Zaken) genieten immuniteit, vastgelegd in verdragen (zoals de WVV en de Conventie van Wenen inzake Diplomatieke Betrekkingen) en gewoonterecht. * **Staatsimmuniteit:** Onderscheid tussen handelingen `ius imperii` (soevereine handelingen, immuniteit geldt) en `ius gestionis` (private handelingen, immuniteit geldt niet). De vaststelling hiervan is contextueel en kan betwistbaar zijn. * **Diplomatieke immuniteit:** Geldt voor diplomaten, hun gezinnen en personeel, met specifieke uitzonderingen en beperkingen. * **Immuniteit van internationale organisaties:** Doorgaans absoluut, met beperkte uitzonderingen, teneinde hun functioneren te garanderen en de gelijkheid van lidstaten te bewaren. * **Immuniteit en internationale misdaden:** De vraag of immuniteit geldt voor internationale misdaden is complex en onderwerp van debat. Het IGH heeft in de `Yerodia`-zaak en de `Jurisdictional Immunities of the State`-zaak gesteld dat immuniteit voor het optreden van staatshoofden of de staat zelf over het algemeen blijft gelden, ook voor ernstige schendingen, tenzij specifieke uitzonderingen van toepassing zijn of de immuniteit wordt opgeheven. Dit roept vragen op over straffeloosheid. --- ## 5. Vreedzame regeling van geschillen Het internationaal recht verplicht staten om hun geschillen vreedzaam op te lossen, met als doel het waarborgen van internationale vrede, veiligheid en gerechtigheid. ### 5.1 Niet-jurisdictionele regelingen * **Onderhandelingen:** Partijen trachten zelf een oplossing te bereiken, wat een inspanningsverbintenis inhoudt. * **Tussenkomst van derden:** Bemiddeling (transformative mediation met focus op belangen) en conciliatie (formeler proces met voorstellen tot regeling). De rol van de VN en de secretaris-generaal is hierin belangrijk. * **Fact-finding:** Vaststellen van feiten om misverstanden te voorkomen en de basis te leggen voor een oplossing (bv. via de International Humanitarian Fact-Finding Commission). ### 5.2 Jurisdictionele regelingen * **Arbitrage:** Ad hoc of institutioneel geregelde geschillenbeslechting door scheidsrechters, vaak voorzien als alternatief voor gerechtelijke procedures. * **Internationaal Gerechtshof (IGH):** Het belangrijkste gerechtelijk orgaan van de VN, bevoegd voor geschillen tussen staten (contentieuze rechtsmacht) en het geven van adviserende opinies (adviserende rechtsmacht). De bevoegdheid is gebaseerd op instemming van de staten. --- ## 6. Internationale vrede en veiligheid ### 6.1 Verbod van gebruik van gewapend geweld Artikel 2, paragraaf 4 van het VN-Handvest verbiedt de dreiging met of het gebruik van gewapend geweld tegen de territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van een staat. Dit geldt voor militair geweld en wordt ook beschouwd als een regel van gewoonterecht. Cyberaanvallen en economische dwang vallen hier doorgaans niet rechtstreeks onder, maar kunnen wel schendingen van het internationaal humanitair recht (ius in bello) of het non-interventiebeginsel inhouden. * **Uitzonderingen:** Zelfverdediging (art. 51 HVN) en acties van de Veiligheidsraad krachtens Hoofdstuk VII HVN. * **Collectieve veiligheid:** De Veiligheidsraad heeft de primaire verantwoordelijkheid voor de handhaving van internationale vrede en veiligheid en kan bindende beslissingen nemen (art. 25 HVN). ### 6.2 Bescherming van het individu Dit omvat de bescherming van mensenrechten, internationaal arbeidsrecht, internationaal humanitair recht en internationaal strafrecht. * **Mensenrechten:** Gecodificeerd in verdragen zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, het VN-Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten en het VN-Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten. Staten hebben verplichtingen om mensenrechten te respecteren en te waarborgen, ook extraterritoriaal waar hun jurisdictie zich uitstrekt. * **Internationaal humanitair recht:** Regelt het gedrag tijdens gewapende conflicten (ius in bello), met principes van humaniteit, onderscheid, voorzorg en proportionaliteit. * **Internationaal strafrecht:** Bestraft internationale misdaden zoals oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid, genocide en agressie, zowel door staten als individuen. Het Internationaal Strafhof (ISH) heeft bevoegdheid voor deze misdrijven. --- ## 7. Internationale milieuvervuiling ### 7.1 Internationale gewoonte De regel van 'due diligence', zoals vastgelegd in het `Trail Smelter`-arrest, verplicht staten om ervoor te zorgen dat activiteiten binnen hun jurisdictie geen grensoverschrijdende milieuschade veroorzaken. Dit impliceert een zorgvuldigheidsverplichting, inclusief het nemen van preventieve maatregelen en administratieve controle. Deze verplichting strekt zich uit tot 'global commons' (gebieden buiten nationale jurisdictie). ### 7.2 Conventionele regimes Meerdere verdragen, waaronder de VN-klimaatconventie (UNFCCC) en het Akkoord van Parijs, reguleren internationale milieu- en klimaatkwesties. Belangrijke principes zijn 'common but differentiated responsibilities' en het voorzorgsbeginsel. ### 7.3 Institutioneel Institutionele kaders zoals de VN Milieuorganisatie (UNEP) en verdragssecretariaten ondersteunen de implementatie van milieurecht, hoewel de effectiviteit afhangt van de specifieke mandaten en de politieke wil van de lidstaten. --- ## 8. Internationaal economisch recht ### 8.1 Algemeen Dit rechtsgebied regelt internationale economische betrekkingen, met beginselen als de bestrijding van protectionisme, bevordering van ontwikkeling en bescherming van soevereine keuzes. Het kent een sterke politieke dimensie ondanks pogingen tot depolitisering. ### 8.2 Rechtstakken * **Investeringen:** Regels ter bescherming van buitenlandse investeringen, inclusief materiële (bv. bescherming tegen onteigening, fair treatment) en procedurele aspecten (arbitrage). Dit omvat ook de 'police powers' doctrine die staten toestaat publieke belangen te beschermen. * **Handel:** Geregeld door de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en haar multilaterale verdragen (GATT, GATS, TRIPS), met een geschillenbeslechtingsmechanisme dat werkt op basis van 'omgekeerde consensus'. * **Ontwikkeling:** Multilaterale ontwikkelingsinstellingen zoals de Wereldbank spelen een rol bij het overdragen van middelen en expertise aan ontwikkelingslanden, hoewel de stemverhoudingen binnen deze instellingen de machtsverhoudingen weerspiegelen. --- ## 9. Jurisdictie en Immuniteiten (verdieping) ### 9.1 Jurisdictie De uitoefening van jurisdictie door staten is gebaseerd op verschillende aanknopingsfactoren die de legitimiteit van de staatsmacht rechtvaardigen. De kwaliteit van deze aanknopingsfactoren en de afbakening van concurrerende jurisdicties zijn cruciaal. EU-wetgeving en jurisprudentie, zoals de `EU Sanctions Guidelines`, tonen een brede interpretatie van jurisdictie aan, met name voor economische sancties. Het `European Court of Human Rights` (EHRM) hanteert een meer restrictieve benadering van jurisdictie in het kader van mensenrechten. ### 9.2 Immuniteiten Immuniteiten, zowel jurisdictioneel als uitvoerend, beperken de uitoefening van jurisdictie en zijn gebaseerd op soevereine gelijkheid en functionele noodzaak. Het onderscheid tussen `ius imperii` en `ius gestionis` is cruciaal voor staatsimmuniteit, hoewel de toepassing ervan complex is. Diplomatieke immuniteit, vastgelegd in de Conventie van Wenen, kent specifieke uitzonderingen en beperkingen. De immuniteit van internationale organisaties is doorgaans absoluut, maar kan in conflict komen met het recht op toegang tot de rechter (art. 6 EVRM), wat de noodzaak van alternatieve geschillenbeslechtingsmechanismen onderstreept. De immuniteit van functionarissen voor internationale misdrijven is een betwistbaar gebied, waarbij het IGH en nationale rechtbanken uiteenlopende standpunten innemen. --- ## 10. Vreedzame regeling van geschillen (verdieping) ### 10.1 Jurisdictionele regeling De bevoegdheid van internationale rechtbanken, zoals het IGH, is afhankelijk van de instemming van de staten. Dit kan gebeuren via specifieke compromissen, clausules in verdragen, of eenzijdige verklaringen (met het principe van wederkerigheid). Het IGH kan ook adviserende opinies geven. De procedurele aspecten, zoals de ontvankelijkheid en de toepassing van de 'monetary gold'-exceptie, zijn essentieel voor de effectieve werking van deze hoven. De bijdrage van internationale rechtspraak aan vrede wordt gezocht in waarheidsvinding, bevordering van naleving en rechtsconforme oplossingen. --- ## 11. Internationale vrede en veiligheid (verdieping) ### 11.1 Verbod van gebruik van gewapend geweld Het VN-Handvest (art. 2§4) verbiedt het gebruik van gewapend geweld, een regel die ook geldt als gewoonterecht. Uitzonderingen zijn zelfverdediging (art. 51 HVN) en acties van de Veiligheidsraad krachtens Hoofdstuk VII HVN. De interpretatie van "gewapend geweld" en "bedreiging" evolueert mee met technologische ontwikkelingen zoals cyberoorlogvoering. ### 11.2 Collectieve veiligheid De Veiligheidsraad is primair verantwoordelijk voor de handhaving van vrede en veiligheid, en haar beslissingen zijn bindend voor lidstaten (art. 25 HVN). Het vetorecht van de permanente leden vormt echter een belangrijke beperking op de effectiviteit van de Veiligheidsraad. De Algemene Vergadering kan via resoluties ("Uniting for Peace") een rol spelen wanneer de Veiligheidsraad geblokkeerd is. --- ## 12. Bescherming van het individu (verdieping) ### 12.1 Mensenrechten De bescherming van mensenrechten is vastgelegd in diverse VN-verdragen en regionale instrumenten. Staten hebben zowel negatieve (niet schenden) als positieve (beschermen) verplichtingen. Comités, zoals het VN-Mensenrechtencomité, houden toezicht op de naleving door middel van rapportering en klachtenprocedures. ### 12.2 Internationaal Arbeidsrecht De Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) werkt met een tripartite structuur (regeringen, werknemers, werkgevers) en bevordert fundamentele beginselen en rechten op het werk, die door lidstaten, ook zonder ratificatie, geacht worden te respecteren. ### 12.3 Internationaal Humanitair Recht Dit recht regelt het gedrag tijdens gewapende conflicten en beschermt niet-strijders en krijgsgevangenen, met principes als humaniteit, onderscheid, voorzorg en proportionaliteit. Het onderscheid tussen internationale en interne conflicten is cruciaal voor de toepasbaarheid van de regels. ### 12.4 Internationaal Strafrecht Het internationaal strafrecht bestraft kerndelicten zoals oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid, genocide en agressie. Het Internationaal Strafhof (ISH) heeft jurisdictie, maar werkt complementair aan nationale rechtbanken. De verantwoording van bevelhebbers en de immuniteit van staatshoofden blijven complexe juridische knelpunten. --- ## 13. Milieubescherming (verdieping) ### 13.1 Internationale gewoonte De `due diligence`-verplichting, geformaliseerd in het `Trail Smelter`-arrest, is fundamenteel voor grensoverschrijdende milieubescherming en omvat zowel materiële als procedurele plichten, inclusief milieueffectrapportages en samenwerkingsverplichtingen. ### 13.2 Conventionele regimes Internationale klimaatakkoorden, zoals het Akkoord van Parijs, stellen doelen voor emissiereductie en aanpassing, gebaseerd op `common but differentiated responsibilities`. De implementatie ervan door middel van `nationally determined contributions` (NDC's) en de daaruit voortvloeiende procedurele verplichtingen zijn cruciaal. ### 13.3 Institutioneel De institutionele kaders, zoals verdragssecretariaten en conferenties van de partijen (COP's), spelen een rol bij de coördinatie en monitoring, hoewel ze vaak geen bindende beslissingsbevoegdheid hebben. --- ## 14. Internationaal economisch recht (verdieping) ### 14.1 Rechtstakken Het internationaal economisch recht omvat investeringsrecht (met materiële en procedurele regels, inclusief arbitrage), handelsrecht (WTO-regime met geschillenbeslechtingsmechanisme), en ontwikkelingsrecht (rol van multilaterale ontwikkelingsinstellingen). De principes van niet-discriminatie (nationale behandeling en meest begunstigde natie-behandeling) zijn hierbij centraal. ### 14.2 Geschillenbeslechting Het `Investment Arbitration` systeem, met onder andere ICSID, biedt investeerders een directe rechtsgang tegen staten. De `police powers` doctrine erkent het recht van staten om de volksgezondheid en het milieu te beschermen, zelfs als dit de waarde van investeringen beïnvloedt. De WTO `Dispute Settlement Body` functioneert op basis van omgekeerde consensus en omvat `panels` en een `Appellate Body` om geschillen te beslechten, hoewel dit systeem momenteel onder druk staat. --- # Subjecten van internationaal recht Dit deel van het document verkent de verschillende entiteiten die rechten en plichten hebben binnen de internationale rechtsorde, met een focus op staten, internationale organisaties, volkeren en individuen. ## 2. Subjecten van het internationaal recht ### 2.1 Algemeen #### 2.1.1 Wat? Subjecten van internationaal recht zijn entiteiten die dragers zijn van rechten en plichten binnen de internationale rechtsorde. Sommige subjecten zijn niet alleen dragers, maar ook de makers van het internationaal recht. Niet alle dragers zijn makers, maar alle makers zijn dragers. De belangrijkste makers zijn staten en, afgeleid daarvan, internationale organisaties. De vraag wie de normen produceert, roept vragen op over de democratische aard van de internationale rechtsorde en de representativiteit van staten. #### 2.1.2 Wie? De belangrijkste subjecten van internationaal recht zijn: * **Staten:** De primaire subjecten. Zonder staten is er geen internationale rechtsorde. * **Internationale (intergouvernementele) organisaties:** Afgeleid van staten en onvermijdelijk afhankelijk van hen. * **Volkeren en individuen:** Hoewel geen makers van het recht, worden zij steeds meer erkend als subjecten met rechten en plichten. * **Niet-gouvernementele organisaties (NGO's) en bedrijven:** Deze worden beschouwd als actoren en hebben invloed op de ontwikkeling van het recht, maar zijn geen klassieke subjecten. ### 2.2 De staat #### 2.2.1 Constitutieve bestanddelen van een staat Er zijn vier constitutieve bestanddelen die een entiteit tot een staat maken volgens het internationaal recht: 1. **Territorium/Grondgebied:** Dit hoeft niet duidelijk afgebakend of algemeen erkend te zijn. 2. **Bevolking:** Een permanente bevolking is vereist, maar de omvang of samenstelling is niet strikt gedefinieerd. 3. **Regering:** Een effectieve regering die gezag uitoefent over het grondgebied en de bevolking. 4. **Soevereiniteit/Onafhankelijkheid:** De capaciteit om autonoom beslissingen te nemen en zich niet te onderwerpen aan een hoger gezag. #### 2.2.2 Feitenkwestie of rechtskwestie De totstandkoming van een staat kan worden gezien als zowel een feitenkwestie als een rechtskwestie. Het feitelijke element is de aanwezigheid van de vier constitutieve bestanddelen, vooral de effectieve controle over grondgebied en bevolking. De realiteit en effectiviteit van staten-zijn worden echter pas volledig erkend wanneer de staat door andere staten wordt erkend en als gelijke wordt behandeld in de rechtsorde. #### 2.2.3 Erkenning Erkenning door andere staten is een belangrijke eenzijdige rechtshandeling die de statelijke status van een entiteit bevestigt en haar opname in de internationale rechtsorde faciliteert. Er zijn twee theorieën over erkenning: de constitutieve theorie (erkenning is constitutief voor staat-zijn) en de declaratieve theorie (erkenning bevestigt een reeds bestaande staat). De declaratieve theorie wordt algemeen aanvaard. #### 2.2.4 Factoren die meespelen Naast de constitutieve bestanddelen en erkenning, spelen ook dekolonisatie, ius cogens en statenopvolging een rol bij de totstandkoming en de positie van staten in het internationaal recht. Dekolonisatie bijvoorbeeld geeft volkeren het recht op zelfbeschikking, wat kan leiden tot de vorming van nieuwe staten. #### 2.2.5 Soevereiniteit Soevereiniteit is essentieel voor de staat en impliceert soevereine gelijkheid tussen alle staten, hoewel dit in de praktijk niet altijd wordt weerspiegeld in machtsverhoudingen. Het non-interventiebeginsel, dat interne aangelegenheden van staten beschermt, is een uiting van soevereiniteit. Kritiek op het staatsconcept omvat de problematiek van kleine eilandstaten die hun territorium verliezen door de zeespiegelstijging, en feministische kritiek op hoe soevereiniteit de internationale rechtsorde kan beletten om het individu rechtstreeks te beschermen. ### 2.3 Internationale organisaties #### 2.3.1 Definitie Internationale (intergouvernementele) organisaties worden opgericht door een internationale rechtshandeling, meestal een verdrag, en beschikken over minstens één orgaan met een eigen wil dat rechtshandelingen kan verrichten. Zij worden beheerst door het internationaal recht en bezitten rechtspersoonlijkheid. #### 2.3.2 Impliciete bevoegdheden Internationale organisaties bezitten in principe alleen de bevoegdheden die expliciet aan hen zijn toegekend in hun oprichtingsakte. De theorie van de impliciete bevoegdheden erkent echter dat organisaties ook de bevoegdheden bezitten die noodzakelijk zijn voor de uitoefening van hun functies, zolang deze niet in strijd zijn met verbodsbepalingen. #### 2.3.3 Delegatie en controle Een belangrijk verschil met rechtsstaten is dat in het internationaal recht de controle over delegatie van bevoegdheden minder strikt geregeld is. Dit kan leiden tot problemen met de verantwoording van de organisatie tegenover haar leden of burgers, en kan de controle door lidstaten verminderen, zoals bij het 'omgekeerd veto' in de VN-Veiligheidsraad. #### 2.3.4 Verantwoordelijkheid De verantwoordelijkheid van internationale organisaties is een complex vraagstuk. Wanneer de VN bijvoorbeeld cholera verspreidt via blauwhelmen, is het onduidelijk wie verantwoordelijk is: de VN zelf (die immuniteit geniet) of de lidstaten die de blauwhelmen leveren. De immuniteit van internationale organisaties kan in strijd komen met het recht op toegang tot de rechter (artikel 6 EVRM), hoewel er doorgaans alternatieve geschillenbeslechtingsmechanismen bestaan. #### 2.3.5 Formeel en informeel Formele internationale organisaties hebben een permanente structuur en rechtsvorm, terwijl informele samenkomsten zoals de G20 of BRICS, hoewel belangrijk voor wetgevingsvorming, geen rechtspersoonlijkheid bezitten. Informele organisaties zijn flexibeler maar bieden minder garanties voor transparantie en verantwoording. ### 2.4 Volkeren en individuen #### 2.4.1 Volkeren Het concept van volkeren als subject van internationaal recht is nauw verbonden met het recht op zelfbeschikking, met name in de context van dekolonisatie. Volkeren hebben het recht om hun politieke status vrij te kiezen, wat kan leiden tot de vorming van een onafhankelijke staat. Dit recht op zelfbeschikking is een erga omnes-verplichting, wat betekent dat het afdwingbaar is tegenover alle staten. #### 2.4.2 Inheemse volkeren Inheemse volkeren worden steeds meer erkend als subjecten met specifieke rechten, waaronder het recht op hun traditionele levenswijze, cultuur en de bescherming van hun leefomgeving en natuurlijke rijkdommen. Hun rechten moeten worden gerespecteerd, zelfs als deze afwijken van westerse concepten zoals eigendomsrecht. #### 2.4.3 ‘Vertegenwoordigers van de mensheid’ Sommige entiteiten, zoals het Internationaal Comité van het Rode Kruis (ICRC), treden op als dragers van rechten en plichten in het internationaal recht en spelen een belangrijke rol bij de ontwikkeling en toepassing van het internationaal humanitair recht. Ook mensenrechtenverdedigers en milieubeschermers die opkomen voor groepen of het milieu, worden steeds meer erkend voor hun rol. #### 2.4.4 NGO’s en bedrijven NGO's en bedrijven worden steeds meer erkend als actoren in de internationale rechtsorde. Hoewel ze geen traditionele subjecten zijn, hebben ze wel invloed op de ontwikkeling van het recht, met name op het gebied van mensenrechten en milieu. Steeds vaker wordt geprobeerd om aan bedrijven rechtstreekse verplichtingen op te leggen, bijvoorbeeld op het gebied van mensenrechten. #### 2.4.5 Vertegenwoordiging bij IO’s De manier waarop bedrijven en NGO's worden vertegenwoordigd bij internationale organisaties varieert. Sommige organisaties, zoals de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) met haar tripartiete structuur, erkennen verschillende vertegenwoordigingen. NGO's hebben vaak een consultatief statuut bij de VN, maar hun effectiviteit is wisselend. Bedrijven proberen daarentegen vaak direct invloed uit te oefenen op besluitvormingsprocessen. #### 2.4.6 Representativiteit Het principe van soevereine gelijkheid, waarbij elk land één stem heeft, wordt in de praktijk vaak genuanceerd door machtsverhoudingen en het gebruik van gewogen stemmen of veto's. De representativiteit van staten zelf in het internationaal recht is ook een punt van discussie, aangezien het internationaal recht de interne vertegenwoordigingsstructuren van staten grotendeels onaangeroerd laat. Deelname van vrouwen en minderheden aan internationale besluitvormingsprocessen blijft een belangrijke kwestie. ### 2.5 Vertegenwoordiging van de staten De vertegenwoordiging van staten in het internationaal recht regelt de wijze waarop staten optreden op het internationale toneel. Het principe van soevereine gelijkheid suggereert dat alle staten gelijk zijn, maar de praktijk toont vaak een andere realiteit. De vertegenwoordiging is overwegend geregeld in de zin dat staten naar buiten toe kunnen optreden, maar de interne representativiteit binnen de staat wordt door het internationaal recht zelden getoetst. ### 2.6 Vertegenwoordiging door de staten Het internationaal publiekrecht regelt de externe vertegenwoordiging van staten. Het principe van soevereine gelijkheid is hierbij cruciaal, hoewel de facto machtsverhoudingen een grotere rol kunnen spelen. Het internationale publiekrecht laat de interne samenstelling van de vertegenwoordiging aan de staten zelf over. ### 2.7 Deelname aan beslitvormingsproces Deelname aan het besluitvormingsproces kan zowel buiten als binnen de formele structuren plaatsvinden. Problemen ontstaan door overlappende deelnames van staten, NGO's en bedrijven, en door het potentiële conflict tussen expertise en democratische representativiteit. De mate van deelname van vrouwen en minderheden is ook een belangrijk punt van aandacht. ### 2.8 Aansprakelijkheid #### 2.8.1 Algemeen Aansprakelijkheid in het internationaal recht betreft de secundaire regels die bepalen wat er gebeurt wanneer een staat of andere actor zijn internationale verplichtingen niet naleeft. In tegenstelling tot nationaal recht, kent het internationaal recht geen algemene zorgvuldigheidsnorm als primaire regel. De aansprakelijkheid wordt primair bepaald door de schending van primaire regels die voortvloeien uit verdragen of gewoonterecht. #### 2.8.2 Staatsaansprakelijkheid ##### 2.8.2.1 Onrechtmatige gedraging Een onrechtmatige gedraging van een staat omvat een handelen of nalaten dat toerekenbaar is aan de staat en een schending vormt van een internationale verplichting. Het internationaal recht, en met name de artikelen van de International Law Commission (ILC) inzake Staatsaansprakelijkheid, bepaalt wat toerekenbaar is aan een staat. ##### 2.8.2.2 Toerekening Gedragingen worden aan de staat toegerekend wanneer zij afkomstig zijn van: * **Organen van de staat (art. 4 ILC):** Ongeacht hun positie in de hiërarchie of de aard van hun bevoegdheden, handelingen van staatsorganen zijn toerekenbaar aan de staat. * **Personen die overheidsgezag uitoefenen (art. 5 ILC):** Indien een persoon of entiteit, hoewel geen staatsorgaan, is belast met en handelt in de uitoefening van overheidsgezag, zijn hun handelingen toerekenbaar. * **Terbeschikkingstelling (art. 6 ILC):** Gedragingen van personen of entiteiten die ter beschikking staan van een staat en handelen onder diens gezag. * **Bevoegdheidsoverschrijding (art. 7 ILC):** Handelingen van staatsorganen of personen die overheidsgezag uitoefenen, blijven toerekenbaar, zelfs als zij hun bevoegdheden overschrijden of instructies negeren. * **Gedraging gedirigeerd of gecontroleerd door een staat (art. 7 ILC):** Gedragingen die feitelijk onder de instructies of controle van een staat vallen. * **Gedraging in afwezigheid of gebreke van officiële overheid (art. 9 ILC):** Gedragingen van personen die in feite optreden in plaats van de officiële overheid in omstandigheden waar deze gebrekkig functioneert. * **Opstandbewegingen (art. 10 ILC):** Gedragingen van opstandbewegingen zijn in beginsel niet aan de staat toerekenbaar, tenzij zij aan de macht komen en de staat overnemen, of de staat nalaat de preventieve verplichtingen na te komen. ##### 2.8.2.3 Schending Een schending van een internationale verplichting vindt plaats wanneer een staat niet voldoet aan wat van hem gevergd wordt. Bij preventieverplichtingen is de schending pas voltooid wanneer de te voorkomen gebeurtenis plaatsvindt. ##### 2.8.2.4 Aansprakelijkheid voor gedragingen van een andere staat Dit betreft situaties waarin staten medeplichtig zijn of gezamenlijk een onrechtmatige daad plegen. De regels hiervoor zijn vastgelegd in de ILC-artikelen, die bepalen dat elke dader voor het geheel van de schade aansprakelijk kan worden gesteld. ##### 2.8.2.5 Verschoningsgronden Bepaalde omstandigheden kunnen de onrechtmatigheid van een anderszins onrechtmatige gedraging wegnemen. Deze omvatten: * **Instemming van de staat die benadeeld is (art. 20 ILC).** * **Zelfverdediging (art. 21 ILC).** * **Tegenmaatregelen (art. 22 ILC).** * **Force majeure / overmacht (art. 23 ILC).** * **Distress (art. 24 ILC).** * **Noodzakelijkheid (art. 25 ILC).** * **Jus cogens (art. 26 ILC):** Verschoningsgronden zijn niet van toepassing op schendingen van jus cogens-normen. ##### 2.8.2.6 Gevolgen (art. 27 ILC) De gevolgen van een internationale onrechtmatige daad omvatten de verplichting tot stopzetting, garanties van niet-herhaling, herstel (in natura of schadevergoeding) en genoegdoening. ##### 2.8.2.7 Inroepen van aansprakelijkheid Aansprakelijkheid kan worden ingeroepen door de direct benadeelde staat, maar ook door andere staten wanneer het gaat om verplichtingen erga omnes of gemeenschappelijke belangen van een groep staten. ##### 2.8.2.8 Tegenmaatregelen Tegenmaatregelen zijn door de benadeelde staat genomen, anderszins onrechtmatige handelingen die gericht zijn op het dwingen van de aansprakelijke staat tot naleving van zijn verplichtingen. Zij zijn onderworpen aan strikte voorwaarden, waaronder proportionaliteit en het niet schenden van jus cogens-normen. #### 2.8.3 Aansprakelijkheid van internationale organisaties Internationale organisaties kunnen ook aansprakelijk worden gesteld voor hun internationaal onrechtmatige daden. De toerekening van gedragingen aan een internationale organisatie is complex, gezien hun eigen rechtspersoonlijkheid en de immuniteiten die zij genieten. Er bestaan wel steeds meer initiatieven om deze organisaties aansprakelijk te stellen, bijvoorbeeld door middel van interne geschillenregelingen of door specifieke verdragen. ## 3. Jurisdictie en immuniteiten ### 3.1 Jurisdictie #### 3.1.1 Jurisdictie – algemeen Jurisdictie is de bevoegdheid van een staat om personen, gedragingen of gebeurtenissen te reguleren en te onderwerpen aan zijn staatsgezag. Dit is een uiting van staatssoevereiniteit en wordt uitgeoefend door staatsorganen op wetgevend, uitvoerend en gerechtelijk vlak. #### 3.1.2 Hoe? Aanknopingsfactoren Jurisdictie wordt uitgeoefend op basis van aanknopingsfactoren die een verband leggen tussen een gedraging of persoon en de staat. De belangrijkste zijn: * **Territoriale jurisdictie:** Bevoegdheid over alles wat op het eigen grondgebied gebeurt. * **Personele jurisdictie:** Bevoegdheid ten aanzien van eigen onderdanen (actief of passief). * **Effectenbeginsel:** Bevoegdheid over feiten in het buitenland die effecten hebben op het eigen grondgebied. * **Universele jurisdictie:** Bevoegdheid in het algemeen belang van de internationale gemeenschap, bijvoorbeeld bij piraterij of genocide. #### 3.1.3 Basisregel: PHIJ, Lotus (1927) De Lotus-zaak stelde dat in het internationaal recht, alles wat niet expliciet verboden is, toegelaten is. Staten hebben een ruime discretionaire bevoegdheid om hun jurisdictie uit te breiden, tenzij er specifieke verbodsbepalingen zijn. Dit onderscheidde tussen uitvoeringsjurisdictie (territoriaal beperkt, tenzij permissieve regel) en wetgevende jurisdictie (alles toegelaten, tenzij verbodsbepaling). #### 3.1.4 Basisregel, IGH, Nuclear Weapons Het Internationaal Gerechtshof (IGH) heeft in het Nuclear Weapons-advies aangegeven dat hoewel er geen specifieke toelating of verbod is op het gebruik van kernwapens, dit niet automatisch betekent dat het gebruik ervan is toegestaan. De huidige rechtspraak erkent een ruime discretionaire bevoegdheid, maar de context en de proportionaliteit spelen een steeds belangrijkere rol. #### 3.1.5 Jurisdictie- Afbakening De afbakening van jurisdictie is complex, mede door concurrerende claims van staten. De kwaliteit en pertinentie van de aanknopingsfactor zijn cruciaal. De positie van de Europese Unie in dit debat toont aan hoe lidstaten hun jurisdictie kunnen uitbreiden, maar ook hoe ze zich verzetten tegen extraterritoriale toepassing van rechtsregels van derde landen. #### 3.1.6 Kwaliteit van de aanknopingsfactor De link tussen een gedraging en een staat moet ‘close’ en ‘genuine’ zijn om de uitoefening van jurisdictie te rechtvaardigen. Dit criterium wordt toegepast in diverse contexten, waaronder mededingingsrecht en arbeidsrecht. #### 3.1.7 Positie van de Europese Unie De EU hanteert richtlijnen die de extraterritoriale toepassing van sancties aan banden leggen en veroordeelt de toepassing van dergelijke wetgeving door derde landen wanneer deze de jurisdictie van de EU-lidstaten schendt. De EU hanteert echter zelf ook ruime criteria voor de toepassing van haar jurisdictie. #### 3.1.8 Jurisdictie volgens het EHRM Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) hanteert een meer restrictieve benadering van jurisdictie, primair gebaseerd op territoriale controle of effectieve controle door staatsagenten over personen buiten het eigen grondgebied. Het Hof is terughoudend met het aannemen van extraterritoriale jurisdictie om de soevereiniteit van staten te respecteren en de stabiliteit van het EVRM te waarborgen. #### 3.1.9 Afbakening van concurrerende jurisdicties Bij conflicterende jurisdicties krijgt territoriale jurisdictie doorgaans voorrang boven extraterritoriale jurisdictie. Staten kunnen door middel van unilaterale overeenkomsten of dubbelbelastingsverdragen hun jurisdictie afstemmen om conflicten te vermijden. #### 3.1.10 Invloed van andere rechtsregimes De beoordeling van jurisdictie wordt beïnvloed door andere rechtsregimes, zoals mensenrechten en milieurecht. De kenbaarheid van het recht en de proportionaliteit van de maatregelen spelen een belangrijke rol, vooral bij het toepassen van universele jurisdictie voor internationale misdrijven. ### 3.2 Immuniteiten Immuniteiten zijn uitzonderingen op de jurisdictie, die bepalen dat een staat de normale jurisdictie die hij heeft niet mag uitoefenen over bepaalde personen of feiten. Ze zijn gebaseerd op het principe van soevereine gelijkheid van staten en de noodzaak om internationale betrekkingen en de uitoefening van functies te faciliteren. #### 3.2.1 Waarom? De grondslagen voor immuniteit liggen in de soevereine gelijkheid van staten (par in parem non habet juridictionem) en de functionele noodzaak om vertegenwoordigers van staten en internationale organisaties in staat te stellen hun taken ongestoord uit te voeren. #### 3.2.2 Wie? Immuniteiten gelden voor: * **Staten (staatsimmuniteit):** Gecodificeerd in de VN-Conventie inzake Jurisdictionele Immuniteiten van Staten en hun Eigendommen (UNCI), hoewel niet universeel geratificeerd, en in regionale verdragen zoals de Europese Conventie inzake Staatsimmuniteit. * **Internationale organisaties:** Meestal vastgelegd in hun oprichtingsverdragen, specifieke verdragen inzake voorrechten en immuniteiten, of zetelakkoorden. * **Individuen:** Zoals diplomaten (volgens de Weense Conventie inzake Diplomatieke Betrekkingen), statenhoofden, regeringsleiders en ministers van buitenlandse zaken. #### 3.2.3 Verschillende bronnen en instrumenten De regels inzake immuniteit zijn vastgelegd in internationale verdragen, gewoonterecht en nationale wetgeving die de gewoonte codificeert. #### 3.2.4 Soorten Er worden verschillende soorten immuniteiten onderscheiden: * **Jurisdictionele immuniteit:** Vrijwaring van rechtsmacht, waardoor een staat of zijn vertegenwoordiger niet voor de rechter van een andere staat gedaagd kan worden. Dit is niet hetzelfde als straffeloosheid; de persoon blijft gebonden aan het materieel recht. * **Uitvoeringsimmuniteit:** Vrijwaring van executie, waardoor geen beslag gelegd kan worden op bepaalde goederen van een staat of zijn vertegenwoordigers. * **Onschendbaarheid:** Bescherming tegen fysieke ingrepen op de integriteit van een persoon of goed. * **Vrijstellingen (exempties):** Vrijstelling van bepaalde nationale wetgeving, zoals fiscale vrijstellingen voor diplomaten. #### 3.2.5 Staatsimmuniteit Staatsimmuniteit is gebaseerd op het principe van soevereine gelijkheid. Het onderscheid tussen handelingen *de iure imperii* (soevereine overheidshandelingen, die immuniteit genieten) en *de iure gestionis* (private handelingen, die geen immuniteit genieten) is cruciaal voor de toepassing ervan, hoewel dit onderscheid in de praktijk complex is. De UNCI poogt deze situaties te verduidelijken met specifieke uitzonderingen op immuniteit. #### 3.2.6 Concrete toepassingen (art. 10 ev UNCI) De UNCI somt diverse situaties op waarin geen immuniteit geldt, zoals commerciële handelingen, arbeidsovereenkomsten (met uitzonderingen voor aanstellingen), quasi-delictuele schade en eigendommen bestemd voor niet-gouvernementele of niet-commerciële doeleinden. De bewijslast voor het doorbreken van immuniteit ligt bij de eiser. #### 3.2.7 Bijzondere regelen (art. 7 ev UNCI) Staten kunnen afstand doen van hun immuniteit, expliciet of impliciet. Het deelnemen aan een procedure of het indienen van een tegenvordering kan als afstand van immuniteit worden beschouwd, maar dit moet duidelijk blijken. #### 3.2.8 Diplomatieke immuniteit Diplomaten genieten immuniteit volgens de Weense Conventie inzake Diplomatieke Betrekkingen (1961). Deze immuniteit is gebaseerd op soevereine gelijkheid en de noodzaak om hun functie te vervullen. De immuniteit omvat jurisdictionele immuniteit (met enkele uitzonderingen) en uitvoeringsimmuniteit/onschendbaarheid. De immuniteit geldt ook voor hun familieleden en voor hun privéwoning en vervoermiddelen. Immuniteit blijft van kracht voor handelingen gesteld in functie, zelfs na het einde van de ambtstermijn. #### 3.2.9 Internationale organisaties Internationale organisaties genieten doorgaans absolute immuniteit, hoewel dit kan variëren afhankelijk van hun oprichtingsverdrag. Deze immuniteit is nodig om hun onafhankelijkheid te waarborgen en de gelijkheid van lidstaten te beschermen. De problematiek van toegang tot de rechter blijft echter een uitdaging. #### 3.2.10 Immuniteiten en internationale misdaden De vraag of immuniteit geldt voor internationale misdaden is controversieel. Hoewel sommige uitspraken, zoals de Yerodia-zaak, een brede immuniteit voor leden van de 'triade' (staatshoofd, regeringsleider, minister van buitenlandse zaken) bevestigen, ook voor internationale misdaden, stellen latere uitspraken en de ontwikkeling van internationaal strafrecht dat immuniteit niet mag leiden tot straffeloosheid. Internationale rechtbanken en tribunalen spelen hierin een cruciale rol. ## 4. Vreedzame regeling van geschillen ### 4.1 Algemeen Het internationaal recht kent een positieve verplichting voor staten om internationale geschillen vreedzaam op te lossen, teneinde internationale vrede, veiligheid en gerechtigheid te waarborgen. Dit principe is verankerd in het Handvest van de Verenigde Naties. ### 4.2 Niet-jurisdictionele regeling #### 4.2.1 Onderhandelingen en tussenkomst van derden * **Onderhandelingen:** Staten proberen eerst onderling een oplossing te vinden, met een inspanningsverbintenis om tot een regeling te komen. * **Bemiddeling (mediation):** Een neutrale derde partij probeert, vaak informeel en gericht op onderliggende belangen, een oplossing te faciliteren. Dit proces is vaak niet transparant, maar kan effectief zijn. * **Conciliatie:** Een formelere methode waarbij een derde partij een bindend of niet-bindend voorstel doet tot regeling van het geschil. Deze methode wordt tegenwoordig minder frequent gebruikt. #### 4.2.2 De Verenigde Naties De VN, met name de Veiligheidsraad en de Secretaris-Generaal, speelt een belangrijke rol bij vreedzame geschillenregeling, onder meer door fact-finding en het faciliteren van onderhandelingen en bemiddeling. #### 4.2.3 Fact-finding Fact-finding is cruciaal om feitelijke onenigheid weg te nemen en biedt een basis voor verdere onderhandelingen of juridische procedures. Dit kan door gespecialiseerde internationale commissies of via de rol van de VN. ### 4.3 Jurisdictionele regeling #### 4.3.1 Principe De jurisdictionele regeling van geschillen is afhankelijk van de instemming van de betrokken staten om zich te onderwerpen aan de rechtsmacht van een internationaal orgaan, zoals het Internationaal Gerechtshof (IGH) of een arbitragehof. #### 4.3.2 Arbitrage Arbitrage is een methode van geschillenbeslechting waarbij staten overeenkomen om hun geschil voor te leggen aan een ad hoc of permanent scheidsgerecht, wiens uitspraak bindend is. #### 4.3.3 Internationaal Gerechtshof Het IGH, het belangrijkste gerechtelijk orgaan van de VN, kan geschillen beslechten op basis van de instemming van de staten, via specifieke verdragclausules of door middel van het 'forum prorogatum' (impliciete aanvaarding van rechtsmacht). Naast contentieuze rechtsmacht biedt het Hof ook adviserende rechtsmacht. #### 4.3.4 IGH- Contentieuze rechtsmacht De contentieuze rechtsmacht van het IGH is gebaseerd op de instemming van de staten, die kan blijken uit verdragen, eenzijdige verklaringen (met wederkerigheid) of forum prorogatum. Een geschil wordt als zodanig erkend wanneer er een meningsverschil over feiten of recht bestaat. #### 4.3.5 IGH- Adviserende rechtsmacht De Algemene Vergadering en de Veiligheidsraad kunnen het IGH verzoeken om een adviserend oordeel over juridische vragen. Andere VN-organen kunnen dit eveneens doen met toestemming van de Algemene Vergadering. #### 4.3.6 Institutionele kwesties Het IGH heeft bij herhaling uitspraken gedaan over institutionele kwesties van de VN, waarbij het optreedt als een soort constitutioneel hof dat de bevoegdheden van VN-organen interpreteert, onder meer op basis van de theorie van impliciete bevoegdheden. #### 4.3.7 Niet-institutionele kwesties Het IGH behandelt ook niet-institutionele kwesties, zoals de afbakening van grenzen, de interpretatie van verdragen en de toepassing van internationaal recht in specifieke situatoraties. Adviesprocedures worden soms gebruikt om politieke of juridische impasses te doorbreken. ## 5. Internationaal recht en de vrede Het internationaal recht draagt bij aan de vrede door de naleving van regels te bevorderen, waarheidsvinding te faciliteren en rechtsconforme oplossingen aan te bieden. Het IGH kan door middel van zijn uitspraken de onderhandelingen tussen staten beïnvloeden en de zwakkere partij ondersteunen. ### 5.1 Internationaal vrede en veiligheid #### 5.1.1 Algemeen Het handvest van de VN legt de nadruk op het verbod van gebruik van gewapend geweld tussen staten en de positieve verplichting om internationale geschillen vreedzaam op te lossen. #### 5.1.2 Verbod van gebruik van gewapend geweld Het verbod op het gebruik van gewapend geweld, vastgelegd in artikel 2(4) HVN en als gewoonterecht, is een van de kernbeginselen van het internationaal recht. Dit verbod omvat niet alleen directe militaire aanvallen, maar ook indirecte vormen van geweld en bedreigingen. #### 5.1.3 Uitzonderingen De belangrijkste uitzondering op het verbod is zelfverdediging (artikel 51 HVN), die echter strikt gedefinieerd is en alleen is toegestaan na een gewapende aanval. Humanitaire interventie zonder toestemming van de Veiligheidsraad of het verzoek van de lokale regering is in beginsel niet toegestaan. Het verbod op gewapend geweld is een jus cogens-norm. #### 5.1.4 Collectieve veiligheid De collectieve veiligheid, geïnstitutionaliseerd binnen de Verenigde Naties, is primair de verantwoordelijkheid van de Veiligheidsraad. De Veiligheidsraad kan bindende beslissingen nemen onder Hoofdstuk VII HVN, waaronder sancties en het machtigen van militair geweld, hoewel het vetorecht van de permanente leden dit proces kan belemmeren. ### 5.2 Bescherming van het inidvidu #### 5.2.1 Algemeen De bescherming van individuen, met name op het gebied van mensenrechten, internationaal arbeidsrecht, humanitair recht en internationaal strafrecht, is een steeds belangrijker aspect van het internationaal recht geworden. #### 5.2.2 Mensenrechten Mensenrechten zijn vastgelegd in universele en regionale verdragen, zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en het VN-verdrag inzake burgerlijke en politieke rechten. Staten hebben de verplichting om deze rechten te respecteren en te waarborgen binnen hun jurisdictie, met zowel negatieve (niet-inmenging) als positieve (actieve bescherming) verplichtingen. #### 5.2.3 Internationaal arbeidsrecht Het internationaal arbeidsrecht, vertegenwoordigd door de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO), stelt normen vast voor arbeidsomstandigheden en beschermt fundamentele principes en rechten op het werk, zoals de vrijheid van vereniging en het recht op collectieve onderhandelingen. #### 5.2.4 Internationaal humanitair recht Het internationaal humanitair recht (ius in bello) reguleert het gedrag tijdens gewapende conflicten, met als doel de bescherming van niet-strijders en het beperken van onnodig leed voor combattanten. Het onderscheidt tussen internationale en interne conflicten, en kent fundamentele beginselen zoals humaniteit versus militaire noodzaak, en het principe van onderscheid. #### 5.2.5 Internationaal strafrecht Het internationaal strafrecht heeft zich ontwikkeld om de meest ernstige misdrijven, zoals oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid, genocide en agressie, te bestraffen. Het Internationaal Strafhof (ISH) is opgericht om deze misdaden te vervolgen, met een subsidiariteitsbeginsel waarbij het optreedt wanneer nationale rechtbanken niet in staat of bereid zijn dit te doen. De bevoegdheid van het Hof is gebaseerd op verdragen, verwijzingen door de Veiligheidsraad en het territorialiteitsbeginsel. ## 6. Milieubescherming ### 6.1 Internationale gewoonte De gewoonte van *due diligence* (zorgvuldigheid) is een fundamenteel beginsel in het milieurecht, waarbij staten verplicht zijn ervoor te zorgen dat activiteiten binnen hun jurisdictie geen significante schade toebrengen aan het milieu van andere staten of aan gebieden buiten nationale jurisdictie. Dit omvat zowel materiële als procedurele verplichtingen, zoals milieu-effectrapportages en consultaties. ### 6.2 Conventionele regimes #### 6.2.1 Conferentie van Rio, 1992 De VN-conferentie over milieu en ontwikkeling in Rio de Janeiro resulteerde in de Rio Declaration en het VN-kaderverdrag inzake klimaatsverandering (UNFCCC). Deze documenten leggen principes vast zoals de zorg voor toekomstige generaties, gemeenschappelijke maar gedifferentieerde verantwoordelijkheden en het voorzorgsbeginsel. #### 6.2.2 Internationaal klimaatrecht De UNFCCC stelt als doel de stabilisatie van broeikasgasconcentraties. Het principe van 'Common but Differentiated Responsibilities and Respective Capabilities' erkent dat ontwikkelde landen, gezien hun historische uitstoot en middelen, de leiding moeten nemen in de strijd tegen klimaatverandering. Het Akkoord van Parijs (2015) versterkt dit door middel van nationaal bepaalde bijdragen (NDC's) met een verplichting tot periodieke ambitieverhoging. ### 6.3 Institutioneel Hoewel er geen specifieke VN-organisatie is die het internationaal milieurecht beheert, spelen VN-programma's zoals UNEP en de secretariaten van verschillende milieuverdragen (COP's) een belangrijke rol bij de implementatie en monitoring van internationale milieuafspraken. ## 7. Internationaal economisch recht ### 7.1 Algemeen Het internationaal economisch recht regelt economische betrekkingen tussen staten, investeerders en handelaren, met als doel een op regels gebaseerde internationale orde te bevorderen, protectionisme te bestrijden, ontwikkeling te stimuleren en soevereine keuzes te beschermen. ### 7.2 Beginselen Kernbeginselen zijn de bestrijding van protectionisme, de bevordering van ontwikkeling, de bescherming van soevereine keuzes en de toepassing van een rule-based international order, vaak gemedieerd door organisaties zoals de WTO. De balans tussen economische vrijheid en de bescherming van niet-economische belangen, zoals volksgezondheid en milieu, blijft echter een uitdaging. ### 7.3 Rechtstakken Belangrijke rechtstakken binnen het internationaal economisch recht zijn: * **Investeringen:** Regelt de bescherming van buitenlandse investeringen via bilaterale en multilaterale verdragen, met nadruk op bescherming tegen onteigening, fair and equitable treatment, full security and protection, national treatment en most-favoured-nation treatment. * **Handel:** Reguleert internationale handel in goederen en diensten, primair via de Wereldhandelsorganisatie (WTO), die een uitgebreid geschillenbeslechtingsmechanisme heeft. * **Ontwikkeling:** Richt zich op het bevorderen van economische ontwikkeling door middel van financiële en technische bijstand, vaak via instellingen als de Wereldbankgroep. ### 7.4 Geschillenbeslechting Geschillen in het kader van investeringen en handel worden vaak beslecht via arbitrage, met name via ICSID voor investeringsgeschillen en de WTO voor handelsgeschillen. Beide systemen hebben hun eigen procedurele kenmerken en kritieken. ### 7.5 Handel Het regime van internationale handel vindt zijn oorsprong in de periode na WO II, met de oprichting van de GATT en later de WTO. De WTO reguleert de handel in goederen (GATT), diensten (GATS) en intellectuele eigendom (TRIPS) en kent een effectief geschillenbeslechtingsmechanisme. [TABLE] | Partijen: Nicaragua Colombia | |---| | **Probleem:** Continentaal plateau: natuurlijke voortzetting van de staat onder water. Na WOII verklaarden staten soevereine rechten op de ondergrond van het continentaal plateau. Dit leidde tot afbakeningconflicten, met name tussen Nicaragua (met een geologisch langer plateau) en Colombia (met een plateau van 200 zeemijl). | | **Oplossing:** Het IGH bepaalde dat in geval van conflicten het land met een plateau van 200 zeemijl zijn aanspraak kan beperken tot die grens, leidend tot een gewoonterechtelijke norm voor afbakening. | [/TABLE] [TABLE] | Partijen: Bolivia Chili | |---| | **Probleem:** Bolivia verloor na een conflict toegang tot de zee. Chili toonde bereidheid tot dialoog, maar zonder concrete resultaten. Bolivia deed een beroep op het IGH, stellende dat Chili's beloften inzake toegang tot de zee een basis vormden voor legitieme verwachtingen. | | **Oplossing:** Het IGH oordeelde dat legitieme verwachtingen geen algemeen rechtsbeginsel zijn in het internationaal recht. Aangezien Chili's gedragingen Bolivia geen schade berokkend hadden en Chili geen voordeel had gehaald, werd het beroep op legitieme verwachtingen afgewezen. | [/TABLE] [TABLE] | Partijen: Nederland Duitsland | |---| | **Probleem:** Nederland besloot, in het kader van zijn klimaatdoelstellingen, om geen energie meer uit steenkool te produceren. Dit trof Duitse energieproducenten die in Nederland investeerden. Zij eisten schadevergoeding, stellende dat dit een schending van het Energiehandvest was. | | **Oplossing:** Het IGH-arrest benadrukte het 'right to regulate' van staten inzake milieubeleid. Maatregelen die in goed vertrouwen en zonder disproportionaliteit worden genomen ter bescherming van het algemeen belang, zoals klimaatbeleid, worden doorgaans getolereerd. De arbitrage vond de maatregel van Nederland redelijk en gebaseerd op wetenschappelijke consensus, waardoor de claim van Philip Morris werd afgewezen. | [/TABLE] [TABLE] | Partijen: Kosovo Servië | |---| | **Probleem:** Kosovo had zich afgescheiden van Servië. De vraag was of Kosovo het recht had om een staat te zijn. | | **Oplossing:** Het IGH oordeelde dat er geen algemeen recht bestaat om een staat te worden; het is veeleer een feitenkwestie. Hoewel Kosovo zich niet mocht afscheiden in strijd met het interventieverbod, bestond er ook geen verbod. | [/TABLE] [TABLE] | Partijen: Palestina Israël | |---| | **Probleem:** Het Internationaal Strafhof (ISH) moest oordelen of Palestina een staat is voor de toepassing van zijn territoriale jurisdictie, teneinde misdrijven gepleegd op Palestijns grondgebied te kunnen vervolgen. | | **Oplossing:** Het ISH oordeelde dat de status van Palestina als staat, zoals erkend door het algemeen internationaal recht, niet doorslaggevend is. Doorslaggevend is of Palestina partij is bij het Statuut van Rome, wat het heeft gedaan, waardoor het Hof bevoegd is. | [/TABLE] [TABLE] | Partijen: Algemene Vergadering VN (op aansturen van Mauritius) VK | |---| | **Probleem:** De Chagos-eilanden, een deel van Mauritius, werden tijdens de dekolonisatie afgescheiden door het VK ten behoeve van een Amerikaanse militaire basis. Mauritius betwistte de rechtmatigheid van deze afscheiding. | | **Oplossing:** Het IGH oordeelde in een adviserend oordeel dat de afscheiding onrechtmatig was en dat het VK de eilanden zo spoedig mogelijk aan Mauritius moest teruggeven. Hoewel adviezen niet bindend zijn, oefenen ze aanzienlijke politieke en morele druk uit. | [/TABLE] [TABLE] | Europese Unie | Doorsnee internationale organisatie | |---|---| | Supranationale organisatie met een zeer ontwikkelde rechtsorde en een bijdrage van het Hof van Justitie aan de rechtsproductie. Macht ligt primair bij de organisatie zelf. | Intergouvernementele organisaties zijn afhankelijker van de wil van de lidstaten. Macht ligt primair bij de staten. | [/TABLE] [TABLE] | **IGH, Certain Expenses of the United Nations** | |---| | **Probleem:** Kosten van de blauwhelmen waren niet expliciet voorzien in het VN-Handvest. Sommige lidstaten weigerden bij te dragen. | | **Oplossing:** Het IGH paste de theorie van impliciete bevoegdheden toe, stellende dat organisaties bevoegdheden hebben die noodzakelijk zijn voor het bereiken van hun doelstellingen, zelfs indien niet expliciet in het oprichtingsverdrag vermeld. | [/TABLE] [TABLE] | **A/RES/61/295, United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples** | |---| | **Probleem:** Inheemse volkeren hebben geen eigendomstitel, waardoor hun rechten op natuurlijke rijkdommen en hun traditionele levenswijze bedreigd worden door externe economische belangen. | | **Oplossing:** De VN-Verklaring inzake de Rechten van Inheemse Volkeren erkent hun rechten op hun leefomgeving, cultuur en zelfbeschikking, en benadrukt de noodzaak van vrije, voorafgaande en geïnformeerde toestemming bij beslissingen die hen aangaan. Eigendomsrechten worden autonoom geïnterpreteerd om bescherming te bieden. | [/TABLE] [TABLE] | Partijen: Texaco & Calasiatic t. Libië | |---| | **Probleem:** Libië onteigende concessies na de revolutie, wat leidde tot een arbitragezaak. De aard van de handeling (overheidsgezag vs. private transactie) was cruciaal voor de immuniteit. | | **Oplossing:** De arbitrage erkende dat het onteigenen van concessies, ook al is het een koop, kan worden beschouwd als een handeling van overheidsgezag (*de iure imperii*) en derhalve immuniteit geniet, tenzij specifieke uitzonderingen van toepassing zijn. | [/TABLE] [TABLE] | Partijen: Nicaragua Colombia | |---| | **Probleem:** Afbakening van het continentaal plateau leidde tot een conflict. Het IGH moest vaststellen of de aanspraken van Nicaragua op basis van een lang continentaal plateau een gewoonterechtelijke basis hadden, gezien de beperktere aanspraken van Colombia. | | **Oplossing:** Het IGH leidde uit de algemene staatspraktijk af dat staten hun aanspraken op het continentaal plateau vrijwillig beperken tot 200 zeemijl, wat een indicatie was van een juridische verplichting, ook al konden andere motieven meespelen. | [/TABLE] [TABLE] | Partijen: Kosovo Servië | |---| | **Probleem:** Kosovo had zich afgescheiden van Servië na het uiteenvallen van Joegoslavië. De vraag was of Kosovo het recht had om een staat te zijn. | | **Oplossing:** Het IGH oordeelde dat er geen algemeen recht is om een staat te worden. Kosovo mocht zich niet afscheiden in strijd met het interventieverbod, maar Servië mocht zich niet op dit verbod beroepen omdat Kosovo op dat moment nog geen staat was. | [/TABLE] --- # Jurisdictie en immuniteiten Dit onderwerp analyseert de bevoegdheid van staten om personen, gedragingen en gebeurtenissen te reguleren, alsmede de immuniteiten die staten en hun vertegenwoordigers genieten in het internationaal recht. ## 3 Jurisdictie en immuniteiten ### 3.1 Jurisdictie Jurisdictie is de bevoegdheid van een staat om personen, gedragingen of gebeurtenissen te reguleren en aan zijn staatsgezag te onderwerpen. Het is een uiting van staatssoevereiniteit en wordt uitgeoefend door staatsorganen. Jurisdictie kan worden uitgeoefend op basis van verschillende aanknopingsfactoren, die de band tussen de gedraging of persoon en de staat aantonen. #### 3.1.1 Hoe jurisdictie wordt uitgeoefend Jurisdictie wordt uitgeoefend via drie verschillende vormen: * **Wetgevende jurisdictie:** De bevoegdheid om regels te stellen. Dit is in principe alles wat niet verboden is door het internationaal recht (basisregel uit de Lotus-zaak). * **Uitvoerende jurisdictie:** De bevoegdheid om uitvoerende autoriteit uit te oefenen (bv. arrestaties, beslaglegging). Dit mag in principe alleen op het eigen grondgebied, tenzij er een specifieke internationale rechtsregel is die extraterritoriale uitoefening toelaat. * **Gerechtelijke jurisdictie:** De bevoegdheid om recht te spreken over personen of geschillen. #### 3.1.2 Aanknopingsfactoren De belangrijkste aanknopingsfactoren die de bevoegdheid van een staat rechtvaardigen zijn: * **Territoriale jurisdictie:** De staat mag alles reguleren wat zich op zijn grondgebied afspeelt. Dit kan ook extensief worden geïnterpreteerd, bijvoorbeeld door te handelen op een schip of vliegtuig onder de jurisdictie van een lidstaat, of via de "business done in whole or in part within the Union" clausule van de EU. * **Persoonlijke jurisdictie:** * **Actief:** De staat mag zijn onderdanen vervolgen, ongeacht waar zij zich bevinden en wat zij doen. * **Passief:** De staat mag vreemdelingen vervolgen die in het buitenland een misdrijf hebben gepleegd tegen een onderdaan van die staat. Dit beginsel wordt echter bekritiseerd vanwege de gebrekkige kenbaarheid van het toepasselijke recht. * **Effectenbeginsel:** De staat mag jurisdictie uitoefenen over feiten die in het buitenland gebeuren maar die economische of andere effecten hebben op het eigen grondgebied. De VS hanteert hierbij een zeer ruime interpretatie, bijvoorbeeld door het gebruik van de Amerikaanse dollar als aanknopingsfactor. * **Universele jurisdictie:** De uitoefening van jurisdictie in het algemeen belang van de internationale gemeenschap, met name voor internationale misdrijven zoals genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. De Belgische genocidewet is hier een voorbeeld van, hoewel de toepassing ervan in de praktijk werd beperkt. #### 3.1.3 Afbakening van jurisdicties Bij het afbakenen van jurisdicties spelen verschillende criteria een rol: * **Kwaliteit van de aanknopingsfactor:** De band met het feit of de persoon moet pertinent en voldoende sterk zijn ("close" en "genuine" link). * **Afweging van concurrerende jurisdicties:** Wanneer meerdere staten jurisdictie kunnen uitoefenen, moet er een afweging gemaakt worden, waarbij territoriale jurisdictie doorgaans voorrang krijgt op extraterritoriale jurisdictie. Het "Foreign State Compulsion" doctrine, dat stelt dat een staat geen jurisdictie mag uitoefenen als dit een schending van het recht van een andere staat zou veroorzaken, wordt steeds meer verlaten. * **Invloed van andere rechtsregimes:** Mensenrechten, milieurecht en internationaal strafrecht kunnen de beoordeling van aanknopingsfactoren beïnvloeden, bijvoorbeeld door te eisen dat bepaalde handelingen die extraterritoriaal worden gepleegd toch onder de jurisdictie vallen als ze ernstige mensenrechtenschendingen of internationale misdaden betreffen (EHRM casussen zoals Al-Skeini en Georgia v. Russia). #### 3.1.4 Jurisdictie van de Europese Unie De EU hanteert eigen richtlijnen inzake extraterritoriale toepassing van sancties, waarbij een "close" en "genuine" link met de EU vereist is. Hoewel de EU kritisch staat tegenover extraterritoriale sancties van derde landen, past ze zelf ook ruime criteria toe, wat leidt tot spanningen met andere rechtsregimes en het principe van wederzijdse erkenning. ### 3.2 Immuniteiten Immuniteit is een uitzondering op de jurisdictie van een staat, waarbij staten en hun vertegenwoordigers vrijgesteld worden van de uitoefening van jurisdictie door andere staten. Immuniteit heeft als grondslag de soevereine gelijkheid van staten (*par in parem non habet juridictionem*) en het waarborgen van de uitoefening van hun functies. #### 3.2.1 Verschil met andere concepten * **Immuniteit:** Vrijstelling van jurisdictie, materiële rechtsregels blijven van toepassing. * **Exempties (vrijstellingen):** Vrijstelling van naleving van bepaalde materiële rechtsregels (bv. fiscale vrijstellingen). * **Onschendbaarheid:** Bescherming tegen fysieke dwang en inmenging, zowel negatief (niet betreden) als positief (beschermen tegen derden). #### 3.2.2 Soorten immuniteiten * **Staatsimmuniteit:** De immuniteit die staten genieten. Deze is in de loop van de tijd geëvolueerd van een absolute immuniteit tot een beperkte immuniteit. * **Absolute immuniteit:** Vrijstelling van jurisdictie voor alle handelingen van een staat. * **Beperkte immuniteit:** Onderscheid tussen *ius imperii* (soevereine handelingen, immuniteit van toepassing) en *ius gestionis* (private/commerciële handelingen, immuniteit niet van toepassing). De beoordeling hiervan is complex en gebeurt vaak op basis van de aard van de handeling in zijn context. De UN Convention on Jurisdictional Immunities of States and their Property (UNCI) codificeert grotendeels de gewoonte, maar is nog niet van kracht. * **Immuniteit van vertegenwoordigers van staten:** Diplomaten, staatshoofden, regeringsleiders en ministers van Buitenlandse Zaken genieten immuniteit. De basis hiervoor ligt in de Conventie van Wenen inzake Diplomatieke Betrekkingen (1961) (CDB), die zowel soevereine gelijkheid als functionele grondslagen aanhaalt. * **Jurisdictionele immuniteit:** Diplomaten genieten in principe volledige immuniteit van strafrechtelijke, burgerrechtelijke en administratieve jurisdictie van de ontvangststaat, met enkele restrictieve uitzonderingen (bv. erfenissen, onroerende goederen, commerciële activiteiten). * **Uitvoeringsimmuniteit en onschendbaarheid:** Deze zijn absoluut en bieden bescherming tegen beslaglegging en fysieke dwang, zelfs in de gevallen waar jurisdictionele immuniteit niet geldt. * **Immuniteit van internationale organisaties:** Deze organisaties genieten doorgaans absolute immuniteit, die vastgelegd is in hun oprichtingsverdragen of zetelakkoorden. Dit kan echter in conflict komen met het recht op toegang tot de rechter (art. 6 EVRM), waarbij de immuniteit doorgaans wordt gehandhaafd zolang er adequate alternatieve geschillenbeslechtingsmechanismen bestaan. * **Immuniteiten en internationale misdaden:** In de Yerodia-zaak oordeelde het IGH dat immuniteit voor ministers van Buitenlandse Zaken blijft gelden, zelfs voor vermeende internationale misdaden, zolang zij in functie zijn. Dit staat in contrast met de praktijk van sommige nationale rechtbanken en de opvattingen binnen bepaalde internationale kringen. #### 3.2.3 Beperkingen en uitzonderingen op immuniteiten * **Afstand van immuniteit:** Staten kunnen uitdrukkelijk of impliciet afstand doen van hun immuniteit. * **Tegen-vorderingen:** Indien een staat een tegen-vordering instelt, kan dit worden gezien als een aanvaarding van de jurisdictie van de rechtbank. * **Uitvoeringsimmuniteit:** Beslaglegging op goederen van een staat is beperkt tot goederen die niet bestemd zijn voor *ius imperii* doeleinden en die een band hebben met de entiteit waartegen de procedure gericht was. Goederen van centrale banken of bestemd voor militaire doeleinden genieten bijzondere bescherming. * **Diplomatieke immuniteit:** Geldt niet in de zendstaat en wordt beperkt bij transit door andere staten. Immuniteit voor handelingen gesteld in functie blijft echter bestaan, ook na het einde van de functie. ### 3.3 Afbakening van jurisdictie en immuniteiten Er is een constante spanning tussen de uitoefening van jurisdictie en de erkenning van immuniteiten. De rechtspraak en de praktijk van staten evolueren, waarbij rekening wordt gehouden met de kwaliteit van de aanknopingsfactoren, de afweging van concurrerende jurisdicties, de invloed van andere rechtsregimes (zoals mensenrechten en milieurecht) en de soevereine belangen van staten. De interpretatie van "staat" en "soevereine handeling" is cruciaal voor de toepassing van immuniteitsregels. ### 3.4 De internationale rechter en de vrede De vreedzame regeling van geschillen is een centraal principe van het internationaal recht, met als doel het voorkomen van gewapend geweld en het bevorderen van internationale vrede en gerechtigheid. #### 3.4.1 Methoden van vreedzame geschillenbeslechting * **Niet-jurisdictionele methoden:** * **Onderhandelingen:** Een inspanningsverbintenis tussen staten om tot een oplossing te komen. * **Tussenkomst van derden:** Bemiddeling (mediation) en conciliatie (vaststelling van een billijke regeling) proberen de partijen tot een overeenkomst te brengen, vaak door zich te richten op onderliggende belangen in plaats van formele posities. * **Fact-finding:** Vaststellen van feiten, wat cruciaal kan zijn om misverstanden en valse voorwendsels (false flags) te ontkrachten. * **Jurisdictionele methoden:** * **Arbitrage:** Staten kiezen zelf hun scheidsrechters en de procedure, vaak als alternatief voor gerechtelijke beslechting. * **Internationaal Gerechtshof (IGH):** Het belangrijkste gerechtelijke orgaan van de VN, wiens rechtsmacht gebaseerd is op de instemming van de staten (contentieuze rechtsmacht) of op adviesvragen van VN-organen (adviserende rechtsmacht). Het IGH werkt vaak met een "evolutieve interpretatie" van verdragen en heeft een belangrijke rol in het bevorderen van de naleving van het internationaal recht en het bieden van "closure" aan slachtoffers. * **Andere internationale rechtbanken:** Gespecialiseerde tribunalen zoals het Internationaal Strafhof (ISH), het Internationaal Zeerechttribunaal (ITLOS) en regionale hoven (EHRM) behandelen specifieke soorten geschillen. #### 3.4.2 Uitdagingen en bijdragen van de internationale rechter * **Obstakels:** De aard van internationale conflicten (vaak politiek), de beperkte afdwingingsmechanismen en de afhankelijkheid van de instemming van staten zijn grote uitdagingen. * **Bijdragen:** De internationale rechter bevordert de naleving van het recht, draagt bij aan waarheidsvinding en helpt bij het "juist krijgen van de termen" van geschillen, wat kan bijdragen aan een rechtsconforme oplossing en het ondersteunen van zwakkere partijen. ### 3.5 De rol van internationale organisaties Internationale organisaties zijn opgericht door staten en beschikken over rechtspersoonlijkheid en immuniteiten. Hun bevoegdheden zijn in principe beperkt tot wat is toegekend, maar de theorie van impliciete bevoegdheden maakt uitbreiding mogelijk indien dit noodzakelijk is voor het realiseren van de doelstellingen van de organisatie. De verantwoordelijkheid van internationale organisaties is echter een complex en vaak problematisch gebied, met name in gevallen van handelen van blauwhelmen. ### 3.6 Volkeren, individuen, NGO's en bedrijven Volkeren hebben een recht op zelfbeschikking, met name in het kader van dekolonisatie. Individuen en niet-gouvernementele organisaties (NGO's) zijn steeds meer erkend als actoren in het internationaal recht, hoewel ze zelden als volwaardige subjecten met eigen rechten en plichten worden beschouwd. Bedrijven spelen een belangrijke rol in het internationaal economisch recht, met name in het investeringsrecht, waar zij directe claims kunnen instellen tegen staten. ### 3.7 Staatsaansprakelijkheid en internationale misdrijven Wanneer staten hun internationale verplichtingen schenden, kunnen zij aansprakelijk worden gesteld. Dit geldt ook voor ernstige schendingen die neerkomen op internationale misdrijven zoals genocide, misdaden tegen de mensheid, oorlogsmisdaden en agressie. De toerekening van gedragingen aan een staat is cruciaal voor het vaststellen van staatsaansprakelijkheid. Verschoningsgronden kunnen de aansprakelijkheid van een staat beperken, maar niet wanneer de handeling in strijd is met *ius cogens*. Internationaal strafrecht richt zich op de vervolging van individuen die verantwoordelijk zijn voor deze internationale misdrijven, waarbij het Internationaal Strafhof (ISH) een centrale rol speelt. De bevoegdheid van het ISH is echter beperkt door de instemming van staten en complementair aan de nationale jurisdictie. --- # Internationale vrede en veiligheid Dit deel bespreekt de belangrijkste instrumenten en principes die worden gebruikt om internationale vrede en veiligheid te handhaven, met de nadruk op het verbod op geweld, collectieve veiligheid en de rol van de VN-organen. ## 4 Internationale vrede en veiligheid ### 4.1 Algemeen Het handhaven van internationale vrede en veiligheid is een fundamenteel doel van het internationaal publiekrecht, vastgelegd in het Handvest van de Verenigde Naties. Dit omvat zowel een negatieve verplichting, namelijk het verbod op het gebruik van geweld, als een positieve verplichting om geschillen vreedzaam op te lossen. ### 4.2 Verbod van gebruik van gewapend geweld #### 4.2.1 Het principe van het geweldverbod Het verbod op het gebruik van geweld is een kernprincipe van het internationaal recht, verankerd in artikel 2, paragraaf 4 van het VN-Handvest en als regel van gewoonterecht. Het verbiedt staten om in hun internationale betrekkingen te dreigen met of gebruik te maken van geweld tegen de territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van een andere staat, of op enige andere wijze die onverenigbaar is met de doelstellingen van de Verenigde Naties. * **Quid force?** De term "force" in artikel 2, paragraaf 4, verwijst primair naar gewapend, militair geweld. Andere vormen van dwang, zoals economische sancties of fysieke, niet-militaire daden, vallen doorgaans niet onder dit specifieke verbod, hoewel ze wel andere internationale rechtsregels kunnen schenden (bijvoorbeeld het non-interventiebeginsel of het internationaal humanitair recht). * **”Against … or …”** Het geweldverbod geldt ter bescherming van de territoriale integriteit en politieke onafhankelijkheid van staten. Handelingen die deze aspecten schenden, zelfs zonder direct militair contact, kunnen onder het verbod vallen. * **”Use”** Dit omvat zowel direct als indirect gebruik van geweld. Indirect geweld, zoals het bewapenen of financieren van gewapende groeperingen die tegen een andere staat opereren, wordt ook beschouwd als een schending van het verbod. De vraag of cyberaanvallen hieronder vallen, is nog in ontwikkeling, met een tendens om dit onder schendingen van het non-interventiebeginsel of soevereiniteit te plaatsen. * **”In their international relations”** Dit beperkt de toepassing van het geweldverbod tot situaties tussen staten. Interne conflicten vallen doorgaans niet direct onder artikel 2, paragraaf 4, hoewel grootschalige mensenrechtenschendingen inburgeroorlogen via de Veiligheidsraad wel onder de noemer "bedreiging van de vrede" kunnen vallen. * **”Threat”** Dreiging met geweld wordt ook verboden. Hoewel de precieze reikwijdte van wat als een verboden dreiging geldt, onderwerp van discussie is, impliceert een algemene verklaring dat alle opties open worden gehouden wel degelijk een dreiging. #### 4.2.2 Uitzonderingen op het geweldverbod Er zijn twee belangrijke uitzonderingen op het geweldverbod: * **Toestemming:** Gewapend geweld op het grondgebied van een staat met toestemming van die staat (bijvoorbeeld voor vredesoperaties of op uitnodiging) is geen schending van artikel 2, paragraaf 4. * **Zelfverdediging (Artikel 51 VN-Handvest):** Een staat mag geweld gebruiken ter zelfverdediging tegen een gewapende aanval. Dit recht is beperkt tot de noodzaak en proportionaliteit van de reactie, en geldt alleen tegen de directe aanvaller. Preventieve zelfverdediging is controversieel en vereist een imminente dreiging. De Veiligheidsraad kan ook maatregelen nemen om de vrede te handhaven of te herstellen. #### 4.2.3 Ius cogens Het verbod op het gebruik van geweld is een regel van *ius cogens*, wat betekent dat het een dwingende norm van algemeen internationaal recht is waarvan niet mag worden afgeweken. Schendingen van *ius cogens* kunnen leiden tot de nietigheid van verdragen (artikel 53 WVV) en een algemene verplichting voor staten om dergelijke schendingen niet te erkennen of te ondersteunen. ### 4.3 Collectieve veiligheid Collectieve veiligheid is een systeem waarbij staten zich ertoe verbinden om, in plaats van individuele zelfverdediging, gezamenlijk op te treden tegen agressie of bedreigingen van de vrede en veiligheid. De Verenigde Naties, met name de Veiligheidsraad, zijn het centrale orgaan voor collectieve veiligheid. #### 4.3.1 De Veiligheidsraad De Veiligheidsraad heeft de primaire verantwoordelijkheid voor de handhaving van internationale vrede en veiligheid (Artikel 24 VN-Handvest). Haar besluiten zijn bindend voor alle lidstaten (Artikel 25 VN-Handvest) en hebben voorrang op andere internationale verplichtingen (Artikel 103 VN-Handvest). * **Hoofdstuk VI VN-Handvest:** Gaat over de vreedzame regeling van geschillen. De Veiligheidsraad kan partijen aanmanen om geschillen vreedzaam op te lossen via diplomatieke middelen, onderzoek, bemiddeling, arbitrage, of juridische procedures. De VN-vredesmachten die onder dit hoofdstuk opereren, zijn doorgaans geneutraliseerd en mogen geen geweld gebruiken, behalve voor zelfverdediging. * **Hoofdstuk VII VN-Handvest:** Biedt de Veiligheidsraad de bevoegdheid om bindende maatregelen te nemen wanneer de vrede wordt bedreigd, de vrede wordt verstoord, of er sprake is van agressie (Artikel 39 VN-Handvest). Dit kan variëren van diplomatieke en economische sancties tot het gebruik van militair geweld. * **Procedurele kwesties:** De besluitvorming in de Veiligheidsraad gebeurt via stemming, waarbij de 5 permanente leden (China, Frankrijk, Rusland, VK, VS) een vetorecht hebben over inhoudelijke beslissingen. Dit vetorecht is een centraal obstakel voor effectief optreden. * **Evolutie van "bedreiging van de vrede":** Het begrip "bedreiging van de vrede" is door de praktijk van de Veiligheidsraad geëvolueerd van enkel gewapende agressie naar ook grootschalige mensenrechtenschendingen, interne conflicten met grensoverschrijdende effecten, terrorisme, en potentieel ook klimaatverandering. #### 4.3.2 De Algemene Vergadering De Algemene Vergadering kan de Veiligheidsraad verzoeken om actie te ondernemen, en heeft via de "Uniting for Peace" resolutie (1950) een mechanisme ingesteld om bij een veto in de Veiligheidsraad zelf actie te ondernemen, hoewel haar besluiten doorgaans niet-bindend zijn. ### 4.4 Bescherming van het individu Het internationaal recht beschermt ook individuen, met name op het gebied van mensenrechten, internationaal arbeidsrecht, internationaal humanitair recht en internationaal strafrecht. #### 4.4.1 Mensenrechten Dit omvat een breed scala aan rechten die zijn vastgelegd in internationale verdragen zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, het VN-Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (BUPO) en het VN-Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten. Deze verdragen bevatten zowel negatieve verplichtingen (respecteren van rechten) als positieve verplichtingen (waarborgen en bevorderen van rechten). Er bestaan ook regionale mensenrechtenverdragen. * **Verplichtingen van staten:** Staten zijn verantwoordelijk voor het respecteren en waarborgen van deze rechten binnen hun grondgebied en jurisdictie, zonder discriminatie. * **Mechanismen:** Het VN-mensenrechtencomité en de Mensenrechtenraad, evenals regionale hoven zoals het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, spelen een rol bij het toezien op de naleving van mensenrechten. #### 4.4.2 Internationaal arbeidsrecht De Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) bevordert internationale arbeidsnormen door middel van een tripartite structuur (regeringen, werknemers, werkgevers) en het aannemen van verdragen en verklaringen. Fundamentele beginselen zoals vrijheid van vereniging, afschaffing van dwangarbeid en kinderarbeid, en non-discriminatie zijn ook buiten de specifieke verdragen bindend voor lidstaten van de IAO. #### 4.4.3 Internationaal humanitair recht Dit recht reguleert het gedrag van strijdende partijen tijdens gewapende conflicten, met als doel het beperken van het leed. De Conventies van Genève en de Aanvullende Protocollen vormen de kern van dit recht, met fundamentele beginselen als humaniteit en militaire noodzaak, onderscheid tussen combattanten en burgers, en de bescherming van kwetsbare groepen. #### 4.4.4 Internationaal strafrecht Dit recht criminaliseert ernstige internationale misdaden zoals oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid, genocide en agressie. Het Internationaal Strafhof (ISH) heeft jurisdictie over deze misdaden wanneer nationale rechtbanken niet in staat of niet bereid zijn te vervolgen. Het ISH opereert op basis van het Statuut van Rome en de beginselen van complementariteit en subsidiariteit. ### 4.5 De rol van de Veiligheidsraad en Algemene Vergadering van de VN in het handhaven van internationale vrede en veiligheid De Veiligheidsraad is het primaire orgaan voor de handhaving van vrede en veiligheid, met bindende bevoegdheden onder Hoofdstuk VII van het VN-Handvest. De Algemene Vergadering kan ook een rol spelen, met name via haar adviserende functie en de "Uniting for Peace" resolutie. * **Veiligheidsraad (Hoofdstuk VII):** Kan bindende maatregelen opleggen, inclusief sancties en het machtigen van militair geweld, wanneer er sprake is van een bedreiging van de vrede, verbreking van de vrede of daad van agressie. De definitie van deze begrippen is geëvolueerd om ook niet-militaire bedreigingen te omvatten. Het vetorecht van de permanente leden blijft echter een significante beperking op de effectiviteit van de Raad. * **Algemene Vergadering:** Kan adviserende opinies van het Internationaal Gerechtshof vragen en, in uitzonderlijke omstandigheden, zelf actie ondernemen indien de Veiligheidsraad geblokkeerd is. * **VN-vredesmachten:** Opereren onder het mandaat van de Veiligheidsraad. Hun bevoegdheden en middelen zijn geëvolueerd van puur neutrale observatie naar meer assertieve mandaten die het gebruik van geweld toestaan voor de bescherming van burgers en de uitvoering van het mandaat. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Gewoonte | Een bron van internationaal recht die ontstaat uit een algemene praktijk die wordt aanvaard als recht (opinio juris). Dit vereist zowel een consistente praktijk van staten als de overtuiging dat deze praktijk juridisch verplichtend is. | | Verdragen | Schriftelijke overeenkomsten tussen staten die juridisch bindend zijn en onderworpen zijn aan het internationaal publiekrecht. Ze vormen een van de primaire bronnen van internationaal recht en worden gereguleerd door het Verdrag van Wenen inzake Verdragenrecht. | | Jus cogens | Dwingend internationaal recht; regels die door de internationale gemeenschap als geheel worden aanvaard als regels waarvan niet mag worden afgeweken, zoals het verbod op genocide en het verbod op foltering. Deze regels hebben een hogere status dan andere internationale normen. | | Opinio juris | De overtuiging van staten dat zij zich op een bepaalde manier gedragen omdat zij daartoe juridisch verplicht zijn. Dit is een van de twee constitutieve bestanddelen van gewoonterecht, naast de staatspraktijk. | | Staatsaansprakelijkheid | Het internationaalrechtelijke regime dat bepaalt onder welke voorwaarden een staat verantwoordelijk kan worden gehouden voor onrechtmatige gedragingen die aan de staat kunnen worden toegerekend, en welke rechtsgevolgen daaraan verbonden zijn. | | Jurisdictie | De bevoegdheid van een staat om zijn wetgeving en gezag uit te oefenen over personen, goederen en gebeurtenissen. Dit kan gebaseerd zijn op territoriale, persoonlijke of universele aanknopingsfactoren, en is een uiting van staatssoevereiniteit. | | Staatsimmuniteit | De regel van internationaal recht die bepaalt dat een soevereine staat niet onderworpen kan worden aan de jurisdictie van een andere staat, tenzij deze laatste staat toestemming geeft of een uitzondering van toepassing is. Dit principe is gebaseerd op soevereine gelijkheid. | | Vreedzame geschillenregeling | De methoden en procedures die staten kunnen gebruiken om internationale geschillen op een vreedzame manier op te lossen, zoals onderhandelingen, bemiddeling, arbitrage en rechterlijke procedures, zoals die van het Internationaal Gerechtshof. | | Mensenrechten | Universele rechten die inherent zijn aan elk individu, ongeacht nationaliteit, verblijfplaats of andere status. Ze worden beschermd door diverse internationale en regionale verdragen en instrumenten. | | Internationaal humanitair recht | De regels die van toepassing zijn in geval van gewapende conflicten, met als doel het beperken van het lijden en het beschermen van personen die niet deelnemen aan de strijd, en het beperken van de middelen en methoden van oorlogsvoering. | | Internationaal strafrecht | Het rechtsgebied dat zich bezighoudt met de internationale misdaden zoals genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid, en de vervolging van individuen die verantwoordelijk zijn voor deze misdaden, vaak via internationale tribunalen of het Internationaal Strafhof. | | Due diligence | Een algemene rechtsplicht in het internationaal recht die inhoudt dat staten redelijke stappen moeten ondernemen om te voorkomen dat activiteiten binnen hun jurisdictie of controle schade toebrengen aan andere staten of aan gebieden buiten nationale jurisdictie. | | Fair and equitable treatment (eerlijke en billijke behandeling) | Een breed principe in het internationaal investeringsrecht dat staten verplicht om investeerders en hun investeringen eerlijk en billijk te behandelen, met inachtneming van transparantie, rechtszekerheid en bescherming van legitieme verwachtingen. | | Common but differentiated responsibilities | Een principe in het internationaal milieurecht, met name in het klimaatbeleid, dat erkent dat alle staten een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid hebben om mondiale milieuproblemen aan te pakken, maar dat deze verantwoordelijkheden verschillend zijn op basis van hun capaciteiten en historische bijdragen aan het probleem. | | Soevereiniteit | Het hoogste en onafhankelijke gezag van een staat binnen zijn eigen grondgebied, en de gelijkheid van staten in hun betrekkingen met andere staten. Dit principe is een hoeksteen van het internationaal publiekrecht. | | Verantwoordelijkheid van internationale organisaties | Het regime dat bepaalt wanneer en hoe internationale organisaties internationaalrechtelijk aansprakelijk kunnen worden gesteld voor hun handelingen, wat vaak complex is vanwege hun immuniteiten en oprichtingsaktes. | | Deder aut judicare | Een rechtsbeginsel in het internationaal strafrecht dat stelt dat een staat die een verdachte van een ernstig internationaal misdrijf op zijn grondgebied aantreft, deze verdachte ofwel zelf moet berechten ofwel moet uitleveren aan een bevoegde staat. | | Forum prorogatum | Een situatie waarin een staat, hoewel hij de rechtsmacht van een internationaal gerechtshof niet formeel heeft aanvaard, impliciet toestemt om voor dat gerechtshof te verschijnen en zich te verdedigen, waardoor het gerechtshof alsnog rechtsmacht verkrijgt. | | Ius cogens | Dwingend internationaal recht; regels die door de internationale gemeenschap als geheel worden aanvaard als regels waarvan niet mag worden afgeweken, zoals het verbod op genocide en het verbod op foltering. Deze regels hebben een hogere status dan andere internationale normen. | | Erga omnes | Verplichtingen die staten verschuldigd zijn aan de internationale gemeenschap als geheel. Schendingen van erga omnes-verplichtingen kunnen door elke staat worden ingeroepen, zelfs als zij niet direct door de schending getroffen is. | | Facultatieve rechtsmacht | De rechtsmacht van het Internationaal Gerechtshof die afhankelijk is van de uitdrukkelijke instemming van de staten die bij een geschil betrokken zijn, vaak vastgelegd in verdragen of speciale overeenkomsten. | | Staatsimmuniteit van uitvoering | De regel dat, zelfs indien jurisdictionele immuniteit is opgeheven, bepaalde goederen van een staat, zoals die bestemd zijn voor overheidsfuncties (ius imperii), niet vatbaar zijn voor beslag of ten uitvoerlegging. | | Diplomatieke immuniteit | De immuniteiten en privileges die worden verleend aan diplomatieke agenten en hun personeel, vastgelegd in het Verdrag van Wenen inzake diplomatieke betrekkingen, om hen in staat te stellen hun taken ongestoord uit te voeren. | | Ius imperii | Handelingen van een staat die worden verricht in de uitoefening van zijn soeverein gezag en publieke functie. Voor deze handelingen geniet de staat doorgaans immuniteit van jurisdictie. | | Ius gestionis | Handelingen van een staat die worden verricht in een private hoedanigheid, vergelijkbaar met commerciële transacties. Voor dergelijke handelingen geniet de staat doorgaans geen immuniteit van jurisdictie. |

# Nature and development of international law This topic explores the foundational principles and historical evolution of international law, differentiating it from national legal systems and defining core concepts like statehood. ## 1\. Nature and development of international law International law is a framework of principles and rules that govern international relations, primarily between nation-states. Unlike national law, which operates vertically above individuals, international law functions horizontally among sovereign and equal states. ### 1.1 Distinction between private and public international law * **Private international law:** This is a part of national law that regulates cases involving foreign elements, such as cross-border disputes regarding applicable law or jurisdiction. * **Public international law:** This is a distinct body of rules governing international relations between states. ### 1.2 Definition and characteristics of a state A state, as defined by the Montevideo Convention on the Rights and Duties of States (considered a codification of customary international law), requires four key characteristics to be met: 1. **A stable/permanent population:** A population residing within the state's territory. 2. **Defined territory:** A defined geographical area with recognized boundaries. 3. **Government:** An effective political authority capable of exercising control over the territory and population. 4. **Capacity to enter into relations:** The ability to engage in diplomatic and other relations with other states. > **Tip:** The Montevideo Convention's emphasis on non-intervention was significant for the development of policies like the U.S. Good Neighbor Policy. ### 1.3 Enforceability of international law While international law lacks a centralized police force or overarching government, mechanisms for enforcement exist. These include actions and decisions by the UN Security Council, termination of diplomatic relations, and procedures before the International Court of Justice (ICJ). However, compliance largely relies on voluntarism and the consent of states. ### 1.4 Historical development * **League of Nations (1919):** The first worldwide intergovernmental organization, established to maintain world peace after World War I. It ultimately failed due to the non-participation of key states like the U.S. and the withdrawal of others. * **United Nations (UN) (1946):** Founded after World War II, it is a universal international organization with its legal basis in the UN Charter. It comprises 193 member states. #### 1.4.1 Purposes and principles of the UN The UN's purposes, outlined in Article 1 of its Charter, include: * Maintaining international peace and security. * Developing friendly relations among member states. * Achieving international cooperation in solving international problems. * Promoting respect for human rights. * Harmonizing the actions of member states towards common purposes. Key principles guiding the UN include: * Recognition of the sovereignty and independence of member states (non-intervention in domestic jurisdiction). * Equality of member states. * Compliance with UN Charter obligations in good faith. * Settlement of disputes by peaceful means. * Refraining from the threat or use of force. > **Tip:** Understanding the distinction between intergovernmental and supranational organizations is crucial, especially when comparing the UN to EU law. ### 1.5 Main organs of the UN The UN has several main organs, including: * **Security Council:** Responsible for maintaining international peace and security. It can determine threats to peace, breach of peace, or acts of aggression and decide on measures to restore peace. It has 15 members, including five permanent members with veto power. Decisions are binding. * **General Assembly:** Often called the "Parliament of the UN," it consists of representatives of all member states, with each member having one vote. Its recommendations are generally not binding. * **International Court of Justice (ICJ):** The principal judicial organ of the UN, successor to the Permanent Court of International Justice. It settles disputes between states and issues advisory opinions. Its judges are elected for nine-year terms. #### 1.5.1 International Criminal Court (ICC) It is important not to confuse the ICJ with the International Criminal Court (ICC). The ICC is an intergovernmental organization and tribunal with jurisdiction to prosecute individuals for genocide, crimes against humanity, war crimes, and crimes of aggression. It was established based on the Rome Statute. > **Example:** The ICC's chief prosecutor's intention to seek arrest warrants in relation to the war in Gaza highlights the ICC's role in prosecuting individuals for international crimes. #### 1.5.2 Jurisdiction of the ICJ The ICJ has two main functions: 1. **Advisory opinions:** These are legal opinions issued at the request of the UN Security Council or General Assembly and are not binding. 2. **Resolving disputes between states:** Only states can be parties in disputes brought before the ICJ. Jurisdiction is based on the consent of the states involved, which can be expressed through various means, including compromissory clauses in treaties. > **Tip:** A "compromissory clause" in a treaty grants jurisdiction to a specific international court (like the ICJ) to resolve disputes arising from that treaty, distinguishing it from an "arbitration clause" where parties choose a college of arbitrators. ### 1.6 Sources of international law The Statute of the International Court of Justice (Article 38) provides the primary reference for the sources of international law: 1. **International conventions (Treaties):** Written agreements between states governed by international law. The Vienna Convention on the Law of Treaties (1969) provides comprehensive rules for their definition, drafting, amendment, termination, and interpretation. * **Definition of a treaty:** A written agreement between states subject to international law, stipulating their consent to create, alter, or terminate rights and obligations. The Vienna Convention does not apply to oral agreements or agreements involving international organizations. * **Binding force:** Treaties are binding and must be performed in good faith, reflecting the principle of \_pacta sunt servanda. * **Making a treaty:** States express consent to be bound through representatives who must produce "full powers." National legislation determines when a state is officially bound (e.g., after ratification). * **Reservations:** States may make reservations to exclude or limit the legal effect of certain provisions of a treaty. * **Entry into force:** Treaties specify their entry into force. If not specified, it generally occurs once consent to be bound is established. * **Termination/suspension:** Treaties can be terminated or suspended if the treaty provides for it, with the consent of all parties, due to a material breach, or a fundamental change of circumstances (\_rebus sic stantibus), under strict conditions. * **Dispute settlement:** Disputes can be resolved through negotiation, conciliation, mediation, or referral to the ICJ or arbitration. 2. **Customary international law:** Developed through consistent and general state practice coupled with the psychological element of \_opinio juris sive necessitatis (a belief that the practice is legally obligatory). * **State practice:** Observable, general, repeated, consistent, and uniform behavior by a significant number of states. Examples include administrative acts, legislation, court decisions, diplomatic declarations, and treaties. * **Examples of customary international law:** \_Pacta sunt servanda, diplomatic immunity, prohibition on the use of force, and non-refoulement. 3. **General principles of law:** Principles common to most legal systems, such as the principle of obligation to repair damages caused by violations and the principle of good faith in fulfilling treaty obligations. 4. **Subsidiary means:** Judicial decisions and legal doctrine are used to help determine the rules of law but are not binding sources themselves. #### 1.6.1 Hierarchy of sources While Article 38 of the ICJ Statute lists sources, there isn't a strict hierarchy, but certain principles apply: * \_Lex posterior derogat legi priori: A later treaty or agreement prevails over an earlier one. * \_Lex specialis derogat legi generali: Specific treaty rules (lex specialis) prevail over general rules. However, \_jus cogens (peremptory norms of general international law) override all other sources. These are fundamental, universally accepted principles from which no derogation is permitted, such as prohibitions against genocide, slavery, and torture. ### 1.7 Relationship between national and international law Two main approaches exist: * **Dualism:** International and national law are separate systems with no effect on each other. * **Monism:** A unitary view where international law prevails over national law (applicable in Belgium). ### 1.8 Subjects of international law The primary subjects of international law are states, possessing the four characteristics of statehood and sovereignty. Other entities may also be considered subjects depending on the context. Areas like the high seas, outer space, and Antarctica are considered \_res communis (common to all states), while \_terra nullius refers to "nobody's land" open to appropriation. * * * # The United Nations and its organs This section summarizes the establishment, purposes, principles, and main organs of the United Nations, with a particular focus on the Security Council and the General Assembly. ### 2.1 Establishment and purposes of the UN The United Nations (UN) is an international organization founded after the Second World War in 1946. Its legal basis is the multilateral treaty known as the Charter of the UN, which outlines the rights and obligations of its signatory parties. Today, the UN comprises 193 sovereign states. The primary purposes of the UN, as outlined in Article 1 of its Charter, are: * **Maintenance of international peace and security:** This is the cornerstone of the UN's mission. * **Development of friendly relations between member states:** Fostering cooperation and understanding. * **Achievement of international cooperation in solving international problems:** Addressing global challenges through collective action. * **Promotion of respect for human rights:** Upholding fundamental human rights for all. * **Harmonization of the actions of member states in the achievement of these common purposes:** Serving as a central forum for coordinating international efforts. ### 2.2 Principles of the UN The UN operates according to a set of fundamental principles enshrined in its Charter, which guide the achievement of its purposes: * **Sovereign equality of member states:** All member states are equal, regardless of their size or power. * **Compliance with obligations under the UN Charter in good faith:** States must adhere to their commitments faithfully. * **Settlement of disputes by peaceful means:** Member states are obligated to resolve their conflicts without resorting to force. * **Refraining from the threat or use of force:** Member states shall not engage in actions that violate the territorial integrity or political independence of any other state. * **Non-intervention in domestic affairs:** The UN Charter does not permit UN organs to intervene in matters that fall within the domestic jurisdiction of member states, recognizing their sovereignty. ### 2.3 Main organs of the UN The UN has several principal organs, each with distinct roles and responsibilities. The three most prominent are: #### 2.3.1 The Security Council The Security Council is the main organ of the UN with the primary responsibility for the maintenance of international peace and security. Its key functions include: * **Peaceful settlement of disputes:** Determining the existence of any threat to peace, breach of peace, or act of aggression, and making recommendations for peaceful resolution. Parties to a dispute are first called upon to seek solutions through negotiation, mediation, arbitration, or other peaceful means. * **Enforcement actions:** Deciding on measures to maintain or restore international peace and security when peaceful means are insufficient. These measures can range from economic sanctions to military intervention. **Structure and Voting:** * The Security Council has 15 members: 5 permanent members and 10 non-permanent members. * **Permanent Members:** China, France, Russia, the United Kingdom, and the United States. * **Non-Permanent Members:** Elected by the General Assembly for two-year terms. * **Veto Power:** Each permanent member possesses a veto power, meaning that a negative vote from any permanent member on a substantive issue can prevent a resolution from being adopted. * **Decision-making:** Decisions on substantive matters require an affirmative vote of at least nine members, including the concurring votes of all five permanent members. Procedural matters are decided by an affirmative vote of at least nine members. * **Abstentions:** Abstentions by permanent members are generally not considered a veto, allowing decisions to be made even if a permanent member abstains. * **Binding Resolutions:** Resolutions adopted by the Security Council under the UN Charter are binding on all member states. #### 2.3.2 The General Assembly The General Assembly is often referred to as the "Parliament of the UN" and consists of representatives from all member states. * **Composition:** All 193 member states are represented. * **Voting:** Each member state has one vote. * **Recommendations:** Decisions and recommendations of the General Assembly are generally not binding, but they carry significant political and moral weight. * **Matters of Decision:** The General Assembly votes on a wide range of issues, including the UN budget, the election of non-permanent members of the Security Council, and the appointment of the Secretary-General. #### 2.3.3 Other Important Organs While the Security Council and General Assembly are central, other significant organs include: * **Economic and Social Council (ECOSOC):** Focuses on economic, social, and environmental issues. * **UN Secretariat:** Headed by the Secretary-General, this body comprises the UN's administrative staff and provides support for the organization's work. The Secretary-General is appointed by the General Assembly upon the recommendation of the Security Council. ### 2.4 The International Court of Justice (ICJ) The International Court of Justice (ICJ) is the principal judicial organ of the UN, succeeding the Permanent Court of International Justice under the League of Nations. It was established in 1946. * **Composition:** Composed of 15 independent judges elected for nine-year terms by the General Assembly and the Security Council. * **Statute:** The Statute of the Court is an annex to the UN Charter. * **Jurisdiction:** The ICJ has two main types of jurisdiction: * **Advisory Opinions:** It can provide non-binding legal advice on questions referred to it by authorized UN organs, such as the General Assembly and the Security Council. * **Resolving Disputes between States:** This is its contentious jurisdiction. Critically, **only states can be parties** in contentious cases before the ICJ. The Court's jurisdiction over a state is based on its **consent**. This consent can be expressed through: * **Special agreement:** States can agree to submit a specific dispute to the ICJ. * **Compromissory clause:** An international treaty may contain a clause granting jurisdiction to the ICJ for disputes arising from its interpretation or application. * **Optional clause declarations:** States may unilaterally declare that they accept the compulsory jurisdiction of the ICJ in relation to any other state that makes a similar declaration. * **Distinction from the ICC:** It is crucial not to confuse the ICJ with the International Criminal Court (ICC). The ICJ settles disputes between states, while the ICC prosecutes individuals for international crimes like genocide, war crimes, and crimes against humanity. * **Decisions:** ICJ judgments are final and binding on the parties to the dispute and are not open to appeal. If a state fails to comply with a judgment, the other party may have recourse to the Security Council. ### 2.5 Sources of International Law The Statute of the International Court of Justice, in Article 38, provides a foundational list of the sources of international law that the Court applies: 1. **International conventions (treaties):** Written agreements between states that create legal obligations. The Vienna Convention on the Law of Treaties (1969) is a key instrument governing treaties. * **Definition of a treaty:** An international agreement concluded between states in written form and governed by international law. * **Binding force:** Treaties are binding and must be performed in good faith (pacta sunt servanda). * **Reservations:** States may make reservations to exclude or limit the legal effect of certain treaty provisions. * **Entry into force:** Treaties typically specify their own entry into force conditions, often upon deposit of a certain number of ratifications. * **Termination/Suspension:** Treaties can be terminated or suspended under specific conditions, such as by provision in the treaty, consent of parties, material breach, or a fundamental change of circumstances (rebus sic stantibus). * **Treaty registration:** Treaties concluded by UN member states are registered with the UN Secretariat and published. 2. **Customary international law:** Rules derived from the consistent practice of states, coupled with a belief that such practice is legally obligatory (opinio juris sive necessitatis). * **State practice:** Must be general, consistent, and uniform. Examples include administrative acts, legislation, court decisions, diplomatic declarations, and treaties. * **Opinio juris:** The belief that the practice is required by law. 3. **General principles of law:** Fundamental legal principles common to the domestic legal systems of most states. Examples include the principle that every violation of an engagement entails an obligation to repair damages, res judicata (a matter already judged), and compliance with obligations in good faith. 4. **Subsidiary means:** * **Judicial decisions:** Decisions of international and national courts, which are binding on the parties involved in that specific dispute. * **Legal doctrine:** Writings of eminent legal scholars, which are not binding but can help in interpreting the law. #### 2.5.1 Hierarchy of Sources While Article 38 of the ICJ Statute lists the sources, there is a general hierarchy: * **Jus Cogens:** Peremptory norms of general international law that cannot be derogated from (e.g., prohibition of genocide, torture, slavery). These norms override all other sources, including treaties and customary law. * **Treaties and Customary International Law:** Generally considered to be of equal standing, with specific rules for their interaction. * \_Lex posterior derogat legi priori: A later law repeals an earlier one. * \_Lex specialis derogat legi generali: A more specific law prevails over a general law between the same parties. ### 2.6 Distinction between Treaties and Customary International Law > **Tip:** While treaties are written and codified, customary international law evolves organically through state practice and belief. Both are vital sources of international law, and many rules exist in both forms. ### 2.7 The UN Security Council's Enforcement Measures In cases of threats to peace, breaches of peace, or acts of aggression, the Security Council can take enforcement measures under Chapter VII of the UN Charter. These measures can include: * **Measures not involving the use of armed force:** Such as imposing economic sanctions, arms embargoes, travel bans, and severing diplomatic relations (Article 41). * **Measures involving the use of armed force:** If non-forcible measures are inadequate, the Security Council may authorize the use of air, sea, or land forces as may be necessary to maintain or restore international peace and security (Article 42). This can involve blockades or military operations by member states. ### 2.8 Recognition of Palestine The issue of recognizing Palestine as a state is a significant contemporary development, with numerous UN member states (as of September 2025) having extended such recognition. This process involves the UN General Assembly and is often influenced by historical and political contexts, including past mandate territories. * * * # The International Court of Justice (ICJ) The International Court of Justice (ICJ) serves as the principal judicial organ of the United Nations, tasked with resolving legal disputes between states. ### 3.1 Role and historical context The ICJ is the successor to the Permanent Court of International Justice, which was established under the League of Nations in 1919. The ICJ itself was set up in 1946 and operates under a Statute that is an annex to the UN Charter. It is important to distinguish the ICJ from the International Criminal Court (ICC). While the ICC prosecutes individuals for international crimes, the ICJ's jurisdiction is limited to settling disputes between states. ### 3.2 Composition of the court The ICJ comprises independent judges, who are elected for a term of nine years. ### 3.3 Jurisdiction of the ICJ The ICJ has two primary types of jurisdiction: #### 3.3.1 Advisory opinions The ICJ can provide advisory opinions on legal questions. These opinions are not binding but are issued at the request of the UN Security Council or the General Assembly. #### 3.3.2 Resolving disputes between states The core function of the ICJ is to adjudicate disputes between states. Only states can be parties to proceedings before the ICJ. The Court's jurisdiction in contentious cases is based on the consent of the states involved. > **Tip:** Consent to the ICJ's jurisdiction can be expressed in several ways, including by referring a case to the Court by agreement of the parties or through specific provisions within international treaties. ##### 3.3.2.1 Basis of jurisdiction: Consent The fundamental principle governing the ICJ's jurisdiction is the consent of the states involved. A state must explicitly accept the Court's jurisdiction for it to be legally bound by its decisions. ##### 3.3.2.2 Compromissory clauses Many international treaties contain a "compromissory clause," which is a provision that grants jurisdiction to a specific international court, such as the ICJ, to resolve disputes arising from the treaty's interpretation or application. This means that states signing such a treaty agree in advance to submit potential future disagreements related to that treaty to the designated court. > **Example:** The Genocide Convention of 1948 contains a compromissory clause, allowing parties to refer disputes concerning the interpretation or application of the convention to the ICJ. It is crucial to differentiate a compromissory clause from an arbitration clause. An arbitration clause refers disputes to a college of arbitrators, whose proceedings are typically more flexible and often faster, whereas a compromissory clause designates an existing tribunal or court. ##### 3.3.2.3 Jurisdiction based on optional declarations States may also make optional declarations accepting the Court's jurisdiction \_ipso facto and without special agreement, in relation to any other state accepting the same obligation. ### 3.4 Application of international law by the ICJ When deliberating cases, the ICJ applies international law, which includes: * **International conventions (treaties):** Written agreements between states. * **International customs:** Established state practice recognized as law. * **General principles of international law:** Principles common to major legal systems. * **Subsidiary means:** Judicial decisions and legal scholarship, used to help determine the rules of law. ### 3.5 Decisions of the ICJ The ICJ's decisions in contentious cases are binding on the parties involved. These judgments are final and not open to appeal. * **Declaratory judgments:** The Court may issue judgments declaring that one party has breached international law. * **Reparation:** If a breach is found, the Court can order reparation, typically in the form of financial compensation for losses and damages. * **Compliance:** If a state fails to comply with a judgment, the other party may have recourse to the UN Security Council. > **Tip:** ICJ judgments are considered first instance decisions, meaning there is no higher court of appeal available. ### 3.6 Sources of international law as per Article 38 of the ICJ Statute Article 38 of the Statute of the ICJ outlines the sources of international law that the Court applies: 1. **Treaties or international conventions:** Bilateral or multilateral agreements between states covering various aspects of international relations, such as ending wars, territorial disputes, alliances, and the establishment of international organizations. The **Vienna Convention on the Law of Treaties (1969)** provides key guidelines for the definition, drafting, amendment, termination, and interpretation of treaties. 2. **Customary international law:** This arises from the consistent and general practice of states ("state practice") coupled with the belief that this practice is legally obligatory (\_opinio juris sive necessitatis). Examples include principles like \_pacta sunt servanda (agreements must be kept), \_rebus sic stantibus (fundamental change of circumstances), diplomatic immunity, the prohibition on the use of force, and \_non-refoulement. 3. **General principles of law:** These are fundamental principles recognized across most national legal systems, such as the obligation to repair damages caused by a violation, \_res judicata (a matter already judged), and the principle of good faith in fulfilling treaty obligations. 4. **Subsidiary means:** Judicial decisions and the writings of legal scholars can be used to help identify and interpret the rules of international law. #### 3.6.1 Hierarchy of sources While Article 38 lists these sources, there is an implicit hierarchy. Generally, later treaties prevail over earlier ones (\_lex posterior derogat legi priori), and specific rules prevail over general ones (\_lex specialis derogat legi generali). However, peremptory norms of international law (\_jus cogens)—fundamental principles that cannot be derogated from, such as prohibitions against genocide, slavery, and torture—override all other norms, whether treaty-based or customary. #### 3.6.2 Treaties as a source of law Treaties are a crucial source of international law. The Vienna Convention on the Law of Treaties defines a treaty as a written agreement between states governed by international law. Key aspects regulated by the Convention include the definition of a treaty, the principle of \_pacta sunt servanda, how states express consent to be bound (e.g., through ratification), the possibility of reservations, treaty entry into force, and grounds for termination or suspension (e.g., material breach or fundamental change of circumstances). Treaties are registered with the UN Secretariat and published. > **Example:** The North Atlantic Treaty Organization (NATO) is an alliance established by treaty, with Article 5 stipulating collective defense. #### 3.6.3 Customary international law Customary international law requires two elements: * **Material element:** Consistent and uniform state practice. * **Psychological element:** \_Opinio juris sive necessitatis—a belief that the practice is legally binding. State practice can be evidenced through administrative acts, legislation, court decisions, diplomatic declarations, and treaties. #### 3.6.4 General principles of law These principles ensure consistency and fairness in international legal proceedings, drawing from commonalities in national legal systems. #### 3.6.5 Dispute settlement under treaties Treaties themselves may provide mechanisms for dispute settlement, potentially involving the ICJ, arbitration, or referral to the UN Security Council in cases impacting international peace and security. ### 3.7 Relationship between international and national law Two main approaches exist regarding the relationship between international and national law: * **Dualism:** Views international and national law as separate systems, with international law not automatically applying within a state's domestic legal order. * **Monism:** Considers international and national law as part of a single, unified legal system. In monist states, international law generally prevails over national law. Belgium follows a monist approach. * * * # Sources of international law This section outlines the primary sources of international law, their hierarchy, and the means by which their existence and content can be determined. ## 4\. Sources of international law The primary sources of international law are codified in Article 38 of the Statute of the International Court of Justice (ICJ). These sources provide the legal foundation upon which international legal disputes are resolved and international relations are governed. ### 4.1 Treaties or international conventions Treaties are formal written agreements between states that are governed by international law. They play a crucial role in various aspects of international relations, including: * The termination of wars. * The acquisition of territory. * The settlement of disputes between states. * The establishment of alliances. * The creation of international organizations. #### 4.1.1 The Vienna Convention on the Law of Treaties (VCLT), 1969 The VCLT, often referred to as the "treaty on treaties," establishes comprehensive guidelines for the definition, drafting, amendment, termination, and interpretation of treaties. * **Definition:** An "international treaty" is a written agreement between states subject to international law that stipulates their consent to the creation, alteration, or termination of their rights and obligations. The VCLT primarily applies to written agreements, though oral agreements can still have legal effect. * **Binding Force:** Treaties are binding and must be performed in good faith. This principle is encapsulated by the Latin phrase "pacta sunt servanda," meaning "agreements must be kept." * **Parties to a Treaty:** States are the primary parties to treaties. However, states are represented by individuals who must possess "full powers" – a document demonstrating their authority to represent the state in treaty negotiations and to express the state's consent. * **Consent:** Expressing consent to be bound by a treaty is a vital element. This can occur through various means, as outlined in Articles 12-15 of the VCLT, including signature, ratification, acceptance, or accession. The specific internal legislation of a state determines when it is officially bound by a treaty, often requiring ratification after internal approval. * **Reservations:** States may make reservations when consenting to a treaty, which allows them to exclude or limit the legal effect of certain provisions. * **Entry into Force:** Treaties typically specify their own entry into force. If not, they enter into force once all parties have consented to be bound. Many treaties also specify a date or a period following the last ratification for their entry into force. Treaties signed by UN members are registered with the UN Secretariat and published. * **Termination, Suspension, or Withdrawal:** A treaty can be terminated, suspended, or withdrawn from under several circumstances: * If the treaty itself provides for it, or with the consent of all parties. * In the event of a material breach of the treaty by one of the parties, meaning a violation of a provision essential to the treaty's object and purpose. * Due to a fundamental change of circumstances ("rebus sic stantibus"), provided that the circumstances were essential to the treaty's obligations and the change has had a radical effect on those obligations. This is a strict condition and requires unanimous agreement among parties. * **Dispute Settlement:** Disputes arising from treaty interpretation or application can be settled through various means, including referral to the ICJ, arbitration, or intervention by the UN Security Council if international peace and security are at stake. > **Tip:** Remember that while the VCLT primarily governs treaties between states, other international agreements (e.g., between states and international organizations) also exist and have legal effects, even if not written. ### 4.2 Customary international law Customary international law (CIL) develops from consistent and general state practice that is accepted as legally binding. It is a dynamic source of law, evolving with societal changes, in contrast to the written nature of treaties. CIL is characterized by two essential elements: * **Material Element (State Practice):** This refers to the observable behavior of states. It must be general, repeated, consistent, uniform, and common to a significant number of states. Examples of state practice include administrative acts, legislation, court decisions, diplomatic declarations, and treaty provisions. * **Psychological Element (Opinio Juris Sive Necessitatis):** This is the belief that the state's behavior is motivated by a sense of legal obligation or necessity, rather than mere comity or policy. States act in a certain way because they believe they are legally bound to do so. Key principles that have evolved into customary international law include: * "Pacta sunt servanda." * "Rebus sic stantibus." * Diplomatic immunity. * The prohibition on the use of force. * The principle of non-refoulement for refugees. ### 4.3 General principles of law These are fundamental legal principles that are common to the major legal systems of the world. They serve to fill gaps where treaties or customary law may not provide a clear rule. Examples include: * The principle that every violation of an engagement entails an obligation to repair the damage caused. * \_Res judicata: the principle that a judgment rendered by a judicial body is binding on the parties involved in that dispute. * Compliance with obligations contained in treaties in good faith ("goede trouw" / "bonne foi"). ### 4.4 Subsidiary means These are not direct sources of international law but are used to help determine the content of the law. * **Judicial decisions:** Decisions of international and national courts can clarify and confirm existing rules of international law. However, they are only binding on the parties to the specific dispute (\_res judicata). * **Legal doctrine:** Writings of respected legal scholars can provide valuable insights and interpretations of international law, though they are not legally binding in themselves. ### 4.5 Hierarchy or "ranking" of the sources Article 38 of the ICJ Statute provides a framework for the hierarchy of these sources. While not a strict hierarchy, it indicates a general order of application: 1. **Treaties or international agreements.** 2. **Customary international law.** 3. **General principles of law.** 4. **Subsidiary means:** judicial decisions and legal doctrine. Within treaties and customary international law, certain principles guide their application when conflicts arise: * **Lex posterior derogat legi priori:** A later treaty or customary rule prevails over an earlier one. * **Lex specialis derogat legi generali:** Specific rules (treaty rules as \_lex specialis) prevail over general rules of treaties or customary international law between the same states. #### 4.5.1 Jus cogens A critical exception to the above principles relates to \_jus cogens (compelling law) or peremptory norms of general international law. These are fundamental, universally accepted principles that cannot be derogated from by any state, regardless of whether they have explicitly agreed to them. They are considered so essential to the international legal order that they are non-derogable. * **Examples:** Prohibitions against genocide, slavery, torture, piracy, and the unlawful use of force (except in self-defense). * **Impact on Hierarchy:** Rules of \_jus cogens override any conflicting treaty provisions or customary international law. > **Example:** If a treaty were to permit torture, it would be void \_ab initio because torture is prohibited by \_jus cogens. > **Tip:** Understanding \_jus cogens is crucial for recognizing the absolute prohibitions within international law. It represents the highest level of legal obligation in the international system. * * * # International law versus national law and subjects of international law This section explores the relationship between international law and national law, contrasting their theoretical underpinnings and examining the primary subjects recognized by international law, with a particular focus on the characteristics of states. ## 5\. International versus national law and subjects of international law ### 5.1 The relationship between international and national law International law and national law represent distinct legal systems that govern different spheres of human interaction. While national law operates within the vertical structure of a state, regulating individuals and domestic institutions, international law functions in a horizontal plane, governing the relations between sovereign states. The interplay and hierarchical relationship between these two legal orders have been a subject of significant debate, leading to two dominant theoretical approaches: dualism and monism. #### 5.1.1 Dualist approach The dualist perspective posits that international law and national law are two entirely separate and independent legal systems. According to this view, neither system can directly influence or create norms within the other. International courts are responsible for applying international law, while national courts apply national law. For international law to have an effect within a state's domestic legal order, it must be formally incorporated or transformed into national law through specific legislative acts. #### 5.1.2 Monist approach In contrast, the monist approach, which is applicable in Belgium, advocates for a unitary view of legal systems. This perspective suggests that international law and national law are part of a single, overarching legal order. In cases of conflict between the two, international law is generally considered to prevail over national law. This means that international legal norms can have direct application and binding force within a state's domestic legal system without requiring explicit national legislation for their incorporation. ### 5.2 Subjects of international law Subjects of international law are entities that possess international legal personality, meaning they have rights and obligations under international law and the capacity to bring claims or be held responsible for breaches of international law. While the primary subjects have traditionally been states, the scope has expanded to include international organizations and, to a limited extent, individuals. #### 5.2.1 States States are the principal subjects of international law, and their statehood is defined by specific criteria that must be met. These criteria, largely codified in the Montevideo Convention on the Rights and Duties of States, include: * **A stable/permanent population:** A community of people residing within the state's territory. * **Defined territory:** A specific geographical area with recognized boundaries. * **Government:** An effective political authority capable of exercising control over the territory and its population. * **Capacity to enter into relations with other states:** The ability to engage in diplomatic and other international interactions independently. ##### 5.2.1.1 Sovereignty and independence A crucial element of statehood is sovereignty, which implies the independence of the state and the superiority of its governmental institutions over its population and territory. As a legal person, a sovereign state possesses the capacity to enter into international relations. The territory of a state is considered inviolable, and respect for its territorial integrity is a cornerstone of international law. ##### 5.2.1.2 Concepts related to territory * **Res communis:** These are areas or resources not subject to the sovereignty of any single state, available for the use of all states. Examples include the high seas, outer space, and Antarctica. No state can claim exclusive sovereignty over such areas, which are accessible to all for peaceful purposes. * **Terra nullius:** This term refers to "nobody's land," meaning territory not under the sovereignty of any state and thus open to appropriation. Historically, some inhabited territories were wrongly classified as terra nullius, leading to colonization. > **Tip:** Understanding the characteristics of a state is fundamental to grasping the foundations of international law, as states are the primary creators and enforcers of its norms. #### 5.2.2 Other subjects of international law While states are the main subjects, international organizations, created by states through treaties, also possess international legal personality and are subjects of international law. In certain contexts, such as international criminal law, individuals can also be considered subjects of international law, bearing direct responsibility for international crimes. * * * ## Common mistakes to avoid * Review all topics thoroughly before exams * Pay attention to formulas and key definitions * Practice with examples provided in each section * Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Public international law | A distinct legal system that governs the relations between sovereign states. | | Private international law | A set of rules within national law that governs private legal cases involving foreign elements, determining the applicable legal system and competent court. | | State | An entity characterized by a stable population, a defined territory, an effective government, and the capacity to enter into international relations. | | Montevideo Convention on the Rights and Duties of States | A treaty signed in 1933 that codified the criteria for statehood under international law, widely considered a reflection of customary international law. | | United Nations (UN) | An international organization founded in 1946 after World War II, aiming to maintain international peace and security, develop friendly relations among nations, and achieve international cooperation. | | Security Council | The principal organ of the UN responsible for maintaining international peace and security, with the power to determine threats to peace, breaches of peace, and acts of aggression, and to take measures accordingly. | | General Assembly | The main deliberative organ of the UN, where all member states are represented and have one vote, making recommendations on a wide range of issues. | | International Court of Justice (ICJ) | The principal judicial organ of the UN, established in 1946, responsible for settling legal disputes submitted to it by states in accordance with international law. | | Statute of the International Court of Justice | The legal document that forms an integral part of the UN Charter and governs the composition, jurisdiction, and functioning of the ICJ. | | Treaties | Formal written agreements between states, governed by international law, that establish rights and obligations for the parties involved. | | Customary international law | A body of unwritten rules derived from the consistent practice of states that is accepted as legally binding. It comprises a material element (state practice) and a psychological element (opinio juris sive necessitatis). | | Opinio juris sive necessitatis | The belief by a state that a particular practice is required by law or is a legal necessity, forming the psychological element of customary international law. | | General principles of law | Fundamental legal principles common to most national legal systems that can be applied in international law. | | Subsidiary means | Sources that aid in the interpretation and application of international law, including judicial decisions and legal scholarship. | | Vienna Convention on the Law of Treaties (VCLT) | An international agreement that codifies the rules governing treaties between states, defining what constitutes a treaty, how they are made, interpreted, amended, and terminated. | | Pacta sunt servanda | A fundamental principle of international law, meaning that agreements must be kept and are binding upon the parties. | | Rebus sic stantibus | A legal doctrine allowing for the termination or suspension of a treaty due to a fundamental change of circumstances that existed at the time of its conclusion, provided certain strict conditions are met. | | Jus cogens | Peremptory norms of general international law that are universally accepted and binding on all states, from which no derogation is permitted. Examples include prohibitions against genocide, slavery, and torture. | | Dualism | An approach to the relationship between international and national law, positing that they are two separate and distinct legal systems that do not directly affect each other. | | Monism | An approach to the relationship between international and national law, viewing them as part of a single, unified legal system, where international law generally prevails over national law. | | Sovereignty | The supreme authority of a state within its territory, implying independence from external control and the capacity to engage in international relations. | | Res communis | Areas or resources that are not subject to the sovereignty of any single state and are available for use by all states, such as the high seas and outer space. | | Terra nullius | Historically, territory that was considered "nobody's land" and was open to appropriation by a state. |

# Universele jurisdictie en het Yerodia-voorbeeld Hieronder volgt een gedetailleerde samenvatting van het onderwerp "Universele jurisdictie en het Yerodia-voorbeeld", opgesteld voor een examenstudie. ## 1. Universele jurisdictie en het Yerodia-voorbeeld Dit onderwerp belicht de beperkingen van universele jurisdictie, geïllustreerd door het Yerodia-voorbeeld, met focus op de uitdagingen van een eerlijk proces en de perceptie van imperialisme. ### 1.1 Inleiding: Jurisdictie versus Immuniteit Na de bespreking van jurisdictie, de macht van een staat, volgt nu immuniteit, dat fungeert als een schild tegen de macht van andere staten. Beide zijn uitingen van soevereiniteit. Jurisdictie is de uitoefening van staatsmacht, terwijl immuniteit de bescherming tegen de jurisdictie van andere staten vertegenwoordigt. #### 1.1.1 Soorten immuniteit Er zijn twee hoofdtypen immuniteit te onderscheiden: 1. **Jurisdictionele immuniteit (immuniteit van rechtsmacht)**: Dit houdt in dat het verboden is iemand te berechten of een proces tegen die persoon of staat te voeren. 2. **Uitvoeringsimmuniteit**: Dit betreft de mogelijkheid om een reeds verkregen beslissing ten uitvoer te leggen ten aanzien van goederen van een vreemde staat. Uitvoering is verboden indien de goederen bestemd zijn voor soevereine doeleinden. #### 1.1.2 Onderscheid met andere concepten Immuniteit dient onderscheiden te worden van: * **Niet-verantwoordelijkheid**: Dit is een onverantwoordelijkheid die voortvloeit uit bepaalde juridische regimes. In tegenstelling tot immuniteit, die tijdelijk is, betekent dit niet dat men alles mag doen; men moet het recht naleven. Zodra immuniteit eindigt, kan alsnog vervolging volgen. * **Exempties (vrijstellingen)**: Dit zijn specifieke vrijstellingen, zoals belastingvrijstellingen voor diplomaten. Bij een vrijstelling kan men niet later vervolgd worden voor iets wat men niet verschuldigd was, terwijl bij immuniteit vervolging mogelijk is zodra de immuniteit wegvalt. * **Onschendbaarheid**: Dit biedt bijkomende persoonlijke bescherming, met name voor diplomaten en staatshoofden, tegen fysieke maatregelen zoals aanhouding of geweld. Het beschermt de persoon zelf, niet tegen vervolging. #### 1.1.3 Grondslagen van immuniteit Immuniteit kent twee hoofdbegrondingen: 1. **Soevereine gelijkheid**: Dit fundamentele principe van het internationaal recht, uitgedrukt in het adagium *par in parem non habet imperium* (de gelijke heeft geen jurisdictie over zijn gelijke), stelt dat staten soeverein en juridisch gelijkwaardig zijn. 2. **Functionaliteit**: Sommige immuniteiten zijn gerechtvaardigd door de functionele noodzaak voor de internationale gemeenschap. Dit geldt bijvoorbeeld voor de immuniteit van vertegenwoordigers van internationale organisaties, die essentieel is voor de ongestoorde uitoefening van hun functie. Deze grondslagen helpen bij het afbakenen van immuniteit en bepalen de draagwijdte ervan. #### 1.1.4 Wie geniet immuniteit? De titularissen van immuniteit zijn: * **Staten ten opzichte van andere staten**: Gebaseerd op soevereine gelijkheid. * **Internationale organisaties**: Gebaseerd op soevereine gelijkheid en functionaliteit. * **Vertegenwoordigers van staten en internationale organisaties**: Gebaseerd op soevereine gelijkheid en functionaliteit. Het is cruciaal om te noteren dat staten en internationale organisaties de *rechtstreekse titularissen* van immuniteit zijn, terwijl vertegenwoordigers deze immuniteit afgeleid genieten. De staat kan immuniteit van een vertegenwoordiger opheffen. ### 1.2 Staatsimmuniteit Staatsimmuniteit, geworteld in het principe van soevereine gelijkheid (*par in parem non habet jurisdictionem*), is niet absoluut meer. #### 1.2.1 Beperkte immuniteit: Ius Imperii versus Ius Gestionis Moderne rechtspraak en rechtsvorming beperken staatsimmuniteit tot handelingen die vallen onder *ius imperii* (overheidshandelingen, gesteld voor overheidsdoeleinden) en niet tot handelingen die vallen onder *ius gestionis* (private handelingen, waarbij de staat optreedt als een gewone burger). Het onderscheid tussen *ius imperii* en *ius gestionis* is complex en wordt bepaald door een combinatie van de **aard** van de handeling en de **context** waarin deze werd gesteld. Hoewel de aard primair is, mag deze contextueel bekeken worden, met name om te bepalen of de handeling publieke of private doeleinden diende. De *Fortis*-zaak illustreert hoe de context (financiële crisis en staatsinterventie) kan leiden tot het toekennen van immuniteit, zelfs bij handelingen die op het eerste gezicht privaat lijken. #### 1.2.2 Bronnen van staatsimmuniteit De belangrijkste bronnen van staatsimmuniteit zijn: * **Gewoonterecht**: Gevormd door rechtspraak, zoals die van het Internationaal Gerechtshof (IGH). * **Verdragen**: * De VN-Conventie inzake Jurisdictionele Immuniteiten van Staten en Hun Eigendom (UNCI), 2004 (nog niet in werking, maar wel invloedrijk op gewoonterecht). * De Europese Conventie inzake Staatsimmuniteit, 1972 (complex regime, met mogelijkheid tot afwijking). * **Nationale wetgeving**: Diverse landen hebben eigen wetten gecodificeerd, zoals de UK State Immunity Act en de US Foreign Sovereign Immunities Act (FSIA). #### 1.2.3 Concrete toepassingen en uitzonderingen De UNCI bevat specifieke bepalingen voor situaties waarin geen immuniteit geldt, zoals: * **Commerciële handelingen**: Toets is een combinatie van aard en doel van de handeling. * **Arbeidsovereenkomsten**: Uitzondering geldt voor de uitvoering van de overeenkomst, niet voor de aanstelling zelf. * **Quasi-delictuele schade op het territorium van de forumstaat**: De schade moet zich voordoen terwijl het staatsorgaan fysiek aanwezig is op het grondgebied van de forumstaat. * **Eigendom**: Geschillen over onroerende eigendom van de staat, waarbij de rechter van de plaats van ligging bevoegd is. * **Deelname aan vennootschappen**: Geschillen over aandeelhouderschap van een staat in een vennootschap. #### 1.2.4 Dagvaarding en betekening Bij procedures tegen vreemde staten is strikte naleving van dagvaardings- en betekeningprocedures essentieel. Betekening gebeurt via toepasselijke verdragen of, bij gebreke daarvan, langs diplomatieke weg via het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Fouten kunnen leiden tot nietigheid. ### 1.3 Het Yerodia-voorbeeld: Beperkingen van universele jurisdictie Het geval van de Congolese minister van Buitenlandse Zaken, Yerodia, dient als een cruciaal voorbeeld van de problemen en beperkingen van universele jurisdictie. #### 1.3.1 Feitenkader Yerodia Minister Yerodia gaf een interview waarin hij een etnische groep als "ongedierte" bestempelde. Dit leidde tot gewelddaden tegen deze groep in Congo. Slachtoffers stelden zich burgerlijke partij in België, waarna een aanhoudingsmandaat werd uitgevaardigd. Congo dagvaardde België voor het Internationaal Gerechtshof (IGH) op basis van de immuniteit van een zittend minister van Buitenlandse Zaken. Het IGH gaf Congo gelijk. #### 1.3.2 Probleem 1: Billijk proces De kernvraag was of een Belgische rechtbank een billijk en onpartijdig proces kon garanderen, gezien het gebrek aan begrip voor de lokale context, emotionele geladenheid en mogelijke taalnuances. De complexiteit van dergelijke situaties suggereert dat internationale rechtbanken met hun multinationale samenstelling beter geplaatst zouden kunnen zijn. #### 1.3.3 Probleem 2: Perceptie van imperialisme Vanuit Congolese en bredere Afrikaanse perspectieven werd de Belgische actie gezien als een vorm van imperialisme, voortbouwend op een koloniaal verleden. Het idee ontstond dat westerse staten selectief leiders uit het Zuiden vervolgden, wat leidde tot wantrouwen in internationale justitiële mechanismen. #### 1.3.4 Synthese Yerodia-voorbeeld Het Yerodia-voorbeeld illustreert twee zwaktes van universele jurisdictie: het gebrek aan vermogen om complexe contexten te begrijpen voor een eerlijk proces, en de perceptie van imperialisme. Tegelijk benadrukt het de relevantie van internationale rechtbanken, mits deze evenwichtig opereren. ### 1.4 Diplomatieke immuniteit Diplomatieke immuniteit, geregeld door de Conventie van Wenen inzake Diplomatieke Betrekkingen (1961) (CDB), biedt bijzondere bescherming. #### 1.4.1 Grondslagen en begrippen De grondslagen zijn soevereine gelijkheid en de ongestoorde uitoefening van diplomatieke functies (*rule of distrust*). Kernbegrippen zijn immuniteit (juridictioneel en uitvoerings), onschendbaarheid (persoon, woning), exempties (vrijstellingen) en vrijheden/faciliteiten. #### 1.4.2 Personen die immuniteit genieten De reikwijdte van immuniteit varieert naargelang de persoon: * **Diplomaten**: Genieten in principe volledige ("absolute") immuniteit voor alle handelingen op het grondgebied van de ontvangende staat, ook privéhandelingen, om misbruik van de ontvangende staat te voorkomen. Uitzonderingen betreffen commerciële handelingen, erfeniszaken en geschillen over onroerend goed. * **Administratief en technisch personeel**: Functionele immuniteit voor handelingen in de uitoefening van de functie. * **Huishoudelijk personeel**: Beperkte bescherming gekoppeld aan de werking van de missie. * **Familieleden**: Genieten immuniteit indien zij een familielid zijn én deel uitmaken van het gezin, maar met uitzonderingen voor nationaliteit of permanent verblijf in de ontvangende staat. * **Vertegenwoordigers met nationaliteit/permanent verblijf**: Minder of geen immuniteit voor de ontvangende staat. #### 1.4.3 Toepassing in ruimte en tijd Immuniteit geldt in de ontvangende staat, niet in de zendstaat, en tijdens transit met beperkingen. Immuniteit begint bij aankomst en eindigt bij vertrek, maar blijft levenslang gelden voor handelingen gesteld in de uitoefening van de functie. #### 1.4.4 Beschermde goederen De volgende goederen zijn beschermd door onschendbaarheid en/of immuniteit: de ambassade (art. 22 CDB), de privéwoning van de diplomaat (art. 30 CDB), vervoermiddelen (art. 22 CDB), de diplomatieke valies (art. 27 CDB), persoonlijke bagage (art. 36.2 CDB), archieven (art. 25 CDB) en correspondentie (art. 30 CDB). ### 1.5 De triade: Staatshoofden, regeringsleiders en ministers van Buitenlandse Zaken Deze drie personen genieten een speciaal immuniteits- en onschendbaarheidsstatuut, analoog aan dat van diplomaten. De Yerodia-zaak bevestigde de absolute immuniteit van een minister van Buitenlandse Zaken tijdens zijn ambt. ### 1.6 Internationale Organisaties Internationale organisaties genieten doorgaans absolute immuniteit, voornamelijk op functionele gronden en om de gelijkheid tussen lidstaten te waarborgen. Hoewel er een onderscheid tussen *ius gestionis* en *ius imperii* mogelijk is, wordt in de praktijk vaak absolute immuniteit toegekend met beperkte uitzonderingen. Het recht op toegang tot de rechter (art. 6 EVRM) kan door immuniteit van internationale organisaties beperkt worden, maar dit is verenigbaar mits er redelijke alternatieve middelen zijn om rechten te beschermen. De *Mothers of Srebrenica*-zaak benadrukte dat alternatieve middelen niet doorslaggevend zijn. ### 1.7 Immuniteit en internationale misdaden De spanning tussen immuniteit en de vervolging van internationale misdaden is een heikel punt. Het bestaande internationaal recht, met name de rechtspraak van het IGH (Yerodia, Duitsland v. Italië), erkent geen uitzondering op immuniteit voor internationale misdaden, behalve bij internationale strafrechtbanken waar immuniteit niet bestaat. Desondanks groeit er theoretische en politieke steun voor uitzonderingen, vooral na de gebeurtenissen in Oekraïne. De praktijk van Europese staten vertoont echter vaak incoherentie. ### 1.8 Uitvoeringsimmuniteit Uitvoeringsimmuniteit heeft betrekking op maatregelen gericht op goederen van een vreemde staat na een verkregen vonnis. De VN-Conventie inzake Jurisdictionele Immuniteiten van Staten (UNCI) bepaalt uitzonderingen, waaronder uitdrukkelijk akkoord, eigendom voorbehouden voor de vordering, of goederen bestemd voor gebruik anders dan *ius imperii*. Een specifieke lijst in art. 21 UNCI sluit goederen uit die niet bestemd zijn voor andere dan *ius imperii*-doeleinden, zoals diplomatieke goederen, militaire goederen, eigendom van centrale banken, en cultureel erfgoed. De bepalingen inzake "entiteiten" in art. 19 UNCI creëren echter complexiteit en een spanning tussen de eenheid van de staat voor immuniteit en de fragmentatie voor uitvoering. --- # Staatsimmuniteit: grondslagen en toepassingen Dit deel behandelt de concepten van staatsimmuniteit, de onderscheidingen met andere juridische begrippen, de grondslagen (soevereine gelijkheid en functionaliteit) en concrete toepassingen van staatsimmuniteit. ## 2. Staatsimmuniteit: grondslagen en toepassingen Staatsimmuniteit fungeert als een schild ter bescherming van een staat tegen de rechtsmacht van een andere staat, als een manifestatie van soevereiniteit. Het is een uitzondering op de jurisdictie van nationale rechtbanken. ### 2.1 Onderscheid met andere juridische concepten Het is cruciaal om staatsimmuniteit te onderscheiden van gerelateerde, maar distincte concepten: * **Niet-verantwoordelijkheid:** Dit slaat op situaties waarin een persoon of entiteit constitutioneel of wettelijk niet aansprakelijk kan worden gesteld voor bepaalde handelingen, ongeacht de context. Immuniteit is daarentegen een tijdelijke bescherming die kan vervallen of opgeheven worden, waarna vervolging alsnog mogelijk is. * **Exempties (vrijstellingen):** Dit zijn specifieke vrijstellingen van bepaalde wettelijke verplichtingen, zoals belastingvrijstellingen voor diplomaten. Het betekent niet dat de handeling zelf onrechtmatig was, en een vrijstelling kan niet later worden teruggedraaid. * **Onschendbaarheid:** Dit betreft de bescherming van de persoon tegen fysieke maatregelen, zoals arrestatie of detentie. Het is een aanvullende bescherming bovenop immuniteit, met name voor diplomaten en staatshoofden. ### 2.2 Grondslagen van staatsimmuniteit De basis voor staatsimmuniteit wordt gevormd door twee fundamentele beginselen: #### 2.2.1 Soevereine gelijkheid Dit principe, uitgedrukt in het adagium *par in parem non habet imperium* (de gelijke heeft geen jurisdictie over zijn gelijke), stelt dat soevereine staten juridisch gelijkwaardig zijn. Dit impliceert dat een staat geen rechtsmacht kan uitoefenen over een andere soevereine staat. Dit is de primaire grondslag voor staatsimmuniteit ten aanzien van andere staten. #### 2.2.2 Functionaliteit Sommige immuniteitsregimes worden gerechtvaardigd door de functionele noodzaak voor de internationale gemeenschap. Dit geldt met name voor internationale organisaties en hun vertegenwoordigers. Het belang van de functie voor het internationale welzijn vereist dat de betreffende entiteit of persoon ongestoord kan opereren, zonder inmenging van nationale rechtbanken. ### 2.3 Toepassingsgebieden van staatsimmuniteit Staatsimmuniteit kan worden toegepast op verschillende entiteiten en situaties: #### 2.3.1 Staten ten aanzien van andere staten Dit is het klassieke geval van staatsimmuniteit, gebaseerd op soevereine gelijkheid. De vraag rijst hoe ver deze immuniteit reikt naar beneden binnen de overheidsstructuur van een staat. #### 2.3.2 Internationale organisaties Internationale organisaties genieten immuniteit op basis van zowel soevereine gelijkheid (als samenwerkingsverband van staten) als functionaliteit. Hun taken zijn immers in het belang van de internationale gemeenschap, en immuniteit is noodzakelijk voor hun onafhankelijke functioneren. #### 2.3.3 Vertegenwoordigers van staten en internationale organisaties Vertegenwoordigers genieten immuniteit die is afgeleid van de staat of organisatie die zij vertegenwoordigen. Deze immuniteit dient ter bescherming van de functie en de staat/organisatie die zij vertegenwoordigen. #### 2.3.4 Bronnen van staatsimmuniteit De regels inzake staatsimmuniteit vinden hun oorsprong primair in gewoonterecht, dat verder wordt gecodificeerd in verdragen en nationale wetgeving. Belangrijke bronnen zijn: * **Gewoonterecht:** Verschillende uitspraken van internationale gerechtshoven, zoals het Internationaal Gerechtshof (IGH), hebben de regels van gewoonterecht inzake staatsimmuniteit gevormd. * **UN Convention on Jurisdictional Immunities of States and Their Property (UNCI) (2004):** Hoewel nog niet in werking, codificeert dit verdrag veel bestaande regels en heeft het een versnellende impact op de ontwikkeling van gewoonterecht. * **Europese Conventie inzake Staatsimmuniteit (1972):** Dit verdrag bevat een complex regime, maar staat staten toe af te wijken en hun eigen regels toe te passen. * **Nationale wetgeving:** Vooral in common law-landen (bijv. UK State Immunity Act, US Foreign Sovereign Immunities Act) codificeert nationale wetgeving staatsimmuniteit. Recente wetgeving in West-Europese landen, zoals België (art. 1412 e.v. Ger. W.), richt zich vaak op de uitvoeringsimmuniteit. #### 2.3.5 Definitie van "Staat" De UNCI definieert "Staat" ruim, omvattende: * De staat zelf en haar organen. * Bestanddelen van een federale staat of politieke onderverdelingen die soevereine autoriteit uitoefenen. * Agencies of instrumentalities van de staat die soevereine autoriteit uitoefenen. * Vertegenwoordigers van de staat die in die hoedanigheid handelen. De interpretatie van deze definitie laat veel ruimte en benadrukt dat immuniteit voor vertegenwoordigers en onderverdelingen enkel geldt wanneer zij soevereine bevoegdheden uitoefenen. ### 2.4 Staatsimmuniteit en de onderscheiding tussen *ius imperii* en *ius gestionis* De centrale doctrine in de moderne staatsimmuniteit is de beperking van immuniteit tot handelingen die behoren tot het *ius imperii* (soevereine overheidshandelingen), en niet de handelingen die onder het *ius gestionis* vallen (private of commerciële handelingen). #### 2.4.1 De criteria voor onderscheiding Het onderscheid tussen *ius imperii* en *ius gestionis* is complex en kent verschillende benaderingen: * **Doel van de handeling:** Sommige rechtspraak kijkt naar het uiteindelijke doel van de handeling. Dit criterium wordt bekritiseerd omdat vrijwel elke staatshandeling uiteindelijk een soeverein doel kan worden toegedicht. * **Aard van de handeling:** Hierbij wordt gekeken naar de intrinsieke aard van de handeling. Dit criterium kan echter ook problematisch zijn, omdat ook typische soevereine handelingen (zoals een schietincident) door burgers gesteld kunnen worden. * **Aard van de handeling in zijn context:** De meest gehanteerde benadering is om de aard van de handeling te beoordelen in de specifieke context waarin deze werd gesteld. Dit is de benadering die ook door de UNCI (art. 2.2) wordt gevolgd, waarbij de context (doel) meegewogen kan worden indien dit traditioneel gebeurt in de praktijk van de forumstaat of indien staten dit onderling overeenkomen. #### 2.4.2 Concrete toepassingen De UNCI somt specifieke gevallen op waarin geen immuniteit geldt, waaronder: * **Commerciële handelingen:** Hierbij wordt een combinatie van aard en doel van de handeling gehanteerd. * **Arbeidsovereenkomsten:** Immuniteit geldt niet voor de uitvoering van arbeidsovereenkomsten, maar wel voor aanstellingen volgens het publiekrecht van de vreemde staat. * **Quasi-delictuele schade op het territorium van de forumstaat:** Uitzondering geldt enkel wanneer het staatsorgaan zelf fysiek op het territorium van het forum is op het moment van de schade. * **Eigendom:** Geschillen over onroerend eigendom van een staat. * **Deelname aan vennootschappen:** Geschillen over aandeelhouderschap van een staat. ### 2.5 Uitzonderingen op jurisdictionele immuniteit Immuniteit kan vervallen in bepaalde situaties: * **Instemming:** Een staat kan uitdrukkelijk verzaken aan zijn immuniteit. * **Deelname aan procedure:** Indien een staat verschijnt en ten gronde concludeert zonder immuniteit in te roepen, kan dit als impliciete verzaking worden beschouwd. * **Tegenvorderingen:** Het instellen van een tegenvordering door een staat kan leiden tot het verval van immuniteit voor de hoofdvordering. ### 2.6 Staatsimmuniteit en internationale misdaden Een heet hangijzer is de vraag of immuniteit van toepassing is bij ernstige internationale misdaden. Hoewel theoretische argumenten bestaan voor een uitzondering (bijv. het *jus cogens*-argument of de functionele benadering waarbij misdaden nooit als functie kunnen worden beschouwd), erkent het Internationaal Gerechtshof (IGH) momenteel geen algemene uitzondering op staatsimmuniteit voor internationale misdaden, behalve bij internationale strafrechtbanken waar immuniteit van nature niet bestaat. ### 2.7 Uitvoeringsimmuniteit Naast jurisdictionele immuniteit bestaat ook uitvoeringsimmuniteit, die zich richt op de tenuitvoerlegging van reeds verkregen beslissingen tegen de goederen van een vreemde staat. #### 2.7.1 Algemene regel In principe is er immuniteit voor bewarende en uitvoerende maatregelen tegen goederen van een vreemde staat. #### 2.7.2 Uitzonderingen op uitvoeringsimmuniteit Uitvoeringsimmuniteit geldt niet indien: * De staat uitdrukkelijk akkoord gaat. * Het eigendom is voorbehouden voor het voldoen van de vordering in kwestie. * Het eigendom bestemd is voor gebruik anders dan *ius imperii* (niet-overheidsdoeleinden). De interpretatie van de laatste uitzondering is complex, met name door de dubbele negatie in de formulering en de discussie over de definitie van "entiteit". #### 2.7.3 Specifieke categorieën goederen De UNCI (art. 21) somt specifieke categorieën goederen op die vermoed worden bestemd te zijn voor *ius imperii*-doeleinden en dus niet vatbaar zijn voor beslag. Dit omvat goederen van diplomatieke zendingen, militaire aard, centrale banken, cultureel erfgoed en kunstwerken in tentoonstellingen. Dit versterkt aanzienlijk de uitvoeringsimmuniteit in de praktijk. ### 2.8 Diplomatieke immuniteit Diplomatieke immuniteit is een *lex specialis* die wordt geregeld door de Conventie van Wenen inzake diplomatieke betrekkingen (1961). De grondslagen zijn soevereine gelijkheid en de onverstoorde uitoefening van diplomatieke functies. #### 2.8.1 Begrippen Diplomatieke immuniteit omvat: * **Immuniteit:** Verbod op rechtsmachtuitoefening door de ontvangende staat. * **Onschendbaarheid:** Bescherming van de persoon, de woning en de goederen van de diplomaat tegen fysieke maatregelen en aantasting van waardigheid. * **Exempties:** Vrijstelling van belastingen en bepaalde andere wettelijke verplichtingen. * **Vrijheden en faciliteiten:** Functionele voordelen nodig voor de diplomatieke taak. #### 2.8.2 Personen die immuniteit genieten De reikwijdte van de immuniteit verschilt afhankelijk van de status van de persoon: * **Diplomaten:** Genieten in principe absolute immuniteit voor alle handelingen. * **Administratief en technisch personeel:** Genieten functionele immuniteit (enkel voor handelingen in functie). * **Huishoudelijk personeel:** Geniet beperkte bescherming, voornamelijk gekoppeld aan de goede werking van de ambassade. * **Familieleden:** Genieten immuniteit indien zij een "familielid" zijn en "deel uitmaken van het gezin". De interpretatie hiervan kan variëren. * **Personen met nationaliteit of permanent verblijf in de ontvangende staat:** Kunnen beperktere immuniteit genieten. #### 2.8.3 Reikwijdte van de immuniteit Diplomatieke immuniteit is in beginsel absoluut zolang de diplomaat in functie is. Er zijn echter uitzonderingen, zoals commerciële handelingen, erfeniszaken en geschillen over onroerend goed. #### 2.8.4 Toepassing in ruimte en tijd * **Ruimte:** Immuniteit geldt in de ontvangende staat, maar niet in de eigen staat van de diplomaat. Immuniteit in transit geldt enkel bij verplaatsing tussen de zendstaat en de ontvangende staat. * **Tijd:** Immuniteit begint bij aankomst in de ontvangende staat en blijft doorwerken na het einde van de functie voor handelingen gesteld in de uitoefening van de functie (*rule of distrust*). #### 2.8.5 Bescherming van goederen Verschillende goederen genieten bescherming, waaronder de ambassade, de privéwoning, vervoermiddelen, de diplomatieke valies, persoonlijke bagage, archieven en correspondentie. ### 2.9 Internationale organisaties en rechtstoegang Internationale organisaties genieten doorgaans absolute immuniteit. Dit kan leiden tot problemen met de rechtstoegang voor slachtoffers van onrechtmatige handelingen. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) erkent dat immuniteit verenigbaar kan zijn met art. 6 EVRM, mits er redelijke alternatieve middelen zijn om rechten te beschermen. Echter, deze alternatieve middelen zijn geen strikte voorwaarde en immuniteit kan zelfs blijven bestaan zonder dergelijke alternatieven, indien dit functioneel gerechtvaardigd is. ### 2.10 Immuniteiten en internationale misdaden De immuniteit van staatshoofden, regeringsleiders en ministers van Buitenlandse Zaken (de "triade") blijft een complex vraagstuk wanneer deze personen worden beschuldigd van internationale misdaden. Hoewel theoretische grondslagen voor een uitzondering bestaan, erkent het IGH momenteel geen algemene uitzondering, met de nuance dat immuniteit niet bestaat bij internationale strafrechtbanken. > **Tip:** Begrijp de grondslagen (soevereine gelijkheid en functionaliteit) en de specifieke toepassingen van staats- en diplomatieke immuniteit. Let goed op de onderscheidingen met andere concepten en de uitzonderingen die de immuniteit beperken. De Yerodia-zaak is een sleutelvoorbeeld voor de immuniteit van ministers. --- # Diplomatieke immuniteit en onschendbaarheid Hieronder volgt een studiehandleiding over diplomatieke immuniteit en onschendbaarheid, gebaseerd op de verstrekte documentatie en gericht op de pagina's 24-30. ## 3. Diplomatieke immuniteit en onschendbaarheid Dit onderwerp behandelt de bescherming die diplomaten genieten onder internationaal recht, voornamelijk vastgelegd in het Verdrag van Wenen inzake diplomatieke betrekkingen, ter bevordering van de soevereine gelijkheid tussen staten en de ongestoorde uitoefening van diplomatieke functies. ### 3.1 Grondslagen van diplomatieke immuniteit en onschendbaarheid Diplomatieke immuniteit en onschendbaarheid zijn geworteld in twee fundamentele principes: * **Soevereine gelijkheid van staten**: Diplomaten zijn vertegenwoordigers van hun staat. Hun immuniteit vloeit voort uit de juridische gelijkheid van staten, waarbij geen enkele staat jurisdictie mag uitoefenen over een andere soevereine staat of haar vertegenwoordigers. * **Ongestoorde uitoefening van diplomatieke functies**: Immuniteit is functioneel noodzakelijk om diplomaten in staat te stellen hun taken vrij en onafhankelijk uit te voeren, zonder druk of inmenging van de ontvangende staat. Dit bevordert internationale vrede, goede betrekkingen en onafhankelijk functioneren. Dit dubbele fundament maakt diplomatieke immuniteit vaak ruimer dan staatsimmuniteit, waarbij de bescherming van de functie primeert. ### 3.2 Verschillende concepten Het is cruciaal om de volgende termen te onderscheiden: * **Immuniteit (jurisdictionele en uitvoeringsimmuniteit)**: Dit betekent dat een diplomaat niet vervolgd kan worden door de ontvangende staat, noch dat er beslag gelegd kan worden op zijn goederen. Het is een procedurele barrière die de uitoefening van rechtsmacht door de ontvangende staat verhindert, en geen vrijgeleide om de wet te overtreden. Diplomaten moeten de wetten van de ontvangende staat naleven, zoals bepaald in artikel 41(1) van het Verdrag van Wenen inzake diplomatieke betrekkingen (VdW Diplomatieke Betrekkingen). * **Onschendbaarheid (inviolability)**: Dit omvat de bescherming van de persoon van de diplomaat tegen fysieke dwang (geen arrestatie, detentie, geweld) en psychische inmenging (geen belediging, intimidatie, publieke aanvallen). De ontvangende staat heeft zowel een negatieve verplichting (niets doen wat de diplomaat aantast) als een positieve verplichting (actief bescherming bieden tegen derden). Dit omvat ook de bescherming van de diplomatieke missie en de privéwoning van de diplomaat. * **Exempties (vrijstellingen)**: Dit zijn situaties waarin de wet niet van toepassing is op de diplomaat, zoals vrijstelling van belastingen, btw, en douanerechten op persoonlijke goederen. Deze vormen een uitzondering op de algemene plicht om de wetten van de ontvangende staat na te leven. * **Vrijheden en faciliteiten**: Dit zijn functionele voordelen die nodig zijn voor de uitoefening van diplomatieke taken, zoals vrij verkeer, vrijstelling van militaire dienst en faciliteiten voor diplomatieke post. ### 3.3 Wie geniet diplomatieke immuniteit en onschendbaarheid? De reikwijdte van de immuniteit verschilt afhankelijk van de status van de persoon: * **Diplomaten (VdW Diplomatieke Betrekkingen, art. 31)**: Genieten de hoogste vorm van bescherming, namelijk "absolute" immuniteit. Dit geldt voor alle handelingen, zowel in functie als privé, op het grondgebied van de ontvangende staat. Dit principe van "wantrouwen" (rule of distrust) beschermt diplomaten tegen mogelijke manipulatie of framing door de ontvangende staat. * **Administratief en technisch personeel (VdW Diplomatieke Betrekkingen, art. 37)**: Genieten minder verregaande immuniteit, voornamelijk beperkt tot handelingen gesteld in de uitoefening van hun functie (functionele immuniteit). * **Huishoudelijk personeel (VdW Diplomatieke Betrekkingen, art. 37)**: Genieten een nog beperktere bescherming, voornamelijk gekoppeld aan de goede werking van de missie en gericht op het vermijden van belemmering van de ambassade. * **Familieleden van diplomaten (VdW Diplomatieke Betrekkingen, art. 37)**: Mits zij voldoen aan de dubbele voorwaarde van "familielid" en "deel van het gezin", genieten zij dezelfde immuniteit als de diplomaat. Dit is bedoeld als bescherming tegen chantage of druk via de familie. * **Personen met nationaliteit of permanent verblijf in de ontvangende staat (VdW Diplomatieke Betrekkingen, art. 38)**: De ontvangende staat kan besluiten deze personen geen (volledige) immuniteit te verlenen. Ook diplomaten met dubbele nationaliteit kunnen, indien aanvaard door de ontvangende staat, een beperktere immuniteit genieten. ### 3.4 Reikwijdte van de immuniteit van de diplomaat * **Absolute immuniteit als uitgangspunt**: Gedurende de ambtsperiode geniet een diplomaat volledige immuniteit, ook voor privé-handelingen zoals winkeldiefstal. Dit wordt gerechtvaardigd door het risico dat de ontvangende staat zijn macht zou kunnen misbruiken. * **Uitzonderingen op de absolute immuniteit (VdW Diplomatieke Betrekkingen, art. 31)**: * **Commerciële handelingen**: Diplomaten mogen geen commerciële activiteiten uitoefenen. Geschillen hierover vallen buiten de immuniteit. * **Erfeniszaken**: Geschillen over nalatenschappen waarbij de diplomaat betrokken is. * **Geschillen over onroerende goederen**: Geschillen met betrekking tot onroerend goed in de ontvangende staat. Deze uitzonderingen zijn gericht op het waarborgen van toegang tot de rechter voor civiele en burgerlijke geschillen, waarbij de diplomaat niet mag ontsnappen aan juridische procedures die logisch in de ontvangende staat thuishoren. ### 3.5 Toepassing in ruimte en tijd * **Toepassing in de ruimte (VdW Diplomatieke Betrekkingen, art. 40)**: * **Ontvangende staat**: Hier geniet de diplomaat zijn volledige immuniteit. * **Zendstaat**: In zijn eigen land geniet een diplomaat geen immuniteit. * **Immuniteit in transit (derde staat)**: Tijdens reizen tussen de zendstaat en de ontvangende staat geniet de diplomaat immuniteit, maar enkel bij directe verplaatsing. Een weekendtrip naar een derde land valt hier niet onder. * **Toepassing in de tijd (VdW Diplomatieke Betrekkingen, art. 9 en 39)**: * **Begin van de immuniteit (art. 9)**: Immuniteit begint bij aankomst op het grondgebied van de ontvangende staat, nog vóór de officiële overhandiging van geloofsbrieven. Dit is een gevolg van het "rule of distrust"-principe. * **Einde van de functie en immuniteit**: Immuniteit blijft gelden tot de diplomaat het grondgebied heeft verlaten of tot het verstrijken van een redelijke termijn voor vertrek. * **Levenslange immuniteit voor functionele handelingen (art. 39)**: Na het einde van de functie behoudt de diplomaat levenslang immuniteit voor handelingen die gesteld zijn in de uitoefening van zijn functie. Dit is een terugkeer naar de logica van staatsimmuniteit. Privé-handelingen na het einde van de functie vallen niet langer onder immuniteit. ### 3.6 Beschermde goederen De VdW Diplomatieke Betrekkingen beschermt specifiek diverse goederen: * **Ambassade (art. 22)**: De ambassadegebouwen en de goederen daarin zijn onschendbaar. De ontvangende staat heeft een positieve plicht om deze te beschermen tegen aanvallen van derden. * **Privéwoning van de diplomaat (art. 30)**: Ook onschendbaar. * **Vervoermiddelen (art. 22)**: Van de ambassade en de diplomaat zijn onschendbaar. * **Diplomatieke valies (art. 27)**: Is onschendbaar mits correct gemarkeerd en uitsluitend bestemd voor officiële post. Hoewel de inhoud niet geopend mag worden, kan de "rule of distress" (roep om hulp) in extreme gevallen een juridisch grijs gebied creëren. * **Persoonlijke bagage (art. 36.2)**: Mag geopend worden bij sterke indicaties van ongeoorloofde inhoud, steeds in aanwezigheid van de diplomaat. * **Archieven (art. 25)**: Zijn onaantastbaar, ongeacht hun locatie. * **Correspondentie (art. 30)**: Officiële correspondentie van de missie is beschermd. ### 3.7 Vergelijking met staatsimmuniteit en internationale misdaden * **Staatsimmuniteit versus diplomatieke immuniteit**: Diplomatieke immuniteit kent een sterkere hiërarchie dan staatsimmuniteit, met duidelijk onderscheid tussen diplomaten, personeel en familieleden. Staatsimmuniteit geldt meer als een geheel, ongeacht de hiërarchie binnen de staat. * **Immuniteit en internationale misdaden**: De huidige praktijk, met name de rechtspraak van het Internationaal Gerechtshof (IGH) in de *Yerodia*-zaak en de zaak inzake de Jurisdictionele Immuniteit van de Staat (Duitsland vs. Italië), erkent **geen uitzondering op immuniteit voor internationale misdaden**, behalve bij internationale strafrechtbanken. Het IGH argumenteert dat immuniteit een procedurele kwestie is en dat andere wegen (zoals opheffing door de thuisstaat of vervolging na het mandaat voor niet-functionele daden) bestaan. Dit beleid wordt echter bekritiseerd als een gebrek aan politieke wil om daders van ernstige misdaden ter verantwoording te roepen. ### 3.8 De "Triade" en Internationale Organisaties * **De triade**: Staatshoofden, regeringsleiders en ministers van Buitenlandse Zaken genieten een speciaal immuniteits- en onschendbaarheidsstatuut dat analoog is aan dat van diplomaten, waardoor zij tijdens hun ambt een absolute immuniteit genieten. * **Internationale organisaties**: Genieten doorgaans absolute immuniteit, voornamelijk gebaseerd op functionele noodzaak en het principe van gelijkheid tussen lidstaten, om te voorkomen dat de zetelstaat onevenredige controle zou krijgen. Hoewel er discussie is over het onderscheid tussen *ius gestionis* en *ius imperii*, wordt in de praktijk vaak gekozen voor absolute immuniteit met beperkte uitzonderingen. * **Rechtstoegang (art. 6 EVRM)**: De immuniteit van internationale organisaties kan verenigbaar zijn met het recht op toegang tot de rechter (art. 6 EVRM) indien er redelijke alternatieve middelen van verhaal beschikbaar zijn (zoals interne klachtenmechanismen), hoewel deze middelen niet altijd doorslaggevend zijn in de beoordeling. --- > **Tip:** Begrijp de fundamentele grondslagen (soevereine gelijkheid en functionaliteit) van immuniteit. Dit helpt bij het afbakenen van de reikwijdte ervan. Onderscheid duidelijk tussen immuniteit, onschendbaarheid en exempties. > **Tip:** De "rule of distrust" (regel van wantrouwen) is een sleutelconcept bij diplomatieke immuniteit. Het verklaart waarom diplomaten en hun gezinnen zo breed worden beschermd, zelfs tegen privé-handelingen. > **Tip:** Wees kritisch over de discrepantie tussen de juridische principes van immuniteit en de politieke realiteit, met name in de context van internationale misdaden en de praktijk van sommige Europese staten. De IGH-rechtspraak hierover is een belangrijk discussiepunt. --- # Immuniteit van internationale organisaties Hieronder vind je een gedetailleerde samenvatting over de immuniteit van internationale organisaties, opgesteld als studiemateriaal voor een examen. ## 4. Immuniteit van internationale organisaties Internationale organisaties genieten immuniteit om hun onafhankelijke werking te waarborgen en de soevereiniteit van hun lidstaten te beschermen. ### 4.1 Grondslagen en aard van immuniteit Immuniteit van internationale organisaties (IO's) is gebaseerd op twee pijlers: enerzijds de soevereine gelijkheid van de staten die de organisatie vormen, en anderzijds de functionele noodzaak voor de ongestoorde uitoefening van hun taken in het belang van de internationale gemeenschap. IO's zijn opgericht om specifieke taken uit te voeren, en hun immuniteit is essentieel om deze functies onafhankelijk en zonder inmenging van ontvangende staten te kunnen vervullen. De bescherming is dus primair functioneel. ### 4.2 Verschil met staatsimmuniteit Hoewel er een overlap is met staatsimmuniteit door de soevereine gelijkheid van lidstaten, ligt de nadruk bij IO's sterker op de *functionele* noodzaak. De immuniteit is niet primair bedoeld ter bescherming van de organisatie als entiteit op zichzelf, maar om het effectief uitvoeren van haar taken te garanderen. Dit is van cruciaal belang, zeker voor organisaties die optreden in het wereldwijd algemeen belang, zoals de Verenigde Naties. ### 4.3 Bronnen van immuniteit De immuniteit van internationale organisaties wordt doorgaans geregeld in: * **Het handvest van de organisatie zelf:** Dit bevat vaak bepalingen over de privileges en immuniteiten van de organisatie en haar personeel. * **Speciale conventies:** Zoals de Conventie inzake de voorrechten en immuniteiten van de Verenigde Naties. * **Zetelakkoorden (Headquarters Agreements):** Dit zijn overeenkomsten tussen de organisatie en de staat waar haar zetel is gevestigd. Deze akkoorden bepalen de specifieke immuniteiten die op het grondgebied van de zetelstaat gelden. * **Gewoonterecht:** Hoewel verdragen de primaire bron zijn, kan gewoonterecht ook een rol spelen in het bepalen van de omvang van de immuniteit. ### 4.4 De reikwijdte van immuniteit In de praktijk genieten internationale organisaties doorgaans **absolute immuniteit**, met enkele beperkte uitzonderingen. * **Absolute immuniteit:** Dit betekent dat de organisatie in principe niet kan worden onderworpen aan de jurisdictie van de nationale rechtbanken van de zetelstaat of een andere staat, tenzij specifieke uitzonderingen van toepassing zijn. * **Onderscheid ius gestionis/ius imperii:** Hoewel sommige IO's wel degelijk privaatrechtelijke handelingen verrichten (zoals het inkopen van goederen of diensten), wordt de immuniteit vaak nog steeds als absoluut beschouwd. De redenering is dat zelfs deze handelingen dienen ter ondersteuning van de publieke taken. Echter, de functionele benadering laat ruimte voor discussie en mogelijke uitzonderingen, al worden deze zelden toegepast. * **Functionele immuniteit voor vertegenwoordigers:** Vertegenwoordigers van IO's genieten een immuniteit die vergelijkbaar is met die van diplomaten, gebaseerd op de noodzaak om hun functie uit te oefenen zonder inmenging. #### 4.4.1 Verantwoording van absolute immuniteit Een belangrijke reden voor de neiging naar absolute immuniteit is het voorkomen van onevenredige controle door de zetelstaat. Indien elke "niet-imperiale" fout van een IO voor de rechtbanken van de zetelstaat zou komen, zou dit de organisatie en haar lidstaten onaanvaardbare controle van de zetelstaat geven. Andere lidstaten zouden dit waarschijnlijk niet accepteren. Daarom wordt vaak gekozen voor een brede immuniteit met enkel beperkte uitzonderingen die verband houden met situaties in de zetelstaat. ### 4.5 Problematiek rond rechtstoegang (art. 6 EVRM) Een cruciaal spanningsveld ontstaat wanneer slachtoffers van onrechtmatige handelingen door IO's geen toegang hebben tot een rechter. IO's hebben doorgaans geen externe rechtbanken die toegankelijk zijn voor het publiek, en hun eigen personeel geniet immuniteit. * **Voorbeeld: Waite & Kennedy (EHRM):** Twee ingenieurs die werkten voor het Europees Ruimtevaartagentschap (ESA) werden geweigerd toegang tot Duitse rechtbanken vanwege de immuniteit van ESA. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) stelde dat immuniteit verenigbaar is met artikel 6 EVRM (recht op toegang tot de rechter) indien er **redelijke alternatieve middelen** beschikbaar zijn om rechten te beschermen. Dit hoeft geen volledige gerechtelijke procedure te zijn; een ombudsman of intern klachtenmechanisme kan volstaan. De immuniteit blijft verenigbaar met art. 6 EVRM, tenzij deze **disproportioneel** is. * **Voorbeeld: Mothers of Srebrenica (EHRM):** In deze zaak oordeelde het EHRM dat zelfs zonder enig alternatief middel van verhaal, de immuniteit van de VN voor vredesoperaties intact kon blijven. De functionele noodzaak om vredesoperaties te waarborgen woog zwaarder dan het gebrek aan een alternatieve rechtsgang voor slachtoffers. * **Conclusie:** Hoewel "alternative means of redress" een belangrijk element is, zijn ze geen doorslaggevende voorwaarde. De functionele noodzaak en het legitieme doel van immuniteit kunnen volstaan, zelfs als slachtoffers geen enkel alternatief hebben. ### 4.6 Specifieke gevallen en rechtspraak * **ICJ-advies (Obligations of Israel in relation to the presence of the United Nations..., 2022):** Het Internationaal Gerechtshof benadrukte de essentie van immuniteit voor VN-organisaties om hun functies te kunnen uitoefenen. Enkel in uiterste nood mag een lidstaat unilateraal optreden; anders is overleg met de VN vereist. #### 4.6.1 Immuniteit en internationale misdaden De vraag of immuniteit van IO's (of hun vertegenwoordigers) kan worden doorbroken bij ernstige internationale misdaden is complex. * **Theoretische mogelijkheden:** * **Functie-criterium:** Misdaden kunnen nooit een "handeling in de uitoefening van de functie" zijn, waardoor immuniteit na het mandaat zou vervallen voor dergelijke daden. * **Internationale openbare orde (ius cogens):** Schendingen van *ius cogens* zouden immuniteit moeten prevaleren. * **Rechtspraak IGH:** * **Yerodia-zaak:** Het IGH weigerde een uitzondering op immuniteit voor internationale misdaden, ook voor een minister van Buitenlandse Zaken. Het Hof stelde dat er andere wegen waren voor vervolging (bv. door de thuisstaat of internationale strafrechtbanken), wat in de praktijk echter vaak onhaalbaar bleek. * **Jurisdictional Immunities of the State (Germany v. Italy, 2012):** Het IGH bevestigde opnieuw dat er geen uitzondering bestaat voor oorlogsmisdaden, omdat dit het paard achter de kar zou spannen. * **Internationale strafrechtbanken (ICC, ad hoc tribunals):** Bij deze specifieke tribunalen **bestaat immuniteit niet**. Het IGH erkent dit impliciet, maar de bevoegdheid van deze tribunalen is beperkt. De juridische praktijk toont een spanning tussen het principe van immuniteit en de noodzaak om internationale misdaden te bestraffen. Europese staten hanteren hierin soms een dubbele standaard, wat leidt tot kritiek op de coherentie van het internationaal recht. > **Tip:** Begrijp de functionele grondslag van de immuniteit van IO's. Dit verklaart waarom deze vaak breder is dan traditionele staatsimmuniteit en waarom er strikte regels bestaan rond rechtstoegang. De "rule of distrust" die de immuniteit van diplomaten rechtvaardigt, is analoog van toepassing op de noodzaak voor IO's om onafhankelijk te opereren. --- # Immuniteit en internationale misdaden Dit onderwerp onderzoekt de complexe wisselwerking tussen immuniteit en de vervolging van internationale misdaden, met een focus op theoretische uitzonderingen en de praktische toepassing door internationale rechtbanken. ### 5.1 Algemeen kader: Immuniteit als schild Immuniteit fungeert als een "schild" ter bescherming tegen de rechtsmacht van andere staten, in tegenstelling tot jurisdictie dat de "speer" van staatsmacht vertegenwoordigt. Beide zijn manifestaties van soevereiniteit. Er is een inherente spanning tussen de noodzaak van immuniteit voor de soevereine gelijkheid en soepele internationale betrekkingen, en de behoefte aan toegang tot de rechter voor slachtoffers van ernstige misdaden en mensenrechtenschendingen. #### 5.1.1 Soorten immuniteit Er dienen twee hoofdtypen van immuniteit te worden onderscheiden: 1. **Jurisdictionele immuniteit (immuniteit van rechtsmacht):** Dit houdt een verbod in om een proces te voeren tegen een bepaalde persoon, staat of organisatie. 2. **Uitvoeringsimmuniteit:** Dit betreft het verbod om beslissingen ten uitvoer te leggen op goederen van een vreemde staat, indien deze goederen bestemd zijn voor soevereine doeleinden ($ius \ imperii$). #### 5.1.2 Onderscheid met andere concepten Immuniteit dient te worden onderscheiden van: * **Niet-verantwoordelijkheid:** Juridische regimes die onverantwoordelijkheid toekennen, betekenen niet dat men straffeloos kan handelen. Immuniteit verhindert enkel vervolging *tijdens* de periode van immuniteit; na het einde ervan kan vervolging alsnog plaatsvinden. * **Exempties (vrijstellingen):** Dit zijn specifieke vrijstellingen van bepaalde wetten, zoals belastingvrijstellingen voor diplomaten. Bij een vrijstelling kan men niet achteraf worden vervolgd voor iets waarvoor men vrijgesteld was. * **Onschendbaarheid:** Dit is een bijkomende persoonlijke bescherming, met name voor diplomaten, staatshoofden en regeringsleiders. Het beschermt de persoon tegen fysieke maatregelen (zoals arrestatie of dwang), terwijl immuniteit bescherming biedt tegen vervolging. #### 5.1.3 Grondslagen van immuniteit De grondslagen voor immuniteit zijn tweeledig: 1. **Soevereine gelijkheid:** Het adagium *par in parem non habet imperium* (de gelijke heeft geen jurisdictie over zijn gelijke) vormt het fundament. Staten kunnen elkaar niet berechten. 2. **Functionaliteit:** Sommige immuniteiten zijn gerechtvaardigd door de functionele noodzaak voor de internationale gemeenschap, zoals de immuniteit van de Secretaris-Generaal van de VN, om zijn functie onafhankelijk te kunnen uitoefenen. ### 5.2 Staatsimmuniteit #### 5.2.1 Principe van soevereine gelijkheid Het basisprincipe van staatsimmuniteit is soevereine gelijkheid: *par in parem non habet jurisdictionem*. Staten kunnen elkaar niet berechten. #### 5.2.2 Beperkte (niet-absolute) immuniteit Moderne rechtspraak erkent dat staatsimmuniteit niet absoluut is. De immuniteit geldt enkel voor handelingen die behoren tot $ius \ imperii$ (overheidshandelingen, gesteld voor overheidsdoeleinden), en niet voor handelingen gesteld voor private doeleinden ($ius \ gestionis$), waarbij de staat optreedt "zoals een gewone burger in de handel". #### 5.2.3 Onderscheid $ius \ imperii$ en $ius \ gestionis$ Het onderscheid tussen $ius \ imperii$ en $ius \ gestionis$ is complex. Hoewel het doel van een handeling in theorie kan leiden tot immuniteit, is het criterium van de "aard van de handeling in zijn context" doorslaggevend. Een handeling moet beoordeeld worden in zijn context, waarbij zowel de aard als het doel (of de context) worden meegenomen. #### 5.2.4 Bronnen van staatsimmuniteit * **Gewoonterecht:** De centrale bron, met belangrijke uitspraken van het Internationaal Gerechtshof (IGH). * **UN Convention on Jurisdictional Immunities of States and Their Property (UNCI), 2004:** Nog niet in werking, maar codificeert veel regels en beïnvloedt het gewoonterecht. * **Europese Conventie Staatsimmuniteit (1972):** Een complex regime dat grotendeels wordt ondergraven door de mogelijkheid voor staten om ervan af te wijken. * **Nationale wetgeving:** Zoals de *UK State Immunity Act* en de *US Foreign Sovereign Immunities Act (FSIA)*, die gewoonterecht codificeren en toepassen. #### 5.2.5 Definitie van "Staat" (volgens UNCI, art. 2.b) De definitie van "Staat" onder de UNCI omvat: * De staat zelf en haar organen. * Constituerende eenheden van een federale staat en politieke subdivisies die soevereine autoriteit uitoefenen. * Agencies of instrumentalities die soevereine autoriteit uitoefenen. * Vertegenwoordigers van de staat die handelen in die hoedanigheid. #### 5.2.6 Uitoefening van jurisdictie ten aanzien van een staat (UNCI art. 6) Jurisdictie wordt uitgeoefend wanneer de staat partij is bij een procedure, of wanneer de procedure betrekking heeft op zijn eigendom, rechten of belangen, zelfs indien de staat geen partij is. #### 5.2.7 Concrete toepassingen van staatsimmuniteit (UNCI art. 10 e.v.) Specifieke gevallen waarin geen immuniteit geldt, omvatten: * **Commerciële handelingen:** Toets is combinatie van aard en doel. * **Arbeidsovereenkomsten:** Uitzondering geldt voor de uitvoering, niet voor de aanstelling. * **Quasi-delictuele schade op het territorium van de forumstaat:** Schade moet zich voordoen terwijl het staatsorgaan fysiek aanwezig is op het territorium. * **Eigendom:** Geschillen over onroerende eigendom van de staat. * **Deelname aan vennootschappen:** Geschillen over aandeelhouderschap van een staat. #### 5.2.8 Bijzondere regels en uitzonderingen (UNCI art. 7 e.v.) Immuniteit kan vervallen door: * **Instemming:** De staat kan verzaken aan zijn immuniteit. * **Deelname aan procedure:** Door zonder protest ten gronde te concluderen. * **Tegenvorderingen:** Indien de staat een tegenvordering instelt. #### 5.2.9 Immuniteit bij spionnen en staatsmoordenaars Zaken zoals de Rainbow Warrior-aanslag, de Skripal-vergiftiging en de Nord Stream-explosies tonen de complexiteit. Hoewel het duidelijk $ius \ imperii$-handelingen betreft, wordt immuniteit zelden toegekend door factoren als: * De staat roept immuniteit niet in voor lagere beambten. * Er bestaat een impliciete "spionnenexceptie". * De territoriale uitzondering voor onrechtmatige daden in de forumstaat. #### 5.2.10 Uitvoeringsimmuniteit Uitvoeringsimmuniteit verhindert de tenuitvoerlegging van een vonnis op goederen van een vreemde staat. Bewarende maatregelen zijn in principe verboden. Voor uitvoerende maatregelen geldt immuniteit, tenzij: * De staat uitdrukkelijk instemt. * Het eigendom is voorbehouden voor het voldoen van de vordering. * Het goed bestemd is voor gebruik ander dan $ius \ imperii$ (commercieel of privégebruik). ##### 5.2.10.1 Specifieke categorieën goederen (UNCI art. 21) Bepaalde goederen worden vermoed niet voor $ius \ gestionis$ doeleinden bestemd te zijn en zijn dus niet vatbaar voor beslag: * Goederen bestemd voor de werking van diplomatieke zendingen. * Goederen van militaire aard of voor militaire functies. * Eigendom van centrale banken of de monetaire overheid. * Cultureel erfgoed en archieven die niet te koop worden aangeboden. * Eigendom dat deel uitmaakt van een tentoonstelling en niet te koop wordt aangeboden. #### 5.2.11 Dagvaarding en betekening Procedures tegen een vreemde staat vereisen strikte naleving van de regels voor dagvaarding en betekening, die doorgaans langs diplomatieke weg gebeuren (UNCI art. 22). ### 5.3 Diplomatieke immuniteit Diplomatieke immuniteit, geregeld door de Conventie van Wenen (1961), berust op soevereine gelijkheid en de onverstoorde uitoefening van diplomatieke functies. #### 5.3.1 Begrippen * **Immuniteit:** Bescherming tegen rechtsmacht van de ontvangende staat. Diplomaten moeten de wetten van de ontvangststaat naleven, maar kunnen niet vervolgd worden. * **Onschendbaarheid:** Fysieke en morele bescherming van de persoon, woning en goederen van de diplomaat. * **Exempties:** Vrijstellingen van belastingen, douanerechten etc. * **Vrijheden en faciliteiten:** Faciliteren van de diplomatieke taken. #### 5.3.2 Voor welke personen? De reikwijdte van de immuniteit varieert per persoon: * **Diplomaten:** Volledige, "absolute" immuniteit voor alle handelingen. * **Administratief en technisch personeel:** Enkel functionele immuniteit voor handelingen in de uitoefening van de functie. * **Huishoudelijk personeel:** Beperkte bescherming, gekoppeld aan de goede werking van de missie. * **Familieleden:** Immuniteit indien ze deel uitmaken van het gezin van de diplomaat. * **Nationaliteit/permanent verblijf:** Inperking van immuniteit indien de diplomaat of gezinslid onderdaan of permanent verblijfshouder is van de ontvangende staat. #### 5.3.3 Reikwijdte van de immuniteit van de diplomaat (art. 31 CDB) De absolute immuniteit van de diplomaat kent uitzonderingen voor: * Commerciële handelingen. * Geschillen over erfenissen. * Geschillen over onroerende goederen in de ontvangende staat. #### 5.3.4 Immuniteit in de ruimte en tijd * **In de ruimte:** Volledige immuniteit in de ontvangende staat, geen immuniteit in de zendstaat, en beperkte immuniteit in transit. * **In de tijd:** Immuniteit begint bij aankomst en duurt voort na het einde van de functie voor een redelijke termijn om het grondgebied te verlaten. Handelingen in de uitoefening van de functie behouden levenslange functionele immuniteit. #### 5.3.5 Beschermde goederen Verschillende goederen genieten bescherming: * Ambassadegebouwen en -goederen (art. 22). * Privéwoningen van diplomaten (art. 30). * Vervoermiddelen (art. 22). * Diplomatieke valiezen (art. 27), mits correct gekenmerkt en met correcte inhoud. * Persoonlijke bagage (art. 36.2), die bij indicaties van ongeoorloofde inhoud mag worden geopend. * Archieven (art. 25). * Officiële correspondentie (art. 30). ### 5.4 Internationale organisaties Internationale organisaties genieten doorgaans absolute immuniteit, gebaseerd op functionaliteit en de noodzaak om de gelijkheid tussen lidstaten te waarborgen. Dit is essentieel voor hun onafhankelijke functionering. #### 5.4.1 Rechtstoegang en art. 6 EVRM Hoewel internationale organisaties absolute immuniteit genieten, moet dit verenigbaar zijn met het recht op toegang tot de rechter (art. 6 EVRM). Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) stelt dat er "redelijke alternatieve middelen" moeten bestaan om rechten te beschermen, maar deze zijn geen strikte voorwaarde; de functionele noodzaak van immuniteit kan volstaan, zelfs zonder alternatieve voorzieningen. ### 5.5 Immuniteiten en internationale misdaden De vraag of immuniteit een uitzondering kent bij ernstige internationale misdaden is een cruciaal twistpunt. #### 5.5.1 Theoretische mogelijkheden voor een uitzondering * **Functie-criterium:** Internationale misdaden kunnen nooit als een "handeling in de uitoefening van de functie" worden beschouwd, waardoor immuniteit na het mandaat zou vervallen voor dergelijke handelingen. * **Internationale openbare orde ($ius \ cogens$):** Schendingen van $ius \ cogens$ zouden boven immuniteit moeten prevaleren. #### 5.5.2 Rechtspraak van het Internationaal Gerechtshof (IGH) * **Yerodia-zaak:** Het IGH weigerde een uitzondering op immuniteit voor internationale misdaden, met de argumentatie dat immuniteit geen vrijstelling van strafbaarheid is en er andere wegen voor vervolging zouden bestaan (die in de praktijk echter onhaalbaar bleken). * **Jurisdictional Immunities of the State (Germany v. Italy):** Het IGH bevestigde opnieuw dat er geen uitzondering op staatsimmuniteit bestaat voor oorlogsmisdaden, omdat het eerst vaststellen van een misdaad om immuniteit uit te schakelen het paard achter de kar spannen zou zijn. #### 5.5.3 Ontwikkelingen buiten het IGH * **International Law Commission (ILC):** Werkt wel aan een uitzondering voor internationale misdaden, met steun van Europese staten, wat contrasteert met hun terughoudendheid in specifieke zaken. * **Internationale strafrechtbanken (ICC, ad hoc tribunals):** Bij deze rechtbanken bestaat er **géén** immuniteit. Dit wordt ook door het IGH erkend. #### 5.5.4 Conclusie Het bestaande internationaal recht erkent strikt genomen geen uitzondering op immuniteit voor internationale misdaden, behalve bij internationale strafrechtbanken. Theoretisch is er een sterke basis voor een uitzondering, maar het IGH wil deze stap niet zetten. De politieke incoherentie van staten, met name Europese, bemoeilijkt een coherente toepassing van het internationaal recht op dit gebied. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Jurisdictie | De bevoegdheid van een staat of rechtbank om rechtsmacht uit te oefenen over personen, zaken of gebeurtenissen. Het omvat de macht om wetten te maken, toe te passen en te handhaven. | | Immuniteit | Een juridische bescherming die individuen, staten of organisaties vrijstelt van bepaalde rechtsgedingen of de uitoefening van jurisdictie door andere entiteiten. Het dient vaak om de soevereiniteit te beschermen of de ongestoorde uitoefening van functies te waarborgen. | | Universele jurisdictie | Het principe dat staten de bevoegdheid hebben om bepaalde ernstige internationale misdrijven te berechten, ongeacht de nationaliteit van de dader of de plaats waar het misdrijf is gepleegd. | | Billijk proces | Een juridisch proces dat eerlijk, onpartijdig en consistent is met de fundamentele rechten en garanties van de betrokken partijen, zoals het recht op verdediging, het recht op een onafhankelijke rechter en het recht op toegang tot informatie. | | Imperialisme (perceptie) | De perceptie of het gevoel dat een machtige staat of entiteit haar invloed en macht uitoefent op minder machtige landen of volkeren, vaak met economische, politieke of culturele overheersing als doel, wat kan leiden tot wantrouwen ten opzichte van internationale rechtspraak. | | Soevereine gelijkheid | Het principe dat alle staten juridisch gelijk zijn, ongeacht hun grootte, macht of politiek systeem. Dit impliceert dat geen enkele staat jurisdictie kan uitoefenen over een andere soevereine staat. | | Functionaliteit | Het principe dat bepaalde rechten of immuniteiten worden toegekend met het oog op de effectieve uitoefening van een specifieke functie of taak, met name in het kader van internationale betrekkingen of de werking van internationale organisaties. | | Jurisdictionele immuniteit (immuniteit van rechtsmacht) | Het principe dat een staat of zijn vertegenwoordigers niet voor de rechtbanken van een andere staat kunnen worden gedaagd of berecht voor handelingen die verband houden met hun officiële taken of de uitoefening van soevereiniteit. | | Uitvoeringsimmuniteit | De bescherming die voorkomt dat de goederen van een vreemde staat worden onderworpen aan beslag of executie door de rechtbanken van een forumstaat, zelfs als er een geldig vonnis is verkregen. | | Ius imperii | Latijnse term die verwijst naar handelingen die voortvloeien uit de soevereine macht van een staat, zoals het uitoefenen van bestuurlijke, wetgevende of rechterlijke bevoegdheden. Deze handelingen worden over het algemeen beschermd door staatsimmuniteit. | | Ius gestionis | Latijnse term die verwijst naar private of commerciële handelingen die een staat verricht, vergelijkbaar met die van een particuliere entiteit. Deze handelingen worden over het algemeen niet beschermd door staatsimmuniteit. | | Gewoonterecht | Een bron van internationaal recht die ontstaat uit de consistente praktijk van staten, vergezeld van de overtuiging dat deze praktijk juridisch bindend is (opinio juris sive necessitatis). | | Conventie van Wenen inzake diplomatieke betrekkingen (1961) | Een internationaal verdrag dat de privileges, immuniteiten en faciliteiten van diplomatieke missies en hun personeel regelt, met als doel de soepele en ongestoorde uitoefening van diplomatieke functies te waarborgen. | | Onschendbaarheid (inviolability) | Een vorm van bescherming die de fysieke integriteit van personen, gebouwen of goederen garandeert tegen ongewenste inmenging, arrestatie, onderzoek of beslag door de autoriteiten van de ontvangende staat. | | Exempties (vrijstellingen) | Specifieke vrijstellingen van wettelijke verplichtingen, zoals belastingvrijstellingen of douanevrijstellingen, die aan bepaalde personen of entiteiten worden verleend, zonder dat dit hun juridische aansprakelijkheid voor andere handelingen opheft. | | Persona non grata | Een status die door een ontvangende staat aan een diplomaat kan worden toegekend, wat betekent dat de betreffende persoon ongewenst is en het land moet verlaten binnen een bepaalde termijn. | | De facto orgaan | Een persoon of entiteit die, hoewel niet formeel aangesteld of erkend, feitelijk handelt onder de controle, instructie of goedkeuring van een staat, waardoor hun handelingen aan die staat kunnen worden toegerekend. | | Internationale strafrechtbanken | Onafhankelijke gerechtshoven, zoals het Internationaal Strafhof (ICC) of ad hoc tribunalen, opgericht om individuen te berechten voor ernstige internationale misdrijven zoals genocide, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden. | | Rechtsmacht | De bevoegdheid van een rechtbank of ander orgaan om een zaak te horen en te beslissen. Dit kan betrekking hebben op territorium, personen of de aard van de zaak. | | Conventie van Wenen inzake consulaire betrekkingen (1963) | Een internationaal verdrag dat de privileges, immuniteiten en faciliteiten van consulaire posten en consulaire ambtenaren regelt, met als doel het bevorderen van vreedzame betrekkingen en het faciliteren van consulaire taken. | | Diplomatieke valies | Een verzegelde container of pakket dat officieel is gemarkeerd en bestemd is voor het vervoer van officiële documenten en materialen van een diplomatieke missie. Het geniet speciale bescherming en mag niet worden geopend door de autoriteiten van de ontvangende staat. | | Verdrag inzake de immuniteiten van staten en hun eigendommen (UNCI) | Een internationaal verdrag dat de regels en principes van staatsimmuniteit codificeert, inclusief de criteria voor het onderscheid tussen iure imperii en iure gestionis handelingen en de uitzonderingen op immuniteit. | | Personenvorderingen | Juridische procedures waarbij een individu een andere persoon of entiteit aansprakelijk stelt voor schade of een schending van rechten. | | Quasi-delictuele schade | Schade die voortvloeit uit een onrechtmatige daad die niet voortkomt uit een contractuele verbintenis, maar uit nalatigheid, onvoorzichtigheid of opzet. | | Cultureel erfgoed | Goederen, monumenten, kunstwerken en archieven die van bijzondere culturele, historische of artistieke waarde zijn voor een samenleving of de mensheid als geheel. | | Geloofsbrieven | Officiële documenten die de aanstelling van een diplomaat of vertegenwoordiger van een staat bevestigen, en die aan het staatshoofd van de ontvangende staat worden overhandigd om de officiële erkenning van de vertegenwoordiger te bewerkstelligen. | | Aanhoudingsmandaat | Een gerechtelijk bevel dat de politie of andere autoriteiten machtigt om een persoon te arresteren op verdenking van een misdrijf. | | Internationaal Gerechtshof (IGH) | Het belangrijkste gerechtelijke orgaan van de Verenigde Naties, belast met het beslechten van geschillen tussen staten en het geven van adviezen over juridische kwesties. | | Verdrag van Wenen inzake het Verdragenrecht (1969) | Een verdrag dat de regels en principes van het internationale verdragenrecht codificeert, inclusief de totstandkoming, interpretatie, wijziging, beëindiging en geldigheid van verdragen. | | Staatsaansprakelijkheid | Het principe dat een staat verantwoordelijk kan worden gehouden voor schendingen van zijn internationale verplichtingen, wat kan leiden tot de plicht tot herstel of compensatie. | | Tegenmaatregel | Een actie ondernomen door een staat als reactie op een schending van internationaal recht door een andere staat, bedoeld om de schendende staat te dwingen zijn verplichtingen na te komen. Tegenmaatregelen moeten proportioneel en omkeerbaar zijn. | | Jus cogens | Dwingend internationaal recht, dat wil zeggen normen die zo fundamenteel zijn dat geen enkele staat er vanaf mag wijken. Voorbeelden zijn het verbod op genocide, marteling en agressie. | | ILC (International Law Commission) | Een commissie van juridische experts die belast is met het bevorderen van de geleidelijke ontwikkeling en codificatie van internationaal recht. | | Ambassade | De officiële vertegenwoordiging van een staat in een ander land, geleid door een ambassadeur, die belast is met het bevorderen van de betrekkingen tussen de twee staten. | | Diplomatieke missie | Een breder begrip dat zowel ambassades als andere vertegenwoordigingen van een staat in het buitenland omvat, zoals consulaten en permanente missies bij internationale organisaties. | | Bankrekeningen | Financiële rekeningen aangehouden bij financiële instellingen, die gebruikt kunnen worden voor verschillende doeleinden, waaronder de financiering van overheidsactiviteiten, diplomatieke missies of commerciële transacties. | | Militaire goederen | Alle eigendommen, uitrusting, wapens, voertuigen en materialen die worden gebruikt of bedoeld zijn voor militaire doeleinden, inclusief operaties, training en onderhoud. | | Centrale bank | Een instelling die verantwoordelijk is voor het monetaire beleid van een land, zoals het uitgeven van valuta, het beheren van de geldhoeveelheid en het handhaven van de financiële stabiliteit. | | Cultureel erfgoed | Goederen, monumenten, kunstwerken en archieven die van bijzondere culturele, historische of artistieke waarde zijn voor een samenleving of de mensheid als geheel. | | Architectonisch erfgoed | Gebouwen, structuren en locaties die van culturele, historische of esthetische waarde zijn en die bescherming verdienen vanwege hun betekenis voor het culturele erfgoed. | | Diplomatieke zending | Een vertegenwoordiging van een staat in een ander land, met inbegrip van de ambassade, het personeel en de gebouwen die deel uitmaken van de missie. | | Persoonlijke bagage | De kleding, toiletartikelen en andere persoonlijke bezittingen die een persoon meedraagt tijdens een reis, die over het algemeen vrijgesteld zijn van douanecontroles, tenzij er sprake is van verdachte omstandigheden. | | Archief | Een verzameling van documenten, records en andere materialen die worden bewaard vanwege hun historische, juridische of administratieve waarde. | | Correspondentie | De uitwisseling van brieven, berichten of andere communicatiemiddelen tussen personen of organisaties. | | Gijzeling | Het vasthouden van personen tegen hun wil als middel om een eis af te dwingen of als politiek of militair instrument. | | Verdrag inzake de privileges en immuniteiten van de Verenigde Naties | Een verdrag dat de immuniteiten, privileges en faciliteiten van de Verenigde Naties, haar vertegenwoordigers en personeel regelt om de onafhankelijke uitoefening van haar functies te waarborgen. | | Verdrag inzake de status van de Verenigde Naties | Een verdrag dat de juridische status, immuniteiten en privileges van de Verenigde Naties en haar instellingen in de gaststaat regelt. | | Hoofdkwartierakkoord (Headquarters Agreement) | Een overeenkomst tussen een internationale organisatie en de staat waar haar hoofdkwartier is gevestigd, die de immuniteiten, privileges en faciliteiten van de organisatie en haar personeel regelt. | | Ombudsman | Een onafhankelijke functionaris die klachten onderzoekt over de onjuiste toepassing van wetten of voorschriften door overheidsinstanties of organisaties, en die probeert tot een oplossing te komen. | | Advocatenkosten | De kosten die gepaard gaan met het inhuren van een advocaat voor juridische bijstand, inclusief honoraria, griffierechten en andere gerelateerde uitgaven. | | VN-Comité | Een van de toezichthoudende organen van de Verenigde Naties die de naleving van internationale mensenrechtenverdragen door staten beoordelen, of commissies die belast zijn met specifieke taken binnen het VN-systeem. | | VN-Comité tegen Marteling | Een VN-orgaan dat toezicht houdt op de naleving van het VN-Verdrag tegen Marteling en Andere Wrede, Onmenselijke of Vernederende Behandeling of Bestraffing. | | VN-Comité voor de Rechten van het Kind | Een VN-orgaan dat toezicht houdt op de naleving van het VN-Verdrag inzake de Rechten van het Kind door staten. | | VN-Comité voor de Uitbanning van Discriminatie van Vrouwen | Een VN-orgaan dat toezicht houdt op de naleving van het VN-Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van discriminatie van vrouwen door staten. | | Oorlogsmisdaden | Schendingen van het oorlogsrecht, waaronder daden van geweld, wreedheid of vernietiging die worden gepleegd tijdens een gewapend conflict, zoals moord, marteling of het opzettelijk aanvallen van burgers. | | Misdaden tegen de menselijkheid | Wijdverbreide of systematische aanvallen gericht tegen een burgerbevolking, zoals moord, uitroeiing, deportatie, marteling, verkrachting en politieke onderdrukking. | | Genocide | Handelingen die zijn gepleegd met de intentie om een nationale, etnische, raciale of religieuze groep geheel of gedeeltelijk te vernietigen. | | Arrest Warrant Case (DRC v. Belgium) | Een belangrijke zaak voor het Internationaal Gerechtshof (IGH) waarin de immuniteit van een minister van Buitenlandse Zaken werd onderzocht in relatie tot beschuldigingen van internationale misdrijven. | | Jurisdictional Immunities of the State Case (Germany v. Italy) | Een zaak voor het IGH waarin de immuniteit van een staat werd onderzocht in een procedure die was ingesteld door slachtoffers van oorlogsmisdaden. | | ICC (Internationaal Strafhof) | Een permanent internationaal strafgerecht opgericht om individuen te berechten voor de meest ernstige internationale misdrijven. | | Ad hoc tribunalen | Tijdelijke internationale strafgerechten opgericht om specifieke misdrijven of conflicten te behandelen, zoals de tribunalen voor Joegoslavië en Rwanda. | | Verbod op agressie | Een fundamenteel principe van het internationaal recht dat staten verbiedt geweld te gebruiken tegen de territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van een andere staat. | | Verbod op genocide | Een fundamenteel principe van het internationaal recht dat de intentie om een nationale, etnische, raciale of religieuze groep geheel of gedeeltelijk te vernietigen verbiedt. | | Verbod op marteling | Een fundamenteel principe van het internationaal recht dat marteling en andere wrede, onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing verbiedt. |

# Evolutie van vreedzame geschillenregeling in het internationaal recht De evolutie van vreedzame geschillenregeling in het internationaal recht toont een verschuiving van een loutere inspanningsverbintenis naar een meer positieve verplichting, met het VN-Handvest als een cruciale mijlpaal die het gebruik van geweld verbiedt en de vreedzame oplossing van geschillen benadrukt. ### 1.1 Algemeen #### 1.1.1 Kanoneerdiplomatie en de Conventie van Den Haag Historisch gezien werden internationale geschillen niet noodzakelijkerwijs vreedzaam beslecht. In de vroege 20e eeuw was kanoneerdiplomatie, waarbij staten militaire macht gebruikten om hun wil op te leggen (zoals Duitsland deed ten aanzien van Venezuela voor de betaling van schulden), nog een praktijk. De Conventie van Den Haag voor de vreedzame regeling van internationale geschillen van 1907, in artikel 1, weerspiegelt de intentie om, "met het oog op het zo veel mogelijk vermijden van het gebruik van geweld in de betrekkingen tussen staten, de verdragsluitende Mogendheden zich ertoe verbinden hun uiterste best te doen om de vreedzame regeling van internationale verschillen te waarborgen." Deze bepaling wordt geïnterpreteerd als een middelenverbintenis, wat betekent dat staten zich ertoe verbinden hun best te doen om vreedzame regelingen te bereiken, met als doel het gebruik van geweld te voorkomen. Dit markeert het begin van een trage, maar zekere evolutie naar een meer expliciete verplichting. #### 1.1.2 Evolutie naar een positieve verplichting onder het VN-Handvest Het Handvest van de Verenigde Naties (VN-Handvest) vormt een keerpunt in de ontwikkeling van vreedzame geschillenregeling. * **Verbod op gewapend geweld (art. 2(4) HVN):** Het Handvest introduceert een algemeen verbod op het gebruik van gewapend geweld in internationale betrekkingen. Dit verbod creëert een kader dat de noodzaak van vreedzame conflictoplossing versterkt. * **Verplichting tot vreedzame regeling (art. 2(3) HVN):** Dit artikel stelt: "Alle Leden zullen hun internationale geschillen op vreedzame wijze beslechten, opdat internationale vrede en veiligheid, en rechtvaardigheid, niet in gevaar worden gebracht." De verplichting die hieruit voortvloeit is sterker dan de middelenverbintenis van 1907. Het legt de nadruk op het belang van vreedzame geschillenbeslechting voor het behoud van internationale vrede en veiligheid. Er bestaat echter een inherente spanning binnen artikel 2(3) HVN tussen de doelstellingen van internationale vrede en veiligheid enerzijds, en rechtvaardigheid anderzijds. Dit wordt geïllustreerd door discussies over vredesregelingen, waarbij de beëindiging van geweld (vrede en veiligheid) kan botsen met de eis voor een rechtvaardige uitkomst (rechtvaardigheid). Artikel 33(1) HVN somt vervolgens een reeks vreedzame middelen op die partijen bij een geschil, "wiens voortbestaan waarschijnlijk de handhaving van internationale vrede en veiligheid in gevaar brengt", eerst moeten nastreven. Deze middelen omvatten onderhandelingen, onderzoek, bemiddeling, conciliatie, arbitrage, gerechtelijke beslechting, en het gebruik van regionale instanties of regelingen, of andere vreedzame middelen naar eigen keuze. De formulering "likely to endanger international peace and security" plaatst deze bepaling nog enigszins af van de meer acute situaties die onder Hoofdstuk VII van het VN-Handvest vallen (bedreigingen van de vrede, schendingen van de vrede en daden van agressie). ### 1.2 Niet-jurisdictionele regeling Niet-jurisdictionele methoden van geschillenregeling leggen de nadruk op diplomatieke en politieke oplossingen, vaak via de tussenkomst van derden. #### 1.2.1 Middelenverbintenis Alle hieronder besproken niet-jurisdictionele methoden, zoals onderhandelingen, bemiddeling en conciliatie, vallen onder het concept van een middelenverbintenis. Staten zijn verplicht zich in te spannen om een geschil vreedzaam op te lossen via deze kanalen. #### 1.2.2 Onderhandelingen Onderhandelingen vormen de meest directe en minst formele vorm van vreedzame geschillenregeling, waarbij de partijen zelf rechtstreeks met elkaar in gesprek gaan om tot een oplossing te komen. #### 1.2.3 Bemiddeling (mediation) Bemiddeling is een niet-institutionele en informele methode waarbij een derde partij (de bemiddelaar) met elke partij spreekt, soms afzonderlijk. Het doel is om de partijen inzicht te geven in de fundamentele redenen van hun conflict, begrip voor de positie van de ander te bevorderen en hen geleidelijk te leiden naar een gemeenschappelijk inzicht dat het vinden van een akkoord wenselijk is. Dit proces wordt ook wel transformatieve mediatie genoemd en past binnen de conflictresolutie theorie. Een klassiek voorbeeld uit de conflict theory illustreert dit: twee studenten ruziën over één sinaasappel. Hun posities zijn onverenigbaar (elk wil de hele sinaasappel). Een rechter kan dit moeilijk oplossen. Door te achterhalen wat ze écht nodig hebben (de ene wil sap, de andere de schil voor een taart) worden de onderliggende belangen ontdekt, wat leidt tot een win-win oplossing. #### 1.2.4 Conciliatie (conciliation) Conciliatie is een meer institutionele methode die lijkt op een gerechtelijke procedure. Partijen verschijnen voor een commissie die hun posities uiteenzet. De commissie formuleert vervolgens een voorstel, niet uitsluitend gebaseerd op het recht, maar voornamelijk op billijkheid ($ex \ aequo \ et \ bono$). Kritiek op conciliatie is dat de procedures vaak gefocust zijn op posities in plaats van onderliggende belangen, wat de werkelijke conflictresolutie kan belemmeren. Bovendien kunnen oordelen op basis van billijkheid wantrouwen creëren, aangezien de uitkomst onvoorspelbaar is en er geen rechtszekerheid is. Dit combineert de nadelen van zowel juridische als niet-juridische geschillenbeslechting. In het investeringsrecht heeft men in het verleden de combinatie van conciliatie met arbitrage geprobeerd, wat zelden werkte, terwijl bemiddeling nu pas opkomt. #### 1.2.5 De rol van derden en de Verenigde Naties Derden, waaronder de Veiligheidsraad en de Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties, kunnen een rol spelen in de geschillenbeslechting. Hedendaagse voorbeelden van derde partijen die optreden als "peace brokers" illustreren deze rol. #### 1.2.6 Feitenvaststelling (fact-finding) Het vastleggen van feiten is cruciaal in het internationaal recht, met name gezien de aanwezigheid van "false flag"-operaties en misleidende informatie. * **Operation Himmler (1939):** De nazi's gebruikten verklede eigen soldaten die zich voordeden als Polen om een aanval op Duitsland te simuleren, wat diende als voorwendsel voor de inval in Polen. * **Weapons of Mass Destruction, Irak (2003):** De beschuldigingen van de VS en het VK aan Irak met betrekking tot massavernietigingswapens, ondanks het ontbreken van bewijs, leidden tot een unilaterale interventie die het vertrouwen in de internationale rechtsorde ondermijnde. * **Nord Stream-gasleiding:** De onduidelijkheid rond de oorzaak van de explosies illustreert hoe cruciaal en moeilijk feitenvaststelling kan zijn. **International Humanitarian Fact-Finding Commission (IHFFC):** Opgericht in 1991 onder het Additioneel Protocol I bij de Verdragen van Genève (1949), is deze commissie bevoegd om feiten vast te stellen over mogelijke internationale misdaden. De late oprichting van dergelijke mechanismen onderstreept de traagheid waarmee de internationale gemeenschap deze instrumenten ontwikkelt. False flags en een gebrek aan betrouwbare feitenvaststelling vormen aanzienlijke uitdagingen voor conflictpreventie. ### 1.3 Jurisdictionele regeling Jurisdictionele regelingen omvatten methoden waarbij een derde, onafhankelijke instantie, zoals een internationaal gerechtshof, een bindende uitspraak doet. #### 1.3.1 Functie van internationale rechtbanken Internationale rechtbanken kunnen verschillende functies vervullen bij de regeling van geschillen: 1. **Het geschil beslechten:** Een rechterlijke uitspraak oordeelt wie gelijk heeft en wie ongelijk, waarmee het geschil juridisch is afgesloten, maar het onderliggende conflict mogelijk niet is opgelost. 2. **Het conflict oplossen:** Dit is het ideale scenario, maar zelden bereikbaar. Het is vooral mogelijk wanneer staten meer belang hechten aan een oplossing dan aan hun oorspronkelijke standpunt, zoals bij maritieme afbakeningen waar rechtszekerheid cruciaal is voor economische exploitatie. 3. **De juridische aspecten uitklaren:** De meest "nederige" functie, maar toch een belangrijke bijdrage. Door de juridische kaders te verduidelijken, kan dit bijdragen aan de uiteindelijke oplossing van een conflict, zelfs als staten het oordeel niet direct volgen (zoals in de Iran Hostage Crisis). #### 1.3.2 Aard van internationale rechtbanken * **Beschermers van een rechtsorde:** Sommige tribunalen, zoals het Internationaal Zeerechttribunaal (ITLOS) of de Wereldhandelsorganisatie (WTO), treden op als constitutionele rechters die de naleving van specifieke verdragen bewaken. * **Een weerspiegeling van de statengemeenschap:** Internationale rechtbanken weerspiegelen de statengemeenschap. Vanwege de nabije relaties tussen rechters en partijen, functioneren zij via **collectieve onpartijdigheid**, waarbij de subjectieve visies van individuele rechters elkaar compenseren door de diversiteit van de samenstelling. De recente evolutie van het Internationaal Gerechtshof (IGH) toont een tendens om de internationale rechtsorde sterker te beschermen, mede door de noodzaak om de eigen relevantie te waarborgen. * **Instemming van partijen:** Een fundamenteel principe is dat internationale rechtbanken enkel bevoegd zijn mits de instemming van de betrokken staten. Dit kan **ad hoc** (voor een specifiek geschil) of **ex ante** (voor bepaalde categorieën geschillen) gebeuren. #### 1.3.3 Arbitrage Arbitrage is een vorm van jurisdictionele regeling waarbij staten zelf de scheidsrechters en de procedure kiezen, wat meer vertrouwen kan scheppen dan vaste rechtbanken. Arbitrage kan **ad hoc** worden overeengekomen of **ex ante** via overeenkomsten voor bepaalde geschillen. Het Permanent Hof van Arbitrage (PHA) in Den Haag faciliteert internationale arbitrage, maar is geen rechtbank op zich. #### 1.3.4 Internationaal Gerechtshof (IGH) Het IGH is het voornaamste gerechtelijke orgaan van de Verenigde Naties (art. 92 HVN) en fungeert als een constitutionele rechter van de internationale rechtsorde. * **Taken:** Het IGH houdt zich bezig met **geschillenbeslechting** (contentieuze zaken) waarbij bindende vonnissen worden uitgesproken, en met **consultatieve adviezen** (niet-bindend) op verzoek van VN-organen. * **Samenstelling:** Het Hof bestaat uit 15 rechters, gekozen met oog voor geografische spreiding en rechtsradities, die collectieve onpartijdigheid nastreven. In geschillenprocedures kan een partij een **ad hoc rechter** aanwijzen als deze geen eigen rechter in het Hof heeft. Dit is niet mogelijk bij consultatieve adviezen. * **Werkwijze:** Het Hof kan optreden als voltallig Hof of in **Kamers** (Chambers) voor specifieke zaken, wat soms functioneert als arbitrage "in disguise", waarbij partijen selectieve rechters kunnen bepleiten. #### 1.3.5 Contentieuze rechtsmacht van het IGH De bevoegdheid van het IGH in geschillen is gebaseerd op artikel 36 van het Statuut van het IGH en vereist instemming van de staten. Dit kan via: 1. **"Bindende bevoegdheid" (Optional Clause Declaration):** Staten aanvaarden vooraf de bevoegdheid van het IGH voor abstract omschreven categorieën geschillen, mits **reciprociteit** (geldt alleen voor staten die dezelfde verklaring hebben afgelegd). Grote staten hebben deze clausule vaak ingetrokken. 2. **Verdragen die het IGH bevoegd maken:** Veel multilaterale verdragen bevatten bepalingen die geschillen over interpretatie en toepassing ervan aan het IGH voorleggen. 3. **Ad hoc aanvaarding van bevoegdheid:** Staten kunnen na het ontstaan van een concreet geschil alsnog instemmen met de bevoegdheid van het IGH. Bij de bevoegdheid van het IGH wordt rekening gehouden met: * **Geschillen ("disputes"):** Er moet een onenigheid over feitelijke of juridische kwesties bestaan. Staten moeten soms actief een geschil uitlokken om ontvankelijk te zijn. * **Voorbehouden:** Staten kunnen bij de aanvaarding van bevoegdheid voorbehouden formuleren, wat de reikwijdte van de bevoegdheid beperkt. * **Ontvankelijkheid:** Vaak is er een vereiste voor voorafgaande onderhandelingen of een "cooling-off" periode. * **Monetary Gold-principe:** Het IGH kan geen uitspraak doen wanneer dit vereist dat rechten van een derde staat worden beoordeeld die niet voor het Hof is verschenen. #### 1.3.6 Adviserende rechtsmacht van het IGH Op grond van artikel 96 HVN kunnen de Algemene Vergadering en de Veiligheidsraad het IGH verzoeken een **advisory opinion** te geven over juridische vragen. Andere VN-organen en gespecialiseerde instellingen kunnen dit ook, mits gemachtigd door de Algemene Vergadering en voor juridische vragen binnen hun werkingsgebied. Het Hof gebruikt zijn adviserende bevoegdheid zowel voor **institutionele kwesties** (bv. over de verantwoordelijkheid van de VN) als **niet-institutionele kwesties** (bv. over de legaliteit van kernwapens). De frequentie van adviserende adviezen neemt toe, en deze worden steeds belangrijker voor de internationale rechtsorde. #### 1.3.7 Andere internationale rechtbanken Naast het IGH bestaan er andere internationale rechtbanken en tribunalen, zoals het Internationaal Zeerechttribunaal (ITLOS), de Wereldhandelsorganisatie (WTO), en regionale hoven (bv. inzake mensenrechten), evenals supranationale rechtbanken. ### 1.4 De internationale rechter en de vrede Er zijn significante obstakels voor de internationale rechter om daadwerkelijk vrede te bewerkstelligen: * **Aard van conflicten:** Conflicten zijn vaak niet louter juridisch, maar geworteld in tegenstrijdige belangen en verlangens. * **Aard van internationaal recht:** Het internationaal recht is vaak onvoldoende ontwikkeld om complexe politieke en emotionele conflicten fundamenteel op te lossen. * **Aard van de rechtsprekende functie:** Juridische uitspraken zijn vaak win-lose, terwijl conflictresolutie vaak win-win situaties vereist. Rechters spreken recht op basis van normen, niet op basis van onderliggende belangen. * **Aard van de internationale rechtspraak:** Deze is gebonden aan instemming van partijen, heeft geen effectieve uitvoeringsmechanismen, en wordt soms betwist op het gebied van onpartijdigheid. #### 1.4.1 Bijdragen van de internationale rechter Ondanks de obstakels kan de internationale rechter bijdragen aan vrede door: 1. **Bevordering van naleving (indirect):** Hoewel er geen afdwingingsmechanisme is, kan rechtspraak strategisch worden benut (lawfare) om druk, legitimiteit en diplomatieke voordelen te creëren. 2. **Waarheidsvinding en "closure" (beperkt):** Uitspraken zijn vaak algemeen en abstract, en bieden zelden de concrete erkenning van individueel leed die nodig is voor emotionele "closure". De bevoegdheid is ook vaak beperkt tot specifieke verdragen, wat kan leiden tot frustratie wanneer andere schendingen niet kunnen worden beoordeeld. 3. **"Getting the terms right":** Het IGH kan door het geven van heldere juridische antwoorden op goed gestelde vragen, rechtszekerheid creëren, de uitgangspositie in diplomatie verduidelijken, een rechtsconforme oplossing bevorderen, en de zwakkere partij in onderhandelingen beschermen. Het Hof kan het conflict zelf niet oplossen, maar wel de parameters van het debat duidelijk zetten en zo de dynamiek van latere onderhandelingen beïnvloeden. Verschillende visies bestaan op de rol van de internationale rechter, waarbij sommigen de bijdrage aan vrede benadrukken, terwijl anderen vrezen voor polarisatie of verstoring van diplomatieke formules. --- # Niet-jurisdictionele en jurisdictionele methoden van geschillenbeslechting Dit onderwerp verkent de verschillende methoden voor het beslechten van internationale geschillen, onderverdeeld in niet-juridische benaderingen zoals onderhandelingen en bemiddeling, en juridische benaderingen zoals arbitrage en gerechtelijke procedures voor internationale rechtbanken. ## 2. Niet-jurisdictionele en jurisdictionele methoden van geschillenbeslechting ### 2.1 Algemene evolutie naar vreedzame geschillenbeslechting De geschiedenis van internationale geschillenbeslechting toont een evolutie van de zogenaamde "kanoneerdiplomatie" naar een verplichting tot vreedzame regeling. Aanvankelijk werden internationale geschillen vaak beslecht via dwang, zoals blijkt uit de praktijk van kanoneerdiplomatie waarbij staten militaire middelen gebruikten om hun eisen af te dwingen. De Conventie van Den Haag voor de vreedzame regeling van internationale geschillen (1907) was een belangrijke stap, die staten verplichtte hun best te doen om geschillen vreedzaam op te lossen. Met het Handvest van de Verenigde Naties werd deze verplichting versterkt tot een positieve plicht. Artikel 2, lid 3 van het VN-Handvest stelt dat alle Leden internationale geschillen langs vreedzame weg moeten beslechten, op een wijze die internationale vrede en veiligheid, en rechtvaardigheid niet in gevaar brengt. Dit impliceert een verband tussen vreedzame geschillenbeslechting en de handhaving van internationale vrede en veiligheid, hoewel er een inherente spanning kan bestaan tussen het streven naar vrede en veiligheid enerzijds, en rechtvaardigheid anderzijds. Artikel 33, lid 1 van het VN-Handvest biedt een opsomming van middelen voor de vreedzame beslechting van geschillen, waaronder onderhandeling, onderzoek, bemiddeling, conciliatie, arbitrage, gerechtelijke regeling, en het gebruik van regionale instanties of regelingen. Dit artikel is opgenomen in Hoofdstuk VI van het VN-Handvest, dat de bevoegdheden van de Veiligheidsraad inzake vreedzame geschillenregeling behandelt, hoewel de Veiligheidsraad ook bevoegdheden heeft onder Hoofdstuk VII met betrekking tot bedreigingen van de vrede. > **Tip:** Het onderscheid tussen "vredzame" (pacific) en "juridische" (judicial) regeling is cruciaal. De eerste groep methoden richt zich op politieke en diplomatieke oplossingen, terwijl de tweede groep bindende juridische uitspraken beoogt te verkrijgen. ### 2.2 Niet-jurisdictionele regeling van geschillen Niet-jurisdictionele methoden van geschillenbeslechting omvatten methoden die niet leiden tot een bindende juridische uitspraak, maar eerder gericht zijn op het bereiken van een politieke of diplomatieke oplossing. #### 2.2.1 Onderhandelingen en tussenkomst van derden * **Onderhandelingen:** Dit is de meest elementaire vorm van geschillenbeslechting, waarbij de betrokken partijen rechtstreeks met elkaar in gesprek gaan om tot een oplossing te komen. * **Tussenkomst van derden:** Wanneer directe onderhandelingen falen, kunnen derde partijen worden ingeschakeld om te helpen bij de beslechting van het geschil. Deze methoden kennen doorgaans een **middelenverbintenis**, wat betekent dat de betrokken partijen zich inspannen om een vreedzame oplossing te vinden, maar niet gegarandeerd zijn van succes. ##### 2.2.1.1 Bemiddeling (mediation) Bemiddeling is een informele en niet-institutionele methode waarbij een neutrale derde partij, de bemiddelaar, met de conflictpartijen spreekt, eventueel afzonderlijk. Het doel is om de partijen inzicht te geven in de fundamentele redenen van hun conflict, begrip te kweken voor de positie van de ander, en hen te leiden naar een gemeenschappelijk belang in het vinden van een akkoord. Deze methode focust op de onderliggende belangen van de partijen, in tegenstelling tot louter hun formele posities. > **Voorbeeld:** Twee studenten ruziën over één sinaasappel. Hun posities ("Ik wil de hele sinaasappel") lijken onverenigbaar. Door bemiddeling kan blijken dat de ene student sap wil en de andere de schil voor een cake. Hun onderliggende belangen zijn dan niet onverenigbaar. ##### 2.2.1.2 Conciliatie (conciliation) Conciliatie is een meer institutionele methode, die lijkt op een gerechtelijke procedure. Partijen presenteren hun standpunten aan een commissie die vervolgens een voorstel formuleert, niet uitsluitend gebaseerd op het recht, maar voornamelijk op billijkheid ($ex \: aequo \: et \: bono$). Een kritiekpunt op conciliatie is dat procedures te veel gericht zijn op posities in plaats van op onderliggende belangen, en dat oordelen op basis van billijkheid wantrouwen kunnen creëren, aangezien partijen de uitkomst niet kunnen voorspellen. > **Tip:** In het investeringsrecht had men vroeger negatieve ervaringen met conciliatie, wat leidde tot een latere introductie van bemiddeling. #### 2.2.2 Fact-finding Feitenvaststelling (fact-finding) is een cruciaal element in zowel conflictpreventie als geschillenbeslechting, vooral in een context waar desinformatie en "false flag"-operaties voorkomen. Het doel is om de feitelijke basis van een geschil nauwkeurig vast te stellen. > **Voorbeeld:** De casus van Operation Himmler (1939), waarbij nazi-soldaten zich voordeden als Polen om een inval in Polen te rechtvaardigen, illustreert het gevaar van "false flags". Ook de discussies rond massavernietigingswapens in Irak (2003) en de ontploffing van de Nord Stream-gasleiding tonen het belang en de moeilijkheid van betrouwbare feitenvaststelling aan. De **International Humanitarian Fact-Finding Commission (IHFFC)**, ingesteld bij Additioneel Protocol I bij de Verdragen van Genève (1949), is een orgaan dat feiten kan vaststellen over mogelijke internationale misdrijven, hoewel de oprichting ervan decennia in beslag nam, wat de traagheid van de internationale gemeenschap op dit gebied illustreert. ### 2.3 Jurisdictionele regeling van geschillen Jurisdictionele methoden leiden tot een bindende juridische uitspraak door een internationaal gerechtelijk orgaan. #### 2.3.1 Functie van internationale rechtbanken Internationale rechtbanken kunnen drie functies vervullen: 1. **Het geschil beslechten:** De rechter spreekt zich uit over wie gelijk heeft en wie ongelijk, waarmee het formele geschil is beslecht. Dit lost niet noodzakelijk het onderliggende conflict op. 2. **Het conflict oplossen:** Dit is het ideale scenario, maar zelden haalbaar. Het is mogelijk wanneer staten meer belang hebben bij een oplossing dan bij hun oorspronkelijke positie, zoals bij maritieme afbakeningen waar rechtszekerheid voor investeringen cruciaal is. 3. **De juridische aspecten uitklaren:** Dit is een meer "nederige" functie, maar kan bijdragen aan de oplossing van een conflict door rechtsonzekerheid weg te nemen. > **Voorbeeld:** De Iraanse gijzelaarskwestie (Iran Hostage Crisis) waarbij het Internationaal Gerechtshof (IGH) oordeelde dat Iran de Conventie van Wenen had geschonden, maar Iran het oordeel naast zich neerlegde, toont de beperkingen van juridische uitspraken wanneer er geen vertrouwen is in de rechtspraak. #### 2.3.2 Aard van internationale rechtbanken * **Beschermers van een rechtsorde:** Rechtbanken zoals het Internationaal Tribunaal voor het Recht van de Zee (ITLOS), de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) fungeren als beschermers van hun respectieve rechtsordes. * **Weerspiegeling van de statengemeenschap:** Internationale rechtbanken reflecteren de statengemeenschap. Het concept van **collectieve onpartijdigheid** is hierbij essentieel: de subjectieve visies van individuele rechters worden gecompenseerd door de diversiteit van de samenstelling van het Hof, wat moet leiden tot een objectiever oordeel. > **Tip:** Het is cruciaal voor advocaten en staten om de aard van de specifieke internationale rechtbank te begrijpen, aangezien dit invloed heeft op de argumentatie en de verwachte uitkomst. #### 2.3.3 Fundamentele voorwaarde: instemming van staten Een essentieel principe is dat internationale rechtbanken enkel bevoegd zijn met de instemming van de betrokken staten. Deze instemming kan **ad hoc** (voor een specifiek geschil) of **ex ante** (voor bepaalde categorieën geschillen) worden gegeven. ##### 2.3.3.1 Arbitrage Arbitrage is een vorm van jurisdictionele geschillenbeslechting waarbij partijen de scheidsrechters en de procedure kiezen. Dit kan **ad hoc** of **institutioneel** georganiseerd zijn. Het Permanent Hof van Arbitrage in Den Haag is een voorbeeld van een instelling die arbitrage faciliteert. Arbitrage wordt vaak gezien als een soepeler en vertrouwelijker alternatief voor vaste rechtbanken. ##### 2.3.3.2 Internationaal Gerechtshof (IGH) Het IGH is het voornaamste gerechtelijke orgaan van de Verenigde Naties en heeft twee hoofdtaken: 1. **Geschillenbeslechting (contentieuze zaken):** Het IGH spreekt bindende vonnissen uit over geschillen tussen staten die instemmen met de rechtsmacht van het Hof. 2. **Consultatieve adviezen:** Het IGH geeft niet-bindende adviezen op verzoek van de Algemene Vergadering of de Veiligheidsraad van de VN, of andere bevoegde VN-organen en gespecialiseerde agentschappen. * **Samenstelling:** Het Hof bestaat uit 15 vaste rechters, gekozen met aandacht voor geografische spreiding en rechtstradities. In contentieuze zaken kan een **ad hoc rechter** worden aangewezen door een staat die geen eigen rechter in het Hof heeft. Dit is niet mogelijk bij consultatieve adviezen. * **Werkwijze:** Het Hof kan optreden als voltallig Hof of in **kamers**. Kamers worden zelden gebruikt, maar bieden een mogelijkheid voor staten om een specifieke samenstelling van rechters te verkrijgen, wat in feite op arbitrage lijkt. #### 2.3.4 Contentieuze rechtsmacht van het IGH De contentieuze rechtsmacht van het IGH is gebaseerd op de instemming van de staten, die op verschillende manieren kan worden vormgegeven: 1. **"Bindende bevoegdheid" (art. 36(2) Statuut IGH):** Staten kunnen een verklaring afleggen waarin zij de bevoegdheid van het IGH aanvaarden voor specifieke categorieën geschillen, mits wederkerigheid. Veel grote staten hebben deze optie echter ingetrokken of nooit aanvaard. 2. **Verdragen die het IGH bevoegd maken:** Veel multilaterale verdragen bevatten bepalingen die geschillen over de interpretatie en toepassing ervan verwijzen naar het IGH. 3. **Ad hoc aanvaarding van bevoegdheid:** Staten kunnen na het ontstaan van een geschil alsnog instemmen met de bevoegdheid van het IGH. ##### 2.3.4.1 Bevoegdheid, voorbehouden en ontvankelijkheid * **Geschillen ("disputes"):** Het Hof is enkel bevoegd voor "geschillen", wat wordt gedefinieerd als "een onenigheid over feitelijke of juridische kwesties". Vaak moeten staten eerst de onenigheid duidelijk aantonen. * **Voorbehouden:** Staten kunnen bij het aanvaarden van de rechtsmacht voorbehouden formuleren, wat de bevoegdheid kan beperken. * **Ontvankelijkheid:** Voorafgaandelijke onderhandelingen of een "cooling-off" periode kunnen vereist zijn alvorens een zaak aanhangig kan worden gemaakt bij het Hof. Dit is vaak een formele stap. * **Monetary Gold-principe (1954):** Het IGH kan geen uitspraak doen wanneer dit vereist dat de rechten van een derde staat, die niet voor het Hof verschijnt, worden beoordeeld. Dit principe benadrukt dat het Hof geen beslissingen kan nemen die de rechten van afwezige partijen raken. #### 2.3.5 Adviserende rechtsmacht van het IGH Artikel 96 van het VN-Handvest biedt de mogelijkheid voor de Algemene Vergadering en de Veiligheidsraad, en na machtiging door de Algemene Vergadering, ook andere VN-organen en gespecialiseerde agentschappen, om het IGH te verzoeken een adviserend advies te geven over juridische vragen. * **Institutionele kwesties:** Veel adviserende adviezen betreffen de interpretatie van het VN-Handvest en de rol van VN-organen, zoals de adviezen over "Reparation for Injuries Suffered in the Service of the United Nations" en "Certain Expenses of the United Nations". * **Niet-institutionele kwesties:** Steeds vaker wordt het IGH verzocht om adviezen te geven over actuele internationale vraagstukken, zoals de legaliteit van kernwapens, de bouw van een muur in bezet Palestijns gebied, en de gevolgen van klimaatverandering. Deze adviezen kunnen een belangrijke rol spelen in het stimuleren van diplomatieke onderhandelingen. > **Voorbeeld:** De argumenten van COSIS (Commission of Small Island States on Climate Change and International Law) voor het ITLOS voor een adviserend advies, benadrukken dat dergelijke adviezen multilaterale samenwerking bevorderen en diplomatieke onderhandelingen kunnen vooruithelpen in de aanpak van mondiale problemen zoals klimaatverandering. ### 2.4 De internationale rechter en de vrede: obstakels en bijdragen Ondanks de rol van internationale rechtspraak in geschillenbeslechting, zijn er aanzienlijke obstakels die verhinderen dat de internationale rechter direct vrede kan bewerkstelligen: #### 2.4.1 Obstakels * **Aard van conflicten:** Internationale conflicten gaan vaak niet over louter juridische interpretaties, maar over diepgewortelde tegenovergestelde belangen en verlangens. * **Aard van internationaal recht:** Het internationaal recht is vaak nog rudimentair en biedt niet altijd de instrumenten om conflicten fundamenteel op te lossen. * **Aard van de rechtsprekende functie:** Rechterlijke uitspraken zijn vaak "win-lose" en niet gericht op het oplossen van conflicten op een "win-win" basis, wat vaak vereist is voor duurzame vrede. Rechtspraak is gebaseerd op de toepassing van normen, niet op het direct aanpakken van onderliggende belangen. * **Aard van internationale rechtspraak:** * **Gebonden aan instemming:** Geschillen kunnen enkel worden beslecht met instemming van de partijen, wat ontbreekt bij staten die conflicten willen vermijden. * **Geen effectieve uitvoering:** Er is geen dwingend mechanisme om vonnissen te handhaven; de uitvoering berust op politieke wil. * **Perceptie van gebrekkige onpartijdigheid:** Ondanks het principe van collectieve onpartijdigheid, wordt de onpartijdigheid van internationale rechtbanken soms betwist. #### 2.4.2 Bijdragen aan de vrede Ondanks de obstakels, kan de internationale rechter wel degelijk bijdragen aan het bevorderen van vrede: 1. **Bevordering van naleving ("lawfare"):** Hoewel er geen afdwingingsmechanisme is, kan rechtspraak normatieve invloed uitoefenen, een diplomatieke hefboomwerking creëren en morele en juridische druk uitoefenen. "Lawfare" verwijst naar het strategisch benutten van het recht als tactisch instrument in politieke of diplomatieke schaakspelen. 2. **Waardevinding en "closure":** Uitspraken kunnen, zij het abstract en beperkt tot specifieke verdragen, bijdragen aan het vaststellen van feiten en het creëren van rechtszekerheid. Echter, dit leidt zelden tot emotionele of morele "closure" voor individuele slachtoffers, gezien de beperkingen van de rechtsmacht. 3. **"Getting the terms right":** Het formuleren van de juiste juridische vraag aan een internationaal hof kan cruciaal zijn voor het verkrijgen van een helder antwoord dat rechtszekerheid schept, de uitgangspositie in diplomatie verduidelijkt, en de zwakkere partij in onderhandelingen kan beschermen. Een juridische uitspraak kan de parameters van een debat duidelijk zetten en zo de dynamiek van latere onderhandelingen fundamenteel beïnvloeden, ook al lost het Hof het conflict zelf niet op. > **Tip:** Het is belangrijk te onthouden dat adviserende adviezen, hoewel niet-bindend, de diplomatieke weg kunnen beïnvloeden. Sommige staten zien dit als een katalysator voor diplomatieke regeling, terwijl anderen vrezen voor polarisatie. Het argument dat een advies polariseert, wordt echter vaak gebruikt en heeft de laatste decennia niet geleid tot een oplossing voor langdurige conflicten. --- # De rol en beperkingen van de internationale rechter bij het bevorderen van vrede Oké, hier is de studiehandleiding voor het onderwerp "De rol en beperkingen van de internationale rechter bij het bevorderen van vrede", gebaseerd op de verstrekte documentatie en strikt volgens de gestelde formatteerregels. ## 3. De rol en beperkingen van de internationale rechter bij het bevorderen van vrede De internationale rechter kan bijdragen aan vrede door geschillen te beslechten en juridische duidelijkheid te verschaffen, maar wordt geconfronteerd met aanzienlijke beperkingen die voortkomen uit de aard van conflicten, het internationaal recht, de rechtsprekende functie zelf en de gebrekkige uitvoering en acceptatie van uitspraken. ### 3.1 Evolutie naar vreedzame geschillenregeling #### 3.1.1 Algemene principes en de Verenigde Naties Oorspronkelijk werden internationale geschillen vaak beslecht via "kanon*'diplomatie" of geweld. De Conventie van Den Haag voor de vreedzame regeling van internationale geschillen uit 1907 verplichtte staten om hun best te doen om internationale geschillen vreedzaam te regelen, wat een middelenverbintenis inhield. Met het VN-Handvest evolueerde dit naar een positieve verplichting. Artikel 2(4) HVN verbiedt het gebruik van geweld, terwijl artikel 2(3) HVN staten verplicht hun internationale geschillen vreedzaam te regelen, zodanig dat internationale vrede en veiligheid, en gerechtigheid niet in gevaar komen. Dit artikel bevat echter een inherente spanning tussen internationale vrede en veiligheid enerzijds, en gerechtigheid anderzijds. Artikel 33(1) HVN somt diverse vreedzame middelen op die partijen kunnen gebruiken voor geschillen waarvan de voortzetting de internationale vrede en veiligheid dreigt te ondermijnen, zoals onderhandelingen, bemiddeling, concilitie, arbitrage en gerechtelijke beslechting. Dit staat nog af van de situaties onder Hoofdstuk VII HVN, die dreigingen van de vrede, schendingen van de vrede en agressie betreffen. ### 3.2 Methoden van vreedzame geschillenregeling #### 3.2.1 Niet-jurisdictionele regeling Niet-jurisdictionele methoden omvatten onderhandelingen en de tussenkomst van derden. Deze methoden zijn doorgaans middelenverbintenissen, waarbij staten zich inspannen om een vreedzame oplossing te bereiken. * **Bemiddeling (mediation):** Dit is een informeel proces waarbij een derde partij met de betrokken staten spreekt om hen inzicht te geven in de onderliggende redenen van het conflict en begrip voor elkaars positie te ontwikkelen, met als doel hen naar een gemeenschappelijk inzicht te leiden voor een akkoord. Dit focust op onderliggende belangen, niet louter op juridische posities. * **Conciliatie (conciliation):** Dit is een meer institutionele methode waarbij een commissie zich buigt over de standpunten van partijen en een voorstel formuleert, niet enkel op basis van het recht, maar vooral op basis van billijkheid ($ex \: aequo \: et \: bono$). Een kritiekpunt is dat dit, net als juridische procedures, gefocust is op posities en weinig zekerheid biedt, wat kan leiden tot wantrouwen. #### 3.2.2 Derden en feitenvaststelling * **Derden:** Staten, internationale organisaties zoals de VN-Veiligheidsraad of de Secretaris-Generaal, en specifieke landen kunnen optreden als "peace brokers" om geschillen te helpen beslechten. * **Fact-finding (feitenvaststelling):** Het vaststellen van de feiten is cruciaal in internationaal recht, vooral gezien de mogelijke aanwezigheid van "false flags" of misleidende operaties. Voorbeelden hiervan zijn Operation Himmler in 1939, wat diende als voorwendsel voor de inval in Polen, en de beweringen over massavernietigingswapens in Irak in 2003. De onduidelijkheid rond de ontploffing van de Nord Stream-gasleiding illustreert de blijvende uitdaging van feitenvaststelling. * De **International Humanitarian Fact-Finding Commission (IHFFC)**, opgericht in 1991 in het kader van het Additioneel Protocol I bij de Verdragen van Genève, is bevoegd om feiten vast te stellen met betrekking tot mogelijke internationale misdaden. De late oprichting van dergelijke mechanismen illustreert hoe traag de internationale gemeenschap hierin is. #### 3.2.3 Jurisdictionele regeling De rechterlijke functie kan bijdragen aan vrede op verschillende manieren: * **Het geschil beslechten:** De rechter kan oordelen wie gelijk heeft en wie ongelijk, wat het geschil formeel beëindigt, maar niet noodzakelijk het onderliggende conflict oplost. * **Het conflict oplossen:** Dit is het ideale, maar zeldzame scenario, waarbij een uitspraak leidt tot een duurzame oplossing die de belangen van alle partijen dient. Dit is vaker succesvol in geschillen over maritieme afbakening of grenzen, waar rechtszekerheid een groot economisch belang heeft. Bij mensenrechtenschendingen is dit minder waarschijnlijk. * **De juridische aspecten uitklaren:** Het Hof kan de juridische context van een geschil verhelderen, wat kan bijdragen aan een oplossing, zelfs als de staten het Hof niet volledig vertrouwen of de uitspraken niet naleven, zoals aangetoond door de Iran Hostage Crisis. ##### 3.2.3.1 Aard van internationale rechtbanken Internationale rechtbanken kunnen verschillende rollen vervullen: * **Beschermers van een rechtsorde:** Rechtbanken zoals ITLOS (Zeerecht), de WTO en het EHRM beschermen en handhaven hun respectieve rechtsordes. Hun rol is vaak vergelijkbaar met die van constitutionele rechters. * **Afspiegeling van de statengemeenschap:** Internationale rechtbanken reflecteren de statenwereld. Vanwege de persoonlijke relaties tussen rechters en de partijen, functioneren zij via **collectieve onpartijdigheid**, waarbij de subjectieve visies van individuele rechters elkaar compenseren. Recentelijk lijkt het IGH echter meer op te treden als beschermer van de internationale rechtsorde, met een nadruk op unanimiteit in consultatieve adviezen om de gemeenschappelijkheid van het recht te benadrukken. * **Fundamentele voorwaarde: instemming:** Een cruciaal principe is dat een staat slechts voor een internationale rechter kan worden gedaagd met zijn eigen instemming, hetzij $ad \: hoc$ voor een specifiek geschil, hetzij $ex \: ante$ voor bepaalde categorieën geschillen. ##### 3.2.3.2 Arbitrage Arbitrage biedt partijen meer flexibiliteit en controle: * **Verbintenis:** Instemming kan $ad \: hoc$ of $ex \: ante$ plaatsvinden. Partijen kiezen zelf de scheidsrechters en de procedure, wat kan leiden tot meer vertrouwen. * **Organisatie:** Arbitrage kan $ad \: hoc$ (op maat gemaakt) of institutioneel (via bestaande structuren zoals het Permanent Hof van Arbitrage in Den Haag) georganiseerd worden. Het Permanent Hof van Arbitrage is geen rechtbank, maar faciliteert arbitrage. * **Alternatief:** Arbitrage wordt vaak als alternatief voor gerechtelijke geschillenbeslechting beschouwd vanwege de procedurele soepelheid en het verhoogde vertrouwen tussen partijen. ##### 3.2.3.3 Internationaal Gerechtshof (IGH) Het IGH is het belangrijkste gerechtelijke orgaan van de VN en kent twee hoofdtaken: * **Geschillenbeslechting (contentieuze zaken):** Het Hof spreekt bindende vonnissen uit tussen staten die instemmen met zijn rechtsmacht. * **Contentieuze rechtsmacht:** De rechtsmacht van het IGH is gebaseerd op de instemming van staten. Dit kan via: * **"Bindende bevoegdheid" (art. 36(2) Statuut IGH):** Staten kunnen een verklaring afleggen waarin zij de bevoegdheid van het IGH aanvaarden voor bepaalde categorieën geschillen, mits wederkerigheid. Belangrijke staten hebben deze optie vaak ingetrokken. * **Verdragen:** Veel verdragen bevatten bepalingen die geschillen over hun interpretatie en toepassing voor het IGH brengen. * **Ad hoc aanvaarding:** Staten kunnen instemmen met de rechtsmacht van het IGH nadat een concreet geschil is ontstaan. * **Voorbehouden en Ontvankelijkheid:** Staten kunnen voorbehouden maken bij hun instemming. Voorafgaandelijke onderhandelingen zijn vaak een vereiste voor ontvankelijkheid. * **Monetary Gold-principe (1954):** Het IGH kan geen uitspraak doen wanneer dit vereist dat de rechten van een derde staat worden beoordeeld die niet voor het Hof verschijnt. * **Consultatieve adviezen:** Niet-bindende adviezen op verzoek van de Algemene Vergadering, de Veiligheidsraad of andere door de AV gemachtigde VN-organen en gespecialiseerde agentschappen over juridische vragen binnen hun werkingssfeer. Dit wordt steeds belangrijker en kan diplomatieke onderhandelingen bevorderen of een alternatief spoor bieden als diplomatie vastzit. #### 3.2.4 Andere internationale rechtbanken Naast het IGH zijn er diverse andere internationale rechtbanken en tribunalen, zoals het Internationaal Zeerechttribunaal (ITLOS), de Wereldhandelsorganisatie (WTO), en regionale hoven (bv. inzake mensenrechten), alsook tribunalen van supranationale organisaties. Deze rechtbanken spelen een rol in de bevordering van vrede door specifieke rechtsordes te beschermen en geschillen te beslechten. ### 3.3 De rol en beperkingen van de internationale rechter bij het bevorderen van vrede De internationale rechter kan op verschillende manieren bijdragen aan vrede, maar wordt geconfronteerd met fundamentele beperkingen. #### 3.3.1 Beperkingen van de internationale rechter * **Aard van conflicten:** Internationale conflicten gaan zelden over louter juridische interpretatieverschillen, maar over tegenovergestelde politieke, strategische, emotionele belangen en verlangens. Juridische uitspraken kunnen dergelijke conflicten meestal niet oplossen. * **Aard van internationaal recht:** Het internationaal recht is vaak rudimentair en biedt onvoldoende instrumenten om conflicten fundamenteel op te lossen. Het biedt oplossingen op een hoog, abstract niveau, maar niet altijd op het concrete niveau van de individuele belangen of specifieke institutionele behoeften. * **Aard van de rechtsprekende functie:** Juridische uitspraken zijn typisch "win–lose". Conflictoplossing vereist echter vaak "win–win"-scenario's. De rechterlijke macht spreekt recht op basis van normtoepassing, niet noodzakelijk op basis van onderliggende belangen, wat het minder geschikt maakt voor emotioneel geladen, gewelddadige politieke conflicten. * **Aard van de internationale rechtspraak:** * **Gebonden aan instemming:** Internationale geschillen kunnen niet worden beslecht zonder instemming van de betrokken staten, wat problematisch is wanneer staten juist terughoudend zijn om geschillen op te lossen. * **Geen effectieve uitvoering:** Er bestaat geen wereldwijde deurwaarder. De uitvoering van uitspraken berust op de politieke wil en vrijwillige naleving van staten. Hoewel de VN-Veiligheidsraad kan optreden, wordt dit in belangrijke geopolitieke conflicten vaak verhinderd door vetorechten van permanente leden. * **Perceptie van gebrekkige onpartijdigheid:** Hoewel internationale rechtbanken streven naar collectieve onpartijdigheid, wordt dit niet altijd door alle partijen geloofd, wat de legitimiteit van hun uitspraken aantast. #### 3.3.2 Bijdragen van de internationale rechter aan vrede Ondanks de beperkingen kan de internationale rechter wel degelijk bijdragen aan de bevordering van vrede: * **Bevordering van naleving (indirect):** Hoewel er geen afdwingingsmechanisme is, kan rechtspraak indirect naleving bevorderen. "Lawfare", het strategisch benutten van het recht als tactisch instrument, kan leiden tot symbolische of politieke winst, druk creëren, legitimiteit verlenen en morele en diplomatieke voordelen opleveren. * **Waarheidsvinding en "closure" (beperkt):** Internationale uitspraken zijn vaak algemeen en abstract en bieden geen directe individuele erkenning voor slachtoffers, waardoor "closure" en emotionele waarheidsvinding beperkt blijven. De bevoegdheid is vaak beperkt tot specifieke verdragen, wat leidt tot selectieve juridische kwalificaties die frustratie kunnen veroorzaken. * **"Getting the terms right":** Het IGH stelt dat de beslechting van juridische vragen een belangrijke, soms doorslaggevende factor kan zijn in de vreedzame regeling van geschillen. Door een helder juridisch antwoord te geven op goed gestelde vragen, creëert het Hof rechtszekerheid, verduidelijkt het de uitgangspositie in diplomatie, bevordert het een rechtsconforme oplossing en beschermt het de zwakkere partij in onderhandelingen. Het Hof lost het conflict zelf niet op, maar kan de parameters van het debat duidelijk zetten en zo de dynamiek van latere onderhandelingen beïnvloeden. > **Tip:** Bij het analyseren van de rol van de internationale rechter in vredesbevordering, is het cruciaal om onderscheid te maken tussen het formeel beslechten van een geschil en het werkelijk oplossen van een conflict. De rechter kan excellent zijn in het eerste, maar wordt vaak geconfronteerd met fundamentele obstakels bij het tweede. > **Voorbeeld:** In de zaak rond de Krim, kan het IGH oordelen dat de Krim juridisch tot Oekraïne behoort. Dit lost het onderliggende politieke conflict tussen Rusland en Oekraïne niet op, maar het versterkt wel de onderhandelingspositie van Oekraïne door de juridische status van het gebied vast te stellen. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Vreedzame regeling van geschillen | Een methode om internationale meningsverschillen op te lossen zonder het gebruik van geweld, met als doel internationale vrede en veiligheid te handhaven. | | Kanoneerdiplomatie | Een vorm van diplomatie waarbij dreiging met militair geweld of de daadwerkelijke inzet ervan wordt gebruikt om politieke of economische doelen te bereiken in internationale betrekkingen. | | Conventie van Den Haag voor de vreedzame regeling van internationale geschillen | Een internationaal verdrag uit 1907 dat tot doel heeft het gebruik van geweld tussen staten te voorkomen door het bevorderen van vreedzame methoden voor geschillenbeslechting. | | Handvest van de Verenigde Naties (HVN) | Het oprichtingsverdrag van de Verenigde Naties, dat de principes van internationale betrekkingen regelt, waaronder het verbod op het gebruik van geweld en de plicht tot vreedzame geschillenbeslechting. | | Middelenverbintenis | Een juridische verplichting waarbij een partij zich ertoe verbindt haar best te doen om een bepaald resultaat te bereiken, zonder garantie op succes, zoals het nastreven van een vreedzame regeling. | | Positieve verplichting | Een juridische verplichting die verder gaat dan een middelenverbintenis en een actieve inspanning of specifieke actie vereist om een bepaald doel te bereiken. | | Niet-jurisdictionele regeling | Methoden van geschillenbeslechting die geen bindende juridische uitspraak van een rechtbank inhouden, zoals onderhandelingen, bemiddeling en concilitie. | | Jurisdictionele regeling | Methoden van geschillenbeslechting waarbij een bindende uitspraak wordt gedaan door een rechterlijke instantie, zoals arbitrage of de procedures voor internationale rechtbanken. | | Bemiddeling (mediation) | Een proces waarbij een neutrale derde partij partijen helpt bij het oplossen van een conflict door communicatie te faciliteren, wederzijds begrip te bevorderen en hen te leiden naar een wederzijds aanvaardbare oplossing. | | Conciliatie (conciliation) | Een meer formele methode van geschillenbeslechting waarbij een commissie de partijen en hun standpunten onderzoekt en vervolgens een niet-bindend voorstel doet om het geschil op te lossen, vaak gebaseerd op billijkheid. | | Fact-finding | Het proces van het vaststellen van de feitelijke omstandigheden die aan een geschil ten grondslag liggen, cruciaal voor het bereiken van een eerlijke en accurate oplossing in internationale conflicten. | | False flag-operaties | Geheime operaties waarbij een groep zich voordoet als een andere groep om politieke of militaire doeleinden te bereiken, vaak door valse incidenten te creëren om agressie te rechtvaardigen. | | Internationaal Gerechtshof (IGH) | Het belangrijkste gerechtelijke orgaan van de Verenigde Naties, dat bevoegd is voor geschillenbeslechting tussen staten en het geven van consultatieve adviezen. | | Collectieve onpartijdigheid | Een principe binnen internationale rechtbanken waarbij de subjectieve visies van individuele rechters worden gecompenseerd door de diversiteit van de samenstelling van het hof, om zo een meer objectief oordeel te bereiken. | | Ad hoc | Betekent "voor dit specifieke geval" of "speciaal voor dit doel", vaak gebruikt om aan te geven dat een overeenkomst of procedure speciaal voor een bepaald geschil is opgesteld. | | Ex ante | Betekent "voorafgaand aan" of "van tevoren", verwijzend naar afspraken of bepalingen die vóór het ontstaan van een geschil zijn gemaakt. | | Arbitrage | Een vorm van alternatieve geschillenbeslechting waarbij partijen overeenkomen hun geschil voor te leggen aan een of meer arbiters wiens beslissing (het arbitraal vonnis) bindend is. | | Consultatief advies | Een niet-bindend advies gegeven door een internationaal gerechtelijk orgaan, zoals het IGH, op verzoek van bevoegde internationale organisaties over juridische vragen. | | Lawfare | Het strategisch gebruik van juridische middelen en procedures als instrument in politieke of militaire conflicten om politieke, symbolische of diplomatieke winst te behalen. | | Waarheidsvinding | Het proces van het vaststellen van de waarheid achter gebeurtenissen, vaak een uitdagende taak in internationale conflicten vanwege politieke belangen en gebrek aan transparantie. | | Closure | Het gevoel van afronding en emotionele verwerking na een conflict of trauma, wat kan voortkomen uit erkenning, gerechtigheid of waarheidsvinding. |

# Economische betrekkingen beheerst door het recht Dit onderwerp onderzoekt de naoorlogse intentie om internationale economische betrekkingen te structureren via juridische kaders, de inherente ongelijkheden in de internationale financiële instellingen, en de kritiek op de vermeende depolitisering van het economisch recht. ### 1.1 Internationaal recht en machtsverhoudingen Na de Tweede Wereldoorlog ontstond het idee om de internationale economische orde te beheersen door middel van recht, in plaats van louter machtsverhoudingen. Hoewel dit idee vandaag deels achterhaald is, blijft het de basis vormen van veel internationale economische structuren. #### 1.1.1 Erkenning van ongelijkheden Instellingen zoals de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds (IMF) werken met een systeem van gewogen stemmen, waarbij de omvang van de financiële inbreng de stemkracht bepaalt. Dit systeem erkent en verankert bestaande ongelijkheden. De Wereldhandelsorganisatie (WTO) hanteert bijvoorbeeld positieve discriminatie voor ontwikkelingslanden, wat een vorm van erkenning van bestaande dispariteiten is. #### 1.1.2 ‘Gedepolitiseerde’ betrekkingen? Een centraal dogma binnen het internationaal economisch recht is de bewering dat het "niet aan politiek doet". Echter, recht is inherent politiek. De bescherming van investeerders is bijvoorbeeld een politieke keuze die prioriteit geeft aan hun belangen boven die van burgers of gaststaten. De liberale wereldorde legt de nadruk op de efficiëntie van vrijhandel, waarbij alles wat deze efficiëntie belemmert als "politiek" wordt bestempeld. > **Tip:** De intuïtieve afwijzing van "politiek" in economische arbitrage, zoals geïllustreerd door het Vattenfall-arrest, benadrukt de spanning tussen economische efficiëntie en politieke besluitvorming binnen de rechtsstaat. ### 1.2 Bestrijding van protectionisme en ’falende’ staatsinstellingen Een kernstreven van de naoorlogse economische orde was de bestrijding van protectionisme, zowel aan de grens als op de interne markt, en op monetair gebied. #### 1.2.1 Protectionisme Protectionisme, in de vorm van invoerheffingen, interne marktbelemmeringen (zoals non-tarifaire handelsbelemmeringen), en monetaire devaluatie, werd gezien als een oorzaak van economische crises en een potentiële aanjager van conflicten. De opvatting was dat economische integratie en openheid oorlogen konden voorkomen. De strijd tegen protectionisme is een gedeelde doelstelling van zowel de WTO als het IMF. #### 1.2.2 ‘Falende’ staatsinstellingen Termen als "falende staatsinstellingen" worden vaak gebruikt om situaties te beschrijven waarin nationale rechtbanken te traag werken, onvoldoende rechtszekerheid bieden, of voortdurend wetgeving wijzigen. Deze kritiek op het falen van staten om de "private liberale economie" efficiënt te faciliteren, opent de deur voor internationaal recht om de interne werking van staten te beïnvloeden. > **Voorbeeld:** Internationale economische actoren kunnen zich bemoeien met de interne werking van een staat wanneer zij stellen dat wijzigingen in milieu- of klimaatwetgeving de legitieme verwachtingen van investeerders schaden, of wanneer de traagheid van rechtbanken niet voldoet aan de normen van een "billijk proces". De kritiek hierop is dat deze benadering selectief is en zich richt op economische actoren, terwijl de middelen die worden ingezet om bijvoorbeeld rechtbanken te verbeteren, ten koste kunnen gaan van andere publieke diensten. ### 1.3 Bevordering van ontwikkeling Na WOII werd de Wereldbank opgericht met het oog op de wederopbouw van Europa. Toen dit traject te traag verliep en het communisme opkwam, verschoof de focus naar ontwikkelingslanden. #### 1.3.1 Visie op ontwikkeling De naoorlogse visie op ontwikkeling, vaak omschreven als "bricks and mortar" (stenen en mortel), was sterk gericht op de opbouw van infrastructuur en de ontwikkeling van een liberale economie. Dit model had echter ook gevolgen voor mensenrechten, zoals gedwongen verhuizingen en het verlies van leefomgevingen en traditionele vaardigheden. > **Tip:** De ontwikkeling in de zin van "bricks and mortar" kan aanzienlijke gevolgen hebben voor de mensenrechten van lokale gemeenschappen en inheemse volkeren. #### 1.3.2 Liberale en welvaartsgemeenschap De bevordering van ontwikkeling was sterk gericht op het creëren van een liberale gemeenschap en een welvaartsgemeenschap, waarbij de belangen van ontwikkelingslanden werden gekoppeld aan die van het Westen, zoals de levering van materiaal en de exploratie van nieuwe markten. ### 1.4 Bescherming van soevereine keuzes? Een veelgehoorde stelling binnen het economisch recht is dat staten vrij zijn om soevereine keuzes te maken in niet-economische aangelegenheden. Dit wordt vaak benadrukt door het Hof van Justitie met betrekking tot internationale investerings- en handelsakkoorden, waarbij gesteld wordt dat Europa vrij is om zijn sociale welvaart en culturele identiteit te beschermen. #### 1.4.1 Kritiek op de vermeende vrijheid Critici stellen echter dat dit systeem een wereldwijd economisch liberalisme verankert. Hoewel staten zogezegd vrij zijn om hun beschermingsniveaus te bepalen, leidt wereldwijde concurrentie tot een "race to the bottom", waarbij bedrijven dreigen te verhuizen naar landen met lagere normen en belastingen. Dit wordt versterkt door de liberalisering van de wereldhandel. > **Voorbeeld:** Bedrijven verplaatsen hun productie naar landen met lagere milieunormen, wat leidt tot fenomenen als "carbon leakage", sweatshops, kinderarbeid en instortende fabrieken, ondanks de beweerde soevereiniteit van staten om hun normen te bepalen. Een alternatief systeem zou universele milieu- en sociale normen vereisen om eerlijke concurrentie te waarborgen. ### 1.5 Investeringen Internationaal investeringsrecht beoogt de bescherming van directe buitenlandse investeringen, die substantieel meer risico's inhouden dan internationale handel. Investeerders brengen hun kapitaal naar een vreemde jurisdictie en zijn afhankelijk van de lokale regelgeving en politieke stabiliteit. #### 1.5.1 Ratio legis van investeringsrecht * **Investering in vreemde jurisdictie:** Investeerders lopen risico's zoals onteigening, administratieve druk en politieke instabiliteit. Investeringsrecht biedt extra bescherming vanwege dit verhoogde risico, in tegenstelling tot handel waarbij goederen worden verzonden zonder dat de handelaar zich permanent in het buitenland vestigt. * **Investering en economische ontwikkeling:** Directe investeringen dragen bij aan de lokale economie door het creëren van werkgelegenheid, de lokale inkoop van goederen en diensten, en het betalen van belastingen. Dit is een voorwaarde voor "echte" ontwikkeling, in tegenstelling tot kortetermijn speculatie op aandelenmarkten. * **Reciprociteit: van fictie tot realiteit:** Verdragssystemen zijn formeel wederkerig, maar in de praktijk was de wederkerigheid vaak een fictie omdat landen met een kleinere economie nauwelijks investeringen deden in grotere economieën. Met de economische verschuivingen wordt deze reciprociteit echter steeds reëler. #### 1.5.2 Materieel en procedureel recht Investeringsrecht omvat zowel materiële beschermingsnormen (zoals eerlijke en billijke behandeling, volledige veiligheid en bescherming, nationale behandeling en meestbegunstigingsclausule) als procedurele regels die leiden tot investeringsarbitrage. #### 1.5.3 Instrumenten van investeringsbescherming * **Bilateraal:** Duizenden bilaterale investeringsverdragen (BITs) vormen de klassieke basis van investeringsrecht. * **Multilateraal:** Hoewel er minder multilaterale verdragen zijn, worden investeringshoofdstukken steeds vaker opgenomen in algemene handelsverdragen (bv. CETA tussen de EU en Canada). * **Nationaal:** Nationale investeringscodes kunnen unilateraal vergelijkbare bescherming bieden als verdragen. #### 1.5.4 Materieel investeringsrecht * **Onteigening (rechtstreeks en onrechtstreeks):** Onteigening is toegestaan onder voorwaarden: wettelijke procedure, niet-discriminatoir, en met betaling van een billijke, promptte en effectieve schadevergoeding in converteerbare munt. "Kruipende onteigening" door herhaalde inmenging wordt ook gereguleerd. Recente ontwikkelingen hebben echter de interpretatie van onrechtstreekse onteigening beperkt, met name wanneer het gaat om proportionele, niet-discriminatoire maatregelen ter bescherming van volksgezondheid of milieu. * **Fair & Equitable Treatment (FET):** Deze standaard omvat beginselen van behoorlijk bestuur, zoals een billijk proces en transparantie. In de praktijk werd FET soms ruim geïnterpreteerd ter bescherming van "legitieme verwachtingen" van investeerders. Nieuwe verdragsteksten beperken dit nu en stellen expliciet dat FET de staat niet belet om maatregelen te nemen ter bescherming van milieu of volksgezondheid. #### 1.5.5 Police Powers Doctrine Deze doctrine erkent de bevoegdheid van staten om regelgevend op te treden ter bescherming van publieke belangen zoals milieu en sociale betrekkingen, zonder dat dit automatisch als een schending van investeringsrechten wordt beschouwd. Jurisdictionele controle blijft beperkt tot marginale toetsing. #### 1.5.6 Geschillenbeslechting * **Van kanonneerdiplomatie naar arbitrage:** De evolutie gaat van het gebruik van militaire macht door staten (kanonneerdiplomatie) naar diplomatieke bescherming, en uiteindelijk naar investeringsarbitrage, die in abstracto gelijkheid tussen investeerder en staat zou moeten garanderen. * **ICSID (International Centre for Settlement of Investment Disputes):** Dit centrum beheert investeringsarbitragezaken. Een belangrijk kenmerk is dat bevoegdheid kan ontstaan uit bilaterale investeringsverdragen (IIAs) zonder een directe arbitrageclausule in het contract tussen investeerder en staat ("arbitrage without privity"). Dit biedt bescherming aan kleinere investeerders, maar kan ook leiden tot arbitrageprocedures tegen staten die zich niet bewust waren van de specifieke investeerder. * **Effect van uitspraken:** ICSID-uitspraken zijn zelfstandig en kunnen alleen via een interne vernietigingsprocedure worden aangevochten. Nationale rechtbanken kunnen een ICSID-uitspraak niet annuleren of inhoudelijk toetsen. #### 1.5.7 Kritiek op arbitrage en hervormingsvoorstellen Er is aanzienlijke kritiek op investeringsarbitrage, onder meer vanwege vermeende partijdigheid van arbiters, een professionele kaste van arbiters met eigen belangen, en het unilaterale karakter van geschillenbeslechting (enkel investeerders kunnen zaken aanspannen). * **UNCITRAL Working Group III:** Deze werkgroep onderzoekt hervormingen, waaronder de mogelijke invoering van een plurilaterale investeringsrechtbank in plaats van arbitrage. * **Plurilaterale investeringsrechtbank:** Dit zou de theoretische onafhankelijkheid en onpartijdigheid van rechters kunnen waarborgen, in tegenstelling tot de huidige situatie waarin investeerders zelf arbiters kunnen benoemen. > **Tip:** Het principe "justice must be seen to be done" is cruciaal bij het beoordelen van de legitimiteit van investeringsarbitrage. Het beeld van een systeem dat enkel door investeerders wordt gevoed, kan leiden tot een indruk van partijdigheid. ### 1.6 Handel (WTO) De Wereldhandelsorganisatie (WTO) reguleert de internationale handel in goederen, diensten en intellectuele eigendom, met als doel protectionisme te bestrijden en een transparant en voorspelbaar handelskader te bieden. #### 1.6.1 GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) Het GATT reguleert de handel in goederen, met principes zoals de meestbegunstigingsclausule (art. I) en nationale behandeling (art. III). Uitzonderingen zijn voorzien voor specifieke omstandigheden (art. XIX-XXI) en voor vrijhandelszones en douane-unies (art. XIV). #### 1.6.2 GATS (General Agreement on Trade in Services) en TRIPS (Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights) Deze overeenkomsten breiden de handelsregels uit naar diensten en intellectuele eigendom, met de dubbele ratio legis van bescherming van rechten en het garanderen van procedures, inclusief specifieke uitzonderingen. #### 1.6.3 WTO: geschillenbeslechting Het systeem van geschillenbeslechting binnen de WTO omvat "panels" en het "Appellate Body". De uitvoering van uitspraken kan leiden tot naleving, compensatie of retorsies. Het systeem is ontworpen om blokkades te voorkomen en naleving te waarborgen. ### 1.7 Ontwikkeling en armoede (Multilaterale Ontwikkelingsinstellingen) De Wereldbankgroep, bestaande uit vijf instellingen (IBRD, IDA, IFC, MIGA, ICSID), speelt een centrale rol in internationale ontwikkeling en armoedebestrijding. #### 1.7.1 De Wereldbankgroep * **IBRD (International Bank for Reconstruction and Development):** Financiert leningen voor middeninkomenslanden. * **IDA (International Development Association):** Biedt leningen met zeer lage rentes en lange looptijden aan de armste landen. * **IFC (International Finance Corporation):** Doet rechtstreekse investeringen in projecten om privaat kapitaal aan te trekken. * **MIGA (Multilateral Investment Guarantee Agency):** Verzekert investeringen tegen politieke risico's. * **ICSID (International Centre for Settlement of Investment Disputes):** Faciliteert investeringsgeschillenbeslechting via arbitrage. > **Tip:** De Wereldbank functioneert door kapitaal van lidstaten te gebruiken als garantie, terwijl het zelf leent op de private markt tegen lage rentes, die het vervolgens doorleent aan ontwikkelingslanden tegen hogere rentes. #### 1.7.2 Visie op ontwikkeling en armoedebestrijding De oorspronkelijke visie op ontwikkeling was sterk gericht op economische groei ("bricks and mortar"). Hoewel de Wereldbank zich nu richt op duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (SDG's), blijft internationaal recht primair gericht op economische ontwikkeling en niet direct op armoedebestrijding, mede door de beperkingen van staatssoevereiniteit. #### 1.7.3 Armoede en mensenrechten Mensenrechten bieden een kader om de soevereiniteit van staten te doorbreken en individuen direct aan te spreken. Echter, de verantwoordelijkheid voor mensenrechten blijft grotendeels bij de staat liggen, wat de directe aanpak van mondiale armoedeproblemen bemoeilijkt. > **Voorbeeld:** Absolute armoede betreft het gebrek aan basisbehoeften, terwijl relatieve armoede duidt op sociale uitsluiting, wat kan leiden tot maatschappelijke onrust en politieke instabiliteit. Internationaal recht wordt gezien als een minder effectief instrument voor armoedebestrijding dan voor economische ontwikkeling. --- # Internationaal investeringsrecht Hier is een gedetailleerde studiehandleiding over Internationaal investeringsrecht, gebaseerd op de verstrekte documentatie: ## 2. Internationaal investeringsrecht Dit deel van het internationaal economisch recht richt zich op de ratio legis achter investeringsbescherming, de materiële en procedurele regels, en de kritiek op het huidige systeem van investeringsarbitrage. ### 2.1 De ratio legis van investeringen De kern van het internationaal investeringsrecht ligt in de erkenning dat investeringen in een vreemde jurisdictie inherente risico's met zich meebrengen die verder gaan dan die van internationale handel. #### 2.1.1 Investering in een vreemde jurisdictie Wanneer een investeerder kapitaal, kennis en expertise in een vreemd land brengt, valt deze onder de jurisdictie van die staat. Dit maakt de investeerder afhankelijk en kwetsbaar voor potentiële risico's zoals onteigening, administratieve druk of andere vormen van pesterijen door de gaststaat. In tegenstelling tot een handelaar die goederen exporteert en zich kan terugtrekken bij problemen, is een investeerder met fysieke aanwezigheid ter plaatse veel moeilijker in staat om zich te onttrekken aan dergelijke situaties. > **Voorbeeld:** Een Belgische brouwer die een brouwerij opricht in Congo loopt het risico op lokale concurrenten die via bevriende ministers administratieve obstakels opwerpen, zoals milieuvergunningen of fiscale controles, wat de continuïteit van de investering bedreigt. Desinvesteren is dan uiterst moeilijk en verlieslatend. De objectieve ratio legis is dus dat investeerders, door hun grotere risicoprofiel, extra bescherming verdienen bovenop de bescherming die handelaren genieten. #### 2.1.2 Investering en economische ontwikkeling Rechtstreekse buitenlandse investeringen dragen significant bij aan de economische ontwikkeling van de gaststaat. Dit gebeurt door de creatie van lokale werkgelegenheid, de aankoop van lokale grondstoffen, en de betaling van belastingen. Enkel *rechtstreekse* investeringen kwalificeren hiervoor; speculatieve aandelenhandel die snel doorverkocht kan worden, wordt niet als zodanig beschouwd en kan zelfs schadelijk zijn voor de economie. #### 2.1.3 Reciprociteit: van fictie tot realiteit Traditioneel zijn investeringsverdragen bilateraal en formeel wederkerig: land A beschermt de investeringen van land B, en land B beschermt die van land A. In de praktijk leidt dit vaak tot een fictieve reciprociteit, vooral wanneer één land significant meer investeert in het andere. Oorspronkelijk werden deze verdragen opgesteld om westerse investeringen in landen als China en India te beschermen. Echter, met economische verschuivingen en de opkomst van deze landen als investeerders, begint de reciprociteit realiteit te worden, met als gevolg dat Chinese en Indiase investeerders ook procederen tegen westerse staten. ### 2.2 Materieel en procedureel investeringsrecht Internationaal investeringsrecht kent zowel materiële beschermingsnormen als procedurele instrumenten om deze te handhaven. #### 2.2.1 Instrumenten voor investeringsbescherming 1. **Bilateraal:** Duizenden bilaterale investeringsverdragen (BITs) vormen de klassieke basis van het investeringsrecht. 2. **Multilateraal:** Hoewel er minder multilaterale verdragen specifiek gericht op investeringen zijn, worden investeringshoofdstukken steeds vaker opgenomen in algemene handelsakkoorden, zoals het EU-Canada CETA-akkoord. 3. **Nationaal:** Veel ontwikkelingslanden hebben nationale investeringscodes die, eenzijdig, ongeveer dezelfde bescherming bieden als internationale verdragen. > **Praktisch voorbeeld:** Als een Belgische klant problemen ondervindt in Venezuela, wordt eerst nagegaan of er een bilateraal verdrag tussen België en Venezuela bestaat. Indien niet, wordt de Venezolaanse nationale investeringscode geraadpleegd. #### 2.2.2 Materieel recht: de kern van investeringsbescherming Het materieel recht van investeringsbescherming omvat diverse beginselen: 1. **Onteigening, rechtstreeks en onrechtstreeks:** * Onteigening is niet verboden, maar dient te gebeuren volgens een wettige procedure, niet-discriminatoir, en met een billijke, promptie en effectieve schadevergoeding, idealiter in converteerbare munt. * *Creeping expropriation* (kruipende onteigening) door herhaalde administratieve inmenging kan ook als onteigening worden beschouwd. * Arbitragerechtbanken hebben de interpretatie van onrechtstreekse onteigening soms breed toegepast op wetgeving ter bescherming van volksgezondheid, milieu, of tabaksregulering, wat kritiek heeft uitgelokt omdat het de regelgevende bevoegdheid van staten zou beknotten. * Recente verdragen proberen dit te nuanceren door te stellen dat proportionele, niet-discriminatoire maatregelen voor volksgezondheid, milieu, etc., geen onrechtstreekse onteigening zijn. 2. **Fair & Equitable Treatment (FET):** * Dit is een van de meest gebruikte normen. Het omvat fundamentele beginselen van behoorlijk bestuur, zoals een billijk proces en transparantie. * Arbitragerechtbanken hebben FET vaak ruim geïnterpreteerd, met name ter bescherming van "legitieme verwachtingen" van investeerders. * Nieuwere verdragen beperken dit door expliciet te stellen dat FET de staat niet verhindert om maatregelen ter bescherming van milieu of volksgezondheid te nemen, en dat er geen legitieme verwachting is dat wetgeving ongewijzigd blijft. 3. **Full Security & Protection:** Verwijst naar een verplichting van de staat om de investering fysiek en juridisch te beveiligen. 4. **National Treatment:** Vereist dat buitenlandse investeerders niet minder gunstig behandeld worden dan binnenlandse investeerders in vergelijkbare omstandigheden. 5. **Most-Favoured-Nation (MFN) Treatment:** Vereist dat een staat een buitenlandse investeerder niet minder gunstig behandelt dan een investeerder uit een derde land. #### 2.2.3 De "Police Powers" doctrine Deze Amerikaanse doctrine erkent dat staten hun wettelijke bevoegdheden behouden om het milieu, sociale relaties en andere publieke belangen te reguleren, zelfs indien dit gevolgen heeft voor investeringen. Investeringsarbiters zouden zich moeten beperken tot marginale toetsing van staatsbeslissingen en niet in de plaats treden van de beleidsmakers. ### 2.3 Geschillenbeslechting: van diplomatie naar arbitrage Het systeem voor geschillenbeslechting is geëvolueerd van kanonneerdiplomatie en diplomatieke bescherming naar internationale investeringsarbitrage. #### 2.3.1 Evolutie van geschillenbeslechting * **Kanonneerdiplomatie:** Staten gebruikten militaire macht om investeringsclaims af te dwingen. * **Diplomatieke bescherming:** Staten claimden de investering van hun onderdanen en brachten deze voor internationale fora, wat echter vaak gebaseerd was op machtsverhoudingen. * **Arbitrage:** Wordt theoretisch gezien als een systeem dat gelijkheid garandeert tussen investeerder en staat, door diplomatieke druk te vermijden. In de praktijk is de uitkomst hiervan echter onderwerp van discussie. #### 2.3.2 ICSID (International Centre for Settlement of Investment Disputes) ICSID is een onderdeel van de Wereldbankgroep en beheert investeringsarbitragezaken. * **Bevoegdheid:** Een belangrijke eigenschap van investeringsrecht, met name onder de ICSID-regels, is dat de bevoegdheid van een arbitragehof kan ontstaan op basis van bilaterale of multilaterale investeringsverdragen (IIAs), zelfs zonder een specifieke arbitrageclausule in een contract tussen de investeerder en de staat. Dit wordt "arbitrage without privity" genoemd. Staten leggen eenzijdige beloften af in verdragen om geschillen met investeerders aan arbitrage voor te leggen. De investeerder hoeft dit enkel te aanvaarden door een verzoek in te dienen. * **Effect van uitspraken:** ICSID-uitspraken zijn zelfstandig en kunnen enkel vernietigd worden via een eigen annulatieprocedure binnen ICSID. Nationale rechtbanken kunnen een uitspraak niet annuleren, inhoudelijk toetsen, of de tenuitvoerlegging ervan weigeren op basis van internationale openbare orde. Dit garandeert een hoge mate van efficiëntie en finaliteit aan de uitspraken. #### 2.3.3 Kritiek op investeringsarbitrage Het huidige systeem van investeringsarbitrage roept aanzienlijke kritiek op, wat heeft geleid tot hervormingsvoorstellen. * **Gebrek aan onafhankelijkheid en onpartijdigheid:** Er bestaat bezorgdheid over de partijdigheid van arbiters, mede doordat investeerders vaak één arbiter benoemen, wat de indruk wekt van een bevooroordeeld systeem dat ten gunste van investeerders werkt. Dit gaat in tegen het principe "justice must be seen to be done". * **Professionele kaste van arbiters:** Arbiters kunnen eigen belangen hebben bij het in stand houden van het arbitrage-systeem, wat kan leiden tot een "bias" ten gunste van investeerders die de zaken aanbrengen. * **Unilaterale start van procedures:** Enkel investeerders kunnen arbitrages starten, nooit staten. Dit creëert een systematisch onevenwicht. * **Self-sufficient systeem:** Het gebrek aan externe controle door nationale rechtbanken kan leiden tot ongewenste uitkomsten. #### 2.3.4 Voorstellen tot hervorming De UNCITRAL Working Group III onderzoekt hervormingen, waaronder het mogelijke vervangen van investeringsarbitrage door een **plurilaterale investeringsrechtbank**. Dit zou een vast hof zijn met meer permanentie en potentieel bredere bevoegdheden. Een ander voorstel, door de professor geopperd, is een **reciprook systeem** waarin ook staten hoofdvorderingen kunnen instellen tegen investeerders (bijvoorbeeld voor milieuvervuiling of gebrek aan corporate social responsibility). Dit zou de mindset van arbiters kunnen veranderen en de perceptie van partijdigheid verminderen. Echter, staten zouden mogelijk de voorkeur geven aan hun eigen rechtbanken, hoewel arbitrale uitspraken makkelijker internationaal uitvoerbaar zijn. > **Tip:** De kritiek op arbitrage moet genuanceerd worden door te erkennen dat nationale rechtbanken in bepaalde landen ook problematisch kunnen zijn, met name door corruptie of gebrek aan middelen. De keuze voor arbitrage is vaak een afweging tussen verschillende imperfecte systemen. --- # De Wereldhandelsorganisatie (WTO) Dit onderdeel behandelt de structuur en werking van de Wereldhandelsorganisatie (WTO), inclusief de belangrijkste multilaterale verdragen en de geschillenbeslechtingsprocedure. ## 3.1 Geschiedenis en doelstellingen De Wereldhandelsorganisatie (WTO) is voortgekomen uit de algemene visie na de Tweede Wereldoorlog om een internationale economische orde te creëren die meer beheerst wordt door recht dan door machtsverhoudingen. Hoewel deze visie vandaag de dag grotendeels achterhaald is en ongelijkheden in stemmenverhoudingen (zoals bij het IMF en de Wereldbank) blijven bestaan, streeft de WTO naar de bestrijding van protectionisme aan de grens en op de interne markt, evenals monetaire manipulatie. **Belangrijke doelstellingen van de WTO omvatten:** * **Bestrijding van protectionisme:** Protectionisme werd gezien als een oorzaak van de economische crisis die mede tot de Tweede Wereldoorlog had geleid. Door handel te liberaliseren, hoopte men oorlogen te voorkomen. Dit geldt zowel voor invoerheffingen als voor interne marktbelemmeringen en monetaire devaluaties. * **Bestrijding van 'falende' staatsinstellingen:** De WTO gaat ervan uit dat een staat 'faalt' wanneer handelsrechtbanken te traag werken, onvoldoende rechtszekerheid bieden of te veel wetgevingswijzigingen doorvoeren. Internationaal recht dringt hierdoor binnen in de kern van de staatsmacht en beïnvloedt de interne werking, hoewel dit selectief kan zijn en afwegingen van belangen ondergeschikt kan maken aan efficiëntie en rechtszekerheid. * **Bevordering van ontwikkeling:** De WTO ondersteunt een specifieke visie op ontwikkeling, vaak gebaseerd op het model van een liberale en welvaartsgemeenschap, met een focus op "bricks and mortar" projecten. ## 3.2 Structuur van de WTO De WTO is een internationale organisatie die de handel tussen landen reguleert. De structuur omvat: * **Ministeriële Conferenties:** Dit zijn de hoogste besluitvormende organen en komen minstens om de twee jaar bijeen. * **General Council:** Tussen de ministeriële conferenties in, is de General Council verantwoordelijk voor de dagelijkse leiding en neemt besluiten over handelsgerelateerde zaken. * **Directeur-Generaal en Secretariaat:** Deze ondersteunen de werkzaamheden van de WTO en voeren de beslissingen uit. ## 3.3 Belangrijkste multilaterale verdragen De WTO rust op drie fundamentele multilaterale verdragen: ### 3.3.1 GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) Het GATT reguleert de handel in goederen en bevat sleutelbepalingen zoals: * **Meestbegunstigingsclausule (artikel I):** Elk lid mag geen onderscheid maken tussen zijn handelspartners. Voordelen die aan één handelspartner worden toegekend, moeten onmiddellijk en onvoorwaardelijk aan alle andere handelspartners worden toegekend. * **Kwantitatieve beperkingen:** Het verbod op invoer- en uitvoerquota (behalve onder strikte voorwaarden). * **Douanerechten:** Beperking en geleidelijke afschaffing van douanerechten door middel van onderhandelingen. * **National Treatment (artikel III):** Zodra goederen de grens zijn overschreden en invoerrechten zijn betaald, mogen ze niet anders worden behandeld dan binnenlandse producten wat betreft interne belastingen en regelgeving. * **Uitzonderingen (artikelen XIV-XXI):** Het GATT voorziet in belangrijke uitzonderingen, onder andere voor nationale veiligheid, bescherming van het milieu, volksgezondheid en de bescherming van culturele waarden, en voor de oprichting van vrijhandelszones en douane-unies. ### 3.3.2 GATS (General Agreement on Trade in Services) Het GATS regelt de internationale handel in diensten. Het streeft naar de geleidelijke liberalisering van de dienstensector, met inachtneming van het recht van staten om hun beleid op sociaal en milieugebied te reguleren. De handel in diensten wordt opgedeeld in vier modi: 1. **Grensoverschrijdende levering:** De dienst wordt van het ene land naar het andere geleverd (bv. adviesverlening via internet). 2. **Verbruik in het buitenland:** De consument reist naar het buitenland om de dienst te consumeren (bv. toerisme). 3. **Commerciële aanwezigheid:** Een dienstverlener vestigt een dochteronderneming of filiaal in het buitenland (bv. een bank die een filiaal opent). 4. **Aanwezigheid van natuurlijke personen:** Natuurlijke personen reizen naar het buitenland om een dienst te leveren (bv. een consultant die tijdelijk in het buitenland werkt). ### 3.3.3 TRIPS (Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights) Het TRIPS-verdrag reguleert handelsaspecten van intellectuele eigendomsrechten, zoals auteursrechten, patenten en handelsmerken. Het beoogt een wereldwijd uniform en adequaat beschermingsniveau voor intellectuele eigendomsrechten te garanderen, wat de internationale handel kan bevorderen. **De dubbele ratio legis van TRIPS is tweeledig:** * **Bescherming van intellectuele eigendomsrechten:** Zorgen voor een adequaat beschermingsniveau om innovatie en creativiteit te stimuleren. * **Bevordering van eerlijke handel:** Voorkomen van oneerlijke concurrentie en namaak die de internationale handel verstoort. Het verdrag bevat specifieke bepalingen over de beschermde rechten, de procedures voor hun handhaving, en uitzonderingen die onder bepaalde omstandigheden toegestaan zijn. ## 3.4 Geschillenbeslechting binnen de WTO De WTO beschikt over een uniek en krachtig mechanisme voor geschillenbeslechting, dat zich onderscheidt van de geschillenbeslechting in investeringsrecht. Dit systeem is cruciaal voor het waarborgen van de naleving van de WTO-overeenkomsten. * **Proces:** Een geschil begint met consultaties tussen de betrokken partijen. Indien deze niet tot een oplossing leiden, kan een partij een panel verzoeken een zaak te onderzoeken. * **Panels en Appellate Body:** Panels onderzoeken de feiten en passen het recht toe. Hun rapporten kunnen worden voorgelegd aan het Appellate Body, dat uitspraak doet over juridische kwesties. * **Dispute Settlement Body (DSB):** De DSB bestaat uit alle WTO-leden en neemt beslissingen over de panel- en Appellate Body-rapporten. Cruciaal hierbij is de **omgekeerde consensus**: een rapport wordt aangenomen tenzij alle leden ertegen stemmen. Dit voorkomt dat een partij een rapport kan blokkeren. * **Uitvoering van uitspraken:** Als een lid wordt veroordeeld, moet het zich conformeren aan de uitspraak. Indien dit niet gebeurt, kunnen compensatie of retorsies (handelsbeperkende maatregelen) worden toegestaan. * **Blokkering:** Hoewel het systeem ontworpen is om blokkades te voorkomen, kunnen politieke overwegingen de effectiviteit ervan beïnvloeden. > **Tip:** Het WTO-geschillenbeslechtingssysteem wordt vaak geprezen om zijn efficiëntie en de omgekeerde consensus, die de macht van individuele staten om de uitkomst te beïnvloeden beperkt. Het is essentieel om de fasen van het proces en de rol van de DSB te kennen. --- # Ontwikkeling en armoedebestrijding Dit onderwerp onderzoekt de rol van multilaterale ontwikkelingsinstellingen, de evolutie van de ontwikkelingsvisie en de complexe relatie tussen internationaal recht, ontwikkeling en armoedebestrijding. ### 4.1 Rol van multilaterale ontwikkelingsinstellingen Multilaterale ontwikkelingsinstellingen, zoals de Wereldbankgroep, spelen een cruciale rol in internationale economische betrekkingen, met als doel armoedebestrijding en economische ontwikkeling te bevorderen. #### 4.1.1 De Wereldbankgroep De Wereldbankgroep bestaat uit vijf instellingen die elk een specifieke functie vervullen binnen het kader van internationale financiering en ontwikkeling: * **IBRD (International Bank for Reconstruction and Development):** Oorspronkelijk opgericht voor de wederopbouw van Europa na WOII, functioneert de IBRD nu als een ontwikkelingsbank voor landen met een middeninkomen. Ze verstrekt leningen tegen marktconforme rentes. * **IDA (International Development Association):** Deze instelling richt zich op de allerarmste landen die de voorwaarden van de IBRD niet kunnen dragen. De IDA biedt leningen met zeer lage rentes, vaak rond de 0%, en met zeer lange terugbetalingstermijnen (30-50 jaar), inclusief rentevrije periodes. Dit geeft landen de tijd om te investeren in projecten die hopelijk rendement opleveren, waarbij inflatie de reële waarde van toekomstige terugbetalingen verlaagt. * **IFC (International Finance Corporation):** De IFC opereert als een commercieel bedrijf dat rechtstreeks investeert in projecten. Ze trekt privaat kapitaal aan door mee te investeren in projecten waar een financieringsgat is. Als een project slaagt, genereert de IFC winst; als het mislukt, verliest de IFC haar geld. Dit moedigt private investeerders aan door een deel van het risico te dragen. * **MIGA (Multilateral Investment Guarantee Agency):** MIGA verzekert investeringen tegen politieke risico's, zoals onteigening, politieke instabiliteit en klimaatrisico's. Commerciële risico's, zoals de slechte kwaliteit van een product, vallen hier niet onder. Het doel is om private investeringen te stimuleren door investeerders gemoedsrust te bieden. * **ICSID (International Centre for Settlement of Investment Disputes):** ICSID is het centrum voor de beslechting van investeringsgeschillen binnen de Wereldbankgroep. Het biedt rechtszekerheid aan investeerders door middel van arbitrageprocedures. **Financieringsmechanisme van de Wereldbank:** De Wereldbank wordt gefinancierd door kapitaalinbreng van lidstaten. Slechts een klein deel van dit kapitaal (ongeveer 10%) wordt effectief gebruikt. De Wereldbank leent geld op de private kapitaalmarkten tegen lage rentes, omdat zij als een zeer veilige debiteur wordt beschouwd. Dit geld wordt vervolgens tegen een hogere rente uitgeleend aan ontwikkelingslanden. Het verschil tussen de leen- en uitleenrente vormt de inkomstenbron van de Wereldbank. Dit model is mogelijk omdat de Wereldbank haar leningen voor 100% dekt met eigen kapitaal, in tegenstelling tot commerciële banken die met een veel hogere hefboom werken. **Gewogen stemmen:** In instellingen zoals de Wereldbank en het IMF is er een systeem van gewogen stemmen, waarbij landen met een grotere financiële inbreng meer stemmen hebben. Dit systeem weerspiegelt de financiële machtsverhoudingen binnen deze instellingen. #### 4.1.2 Andere multilaterale initiatieven Naast de Wereldbankgroep zijn er ook andere multilaterale initiatieven gericht op ontwikkeling en financiële stabiliteit, waaronder de New Development Bank (BRICS) en de Asian Infrastructure Development Bank, die regionale financiering en ontwikkeling nastreven. ### 4.2 Evolutie van de ontwikkelingsvisie De visie op ontwikkeling heeft een significante evolutie doorgemaakt: #### 4.2.1 Van 'bricks and mortar' naar duurzame ontwikkeling Oorspronkelijk was de ontwikkelingsvisie sterk gericht op het model van "bricks and mortar", wat neerkwam op de ontwikkeling van infrastructuur zoals wegen, dammen en gebouwen. Dit model bevorderde de ontwikkeling van een liberale economie en had als doel de welvaartsgemeenschap te vergroten. Dit ging echter vaak gepaard met negatieve gevolgen voor mensenrechten, zoals gedwongen verhuizingen van lokale bevolking en vernietiging van leefomgevingen. Recentere ontwikkelingen, zoals de Sustainable Development Goals (SDG's), markeren een verschuiving naar een bredere definitie van ontwikkeling die duurzaamheid, sociale rechtvaardigheid en milieubescherming omvat. Echter, de implementatie en prioriteit van deze doelen kunnen variëren per land en politieke context. #### 4.2.2 Bescherming van soevereine keuzes en de 'race to the bottom' Een centraal punt in het internationaal economisch recht is de schijnbare vrijheid van staten om soevereine keuzes te maken in niet-economische aangelegenheden. Dit is echter problematisch omdat de globale concurrentie leidt tot een "race to the bottom", waarbij bedrijven hun productie verplaatsen naar landen met lagere normen op het gebied van milieu, arbeidsrechten en sociale welvaart. Dit wordt versterkt door de liberalisering van wereldhandel en de beweerde vrijheid van staten om hun beschermingsniveaus zelf te kiezen. Dit resulteert in een situatie waarin staten, ondanks de schijn van soevereiniteit, onder druk staan om hun normen te verlagen om concurrerend te blijven. ### 4.3 Internationaal recht, ontwikkeling en armoedebestrijding De relatie tussen internationaal recht, ontwikkeling en armoedebestrijding is complex en vaak tegenstrijdig. #### 4.3.1 Absolute en relatieve armoede * **Absolute armoede:** Dit verwijst naar een staat van gebrek aan basale levensbehoeften zoals voedsel, huisvesting, onderwijs en medische zorg. * **Relatieve armoede:** Dit betreft een situatie waarin basisbehoeften weliswaar worden vervuld, maar individuen zich sociaal uitgesloten voelen en geen volwaardig lid van de maatschappij kunnen zijn. Relatieve armoede wordt geassocieerd met sociale onrust en ontevredenheid richting de gevestigde orde. #### 4.3.2 Het recht en de bestendiging van armoede Het recht wordt beschouwd als een instrument dat, direct of indirect, armoede en ongelijkheid kan bevestigen en bevorderen. In een pre-eigendomssituatie zonder eigendomsrechten is er doorgaans minder ongelijkheid. Zodra eigendomsrechten ontstaan, beschermt het recht deze rechten, wat kan leiden tot uitsluiting van anderen. Dit geldt ook voor internationaal recht: de focus op economische ontwikkeling, met name via het "bricks and mortar" model, kan leiden tot winsten voor lokale elites en het creëren van nieuwe ongelijkheden. Hoewel stuwdammen bijvoorbeeld absolute armoede kunnen verminderen, kunnen ze de relatieve armoede verhogen. Internationaal recht focust zich vaak meer op economische ontwikkeling dan op directe armoedebestrijding. Dit komt mede door de focus op macro-economische en liberale perspectieven, en door de staatssoevereiniteit die als obstakel fungeert tussen lokale noden en internationale hulp. De verwesterde elite binnen een staat kan de ontwikkelingsagenda beïnvloeden. #### 4.3.3 Armoede en internationale mensenrechten Mensenrechten bieden een ander perspectief op armoedebestrijding. Ze doorprikken de schild van staatssoevereiniteit door individuen direct aan te spreken. Echter, de verantwoordelijkheid voor de naleving van mensenrechten blijft primair bij de staat liggen, wat de effectiviteit van internationale mensenrechten bij het aanpakken van grensoverschrijdende armoede kan beperken. De internationale gemeenschap zou vanuit een armoedeperspectief meer verantwoordelijkheid moeten nemen, maar de huidige structuren opereren voornamelijk binnen de logica van individuele staten. > **Tip:** Het onderscheid tussen absolute en relatieve armoede is cruciaal om de complexiteit van sociale uitsluiting en ontevredenheid te begrijpen, met name in relatie tot politieke instabiliteit. > **Voorbeeld:** Een project gefinancierd door de Wereldbank dat leidt tot de bouw van een grote dam kan economische voordelen opleveren (stroomproductie, werkgelegenheid) en zo bijdragen aan de bestrijding van absolute armoede. Echter, als de lokale bevolking van hun land wordt verdreven en geen nieuwe levensvatbare economische activiteiten kan ontplooien, kan dit leiden tot een toename van relatieve armoede en sociale onrust. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Internationaal economisch recht (IEL) | Het rechtsgebied dat de economische betrekkingen tussen staten en tussen staten en particulieren regelt, met als doel een geordende en vreedzame internationale economische orde te bevorderen. | | Machtsverhoudingen | De invloed en het relatieve gewicht van verschillende actoren in het internationale politieke en economische systeem, die de totstandkoming en toepassing van regels kunnen beïnvloeden. | | Gewogen stemmen | Een stemmechanisme binnen internationale organisaties waarbij de stemkracht van een lidstaat gebaseerd is op een bepaald criterium, zoals de financiële bijdrage, waardoor landen met meer middelen meer invloed hebben. | | Positieve discriminatie | Specifieke maatregelen die worden genomen om achtergestelde groepen of landen te bevoordelen, met als doel ongelijkheden te corrigeren en gelijke kansen te creëren, zoals in het handelsrecht voor ontwikkelingslanden. | | Gedepolitiseerd | Het idee dat een bepaald domein, zoals internationaal economisch recht, vrij is van politieke inmenging en uitsluitend gebaseerd is op neutrale, objectieve regels. | | Arbitrage | Een vorm van alternatieve geschillenbeslechting waarbij partijen overeenkomen hun geschil voor te leggen aan een of meer neutrale derden (arbiters) wier beslissing bindend is, in plaats van naar de reguliere rechter te stappen. | | Protectionisme | Economisch beleid dat gericht is op het beschermen van de binnenlandse markt en industrie tegen buitenlandse concurrentie, vaak door middel van importheffingen, quota of subsidies. | | Staatsinstellingen | De formele structuren en organen binnen een staat die verantwoordelijk zijn voor het maken en uitvoeren van beleid, zoals de overheid, rechtbanken en administratieve diensten. | | Rechtszekerheid | Het principe dat burgers en bedrijven erop moeten kunnen rekenen dat wetten en regels duidelijk, stabiel en voorspelbaar zijn, en dat beslissingen van autoriteiten consistent en gerechtvaardigd worden genomen. | | Soevereine beslissing | De onafhankelijke bevoegdheid van een staat om beslissingen te nemen over interne aangelegenheden zonder externe dwang of inmenging, zoals nationaal milieubeleid of energiebeleid. | | Billijk proces | Het recht om een eerlijke en onpartijdige behandeling te krijgen in gerechtelijke en administratieve procedures, inclusief het recht om gehoord te worden, toegang te hebben tot bewijs en een gemotiveerde beslissing te ontvangen. | | Materiële regels | De inhoudelijke bepalingen van een rechtsgebied die de rechten en plichten van partijen vastleggen, zoals de regels voor de bescherming van investeringen. | | Procedurele regels | De regels die de gang van zaken bepalen bij geschillenbeslechting, inclusief de procedures voor het indienen van een zaak, het verzamelen van bewijs en het nemen van beslissingen. | | Investeringsarbitrage | Een specifieke vorm van arbitrage die betrekking heeft op geschillen tussen investeerders en staten, vaak gebaseerd op internationale investeringsverdragen. | | Investering | De inbreng van kapitaal, middelen of expertise in een economische activiteit met het oog op het behalen van winst of ander economisch voordeel, vaak in een vreemde jurisdictie. | | Onteigening | De gedwongen overname van privé-eigendom door de staat, meestal met het oog op openbaar nut en tegen een schadeloosstelling, die direct of indirect kan plaatsvinden. | | Billijke vergoeding | Een compensatie die rechtvaardig en adequaat is voor geleden schade of verlies, in het bijzonder bij onteigening van eigendom door de staat, die prompt en in converteerbare munt moet worden betaald. | | Fair & Equitable Treatment (FET) | Een fundamentele norm in het internationaal investeringsrecht die vereist dat staten investeerders op een eerlijke, billijke en congruente manier behandelen, met respect voor hun legitieme verwachtingen en zonder willekeurige of discriminerende maatregelen. | | Police Powers Doctrine | Het principe dat staten het recht hebben om binnenlandse wetgeving vast te stellen en te handhaven ter bescherming van de volksgezondheid, veiligheid, het milieu en andere algemene belangen, zelfs als deze wetgeving de legitieme verwachtingen van investeerders kan beïnvloeden. | | Kanonneerdiplomatie | Een verouderde vorm van diplomatie waarbij een staat dreigt met militaire macht of deze gebruikt om de belangen van zijn burgers of investeerders in het buitenland te beschermen. | | Diplomatieke bescherming | De actie die een staat onderneemt om de rechten van zijn onderdanen in het buitenland te beschermen wanneer deze zijn geschonden en de onderdaan geen gerechtigheid kan verkrijgen via de lokale rechtsmiddelen. | | ICSID (International Centre for Settlement of Investment Disputes) | Een internationale instelling die deel uitmaakt van de Wereldbankgroep en gespecialiseerd is in het beheer van arbitrageprocedures voor investeringsgeschillen tussen investeerders en staten. | | IIA (International Investment Agreement) | Een bilateraal of multilateraal verdrag dat regels bevat voor internationale investeringen, waaronder bepalingen over bescherming, bevordering en geschillenbeslechting. | | Arbitrage without privity | Een juridisch concept waarbij een investeringsarbitrage kan worden ingesteld zonder dat er een directe contractuele relatie (privity) bestaat tussen de investeerder en de staat, maar gebaseerd op eenzijdige beloftes in investeringsverdragen. | | WTO (World Trade Organization) | Een internationale organisatie die de wereldwijde handelsregels opstelt en de naleving ervan bevordert, met als doel de handel tussen landen te liberaliseren en handelsconflicten op te lossen. | | GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) | Een internationaal akkoord dat oorspronkelijk was opgericht om de handel in goederen te liberaliseren door tarieven te verminderen en niet-tarifaire handelsbelemmeringen te beperken. Het is nu een deel van de WTO. | | GATS (General Agreement on Trade in Services) | Een internationaal akkoord dat de handel in diensten tussen landen regelt, vergelijkbaar met het GATT voor goederen. Het is nu een deel van de WTO. | | TRIPS (Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights) | Een internationaal akkoord dat de minimumnormen vaststelt voor de bescherming van intellectuele eigendomsrechten, zoals patenten, auteursrechten en handelsmerken. Het is nu een deel van de WTO. | | General Council | Het hoogste bestuursorgaan van de WTO tussen de ministeriële conferenties, dat de dagelijkse zaken van de organisatie behandelt en beslissingen neemt. | | Geschillenbeslechting | Het proces waarbij geschillen tussen leden van internationale organisaties worden opgelost, vaak via bemiddeling, arbitrage of een speciaal opgericht orgaan. | | Omgekeerde consensus | Een procedure waarbij een besluit wordt geacht te zijn goedgekeurd tenzij er een expliciet bezwaar wordt ingediend, wat vaak wordt gebruikt bij de goedkeuring van rapporten van geschillenbeslechtingsorganen. | | Retorsies | Handelingen die een staat onderneemt als reactie op een schending van internationale regels door een andere staat, vaak door middel van economische sancties of beperkingen op handel, met als doel de naleving te forceren. | | Meestbegunstigingsclausule (Art. I GATT) | Een principe in het handelsrecht dat vereist dat een lidstaat de handelsprivileges die het aan één lidstaat verleent, automatisch en zonder discriminatie verleent aan alle andere lidstaten. | | Kwantitatieve beperkingen | Handelsmaatregelen die de hoeveelheid goederen die mag worden geïmporteerd of geëxporteerd beperken, zoals quota of vergunningsvereisten. | | National Treatment (Art. III GATT) | Het principe dat ingevoerde goederen na betaling van de douanerechten niet minder gunstig mogen worden behandeld dan binnenlandse producten wat betreft belastingen en interne regelgeving. | | Uitzonderingen (Art. XIX, XXI GATT) | Bepalingen in het GATT die lidstaten toestaan om af te wijken van de normale handelsregels onder specifieke omstandigheden, zoals bij ernstige economische crises of nationale veiligheidsbelangen. | | Vrijhandelszones en douaneunies | Regionale economische integratievormen waarbij lidstaten onderling handelsbelemmeringen afschaffen en een gemeenschappelijk buitentaks hanteren (douaneunie) of onderling vrijhandel bevorderen zonder gemeenschappelijk buitentaks (vrijhandelszone). | | Wereldbankgroep | Een groep van vijf internationale financiële instellingen die tot doel hebben economische ontwikkeling en armoedebestrijding te bevorderen door middel van leningen, garanties en technische bijstand aan ontwikkelingslanden. | | IBRD (International Bank for Reconstruction and Development) | De oorspronkelijke Wereldbank, opgericht om na WOII Europa te herbouwen, en nu een ontwikkelingsbank die leningen verstrekt aan middeninkomenslanden. | | IDA (International Development Association) | Een instelling binnen de Wereldbankgroep die zeer zachte leningen met lage of geen rente verstrekt aan de armste ontwikkelingslanden. | | IFC (International Finance Corporation) | Een instelling binnen de Wereldbankgroep die rechtstreeks investeert in private sectorprojecten in ontwikkelingslanden en helpt bij het aantrekken van privaat kapitaal. | | MIGA (Multilateral Investment Guarantee Agency) | Een instelling binnen de Wereldbankgroep die investeringen in ontwikkelingslanden verzekert tegen politieke risico's, zoals onteigening of politieke instabiliteit. | | Duurzame ontwikkeling | Ontwikkeling die voldoet aan de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen, waarbij economische, sociale en ecologische aspecten worden geïntegreerd. | | Absolute armoede | Een staat van ernstige ontbering waarbij basisbehoeften zoals voedsel, water, huisvesting en gezondheidszorg niet kunnen worden vervuld, gemeten aan de hand van een internationale armoedegrens. | | Relatieve armoede | Een staat van economische achterstand die wordt bepaald door de vergelijking met de gemiddelde levensstandaard in een samenleving, waarbij individuen weliswaar in hun basisbehoeften kunnen voorzien, maar sociaal uitgesloten zijn. | | Staatssoevereiniteit | Het principe dat een staat onafhankelijk is en het hoogste gezag heeft binnen zijn eigen grondgebied, zonder inmenging van externe machten. | | Mensenrechten | Fundamentele rechten die iedereen vanaf de geboorte bezit, ongeacht ras, geslacht, nationaliteit, etniciteit, taal, religie of enige andere status, zoals het recht op leven, vrijheid en bescherming tegen marteling. |

# De due diligence verplichting in het internationaal milieurecht Hieronder volgt een gedetailleerde samenvatting van de due diligence-verplichting in het internationaal milieurecht, bedoeld als studiemateriaal voor examens. ## 1. De due diligence-verplichting in het internationaal milieurecht De due diligence-verplichting in het internationaal milieurecht is geëvolueerd van een principe van burenhinder tussen staten naar een algemene norm die geldt voor de bescherming van mondiale milieucomponenten en gebieden buiten nationale jurisdictie. ### 1.1 Ontstaan en evolutie van de due diligence-gewoonte De gewoonte inzake due diligence in het internationaal milieurecht kent een relatief vroege oorsprong. Aanvankelijk lag de focus niet op natuurbehoud, maar op het voorkomen van grensoverschrijdende hinder tussen staten. #### 1.1.1 De Trail Smelter Arbitration (1941) De **Trail Smelter Arbitration** tussen de Verenigde Staten en Canada in 1941 wordt beschouwd als een cruciaal moment in de ontwikkeling van dit principe. * **Feiten:** Een Canadese smelterij veroorzaakte door de uitstoot van rook schade aan oogsten op Amerikaans grondgebied. De VS dagvaardde Canada. * **Uitspraak en kernpunten:** De arbitrale rechtbank gaf de VS gelijk en formuleerde een belangrijke regel: * Geen enkele staat heeft het recht om zijn grondgebied op een zodanige manier te gebruiken of het gebruik ervan toe te laten, dat dit schade veroorzaakt aan het grondgebied, de eigendommen of de personen in een andere staat, mits de schade van ernstige gevolgen is en met duidelijk en overtuigend bewijs kan worden aangetoond. * De regel impliceert dat een staat controle moet uitoefenen over private actoren op zijn grondgebied. * De schade dient van "serious consequence" te zijn, wat later werd geformuleerd als "significant harm". Dit om dagelijkse, maar minder ernstige grensoverschrijdende vervuiling uit te sluiten. * Er geldt een bewijsvereiste van "clear and convincing evidence". * **Karakter:** Dit principe geldt als een tussenstatelijk principe, gericht op de relatie tussen soevereine territoria. #### 1.1.2 De Pulp Mills-zaak (2010) Het Internationaal Gerechtshof (ICJ) bevestigde en verfijnde de regel in de **Pulp Mills on the River Uruguay-zaak** (Argentinië tegen Uruguay) in 2010. * **Context:** Papierfabrieken in Uruguay veroorzaakten vervuiling van de Uruguay-rivier, wat stroomafwaarts schade toebracht aan Argentinië. * **Bevestiging en toevoeging:** Het Hof paste de Trail Smelter-regel toe en voegde een essentieel element toe: staten moeten niet alleen passende regels en maatregelen aannemen, maar ook een zekere mate van waakzaamheid betrachten bij de handhaving ervan en effectieve administratieve controle uitoefenen op zowel publieke als private operatoren. * **Due diligence als norm:** Dit maakte duidelijk dat due diligence in het internationaal milieurecht niet alleen het aannemen van regels omvat, maar ook de toepassing ervan en de handhaving. Het is een zorgvuldigheidsnorm, vergelijkbaar met de 'goede huisvader' in het burgerlijk recht. #### 1.1.3 Uitbreiding naar Global Commons De due diligence-verplichting is verder uitgebreid naar gebieden buiten nationale jurisdictie, de zogenaamde **global commons**. * **ICJ, Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons (1996):** Het Hof stelde dat er een algemene verplichting bestaat voor staten om ervoor te zorgen dat activiteiten binnen hun rechtsmacht en controle het milieu van andere staten **of van gebieden buiten nationale controle** respecteren. Dit toonde aan dat de regel niet langer beperkt is tot burenhinder tussen staten, maar ook geldt voor de bescherming van bijvoorbeeld de hoge zee, de atmosfeer en Antarctica. * **Belang:** Deze uitspraak was een cruciale stap in de ontwikkeling van het internationaal milieurecht, waarbij due diligence een algemene regel werd voor de bescherming van mondiale milieucomponenten. #### 1.1.4 Due diligence in de Klimaatzaak (2025) Het recente advies van het ICJ over klimaatverandering (2025) bevestigt de toepasbaarheid en zelfs de strengheid van de due diligence-verplichting in deze context. * **Bevindingen:** Het Hof stelt dat elke staat bijdraagt aan de klimaatproblematiek en erdoor wordt beïnvloed. Dit universele risico vereist een navenante zorgvuldigheidsplicht, een "general standard of conduct", rekening houdend met "common but differentiated responsibilities". * **Strengheid:** De due diligence-standaard voor het voorkomen van significante schade aan het klimaatsysteem wordt als **streng** beschouwd, strenger dan bij klassieke gevallen van grensoverschrijdende vervuiling of schade aan andere global commons. > **Tip:** De evolutie van de due diligence-plicht toont een verschuiving van enkel staten onderling naar een breder verantwoordelijkheidsgevoel voor gedeelde mondiale hulpbronnen en het milieu. ### 1.2 Due diligence en procedurele verplichtingen De due diligence-verplichting impliceert concrete procedurele verplichtingen voor staten. #### 1.2.1 Samenwerkingsplicht Het ICJ heeft in de klimaatzaak (2025) de **samenwerkingsplicht** benadrukt, die voortvloeit uit twee basisredenen: 1. **Efficiëntie:** Gezien de globale aard van milieuproblemen, leiden individuele en ongecoördineerde inspanningen niet tot zinvolle resultaten. 2. **Gemeenschappelijke belangen:** De verplichting tot samenwerking vloeit ook voort uit het principe van het behoud en beheer van gedeelde rijkdommen en het milieu, gebaseerd op wederzijdse belangen en beheerst door het beginsel van goede trouw. #### 1.2.2 Milieueffectenbeoordeling (EIA) Een centrale procedurele verplichting binnen due diligence is de **milieueffectenbeoordeling (EIA)**. * **Pulp Mills-zaak:** Het Hof erkende in 2010 dat het uitvoeren van een EIA een vereiste is onder het algemeen internationaal recht, wanneer er een risico bestaat dat een geplande industriële activiteit significante negatieve gevolgen kan hebben in een grensoverschrijdende context, in het bijzonder voor een gedeelde hulpbron. * **Nieuwe verplichtingen:** Indien een EIA bevestigt dat er een risico op significante grensoverschrijdende schade bestaat, is de staat die de activiteit plant, verplicht om de potentieel getroffen staat te **notificeren** en **te goeder trouw te consulteren**. Dit gebeurt om passende maatregelen te bepalen ter preventie of mitigatie van het risico. * **Toepassing op klimaatverandering (ICJ-advies 2025):** * **Globale EIA's:** Staten moeten globale klimaateffectenrapportages opstellen. * **Specifieke EIA's:** Voor welbepaalde activiteiten met een groot risico op significante schade aan het klimaat, moet een specifieke EIA worden uitgevoerd. > **Tip:** Het Hof leidt de verplichting tot EIA niet zozeer af uit specifieke staatspraktijk, maar eerder uit de aard van de preventieve zorgvuldigheidsplicht zelf. ### 1.3 Due diligence en aansprakelijkheidsrecht De due diligence-verplichting heeft belangrijke implicaties voor het internationaal aansprakelijkheidsrecht. #### 1.3.1 Middelenverbintenis (Inspanningsverbintenis) Due diligence is een **middelenverbintenis**, wat betekent dat het een inspanningsverbintenis is. Het is niet zo dat een staat automatisch aansprakelijk is enkel en alleen omdat schade niet is voorkomen. De staat moet aantonen dat hij zijn uiterste best heeft gedaan om de schade te voorkomen. * **Schending van preventieplicht:** Volgens het ILC Articles on State Responsibility (art. 14.3) wordt een verplichting tot preventie pas geschonden wanneer de gebeurtenis zich effectief voordoet. De schending loopt vervolgens over de gehele periode dat de gebeurtenis voortduurt. * **Problematiek:** Bij milieuschade, die vaak onherstelbaar is, kan deze regel ertoe leiden dat aansprakelijkheid pas kan worden vastgesteld wanneer het te laat is. #### 1.3.2 Het verbod om zich achter anderen te verschuilen Een cruciaal principe dat het ICJ heeft benadrukt (o.a. in de Genocide-zaak, Bosnië tegen Servië-Montenegro, 2007) is dat een staat zich niet mag verschuilen achter andere staten of het argument dat hij de schade toch niet had kunnen voorkomen. * **Inspanningsverbintenis:** Elke staat heeft een blijvende inspanningsverplichting, ongeacht of het resultaat gegarandeerd kan worden. Het argument "wij konden het niet voorkomen" is ongeldig. * **Collectieve inspanning:** Zelfs als één staat individueel de schade niet kon voorkomen, blijft de verplichting bestaan, omdat de **collectieve inspanningen** van meerdere staten wél tot het gewenste resultaat hadden kunnen leiden. Dit is een principe van "geen Pontius Pilatus-gedrag". > **Voorbeeld:** Een staat die claimt te klein te zijn om bijvoorbeeld een andere staat tegen te houden bij het begaan van ernstige schendingen, mag zich hier niet op beroepen. De focus moet liggen op wat die staat, in samenwerking met andere staten, kan doen om het te voorkomen. #### 1.3.3 Bewijs en schade De bewijslast in milieuzaken kan complex zijn, maar het internationaal recht kent hier flexibele benaderingen. * **Bewijslast:** De algemene regel "actori incumbit probatio" (wie een feit aanvoert, draagt de bewijslast) blijft gelden. De samenwerkingsplicht impliceert dat staten relevant bewijs niet mogen achterhouden. Het voorzorgsbeginsel wijzigt de bewijslast niet. * **Bewijsstandaarden:** In milieuzaken hanteert het ICJ de "balance of probabilities" (de waarschijnlijkheid van het bewijs, meer waarschijnlijk dan niet), in plaats van de strengere "beyond reasonable doubt" die in het strafrecht geldt. Dit is noodzakelijk omdat bewijs in milieuzaken extreem moeilijk te leveren kan zijn. * **Bewijzen van schadeomvang:** Het Hof erkent dat het soms moeilijk is om de exacte omvang van schade te bewijzen. Het zou een "perversion of fundamental principles of justice" zijn om geen schadevergoeding toe te kennen enkel op basis van het onvermogen om de precieze omvang aan te tonen. Het volstaat dat de schade wordt aangetoond "as a matter of just and reasonable inference" (via een redelijke afleiding of billijkheidsoordeel). #### 1.3.4 Causaal verband met schade Het vaststellen van een causaal verband tussen de handeling van een staat en de geleden schade is essentieel. * **"But for"-test:** Het internationaal aansprakelijkheidsrecht maakt gebruik van de "but for"-test, wat grofweg overeenkomt met de equivalentieleer in het Belgisch recht. Dit betekent: "Ik zou deze schade niet hebben geleden, zonder deze onrechtmatige daad." * **Meerdere oorzaken:** Het Hof erkent dat schade kan voortkomen uit meerdere samenlopende oorzaken, of dat de wetenschap onzeker is over de precieze causale links. Het Hof hanteert hier een flexibele, casuïstische benadering: **"Ultimately, it is for the Court to decide."** * **Verdeling van aansprakelijkheid:** Wanneer meerdere staten verantwoordelijk zijn voor dezelfde onrechtmatige daad die schade veroorzaakt, kan elke staat individueel aansprakelijk worden gesteld voor zijn eigen bijdrage aan de schade. Het Hof kiest in de klimaatzaak niet voor een systeem waarbij elke staat volledig aansprakelijk is voor de totale schade, maar wel voor individuele aansprakelijkheid voor de eigen onrechtmatige bijdrage. Het principe is dat men zich niet mag verschuilen achter de bijdrage van anderen. De discussie spitst zich toe op het bepalen van ieders aandeel in de totale schade, geval per geval. > **Tip:** De focus op individuele aansprakelijkheid, zelfs bij mondiale problemen zoals klimaatverandering, versterkt de effectiviteit van het internationale systeem door te voorkomen dat staten ontsnappen aan hun verantwoordelijkheid door te verwijzen naar de kleinheid van hun bijdrage. ### 1.4 Conventionele regimes en institutioneel kader Naast gewoonterecht zijn ook conventies en internationale organisaties relevant voor de due diligence-verplichting. #### 1.4.1 Conventionele regimes * **Rio-verklaring (1992):** Principes zoals samenwerking voor het behoud van het ecosysteem ("common but differentiated responsibilities") en het voorzorgsbeginsel zijn hierin vastgelegd. * **Internationaal klimaatrecht (UNFCCC, Kyoto Protocol, Akkoord van Parijs):** Deze regimes leggen de nadruk op mitigatie (verminderen uitstoot), adaptatie (aanpassen aan gevolgen) en samenwerking (financiering). Het Akkoord van Parijs, met zijn Nationally Determined Contributions (NDC's), werkt via nationale autonomie, een progressiebeginsel en transparante rapportage, wat de normatieve werking stuwt via reputatiedruk en internationale controle. #### 1.4.2 Institutioneel kader Er bestaat geen gespecialiseerde VN-instelling voor milieubescherming. Wel zijn er programma's zoals UNEP (United Nations Environment Programme) en diverse verdragsecretariaten met hun Conferences of the Parties (COPs). Deze structuren, hoewel soms minder formeel, fungeren als effectieve mechanismen voor internationale milieusamenwerking en -regulering. ### 1.5 Conclusie: Harmonisatie en de Damocles-dreiging Het internationaal milieurecht kenmerkt zich door een harmonische benadering tussen gewoonterechtelijke en verdragsrechtelijke bronnen. De due diligence-verplichting blijft een volledig geldig en nuttig beginsel, ook voor actuele problemen zoals klimaatverandering. * **Harmonisatie:** Het ICJ probeert oudere bronnen (zoals due diligence) te verzoenen met nieuwe, zoals de definitie van vervuiling in UNCLOS (die focust op de introductie van schadelijke stoffen, los van de schade). Dit is nuttig omdat de vereiste van "significante schade" bij klimaatverandering soms moeilijk te bewijzen is voor individuele staten. * **Verhouding conventioneel recht en algemeen internationaal recht:** Conventionele regimes (zoals het Akkoord van Parijs) proberen de complexe verdeling van aansprakelijkheid te omzeilen, maar gaan vaak te traag vooruit. Hierdoor stappen staten opnieuw naar het algemeen internationaal recht (via procedures voor verschillende internationale rechtbanken) om aansprakelijkheid af te dwingen. * **De Damocles-dreiging van aansprakelijkheid:** Het idee van het zwaard van Damocles (aansprakelijkheid als noodzakelijke druk) suggereert dat zonder het risico op aansprakelijkheid, staten nooit voldoende zullen samenwerken om mondiale milieuproblemen tijdig aan te pakken. Aansprakelijkheid functioneert hier prospectief: niet primair om schade uit het verleden te herstellen, maar om staten vandaag onder druk te zetten een effectief internationaal regime op te bouwen en te versterken. --- # Conventionele regimes en internationaal klimaatbeleid Hieronder volgt een gedetailleerde en uitgebreide samenvatting over "Conventionele regimes en internationaal klimaatbeleid" voor uw examenstudiehandleiding. ## 2. Conventionele regimes en internationaal klimaatbeleid Dit deel van het studiemateriaal richt zich op de ontwikkeling en de kernprincipes van internationale akkoorden en verdragen die gericht zijn op het beheersen van klimaatverandering, beginnend bij algemene milieuprincipes en evoluerend naar specifieke klimaatregimes. ### 2.1 Due diligence als algemene milieunorm De *due diligence*-verplichting, oorspronkelijk geworteld in het principe van burenhinder, is geëvolueerd tot een centrale norm in het internationaal milieurecht, met uitbreiding naar de *global commons*. #### 2.1.1 Oorsprong en ontwikkeling * **Trail Smelter Arbitration (1941):** Dit baanbrekende arbitraal vonnis stelde dat een staat zijn grondgebied niet mag gebruiken op een manier die schade veroorzaakt aan een ander grondgebied. Essentiële elementen uit dit vonnis zijn: * Het verbod op het gebruik of het toestaan van gebruik van eigen grondgebied dat schade veroorzaakt aan een ander territorium. Dit impliceert een staatsverantwoordelijkheid voor acties van private actoren. * De vereiste van *transboundary harm* (grensoverschrijdende schade). * De eis van *serious consequence* (ernstige gevolgen), wat later werd geherformuleerd als *significant harm* (significante schade) om dagelijkse, minder ernstige grensoverschrijdende vervuiling uit te sluiten van aansprakelijkheid. * De bewijsvereiste van *clear and convincing evidence* (duidelijk en overtuigend bewijs). * **ICJ, Pulp Mills on the River Uruguay (2010):** Het Internationaal Gerechtshof (ICJ) bevestigde de regel van Trail Smelter en voegde een cruciaal element toe: staten moeten niet alleen regels en maatregelen aannemen, maar ook voldoende waakzaamheid tonen in de handhaving en effectieve administratieve controle uitoefenen op zowel publieke als private operatoren. Dit betekent dat *due diligence* de adoptie van regels, de toepassing ervan en adequate handhaving omvat. #### 2.1.2 Uitbreiding naar de global commons De *due diligence*-verplichting is uitgebreid naar gebieden buiten nationale jurisdictie, de zogenaamde *global commons* (bv. de atmosfeer, de hoge zeeën, Antarctica, de ruimte). * **ICJ, Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons (1996):** Het Hof stelde dat staten een algemene verplichting hebben om ervoor te zorgen dat activiteiten binnen hun jurisdictie en controle het milieu van andere staten *en* gebieden buiten nationale controle respecteren. Dit was een cruciale stap die de *due diligence*-verplichting transformeerde van een regel van nabuurschap naar een algemene milieuregel voor mondiale milieucomponenten. * **ICJ, Obligations concerning Climate Change (2025):** In dit advies wordt de *due diligence*-verplichting toegepast op klimaatverandering. Het Hof stelt dat alle staten bijdragen aan dit risico en erdoor worden beïnvloed, wat een universeel risico vormt. Dit vereist een algemene gedragsstandaard, rekening houdend met *common but differentiated responsibilities*. De *due diligence*-standaard voor het voorkomen van significante schade aan het klimaatsysteem wordt als *stringent* (streng) beschouwd, strenger dan bij klassieke gevallen van grensoverschrijdende vervuiling. #### 2.1.3 Procedurele verplichtingen De *due diligence*-verplichting impliceert specifieke procedurele verplichtingen. * **Samenwerkingsplicht:** Staten hebben een verplichting om samen te werken, deels uit efficiëntieoverwegingen (ongecoördineerde inspanningen zijn ineffectief) en deels vanuit gemeenschappelijke belangen en het beginsel van goede trouw bij het beheer van gedeelde hulpbronnen. * **Milieueffectenbeoordeling (EIA):** * Het ICJ erkende in de *Pulp Mills*-zaak dat het uitvoeren van een EIA een verplichting is onder het algemeen internationaal recht wanneer er een risico bestaat op significante negatieve impact in een grensoverschrijdende context. * In de zaak *Certain Activities Carried Out by Nicaragua* (2015) voegde het Hof toe dat bij een bevestigd risico op significante grensoverschrijdende schade, de staat die de activiteit plant, verplicht is de potentieel getroffen staat te informeren en te consulteren in goed vertrouwen om preventieve of mitigerende maatregelen te bepalen. * In het advies inzake klimaatverandering (2025) stelt het Hof dat zowel globale EIA's als specifieke EIA's voor bijzonder significante voorgestelde individuele activiteiten die bijdragen aan broeikasgasemissies vereist zijn, gebaseerd op de best beschikbare wetenschap. #### 2.1.4 Due diligence in het aansprakelijkheidsrecht * **Middelenverbintenis (*obligation of conduct*):** *Due diligence* is een inspanningsverbintenis. Een schending treedt pas op wanneer de gebeurtenis (de schade) zich voordoet. De bewijslast ligt bij de staat die stelt dat hij alle redelijke inspanningen heeft geleverd. * Volgens het ILC's artikelen over Staatsaansprakelijkheid (art. 14.3) duurt de schending van een preventieverplichting voort gedurende de gehele periode dat de gebeurtenis plaatsvindt. Dit kan problematisch zijn bij onherstelbare milieuschade, aangezien aansprakelijkheid pas ontstaat wanneer het te laat is. * Het Hof benadrukt in de Genocide Conventie-zaak (Bosnië v. Servië) dat een staat zich niet achter anderen mag verschuilen om aan zijn verplichtingen te ontkomen; zelfs als een staat het gevolg niet alleen kon voorkomen, blijft de verplichting bestaan, mede door collectieve inspanningen. * **Bewijs (*evidence*):** * De algemene regel *actori incumbit probatio* (wie een feit aanvoert, draagt de bewijslast) geldt. De samenwerkingsplicht houdt in dat relevante bewijzen niet mogen worden achtergehouden. * Het voorzorgsbeginsel verandert de bewijslast niet. * In milieuzaken wordt vaak de *balance of probabilities* (de waarschijnlijkheid dat iets gebeurd is, is groter dan dat het niet gebeurd is) als bewijsstandaard gehanteerd, in plaats van *beyond reasonable doubt* (buiten redelijke twijfel). * Bij het exact bewijzen van de omvang van schade is het voldoende als dit 'as a matter of just and reasonable inference' (via een redelijke afleiding of billijkheidsoordeel) wordt aangetoond. * **Causaal verband:** * De *but for test* (zou de schade zijn opgetreden zonder de onrechtmatige daad?) wordt gebruikt, wat in het Belgische recht overeenkomt met de equivalentieleer. * Bij meerdere samenlopende oorzaken erkent het Hof dat het aan de rechter is om te beslissen. * In geval van meerdere verantwoordelijke staten kan elke staat individueel aansprakelijk worden gesteld voor zijn eigen onrechtmatige bijdrage. De discussie spitst zich toe op het bepalen van het aandeel in de totale schade, wat geval per geval wordt beoordeeld. ### 2.2 Conventionele regimes in het internationaal klimaatbeleid Verschillende internationale verdragen en akkoorden hebben de aanpak van klimaatverandering gevormd. #### 2.2.1 Rio Declaration on Environment and Development (1992) De Rio-verklaring legde belangrijke principes vast: * **Principe 3:** Bescherming van de ontwikkelings- en milieubehoeften van huidige en toekomstige generaties. * **Principe 7:** Verplichting tot samenwerking om het ecosysteem van de aarde te beschermen, met *common but differentiated responsibilities* (gemeenschappelijke maar gedifferentieerde verantwoordelijkheden). Ontwikkelde landen erkennen hun verantwoordelijkheid vanwege hun maatschappelijke druk op het milieu en hun technologische en financiële middelen. * **Principe 10:** Milieukwesties worden het best aangepakt met deelname van alle betrokkenen. * **Principe 15:** Het voorzorgsbeginsel (*precautionary approach*). #### 2.2.2 VN-kaderconventie inzake klimaatverandering (UNFCCC) (1992) * **Doelstelling (Artikel 2):** Stabilisatie van broeikasgasconcentraties op een niveau dat gevaarlijke antropogene interferentie met het klimaatsysteem voorkomt, binnen een tijdsbestek dat aanpassing van ecosystemen, voedselzekerheid en duurzame economische ontwikkeling mogelijk maakt. * **Principes (Artikel 3):** Bescherming van het klimaatsysteem ten behoeve van huidige en toekomstige generaties, op basis van *equity* (billijkheid) en *common but differentiated responsibilities and respective capabilities* (CBDR-RC). Ontwikkelde landen worden geacht het voortouw te nemen. * **Pijlers van klimaatactie:** * **Mitigatie:** Vermindering van uitstoot van broeikasgassen en verhoging van *carbon sinks*. * **Adaptatie:** Aanpassing aan onvermijdelijke gevolgen van klimaatverandering. * **Coöperatie:** Financiële en technische samenwerking, inclusief *loss and damages* (schade en verlies). * **Rechtvaardigheidsconcepten:** * **Restauratieve rechtvaardigheid:** Gericht op wie de schade heeft veroorzaakt (historische vervuiling door het Westen). Uitdagingen hierbij zijn de rol van huidige grote vervuilers zoals China en de complexe relatie tussen productie en consumptie. * **Distributieve rechtvaardigheid:** Rijkere landen met meer middelen moeten meer bijdragen. * **Rechtvaardigheid in transitie:** Ondersteuning voor regio's die economisch getroffen zijn door de energietransitie. #### 2.2.3 Protocol van Kyoto (1997) * Dit protocol legde kwantitatieve reductiedoelstellingen op voor 37 ontwikkelde landen. * De effectiviteit werd ondermijnd door het weigeren van deelname door de VS, gebaseerd op het argument dat China niet deelnam, wat in strijd is met het beginsel om zich niet achter anderen te verschuilen. #### 2.2.4 Akkoord van Parijs (2015) * **Doelstellingen (Artikel 2.1):** * (a) De stijging van de gemiddelde temperatuur wereldwijd beperken tot ruim onder 2°C boven pre-industriële niveaus en inspanningen leveren om de temperatuurstijging te beperken tot 1,5°C, wat de risico's en gevolgen van klimaatverandering aanzienlijk zou verminderen. * (b) Het aanpassingsvermogen aan nadelige gevolgen van klimaatverandering vergroten. * (c) Geldstromen in overeenstemming brengen met een pad naar lage broeikasgasemissies en klimaatbestendige ontwikkeling. * **Nationally Determined Contributions (NDC's) (Artikel 4):** In tegenstelling tot Kyoto bepaalt het Akkoord van Parijs dat elke partij haar eigen klimaatplannen (NDC's) opstelt, communiceert en onderhoudt. * **Nationalisering van normstelling:** De beslissing over doelstellingen ligt bij de staten zelf. * **Zwakke bindende kracht:** Het verdrag verplicht staten niet om hun zelfgekozen doelstellingen te behalen of de inspanningen daarvoor te garanderen. * **Progressiebeginsel:** Elke opeenvolgende NDC moet een vooruitgang zijn ten opzichte van de vorige en de hoogst mogelijke ambitie weerspiegelen, rekening houdend met de verantwoordelijkheden en capaciteiten van de staat. * **Transparantie en vergelijkbaarheid:** Staten moeten informatie verstrekken die duidelijk, transparant en vergelijkbaar is. Dit creëert internationale druk en de mogelijkheid tot evaluatie. Het Akkoord van Parijs werkt voornamelijk via nationale autonomie, verplichte ambitieprogressie en transparante rapportage, met de bedoeling efficiëntie en politieke haalbaarheid te combineren. ### 2.3 Institutioneel luik Het institutionele aspect van milieubescherming kenmerkt zich door het ontbreken van een gespecialiseerde VN-instelling. * **UNEP (United Nations Environment Programme):** Een programma onder de Algemene Vergadering, wat institutioneel minder uitgewerkt is. * **Verdragsecretariaten en Conferenties van de Partijen (COPs):** Deze functioneren als een systeem dat, ondanks het ontbreken van een formele internationale organisatie, toch effectief is gebleken in het combineren van de voordelen van formele en informele organisaties. ### 2.4 Conclusie Internationaal milieurecht combineert oude en nieuwe bronnen, zoals *due diligence* en verdragsrecht. Het ICJ-advies inzake klimaatverandering benadrukt de harmonieuze benadering tussen deze bronnen. De definitie van vervuiling in UNCLOS (focus op introductie van schadelijke stoffen) is nuttig om het bewijs van significante schade, vereist door *due diligence*, te omzeilen bij mondiale milieucomponenten. Het conventionele regime, zoals het Akkoord van Parijs, probeert de verdeling van aansprakelijkheid te omzeilen door middel van flexibiliteit en NDC's. Echter, omdat dit te traag vooruitgaat, stappen staten opnieuw naar het algemeen internationaal recht via verschillende procedures. De dreiging van aansprakelijkheid (*zwaard van Damocles*) fungeert als noodzakelijke druk voor staten om effectieve internationale samenwerking te realiseren, zowel prospectief (om toekomstige schade te voorkomen) als retrospectief (om bestaande regimes te versterken). --- # Institutioneel kader voor milieubescherming Dit onderdeel van het internationaal publiekrecht schetst de institutionele opzet voor milieubescherming op internationaal niveau, met de nadruk op het ontbreken van een gespecialiseerde VN-instelling en de rol van UNEP en verdragssecretariaten. ### 3.1 Het ontbreken van een gespecialiseerde VN-milieu-instelling Kenmerkend voor het institutionele kader van milieubescherming op internationaal niveau is het ontbreken van een specifieke, gespecialiseerde VN-instelling die exclusief belast is met milieubescherming. Hoewel er gespecialiseerde VN-instellingen bestaan voor diverse andere domeinen, zoals toerisme of de postunie, ontbreekt een dergelijke entiteit voor het milieu. ### 3.2 De rol van UNEP (United Nations Environment Programme) Wat wel bestaat, is het UNEP (United Nations Environment Programme). Dit is echter een programma, en geen onafhankelijke instelling. UNEP staat onder controle van de Algemene Vergadering van de VN, wat impliceert dat het institutioneel minder uitgewerkt en minder autonoom is dan een volwaardige gespecialiseerde instelling. ### 3.3 Verdragssecretariaten en COPs Naast UNEP spelen verdragssecretariaten en de Conferences of the Parties (COPs) een cruciale rol. Deze organen, die functioneren in het kader van specifieke internationale milieuregio's, zijn ontstaan om de implementatie en opvolging van multilaterale milieuakkoorden te waarborgen. Hoewel er geen formele internationale organisatie voor milieu bestaat, hebben de COPs zich bewezen als een effectief mechanisme dat de voordelen van zowel formele als informele internationale samenwerkingsstructuren combineert. Ze faciliteren onderhandelingen, monitoren de naleving van verdragen en dragen bij aan de verdere ontwikkeling van het internationaal milieurecht. ### 3.4 Conclusie over het institutionele luik Het institutionele luik van milieubescherming op internationaal niveau wordt gekenmerkt door een decentrale aanpak. Het ontbreken van een centrale VN-milieu-instelling wordt gecompenseerd door de activiteiten van UNEP en de functionele rol van de verdragssecretariaten en COPs. Deze structuur, hoewel niet traditioneel hiërarchisch, slaagt erin om alsnog een substantieel kader voor internationale samenwerking en regelgeving op milieugebied te bieden. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Gewoonterecht | Een rechtsbron in het internationaal recht die ontstaat uit een algemene praktijk van staten die wordt aanvaard als recht. | | Conventioneel recht | Regels die voortvloeien uit internationale verdragen en overeenkomsten die door staten zijn gesloten. | | Due diligence | Een zorgvuldigheidsnorm die vereist dat staten redelijke maatregelen nemen om schade aan het milieu, zowel binnen als buiten hun rechtsmacht, te voorkomen. | | Trail Smelter Arbitration | Een arbitragezaak uit 1941 waarin een principe van internationaal recht werd gevestigd dat staten verbiedt hun grondgebied te gebruiken op een manier die aanzienlijke schade toebrengt aan andere staten. | | Significant harm | Schade van aanzienlijke omvang die een staatsverplichting kan schenden, vooral in de context van grensoverschrijdende milieuschade. | | Global commons | Gebieden buiten de nationale jurisdictie, zoals de volle zee, de atmosfeer en de ruimte, die toebehoren aan de internationale gemeenschap. | | Milieueffectbeoordeling (MEB) | Een procedurele verplichting onder het internationaal recht om de potentiële milieu-impact van een voorgenomen activiteit te evalueren, met name wanneer er risico is op grensoverschrijdende schade. | | Middelenverbintenis | Een verplichting om bepaalde inspanningen te leveren om een resultaat te bereiken, zonder garantie op het succesvolle bereiken van dat resultaat. | | Causaal verband | Het verband tussen een onrechtmatige daad van een staat en de geleden schade, dat aangetoond moet worden om aansprakelijkheid te vestigen. | | Rio Declaration on Environment and Development | Een verklaring uit 1992 die belangrijke principes voor duurzame ontwikkeling en milieubescherming vaststelt, waaronder het voorzorgsbeginsel en common but differentiated responsibilities. | | Common but differentiated responsibilities (CBDR-RC) | Een principe in het internationaal milieurecht dat erkent dat staten gedeelde verantwoordelijkheden hebben voor mondiale milieuproblemen, maar dat deze verantwoordelijkheden verschillen op basis van hun capaciteiten en historische bijdragen. | | UNFCCC (VN-kaderconventie over klimaatsveranderingen) | Een internationaal verdrag dat tot doel heeft de concentraties van broeikasgassen in de atmosfeer te stabiliseren om gevaarlijke antropogene interferentie met het klimaatsysteem te voorkomen. | | Protocol van Kyoto | Een internationaal verdrag dat bindende kwantitatieve reductiedoelstellingen oplegde voor broeikasgasemissies aan ontwikkelde landen. | | Akkoord van Parijs | Een internationaal akkoord dat tot doel heeft de stijging van de wereldwijde gemiddelde temperatuur ruim onder de 2°C boven het pre-industriële niveau te houden en inspanningen te leveren om de temperatuurstijging te beperken tot 1,5°C. | | Nationally Determined Contributions (NDCs) | De individuele klimaatplannen die elke partij bij het Akkoord van Parijs opstelt om haar bijdrage aan de wereldwijde klimaatdoelstellingen te specificeren. | | UNEP (UN Environment Programme) | Het VN-milieiprogramma dat zich richt op het coördineren van VN-activiteiten op milieugebied en het ondersteunen van staten bij milieubeleid en -management. | | UNCLOS (Verdrag van de Verenigde Naties inzake het recht van de zee) | Een verdrag dat de rechten en plichten van staten met betrekking tot de oceanen en hun hulpbronnen vastlegt, inclusief bepalingen over de preventie van mariene vervuiling. |

# Het verbod op het gebruik van gewapend geweld en de uitzonderingen Dit onderwerp behandelt het verbod op het gebruik van geweld in het internationaal recht, de interpretaties daarvan, en de essentiële uitzonderingen hierop. ## 1. Het verbod op het gebruik van gewapend geweld en de uitzonderingen Het verbod op het gebruik van gewapend geweld, gecentreerd rond artikel 2, paragraaf 4 van het VN-Handvest, vormt de hoeksteen van internationale vrede en veiligheid. Dit artikel bepaalt dat alle leden zich in hun internationale betrekkingen moeten onthouden van de dreiging met of het gebruik van geweld tegen de territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van enige staat, of op enige andere wijze die onverenigbaar is met de doeleinden van de Verenigde Naties. ### 1.1 De kern van artikel 2, paragraaf 4 HVN Artikel 2, paragraaf 4 van het VN-Handvest, is de fundamentele bepaling die het gebruik van gewapend geweld in internationale betrekkingen verbiedt. Het is een centrale pijler van het internationaal recht inzake vrede en veiligheid. #### 1.1.1 Toepassingsgebied: "in their international relations" Het verbod geldt specifiek voor de betrekkingen tussen staten. Dit roept vragen op over de toerekening van handelingen van private actoren, zoals terroristische groeperingen, aan staten. Volgens de artikelen 4-8 van de ILC Articles (International Law Commission) is de toerekening van private handelingen aan een staat een complexe materie. Terrorisme zelf kan, tenzij het direct toerekenbaar is aan een staat (actief of passief), geen rechtvaardiging bieden voor het gebruik van gewapend geweld in zelfverdediging, hoewel het wel politionele activiteit kan verantwoorden. #### 1.1.2 De betekenis van "force" De interpretatie van "force" in artikel 2, paragraaf 4 is cruciaal. Hoewel de preambule van het VN-Handvest expliciet verwijst naar "armed force", wat suggereert dat de nadruk ligt op militair geweld, is dit niet onbetwistbaar. Economische of niet-militaire fysieke maatregelen vallen doorgaans eerder onder het non-interventieverbod of schending van soevereiniteit. De focus ligt dus primair op gewapend/militair geweld. > **Tip:** Hoewel de preambule de nadruk legt op "armed force", is de exacte reikwijdte van "force" niet eenduidig vastgelegd en kan dit voor discussie zorgen, met name in nieuwe domeinen zoals cyberoorlogvoering. #### 1.1.3 De aard van de schending: "against the territorial integrity or political independence" Het verbod is specifiek gericht tegen inmenging in de territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van een staat. Daarnaast is elke andere vorm van geweldsinzet die onverenigbaar is met de doeleinden van de Verenigde Naties verboden. > **Voorbeeld:** Een staat die militaire middelen gebruikt om de regeringswisseling in een andere staat af te dwingen, schendt de politieke onafhankelijkheid. #### 1.1.4 Het begrip "use" De vraag wat precies onder "use" van geweld valt, is ook onderwerp van interpretatie. Dit omvat niet alleen directe confrontaties, maar potentieel ook acties zoals blokkades. De toerekening van geweld dat door of met steun van een staat wordt gepleegd door niet-statelijke actoren (zoals rebellenbewegingen) is bijzonder complex. Twee hypotheses in het aansprakelijkheidsrecht zijn hierbij relevant: 1. **Specifieke controle over een operatie:** De staat moet een specifieke aanval of operatie van een rebellenbeweging hebben gecontroleerd. Het louter geven van wapens of informatie is hiervoor niet voldoende. 2. **Totale controle over een rebellenbeweging:** Wanneer een beweging wordt beschouwd als een de facto orgaan van de staat, is de staat aansprakelijk voor al diens handelingen, inclusief operaties die niet specifiek werden gecontroleerd. > **Tip:** Het onderscheid tussen direct en indirect gebruik van geweld, en de toerekening daarvan aan een staat, is cruciaal en vaak onderwerp van geschillen. #### 1.1.5 Het begrip "threat" Een bedreiging met geweld omvat de expliciete of impliciete aankondiging van het gebruik van gewapend geweld in specifieke omstandigheden. Zelfs de strategische ambiguïteit van een uitspraak als "we rule nothing in, we rule nothing out" kan worden beschouwd als een bedreiging. De moderne retoriek in internationale relaties neigt naar directere communicatie, wat de interpretatie van "threat" verder kan compliceren. ### 1.2 Uitzonderingen op het verbod op geweldgebruik Ondanks het algemene verbod, kent het internationaal recht specifieke, nauwkeurig gedefinieerde uitzonderingen. #### 1.2.1 Toestemming van de staat Een staat kan expliciet toestemming geven voor het gebruik van zijn grondgebied voor militaire operaties door een andere staat. Dit is een legitieme uitzondering op het verbod op geweldgebruik. #### 1.2.2 Zelfverdediging (Artikel 51 HVN) Artikel 51 van het VN-Handvest erkent het inherente recht op zelfverdediging in het geval van een "armed attack" (gewapende aanval). Dit recht is niet onbeperkt en kent strikte voorwaarden: * **Noodzaak en proportionaliteit:** De verdediging moet noodzakelijk zijn en proportioneel ten opzichte van de aanval. * **Tegen de aanvaller:** Zelfverdediging mag alleen worden uitgeoefend tegen de partij die de oorspronkelijke aanval heeft uitgevoerd. * **Preventieve zelfverdediging:** Echte preventieve aanvallen zijn verboden. Echter, wanneer een aanval dreigt en duidelijk is dat deze zal plaatsvinden, kan men reageren zodra de aanval is opgezet of begonnen door de tegenpartij. Het wachten tot het eerste schot gelost is, is niet vereist. > **Tip:** Het onderscheid tussen reactieve zelfverdediging (na een aanval) en preventieve zelfverdediging (voordat een aanval heeft plaatsgevonden) is essentieel. Preventieve aanvallen zijn strikt genomen verboden. #### 1.2.3 Collectieve veiligheid via de VN-Veiligheidsraad (Hoofdstuk VII HVN) De VN-Veiligheidsraad speelt een cruciale rol bij het handhaven van internationale vrede en veiligheid door middel van collectieve actie. ##### 1.2.3.1 Verantwoordelijkheid van de Veiligheidsraad (Artikel 24 HVN) Leden van de VN dragen de primaire verantwoordelijkheid voor de handhaving van internationale vrede en veiligheid over aan de Veiligheidsraad. De Raad handelt hierbij namens alle lidstaten. ##### 1.2.3.2 Bindende besluiten (Artikel 25 HVN) De Veiligheidsraad kan bindende besluiten nemen die voor alle VN-lidstaten gelden. Deze bevoegdheid is effectief wanneer de Raad handelt volgens Hoofdstuk VII van het Handvest. ##### 1.2.3.3 Procedure en het veto (Artikel 27 HVN) Artikel 27 regelt de procedures voor besluitvorming, inclusief het vetorecht van de permanente leden (China, Frankrijk, Rusland, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten). Het oorspronkelijke voorschrift dat partijen bij een geschil zich moesten onthouden van stemming, is in de praktijk grotendeels achterhaald. Het veto wordt vaak gebruikt om kwalificaties van geschillen te manipuleren of om de grond van de zaak te beïnvloeden. > **Voorbeeld:** Rusland's eigen resolutie over het conflict met Oekraïne, waarbij het zich gedroeg als gelijke partij aan het slachtoffer, illustreert hoe het systeem onder druk staat door het gebruik van het veto en de politieke belangen van permanente leden. ##### 1.2.3.4 Regeling van geschillen en aanpassing van situaties (Hoofdstuk VI HVN) Hoofdstuk VI richt zich op de vreedzame beslechting van geschillen. De Veiligheidsraad tracht hierbij problemen op te lossen door middel van onderhandelingen of bemiddeling, zonder direct bindende sancties op te leggen. Oorspronkelijke VN-vredesmachten (blauwhemden/blauwmutsen) vielen onder dit hoofdstuk, maar zijn geleidelijk geëvolueerd naar Hoofdstuk VII-operaties. ##### 1.2.3.5 Afdwinging van vrede en veiligheid (Hoofdstuk VII HVN) Hoofdstuk VII biedt de Veiligheidsraad de mogelijkheid om bindende maatregelen te nemen, inclusief militair geweld, wanneer de vrede wordt bedreigd, geschonden, of wanneer er sprake is van agressie (Artikel 39 HVN). De kwalificatie van de situatie als "threat to the peace, breach of the peace, or act of aggression" is de sleutel tot het activeren van Hoofdstuk VII. * **Evolutie van Hoofdstuk VII:** Na de Koude Oorlog is het gebruik van Hoofdstuk VII sterk toegenomen. De Veiligheidsraad heeft creatief gebruik gemaakt van de bepalingen, onder meer door interne conflicten te kwalificeren als bedreigingen voor de internationale vrede en veiligheid. * **Diplomatieke en economische sancties (Artikel 41 HVN):** De Veiligheidsraad kan sancties opleggen, variërend van diplomatieke isolatie tot economische embargo's. Recente ontwikkelingen omvatten "smart sanctions" die gericht zijn op specifieke individuen of entiteiten om de negatieve impact op de burgerbevolking te beperken. * **Gebruik van gewapend geweld (Artikel 42 HVN):** Indien niet-militaire maatregelen ontoereikend zijn, kan de Veiligheidsraad toestemming geven voor het gebruik van gewapend geweld door lidstaten of coalities van staten. Dit is een belangrijke uitzondering op het algemene verbod op geweldgebruik. * **Omgekeerd Veto:** Een controversiële praktijk waarbij een staat die een mandaat heeft gekregen om op te treden, zijn veto gebruikt om te voorkomen dat dat mandaat wordt beëindigd, zelfs als andere staten dit wensen. Dit ondermijnt de oorspronkelijke bedoeling van het veto als een "zekering". * **Algemene Vergadering:** Hoewel de Veiligheidsraad de primaire verantwoordelijkheid draagt, kan de Algemene Vergadering in bepaalde omstandigheden, zoals met de "Uniting for Peace" resolutie van 1950, ook actie ondernemen wanneer de Veiligheidsraad verlamd is. #### 1.2.4 Andere potentiële uitzonderingen (minder behandeld in de tekst) Hoewel niet diepgaand uitgewerkt in de verstrekte tekst, worden andere potentiële uitzonderingen kort genoemd: redding van onderdanen en humanitaire interventie. De nadruk ligt echter duidelijk op de reeds genoemde uitzonderingen. ### 1.3 Problematiek en kritiek Het gebruik van geweld, zelfs binnen de kaders van uitzonderingen, is voortdurend onderhevig aan kritiek en interpretatieverschillen. De toepassing van het recht, met name door de Veiligheidsraad, wordt beïnvloed door politieke belangen en machtsverhoudingen. De discrepantie tussen het Handvest en de praktijk, en de impact van het vetorecht, ondermijnen de effectiviteit en legitimiteit van het systeem van collectieve veiligheid. Het gebrek aan transparantie en de politieke manoeuvres rond resoluties en sancties illustreren de uitdagingen in het handhaven van internationale vrede en veiligheid. --- # Collectieve veiligheid via de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties Dit onderwerp onderzoekt de rol van de VN-Veiligheidsraad in het handhaven van internationale vrede en veiligheid, met een focus op de bepalingen van Hoofdstuk VI en VII van het VN-Handvest, de mechanismen van geschillenbeslechting, bindende besluitvorming en de evolutie van sancties en militair geweld. ### 2.1 De basisprincipes van collectieve veiligheid Het systeem van collectieve veiligheid, zoals uiteengezet in het VN-Handvest, beoogt internationale vrede en veiligheid te handhaven door middel van gecoördineerde actie van de lidstaten, voornamelijk via de Veiligheidsraad. Dit systeem steunt op een aantal fundamentele principes, waaronder het algemene verbod op het gebruik van geweld en de specifieke bevoegdheden van de Veiligheidsraad. #### 2.1.1 Het algemene verbod op het gebruik van geweld (Art. 2 § 4 HVN) Het verbod op het gebruik van gewapend geweld in internationale betrekkingen vormt de hoeksteen van de internationale rechtsorde na de Tweede Wereldoorlog. Artikel 2, paragraaf 4, van het VN-Handvest bepaalt dat alle leden zich onthouden van de dreiging met of het gebruik van geweld tegen de territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van een staat, of op enige andere wijze die onverenigbaar is met de doelstellingen van de Verenigde Naties. * **Betekenis van "force":** De precieze omvang van "force" is niet eenduidig gedefinieerd. Hoewel de preambule van het VN-Handvest specifiek verwijst naar "armed force", is het niet uitgesloten dat ook andere vormen van dwang, zoals economische maatregelen of fysieke, niet-militaire middelen, onder dit verbod kunnen vallen, zij het eerder als schending van het non-interventieverbod of de soevereiniteit van een staat. De nadruk ligt echter op gewapend/militair geweld. * **Toepassing van "against ... or ...":** Het geweldgebruik moet ofwel in strijd zijn met de territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van een staat, ofwel op een andere wijze onverenigbaar zijn met de doelstellingen van de VN. * **"Use" - wat is gebruik van geweld?** Vragen rondom gebruik van geweld zonder direct militair contact, zoals blokkades, of aanvallen op schepen en vliegtuigen, zijn complex. Belangrijk is het onderscheid tussen rechtstreeks en onrechtstreeks gebruik van geweld. De toerekening van daden van gewapend geweld aan een staat, wanneer deze worden uitgevoerd door niet-statelijke actoren (zoals rebellenbewegingen), is afhankelijk van de mate van controle die de staat over deze operaties uitoefent. * **Hypothese 1: Specifieke controle over een operatie:** De staat is aansprakelijk indien kan worden bewezen dat de staat een specifieke aanval controleerde door middel van bevelen, instructies of aanzienlijke steun. Het louter verstrekken van wapens of informatie is hierbij onvoldoende. * **Hypothese 2: Totale controle over een hele rebellenbeweging:** Indien een beweging fungeert als een de facto orgaan van de staat, wordt de staat aansprakelijk geacht voor alle handelingen van deze beweging. * **"Threat" - bedreiging met geweld:** Een bedreiging met geweld kan zowel expliciet als impliciet zijn. De formulering "we rule nothing in, we rule nothing out" werd tijdens de Koude Oorlog door de VS gebruikt als een tactiek die op een dreiging leek zonder strikt genomen een schending te zijn. #### 2.1.2 Uitzonderingen op het geweldverbod Hoewel het geweldverbod de algemene regel is, kent het internationaal recht een aantal uitzonderingen: * **Toestemming:** Een staat kan instemmen met het gebruik van zijn grondgebied voor militaire operaties door een andere staat. * **Zelfverdediging (Art. 51 HVN):** Dit recht ontstaat bij een "armed attack", een aanval van voldoende ernst. Zelfverdediging is beperkt tot de aanvaller en vereist noodzaak en proportionaliteit. Preventieve aanvallen zijn in beginsel verboden, maar reactie op een reeds begonnen of dreigende aanval is toegestaan. * **Onduidelijke uitzonderingen:** Vragen rondom het redden van onderdanen of humanitaire interventies vallen vaak buiten de expliciete uitzonderingen en worden controversieel geacht in het internationaal recht. ### 2.2 De Veiligheidsraad als orgaan voor collectieve veiligheid De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties draagt de primaire verantwoordelijkheid voor de handhaving van internationale vrede en veiligheid. De bevoegdheden en werkwijze van de Raad zijn vastgelegd in het VN-Handvest, met name in Hoofdstuk VI en VII. #### 2.2.1 Rol en verantwoordelijkheid van de Veiligheidsraad (Art. 24 HVN) Artikel 24 van het VN-Handvest verleent aan de Veiligheidsraad de "primary responsibility" voor de handhaving van internationale vrede en veiligheid. De lidstaten dragen deze verantwoordelijkheid over aan de Raad, die in hun naam handelt. Dit impliceert een aanzienlijke bevoegdheidsoverdracht, hoewel de Raad opereert binnen de grenzen van de doelstellingen en beginselen van de VN. De specifieke bevoegdheden van de Raad worden verder uiteengezet in Hoofdstukken VI, VII, VIII en XII van het Handvest. #### 2.2.2 Bindende besluiten en procedure (Art. 25 & 27 HVN) * **Bindende besluiten (Art. 25 HVN):** De lidstaten aanvaarden en voeren de besluiten van de Veiligheidsraad uit in overeenstemming met het Handvest. De bevoegdheid van de Veiligheidsraad om bindende besluiten te nemen, is cruciaal voor haar effectiviteit. Hoewel oorspronkelijk de vraag rees of deze bevoegdheid beperkt was tot Hoofdstuk VII, is de heersende opvatting dat de Veiligheidsraad ook buiten dit hoofdstuk bindende maatregelen kan nemen, alhoewel de tendens is om hiervoor Hoofdstuk VII te hanteren. * **Procedure en veto (Art. 27 HVN):** Artikel 27 regelt de stemprocedures. Een belangrijk kenmerk, dat in de praktijk voorbijgestreefd is, is de verplichting voor partijen bij een geschil om zich van stemming te onthouden. De facto oefenen de vijf permanente leden (China, Frankrijk, Rusland, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten) aanzienlijke macht uit door middel van het vetorecht, dat zij ook kunnen gebruiken om de kwalificatie van een situatie (bv. "geschil" versus "situatie") te beïnvloeden. #### 2.2.3 Hoofdstuk VI HVN: Regeling van geschillen en aanpassing van situaties Hoofdstuk VI van het VN-Handvest richt zich op de vreedzame beslechting van geschillen. De Veiligheidsraad tracht hierbij, door middel van onderhandelingen, bemiddeling of andere vreedzame middelen, te voorkomen dat situaties escaleren tot een gevaar voor de internationale vrede en veiligheid. * **Preventief optreden:** De bepalingen van Hoofdstuk VI maken een vroegtijdige interventie mogelijk om potentiële conflicten te de-escaleren. * **"Blauwmutsen" operaties:** Oorspronkelijk werden VN-vredesoperaties, ook wel "blauwmutsen" of "blauwhelmen" genoemd, onder Hoofdstuk VI opgezet. Deze operaties zijn gaandeweg geëvolueerd en worden nu vaak onder Hoofdstuk VII uitgevoerd met een sterker militair mandaat. * **Voorbeeld Rusland-Oekraïne conflict:** Een recente resolutie in het conflict tussen Rusland en Oekraïne illustreert de politieke complexiteit. Hoewel ingediend door Rusland, dat partij is bij het geschil en zich theoretisch had moeten onthouden van stemming, stemden westerse landen tegen en onthielden China en de VS zich, wat wijst op een verschuiving in de geopolitieke dynamiek. #### 2.2.4 Hoofdstuk VII HVN: Handhaving van vrede en veiligheid Hoofdstuk VII van het VN-Handvest voorziet in de bevoegdheid van de Veiligheidsraad om bindende maatregelen te nemen ter handhaving van internationale vrede en veiligheid, wanneer er sprake is van een "threat to the peace, breach of the peace, or act of aggression" (artikel 39). * **Kwalificatie als "sleutel" tot Hoofdstuk VII:** De vaststelling van een van deze situaties door de Veiligheidsraad is cruciaal, aangezien dit de weg opent naar het nemen van bindende besluiten en sancties. * **Evolutie van Hoofdstuk VII:** * **Context 1945:** Aanvankelijk werd gedacht aan interventies tussen staten. * **Koude Oorlog:** Het gebruik van Hoofdstuk VII was grotendeels geblokkeerd door het vetorecht. * **Na de Koude Oorlog:** Een periode van creatief en effectief gebruik van Hoofdstuk VII, met name voor interne conflicten die als bedreiging voor de internationale vrede werden beschouwd (bv. door vluchtelingenstromen). De concepten van "negatieve vrede" (afwezigheid van conflict) en "positieve vrede" (harmonie, bredere stabiliteit) beïnvloedden de interpretatie van de Raad. * **Bindende besluiten onder Hoofdstuk VII:** Wanneer de Veiligheidsraad handelt onder Hoofdstuk VII, gebruikt zij de formulering "Acting under Chapter VII of the Charter" en duidt zij bindende beslissingen aan met "decides". Andere formuleringen zoals "recommends" of "requests" impliceren geen bindende kracht. * **Sancties (Art. 41 HVN):** De Veiligheidsraad kan diplomatieke en economische sancties opleggen. * **Diplomatieke sancties:** Het verbreken van diplomatieke betrekkingen, die vaak als weinig effectief worden beschouwd. * **Economische sancties:** Van algemene embargo's (die leidden tot humanitaire crises en inefficiëntie) is men overgegaan naar "smart sanctions", gericht op specifieke besluitvormers, regeringsleiders, of financieringsstromen (bv. terrorisme). Individuele sancties kunnen echter leiden tot mensenrechtenproblemen voor de betrokkenen. * **Gebruik van gewapend geweld (Art. 42 HVN):** De Veiligheidsraad kan gewapend geweld toestaan als ultiem middel. Dit vormt een uitzondering op het algemene geweldverbod. * **Ontbrekend VN-leger:** Het oorspronkelijk geplande VN-leger is door de Koude Oorlog nooit gerealiseerd. * **Machtigingen aan coalities:** Na de Koude Oorlog worden machtigingen verleend aan "coalitions of the willing" om op te treden. De agenda's van deze coalities kunnen echter ook eigen politieke of economische belangen dienen, wat de scheiding tussen algemeen belang en grootmachtbelang bemoeilijkt. * **Problematiek van het "omgekeerd veto":** Dit fenomeen treedt op wanneer een staat die een mandaat heeft gekregen om op te treden, zijn veto gebruikt om te verhinderen dat een ander orgaan of staat een resolutie indient die het beëindigen van dat mandaat beoogt. Dit is een omkering van de oorspronkelijke bedoeling van het veto als een "zekering" om escalatie te voorkomen. * **Reactie op omgekeerd veto:** In het geval van de Rwandese genocide werd een mandaat aan Frankrijk strikt beperkt in tijd om het risico op een omgekeerd veto bij verlenging te minimaliseren. #### 2.2.5 De Algemene Vergadering en het "Uniting for Peace" beginsel In 1950 werd de "Acheson-resolutie" (Uniting for Peace) aangenomen, die de Algemene Vergadering de bevoegdheid gaf om actie te ondernemen in gevallen waarin de Veiligheidsraad, door een veto van een permanent lid, verhinderd werd haar verantwoordelijkheid te nemen. Dit mechanisme is echter zelden effectief gebleken in de praktijk. Recentere spoedzittingen, zoals die in 2023 over de Palestijnse bezette gebieden, illustreren de voortdurende uitdagingen en politieke spanningen binnen het VN-systeem. > **Tip:** Begrijp de evolutie van het gebruik van Hoofdstuk VII. De creatieve interpretatie van de Veiligheidsraad, hoewel effectief in de periode na de Koude Oorlog, heeft ook geleid tot kritiek en de ondergraving van het systeem door "twee maten en twee gewichten". Wees alert op de specifieke formuleringen in resoluties, met name "decides" versus "recommends". > **Voorbeeld:** De resolutie betreffende Gaza, besproken in de colleges, toont hoe het zelfbeschikkingsrecht van de Palestijnen in een door de VS voorgezeten plan wordt genegeerd, wat door velen als een fundamentele schending van het internationaal recht wordt beschouwd. Dit onderstreept de politieke realiteit die de toepassing van het collectieve veiligheidssysteem beïnvloedt. --- # Interpretatie en toepassing van artikel 2, paragraaf 4 van het VN-Handvest Dit deel van het studiemateriaal focust op de precieze betekenis en toepassingen van het verbod op geweldgebruik en de dreiging met geweld zoals vastgelegd in artikel 2, paragraaf 4 van het VN-Handvest, met speciale aandacht voor de toerekening van private handelingen aan staten. ### 3.1 Het verbod op het gebruik van geweld in artikel 2, paragraaf 4 HVN Artikel 2, paragraaf 4 van het VN-Handvest vormt de hoeksteen van het verbod op het gebruik van gewapend geweld in het internationaal recht. De bepaling stelt: "Alle leden onthouden zich van het gebruik van geweld tegen de territoriale integriteit of de politieke onafhankelijkheid van enige staat, of op enigerlei andere wijze die onverenigbaar is met de Doelstellingen van de Verenigde Naties." #### 3.1.1 Betekenis van "force" De precieze betekenis van "force" in artikel 2, paragraaf 4 is niet eenduidig vastgesteld. Hoewel de preambule van het VN-Handvest expliciet verwijst naar "armed force", wat suggereert dat de nadruk ligt op militair geweld, is dit niet onbetwistbaar. Economische of fysieke, maar niet-militaire, maatregelen vallen eerder onder het non-interventieverbod of een schending van de soevereiniteit. Cyberaanvallen vormen een moderne uitdaging waarbij de definitie van "force" verder geëvolueerd is. > **Tip:** Hoewel de nadruk ligt op militair geweld, blijft de interpretatie van "force" in het licht van nieuwe technologieën, zoals cyberaanvallen, een evoluerend vraagstuk in het internationaal recht. #### 3.1.2 "Against ... or ..." - Reikwijdte van het verbod Het verbod op geweldgebruik is van toepassing indien het geweld gericht is tegen de territoriale integriteit of de politieke onafhankelijkheid van een staat, of "op enigerlei andere wijze die onverenigbaar is met de Doelstellingen van de Verenigde Naties". Dit laatste element biedt een brede interpretatie, waarbij elke vorm van geweld die indruist tegen de fundamentele principes van de VN, zoals vrede en veiligheid, verboden is. > **Voorbeeld:** De aanmoediging van een staat om de politieke onafhankelijkheid van een andere staat te schenden, zelfs zonder direct militair ingrijpen, kan onder deze ruime interpretatie vallen. #### 3.1.3 "Use" – Wat valt hieronder? De interpretatie van "use of force" omvat meer dan enkel directe militaire confrontaties. Vragen rijzen over de toepassing bij afwezigheid van direct contact, zoals blokkades tegen schepen en vliegtuigen. Een cruciaal aspect van het "gebruik van geweld" betreft het rechtstreekse en onrechtstreekse gebruik ervan. > **Voorbeeld:** De vraag of een staat aansprakelijk kan worden gesteld voor schendingen van artikel 2, paragraaf 4 wanneer gewapende acties worden uitgevoerd door niet-statelijke groeperingen die door die staat worden gesteund, is complex. Hierbij zijn twee hypothesen relevant uit het aansprakelijkheidsrecht: > > 1. **Specifieke controle over een operatie:** De staat oefent directe controle uit over de specifieke operatie die leidt tot de schending. Dit vereist meer dan enkel het verstrekken van wapens of informatie; er moet bewezen worden dat de staat een specifieke aanval van een specifieke groepering controleerde. > 2. **Totale controle over een hele rebellenbeweging:** De rebellenbeweging wordt beschouwd als een de facto orgaan van de staat, waardoor de staat aansprakelijk is voor al haar handelingen, ook die welke niet specifiek door de staat werden gecontroleerd. #### 3.1.4 "Threat" – Bedreiging met geweld Een bedreiging met geweld houdt de expliciete of impliciete aankondiging in dat men in een bepaalde hypothese zal overgaan tot het gebruik van gewapend geweld. Zelfs een formulering die vaag lijkt, zoals de Amerikaanse uitdrukking "we rule nothing in, we rule nothing out", kan als een dreiging worden beschouwd indien dit de intentie weerspiegelt om geweld te gebruiken. De evolutie in internationale communicatie toont een trend naar directere bewoordingen. > **Tip:** De context en de intentie achter de uiting zijn cruciaal bij de beoordeling of er sprake is van een "threat" in de zin van artikel 2, paragraaf 4. #### 3.1.5 "In their international relations" – Toerekening van private handelingen De bepaling geldt voor de "international relations" tussen staten. Dit roept de complexe problematiek op van de toerekening van private handelingen aan een staat, zoals uiteengezet in de artikelen 4-8 van de ILC Articles on State Responsibility. Terrorisme, bijvoorbeeld, kan geen gebruik van gewapend geweld in zelfverdediging rechtvaardigen, tenzij het terrorisme zelf toerekenbaar is aan de staat (actief of passief). Dergelijke acties kunnen wel politionele activiteiten verantwoorden. > **Voorbeeld:** Wanneer een staat terrorisme faciliteert door steun te verlenen aan terroristische organisaties, en deze organisaties vervolgens aanvallen uitvoeren, kan de staat aansprakelijk worden gesteld voor de handelingen van deze organisaties, afhankelijk van de mate van controle en betrokkenheid. ### 3.2 Uitzonderingen op het verbod op geweldgebruik Hoewel het verbod op geweldgebruik strikt is, zijn er specifieke uitzonderingen voorzien in het VN-Handvest en het internationaal recht. #### 3.2.1 Toestemming van de staat Een staat kan toestemming geven voor het gebruik van zijn grondgebied voor een militaire operatie. Dit geldt als een legitieme basis voor de aanwezigheid van buitenlandse troepen. #### 3.2.2 Zelfverdediging (artikel 51 HVN) Zelfverdediging is toegestaan in reactie op een "armed attack". Enkel ernstige schendingen van artikel 2, paragraaf 4 rechtvaardigen een beroep op artikel 51; loutere grensschermutselingen volstaan niet. De reactie moet gericht zijn tegen de oorspronkelijke aanvaller en voldoen aan de vereisten van noodzaak en proportionaliteit. Preventieve aanvallen in de strikte zin zijn verboden, maar een reactie is wel mogelijk indien de aanval reeds is begonnen of naderend is. > **Tip:** Het onderscheid tussen preventieve aanvallen en reactieve zelfverdediging is essentieel. Een actie moet worden opgezet en begonnen door de tegenpartij om als rechtmatige zelfverdediging te worden beschouwd. #### 3.2.3 Collectieve veiligheid via de Veiligheidsraad (Hoofdstuk VII HVN) De Veiligheidsraad heeft de primaire verantwoordelijkheid voor de handhaving van internationale vrede en veiligheid. ##### 3.2.3.1 Rol van de Veiligheidsraad * **Artikel 24 HVN:** De Veiligheidsraad handelt namens alle lidstaten en heeft de bevoegdheid om bindende besluiten te nemen krachtens artikel 25 HVN. * **Artikel 27 HVN:** De procedurele regels, inclusief het vetorecht van de permanente leden, beïnvloeden de besluitvorming aanzienlijk. De regel van onthouding bij geschillen van partij zijn, is in de praktijk grotendeels genegeerd. ##### 3.2.3.2 Hoofdstuk VI HVN – Regeling van geschillen Dit hoofdstuk voorziet in preventieve maatregelen en de vreedzame beslechting van geschillen, vaak via onderhandelingen of bemiddeling, om te voorkomen dat een situatie escaleert tot een gevaar voor de vrede. Blauwhelmenoperaties werden oorspronkelijk binnen dit kader opgezet, al evolueerden ze later naar Hoofdstuk VII-operaties. ##### 3.2.3.3 Hoofdstuk VII HVN – Handhaving van vrede en veiligheid Dit hoofdstuk geeft de Veiligheidsraad de bevoegdheid om bindende maatregelen te nemen wanneer er sprake is van een "threat to the peace, breach of the peace, or act of aggression" (artikel 39 HVN). * **Evolutie:** Oorspronkelijk gericht op interstatelijke conflicten, is de toepassing van Hoofdstuk VII verruimd om interne conflicten en andere bedreigingen van de internationale vrede te omvatten. De periode na de Koude Oorlog kenmerkt zich door een creatief en extensief gebruik van dit hoofdstuk. * **Bindende besluiten:** Wanneer de Veiligheidsraad handelt "under Chapter VII", gebruikt zij het woord "decides" om bindende besluiten aan te geven, in tegenstelling tot "recommends" of "requests". * **Sancties (artikel 41 HVN):** * **Diplomatieke en economische sancties:** Deze kunnen variëren van het verbreken van diplomatieke betrekkingen tot economische embargo's. De praktijk heeft geleid tot een verschuiving naar "smart sanctions" die gericht zijn op specifieke personen of entiteiten om humanitaire catastrofes te vermijden. * **Gebruik van gewapend geweld (artikel 42 HVN):** De Veiligheidsraad kan machtiging verlenen voor het gebruik van gewapend geweld door lidstaten of coalities. Dit vormt een uitzondering op het algemene geweldverbod. Het oorspronkelijk geplande VN-leger werd nooit gerealiseerd, en machtigingen worden nu vaak verleend aan coalities van staten. * **Omgekeerd veto:** Een problematische praktijk waarbij een staat die een mandaat heeft gekregen, haar veto gebruikt om te verhinderen dat dit mandaat wordt beëindigd of gewijzigd, wat de oorspronkelijke bedoeling van het veto als controlemechanisme ondermijnt. > **Voorbeeld:** Het gebruik van sancties tegen landen die de mensenrechten grof schenden, is een voorbeeld van de toepassing van Hoofdstuk VII. Echter, de inefficiëntie van algemene embargo's en de daaruit voortvloeiende humanitaire problemen hebben geleid tot de ontwikkeling van gerichtere sancties. --- # Beperkingen en uitdagingen van het VN-Veiligheidsraad systeem Dit onderwerp behandelt de kritiek op en de praktische problemen binnen het functioneren van de Veiligheidsraad, met speciale aandacht voor het vetorecht en het fenomeen van het "omgekeerde veto". ### 4.1 Het vetorecht van permanente leden Het VN-Handvest kent een specifieke procedurele regelgeving voor de Veiligheidsraad, met name in artikel 27. Een cruciaal kenmerk hiervan is het vetorecht van de vijf permanente leden (P5): China, Frankrijk, Rusland, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. #### 4.1.1 Oorspronkelijke bedoeling en de praktijk van het vetorecht Oorspronkelijk was artikel 27, §3 bedoeld om onpartijdigheid te waarborgen door te stellen dat staten die partij zijn bij een geschil zich onthouden van stemming bij de behandeling daarvan. Deze bepaling is echter in de praktijk een dode letter geworden. Permanente leden gebruiken hun vetorecht niet alleen om resoluties te blokkeren over de inhoud van een geschil, maar ook om de kwalificatie van een kwestie te bepalen (bijvoorbeeld of het een "geschil" of een "situatie" is), waardoor ze de verplichting tot onthouding kunnen omzeilen. De stemmingspraktijk heeft geleid tot een aanzienlijke machtsconcentratie bij de grootmachten, die verder gaat dan wat de oorspronkelijke opstellers van het Handvest voor ogen hadden. Dit heeft de effectiviteit en legitimiteit van de Raad ondermijnd, met name in situaties waarin de belangen van de P5 uiteenlopen. #### 4.1.2 Het "omgekeerde veto" Een meer recente en problematische ontwikkeling is het zogenaamde "omgekeerde veto". Dit doet zich voor wanneer een staat die een mandaat heeft gekregen om op te treden, zijn veto gebruikt om te verhinderen dat een andere staat het einde van dit mandaat wil bewerkstelligen. De oorspronkelijke functie van het veto was om het systeem stil te leggen wanneer vitale belangen van een grootmacht in gevaar waren, om zo grotere conflicten te vermijden. Het omgekeerde veto draait deze logica om: het wordt gebruikt om verdere actie te garanderen, zelfs wanneer de meerderheid van de leden wil stoppen. > **Voorbeeld:** In een scenario waarin de VS en bondgenoten een mandaat krijgen om Koeweit te bevrijden, en na de bevrijding door willen stoten naar een regime change, kunnen andere staten proberen dit te verhinderen door een resolutie in te dienen om de operatie te stoppen. Als de VS dan hun veto gebruiken, blijft het mandaat bestaan, wat een pure omkering is van de oorspronkelijke bedoeling van het veto. Tijdens de Rwandese genocide werd dit probleem acuut. Frankrijk, dat een mandaat vroeg, werd door andere leden wantrouwd, die vreesden dat Frankrijk misdadigers zou beschermen. De oplossing was om Frankrijk een mandaat te geven, maar met een strikt beperkte tijdsduur, om zo een omgekeerd veto bij verlenging te voorkomen. ### 4.2 Sancties en het gebruik van gewapend geweld onder Hoofdstuk VII Hoofdstuk VII van het VN-Handvest voorziet in de mogelijkheid voor de Veiligheidsraad om bindende maatregelen te nemen, inclusief sancties en het toestaan van gewapend geweld, wanneer een bedreiging van de vrede, schending van de vrede of daad van agressie wordt vastgesteld (artikel 39). #### 4.2.1 Diplomatieke en economische sancties De Veiligheidsraad kan diplomatieke en economische sancties opleggen (artikel 41). Oorspronkelijk werden algemene embargo's gebruikt, die echter vaak leidden tot schendingen van mensenrechten en inefficiënt bleken, aangezien dictators toegang behielden tot middelen. Dit leidde tot een overgang naar "smart sanctions", die gericht zijn op specifieke personen, financieringsstromen of tegoeden. Individuele sancties creëren echter hun eigen uitdagingen, met name wat betreft de bewijslast en het recht op verhaal voor de gesanctioneerden, wat vaak leidt tot juridische procedures bij rechtbanken zoals het Hof van Justitie van de EU. #### 4.2.2 Gebruik van gewapend geweld Artikel 42 voorziet in de mogelijkheid voor de Veiligheidsraad om het gebruik van gewapend geweld toe te staan, wat een van de uitzonderingen is op het algemene verbod op geweldgebruik. Het oorspronkelijke plan voor een VN-leger onder leiding van een generale staf is nooit gerealiseerd vanwege de Koude Oorlog. Na de Koude Oorlog werd dit vervangen door machtigingen aan coalities van staten ("coalition of the willing") om op te treden. > **Tip:** Het is cruciaal om het onderscheid te maken tussen de oorspronkelijke bepalingen van het Handvest en de latere interpretaties en praktijk, met name na de Koude Oorlog. De creatieve interpretatie van Hoofdstuk VII door de Veiligheidsraad, hoewel soms nuttig, heeft ook geleid tot kritiek op "twee maten, twee gewichten", met name wanneer het Westen, en in het bijzonder de Verenigde Staten, deze bepalingen voor eigen doeleinden hebben gebruikt. #### 4.2.3 Kritiek op het gebruik van Hoofdstuk VII De creatieve interpretatie van artikel 39, bijvoorbeeld door interne conflicten die vluchtelingenstromen veroorzaken te kwalificeren als een bedreiging van de internationale vrede en veiligheid, heeft de reikwijdte van Hoofdstuk VII verruimd. Dit is echter bekritiseerd als een loskoppeling van de oorspronkelijke betekenis. De recente resolutie over Gaza (S/RES/2803(2025)) wordt aangehaald als een voorbeeld van de problemen die zich voordoen wanneer het zelfbeschikkingsrecht van een volk, zoals de Palestijnen, niet wordt erkend in de plannen die door de Veiligheidsraad worden opgesteld. Dit wordt beschouwd als buitengewoon zorgwekkend en potentieel een fundamentele schending van het internationaal recht, mede omdat ook Europese lidstaten hiervoor hebben gestemd. De Veiligheidsraad, hoewel belast met de primaire verantwoordelijkheid voor internationale vrede en veiligheid, kampt dus met significante beperkingen die voortvloeien uit het vetorecht van permanente leden en de politieke dynamiek binnen de Raad, wat de effectiviteit en legitimiteit van haar acties in de praktijk belemmert. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Gewapend geweld | Het gebruik van militaire middelen, zoals legers, wapens en oorlogsmaterieel, om fysieke schade toe te brengen aan een staat of zijn bevolking, hetzij direct hetzij indirect. Dit kan variëren van invasies tot cyberaanvallen met militaire implicaties. | | Territoriale integriteit | Het principe dat de grenzen van een staat onaantastbaar zijn en dat geen enkele staat het recht heeft om deze grenzen met geweld te schenden of territorium te annexeren. Dit is een fundamenteel beginsel van de soevereiniteit van staten in het internationaal recht. | | Politieke onafhankelijkheid | Het recht van een staat om zijn eigen politieke systeem te bepalen, zijn eigen regering te kiezen en zijn eigen beleid te voeren zonder externe dwang of inmenging van andere staten. Schending hiervan kan bijvoorbeeld het afdwingen van een regeringswissel inhouden. | | Non-interventieverbod | Een algemeen rechtsbeginsel dat staten verbiedt zich te mengen in de interne aangelegenheden van andere staten. Dit omvat het verbod op het politiek, economisch of militair beïnvloeden van de binnenlandse politiek van een ander land. | | Soevereiniteit | Het hoogste gezag dat een staat heeft binnen zijn eigen grondgebied, zowel intern als extern. Het impliceert het recht om eigen wetten te maken en uit te voeren, en om onafhankelijk te opereren op het internationale toneel zonder ondergeschikt te zijn aan een hogere macht. | | VN-Handvest | Het oprichtingsverdrag van de Verenigde Naties, dat de doelstellingen, principes en structuur van de organisatie vastlegt. Het bevat fundamentele regels voor internationale betrekkingen, waaronder het verbod op geweldgebruik en de mechanismen voor collectieve veiligheid. | | Artikel 2, paragraaf 4 HVN | Een bepaling in het VN-Handvest die alle lidstaten verplicht zich in hun internationale betrekkingen te onthouden van de dreiging met of het gebruik van geweld tegen de territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van enige staat, of op enige andere wijze die onverenigbaar is met de doelstellingen van de Verenigde Naties. | | Gewapende aanval (armed attack) | Een gewapende aanval die voldoende ernstig is om een staat het recht op zelfverdediging te geven onder artikel 51 van het VN-Handvest. Dit omvat typisch militaire invasies of grootschalige aanvallen met wapens, maar de precieze definitie kan complex zijn. | | Noodzaak en proportionaliteit (zelfverdediging) | Twee cruciale voorwaarden voor de rechtmatigheid van zelfverdediging. Noodzaak vereist dat de reactie absoluut vereist is en er geen andere middelen zijn, terwijl proportionaliteit eist dat de reactie in verhouding staat tot de aanval. | | Collectieve veiligheid | Een systeem waarbij staten overeenkomen om gezamenlijk op te treden tegen agressie of bedreigingen van de vrede, om de veiligheid van allen te waarborgen. De VN-Veiligheidsraad is het centrale orgaan voor collectieve veiligheid. | | Veiligheidsraad van de Verenigde Naties | Het belangrijkste orgaan van de VN dat verantwoordelijk is voor de handhaving van internationale vrede en veiligheid. Het kan bindende besluiten nemen en sancties opleggen, inclusief het autoriseren van militair geweld. | | Hoofdstuk VII HVN | Een essentieel deel van het VN-Handvest dat de Veiligheidsraad bevoegdheden geeft om maatregelen te nemen bij bedreiging van de vrede, schending van de vrede of daden van agressie. Dit omvat sancties en het autoriseren van militair geweld. | | Artikel 39 HVN | Bepaalt dat de Veiligheidsraad het bestaan van een bedreiging van de vrede, een schending van de vrede of een daad van agressie kan vaststellen, wat de basis vormt voor actie onder Hoofdstuk VII. | | Sancties (diplomatiek, economisch) | Maatregelen die door de Veiligheidsraad kunnen worden opgelegd aan staten, entiteiten of personen om naleving van internationale normen af te dwingen. Dit kan variëren van diplomatieke isolatie tot economische embargo's en bevriezing van tegoeden. | | Machtiging tot militair geweld (art. 42 HVN) | Het recht van de Veiligheidsraad om staten of coalities van staten toestemming te geven om militair geweld te gebruiken ter handhaving of herstel van internationale vrede en veiligheid, als onderdeel van de maatregelen onder Hoofdstuk VII. | | Veto-recht | Het recht van de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad (China, Frankrijk, Rusland, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten) om een bindende resolutie tegen te houden door ertegen te stemmen. Dit kan de effectiviteit van de Veiligheidsraad aanzienlijk beïnvloeden. | | Omgekeerd veto | Een situatie waarin een permanent lid van de Veiligheidsraad zijn veto gebruikt om te voorkomen dat een mandaat dat het eerder heeft ontvangen, wordt beëindigd, waardoor de operatie langer kan doorgaan dan oorspronkelijk gepland of bedoeld door andere leden. |

# De gelaagde rechtsorde van publiekrecht Dit onderwerp verkent de structuur van publiekrecht met verschillende bestuursniveaus, van lokaal tot internationaal en Europees, en benadrukt hoe deze lagen met elkaar interageren. ### 1.1 Structuur van de gelaagde rechtsorde Publiekrecht kent vandaag de dag meerdere lagen van regelgeving, uitgeoefend op verschillende bestuursniveaus. Deze niveaus interageren voortdurend met elkaar. De hiërarchie van deze niveaus kan als volgt worden voorgesteld [2](#page=2): * Internationaal bestuursniveau [2](#page=2) [3](#page=3). * Europees bestuursniveau (EU) [2](#page=2) [3](#page=3). * Federaal bestuursniveau [2](#page=2) [3](#page=3). * Vlaams bestuursniveau [2](#page=2) [3](#page=3). * Lokaal bestuursniveau [2](#page=2) [3](#page=3). Brussel wordt als voorbeeld genoemd van een stad die fungeert als diplomatieke hoofdstad van de wereld, alsook zetel van de Europese Unie en NAVO [2](#page=2). #### 1.1.1 Interactie tussen de bestuursniveaus De verschillende lagen van publiekrecht interageren met elkaar. Dit betekent dat normen en bepalingen van een hoger niveau (bijvoorbeeld Europees recht) kunnen worden ingeroepen binnen een lagere rechtsorde (bijvoorbeeld de federale rechtsorde) [2](#page=2). > **Tip:** Het is essentieel om de interactie tussen deze bestuursniveaus te begrijpen, aangezien dit cruciaal is voor het oplossen van juridische casussen en het geven van correct advies [2](#page=2). ### 1.2 Internationaal en Europees recht #### 1.2.1 De Raad van Europa en het EVRM De Raad van Europa is een van de eerste Europese organisaties die na de Tweede Wereldoorlog werd opgericht met als doel de bescherming van democratie en mensenrechten. In 1950 werd het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) opgesteld, dat geldt voor alle landen van Europa. De Raad van Europa telt 46 lidstaten, wat meer is dan de 27 lidstaten van de Europese Unie [5](#page=5). Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens handhaaft het EVRM en dit Hof past een dynamische interpretatie toe op het verdrag. Het EVRM heeft directe werking in de Belgische rechtsorde, waardoor particulieren zich rechtstreeks kunnen beroepen op het verdrag voor de nationale rechter [5](#page=5). > **Example:** Een bekend voorbeeld van de toepassing van artikel 8 EVRM (recht op privé- en familieleven) is een mijlpaalarmest vorig jaar over klimaatverandering, waarbij Zwitserland werd veroordeeld omdat het onvoldoende maatregelen nam om haar bevolking te beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering. Het Hof oordeelde dat de schending van het gezinsleven voortkwam uit het nalaten van adequate bescherming tegen klimaatverandering [5](#page=5). Een ander belangrijk arrest betrof Italië, waarbij de Italiaanse kustwacht vluchtelingen terugduwde naar Libië, waar op dat moment oorlog woedde. Het Hof veroordeelde Italië wegens schending van artikel 3 EVRM (verbod op foltering en onmenselijke behandeling), aangezien de kustwacht onderdeel is van de Italiaanse overheid en rechtsmacht uitoefent, zelfs op de Middellandse Zee [5](#page=5). #### 1.2.2 Het recht van de Europese Unie De Europese Unie oefent bevoegdheden uit op het gebied van veiligheid, recht en vrijheid (freedom, security and justice). Dit omvat ook bevoegdheden betreffende vluchtelingen [5](#page=5). > **Example:** Het statuut van Oekraïense vluchtelingen in Europa is een voorbeeld van EU-recht. Er is een richtlijn aangenomen die tijdelijke bescherming biedt. In het verleden, zoals bij de Joegoslavische oorlogen in de jaren '90, zag men ook grote vluchtelingenstromen. De bescherming voor Oekraïense vluchtelingen wordt als sterker beschouwd [5](#page=5). ### 1.3 Impact van verschillende bestuursniveaus op specifieke beleidsterreinen Zelfs op gebieden zoals onderwijs en cultuur, die typisch tot de bevoegdheden van de Vlaamse overheid behoren, hebben vluchtelingen recht op gelijke behandeling. Dit illustreert verder hoe alle niveaus uitspraken doen en beleid voeren dat invloed heeft op het publiekrecht [5](#page=5). > **Tip:** Bij het analyseren van juridische vraagstukken is het cruciaal om het gehele plaatje te zien en de interactie tussen de verschillende bestuursniveaus en rechtsordes te evalueren [5](#page=5). --- # Internationale en Europese recht op het gebied van vluchtelingen en gezondheid Dit thema onderzoekt de juridische kaders op internationaal en Europees niveau die van toepassing zijn op vluchtelingen en de gezondheid, met specifieke aandacht voor de impact van gebeurtenissen zoals pandemieën en de rol van internationale organisaties [4](#page=4) [5](#page=5) [6](#page=6) [7](#page=7). ### 2.1 Internationale en Europese recht rond vluchtelingen #### 2.1.1 Internationale rechtskaders voor vluchtelingen Het internationale recht definieert een vluchteling primair door middel van de Conventie van Genève uit 1951. Een vluchteling is iemand die zijn of haar land heeft verlaten omdat bescherming door de eigen staat niet meer kan of wil worden ingeroepen, meestal vanwege politieke of religieuze overtuigingen, en niet vanwege economische redenen. Economische migranten vallen niet onder dit verdrag. Het vluchtelingenverdrag van 1951, uitgebreid tot wereldwijd niveau door het Protocol van New York in de jaren 60, verleent vluchtelingen rechten zoals het recht op arbeid, gelijke beloning en toegang tot onderwijs. Het doel is een zo goed mogelijke integratie [4](#page=4). #### 2.1.2 Europees recht en vluchtelingen Op Europees niveau speelt de Raad van Europa, opgericht na WOII ter bescherming van democratie en mensenrechten, een belangrijke rol. Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), gesloten in 1950, geldt voor alle lidstaten van de Raad van Europa, die met 46 lidstaten groter is dan de EU. Het EVRM wordt afgedwongen door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), dat het verdrag dynamisch interpreteert [5](#page=5). Het EVRM heeft directe werking in de Belgische rechtsorde, waardoor particulieren zich op nationale rechters kunnen beroepen. Voorbeelden van relevante jurisprudentie zijn de zaak waarin Zwitserland werd veroordeeld wegens het onvoldoende beschermen van burgers tegen klimaatverandering onder artikel 8 EVRM en de zaak waarin Italië werd veroordeeld omdat de kustwacht vluchtelingen terugduwde naar Libië, een schending van artikel 3 EVRM [5](#page=5). De Europese Unie (EU) heeft bevoegdheden op het gebied van veiligheid, recht en vrijheid, inclusief vluchtelingenbeleid. De EU heeft een statuut voor Oekraïense vluchtelingen ingesteld via een richtlijn voor tijdelijke bescherming, wat een sterker en beter beschermd statuut biedt dan in eerdere crisissituaties, zoals de Kosovaarse vluchtelingen in de jaren 90. Op Vlaams niveau is er regelgeving betreffende onderwijs en cultuur voor vluchtelingen, die recht op gelijke behandeling garandeert [5](#page=5). > **Tip:** Het is cruciaal om de interactie tussen de verschillende juridische niveaus (internationaal, Europees door Raad van Europa en EU, en nationaal/regionaal) te begrijpen voor een compleet beeld van vluchtelingenrecht [5](#page=5). ### 2.2 Internationale en Europese recht rond gezondheid en pandemieën #### 2.2.1 Internationale kaders voor gezondheid De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is een sleutelspeler op het gebied van internationale gezondheidsregelgeving, met de Internationale Gezondheidsregeling als belangrijk instrument. Een nieuw pandemieverdrag, ter verbetering van de snelheid en efficiëntie in de aanpak van toekomstige pandemieën, is recent aangenomen en treedt in werking in 2025. Dit verdrag beoogt een betere internationale samenwerking bij de opkomst van nieuwe varianten [6](#page=6). #### 2.2.2 Europese kaders voor gezondheid De Raad van Europa heeft een 'Mensenrechten en covid-19'-toolkit uitgebracht die richtlijnen geeft voor vrijheidsbeperkende maatregelen. Dergelijke maatregelen mogen slechts gerechtvaardigd zijn bij een dwingende maatschappelijke noodzaak, moeten evenredig zijn aan het nagestreefde doel (proportionaliteitseis) en minder ingrijpende alternatieven moeten ontoereikend zijn (subsidiariteitseis). De Raad van Europa benadrukt dat de duur van deze maatregelen beperkt moet blijven tot het moment waarop het besmettingsgevaar voldoende is ingedamd [6](#page=6) [7](#page=7). De Europese Unie (EU) heeft bevoegdheden op het gebied van volksgezondheid die voornamelijk ondersteunend, coördinerend of aanvullend van aard zijn, zoals vastgelegd in artikel 168 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU). De EU kan de wetgeving van lidstaten op dit gebied niet harmoniseren, wat de impact van de EU tijdens de COVID-19-pandemie beperkte, met name toen lidstaten hun grenzen sloten, wat de interne markt belemmerde [6](#page=6) [7](#page=7). Ondanks deze beperkingen heeft de Eerste Von Der Leyen Commissie maatregelen genomen, zoals de gezamenlijke aankoop van vaccins voor de gehele EU, gebaseerd op artikel 2.2.2 VWEU. Binnen het kader van de Europese Gezondheidsunie zijn er wetgevende initiatieven, waaronder een verordening die de EU een sterkere rol geeft bij grensoverschrijdende gezondheidsbedreigingen en die de mandaten van het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) en het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC) versterkt. Het Besluit 1082/2013/EU geeft de EU-instellingen een aanvullende rol bij de coördinatie van acties van lidstaten bij gezondheidsbedreigingen, waarbij het ECDC risicobeoordelingen en surveillance uitvoert en richtlijnen geeft, terwijl het Gezondheidsbeveiligingscomité (HSC) verantwoordelijk is voor de coördinatie van reacties tijdens crises [6](#page=6) [7](#page=7). > **Tip:** De bevoegdheidsverdeling binnen de EU op het gebied van volksgezondheid is complex, met lidstaten die deze bevoegdheden liever zelf behouden [6](#page=6) [7](#page=7). #### 2.2.3 Bevoegdheidsverdeling in België tijdens COVID-19 De COVID-19-pandemie heeft de complexe bevoegdheidsverdeling in België op de proef gesteld. Contactopsporing en de verwerking van persoonsgegevens in de Sciensano-databank, evenals de werking van contactcentra en de corona-app, vielen grotendeels onder de gemeenschapsbevoegdheid voor preventieve gezondheidszorg. Echter, de verwerking van persoonsgegevens in de databank raakte ook federale bevoegdheden inzake wetenschappelijk onderzoek. Een integrale, landelijke aanpak van contactopsporing vereiste samenwerking tussen de verschillende overheden, wat resulteerde in een samenwerkingsakkoord van 25 augustus 2020 betreffende de Sciensano-databank en het contactonderzoek [8](#page=8). --- # Evolutie van internationaal recht: van coëxistentie naar integratie Dit onderwerp traceert de historische ontwikkeling van het internationaal recht, beginnend bij het principe van statelijke soevereiniteit na de Vrede van Westfalen tot aan de complexere structuren van internationale organisaties en de Europese integratie, met aandacht voor recente ontwikkelingen zoals Brexit. ### 3.1 De oorsprong: coëxistentie en de Vrede van Westfalen Het internationaal recht vindt zijn oorsprong in de behoefte aan regulering van de relaties tussen soevereine staten. Het kernbegrip hierbij is **soevereiniteit**, wat inhoudt dat elke staat gezag uitoefent over zijn grondgebied en bevolking. Deze soevereiniteit wordt als **horizontaal** beschouwd, wat betekent dat staten in principe als gelijken aan elkaar worden erkend. De Vrede van Westfalen in 1648 markeert een cruciaal moment, waarbij de moderne natiestaat centraal kwam te staan en de basis werd gelegd voor de moderne internationale orde [9](#page=9). ### 3.2 Van coëxistentie naar coöperatie: de eerste internationale organisaties Na de verwoestingen van de Eerste Wereldoorlog ontstond de behoefte aan nieuwe mechanismen om conflicten te voorkomen en samenwerking te bevorderen. Dit leidde tot de oprichting van de **Volkenbond** in 1919, voortkomend uit de vredesconferentie van Parijs. Hoewel de Volkenbond uiteindelijk faalde en de kiemen voor de Tweede Wereldoorlog legde, was het de eerste wereldorganisatie die tot doel had nieuwe oorlogen te voorkomen. Een andere belangrijke internationale organisatie die in 1919 werd opgericht, was de **Internationale Arbeidsorganisatie**, een van de oudste VN-organisaties, gericht op het vaststellen van gemeenschappelijke arbeidsnormen ter bescherming van werknemers. Deze periode luidt een nieuwe fase in van **coöperatie**, waarbij landen het besef kregen dat bepaalde problemen internationale samenwerking vereisen [9](#page=9). ### 3.3 De naoorlogse periode en de opkomst van integratie Na de Tweede Wereldoorlog werd in 1945 de **Verenigde Naties (VN)** opgericht als opvolger van de Volkenbond, met als doel de internationale vrede en veiligheid te handhaven (#page=9, 10). Een belangrijk beginsel dat in het Handvest van de VN werd vastgelegd, is het verbod op agressie [10](#page=10) [9](#page=9). Een significante ontwikkeling richting **integratie** vond plaats in Europa. In 1951 werd de **Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS)** opgericht. Dit werd gevolgd door de ondertekening van de Verdragen van Rome in 1957, die leidden tot de oprichting van de **Europese Economische Gemeenschap (EEG)** en Euratom. De aanpak van de Europese integratie is **supranationaal**, wat betekent dat lidstaten een deel van hun soevereiniteit overdragen aan Europese instellingen die eigen bevoegdheden krijgen. Dit markeert een verdergaande vorm van samenwerking dan louter coöperatie [10](#page=10). > **Tip:** Het onderscheid tussen coëxistentie (vreedzaam naast elkaar bestaan), coöperatie (samenwerken aan gemeenschappelijke doelen) en integratie (overdracht van soevereiniteit aan gemeenschappelijke organen) is cruciaal voor het begrijpen van de evolutie van internationaal recht. ### 3.4 Recente ontwikkelingen en de uitdaging van desintegratie Tot 2015 leek de Europese eenwording een onomkeerbare opgaande lijn te volgen. De situatie veranderde echter met het **Brexit-referendum** in 2016, waarbij een meerderheid van de Britten stemde voor een vertrek uit de Europese Unie. Dit was een aanzienlijk verlies voor de EU, maar heeft ook geleid tot interne versterking en een behoud van de eenheid onder de overgebleven lidstaten. Sommige politici suggereren dat Europa juist sterker wordt in tijden van crisis. Dit fenomeen kan worden gezien als een vorm van **desintegratie** binnen het bredere Europese integratieproces [10](#page=10). ### 3.5 Structuur van het vak en examen Het vak is opgebouwd rond drie kernconcepten: * **Recht van co-existentie:** Dit omvat de basiskenmerken van internationaal recht, bronnen, subjecten, jurisdictie en geschillenbeslechting [11](#page=11). * **Recht van co-operatie:** Dit behandelt intergouvernementele organisaties, algemene aspecten, de VN-familie, de Wereldhandelsorganisatie en regionale organisaties in Europa [11](#page=11). * **Recht van integratie:** Dit richt zich op het Europese integratieproces, de actoren en instellingen, bevoegdheden en rechtsbronnen, besluitvorming en rechtsbescherming, met het Europees Hof van Justitie in Luxemburg als een belangrijk orgaan met verplichte rechtsmacht (#page=10, 11) [10](#page=10) [11](#page=11). Het examen zal voornamelijk gebaseerd zijn op casussen, waarbij het internationaal recht deel open boek is en het Europees recht deel gesloten boek. Het is belangrijk om het meest recente studiemateriaal te gebruiken, zoals de 4e editie van "Internationaal Recht in Kort Bestek" [11](#page=11). --- # Kenmerken en functies van internationaal recht Internationaal recht kent specifieke kenmerken en vervult diverse functies die essentieel zijn voor de ordening van internationale betrekkingen. ## 4 Kenmerken en functies van internationaal recht Internationaal recht regelt de betrekkingen tussen staten, internationale organisaties en, in toenemende mate, natuurlijke en rechtspersonen. Het hoofddoel is het ordenen, coördineren en samenwerken binnen de internationale gemeenschap [13](#page=13) [14](#page=14). ### 4.1 Functies van internationaal recht Internationaal recht vervult drie hoofdfuncties: #### 4.1.1 Ordeningsfunctie Deze functie omvat het afbakenen van de bevoegdheid van internationale rechtssubjecten. Dit gebeurt door [15](#page=15): * **Ratione territorii**: afbakening van territorium, inclusief maritieme en luchtgrenzen, zodat staten weten waar zij mogen optreden [15](#page=15). * **Ratione temporis**: het bepalen van de geldende rechtsregels in de tijd, met de evolutie van politieke landkaarten en juridische problematiek in ogenschouw nemend [15](#page=15). * **Ratione personae**: het regelen van extraterritoriale jurisdictie met betrekking tot eigen onderdanen in het buitenland en immuniteiten [15](#page=15). * **Ratione materiae**: de bevoegdheid met betrekking tot het onderwerp, zoals de beperkte, door lidstaten toegewezen bevoegdheden van de EU [15](#page=15). #### 4.1.2 Regelen van coëxistentie Deze functie richt zich op het vreedzaam naast elkaar samenleven van internationale rechtssubjecten. Dit omvat [16](#page=16): * **Geschillenbeslechting en -preventie**: mechanismen om conflicten vreedzaam op te lossen [16](#page=16). * **Gebruik van geweld**: regels die het gebruik van geweld reguleren, onderverdeeld in *jus ad bellum* (legaliteit van geweldgebruik) en *jus in bello* (regels tijdens een oorlog, zoals het onderscheid tussen militairen en burgers) [16](#page=16). * **Gebruik van grondgebied**: ervoor zorgen dat het gebruik van grondgebied geen nadelige gevolgen heeft voor andere staten [16](#page=16). * **Diplomatieke en consulaire betrekkingen**: het belang van diplomaten voor het maken van compromissen en het onderhouden van relaties [16](#page=16). * **Staatsaansprakelijkheid**: het recht op schadeloosstelling voor staten die nadeel ondervinden van fouten begaan door andere staten [16](#page=16). #### 4.1.3 Regelen van internationale samenwerking Deze functie faciliteert de samenwerking tussen internationale rechtssubjecten. Dit gebeurt via [17](#page=17): * **Mondiale en regionale organisaties**: er zijn honderden internationale instellingen op universeel en regionaal niveau [17](#page=17). * **Specifieke rechtsdomeinen**: zoals mensenrechten, milieurecht en handelsrecht, die zich in de tweede helft van de 20e eeuw sterk hebben ontwikkeld [17](#page=17). * **Vormen van samenwerking**: variërend van coöperatie en integratie tot global governance [17](#page=17). ### 4.2 Kenmerken van internationaal recht Internationaal recht onderscheidt zich van nationaal recht door enkele fundamentele kenmerken: #### 4.2.1 Geen centrale wetgever Er is geen wereldwetgever zoals de Algemene Vergadering van de VN, die weliswaar autoriteit geniet maar geen bindende uitspraken kan doen. Staten zijn zowel wetgever als wetsonderhorige, gebaseerd op het beginsel van "soevereine gelijkheid". Staten kunnen vrijwillig deelnemen aan internationale rechtsvorming. Uitzonderingen hierop zijn *jus cogens* en internationaal gewoonterecht [18](#page=18). #### 4.2.2 Geen centrale rechter Hoewel er een Internationaal Gerechtshof (IGH) bestaat, is de rechtsmacht ervan niet verplicht. Staten moeten de rechtsmacht van het IGH expliciet erkennen om aan zijn oordeel onderworpen te zijn. Er is echter een opkomst van verplichte rechtsmacht bij regionale en gespecialiseerde hoven, zoals het Hof van Justitie van de EU (HvJ EU), het WTO Orgaan voor Geschillenbeslechting (DSB) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) [19](#page=19). #### 4.2.3 Geen uitgewerkt stelsel voor rechtshandhaving en -afdwinging Er is geen wereldpolitieagent of wereldregering. De VN-Veiligheidsraad speelt een rol bij collectieve handhaving, maar de effectiviteit ervan kan variëren. Rechtsafdwinging is gedecentraliseerd en horizontaal. Eigenrichting ("self-help") is tussen staten wel toegestaan, zij het met beperkingen, in tegenstelling tot nationale rechtsordes. Prikkels voor naleving zijn vaak gebaseerd op eigenbelang en diplomatieke conventies [20](#page=20). #### 4.2.4 Sterke afhankelijkheid van nationale rechtsordes voor tenuitvoerlegging De effectieve tenuitvoerlegging van internationaal recht is sterk afhankelijk van de nationale rechtsordes. Dit leidt tot het onderscheid tussen monisme, waarbij internationaal recht deel uitmaakt van de nationale rechtsorde en direct kan worden ingeroepen, en dualisme, waarbij internationaal recht eerst omgezet moet worden door nationale wetgeving. Het HvJ EU heeft een uitzonderlijke rol gespeeld met de leerstukken van directe werking (bv. *Van Gend & Loos*) en voorrang van Europees recht (bv. *Costa v ENEL*) [21](#page=21) [22](#page=22). #### 4.2.5 Uiterst gedifferentieerd recht Internationaal recht bestrijkt een breed scala aan rechtsdomeinen (*ratione materiae*) en kent verschillende werkingssferen (*ratione territorii*). Men kan onderscheiden [23](#page=23): * **Algemeen/universeel internationaal recht**: zoals verdragsrecht, jurisdictie en staatsaansprakelijkheid [23](#page=23). * **Regionaal internationaal recht**: zoals het recht van de EU, het EVRM en inter-Amerikaanse conventies [23](#page=23). * **Bijzonder internationaal recht**: gebaseerd op de praktijk van internationale organisaties, zoals het VN-Handvest [23](#page=23). De diversiteit aan subtakken kan leiden tot fragmentatie van het internationaal recht, wat potentiële conflicten tussen rechtsgebieden kan veroorzaken [24](#page=24). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Multilateralisme | Een systeem of beleid dat gericht is op samenwerking en coördinatie tussen meerdere landen of internationale actoren om gemeenschappelijke doelen te bereiken en mondiale uitdagingen aan te pakken. | | Geopolitieke spanningen | Conflicten en rivaliteiten tussen staten of groepen van staten die voortkomen uit de interactie tussen aardrijkskunde, politiek en machtsverhoudingen op internationaal niveau. | | Publiekrecht | Het rechtsgebied dat de relaties regelt tussen de overheid en burgers, evenals de organisatie en bevoegdheden van de overheid zelf, inclusief bestuursrecht, strafrecht en constitutioneel recht. | | Gelaagde rechtsorde | Een juridisch systeem waarin verschillende niveaus van regelgeving en autoriteit naast elkaar bestaan en met elkaar interageren, zoals het internationale, Europese, federale, regionale en lokale niveau. | | Conventie van Genève | Een reeks internationale verdragen die de rechten en de bescherming van personen die door oorlog of vervolging hun land ontvluchten, vastleggen, met name de Conventie van 1951 betreffende de status van vluchtelingen. | | EVRM | Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, een internationaal verdrag dat door de Raad van Europa is opgesteld om fundamentele mensenrechten en vrijheden te beschermen in de aangesloten lidstaten. | | EHRM | Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, een rechterlijk orgaan dat toezicht houdt op de naleving van het EVRM door de lidstaten en waar individuen na uitputting van nationale rechtsmiddelen terecht kunnen. | | VWEU | Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, een van de belangrijkste verdragen van de EU, waarin de bevoegdheden, beleidsterreinen en de werking van de Europese instellingen en lidstaten worden vastgelegd. | | Grondrechtenhandvest | Het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, dat de burgerrechten en fundamentele vrijheden van de burgers van de EU beschermt en juridisch bindend is. | | Richtlijnen | Een type EU-wetgeving die een doelstelling voor de lidstaten vastlegt, maar hen de vrijheid laat om de vorm en de middelen te kiezen om dit doel te bereiken, met een deadline voor implementatie. | | Schengen | Een gebied dat bestaat uit 26 Europese landen die hun interne grenzen hebben afgeschaft en gemeenschappelijke visum-, asiel- en politiële regels hanteren voor grensoverschrijdend verkeer. | | Internationale Gezondheidsregeling | Een juridisch bindend instrument van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat een kader biedt voor internationale samenwerking bij het voorkomen en bestrijden van de internationale verspreiding van ziekten en andere gezondheidsrisico"s. | | Pandemieverdrag | Een nog op te stellen internationaal verdrag dat beoogt de wereldwijde paraatheid en respons op toekomstige pandemieën te verbeteren door middel van gecoördineerde actie en samenwerking tussen landen. | | Europese Gezondheidsunie | Een initiatief van de Europese Unie gericht op het versterken van de gezondheidszorgsystemen binnen de EU en het verbeteren van de coördinatie en respons op grensoverschrijdende gezondheidsbedreigingen. | | EMA | Europees Geneesmiddelenbureau, het agentschap van de EU dat verantwoordelijk is voor de wetenschappelijke evaluatie, toezicht en regulering van geneesmiddelen die in de EU worden gebruikt. | | ECDC | Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding, een agentschap van de EU dat de EU-lidstaten voorziet van informatie en expertise op het gebied van infectieziekten om de volksgezondheid te beschermen. | | Sciensano | Het Belgisch Federaal Kenniscentrum voor de gezondheid, dat onderzoek uitvoert en advies geeft op het gebied van volksgezondheid, diergezondheid en voedselveiligheid. | | Soevereiniteit | Het hoogste en exclusieve gezag van een staat over zijn eigen grondgebied en bevolking, zonder inmenging van externe machten. | | Vrede van Westfalen | Een reeks vredesverdragen uit 1648 die een einde maakten aan de Dertigjarige Oorlog en de Tachtigjarige Oorlog, en die worden beschouwd als een belangrijk moment in de ontwikkeling van de moderne natiestaat en het internationale recht. | | Volkenbond | Een internationale organisatie opgericht na de Eerste Wereldoorlog, met als doel het voorkomen van toekomstige oorlogen door middel van collectieve veiligheid en diplomatie, maar uiteindelijk mislukt in haar opzet. | | Verenigde Naties (VN) | Een internationale organisatie opgericht in 1945 na de Tweede Wereldoorlog, met als doel het handhaven van internationale vrede en veiligheid, het bevorderen van vriendschappelijke betrekkingen tussen landen en het bevorderen van internationale samenwerking. | | Europese Economische Gemeenschap (EEG) | De voorloper van de Europese Unie, opgericht in 1957 met als doel het creëren van een gemeenschappelijke markt tussen de lidstaten door middel van het wegnemen van handelsbelemmeringen en het harmoniseren van economisch beleid. | | Brexit | De terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie, die voortkwam uit een referendum in 2016 en die ingrijpende politieke, economische en sociale gevolgen heeft gehad. | | Coëxistentie | Het naast elkaar bestaan van verschillende staten of entiteiten, waarbij elk zijn eigen soevereiniteit behoudt, maar wel regels van interactie naleeft. | | Coöperatie | Samenwerking tussen staten om gemeenschappelijke problemen aan te pakken of doelen te bereiken, vaak via intergouvernementele organisaties. | | Integratie | Een proces waarbij staten een deel van hun soevereiniteit overdragen aan supranationale instellingen om een diepere politieke en economische eenheid te vormen, zoals in de Europese Unie. | | Volksrecht | De Nederlandse benaming voor internationaal publiekrecht. | | Internationaal Gerechtshof (IGH) | Het belangrijkste gerechtelijke orgaan van de Verenigde Naties, gevestigd in Den Haag, dat geschillen tussen staten beslecht op basis van internationaal recht. | | HvJ EU | Het Hof van Justitie van de Europese Unie, het hoogste gerechtelijke orgaan van de EU, dat zorgt voor de uniforme interpretatie en toepassing van het EU-recht. | | WTO Orgaan voor Geschillenbeslechting (DSB) | Het mechanisme binnen de Wereldhandelsorganisatie dat is ingesteld om handelsgeschillen tussen lidstaten op te lossen volgens de regels van de WTO-overeenkomsten. | | Monisme | Een juridische doctrine die stelt dat internationaal recht en nationaal recht deel uitmaken van één enkel rechtsstelsel, waarbij internationaal recht direct toepasbaar kan zijn in de nationale rechtsorde. | | Dualisme | Een juridische doctrine die stelt dat internationaal recht en nationaal recht gescheiden rechtsstelsels zijn, waarbij internationaal recht eerst omgezet moet worden in nationaal recht door de wetgever om toepasbaar te zijn. | | Directe werking | Het beginsel binnen het EU-recht dat stelt dat bepaalde bepalingen van EU-recht direct rechten en plichten creëren voor individuen, die zij voor de nationale rechter kunnen inroepen. | | Voorrang van Europees recht | Het beginsel binnen het EU-recht dat stelt dat EU-recht prevaleert boven strijdig nationaal recht van de lidstaten, zelfs als het nationale recht later is vastgesteld. | | Fragmentatie | Het proces waarbij specifieke rechtsgebieden binnen het internationale recht zich ontwikkelen tot gespecialiseerde en soms autonome takken, wat kan leiden tot potentiële conflicten tussen deze gebieden. | | Jus cogens | Dwingend internationaal recht, regels die zo fundamenteel zijn dat geen enkele staat er vanaf kan wijken, zelfs niet door verdrag. | | Internationaal gewoonterecht | Rechtsregels die ontstaan uit een algemene en consistente praktijk van staten, die zij als juridisch verplichtend beschouwen. |

--- ## Algemene Kenmerken van het Internationaal Publiekrecht Het internationaal publiekrecht kenmerkt zich door een gedecentraliseerde rechtsorde die op horizontale wijze functioneert, in tegenstelling tot de hiërarchische en gecentraliseerde nationale rechtsorde. Er is geen centrale wetgever; staten zijn zowel wetgevers als onderworpen aan het recht. Alle staten worden als soeverein en gelijk beschouwd, zonder hiërarchie tussen hen [1](#page=1). ### Kenmerken van de Rechtsorde * **Gedecentraliseerd:** Functioneert horizontaal tussen soevereine staten [1](#page=1). * **Geen centrale wetgever:** Staten creëren en volgen zelf de regels [1](#page=1). * **Gelijke en soevereine entiteiten:** Geen hiërarchie tussen staten [1](#page=1). --- ## Bronnen van het Internationaal Recht De totstandkoming van internationaal recht is gebaseerd op het beginsel van consensualisme, wat betekent dat rechtsregels ontstaan door de instemming van staten [1](#page=1). ### Artikel 38 van het Statuut van het Internationaal Gerechtshof (IGH) Dit artikel, dat het functioneren van het IGH regelt, onderscheidt twee soorten bronnen: * **Primaire bronnen (recht scheppend):** * Internationale verdragen [2](#page=2). * Internationaal gewoonterecht [2](#page=2). * Algemene rechtsbeginselen [2](#page=2). * Er is geen hiërarchie tussen deze primaire bronnen [2](#page=2). * **Aanvullende bronnen (recht-verklarend):** * Rechtspraak [2](#page=2). * Rechtsleer (doctrine) [2](#page=2). * **Artikel 38, tweede lid:** Regels van rechtvaardigheid en billijkheid, die slechts worden toegepast indien staten hiermee instemmen [2](#page=2). ### Internationaal Gewoonterecht Dit is de oudste bron van internationaal recht, ontstaan uit ongeschreven regels en praktijken. Het vereist twee elementen: 1. **Usus (statenpraktijk):** Herhaaldelijk en waarneembaar handelen van staten [3](#page=3). * Moet wijdverspreid (extensive) en nagenoeg uniform (virtually uniform) zijn [3](#page=3). * Voorbeelden: * *North Sea Continental Shelf Case*: benadrukt de noodzaak van constante en wijdverspreide praktijk [3](#page=3). * *Nicaragua Case*: stelt dat de praktijk niet perfect hoeft te zijn, maar over het algemeen consistent en wijdverspreid [3](#page=3). * "Instant custom" kan zich op korte termijn ontwikkelen [3](#page=3). 2. **Opinio iuris (rechtsovertuiging):** De overtuiging dat men zo hoort te handelen uit juridische noodzaak [3](#page=3). * **Gevolg van gewoonterecht:** * **Universeel:** Bindend voor alle staten [3](#page=3). * **Regionaal:** Bindend voor staten in een specifieke regio [4](#page=4). * **Bilateraal:** Bindend voor slechts twee of drie staten [4](#page=4). * *Asylum Case*: illustreert de noodzaak van constante en uniforme toepassing door de betrokken staten voor regionaal gewoonterecht [4](#page=4). * **Uitzondering: Persistent objector:** Een staat die zich tijdens de vorming van gewoonterecht consequent verzet tegen een regel, kan eraan ontsnappen [4](#page=4). * **Nadeel van gewoonterecht:** Ongeschreven aard, wat codificatie via verdragen noodzakelijk maakt. Staten die geen partij worden bij een codificatieverdrag, blijven echter gebonden door het oorspronkelijke gewoonterecht. De International Law Commission speelt een rol bij codificatie en ontwikkeling van gewoonterecht [4](#page=4). ### Verdragen Verdragen zijn schriftelijke overeenkomsten tussen staten of internationale organisaties, waarbij rechten en plichten worden toegekend [4](#page=4). * **Verdrag van Wenen:** Regelt verdragen tussen staten [1969](#page=1969) [4](#page=4). * Definitie van verdrag: beheerst door volkenrecht, geschreven, tussen 2+ staten, ongeacht benaming of aantal akten [4](#page=4). * **Verdrag van Wenen:** Regelt verdragen tussen staten en IO's of tussen IO's onderling (nog niet in werking getreden) [1986](#page=1986) [5](#page=5). * **Onderscheid naar aantal staten:** * **Bilateraal:** Tussen 2 of 3 staten [5](#page=5). * **Multilateraal:** Tussen vele staten [5](#page=5). * **Onderscheid naar inhoud:** * **Traités contrats:** Gericht op het sluiten van een overeenkomst voor wederzijdse prestaties [5](#page=5). * **Traités lois:** Bevatten abstracte en algemene regels, zoals mensenrechtenverdragen [5](#page=5). * **Traités constituties:** Oprichting van internationale organisaties (bv. VN-Handvest) [5](#page=5). * **Voordeel van verdragen:** Geschreven en officieel gepubliceerd [5](#page=5). ### Algemene Rechtsbeginselen Dit zijn basisbeginselen die het rechtssysteem funderen en die lacunes in verdragen en gewoonterecht opvullen, zodat rechters geen uitspraakverzuim hebben [5](#page=5). * **Typen algemene rechtsbeginselen:** * Inherent aan het concept recht [5](#page=5). * Gemeen in verschillende rechtssystemen [5](#page=5). * Eigen aan het internationaal recht (bv. vrije doorgang op zee) [6](#page=6). * Uit nieuwe domeinen van internationaal recht (bv. internationaal strafrecht) [6](#page=6). ### Rechterlijke Beslissingen (Rechtspraak) en Doctrine (Rechtsleer) Deze zijn subsidiaire bronnen die helpen het recht te interpreteren, maar zelf geen recht zijn. Rechtspraak is in het internationaal recht niet bindend voor derden (in tegenstelling tot common law-landen), maar wel gezaghebbend [6](#page=6). --- ## Andere Bronnen van Internationaal Recht ### Besluiten van Internationale Organisaties Internationale organisaties (IO's) kunnen, mits daartoe bevoegd, bindende besluiten nemen. Vaak formuleren zij echter aanbevelingen, die juridische waarde kunnen krijgen door opname in gewoonterecht of verdragen, of door als statenpraktijk te dienen waaruit opinio iuris kan worden afgeleid [6](#page=6). * **Soft law:** Aanbevelingen en resoluties bevinden zich vaak in een grijze zone voordat ze hard law worden [7](#page=7). * **Bindende besluiten:** Bijvoorbeeld VN-Veiligheidsraadbesluiten onder hoofdstuk VII van het VN-Handvest [6](#page=6). * **Interne werking:** Besluiten betreffende de interne werking van IO's zijn wel bindend [7](#page=7). ### Eenzijdige Handelingen en Verklaringen Dit zijn uitzonderingen op het consensualisme, waarbij een staat eenzijdig rechtsgevolgen beoogt te creëren zonder instemming van een andere staat [7](#page=7). * **Voorwaarden voor bindende kracht:** Publiekrechtelijk, door bevoegde persoon, met intentie om te binden [7](#page=7). * *Nuclear Test Case*: Frankrijk's verklaringen over het stoppen van nucleaire tests kregen bindende kracht [7](#page=7). ### Ius Cogens en Verplichtingen Erga Omnes * **Ius Cogens:** Dwingend recht dat bindend is voor alle staten en hoger staat dan ander internationaal recht; een strijdige regel is nietig. Voorbeelden: verbod op agressie, genocide, foltering [7](#page=7) [8](#page=8). * **Erga Omnes:** Verplichtingen die de gehele internationale gemeenschap aangaan, waardoor elke staat kan reageren op een schending [8](#page=8). * **Gevolgen:** Verdragen in strijd met ius cogens zijn nietig. Schendingen leiden tot staatsaansprakelijkheid, tenzij de schending noodzakelijk was om een ius cogens-regel na te leven [8](#page=8). --- ## Verdragenrecht Het verdragenrecht wordt gecodificeerd in de Verdragen van Wenen (1969 en 1986) en is subsidiair aan specifieke verdragsbepalingen [10](#page=10) [9](#page=9). ### Totstandkoming van Verdragen 1. **Onderhandelingsfase:** Directe contacten tussen staten, waarbij een door beide partijen goedgekeurde tekst nog niet bindend is. De intentie om toe te treden moet aanwezig zijn, en staten mogen geen handelingen verrichten die strijdig zijn met het doel en voorwerp van het verdrag [12](#page=12). 2. **Fase van instemming (consent to be bound):** Dit kan via ratificatie, toetreding, aanvaarding of goedkeuring [12](#page=12). * **Ratificatie:** Doorgaans door de uitvoerende macht, na parlementaire goedkeuring [12](#page=12). * **Toetreding:** Voor staten die niet bij de onderhandelingen betrokken waren [13](#page=13). * **Notificatie bij statenopvolging:** Nieuwe staten kunnen via een verklaring partij worden [13](#page=13). 3. **Fase van inwerkingtreding:** Het verdrag wordt bindend voor de partijen [13](#page=13). * **Interne werking in België:** Gefe-deraliseerd proces waarbij verschillende overheidsniveaus bevoegdheden hebben om verdragen te sluiten, met procedures voor onderhandeling en consensusvorming [13](#page=13) [14](#page=14). * **Bekendmaking:** Noodzakelijk voor tegenwerpelijkheid tegenover individuen [15](#page=15). ### Voorbehoud en Reserve Een staat kan een voorbehoud maken bij bepaalde bepalingen van een verdrag, mits dit niet strijdig is met het doel en voorwerp van het verdrag [16](#page=16). * **Definitie:** Een eenzijdige verklaring die beoogt de rechtsgevolgen van bepaalde bepalingen uit te sluiten of te wijzigen [16](#page=16). * **Toepassingsgebied:** Vooral bij multilaterale verdragen om deelname te maximaliseren [16](#page=16). * **Uitzonderingen:** Verdragen kunnen voorbehouden verbieden (bv. Volkenbondverdrag) [17](#page=17). * **Gevolgen:** Als een voorbehoud strijdig is met doel en voorwerp, is het nietig. Andere staten kunnen reageren door het voorbehoud te aanvaarden, verwerpen of te negeren [17](#page=17) [18](#page=18). ### Interpretatieve Verklaringen Verklaringen die de bedoeling hebben de betekenis of reikwijdte van een bepaling te specificeren of te verduidelijken, zonder de inhoud te wijzigen. Als een interpretatieve verklaring feitelijk de inhoud wijzigt, wordt het beschouwd als een voorbehoud [18](#page=18). ### Toepassing van het Verdragenverdrag * **Pacta sunt servanda:** Verdragen moeten te goeder trouw worden nagekomen en uitgelegd [18](#page=18). * **Territoriale toepassingsgebied:** Verdragen gelden voor het gehele grondgebied van een staat, tenzij anders bepaald of in specifieke gevallen (bv. grensverdragen) [19](#page=19). * **Toepassing in de tijd:** Verdragen gelden doorgaans voor de toekomst (niet-retroactief), tenzij anders bepaald. Bij conflicterende verdragen geldt de regel die in het latere verdrag is bepaald, of de staten die partij zijn bij beide verdragen [19](#page=19) [20](#page=20). * **Interpretatie:** Volgens de regels van het Verdrag van Wenen (Art. 31 en 32), rekening houdend met de normale betekenis van woorden, de preambule, en de voorbereidende werken [20](#page=20). ### Wijziging, Opschorting en Beëindiging van Verdragen Verdragen kunnen worden gewijzigd via overeenkomst tussen de oorspronkelijke partijen. Opschorting of beëindiging kan plaatsvinden bij wederzijdse instemming, materiële schending, fundamentele wijziging van omstandigheden (rebus sic stantibus), of bij strijd met ius cogens [20](#page=20) [21](#page=21) [22](#page=22). --- ## Subjecten van Internationaal Recht Subjecten van internationaal recht zijn actoren die rechten en plichten hebben en deze kunnen afdwingen. ### Staten Staten zijn de belangrijkste subjecten van internationaal recht, met volledige rechtspersoonlijkheid. De criteria voor staatsvorming zijn [23](#page=23): * **Grondgebied:** Een afgebakend territorium. Grenzen hoeven niet per se duidelijk of onbetwist te zijn [25](#page=25) [26](#page=26). * **Bevolking:** Een bevolking die op het grondgebied woont. Er is geen minimum aantal vereist [25](#page=25) [30](#page=30). * **Gezag:** Een effectieve en daadwerkelijke overheid die gezag uitoefent. De inrichting van de gezagsstructuur is aan de staat zelf [25](#page=25) [30](#page=30). * **Soevereiniteit:** Het hoogste, onafhankelijke gezag op het eigen grondgebied. Dit leidt tot beginselen als non-interventie en respect voor territoriale integriteit [31](#page=31). * **Vermogen om internationale betrekkingen aan te gaan:** Een staat moet in staat zijn om met andere staten relaties aan te gaan [25](#page=25). **Staatsvorming:** Kan plaatsvinden door ontbinding (bv. Joegoslavië), afscheiding (bv. Eritrea), vereniging (bv. Noord- en Zuid-Jemen), of door opname in een bestaande staat (bv. hereniging Duitsland) [39](#page=39). ### Niet-Staten Afgeleide subjecten met beperkte rechtspersoonlijkheid, zoals internationale organisaties, bevrijdingsbewegingen en individuen [23](#page=23). * **Individuen:** Hebben sinds WOII beperkte subjectiviteit, met rechten en plichten (bv. individuele strafrechtelijke aansprakelijkheid) [23](#page=23) [44](#page=44). --- ## Afbakening van Staatsgezag De staat oefent gezag uit op zijn grondgebied, wat wordt afgebakend door grenzen en zeerechtzones. ### Territorium * **Grondgebied:** Bestaat uit land, ondergrond, luchtruim en, voor kuststaten, de territoriale zee. Grenzen hoeven niet altijd nauwkeurig bepaald te zijn, maar stabiliteit van grenzen is een belangrijk beginsel [26](#page=26). * **Zeerecht:** Geregeld door het Zeerechtverdrag van 1982 [26](#page=26). * **Binnenwateren:** Maken deel uit van het grondgebied [26](#page=26). * **Territoriale zee:** Maximaal 12 zeemijl vanaf de basislijn, waar de kuststaat soevereiniteit uitoefent, met uitzondering van onschuldige doorvaart [27](#page=27). * **Aansluitende zone:** Tot 24 zeemijl vanaf de basislijn, waar de staat beperkte bevoegdheden heeft (douane, immigratie) [28](#page=28). * **Continentaal plat:** Natuurlijke voortzetting van het continent onder de zeespiegel, met exclusieve rechten op exploratie van bodemschatten [28](#page=28). * **Exclusieve Economische Zone (EEZ):** Maximaal 200 zeemijl, met exclusieve rechten op exploratie en exploitatie van levende en niet-levende rijkdommen [28](#page=28). * **Volle zee:** Geen staatssoevereiniteit, vrij voor alle staten [29](#page=29). * **Luchtruim:** Toestemming van de staat vereist voor activiteiten [29](#page=29). ### Gezag Gezag moet effectief worden uitgeoefend op het grondgebied. Het internationaal recht respecteert de keuze van de staat voor de inrichting van zijn gezagsstructuur, maar er is een tendens naar democratische beginselen [30](#page=30). ### Bevolking De staat oefent gezag uit over zijn bevolking, inclusief vreemdelingen, via de band van nationaliteit. De toekenning van nationaliteit is een soevereine bevoegdheid van de staat, maar het internationaal recht kan ingrijpen om staatloosheid te voorkomen [30](#page=30) [31](#page=31). ### Soevereiniteit Soevereiniteit impliceert het hoogste, onafhankelijke gezag en leidt tot beginselen als non-interventie, respect voor territoriale integriteit en soevereine gelijkheid [31](#page=31). --- ## Vrede en Veiligheid Het internationaal recht heeft zich sinds de 20e eeuw ontwikkeld om het gebruik van geweld door staten te beperken. ### Verbod op Geweldgebruik Het Kellog-Briand Pact en Artikel 2 van het VN-Handvest verbieden geweldgebruik in internationale betrekkingen, met uitzonderingen. Dit verbod geldt ook voor internationale organisaties en is een regel van ius cogens [1928](#page=1928) [4](#page=4) [78](#page=78). ### Uitzonderingen op het Geweldverbod 1. **Collectieve Veiligheid (VN Veiligheidsraad):** Hoofdstuk VI en VII van het VN-Handvest geven de Veiligheidsraad bevoegdheid om maatregelen te nemen ter handhaving van internationale vrede en veiligheid, inclusief het gebruik van geweld onder Hoofdstuk VII. Het vetorecht van de permanente leden kan dit proces echter verlammen [78](#page=78) [79](#page=79). 2. **Zelfverdediging (Artikel 51 VN-Handvest):** Een staat die wordt aangevallen, heeft het recht zich te verdedigen. Dit recht moet noodzakelijk en proportioneel zijn, en de Veiligheidsraad moet geïnformeerd worden [79](#page=79). * *Caroline Incident*: Ontwikkelde het concept van anticiperende zelfverdediging [79](#page=79). * *Oil Platforms Case*: Benadrukt proportionaliteit [80](#page=80). * Individuele en collectieve zelfverdediging zijn mogelijk (bv. NAVO) [80](#page=80). 3. **Humanitaire Interventie:** Controversieel recht om in te grijpen bij grootschalige mensenrechtenschendingen, hoewel niet expliciet in het VN-Handvest verankerd [80](#page=80). --- ## Aansprakelijkheid Subjecten van internationaal recht (staten, IO's, individuen) kunnen aansprakelijk worden gesteld bij niet-nakoming van hun verplichtingen [81](#page=81). ### Aansprakelijkheid van Staten Geregeld door het gewoonterecht, gecodificeerd in de Draft Articles on State Responsibility [2001](#page=2001) [81](#page=81). * **Voorwaarden voor staatsaansprakelijkheid:** 1. **Onrechtmatige daad:** Elke handeling die strijdig is met het internationaal recht. Dit is objectieve aansprakelijkheid [82](#page=82). 2. **Toerekenbaarheid:** De schending moet aan de staat kunnen worden toegerekend, via staatsorganen, agenten of personen die namens de staat handelen, of via goedkeuring van privé-handelingen [82](#page=82). * **Deelname:** Staten kunnen medeplichtig zijn aan onrechtmatige daden van andere staten, mits de hulp substantieel is, men weet dat het een onrechtmatige daad is, en de geschonden norm ook op de helpende staat van toepassing is [83](#page=83). * **Verdedigingsgronden:** Omstandigheden die de aansprakelijkheid kunnen uitsluiten, zoals toestemming, zelfverdediging, tegenmaatregelen, overmacht, noodtoestand of noodzaak [84](#page=84). * *Rainbow Warrior Case*: Verdedigingsgronden als overmacht en noodtoestand werden verworpen omdat de personen niet werden teruggestuurd [85](#page=85). * *Ius Cogens*: Schending om een hogere norm te respecteren, geeft geen aanleiding tot aansprakelijkheid [86](#page=86). * **Gevolgen van aansprakelijkheid:** Rechtsherstel, bestaande uit beëindiging van de schending, herstel in de oorspronkelijke toestand (restitutie), schadevergoeding (compensatie) of genoegdoening (bv. excuses) [86](#page=86). ### Aansprakelijkheid van Internationale Organisaties Geïnspireerd op staatsaansprakelijkheid, maar controversiëler en geregeld in de Draft Articles on Responsibility of International Organizations [2011](#page=2011) [88](#page=88). * **Voorwaarden:** Schending van internationaal recht die toerekenbaar is aan de IO [88](#page=88). * **Gedeelde Aansprakelijkheid:** Staten en IO's kunnen mede-aansprakelijk zijn voor dezelfde gebeurtenis [88](#page=88). * *Moeders van Srebrenica*: Aansprakelijkheid werd bepaald op basis van wie controle uitoefende over de troepen [89](#page=89). ### Individuele Strafrechtelijke Aansprakelijkheid Sinds WOII zijn individuen direct aansprakelijk voor internationale misdrijven zoals oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid en genocide, gevestigd door de Neurenberg- en Tokio-tribunalen en gecodificeerd in het Statuut van Rome [89](#page=89) [90](#page=90). --- ## Rechtshandhaving en Geschillenbeslechting Internationaal recht zoekt vreedzame alternatieven voor geweldgebruik bij geschillen [92](#page=92). ### Vreedzame Regeling van Geschillen * **Diplomatieke methoden (niet-bindend):** * Onderhandelingen [93](#page=93). * Bemiddeling / Goede diensten [93](#page=93). * Feitenonderzoek [93](#page=93). * Conciliatie [94](#page=94). * **Juridische methoden (bindend):** * **Arbitrage:** Flexibel, met vrij gekozen rechters en regels, vaak ad hoc opgericht [94](#page=94) [95](#page=95). * **Internationale Hoven en Tribunalen:** Minder flexibel, met vast benoemde rechters en openbare procedures (bv. Internationaal Gerechtshof - IGH) [95](#page=95) [96](#page=96). ### Internationaal Gerechtshof (IGH) * **Bevoegdheid:** 1. **Tussenstaatse geschillenbeslechting:** Enkel tussen staten, vereist instemming van de partijen (compromis, compromissoire clausule, optionele clausule verklaring, forum prorogatum) [96](#page=96) [97](#page=97). 2. **Adviserende bevoegdheid:** Uitspraken op verzoek van VN-organen, niet-bindend maar gezaghebbend [96](#page=96) [98](#page=98). * **Samenstelling:** 15 rechters, benoemd door de Algemene Vergadering en Veiligheidsraad [96](#page=96). * **Toegang:** Enkel staten kunnen partij zijn bij geschillen, tenzij via overgedragen jurisdictie of optionele clausule [97](#page=97). --- ## Doorwerking van Internationaal Recht in België België kent een overwegend monistisch systeem, waarbij internationaal recht deel kan uitmaken van de nationale rechtsorde [100](#page=100). ### Geldigheid en Voorrang * **Geldigheid:** Afhankelijk van de bron, vereist voor verdragen parlementaire instemming en publicatie in het Belgisch Staatsblad. Gewoonterecht werkt door mits het bindend is voor België [101](#page=101) [103](#page=103). * **Voorrang:** Internationaal recht heeft in principe voorrang op nationaal recht, inclusief de Grondwet, vooral bij verdragen met directe werking [101](#page=101) [108](#page=108). ### Recep tieve Voorwaarden per Bron * **Verdragen:** Internationale inwerkingtreding, parlementaire instemming en publicatie [101](#page=101). * **Internationaal Gewoonterecht:** Bindend voor België, zonder parlementaire instemming of publicatie [103](#page=103). * **Besluiten van IO's:** Oprichtingsverdrag moet aan voorwaarden voldoen; besluiten zelf vereisen geen publicatie [103](#page=103). * **Algemene Rechtsbeginselen:** Vereisen geen parlementaire instemming of publicatie, maar zelden ingeroepen voor nationale hoven [104](#page=104). * **Eenzijdige Handelingen:** Direct inroepbaar voor nationale hoven zonder extra voorwaarden [104](#page=104). * **Niet-bindende besluiten:** Kunnen als basis dienen voor gewoonterecht of als inspiratie voor nationale wetgeving [104](#page=104). ### Instrumenten voor Doorwerking * **Wetgevende Macht:** Omzetting via instemmingswetten of uitvoeringsmaatregelen; verwijzing naar IR in wetgeving [105](#page=105) [106](#page=106). * **Uitvoerende Macht:** Kan bevoegdheden delegeren gekregen hebben voor de uitvoering van IR [106](#page=106). * **Rechterlijke Macht:** Confronteert met IR bij prejudiciële geschillen, volkenrechtconforme interpretatie, inroepbaarheid van normen met directe werking, exceptie van internationale illegaliteit, en toetsing aan het IR [107](#page=107) [108](#page=108). --- ## Opdrachten en Casussen ### Module 1: Begrip en Aard Internationaal Publiekrecht * **Bijdragen Rechtsgeleerden:** F. de Vitoria, B. de Las Casas, A. Gentili, H. Grotius, E. de Vattel, S. von Pufendorf hebben de basis gelegd voor het internationaal recht [111](#page=111) [112](#page=112). * **Lotus-zaak:** Benadrukt het beginsel van consensualisme en de concurrentie van jurisdicties [112](#page=112). ### Module 2: Bronnen Internationaal Recht * **IJzeren Rijn-zaak:** Illustreert de toepassing van verdragenrecht en gewoonterecht bij statenopvolging en grenskwesties [113](#page=113). * **Chagos-zaak:** Benadrukt het recht op zelfbeschikking en de rol van VN-resoluties als bron van internationaal recht [113](#page=113). ### Module 3: Verdragenrecht * **Voorbehoud vs. Interpretatieve Verklaring:** Een voorbehoud wijzigt de inhoud van een bepaling, een interpretatieve verklaring verduidelijkt deze [114](#page=114). * **Analyse CEDAW-verklaringen:** Egyptische en Malawische verklaringen zijn voorbehouden; Iraanse is een politieke verklaring; Britse is een interpretatieve verklaring [115](#page=115). ### Module 4: Staten * **Casus Republiek Twamutu:** Analyseert staatsvorming, zelfbeschikkingsrecht van volkeren en inheemse volkeren, en etnische spanningen binnen een staat [116](#page=116) [117](#page=117). * **Rechthebbenden:** Volkeren en inheemse volkeren hebben recht op zelfbeschikking [120](#page=120). * **Inhoud:** Intern (deelname aan bestuur) en extern (internationale status, bv. secessie) [120](#page=120). * **Conclusie:** Karamoyi's hebben recht op intern zelfbeschikkingsrecht, dat geschonden is. Extern zelfbeschikkingsrecht is beperkt tot koloniale contexten, vreemde militaire bezetting of racistisch bestuur, tenzij er sprake is van extreme discriminatie (remedial secession) [121](#page=121). ### Module 5: Afbakening Staatsgezag * **Al-Bashir zaak:** De immuniteit van staatshoofden en regeringsleiders voor internationale tribunalen is controversieel en hangt af van de interpretatie van het Statuut van Rome en gewoonterecht. Het ISH houdt geen rekening met immuniteit voor internationale misdrijven [122](#page=122) [123](#page=123). * **Rohingya in Myanmar:** Analyseert de universele jurisdictie en de immuniteit van ministers, met name of een minister vervolgd kan worden voor misdaden tegen de mensheid begaan vóór zijn ambtstermijn of buiten zijn ambtsuitoefening [124](#page=124) [125](#page=125). ### Module 6: Vrede en Veiligheid * **Belgische deelname aan militaire operaties in Syrië:** Bespreekt het geweldverbod, de uitzonderingen (zelfverdediging, humanitaire interventie) en de rol van de Veiligheidsraad en het vetorecht [128](#page=128) [129](#page=129). ### Module 7: Aansprakelijkheid Staten * **Australische bosbranden:** Analyseert de aansprakelijkheid van Australië en de Wereldbank voor milieuschade, met focus op het voorzorgsprincipe, verdragsrechtelijke verplichtingen, reserves, en de verdedigingsgronden tegen aansprakelijkheid [131](#page=131) [132](#page=132) [133](#page=133) [134](#page=134). ### Module 8: Rechtshandhaving en Geschillenbeslechting * **Zuid-Soedan burgercrisis:** Onderzoekt de procedurele mogelijkheden om een geschil voor het Internationaal Gerechtshof te brengen, met name via adviserende bevoegdheid, gezien het gebrek aan instemming van alle betrokken staten [136](#page=136) [137](#page=137) [138](#page=138). --- ## Casusmethode De analyse van casussen volgt doorgaans vijf stappen: 1. **Selecteer de feiten:** Identificeer de relevante juridische feiten. 2. **Selecteer de rechtsregel:** Bepaal het rechtsgebied, de bronnen en de specifieke regels. 3. **Ontleed de rechtsregels:** Bepaal de voorwaarden en rechtsgevolgen. 4. **Interpreteer de voorwaarden:** Analyseer de betekenis en toepassing in jurisprudentie en statenpraktijk. 5. **Pas de rechtsregels toe op de feiten:** Toets de feiten aan de voorwaarden en formuleer een conclusie. --- ## Veelvoorkomende Fouten om te Vermijden * **Niet onderscheiden tussen primaire en subsidiaire bronnen:** Verwarring tussen wat recht creëert en wat recht interpreteert. * **Onjuiste toepassing van jurisprudentie:** Gebruik van zaken die niet direct relevant zijn voor de specifieke vraag. * **Negeer het belang van statenpraktijk en opinio iuris:** Cruciale elementen voor gewoonterecht. * **Verwarring tussen bindende en niet-bindende besluiten:** Vooral bij resoluties van internationale organisaties. * **Onjuiste interpretatie van verdragen:** Zonder rekening te houden met de specifieke bepalingen van het Verdrag van Wenen. * **Onvoldoende analyse van de voorwaarden voor de bevoegdheid van internationale hoven:** Vooral bij het IGH, waar instemming vereist is. * **Veronachtzamen van de uitzonderingen op algemene regels:** Zoals persistent objector, immuniteiten of verdedigingsgronden bij aansprakelijkheid. * **Onjuiste toepassing van immuniteitsregels:** Het niet correct onderscheiden tussen functionele en persoonlijke immuniteit, of tussen overheids- en individuele immuniteit. * **Gebrek aan kritische noot:** Alleen feitelijke opsommingen geven zonder eigen analyse of beoordeling. * **Niet voldoen aan de specifieke vereisten van de casus:** Bijvoorbeeld het niet beantwoorden van alle gestelde vragen of het niet gebruiken van de juiste bronnen. Deze studiegids biedt een gedetailleerd overzicht van de belangrijkste concepten en jurisprudentie in het Internationaal Publiekrecht I, met de bedoeling een solide basis te leggen voor succesvolle examens. Succes met studeren!

## Woordenlijst | Term | Definitie | |---|---| | **Gedecentraliseerde rechtsorde** | Een rechtsorde die horizontaal functioneert, in tegenstelling tot een gecentraliseerde rechtsorde (zoals de nationale rechtsorde) die verticaal of piramidaal functioneert, met een centrale wetgever en hiërarchische structuur. | | **Consensualisme** | Het beginsel dat rechtsregels in het internationaal recht enkel tot stand komen door de instemming van de staten, wat betekent dat een staat niet gebonden is aan een regel waartoe hij geen toestemming heeft gegeven. | | **Usus** | Het objectieve element van gewoonterecht, verwijzend naar de praktijk van staten die herhaaldelijk en waarneembaar wordt gevolgd; het daadwerkelijk gebruiken van bepaalde gedragingen. | | **Opinio iuris** | Het subjectieve element van gewoonterecht, verwijzend naar de overtuiging van staten dat zij zo behoren te handelen; de rechtsovertuiging dat een bepaalde praktijk juridisch bindend is. | | **Persistent objector** | Een staat die zich tijdens de ontwikkelingsfase van een internationale rechtsregel van gewoonterecht duidelijk en consistent heeft verzet tegen de vorming ervan, en daardoor, onder bepaalde voorwaarden, niet gebonden wordt door die regel. | | **Verdragenrecht** | Het rechtsgebied dat de totstandkoming, interpretatie, wijziging, beëindiging en de gevolgen van internationale overeenkomsten tussen staten en/of internationale organisaties regelt, grotendeels gecodificeerd in het Verdrag van Wenen van 1969 en 1986. | | **Ius cogens** | Dwingend internationaal recht dat door de internationale gemeenschap van staten als zodanig wordt erkend en waarvan geen afwijking is toegestaan; normen die fundamentele waarden van de internationale gemeenschap beschermen. | | **Erga omnes** | Verplichtingen die een staat heeft ten aanzien van de gehele internationale gemeenschap; een schending van zulke verplichtingen kan door elke staat worden ingeroepen. | | **Statenopvolging** | De overgang van rechten en plichten van een voorgangersstaat naar een opvolgersstaat, bijvoorbeeld bij ontbinding, afscheiding of eenmaking van staten, die geregeld wordt door specifieke verdragen en gewoonterecht. | | **Territoriale integriteit** | Het beginsel dat het grondgebied van een staat onaantastbaar is en dat geen enkele staat het recht heeft om de territoriale integriteit van een andere staat te schenden of het gebruik van zijn grondgebied voor handelingen die schade toebrengen aan andere staten toe te staan. | | **Universaliteitsbeginsel (jurisdictie)** | Een beginsel dat een staat toestaat rechtsmacht uit te oefenen over bepaalde internationale misdrijven, ongeacht waar deze zijn gepleegd, wie de dader is, of wie het slachtoffer is, met als doel de bestrijding van straffeloosheid. | | **Staatsimmuniteit** | Het beginsel dat een soevereine staat niet onderworpen is aan de jurisdictie van de rechtbanken van een andere staat, voortvloeiend uit het principe van soevereine gelijkheid van staten. | | **Zelfbeschikkingsrecht** | Het recht van volkeren om vrijelijk hun politieke status te bepalen en hun economische, sociale en culturele ontwikkeling na te streven, dat zowel een intern als een extern aspect kent. | | **Voorzorgsprincipe** | Het beginsel dat stelt dat, zelfs bij wetenschappelijke onzekerheid, maatregelen moeten worden genomen om potentieel ernstige milieuschade te voorkomen. |

### 1.2 De EU en haar doelstellingen De evolutie van de EU is nauw verbonden met de opeenvolgende verdragen die haar structuur, bevoegdheden en werkingsmechanismen hebben hervormd. * **De Schuman-verklaring (9 mei 1950)** Dit document wordt beschouwd als de geboorteakte van de EU en schetste de contouren voor een nieuwe, supranationale instelling: de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) . * **EGKS-Verdrag (Verdrag van Parijs, 1951)** Dit verdrag richtte de EGKS op, met als doel een interne markt te creëren voor een specifiek deel van het economisch leven. De EGKS kende een Hoge Autoriteit en werd opgericht door zes oorspronkelijke lidstaten . * **Verdrag tot oprichting van de EEG (Verdrag van Rome, 1957)** Dit verdrag breidde de interne markt uit naar alle economische activiteiten, naast de EGKS. Het richtte ook eigen instellingen op, waaronder het Europees Parlement, de Raad, de Europese Commissie en het Hof van Justitie . * **EGA of Euratom-verdrag**. Dit verdrag gaf specifieke bevoegdheden aan de EU op het vlak van atoomenergie en bestaat nog steeds. Het vertrek van het Verenigd Koninkrijk (Brexit) betekende dan ook dat het land uit alle aanhangende verdragen stapte . * **Verdrag van Maastricht (EG-Verdrag, 1992)** Dit verdrag luidde een grotere stap in de Europese integratie in door de oprichting van de EU als één juridische entiteit met drie pijlers. Naast de bestaande Europese Gemeenschappen (EC), die beslissingen met meerderheid namen, werden de Gemeenschappelijke Buitenlands- en Veiligheidsbeleid (CFSP) en Politie- en justitiële samenwerking in strafzaken (PJSS) geïntroduceerd, die unanimiteit vereisten. Dit verdrag markeerde een belangrijke wijziging sedert de oprichting van de EU en legde ook een tijdschema vast voor de invoering van de euro op 1 januari 2002, een deadline die gehaald werd . * **Verdrag van Amsterdam**. Dit verdrag integreerde het Schengenakkoord in de verdragen van de Europese Unie. Het vergrootte de bevoegdheden van het Europees Parlement door een deel van de bevoegdheden van de Raad over te dragen, wat de democratische legitimiteit ten goede kwam aangezien de leden van het Parlement door de burgers worden verkozen . * **Verdrag van Nice**. Dit verdrag bracht relatief kleine wijzigingen aan. Pogingen om een EU-grondwet te creëren in 2004, via het voorstel van een Europese Grondwet, werden echter door referenda in onder andere Frankrijk en Nederland afgewezen. De angst voor de oprichting van een Europese superstaat en het verlies van nationale soevereiniteit en identiteit speelde hierbij een rol. In 2007 riep de Verklaring van Berlijn, onder Duits voorzitterschap, op tot hernieuwde inzet voor het Europese project . * **Verdrag van Lissabon** . Dit verdrag wordt gezien als een "afgeslankte" versie van de EU-grondwet. Belangrijke veranderingen omvatten de afschaffing van het driepijlersysteem, waardoor de EG opging in de EU (nu VEU en VWEU), en een duidelijkere afbakening van bevoegdheden. De Europese Raad kreeg een vaste voorzitter (de eerste was Herman van Rompuy). Het medebeslissingsrecht van het Europees Parlement werd uitgebreid, en het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie werd bindend . > **Tip:** Het Verdrag van Lissabon was een poging om de complexiteit van de voorgaande verdragen te vereenvoudigen. Hoewel het driepijlersysteem werd afgeschaft, blijven elementen ervan herkenbaar, zoals de specifieke instrumenten van de tweede pijler en de beperkte bevoegdheid van het Hof van Justitie hierin . #### 1.2.1 Geografische uitbreidingen De EGKS werd in 1951 opgericht door zes stichtende leden: de Beneluxlanden (België, Nederland, Luxemburg), Italië, West-Duitsland en Frankrijk. Dit aantal groeide gestaag door de jaren heen [1](#page=1): * **1951:** België, Nederland, Luxemburg, West-Duitsland, Frankrijk en Italië [1](#page=1). * **1973:** Het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Denemarken [1](#page=1). * **1981:** Griekenland [1](#page=1). * **1986:** Spanje en Portugal [1](#page=1). * **1995:** Oostenrijk, Zweden en Finland [1](#page=1). * **2004:** Cyprus, Malta, Estland, Letland, Litouwen, Polen, Tsjechië, Slowakije, Slovenië en Hongarije [1](#page=1). * **2007:** Roemenië en Bulgarije [1](#page=1). * **2013:** Kroatië [1](#page=1). Momenteel telt de Europese Unie 27 lidstaten, wat heeft geleid tot een aanzienlijke economische macht door de samenwerking [1](#page=1). #### 1.2.2 Criteria voor lidmaatschap: De Criteria van Kopenhagen Om lid te worden van de Europese Unie, moet een land voldoen aan specifieke voorwaarden, de zogenaamde Criteria van Kopenhagen. Deze criteria zijn onderverdeeld in drie hoofdcategorieën [2](#page=2): 1. **Politieke criteria:** Stabiele instellingen die democratie, de rechtsstaat, mensenrechten en bescherming van minderheden garanderen [2](#page=2) 2. **Economische criteria:** Een functionerende markteconomie [2](#page=2) + het vermogen om de concurrentiedruk binnen de EU aan te kunnen [2](#page=2) 3. **Juridische criteria:** * Het vermogen om de verplichtingen van het lidmaatschap na te komen, inclusief het doorvoeren van eventuele grondwetswijzigingen * Het overnemen van de \_acquis communautaire, wat inhoudt dat alle bestaande EU-wetgeving en verworvenheden van het gemeenschapsrecht door het kandidaat-land moeten worden geïntegreerd [2](#page=2). #### 1.2.3 De procedure voor toetreding Het lidmaatschapsproces is een langdurige procedure (art. 49 VEU). De stappen zijn als volgt [2](#page=2): 1. Een land dient een aanvraag in bij de Raad van de Europese Unie. 2. De Europese Commissie geeft een formeel advies over de aanvraag. 3. De Raad beslist unaniem of het land een kandidaat-lidstaat wordt. 4. Formele opening van toetredingsonderhandelingen, waarbij voorwaarden, verplichtingen en financiële regelingen worden besproken. 5. Definitieve sluiting van de onderhandelingen. 6. Raadpleging van de Europese Commissie over de resultaten. 7. Goedkeuring door het Europees Parlement met een gewone meerderheid. 8. Besluit van de Raad, dat unaniem moet zijn. 9. Het toetredingsverdrag wordt ondertekend door de kandidaat-lidstaat en alle vertegenwoordigers van de lidstaten. 10. Het toetredingsverdrag wordt ingediend voor ratificatie in de lidstaten en de kandidaat-lidstaat. 11. Na voltooiing van het ratificatieproces en inwerkingtreding van het verdrag, wordt het land een lidstaat. #### 1.2.4 Huidige kandidaat-lidstaten en speciale gevallen Er zijn momenteel negen kandidaat-landen die ten minste stap 3 van de procedure hebben bereikt [2](#page=2). * **Turkije:** Heeft een speciale positie als kandidaat-lidstaat sinds 1999. Ondanks inspanningen om aan de Kopenhagen-criteria te voldoen, heeft de relatie met de EU te kampen gehad met spanningen door binnenlandse ontwikkelingen onder president Erdogan, zoals pogingen tot een staatsgreep, beperkingen op de vrijheid van meningsuiting en plannen om de doodstraf opnieuw in te voeren. De motivatie van Turkije om lid te willen worden ligt onder andere in de wens voor visumvrij verkeer binnen de EU [2](#page=2) [3](#page=3). * **Andere kandidaten:** Oekraïne, Bosnië en Herzegovina, Albanië, Noord-Macedonië, Georgië, Servië, Montenegro en Moldavië. Voor Moldavië bestaat het risico om het lidmaatschap te verliezen bij verkiezingswinst van pro-Russische partijen [3](#page=3). * **IJsland:** Wordt genoemd als een mogelijk kandidaat die van de Europese Vrijhandelsassociatie (EVA) zou kunnen overstappen naar de EU [3](#page=3). #### 1.2.5 De procedure voor uittreding Tot 2016 kenmerkte de geschiedenis van de EU zich uitsluitend door uitbreiding. Echter, op 23 juni 2016 vond een referendum plaats in het Verenigd Koninkrijk, waarbij de Britse bevolking stemde voor uittreding uit de EU. Dit proces wordt aangeduid als **Brexit** [3](#page=3). Sinds het Verdrag van Lissabon is het mogelijk voor een lidstaat om zich terug te trekken uit de Unie. (art. 50 VEU) 1. Een lidstaat die besluit zich terug te trekken, communiceert dit voornemen aan de Europese Raad, overeenkomstig zijn eigen grondwettelijke bepalingen [4](#page=4). 2. De Unie sluit, na onderhandelingen met de betreffende staat en in het licht van de richtsnoeren van de Europese Raad, een akkoord over de voorwaarden voor terugtrekking. Hierbij wordt rekening gehouden met het kader van de toekomstige betrekkingen tussen de staat en de Unie. Het akkoord wordt onderhandeld conform artikel 218, lid 3, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU). Het akkoord wordt namens de Unie gesloten door de Raad, die met gekwalificeerde meerderheid van stemmen besluit, na goedkeuring door het Europees Parlement [4](#page=4). 3. De Verdragen van de EU zijn niet meer van toepassing op de betrokken staat vanaf de datum van inwerkingtreding van het terugtrekkingsakkoord. Indien er geen akkoord is, geldt een termijn van twee jaar na de kennisgeving bedoeld in lid 2, tenzij de Europese Raad met instemming van de betrokken lidstaat en met eenparigheid van stemmen besluit deze termijn te verlengen [4](#page=4). 4. Voor de toepassing van de leden 2 en 3 nemen het lid van de Europese Raad en het lid van de Raad die de zich terugtrekkende lidstaat vertegenwoordigen, niet deel aan de beraadslagingen of besluiten van de Europese Raad en de Raad die hem betreffen. De gekwalificeerde meerderheid wordt vastgesteld overeenkomstig artikel 238, lid 3, onder b), van het VWEU [4](#page=4). > **Voorbeeld:** De economische schade voor het Verenigd Koninkrijk die voortvloeit uit het verlaten van de EU, bedroeg naar schatting 114 miljard euro drie jaar na de Brexit. Dit onderstreept de aanzienlijke economische gevolgen van een uittreding [4](#page=4). > **Extra:** Jonge Britten zouden er overwegend voorstander van zijn geweest om in de EU te blijven, wat wijst op een potentieel verschil in generatieperspectieven met betrekking tot het EU-lidmaatschap [4](#page=4). Een land dat de EU heeft verlaten, kan, indien het dit wenst, opnieuw toetreden. De procedure hiervoor is dezelfde als die van artikel 49 VEU [4](#page=4). #### 1.2.6 Enlargement vs. Deepening Naast territoriale uitbreiding van de EU is er ook sprake van 'deepening', wat inhoudt dat de EU meer bevoegdheden krijgt en dus meer beslissingsmacht heeft over een breder scala aan materies waarin zij verordeningen en richtlijnen kan maken. Dit proces van bevoegdheidsoverdracht is steeds vrijwillig geweest; geen enkele lidstaat heeft tegen zijn zin bevoegdheden afgestaan. De naoorlogse initiatieven waren aanvankelijk gebaseerd op intergouvernementalisme, maar dit kende een gebrek aan daadkracht [4](#page=4). #### 1.2.7 Stand van zaken * Steeds dezelfde problematieken keren terug (territoriale uitgestrektheid, bevoegdheden, democratisch gehalte en de efficiëntie en daadkracht van de instellingen) * Het Verdrag van Lissabon beoogde slechts gedeeltelijke vereenvoudiging (nog 3 verdragen, EG wordt EU, afschaffing pijlers) * Pijlersysteem wel nog herkenbaar (o.a. tweede pijler eigen instrumenten en HvJ geen bevoegdheid) * De EU streeft naar een flexibele structuur (met mogelijkheden voor nauwere samenwerking tussen lidstaten of opt-outs). Dit betekent dat niet altijd alle wetgeving in alle landen gelijk wordt toegepast, bijvoorbeeld wanneer landen deze anders niet zouden goedkeuren. Een voorbeeld hiervan is de "opt-out" van Denemarken met betrekking tot de euro. Sommige landen kiezen ervoor om sneller te integreren; indien minimaal negen landen beslissen om nauwer samen te werken, is dit toegestaan . > **Voorbeeld:** Het Schengenakkoord, dat de afschaffing van de interne grenscontroles tussen deelnemende landen regelt, werd door het Verdrag van Amsterdam geïntegreerd in de EU-verdragen. Dit illustreert hoe specifieke beleidsterreinen, die aanvankelijk op intergouvernementele basis werden ontwikkeld, later onder de paraplu van de EU kwamen te vallen .

| Term | Definition | |------|------------| | Economische heropbouw | Het proces van het herstellen en ontwikkelen van de economie na een periode van grote schade, zoals die na de Tweede Wereldoorlog plaatsvond. | | EGKS (Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal) | Een historische internationale organisatie die in 1951 werd opgericht met als doel de productie van kolen en staal te beheren en samen te werken op dit gebied om oorlog te voorkomen en de wederopbouw te bevorderen. | | Kopenhagense criteria | Een set politieke, economische en juridische voorwaarden die een kandidaat-land moet vervullen om lid te kunnen worden van de Europese Unie. Deze criteria garanderen stabiliteit, democratie en naleving van EU-wetgeving. | | Acquis communautaire | De totale verzameling van EU-wetgeving, jurisprudentie en beleid die een kandidaat-land moet overnemen om lid te worden van de Unie. Dit omvat alle reeds vastgestelde gemeenschapsrecht. | | Art. 49 VEU | Het artikel in het Verdrag betreffende de Europese Unie dat de procedure beschrijft voor landen die de Europese Unie willen toetreden. Dit proces omvat een aanvraag, advies van de Commissie, onderhandelingen en ratificatie. | | Art. 50 VEU | Het artikel in het Verdrag betreffende de Europese Unie dat de procedure vastlegt voor een lidstaat die besluit zich uit de Unie terug te trekken. Dit omvat onderhandelingen over de terugtrekking en de beëindiging van de toepassing van de verdragen. | | Brexit | De terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie, een proces dat in gang werd gezet na een referendum in 2016 en formeel werd voltooid in 2020. | | Supranationale samenwerking | Een vorm van internationale samenwerking waarbij lidstaten soevereine bevoegdheden overdragen aan een bovennationale organisatie, die zelfstandige beslissingen kan nemen die bindend zijn voor de lidstaten. | | Intergouvernementele samenwerking | Een vorm van internationale samenwerking waarbij lidstaten hun soevereiniteit behouden en beslissingen gezamenlijk nemen op basis van consensus, vaak in internationale organisaties. | | Verdrag van Rome (1957) | Een verdrag dat de oprichting van de Europese Economische Gemeenschap (EEG) en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (Euratom) vastlegde. Het legde de basis voor een gemeenschappelijke markt voor alle economische activiteiten. | | Verdrag van Maastricht (1992) | Dit verdrag introduceerde de oprichting van de Europese Unie (EU) als één juridische entiteit met drie pijlers en legde de basis voor de Economische en Monetaire Unie (EMU) en de invoering van de euro. | | Verdrag van Lissabon (2009) | Een moderniseringsverdrag dat de structuur van de EU vereenvoudigde door het afschaffen van het driepijlersysteem, het versterken van de rol van het Europees Parlement en het vastleggen van het Handvest van de Grondrechten. |

# HOOFDSTUK 2. DE INSTELLINGEN VAN DE EUROPESE UNIE ### 2.1 De drie machten op EU-niveau Op EU-niveau kunnen drie hoofdmachten worden onderscheiden: * **Wetgevende macht (WM):** Europese Commissie, Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie [1](#page=1). * **Uitvoerende macht (UM):** Europese Commissie [1](#page=1). * **Rechterlijke macht (RM):** Hof van Justitie [1](#page=1). Naast deze hoofdmachten zijn er ook andere instellingen, zoals de Europese Centrale Bank (ECB) en adviserende instellingen [1](#page=1). ### 2.2 De Europese Raad De Europese Raad wordt beschouwd als het hoogste orgaan binnen de EU [1](#page=1). #### 2.2.1 Samenstelling van de Europese Raad De Europese Raad bestaat uit: * De staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten [2](#page=2). * De Voorzitter van de Europese Raad (Charles Michel) * Functie**:** Deze functie is permanent en de Voorzitter wordt verkozen voor een termijn van 2,5 jaar [2](#page=2). * Taken**:** * Leidt de Europese Raad * Bereidt de werkzaamheden ervan voor * Bevordert samenhang en consensus * Brengt verslag uit aan het Europees Parlement * Vertegenwoordigt de Unie extern. De Voorzitter heeft geen nationale functie [2](#page=2). * De Voorzitter van de Europese Commissie (Ursula Von der Leyen) * De Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid, wanneer de Europese Raad vergadert over buitenlands- en veiligheidsbeleid [2](#page=2). #### 2.2.2 Taken van de Europese Raad De Europese Raad is verantwoordelijk voor: * Het sluiten, opstellen en wijzigen van verdragen [2](#page=2). * Het vaststellen van beleidslijnen [2](#page=2). * Besluiten hieromtrent worden meestal op basis van unanimiteit genomen [2](#page=2). #### 2.2.3 Werking van de Europese Raad * De Europese Raad komt minstens vier keer per jaar bijeen in Brussel, tijdens zogenaamde Europese toppen [2](#page=2). * Besluitvorming geschiedt bij consensus [2](#page=2). * De rechtsbasis voor de samenstelling en taken van de Europese Raad is vastgelegd in artikel 15 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) [2](#page=2). ### 2.3 De Europese Commissie De Europese Commissie vertegenwoordigt de belangen van de EU [2](#page=2). #### 2.3.1 Ontstaan De voorloper van de Europese Commissie ontstond bij de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) en kreeg bij het fusieverdrag de naam 'Europese Commissie'. #### 2.3.2 Samenstelling * Voorzitter (heden: Ursula von der Leyen) * Commissarissen (1 per lidstaat) * Elk een eigen Directoraat-Generaal (ministerie) hebben. * Gekozen op basis van competentie en Europese betrokkenheid * Worden geacht onafhankelijk van hun eigen lidstaat te opereren * Niet verkozen maar benoemd voor 5 jaar Rechtsbasis: art. 17 VEU #### 2.3.3 Benoeming De benoeming van de Europese Commissie verloopt in twee stappen [3](#page=3): 1. **Kiezen van de voorzitter:** De verkiezingsuitslag van het Europees Parlement is hierbij leidend; de voorzitter is doorgaans afkomstig uit de grootste fractie na de verkiezingen. De Europese Raad draagt een kandidaat voor, waarna het Europees Parlement bij meerderheid van zijn leden hiervoor of daartegen stemt [3](#page=3). 2. **Benoemen van de commissarissen:** De commissarissen worden voorgedragen door de lidstaten, in nauw overleg met de nieuw gekozen voorzitter. De Europese Raad moet deze voordracht vervolgens goedkeuren met een gekwalificeerde meerderheid. Tot slot moet het Europees Parlement met een meerderheid van stemmen de voordracht goedkeuren, nadat de commissarissen individueel door het Parlement zijn gehoord [3](#page=3). > **Tip:** De benoemingsprocedure benadrukt het democratisch primaat van het Europees Parlement, aangezien het Parlement uiteindelijk goedkeuring moet verlenen aan zowel de voorzitter als de gehele Commissie. #### 2.3.4 Taken * Wetgevende taak: Commissie initieert wetgeving (= recht van initiatief) * Controlerende taak * **Controle op lidstaten:** Zij ziet toe op de correcte uitvoering van de EU-verdragen en de secundaire wetgeving door de lidstaten. Indien een lidstaat zich niet aan de Europese bepalingen houdt, kan de Commissie een verdragschendingsprocedure inleiden bij het Hof van Justitie van de Europese Unie, zoals bepaald in artikel 258 VWEU [3](#page=3). * **Controle op bedrijven:** De Commissie controleert of bedrijven voldoen aan de Europese mededingingsregels [3](#page=3). * Uitvoerende taak: De Commissie is verantwoordelijk voor de dagelijkse leiding en uitvoering van het EU-beleid. Dit omvat [4](#page=4): * Het opstellen en controleren van de naleving van de EU-begroting [4](#page=4). * Het beheren van EU-programma's [4](#page=4). * Het vertegenwoordigen van de EU in contacten met derde landen [4](#page=4). #### 2.3.5 Werking * Volkomen onafhankelijk (EU-belang) * Wekelijkse vergaderingen * Beslissing bij meerderheid * Niet-openbare vergaderingen * Verantwoording aan Europees Parlement * Voor 5 jaar ### 2.4 De Raad van de Europese Unie De Raad van de Europese Unie vertegenwoordigt de lidstaten en speelt een cruciale rol in de wetgevende en beleidsbepalende taken van de Europese Unie . #### 2.4.1 Samenstelling * 1 vertegenwoordiger (minister) uit elke lidstaat * 10 verschillende raadsformaties, afhankelijk van onderwerp Afhankelijk van het onderwerp dat besproken wordt vaardigen de lidstaten een specifieke vakminister af. * 2 met naam in art. 16 VEU 1. Algemene Zaken 2. Buitenlandse Zaken 3. Economische en Financiële Zaken 4. Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken 5. Justitie en Binnenlandse Zaken 6. Concurrentievermogen 7. Vervoer, Telecommunicatie en Energie 8. Landbouw en Visserij 9. Milieu 10. Onderwijs, Jeugd, Cultuur en Sport Rechtsbasis: art. 16 VEU #### 2.4.2 Voorzitterschap * Roulerend: wisselt om de 6 maanden * Raad Buitenlandse Zaken: Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid #### 2.4.3 Taken Wetgevende taak: * Keurt wetsvoorstellen goed en kan deze ook amenderen * De nationale minister die zitting heeft in de Raad, behartigt de belangen van zijn land bij de totstandkoming van nieuwe richtlijnen en verordeningen Soms beleidsbepalende taak als verdragen daar expliciet om vragen #### 2.4.4 Werking De vergaderingen van de Raad vinden plaats in Brussel of Luxemburg. Vergaderingen zijn enkel openbaar wanneer er wetgevende activiteiten plaatsvinden . #### 2.4.5 Stemming Beslissingen in de Raad worden genomen bij gekwalificeerde meerderheid. Sinds 1 november 2014 geldt de volgende definitie van een gekwalificeerde meerderheid : * Minstens 55% van de leden van de Raad (wat neerkomt op minstens 15 van de 27 lidstaten) moeten vóór stemmen . * Deze lidstaten moeten samen minstens 65% van de totale bevolking van de Europese Unie vertegenwoordigen .

| Term | Definition | |------|------------| | Lidstaten | Landen die lid zijn van de Europese Unie en taken hebben opgedragen aan de EU via verdragen. | | Instellingen van de EU | Organen binnen de Europese Unie die specifieke taken en bevoegdheden hebben om beleid en wetgeving te ontwikkelen en uit te voeren. | | Wetgevende macht | De macht die verantwoordelijk is voor het maken van wetten. Binnen de EU wordt deze functie deels vervuld door de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie. | | Uitvoerende macht | De macht die verantwoordelijk is voor de uitvoering van wetten en beleid. Binnen de EU wordt deze rol voornamelijk vervuld door de Europese Commissie. | | Rechterlijke macht | De macht die verantwoordelijk is voor het interpreteren en toepassen van wetten en het beslechten van geschillen. Binnen de EU is dit de rol van het Hof van Justitie. | | Europese Raad | Het hoogste orgaan binnen de EU, samengesteld uit staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, dat beleidslijnen vaststelt en verdragen wijzigt. | | Voorzitter van de Europese Raad | De persoon die de Europese Raad leidt, de werkzaamheden voorbereidt, consensus bevordert en verslag uitbrengt aan het Europees Parlement. | | Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid | Een lid van de Europese Commissie die verantwoordelijk is voor het buitenlands en veiligheidsbeleid van de EU. | | Europese Commissie | De instelling die de belangen van de EU vertegenwoordigt, wetgeving initieert, toezicht houdt op naleving van verdragen en bedrijven controleert op mededingingsrecht. | | Commissarissen | Leden van de Europese Commissie, één per lidstaat, die elk een eigen Directoraat-Generaal beheren en onafhankelijk van hun eigen lidstaat opereren. | | Directoraat-Generaal (DG) | Een intern departement binnen de Europese Commissie, vergelijkbaar met een ministerie, dat verantwoordelijk is voor een specifiek beleidsterrein. | | Recht van initiatief | Het exclusieve recht van de Europese Commissie om wetgevingsvoorstellen in te dienen bij het Europees Parlement en de Raad. | | Verdragschendingsprocedure | Een procedure die de Europese Commissie kan starten bij het Hof van Justitie wanneer zij van mening is dat een lidstaat zich niet aan de Europese bepalingen houdt. | | Raad van de Europese Unie | Een instelling die de lidstaten vertegenwoordigt, samengesteld uit ministers van elke lidstaat, en die wetgevende en beleidsbepalende taken uitvoert. | | Raadsformaties | Verschillende samenstellingen van de Raad van de Europese Unie, waarbij ministers van specifieke beleidsterreinen samenkomen afhankelijk van het te bespreken onderwerp. | | Roulerend voorzitterschap | Het systeem waarbij het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie elke zes maanden wisselt tussen de lidstaten. | | Gekwalificeerde meerderheid | Een stemprocedure binnen de Raad van de Europese Unie waarbij een voorstel wordt aangenomen als het gesteund wordt door minimaal 55% van de leden (minimaal 15 van de 27) die samen minimaal 65% van de totale EU-bevolking vertegenwoordigen. |

# HOOFDSTUK 2. DE INSTELLINGEN VAN DE EUROPESE UNIE ### 2.1 De Europese Raad De Europese Raad wordt beschouwd als het hoogste orgaan binnen de EU. De instelling is opgericht door de lidstaten met het oog op het verwezenlijken van gemeenschappelijke doelstellingen [1](#page=1) [2](#page=2) [5](#page=5). #### 2.1.1 Samenstelling De Europese Raad bestaat uit: * De staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten [2](#page=2). * De voorzitter van de Europese Raad (Charles Michel) * Permanente functie die wordt verkozen * Voor een termijn van 2,5 jaar. * De taken van de voorzitter omvatten [2](#page=2): * Het voorzitterschap van de Europese Raad en het leiden van de werkzaamheden [2](#page=2). * Het bevorderen van samenhang en consensus binnen de Raad [2](#page=2). * Het verslag uitbrengen aan het Europees Parlement [2](#page=2). * De externe vertegenwoordiging van de Unie [2](#page=2). De voorzitter mag geen nationale functie bekleden [2](#page=2). * De voorzitter van de Europese Commissie (Ursula von der Leyen) * De Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid * Wanneer de Europese Raad vergadert over buitenlands- en veiligheidsbeleid (Josep Borell) * Lid van Europese Commissie #### 2.1.2 Taken De belangrijkste taken van de Europese Raad zijn: * Het vaststellen van de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU [2](#page=2) [5](#page=5). * Het besluiten over het sluiten, opstellen of wijzigen van verdragen [2](#page=2). * Het vaststellen van beleidslijnen. Besluiten worden hierover meestal op basis van unanimiteit genomen [2](#page=2). > **Tip:** De rechtsbasis voor de samenstelling en taken van de Europese Raad staat in artikel 15 VEU [2](#page=2). #### 2.1.3 Werking * De Europese Raad komt minstens vier keer per jaar bijeen in Brussel, wat ook wel bekend staat als de Europese top [2](#page=2). * Besluitvorming vindt plaats bij consensus [2](#page=2). > **Let op:** De Europese Raad, de Raad en de Raad van Europa zijn drie verschillende organen [5](#page=5). ### 2.2 De Europese Commissie De Europese Commissie vertegenwoordigt de belangen van de EU . #### 2.2.1 Ontstaan De Europese Commissie is ontstaan bij het fusieverdrag en heeft haar rechtsbasis voor samenstelling en taken in artikel 17 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) [3](#page=3). #### 2.2.2 Samenstelling De rechtsbasis voor de samenstelling en taken van de Commissie is artikel 17 VEU * Voorzitter (Ursula von der Leyen) * 1 commissaris per lidstaat. * Elke commissaris beheert een eigen Directoraat-Generaal (ministerie) * Gekozen op basis van competentie en Europese betrokkenheid * Opereren geacht onafhankelijk van hun eigen lidstaat * Benoemd voor een periode van vijf jaar en zijn niet verkozen #### 2.2.3 Benoeming Het benoemingsproces van de Europese Commissie omvat twee stappen: 1. **Kiezen van de voorzitter**: De verkiezingsuitslag van het Europees Parlement is leidend; de voorzitter is doorgaans afkomstig uit de grootste fractie. De Europese Raad draagt een kandidaat voor, waarna het Europees Parlement bij meerderheid van zijn leden stemt voor of tegen [3](#page=3). 2. **Benoemen van de commissarissen**: De lidstaten dragen kandidaten voor, in nauw overleg met de nieuw gekozen voorzitter. De Europese Raad moet deze voordracht goedkeuren met een gekwalificeerde meerderheid. Vervolgens keurt het Europees Parlement de voordracht goed met een meerderheid van stemmen, na de commissarissen individueel te hebben gehoord [3](#page=3). #### 2.2.4 Taken De Europese Commissie heeft drie hoofdtaken: * **Wetgevende taak:** De Commissie bezit het "recht van initiatief", wat betekent dat zij wetgevingsvoorstellen indient [3](#page=3). * **Controlerende taak:** * **Controle op lidstaten**: Zij ziet toe op de uitvoering van de verdragen en secundaire wetgeving. Indien een lidstaat zich niet aan de Europese bepalingen houdt, kan de Commissie een verdragschendingsprocedure inleiden bij het Hof van Justitie van de Europese Unie, zoals uiteengezet in artikel 258 VWEU [3](#page=3). * **Controle op bedrijven**: De Commissie controleert of bedrijven zich houden aan het Europees mededingingsrecht [3](#page=3). * **Uitvoerende taak:** De uitvoerende taken omvatten het opstellen van de begroting en het controleren van de naleving ervan. Daarnaast beheert de Commissie EU-programma's en vertegenwoordigt zij de EU in contacten met derde landen [4](#page=4). #### 2.2.5 Werking De werking van de Europese Commissie kenmerkt zich door: * **Onafhankelijkheid**: De Commissie opereert volledig onafhankelijk, met het belang van de EU voorop [4](#page=4). * **Vergaderingen**: Er zijn wekelijkse vergaderingen [4](#page=4). * **Besluitvorming**: Beslissingen worden genomen bij meerderheid [4](#page=4). * **Beslotenheid**: Vergaderingen zijn niet openbaar [4](#page=4). * **Verantwoording**: De Commissie legt verantwoording af aan het Europees Parlement [4](#page=4). * **Ambtstermijn**: De ambtstermijn bedraagt vijf jaar [4](#page=4). ### 2.3 De Raad van de Europese Unie De Raad van de Europese Unie, in de verdragen simpelweg 'de Raad' genoemd, vertegenwoordigt de lidstaten . #### 2.3.1 Samenstelling De Raad bestaat uit één vertegenwoordiger, een minister, uit elke lidstaat. Afhankelijk van het te bespreken onderwerp wordt een specifieke vakminister afgevaardigd. Er zijn tien verschillende raadsformaties, elk gericht op een specifiek beleidsterrein : 1. Algemene Zaken . 2. Buitenlandse Zaken . 3. Economische en Financiële Zaken . 4. Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken . 5. Justitie en Binnenlandse Zaken . 6. Concurrentievermogen . 7. Vervoer, Telecommunicatie en Energie . 8. Landbouw en Visserij . 9. Milieu . 10. Onderwijs, Jeugd, Cultuur en Sport . De rechtsbasis voor de taken en samenstelling van de Raad is vastgelegd in artikel 16 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) . #### 2.3.2 Voorzitterschap * Roulerend: Elke zes maanden wisselt het voorzitterschap * Raad Buitenlandse Zaken: Hoge Vertegenwoordiger neemt voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid het voorzitterschap op zich #### 2.3.3 Taken * Wetgevende taak: Wetsvoorstellen goedkeuren en amenderen. * De nationale minister die deelneemt aan de Raad, behartigt de belangen van zijn land bij de totstandkoming van nieuwe richtlijnen en verordeningen. * Soms een beleidsbepalende taak, indien de verdragen hier expliciet in voorzien > **Let op:** De Raad en de Europese Raad zijn twee verschillende organen . #### 2.3.4 Werking * De Raad vergadert in Brussel of Luxemburg. * Vergaderingen zijn openbaar indien het wetgevende activiteiten betreft. * Besluitvorming geschiedt met gekwalificeerde meerderheid . #### 2.3.5 Gekwalificeerde meerderheid Sinds 1 november 2014 geldt de volgende regeling voor gekwalificeerde meerderheid: * Minimaal 55% van de leden van de Raad (wat neerkomt op minimaal 15 van de 27 lidstaten) stemt vóór . * Deze lidstaten moeten samen minstens 65% van de totale EU-bevolking vertegenwoordigen . > **Let op:** De Raad van Europa is eveneens een ander orgaan dan de Raad van de Europese Unie .

| Term | Definition | |------|------------| | Europese Unie (EU) | Een politieke en economische unie van 27 lidstaten gelegen voornamelijk in Europa, die samenwerkt op diverse beleidsterreinen en gemeenschappelijke wetgeving hanteert. | | Verdragen | Officiële akkoorden tussen EU-lidstaten die de basis vormen voor de werking en bevoegdheden van de Europese Unie en haar instellingen. | | Europese Raad | Het hoogste orgaan binnen de EU, samengesteld uit staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, dat de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de Unie vaststelt. | | Europese Commissie | Het uitvoerend orgaan van de EU, verantwoordelijk voor het initiëren van wetgeving, het toezien op de naleving van EU-recht en het beheer van EU-programma's, en die de belangen van de EU vertegenwoordigt. | | Raad van de Europese Unie | Vertegenwoordigt de regeringen van de lidstaten en is samen met het Europees Parlement medewetgever; de samenstelling varieert afhankelijk van het specifieke beleidsterrein. | | Wetgevende macht | De macht die verantwoordelijk is voor het opstellen en aannemen van wetten; op EU-niveau wordt deze taak primair vervuld door de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie. | | Uitvoerende macht | De macht die verantwoordelijk is voor de implementatie en uitvoering van wetten en beleid; op EU-niveau is de Europese Commissie hiervoor primair verantwoordelijk. | | Rechterlijke macht | De macht die toeziet op de correcte interpretatie en toepassing van EU-recht; op EU-niveau wordt deze rol vervuld door het Hof van Justitie van de Europese Unie. | | Directoraat-Generaal (DG) | Een administratieve dienst binnen de Europese Commissie die verantwoordelijk is voor een specifiek beleidsterrein, vergelijkbaar met een ministerie in een nationale regering. | | Recht van initiatief | Het exclusieve recht van de Europese Commissie om wetgevingsvoorstellen in te dienen bij het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie. | | Verdragschendingsprocedure | Een procedure die de Europese Commissie kan starten tegen een lidstaat die inbreuk maakt op het EU-recht, die kan leiden tot een oordeel van het Hof van Justitie. | | Gekwalificeerde meerderheid | Een besluitvormingsprocedure binnen de Raad van de Europese Unie waarbij een voorstel wordt aangenomen als het steun krijgt van ten minste 55% van de lidstaten die samen ten minste 65% van de EU-bevolking vertegenwoordigen. | | Unanimiteit | Een besluitvormingsprocedure waarbij alle betrokken partijen, in dit geval alle lidstaten, instemming moeten verlenen om een besluit te kunnen nemen. |

# Sources and creation of human rights This section examines the origins and establishment of contemporary human rights, the nature of international human rights law, and the various instruments, both binding and non-binding, that define and protect these rights. ## 1. Sources and creation of human rights Human rights are understood as inherent rights possessed by all individuals, regardless of their nationality, place of residence, sex, national or ethnic origin, color, religion, language, or any other status. The development and codification of these rights involve complex processes within international and national legal frameworks. ### 1.1 The nature of international human rights law International human rights law is a branch of public international law that governs the relationship between states and seeks to limit absolute state sovereignty. It aims to provide individuals with rights and freedoms for protection against government actions. Unlike classical international law, which often relies on reciprocity, international human rights law has an objective character, establishing erga omnes obligations that apply to the entire international community. ### 1.2 Sources of international law and human rights The sources of international law, as outlined in Article 38 of the Statute of the International Court of Justice, provide a framework for understanding the creation of human rights. These sources include: #### 1.2.1 International treaties Treaties are written agreements between states governed by international law, serving as primary sources of international law. They are binding upon states that ratify them and are often developed through multilateral processes within international organizations. Treaties can be universal, adopted by bodies like the UN General Assembly, or regional, like those established by the African Union or the Council of Europe. Protocols can be added to existing treaties to elaborate on or expand their scope. > **Tip:** Treaties can also be referred to as conventions, covenants, or statutes. > **Example:** The International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR) and the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR) are universal treaties. The European Convention on Human Rights (ECHR) is a regional treaty. #### 1.2.2 Customary international law Customary international law is derived from the consistent practice of states (usus) coupled with a belief that this practice is legally obligatory (opinio iuris). It is a primary source of international law and binds all states unless a state has persistently objected to the practice from its inception (persistent objector). > **Example:** The prohibition of torture and the principle of equality are widely recognized as norms of customary international law. #### 1.2.3 General principles of law General principles of law are fundamental legal principles that underpin legal systems globally. They serve to guide legal interpretation, fill gaps in primary law, and limit the discretion of decision-making bodies. These are considered subsidiary sources of international law. > **Example:** Principles such as proportionality, good faith, and equity are general principles of law. #### 1.2.4 Judicial decisions and scholarly writings (subsidiary sources) While not formal primary sources, judicial decisions from international and national courts and the writings of legal scholars (doctrine) contribute indirectly to the development and interpretation of international law, including human rights. #### 1.2.5 Peremptory norms (jus cogens) Jus cogens, or peremptory norms, are fundamental principles of international law that cannot be derogated from by any state, regardless of persistent objection. These are considered the highest form of international law. > **Example:** The prohibition of genocide, slavery, torture, and racial discrimination are considered jus cogens norms. #### 1.2.6 Unilateral acts of states Unilateral acts, such as declarations, recognitions, or protests, can create legal consequences for a state and influence international legal relations. #### 1.2.7 Decisions of international organizations Decisions of international organizations can be binding, though this is exceptional. More commonly, resolutions, declarations, recommendations, and guidelines adopted by these organizations constitute "soft law." ##### 1.2.7.1 Hard law vs. Soft law * **Hard law:** Refers to legally binding instruments such as treaties and customary international law. * **Soft law:** Encompasses non-binding instruments like declarations, recommendations, and resolutions. While not legally binding, soft law plays a significant role in shaping state practice, developing international norms, and influencing the interpretation of hard law. > **Example:** UN Guiding Principles on Business and Human Rights are an example of soft law that clarifies the responsibilities of states and businesses in protecting human rights. UN General Assembly resolutions are typically considered soft law. ### 1.3 The process of establishing human rights treaties The creation of human rights treaties is a complex, often lengthy process involving various actors and stages: 1. **Initiation and drafting:** Proposals for new human rights norms or treaties can emerge from states, international organizations, or civil society. Specialized bodies within the UN, such as the Human Rights Council, or expert groups may be involved in drafting the initial text. 2. **Negotiation and adoption:** Draft texts are then negotiated by states, often within intergovernmental conferences or committees. This stage can take many years as states work towards consensus. 3. **Signature and ratification:** Once adopted, a treaty is open for states to sign, which signifies an intent to be bound, and then to ratify, which is the formal act of consent to be legally bound by the treaty. This process can be protracted and involves domestic legislative approval. 4. **Entry into force:** A treaty typically enters into force after a specified number of states have ratified it. > **Tip:** The drafting of the Convention on the Rights of the Child, for instance, took ten years. ### 1.4 Key human rights instruments and systems A vast array of international and regional instruments protect human rights. #### 1.4.1 Universal human rights instruments These include the core UN human rights treaties, such as: * The International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR) * The International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR) * The International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination (ICERD) * The Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women (CEDAW) * The Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CAT) * The Convention on the Rights of the Child (CRC) * The International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families (ICRMW) * The Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD) * The International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance (ICPPED) In addition to these, other significant universal treaties exist, such as the Geneva Conventions (international humanitarian law, which has strong human rights dimensions) and the Statute of Rome establishing the International Criminal Court. #### 1.4.2 Regional human rights systems * **European system:** The Council of Europe has established numerous human rights treaties, most notably the European Convention on Human Rights (ECHR) and the European Social Charter. * **African system:** The African Union has developed the African Charter on Human and Peoples' Rights and specific protocols, such as the Protocol to the African Charter on Human and Peoples' Rights on the Rights of Women in Africa. * **Inter-American system:** The Organization of American States has adopted the American Convention on Human Rights, which is known for its broad scope, including significant attention to economic, social, and cultural rights. ### 1.5 Interpretation of human rights treaties The interpretation of human rights treaties is governed by general principles of treaty interpretation found in the Vienna Convention on the Law of Treaties. Key techniques include: * **Ordinary meaning in context:** Grammatical and contextual analysis of the treaty text. * **Object and purpose:** Teleological interpretation, considering the treaty's overarching goals. For example, the ECHR is viewed as an instrument to protect individuals and uphold democratic values. * **Preparatory work (travaux préparatoires):** Historical context and negotiations surrounding the treaty's creation, though this is often a subsidiary tool. * **Effectiveness principle:** Ensuring that rights are interpreted and applied in a practical and effective manner to protect individuals. This can lead to both expansive and restrictive interpretations. * **Pro homine principle:** Prioritizing interpretations that offer the greatest protection to human dignity. * **Dynamic or evolutionary interpretation:** Adapting treaty provisions to evolving societal understandings and contemporary challenges. * **Autonomous interpretation:** Allowing international courts to give their own meaning to treaty terms, independent of national interpretations, to ensure uniformity and effectiveness. > **Example:** The European Court of Human Rights has interpreted the concept of "family" in Article 8 of the ECHR in a dynamic and autonomous way to include various family structures beyond the traditional nuclear family. ### 1.6 Limitations and derogations from human rights While many human rights are fundamental, certain limitations and temporary suspensions are permissible under specific conditions. #### 1.6.1 Restrictions on relative rights Some rights, termed "relative rights," can be subject to limitations if prescribed by law, serve a legitimate aim, and are necessary in a democratic society. This involves a three-part test: 1. **Lawfulness:** The limitation must have a basis in national law, which must be accessible, clear, and foreseeable. 2. **Legitimate aim:** The limitation must pursue a higher legal interest, such as national security, public order, or the protection of the rights of others. 3. **Necessity in a democratic society:** The measure must be proportionate, meaning it is strictly required by the circumstances and there is no less restrictive alternative. This often involves balancing the interests of the state with the rights of the individual. > **Tip:** The margin of appreciation is a concept developed by courts, particularly the European Court of Human Rights, allowing states some discretion in determining what is necessary in their specific context, especially on sensitive social and economic issues. #### 1.6.2 Derogations from rights In exceptional circumstances, such as war or public emergency, states may temporarily suspend certain rights. This is known as derogation. * **Conditions for derogation:** Derogations must be strictly required by the exigencies of the situation, be proportionate, and temporary. States must notify the relevant international body of any such derogations. * **Non-derogable rights:** Certain rights, such as the prohibition of torture, slavery, and arbitrary deprivation of life, cannot be derogated from under any circumstances. > **Example:** Article 15 of the ECHR allows for derogations in times of war or public emergency threatening the life of the nation, but not from core rights like the prohibition of torture. ### 1.7 Reservations to human rights treaties States may make reservations to a treaty, excluding the application of certain provisions. However, reservations are only permissible if they are not incompatible with the object and purpose of the treaty. > **Example:** A state might make a reservation to a provision on the right to appeal in criminal cases if its domestic law mandates that certain high-ranking officials are tried in a court of first and last instance. ### 1.8 Withdrawal from treaties States can withdraw from treaties, but this is not always permissible. Some treaties, like the ICCPR, do not contain provisions for withdrawal, meaning a state would generally need the consent of all other parties to terminate its obligations. Withdrawal does not have retroactive effect and states remain responsible for violations committed prior to withdrawal. ### 1.9 The indivisibility and interdependence of human rights Human rights are considered indivisible, interdependent, and interconnected. There is no hierarchy among them; all rights are equally important. This means that civil and political rights are as crucial as economic, social, and cultural rights, and advancements in one area can positively impact others. ### 1.10 Rights-holders and duty-bearers * **Rights-holders:** Individuals within the jurisdiction of a state are the primary holders of human rights. This includes non-citizens, though their rights may differ from citizens in certain aspects, such as political participation or the right to enter a country. * **Duty-bearers:** States are the primary duty-bearers responsible for respecting, protecting, and fulfilling human rights. In some contexts, non-state actors, particularly corporations, are increasingly recognized as having responsibilities to respect human rights, especially in relation to due diligence obligations. ### 1.11 State obligations States have a three-tiered system of obligations concerning human rights: * **Obligation to respect:** The duty to refrain from interfering with or violating human rights. This is a negative obligation. * **Obligation to protect:** The duty to take measures to prevent and protect individuals from human rights violations by third parties, including other individuals or corporations. This includes preventing incitement to violations and providing redress. * **Obligation to fulfill:** The duty to take positive steps to facilitate the full enjoyment of human rights. This involves promoting human rights through policy and providing necessary services. > **Example:** The right to vote involves the state's obligation to respect (not prevent voting), protect (from intimidation at polling stations), and fulfill (by facilitating access for people with disabilities). ### 1.12 Extraterritorial application of human rights While human rights treaties primarily apply within a state's territorial jurisdiction, there are instances where they can apply extraterritorially. This often occurs when a state exercises effective control over a territory or individuals outside its borders. > **Example:** The European Court of Human Rights has found that the ECHR can apply when Turkey exercises effective control over Northern Cyprus or when Italian naval forces intercept refugee boats and bring them back to Libya. ### 1.13 Implementation and monitoring of human rights Human rights are implemented through various mechanisms: * **Promotion:** Proactive measures, awareness campaigns, and institution building. * **Protection:** Reactive measures addressing violations through national and international complaint procedures, as well as political oversight by international bodies. * **National implementation:** Incorporating international human rights norms into domestic law and establishing national human rights institutions. * **International monitoring:** Treaty bodies established under human rights treaties review state reports and hear individual complaints. Regional courts, like the European Court of Human Rights, also play a crucial role in adjudicating alleged violations. --- # Interpretation and implementation of human rights treaties This section outlines the principles and mechanisms governing the interpretation and practical implementation of human rights treaties. ### 2.1 Interpretation of human rights treaties The interpretation of human rights treaties is governed by both classical international law rules and specific techniques developed to ensure effective protection of human dignity. #### 2.1.1 General rules of treaty interpretation The Vienna Convention on the Law of Treaties (VCLT) provides the foundational rules for treaty interpretation. * **Article 31 VCLT: Interpretation in good faith in accordance with the ordinary meaning to be given to the terms of the treaty in their context and in the light of its object and purpose.** * **Ordinary meaning:** This refers to the grammatical and textual understanding of treaty provisions. * **Context:** This includes the preamble, annexes, and any agreements or instruments related to the treaty. * **Object and purpose:** This is a crucial teleological approach, focusing on the overarching goals and values the treaty aims to achieve. For human rights treaties, this often means interpreting them as instruments to protect individuals and uphold democratic values. * **Article 32 VCLT: Supplementary means of interpretation.** * Recourse to supplementary means, such as preparatory work (travaux préparatoires) and the circumstances of the treaty's conclusion, is permissible to confirm the meaning derived from Article 31 or to determine the meaning when it is ambiguous or leads to a result that is manifestly absurd or unreasonable. However, preparatory work is often less influential today due to the dynamic evolution of human rights concepts. #### 2.1.2 Specific interpretation techniques for human rights treaties Beyond the general VCLT rules, specific techniques are employed to ensure the effective realization of human rights: * **Effectiveness principle:** This principle mandates that rights must be interpreted and applied in a practical and effective manner, ensuring genuine protection for individuals. * This can lead to both expansive (extinctive) and restrictive interpretations to achieve the intended protection. * **Example:** The right to a fair trial (Article 6 ECHR) implies a right to access an independent and impartial court, and also the right to have court decisions executed. Similarly, the prohibition of torture implies a non-refoulement obligation, preventing individuals from being returned to a country where they risk torture. * **Pro homine principle (or pro persona principle):** This principle requires choosing the interpretation of rights and freedoms that offers the best possible protection for human dignity. It prioritizes the most favorable interpretation for the individual. * **Dynamic or evolutionary interpretation:** Human rights treaties are interpreted in line with the evolving standards and values of contemporary society. This approach acknowledges that societal understanding of rights and freedoms changes over time. * **Example:** Cases involving interrogation techniques that were once considered acceptable might later be deemed torture or inhuman treatment due to evolving societal norms and judicial review. * **Autonomous interpretation:** This involves treating terms within a human rights treaty as having an autonomous meaning within the treaty's framework, rather than being solely defined by national legal systems. * **Example:** The European Court of Human Rights (ECtHR) has developed its own understanding of terms like "family" (Article 8 ECHR), which may differ from national interpretations, to ensure harmonization of fundamental rights enforcement across member states. The meaning of "home" has also been interpreted broadly to include structures like dwellings on a landfill site. ### 2.2 Implementation of human rights treaties The implementation of human rights treaties involves both proactive promotion and reactive protection mechanisms. #### 2.2.1 Promotion of human rights Promotion is a preventive and proactive measure aimed at fostering future compliance with human rights standards. It involves: * **Sensitization and awareness-raising:** Educating the public and state officials about human rights. * **Standard-setting and interpretation:** Developing and clarifying human rights norms. * **Institutional building:** Adapting police and judicial systems and creating human rights institutions. #### 2.2.2 Protection against violations Protection involves responding to past human rights violations through national and international mechanisms. Key aspects include: * **Monitoring compliance:** This occurs through reporting procedures and complaint mechanisms. * **Political oversight:** Actions, often in the form of resolutions, taken by political institutions. * **Humanitarian action:** Undertaking interventions as a consequence of human rights violations. * **Enforcement:** The use of coercive measures where necessary. #### 2.2.3 Accountability for human rights violations * **State responsibility:** The primary focus is on holding states accountable for violations of human rights treaties. * **Non-state actors:** While states are the main duty-bearers, the principles of business and human rights are increasingly emphasized. * **UN Guiding Principles on Business and Human Rights (2011):** These principles outline the state's duty to protect against human rights abuses by third parties, including businesses, and the corporate responsibility to respect human rights. * **EU Directive on Corporate Due Diligence (2023):** This directive aims to require companies to conduct human rights due diligence. * **Individual criminal responsibility:** International criminal law mechanisms, such as the International Criminal Court (ICC), can prosecute individuals for grave international crimes, which often involve human rights violations. * **Example:** A French cement company and its executives were charged with complicity in crimes against humanity in Syria, demonstrating the potential for holding corporations and their leaders accountable. #### 2.2.4 Obligations arising from human rights States have a spectrum of obligations, categorized by Henry Shue: * **Obligation to respect (negative obligation):** States must refrain from infringing upon the rights of individuals. This involves not engaging in acts that violate human rights through legislative or executive actions. * **Example:** States must not torture individuals. * **Obligation to protect (positive obligation):** States must protect individuals from human rights violations by third parties. This encompasses preventing violations, preventing incitement to violations, and providing redress. * **Example:** The government must protect citizens from other individuals who might harm them, and it must also protect them from incitement to violence. The state has a duty to provide access to remedies for victims. * **Example:** The Inter-American Court of Human Rights ruled that even if an act is not directly attributable to the state, the state can be held internationally responsible if it failed to exercise due diligence to prevent the violation (Velasquez Rodriguez case). * **Obligation to fulfill (positive obligation):** States must take steps to facilitate the enjoyment of human rights, particularly economic, social, and cultural rights. This involves positive actions to promote and realize rights. * **Example:** For the right to vote, the state must not prevent citizens from voting (respect), protect them from extremists blocking access to polling stations (protect), and make accommodations for those with disabilities to vote (fulfill). #### 2.2.5 Extraterritorial application of human rights treaties While human rights treaties primarily apply within a state's territory, their application can extend beyond its borders under certain circumstances. This is often linked to the concept of "jurisdiction." * **Territorial jurisdiction:** The standard application of rights within a state's territory and territorial waters. * **Extraterritorial jurisdiction:** This can arise when a state exercises effective control over a foreign territory or exercises control over an individual outside its territory. * **Spatial model:** Effective control over a foreign territory. * **Personal model:** Control over an individual. * **Example:** The ECtHR found that the European Convention on Human Rights (ECHR) applied when Turkey exercised effective control over Northern Cyprus. * **Example:** The ECtHR ruled that the ECHR applied to an individual transferred by Turkish authorities from Nairobi airport to Turkey, as they came under Turkey's effective control at that moment. * **Example:** The ECtHR found Italy liable for extraterritorial violations of human rights when its navy intercepted boats of refugees and immediately returned them to Libya, as Italy exercised de facto and de jure jurisdiction from the moment individuals were brought aboard. The principle of non-refoulement requires access to an Italian judge to determine the legality of deportation. * **Example:** The UN Human Rights Committee has also addressed extraterritorial jurisdiction, for instance, in cases concerning climate change inaction by states and its impact on children's rights globally. The Committee has indicated that states may be responsible if their actions or omissions at a national level have foreseeable consequences for individuals outside their territory. #### 2.2.6 Reservations and derogations * **Reservations:** States may make reservations to a treaty, excluding the application of certain provisions to themselves. However, reservations are only permissible if they are not incompatible with the object and purpose of the human rights treaty. * **Example:** A reservation to a right to appeal in criminal cases, if it conflicts with the core purpose of ensuring a fair trial, would likely be impermissible. A reservation stating a state is not bound by treaty provisions that contradict Islamic law is an example of a reservation that can be problematic if too general. * **Derogations (temporary suspension of rights):** In exceptional circumstances, such as war or a public emergency, states may temporarily suspend certain rights. * **Conditions:** 1. **Lawful basis:** The derogation must be provided for by law. 2. **Legitimate aim:** It must be for a legitimate purpose, such as the welfare of the nation. 3. **Necessity in a democratic society:** The measures must be strictly required by the exigencies of the situation, proportionate, and not go beyond what is necessary to address the emergency. * **Non-derogable rights:** Certain fundamental rights, such as the prohibition of torture, slavery, and the principle of legality (no punishment without law), cannot be suspended under any circumstances. * **Example:** Article 15 of the ECHR outlines the conditions for derogation. The UN International Covenant on Civil and Political Rights (Article 4) and the American Convention on Human Rights (Article 27) also contain derogation clauses. The African Charter on Human and Peoples' Rights does not contain a derogation clause. #### 2.2.7 Limits on human rights * **Absolute rights:** These rights cannot be limited or derogated from. They set a minimum standard of protection. * **Example:** Article 3 ECHR (prohibition of torture). * **Relative rights:** These rights can be subject to limitations, provided certain conditions are met (as outlined in the three-part test for lawful limitations). #### 2.2.8 Interpretation and application of limitations (Three-part test) The ECtHR uses a three-part test to assess the lawfulness of limitations on relative rights: 1. **Prescribed by law:** The limitation must have a basis in national law, which must be accessible, clear, and foreseeable. 2. **Legitimate aim:** The limitation must pursue a legitimate objective, such as national security, public safety, or the protection of the rights and freedoms of others. 3. **Necessary in a democratic society:** This is the most rigorous part of the test, requiring the measure to be proportionate. This involves: * **Pressing social need:** The measure must address an urgent social need. * **Relevance:** The measure must be relevant to the legitimate aim. * **Proportionality:** There must be a reasonable relationship between the severity of the interference with the right and the importance of the legitimate aim. * **No less restrictive means:** The state must demonstrate that no alternative, less restrictive measures could achieve the same objective. * **Appreciation margin (margin of appreciation):** The ECtHR often grants states a margin of appreciation, particularly in complex policy areas or sensitive social issues, allowing them more leeway in deciding what is "necessary." This reflects the principle of subsidiarity, where national authorities are considered to be closer to the realities of the situation. However, this margin is not absolute and is subject to judicial scrutiny. #### 2.2.9 Termination of treaty obligations * **Denunciation/withdrawal:** States may withdraw from a human rights treaty, but this is not always possible and is subject to treaty-specific provisions and general international law. * Article 56 of the VCLT generally requires treaties to be non-terminable unless they provide for denunciation or it can be established that the parties intended to admit the possibility of denunciation. * **Example:** Hungary's withdrawal from the Statute of Rome, Burundi's withdrawal from the ICC, and Turkey's denunciation of the Istanbul Convention illustrate instances of states terminating their treaty obligations. * Withdrawal does not absolve a state of responsibility for past violations. #### 2.2.10 Interconnectedness of human rights Human rights are considered indivisible, interdependent, and interrelated. There are no watertight compartments between different categories of rights, and all human rights are of equal importance. #### 2.2.11 Rights holders and duty bearers * **Rights holders:** Typically individuals within the jurisdiction of a state. While not all rights are guaranteed to non-citizens to the same extent (e.g., voting rights), fundamental protections apply to all individuals, especially regarding physical integrity and life. * **Duty bearers:** Primarily states. However, regional organizations can also be signatories to human rights treaties. #### 2.2.12 Mechanisms for monitoring and enforcement * **International human rights courts:** Hear cases brought by individuals or states (e.g., ECtHR, Inter-American Court of Human Rights). * **International criminal tribunals/courts:** Prosecute individuals for international crimes (e.g., ICC, ad hoc tribunals). * **State responsibility vs. individual criminal responsibility:** International human rights law primarily focuses on state responsibility, while international criminal law targets individual perpetrators. --- # Accountability and obligations under human rights law This section explores who can be held accountable for human rights violations and details the comprehensive obligations states bear towards their citizens. ### 3.1 Accountability for human rights violations Accountability for human rights violations primarily lies with states. However, the scope of accountability is expanding to include non-state actors, particularly corporations. #### 3.1.1 State accountability States are the principal duty-bearers under international human rights law. They are directly responsible for ensuring that human rights are respected within their territories and by their agents. #### 3.1.2 Non-state actor accountability While states bear the primary legal obligations, non-state actors, especially corporations, are increasingly recognized as having responsibilities concerning human rights. * **Corporate responsibility:** International principles and guidelines, such as the UN Guiding Principles on Business and Human Rights, emphasize the responsibility of companies to respect human rights. This includes conducting due diligence to identify, prevent, and mitigate adverse human rights impacts. * **Legal avenues:** While holding corporations directly accountable under international human rights law can be challenging, national legal systems are developing mechanisms for civil claims against businesses for human rights abuses. An example includes legal action against a cement company for complicity in crimes against humanity. * **Individual criminal responsibility:** International criminal law, through bodies like the International Criminal Court, holds individuals accountable for the most serious international crimes, which often involve widespread human rights violations. > **Tip:** While states are the primary focus of international human rights law, understanding the evolving role and responsibilities of non-state actors, especially corporations, is crucial for a comprehensive grasp of accountability. ### 3.2 State obligations under human rights law States have a three-tiered system of obligations under human rights law, encompassing the duties to respect, protect, and fulfill. These obligations are rooted in international human rights treaties and customary international law. #### 3.2.1 The obligation to respect This is a negative obligation, meaning states must refrain from interfering with or violating human rights themselves. * **Definition:** States must not take actions that would deprive individuals of their rights. * **Examples:** * A state must not engage in torture or inhuman treatment. * A state must not arbitrarily detain individuals. * A state must not deny individuals their right to freedom of expression. #### 3.2.2 The obligation to protect This is a positive obligation requiring states to take measures to prevent human rights violations by third parties, including other individuals, groups, or corporations. * **Preventing violations by third parties:** States must enact laws and policies to prevent individuals or entities from violating the human rights of others. This includes addressing incitement to hatred or violence. * **Ensuring access to remedies:** States must provide effective remedies and redress for victims of human rights violations. This includes access to justice and a fair trial. * **The "ought to have known" principle:** If a state fails to prevent a violation that it reasonably should have foreseen, it can be held responsible. This was highlighted in the *Velasquez Rodriguez* case, where the Inter-American Court of Human Rights ruled that a state could be internationally responsible if it failed to exercise due diligence to prevent a human rights violation, even if the initial act was not directly attributable to the state. * **Addressing horizontal relationships:** This obligation extends to protecting individuals from violations occurring in relationships between private actors. #### 3.2.3 The obligation to fulfill This is a positive obligation requiring states to take proactive steps to ensure that individuals can fully enjoy their human rights. * **Promoting human rights:** States must actively promote human rights through policies, education, and awareness campaigns. * **Facilitating enjoyment:** States must take measures to enable individuals to realize their rights, especially economic, social, and cultural rights, which often require progressive realization. * **Examples:** * **Political rights:** A state must not only refrain from preventing someone from voting (respect) but also ensure access to polling stations for people with disabilities and adapt polling locations to accommodate them (fulfill). * **Economic, social, and cultural rights:** States must take steps to ensure access to education, healthcare, and adequate housing. > **Tip:** The three obligations—respect, protect, and fulfill—are interconnected and often overlap. A violation of one can easily lead to a violation of another. Understanding these distinct but complementary duties is key to grasping the full scope of state responsibility. ### 3.3 Extraterritorial application of human rights While human rights obligations are primarily territorial, they can extend beyond a state's borders under specific circumstances. #### 3.3.1 Jurisdictional reach A state's human rights obligations apply to all individuals within its jurisdiction. Jurisdiction can be established not only by territorial control but also by effective control over a foreign territory or individuals. * **Territorial jurisdiction:** This is the most common form, applying to everyone within a state's physical borders, including its territorial waters. * **Personal jurisdiction:** This arises when a state exercises effective control over an individual, regardless of their location. For instance, if a state detains and transfers an individual to its territory, it exercises jurisdiction over that person. * **Spatial jurisdiction:** This occurs when a state exercises effective control over a foreign territory. Examples include military occupation or the de facto administration of a territory. * **Examples:** * The European Court of Human Rights (ECtHR) has found that human rights obligations can apply to actions taken by a state outside its territory, such as in cases involving Turkey's control over Northern Cyprus or Italy's interception of migrant boats. * In cases involving migrant pushbacks, a state's jurisdiction can be triggered from the moment it takes individuals aboard its vessels, obligating it to adhere to principles like *non-refoulement* and grant access to judicial review. #### 3.3.2 Extraterritorial obligations and specific rights The extraterritorial application of human rights is a complex and evolving area of law. * **Climate change litigation:** Claims that states have violated children's rights by failing to take adequate climate action have been brought before human rights bodies, arguing for the protection of children in the Global South. These cases often rely on the concept of a causal link between national actions and global consequences. * **UN Human Rights Committee:** This body has considered the exercise of jurisdiction in extraterritorial contexts, stating that a state may be responsible for actions or omissions that have foreseeable negative consequences for individuals outside its territory, particularly when such actions are causally linked to national conduct. ### 3.4 Limitations and derogations from human rights While human rights are fundamental, certain limitations and temporary suspensions (derogations) are permissible under strict conditions. #### 3.4.1 Limitations on rights Some rights are inherently limited, while others can be restricted under specific circumstances. * **Absolute rights:** These rights cannot be limited under any circumstances. Examples include the prohibition of torture and inhuman or degrading treatment (e.g., Article 3 of the European Convention on Human Rights - ECHR). * **Relative rights:** These rights can be subject to limitations if certain conditions are met. * **General limitations clause (ECHR):** For a limitation to be permissible, it must satisfy a three-tiered test: 1. **Prescribed by law:** The limitation must have a legal basis, be accessible, clear, and foreseeable. This includes judicial interpretations of laws. 2. **Legitimate aim:** The limitation must pursue a legitimate objective, such as national security, public order, or the protection of the rights of others. 3. **Necessary in a democratic society:** The measure must be proportionate, meaning it is genuinely required by an urgent need and is not more restrictive than necessary to achieve the legitimate aim. There should be a reasonable balance between the public interest and the protection of fundamental rights. * **Margin of appreciation:** The ECtHR often grants states a "margin of appreciation," allowing them some discretion in determining what is necessary in a democratic society, particularly in sensitive policy areas. This principle reflects the subsidiarity principle, where national authorities are presumed to be closer to the issues at hand. * **Pro homine principle:** This principle dictates that when interpreting rights and freedoms, the interpretation most protective of human dignity should be chosen. * **Dynamic interpretation:** Rights are interpreted in light of contemporary societal developments and evolving understandings of human values. #### 3.4.2 Derogations from rights Derogations involve the temporary suspension of certain rights during public emergencies. * **Conditions for derogation:** 1. **Exceptional circumstances:** These must be actual or imminent threats to the life of the nation, such as war, epidemic, or natural disaster. Ordinary political manifestations or strikes are generally not sufficient grounds. 2. **Proportionality:** Measures taken must be strictly required by the exigencies of the situation and proportionate to the crisis. 3. **Notification:** The state must notify other parties to the treaty of the derogation. * **Non-derogable rights:** Certain fundamental rights, such as the prohibition of torture, the right to life, and the right to a fair trial, cannot be suspended under any circumstances. * **Treaty provisions:** Different treaties have varying provisions regarding derogations. For example, Article 15 of the ECHR permits derogations, while the African Charter on Human and Peoples' Rights does not contain a derogation clause. #### 3.4.3 Reservations States may enter reservations to human rights treaties, meaning they declare themselves not bound by specific provisions. * **Limitations on reservations:** Reservations are only permissible if they do not contradict the object and purpose of the treaty. General reservations that are overly broad are prohibited. * **Example:** A reservation stating that a state is not bound by a convention provision if it conflicts with its national law or religious principles might be deemed impermissible if it undermines the core purpose of the treaty. #### 3.4.4 Denunciation (Withdrawal) States may withdraw from human rights treaties under specific conditions. * **Treaty provisions:** Not all treaties allow for denunciation. The Vienna Convention on the Law of Treaties provides general principles. * **Consequences:** Denunciation does not have retroactive effect; states remain accountable for violations that occurred prior to their withdrawal. * **Examples:** States have withdrawn from various human rights treaties for reasons ranging from upholding traditional values to maintaining capital punishment. ### 3.5 Nature of human rights Human rights are characterized by several key principles: * **Indivisible, interdependent, and interconnected:** There are no strict hierarchies between different categories of human rights; all are equally important. * **Right holders:** In principle, individuals within a state's jurisdiction are the holders of human rights, regardless of their citizenship. However, certain rights, like the right to political participation (e.g., voting), may be restricted to citizens. * **Obligation bearers:** States are the primary bearers of obligations under human rights law. Regional organizations can also have treaty obligations. ### 3.6 Mechanisms for accountability Different mechanisms exist for holding actors accountable for human rights violations. * **International human rights courts:** These bodies, such as the ECtHR, can hold states accountable for violations of treaty obligations. Individuals can often bring cases directly. * **International criminal tribunals:** These tribunals, like the International Criminal Court, focus on holding individuals accountable for international crimes. * **National courts:** National legal systems are crucial for enforcing human rights and holding both states and, increasingly, non-state actors accountable through civil and criminal proceedings. --- # Limitations and derogations of human rights This section details how human rights can be subject to limitations and temporary suspensions, distinguishing between absolute and relative rights, and explaining the conditions for permissible restrictions and derogations under international human rights law. ### 4.1 Limits on human rights Human rights can be subject to limitations and derogations under specific circumstances. Not all rights are treated equally in this regard. #### 4.1.1 Absolute vs. relative rights * **Absolute rights:** These rights cannot be limited or derogated from under any circumstances. They represent a minimum core of human dignity that must always be protected. An example is the prohibition of torture. Even in times of public emergency, these rights must remain inviolate. * **Relative rights:** These rights can be subjected to limitations or restrictions if certain conditions are met. These conditions typically involve balancing the individual's right with the needs of society or the state. Examples include the right to privacy or freedom of expression. #### 4.1.2 The three-part test for permissible restrictions (ECHR) For rights that are not absolute, limitations must adhere to a strict three-part test, often referred to as the "three-part test" or "general limitations clause," particularly within the framework of the European Convention on Human Rights (ECHR). A restriction is permissible only if it satisfies all three conditions: 1. **Prescribed by law:** Any interference with a right must have a basis in national law. This law must be accessible, clear, and foreseeable, meaning individuals can understand its scope and consequences. This includes not only formal legislation but also judicial interpretations of the law. > **Tip:** The law must be accessible and predictable, allowing individuals to understand its implications and regulate their conduct accordingly. 2. **Legitimate aim:** The restriction must pursue a legitimate aim recognized by the relevant human rights instrument. Common legitimate aims include national security, public safety, prevention of disorder or crime, protection of health or morals, and the protection of the rights and freedoms of others. > **Example:** Article 10 of the ECHR (freedom of expression) can be restricted for reasons such as national security or public order. 3. **Necessary in a democratic society:** This is the most rigorous part of the test. The measure must be genuinely necessary to achieve the legitimate aim. This involves: * **Urgent need:** There must be a pressing social need for the restriction. * **Pertinence:** The restriction must be relevant to the legitimate aim. * **Proportionality:** The restriction must be proportionate to the legitimate aim pursued. This means there should be a reasonable balance between the severity of the restriction on the individual's right and the importance of the aim being served. * **Least restrictive means:** If there is an alternative measure that is less restrictive of the right but still achieves the legitimate aim, then the more restrictive measure is not considered necessary. > **Tip:** The principle of proportionality requires a careful weighing of the competing interests involved. #### 4.1.3 Margin of appreciation The European Court of Human Rights (ECtHR) often applies a "margin of appreciation." This concept acknowledges that national authorities are usually in a better position to assess the necessity of restrictions within their specific social, economic, and cultural contexts, particularly concerning complex policy choices or sensitive issues. The margin of appreciation is not unlimited and is subject to the Court's supervision. It allows for a degree of flexibility in the application of Convention rights, consistent with the principle of subsidiarity, but the Court will still ensure that the measures taken are not arbitrary or disproportionate. ### 4.2 Derogations from human rights Derogations refer to the temporary suspension of certain rights in times of public emergency. This is a more extreme measure than a simple limitation. #### 4.2.1 Conditions for derogation For a derogation to be permissible, several strict conditions must be met: 1. **Public emergency:** There must exist a "public emergency threatening the life of the nation." This is a high threshold, typically involving extraordinary circumstances such as war, invasion, serious public disorder, or natural disasters that genuinely jeopardize the existence or fundamental well-being of the nation. Ordinary crises or political instability are generally not sufficient. 2. **Notification:** The state intending to derogate from its obligations must officially notify the other contracting parties and the relevant international body (e.g., the Secretary-General of the Council of Europe for the ECHR) of the measures taken and the reasons for them. 3. **Strictly required by the exigencies of the situation:** The measures taken must be strictly necessary to address the emergency. This implies that normal legal provisions are insufficient, and the derogating measures must be directly related to the crisis. 4. **Proportionality:** The derogating measures must be proportionate to the situation. The extent of the derogation should not exceed what is absolutely necessary. 5. **Non-discrimination:** The measures must be applied without discrimination on any ground such as sex, race, religion, or political opinion. 6. **Non-derogable rights:** Certain core rights cannot be derogated from, regardless of the circumstances. These are typically absolute rights, such as the prohibition of torture, inhuman or degrading treatment or punishment, the right to life (though certain limitations may apply in specific circumstances like lawful warfare), and the prohibition of slavery and servitude. The right to a fair trial and certain fundamental legal guarantees may also be non-derogable in some contexts or have non-derogable elements. #### 4.2.2 Derogation clauses in international instruments * **European Convention on Human Rights (ECHR), Article 15:** This article outlines the conditions for derogations in times of war or other public emergency threatening the life of the nation. It explicitly states that certain articles, including those prohibiting torture (Article 3), slavery and forced labor (Article 4), and the principle of legality in criminal matters (Article 7), cannot be derogated from. * **International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR), Article 4:** Similar to the ECHR, Article 4 of the ICCPR allows states to derogate from some rights during public emergencies threatening the life of the nation. However, it also lists non-derogable rights, including the right to life, prohibition of torture, prohibition of slavery, prohibition of imprisonment for debt, prohibition of retroactive criminal law, and the right to recognition as a person before the law. * **American Convention on Human Rights, Article 27:** This convention also permits derogations during states of emergency but specifies non-derogable rights, including the right to life, prohibition of torture, prohibition of slavery, and the principle of non-retroactivity of law. * **African Charter on Human and Peoples' Rights:** Notably, the African Charter does not contain a general derogation clause. This means states parties to the African Charter generally cannot suspend rights, even in times of public emergency, although specific rights may be subject to limitations as provided for within their respective articles. #### 4.2.3 Reserves and reservations While limitations and derogations deal with the application of rights, reserves (or reservations) are declarations made by a state upon ratifying a treaty, aiming to exclude or modify the legal effect of certain provisions of the treaty in their application to that state. * **Permissibility:** Reservations are generally permissible if they are not incompatible with the object and purpose of the treaty. * **Prohibited Reservations:** Reservations that are too general or that contradict the fundamental principles of the human rights treaty are prohibited. For example, a reservation that attempts to allow for practices contrary to the core purpose of the treaty, such as a reservation on the prohibition of torture, would be invalid. #### 4.2.4 Denunciation (withdrawal from treaties) States may choose to withdraw from a human rights treaty altogether. This process is known as denunciation. * **Treaty provisions:** The possibility and procedure for denunciation are usually specified within the treaty itself. * **Vienna Convention on the Law of Treaties:** If a treaty does not specify a denunciation procedure, the Vienna Convention may apply, generally requiring a notice period and that the denunciation does not take effect until a certain period has passed (e.g., twelve months). * **Non-retroactivity:** Denunciation does not affect the legal obligations arising from the treaty in respect of any fact or situation which occurred during the period of the treaty's application to the state. This means a state can still be held accountable for violations that occurred before its withdrawal. > **Example:** A state withdrawing from the ECHR cannot escape accountability for human rights violations committed prior to the effective date of their withdrawal. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | International Human Rights Law | A body of public international law consisting of rules designed to protect human rights on an international level. | | Hard Law | Refers to legally binding instruments such as international treaties and customary international law. | | Soft Law | Non-binding instruments like resolutions of international organizations, declarations, and guidelines, which often indicate developing norms and practices. | | International Treaties | Written agreements between states that are governed by international law, serving as primary sources of international law. | | International Customary Law | Law that is derived from the consistent practice of states, accompanied by a belief that such practice is legally required (opinio iuris). | | General Principles of Law | Fundamental legal principles recognized by civilized nations, often used to fill gaps in treaties or customary law when primary sources are insufficient. | | Jus Cogens (Peremptory Norms) | Fundamental principles of international law that are non-derogable and from which no derogation is permitted, binding on all states. | | Interpretation of Treaties | The process of determining the meaning and scope of treaty provisions, guided by rules such as those found in the Vienna Convention on the Law of Treaties. | | Teleological Interpretation | A method of treaty interpretation that focuses on the object and purpose of the treaty to guide its meaning, particularly for human rights treaties aiming to protect individuals. | | Pro Homine Principle | An interpretive principle that favors the interpretation of rights and freedoms that provides the best possible protection for human dignity. | | Dynamic/Evolutionary Interpretation | An approach to treaty interpretation that considers contemporary societal developments and evolving understandings, allowing rights to adapt over time. | | Autonomy of Interpretation | The principle that international courts or bodies can give their own autonomous meaning to terms within treaties, independent of national interpretations. | | Obligation to Respect | The negative obligation of states not to interfere with or violate the human rights of individuals, for example, by refraining from torture. | | Obligation to Protect | The positive obligation of states to protect individuals from human rights violations by third parties or from incitement to such violations. | | Obligation to Fulfill | The positive obligation of states to take steps to ensure that human rights are enjoyed by individuals, including promoting rights and providing redress. | | Extraterritorial Jurisdiction | The exercise of a state's legal authority beyond its own territory, often based on effective control over individuals or a specific area. | | Derogation | The temporary suspension of certain human rights in times of public emergency, permitted under strict conditions and notification requirements. | | Reservations to Treaties | A unilateral statement made by a state when signing, ratifying, or acceding to a treaty, whereby it purports to exclude or modify the legal effect of certain provisions of the treaty in their application to that state. | | Non-refoulement | A principle of international law that prohibits the return of refugees or asylum seekers to a country where they would face persecution or serious harm. | | Human Rights Due Diligence (HRDD) | The obligation for businesses to identify, prevent, mitigate, and account for how they address their actual and potential human rights impacts. |

# The International Court of Justice and its jurisdiction in contentious cases This section provides a comprehensive overview of the International Court of Justice (ICJ) and its jurisdiction in contentious cases. ## 1. The International Court of Justice and its jurisdiction in contentious cases The International Court of Justice (ICJ) is the principal judicial organ of the United Nations and its jurisdiction in contentious cases is limited to disputes between states. ### 1.1 Role and Composition of the ICJ #### 1.1.1 Principal Judicial Organ of the UN The ICJ was established by the UN Charter as the principal judicial organ of the United Nations. Its work is regulated by its Statute, which is an integral part of the UN Charter. #### 1.1.2 Composition of the Court The Court is composed of 15 judges who serve for a nine-year term and may be re-elected. The selection of judges aims for a broad representation of the world's principal legal systems and geopolitical distribution, with a majority of judges often coming from the Global South. Many judges have prior experience with human rights courts or regional human rights bodies, contributing to a human rights-sensitive jurisprudence. ### 1.2 Jurisdiction in Contentious Cases #### 1.2.1 Jurisdiction limited to States The ICJ's jurisdiction in contentious cases is strictly limited to disputes between states. Individuals, international organizations, or non-governmental organizations do not have direct access to the ICJ in contentious proceedings. #### 1.2.2 Requirement of State Consent For the ICJ to exercise jurisdiction in a contentious case, the involved states must have given their consent. This consent can be manifested in several ways, including: * **Special agreement (compromis):** States may agree to submit a specific dispute to the Court by entering into a special agreement. * **Jurisdiction clauses in treaties:** Many bilateral and multilateral treaties contain clauses that grant the ICJ jurisdiction over disputes arising from the interpretation or application of the treaty. * **Optional clause declarations (Article 36(2) of the ICJ Statute):** States can make unilateral declarations recognizing the compulsory jurisdiction of the Court in relation to any other state accepting the same obligation. This is often referred to as the "optional clause." #### 1.2.3 Binding Nature of Judgments The judgments and decisions of the ICJ in contentious cases are legally binding on the states involved in the dispute. #### 1.2.4 Cases Involving Human Rights Treaties The ICJ has played a significant role in clarifying and interpreting certain human rights instruments. For example, the case of Georgia v. Russia was the first time the Court delivered a judgment on a dispute concerning one of the core UN human rights treaties, the International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination. Although the complaint was ultimately declared inadmissible due to failure to exhaust domestic remedies, the Court did indicate provisional measures to halt human rights violations. > **Tip:** While the ICJ's jurisdiction is limited to states, its interpretations of human rights law can influence national legal systems and other international bodies. ### 1.3 Provisional Measures #### 1.3.1 Purpose of Provisional Measures In urgent cases, the ICJ can order provisional measures to prevent irreparable harm to the rights in dispute, pending a final decision. #### 1.3.2 Examples of Provisional Measures * In the case of South Africa v. Israel concerning allegations of genocide in Gaza, the Court issued provisional measures ordering Israel to take steps to prevent genocidal acts and to ensure the provision of humanitarian assistance to Palestinians in Gaza. The Court has also noted Israel's non-compliance with some of these measures. ### 1.4 Advisory Opinions #### 1.4.1 Nature of Advisory Opinions In addition to contentious cases, the ICJ can also provide advisory opinions on legal questions submitted to it by authorized UN organs and specialized agencies. #### 1.4.2 Non-Binding Nature, but Normative Value Advisory opinions are not legally binding in the same way as judgments in contentious cases. However, they carry significant normative value and contribute to the development and clarification of international law, including human rights law. For example, the ICJ's advisory opinion on the legal consequences of the construction of a wall in the occupied Palestinian territory provided an interpretation of international law related to self-determination and occupation. ### 1.5 The Role of the High Commissioner for Human Rights and the OHCHR #### 1.5.1 Establishment and Mandate The Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR) was established following the 1993 World Conference on Human Rights to strengthen the UN's human rights machinery. The High Commissioner, appointed by the UN Secretary-General, aims to promote and protect all human rights for all people. #### 1.5.2 Functions of the OHCHR The OHCHR supports standard-setting, monitors human rights implementation, provides technical assistance, and engages in human rights advocacy. It operates through various mechanisms, including regional and national offices, and supports UN human rights bodies. #### 1.5.3 "Good Offices" The High Commissioner can use "good offices" to address sensitive human rights violations, often through special envoys, to encourage governments to resolve issues and improve their human rights records. #### 1.5.4 Limitations The High Commissioner does not possess quasi-jurisdictional powers and therefore cannot issue legally binding decisions. Their influence relies on persuasion, advocacy, and reporting. ### 1.6 The UN Human Rights Council #### 1.6.1 Establishment and Mandate The Human Rights Council, established in 2006, replaced the UN Commission on Human Rights. It is an intergovernmental body composed of representatives of UN member states, tasked with promoting and protecting human rights through dialogue and cooperation. #### 1.6.2 Mechanisms of the Council The Council utilizes several mechanisms to fulfill its mandate: * **Universal Periodic Review (UPR):** A peer-review process where all UN member states are evaluated on their human rights records every 4.5 years. This involves a review of national reports, compilations of UN information, and stakeholder submissions. * **Special Procedures:** Independent experts (Special Rapporteurs, Independent Experts, Working Groups) who monitor specific country situations or thematic human rights issues. They can undertake country visits, issue urgent appeals, and send letters of allegation to governments. * **Complaint Procedure:** A confidential procedure to address consistent patterns of gross and reliably attested violations of human rights. * **Resolutions:** The Council adopts resolutions on various human rights topics, which are generally not legally binding but carry political weight. > **Tip:** The UPR process is a crucial element of the Human Rights Council's work, encouraging dialogue and capacity-building for states. ### 1.7 Special Procedures #### 1.7.1 Nature of Special Procedures Special Procedures are independent human rights experts with specific mandates to monitor, report on, and advise on human rights from a thematic or country-specific perspective. They operate independently of the Human Rights Council and are not UN staff. #### 1.7.2 Mandates These can be country-specific (e.g., Special Rapporteur on the situation of human rights in the Palestinian territories) or thematic (e.g., Special Rapporteur on torture). Mandates are renewed annually for country procedures and every three years for thematic procedures. #### 1.7.3 Work Methods Special Procedures gather information from reliable sources, including governments, NGOs, and victims. They can issue urgent appeals for imminent threats to human rights and letters of allegation regarding past or ongoing violations. They also conduct country visits upon invitation from governments. > **Example:** A Special Rapporteur may receive a complaint about arbitrary detention. They might then send a letter of allegation to the concerned government, requesting an explanation and information on remedial actions. #### 1.7.4 Impact While Special Procedures cannot issue binding decisions, their reports, recommendations, and public statements raise awareness, exert diplomatic pressure, and can inform the work of other international bodies, including the ICJ and international criminal tribunals. ### 1.8 UN Treaty Bodies #### 1.8.1 Role and Composition UN treaty bodies are committees of independent human rights experts responsible for monitoring the implementation of specific UN human rights treaties. Each committee oversees one core human rights treaty. #### 1.8.2 Functions Treaty bodies have several key functions: * **Reporting Procedure:** States parties to a treaty are obligated to submit periodic reports to the relevant treaty body detailing their implementation efforts. * **Individual Complaint Procedure:** For most committees, individuals can submit complaints if they believe their rights under the treaty have been violated by a state party, provided that the state has accepted this procedure (usually through an optional protocol or a specific declaration). * **General Comments/Recommendations:** Treaty bodies issue authoritative interpretations of treaty provisions, known as General Comments or General Recommendations, to clarify their scope and meaning. * **Inquiry Procedure:** Some treaty bodies can initiate inquiries into grave or systematic violations of a treaty. > **Tip:** The individual complaint procedure is optional and requires the state against which the complaint is filed to have accepted the committee's jurisdiction over individual complaints. #### 1.8.3 Binding Nature of Decisions Decisions of treaty bodies in individual complaint cases are generally not legally binding. However, they carry significant authoritative weight and can influence national courts and government policy. Some national jurisdictions may even treat these decisions as legally binding. #### 1.8.4 Challenges Treaty bodies face challenges such as a backlog of cases, limited resources, and the non-binding nature of their decisions. Efforts are underway to streamline procedures and enhance follow-up mechanisms. ### 1.9 Comparison: UN Human Rights Commission vs. UN Human Rights Council | Feature | UN Human Rights Commission (1946-2006) | UN Human Rights Council (2006-Present) | | :------------------------- | :----------------------------------------------------------------- | :-------------------------------------------------------------------- | | **Nature** | Charter-based organ, established by ECOSOC | Charter-based organ, subsidiary to the General Assembly | | **Membership** | 53 members, elected by ECOSOC; prone to "block voting" | 47 members, elected by the General Assembly; still faces block voting issues | | **Election Process** | 3-year terms, renewable; less stringent criteria | 3-year terms, renewable once; "clean slate" system; membership criteria related to contributing to HR promotion and protection | | **Suspension** | No formal mechanism for suspension | Members can be suspended by a 2/3 majority of the General Assembly for gross and systematic violations or non-cooperation with UPR | | **Special Sessions** | Limited mechanism | Can convene special sessions with 1/3 of members' support | | **Membership Criteria** | Less defined, susceptible to politicization | Attempt to ensure higher standards and non-selectivity, though still debated | | **Key Improvement** | N/A | Replaced the criticized Commission with a stronger focus on universality, impartiality, and non-selectivity. Introduced UPR. | | **Main Criticism** | Politicization, selectivity, focus on certain countries/regions | Continued concerns about membership of states with poor human rights records, though UPR aims to mitigate this. | > **Example:** The shift from the Commission to the Council was driven by a desire to address the Commission's perceived politicization and ineffectiveness. The UPR mechanism is a significant innovation of the Council, aiming for a more universal and less selective review of member states' human rights records. --- The International Court of Justice (ICJ) serves as the principal judicial organ of the UN, possessing jurisdiction over contentious cases between states. ### 1.1 The International Court of Justice (ICJ) #### 1.1.1 Overview and Composition The ICJ, established by the UN Charter, is the principal judicial organ of the United Nations. Its work is governed by its Statute, which is an integral part of the UN Charter. The Court is composed of fifteen judges who are elected for nine-year terms and may be re-elected. A majority of the judges are typically from the Global South, which does not necessarily dictate their voting patterns. Many judges have prior experience serving on human rights councils or regional human rights courts, contributing to human rights-sensitive jurisprudence. Judges are elected by a majority vote in both the UN General Assembly and the UN Security Council. #### 1.1.2 Jurisdiction in Contentious Cases The ICJ's jurisdiction in contentious cases is limited to disputes between states. * **State Consent is Paramount:** For the ICJ to have jurisdiction, the states involved must consent to its jurisdiction. This consent is a fundamental requirement. * **No Individual Complaint Mechanism:** Unlike some other international human rights bodies, individuals do not have a direct individual complaint right to the ICJ. Therefore, individuals cannot access the ICJ directly. * **Binding Decisions:** The judgments and decisions of the ICJ in contentious cases are legally binding on the states involved. #### 1.1.3 Key Cases and Procedures The ICJ plays a crucial role in clarifying and interpreting international human rights instruments through its advisory opinions and judgments. * **Jurisdiction over Human Rights Treaties:** The ICJ has, for the first time, delivered a judgment on one of the core UN human rights treaties in the case of Georgia v. Russia, concerning alleged ethnic cleansing and discriminatory practices related to the antiracism convention. Although the case was ultimately declared inadmissible due to non-exhaustion of internal remedies prior to filing, the Court did issue provisional measures. * **Provisional Measures:** In urgent situations, such as imminent danger to specific populations or groups, the ICJ can order provisional measures to halt human rights violations while awaiting a decision on the merits of a case. These measures are intended to prevent irreparable harm. > **Example:** In the case of South Africa v. Israel concerning the conflict in Gaza, the ICJ issued provisional measures ordering Israel to stop its military offensive in Rafah that could create conditions for the physical destruction of Palestinians in Gaza. The Court noted that Israel did not appear to be fully complying with these measures. * **Clarification of International Law:** The Court's judgments and advisory opinions have significantly contributed to the clarification and interpretation of various aspects of international law, including the right to self-determination and the definition of genocide. #### 1.1.4 Advisory Procedures While not contentious cases between states, the ICJ also provides advisory opinions on legal questions submitted by authorized UN organs and specialized agencies. * **Non-Binding but Normative:** Advisory opinions are not legally binding. However, they carry significant normative weight and influence international legal interpretation. > **Example:** The ICJ issued an advisory opinion regarding the legal consequences of the construction of a wall in the occupied Palestinian territory, advising that the wall should be dismantled. ### 1.2 The Role of the United Nations Secretary-General The UN Secretary-General plays a significant role in promoting and protecting human rights, acting as the chief administrative officer of the UN and a prominent public figure. #### 1.2.1 Mandate and Powers * **Coordinating Role:** The Secretary-General has a coordinating role for UN activities and acts as the public face of the organization. * **"Good Offices" Mandate:** The Secretary-General can utilize their "good offices" to address sensitive human rights violations by governments, potentially resolving issues through negotiation. This can involve appointing Special Envoys for specific regions or issues. * **Public Appeals:** The Secretary-General can make public appeals to states to adhere to human rights standards. * **"Agenda Mainstreaming":** A key function is to mainstream human rights across all UN activities. * **Appointment of High Commissioner:** The Secretary-General appoints the UN High Commissioner for Human Rights, with the nomination approved by the General Assembly. #### 1.2.2 Special Envoys and Representatives Special Envoys and Representatives report directly to the Secretary-General, submit thematic reports related to their mandates, and engage in advocacy to resolve international human rights issues. ### 1.3 The UN High Commissioner for Human Rights (OHCHR) The Office of the UN High Commissioner for Human Rights (OHCHR) is a central UN entity dedicated to the promotion and protection of human rights. #### 1.3.1 Establishment and Objectives * **Mandate:** The High Commissioner's mandate is to promote and protect the human rights of all people, with a focus on both civil and political rights, as well as economic, social, and cultural rights. * **Origin:** The office was established following the 1993 World Conference on Human Rights in Vienna, aiming to strengthen the UN's human rights machinery. * **"The spoiler":** The establishment of the High Commissioner's office was delayed due to Cold War politics, with the West initially prioritizing civil and political rights and the broader mandate for all human rights only being fully embraced later. #### 1.3.2 Key Functions The High Commissioner's functions are fourfold: 1. **Standard Setting:** Supporting the development, formulation, or improvement of international and national human rights norms and standards. 2. **Monitoring:** Overseeing the implementation of human rights commitments. 3. **Implementation Support:** Providing assistance to states for the implementation of human rights. 4. **Advocacy:** Defending and promoting human rights in the public and political spheres. #### 1.3.3 Structure and Operations * **OHCHR:** The Office of the High Commissioner for Human Rights has its headquarters in Geneva and New York, with regional and national offices worldwide. * **Field Offices:** These offices provide technical assistance to countries and regions, supporting human rights implementation at the national level and assisting UN human rights mechanisms. * **Influence, Not Enforcement:** The High Commissioner does not possess quasi-jurisdictional powers; their role is primarily to influence state human rights policies and practices rather than to enforce them. * **Reporting:** The High Commissioner reports annually to the Human Rights Council and the UN General Assembly on their activities. #### 1.3.4 Financial Resources and Influence * **Limited Budget:** The regular budget of the OHCHR is very limited, compelling the High Commissioner to constantly seek additional funding through voluntary contributions, which can sometimes lead to prioritization of donor-influenced areas. * **Growing Influence:** Despite lacking legally binding authority, the High Commissioner's influence within the UN human rights system is growing. #### 1.3.5 Integration into Peace Missions Human rights components are integrated into UN peacekeeping missions, responsible for daily monitoring, investigation, reporting on the ground, and promoting fairness. These components advise the head of the mission and represent the High Commissioner. ### 1.4 The UN Human Rights Council The Human Rights Council, established in 2006, is an intergovernmental body responsible for promoting and protecting human rights worldwide. #### 1.4.1 Mandate and Composition * **Subsidiary Body:** It is a subsidiary organ of the UN General Assembly, composed of representatives of member states. * **Key Mandates:** 1. Promoting universal respect for and protection of all human rights for all people, guided by the principles of universality, impartiality, objectivity, and non-selectivity. 2. Addressing human rights violations. 3. Promoting the coordination and mainstreaming of human rights within the UN system. * **Inherited Functions:** The Council inherited the mandates, mechanisms, functions, and responsibilities of its predecessor, the Commission on Human Rights, and created new mechanisms. * **Membership:** Members are elected by the UN General Assembly for three-year terms, with a maximum of two consecutive terms. Membership is based on equitable geographical distribution. #### 1.4.2 Key Mechanisms The Human Rights Council employs several mechanisms to fulfill its mandate: * **Universal Periodic Review (UPR):** This is a peer review mechanism where all UN member states are reviewed every four and a half years. It involves the submission of national reports, compilations of UN information, and stakeholder submissions, followed by an interactive dialogue and the adoption of outcome reports with recommendations. * **Complementary:** The UPR is intended to complement, not duplicate, the work of UN treaty bodies. * **Focus:** It aims for constructive dialogue, cooperation, and capacity-building. * **Special Procedures:** These are independent human rights experts (Special Rapporteurs, Independent Experts, and Working Groups) mandated to report and advise on human rights from a thematic or country-specific perspective. They operate independently of the Council. * **Complaint Procedures:** The Council has a confidential complaint procedure for consistent patterns of gross and reliably attested violations of all human rights. This procedure is not dependent on the respondent state's ratification of specific UN human rights treaties. #### 1.4.3 Criticisms and Reforms * **Criticisms of Predecessor:** The former Commission on Human Rights faced criticism for politicization, selectivity, and failing to prevent gross violations, leading to its replacement by the Council. * **Ongoing Challenges:** Despite reforms, the Council continues to face challenges, including the election of states with poor human rights records to membership, and the politicization of its debates. #### 1.4.4 Role of NGOs and National Human Rights Institutions Non-governmental organizations (NGOs) with consultative status and National Human Rights Institutions (NHRIs) meeting the Paris Principles can participate in Council meetings, contribute to debates, and submit information, significantly enhancing the Council's work. ### 1.5 Special Procedures of the Human Rights Council Special Procedures are a crucial component of the UN human rights system, providing independent expert monitoring and advice. #### 1.5.1 Mandate Holders and Independence * **Independent Experts:** Mandate holders, such as Special Rapporteurs, Independent Experts, and Working Groups, act independently of the Human Rights Council. * **Tenure:** They serve in a personal capacity, typically for a maximum of six years for country mandates and three years for thematic mandates, renewable once. They are unpaid, with financial support provided for state visits. #### 1.5.2 Types of Procedures * **Thematic Procedures (46):** These focus on specific human rights issues (e.g., torture, extrajudicial executions, situation of human rights defenders) and apply to all countries. * **Country Procedures (14):** These focus on the human rights situation in specific countries. #### 1.5.3 Working Methods * **Sources of Information:** Mandate holders rely on reliable information, including legislation, policy measures, and, where possible, the consent of victims. Complaints submitted must not be manifestly unfounded, politically motivated, or abusive in language. * **Exception to Subsidiarity:** The exhaustion of national remedies is generally not a prerequisite for lodging a complaint with Special Procedures. * **Communication with States:** * **Urgent Appeals:** Used when there is an imminent threat of irreparable harm to human rights. * **Letters of Allegation:** Used for alleged human rights violations that are less imminent, seeking investigation and redress from the government. * **Country Visits:** Mandate holders conduct country visits upon invitation by the concerned government, submitting preliminary findings upon departure and a final report with recommendations to the Human Rights Council. * **Public Statements and Advocacy:** They issue press releases, make public statements, and engage in advocacy, sometimes intervening before other supervisory bodies. * **Reporting:** Mandate holders submit annual reports to the Human Rights Council and the General Assembly detailing their activities and findings. #### 1.5.4 Challenges and Impact * **Limited Research:** The impact of Special Procedures is subject to ongoing research, but their role in raising awareness and advocating for human rights is significant. * **Access Issues:** Some states, like the US, China, and Russia, have historically restricted access for mandate holders. ### 1.6 UN Treaty Bodies UN Treaty Bodies are committees of independent experts that monitor the implementation of core international human rights treaties. #### 1.6.1 Composition and Function * **Independent Experts:** Composed of independent human rights experts (10-25 members), treaty body members serve in their personal capacity and are not remunerated by the UN. * **Meetings:** They convene for a limited number of sessions per year, typically two or three. * **Support:** Committees are supported by small legal staff from the OHCHR. * **Supervision:** Each committee exclusively monitors the implementation of the specific human rights treaty under which it was established. #### 1.6.2 Key Tools and Procedures * **Reporting Procedure:** This is a mandatory procedure for states that have ratified a core human rights treaty. States submit periodic reports (every 2-5 years) on their implementation of the treaty. * **Alternative Reports:** NGOs and National Human Rights Institutions (NHRIs) can submit alternative or "shadow" reports. * **Dialogue:** The process involves a constructive dialogue between the state and the treaty body. * **Concluding Observations:** The treaty body issues non-binding concluding observations and recommendations to the state. * **Complaint Procedure:** This is an optional procedure, requiring states to consent to the committee's jurisdiction either through ratification of an optional protocol or a separate declaration. It allows individuals or groups to submit complaints against a state for alleged treaty violations. * **Admissibility Criteria:** Complaints must meet criteria such as being submitted by the victim or their representative, not being anonymous, not being manifestly unfounded, and having exhausted all available domestic remedies (principle of subsidiarity). * **Views and Recommendations:** The committee issues "views" or "decisions" on whether a violation has occurred and provides recommendations for remedies. These are not legally binding but carry significant authoritative weight. * **Follow-up:** States are required to inform the committee of their follow-up actions within six months. * **General Comments/Recommendations:** Treaty bodies issue authoritative interpretations of treaty provisions or specific human rights issues. These are not binding but have significant persuasive value and guide states in their implementation efforts. * **Inquiry Procedure:** Some treaty bodies can initiate investigations into systematic or gross violations of treaty rights within a state that has recognized the committee's inquiry competence. These procedures are typically confidential initially, with the possibility of public disclosure with state consent. #### 1.6.3 Challenges and Reforms * **Reporting Burden:** The reporting requirements can be a significant burden for states, particularly smaller ones. * **Backlog:** Treaty bodies face a backlog in reviewing reports and complaints. * **Non-binding Decisions:** The non-binding nature of decisions in individual complaint procedures is a limitation, although some domestic courts have given them legal weight. * **Harmonization and Streamlining:** Efforts are underway to harmonize and streamline the work of treaty bodies to improve efficiency and effectiveness. * **Proposals for a World Court of Human Rights:** Discussions have occurred regarding the potential establishment of a world court for human rights with expanded jurisdiction, although this remains a complex and contested issue. ### 1.7 Comparison: UN Human Rights Commission vs. Human Rights Council The Human Rights Council replaced the Commission on Human Rights in 2006 with the aim of addressing criticisms of politicization and selectivity. #### 1.7.1 Key Differences and Improvements * **Membership Criteria:** The Council has clearer criteria for membership, including a requirement to contribute to the promotion and protection of human rights, and states can be suspended for gross violations. * **Universal Periodic Review (UPR):** The introduction of the UPR ensures that all states, regardless of their human rights record, are subject to periodic review. * **Reduced Politicization:** While challenges remain, the Council is designed to be less politicized and more objective than the Commission. * **Special Sessions:** The Council can convene special sessions with a lower threshold of member support (one-third) compared to the Commission. --- # The United Nations as a human rights actor The United Nations serves as a significant global actor in the promotion and protection of human rights, operating through various mechanisms at both universal and regional levels, with an increasing reliance on soft law instruments. ### 2.1 UN human rights mechanisms: Charter-based and treaty-based tracks The UN's human rights work operates on two primary tracks: the Charter-based track and the treaty-based track. #### 2.1.1 Charter-based track This track derives its authority from the UN Charter and involves monitoring by political bodies and independent expert bodies. It applies to all UN member states. * **Monitoring bodies:** * **Political organs:** These include the UN Human Rights Council and the UN Security Council. * **Independent expert bodies:** These encompass UN treaty bodies, UN special procedures (special rapporteurs, independent experts, working groups), and UN commissions of inquiry. * **Tools and methods:** * **Discussions and recommendations:** Debates in the UN General Assembly, Human Rights Council recommendations, and country-specific reviews. These often lead to resolutions criticizing or condemning states, but are frequently met with objections based on state sovereignty. * **Studies:** In-depth examinations of human rights situations in one or multiple countries. * **Special procedures:** These independent experts produce reports for the Human Rights Council and the General Assembly, often focusing on vulnerable groups. They can conduct hearings on specific themes or countries, which are usually public. * **Commissions of Inquiry:** These can be established by the UN General Assembly, Security Council, or Human Rights Council to investigate specific situations. #### 2.1.2 Treaty-based track This track is based on the nine core international human rights treaties and is applicable to states that have ratified these specific treaties. * **UN treaty bodies:** These are committees of independent experts that monitor the implementation of specific human rights treaties (e.g., the UN Committee Against Torture, the UN Committee on the Elimination of Discrimination against Women). * **Reporting procedures:** States parties are obligated to submit periodic reports detailing their implementation of the treaty. These reports are reviewed by the relevant treaty body in a constructive dialogue. * **Individual complaint procedures:** Most treaty bodies allow individuals to submit complaints against states if the state has accepted this procedure, often through a declaration or ratification of an optional protocol. These procedures are quasi-jurisdictional. The decisions of UN committees in individual cases are generally not legally binding. * **State-to-state complaints:** These are rarely used due to political sensitivities and require the respondent state to accept the committee's competence. * **General Comments/Recommendations:** Treaty bodies issue these to clarify the scope and meaning of treaty provisions and to provide guidance on specific issues. These are not legally binding but carry significant interpretative authority. * **Inquiry procedures:** Some treaty bodies can initiate investigations into grave or systematic violations of treaty rights, often requiring the state's consent. ### 2.2 Key UN Organs and their Human Rights Roles Several principal organs of the UN play distinct roles in human rights promotion and protection. #### 2.2.1 The General Assembly As the main deliberative body of the UN, the General Assembly discusses human rights issues, adopts human rights instruments (both legally binding treaties and soft law), and establishes subsidiary organs. * **Role in standard-setting:** Adopts human rights treaties and declarations, which can pave the way for legally binding instruments. * **Reviewing human rights issues:** The Third Committee of the General Assembly specifically deals with social, humanitarian, and cultural issues, including human rights reports. * **Establishing subsidiary bodies:** Can establish commissions of inquiry or other mechanisms to investigate human rights situations. * **Resolutions:** While generally not legally binding, resolutions adopted without dissenting votes carry significant weight, and their content can contribute to the development of customary international law. * **Elections:** Elects members of other UN bodies relevant to human rights, such as the Human Rights Council and the Economic and Social Council. #### 2.2.2 The Security Council While primarily tasked with maintaining international peace and security, the Security Council can act on human rights issues when they threaten peace. * **Powers under Chapter VII of the UN Charter:** Can impose legally binding measures, including economic sanctions and, in extreme cases, authorize military intervention to address threats to peace, which can include large-scale human rights violations. * **Country-specific and thematic resolutions:** Can express concern, condemn violations, and adopt thematic resolutions on issues like child soldiers. * **Establishing investigative bodies and tribunals:** Has established commissions of inquiry and international criminal tribunals (e.g., for Rwanda and the former Yugoslavia) to prosecute perpetrators of grave human rights violations. * **Peacekeeping missions:** Increasingly incorporate human rights components to monitor, investigate, and report on human rights situations on the ground. * **"Responsibility to Protect" (R2P):** This doctrine, adopted in 2005, posits that states have a responsibility to protect their own populations from genocide, war crimes, ethnic cleansing, and crimes against humanity, and that the international community has a responsibility to intervene if a state fails to do so. #### 2.2.3 The Secretariat and the Secretary-General The Secretariat, led by the Secretary-General, plays a crucial coordinating role and acts as the public face of the UN. * **Coordinating role:** Mainstreams human rights across the UN system and supports UN bodies and member states with expertise. * **"Good offices" mandate:** The Secretary-General can use their political and moral authority to engage with governments on sensitive human rights issues, sometimes appointing Special Envoys to mediate or negotiate solutions. * **Public advocacy:** Can make public appeals to states to uphold human rights. * **Support to mechanisms:** Appoints the High Commissioner for Human Rights and supports various human rights mechanisms. #### 2.2.4 The International Court of Justice (ICJ) The principal judicial organ of the UN, the ICJ settles legal disputes between states and provides advisory opinions. * **Contentious jurisdiction:** Rules on disputes between states, which can include violations of human rights treaties. Individuals cannot directly bring cases to the ICJ; states must consent to the court's jurisdiction. * **Advisory opinions:** Provides legal opinions on questions referred by UN organs and specialized agencies, which, while not legally binding, carry normative weight. * **Provisional measures:** Can order provisional measures to prevent irreparable harm to human rights while a case is pending. #### 2.2.5 The Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR) Established in 1993, the OHCHR is a key UN entity dedicated to promoting and protecting human rights worldwide. * **Mandate:** To promote and protect all human rights for all people, ensuring that human rights are integrated into all UN activities. * **Functions:** Standard-setting, monitoring treaty compliance, supporting implementation, and human rights advocacy. * **Support to mechanisms:** Provides substantive and administrative support to treaty bodies, special procedures, and other human rights mechanisms. * **Field presence:** Operates regional and country offices to provide technical assistance and support national implementation of human rights. * **"Good offices":** The High Commissioner can use their influence to engage with states and advocate for human rights improvements. * **Limitations:** The High Commissioner does not have quasi-jurisdictional powers and relies on persuasion and advocacy rather than coercive enforcement. Financial resources can be a constraint, often requiring extensive fundraising. ### 2.3 The UN Human Rights Council Established in 2006, the Human Rights Council replaced the Commission on Human Rights, aiming to address its shortcomings in objectivity and politicization. * **Composition:** An intergovernmental body composed of representatives of member states, elected by the General Assembly. * **Mandate:** To promote universal respect for human rights, address human rights violations, and mainstream human rights within the UN system. It inherited the mandates and mechanisms of the former Commission on Human Rights and created new ones. * **Mechanisms:** * **Universal Periodic Review (UPR):** A peer-review process where all UN member states' human rights records are examined every 4.5 years. It relies on information from the state, the OHCHR, and stakeholders (NGOs, national human rights institutions). * **Special Procedures:** Independent experts who investigate and report on specific thematic issues or country situations. * **Complaint Procedure:** A confidential procedure to address consistent patterns of gross and reliably attested violations of human rights. * **Advantages:** Promotes universality and impartiality, includes input from NGOs and national human rights institutions, and aims for constructive dialogue. * **Challenges:** Resolutions are not legally binding, and concerns remain about the politicization and selectivity of some states' actions. The election of states with questionable human rights records to the Council is also a persistent issue. ### 2.4 Special Procedures of the Human Rights Council These are independent human rights experts or working groups mandated by the Human Rights Council to report and advise on human rights from a thematic or country-specific perspective. * **Nature:** Independent experts who act on their own initiative and are not dictated by the Human Rights Council. They are not UN staff and generally serve on an unpaid basis for limited terms. * **Types of mandates:** * **Thematic procedures:** Focus on specific human rights issues (e.g., torture, extrajudicial executions, freedom of expression) and apply to all states. * **Country procedures:** Focus on the human rights situation in a specific country. * **Methodology:** * **Communications:** Sending urgent appeals or allegations letters to governments regarding alleged human rights violations. * **Country visits:** Undertaking fact-finding missions to countries, usually upon invitation by the government, to assess the human rights situation. * **Reporting:** Producing thematic and country reports, which are presented to the Human Rights Council and sometimes the General Assembly. * **Impact:** Raising awareness, influencing policy, and facilitating dialogue, though their recommendations are not legally binding. ### 2.5 UN Treaty Bodies These committees of independent experts monitor the implementation of specific international human rights treaties. * **Composition:** Composed of 10 to 25 independent human rights experts, serving in their personal capacity. * **Sessions:** They meet for several weeks per year, typically in Geneva. * **Key tools:** * **Reporting procedure:** States parties submit periodic reports. * **Individual complaint procedure:** Available if the state has accepted this optional procedure. * **General Comments/Recommendations:** Interpretations of treaty provisions. * **Inquiry procedure:** Available for some committees. * **Challenges:** Significant backlogs in reviewing state reports and handling complaints, the non-binding nature of their decisions, and varying levels of state cooperation and follow-up. ### 2.6 Engagement with NGOs and National Human Rights Institutions Non-governmental organizations (NGOs) and National Human Rights Institutions (NHRIs) play a crucial supportive role in the UN's human rights system. * **NGOs:** Can submit alternative or shadow reports to treaty bodies and the UPR, participate in Human Rights Council meetings as observers, and contribute to advocacy efforts. * **NHRIs:** Accredited NHRIs (meeting the Paris Principles) can make oral interventions at the Human Rights Council and participate in UPR reviews. ### 2.7 General Evaluation of the UN's Human Rights Role The UN's role as a human rights actor is multifaceted and has evolved significantly. * **Strengths:** * **Standard-setting:** The UN has been instrumental in developing a comprehensive body of international human rights law. * **Monitoring and reporting:** Various mechanisms provide crucial oversight of state compliance. * **Advocacy and awareness-raising:** The UN amplifies human rights concerns globally. * **Focus on protection:** Mechanisms like the OHCHR and special procedures aim to protect individuals and groups. * **Weaknesses:** * **Politicization:** The actions of political bodies like the Human Rights Council can be influenced by member states' political agendas. * **Selectivity and double standards:** Concerns persist about the unequal application of scrutiny to different states. * **Non-binding nature of many decisions:** The enforceability of recommendations and decisions from treaty bodies and the Human Rights Council is limited. * **Resource constraints:** Many UN human rights mechanisms suffer from inadequate funding and staffing. * **State sovereignty:** The principle of state sovereignty often acts as a barrier to effective international intervention. * **Implementation gap:** A significant challenge remains in ensuring that UN recommendations translate into concrete improvements on the ground. > **Tip:** When studying the UN as a human rights actor, distinguish clearly between the "Charter-based" and "treaty-based" tracks, as well as the roles of political versus expert bodies. Pay attention to the tools each mechanism uses and their respective strengths and limitations. > **Tip:** Understand that while many UN recommendations are not legally binding, they still carry significant political and moral weight, influencing state behavior and international discourse. The "soft law" instruments are crucial for gradual normative development. > **Example:** The Universal Periodic Review (UPR) is a good example of a charter-based mechanism that aims for universal and peer-driven evaluation, complementing the treaty-based reviews by treaty bodies. It highlights the UN's attempt to create a more comprehensive and less politicized monitoring system. --- The United Nations plays a multifaceted role in promoting and protecting human rights through various bodies, mechanisms, and tools, ranging from political and quasi-judicial organs to expert procedures and treaty monitoring. ### 2.1 Overview of UN Human Rights Mechanisms The UN's human rights architecture can be broadly categorized into two tracks: the Charter-based track and the Treaty-based track. #### 2.1.1 Charter-based mechanisms These mechanisms originate from the UN Charter and are overseen by political bodies and independent expert bodies. All UN member states are subject to these mechanisms by virtue of their membership in the UN. * **Political Organs:** * **General Assembly:** The primary deliberative organ of the UN. Its Third Committee is responsible for social, humanitarian, and cultural issues, including human rights. It debates and adopts resolutions, studies human rights issues, and sets norms, including the adoption of soft law instruments that can prelude hard law treaties. The General Assembly can also establish subsidiary organs and commissions of inquiry. * **Security Council:** While its primary mandate is peace and security, it increasingly addresses human rights violations as triggers for threats to peace. Its resolutions, particularly under Chapter VII of the UN Charter, can be legally binding and include measures such as sanctions or military intervention. The Security Council can also establish investigative commissions and international tribunals. * **Independent Expert Bodies:** * **Human Rights Council:** Established in 2006 to replace the Commission on Human Rights, this intergovernmental body, based in Geneva, is responsible for promoting and protecting human rights worldwide. It operates on principles of universality, impartiality, objectivity, and non-selectivity. It addresses human rights violations through discussions, recommendations, the Universal Periodic Review (UPR), Special Procedures, and complaint procedures. * **Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR):** Headed by the High Commissioner, the OHCHR is the principal UN entity for human rights. It promotes and protects human rights globally, supports standard-setting, monitors compliance, provides implementation support, and engages in advocacy. It does not have quasi-judicial powers but aims to influence state human rights policies. * **Secretary-General:** Plays a coordinating role and acts as the public face of the UN. The Secretary-General has a "good offices" mandate, enabling them to address human rights violations with governments and appoint Special Envoys to negotiate solutions. #### 2.1.2 Treaty-based mechanisms These mechanisms are based on the nine core UN human rights treaties and are overseen by committees of independent experts. They are applicable to states that are parties to the respective treaties. * **UN Treaty Bodies:** Committees composed of independent experts (e.g., the Committee Against Torture, the Committee on the Elimination of Discrimination against Women). They monitor states' implementation of specific human rights treaties through reporting procedures, complaint procedures (individual and inter-state), and the adoption of General Comments/Recommendations. ### 2.2 Key UN Human Rights Tools and Procedures The UN employs a range of tools to monitor and promote human rights compliance. #### 2.2.1 Reporting Procedures * **State Reports:** States parties to a human rights treaty are obligated to submit periodic reports to the relevant treaty body, detailing their implementation of the treaty's provisions. These reports are reviewed by the treaty body, often in a dialogue with state representatives. * **Shadow/Alternative Reports:** Non-governmental organizations (NGOs) and national human rights institutions can submit alternative or "shadow" reports to treaty bodies, providing a different perspective on a state's human rights record. * **UPR (Universal Periodic Review):** A unique peer-review mechanism of the Human Rights Council where the human rights records of all UN member states are reviewed every 4.5 years. It involves a national report, compilations of UN information, and stakeholder information. #### 2.2.2 Complaint Procedures * **Individual Complaints:** Individuals can, under certain conditions and if the state has accepted this procedure, submit complaints to UN treaty bodies alleging violations of specific human rights treaties. This is often subject to admissibility criteria, such as exhausting domestic remedies. Decisions of UN treaty bodies on individual complaints are generally not legally binding. * **Inter-State Complaints:** States can lodge complaints against other states for alleged violations of treaty obligations. These are rarely used due to political sensitivities. * **Collective Complaints:** In some instances, collective complaints can be lodged, as seen under the European Social Charter. * **Confidential Procedures:** The Human Rights Council has a confidential complaint procedure for consistent patterns of gross and reliably attested violations of human rights, which can lead to public assessment. #### 2.2.3 Special Procedures These are independent human rights experts appointed by the Human Rights Council to monitor, report on, and advise on human rights issues in specific countries (country mandates) or on thematic issues (thematic mandates) worldwide. * **Types:** Special Rapporteurs, Independent Experts, and Working Groups. * **Functions:** They conduct country visits, receive individual complaints, issue urgent appeals and letters of allegations to governments, and submit thematic and country reports to the Human Rights Council and the General Assembly. * **Methodology:** They base their work on information from various sources, including governments, NGOs, and victims. They can act on information even if domestic remedies have not been exhausted. #### 2.2.4 Investigative Procedures * **Commissions of Inquiry and Fact-Finding Missions:** The UN, particularly the Human Rights Council and the Security Council, can establish commissions of inquiry or fact-finding missions to investigate alleged gross human rights violations in specific countries or situations. Their reports can inform further action, including potential referral to international criminal tribunals. #### 2.2.5 Preventive Measures * **Urgent Action Procedures and Interim Measures:** Many UN human rights mechanisms can take urgent actions or impose interim measures to prevent imminent and irreparable harm to individuals or groups, such as preventing deportations to dangerous countries or halting military operations. While often legally binding, their effectiveness depends on state cooperation. #### 2.2.6 Judicial and Quasi-Judicial Bodies * **International Court of Justice (ICJ):** The principal judicial organ of the UN, which hears contentious cases between states. While individuals cannot bring cases directly to the ICJ, its judgments can clarify states' obligations under human rights law and influence state practice. It also provides advisory opinions on legal questions. * **International Criminal Tribunals:** Ad hoc tribunals (e.g., for Rwanda and the former Yugoslavia) and the International Criminal Court (ICC) prosecute individuals for grave international crimes, including war crimes, crimes against humanity, and genocide, which often involve severe human rights violations. * **Regional Human Rights Courts:** While not UN organs, regional courts like the European Court of Human Rights (ECtHR) and the Inter-American Court of Human Rights play a crucial role in adjudicating individual complaints and holding states accountable. ### 2.3 Critiques and Challenges Despite its extensive work, the UN's role as a human rights actor faces several challenges: * **State Sovereignty:** Concerns about state sovereignty often limit the UN's ability to intervene in the internal affairs of member states. * **Politicization and Selectivity:** The political nature of UN bodies, particularly the Human Rights Council and the Security Council, can lead to accusations of bias, selectivity, and politicization, where certain states are disproportionately targeted while others with poor human rights records may be overlooked. * **Binding Nature of Decisions:** Many UN human rights decisions and recommendations, especially from treaty bodies and the Human Rights Council, are not legally binding, relying on states' willingness to implement them. * **Resource Constraints:** Many UN human rights mechanisms suffer from insufficient funding, staffing, and resources, leading to delays and backlogs in processing cases and conducting thorough reviews. * **Disconnect from Reality:** There can be a disconnect between diplomats in New York or Geneva and the realities on the ground in affected countries. * **Enforcement Mechanisms:** The UN lacks robust enforcement mechanisms to compel states to comply with human rights obligations. ### 2.4 Key UN Human Rights Bodies and their Functions | Body | Origin/Basis | Composition | Primary Functions | Binding Nature of Decisions/Recommendations | | :-------------------------- | :--------------------------------- | :------------------------------------------------------ | :----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :------------------------------------------ | | **General Assembly** | UN Charter (Art. 7(1)) | 193 member states | Debates human rights issues, adopts resolutions, sets norms (soft law), establishes subsidiary organs, discusses reports from other UN bodies, elects members of other UN bodies. | Non-binding resolutions. | | **Security Council** | UN Charter (Art. 7(1)) | 5 permanent members + 10 non-permanent members | Addresses threats to international peace and security, which can include gross human rights violations. Can adopt legally binding resolutions, impose sanctions, authorize military interventions, establish investigative commissions and tribunals. | Binding resolutions (Chapter VII). | | **Human Rights Council** | General Assembly Resolution | 47 member states elected by GA | Promotes human rights, monitors compliance, conducts Universal Periodic Review (UPR), oversees Special Procedures, handles complaint procedures, adopts resolutions. | Non-binding resolutions. | | **OHCHR** | General Assembly Resolution 48/141 | Led by High Commissioner for Human Rights | Promotes and protects all human rights for all, supports standard-setting, monitors compliance, provides implementation support, engages in advocacy, coordinates UN human rights activities. | N/A (support and advocacy body). | | **UN Treaty Bodies** | Specific Human Rights Treaties | Committees of independent experts (e.g., CAT, CEDAW) | Monitor state compliance with specific treaties through reporting procedures, individual complaints, inter-state complaints, and General Comments/Recommendations. | Non-binding decisions/recommendations. | | **Special Procedures** | Mandates from HRC/former CHR | Independent experts (Rapporteurs, Experts, Working Groups) | Monitor specific countries or thematic human rights issues, conduct country visits, issue urgent appeals and allegations letters, submit reports. | N/A (advocacy and monitoring). | | **International Court of Justice (ICJ)** | UN Charter (Art. 92) | 15 judges | Adjudicates contentious disputes between states, provides advisory opinions on legal questions referred by UN organs and specialized agencies. | Binding judgments. | | **International Criminal Court (ICC)** | Rome Statute | 18 judges | Prosecutes individuals for genocide, war crimes, crimes against humanity, and the crime of aggression. | Binding judgments. | ### 2.5 The Evolution of the Human Rights Council The Human Rights Council replaced the UN Commission on Human Rights in 2006. Key changes and perceived improvements include: * **Membership Criteria:** Efforts were made to establish clearer criteria for membership, including contributing to the promotion and protection of human rights and making pledges and commitments. * **Universal Periodic Review (UPR):** The UPR mechanism ensures that all UN member states undergo regular human rights reviews, promoting universality and non-selectivity. * **Special Sessions:** The Council can convene special sessions to address urgent human rights situations with a lower threshold of member support than previously. * **Scrutiny of Violators:** The Council has procedures for suspending the membership of states engaged in "gross and systematic violations" or non-cooperation with the UPR. Despite these changes, challenges related to politicization and the binding nature of recommendations persist. --- # Mechanisms and procedures of the UN Human Rights Council and special procedures This section details the operational framework and methodologies employed by the UN Human Rights Council and its associated special procedures to monitor and address human rights concerns globally. ### 3.1 The UN Human Rights Council The UN Human Rights Council (HRC) is an intergovernmental body within the UN system responsible for strengthening the promotion and protection of human rights around the globe. Established in 2006, it replaced the UN Commission on Human Rights. #### 3.1.1 Establishment and composition * **Establishment:** The HRC was established by the UN General Assembly in 2006 to address criticisms of its predecessor, particularly regarding politicization and selectivity. * **Composition:** It is composed of 47 member states, elected by the UN General Assembly. Membership is based on equitable geographical distribution, with representation from five regional groups: African States, Asian States, Eastern European States, Latin American and Caribbean States, and Western European and Other States. * **Election and Membership Terms:** Members serve for a maximum of two consecutive terms, with elections for a three-year term. The process includes "clean slates" within regional groups, meaning a predetermined number of candidates are put forward by each group. * **Suspension of Membership:** Members can be suspended by a two-thirds majority vote in the General Assembly if they are found to be engaging in gross and systematic human rights violations or failing to cooperate with the Universal Periodic Review (UPR). #### 3.1.2 Mandate and functions The HRC's mandate is to promote universal respect for and protection of all human rights for all people. Its core functions include: * **Promotion of human rights:** Fostering a universal culture of human rights through dialogue and cooperation. * **Addressing human rights violations:** Investigating consistent patterns of gross and reliably attested violations of all human rights. * **Mainstreaming human rights:** Promoting coordination and integration of human rights within the UN system. * **Standard-setting:** Adopting resolutions and recommendations on human rights matters. * **Taking over mandates:** Inheriting all mandates, mechanisms, functions, and responsibilities of the former Commission on Human Rights, while also creating new mechanisms. #### 3.1.3 Key mechanisms and procedures The HRC employs several mechanisms to fulfill its mandate: ##### 3.1.3.1 Universal Periodic Review (UPR) The UPR is a unique process involving the review of the human rights records of all UN member states once every 4.5 years. * **Principles:** It operates on the principles of universality, impartiality, objectivity, and non-selectivity, aiming to eliminate double standards and politicization. * **Process:** * **Reporting:** States submit a national report, the UN High Commissioner for Human Rights compiles information from UN agencies and mechanisms, and a summary of credible stakeholder information (from NGOs, NHRIs, etc.) is prepared. * **Review:** A working group of the Human Rights Council, composed of three members from different regional groups, facilitates the review. * **Interactive Dialogue:** The state under review engages in a dialogue with other UN member states, answering questions and discussing recommendations. * **Outcome Report:** A draft outcome report, summarizing the dialogue and recommendations, is prepared by a troika (facilitators). The final report, including accepted and rejected recommendations, is adopted by the HRC in a plenary session. * **Follow-up:** The outcome report forms the basis for the state's subsequent review. * **Strengths:** Universality, peer review, public nature, encourages dialogue and capacity-building. * **Challenges:** Recommendations can be vague or numerous, interventions can be brief, and a tendency for friendly states to praise rather than criticize. ##### 3.1.3.2 Special Procedures Special Procedures are independent human rights experts with mandates to report and advise on human rights from a thematic or country-specific perspective. * **Types of Mandates:** * **Thematic Procedures:** Focus on specific human rights issues or themes applicable to all countries (e.g., Special Rapporteur on torture, Special Rapporteur on freedom of expression). There are currently 46 thematic mandates. * **Country Procedures:** Focus on the human rights situation in a specific country (e.g., Independent Expert on the situation of human rights in the Central African Republic). There are currently 14 country mandates. * **Composition:** Mandates are held by individual experts (Special Rapporteurs, Independent Experts) or by working groups of five members. * **Independence:** Special Procedures operate independently of the HRC and the UN Secretariat. * **Appointment:** Experts are appointed by the UN Secretary-General on the recommendation of the High Commissioner for Human Rights, with their appointment requiring renewal annually for country mandates and every three years for thematic mandates. They are not UN staff and generally serve on an unpaid basis, though they receive financial support for state visits. * **Working Methods:** * **Country Visits:** Invited by states to conduct on-site investigations. * **Communications:** Sending urgent appeals and letters of allegation to governments regarding alleged violations. * **Reporting:** Submitting annual reports to the HRC and sometimes the UN General Assembly. * **Advocacy:** Raising awareness through press releases and public statements. * **Criteria for Complaints:** Information must be reliable, not manifestly unfounded or politically motivated, and generally, domestic remedies must be exhausted (though exceptions exist). * **Tools:** Urgent appeals (for imminent threats) and letters of allegation (for past violations). * **Impact:** While not legally binding, Special Procedures play a crucial role in monitoring, fact-finding, and raising awareness, influencing states to address human rights issues. ##### 3.1.3.3 Complaint Procedures The HRC has established procedures for handling complaints of consistent patterns of gross and reliably attested human rights violations. * **Evolution:** Evolved from ECOSOC resolutions 1235 (1967) and 1503 (1970). * **Confidential Procedure:** Primarily a confidential procedure, though reports can be made public with the consent of the state concerned. * **Eligibility:** Individuals and groups can submit complaints. * **Criteria:** Based on the UN Charter, the Universal Declaration of Human Rights, international human rights treaties, and international humanitarian law. * **Process:** Complaints are examined by expert groups. The complainant and the state concerned are kept informed. While the findings are not legally binding, they can lead to recommendations for remedies and follow-up. * **Limitations:** Does not provide compensation for victims. #### 3.1.4 HRC's relationship with other UN organs The HRC collaborates with various UN bodies, including the UN General Assembly, the Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR), and international tribunals. ### 3.2 Special Procedures Special Procedures are a cornerstone of the UN's human rights monitoring system, operating independently to address specific human rights issues or country situations. #### 3.2.1 Mandate holders * **Types:** Special Rapporteurs, Independent Experts, and Working Groups. * **Independence:** They are independent experts appointed in their personal capacity, not representatives of their governments. * **Appointment:** Appointed by the UN Secretary-General upon recommendation of the High Commissioner for Human Rights. * **Tenure:** Typically serve for a limited period (e.g., three or six years) and can be renewed once. * **Remuneration:** They serve in an unpaid capacity, with their activities supported by the OHCHR. #### 3.2.2 Mandate scope and thematic/country focus * **Thematic Mandates:** Address specific human rights issues such as torture, extrajudicial executions, freedom of expression, right to food, etc. There are 46 such mandates. * **Country Mandates:** Monitor the human rights situation in a particular country. There are 14 such mandates. * **Key Focus Areas:** Legislation, policy, implementation measures, and patterns of violations. #### 3.2.3 Working methods * **Communications:** Sending urgent appeals to governments when there is an imminent risk of irreparable harm, and letters of allegation to address past or ongoing violations. * **Country Visits:** Undertaking on-site visits to countries at the invitation of the government to gather information and make recommendations. Many countries have issued "standing invitations" to all Special Procedures. * **Reporting:** Producing annual reports detailing their findings and recommendations, submitted to the Human Rights Council and, in some cases, the UN General Assembly. * **Engagement with Other Bodies:** Interacting with treaty bodies, the UPR, and international courts. * **Public Awareness and Advocacy:** Issuing press releases, making public statements, and engaging with the media to raise awareness about human rights issues. #### 3.2.4 Impact and challenges * **Impact:** Special Procedures exert influence through their reporting, recommendations, and public statements, aiming to catalyze positive change. * **Challenges:** * **Limited Enforcement Power:** Their findings are not legally binding. * **State Cooperation:** Reliance on state cooperation for country visits and responses to communications. * **Resource Constraints:** Limited financial and human resources. * **Politicization and Selectivity:** Accusations of bias can arise, particularly in country-specific mandates. * **Follow-up:** Ensuring that states implement recommendations can be difficult. ### 3.3 Comparison with UN Treaty Bodies While both the HRC's special procedures and UN treaty bodies monitor human rights, they have distinct origins and methodologies. * **Origin:** Special Procedures are "charter-based" (originating from the UN Charter and resolutions of UN organs), while treaty bodies are "treaty-based" (established by specific human rights treaties). * **Expertise:** Special Procedures can address broader human rights issues thematically or country-specifically, while treaty bodies focus on the implementation of the specific treaty they oversee. * **Complementarity:** The UPR explicitly aims to complement the work of treaty bodies, avoiding duplication while encouraging a holistic approach to human rights monitoring. > **Tip:** Understanding the differences and complementarities between charter-based mechanisms (like the HRC and Special Procedures) and treaty-based mechanisms (like UN treaty bodies) is crucial for grasping the UN's human rights architecture. > **Example:** A Special Rapporteur on the right to food might investigate a country's food security policies, while the Committee on Economic, Social and Cultural Rights would review that country's report on its implementation of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, which includes the right to food. --- This section details the operational mechanisms and procedural frameworks employed by the UN Human Rights Council and its associated special procedures to promote and protect human rights globally. ### 3.1 Overview of UN Human Rights Monitoring The United Nations system encompasses various mechanisms for monitoring human rights, broadly categorized into charter-based and treaty-based tracks. Charter-based mechanisms originate from the UN Charter and are overseen by political bodies and independent expert organizations, generally applying to all UN member states. Treaty-based mechanisms, on the other hand, are rooted in specific human rights treaties and are overseen by committees of independent experts, applying only to states that have ratified those treaties. ### 3.2 The UN Human Rights Council The UN Human Rights Council (HRC), established in 2006 as a subsidiary body of the General Assembly, replaced the Commission on Human Rights. Its mandate includes promoting universal respect for human rights, addressing human rights violations, and fostering the coordination and mainstreaming of human rights within the UN system. The HRC inherits the mandates, mechanisms, functions, and responsibilities of its predecessor and has created new ones. #### 3.2.1 Composition and Election of HRC Members The HRC is composed of 47 member states, elected by the UN General Assembly. Elections are based on equitable geographical distribution among five regional groups, with members serving three-year terms and being eligible for re-election for one additional term. The principle of "clean slates" is often employed, where regional groups nominate candidates beforehand. A crucial innovation is the possibility of suspending a member state from the HRC in cases of "gross and systematic violations" or non-cooperation with the Universal Periodic Review (UPR), requiring a two-thirds majority vote in the General Assembly. #### 3.2.2 Functions and Mandates of the HRC The HRC's primary functions include: * **Promoting universal respect for and protection of all human rights:** Guided by principles of universality, impartiality, objectivity, non-selectivity, constructive international dialogue, and cooperation. * **Addressing human rights violations:** Including consistent patterns of gross and reliably attested violations. * **Promoting coordination and mainstreaming of human rights:** Within the UN system. #### 3.2.3 Key Mechanisms of the HRC The HRC employs several key mechanisms: * **Universal Periodic Review (UPR):** This is a peer-review mechanism where all UN member states are reviewed every 4.5 years. It involves a comprehensive evaluation of a country's human rights record based on national reports, compilations of UN information, and stakeholder input. The review is facilitated by a working group composed of three HRC members, aiming for constructive dialogue and capacity-building. * **Special Procedures:** These are independent human rights experts or working groups mandated to report and advise on human rights from a thematic or country-specific perspective. They function independently of the HRC. * **Complaints Procedure:** This confidential procedure allows individuals and groups to bring consistent patterns of gross and reliably attested human rights violations to the HRC's attention. The criteria for submissions are based on the UN Charter, the Universal Declaration of Human Rights, state commitments, and international humanitarian law. #### 3.2.4 Critiques and Developments of the HRC The HRC has faced criticism regarding selectivity, politicization, and the ineffective follow-up of recommendations. Efforts have been made to enhance its objectivity and impartiality, including stricter membership criteria and the UPR. While resolutions adopted by the HRC are generally not legally binding, they carry significant political and moral weight. ### 3.3 Special Procedures of the UN Human Rights Council Special Procedures are a vital component of the UN human rights system, comprising independent human rights experts and working groups tasked with monitoring specific human rights issues or country situations. #### 3.3.1 Mandate Holders These are independent experts who serve in their personal capacity and are not UN staff. They undertake their mandates for a specified period, typically three or six years, with possibilities for renewal. They are unpaid but receive financial support for state visits. #### 3.3.2 Types of Mandates Special Procedures are divided into two main categories: * **Thematic Procedures:** These focus on specific human rights issues (e.g., torture, extrajudicial executions, freedom of expression) and apply to all countries. There are currently 46 thematic mandates. * **Country Procedures:** These focus on the human rights situation in specific countries (e.g., Cambodia, North Korea, Myanmar). There are currently 14 country mandates. #### 3.3.3 Working Methods Special Procedures utilize various methods to fulfill their mandates: * **Communications:** They receive allegations of human rights violations and can send urgent appeals or letters of allegation to governments, requesting investigation, redress, and prevention of recurrence. * **Country Visits:** Upon invitation from a state, mandate holders conduct on-site visits to assess the human rights situation. They provide preliminary findings to the government and submit a report with recommendations to the HRC. * **Reporting:** Special Procedures submit annual reports to the HRC and sometimes to the General Assembly, detailing their activities and findings. * **Advocacy and Awareness-Raising:** They engage in public statements, media interventions, and advocacy with other UN bodies to promote human rights and address violations. #### 3.3.4 Principles and Criteria for Action Special Procedures base their work on the UN Charter, the Universal Declaration of Human Rights, ratified human rights treaties, and voluntary state commitments. They investigate alleged violations of legislation, implementation measures, and policies, requiring credible and reliable information. They generally operate on the principle of complementarity, meaning national remedies should be exhausted, though exceptions can be made for imminent irreparable harm. #### 3.3.5 Relationship with States and Other Bodies While many states extend standing invitations to Special Procedures, allowing for regular visits, some countries have restricted access. When access is denied, mandate holders gather information through NGOs, refugees, and other reliable sources. They engage in dialogue with states and can make their findings public, particularly if a state is unresponsive. > **Tip:** Special Procedures are crucial for bringing specific human rights issues to light and can exert significant political and moral pressure on states, even though their recommendations are not legally binding. ### 3.4 UN Treaty Bodies UN Treaty Bodies are committees of independent experts that monitor the implementation of core international human rights treaties by states parties. #### 3.4.1 Reporting Procedure States parties to a human rights treaty are obligated to submit periodic reports to the relevant treaty body, detailing their compliance with the treaty's provisions. These reports are reviewed by the committee, which then issues concluding observations and recommendations to the state. #### 3.4.2 Individual and State Complaints Procedures Some treaty bodies have the competence to consider individual complaints from alleged victims of human rights violations, provided the state concerned has accepted this procedure, often through an optional protocol. A limited number of treaty bodies also handle inter-state complaints, though these are rarely used due to their political sensitivity. #### 3.4.3 General Comments and Recommendations Treaty Bodies issue General Comments or Recommendations to clarify the meaning and scope of treaty provisions and to provide guidance to states on their obligations. These are authoritative interpretations of the treaties but are not legally binding. #### 3.4.4 Inquiry Procedure Certain treaty bodies have the authority to initiate inquiry procedures when they receive reliable information indicating systematic violations of treaty rights. This can involve country visits and confidential investigations, with the aim of promoting state cooperation and reform. > **Example:** The Committee Against Torture can initiate an inquiry if it receives reliable information suggesting that acts of torture are systematically practiced in a state party. ### 3.5 Interaction and Complementarity The various UN human rights mechanisms, including the Human Rights Council, Special Procedures, and Treaty Bodies, are intended to complement each other. While there can be concerns about overlap and efficiency, the interaction among these bodies is crucial for a comprehensive approach to human rights monitoring and protection. The UPR, for instance, is designed to build upon and not duplicate the work of treaty bodies. --- # Special procedures of the Human Rights Council The Special Procedures of the Human Rights Council are a crucial mechanism for the United Nations to monitor and promote human rights globally. ### 4.1 Overview of Special Procedures Special Procedures are independent human rights experts appointed by the Human Rights Council to report and advise on human rights from a thematic or country-specific perspective. They operate independently of the Human Rights Council, although their mandates are renewed annually by the Council. These procedures are a vital part of the "Charter-based track" of UN human rights monitoring. ### 4.2 Types of Mandates There are two main types of mandates under the Special Procedures: * **Thematic Mandates:** These address specific human rights issues that occur in all countries. They are typically held by Special Rapporteurs or Independent Experts, who are individuals. There are currently 46 thematic mandates. * **Examples include:** * Special Rapporteur on torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment * Special Rapporteur on extrajudicial, summary or arbitrary executions * Special Rapporteur on the situation of human rights defenders * **Country Mandates:** These focus on the human rights situation in a specific country. They can be held by Special Rapporteurs or Independent Experts. There are currently 14 country mandates. * Mandates concerning Cambodia, North Korea, and Myanmar. * The Special Rapporteur on the situation of human rights in the Palestinian territories occupied since 1967. There are also Working Groups, which consist of a group of five people. ### 4.3 Appointment and Duration of Mandates * **Appointment:** Mandates are appointed by the Human Rights Council. * **Duration:** * Individual mandates (Special Rapporteurs, Independent Experts) typically serve for a maximum of six years in country-specific mandates and three years in thematic mandates. * Mandates must be renewed annually by the Human Rights Council for country procedures and are renewable once for thematic procedures. * These experts serve in their personal capacity, are unpaid, and do not form part of the UN staff. They receive financial support for state visits. ### 4.4 Working Methods Special Procedures experts utilize various methods to fulfill their mandates: * **Communications:** They can investigate alleged violations of human rights based on reliable information, provided it is not manifestly unfounded or politically motivated, and does not involve abusive language. While exhaustion of domestic remedies is generally required, there is an exception when such remedies are ineffective or unavailable. Complaints can also be submitted even if they are already being considered by other international monitoring bodies. * **Urgent Appeals:** These are issued in cases of imminent danger of irreparable harm to individuals or groups. The aim is to immediately inform and activate the government to prevent such harm. * **Allegation Letters:** These address human rights violations that have already occurred but are less imminent. The government is asked to investigate the case, punish perpetrators, remedy damages, and prevent recurrence. The goal is dialogue rather than state condemnation. * **Country Visits:** Mandate holders undertake visits to countries at the invitation of the concerned government. Upon departure, they share their preliminary findings with the government. A report with recommendations is then prepared and submitted to the Human Rights Council. Many rapporteurs have standing invitations from countries, meaning they are permanently invited to visit at any time. However, some countries, such as the United States and China, do not always permit these visits. * **Information Gathering:** When direct access is denied, mandate holders gather information through NGOs, refugees from the country, and other credible sources. * **Awareness-Raising and Advocacy:** Special Procedures engage in media activities, issue public statements, and sometimes intervene in cases before other supervisory bodies, such as the European Court of Human Rights. * **Reporting:** All mandate holders submit annual reports on their activities to the Human Rights Council and often to the UN General Assembly. These reports include thematic findings and recommendations. ### 4.5 Key Tools and Outcomes * **Reports:** Comprehensive reports are produced based on thematic research or country visits, which are then presented to the Human Rights Council and/or the UN General Assembly. * **Recommendations:** These reports contain recommendations to states on how to improve their human rights records. * **Public Statements and Press Releases:** Special Procedures utilize these to draw attention to urgent human rights concerns. * **Dialogue:** The overarching goal is often to foster dialogue and cooperation with states to promote and protect human rights. ### 4.6 Challenges and Impact * **Independence and Politicization:** While designed to be independent, Special Procedures can face challenges related to politicization and pressure from member states. * **Non-Binding Nature:** The recommendations and findings of Special Procedures are generally not legally binding, although they carry significant moral and political weight. * **Limited Resources:** Like many UN bodies, Special Procedures can be constrained by a lack of resources and staff. * **State Cooperation:** The effectiveness of Special Procedures heavily relies on the cooperation of states, both in providing access for country visits and in responding to communications. * **Media Scrutiny and Persecution:** Some mandate holders have faced media attacks and even persecution, highlighting the sensitive nature of their work. For instance, Francesca Albanese, the Special Rapporteur on the situation of human rights in the Palestinian territories, faced significant backlash. * **Impact Assessment:** There is limited research on the precise impact of Special Procedures, though their visibility and advocacy role are undeniable. ### 4.7 Relationship with Other Mechanisms Special Procedures are intended to complement, not duplicate, the work of other UN human rights mechanisms, such as the treaty bodies and the Universal Periodic Review. They can refer cases to international criminal tribunals if severe violations are uncovered. ### 4.8 Specific Examples of Thematic Procedures * **Special Rapporteur on Torture:** Investigates allegations of torture and cruel, inhuman, or degrading treatment. * **Special Rapporteur on Extrajudicial, Summary or Arbitrary Executions:** Examines the right to life and cases of unlawful killings. * **Special Rapporteur on the Situation of Human Rights Defenders:** Monitors the situation of individuals and groups who peacefully promote and protect human rights. ### 4.9 Specific Examples of Country Procedures * **Special Rapporteur on the situation of human rights in the Palestinian territories occupied since 1967:** Investigates alleged violations in the occupied Palestinian territories. * **Special Rapporteur on the situation of human rights in the Democratic People's Republic of Korea:** Reports on gross and systematic human rights violations in North Korea. > **Tip:** When studying Special Procedures, focus on the distinction between thematic and country mandates, the types of actions they can take (urgent appeals, allegation letters, country visits), and the non-binding nature of their recommendations. Understand how their work contributes to the broader UN human rights monitoring system. --- Special procedures of the Human Rights Council are an integral part of the United Nations' system for monitoring and promoting human rights, functioning as independent mechanisms to address specific human rights issues or country situations. ### 4.1 Mandate and Functioning Special procedures encompass independent human rights experts, special rapporteurs, and working groups tasked with examining, monitoring, reporting on, and advising on human rights situations. These experts operate independently of the Human Rights Council and are not bound by hierarchical directives from within or outside the UN. #### 4.1.1 Types of Mandates There are two primary types of mandates: * **Country procedures:** These focus on investigating alleged human rights violations within a specific country. Examples include Special Rapporteurs on the situation of human rights in Cambodia, North Korea, or Myanmar. * **Thematic procedures:** These address human rights issues that cut across multiple countries. They are typically carried out by individuals holding the title of Special Rapporteur or Independent Expert, or by working groups composed of five persons. Examples include the Special Rapporteur on torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment, the Special Rapporteur on extrajudicial, summary or arbitrary executions, and the Special Rapporteur on the situation of human rights defenders. #### 4.1.2 Appointment and Term * **Independent Experts:** These are individuals appointed to their roles based on their expertise and independence. * **Term Limits:** For country procedures, mandates must be renewed annually by the Human Rights Council and are renewable up to five times. For thematic procedures, the mandate is typically for three years, renewable once. These mandates are temporary. * **Unpaid Role:** These experts serve on an unpaid basis, with financial support primarily for state visits. #### 4.1.3 Reporting and Advice * **Reports:** Mandate holders produce reports on thematic issues or specific country situations. These reports are submitted to the Human Rights Council and often also to the UN General Assembly. * **Focus of Reports:** Reports can address a wide range of issues, including legislation, implementation measures, and government policies. * **Basis for Reports:** The assessments are based on credible information, with the consent of victims where possible. Complaints must not be manifestly unfounded or politically motivated, and abusive language is to be avoided. #### 4.1.4 Working Methods * **Information Gathering:** Experts gather information from a variety of sources, including governments, non-governmental organizations (NGOs), refugees, and alleged victims. * **Intervention Tools:** * **Urgent Appeals:** These are used in cases of imminent danger of irreparable harm to human rights, aiming to quickly inform and activate the government involved. * **Letters of Allegation:** These address human rights violations that have already occurred but are less immediately perilous. The government is requested to investigate, punish perpetrators, remedy damages, and prevent recurrence. * **Country Visits:** Mandate holders can visit countries, usually at the invitation of the government. Preliminary findings are shared with the government upon departure, and a final report with recommendations is submitted to the Human Rights Council. * **Standing Invitations:** Many countries extend standing invitations to international observers or special rapporteurs, allowing them to visit the country when they deem it necessary. However, some major powers, such as the United States, China, and Russia, have not always granted access for all types of mandates. * **Information Gathering without Access:** If access is denied, experts gather information through NGOs, refugees, and other available channels. * **Awareness Raising and Advocacy:** Special procedures engage in public statements, media appearances, and advocacy with other oversight bodies to raise awareness and promote human rights. ### 4.2 Thematic Procedures and Country Mandates The special procedures cover a broad spectrum of human rights issues and country-specific situations. #### 4.2.1 Thematic Procedures These procedures address cross-cutting human rights concerns. As of recent, there are 46 thematic procedures. Examples include: * Special Rapporteur on torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment. * Special Rapporteur on extrajudicial, summary or arbitrary executions. * Special Rapporteur on the situation of human rights defenders. #### 4.2.2 Country Procedures These mandates focus on the human rights situation in specific countries. There are 14 country mandates. An example is the Special Rapporteur on the situation of human rights in the Palestinian territories. ### 4.3 Criteria for Complaints and Interventions When considering complaints, special rapporteurs and experts apply several criteria: * **Basis of Assessment:** UN Charter, Universal Declaration of Human Rights (UDHR), human rights treaties, voluntary pledges and commitments by states, and international humanitarian law. * **Nature of Complaint:** Can relate to legislation, implementation measures, policies, etc. * **Exhaustion of National Remedies:** Generally, national legal remedies must be exhausted. However, this is not always a strict requirement for special procedures. * **Other International Oversight:** A complaint may still be considered even if it is also being examined by other international oversight bodies. * **Discretionary Power:** Mandate holders have discretion in how they act on a complaint, which can include forwarding it to the government or making it public. ### 4.4 Key Tools and Outcomes * **Urgent Appeals and Letters of Allegation:** These are primary communication tools to engage with governments on human rights concerns. * **Country Visit Reports:** These reports provide detailed findings and recommendations following an on-site visit. * **Public Statements and Media Engagement:** Used for awareness-raising and advocacy. * **Intervention in Other Oversight Mechanisms:** Special rapporteurs may intervene in cases before other bodies, such as the European Court of Human Rights. * **Annual Reports:** Mandate holders submit annual reports on their activities to the Human Rights Council and the UN General Assembly. ### 4.5 Evaluation and Impact While there is limited research on the precise impact of special rapporteurs, they play a crucial role in highlighting human rights issues, engaging with states, and advocating for improvement. They are subject to media scrutiny and potential political pressure, as demonstrated by situations where experts have faced challenges or persecution. Their work is a vital component of the UN's broader human rights monitoring framework. --- # The role and functioning of UN treaty bodies UN treaty bodies serve as crucial monitoring mechanisms for the implementation of core international human rights treaties, playing a vital role in promoting and protecting human rights worldwide. ### 5.1 The nature and establishment of UN treaty bodies UN treaty bodies are committees of independent experts established to monitor the implementation of specific UN human rights treaties. They are integral to the "treaty-based track" of the UN's human rights system, complementing the "charter-based track" which stems from the UN Charter and is overseen by political bodies. #### 5.1.1 Composition and support Each treaty body is composed of a specific number of independent human rights experts, typically between ten and twenty-five, who are elected by the States Parties to the respective treaty. These experts serve in their personal capacity and are not remunerated; they do not receive a salary. Their work is supported by a small legal staff belonging to the Office of the UN High Commissioner for Human Rights (OHCHR). Treaty bodies generally hold sessions two to three times per year, and their meetings are usually public, taking place in Geneva. #### 5.1.2 Overarching mandate The primary function of UN treaty bodies is to oversee the implementation of the specific human rights treaty for which they were established. This involves: * **Monitoring State compliance:** Ensuring that States Parties to a treaty are fulfilling their treaty obligations. * **Providing authoritative interpretations:** Clarifying the meaning and scope of treaty provisions through general comments or recommendations. * **Facilitating dialogue:** Engaging in constructive dialogue with States Parties regarding their human rights records. * **Receiving and examining complaints:** In some cases, adjudicating individual or inter-State complaints alleging treaty violations. ### 5.2 Key functions and mechanisms of UN treaty bodies UN treaty bodies employ several mechanisms to fulfill their mandates, primarily revolving around reporting, complaints, and interpretation. #### 5.2.1 Reporting procedures The reporting procedure is a mandatory mechanism for all States Parties to the core human rights treaties. * **Obligation to report:** States Parties are obliged to submit periodic reports to the relevant treaty body, typically every two to five years, detailing their compliance with the treaty's provisions. * **Content of reports:** These reports cover all rights and freedoms enshrined in the specific treaty and should outline both progress made and areas of concern. * **Alternative reports:** Non-governmental organizations (NGOs), national human rights institutions, and UN agencies can also submit alternative or "shadow" reports, providing a different perspective. * **The review process:** 1. **Submission of reports:** The State submits its report and a basis document. NGOs and other stakeholders also submit their reports. 2. **Pre-sessional working group:** A treaty body may convene a pre-sessional working group to examine the State's report initially. 3. **List of issues (LOI):** The treaty body may issue a "list of issues" or questions to the State Party, which then provides a response. 4. **Constructive dialogue:** The treaty body engages in a constructive dialogue with a delegation from the State Party. This dialogue is typically more in-depth than the Universal Periodic Review (UPR) and may last one to two days. 5. **Concluding observations and recommendations:** Following the dialogue, the treaty body issues "concluding observations" and "recommendations" to the State Party. These highlight positive achievements, express concerns, and suggest measures for improvement. * **Non-binding nature:** While concluding observations are not legally binding, they carry significant weight and are often used by states as a basis for policy changes. * **Follow-up:** Treaty bodies have follow-up mechanisms, although their effectiveness can vary. This may involve special rapporteurs or specific reporting requirements on the implementation of recommendations. #### 5.2.2 Complaint procedures Complaint procedures allow individuals or states to bring alleged human rights violations to the attention of treaty bodies. * **Individual complaints:** * **Optional nature:** The right to submit individual complaints is generally optional. States must explicitly accept the competence of a treaty body to receive individual complaints, either by ratifying an optional protocol to the treaty or by making a specific declaration under a treaty article. * **Admissibility criteria:** To be admissible, a complaint must meet several criteria, including: * The alleged violation must have occurred after the entry into force of the complaint mechanism for the State Party. * The victim or a group of victims must be personally affected. * The complaint must not be anonymous. * The complaint must not be manifestly unfounded. * **Exhaustion of domestic remedies:** The complainant must have exhausted all available domestic legal remedies, unless such remedies are ineffective or unduly prolonged. This principle of subsidiarity is crucial. * **Non-bis-in-idem:** The complaint must not be under examination by another international body. * **Procedure:** The process is typically adversarial, involving written submissions from both the complainant and the State Party. Preliminary measures may be taken in cases of imminent, irreparable harm. * **Views and recommendations:** If a complaint is deemed admissible and well-founded, the treaty body issues its "views" or "decisions" on the alleged violation. These are not legally binding but are considered authoritative interpretations and carry moral weight. They often include recommendations for remedies. * **Follow-up:** States are usually required to inform the treaty body within a specific timeframe (e.g., six months) about the measures taken to implement the views. * **State complaints:** * **Optional nature:** Similar to individual complaints, the competence of treaty bodies to receive inter-State complaints is optional and requires explicit acceptance by the States concerned. * **Rarity:** Inter-State complaints are rarely used due to their political sensitivity. * **Outcome:** Decisions in inter-State cases are also typically non-binding. #### 5.2.3 General comments and recommendations Treaty bodies periodically issue "general comments" or "general recommendations" which offer authoritative interpretations of treaty provisions and clarify the scope of states' obligations. * **Purpose:** These documents elaborate on specific rights or issues covered by the treaty and are used to guide states in their reporting and implementation efforts. * **Normative value:** While not legally binding in themselves, they have significant normative value and contribute to the development of international human rights law. They often codify the jurisprudence of the treaty body. * **Process:** General comments are usually developed through a consultative process, sometimes involving input from states, NGOs, and other stakeholders. #### 5.2.4 Inquiry procedures Some treaty bodies have the power to initiate inquiry procedures when they receive reliable information indicating systematic violations of the treaty within a State Party. * **Conditions:** Such procedures are usually optional and require the State Party to have accepted the treaty body's competence to conduct inquiries. * **Confidentiality:** Inquiries are often confidential initially, with the possibility of making findings public if the State Party agrees. * **On-site visits:** An inquiry may involve an on-site visit to the country in question. * **Outcome:** The treaty body produces a report with findings and recommendations, which are then communicated to the State Party. > **Tip:** The distinction between "general comments" and "general recommendations" can sometimes be subtle and treaty-specific. Always refer to the specific treaty and the relevant treaty body's practice for clarity. ### 5.3 Challenges and limitations of UN treaty bodies Despite their crucial role, UN treaty bodies face several significant challenges that impact their effectiveness. * **Non-binding nature of decisions:** The "views" or "concluding observations" issued by treaty bodies are generally not legally binding, which can limit their enforcement power. However, some national courts may consider them in their jurisprudence. * **Resource constraints:** Many treaty bodies suffer from a chronic lack of staff and financial resources, leading to significant backlogs in processing reports and complaints. This can result in lengthy delays for individuals seeking justice. * **Follow-up difficulties:** Ensuring that states implement treaty body recommendations effectively is a persistent challenge. The follow-up mechanisms are often insufficient to guarantee compliance. * **Reporting burden:** The requirement for states to submit regular, detailed reports can be a significant burden, particularly for developing countries with limited resources. * **Duplication and overlap:** There can be overlap and duplication between the work of different treaty bodies and other UN human rights mechanisms, such as the Universal Periodic Review (UPR) of the Human Rights Council. This can lead to procedural inefficiencies and increased burdens for states. > **Example:** The Committee Against Torture (CAT) has a significant backlog of cases. Individuals may wait several years for a decision on their complaint, which can be disheartening and reduce the impact of justice. ### 5.4 The relationship with other UN human rights mechanisms UN treaty bodies operate within a broader framework of UN human rights mechanisms, interacting with other bodies to promote and protect human rights. * **Human Rights Council:** The Human Rights Council, a political body, oversees various mechanisms, including Special Procedures and the Universal Periodic Review (UPR). Treaty bodies' concluding observations can inform UPR reviews, and vice versa. * **Special Procedures:** Special Rapporteurs, independent experts, and working groups of the Human Rights Council can complement the work of treaty bodies by focusing on thematic issues or specific country situations. They may refer to treaty body jurisprudence in their reports. * **OHCHR:** The Office of the High Commissioner for Human Rights provides essential administrative and substantive support to treaty bodies, facilitating their operations and contributing to a more coordinated approach to human rights within the UN system. > **Tip:** Understanding the interplay between treaty-based bodies, charter-based bodies (like the Human Rights Council and its Special Procedures), and other UN actors is crucial for grasping the UN's multifaceted approach to human rights. --- UN treaty bodies serve as crucial quasi-jurisdictional or expert organs established to monitor the implementation of core international human rights treaties by State parties. ### 5.1 Composition and general functioning UN treaty bodies are composed of independent human rights experts, with each body exclusively overseeing the implementation of the specific human rights treaty under which it was created. These committees are typically supported by a small legal staff from the Office of the UN High Commissioner for Human Rights (OHCHR). Treaty bodies generally do not operate on a permanent basis; instead, they convene for sessions two to three times a year. The financial support for these bodies has been impacted by reduced contributions from some member states, necessitating fundraising efforts. ### 5.2 Treaty bodies' available tools for monitoring Treaty bodies employ several mechanisms to fulfill their monitoring mandate: #### 5.2.1 Reporting procedure This is a mandatory procedure for all State parties that have ratified a core human rights treaty, with the exception of the subcommittee under the UN Committee Against Torture. States are required to submit periodic reports (every two to five years) detailing their compliance with all rights and freedoms enshrined in the relevant treaty. This process involves a constructive dialogue between the State party and the treaty body, usually lasting one to two days. The reporting procedure typically involves five phases: 1. **Submission of State Report and Basic Document:** The State party, often coordinated by its Ministry of Foreign Affairs or Justice, submits a report. NGOs and national human rights institutions can also submit alternative or shadow reports, providing a broader perspective. Reports from UN agencies and special procedures, as well as outcomes from the Universal Periodic Review (UPR), also contribute information. 2. **Pre-sessional Working Group:** The treaty body reviews the State report for the first time. 3. **List of Issues (LOI) and State's Reaction:** The treaty body prepares a list of questions for the State party, which then provides its responses. 4. **Meeting (Constructive Dialogue):** A deeper dialogue than the UPR takes place, usually involving high-ranking officials. The discussion covers both positive achievements and areas of concern. 5. **Concluding Observations/Recommendations:** The treaty body issues non-binding concluding observations and recommendations to the State party, which include positive aspects, concerns, and specific recommendations. Follow-up on these recommendations is not always optimal, with a special rapporteur sometimes tasked with this within a year. > **Tip:** The "Concluding Observations" issued by treaty bodies are not legally binding, but they carry significant authoritative weight and are often used by states as a guide for policy and legal reforms. These procedures are generally optional and have a greater impact on state sovereignty. Currently, eight treaty bodies can receive individual complaints, provided the State party has accepted the committee's competence to do so, either through ratifying an optional protocol or by making a separate declaration. Key characteristics of complaint procedures include: * **Quasi-jurisdictional:** They involve a quasi-judicial process. * **Written Submission:** Complaints must be submitted in writing and signed. * **Admissibility:** To be admissible, a complaint must generally be submitted after the complaint mechanism has entered into force, the complainant must be a victim or a group of victims personally affected, the rights protected must be specific, the complaint cannot be anonymous, and it must not be manifestly unfounded. A crucial requirement is the exhaustion of all available domestic remedies, adhering to the principle of subsidiarity, unless such remedies are ineffective or unreasonably prolonged. The principle of *non bis in idem* (no double jeopardy) also applies. * **Procedure:** * **Phase 1 (Submission and Registration):** A complaint is submitted and reviewed for registration. It is then forwarded to the respondent State party for its remarks, and the complainant may respond to these remarks. Legal assistance may be provided. * **Phase 2 & 3 (Admissibility and Merits):** The committee decides on admissibility and then examines the merits of the case. * **Provisional Measures:** In urgent cases involving imminent irreparable harm to rights, provisional measures may be requested. * **Settlement and Hearings:** Attempts at amicable settlement may be made, and hearings can be held. * **Phase 4 (Decision):** The treaty body issues a decision, referred to as "Views" (e.g., by the Human Rights Committee) or "Opinions" (e.g., by the Committee on the Elimination of Discrimination against Women), which indicates whether violations have occurred and provides recommendations for remedies. These are not legally binding but hold significant authoritative value and an authoritative interpretation of the treaty. * **Phase 5 (Follow-up):** The State party must inform the committee within six months about the measures taken to implement the decision. A member of the committee or special rapporteurs may oversee follow-up. > **Example:** While individual complaint decisions are generally not binding, some higher courts in certain countries, such as Spain, may treat them as legally binding and enforce them. #### 5.2.3 General Comments or Recommendations These are legal opinions or interpretations by treaty bodies concerning the scope of treaty provisions or specific issues linked to those provisions. They are non-binding but possess considerable authoritative value. States are encouraged to refer to existing General Comments or Recommendations in their periodic reports. These comments often codify existing case law of the respective UN treaty body. They can be developed by individual committees or collaboratively by multiple committees on a specific right or topic. #### 5.2.4 Inquiry procedure This procedure allows a UN treaty body, on its own initiative, to initiate an investigation into reliable information indicating systematic violations of treaty rights. This procedure is optional and generally confidential, though it can be made public with the State party's consent. It requires the State party to have recognized the committee's competence for such inquiries, though an "opt-out" clause is available for most treaties except for the Convention Against Enforced Disappearance. > **Tip:** The inquiry procedure, while not common, can be a powerful tool for addressing systematic human rights violations by drawing international attention and encouraging state cooperation. ### 5.3 Evaluation of the UN treaty-based system The treaty-based system faces several challenges: * **State Reporting:** Some states fail to report, reports are submitted late, or they are prepared with limited resources, creating a burden. * **Treaty Body Backlog:** There is a significant backlog in the review of reports and cases. Efforts are underway to harmonize, streamline processes, and increase meeting time. * **Non-binding Decisions:** The non-binding nature of treaty body decisions is a persistent challenge, although improved follow-up mechanisms and the authoritative value of their interpretations are enhancing their impact. * **Individual Complaints:** While the number of individual complaints is substantial, the effectiveness of follow-up and the non-binding nature of decisions remain areas for improvement. Despite these challenges, the quality of treaty body jurisprudence has generally risen, and their work is increasingly recognized and influential. Proposals for reform, such as rationalization and specialization, are ongoing, though a universal world human rights court remains a distant prospect. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Contentious Cases | Disputes between states that are brought before the International Court of Justice (ICJ) for resolution. These cases involve disagreements over legal rights and obligations between sovereign states. | | International Court of Justice (ICJ) | The principal judicial organ of the United Nations, established by the UN Charter. It settles legal disputes submitted to it by states and gives advisory opinions on legal questions referred to it by authorized UN organs and specialized agencies. | | Jurisdiction | The authority of a court to hear and decide a case. In the context of the ICJ, jurisdiction in contentious cases is based on the consent of the states involved. | | State Consent | The fundamental principle that the ICJ can only exercise jurisdiction over a state in a contentious case if that state has consented to it. This consent can be given in various ways, such as through a special agreement, a treaty clause, or a declaration accepting compulsory jurisdiction. | | Special Agreement (Compromis) | A bilateral agreement between two states specifically to submit a particular dispute to the ICJ. This is one of the most direct ways states can grant the Court jurisdiction. | | Treaty Provisions | Clauses within international treaties that stipulate that disputes arising from the interpretation or application of the treaty shall be referred to the ICJ. Many multilateral treaties contain such compromissory clauses. | | Optional Clause Declarations | Declarations made by states under Article 36(2) of the ICJ Statute, accepting the Court's jurisdiction as compulsory in relation to any other state making a similar declaration. These declarations can be subject to reservations. | | Reservations to Jurisdiction | Limitations or conditions that a state may attach to its acceptance of the ICJ's jurisdiction, either in a special agreement, a treaty, or an optional clause declaration. These reservations can restrict the scope of the Court's authority. | | Admissibility | The criteria that a case must meet before the ICJ will consider its merits. This includes ensuring that the Court has jurisdiction and that the dispute is of a legal nature. | | Preliminary Measures (Provisional Measures) | Interim orders issued by the ICJ to preserve the rights of the parties to a dispute pending a final decision. These measures are legally binding and aim to prevent irreparable harm. | | Merits of a Case | The substantive legal arguments and evidence presented by the parties in a contentious case. The ICJ's judgment on the merits determines the legal rights and obligations of the states involved. | | Binding Decisions (Judgments) | Rulings made by the ICJ in contentious cases that are legally binding on the states parties to the dispute. These decisions are final and without appeal. | | United Nations (UN) | An international organization founded in 1945, headquartered in New York, with a European headquarters in Geneva, established to promote international cooperation and maintain peace and security. It has evolved to play a significant role in promoting and protecting human rights globally. | | UN Charter | The foundational treaty of the United Nations, outlining its purposes, principles, and structure. It serves as the basis for the UN's actions, including its human rights mandate, and emphasizes the importance of human rights in maintaining international peace and security. | | UN General Assembly | The main deliberative organ of the United Nations, composed of all 193 member states. It discusses a wide range of issues, including human rights, and can adopt resolutions, set standards, and establish subsidiary organs and commissions. | | UN Security Council | A principal organ of the UN responsible for maintaining international peace and security. While its primary focus is on peace and security, it can take measures, including legally binding resolutions, in response to gross human rights violations that threaten international peace. | | UN Secretariat | The administrative arm of the United Nations, headed by the Secretary-General. It plays a coordinating role and is responsible for mainstreaming human rights within the UN system, providing public support, and appointing key officials like the High Commissioner for Human Rights. | | UN Secretary-General | The chief administrative officer of the United Nations, appointed by the General Assembly upon recommendation of the Security Council. The Secretary-General has a "good offices" mandate to address human rights issues and can appoint Special Envoys to negotiate solutions. | | UN Human Rights Council | An intergovernmental body within the UN system responsible for strengthening the promotion and protection of human rights around the globe. It was established in 2006 to replace the UN Commission on Human Rights and is composed of representatives of member states. | | Special Procedures of the Human Rights Council | A system of independent human rights experts (Special Rapporteurs, Independent Experts, Working Groups) appointed by the Human Rights Council to monitor and report on specific human rights situations or thematic issues in countries worldwide. They operate independently of the Council. | | Universal Periodic Review (UPR) | A unique process of the UN Human Rights Council in which the human rights records of all UN member states are reviewed every 4.5 years. It is a peer-review mechanism where member states assess each other's human rights performance. | | UN Treaty Bodies | Committees of independent experts established under specific UN human rights treaties to monitor their implementation by states parties. They review state reports, consider individual complaints (where applicable), and issue general comments and recommendations. | | Charter-based Track | Refers to the human rights mechanisms and oversight bodies that originate from the UN Charter, including political organs like the General Assembly and Security Council, and expert bodies established by these political organs. | | Special Procedures | A system of independent human rights experts with mandates to report and advise on human rights from a thematic or country-specific perspective. These experts are known as Special Rapporteurs, Independent Experts, or Working Groups. | | Treaty-based Track | Refers to human rights mechanisms and procedures that are based on specific international human rights treaties. Oversight is conducted by independent experts, often referred to as quasi-judicial bodies. | | State Sovereignty | The principle that a state has supreme authority within its territory, free from external control. This principle is often invoked by states when human rights issues are raised by international bodies. | | Soft Law | Instruments that are not legally binding but carry significant moral or political weight, such as declarations, guidelines, and recommendations. They often pave the way for the development of hard law. | | Hard Law | Legally binding international instruments, such as treaties and conventions, that create obligations for States Parties. | | Quasi-Judicial | Having characteristics of a judicial body but not being a formal court. These bodies can examine complaints and make recommendations, but their decisions are often not legally binding. | | Concluding Observations | Recommendations and comments issued by UN treaty bodies after reviewing a State Party's report. These are not legally binding but provide guidance for improving human rights implementation. | | Provisional Measures | Urgent actions that a monitoring body may recommend or order to prevent irreparable harm to individuals or groups while a case is being considered. Many monitoring bodies consider these measures legally binding. | | Thematic Special Procedures | Mandates that focus on specific human rights issues or themes that affect people worldwide, such as the right to adequate housing, freedom of expression, or the prevention of torture. These experts examine human rights situations globally in relation to their specific mandate. | | Country-Specific Special Procedures | Mandates that focus on the human rights situation in a particular country. These experts monitor, advise, report on, and make recommendations concerning the human rights situation within the designated country. | | Independent Experts | Individuals appointed to specific mandates within the Special Procedures system, tasked with monitoring, reporting, and advising on human rights issues. They operate independently and are not part of the UN Secretariat staff. | | Working Groups | Groups of experts, typically composed of five members representing geographical diversity, tasked with specific mandates within the Special Procedures system. They often address thematic issues or conduct investigations. | | Special Rapporteurs | A title given to independent experts appointed to specific mandates within the Special Procedures system, often focusing on thematic issues or country situations. They are responsible for reporting and making recommendations on human rights. | | Urgent Appeals | Communications sent by Special Procedures mandate holders to governments regarding urgent human rights concerns, often when there is an imminent risk of irreparable harm to individuals or groups. The aim is to alert the government and seek immediate action. | | Allegation Letters | Communications sent by Special Procedures mandate holders to governments concerning alleged human rights violations that have already occurred but are not necessarily imminent. These letters typically request an investigation, remedy for victims, and prevention of recurrence. | | Country Visits | Missions undertaken by Special Procedures mandate holders to a specific country, at the invitation of the government, to gather firsthand information on the human rights situation. These visits are crucial for in-depth analysis and reporting. | | Standing Invitations | An invitation extended by a state to all thematic Special Procedures mandate holders, allowing them to visit the country at any time they deem necessary. This signifies a commitment to cooperation and transparency regarding human rights. | | Communications Procedure | The process by which Special Procedures mandate holders receive and review information about alleged human rights violations. This includes urgent appeals and allegation letters sent to governments for their response. | | Reporting | A core function of Special Procedures mandate holders, involving the preparation of reports on their findings and recommendations. These reports are submitted to the Human Rights Council and/or the General Assembly. | | State Party | A country that has ratified or acceded to a particular international human rights treaty, thereby agreeing to be bound by its provisions and to cooperate with the relevant monitoring body. | | Reporting Procedure | A core function of UN treaty bodies where States Parties are obligated to submit periodic reports detailing their implementation of the treaty's provisions. These reports are then reviewed by the treaty body. | | Individual Complaint Procedure | A mechanism available under some UN human rights treaties where individuals or groups can submit complaints to a treaty body alleging violations of their rights by a State Party, provided certain admissibility criteria are met. | | Optional Protocol | An additional treaty that can be ratified or acceded to by a State Party to a core human rights treaty, which establishes specific mechanisms, such as an individual complaint procedure, for that treaty. | | General Comments/Recommendations | Interpretative documents issued by UN treaty bodies that clarify the scope and meaning of treaty provisions. They provide authoritative guidance to States Parties on their obligations under the treaty. | | Inquiry Procedure | A mechanism available under some UN human rights treaties that allows a treaty body to conduct an investigation into allegations of grave and systematic human rights violations within a State Party, often requiring the State Party's cooperation. | | State Complaint Procedure | A mechanism under certain human rights treaties where one State Party can bring a complaint against another State Party for alleged violations of the treaty. This procedure is rarely used due to its political sensitivity. | | Quasi-Jurisdictional | A term describing bodies that have powers similar to courts but are not formal judicial bodies. UN treaty bodies are often described as quasi-jurisdictional because they review complaints and issue findings, but their decisions are typically not legally binding. | | Substantive Rights | Refers to the core human rights protected by international treaties, such as the right to life, freedom from torture, freedom of expression, and the right to education. Treaty bodies monitor the implementation of these rights. | | Admissibility Criteria | The conditions that a complaint must meet before a UN treaty body will consider it on its merits. Common criteria include the exhaustion of domestic remedies and the complaint not being anonymous or manifestly unfounded. |

# Généralités sur le droit matériel de l’Union européenne Cette section explore la distinction entre le droit matériel et le droit institutionnel de l'Union européenne, leur interrelation, ainsi que les diverses sources du droit matériel, incluant les principes généraux du droit [1](#page=1) [2](#page=2) [3](#page=3). ### 1.1 La notion de droit matériel #### 1.1.1 Distinction entre droit matériel et droit institutionnel Le droit institutionnel de l'UE concerne les règles et principes régissant le fonctionnement de l'Union en tant qu'organisation internationale, s'appliquant à tous ses secteurs d'action. Il englobe les principes qui régissent les institutions et les actes européens, ainsi que les voies de droit et les règles contentieuses, dont l'interprétation authentique est assurée par la Cour de Justice de l'Union européenne (CJUE). Le renvoi préjudiciel est un mécanisme permettant aux juges nationaux de solliciter l'avis de la CJUE pour une interprétation officielle du droit de l'UE [1](#page=1). Le droit matériel de l'UE, également appelé droit substantiel, se réfère à l'ensemble des règles de fond contenues dans les traités et adoptées par les institutions de l'Union. Il étudie la substance du droit de l'Union en examinant les règles qui prescrivent, interdisent ou autorisent des comportements dans des domaines spécifiques, dans le but de réaliser les objectifs fixés par les traités. L'attribution croissante de compétences à l'UE a étendu le champ d'application du droit matériel [1](#page=1). #### 1.1.2 La relativisation de la distinction La distinction entre droit matériel et droit institutionnel est relativisée pour deux raisons principales: l'existence d'objets d'étude hybrides et la connexion étroite entre l'ordre institutionnel et l'ordre matériel. Par exemple, la citoyenneté européenne peut être abordée sous l'angle du droit institutionnel en raison de sa place dans le registre politique européen, mais aussi sous l'angle du droit matériel en lien avec la libre circulation ou la protection consulaire. De nombreux pans du droit matériel, comme le droit de la concurrence, soulèvent des questions institutionnelles, et les contentieux devant la CJUE mêlent souvent droit matériel et institutionnel, notamment dans le cadre du contentieux de la base juridique [1](#page=1). ### 1.2 Les principales sources formelles du droit matériel Les sources substantielles influencent le contenu du droit de l'UE et comprennent les principes politiques, sociaux et philosophiques, ainsi que les valeurs de l'Union inscrites à l'article 2 du traité sur l'UE. Les sources formelles sont les actes par lesquels une règle acquiert la qualité de norme juridique, qu'elles soient écrites ou non écrites. Le système juridique de l'UE se compose de sources primaires et de sources externes ou dérivées [2](#page=2). #### 1.2.1 Les sources primaires Les sources primaires se situent au sommet de la hiérarchie des normes de l'UE. Elles comprennent les trois traités européens fondamentaux: le traité CECA, le traité CEE et le traité EURATOM. Le traité de Lisbonne a révisé le traité sur l'UE (TUE) et le traité sur le fonctionnement de l'Union européenne (TFUE), ainsi que le traité EURATOM. Ces traités sont complétés par des protocoles ayant la même valeur juridique [2](#page=2). Le noyau dur des sources primaires inclut également la Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne, qui a la même valeur juridique que les traités et regroupe les droits fondamentaux dans six chapitres. La Charte, qui a acquis une valeur juridique contraignante avec le traité de Lisbonne, reconnaît des droits fondamentaux qui ne découlent pas directement des traités, tels que le droit à la protection des données à caractère personnel [2](#page=2). Les traités d'adhésion, conclus avec les États candidats à l'adhésion, constituent également des sources primaires du droit de l'UE et se situent au même niveau normatif que les traités constitutifs. Ces traités permettent aux nouveaux États membres de s'adapter aux règles de l'UE, souvent sur une période de transition [2](#page=2). #### 1.2.2 Les sources dérivées : les actes unilatéraux normatifs Les sources dérivées sont les actes normatifs unilatéraux adoptés par les institutions de l'UE sur le fondement des traités, permettant à l'Union de remplir ses missions. Le législateur européen est généralement composé du Conseil de l'Union européenne et du Parlement européen, formant le "triangle inter-institutionnel" [3](#page=3). L'article 288 du TFUE distingue les actes contraignants (règlements, directives, décisions) des actes non contraignants (avis, recommandations). Bien que non contraignants, les avis et recommandations peuvent avoir un effet normatif reconnu par la CJUE [3](#page=3). #### 1.2.3 Les sources externes : les accords externes de l'Union et le droit international Les sources externes principales sont les accords conclus par l'UE avec des groupes d'États tiers et des organisations internationales, tels que les accords de commerce. Ces accords ont une valeur juridique inférieure aux traités européens et ne peuvent pas les contredire. Conformément à l'article 218, paragraphe 11, du TFUE, tous les accords internationaux doivent être compatibles avec le TUE et le TFUE, la CJUE arbitrant sur les incompatibilités [3](#page=3). #### 1.2.4 Les sources non écrites : les principes généraux du droit Les principes généraux du droit (PGD) sont des règles non écrites que la CJUE dégage et applique pour assurer le respect du droit, conformément à l'article 19, paragraphe 1, du traité de l'UE. La CJUE peut s'inspirer de principes communs aux systèmes juridiques des États membres, voire les découvrir dans un fonds commun de traditions juridiques. Cette technique a été particulièrement utilisée par la CJUE, menant à la reconnaissance de PGD tels que le droit au respect de la vie privée et familiale [3](#page=3). Bien que l'utilisation des PGD ait diminué avec la Charte des droits fondamentaux, ils sont intégrés au droit primaire de l'UE et possèdent la même valeur que les traités constitutifs et d'adhésion, se voyant reconnaître un rang équivalent à celui de normes constitutionnelles [3](#page=3). > **Tip:** Il est crucial de comprendre que la distinction entre droit institutionnel et droit matériel, bien qu'utile conceptuellement, est souvent perméable en pratique, les deux ordres s'influençant mutuellement de manière significative. > **Example:** L'étude du droit de la concurrence illustre parfaitement cette interconnexion. Les règles matérielles de concurrence (interdiction des ententes, abus de position dominante) sont intrinsèquement liées aux procédures institutionnelles d'enquête, de sanction, et aux voies de recours devant la CJUE, qui déterminent la mise en œuvre et l'interprétation de ces règles [1](#page=1). --- # Les sources formelles du droit matériel de l’Union européenne Le droit matériel de l'Union européenne puise ses fondements dans un ensemble de sources formelles, tant écrites que non écrites, qui déterminent la validité et l'application de ses normes juridiques. Ce système juridique unique se structure autour de sources primaires, dérivées et externes, complété par des principes généraux [2](#page=2) [3](#page=3). ### 2.1 Les sources primaires Les sources primaires constituent le sommet de la hiérarchie des normes au sein du droit de l'Union européenne. Elles comprennent principalement [2](#page=2): * **Les traités européens fondateurs et révisés:** Historiquement, les traités de Paris (CECA), de Rome (CEE) et le traité erratum (CAA) ont constitué le socle du droit primaire. Avec l'entrée en vigueur du traité de Lisbonne, le traité sur l'Union européenne (TUE) et le traité sur le fonctionnement de l'Union européenne (TFUE) ont été révisés, devenant les textes fondamentaux [2](#page=2). * **Les protocoles et annexes:** Ces documents, signés conjointement avec les traités, possèdent la même valeur juridique que les traités eux-mêmes et enrichissent le noyau dur du droit primaire [2](#page=2). * **La Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne:** Promulguée en décembre 2000 et dotée d'une valeur juridique contraignante depuis le traité de Lisbonne, la Charte est intégrée au droit primaire. Elle énumère et garantit les droits fondamentaux au sein de l'Union, couvrant des domaines spécifiques comme le droit à la protection des données personnelles, le droit d'asile et le droit fondamental à une bonne administration. La Charte a une valeur juridique égale à celle des autres traités et est un instrument clé pour la protection des individus, y compris les ressortissants de pays tiers [2](#page=2). * **Les traités d'adhésion:** Ces traités, conclus entre l'Union et les États candidats à l'adhésion, sont également des sources primaires. Ils permettent aux nouveaux États membres de s'adapter progressivement au corpus juridique de l'UE, souvent par le biais de périodes de transition. Le traité d'adhésion de la Croatie en 2011 en est un exemple récent [2](#page=2). Ces sources primaires jouissent d'une autorité normative supérieure à toutes les autres sources écrites du droit de l'Union [2](#page=2). ### 2.2 Les sources dérivées : les actes unilatéraux normatifs Les sources dérivées englobent les actes normatifs unilatéraux adoptés par les institutions de l'UE sur la base des traités. Ces actes sont essentiels à la mise en œuvre des missions de l'Union dans le cadre de ses politiques diverses [3](#page=3). * **Institutions législateurs:** Le rôle législatif est généralement partagé entre le Conseil de l'Union européenne (composé des ministres des États membres) et le Parlement européen, formant ainsi le "triangle interinstitutionnel". Le Conseil européen, réuni des chefs d'État et de gouvernement, joue un rôle de définition des orientations politiques [3](#page=3). * **Typologie des actes (Article 288 du TFUE) :** * **Actes contraignants:** Ils incluent les règlements, les directives et les décisions. La nature législative de ces actes doit être vérifiée [3](#page=3). * **Actes non contraignants:** Les avis et les recommandations font partie de cette catégorie. Bien qu'ils n'aient pas de force obligatoire, la Cour de Justice de l'Union européenne (CJUE) peut leur reconnaître un effet normatif dans certaines situations [3](#page=3). ### 2.3 Les sources externes : les accords externes de l’Union et le droit international Les sources externes comprennent principalement les accords conclus par l'Union européenne avec des groupes d'États tiers ou des organisations internationales [3](#page=3). * **Nature des accords:** Ces accords, tels que les accords de commerce (par exemple, le CETA), ont une valeur juridique inférieure aux traités européens [3](#page=3). * **Conformité aux traités:** Les accords internationaux doivent impérativement être conformes aux prescriptions du TUE et du TFUE. La CJUE est chargée d'arbitrer en cas d'incompatibilité [3](#page=3). ### 2.4 Les sources non écrites : les principes généraux du droit Les principes généraux du droit (PGD) constituent une catégorie importante de sources non écrites du droit de l'UE. La CJUE est chargée d'en assurer le respect, au-delà de la simple application du droit écrit [3](#page=3). * **Rôle de la CJUE:** La Cour dégage et applique ces règles non écrites, en puisant dans les systèmes juridiques des États membres. Cette technique permet à la Cour d'intégrer des principes issus de traditions juridiques communes aux États membres dans l'ordre juridique de l'Union [3](#page=3). * **Évolution et influence:** Historiquement, l'utilisation des PGD a été intensive, notamment sous l'influence des juges allemands et italiens à partir de la fin des années 1960. Par exemple, le droit au respect de la vie privée et familiale a été reconnu par la CJUE sur cette base. L'avènement de la Charte des droits fondamentaux a réduit le recours à cette méthode, mais elle reste une source importante [3](#page=3). * **Valeur juridique:** Les PGD de l'Union sont intégrés au droit primaire et possèdent la même valeur que les traités constitutifs et d'adhésion, leur conférant un rang équivalent à celui de normes constitutionnelles dans l'ordre juridique de l'Union [3](#page=3). > **Tip:** Il est essentiel de distinguer les influences substantielles (politiques, sociologiques) des sources formelles (traités, actes, principes) pour appréhender pleinement le droit matériel de l'UE [2](#page=2). > > **Tip:** Bien que la Charte des droits fondamentaux ait réduit le recours aux principes généraux du droit pour certaines garanties, ces derniers conservent une importance fondamentale pour combler des lacunes et assurer la cohérence du système juridique de l'UE [3](#page=3). --- # Principes essentiels à la bonne appréhension du droit matériel de l’UE Ces principes fondamentaux encadrent l'adoption et l'application du droit matériel de l'UE, assurant la légalité, l'opportunité et l'efficacité des actions de l'Union [4](#page=4). ### 3.1 Le principe d’attribution des compétences Ce principe conditionne la capacité de l'Union à produire légalement du droit matériel. L'Union ne dispose que des compétences que les États membres lui ont explicitement attribuées par les traités. Elle ne possède pas la compétence de la compétence, contrairement à un État souverain. Avant d'adopter un acte, il est donc nécessaire de vérifier si l'Union a la compétence pour agir et quelle est l'étendue de celle-ci. L'article 5 paragraphe 2 du TUE stipule que l'Union n'agit que dans les limites des compétences qui lui ont été attribuées par les traités pour atteindre les objectifs fixés. Toute compétence non attribuée à l'Union appartient aux États membres [4](#page=4). #### 3.1.1 Domaines d'exclusion et exemples Certains domaines sont explicitement exclus de la compétence de l'Union, comme l'indique l'article 153 paragraphe 5 du TFUE. Par exemple, des sujets tels que le salaire minimum européen, le droit de grève ou le droit des associations ne peuvent pas être abordés par l'Union. Une tentative de directive visant à fixer un cadre pour les salaires minimums a été jugée outrepasser les compétences de l'UE par l'avocat général, car la rémunération est explicitement exclue par l'article 153 du TFUE. Si une institution adopte un acte en dehors de ses compétences attribuées, cet acte peut être contesté devant la CJUE [4](#page=4). #### 3.1.2 Catégories de compétences Le traité de Lisbonne a introduit une typologie des compétences attribuées à l'UE, influencée par la jurisprudence de la CJUE [5](#page=5): * **Compétence exclusive de l’Union:** Dans ces domaines, seuls l'Union peut légiférer. Les traités énumèrent de manière exhaustive ces compétences, qui incluent l'union douanière, le domaine monétaire pour la zone euro, les règles de concurrence relatives au bon fonctionnement du marché intérieur, la politique commune de la pêche et la politique commerciale commune [5](#page=5). * **Compétence d’appui, de coordination ou de complément:** L'Union peut mener des actions ponctuelles de soutien aux politiques des États membres dans des domaines précis de compétence partagée. Les actes de l'Union dans ce cadre ne peuvent pas harmoniser les dispositions législatives et réglementaires des États membres. Les domaines concernés sont nombreux et incluent les politiques industrielles, culturelles, touristiques, la coopération entre administrations nationales et le sport. L'Union peut adopter des dispositions renvoyant à des compétences d'éducation (comme Erasmus+) ou des actes visant la coordination des actions des États (comme la santé publique) [5](#page=5). * **Compétences partagées:** L'article 4 paragraphe 1 du TFUE stipule qu'il y a compétence partagée lorsque les traités attribuent à l'Union une compétence qui ne relève pas des domaines de compétence exclusive ou d'appui. Ces compétences, qui constituent le principe, concernent des domaines sensibles comme la politique migratoire, le droit d'asile, les visas, la coopération judiciaire, la politique agricole commune et la politique de cohésion. Il peut être difficile de distinguer la compétence de l'État de celle de l'Union dans ces domaines [5](#page=5). ### 3.2 Le principe de subsidiarité Ce principe est particulièrement pertinent dans le cadre des compétences partagées. Il interroge sur l'opportunité d'adopter un acte au niveau de l'Union plutôt qu'au niveau national, régional ou local. La question est de savoir quelle collectivité est la mieux placée pour exercer une compétence, sans priver indûment une collectivité de sa responsabilité. Le Royaume-Uni a plaidé pour l'inscription de ce principe dans les traités afin d'obtenir l'annulation de certaines législations européennes jugées non conformes [5](#page=5) [6](#page=6). L'article 5 paragraphe 3 du TUE formule ce principe: l'Union intervient seulement si et dans la mesure où les objectifs de l'action envisagée ne peuvent être atteints de manière suffisante par les États membres, mais peuvent l'être mieux au niveau de l'Union en raison de leurs dimensions ou de leurs effets. Il s'agit davantage d'un principe politique que juridique, veillant à ce que l'Union n'agisse pas lorsque les États peuvent le faire eux-mêmes. La CJUE a tendance à ne remettre en cause une disposition qu'en cas d'erreur manifeste d'appréciation du législateur de l'Union, cherchant à se prémunir contre les critiques de "gouvernement des juges" [6](#page=6). Le protocole numéro 2 annexé au traité de Lisbonne renforce le contrôle de subsidiarité par les parlements nationaux, qui peuvent émettre un avis motivé s'ils estiment qu'une disposition ne respecte pas ce principe [6](#page=6). > **Tip:** Bien que théoriquement important, la mise en œuvre pratique du contrôle de subsidiarité par la CJUE peut être restrictive, privilégiant l'erreur manifeste d'appréciation. ### 3.3 Le principe de proportionnalité Ce principe a un impact significatif sur la portée du droit matériel de l'UE. Il implique que les actes des institutions de l'Union ne doivent pas dépasser les limites de ce qui est approprié et nécessaire pour atteindre le but recherché par le législateur. Introduit dans le traité de Maastricht, il est inscrit à l'article 5 paragraphe 4 du TUE [6](#page=6). L'article 5 paragraphe 4 du TUE stipule que le contenu et la forme de l'action de l'Union n'excèdent pas ce qui est nécessaire pour atteindre les objectifs des traités. Ce principe soulève la question de l'adéquation entre les fins et les moyens, ainsi que de l'intensité de l'action de l'Union. Si plusieurs modes d'action sont possibles, l'Union doit choisir celui qui laisse le plus de liberté aux États membres et aux particuliers, c'est-à-dire la mesure la moins contraignante et la moins lourde en termes de charges administratives et financières [6](#page=6) [7](#page=7). Ce principe s'applique matériellement à toutes les compétences exercées par l'Union et s'impose non seulement à ses institutions, mais aussi aux États membres dans leur fonction d'exécution du droit de l'Union [7](#page=7). > **Example:** Si l'Union doit réglementer un marché, elle privilégiera une directive cadre laissant une marge d'appréciation aux États pour sa transposition, plutôt qu'un règlement d'application directe et détaillée, si les deux options permettent d'atteindre l'objectif visé. ### 3.4 Le principe de cohérence Ce principe impose aux institutions de l'Union, tant dans leurs activités internes qu'externes, une exigence de cohérence. L'article 13 du TUE établit un cadre institutionnel unique pour garantir la cohérence, l'efficacité et la continuité des politiques et actions de l'Union [7](#page=7). Des clauses de cohérence ou d'intégration sont présentes dans les traités pour assurer l'homogénéité du droit matériel de l'Union. L'article 11 du TFUE, issu du traité sur l'acte unique européen, exige que les préoccupations environnementales soient intégrées dans toutes les politiques de l'Union. La CJUE pourrait annuler un acte législatif pour non-cohérence, bien que cela ne soit jamais arrivé [7](#page=7). Ces clauses de cohérence se sont étendues à de nombreux domaines et intérêts généraux, tels que la protection des consommateurs (article 12 TFUE), la santé publique (article 168 paragraphe 1 TFUE), la culture (article 4 TFUE), la protection du bien-être animal (article 13 TFUE) et la non-discrimination (articles 9 et 10 TFUE). La CJUE est elle-même guidée par ce principe dans son interprétation du droit de l'Union [7](#page=7). ### 3.5 Le principe de confiance mutuelle Ce principe, d'origine prétorienne créé par la CJUE à la fin des années 80, a été élevé au rang de droit fondamental de l'Union dans l'avis "2/13" de 2014. Il est considéré comme existentiel et conditionne la création d'un espace sans frontières intérieures [7](#page=7) [8](#page=8). La Cour a dédoublé ce principe avec celui de reconnaissance mutuelle, car les deux reposent sur une confiance réciproque absolue entre les États membres. La confiance mutuelle a permis l'adoption de nombreux dispositifs juridiques, comme le mandat d'arrêt européen. L'exécution automatique du mandat d'arrêt européen repose sur l'idée que les États membres considèrent que tous les autres États respectent le droit de l'Union et les droits fondamentaux [8](#page=8). Cependant, dans des circonstances exceptionnelles, la Cour admet qu'il puisse y avoir une brèche dans cette confiance mutuelle, notamment si des États membres ne respectent pas les droits fondamentaux reconnus par le droit de l'Union. La confiance mutuelle vise à préserver l'efficacité du droit de l'Union, mais la Cour reconnaît des cas d'exception pour le mandat d'arrêt européen [8](#page=8). > **Tip:** Comprendre la relation entre confiance mutuelle et reconnaissance mutuelle est clé pour saisir le fonctionnement de l'espace de liberté, de sécurité et de justice de l'UE. --- # Les compétences de l’Union européenne Cette section examine la classification des compétences de l'Union européenne, en distinguant les compétences exclusives, les compétences d'appui/coordination/complément, et les compétences partagées, à la lumière du traité de Lisbonne et de la jurisprudence de la Cour de Justice de l'Union européenne (CJUE). ### 4.1 Le principe d'attribution des compétences Le principe d'attribution des compétences est un fondement essentiel du droit matériel de l'UE. Il stipule que l'Union n'agit que dans les limites des compétences que les États membres lui ont attribuées par les traités afin d'atteindre les objectifs fixés par ces traités. Toute compétence non attribuée à l'Union appartient aux États membres. Ce principe, parfois désigné comme le "principe des compétences d'attribution", implique que la capacité de l'UE à adopter des règles contraignantes est limitée aux domaines pour lesquels elle a reçu une délégation expresse de pouvoir des États membres. L'UE ne possède pas la "compétence de la compétence", qui est caractéristique d'un État souverain, et ne peut donc pas décider unilatéralement des domaines dans lesquels elle exercera son pouvoir législatif [4](#page=4). Avant d'adopter un acte juridique, il est impératif de vérifier si l'Union dispose de la compétence nécessaire et jusqu'où elle peut agir. L'article 10 du TFUE, par exemple, mentionne la lutte contre la discrimination dans la définition et la mise en œuvre des politiques de l'Union. Cependant, certains domaines sont explicitement exclus de la compétence de l'UE, comme le stipule l'article 153 paragraphe 5 du TFUE concernant les politiques sociales, excluant par exemple la rémunération, le droit de grève ou les salaires minimums [4](#page=4). > **Example:** L'Avocat général Nicholas Emiliou a estimé qu'une directive européenne visant à fixer un cadre pour les salaires minimums outrepassait les compétences de l'UE, car la "rémunération" est exclue de sa compétence en vertu de l'article 153 du TFUE, proposant ainsi son annulation [4](#page=4). Si une institution adopte un acte contenant des règles de fond dans un domaine qui ne relève pas des compétences attribuées à l'Union, cet acte peut être contesté devant la CJUE, démontrant ainsi la surveillance étroite exercée sur la compétence d'attribution de l'Union. L'acquisition de nouvelles compétences par l'UE requiert toujours l'accord unanime des États membres [4](#page=4). Une nouveauté introduite par le traité de Lisbonne est la possibilité pour un État membre de reprendre une compétence qu'il avait initialement déléguée à l'Union, notamment dans le cadre d'une révision du TFUE ou par le droit de retrait [4](#page=4). ### 4.2 Typologie des compétences de l'Union européenne Le traité de Lisbonne a clarifié la typologie des compétences attribuées à l'UE, s'appuyant sur un classement influencé par la jurisprudence de la CJUE. Il existe trois catégories principales de compétences [5](#page=5): #### 4.2.1 Compétences exclusives de l'Union Ces compétences confèrent à l'Union le pouvoir d'adopter des actes contraignants, et les États membres ne peuvent plus légiférer dans ces domaines à leur propre niveau. Les domaines de compétence exclusive sont limitativement énumérés dans les traités [5](#page=5): * L'Union douanière [5](#page=5). * La politique monétaire dans la zone euro, relevant de la Banque centrale européenne (BCE) [5](#page=5). * L'établissement des règles de concurrence nécessaires au bon fonctionnement du marché intérieur [5](#page=5). * La politique commune de la pêche, concernant la conservation des ressources biologiques de la mer [5](#page=5). * La politique commerciale commune de l'Union européenne [5](#page=5). #### 4.2.2 Compétences d'appui, de coordination ou de complément Cette catégorie représente le niveau d'intégration le moins poussé. Dans ces domaines, l'Union peut mener des actions ponctuelles de soutien aux politiques des États membres sans toutefois pouvoir harmoniser leurs législations et réglementations. L'UE ne peut pas mener une politique européenne propre dans ces secteurs, une interdiction étant retrouvée dans les traités. Les domaines concernés sont nombreux et incluent des politiques plus récentes, telles que la politique industrielle, culturelle, le tourisme, la coopération entre les administrations nationales et le sport. L'action de l'Union peut prendre la forme de dispositions facilitant la coopération entre les États (par exemple, dans le domaine de l'éducation avec Erasmus+) ou d'actes contraignants visant à coordonner les actions étatiques (par exemple, en matière de santé publique) [5](#page=5). #### 4.2.3 Compétences partagées Les compétences partagées impliquent que l'Union et les États membres peuvent légiférer dans ces domaines, mais seulement dans la mesure où l'Union n'a pas déjà exercé sa compétence ou décidé de ne pas le faire. L'article 4 paragraphe 1 du TFUE définit une compétence comme partagée lorsque les traités attribuent à l'Union une compétence qui ne relève pas des domaines des articles 3 (compétences exclusives) et 6 (domaines où l'Union a une compétence d'appui, de coordination ou de complément) [5](#page=5). Il n'existe pas de liste exhaustive des compétences partagées, mais plutôt des exemples dans le traité. Ces domaines sont souvent les plus sensibles sur le plan politique et incluent, par exemple [5](#page=5): * La politique migratoire [5](#page=5). * Le droit d'asile [5](#page=5). * Les visas [5](#page=5). * La coopération judiciaire [5](#page=5). * La politique agricole commune [5](#page=5). * La politique de cohésion [5](#page=5). Dans les compétences partagées, il peut être difficile de déterminer si c'est la compétence de l'État ou celle de l'Union qui prévaut [5](#page=5). ### 4.3 Le principe de subsidiarité Le principe de subsidiarité est particulièrement pertinent dans le cadre des compétences partagées. Il régit l'opportunité pour l'Union de produire du droit matériel dans ces domaines. Il consiste à se demander s'il est plus judicieux que l'acte envisagé soit adopté au niveau de l'Union plutôt que par chaque État membre au niveau de ses parlements nationaux [5](#page=5). > **Tip:** Le principe de subsidiarité vise à garantir que les décisions soient prises au niveau le plus proche possible des citoyens, et que l'Union n'intervienne que si l'action au niveau de l'UE est plus efficace que celle menée au niveau national. --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Droit institutionnel de l'UE | Correspond aux règles et principes qui régissent le fonctionnement de l'UE en tant qu'organisation internationale, et qui s'appliquent à tous les secteurs d'action de l'UE. Cela inclut les règles régissant les actes européens, la primauté du droit de l'UE, l'effet direct, ainsi que les règles contentieuses et la CJUE. | | Droit matériel de l'UE | Englobe l'ensemble des règles de fond contenues dans les traités européens et adoptées par les institutions de l'Union, souvent appelé droit substantiel. Il étudie la substance du droit de l'Union et le contenu des règles qui prescrivent, interdisent ou autorisent certains comportements dans le but de réaliser des objectifs fixés par les traités. | | Renvoi préjudiciel | Mécanisme permettant à un juge national de poser des questions à la Cour de Justice de l'Union Européenne (CJUE) sur l'interprétation d'une disposition du droit de l'UE, afin d'obtenir une interprétation authentique qui sera ensuite appliquée par le juge national. | | Sources primaires du droit de l'UE | Ce sont les normes juridiques les plus élevées dans la hiérarchie du droit de l'Union Européenne. Elles comprennent principalement les traités constitutifs de l'UE (comme le TUE et le TFUE), ainsi que la Charte des droits fondamentaux de l'Union Européenne. | | Sources dérivées du droit de l'UE | Il s'agit des actes normatifs unilatéraux adoptés par les institutions de l'UE sur la base des traités, tels que les règlements, les directives et les décisions. Ces actes visent à permettre à l'UE de remplir ses missions dans le cadre des différentes politiques européennes. | | Actes contraignants de l'UE | Catégorie d'actes juridiques adoptés par les institutions de l'Union Européenne qui produisent des effets obligatoires pour leurs destinataires. Les principaux actes contraignants sont les règlements, les directives et les décisions, tels que définis à l'article 288 du TFUE. | | Principes généraux du droit (PGD) | Règles non écrites dégagées par la Cour de Justice de l'Union Européenne à partir des traditions juridiques communes aux États membres. Ces principes sont essentiels au respect du droit de l'Union et ont une valeur juridique équivalente aux traités constitutifs. | | Principe d'attribution des compétences | Principe fondamental selon lequel l'Union Européenne ne peut agir que dans les limites des compétences que les États membres lui ont attribuées par les traités. Toute compétence non attribuée relève des États membres. L'UE ne possède pas de compétence générale ni la compétence de la compétence. | | Compétences exclusives de l'Union | Domaines dans lesquels seule l'Union Européenne est compétente pour légiférer. Les États membres ne peuvent intervenir que s'ils sont habilités par l'Union. Ces domaines sont énumérés de manière exhaustive dans les traités, tels que l'union douanière ou la politique commerciale commune. | | Compétences partagées | Domaines dans lesquels l'Union Européenne et les États membres partagent la compétence pour légiférer. L'Union intervient si et dans la mesure où les objectifs ne peuvent être atteints de manière suffisante par les États membres seuls. Les États membres peuvent continuer à agir tant que l'Union n'a pas exercé sa compétence. | | Principe de subsidiarité | Dans les domaines qui ne relèvent pas de la compétence exclusive de l'Union, celle-ci intervient seulement si les objectifs de l'action envisagée ne peuvent pas être atteints de manière suffisante par les États membres, mais peuvent l'être mieux au niveau de l'Union. Ce principe vise à déterminer quelle collectivité doit exercer une compétence. | | Principe de proportionnalité | Ce principe impose que le contenu et la forme de l'action de l'Union n'excèdent pas ce qui est nécessaire pour atteindre les objectifs des traités. Il implique une adéquation entre les fins et les moyens, et l'Union doit choisir le mode d'action le moins contraignant pour les États membres et les particuliers. | | Principe de confiance mutuelle | Principe prétorien créé par la CJUE, qui repose sur la confiance réciproque entre les États membres de l'Union. Il est considéré comme essentiel pour l'existence d'un espace sans frontières intérieures et conditionne la coopération entre les États, comme dans le cas du mandat d'arrêt européen. |

# Distinction entre droit institutionnel et droit matériel de l'UE Ce sujet analyse la distinction fondamentale entre le droit institutionnel de l'Union européenne, qui régit son fonctionnement et ses institutions, et le droit matériel, qui concerne les règles de fond régissant les actions et les comportements dans les différents domaines d'action de l'UE [1](#page=1). ### 1.1 Le droit institutionnel de l'UE Le droit institutionnel de l'UE correspond aux règles et principes qui régissent le fonctionnement de l'UE en tant qu'organisation internationale. Ces principes s'appliquent à tous les secteurs d'action de l'UE, en tant qu'entité juridique internationale. Il concerne les règles et les institutions de l'Union, ainsi que les principes régissant les actes européens. Des spécificités importantes du droit institutionnel incluent le principe de primauté du droit de l'UE et la théorie de l'effet direct. Ce domaine régit également les différentes voies de droit et les règles contentieuses, notamment celles relatives à la Cour de Justice de l'Union européenne (CJUE). La CJUE, située au Luxembourg, est l'unique interprète authentique du droit de l'Union. Un mécanisme clé est le renvoi préjudiciel, qui permet à tout juge national de poser des questions à la CJUE pour obtenir une interprétation authentique d'une disposition du droit de l'UE [1](#page=1). ### 1.2 Le droit matériel de l'UE Le droit matériel de l'UE englobe l'ensemble des règles de fond contenues dans les traités européens et adoptées par les institutions de l'Union. Il s'agit souvent de "droit substantiel", qui étudie le contenu des règles européennes. Plus précisément, il concerne les règles qui prescrivent, interdisent ou autorisent certains comportements dans les domaines d'action de l'UE, dans le but de réaliser les objectifs fixés par les traités. Les activités régies par le droit de l'UE sont de plus en plus nombreuses, les États membres ayant consenti à attribuer davantage de compétences à l'Union pour mener certaines actions ou politiques [1](#page=1). ### 1.3 La relativisation de la distinction entre droit institutionnel et droit matériel La distinction entre droit institutionnel et droit matériel n'est pas toujours absolue et peut être relativisée pour deux raisons principales. Premièrement, il existe des objets d'étude à caractère hybride. Deuxièmement, il y a une connexion étroite entre l'ordre institutionnel et l'ordre matériel [1](#page=1). > **Example:** Le droit à la citoyenneté européenne illustre cette hybridation. Il peut relever du droit institutionnel en raison de sa présence dans le registre institutionnel et politique européen, mais aussi du droit de la libre circulation ou du droit de bénéficier d'une protection consulaire [1](#page=1). Il existe des liens étroits et permanents entre les deux ordres juridiques. Par exemple, des pans entiers du droit matériel de l'UE, tels que le droit de la concurrence, conduisent à aborder des questions plus institutionnelles. Dans le cadre du contentieux devant la CJUE, les questions de droit matériel et institutionnel sont souvent liées et imbriquées, notamment dans le contentieux de la base juridique qui renvoie à la base juridique de l'Union pour l'adoption d'un traité [1](#page=1). ### 1.4 Les principales sources formelles du droit matériel Les sources du droit matériel peuvent être divisées en sources substantielles et sources formelles [2](#page=2). #### 1.4.1 Les sources substantielles Les sources substantielles sont les influences politiques, sociales, philosophiques et morales qui façonnent le contenu du droit de l'UE, directement ou indirectement. Les valeurs de l'Union, inscrites à l'article 2 du traité sur l'UE, comme la dignité humaine, la justice sociale et la solidarité, en sont des exemples [2](#page=2). #### 1.4.2 Les sources formelles Les sources formelles sont l'ensemble des actes par lesquels une règle acquiert la qualité de norme juridique, qu'elles soient écrites ou non écrites. L'Union européenne repose sur un système juridique sophistiqué et unique, comprenant des sources primaires et des sources dérivées [2](#page=2). ##### 1.4.2.1 Les sources primaires Les sources primaires sont placées au sommet de la hiérarchie des normes du droit de l'Union. Elles comprennent les trois traités européens fondateurs: le Traité de Paris (CECA), le Traité de Rome (CEE) et le Traité d'Euratom (CAE). Depuis le traité de Lisbonne, celui-ci a révisé le Traité sur l'Union européenne (TUE), le Traité sur le fonctionnement de l'Union européenne (TFUE) et le Traité Euratom. Ces traités sont complétés par des protocoles signés en même temps, qui ont la même valeur juridique [2](#page=2). Autour de ce noyau dur des traités, d'autres actes gravitent, notamment la Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne, qui fait partie intégrante des sources primaires et possède la même valeur juridique que les traités. La Charte regroupe en six chapitres l'ensemble des droits fondamentaux de la personne dans le cadre de l'Union. Elle est un instrument essentiel pour l'Union et les avocats, notamment pour les contentieux concernant la protection des ressortissants de pays tiers. Elle est en position concurrente avec la Convention européenne des droits de l'homme. Signée en décembre 2000, elle a acquis une valeur juridique contraignante avec le traité de Lisbonne. Certains droits fondamentaux, tels que le droit à la protection des données à caractère personnel, ne sont inscrits que dans la Charte de l'Union européenne [2](#page=2). Les traités d'adhésion, conclus avec les États candidats, constituent également des sources primaires du droit de l'UE. Ils se situent au même niveau normatif que les traités fondateurs et ont une autorité normative supérieure à toutes les autres sources écrites du droit de l'Union [2](#page=2). ##### 1.4.2.2 Les sources dérivées : les actes unilatéraux normatifs Les sources dérivées correspondent aux actes normatifs unilatéraux adoptés par les institutions de l'UE sur le fondement des traités, afin de permettre à l'UE de remplir ses missions. Le législateur européen est, en règle générale, composé du Conseil de l'Union européenne et du Parlement européen, formant un triangle inter-institutionnel qui adopte des actes législatifs [3](#page=3). L'article 288 du TFUE établit une typologie des actes européens, distinguant entre actes contraignants et actes non contraignants. Les actes contraignants incluent les règlements, les directives et les décisions. Les actes non contraignants comprennent les avis et les recommandations, bien qu'ils puissent, dans certaines hypothèses, avoir un effet normatif reconnu par la CJUE [3](#page=3). ##### 1.4.2.3 Les sources externes : les accords externes de l'Union et le droit international Les sources externes comprennent principalement les accords conclus par l'Union européenne avec des groupes d'États tiers et des organisations internationales, tels que les accords de commerce (par exemple, l'accord CETA). Ces accords ont une valeur juridique inférieure aux traités européens, ne pouvant pas contenir de contradiction avec le droit primaire de l'Union. L'article 218 paragraphe 11 du TFUE stipule que tous les accords internationaux doivent être conformes aux prescriptions du TUE et du TFUE, la CJUE étant chargée d'arbitrer sur les incompatibilités [3](#page=3). ##### 1.4.2.4 Les sources non écrites : les principes généraux du droit Les principes généraux du droit (PGD) sont des règles non écrites que le juge est censé dégager et appliquer. La mission de la CJUE, énoncée à l'article 19 paragraphe 1 du Traité sur l'Union européenne, est d'assurer le respect du droit, ce qui inclut le recours aux PGD. Ce recours permet à la CJUE de puiser, en toute indépendance, dans les systèmes juridiques des États membres pour identifier et incorporer des principes dans l'ordre juridique de l'Union. Historiquement, cette technique a été intensivement utilisée par la CJUE, conduisant à la reconnaissance de principes tels que le droit au respect de la vie privée et familiale, qui ne découlait pas directement des traités mais d'un droit commun aux États membres. Bien que la CJUE utilise moins ce recours depuis l'adoption de la Charte des droits fondamentaux, les principes généraux du droit de l'Union intégrés au droit primaire possèdent la même valeur que les traités et sont reconnus comme ayant un rang équivalent à celui de normes constitutionnelles dans l'ordre juridique de l'Union [3](#page=3). > **Tip:** La distinction entre droit institutionnel et droit matériel est essentielle pour comprendre la structure et la portée du droit de l'UE. Bien qu'il y ait une distinction conceptuelle, il est crucial de noter leur interconnexion et la façon dont ils s'influencent mutuellement dans la pratique. --- # Sources formelles du droit matériel de l'UE Les sources formelles du droit matériel de l'Union européenne constituent l'ensemble des actes par lesquels une règle accède à la qualité de norme juridique, qu'elles soient écrites ou non écrites. Ces sources sont classées en sources primaires, dérivées et externes, auxquelles s'ajoutent les principes généraux du droit [2](#page=2) [3](#page=3). ### 2.1 Les sources primaires Les sources primaires se situent au sommet de la hiérarchie des normes en droit de l'Union européenne. Elles comprennent principalement les traités européens [2](#page=2). #### 2.1.1 Les traités européens Les trois traités fondateurs étaient le Traité de Paris (CECA), le Traité de Rome (CEE) et le Traité Euratom (CAA). Suite à l'entrée en vigueur du Traité de Lisbonne, le Traité sur l'UE (TUE) et le Traité sur le fonctionnement de l'UE (TFUE) ont été révisés, ainsi que le Traité Euratom. Ces traités sont complétés par des protocoles ayant la même valeur juridique que les traités eux-mêmes. Les traités constituent le noyau dur des sources primaires [2](#page=2). #### 2.1.2 La Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne La Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne gravite autour du noyau dur des traités et est considérée comme une partie intégrante des sources primaires, possédant la même valeur juridique que les autres traités. Elle regroupe en six chapitres l'ensemble des droits fondamentaux de la personne dans le cadre de l'Union européenne. La Charte, signée lors du Conseil européen de Nice en décembre 2000, a acquis une valeur juridique contraignante à partir du Traité de Lisbonne. Elle est un instrument essentiel pour la protection des personnes, notamment des ressortissants de pays tiers, et elle est en position concurrentielle avec la Convention européenne des droits de l'homme. Certains droits fondamentaux, tels que le droit à un recours effectif, le droit à une bonne administration, le droit d'asile et le droit fondamental à la protection des données à caractère personnel, sont spécifiquement inscrits dans la Charte de l'Union européenne [2](#page=2). #### 2.1.3 Les traités d'adhésion Les traités d'adhésion sont conclus entre l'Union européenne et les États candidats à l'adhésion, leur permettant de s'adapter aux règles de l'UE. Ces traités, dont le dernier en date est celui de la Croatie signé le 9 décembre 2011, constituent des sources primaires du droit de l'UE et se situent au même niveau normatif que les traités constitutifs. Ils possèdent une autorité normative supérieure à toutes les autres sources écrites du droit de l'Union [2](#page=2). ### 2.2 Les sources dérivées : les actes unilatéraux normatifs Les sources dérivées correspondent à tous les actes normatifs unilatéraux adoptés par les institutions de l'UE sur le fondement des dispositions des traités européens, afin que l'UE puisse remplir ses missions [3](#page=3). #### 2.2.1 Les institutions émettrices d'actes Le législateur européen est généralement composé du Conseil de l'Union européenne (conseil des ministres) et du Parlement européen. Le Conseil européen, quant à lui, est composé des chefs d'État et de gouvernement. Ils ne délivrent pas des lois mais des actes législatifs, formant ainsi le triangle interinstitutionnel [3](#page=3). #### 2.2.2 Typologie des actes dérivés L'article 288 du TFUE établit une typologie des actes européens, distinguant entre actes contraignants et actes non contraignants [3](#page=3). * **Actes contraignants**: Il s'agit des règlements, des directives et des décisions. Il est important de vérifier si ces actes sont de nature législative ou non [3](#page=3). * **Actes non contraignants**: Ils comprennent les avis et les recommandations. Cependant, ces actes ne sont pas dépourvus d'effet normatif, comme l'a démontré la Cour de Justice de l'Union européenne (CJUE) dans certaines hypothèses [3](#page=3). ### 2.3 Les sources externes : les accords externes de l'Union et le droit international Ces sources concernent principalement les accords externes conclus par l'Union européenne avec des groupes d'États tiers et des organisations internationales. Un exemple médiatisé est l'accord de commerce, comme le CETA (Accord économique et commercial global), entré en vigueur en 2017 [3](#page=3). #### 2.3.1 Valeur juridique des accords externes Les accords externes ont une valeur juridique inférieure à celle des traités européens. Ils ne peuvent donc pas contenir de contradictions avec le droit primaire de l'Union. L'article 218, paragraphe 11, du TFUE stipule que tous les accords internationaux doivent être entièrement conformes aux prescriptions du TUE et du TFUE, et c'est la CJUE qui arbitre sur les éventuelles incompatibilités [3](#page=3). ### 2.4 Les sources non écrites : les principes généraux du droit Les principes généraux du droit (PGD) sont des règles non écrites que le juge est censé dégager et appliquer. La mission de la CJUE, énoncée à l'article 19, paragraphe 1, du Traité sur l'Union européenne, est d'assurer le respect du droit, ce qui inclut le recours aux principes généraux du droit [3](#page=3). #### 2.4.1 Origine et application des PGD La CJUE peut choisir en toute indépendance des principes issus des autres systèmes juridiques des États membres pour les incorporer dans l'ordre juridique de l'Union. Certains auteurs considèrent que le juge procède à une véritable invention à partir d'un fond commun de traditions juridiques. Cette technique a été intensivement utilisée par la CJUE, notamment à partir de la fin des années 1960, sous l'influence des juges allemands et italiens, conduisant à la reconnaissance de PGD comme le droit au respect de la vie privée et familiale, qui ne découle pas directement des traités mais d'un droit commun aux États membres [3](#page=3). #### 2.4.2 Rang normatif des PGD Aujourd'hui, la CJUE utilise moins ce mode de création en raison de l'existence de la Charte des droits fondamentaux. Les principes généraux du droit de l'Union sont intégrés au droit primaire et possèdent la même valeur que les traités constitutifs et les traités d'adhésion. La CJUE leur reconnaît un rang équivalent à celui des normes constitutionnelles dans l'ordre juridique de l'Union [3](#page=3). --- # Principes essentiels régissant le droit matériel de l'UE Les principes essentiels régissant le droit matériel de l'UE encadrent son adoption et son application, garantissant que l'action de l'Union est légitime, opportune et proportionnée [4](#page=4). ### 3.1 Le principe d'attribution des compétences Ce principe est fondamental car il conditionne la capacité de l'Union à produire légalement du droit matériel. L'UE n'est pas une organisation dotée de compétences générales, et elle ne possède pas le principe de « compétence de la compétence », qui est propre aux États souverains. L'Union ne peut agir que dans les limites des compétences que les États membres lui ont expressément attribuées par les traités. Toute compétence non attribuée à l'UE reste la propriété des États membres [4](#page=4). #### 3.1.1 Les fondements du principe * Le principe d'attribution des compétences est explicitement inscrit dans les traités, notamment à l'article 5 paragraphe 2 du TUE [4](#page=4). * Certains auteurs le désignent comme le « principe des compétences d’attribution » [4](#page=4). * Avant toute adoption d'un acte de l'Union, il est impératif de vérifier si l'UE possède la compétence nécessaire pour agir et l'étendue de cette compétence [4](#page=4). #### 3.1.2 Exclusions et limites * L'article 153 paragraphe 5 du TFUE énumère des domaines dans lesquels l'UE ne peut intervenir, comme la rémunération, le droit de grève ou le droit des associations [4](#page=4). * Une directive visant à fixer un cadre européen pour les salaires minimums a été jugée par l'avocat général Nicholas Emiliou comme outrepassant les compétences de l'UE, car le domaine de la « rémunération » est explicitement exclu par l'article 153 du TFUE [4](#page=4). * Si les institutions adoptent un acte dans des domaines où l'Union n'a pas de compétence attribuée, cet acte peut être contesté devant la CJUE [4](#page=4). #### 3.1.3 Les différentes catégories de compétences Le traité de Lisbonne a introduit une typologie des compétences attribuées à l'UE, influencée par la jurisprudence de la CJUE [5](#page=5). * **Compétences exclusives de l'Union:** L'Union détient l'entière compétence dans ces domaines, et les États membres ne peuvent plus légiférer. Les domaines exclusifs sont limitativement énumérés dans les traités [5](#page=5): * L'union douanière [5](#page=5). * Le domaine monétaire pour la zone euro (BCE) [5](#page=5). * L'établissement des règles de concurrence liées au bon fonctionnement du marché intérieur [5](#page=5). * La politique commune de la pêche (conservation des ressources biologiques de la mer) [5](#page=5). * La politique commerciale commune de l'Union Européenne [5](#page=5). * **Compétences d'appui, de coordination ou de complément:** Dans ces domaines, l'Union ne peut mener que des actions ponctuelles de soutien aux politiques des États membres. Il lui est interdit de mener une politique européenne propre, et les actes juridiques adoptés ne peuvent pas harmoniser les dispositions législatives et réglementaires des États membres. Les domaines sont nombreux et incluent la politique industrielle, culturelle, le tourisme, la coopération entre administrations nationales, et le sport. L'Union peut adopter des dispositions qui favorisent la coopération entre États (ex: Erasmus+) ou des actes contraignants visant à la coordination des actions des États (ex: santé publique) [5](#page=5). * **Compétences partagées:** Conformément à l'article 4 paragraphe 1 du TFUE, l'Union et les États membres partagent la compétence dans tous les domaines qui ne relèvent pas des compétences exclusives ou d'appui. Il n'y a pas de liste exhaustive, mais le traité donne des exemples de domaines sensibles: politique migratoire, droit d'asile, visas, coopération judiciaire, politique agricole commune, politique de cohésion, etc.. Dans ces domaines, il peut être difficile de déterminer si la compétence relève de l'État ou de l'Union, ce qui est régulé par le principe de préemption de l'État sur l'Union [5](#page=5). ### 3.2 Le principe de subsidiarité Ce principe s'applique aux compétences partagées et vise à déterminer l'opportunité d'une intervention de l'Union. Il soulève la question de savoir si un acte envisagé au niveau de l'Union est plus judicieux que s'il était adopté par chaque État membre individuellement. Il s'agit de savoir quelle collectivité doit assumer la responsabilité d'exercer une compétence, sans priver inutilement une collectivité de sa capacité d'action [5](#page=5). * Le Royaume-Uni a été un fervent défenseur de ce principe, espérant l'utiliser pour faire annuler certaines législations européennes jugées non conformes [6](#page=6). * La formulation du principe est la suivante (article 5 paragraphe 3 du TUE): « En vertu du principe de subsidiarité, dans les domaines qui ne relèvent pas de sa compétence exclusive, l'Union intervient seulement si, et dans la mesure où, les objectifs de l'action envisagée ne peuvent pas être atteints de manière suffisante par les États membres, tant au niveau central qu’au niveau régional et local, mais peuvent l'être mieux, en raison des dimensions ou des effets de l’action envisagée, au niveau de l’Union » [6](#page=6). * Il s'agit davantage d'un principe d'apport politique que juridique, destiné à empêcher l'Union de faire ce que les États ou autorités locales peuvent réaliser à leur niveau [6](#page=6). * La CJUE a adopté une interprétation restrictive, n'annulant des dispositions que s'il y a eu une erreur manifeste d'appréciation du législateur de l'Union, afin de se prémunir contre les critiques de « gouvernement des juges » [6](#page=6). * Le Protocole numéro 2 annexé au traité de Lisbonne reconnaît aux parlements nationaux un rôle de gardiens du principe de subsidiarité, leur permettant d'émettre un avis motivé s'ils estiment qu'une disposition de l'Union ne le respecte pas [6](#page=6). ### 3.3 Le principe de proportionnalité Ce principe a un impact considérable sur la portée du droit matériel de l'UE. Il implique que les actes des institutions de l'Union ne doivent pas excéder ce qui est approprié et nécessaire pour atteindre les objectifs fixés par le législateur [6](#page=6). * Il a été ancré dans le droit communautaire par la jurisprudence de la Cour dans les années 70-80 et est désormais inscrit à l'article 5 paragraphe 4 du TUE [6](#page=6). * Ce principe impose d'évaluer l'adéquation entre les fins et les moyens. Si plusieurs modes d'action sont possibles, l'Union doit choisir celui qui laisse le plus de liberté aux États membres et aux particuliers, et qui représente la charge la moins lourde (administrative ou financière) [6](#page=6) [7](#page=7). * Le principe de proportionnalité a un champ d'application matériel très large et s'impose aux institutions de l'Union ainsi qu'aux États membres lorsqu'ils exécutent le droit de l'Union [7](#page=7). ### 3.4 Le principe de cohérence Ce principe, présent dans les traités, impose aux institutions de l'Union d'agir de manière cohérente, tant dans leurs activités internes qu'externes [7](#page=7). * L'article 13 du TUE stipule que le cadre institutionnel unique sert à garantir la cohérence, l'efficacité et la continuité des politiques et actions de l'Union [7](#page=7). * Des clauses de cohérence, telles que celles relatives à l'environnement (article 11 du TFUE), exigent que les exigences environnementales soient prises en compte dans toutes les autres politiques de l'Union [7](#page=7). * La CJUE pourrait annuler un acte législatif pour non-cohérence, bien que cela ne se soit jamais produit [7](#page=7). * Ces clauses de cohérence se sont étendues à de nombreux autres domaines, tels que la protection des consommateurs (article 12 du TFUE), la santé publique (article 168 paragraphe 1 du TFUE), la culture (article 4 du TFUE), le bien-être animal (article 13 du TFUE) et la non-discrimination (articles 9 et 10 du TFUE) [7](#page=7). ### 3.5 Le principe de confiance mutuelle Ce principe, d'origine prétorienne par la CJUE, a été élevé au rang de droit fondamental de l'Union. Il repose sur la conviction que les États membres se font mutuellement confiance dans leur respect du droit de l'Union et des droits fondamentaux [7](#page=7) [8](#page=8). * La CJUE a affirmé que ce principe est existentiel et conditionne la création d'un espace sans frontières intérieures [8](#page=8). * Il est étroitement lié au principe de reconnaissance mutuelle, qui a permis la libre circulation des marchandises [8](#page=8). * La confiance mutuelle a permis l'adoption de nombreux dispositifs juridiques, comme le mandat d'arrêt européen [8](#page=8). * Cependant, la Cour admet des exceptions dans des circonstances exceptionnelles, notamment lorsque des États membres ne respectent pas les droits fondamentaux reconnus par le droit de l'Union, créant ainsi une brèche dans la confiance mutuelle. L'exécution automatique du mandat d'arrêt européen suppose que tous les États membres respectent le droit de l'Union [8](#page=8). --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Droit institutionnel de l'UE | Ensemble des règles et principes régissant le fonctionnement de l'Union européenne en tant qu'organisation internationale, s'appliquant à tous ses secteurs d'action et à ses institutions. Il comprend notamment les principes de primauté et d'effet direct du droit de l'UE, ainsi que les règles de procédure contentieuse devant la CJUE. | | Droit matériel de l'UE | Ensemble des règles de fond contenues dans les traités européens et adoptées par les institutions de l'Union, qui prescrivent, interdisent ou autorisent certains comportements dans le but de réaliser les objectifs fixés par les traités. Il régit la substance des actions de l'Union. | | Renvoi préjudiciel | Mécanisme permettant à un juge national de poser des questions à la Cour de Justice de l'Union Européenne (CJUE) concernant l'interprétation authentique d'une disposition du droit de l'Union, afin d'assurer une application uniforme du droit européen. | | Sources primaires du droit de l'UE | Actes juridiques situés au sommet de la hiérarchie des normes de l'Union européenne, comprenant principalement les traités fondateurs (TUE, TFUE), les traités d'adhésion, et la Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne, qui a la même valeur juridique que les traités. | | Sources dérivées du droit de l'UE | Actes normatifs unilatéraux adoptés par les institutions de l'UE sur le fondement des traités, tels que les règlements, directives et décisions. Ils visent à permettre à l'UE de remplir ses missions dans les différentes politiques européennes. | | Actes contraignants | Catégorie d'actes juridiques de l'UE (règlements, directives, décisions) dont le respect s'impose aux États membres et/ou aux particuliers, ayant un effet juridique obligatoire. | | Actes non contraignants | Catégorie d'actes juridiques de l'UE (avis, recommandations) qui n'ont pas de force obligatoire en soi, mais peuvent avoir un effet normatif reconnu par la CJUE dans certaines hypothèses. | | Principes généraux du droit (PGD) | Règles non écrites dégagées par le juge, notamment la CJUE, à partir des traditions juridiques communes aux États membres, qui visent à assurer le respect du droit de l'Union et à combler d'éventuelles lacunes juridiques. Ils ont une valeur égale à celle des traités. | | Principe d'attribution des compétences | Principe fondamental selon lequel l'Union européenne ne peut agir que dans les limites des compétences que les États membres lui ont attribuées par les traités. L'UE ne dispose pas d'une compétence générale ni de la compétence de la compétence. | | Compétence exclusive de l'Union | Catégorie de compétences où seule l'Union européenne peut légiférer et adopter des actes contraignants. Les États membres ne peuvent exercer cette compétence que s'ils y sont habilités par l'Union. Les domaines concernés sont énumérés de manière exhaustive dans les traités. | | Compétence d'appui, de coordination ou de complément | Catégorie de compétences où l'Union peut mener des actions ponctuelles de soutien aux politiques des États membres, sans harmonisation des législations. L'Union ne peut pas adopter d'actes qui porteraient atteinte aux dispositions législatives ou réglementaires des États membres. | | Compétences partagées | Catégorie de compétences où l'Union européenne et les États membres peuvent légiférer. Dans ces domaines, un État membre ne peut exercer sa compétence que si l'Union n'a pas exercé la sienne, et ce, en vertu du principe de préemption. | | Principe de subsidiarité | Principe selon lequel, dans les domaines qui ne relèvent pas de sa compétence exclusive, l'Union n'intervient que si les objectifs de l'action envisagée ne peuvent pas être atteints de manière suffisante par les États membres, mais peuvent l'être mieux au niveau de l'Union. | | Principe de proportionnalité | Principe selon lequel le contenu et la forme de l'action de l'Union n'excèdent pas ce qui est nécessaire pour atteindre les objectifs des traités. L'Union doit choisir le mode d'action le moins contraignant pour les États membres et les particuliers. | | Principe de cohérence | Principe qui exige que les actions internes et externes de l'Union européenne soient cohérentes et prennent en compte divers intérêts généraux tels que la protection de l'environnement, des consommateurs, de la santé publique, de la culture, du bien-être animal, et la non-discrimination. | | Principe de confiance mutuelle | Principe prétorien développé par la CJUE, selon lequel les États membres font confiance aux systèmes juridiques les uns des autres, notamment en matière de respect des droits fondamentaux. Ce principe est essentiel à la création d'un espace sans frontières intérieures. | | Reconnaissance mutuelle | Principe selon lequel les États membres reconnaissent et acceptent les produits, les services, les qualifications professionnelles, etc., qui sont légalement commercialisés ou reconnus dans un autre État membre, même s'ils ne sont pas identiques aux leurs. Il repose sur la confiance mutuelle. |

# Les fondements politiques et juridiques de l'intégration européenne Cette section explore les origines et les bases de l'intégration européenne, en commençant par la déclaration de Robert Schuman et en examinant l'évolution des fondements juridiques et des mécanismes qui ont façonné l'Union Européenne [1](#page=1) [2](#page=2) [3](#page=3) [4](#page=4) [5](#page=5). ### 1.1 Les fondements politiques et institutionnels de l'intégration #### 1.1.1 La déclaration fondatrice du 9 mai 1950 Les fondements politiques de l'intégration européenne ont été posés par Robert Schuman dans sa déclaration du 9 mai 1950, inspirée par Jean Monnet. Ce projet visait à créer une union entre les peuples d'Europe, en s'intéressant aux individus. Le terme "intégration" désigne un processus de mutation menant à une association politique originale d'États membres, incluant leurs ressortissants, et le résultat de ce processus, visant une union toujours plus étroite entre les peuples européens [1](#page=1). La déclaration proposait des actions concrètes aux partenaires allemands et aux autres pays européens, notamment la mise en commun des moyens de production dans les secteurs stratégiques du charbon et de l'acier après-guerre. L'objectif était de rendre toute guerre entre pays européens matériellement impossible, Schuman évoquant même une fédération européenne indispensable à la paix. Le traité CECA (Communauté Européenne du Charbon et de l'Acier) fut conçu comme une première étape vers cette fédération [1](#page=1). La conférence du plan Schuman s'est ouverte en 1950 avec six États, le Royaume-Uni ne s'étant pas engagé en raison de son opposition à une entité supranationale. Le traité instituant la CECA fut signé le 18 avril 1952 par la France, la Belgique, l'Italie, la République Fédérale d'Allemagne, les Pays-Bas et le Luxembourg, et a pris fin en 2002 après 50 ans d'existence [1](#page=1). Les travaux de David Mitrany sur le fonctionnalisme ont influencé ce projet, suggérant la création d'entités supranationales pour assurer des fonctions étatiques et les limiter à un rôle technique. Jean Monnet et Robert Schuman ont relayé cette idée, confiant à la CECA une politique commune technique et sectorielle dans le but de progresser vers une fonction plus politique [1](#page=1). Cependant, certains, comme le professeur Vlad Constantinesco, ont critiqué cette méthode fonctionnaliste, arguant qu'elle laissait croire à une séparation possible entre le politique et l'économique, et que l'intégration économique ne peut réussir sans une communauté de destin entre les peuples [2](#page=2). #### 1.1.2 L'originalité de la "méthode communautaire" et du cadre institutionnel Le traité CECA a conféré l'essentiel des pouvoirs à une institution strictement indépendante des États membres, capable d'adopter des actes contraignants: la Haute Autorité. Composée de personnalités indépendantes, elle devait adopter les décisions juridiques s'imposant aux États et aux entreprises, son fondement étant la supranationalité. La supranationalité, définie par Pierre Pescatore comme un pouvoir réel et autonome au service d'objectifs communs à plusieurs États membres, était un concept clé [2](#page=2). Autour de la Haute Autorité, le système institutionnel de la CECA comprenait : * Le Conseil des ministres de la CECA, dont le pouvoir de décision était limité aux situations de crise [2](#page=2). * La Cour de justice de la CECA (devenue la Cour de justice des Communautés Européennes), dotée d'une mission large et insuffisamment définie [2](#page=2). * L'Assemblée parlementaire de la CECA, composée de représentants des États, avec un pouvoir de contrôle, notamment la possibilité d'une motion de censure contre la Haute Autorité [2](#page=2). Ce système institutionnel n'a pas été reproduit dans les traités de Rome (CEEA et CEE) signés le 25 mars 1957, en raison d'un contexte politique moins favorable à la supranationalité, marqué par le rejet du projet de CED (Communauté Européenne de Défense) par l'Assemblée Nationale française en 1954 [2](#page=2). Les traités CEE et Euratom ont entraîné un déplacement du centre de gravité institutionnel vers les États membres. La Commission européenne prévue dans ces traités s'est vue privée de pouvoirs de décision, transférés au Conseil des ministres, une institution intergouvernementale. La Commission a toutefois conservé son droit d'initiative pour les projets d'actes juridiques. Le terme "supranational" a disparu des traités de Rome. La Cour de justice et l'Assemblée parlementaire ont été maintenues [2](#page=2). Les traités de Rome sont qualifiés de "traités-cadres", par opposition au traité de Paris (CECA) qui était un "traité-loi" avec des règles de fond détaillées. Les traités-cadres contiennent principalement des règles de procédure, servant de base à la coopération entre États, laissant le traité plus flou. La CECA, grâce à ses mécanismes de prise de décision, était particulièrement supranationale, les institutions se limitant à appliquer les règles du traité [2](#page=2). La CEE a bénéficié d'une bonne dynamique institutionnelle. Le traité de Bruxelles a fusionné les exécutifs communautaires, remplaçant les six institutions antérieures par un Conseil et une Commission uniques pour les trois communautés. Au sein de la CEE, la Commission européenne était présentée comme une autorité administrative, technique et non politique, défendant l'intérêt général européen, dans une stratégie de dépolitisation des enjeux. Le Conseil des ministres a favorisé la création du COREPER (Comité des représentants permanents) pour négocier les projets d'actes juridiques, les ministres se concentrant sur les dossiers les plus sensibles, une stratégie qui a conduit à des critiques d'une Europe technocratique [3](#page=3). #### 1.1.3 Les controverses autour de la méthode communautaire La méthode communautaire est considérée comme le volet opérationnel du projet politique d'intégration, visant une Union sans cesse plus étroite entre les peuples européens. Elle se distingue de la méthode de coopération intergouvernementale des organisations internationales classiques, où les décisions sont prises à l'unanimité [3](#page=3). Les caractéristiques de la méthode communautaire varient selon les auteurs [3](#page=3): * La Commission européenne détient un pouvoir d'initiative monopolistique [3](#page=3). * Le vote à la majorité qualifiée au Conseil des ministres est un marqueur fort de cette méthode [3](#page=3). * La CJUE joue un rôle clé en ayant le monopole de la résolution des litiges entre États membres et de l'interprétation des traités [3](#page=3). Les traités modificatifs ont entraîné des évolutions institutionnelles majeures, interprétées par la doctrine comme un affaiblissement de la méthode communautaire et un retour des États, remontant au traité de Lisbonne. La création de deux piliers intergouvernementaux (PESC - Politique Étrangère et de Sécurité Commune - et JAI - Justice et Affaires Intérieures -) dans le cadre du traité de Maastricht a affaibli la méthode communautaire. L'acquisition du statut d'institution européenne par le Conseil européen et la BCE avec le traité de Lisbonne suggère un essoufflement de la méthode communautaire au profit d'une coopération intergouvernementale [3](#page=3). Cependant, l'opposition binaire entre méthode communautaire et intergouvernementale ne permet pas d'observer la véritable dynamique de l'action européenne, car les deux méthodes se conjuguent et participent à l'intégration. La coopération intergouvernementale est un préalable nécessaire à l'intégration communautaire, permettant d'intégrer des dispositions de traités internationaux dans le droit de l'Union. Par exemple, les accords de Schengen ont créé un espace sans contrôle aux frontières. Cette logique d'utilisation de la coopération des États comme des "laboratoires d'essais" permet d'innover et de tenter des expériences dans des domaines politiquement sensibles. La coopération intergouvernementale est donc nécessaire et ne doit pas être opposée à la méthode communautaire, ayant fait ses preuves dans des domaines variés comme les migrations, la police et la justice [3](#page=3) [4](#page=4). En marge des traités, de nouveaux modes de gouvernance empruntent aux deux méthodes, ajoutant des techniques comme la "soft law", essentielle à la construction du droit de l'Union, en complément du droit contraignant. La dichotomie entre ces méthodes est à relativiser. L'ouvrage de Luuk Van Middelaar, "Quand l'Europe improvise", souligne l'importance de l'improvisation européenne et la fonction "fonctionnaliste" de la méthode communautaire dans le projet initial. Le projet de construction de l'UE est animé par une tension entre le projet confédéraliste et le projet fédéraliste (ou constitutionnel), impliquant la prise de décision politique et démocratique, avec une forte association du Parlement européen [4](#page=4). ### 1.2 Les fondements juridiques de l'intégration européenne #### 1.2.1 Une intégration par le droit L'intégration européenne repose sur des mécanismes juridiques spécifiques présents dans les traités, permettant aux institutions de l'Union de réaliser l'objectif d'une Union toujours plus étroite entre les peuples. Cette progressivité est au cœur de nombreuses dispositions des traités [4](#page=4). Un exemple institutionnel est la prévision d'un Parlement européen dès l'origine des communautés européennes, dont l'élection au suffrage universel direct n'a été rendue possible qu'en 1979. L'article 201 du traité CEE prévoyait l'attribution de ressources propres au budget de la CEE, une caractéristique distinctive par rapport aux autres organisations internationales. Le système de ressources propres est propre à l'Union [4](#page=4). Les traités originaires contiennent de nombreuses clauses évolutives, reflétant l'approche dynamique de la construction communautaire, avec des traités à durée de vie illimitée. Les clauses évolutives incluent [4](#page=4): * Les clauses de rendez-vous dans les traités modificatifs, prévoyant une révision ultérieure des traités pour manifester la volonté des États de se retrouver [4](#page=4). * La clause passerelle, utilisée dans un domaine politique donné, permet par exemple au Conseil européen, en vertu de l'article 48 paragraphe 7 du TUE, de passer d'un vote à l'unanimité à une majorité qualifiée pour faire progresser une politique [4](#page=4). * L'article 25 du TFUE sur la citoyenneté de l'Union permet au Conseil de statuer à l'unanimité, après approbation du Parlement européen, pour compléter des droits des citoyens de l'Union [4](#page=4). Ces processus, tout en permettant la prise de décision commune, ont souvent dépolitisé les débats au profit de consensus politiques, en appréhendant les enjeux par la technique juridique. Cette approche, autrefois efficace, est aujourd'hui dépassée, car l'intégration par le droit ne peut plus pleinement fonctionner en raison d'un décalage entre l'apparence technique des institutions de l'Union et l'importance politique des enjeux [5](#page=5). #### 1.2.2 Une intégration par le droit soutenue et promue par la Cour de Justice de l'Union La Cour de Justice de l'Union Européenne (CJUE), située au Luxembourg, est composée de la Cour et du Tribunal de l'Union Européenne. Prévue dès l'origine dans le traité CECA, elle est devenue un puissant instrument d'intégration juridique, animée par une vision politique du système juridique des communautés européennes. Robert Lecourt, ancien président de la CJUE, a souligné son rôle essentiel dans l'unité du marché commun [5](#page=5). La Cour a innové continuellement par l'usage de divers instruments juridiques pour l'instauration de nouveaux mécanismes d'intégration, notamment par la théorie du principe de primauté du droit de l'Union Européenne. La notion de "marchandise" est centrale dans les traités, visant la libre circulation. La Cour a défini la marchandise de manière évolutive [5](#page=5): * Dans l'arrêt de 1968, elle a considéré les œuvres d'art, les animaux, le sang humain et les déchets comme des marchandises [5](#page=5). * Cependant, les stupéfiants, les armes et le matériel de guerre ne doivent pas être considérés comme des marchandises [5](#page=5). La Cour a également défini l'activité économique et la notion d'entreprise [5](#page=5). ### 1.3 La double dimension de l'évolution du droit matériel de l'Union #### 1.3.1 La diversification du droit matériel de l'Union Le droit matériel de l'Union a connu une diversification progressive au gré des apports et des nouveautés intégrées dans les traités modificatifs. Initialement, le traité instituant la CEE prévoyait des politiques dites "communes" [5](#page=5). ##### 1.3.1.1 Les "politiques communes" prévues à l'origine dans le traité instituant la CEE La politique agricole commune (PAC) était l'une des politiques les plus importantes prévues dans le traité CEE, visant à étendre le marché commun à l'agriculture et au commerce des produits agricoles. L'établissement de la PAC a nécessité une longue période de transition de 12 ans, divisée en plusieurs étapes [5](#page=5). --- # L'évolution de la méthode communautaire et intergouvernementale Voici un résumé détaillé sur l'évolution de la méthode communautaire et intergouvernementale. ## 2. L'évolution de la méthode communautaire et intergouvernementale L'étude de l'évolution des méthodes de gouvernance de l'Union européenne révèle un passage progressif d'une approche supranationale à une coopération interétatique, tout en intégrant des éléments des deux systèmes. ### 2.1 Les fondements institutionnels de l'intégration et l'originalité de la méthode communautaire Le traité CECA a marqué la naissance d'une nouvelle technique communautaire, caractérisée par la supranationalité. L'essence de cette approche résidait dans l'attribution de pouvoirs importants à une institution indépendante des États membres, la Haute Autorité. Cette autorité, composée de personnalités indépendantes (diplomates, syndicalistes, etc.), avait le pouvoir d'adopter des actes contraignants pour les États et les entreprises. La supranationalité, définie par Pierre Pescatore, juge à la CJCE, comme un pouvoir réel et autonome au service d'objectifs communs était au cœur de ce système [2](#page=2). Le cadre institutionnel de la CECA comprenait également : * Le Conseil des ministres de la CECA, dont le pouvoir de décision était limité aux situations de crise [2](#page=2). * La Cour de justice de la CECA, qui deviendra la Cour de justice des Communautés Européennes, dotée d'une mission large et peu définie [2](#page=2). * L'Assemblée parlementaire de la CECA, composée de représentants des peuples des États, disposant de pouvoirs de contrôle, y compris la motion de censure à l'encontre de la Haute Autorité [2](#page=2). Cependant, ce modèle n'a pas été reproduit dans les traités de Rome (CEEA et CEE) signés le 25 mars 1957. Le contexte politique défavorable, marqué par le rejet du projet de CED par l'Assemblée nationale française en août 1954, a entraîné un déplacement du centre de gravité institutionnel vers les États membres. La Commission européenne, prévue dans les traités de Rome, s'est vue privée de ses pouvoirs de décision, transférés au Conseil des ministres. Bien que la Commission ait conservé son droit d'initiative pour les projets d'actes juridiques, le terme "supranational" a disparu des traités de Rome. La Cour de justice et l'Assemblée parlementaire ont été maintenues dans ces nouvelles communautés [2](#page=2). Les traités de Rome sont qualifiés de "traités-cadre", contrairement au traité de Paris qui était un "traité-loi" aux règles détaillées. La technique du traité-cadre a permis d'adopter des règles de procédure servant de base à la coopération entre États, laissant le traité plus flou [2](#page=2). Le traité de Bruxelles, signé en 1965, a opéré la fusion des exécutifs communautaires, remplaçant les six institutions antérieures par le Conseil des Communautés Européennes et une Commission européenne pour les trois communautés. Dans la CEE, la Commission européenne a été présentée comme une autorité administrative technique, visant à dépolitiser les enjeux et à défendre l'intérêt général européen [3](#page=3). Le Conseil des ministres a favorisé cette stratégie de dépolitisation en créant le COREPER (comité de représentants permanents), chargé de négocier les projets d'actes juridiques et de discuter les dossiers sensibles. Cette approche, bien que visant à forger des consensus et à faciliter la prise de décision, a alimenté la critique d'une gouvernance technocratique [3](#page=3). ### 2.2 Les controverses autour de la méthode communautaire La méthode communautaire est considérée comme le volet opérationnel du projet politique d'intégration, visant à construire une union toujours plus étroite entre les peuples européens. Elle se distingue de la méthode de coopération intergouvernementale, utilisée dans les organisations internationales classiques où les décisions sont souvent prises à l'unanimité [3](#page=3). Les caractéristiques distinctives de la méthode communautaire, selon les auteurs, incluent : * Un pouvoir d'initiative quasi-monopolistique de la Commission européenne [3](#page=3). * Le vote à la majorité qualifiée au Conseil des Ministres de l'Union [3](#page=3). * Un rôle clé de la Cour de justice de l'Union européenne (CJUE) dans la résolution des litiges entre États membres et dans l'interprétation des traités [3](#page=3). Cependant, les modifications apportées par les traités successifs ont été interprétées par la doctrine comme un affaiblissement de la méthode communautaire au profit de la coopération intergouvernementale. Ce retour des États serait perceptible depuis l'entrée en vigueur du traité de Lisbonne. La création des deux piliers intergouvernementaux (PESC, Justice et Affaires intérieures) dans le traité de Maastricht, ainsi que l'acquisition du statut d'institution européenne par le Conseil européen et la BCE avec le traité de Lisbonne, sont citées comme des exemples de cet essoufflement de la méthode communautaire au profit de la coopération intergouvernementale [3](#page=3). > **Tip:** Il est important de noter que l'opposition binaire entre la méthode communautaire et intergouvernementale peut être simpliste. Les deux méthodes ne sont pas mutuellement exclusives et se conjuguent souvent pour faire avancer l'intégration européenne [3](#page=3). ### 2.3 La complémentarité entre méthode communautaire et coopération intergouvernementale La coopération intergouvernementale est souvent vue comme un préalable nécessaire à l'intégration via la méthode communautaire. Les États négocient des traités internationaux dans le cadre intergouvernemental, avec l'espoir d'intégrer ultérieurement ces dispositions dans le droit de l'Union [3](#page=3) [4](#page=4). > **Example:** Les accords de Schengen en sont une illustration: ils ont permis la création d'un espace sans contrôles d'identité aux frontières, une expérience menée en marge des traités et qui a pu ensuite être intégrée dans le droit communautaire [4](#page=4). La coopération intergouvernementale agit ainsi comme un laboratoire d'expérimentation, permettant d'innover et de tenter des expériences dans des domaines politiquement sensibles, tels que la migration, la police et la justice. Par conséquent, il ne faut pas opposer frontalement ces deux méthodes [4](#page=4). En marge des traités, de nouveaux modes de gouvernance émergent, empruntant aux deux méthodes et intégrant de nouvelles techniques, comme les instruments de "soft law". Ces instruments, combinés au droit contraignant, sont essentiels à la construction du droit de l'Union [4](#page=4). La dichotomie entre ces deux méthodes doit être relativisée. Luuk Van Middelaar, dans son ouvrage "Quand l'Europe improvise", souligne que l'Europe improvise beaucoup et que la méthode communautaire avait initialement une fonction "fonctionnaliste". La construction de l'UE est animée par des projets confédéralistes et fédéralistes (ou constitutionnels), impliquant une prise de décision politique et démocratique associant fortement le Parlement européen [4](#page=4). ### 2.4 Les fondements juridiques de l'intégration européenne L'intégration européenne repose sur un mécanisme juridique particulier, présent dans les traités, qui permet aux institutions de l'Union de poursuivre l'objectif d'une union sans cesse plus étroite. Cette progressivité se retrouve dans de nombreuses dispositions [4](#page=4): * **Le Parlement européen:** Dès l'origine, les traités ont prévu un Parlement européen, dont l'élection au suffrage universel direct n'a été possible qu'en 1979 [4](#page=4). * **Le système de ressources propres:** L'article 201 du traité CEE prévoit l'attribution de ressources propres au budget de la CEE, ce qui distingue spectaculairement la CEE des autres organisations internationales de l'époque. Ce système budgétaire est propre à l'Union [4](#page=4). * **Les clauses évolutives:** Les traités européens, d'une durée de vie illimitée, contiennent de nombreuses clauses évolutives qui défendent l'approche progressive de la construction communautaire. Les "clauses de rendez-vous" prévoient la révision ultérieure des traités, marquant la volonté des États de se retrouver [4](#page=4). * **La clause passerelle:** Cette expression, retenue par la doctrine, permet au Conseil européen, dans certains domaines et pour des politiques spécifiques, de passer d'un vote à l'unanimité à un vote à la majorité qualifiée, facilitant ainsi l'adoption d'actes juridiques. Un exemple est l'article 48 paragraphe 7 du TUE [4](#page=4). * **La citoyenneté de l'Union:** L'article 25 du TFUE permet au Conseil de statuer à l'unanimité, après approbation du Parlement européen, d'annuler des dispositions visant à compléter les droits des citoyens de l'Union [4](#page=4). --- # La diversification et l'approfondissement du droit matériel de l'Union Cette partie examine l'évolution du droit matériel de l'Union européenne à travers la diversification des politiques et l'approfondissement des compétences, notamment suite au Traité de Lisbonne. ### 3.1 La diversification du droit matériel de l'Union La diversification du droit matériel de l'Union européenne s'est déroulée en plusieurs étapes, marquées par l'intégration de nouvelles politiques au fil des traités modificatifs. Initialement axée sur le marché commun, l'Union a progressivement étendu son champ d'action. #### 3.1.1 Les politiques communes prévues à l'origine dans le traité instituant la CEE Le traité instituant la CEE prévoyait des politiques communes, soulignant leur importance pour la construction européenne. * **La politique agricole commune (PAC)**: Prévue dès l'origine (article 38 du traité CEE), la PAC visait à intégrer l'agriculture et le commerce des produits agricoles dans le marché commun. Elle a été mise en place progressivement sur une période de transition de 12 ans. Son ossature était constituée par les Organisations Communes de Marché (OCM). La PAC a combiné une approche libérale avec un fort interventionnisme économique, incluant des aides à la production et des prix agricoles de référence servant de "filet de sécurité". Cependant, elle a connu des problèmes de coût financier élevé et de "crise des excédents agricoles", menant à une réforme majeure en 1992, qui a remplacé les aides à la production par un paiement unique et introduit l'"éco-conditionnalité". La PAC actuelle intègre des primes pour les producteurs participant à des programmes environnementaux ("éco-régimes"), récompensant les services environnementaux rendus. Bien que la PAC ait une spécificité, celle-ci s'est érodée au profit du droit commun de la libre circulation des marchandises. Les objectifs initiaux de la PAC (accroître la productivité, assurer un niveau de vie équitable, garantir des prix raisonnables aux consommateurs) demeurent, avec une importance accrue accordée à la protection de l'environnement et de la santé publique. Le Traité de Lisbonne a classé la PAC et la pêche parmi les compétences partagées entre l'Union et les États membres, une décision contestée par certains États en raison des coûts budgétaires importants de la PAC pour l'Union (un tiers du budget). Le cadre financier annuel est de 174 milliards d'euros, dont 33% sont destinés à la PAC [5](#page=5) [6](#page=6). * **La politique commune des transports**: Initialement prévue par l'article 74 du traité CEE, elle entretenait une relation symbiotique avec le principe de libre circulation des marchandises. Les débuts furent peu concluants, les États membres se désintéressant de la problématique, souhaitant sauvegarder leurs obligations de service public dans le secteur. La Cour de Justice de l'Union européenne (CJUE) a joué un rôle clé, notamment après un arrêt en 1985 constatant une absence d'action du Conseil, poussant ce dernier à agir dans le domaine des transports routiers et internationaux. Une politique des transports plus affirmée n'a émergé qu'à partir des années 90. Le transport aérien est resté à l'écart de la construction européenne jusqu'à ce que la CJUE consacre, dans un arrêt de 1986 ("Nouvelles Frontières"), l'applicabilité des règles de concurrence aux transports aériens. Cela a conduit à l'adoption de règlements permettant des tarifs réduits et, par la suite, à des règles d'indemnisation pour les passagers en cas de retards ou d'annulations [6](#page=6) [7](#page=7). * **La politique commerciale commune (PCC)**: Issue de la volonté de créer une Union douanière et un tarif douanier commun, la PCC a été établie dès le traité CEE (article 111) pour régir les relations des États membres avec les États tiers. Elle constitue une compétence exclusive de l'UE (article 3, paragraphe 1, du TFUE). Initialement axée sur les questions tarifaires et les accords commerciaux, son domaine s'est élargi pour inclure les mesures de défense commerciale (lutte contre le dumping et les suspensions). La CJUE a joué un rôle essentiel dans l'interprétation et l'extension du domaine de la PCC, notamment en l'étendant aux investissements directs étrangers. Le Traité de Lisbonne a clarifié et étendu la PCC aux investissements directs étrangers, confirmant sa compétence exclusive [7](#page=7) [8](#page=8). * **La formation professionnelle (FP)**: L'article 128 du traité CEE de 1957 prévoyait une politique commune de formation professionnelle. Le "fond social" a été institué pour promouvoir l'emploi et la mobilité des travailleurs, ainsi que pour aider à la reconversion et à la rééducation professionnelle. La politique a pris une dimension nouvelle avec le traité de Maastricht, mettant l'accent sur l'adaptation des travailleurs aux mutations des entreprises. Il est devenu un instrument financier majeur, avec un budget de 87 milliards d'euros pour la période 2021-2027 [8](#page=8). #### 3.1.2 La définition et la mise en place des politiques d'accompagnement du marché intérieur (Acte Unique européen) L'Acte Unique européen (AUE) de 1986 a marqué une étape majeure dans la diversification du droit matériel communautaire, visant à parachever le marché intérieur et à revitaliser la construction européenne. Il a été négocié dans un contexte d'essoufflement de la construction européenne, dû à la stagnation de l'Union douanière et aux obstacles au commerce maintenus par les États membres [9](#page=9). * **Politique sociale communautaire**: L'AUE a permis au Conseil des ministres d'adopter des mesures tendant à protéger la sécurité et la santé des travailleurs à la majorité qualifiée, rompant ainsi avec l'exigence d'unanimité qui paralysait l'adoption des directives sociales, notamment en raison du blocage du Royaume-Uni [9](#page=9). * **Politique de cohésion économique et sociale**: Un chapitre entier de l'AUE a été consacré à cette politique, visant à réduire les écarts de développement entre les régions de l'UE et le retard des régions les plus pauvres et moins développées. Des financements substantiels ont été attribués, coordonnés notamment par Jacques Delors [9](#page=9). * **Politique de recherche et développement technologique**: L'AUE a lancé les programmes cadres de recherche et développement technologique. Le budget pour la période 2021-2027 s'élève à 95 milliards d'euros. L'UE a également développé des projets comme le système "Galileo" [9](#page=9). * **Politique de protection de l'environnement**: L'AUE a vu l'adoption de mesures de protection environnementale basées sur des principes clés tels que la correction par priorité à la source et le principe du pollueur-payeur. Le principe de précaution a été ajouté ultérieurement par le traité de Maastricht. L'AUE a également introduit une clause de cohérence, intégrant les exigences environnementales dans toutes les autres politiques de la CEE [10](#page=10). Ces politiques visaient à accompagner la réalisation du marché intérieur, son optimisation et la fluidité de la libre circulation des marchandises. Elles ont marqué un dépassement de la vision purement économique, s'appuyant sur des concepts détachés de la sphère économique et s'inscrivant dans un projet de société plus vaste, promouvant un "bien commun européen" [10](#page=10). #### 3.1.3 La consolidation de la diversification matérielle des politiques de l'Union par le traité de Maastricht Le traité de Maastricht a consolidé la diversification matérielle des politiques de l'Union, étendant le champ du droit de l'Union et consacrant la diversité politique de l'Union. Il a notamment acté l'adoption de la monnaie unique et l'institution de la citoyenneté de l'Union européenne. La Communauté européenne a vu ses compétences étendues, et l'adjectif "économique" a été retiré, ouvrant la voie à des politiques centrées sur la protection des personnes [10](#page=10). * **Réseaux transeuropéens (RTE)**: Consacrés dans le titre 12 du traité de Maastricht, les RTE visent à renforcer la cohésion économique et sociale en développant les infrastructures dans les secteurs clés tels que les transports, les télécommunications et l'énergie. Le traité a créé le Fonds de cohésion, destiné aux pays de l'Est et aux pays les plus pauvres d'Europe (Grèce, Espagne, Irlande, Portugal) pour financer des projets d'infrastructures et les aider à affronter les contraintes macro-économiques liées à l'euro, ainsi que pour des projets environnementaux. Le label Projet d'Intérêt Commun (PIC) favorise la modernisation des infrastructures et l'engagement des investisseurs privés [11](#page=11). ### 3.2 L'approfondissement du droit matériel de l'Union résultant du traité de Lisbonne Le Traité de Lisbonne a marqué une étape significative dans l'approfondissement du droit matériel de l'Union, en orientant l'intérêt vers les personnes physiques, citoyens de l'UE ou non. Cela représente un déplacement majeur par rapport aux débuts de la construction communautaire, centrés sur la circulation des marchandises [11](#page=11). * **Politiques centrées sur la protection et les besoins des personnes** : * **Protection de la santé publique** (Article 168 TFUE): L'inclusion de ce domaine a été une évolution remarquable, passant d'une compétence étatique à une compétence de l'UE, justifiée par une approche collective de la santé comme un bien commun [11](#page=11). * **Protection des consommateurs** (Article 169 TFUE): Cette politique a connu un regain d'intérêt, notamment après la crise de la "vache folle" [12](#page=12). * **Protection civile** (Article 196 TFUE): L'UE complète et soutient l'action des États dans la prévention des risques et l'intervention en cas de catastrophe [12](#page=12). * **Éducation, formation professionnelle, jeunesse** (Article 126 traité CEE): L'action de l'UE vise à développer l'aspect européen de l'éducation par l'apprentissage des langues, la mobilité des étudiants et enseignants, et la reconnaissance des diplômes [12](#page=12). * **Asile et immigration** (Articles 77 à 80 TFUE): Ces articles, héritiers du traité d'Amsterdam, montrent l'implication croissante du droit de l'UE dans des matières qui semblaient auparavant exclusivement étatiques, contribuant à la formation d'un droit civil et pénal européen. Des exemples incluent le règlement sur la loi applicable au divorce et le règlement sur la compétence et l'exécution des décisions en matière matrimoniale [12](#page=12). Le droit de l'Union se développe et s'approfondit grâce à une législation de plus en plus dense et à la jurisprudence de la CJUE, qui donne de l'importance à certains concepts et notions [12](#page=12). #### 3.2.1 Illustration 1 : le droit de la politique commerciale La PCC est l'une des premières politiques communes, dont le contenu et la nature de la compétence ont été précisés en faveur d'une puissance accrue pour l'UE. Les traités initiaux étaient laconiques, mais la CJUE, par sa jurisprudence, a affirmé la nature englobante de la PCC, considérant que l'énumération des objets de cette politique n'était pas limitative. La CJUE a permis à la Communauté d'adopter des instruments de coopération au développement dans le cadre de la PCC. Le traité de Lisbonne a officialisé la PCC comme domaine de compétence exclusive de l'UE, confirmant ce que la CJUE avait déjà affirmé [12](#page=12) [13](#page=13). #### 3.2.2 Illustration 2 : le droit de la politique énergétique de l'UE Avant le traité de Lisbonne, il n'existait pas explicitement de compétence de l'UE pour une politique commune de l'énergie, bien que le domaine ait été touché ponctuellement par le droit du marché intérieur ou l'article 308 du traité CE. Le traité de Lisbonne a fait de l'énergie un domaine de compétence partagée avec les États, visant quatre objectifs: bon fonctionnement du marché, sécurité d'approvisionnement, efficacité énergétique et développement des énergies nouvelles et renouvelables, et interconnexion des réseaux. L'article 194 TFUE insiste sur l'esprit de solidarité entre les États membres [13](#page=13). * **Solidarité énergétique**: L'article 194 TFUE, en lien avec l'article 122 TFUE, permet des actions communes en cas de graves difficultés d'approvisionnement, notamment dans le domaine de l'énergie. Cette solidarité a été mise en œuvre par des règlements visant à garantir l'approvisionnement continu en gaz et l'assistance mutuelle en cas de crise électrique. Suite à l'invasion de l'Ukraine, la Commission a adopté des mesures pour rendre l'UE indépendante des combustibles russes, renforçant la solidarité entre États membres [13](#page=13) [14](#page=14). * **Jurisprudence de la CJUE**: La CJUE a interprété l'esprit de solidarité comme un principe énergétique normatif et justiciable, impliquant des obligations d'assistance mutuelle non seulement en cas de crise mais aussi en période normale. Elle a précisé que ce principe impose de tenir compte des intérêts des autres États et de l'UE dans les décisions prises, afin de prévenir les situations de crise [14](#page=14). L'évolution du droit matériel de l'Union a conduit à une spécialisation, voire une hyperspécialisation, du droit matériel de l'Union [15](#page=15). --- # Illustrations spécifiques : politique commerciale et politique énergétique Cette section examine en détail deux domaines clés de l'Union européenne : la politique commerciale commune, son évolution et son caractère exclusif, ainsi que la politique énergétique, introduite par le traité de Lisbonne et fondée sur le principe de solidarité entre États membres. ### 4.1 La politique commerciale commune La politique commerciale commune est l'une des premières politiques communes mises en place par les traités initiaux de la Communauté économique européenne (CEE). Son contenu s'est considérablement étoffé au fil du temps, et la nature de la compétence de l'UE en matière commerciale a été précisée, renforçant ainsi la puissance de cette politique [12](#page=12). #### 4.1.1 Évolution et caractère exclusif de la politique commerciale Initialement, les traités de la CEE étaient plutôt succincts concernant la définition de la politique commerciale, se limitant à mentionner des principes uniformes pour les modifications tarifaires, la conclusion d'accords commerciaux, les politiques d'exportation, les mesures de défense commerciale et les subventions [12](#page=12). La Cour de Justice de l'Union européenne (CJUE) a joué un rôle déterminant dans l'expansion de la politique commerciale commune par sa jurisprudence. Dans son avis du 4 octobre 1979, la Cour a affirmé qu'il n'y avait pas lieu d'interpréter restrictivement la notion de politique commerciale, car l'énumération des objets de cette politique n'était pas limitative. Elle s'est appuyée sur la lettre de l'article 113 du traité CEE pour étayer cette affirmation [12](#page=12). La CJUE a permis à la Communauté d'adopter des instruments de politique commerciale servant également une politique de coopération et de développement. Dans un arrêt du 26 mars 1987 (Commission contre Conseil), elle a considéré qu'il était possible de dépasser l'aspect purement commercial pour adopter des politiques de développement en faveur de certains pays [13](#page=13). Le champ de la politique commerciale peut donc s'étendre bien au-delà des objets initialement prévus par le traité. La politique commerciale commune est désormais officiellement un domaine de compétence exclusive de l'UE, une confirmation de ce que la CJUE avait déjà affirmé. Dès 1975, la CJUE avait affirmé, dans son avis 1/75 du 11 novembre 1975 sur la conclusion d'arrangements dans le cadre de l'OCDE, que les articles 113 et 114 du traité CEE excluaient une compétence des États dans ce domaine. Cependant, c'est le traité de Lisbonne qui a officialisé cette exclusivité. Cette politique historique est devenue de plus en plus forte et dense au fil du temps, contribuant à faire de l'UE une puissance commerciale sur la scène internationale [13](#page=13). > **Tip:** L'intervention de la CJUE a été cruciale dans l'expansion et la consolidation de la politique commerciale commune, transformant une compétence initialement définie de manière restrictive en une compétence exclusive et puissante pour l'UE. ### 4.2 La politique énergétique de l'UE La politique énergétique de l'UE a été explicitement introduite par le traité de Lisbonne. Avant ce traité, il n'existait pas de compétence explicite de l'UE pour promouvoir, déterminer ou développer une politique commune de l'énergie. Le domaine de l'énergie était alors touché par le droit de l'UE de manière ponctuelle, principalement au titre du marché intérieur, de la libre circulation des marchandises et des produits, ou de l'article 308 du traité CE (qui permettait au Conseil d'adopter des actes nécessaires pour atteindre les objectifs des traités dans certains cas) [13](#page=13). #### 4.2.1 Introduction par le traité de Lisbonne et principes fondamentaux Le traité de Lisbonne a innové en faisant de l'énergie un domaine de compétence partagée entre l'UE et les États membres. L'article 194 du Traité sur le fonctionnement de l'Union européenne (TFUE) dispose que la politique de l'UE dans le domaine de l'énergie vise, dans un esprit de solidarité entre les États membres, à atteindre quatre grands objectifs [13](#page=13): * Assurer le bon fonctionnement du marché de l'énergie [13](#page=13). * Garantir la sécurité de l'approvisionnement énergétique [13](#page=13). * Promouvoir l'efficacité énergétique et le développement des énergies nouvelles et renouvelables [13](#page=13). * Promouvoir l'interconnexion des réseaux énergétiques [13](#page=13). Cet article reflète la volonté des États membres de mener une action commune dans ce domaine, adoptée lors de négociations où des pays comme la Pologne et la Lituanie avaient exprimé leurs inquiétudes quant à la forte dépendance énergétique de l'Europe vis-à-vis de la Russie. Les États membres ont veillé à ce que les règles de cette politique européenne n'affectent ni leur droit de déterminer les conditions d'exploitation de leurs ressources énergétiques, ni leur possibilité de choisir leurs sources d'énergie et la structure générale de leur approvisionnement énergétique [13](#page=13). Un élément central de l'article 194 TFUE est la référence à "l'esprit de solidarité entre les États membres". Cet article est à mettre en relation avec l'article 122, paragraphe 1, du traité, qui permet au Conseil de décider, dans un esprit de solidarité entre les États membres, de mesures appropriées en cas de graves difficultés survenant dans l'approvisionnement en certains produits, notamment dans le domaine de l'énergie [13](#page=13). #### 4.2.2 Mise en œuvre et rôle de la jurisprudence La référence à l'esprit de solidarité a été exploitée tant sur le plan législatif que par la CJUE [13](#page=13). Sur le plan législatif, plusieurs mesures ont été adoptées pour garantir la sécurité et la solidarité dans le domaine de l'énergie. Un règlement notable est celui du 25 octobre 2007, visant à assurer un approvisionnement continu en gaz dans l'UE et imposant une véritable solidarité entre les États membres en cas de crise d'approvisionnement. Concernant le secteur de l'électricité, un règlement du 5 juin 2019 s'inscrit également dans cette recherche de solidarité, stipulant qu'en cas de crise électrique, les États doivent s'entraider mutuellement au moyen de mesures bilatérales convenues [13](#page=13) [14](#page=14). Suite à l'invasion de l'Ukraine, qui a déstabilisé le secteur de l'énergie, la Commission a adopté dès le 8 mars 2022 des mesures visant à rendre l'UE aussi indépendante que possible des combustibles russes. Dans cette perspective, des propositions ont été faites en octobre 2022 pour renforcer la solidarité entre États membres. Les ministres européens de l'énergie sont parvenus à un accord en décembre 2022 sur trois règlements [14](#page=14): * Un règlement visant à renforcer la solidarité entre États membres grâce à une meilleure coordination en matière d'achat de gaz [14](#page=14). * Un cadre visant à accélérer le déploiement des énergies renouvelables au sein de l'UE [14](#page=14). * Un mécanisme de correction du marché de l'énergie afin de protéger les citoyens et l'économie de l'UE contre des prix excessivement élevés [14](#page=14). > **Tip:** Le principe de solidarité énergétique, intégré dans l'article 194 TFUE, est un pilier de la politique énergétique de l'UE, visant à assurer la stabilité et la sécurité de l'approvisionnement pour tous les États membres. Avant même l'adoption de ces trois règlements, la référence à l'esprit de solidarité avait déjà été exploitée par la CJUE, tant par le Tribunal de l'Union européenne que par la Cour de justice elle-même [14](#page=14). En septembre 2019, le Tribunal est intervenu suite à une requête de la Pologne contre une décision d'exécution d'une directive de la Commission, affirmant que cette décision n'avait pas été prise dans le respect de l'exigence de solidarité. Le Tribunal a annulé la décision de la Commission, estimant qu'elle avait été adoptée en méconnaissance du principe de solidarité énergétique tel que formulé à l'article 194, paragraphe 1, TFUE. Le Tribunal a élevé l'esprit de solidarité au rang de principe énergétique, déclarant qu'il découlait d'un principe plus général de solidarité entre les États à la base du système de l'UE. Il a précisé que ce principe comportait des droits et obligations tant pour l'UE que pour les États membres, instituant une sorte de principe de solidarité énergétique normatif et justiciable. Le Tribunal a précisé que ce principe impliquait des obligations d'assistance mutuelle entre les États membres dans le domaine de l'énergie, non seulement en cas de crise, mais aussi hors périodes de crise ou en période normale. Il a affirmé que ce principe ne saurait se limiter à des situations extraordinaires et était destiné à imprégner l'entièreté de la politique dans le domaine de l'énergie [14](#page=14). Une conséquence concrète est l'obligation pour l'UE et les États membres, dans le cadre de leurs compétences respectives (compétence partagée), de tenir compte des intérêts des autres États dans les décisions qu'ils prennent [14](#page=14). Cet arrêt du Tribunal a été contesté par l'Allemagne, qui est intervenue au soutien de la Commission. La CJUE, dans son arrêt, n'a pas remis en cause l'arrêt du Tribunal, mais est allée dans son sens. Elle a affirmé que le principe évoqué à l'article 194 TFUE est l'expression spécifique du principe général de solidarité entre États membres. Par conséquent, son application n'était pas limitée aux situations de crise ou d'urgence, et son application imposait l'adoption de décisions visant à prévenir des situations de crise. La jurisprudence a ainsi ouvert des perspectives favorables à ce principe, pleinement normatif, associé à des droits et obligations, et justiciable [14](#page=14). > **Example:** L'annulation par le Tribunal de l'UE d'une décision de la Commission pour méconnaissance du principe de solidarité énergétique illustre comment ce principe, initialement formulé comme un objectif, est devenu un critère juridique contraignant qui impose des obligations concrètes aux acteurs de l'UE et aux États membres. --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Intégration européenne | Processus par lequel une organisation d'intégration économique évolue vers une forme originale d'association politique impliquant les États membres et leurs ressortissants, visant une union toujours plus étroite entre les peuples européens. | | Fonctionnalisme | Approche théorique suggérant que la création d'entités supranationales peut assurer des fonctions étatiques, en limitant initialement leur rôle à des aspects techniques, dans le but de favoriser une intégration progressive. | | Supranationalité | Concept désignant un pouvoir réel et autonome exercé au service d'objectifs communs à plusieurs États membres, distinct du pouvoir intergouvernemental où les États conservent un contrôle plus direct sur les décisions. | | Méthode communautaire | Mode de fonctionnement propre aux Communautés européennes, caractérisé par un pouvoir d'initiative monopolistique de la Commission européenne, le vote à la majorité qualifiée au Conseil des ministres et le rôle central de la Cour de Justice de l'UE pour l'interprétation des traités. | | Coopération intergouvernementale | Mode de coopération entre États où ces derniers conservent leur souveraineté et prennent leurs décisions à l'unanimité, typique des organisations internationales classiques, souvent opposé à la méthode communautaire. | | Soft law | Instruments juridiques non contraignants, tels que les recommandations ou les communications, qui jouent un rôle important dans la construction du droit de l'Union Européenne en orientant les politiques et les comportements. | | Traité-loi | Type de traité, comme le traité CECA, qui contient des règles de fond détaillées que les institutions supranationales ont pour mission d'appliquer directement. | | Traité-cadre | Type de traité, comme les traités de Rome (CEE, CEEA), qui établit des règles de procédure générales servant de base à la coopération entre États, laissant une marge de manœuvre pour l'adoption d'instruments conventionnels plus spécifiques. | | Cour de Justice de l'Union Européenne (CJUE) | L'institution judiciaire de l'UE, située à Luxembourg, composée de la Cour et du Tribunal, dont le rôle est d'assurer le respect du droit de l'UE dans l'interprétation et l'application des traités. | | Principe de primauté | Principe du droit de l'Union Européenne selon lequel le droit de l'UE prime sur le droit national des États membres en cas de conflit. | | Politique Agricole Commune (PAC) | Politique européenne visant à soutenir le secteur agricole par divers mécanismes, ayant évolué au fil du temps pour intégrer des considérations environnementales et de développement durable. | | Dumping | Pratique commerciale consistant pour un exportateur à vendre un produit sur un marché étranger à un prix inférieur à celui pratiqué sur son marché intérieur, pouvant entraîner l'application de droits compensateurs. | | Compétence exclusive | Domaines où seule l'Union Européenne est habilitée à légiférer et à adopter des actes juridiquement contraignants, les États membres ne pouvant agir que dans la mesure où ils sont habilités par l'UE. | | Compétence partagée | Domaines où l'Union Européenne et les États membres peuvent légiférer, mais où les États membres ne peuvent exercer leur compétence que dans la mesure où l'Union n'a pas exercé la sienne. | | Solidarité entre États membres | Principe fondamental de l'Union Européenne qui implique une coopération mutuelle et un soutien entre les États membres, particulièrement important dans des domaines comme l'énergie. |

# European legal acts and instruments This topic explores the various legal acts and instruments that the European Union can adopt to implement its policies and achieve its objectives, along with the procedures for their adoption. ## 1. European legal acts and instruments ### 1.1 General principles of European law European law comprises primary law, which includes the Treaties (TEU and TFEU), protocols, and annexes, such as the Charter of Fundamental Rights. These Treaties grant EU institutions the powers to adopt secondary law. Secondary European law consists of legal instruments that generate legal consequences. ### 1.2 Legislative acts According to Article 289(3) TFEU, legal acts adopted through a legislative procedure constitute legislative acts. #### 1.2.1 Legislative procedures * **Ordinary legislative procedure** (Article 289(1) TFEU): This procedure involves the joint adoption of a legislative act by the European Parliament and the Council, based on a proposal from the Commission. Voting typically occurs by qualified majority (QMV) as outlined in Article 294 TFEU. This procedure signifies that the European Parliament and the Council act as co-legislators on an equal footing. * **First reading:** The Commission presents a proposal. The Parliament examines it, voting by a simple majority, and can amend, adopt, or reject it. Subsequently, the Council examines the Parliament's position. If the Council accepts the Parliament's position, the act is adopted. Otherwise, the Council adopts its own position and sends it back to Parliament. * **Second reading:** Both institutions have a deadline of three months (extendable by one month) to adopt their positions. In the Parliament's second reading, amendments to the Council's first-reading position require an absolute majority of its Members (currently 361 out of 720 votes). * **Conciliation:** If the Council cannot accept all amendments from the Parliament's second reading, a conciliation procedure is initiated. This involves negotiations within a Conciliation Committee to reach an agreement in the form of a 'joint text', which must then be confirmed by both the Parliament and the Council. > **Tip:** In most cases, legislation is adopted after the first reading of the ordinary legislative procedure. * **Special legislative procedure:** This procedure is an exception to the ordinary legislative procedure and is used in specific policy areas. The TFEU does not provide a precise description; rules are defined on a case-by-case basis in the relevant treaty articles. In practice, the Council often acts as the sole legislator, with the Parliament's role limited to consent or consultation. * **Consent procedure:** The Council adopts legislative proposals after obtaining the consent of the European Parliament. The Parliament can only accept or reject the proposal by an absolute majority vote; it cannot amend it. The Council cannot overrule the Parliament's opinion. Consent is used for new legislation on combating discrimination, concluding international agreements, human rights issues, and accession or withdrawal of Member States. * **Consultation procedure:** The Council adopts a legislative proposal after the Parliament submits its opinion. The Parliament may approve, reject, or propose amendments, but the Council is not legally obliged to follow the Parliament's opinion, though it must not decide without receiving it. Consultation is used for areas like social security and social protection, and administrative cooperation in freedom, security, and justice. > **Tip:** The definition of a legislative act is a formal concept, referring to the process of adoption, not necessarily the content. ### 1.3 Legal instruments Article 288 TFEU outlines the main types of legal instruments: #### 1.3.1 Regulations * **Characteristics:** * Have general application. * Are legally binding in their entirety. * Have direct effect and are directly applicable in all Member States. * **Purpose:** Used in domains where regulatory uniformity across Member States is essential, such as the protection of personal data. #### 1.3.2 Directives * **Characteristics:** * Are binding as to the result to be achieved. * Member States are left with the freedom to choose the means and methods of implementation, allowing for flexibility. * Can lead to differences between Member States if not implemented uniformly. * Generally, do not have direct effect during the implementation period; they can only be invoked between citizens or before national courts after a Member State has complied with its implementation obligation. However, vertical direct effect is possible in exceptional cases. * **Purpose:** Harmonisation directives are crucial for the realization of the internal market by ensuring equal rules, norms, and technical, safety, and quality standards across Member States. This promotes free movement of goods, services, capital, and people. * **Advantages of harmonisation:** 1. **Promoting free movement:** Aligns rules and standards, preventing national legislation from hindering trade. 2. **Mutual Recognition:** Forms the basis for recognizing products lawful in one country as saleable in others. 3. **Increasing consumer confidence:** Assures consumers that products meet comparable safety and quality standards. 4. **Creating a level playing field:** Ensures fairer competition among companies. 5. **Lowering costs for companies:** Eliminates the need for country-specific product variants. 6. **Compliance with EU law:** Ensures uniform interpretation and application of EU law. * **Examples:** Directives concerning consumer protection, such as those on distance marketing of financial services, unfair commercial practices, misleading advertising, and liability for defective products, are vital for the proper functioning of the single market. Directive (EU) 2019/771, concerning contracts for the sale of goods, provides consumers with protection measures like repair, replacement, price reduction, or contract termination in case of non-conformity. > **Example:** Harmonisation directives ensure that if a product meets the safety standards in Germany, it can also be sold in France without needing to comply with different French safety standards, thus facilitating the free movement of goods. #### 1.3.3 Decisions * **Characteristics:** * Binding in their entirety. * If specific addressees are mentioned, they are only binding towards those addressees. * Can have a general scope or a particular/limited scope. * Have direct effect. #### 1.3.4 Other instruments * **Recommendations:** These do not generate legal consequences. ### 1.4 Voting mechanisms and decision-making Decision-making in supranational organizations like the EU is based on principles agreed upon in Treaties. Member States must comply with legislation even if they voted against it in a legislative organ. * **Voting systems:** Simple majority, qualified majority, or unanimity. * **Qualified Majority Voting (QMV) in the Council:** * **General principle (Article 16(4) TEU):** As of 1 November 2014, QMV is defined as at least 55% of the Council members, representing at least 65% of the EU population. A blocking minority requires at least four Council members. * **Derogation when not all members participate (Article 238(3) TFEU):** If Member States opt out of certain policy domains, QMV is defined as at least 55% of the participating Member States, representing at least 65% of the population of those participating States. A blocking minority needs at least the minimum number of Council members representing more than 35% of the participating population, plus one member. * **Derogation when the Council does not act on a Commission/High Representative proposal (Article 238(2) TFEU):** A "superqualified majority" is required: at least 72% of the Council members, representing at least 65% of the EU population. If not all members participate, this applies to the participating Member States. > **Tip:** Understand the distinction between the general QMV rule and the specific rules for when Member States opt out of voting. * **Simple Majority Voting (Article 238(1) TFEU):** The Council acts by a majority of its component members. This typically applies to procedural matters, such as adopting its rules of procedure. * **Blocking Minority:** A group of Member States whose votes, when combined, can prevent a proposal from being adopted, even if it has majority support. * **Abstention:** An abstention in QMV counts as a vote against. Abstention does not prevent a decision from being adopted by unanimity. * **Unanimity:** Required for certain sensitive matters considered vital by Member States, such as common foreign and security policy (with exceptions), citizenship rights, EU membership, harmonisation of indirect taxation, certain aspects of justice and home affairs, harmonisation of social security, and EU finances. Unanimity implies a high degree of intergovernmental cooperation. > **Tip:** The principle of unanimity in sensitive areas reflects a weaker form of integration compared to QMV and the ordinary legislative procedure. ### 1.5 Purposes of the EU Article 3 TEU outlines the core purposes of the EU: * To promote peace, values, and well-being of its peoples. * To offer an area of freedom, security, and justice without internal frontiers. * To establish an internal market for sustainable development and balanced economic growth. * To establish an economic and monetary union with the euro as its currency. * To uphold and promote EU values and interests in its international relations, contributing to peace, security, sustainable development, solidarity, free and fair trade, poverty eradication, and human rights. #### 1.5.1 Area of freedom, security, and justice This purpose evolved through the Treaties of Maastricht and Amsterdam, with the Lisbon Treaty consolidating much of this cooperation into the first pillar, governed by supranational methods. Competences in areas like immigration, asylum, cross-border security, judicial cooperation in civil and criminal matters, and police cooperation are conferred upon the EU, allowing for the adoption of regulations and directives. #### 1.5.2 Establishment of the internal market This was an initial purpose of the EU, involving the creation of a customs union (abolished in 1970) and the free movement of goods, services, persons, and capital. Harmonisation of Member State legislation is crucial to remove barriers to this free movement. Anti-competitive behaviour by undertakings is prohibited under Articles 101 and 102 TFEU, with the Commission and the Court of Justice of the European Union (CJEU) overseeing compliance. * **Prohibited actions under Article 101 TFEU:** Agreements between undertakings, decisions by associations of undertakings, and concerted practices that restrict competition, such as price-fixing, market sharing, limiting production, or applying dissimilar conditions. * **Prohibited actions under Article 102 TFEU:** Abuse of a dominant position within the internal market. * **Consequences of violations:** Automatic nullity of agreements, significant fines by the European Commission (up to 10% of annual turnover), claims for damages by affected parties, and reputational damage. * **Adverse effects on competition and market functioning:** Higher consumer prices, reduced consumer choice, decreased innovation, misallocation of resources, distorted supply and demand signals, potential for shortages or surpluses, poor investment decisions, and deadweight loss. * **Predatory pricing:** Setting prices artificially low to eliminate competition, followed by price increases once a dominant position is achieved. #### 1.5.3 Economic and Monetary Union (EMU) The introduction of a single currency, the euro, aims to facilitate the internal market by eliminating currency exchange costs and economic risks. However, this requires strong economic and monetary cooperation among Member States. Currently, 19 Member States are members of the eurozone. While not a full economic union, Member States retain political and legislative powers regarding their budgets, provided they comply with EU principles and undergo monitoring. ### 1.6 Principles governing the functioning of the EU Articles 4 and 5 TEU outline four key principles: #### 1.6.1 Principle of sincere cooperation (loyalty) * **Scope:** Applies to Member States and EU institutions. * **Obligations:** Member States must assist each other in carrying out tasks stemming from the Treaties, take appropriate measures to ensure fulfilment of EU obligations, and refrain from any measure that could jeopardise the Union's objectives. EU institutions must also practice sincere cooperation with Member States. * **Enforcement:** Breaches can lead to actions for infringement of EU law before the CJEU, potentially resulting in financial penalties. #### 1.6.2 Principle of conferral (attributed competences) * **Scope:** Applies to the EU. * **Obligation:** The Union shall only act within the limits of the competences conferred upon it by the Member States in the Treaties to attain the objectives set out therein. Competences not conferred remain with the Member States. * **Types of competences:** * **Exclusive competences (Article 3 TFEU):** The EU is the sole legislator; Member States can only act if empowered by the EU. Examples include the customs union and competition rules. * **Shared competences (Article 4 TFEU):** The EU and Member States can legislate. Member States exercise their competence when the EU does not or has decided not to. Examples include the internal market and environmental protection. * **Supporting competences (Article 6 TFEU):** The EU can only support, coordinate, or complement the action of Member States, without harmonising their laws. Examples include human health and culture. > **Tip:** Always identify the legal basis (specific article in the Treaties) for any legislative act. #### 1.6.3 Principle of subsidiarity * **Scope:** Applies to the EU in areas that do not fall within its exclusive competence. * **Condition:** The Union shall act only if and in so far as the objectives of the proposed action cannot be sufficiently achieved by the Member States (at central, regional, or local level) but can be better achieved at Union level due to the scale or effects of the action. * **Application:** Primarily applies to shared and supporting competences, often determined by the cross-border element of an issue. #### 1.6.4 Principle of proportionality * **Scope:** Applies to all EU actions, regardless of the type of competence. * **Condition:** The content and form of Union action shall not exceed what is necessary to achieve the objectives of the Treaties. EU institutions must limit the exercise of their powers. * **Relationship with subsidiarity:** Proportionality applies after the condition for subsidiarity has been met (i.e., if the EU decides to act). > **Tip:** The CJEU and national parliaments supervise compliance with the principles of subsidiarity and proportionality. --- # Purposes of the European Union The European Union is founded upon several core purposes that guide its actions and objectives, as articulated in its foundational Treaties. These purposes encompass fostering peace, establishing an area of freedom and security, creating a unified internal market, and implementing an economic and monetary union, while also projecting its values and interests globally. ### 3.1 Article 3 TEU: A Comprehensive Overview of EU Purposes Article 3 of the Treaty on European Union (TEU) provides a concise summary of the primary objectives the EU is committed to achieving: * **Promoting peace, EU values, and the well-being of its peoples:** This foundational purpose reflects the historical context of the EU's creation, aiming to prevent conflict and foster a shared sense of community. * **Offering an area of freedom, security, and justice without internal frontiers:** This involves ensuring the free movement of persons within the EU, coupled with robust measures for external border control, asylum, immigration, and the prevention and combating of crime. * **Establishing an internal market:** This is a cornerstone objective, aiming to create a single economic space where goods, services, capital, and people can move freely. * **Working for sustainable development based on balanced economic growth and price stability:** The EU is committed to economic prosperity that is both long-term and stable, as detailed in Article 3(3) TEU. * **Establishing an economic and monetary union with the euro as its currency:** This aims to enhance economic integration and facilitate trade through a single currency. * **Upholding and promoting EU values and interests in its global relations:** The EU seeks to contribute to global peace, security, sustainable development, solidarity, free and fair trade, poverty eradication, and the protection of human rights in its interactions with the wider world. The Union pursues these objectives using appropriate means, strictly adhering to the competences conferred upon it by the Treaties, a principle known as the **principle of conferral**. This means the EU can only act within the scope of powers explicitly granted to it by the Member States through the Treaties, with any powers not conferred remaining with the Member States. ### 3.2 Promotion of peace The promotion of peace is intrinsically linked to the EU's very inception, born out of the desire to prevent further devastating conflicts after World War II. Initially achieved through economic cooperation in specific sectors, this objective expanded with the increasing competences of the European Economic Community (EEC) and Euratom. This enhanced economic interdependence fostered greater trust among Member States, significantly reducing the likelihood of war. The EU's commitment to peace was recognized with the Nobel Prize for Peace in 2012. ### 3.3 An area of freedom, security, and justice The establishment of an area of freedom, security, and justice (AFSJ) has been a progressive development throughout the EU's history: * **Maastricht Treaty:** Introduced initial steps through cooperation in Justice and Home Affairs (JHA) within the "third pillar," addressing challenges arising from the increased freedom of movement of individuals. * **Amsterdam Treaty:** Significantly advanced the AFSJ by transferring substantial parts of the third pillar JHA cooperation into the "first pillar" (the Community method), leading to more supranational decision-making. Key areas transferred included immigration, asylum, border controls, cross-border security, customs cooperation, fraud prevention, and judicial cooperation in civil and criminal matters. * **Lisbon Treaty:** Further solidified the AFSJ by abolishing the third pillar entirely, integrating all JHA competences into the first pillar. This means the EU now primarily operates with two pillars: the core "Community pillar" and the intergovernmental Common Foreign and Security Policy (CFSP) in the second pillar. However, it is important to note that certain sensitive areas still require unanimity voting. The Treaty on the Functioning of the European Union (TFEU) grants the EU legislative powers in these AFSJ domains, enabling the adoption of regulations and directives. For example: * **Cross-border controls:** Regulation 562/2006 on the rules governing the movement of persons across borders (Schengen Borders Code). * **Asylum:** Directive 2011/95 on standards for the qualification of persons as beneficiaries of international protection, and Directive 2003/9 laying down minimum standards for the reception of asylum seekers. * **Immigration:** Directive 2003/86 on family reunification of third-country nationals, Directive 2008/115 on returning illegally staying third-country nationals, and Directive 2004/38 on family reunification of EU citizens. * **Police Cooperation:** Articles 87-89 TFEU empower the EU to legislate on police cooperation, including the collection, storage, and exchange of information, as well as cooperation on staff, equipment, and research into crime detection. * **Judicial Cooperation:** Based on mutual confidence between Member States, the EU establishes rules for judicial cooperation in cross-border matters such as bankruptcy, family law, and purchase agreements. ### 3.4 Establishment of the internal market The establishment of the internal market is a primary and long-standing purpose of the EU, encompassing two key stages: 1. **Establishment of the customs union:** Achieved by 1970, this involved the elimination of customs duties and taxes on goods moving between Member States and the adoption of a common external tariff for goods entering the EU. 2. **Creation of a single internal market:** This aims to enable the free movement of goods, services, persons, and capital without hindrance at internal borders. To achieve this, all barriers to such movement must be abolished. Key elements for the functioning of the internal market include: * **Removing internal physical borders:** Facilitating the seamless flow of individuals and goods. * **Harmonisation of Member State legislation:** Differences in national laws and regulations can create significant obstacles to the free movement of goods and services. Harmonisation directives are crucial to ensure uniform rules, norms, and technical, safety, and quality standards across all Member States, thereby promoting free movement, increasing consumer confidence, creating a level playing field for businesses, and reducing costs for companies. * **Prohibition of distortion of competition:** The EU actively works to prevent anti-competitive behaviour by companies and Member States. Articles 101 and 102 TFEU prohibit agreements between undertakings that restrict competition and the abuse of a dominant market position, respectively. The European Commission, the Court of Justice of the European Union (CJEU), and the General Court supervise compliance with these rules. **Prohibited actions under EU competition law include:** * **Price-fixing:** Agreements to set purchase or selling prices, or other trading conditions. * **Market sharing:** Dividing markets or customers among competitors. * **Limiting production or development:** Controlling or limiting the production or technical development of products. * **Applying dissimilar conditions:** Applying different terms to similar transactions with different trading partners, disadvantaging some. Violations of competition law can lead to automatic nullity of agreements, significant fines imposed by the European Commission (up to 10% of a company's annual turnover), claims for damages, and severe reputational damage. Adverse effects on competition and the functioning of the market due to anti-competitive practices include: * **Higher prices for consumers.** * **Erosion of consumer choice.** * **Reduced innovation.** * **Misallocation of economic resources.** * **Distorted supply and demand signals.** * **Shortages or surpluses of goods.** * **Poor investment decisions.** * **Deadweight loss (loss of welfare).** It is crucial to distinguish between price-fixing (artificially high prices) and predatory pricing (artificially low prices), both of which create barriers to entry for new competitors and ultimately harm consumers and market dynamism. ### 3.5 Establishment of the economic and monetary union and the introduction of a single currency The existence of multiple currencies within the EU posed significant economic risks and hindered the efficient establishment of the internal market by complicating commercial transactions and the movement of goods and services. To address this, the EU has pursued the introduction of a single currency, the euro. A critical condition for the success of a single currency is a strong and broad economic and monetary union. Without this, the euro risks devaluation due to economic or budgetary problems in even a limited number of Member States. The project of introducing the single currency was initiated by a specific treaty (this detail is not explicitly provided in the given text, but is historically linked to the Maastricht Treaty). Currently, 19 out of the 27 Member States are members of the Eurozone. While the EU has achieved a significant degree of monetary union, it is not a fully integrated economic union, as Member States retain political competences and legislative powers concerning their budgets. However, these powers must be exercised in compliance with EU principles and are subject to monitoring of economic and budgetary policy by the EU, as outlined in Article 121 TFEU. ### 3.6 Promotion of the well-being of its peoples Beyond economic and security concerns, the EU is dedicated to promoting the overall well-being of its citizens. This encompasses ensuring high standards of health, safety, and consumer protection, as well as fostering social cohesion and addressing environmental concerns. This overarching purpose underpins many of the specific policy areas and legal instruments developed by the Union. --- # Principles governing the functioning of the EU This section details the foundational principles that underpin the European Union's operations and its relationship with its Member States. ### 3.1 General Principles and Purposes of the EU The EU's functioning is guided by overarching purposes and fundamental principles enshrined in the Treaties. Article 3 of the TEU outlines five key purposes: * Promoting peace, its values, and the well-being of its peoples. * Offering citizens an area of freedom, security, and justice without internal frontiers, ensuring free movement of persons alongside appropriate measures for external border controls, asylum, immigration, and crime prevention. * Establishing an internal market. * Working towards sustainable development based on balanced economic growth and price stability. * Establishing an economic and monetary union with the euro as its currency. In its external relations, the Union aims to uphold and promote its values and interests, contributing to the protection of its citizens, global peace, security, sustainable development, solidarity, mutual respect, free and fair trade, poverty eradication, and the protection of human rights. The Union pursues these objectives using appropriate means, acting only within the limits of the competences conferred upon it by the Treaties, aligning with the **principle of conferral**. #### 3.1.1 Promotion of peace This purpose is intrinsically linked to the EU's post-World War II origins, initially fostered through economic cooperation in specific areas. The expansion of competences over time enhanced confidence among Member States, contributing to the prevention of further conflict. The EU's commitment to peace was recognized with the Nobel Prize for Peace in 2012. #### 3.1.2 An area of freedom, security, and justice The initial steps towards creating this area began with the Maastricht Treaty (third pillar: cooperation in Justice and Home Affairs) to address challenges arising from the freedom of movement. The Amsterdam Treaty expanded this scope significantly by transferring a substantial part of the third pillar to the first pillar, integrating it into the Community method. Key areas now under this umbrella include immigration, asylum, border crossing, cross-border security, customs duties, fraud prevention, judicial cooperation in civil matters, and judicial cooperation in criminal matters. The Lisbon Treaty further consolidated this by removing the third pillar, leaving the EU with two main pillars: the significant "community pillar" and the intergovernmental pillar for the Common Foreign and Security Policy (CFSP). However, several sensitive areas still require unanimity voting. The TFEU grants the EU legislative powers in these domains, allowing for the adoption of regulations and directives. #### 3.1.3 Establishment of the internal market This was an initial core purpose of the EU, comprising two main parts: 1. **Establishment of the customs union:** Achieved in 1970, this eliminated customs duties and taxes on goods transferred between Member States and established a common external tariff. 2. **Creation of a single internal market:** This aims to ensure the free movement of goods, services, persons, and capital without internal border hindrances. This requires abolishing all barriers, including physical borders, and harmonizing Member State legislation. Differences in national rules can impede the free movement of goods and services, necessitating harmonization directives to ensure equal legal conditions. Furthermore, the EU prohibits the distortion of competition within the internal market and establishes rules for fair competition, which are overseen by the Commission and the Court of Justice of the European Union (CJEU). ##### 3.1.3.1 Prohibition of anti-competitive behaviour Articles 101 and 102 of the TFEU prohibit anti-competitive behaviour by undertakings. This includes: * **Agreements between undertakings:** Contracts, decisions, or any form of cooperation between independent companies, or decisions by associations of undertakings (e.g., trade associations). * **Concerted practices:** Coordination between companies that may not be explicitly agreed upon but is intended to influence competition. Examples of prohibited actions include price-fixing, market sharing, limiting production or technical development, and applying dissimilar conditions to similar transactions, thereby disadvantaging certain parties. Violations can lead to: * **Automatic nullity:** Agreements violating Article 101 are void. * **Fines:** The European Commission can impose substantial fines, up to 10% of a company's annual turnover. * **Damages:** Businesses or consumers harmed by infringements can claim compensation. * **Reputational damage:** Breaching competition law can severely damage a company's reputation. ##### 3.1.3.2 Adverse effects on competition and market functioning Anti-competitive practices have several detrimental effects: * **Higher prices for consumers:** Price-fixing agreements artificially inflate prices. * **Erosion of consumer choice:** Consumers face higher prices and limited options. * **Reduced innovation:** Collusion disincentivizes companies from investing in new technologies or improving products. * **Misallocation of economic resources:** Distorted market signals lead to inefficient production and investment. * **Illegality under EU law:** Such agreements are void and subject to significant fines. Market functioning is distorted by: * **Distorted supply and demand signals:** Artificially manipulated prices disconnect production costs from consumer value. * **Shortages or surpluses:** Price ceilings can lead to shortages, while price floors can cause surpluses. * **Inefficient allocation of economic resources:** Wrong incentives for producers lead to shortages of desired goods and overproduction of less desired ones. * **Poor investment decisions:** Investors struggle to accurately assess risks and returns. * **Deadweight loss:** Market inefficiencies result in a loss of overall welfare. Practices like price fixing (artificially high prices) and predatory pricing (artificially low prices to eliminate competition) create barriers for new entrants and can lead to market monopolization. #### 3.1.4 Establishment of the economic and monetary union and the introduction of a single currency The existence of multiple currencies posed economic risks and hindered the establishment of an internal market. The introduction of a single currency (the euro) was intended to resolve these issues. However, this requires a strong and broad economic and monetary union to prevent devaluation due to economic or budgetary problems in any Member State. Currently, 19 out of 27 Member States are members of the Eurozone. While not a full economic union, Member States retain political and legislative competences over their budgets, provided they comply with EU principles and accept economic and budgetary policy monitoring. ### 3.2 Core Principles Governing EU Functioning Articles 4 and 5 of the TEU summarize four key principles governing the EU's functioning: * **Principle of sincere cooperation/loyalty:** Applies to Member States. * **Principle of conferral/attributed competences:** Applies to the EU. * **Principle of subsidiarity:** Applies to the EU in areas of shared and supporting competences. * **Principle of proportionality:** Applies to the EU in all areas of its action. These principles are closely connected but have distinct scopes of application. #### 3.2.1 Principle of loyalty or "sincere cooperation" This principle, outlined in Article 4(3) TEU, mandates that the Union and its Member States, in full mutual respect, shall assist each other in carrying out tasks derived from the Treaties. Member States must take all appropriate measures to ensure the fulfilment of obligations arising from the Treaties or the acts of EU institutions and refrain from any measure that could jeopardize the attainment of the Union's objectives. This principle entails both positive obligations (efforts to achieve Union objectives) and negative obligations (refraining from harmful measures). The Lisbon Treaty extended this principle to EU institutions themselves, making it a two-way street of mutual support. > **Tip:** Breaches of the principle of sincere cooperation can lead to infringement proceedings before the CJEU, potentially resulting in financial penalties for the Member State. **Concrete application:** Member States must support EU institutions in achieving Union purposes. For instance, they must intervene to block disruptions to the internal market, even if caused by individual citizens. Failure to do so can trigger an infringement procedure initiated by the Commission. Similarly, national institutions must not apply rules that violate EU law. #### 3.2.2 Principle of conferral Article 5(2) TEU, read in conjunction with Article 2(6) TFEU, states that the Union shall act only within the limits of the competences conferred upon it by the Member States in the Treaties to achieve the objectives set out therein. Any competences not conferred on the Union remain with the Member States. This means the EU can only adopt legislative acts if it has been explicitly granted the competence by the Treaties, requiring a clear legal basis for each act. There are three types of competences: * **Exclusive competences (Article 3 TFEU):** The EU has the sole power to legislate and adopt binding acts. Member States can only act if empowered by the EU to implement these acts. These areas include the customs union, competition rules for the internal market, monetary policy for euro area countries, conservation of marine biological resources under the common fisheries policy, common commercial policy, and the conclusion of international agreements under specific conditions. * **Shared competences (Article 4 TFEU):** The EU and Member States can both legislate and adopt legally binding acts. Member States exercise their competence when the EU has not exercised or has decided not to exercise its own. These areas include the internal market, social policy (specific aspects defined in the Treaty), economic, social and territorial cohesion (regional policy), agriculture and fisheries (excluding conservation of marine biological resources), environment, consumer protection, transport, energy, area of freedom, security, and justice, shared public health concerns, research, technological development, space, development cooperation, and humanitarian aid. * **Supporting competences (Article 6 TFEU):** The EU can only act to support, coordinate, or complement the actions of Member States. EU legislative acts in these areas do not entail the harmonization of Member State laws or regulations. These areas include the protection and improvement of human health, industry, culture, tourism, education, vocational training, youth and sport, civil protection, and administrative cooperation. These competences can be seen as an implicit tool for the EU to extend its reach, provided there is a link to a basic Treaty competence. #### 3.2.3 Principle of subsidiarity Article 5(3) TEU dictates that in areas not falling within the EU's exclusive competence, the Union shall act only if and in so far as the objectives of the proposed action cannot be sufficiently achieved by the Member States (at central, regional, or local levels) but can be better achieved at the Union level due to the scale or effects of the action. > **Tip:** The principle of subsidiarity applies only to **shared** and **supporting** competences. It requires that the EU's action be more efficient than that of the Member States. The presence of a cross-border element is often a decisive factor in applying this principle. #### 3.2.4 Principle of proportionality Article 5(4) TEU states that the content and form of Union action shall not exceed what is necessary to achieve the objectives of the Treaties. The institutions of the Union must apply this principle as laid down in the Protocol on the application of the principles of subsidiarity and proportionality. > **Tip:** The principle of proportionality **always applies**, regardless of the type of competence. It ensures that EU actions are limited to what is strictly necessary to achieve the Treaty objectives. It is closely linked to subsidiarity: first, the EU must determine if it's necessary for it to act; then, it must ensure its action is proportionate. Compliance with both subsidiarity and proportionality is subject to judicial control by the CJEU and scrutiny by national parliaments. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Legal Acts | Acts adopted through a legislative procedure which generate legal consequences within the European Union. | | Legal Instruments | These are the specific forms through which EU law is expressed, including Regulations, Directives, and Decisions, as well as other forms like recommendations. | | Regulations | EU legal acts that have general application, are legally binding in their entirety, and are directly applicable in all Member States without the need for national transposition. | | Directives | EU legal acts that are binding as to the result to be achieved by the Member States, but leave the choice of form, methods, and means to national authorities, requiring transposition into national law. | | Decisions | EU legal acts that are binding in their entirety. If they specify addressees, they are binding only on those addressees. | | Ordinary Legislative Procedure | The standard legislative procedure in the EU, where the European Parliament and the Council act as co-legislators, adopting legal acts jointly on a proposal from the Commission. | | Special Legislative Procedure | A legislative procedure used in specific, more sensitive policy areas where the European Parliament's role is limited to consent or consultation, and the Council often acts as the sole legislator. | | Qualified Majority Voting (QMV) | A voting system in the Council of the EU where a decision is adopted if it receives support from a specified percentage of Council members representing a specified percentage of the EU's population. | | Unanimity | A voting system where all members of the Council must agree for a decision to be adopted; typically used for sensitive matters. | | Principle of Conferral | The principle stating that the EU shall act only within the limits of the competences conferred upon it by the Member States in the Treaties to achieve the objectives set out therein, with competences not conferred remaining with the Member States. | | Principle of Subsidiarity | The principle that in areas not falling within the EU's exclusive competence, the EU shall act only if and in so far as the objectives of the proposed action cannot be sufficiently achieved by the Member States but can rather be better achieved at Union level. | | Principle of Proportionality | The principle that the content and form of EU action shall not exceed what is necessary to achieve the objectives of the Treaties, ensuring that EU institutions limit the exercise of their powers. | | Internal Market | A key objective of the EU, characterized by the free movement of goods, services, capital, and persons without internal frontiers, achieved through the removal of barriers and harmonization of laws. | | Harmonization Directives | Directives aimed at aligning national laws, norms, and standards across Member States to ensure the smooth functioning of the internal market and facilitate free movement. | | Mutual Recognition | A principle whereby a product that is legally sold in one Member State can also be sold in other Member States, forming a basis for the internal market. | | Area of Freedom, Security, and Justice (AFSJ) | An area within the EU where citizens can move freely without internal border controls, coupled with appropriate measures for external border controls, asylum, immigration, and the prevention of crime. | | Sincere Cooperation (Principle of Loyalty) | The principle that the Union and the Member States shall, in full mutual respect, assist each other in carrying out tasks flowing from the Treaties, and that Member States shall take all appropriate measures to ensure the fulfilment of obligations arising from the Treaties and refrain from jeopardizing the Union's objectives. | | Objective Liability | A form of liability where a party can be held responsible for damages regardless of fault or negligence, often applied in product liability cases. | | Direct Effect | The principle that certain provisions of EU law are capable of creating rights for individuals which national courts must protect, meaning they can be invoked directly before national courts. | | Vertical Direct Effect | The ability of individuals to invoke EU law provisions against the State or public bodies. | | Horizontal Direct Effect | The ability of individuals to invoke EU law provisions against other private parties. | | Price Fixing | An illegal agreement between undertakings to set prices or other trading conditions, leading to artificially high or low prices and distorting competition. | | Predatory Pricing | A pricing strategy where a dominant company sets prices at an artificially low level to eliminate competitors, with the intention of raising prices once competition is weakened or eliminated. | | Deadweight Loss | A loss of economic efficiency that can occur when the equilibrium for a good or service is not achieved, resulting in a loss of welfare for consumers and producers. |

# Primacy of EU law The principle of primacy of EU law establishes that EU law takes precedence over conflicting national legislation, ensuring its uniform application across all Member States. ### 1.1 The principle of primacy #### 1.1.1 Origin and rationale The principle of primacy, also known as supremacy, is a cornerstone of the European Union's legal order. It stems from the recognition that the EU Treaties create a distinct and independent legal system, established by the Member States through a transfer of sovereign powers. This supranational legal order cannot be undermined by subsequent national measures, as doing so would compromise the very nature of EU law and the foundations of the Community itself. The creation of a community of unlimited duration with its own institutions, personality, legal capacity, and powers inherently involves a limitation of the Member States' sovereign rights. This permanent limitation means that a subsequent unilateral national act incompatible with the concept of the EU cannot prevail over EU law. #### 1.1.2 Scope of application The principle of primacy applies to all EU law, including primary law (Treaties) and secondary law (regulations, directives, decisions). It is valid even in relation to the constitutions of Member States, regardless of whether a national constitution explicitly grants primacy to international treaties. #### 1.1.3 Consequence of primacy As a direct consequence of primacy, any national regulation or legislation that is contrary to EU law must be set aside and left without application. This obligation extends to all national judges, implementation organs, and public authorities. #### 1.1.4 Background of the Costa/ENEL case The landmark Costa/ENEL case provided a clear and explicit expression of the principle of primacy. Flaminio Costa, an Italian lawyer and consumer, refused to pay his electricity bill after the nationalization of the electricity sector in Italy. He argued that the nationalization law infringed both the Italian Constitution and the EEC Treaty. While the Italian Constitutional Court initially held that national laws did not have a special rank and that the principle of *lex posterior derogat legi priori* (later laws repeal earlier ones) would apply, the European Court of Justice (ECJ) later established a milestone principle. The ECJ ruled that the law stemming from the Treaty, being an independent source of law, could not be overridden by domestic legal provisions. > **Tip:** Understanding the context of the Costa/ENEL case highlights the ECJ's determination to safeguard the integrity and effectiveness of the EU legal order against potential national overrides. ### 1.2 Direct effect of EU law Direct effect is closely related to the principle of primacy and refers to the ability of EU law provisions to create rights for individuals that national courts must protect. #### 1.2.1 Direct effect of primary EU law Case law, starting with Van Gend & Loos (1963), established that EU Treaties are not merely international agreements binding only on Member States. They also create a new legal order that confers rights and imposes obligations on individuals. ##### 1.2.1.1 Arguments for direct effect of primary law * **General purpose of the Treaty:** The overarching goal of the EU Treaties, particularly the creation of an internal market, is of direct interest to all citizens. * **Preamble of the Treaty:** The preamble is addressed to the "peoples of the Member States," indicating a direct concern for citizens. * **Citizen participation:** Citizens can cooperate in the decision-making process through their representation in the European Parliament. * **Transfer of sovereignty:** Member States have transferred substantial legislative powers and competences to the supranational legal order of the EU. ##### 1.2.1.2 Enforceability before national courts Individuals can enforce the rights derived from the Treaty before national courts. This is because certain Treaty provisions, like Article 12 of the EEC Treaty (now Article 30 TFEU), contain clear and unconditional prohibitions that are well-suited to producing direct effects in the legal relationship between Member States and their citizens. ##### 1.2.1.3 Conditions for direct effect of primary EU law For a provision of primary EU law to have direct effect, the following conditions must be met: * It must be a provision of EU primary law (TEU and TFEU). * It must contain a clear obligation addressed to the Member States. * The obligation must be unconditional. * It must be possible to derive a right for individual citizens from that obligation. If there are doubts about fulfilling these conditions, a preliminary ruling can be requested from the ECJ for interpretation. ##### 1.2.1.4 Relationships of direct effect Directly effective provisions can be invoked by individuals in: * **Vertical relationships:** Against Member States and their public authorities. * **Horizontal relationships:** Against other individuals, undertakings, companies, or organizations. ##### 1.2.1.5 Example provisions of TFEU with direct effect Articles 21, 30, 101, 102, and 157 TFEU are examples of provisions that can have direct effect. > **Example:** Article 30 TFEU prohibits Member States from introducing new customs duties or charges having equivalent effect between themselves. A company importing goods can, under direct effect, challenge a national measure that imposes such a charge before its national court. #### 1.2.2 Direct effect of secondary EU law Secondary EU law includes regulations, directives, and decisions. ##### 1.2.2.1 Regulations and Decisions Regulations and decisions, by their nature, generally have direct effect and can be invoked by individuals in both vertical and horizontal relationships. ##### 1.2.2.2 Directives Directives are addressed to Member States and require them to achieve a certain result within a specified period. Their direct effect is more nuanced. * **Before the expiry of the implementation period:** Directives generally do not have direct effect. * **After the expiry of the implementation period:** * **Vertical direct effect:** If a Member State has failed to implement a directive by the deadline, and the provisions of the directive are clear, unconditional, and confer identifiable rights on individuals, these rights can be invoked by individuals against the Member State (vertical direct effect). This is illustrated by the Ratti case. * **No horizontal direct effect:** Generally, directives do not have direct effect in disputes between private individuals (horizontal direct effect). This was affirmed in the Faccini Dori case. * **Directive-conform interpretation:** National courts are obliged to interpret national law, as far as possible, in light of the wording and purpose of the directive to achieve the result it aims for. * **State liability:** If a directive's provisions are clear, unconditional, and confer identifiable rights on individuals, and the Member State fails to implement it within the prescribed period, individuals who suffer damage due to this failure can claim compensation from the state. This principle of state liability was established in the Francovich case and confirmed in Faccini Dori. > **Tip:** Remember that while directives often require national implementation, their failure to be implemented can, in certain circumstances, lead to individual rights being enforceable against the state or the state being liable for damages. ##### 1.2.2.3 Key case law on direct effect of secondary law * **Case Ratti (1979):** Established that a Member State that has failed to implement a directive cannot rely on its own failure to perform its obligations against individuals. Individuals who have complied with the provisions of a directive can invoke it against a national provision incompatible with the directive if the obligation is unconditional and sufficiently precise. * **Case Faccini Dori (1994):** Reaffirmed that directives do not have direct horizontal effect. However, national courts must interpret national law in line with the directive's purpose and wording. In cases of non-implementation, individuals may have a claim for damages against the state under the Francovich principle. * **Case Francovich (1991):** Established the principle of state liability for damages caused to individuals due to the failure of a Member State to implement an EU directive within the prescribed period. The conditions for this liability are: 1. The directive must be intended to grant rights to individuals. 2. The content of these rights must be identifiable based on the directive's provisions alone. 3. There must be a causal link between the breach of the Member State's obligation and the loss or damage suffered. ##### 1.2.2.4 Summary of direct effect vehicles EU law can have direct effect through three main "vehicles": 1. **Primary EU Law (Treaty provisions):** Requires clarity, unconditionality, and the possibility of deriving individual rights. Applicable in both vertical and horizontal relationships. 2. **Directives:** * **Vertical direct effect:** Possible in cases of non-implementation against the Member State, provided the directive's provisions are clear and unconditional and confer rights. * **No horizontal direct effect:** Generally not enforceable between private individuals. * **Directive-conform interpretation:** National courts must interpret national law in line with the directive. * **State liability:** Individuals can claim damages from the state for non-implementation, subject to the three Francovich conditions. 3. **Regulations and Decisions:** Generally have direct effect and can be invoked in both vertical and horizontal relationships. ### 1.3 The "cream cheese case law" (Franco-Suisse Le Ski) The Belgian Court of Cassation's judgment in the Franco-Suisse Le Ski case (1971) is a significant illustration of both the direct effect of primary EU law and the principle of primacy. #### 1.3.1 Background A Royal Decree imposed import duties on dairy products. This decree was later found to be in violation of Article 12 of the EEC Treaty (now Article 30 TFEU), which prohibits new customs duties or charges having equivalent effect. The ECJ ruled that Belgium was in breach of its obligations. #### 1.3.2 The Court's decision The Court of Cassation confirmed that a treaty with direct effect within the Belgian legal order takes precedence over Belgian legislation, including laws adopted after the treaty was approved. This meant national tribunals were obliged to disregard Belgian legislation incompatible with EU law. #### 1.3.3 Connection to EU principles This case strongly supports the principles established in Van Gend & Loos (direct effect) and Costa/ENEL (primacy). It demonstrates the practical application of these principles, obliging national courts to set aside conflicting national measures. It also exemplifies the principle of loyal and sincere cooperation of Member States with the EU institutions, as enshrined in Article 4(3) TEU. --- # Direct effect of primary EU law The direct effect of primary EU law means that certain provisions within the EU Treaties can be directly invoked by individuals before national courts, creating enforceable rights and obligations. ### 2.1 The principle of direct effect The principle of direct effect allows individuals to rely on provisions of EU law before national courts. This concept emerged from the European Court of Justice's (ECJ) case law, notably the *Van Gend & Loos* judgment. The ECJ established that the EU Treaties create a new legal order that benefits not only Member States but also their nationals. This means that EU law can impose obligations on individuals and also confer rights that become part of their legal heritage, which national courts must protect. #### 2.1.1 Rationale for direct effect of primary EU law Several arguments support the rationale for the direct effect of Treaty provisions: * **General purpose of the Treaty:** The overarching goal of creating an internal market is of direct interest and importance to all citizens. * **Preamble of the EC Treaty:** The preamble is addressed to the "peoples of the Member States," indicating a direct concern for individuals. * **Citizen participation:** Citizens can cooperate in the decision-making process through their representation in the European Parliament. * **Transfer of sovereignty:** Member States have transferred substantial legislative powers to the supranational legal order, implying that individuals can derive rights and obligations from these transfers. #### 2.1.2 Enforcement of rights before national courts The ECJ confirmed in *Van Gend & Loos* that Article 12 of the EEC Treaty (now Article 30 TFEU) had direct effect and could be enforced by individuals in national courts. The Court argued that the spirit, scheme, and wording of the EEC Treaty indicated that Article 12 should be interpreted as producing direct effects and creating individual rights that national courts must protect. * **Clear and unconditional prohibition:** Article 12 contained a clear and unconditional prohibition, which made it well-suited to creating direct effects in the legal relationship between Member States and their citizens, even without direct implementation into national law. ### 2.2 Conditions for direct effect of primary EU law For a provision of primary EU law (TEU and TFEU) to have direct effect, the following conditions must be met: 1. **Relates to primary EU law:** The provision must be part of the EU Treaties (TEU or TFEU). 2. **Clear obligation:** There must be a clear obligation within the provision addressed to the Member States. 3. **Unconditional obligation:** The obligation must be unconditional, meaning it does not require further implementing measures by Member States. 4. **Derivable right for individuals:** It must be possible to derive a right for individual citizens from that obligation. If there is doubt regarding the fulfillment of these conditions, a preliminary ruling can be requested from the ECJ for interpretation. > **Tip:** If a Treaty provision meets these conditions, it can be invoked by individuals against Member States (vertical effect) and also against other individuals, companies, or organizations (horizontal effect). ### 2.3 Examples of Treaty provisions with direct effect Provisions of the TFEU that can have direct effect include Articles 21, 30, 101, 102, and 157. ### 2.4 The "cream cheese case law" (Franco-Suisse Le Ski) The Belgian Court of Cassation's judgment in *Franco-Suisse Le Ski* (1971) is a significant example of the application of both the direct effect of primary EU law and the principle of primacy. This case confirmed that a treaty with direct effect takes precedence over national legislation, including the Constitution, even if the national law was adopted after the treaty. * **Background:** A Royal Decree imposed import duties that conflicted with Article 12 of the EEC Treaty. The Court of Cassation upheld that international law with direct effect superseded national law. * **Consequence:** This ruling reinforced the obligation of national courts to disregard national measures incompatible with EU law. ### 2.5 Direct effect of secondary EU law Secondary EU law comprises legal instruments such as regulations, decisions, and directives. #### 2.5.1 Regulations and Decisions Regulations and decisions, by their very nature, generally have direct effect. They can be invoked by individual citizens against other citizens and against public authorities, having both vertical and horizontal application. #### 2.5.2 Directives The direct effect of directives is more complex and is typically considered after the expiry of their implementation period. * **Before the implementation period expires:** Directives generally do not have direct effect. * **After the implementation period expires:** * **Vertical direct effect:** If a Member State fails to implement a directive within the prescribed period, individuals can invoke the directive against the Member State (vertical effect). This is based on the principle that a Member State cannot benefit from its own failure to comply with EU law (*Nemo auditur propriam turpitudinem allegans*). * **No horizontal direct effect:** Directives generally do not have direct effect in disputes between private individuals (*Faccini Dori* case). * **Directive-conform interpretation:** National courts are obliged to interpret national law, as far as possible, in light of the wording and purpose of the directive to achieve the result it envisues. ##### 2.5.2.1 Conditions for vertical direct effect of directives For a directive to have vertical direct effect after the implementation period has expired, the following must be true: * The directive must contain a clear and unconditional obligation imposed upon the Member State. * It must be possible to derive specific rights for individual citizens from this obligation. ##### 2.5.2.2 Case law on directives * **Case Ratti (1979):** Established that a Member State that has not adopted the required implementing measures by the prescribed deadline cannot rely against individuals on its own failure to fulfill its obligations under a directive. This means national law contrary to a directive can be set aside by national courts if the directive's provisions are sufficiently precise and unconditional. * **Case Faccini Dori (1994):** Reaffirmed that directives do not have horizontal direct effect. An individual cannot use a directive to sue another private party directly if the Member State has failed to implement it. However, the principle of directive-conform interpretation applies. * **Case Francovich (1991):** Established the principle of State liability for damages caused to individuals due to a Member State's failure to implement a directive within the prescribed period. ###### 2.5.2.2.1 Conditions for State liability For an individual to claim damages from a Member State for its failure to implement a directive, three conditions must be met: 1. The purpose of the directive must be to grant rights to individuals. 2. It must be possible to identify the content of those rights based on the provisions of the directive alone. 3. There must be a causal link between the breach of the State's obligation and the loss and damage suffered by the injured parties. > **Tip:** Even if a directive lacks horizontal direct effect, individuals may still be able to achieve their objectives through directive-conform interpretation of national law or by seeking damages from the State under the principle of State liability established in the *Francovich* case. --- # Direct effect of secondary EU law The direct effect of secondary EU law allows individuals to invoke certain EU legal instruments before national courts, ensuring the consistent application of EU law across Member States. This concept primarily applies to regulations, decisions, and directives. ### 3.1 Regulations and decisions * **Nature and Scope:** Regulations and decisions, by their very nature, are designed to have direct applicability within Member States. * **Enforceability:** They can be invoked by individual citizens against both public authorities (vertical effect) and other private individuals (horizontal effect). ### 3.2 Directives Directives present a more nuanced situation regarding direct effect. While they are binding as to the result to be achieved, they leave the choice of form and methods to national authorities. #### 3.2.1 Conditions for direct effect of directives * **Expiry of the Implementation Period:** Directives generally do not have direct effect before the expiry of the period set for their implementation by Member States. * **Vertical Direct Effect:** After the implementation period has passed, directives can have **vertical direct effect**, meaning they can be invoked by individuals against public authorities. This is applicable when the Member State has failed to implement the directive into national law. * **No Horizontal Direct Effect:** Crucially, directives generally **do not have horizontal direct effect**. This means individuals cannot directly invoke a directive to claim rights against other private individuals if the Member State has not implemented it into national law. #### 3.2.2 Key case law on directives * **Case Ratti (1979):** This case established the principle of vertical direct effect for directives. It held that a Member State which has failed to adopt the implementing measures required by a directive within the prescribed period cannot rely against individuals on its own failure to fulfil its obligations. If a national court is asked by an individual who has complied with the provisions of a directive not to apply a national provision incompatible with the directive, and the obligation in question is unconditional and sufficiently precise, the court must uphold this request. * **Case Faccini Dori (1994):** This case reaffirmed the principle that directives do not have horizontal direct effect. An individual cannot use a directive to sue another private party directly if the Member State has failed to implement it. However, the Court emphasized the obligation of national courts to interpret national law in line with the directive's purpose and wording. * **Case Francovich (1991):** This landmark case introduced the principle of **state liability** for damages caused by a Member State's failure to implement a directive within the prescribed period. Even if a directive lacks direct effect, individuals can claim damages from the state if their rights have been infringed due to the state's inaction. #### 3.2.3 State liability for non-implementation of directives (Francovich liability) The principle of state liability provides a crucial remedy when directives are not implemented correctly. For an individual to claim damages from a Member State, three conditions must be met: 1. **Intention to Grant Rights:** The directive must be intended to grant rights to individuals. 2. **Identifiable Content of Rights:** The content of these rights must be identifiable based on the provisions of the directive alone. 3. **Causal Link:** There must be a causal link between the breach of the Member State's obligation and the loss or damage suffered by the individual. > **Tip:** While directives may not have direct horizontal effect, individuals can still benefit from them through two main avenues: directive-conform interpretation of national law and claims for damages against the state under the principles established in Francovich. ### 3.3 Conditions for direct effect of primary EU law The direct effect of primary EU law (Treaties) allows individuals to rely on Treaty provisions before national courts. The following conditions must be met: * **Provisions of EU Primary Law:** The provision must be from the EU Treaties (TEU and TFEU). * **Clear Obligation:** There must be a clear obligation within the provision addressed to the Member States. * **Unconditional Obligation:** The obligation must be unconditional, meaning it does not require further implementing measures from either EU institutions or Member States. * **Derivable Individual Right:** It must be possible to derive a right for individual citizens from that obligation. > **Example:** Article 30 TFEU (formerly Article 12 EEC) prohibits Member States from introducing new customs duties or charges having equivalent effect. This provision has been found to have direct effect, allowing individuals to invoke it against national authorities. #### 3.3.1 Scope of direct effect of primary EU law If the conditions for direct effect are fulfilled, Treaty provisions can be invoked in a **vertical relationship** (against Member States) and, in many cases, also in a **horizontal relationship** (against other individuals, companies, or organizations). ### 3.4 Directive conform interpretation of national law Even when a directive does not have direct effect, national courts are obliged to interpret national law, as far as possible, in light of the wording and purpose of the directive. This principle ensures that national legislation is applied in a manner consistent with EU law's objectives. > **Tip:** If a direct invocation of a directive is not possible, always consider whether national law can be interpreted to achieve the directive's aims. This is a powerful tool for ensuring EU law's effectiveness. ### 3.5 Summary of vehicles for direct effect EU law can have direct effect through three main mechanisms: 1. **Primary EU Law (Treaty Provisions):** Subject to conditions of clarity, unconditionality, and the creation of individual rights. Can have vertical and horizontal effect. 2. **Directives:** Primarily vertical direct effect against Member States after the implementation period has expired if not implemented. No direct horizontal effect between individuals. 3. **State Liability:** Individuals can claim damages from a Member State for losses caused by its failure to implement a directive within the prescribed period, provided the three Francovich conditions are met. This is available even if direct effect or directive-conform interpretation is not possible. The principle of primacy of EU law ensures that national measures contrary to EU law must be set aside, supporting the direct effect of EU legal provisions in ensuring uniform application across the Union. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Primacy of EU Law | The principle that EU law takes precedence over national law of the Member States. In cases of conflict, national legislation must be set aside if it is incompatible with EU law. | | Direct Effect | A principle of EU law that allows individuals to directly invoke provisions of EU law before national courts, provided certain conditions are met, thereby creating rights and obligations for individuals. | | National Legislation | Laws enacted by the legislative bodies of individual Member States. In the context of EU law, national legislation must be consistent with EU law due to the principle of primacy. | | Supranational Legal Order | A legal system established by an international agreement that transcends national borders and whose rules are directly applicable and enforceable within the territories of the member states. | | EEC Treaty | The Treaty establishing the European Economic Community, now succeeded by the Treaty on the Functioning of the European Union (TFEU). It is a foundational document of EU law. | | Treaty of Rome | The treaty signed in 1957 that established the European Economic Community (EEC). It is a key component of primary EU law. | | Preliminary Ruling Procedure | A procedure where national courts can refer questions of EU law interpretation to the Court of Justice of the European Union (CJEU) to ensure uniform application of EU law across Member States. | | Sovereign Rights | The ultimate authority and independence of a state to govern itself. Member States have voluntarily limited certain sovereign rights by transferring powers to the EU. | | Internal Market | An area within the European Union where goods, services, capital, and people can move freely between member countries, as if they were a single country. | | Primary EU Law | The foundational legal sources of the European Union, including the Treaties (like the TEU and TFEU) and the general principles of EU law. | | Secondary EU Law | Legal instruments adopted by EU institutions, such as regulations, directives, and decisions, based on the provisions of the Treaties. | | Regulations (EU) | EU legislative acts that are directly applicable in all Member States without the need for national implementing measures. They have direct effect. | | Directives (EU) | EU legislative acts that require Member States to achieve a specific result, but leave to them the choice of form and methods. They must be implemented into national law by a specified deadline. | | Decisions (EU) | EU legal acts that are binding in their entirety upon those to whom they are addressed, whether they are Member States, individuals, or companies. | | Vertical Direct Effect | The ability of individuals to invoke EU law provisions against the state or public authorities. | | Horizontal Direct Effect | The ability of individuals to invoke EU law provisions against other private individuals or entities. | | Directive Conform Interpretation | The principle that national courts must interpret national legislation, as far as possible, in accordance with the wording and purpose of relevant EU directives. | | State Liability | The principle that a Member State can be held liable for damages suffered by individuals due to breaches of EU law for which the State is responsible. | | Francovich Liability | A principle established by the ECJ case Francovich, holding Member States liable for damages caused to individuals by their failure to implement EU directives within the prescribed period, provided certain conditions are met. | | Causal Link | In the context of state liability, this refers to the requirement that there must be a direct connection between the Member State's breach of EU law and the damage suffered by the individual. | | Unconditional Prohibition | A rule or obligation in EU law that is clear, precise, and does not leave any discretion to Member States in its application or implementation. |

# Internationaal en Europees recht Dit document biedt een gedetailleerde studiehandleiding over internationaal en Europees recht, met een focus op de Europese Unie, staatssoevereiniteit en internationale organisaties. ## 1. Internationaal en Europees recht ### 1.1 Internationaal recht Internationaal recht regelt afspraken tussen subjecten van internationaal recht, voornamelijk staten. Het vastleggen van afspraken gebeurt via verdragen. #### 1.1.1 Staatssoevereiniteit Staatssoevereiniteit impliceert dat een staat de ultieme beslissingsbevoegdheid heeft binnen zijn grondgebied en de enige is die regelgeving kan opstellen. Deze soevereiniteit kan **vrijwillig** worden beperkt door overdracht aan een internationale organisatie, zoals de EU, om samenwerking te bevorderen en economisch vooruit te gaan. Beperking kan ook **gedwongen** gebeuren, bijvoorbeeld door militair ingrijpen. #### 1.1.2 Internationale organisaties Internationale organisaties kunnen worden onderverdeeld in: * **Niet-gouvernementele organisaties (NGO's)**: Internationale samenwerking van personen. * **Gouvernementele organisaties**: Internationale samenwerking van staten. ##### 1.1.2.1 Enkele internationale organisaties * **EVA (Europese Vrijehandelsassociatie)**: Opgericht in 1960, oorspronkelijk als alternatief voor de EEG. Enkele leden traden later toe tot de EU. Huidige leden zijn Zwitserland, Noorwegen, Liechtenstein en IJsland. * **EER (Europese Economische Ruimte)**: Opgericht in 1994, een overeenkomst tussen de EU en 3 EVA-landen (niet Zwitserland) om toegang te verlenen tot de interne markt zonder EU-lidmaatschap. Leden moeten bijdragen aan het Europees budget en regels met betrekking tot de interne markt naleven. * **Raad van Europa**: Opgericht in 1949, een mensenrechtenorganisatie met zetel in Straatsburg. De belangrijkste verwezenlijking is het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). De Raad van Europa telt 46 leden, meer dan de EU. ##### 1.1.2.2 Intergouvernementele en supranationale organisaties * **Intergouvernementele organisaties**: Geen overdracht van staatssoevereiniteit. Staten blijven de ultieme beslissingsbevoegdheid behouden. Voorbeelden: VN, OESO, NAVO, BENELUX, EVA, Raad van Europa. * **Supranationale organisaties**: Wel overdracht van staatssoevereiniteit. De organisatie staat boven de lidstaten. De EU is het toonbeeld van een supranationale samenwerking. Bij de EU is er een overdracht van bevoegdheden; lidstaten kunnen niet kiezen welke bevoegdheden ze wel of niet overdragen. ### 1.2 De Europese Unie (EU) De EU is ontstaan na de Tweede Wereldoorlog, voortkomend uit de wens voor vrede, stabiliteit en welvaart na de verwoestingen van de oorlog. Economische heropbouw vereiste samenwerking ondanks het bestaande wantrouwen. #### 1.2.1 Ontstaansgeschiedenis * **Jean Monnet en Robert Schuman**: De drijvende krachten achter de Europese integratie. Het **Schumanplan** leidde tot de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS). * **EGKS (Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal)**: Opgericht via het **Verdrag van Parijs (1951)**. De reden voor de focus op kolen en staal was de controle op oorlogsmateriaal en de heropbouw. De EGKS-Verdragen kenden 6 oprichtende landen: België, Nederland, Luxemburg, Frankrijk, Italië en (West-)Duitsland. * **Verdrag tot oprichting van de EEG (Europese Economische Gemeenschap)**: Opgericht in 1957 via het **Verdrag van Rome**. Dit verdrag richtte zich op de interne markt voor alle economische activiteiten en creëerde de eigen instellingen van de EU: Europees Parlement, Raad, Europese Commissie en Hof van Justitie. * **EGA of Euratom-verdrag (1957)**: Specifieke bevoegdheden op het gebied van atoomenergie. #### 1.2.2 Territoriale uitbreiding en inhoudelijke verdieping De EU is een voortdurend evoluerend project, zowel qua territoriale uitbreiding als qua bevoegdheden. ##### 1.2.2.1 Voorwaarden om toe te treden tot de EU: Criteria van Kopenhagen * **Politiek**: Stabiele instellingen die democratie, de rechtsstaat, mensenrechten en bescherming van minderheden garanderen. * **Economisch**: Een functionerende markteconomie die de concurrentiedruk binnen de EU aankan. * **Juridisch**: Het vermogen om de verplichtingen van het lidmaatschap te dragen, wat inhoudt dat de *acquis communautaire* (alles wat tot nu toe aan gemeenschapsrecht is verworven) moet worden overgenomen. ##### 1.2.2.2 Procedure voor toetreding Een land dient een aanvraag in bij de Raad. De Europese Commissie geeft een formeel advies. De Raad beslist unaniem. Daarna volgen toetredingsonderhandelingen, goedkeuring door het Europees Parlement en de Raad, ondertekening van het toetredingsverdrag en ten slotte ratificatie door de lidstaten. ##### 1.2.2.3 Brexit (uittreding VK uit de EU) Artikel 50 VEU regelt de procedure voor uittreding. De lidstaat die wil uittreden geeft kennis van zijn voornemen aan de Europese Raad. Er volgt een onderhandeling over de voorwaarden van terugtrekking. De verdragen zijn niet meer van toepassing na verloop van twee jaar na de kennisgeving, tenzij de termijn met instemming van de betrokken lidstaat wordt verlengd. De lidstaat die uittreedt neemt niet deel aan de beraadslagingen van de Europese Raad en de Raad die hem betreffen. #### 1.2.3 Belangrijke momenten uit de EU-geschiedenis * **Schuman-verklaring (9 mei 1950)**: De geboorteakte van de EU, met de contouren voor de EGKS. * **Verdrag van Maastricht (1992)**: Oprichting van de EU als één juridische eenheid met 3 pijlers. Verwezenlijking van de interne markt en vastlegging van het tijdschema voor de invoering van de euro (1 januari 2002). Dit was de grootste wijziging sedert de oprichting. * **Verdrag van Amsterdam (1997)**, **Verdrag van Nice (2001)**. * **EU-grondwet en Verklaring van Berlijn (2004)**: Afgewezen via referenda. * **Verdrag van Lissabon (2009)**: Een afgeslankte versie van de EU-grondwet. Afschaffing van het 3-pijlersysteem, duidelijke afbakening van bevoegdheden, invoering van een permanente voorzitter van de Europese Raad, en het Handvest van de Grondrechten werd bindend. #### 1.2.4 Doelstellingen van de EU De EU is een rechtsgemeenschap met gemeenschappelijke waarden (eerbied voor menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, rechtsstaat, mensenrechten) en doelstellingen (vrede en welzijn, vrijheid en veiligheid). * **Interne markt**: Een ruimte zonder economische grenzen waar economisch verkeer zo vrij mogelijk kan bewegen. * **Economische en monetaire unie (EMU)**: Sinds 1999-2002, met momenteel 20 landen die de euro als munt hebben. * **Extern mensenrechtenbeleid**. * **Europese pijler van sociale rechten**: Gericht op het welzijn van de Europese bevolking. ### 1.3 De instellingen van de Europese Unie De lidstaten hebben via verdragen taken opgedragen aan de EU-instellingen. Deze instellingen voeren de overgedragen bevoegdheden uit. Er is een onderscheid tussen wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. #### 1.3.1 De Europese Raad * **Samenstelling**: Staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad, de voorzitter van de Europese Commissie en de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid. * **Taken**: Vaststellen van de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU. De Europese Raad stelt de richting vast, maar maakt geen regels. * **Werking**: Minstens 4 keer per jaar bijeenkomst in Brussel. Beslissingen worden genomen bij consensus. #### 1.3.2 De Europese Commissie * **Samenstelling**: Eén commissaris per lidstaat, benoemd voor 5 jaar. De Commissie functioneert onafhankelijk van de lidstaten en denkt in het belang van de EU als geheel. * **Taken**: * **Wetgevende taak**: Recht van initiatief bij de totstandkoming van secundair recht. * **Controletaak**: Controle op de naleving van EU-regels door lidstaten en bedrijven. * **Uitvoerende taak**: Uitvoeren van de begroting en beheer van programma's. * **Werking**: Wekelijkse vergaderingen, beslissingen bij meerderheid (maar streven naar consensus). Verantwoording verschuldigd aan het Europees Parlement. #### 1.3.3 De Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers) * **Samenstelling**: Ministers van elke lidstaat, afhankelijk van het onderwerp (bv. ministers van Financiën voor de Raad Economische en Financiële Zaken). Er zijn 10 verschillende raadsformaties. * **Taken**: Wetgevingstaak, samen met het Europees Parlement. * **Werking**: Vergaderingen meestal in Brussel. Beslissingen worden genomen met gekwalificeerde meerderheid (minimaal 55% van de lidstaten, die ten minste 65% van de bevolking van de EU vertegenwoordigen). #### 1.3.4 Het Europees Parlement * **Samenstelling**: 720 parlementsleden, degressief vertegenwoordigd op basis van bevolkingsaantal. Leden zitten per politieke fractie. * **Taken**: Medewetgever (samen met de Raad), goedkeuren van de begroting, politieke controle op de Commissie. * **Werking**: Verkiezingen om de 5 jaar. Beschikt over 24 officiële talen. De officiële zetel is in Straatsburg, maar veel werkzaamheden vinden plaats in Brussel. Beslissingen worden genomen met een quorum (1/3 van de leden aanwezig) en volstrekte meerderheid. #### 1.3.5 Het Hof van Justitie van de Europese Unie * **Samenstelling**: Het Hof van Justitie (hoger) en Het Gerecht (lagere instantie). Elk met rechters uit de lidstaten. * **Taken**: * **Vernietigingsberoep (art. 263 VWEU)**: Verzoek tot vernietiging van een bindende rechtshandeling van een EU-instelling wegens onwettigheid. * **Verdragsschendingsprocedure (art. 258-260 VWEU)**: Vaststellen dat een lidstaat zijn verdragsverplichtingen niet nakomt. * **Prejudiciële procedure**: Nationale rechters kunnen rechtsvragen over de interpretatie van EU-recht voorleggen aan het Hof. * **Werking**: Gevestigd in Luxemburg. Uitspraken zijn bindend. ### 1.4 Europees recht #### 1.4.1 Bevoegdheden van de EU * **Attributiebeginsel (art. 5.2 VEU)**: De EU kan enkel handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toebedeeld. * **Residuaire bevoegdheden**: Blijven bij de lidstaten. * **Soorten bevoegdheden**: Exclusieve bevoegdheden, gedeelde bevoegdheden (aanvullende, coördinerende) en ondersteunende bevoegdheden. * **Subsidiariteitsbeginsel**: De EU treedt alleen op als de doelstellingen van een voorgesteld optreden niet voldoende door de lidstaten kunnen worden verwezenlijkt en dus beter op EU-niveau kunnen worden bereikt. #### 1.4.2 Vormen van Europees recht * **Primair Europees recht**: De verdragen (VEU, VWEU) en het Handvest van de Grondrechten. * **Algemene beginselen**: Loyale samenwerking, attributie, subsidiariteit, evenredigheid, gelijkheid. * **Secundair EU-recht**: Recht dat door de EU-instellingen wordt gemaakt (verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen, adviezen). * **Verordeningen**: Algemeen, bindend en rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten. * **Richtlijnen**: Gericht aan lidstaten, bindend t.a.v. het resultaat, moeten worden omgezet in nationale wetgeving. * **Besluiten**: Bindend voor de adressaten. #### 1.4.3 Wetgevingsprocedures * **Gewone wetgevingsprocedure (medebeslissingsprocedure)**: Het Europees Parlement en de Raad treden op als medewetgevers. Dit is de meest voorkomende procedure. * **Bijzondere wetgevingsprocedures**: Het Europees Parlement heeft een minder grote stem. #### 1.4.4 Doorwerking van Europees recht * **Voorrangsprincipe**: Europees recht heeft voorrang op nationaal recht (Costa vs. E.N.E.L.). * **Directe werking**: Burgers kunnen zich rechtstreeks beroepen op EU-regels om rechten te ontlenen en af te dwingen bij de nationale rechter (Van Gend & Loos). * **Primair recht**: Soms directe werking, indien duidelijk en onvoorwaardelijk. * **Verordeningen**: Altijd directe werking. * **Besluiten**: Directe werking t.a.v. de adressaten. * **Richtlijnen**: Directe werking mogelijk na het verstrijken van de omzettingstermijn en enkel tegenover de overheid (verticale directe werking). #### 1.4.5 Harmonisering en wederzijdse erkenning Harmonisering van wetgeving is cruciaal voor de interne markt. Bij gebrek aan harmonisatie geldt het beginsel van wederzijdse erkenning: lidstaten moeten elkaars wetgeving aanvaarden als gelijkwaardig. ### 1.5 De vier vrijheden De vier vrijheden vormen de kern van de interne markt en zijn gebaseerd op het gelijkheidsbeginsel. * **Vrij verkeer van goederen (art. 28-37 VWEU)**: Geldt voor alle producten en goederen die het voorwerp kunnen zijn van handelstransacties. * **Vrij verkeer van personen (art. 45-55 VWEU)**: * **Vrij verkeer van werknemers**: Verbod op discriminatie op grond van nationaliteit in werkgelegenheid, beloning en arbeidsvoorwaarden. * **Vrijheid van vestiging (art. 49 VWEU)**: Toegang tot werkzaamheden anders dan in loondienst (zelfstandigen, ondernemingen). * **Vrij verkeer van diensten (art. 56-62 VWEU)**: Van toepassing op commerciële dienstverlening, inclusief tijdelijke activiteiten en elektronische dienstverlening. * **Vrij verkeer van kapitaal (art. 63-66 VWEU)**: Verbod op alle beperkingen van kapitaal- en betalingsverkeer tussen lidstaten. Belemmeringen van het vrij verkeer, zowel directe als indirecte discriminatie, zijn verboden. Uitzonderingen zijn mogelijk op basis van verdragsuitzonderingen of de 'rule of reason', mits aan aanvullende voorwaarden wordt voldaan (niet in strijd met secundaire wetgeving, daadwerkelijke bescherming van publiek belang, evenredigheidsbeginsel). #### 1.5.1 Unieburgerschap (art. 20 VWEU) Biedt rechten zoals gelijke behandeling, recht op verblijf en verplaatsing, actief en passief kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen, en recht op diplomatieke/consulaire bescherming. * **Economisch actieve EU-burgers**: Ontlenen rechten aan vrij verkeer van werknemers en vestiging. * **Economisch inactieve EU-burgers**: Kunnen ook rechten ontlenen aan het burgerschap, mits ze beschikken over ziektekostenverzekering en voldoende bestaansmiddelen. * **Derdelanders**: Personen die niet de nationaliteit van een lidstaat bezitten. Hun rechten zijn vaak afgeleid van EU-burgers (familieleden) of gebaseerd op specifieke regelingen (vluchtelingen, hoger opgeleiden). ### 1.6 Mededingingsrecht #### 1.6.1 Staatssteun (art. 107 VWEU) Staatssteun is verboden indien het voldoet aan 5 cumulatieve voorwaarden: 1. Steunmaatregelen in welke vorm dan ook. 2. Bekostigd met staatsmiddelen. 3. Begunstiging van bepaalde ondernemingen of producties (selectiviteitseis). 4. Invloed op het handelsverkeer tussen lidstaten (met de-minimisuitzondering van €200.000 over 3 jaar). 5. Vervalsen van de mededinging. Europese subsidies vallen niet automatisch onder verboden staatssteun, maar de lidstaat kan indirect de regels schenden. #### 1.6.2 Kartelverbod (art. 101 VWEU) Het verbiedt overeenkomsten of onderling afgestemde feitelijke gedragingen tussen ondernemingen die de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden en de concurrentie binnen de interne markt verstoren. * **Hardcore kartels**: Afspraken met het doel de concurrentie uit te schakelen. * **Uitzonderingen**: Artikel 101, lid 3 VWEU (bijdragen tot verbetering van productie/distributie, mits voordelen voor gebruikers en zonder onnodige beperkingen) en de de-minimisuitzondering (voor overeenkomsten met een klein gezamenlijk marktaandeel). #### 1.6.3 Misbruik van machtspositie (art. 102 VWEU) Verbod op het misbruiken van een machtspositie op de interne markt, bijvoorbeeld door het opleggen van onbillijke prijzen, beperken van productie, of toepassen van ongelijke voorwaarden. Een machtspositie wordt vaak beoordeeld op basis van marktaandeel en andere factoren. ### 1.7 De Raad van Europa en het EHRM * **Raad van Europa**: Opgericht in 1949, een intergouvernementele organisatie met 46 leden, gericht op mensenrechten, democratie en rechtsstaat. Heeft eigen instellingen zoals het Ministercomité en de Parlementaire Vergadering. * **Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM)**: Een cruciaal verdrag dat burgerlijke en politieke rechten beschermt. * **Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM)**: Behandelt individuele en interstatelijke klachten over schendingen van het EVRM door de lidstaten. Uitspraken zijn bindend. Het is cruciaal om de Europese Unie, de Raad van Europa en de Europese Raad strikt van elkaar te onderscheiden in termen van structuur, doelstellingen en rechtsinstrumenten. --- # De Europese Unie: ontstaan, uitbreiding en verdieping Hieronder vindt u een gedetailleerde studiehandleiding over het ontstaan, de uitbreiding en de verdieping van de Europese Unie. ## 2. De Europese Unie: ontstaan, uitbreiding en verdieping Deze sectie bespreekt de historische ontwikkeling van de Europese Unie, de criteria en procedure voor toetreding van nieuwe lidstaten, de mogelijkheid tot uittreding met Brexit als voorbeeld, en de inhoudelijke verbreding van de EU-bevoegdheden. ### 2.1 Internationale context en de aard van internationale organisaties Internationaal recht regelt afspraken tussen soevereine staten, vastgelegd in verdragen. Staatssoevereiniteit, de ultieme beslissingsbevoegdheid binnen een grondgebied, kan vrijwillig worden beperkt door overdracht aan internationale organisaties. Dit gebeurt met het oog op samenwerking en economische vooruitgang. Internationale organisaties zijn er in twee vormen: * **Intergouvernementele organisaties**: Hierbij wordt geen staatssoevereiniteit overgedragen. Staten blijven soeverein. Voorbeelden hiervan zijn de VN, OESO, NAVO, BENELUX, EVA en de Raad van Europa. * **Supranationale organisaties**: Hierbij wordt wel staatssoevereiniteit overgedragen aan de organisatie, die daardoor boven de lidstaten staat. De Europese Unie is het meest prominente voorbeeld hiervan. Verschillende Europese organisaties zijn relevant: * **EVA (Europese Vrijehandelsassociatie)**: Opgericht in 1960 als alternatief voor de EEG. Bestaat momenteel uit Zwitserland, Noorwegen, Liechtenstein en IJsland. * **EER (Europese Economische Ruimte)**: Een overeenkomst tussen de EU en de EVA-landen (m.u.v. Zwitserland) die deelname aan de interne markt mogelijk maakt zonder volledig EU-lidmaatschap. * **Raad van Europa**: Een mensenrechtenorganisatie opgericht in 1949, met het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) als belangrijkste verwezenlijkingen. Deze organisatie heeft 46 leden, meer dan de EU. ### 2.2 Het ontstaan van de Europese Unie: vrede, stabiliteit en economische heropbouw Na de Tweede Wereldoorlog ontstond de drang naar vrede en stabiliteit, mede ingegeven door de verwoestende impact van de oorlog. De economische heropbouw verliep moeizaam, wat de noodzaak van samenwerking benadrukte, ondanks het bestaande wantrouwen tussen staten. * **Schuman-verklaring (9 mei 1950)**: Beschouwd als de geboorteakte van de EU. De Franse minister van Buitenlandse Zaken, Robert Schuman, stelde een plan voor de oprichting van een Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) voor. Het idee was om de kolen- en staalproductie van Frankrijk en West-Duitsland te bundelen en te controleren, cruciaal voor zowel heropbouw als het voorkomen van toekomstige oorlogen. * **EGKS-Verdrag (Verdrag van Parijs, 1951)**: Dit verdrag formaliseerde de oprichting van de EGKS met zes stichtende landen: België, Nederland, Luxemburg, Italië, West-Duitsland en Frankrijk. Dit was de start van een supranationaal project. * **Verdrag tot oprichting van de EEG (Verdrag van Rome, 1957)**: Breidde de interne markt uit naar alle economische activiteiten, naast de bestaande EGKS. * **Euratom-verdrag (1957)**: Specifieke bevoegdheden op het gebied van atoomenergie. ### 2.3 Territoriale uitbreiding van de EU De EU heeft door de jaren heen aanzienlijke territoriale uitbreiding gekend via verschillende toetredingsgolven. #### 2.3.1 Voorwaarden om toe te treden: de criteria van Kopenhagen Om lid te worden van de EU, moet een kandidaat-land voldoen aan de criteria van Kopenhagen: * **Politiek**: Stabiele instellingen die democratie, de rechtsstaat, mensenrechten en de bescherming van minderheden garanderen. * **Economisch**: Een functionerende markteconomie die de concurrentiedruk binnen de EU aankan. * **Juridisch**: Het vermogen om de verplichtingen van het lidmaatschap te dragen door de volledige *acquis communautaire* (het geheel van EU-recht) over te nemen. #### 2.3.2 Procedure voor toetreding De procedure is langdurig en complex: 1. Een land dient een aanvraag in bij de Raad. 2. De Europese Commissie brengt een formeel advies uit. 3. De Raad beslist unaniem of het land een kandidaat-lidstaat wordt. 4. Formele opening van toetredingsonderhandelingen, waarbij voorwaarden en verplichtingen worden vastgelegd. 5. Definitieve sluiting van de onderhandelingen. 6. Goedkeuring door het Europees Parlement (met gewone meerderheid). 7. Besluit van de Raad (unaniem). 8. Ondertekening van het toetredingsverdrag door de kandidaat-lidstaat en alle lidstaten. 9. Ratificatie van het verdrag door alle lidstaten en de kandidaat-lidstaat. ### 2.4 Uittreding uit de EU: Brexit Met het Verdrag van Lissabon (2009) werd artikel 50 VEU ingevoerd, dat de mogelijkheid biedt voor een lidstaat om de EU te verlaten. #### 2.4.1 Procedure voor uittreding (Artikel 50 VEU) 1. Een lidstaat geeft kennis van zijn uittredingsvoornemen aan de Europese Raad. 2. De EU onderhandelt met deze staat over de voorwaarden van terugtrekking. 3. Het akkoord wordt namens de Unie gesloten door de Raad (met gekwalificeerde meerderheid) na goedkeuring door het Europees Parlement. 4. De verdragen zijn niet meer van toepassing op de staat vanaf de inwerkingtreding van het akkoord, of na twee jaar na de kennisgeving, tenzij de termijn unaniem wordt verlengd. 5. De betrokken lidstaat neemt niet deel aan de beraadslagingen en besluiten van de Raad en de Europese Raad die hem betreffen. 6. Een teruggetrokken staat kan opnieuw lidmaatschap aanvragen via de standaard toelatingsprocedure. Brexit, de uittreding van het Verenigd Koninkrijk, trad in werking op 31 januari 2020, gevolgd door een handelsakkoord op 24 december 2020. ### 2.5 Inhoudelijke verdieping van de EU Naast territoriale uitbreiding heeft de EU ook een aanzienlijke inhoudelijke verdieping gekend, waarbij de EU meer bevoegdheden heeft verkregen en haar beslissingsmacht is toegenomen. Dit proces wordt gekenmerkt door de overdracht van bevoegdheden van lidstaten naar supranationale organen. Belangrijke momenten in de inhoudelijke verdieping: * **Verdrag van Maastricht (1992)**: Creëerde de EU als juridische entiteit met drie pijlers. Het legde de basis voor de interne markt en bepaalde het tijdsschema voor de invoering van de euro. * **Verdrag van Amsterdam (1997)** en **Verdrag van Nice (2001)**: Brachten verdere wijzigingen en hervormingen met zich mee. * **EU-grondwet en Verklaring van Berlijn (2004)**: Een poging om de EU-verdragen te harmoniseren, maar werd via referenda afgewezen. * **Verdrag van Lissabon (2009)**: Een afgeslankte versie van de grondwet die onder andere het driepijlersysteem afschafte, de Europese Raad met een vaste voorzitter een sterkere rol gaf, en het Handvest van de Grondrechten bindend maakte. #### 2.5.1 Bevoegdheden van de EU De EU handelt op basis van het **attributiebeginsel**, wat betekent dat zij enkel bevoegdheden uitoefent die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend. Residuaire bevoegdheden blijven bij de lidstaten. Er zijn drie soorten bevoegdheden: 1. **Exclusieve bevoegdheden**: Enkel de EU kan wetgevend optreden (bv. douane-unie, monetair beleid voor de eurozone). 2. **Gedeelde bevoegdheden**: Zowel de EU als de lidstaten kunnen wetgevend optreden. De lidstaten oefenen hun bevoegdheid uit voor zover de EU dat niet doet (bv. interne markt, milieu). Hierbij is het **subsidiariteitsbeginsel** cruciaal: de EU treedt enkel op als de doelstellingen niet door de lidstaten zelf adequaat kunnen worden bereikt. 3. **Ondersteunende bevoegdheden**: De EU kan maatregelen nemen om het beleid van de lidstaten te ondersteunen, coördineren of aanvullen, zonder de nationale wetgeving te harmoniseren. #### 2.5.2 Vormen van Europees recht * **Primair Europees recht**: De verdragen (VEU, VWEU) en het Handvest van de Grondrechten, en algemene beginselen (bv. loyale samenwerking, attributie, subsidiariteit, evenredigheid, gelijkheid). * **Secundair EU-recht**: Wetgeving opgesteld door de EU-instellingen, zoals verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen en adviezen. Verordeningen zijn rechtstreeks toepasselijk, richtlijnen moeten worden omgezet in nationale wetgeving. #### 2.5.3 Doorwerking van Europees recht * **Voorrangsbeginsel**: Europees recht heeft voorrang op nationaal recht, zelfs op latere nationale wetgeving (Costa vs. E.N.E.L., 1964). * **Directe werking**: Burgers kunnen zich rechtstreeks beroepen op EU-recht voor de nationale rechter, mits de bepalingen duidelijk, onvoorwaardelijk en geschikt zijn voor directe toepassing (Van Gend & Loos, 1963). Richtlijnen hebben enkel verticale directe werking (tegen de overheid) na het verstrijken van de omzettingstermijn. ### 2.6 De vier vrijheden en de interne markt De interne markt is een ruimte zonder economische grenzen, gebaseerd op het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. * **Vrij verkeer van goederen**: Alle verhandelbare producten zijn in beginsel vrij verhandelbaar tussen lidstaten. * **Vrij verkeer van personen**: Omvat werknemers, zelfstandigen, en via EU-burgerschap ook niet-economisch actieve personen en hun familieleden. * **Vrij verkeer van diensten**: Geldt voor commerciële dienstverlening, zowel tijdelijk als permanent, en omvat het aanbieden en ontvangen van diensten. * **Vrij verkeer van kapitaal**: Verbod op beperkingen van kapitaal- en betalingsverkeer tussen lidstaten. Belemmeringen van deze vrijheden, zowel direct als indirect, zijn verboden, tenzij gerechtvaardigd door specifieke verdragsuitzonderingen of dwingende eisen van algemeen belang (rule of reason), mits de maatregelen evenredig en noodzakelijk zijn. ### 2.7 De instellingen van de Europese Unie De EU beschikt over een complex institutioneel kader dat is ontworpen om de EU-bevoegdheden uit te voeren en de doelstellingen van de Unie te verwezenlijken. De belangrijkste instellingen zijn: * **Europese Raad**: Bestaat uit staatshoofden en regeringsleiders, bepaalt de algemene politieke lijnen. * **Europese Commissie**: De uitvoerende macht, met initiatiefrecht voor wetgeving en controlerende taken. * **Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers)**: De wetgevende macht samen met het Europees Parlement, vertegenwoordigt de lidstaten. * **Europees Parlement**: Vertegenwoordigt de burgers, medewetgever en controleert de Commissie. * **Hof van Justitie van de EU**: Zorgt voor uniforme interpretatie en toepassing van het EU-recht. ### 2.8 De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens De Raad van Europa is een intergouvernementele organisatie die losstaat van de EU. Het bevordert mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. Het EVRM, met het EHRM als toezichthouder, is hierin een sleutelrol. **Tip:** Maak een schema om de verschillende Europese instellingen (Europese Raad, Raad van de EU, Raad van Europa) en hun functies goed uit elkaar te houden. De termen kunnen verwarrend zijn. **Tip:** Voor het tentamen is het cruciaal om de criteria van Kopenhagen, de procedure voor toetreding en uittreding (Art. 50 VEU), de beginselen van directe werking en voorrang, en de vier vrijheden met hun uitzonderingen goed te kennen. Oefen casusvragen om deze materie toe te passen. --- # De instellingen van de Europese Unie en wetgevingsprocessen Dit deel biedt een diepgaand overzicht van de instellingen van de Europese Unie en de procedures die leiden tot de totstandkoming van Europese wetgeving. ## 3. De instellingen van de Europese Unie en wetgevingsprocessen De Europese Unie is een supranationale organisatie met een complex stelsel van instellingen die belast zijn met het uitvoeren van de bevoegdheden die door de lidstaten zijn overgedragen. Het wetgevingsproces binnen de EU is een cruciaal element dat bepaalt hoe de Unie opereert en haar doelstellingen nastreeft. ### 3.1 De Europese Raad De Europese Raad, erkend als instelling sinds het Verdrag van Lissabon (2009), speelt een sleutelrol in het bepalen van de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de Unie. * **Samenstelling:** Bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Commissie. De Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid neemt deel aan de werkzaamheden. * **Voorzitter:** De permanente voorzitter, momenteel Antonio Costa, wordt voor een periode van tweeëneenhalf jaar gekozen en kan eenmaal herkozen worden. * **Taken:** * Voorzitten van de Europese Raad en het leiden van de beraadslagingen. * Bevorderen van samenhang en consensus binnen de Unie. * Rapportage aan het Europees Parlement. * Externe vertegenwoordiging van de Unie. * Het opstellen of wijzigen van verdragen (niet de hoofdtaak). * Het vaststellen van beleidslijnen en prioriteiten. * **Werking:** Vergadert minimaal vier keer per jaar in Brussel. Beslissingen worden bij consensus genomen. ### 3.2 De Europese Commissie De Europese Commissie, de oudste instelling van de EU, is belast met het naleven van de EU-regels en het vertegenwoordigen van het algemeen EU-belang. * **Ontstaan:** Voortgekomen uit de 'Hoge Autoriteit' van de EGKS, later hernoemd tot 'Europese Commissie' door het fusieverdrag. * **Samenstelling:** Eén commissaris per lidstaat, gekozen op basis van competentie en Europese betrokkenheid. Zij treden onafhankelijk op. * **Benoeming:** De voorzitter wordt voorgedragen door de Europese Raad en gekozen door het Europees Parlement. De Commissaris van de lidstaten worden voorgedragen door de lidstaten in samenspraak met de voorzitter, en ondergaan een verhoor en stemming door het Europees Parlement. * **Taken:** * **Wetgevende taak:** Bezit het recht van initiatief voor secundair EU-recht. * **Controlerende taak:** Controleert de naleving van EU-regels door lidstaten en bedrijven. Treedt op als 'waakhond' van de EU en kan bij niet-naleving financiële sancties opleggen. * **Uitvoerende taak:** Beheert de begroting, programma's en vertegenwoordigt de Unie in contracten met derde landen. * **Werking:** Vergadert wekelijks, streeft naar consensus maar neemt beslissingen bij meerderheid. De vergaderingen zijn niet-openbaar. De Commissie is verantwoording schuldig aan het Europees Parlement. ### 3.3 De Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers) De Raad van de Europese Unie, ook bekend als de Raad van Ministers, is een van de belangrijkste wetgevende instellingen. * **Samenstelling:** Bestaat uit één minister per lidstaat, afhankelijk van het onderwerp waarover vergaderd wordt. Er zijn tien verschillende raadsformaties, waaronder de Raad Algemene Zaken en de Raad Buitenlandse Zaken. * **Voorzitterschap:** Roerend elke zes maanden, in trios, om continuïteit te waarborgen. * **Taken:** * **Wetgevingstaak:** Stelt wetgeving vast samen met het Europees Parlement. * **Werking:** Vergadert meestal in Brussel, maar driemaal per jaar in Luxemburg. Vergaderingen zijn openbaar bij wetgevende activiteiten. Beslissingen worden genomen bij **gekwalificeerde meerderheid**, wat inhoudt: * Minimaal 55% van de leden van de Raad (omvattende minimaal 15 lidstaten). * Waarvan de bevolking minimaal 65% van de Europese bevolking uitmaakt. * **Voorbereidend werk:** Het Coreper, een comité van ambtenaren van de lidstaten, werkt wetsvoorstellen uit. * **Belangrijke nuance:** De Raad van Europa, de Europese Raad en de Raad van de EU moeten nauwkeurig uit elkaar gehouden worden. ### 3.4 Het Europees Parlement Het Europees Parlement vertegenwoordigt de burgers van de EU en deelt de wetgevende en begrotingstaak met de Raad. * **Ontstaan:** Opgericht bij het Verdrag van Rome (1957). * **Samenstelling:** 720 parlementsleden, degressief vertegenwoordigd op basis van bevolkingsaantal (minimaal 6, maximaal 96 per lidstaat). Zit per politieke fractie. * **Verkiezingen:** Om de vijf jaar vinden directe verkiezingen plaats, met uniforme verkiezingsprocedures, hoewel nationale verschillen mogelijk zijn. * **Taken:** * **Medewetgever:** Maakt samen met de Raad van de EU wetgeving. * **Begroting:** Keurt samen met de Raad de begroting goed. * **Politieke controle:** Controleert de Europese Commissie en andere EU-instellingen. * **Werking:** Heeft 24 officiële talen. De officiële zetel is in Straatsburg, met plenaire vergaderingen daar twaalf keer per jaar. Beslissingen worden genomen bij quorum (minimaal 1/3 van de leden aanwezig) en absolute meerderheid. Het Parlement kan initiatieven van burgers ondersteunen die minimaal één miljoen handtekeningen uit minstens zeven lidstaten verzamelen. ### 3.5 De rol van nationale parlementen Nationale parlementen spelen een rol in het EU-besluitvormingsproces via de controle op het **subsidiariteitsbeginsel**. * **Subsidiariteitsbeginsel:** De EU treedt alleen op als EU-maatregelen beter zijn dan nationale maatregelen. * **Procedure van vroegtijdige kennisgeving:** De Europese Commissie stelt nationale parlementen op de hoogte van wetsvoorstellen. * **Gele en Oranjekaartprocedures:** * **Gele kaart:** Indien ten minste 1/3 van de nationale parlementen (min. 9 landen) bezwaar maakt, moet de Commissie het voorstel herbekijken. * **Oranjekaart:** Indien ten minste de helft van de landen (14 landen) bezwaar maakt, moet de Commissie haar beslissing motiveren indien zij het voorstel ongewijzigd wil behouden. ### 3.6 Het Hof van Justitie van de Europese Unie Het Hof van Justitie is de onafhankelijke instantie die het Europees recht uitlegt en geschillen beslecht. * **Samenstelling:** * **Het Hof (van Justitie):** 27 rechters (één per lidstaat) en advocaten-generaal. * **Het Gerecht:** 54 rechters (twee per lidstaat), behandelt o.a. mededingingszaken, merkenrecht en zaken aangespannen door natuurlijke en rechtspersonen. * **Taken:** * **Vernietigingsberoep (art. 263 VWEU):** Verzoekt om de vernietiging van een bindende rechtshandeling van een EU-instelling wegens onwettigheid. * **Verdragsschendingsprocedure (art. 258-260 VWEU):** Stelt vast of een lidstaat zijn verdragsverplichtingen niet nakomt. * **Prejudiciële procedure:** Nationale rechters kunnen prejudiciële vragen stellen aan het Hof om de interpretatie van EU-recht te verduidelijken, wat zorgt voor uniforme uitlegging. * **Werking:** Gevestigd in Luxemburg. Uitspraken zijn bindend. ### 3.7 De wetgevingsprocessen Europese wetgeving tot stand komen via specifieke procedures. #### 3.7.1 Bevoegdheden van de EU De bevoegdheden van de EU zijn gebaseerd op het **attributiebeginsel** (art. 5.2 VEU): de EU kan alleen handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toebedeeld. Residuaire bevoegdheden blijven bij de lidstaten. * **Soorten bevoegdheden:** * **Exclusieve bevoegdheden (art. 2.1 VWEU):** Alleen de EU kan wetgevend optreden (bv. douane-unie, mededingingsregels voor de interne markt, monetair beleid voor eurolanden). * **Gedeelde bevoegdheden (art. 2.2 VWEU):** Zowel de EU als de lidstaten kunnen wetgevend optreden. De EU oefent haar bevoegdheid uit, en de lidstaten oefenen deze weer uit als de EU dat niet doet (bv. interne markt, sociaal beleid, milieu). Hierbij is het **subsidiariteitsbeginsel** cruciaal. #### 3.7.2 Vormen van Europees recht * **Primair Europees recht:** De verdragen (VEU, VWEU) en het Handvest van de grondrechten van de EU. Belangrijke beginselen zijn: * Loyale samenwerking. * Attributiebeginsel. * Subsidiariteitsbeginsel. * Evenredigheidsbeginsel. * Gelijkheidsbeginsel. * Beginselen gecreëerd door het Hof van Justitie (rechtsmisbruik, rechtszekerheid, effectiviteit). * **Secundair Europees recht:** Wetgeving die door de EU-instellingen wordt aangenomen, bestaande uit vijf soorten rechtshandelingen (art. 288 VWEU): * **Verordeningen:** Algemeen, bindend in al hun onderdelen, en rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten. * **Richtlijnen:** Gericht aan de lidstaten, bindend inzake het resultaat, vereisen omzetting in nationale wetgeving. * **Besluiten:** Bindend voor de specifieke adressaten. * **Aanbevelingen en Adviezen:** Niet-bindend. #### 3.7.3 Wetgevingsprocedures * **Gewone wetgevingsprocedure (art. 294 VWEU):** Het standaardproces waarbij het Europees Parlement en de Raad van de EU, op voorstel van de Commissie, wetgeving aannemen. Dit proces omvat meerdere lezingen en een bemiddelingscomité indien nodig. * **Bijzondere wetgevingsprocedures:** Worden gebruikt in specifieke gevallen, waarbij het Europees Parlement een minder prominente rol kan spelen. #### 3.7.4 Harmoniseren en wederzijdse erkenning * **Harmonisering:** Het EU-recht streeft ernaar wetgeving in lidstaten te uniformeren om de werking van de interne markt te optimaliseren. * **Wederzijdse erkenning:** In afwezigheid van harmonisatie moeten lidstaten elkaars wetgeving aanvaarden als gelijkwaardig. #### 3.7.5 Doorwerking van Europees recht * **Voorrang:** Europees recht heeft voorrang op nationaal recht (Costa vs. E.N.E.L.). * **Directe werking:** EU-regels kunnen burgers rechten en plichten verlenen die zij rechtstreeks kunnen inroepen voor de nationale rechter (Van Gend & Loos). * **Verdragen:** Hebben soms directe werking indien ze duidelijk, onvoorwaardelijk en geschikt zijn voor directe werking. * **Verordeningen en Besluiten:** Hebben steeds directe werking. * **Richtlijnen:** Hebben directe werking nadat de omzettingstermijn is verstreken, maar enkel tegenover de overheid (verticale directe werking). ### 3.8 De vier vrijheden De interne markt is gebaseerd op de vier vrijheden, die essentieel zijn voor economische integratie. * **1. Vrij verkeer van goederen (art. 28-37 VWEU):** Slaat op alle producten en goederen die verhandelbaar zijn. * **2. Vrij verkeer van personen (art. 45-55 VWEU):** Omvat werknemers, zelfstandigen en EU-burgers, inclusief niet-economisch actieven en hun familieleden. Dit recht wordt verder uitgewerkt door Richtlijn 2004/38/EG. * **3. Vrij verkeer van diensten (art. 56-62 VWEU):** Geldt voor commerciële dienstverlening, zowel tijdelijk als duurzaam. * **4. Vrij verkeer van kapitaal (art. 63-66 VWEU):** Verbod op beperkingen van kapitaal- en betalingsverkeer tussen lidstaten. **Belangrijk:** Elke vrijheid kent specifieke bepalingen en kan uitzonderingen kennen, zoals de 'rule of reason' voor indirecte discriminatie en specifieke verdragsuitzonderingen. ### 3.9 Staatssteun en Kartelvorming * **Staatssteun (art. 107 VWEU):** Steunmaatregelen door lidstaten die bepaalde ondernemingen bevoordelen en de mededinging vervalsen, zijn verboden, tenzij ze onder uitzonderingen vallen. Dit geldt indien de steun met staatsmiddelen wordt bekostigd, selectief is, de handel tussen lidstaten beïnvloedt en de mededinging vervalst. * **Kartelvorming (art. 101 VWEU):** Afspraken tussen ondernemingen die concurrentie beperken, zoals prijsafspraken of marktverdeling, zijn verboden. Uitzonderingen zijn mogelijk onder artikel 101, lid 3 VWEU, indien de afspraak bijdraagt aan verbetering van productie of verdeling, en de voordelen de consumenten ten goede komen, zonder onnodige beperkingen. * **Machtspositie (art. 102 VWEU):** Misbruik van een economische machtspositie op de interne markt is verboden. Dit omvat o.a. het opleggen van onbillijke prijzen of het beperken van productie. ### 3.10 De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) * **Raad van Europa:** Een internationale organisatie (niet onderdeel van de EU) opgericht in 1949, met als doel het beschermen van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. Het heeft 46 leden. Belangrijkste instellingen zijn het Comité van Ministers en de Parlementaire Vergadering. * **Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM):** Een sleutelverdrag van de Raad van Europa dat burgerlijke en politieke rechten garandeert. * **Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM):** Behandelt klachten van individuen en staten tegen lidstaten van de Raad van Europa wegens schending van het EVRM. Uitspraken zijn bindend. > **Tip:** Zorg ervoor dat je het onderscheid tussen de Europese Raad, de Raad van de Europese Unie en de Raad van Europa perfect beheerst, aangezien dit een veelvoorkomende struikelblok is. Begrijp de supranationale aard van de EU in tegenstelling tot de intergouvernementele aard van de Raad van Europa. --- # De vier vrijheden van de interne markt en het vrij verkeer van personen Dit document biedt een gedetailleerde samenvatting van de vier fundamentele vrijheden van de interne markt van de Europese Unie, met een specifieke focus op het vrij verkeer van personen, burgerschap en verblijfsrechten. ## 4. De vier vrijheden van de interne markt en het vrij verkeer van personen De interne markt van de EU is een economische ruimte zonder binnengrenzen, waarin het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gewaarborgd, wat bijdraagt aan vrede, welvaart en stabiliteit. ### 4.1 De basisprincipes van de vier vrijheden De vier fundamentele vrijheden vormen de kern van de interne markt van de EU en zijn gebaseerd op het beginsel van non-discriminatie op grond van nationaliteit, zoals vastgelegd in primair EU-recht. Elke vrijheid heeft zijn eigen specifieke verdragsregime en invulling door het Hof van Justitie. * **Vrij verkeer van goederen (artikelen 28-37 VWEU, artikel 110 VWEU):** Betreft alle producten en goederen die deel kunnen uitmaken van handelstransacties en een geldwaarde hebben. Dit omvat zowel fysieke als immateriële zaken die verhandeld kunnen worden, met uitzondering van illegale producten. * **Vrij verkeer van personen (artikelen 45-55 VWEU):** Geeft burgers de mogelijkheid om vrij te reizen en te verblijven binnen de EU. Dit principe is uitgebreid van primair economisch actieve personen naar alle EU-burgers, mede door het EU-burgerschap. Het omvat werknemers, zelfstandigen en hun familieleden. * **Vrij verkeer van diensten (artikelen 56-62 VWEU):** Is van toepassing op commerciële dienstverlening die gewoonlijk tegen een vergoeding geschiedt. Dit omvat de tijdelijke levering van diensten over de grens, het ontvangen van diensten in een andere lidstaat, en grensoverschrijdende diensten zonder fysieke verplaatsing van de dienstverlener of ontvanger. Overheidsdiensten vallen hier in beginsel buiten. * **Vrij verkeer van kapitaal (artikelen 63-66 VWEU):** Verbod op alle beperkingen voor kapitaalverkeer, zoals investeringen in vastgoed, aandelen, en beleggingen in andere lidstaten, evenals beperkingen op betalingsverkeer tussen lidstaten. ### 4.2 Onderscheid en samenhang tussen de vier vrijheden Hoewel de vier vrijheden distincte juridische regimes hebben, overlappen ze elkaar vaak in de praktijk. Het correcte onderscheid is cruciaal voor de toepassing van de juiste EU-regels: * **Diensten versus goederen:** Goederen zijn tastbare, materiële zaken, terwijl diensten immaterieel van aard zijn. Bij complexe transacties (bv. elektriciteit, films, loterijbriefjes) bepaalt het Hof van Justitie welke vrijheid primair van toepassing is, vaak gebaseerd op het overheersende element (bv. de dienst achter een tastbaar product). * **Diensten versus personen (vestiging):** Het tijdelijke karakter van werkzaamheden is kenmerkend voor diensten, terwijl duurzame economische activiteit onder het vrij verkeer van personen (vestiging) valt. * **Werknemers versus zelfstandigen (vestiging):** Vrij verkeer van werknemers geldt voor loondienst, waarbij er een ondergeschiktheidsrelatie is. Vrijheid van vestiging geldt voor zelfstandigen en ondernemingen (natuurlijke en rechtspersonen). * **Goederen versus kapitaal:** Kapitaal betreft financiële investeringen en betalingen, terwijl goederen materiële producten zijn die de grens oversteken. ### 4.3 Grensoverschrijdend aspect Om een beroep te kunnen doen op een van de vier vrijheden, is een grensoverschrijdend element vereist. Zuiver interne aangelegenheden, waarbij slechts één lidstaat betrokken is, vallen buiten het toepassingsgebied van deze vrijheden. ### 4.4 Vormen van belemmeringen van het vrij verkeer Alle maatregelen, zowel directe als indirecte, die het vrij verkeer van goederen, personen, diensten of kapitaal beperken of potentieel kunnen beperken, zijn verboden. Dit omvat zowel open discriminatie (maatregelen met een onderscheid op basis van nationaliteit) als verkapte/indirecte discriminatie (maatregelen die op het eerste gezicht neutraal lijken, maar een discriminerend effect hebben). ### 4.5 Uitzonderingen op het vrij verkeer De rechten die voortvloeien uit de vier vrijheden zijn niet absoluut. Er zijn uitzonderingen mogelijk, die worden ingedeeld in: * **Verdragsuitzonderingen:** Deze zijn expliciet vermeld in de EU-verdragen (bv. ter bescherming van openbare orde, veiligheid, volksgezondheid, of voor werkzaamheden in overheidsdienst). Deze kunnen zowel bij directe als indirecte discriminatie worden ingeroepen. * **Rule of reason:** Deze uitzondering, ontwikkeld door het Hof van Justitie, staat beperkingen toe die gerechtvaardigd zijn door dwingende redenen van algemeen belang. Deze is enkel van toepassing bij indirecte discriminatie. **Aanvullende voorwaarden voor uitzonderingen:** Ongeacht de aard van de uitzondering, moeten de volgende aanvullende voorwaarden altijd vervuld zijn: 1. De maatregel mag niet in strijd zijn met secundaire EU-wetgeving (harmonisatiewetgeving). 2. De maatregel moet daadwerkelijk bijdragen aan de bescherming van een publiek belang (bv. consumentenbescherming, milieu, gezondheid). 3. De maatregel moet evenredig zijn, d.w.z. geschikt en noodzakelijk voor het bereiken van het nagestreefde doel, en er mag geen minder ingrijpend alternatief voorhanden zijn. ### 4.6 Vrij verkeer van personen: Categorieën en rechten Het begrip "personen" onder het vrij verkeer van personen is breed en omvat verschillende categorieën, elk met specifieke rechten: 1. **Unieburgers:** * **Economisch actieve Unieburgers:** Werknemers en zelfstandigen ontlenen rechten aan het vrij verkeer van werknemers en de vrijheid van vestiging. * **Economisch inactieve Unieburgers:** Studenten, gepensioneerden en werklozen ontlenen rechten aan hun EU-burgerschap en de Richtlijn 2004/38/EG, mits zij ziektekostenverzekering hebben en over voldoende bestaansmiddelen beschikken. * **Rechten van Unieburgers:** Recht op gelijke behandeling, recht op verblijf en verplaatsing binnen de EU, actief en passief kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen, recht op diplomatieke/consulaire bescherming en recht om verzoekschriften in te dienen. 2. **Derdelanders:** Personen die niet de nationaliteit van een EU-lidstaat bezitten. * **Familieleden van Unieburgers:** Echtgenoten, geregistreerde partners, afstammelingen tot 21 jaar en ouders ten laste kunnen onder de Richtlijn 2004/38/EG afgeleide rechten ontlenen, waaronder reis- en verblijfsrechten. * **Vluchtelingen, hogeropgeleiden, langdurig ingezetenen en overige derdelanders:** Deze groepen hebben specifieke verblijfs- en reisrechten, vaak gereguleerd door afzonderlijke richtlijnen en verordeningen (bv. Dublinverordening voor asielzoekers, Bluecardrichtlijn voor hogeropgeleiden, Schengenvisum). ### 4.7 Verblijfsrechten en Europees Burgerschap * **Verblijfsrecht (< 3 maanden):** Alle EU-burgers en hun familieleden hebben het recht om vrij te reizen en kortstondig te verblijven, mits zij beschikken over een geldig reisdocument en geen onredelijke last vormen voor het sociale bijstandsstelsel. * **Verblijfsrecht (> 3 maanden):** De voorwaarden variëren naargelang de categorie (economisch actief, inactief, familieleden). EU-burgers die economisch actief zijn, moeten hun activiteit daadwerkelijk uitoefenen. Economisch inactieve EU-burgers moeten beschikken over ziektekostenverzekering en voldoende bestaansmiddelen. * **Duurzaam verblijfsrecht:** Na vijf jaar legaal verblijf in een andere lidstaat verkrijgen zowel EU-burgers als hun familieleden zelfstandige verblijfsrechten. * **Afgeleide rechten via Hof van Justitie:** In specifieke situaties, met name wanneer een EU-burger zijn recht op vrij verkeer wil uitoefenen en zijn derdelandse echtgenoot/familielid niet mee kan reizen (bv. na terugkeer naar de lidstaat van herkomst van de EU-burger, of bij verzorgende derdelandse ouders van een minderjarig EU-kind), kan het Hof van Justitie via jurisprudentie (bv. arresten Singh, Chen, Zambrano, Dereci) verblijfsrechten toekennen op basis van artikelen 20 of 21 VWEU om de effectieve uitoefening van EU-burgerschap en fundamentele rechten te waarborgen. ### 4.8 Toepassing in casus Bij het analyseren van casussen moet men de volgende stappen doorlopen: 1. Identificeer de betrokken personen en hun nationaliteit (EU-burger, derdelander, familielid). 2. Bepaal de aard van de activiteit (werknemer, zelfstandige, dienstverlener, investeerder, etc.). 3. Identificeer de relevante vrijheid(heden). 4. Toets de mogelijke belemmeringen aan de verdragsbepalingen en jurisprudentie. 5. Onderzoek of er uitzonderingen of rechtvaardigingsgronden van toepassing zijn. --- **Disclaimer:** Deze studiehandleiding is een samenvatting en vervangt de originele documenten en verdragen niet. Het is essentieel om de originele bronnen te raadplegen voor een volledige en precieze interpretatie. --- # Concurrentierecht: staatssteun en kartelvorming Hieronder volgt een gedetailleerd studiehandleiding over "Concurrentierecht: staatssteun en kartelvorming", opgesteld in het Nederlands en conform de opgegeven instructies. ## 5. Concurrentierecht: staatssteun en kartelvorming Dit onderwerp behandelt de Europese regelgeving met betrekking tot staatssteun en kartelvorming, inclusief de procedures en gevolgen van overtredingen. ### 5.1 Staatssteun Staatssteun, indien niet correct toegepast, kan de concurrentie binnen de interne markt verstoren. Het verbod op staatssteun is een cruciaal onderdeel van het Europese mededingingsrecht, bedoeld om een gelijk speelveld te garanderen. #### 5.1.1 De begrippen 'concurrentie' en 'onderneming' Voor de toepassing van het mededingingsrecht zijn de definities van "concurrentie" en "onderneming" fundamenteel. * **Concurrentie:** Een markt wordt als concurrerend beschouwd wanneer er sprake is van meerdere bedrijven die vergelijkbare producten of diensten aanbieden op een transparante markt, waardoor consumenten een geïnformeerde keuze kunnen maken. Verstooringen van de concurrentie, zoals door misbruik van een machtspositie, kartelvorming of staatssteun, zijn problematisch omdat consumenten en/of concurrenten er nadeel van ondervinden. * **Onderneming:** Het Europese recht definieert een "onderneming" als elke entiteit die een economische activiteit uitoefent, ongeacht haar rechtsvorm of financieringswijze. Een economische activiteit omvat het aanbieden van goederen of diensten op een markt. Activiteiten die behoren tot de kerntaken van de staat (typische overheidstaken) vallen hier niet onder. #### 5.1.2 Het verbod op staatssteun Artikel 107, lid 1 van het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU) verbiedt staatssteun die de mededinging vervalst of dreigt te vervalsen, voor zover deze de handel tussen de lidstaten ongunstig kan beïnvloeden. Om van verboden staatssteun te spreken, moeten de volgende vijf cumulatieve voorwaarden vervuld zijn: 1. **Steunmaatregelen in welke vorm dan ook:** Dit omvat subsidies, inbreng van activa, leningen zonder reële vergoeding, maar ook het niet hoeven betalen van belastingen of andere verplichtingen. > **Voorbeeld:** Een renteloze lening van de overheid aan een bedrijf levert een voordeel op ter waarde van de rente die anders betaald zou moeten worden. > **Voorbeeld:** Een zeer lage vennootschapsbelasting die een lidstaat aanbiedt aan een specifiek bedrijf kan beschouwd worden als staatssteun. 2. **Bekostigd met staatsmiddelen:** De steun moet gefinancierd worden met middelen van de staat of een publieke entiteit. Als de kosten direct op de consument worden afgewimpeld, kan dit als staatssteun worden beschouwd. > **Tip:** Europese subsidies die rechtstreeks uit de EU-begroting komen, vallen in principe niet onder het verbod op staatssteun. Echter, wanneer deze subsidies door lidstaten worden doorgegeven en de lidstaat beslist over de toewijzing, kan dit indirect wel als verboden staatssteun worden beschouwd. 3. **Begunstiging van bepaalde ondernemingen of producties (selectiviteitseis):** De steun mag niet algemeen zijn, maar moet gericht zijn op specifieke ondernemingen of producties. > **Voorbeeld:** Een digitaleiseringspremie die enkel verleend wordt aan ondernemingen in een specifieke provincie is selectief. Een algemene premie voor alle bedrijven in een lidstaat is dat niet. 4. **Invloed op handelsverkeer tussen lidstaten:** De steun moet een effect hebben op het handelsverkeer tussen de lidstaten. Dit is het geval indien: * Het bedrag van de steun een bepaalde drempel overschrijdt, zoals de *de-minimis*-drempel van € 200.000 over drie jaar per onderneming. * De steun een grensoverschrijdend effect heeft of drempelwerking veroorzaakt. Dit is het geval als het begunstigde bedrijf concurreert met buitenlandse ondernemingen of als de steun de instroom van producten uit andere lidstaten bemoeilijkt. > **Voorbeeld:** Een lokaal zwembad dat subsidie krijgt boven de *de-minimis*-drempel zal doorgaans geen grensoverschrijdend effect hebben als het enkel lokale inwoners bedient en niet concurreert met buitenlandse zwembaden. 5. **Vervalsen van de mededinging:** De steunmaatregel moet de mededinging vervalsen of dreigen te vervalsen, wat betekent dat de concurrentiepositie van de begunstigde onderneming wordt versterkt ten koste van concurrenten. #### 5.1.3 Procedure en gevolgen van het verbod op staatssteun Voorgenomen staatssteun, die boven de *de-minimis*-drempel valt, moet gemeld worden aan de Europese Commissie. De Commissie beoordeelt of de steun verenigbaar is met de interne markt. Tijdens het onderzoek is er een standstill-bepaling: de steun mag niet worden verleend totdat de Commissie een beslissing heeft genomen. Indien staatssteun verboden is, kan de Commissie bevelen dat de steun wordt teruggevorderd van de begunstigde onderneming, eventueel met rente. #### 5.1.4 Uitzonderingen en bijzondere gevallen Ondanks hun mededingingsbeperkende effecten, kunnen bepaalde staatssteunmaatregelen gerechtvaardigd zijn. Artikel 107, leden 2 en 3 VWEU bieden hiervoor mogelijkheden: * **Artikel 107, lid 2 VWEU:** Deze lidstaten mogen steun verlenen voor sociale maatregelen of om schade van natuurrampen te herstellen. De Commissie beoordeelt hier enkel of de maatregel binnen de betreffende categorie valt. * **Artikel 107, lid 3 VWEU:** Hierin worden diverse categorieën van steun opgesomd die verenigbaar kunnen worden verklaard, zoals steun voor regionale ontwikkeling, innovatie of het milieu. De Commissie beoordeelt deze maatregelen inhoudelijk op hun opportuniteit. ### 5.2 Kartelvorming Kartelvorming omvat afspraken tussen ondernemingen om de concurrentie uit te schakelen, wat vaak ten koste gaat van consumenten. Het mededingingsrecht bestrijdt deze praktijken om de interne markt te beschermen. #### 5.2.1 Marktaandeel en relevante markt Het bepalen van het marktaandeel van een onderneming is cruciaal voor de beoordeling van mededingingsrechtelijke zaken. Dit vereist een correcte afbakening van de relevante markt, zowel productmatig als geografisch. * **Relevante productenmarkt:** Een verzameling producten of diensten die door consumenten als verwisselbaar of substitueerbaar worden beschouwd, gebaseerd op kenmerken, prijzen en gebruiksdoel. De SSNIP-test (hypothetisch verhogen van de prijs) helpt bij het bepalen van substitueerbaarheid. * **Relevante geografische markt:** Het gebied waarin een bedrijf actief is en waar de concurrentie plaatsvindt. Transportmogelijkheden en de opkomst van het internet spelen hierbij een grote rol. > **Door-denker:** Een bedrijf dat wordt beschuldigd van een mededingingsrechtelijke overtreding heeft er belang bij te beargumenteren dat het zich op een brede, relevante markt bevindt, omdat dit zijn marktaandeel verkleint en daarmee zijn potentiële machtspositie. #### 5.2.2 Het kartelverbod Artikel 101 VWEU verbiedt overeenkomsten, onderling afgestemde feitelijke gedragingen en besluiten van ondernemingen die: 1. **Tussen ondernemingen:** Geldt voor alle entiteiten die een economische activiteit uitoefenen. 2. **De handel tussen de lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden:** De "geen merkbaar effect op de handel-regel" van de Commissie stelt drempelwaarden voor gezamenlijke marktaandelen (maximaal 5% voor horizontale overeenkomsten, 10% voor verticale overeenkomsten) en een maximale totale omzet (40 miljoen euro per onderneming). 3. **Het doel of het gevolg hebben dat de mededinging binnen de interne markt wordt verstoord:** Dit kan gericht zijn op prijsafspraken, marktverdeling, of exclusieve leveringsclausules. > **Hardcore kartels:** Afspraken met als **doel** de mededinging uit te schakelen worden door de EU streng bestraft. Ondernemingen gevestigd buiten de EU vallen hier ook onder indien ze actief zijn op de interne markt. #### 5.2.3 Uitzonderingen op het kartelverbod Hoewel het kartelverbod in beginsel absoluut is, bestaan er uitzonderingen gebaseerd op drie rechtsgronden: 1. **Artikel 101, lid 3 VWEU:** Deze uitzondering is van toepassing op overeenkomsten die bijdragen tot verbetering van de productie of distributie, of tot technische of economische vooruitgang, mits een billijk aandeel in de voordelen de gebruikers ten goede komt en de beperkingen niet onmisbaar zijn voor het bereiken van deze doelen. > **Voorbeeld:** Luchtvaartmaatschappijen die afspraken maken over het delen van vliegtuigen om lege vluchten te vermijden, kunnen dit rechtvaardigen als de kostenbesparing wordt doorberekend in de ticketprijs. 2. ***De-minimis*-uitzondering:** Overeenkomsten tussen bedrijven met een klein gezamenlijk marktaandeel worden geacht geen significante mededingingsverstorende effecten te hebben. De Commissie hanteert hiervoor specifieke drempelwaarden. > **Tip:** Dit is de meest gebruikte uitzondering en geldt vooral voor overeenkomsten die niet als "hardcore kartel" worden beschouwd. 3. **Verordeningen:** Specifieke verordeningen kunnen uitzonderingen creëren, maar deze zijn niet opgenomen in de algemene verdragen en kunnen wijzigen. #### 5.2.4 Procedure en gevolg van belemmering mededinging Overeenkomsten die onder het kartelverbod vallen, zijn **absoluut nietig** (*ex tunc*). De Europese Commissie kan zware boetes opleggen, berekend op basis van het marktaandeel en de duur van de overtreding. * **Clementiebeleid:** De Commissie kent boete-vermindering of -kwijtschelding toe aan de eerste onderneming die een kartel aanbrengt ("klokkenluider"). Dit beleid is gericht op het aanwakkeren van wantrouwen tussen kartelleden. --- Dit studieonderdeel raakt ook aan de definitie van "onderneming" en "concurrentie", de procedurele aspecten rondom staatssteunmeldingen, de vier vrijheden van het EU-recht (goederen, personen, diensten, kapitaal), en het belang van de interne markt. De volgende secties zullen dieper ingaan op specifieke aspecten van deze bredere materie. --- # De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens Dit onderdeel behandelt de structuur en doelstellingen van de Raad van Europa, evenals het Europees Verdrag voor de Mensenrechten en de werking van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. ## 6. De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens De Raad van Europa is een internationale organisatie gericht op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat, en is distinct van de Europese Unie. Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) is een centraal instrument binnen deze organisatie, en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) ziet toe op de naleving ervan. ### 6.1 De Raad van Europa #### 6.1.1 Oprichting en doelstellingen * **Oprichting:** Opgericht op 5 mei 1949 door tien stichtende leden middels het Verdrag van Londen. De zetel is gevestigd in Straatsburg, Frankrijk. * **Leden:** Momenteel telt de Raad van Europa 46 lidstaten, met daarenboven waarnemende leden zoals Vaticaanstad, de Verenigde Staten en Canada. Deze waarnemers mogen deelnemen aan vergaderingen, maar hebben geen stemrecht. * **Doelstellingen:** * Bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. * Bevordering van bewustwording en ontwikkeling op deze gebieden. * **Karakter:** De Raad van Europa is een intergouvernementele organisatie, wat betekent dat lidstaten geen soevereiniteit overdragen aan de organisatie. * **Officiële talen:** Frans en Engels. #### 6.1.2 Instellingen binnen de Raad van Europa * **Het Ministercomité:** * Samengesteld uit de ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten. * Fungeert als beslissend orgaan, bevoegd voor het toelaten van nieuwe leden, het aannemen van verdragen en het toezicht houden op de naleving van beslissingen. * **De Parlementaire Vergadering:** * Telt 306 leden die door de nationale parlementen worden benoemd. * Komt vier keer per jaar bijeen. * Brengt aanbevelingen uit en fungeert als een denktank voor nieuwe ideeën en verdragen, maar heeft geen beslissingsbevoegdheid. * **Het Congres van Lokale en Regionale Overheden:** * Een overlegorgaan dat de lokale en regionale overheden vertegenwoordigt. * **Het Secretariaat:** * De administratieve dienst van de Raad van Europa, bestaande uit ongeveer 2.000 leden en medewerkers. #### 6.1.3 Belangrijke verdragen De Raad van Europa heeft meer dan 220 verdragen en conventies opgesteld, waaronder: * Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) (1950): Beschermt burgerlijke en politieke rechten. * Europees Sociaal Handvest (1961): Beschermt sociaal-economische rechten. * Europees Verdrag ter voorkoming van foltering (1987). * Kaderverdrag inzake bescherming van minderheden (1994). * Europees Kinderrechtenverdrag (1996). #### 6.1.4 Toelatingseisen voor lidmaatschap De belangrijkste eisen voor lidmaatschap van de Raad van Europa zijn: * Geografische ligging in Europa (hoewel sommige leden daar grotendeels buiten vallen). * Het tekenen en bekrachtigen van het EVRM. * Het tekenen en bekrachtigen van het Europees Sociaal Handvest van 1961. * Het tekenen en bekrachtigen van het Europees folterverdrag van 1987. * Volledige afschaffing van de doodstraf (hoewel niet alle bestaande leden dit reeds hebben doorgevoerd). ### 6.2 Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) Het EVRM is een internationaal verdrag waarbij de lidstaten zich verbinden tot het waarborgen van fundamentele burgerlijke en politieke rechten voor iedereen binnen hun rechtsgebied. De bescherming geldt voor iedereen die zich op het grondgebied van een lidstaat bevindt, inclusief vluchtelingen. #### 6.2.1 Kenmerken van de rechten in het EVRM * **Niet absoluut:** Veel rechten zijn niet absoluut en kennen uitzonderingsmogelijkheden, die vaak reeds in de verdragsartikelen zelf zijn vermeld (bv. art. 8 en 15 EVRM). * **Voorwaarden voor beperkingen (bv. art. 8 EVRM):** * De inmenging moet wettelijk zijn vastgelegd. * De inmenging moet een legitiem doel dienen (bv. nationale veiligheid, bescherming van de gezondheid, rechten van anderen). * De inmenging moet noodzakelijk zijn in een democratische samenleving (proportionaliteit en pertinentie). * **Appreciatiebevoegdheid van lidstaten:** In bepaalde gevallen (bv. homohuwelijk) hebben lidstaten enige beoordelingsruimte bij de implementatie van rechten. #### 6.2.2 Rechtsbescherming * **Nationale rechter:** Het eerste aanspreekpunt voor rechtsbescherming is de nationale rechter. EU-recht heeft directe werking en kan door de nationale rechter worden toegepast. * **Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM):** * **Aanvraagtypen:** Individuele aanvragen (door burgers) en interstatelijke aanvragen (door lidstaten). Individuele aanvragen komen het meest voor. * **Verweerder:** Altijd een van de 46 lidstaten. * **Ontvankelijkheidseisen:** * Alle nationale rechtsmiddelen moeten zijn uitgeput. * De aanvraag moet binnen vier maanden na de definitieve nationale beslissing worden ingediend. * De aanvraag mag niet anoniem zijn. * De aanvraag moet betrekking hebben op verdragsbepalingen. * Er moet sprake zijn van een belangrijk en ernstig nadeel voor de verzoeker. * **Samenstelling:** Een permanent rechtscollege met één rechter per lidstaat. Rechters worden benoemd voor een niet-hernieuwbare ambtstermijn van negen jaar. Er zijn kamers van 1, 3 of 7 rechters, en een Grote Kamer van 17 rechters voor beroepen of specifieke zaken. * **Procedure:** Aanvraag, ontvankelijkheid, uitspraak ten gronde (schending of niet-schending). De procedure is laagdrempelig en gratis. * **Beslissingen:** Bindend, inclusief de toekenning van een billijke vergoeding. Het Ministercomité houdt toezicht op de uitvoering van de beslissingen. * **Prejudiciële procedure:** Sinds 1 augustus 2018 mogelijk, waardoor nationale rechters prejudiciële vragen kunnen voorleggen aan het EHRM voor een uniforme interpretatie van het verdrag. ### 6.3 Vergelijking tussen de Raad van Europa en de Europese Unie Het is cruciaal om de Raad van Europa te onderscheiden van andere Europese instellingen: * **De Raad van Europa:** Geen deel van de EU, zetel in Straatsburg, 46 leden, primair gericht op mensenrechten via EVRM en EHRM. Intergouvernementeel van aard. * **De Europese Raad:** Bestaat uit staatshoofden en regeringsleiders, bepaalt algemene politieke lijnen maar keurt geen wetgeving goed. * **De Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers):** Bestaat uit ministers van lidstaten, keurt wetgeving goed samen met het Europees Parlement. Supranationaal van aard. **Tabel: Supranationaliteit vs. Intergouvernementeel** | Kenmerk | Supranationaliteit (bv. EU) | Intergouvernementeel (bv. Raad van Europa) | | :---------------------- | :-------------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------------------ | | **Organen** | Onafhankelijke organen | Organen met vertegenwoordigers van lidstaten | | **Besluitvorming** | Beslissingen op basis van meerderheid van stemmen | Beslissingen op basis van unanimiteit (veto's mogelijk) | | **Handhaving/Jurisdictie** | Verschillende ordehandhaving, bindende jurisdictie | Geen bindende jurisdictie tenzij aanvaarding van gerechtelijke autoriteit | | **Rechtsorde** | Akkoorden zijn bindend, hebben voorrang op nationale wet | Akkoorden moeten geratificeerd worden, maken niet automatisch deel uit van nationale rechtsorde | **Tabel: Vergelijking EU en Raad van Europa** | Kenmerk | Europese Unie | Raad van Europa | | :---------------------- | :------------------------------------------------------ | :------------------------------------------------------------------------ | | **Aantal lidstaten** | 27 | 46 | | **Bevolking** | ca. 500 miljoen | ca. 800 miljoen | | **Oprichtingsdatum** | 1951 | 1949 | | **Instellingen/organen**| Europese Raad, Raad van de EU, Europese Commissie, Europees Parlement, Hof van Justitie | Comité van Ministers, Parlementaire Vergadering, Congres Lokale/Regionale Overheden | --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Staatssoevereiniteit | Het principe dat een staat de ultieme beslissingsbevoegdheid heeft binnen zijn eigen grondgebied en de enige entiteit is die regelgeving kan opstellen, zonder externe inmenging. | | Intergouvernementele organisaties | Internationale organisaties waarbij de lidstaten soevereiniteit behouden en beslissingen meestal op basis van unanimiteit worden genomen, met weinig of geen overdracht van bevoegdheden. | | Supranationale organisaties | Internationale organisaties waarbij lidstaten een deel van hun soevereiniteit overdragen aan de organisatie, die daardoor boven de lidstaten staat en beslissingen kan nemen met meerderheid van stemmen. | | Criteria van Kopenhagen | Drie politieke, economische en juridische voorwaarden waaraan kandidaat-lidstaten moeten voldoen om lid te worden van de Europese Unie. | | Acquis communautaire | De totale hoeveelheid EU-recht, inclusief verdragen, verordeningen, richtlijnen en jurisprudentie, die kandidaat-lidstaten moeten overnemen om lid te kunnen worden. | | Brexit | Het besluit van het Verenigd Koninkrijk om de Europese Unie te verlaten, geïnitieerd door een referendum in 2016 en formeel afgerond met de inwerkingtreding van artikel 50 VEU. | | Attributiebeginsel | Het principe dat de Europese Unie enkel bevoegdheden mag uitoefenen die expliciet aan haar zijn toegedeeld door de lidstaten in de verdragen. | | Subsidiariteitsbeginsel | Het principe dat beslissingen op EU-niveau alleen genomen mogen worden als de doelstellingen van een voorgenomen optreden niet voldoende door de lidstaten zelf kunnen worden bereikt, en beter op EU-niveau kunnen worden bereikt. | | Evenredigheidsbeginsel (Proportionaliteitsbeginsel) | Het principe dat het optreden van de EU niet verder mag gaan dan wat noodzakelijk is om de doelstellingen van de verdragen te bereiken; het gekozen middel moet in verhouding staan tot het nagestreefde doel. | | Directe werking (Doorwerking) | Het principe dat burgers zich rechtstreeks kunnen beroepen op bepaalde bepalingen van EU-recht voor de nationale rechter, en rechten daaraan kunnen ontlenen en die kunnen afdwingen. | | Prioriteitsbeginsel (Voorrang) | Het principe dat EU-recht voorrang heeft op nationaal recht, zelfs indien het nationale recht van latere datum is. | | Vrije verkeer van goederen | Het principe dat de lidstaten geen invoer- of uitvoerrechten, of heffingen met gelijkwaardig effect, mogen instellen voor producten die tussen de lidstaten worden verhandeld. | | Vrij verkeer van personen | Het recht van Unieburgers om vrij te reizen en zich te vestigen binnen het grondgebied van de lidstaten, wat zowel werknemers, zelfstandigen als hun familieleden omvat. | | Vrijheid van vestiging | Het recht voor burgers van de ene lidstaat om een economische activiteit uit te oefenen in een andere lidstaat op dezelfde voorwaarden als de nationale onderdanen, zonder belemmeringen. | | Vrij verkeer van diensten | Het recht om grensoverschrijdend diensten aan te bieden of te ontvangen in een andere lidstaat, mits deze diensten gewoonlijk tegen vergoeding worden verricht. | | Vrij verkeer van kapitaal | Het verbod op alle beperkingen van het kapitaalverkeer en betalingsverkeer tussen de lidstaten, wat investeringen en financiële transacties mogelijk maakt. | | Staatssteun | Steun die door een lidstaat of uit staatsmiddelen wordt verleend in welke vorm ook, die bepaalde ondernemingen of producties begunstigt en de mededinging vervalst of dreigt te vervalsen. | | Kartel | Een overeenkomst of onderling afgestemd feitelijk gedrag tussen ondernemingen met als doel of gevolg de concurrentie op de interne markt te verstoren, zoals prijsafspraken of marktverdeling. | | Machtspositie | Een economische positie die een onderneming in staat stelt zich onafhankelijk van concurrenten, afnemers en uiteindelijk consumenten te gedragen op een relevante markt. | | Misbruik van machtspositie | Het onrechtmatig uitoefenen van een economische machtspositie, bijvoorbeeld door het opleggen van onbillijke prijzen, het beperken van productie of het toepassen van ongelijke voorwaarden. | | Raad van Europa | Een internationale organisatie die zich richt op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat, met een veel breder lidmaatschap dan de EU. | | Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) | Een internationaal verdrag dat fundamentele burgerlijke en politieke rechten waarborgt voor iedereen binnen het rechtsgebied van de lidstaten van de Raad van Europa. | | Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) | Een internationaal rechtscollege dat toeziet op de naleving van het EVRM en uitspraken doet over schendingen van de mensenrechten door de lidstaten. | | Unieburger | Iedere persoon die de nationaliteit van een van de lidstaten van de Europese Unie bezit; dit geeft recht op specifieke rechten binnen de EU. | | Derdelanders | Personen die niet de nationaliteit van een van de lidstaten van de EU bezitten, maar die wel bepaalde rechten kunnen ontlenen aan EU-recht, met name familieleden van Unieburgers. |

# Inleiding tot het Europese recht en internationaal recht Hier is een samenvatting voor het onderwerp "Inleiding tot het Europese recht en internationaal recht", opgesteld als een studiehandleiding voor examens. ## 1. Inleiding tot het Europese recht en internationaal recht Dit deel introduceert de rol en het belang van het Europese recht en internationale organisaties voor overheden, bedrijven en burgers, evenals de kernprincipes van staatssoevereiniteit en internationale samenwerking. ### 1.1 Internationaal recht en staatssoevereiniteit Internationaal recht regelt de afspraken tussen niet-publieke personen (NP) en publieke personen (RP) via contracten, en tussen staten via verdragen. Het **staatssoevereiniteit** is een fundamenteel principe dat inhoudt dat een overheid de ultieme beslissingsbevoegdheid heeft op haar grondgebied en de enige is die regelgeving kan opstellen. Deze soevereiniteit kan echter vrijwillig worden beperkt, bijvoorbeeld door de overdracht van bevoegdheden aan een internationale organisatie, of gedwongen, bijvoorbeeld door militair ingrijpen. ### 1.2 Internationale organisaties Internationale organisaties faciliteren samenwerking tussen entiteiten. Ze kunnen worden onderverdeeld in: * **Niet-gouvernementele organisaties (NGO's):** Internationale samenwerking van personen. * **Gouvernementele organisaties:** Internationale samenwerking van staten. #### 1.2.1 Enkele Europese organisaties * **Europese Vrijhandelsassociatie (EVA / EFTA):** Opgericht in 1960 als alternatief voor de EEG. Een deel van de oorspronkelijke leden trad later toe tot de EU. Huidige leden zijn Zwitserland, Noorwegen, Liechtenstein en IJsland. EVA is een **intergouvernementele organisatie**, wat betekent dat er geen overdracht van staatssoevereiniteit plaatsvindt. * **Europese Economische Ruimte (EER):** Een overeenkomst uit 1994 tussen de EU en EFTA-landen (met uitzondering van Zwitserland) die hen toegang geeft tot de interne markt van de EU zonder volledig EU-lidmaatschap. Deze landen moeten zich houden aan regels die betrekking hebben op de interne markt, maar niet noodzakelijk aan alle EU-regels. * **Raad van Europa (Council of Europe):** Opgericht in 1949, met zetel in Straatsburg. Het is een mensenrechtenorganisatie met 46 leden, meer dan de EU. De belangrijkste verwezenlijking is het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) dat toeziet op de naleving ervan. De Raad van Europa is een **intergouvernementele organisatie**. #### 1.2.2 Intergouvernementele versus supranationale organisaties Het onderscheid tussen deze twee vormen van samenwerking is cruciaal: * **Intergouvernementele organisaties:** Lidstaten dragen geen staatssoevereiniteit over en blijven soeverein op alle bevoegdheidsgebieden. Beslissingen worden vaak unaniem genomen. Voorbeelden zijn de VN, OESO, NAVO, BENELUX, EVA en de Raad van Europa. * **Supranationale organisaties:** Lidstaten dragen vrijwillig soevereiniteit over aan de organisatie, die boven de staten komt te staan. De EU is het toonbeeld van een supranationale organisatie waarbij de lidstaten hun bevoegdheden afstaan. Beslissingen kunnen vaak met meerderheid van stemmen worden genomen. De EU heeft eigen instellingen zoals een Europees Parlement, een Commissie en een Hof van Justitie, die gezaghebbend optreden. ### 1.3 Ontstaan en ontwikkeling van de Europese Unie (EU) De EU ontstond uit de wens om na de Tweede Wereldoorlog blijvende vrede, stabiliteit en welvaart te garanderen. #### 1.3.1 De Schuman-verklaring en de EGKS * Op **9 mei 1950** werd de **Schuman-verklaring** gedaan, die wordt beschouwd als de geboorteakte van de EU. Dit plan voorzag in de oprichting van de **Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS)**. * De EGKS werd opgericht bij het **Verdrag van Parijs in 1951** met zes oprichtende landen: België, Nederland, Luxemburg, (West-)Duitsland, Frankrijk en Italië. * De keuze voor kolen en staal was strategisch: deze grondstoffen waren essentieel voor zowel economische wederopbouw als oorlogsvoering. Door de productie hiervan te bundelen en te laten controleren door een **Hoge Autoriteit** (voorloper van de Europese Commissie), werd militaire agressie ontmoedigd en economische samenwerking bevorderd. #### 1.3.2 Verdere integratie en belangrijke verdragen * Het **Verdrag tot oprichting van de EEG (Verdrag van Rome, 1957)** breidde de interne markt uit naar alle economische activiteiten. Naast de EGKS ontstonden de EG, met eigen instellingen zoals het Europees Parlement, de Raad, de Europese Commissie en het Hof van Justitie. * Het **Euratom-verdrag (1957)** richtte specifieke bevoegdheden op het gebied van atoomenergie op. * Het **Verdrag van Maastricht (1992)** creëerde de EU als één juridische entiteit met drie pijlers, verwezenlijkte de interne markt en legde het tijdschema vast voor de invoering van de euro. Dit was een belangrijke stap richting een **supranationale samenwerking**. * Latere verdragen, zoals Amsterdam (1997), Nice (2001) en Lissabon (2009), hebben de institutionele structuur, de bevoegdheden en de besluitvormingsprocessen van de EU verder verfijnd en aangepast. Het **Verdrag van Lissabon** schafte het driespijlersysteem af en maakte de EU-grondwet minder ingrijpend, maar met een duidelijke afbakening van bevoegdheden en een versterking van het Europees Parlement. #### 1.3.3 Territoriale uitbreiding en inhoudelijke verdieping De EU heeft een aanzienlijke territoriale uitbreiding gekend, van de oorspronkelijke zes leden tot de huidige 27 lidstaten. Naast deze *enlargement* is er ook sprake van *deepening*, waarbij de EU meer bevoegdheden verkrijgt en de besluitvorming op meer terreinen Europees wordt geregeld. #### 1.3.4 Toetredingsvoorwaarden (Criteria van Kopenhagen) Om lid te worden van de EU, moeten kandidaat-lidstaten voldoen aan de **Criteria van Kopenhagen**: * **Politiek:** Stabiele instellingen die democratie, de rechtsstaat, mensenrechten en bescherming van minderheden garanderen. * **Economisch:** Een functionerende markteconomie die de concurrentiedruk binnen de EU aankan. * **Juridisch:** Het vermogen om de verplichtingen van het lidmaatschap na te komen en de *acquis communautaire* (het geheel van EU-recht) over te nemen. #### 1.3.5 Brexit en artikel 50 VEU Het **Verdrag van Lissabon** introduceerde de mogelijkheid voor lidstaten om de EU te verlaten middels **artikel 50 VEU**. Dit artikel beschrijft de procedure voor terugtrekking, die een terugtrekkingsakkoord vereist en de verdragen niet langer van toepassing zijn vanaf de inwerkingtreding van dat akkoord of na twee jaar na de kennisgeving van het voornemen tot terugtrekking. ### 1.4 Doelstellingen van de EU De EU streeft naar gemeenschappelijke waarden en doelstellingen, zoals vastgelegd in de verdragen: * **Waarden (Artikel 2 VEU):** Eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten. * **Doelstellingen (Artikel 3 VEU):** Het bevorderen van vrede, welzijn, vrijheid en veiligheid, de werking van een interne markt en een economische en monetaire unie (EMU), de ontwikkeling van een mensrechtenbeleid, etc. ### 1.5 De instellingen van de Europese Unie De EU heeft diverse instellingen die de taken uitvoeren die haar door de lidstaten zijn opgedragen via de verdragen. De belangrijkste instellingen zijn: * **Europese Raad:** Bestaat uit staatshoofden en regeringsleiders, bepaalt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU. Beslissingen worden genomen bij consensus. * **Europese Commissie:** De uitvoerende macht die waakt over de naleving van EU-recht, wetgevende initiatieven neemt en de begroting beheert. Bestaat uit één commissaris per lidstaat en handelt onafhankelijk in het EU-belang. * **Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers):** Bestaat uit ministers van de lidstaten, is samen met het Europees Parlement medewetgever. Beslissingen worden genomen met gekwalificeerde meerderheid van stemmen. * **Europees Parlement:** Vertegenwoordigt de burgers, is samen met de Raad medewetgever en oefent politieke controle uit op de Commissie. Leden worden om de vijf jaar rechtstreeks verkozen. * **Hof van Justitie van de EU:** Zorgt voor de uniforme interpretatie en toepassing van EU-recht, beslecht geschillen en kan EU-rechtshandelingen vernietigen. > **Tip:** Het is cruciaal om de samenstelling, taken en werking van deze instellingen nauwkeurig te kennen, inclusief het verschil tussen de Europese Raad en de Raad van de Europese Unie. ### 1.6 Europees recht en nationale rechtsorde Europees recht is een autonome rechtsorde die voorrang heeft op nationaal recht (arresten **Costa/ENEL** en **Simmenthal**). Dit betekent dat EU-recht, indien het rechtstreeks toepasselijk is, door nationale rechters direct moet worden toegepast, zelfs als het strijdig is met nationaal recht. De **directe werking** van EU-recht, zoals ontwikkeld in het arrest **Van Gend & Loos**, stelt burgers in staat zich rechtstreeks te beroepen op bepaalde EU-regels om hun rechten af te dwingen. ### 1.7 De vier vrijheden De interne markt van de EU is gebaseerd op vier fundamentele vrijheden, die het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal waarborgen en discriminatie op basis van nationaliteit verbieden: 1. **Vrij verkeer van goederen:** Betreft alle producten en goederen die het voorwerp van handelstransacties kunnen zijn. 2. **Vrij verkeer van personen:** Omvat zowel werknemers als zelfstandigen, met inbegrip van het recht op vrije vestiging. 3. **Vrij verkeer van diensten:** Verwijst naar commerciële dienstverlening, zowel het aanbieden van diensten aan andere lidstaten als het ontvangen van diensten aldaar. 4. **Vrij verkeer van kapitaal:** Omvat alle beperkingen op kapitaal- en betalingsverkeer tussen lidstaten. Voor alle vier de vrijheden geldt het **gelijkheidsbeginsel**, wat betekent dat er geen discriminatie mag zijn op basis van nationaliteit. Belemmeringen van deze vrijheden zijn, met bepaalde uitzonderingen, verboden. ### 1.8 De Raad van Europa en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) Het is belangrijk om de Raad van Europa te onderscheiden van de EU. De Raad van Europa is een **intergouvernementele organisatie** gericht op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. De belangrijkste verwezenlijking is het **EVRM**, dat fundamentele burgerlijke en politieke rechten waarborgt. Het **Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM)** ziet toe op de naleving van het EVRM door de 46 lidstaten. **Tabel: Vergelijking EU en Raad van Europa** | Kenmerk | Europese Unie (EU) | Raad van Europa | | :------------------ | :------------------------------------------------------------ | :---------------------------------------------------------------------------- | | **Type organisatie** | Supranationaal | Intergouvernementeel | | **Aantal lidstaten** | 27 | 46 | | **Oprichtingsdatum** | 1951 (EGKS) | 1949 | | **Instellingen** | Europese Raad, Raad van de EU, Commissie, Parlement, Hof van Justitie | Comité van Ministers, Parlementaire Vergadering, EHRM, Congres Lokale en Regionale Overheden | | **Rechtsorde** | Autonoom, met voorrang op nationaal recht | Internationale verdragen die ratificatie door lidstaten vereisen | | **Besluitvorming** | Meerderheid van stemmen (vaak) | Unanimiteit (vaak) | | **Doelstellingen** | Vrede, welvaart, interne markt, monetaire unie, etc. | Mensenrechten, democratie, rechtsstaat | | **Zetel** | Verschillende steden (Brussel, Straatsburg, Luxemburg) | Straatsburg | --- # De Europese Unie: territoriale uitbreiding, inhoudelijke verdieping en doelstellingen De Europese Unie is een voortdurend evoluerend project dat begon als een initiatief voor vrede en welvaart na de Tweede Wereldoorlog, en dat zich heeft ontwikkeld tot een unieke supranationale organisatie met steeds meer bevoegdheden en een duidelijke set gemeenschappelijke waarden en doelstellingen. ## 2. De Europese Unie: territoriale uitbreiding en inhoudelijke verdieping ### 2.1 Historische Context en Oprichting Na de Tweede Wereldoorlog heerste er een diepgaand wantrouwen tussen Europese landen, wat de economische wederopbouw bemoeilijkte. Het idee ontstond om door middel van samenwerking, beginnend met kolen en staal, deze spanningen te verminderen en economische groei te realiseren. * **Jean Monnet en Robert Schuman:** Worden gezien als de grondleggers van het Europese eenwordingsproces. Schuman's plan leidde tot de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS). * **EGKS (Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal):** Opgericht in 1951 bij verdrag van Parijs. De focus op kolen en staal was strategisch: deze grondstoffen waren essentieel voor zowel heropbouw als oorlogsvoering. Samenwerking en controle moesten toekomstige conflicten voorkomen. * **Ontstaan van de EU:** Begon als een project voor vrede, stabiliteit en welvaart. ### 2.2 Territoriale Uitbreiding De EU heeft een significante territoriale uitbreiding gekend sinds haar oprichting. * **Initieel:** De EGKS werd opgericht door zes oprichtende landen: België, Nederland, Luxemburg, Italië, West-Duitsland en Frankrijk. * **Huidige stand:** De EU telt momenteel 27 lidstaten. * **Toetredingscriteria (Criteria van Kopenhagen):** Om lid te kunnen worden, moet een kandidaat-land voldoen aan de volgende criteria: * **Politiek:** Stabiele instellingen die democratie, de rechtsstaat, mensenrechten en bescherming van minderheden garanderen. * **Economisch:** Een functionerende markteconomie die de concurrentiedruk binnen de EU aankan. * **Juridisch:** Het vermogen om de verplichtingen van het lidmaatschap na te komen, inclusief de overname van de volledige *acquis communautaire* (al het bestaande EU-recht). * **Toetredingsprocedure:** 1. Een land dient een aanvraag in bij de Raad. 2. De Europese Commissie geeft een formeel advies. 3. De Raad beslist unaniem over het openen van de onderhandelingen. 4. Er volgen onderhandelingen over voorwaarden en verplichtingen. 5. Het Europees Parlement geeft goedkeuring (met gewone meerderheid). 6. De Raad beslist unaniem over de sluiting van het toetredingsverdrag. 7. Het verdrag wordt ondertekend en geratificeerd door de lidstaten en het kandidaat-land. * **Brexit (Britse Uittreding):** * **Artikel 50 VEU:** Maakt het mogelijk voor een lidstaat om de EU te verlaten. * **Procedure:** Kennisgeving van het voornemen aan de Europese Raad, onderhandelingen over een terugtrekkingsakkoord, en toepassing van de verdragen die niet meer van toepassing zijn na twee jaar (tenzij verlengd). * **Gevolgen:** Het VK is op 31 januari 2020 uitgetreden, maar de betrekkingen met de EU worden geregeld door een handelsakkoord dat in 2020 werd gesloten. ### 2.3 Inhoudelijke Verdieping Naast territoriale uitbreiding heeft de EU ook een aanzienlijke inhoudelijke verdieping gekend, wat betekent dat de Unie meer bevoegdheden en beslissingsmacht heeft gekregen. * **Supranationale Samenwerking:** De EU is het toonbeeld van supranationale samenwerking, waarbij lidstaten vrijwillig soevereiniteit (bevoegdheden) overdragen aan de Unie. * **Belangrijke Verdragen en Mijipaalen:** * **Schuman-verklaring (9 mei 1950):** Wordt beschouwd als de geboorteakte van de EU, met de visie op een supranationale EGKS. * **EGKS-Verdrag (1951):** Creëerde een interne markt voor kolen en staal, met een Hoge Autoriteit als voorloper van de Europese Commissie. * **Verdrag tot oprichting van de EEG (Verdrag van Rome, 1957):** Breidde de interne markt uit naar alle economische activiteiten en richtte de belangrijkste EU-instellingen op (Europees Parlement, Raad, Commissie, Hof van Justitie). * **EGA of Euratom-verdrag (1957):** Specifieke bevoegdheden op het gebied van atoomenergie. * **Verdrag van Maastricht (1992):** Oprichting van de Europese Unie als één juridische entiteit met drie pijlers. Legde het tijdschema vast voor de invoering van de euro. De drie pijlers waren de Gemeenschappen, de Gemeenschappelijke Buitenlands en Veiligheidsbeleid, en Justitie en Binnenlandse Zaken. * **Verdrag van Amsterdam (1997) en Nice (2001):** Verdere institutionele hervormingen. * **EU-grondwet en Verklaring van Berlijn (2004):** Afgewezen via referenda in verschillende lidstaten uit angst voor een "superstaat". * **Verdrag van Lissabon (2009):** Een afgeslankte versie van de grondwet die het drie-pijlersysteem afschafte, de bevoegdheden duidelijker afbakende, de Europese Raad een vaste voorzitter gaf, en het Europees Parlement meer medebeslissingsrecht verleende. Het Handvest van de Grondrechten werd bindend. ### 2.4 Doelstellingen van de Europese Unie De EU is een rechtsgemeenschap met gemeenschappelijke waarden en doelstellingen, vastgelegd in Artikel 2 VEU. * **Gemeenschappelijke Waarden (Art. 2 VEU):** Eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen die tot minderheden behoren. Deze waarden zijn cruciaal, ondanks dat ze in sommige lidstaten onder druk staan. * **Gemeenschappelijke Doelstellingen (Art. 3 VEU):** * **Vrede en welzijn:** Het bevorderen van vrede, haar waarden en het welzijn van haar volkeren. * **Vrijheid en veiligheid:** Het creëren van een ruimte van vrijheid, veiligheid en recht zonder binnengrenzen. * **Interne markt:** Het tot stand brengen en garanderen van een ruimte zonder economische grenzen en belemmeringen. * **Economische en monetaire unie (EMU):** De invoering en handhaving van de euro (thans door 20 lidstaten). * **Extern mensenrechtenbeleid:** Het bijdragen aan solidariteit, duurzame ontwikkeling, en een sterk buitenlands beleid. * **Europese Pijler van Sociale Rechten:** In 2017 vastgesteld om het welzijn van Europese burgers te bevorderen, met 20 beginselen voor sociaal beleid. ### 2.5 Soevereiniteit en Bevoegdheidsoverdracht * **Intergouvernementele versus Supranationale Organisaties:** De EU is een supranationale organisatie. Bij intergouvernementele organisaties (zoals de VN, NAVO) dragen staten geen soevereiniteit over, terwijl dit bij supranationale organisaties wel gebeurt. Lidstaten dragen hun bevoegdheden vrijwillig over. * **Attributiebeginsel (Art. 5.2 VEU):** De EU kan enkel handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toebedeeld. Bevoegdheden die niet aan de EU zijn toegekend, blijven bij de lidstaten (residuaire bevoegdheden). * **Soorten Bevoegdheden:** * **Exclusieve bevoegdheden:** Alleen de EU mag wetgeving vaststellen (bv. douane-unie, monetair beleid voor de eurozone). * **Gedeelde bevoegdheden:** Zowel de EU als de lidstaten mogen wetgeving vaststellen, maar de EU oefent haar bevoegdheid uit wanneer het efficiënter is (bv. interne markt, milieu, consumentenbescherming). Het subsidiariteitsbeginsel is hier cruciaal. * **Ondersteunende/coördinerende bevoegdheden:** De EU kan enkel beleid ondersteunen, coördineren of aanvullen zonder bindende wetgeving vast te stellen. ### 2.6 Vormen van Europees Recht Europees recht staat boven nationaal recht. Het onderscheidt zich in: * **Primair Europees Recht:** De verdragen (VEU, VWEU) en het Handvest van de Grondrechten. Deze leggen de bevoegdheden, doelstellingen en fundamentele beginselen vast. * **Secundair Europees Recht:** Wetgeving die door de EU-instellingen wordt gecreëerd, zoals verordeningen, richtlijnen en besluiten. * **Verordeningen:** Algemeen, bindend en rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten. * **Richtlijnen:** Bindend wat betreft het te bereiken resultaat, maar laten de lidstaten de vorm en middelen kiezen om dit te implementeren (vereisen omzetting in nationale wetgeving). * **Besluiten:** Bindend voor de specifieke adressaten tot wie ze gericht zijn. * **Aanbevelingen en adviezen:** Niet-bindend. ### 2.7 Doorwerking van Europees Recht * **Voorrangsbeginsel (Costa vs. E.N.E.L.):** Europees recht heeft voorrang op nationaal recht, zelfs op latere nationale wetgeving. * **Directe Werking (Van Gend & Loos):** Burgers kunnen zich rechtstreeks beroepen op bepalingen van Europees recht die duidelijk, onvoorwaardelijk en geschikt zijn voor directe werking. Dit geldt met name voor verdragsbepalingen, verordeningen en besluiten. Richtlijnen hebben doorgaans enkel verticale directe werking (tegen de overheid) na het verstrijken van de omzettingstermijn. ### 2.8 De Vier Vrijheden van de Interne Markt De interne markt streeft naar een ruimte zonder economische grenzen, gebaseerd op vier fundamentele vrijheden: 1. **Vrij verkeer van goederen:** Slaat op alle producten die verhandelbaar zijn. 2. **Vrij verkeer van personen:** Omvat zowel werknemers als zelfstandigen, inclusief het recht om te reizen en verblijven (met uitbreiding naar niet-economisch actieve burgers en hun familieleden). 3. **Vrij verkeer van diensten:** Van toepassing op commerciële dienstverlening. 4. **Vrij verkeer van kapitaal:** Omvat investeringen en betalingen tussen lidstaten. Deze vrijheden worden beschermd door het gelijkheidsbeginsel en verbieden discriminatie op grond van nationaliteit. Er zijn echter uitzonderingen mogelijk om dwingende redenen van algemeen belang, mits de maatregelen evenredig zijn en niet-discriminerend. ### 2.9 De Raad van Europa en het EHRM De Raad van Europa is *geen* onderdeel van de EU, maar een aparte internationale organisatie gericht op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat, met het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) als kernverdrag. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) ziet toe op de naleving van het EVRM. --- **Tip:** Begrijp de historische context en de belangrijkste verdragen, aangezien deze de basis vormen voor de huidige EU. Ken de criteria voor toetreding en de procedure voor Brexit. Maak een duidelijk onderscheid tussen de verschillende EU-instellingen en hun rollen. Houd de beginselen van voorrang en directe werking van Europees recht goed voor ogen, evenals de vier vrijheden en hun onderlinge verhouding. Wees alert op de specifieke bevoegdheden die de EU heeft gekregen en de beginselen die de uitoefening van deze bevoegdheden regelen. --- # De instellingen van de Europese Unie en wetgeving Dit gedeelte biedt een gedetailleerd overzicht van de instellingen van de Europese Unie, hun functies, de beginselen van Europees recht en de procedures voor wetgeving. ## 3. De instellingen van de Europese Unie en wetgeving ### 3.1 De instellingen van de Europese Unie De Europese Unie (EU) is een rechtsgemeenschap met gemeenschappelijke waarden en doelstellingen, die worden nagestreefd door middel van een reeks instellingen. Deze instellingen voeren de taken uit die de lidstaten via verdragen aan de EU hebben toevertrouwd, voortvloeiend uit de overdracht van bevoegdheden. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen wetgevende, uitvoerende en rechterlijke machten op EU-niveau. #### 3.1.1 De Europese Raad * **Ontstaan:** Erkend als instelling in 2009 door het Verdrag van Lissabon. * **Samenstelling:** Bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Commissie. De Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid neemt deel aan de werkzaamheden. * **Voorzitter:** Permanente voorzitter, verkozen voor 2,5 jaar en eenmalig herbenoembaar. * **Taken:** * Zit de Europese Raad voor en bevordert samenhang en consensus. * Bereidt het werk van de Europese Raad voor en stelt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU vast. * Vertegenwoordigt de Unie naar buiten toe op het gebied van gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid. * Stelt geen wetgeving vast, maar bepaalt wel de algemene politieke lijnen. * **Werking:** Vergadert minimaal vier keer per jaar in Brussel. Beslissingen worden genomen bij consensus. #### 3.1.2 De Europese Commissie * **Ontstaan:** Voortgekomen uit de Hoge Autoriteit van de EGKS, later gewijzigd in de Europese Commissie door het fusieverdrag. * **Samenstelling:** Eén commissaris per lidstaat, benoemd op basis van competentie en Europese betrokkenheid. De leden zijn onafhankelijk van hun lidstaat en dienen het EU-belang. * **Benoeming:** De voorzitter wordt voorgedragen door de Europese Raad en goedgekeurd door het Europees Parlement. De overige commissarissen worden voorgedragen door de lidstaten in samenspraak met de voorzitter en worden onderworpen aan een verhoor en stemming door het Europees Parlement. * **Taken:** * **Wetgevende taak:** Bezit het recht van initiatief voor secundair EU-recht. * **Controlerende taak:** Controleert de naleving van EU-regels door lidstaten en bedrijven. Kan optreden als "waakhond" en lidstaten en bedrijven voor het Hof van Justitie brengen. * **Uitvoerende taak:** Beheert de begroting, voert programma's uit en vertegenwoordigt de Unie in contracten met derde landen. * **Werking:** Werkt volledig onafhankelijk. Vergadert wekelijks en streeft naar consensus, hoewel beslissingen bij meerderheid kunnen worden genomen. Verantwoording verschuldigd aan het Europees Parlement. #### 3.1.3 De Raad (van de Europese Unie) * **Samenstelling:** Bestaat uit één minister per lidstaat, afhankelijk van het onderwerp dat wordt besproken. Er zijn tien verschillende raadsformaties, waaronder de Raad Algemene Zaken en de Raad Buitenlandse Zaken. * **Voorzitterschap:** Rotert elke zes maanden tussen de lidstaten, vaak in trios. * **Taken:** * **Wetgevingstaak:** Deelt de wetgevende macht met het Europees Parlement; beide instellingen moeten wetgeving goedkeuren. * **Werking:** Vergadert meestal in Brussel, soms in Luxemburg. Vergaderingen zijn doorgaans openbaar bij wetgevende activiteiten. Beslissingen worden genomen met gekwalificeerde meerderheid (minimaal 55% van de leden, die ten minste 65% van de bevolking van de Unie vertegenwoordigen). Voorbereidend werk wordt verricht door COREPER. * **Belangrijke Nuance:** De Raad van de Europese Unie mag niet verward worden met de Europese Raad of de Raad van Europa. #### 3.1.4 Het Europees Parlement * **Ontstaan:** Opgericht bij het Verdrag van Rome in 1957. * **Samenstelling:** 720 parlementsleden, rechtstreeks verkozen door de burgers van de lidstaten. Vertegenwoordiging is degressief, wat betekent dat kleinere lidstaten relatief meer parlementsleden hebben per inwoner dan grotere lidstaten. Parlementsleden zijn georganiseerd in politieke fracties. * **Verkiezingen:** Om de vijf jaar, met enige variatie in de verkiezingsprocedure tussen de lidstaten (bijvoorbeeld opkomstplicht, stemdatum). * **Taken:** * **Medewetgever:** Stelt, samen met de Raad, wetgeving vast. * **Begroting:** Keurt, samen met de Raad, de EU-begroting goed. * **Politieke controle:** Controleert de Europese Commissie en kiest de voorzitter ervan. * **Werking:** Heeft een quorum van een derde van de leden voor besluitvorming. Beslissingen worden genomen met een volstrekte meerderheid. Het Parlement heeft 24 officiële talen en de zetel is in Straatsburg, met een deel van de werkzaamheden in Brussel. #### 3.1.5 Het Hof van Justitie van de Europese Unie * **Samenstelling:** Bestaat uit het Hof van Justitie zelf (27 rechters, één per lidstaat) en het Gerecht (54 rechters, twee per lidstaat). * **Gevestigd:** In Luxemburg. * **Taken:** * **Vernietigingsberoep (art. 263 VWEU):** Kan bindende rechtshandelingen van EU-instellingen vernietigen wegens onwettigheid. Dit kan worden ingesteld door EU-instellingen, lidstaten, en in bepaalde gevallen door particulieren (niet-bevoorrechte eisers die een direct en individueel belang moeten aantonen). * **Verdragsschendingsprocedure (art. 258-260 VWEU):** Stelt vast of een lidstaat zijn verdragsverplichtingen niet nakomt. Dit kan worden ingeleid door de Europese Commissie of een lidstaat. * **Prejudiciële procedure:** Nationale rechters kunnen een rechtsvraag voorleggen aan het Hof van Justitie om het EU-recht te interpreteren, wat zorgt voor uniforme uitlegging en toepassing van EU-recht. * **Belangrijk:** De uitspraken van het Hof van Justitie zijn bindend. ### 3.2 Europees recht en wetgeving Europees recht is onderverdeeld in primair en secundair recht. #### 3.2.1 Primair Europees recht Dit omvat de verdragen (VEU, VWEU) en het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, evenals algemene beginselen. * **Verdragen:** Bevatten bevoegdheidstoedelingen, materiële bepalingen (rechten en plichten), beleidsdoelstellingen, rechtsbases en definitiebepalingen. * **Algemene beginselen:** * **Beginsel van loyale samenwerking (lidstaten):** Lidstaten moeten verplichtingen uit EU-recht trouw uitvoeren. * **Attributiebeginsel (EU):** De EU kan alleen handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten zijn toebedeeld. * **Subsidiariteitsbeginsel (EU):** De EU treedt alleen op als de doelstellingen van een voorgenomen optreden niet voldoende door de lidstaten kunnen worden verwezenlijkt en beter op EU-niveau kunnen worden bereikt. * **Evenredigheidsbeginsel (EU):** EU-instellingen moeten de minst ingrijpende middelen kiezen om hun doelstellingen te bereiken. * **Gelijkheidsbeginsel (lidstaten):** Discriminatie op grond van nationaliteit is verboden. * **Andere beginselen gecreëerd door het HvJ:** Verbod op rechtsmisbruik, rechtszekerheidsbeginsel, effectiviteitsbeginsel. #### 3.2.2 Secundair Europees recht Dit is het recht dat door de EU-instellingen wordt gecreëerd, waaronder: * **Verordeningen:** Algemeen verbindend, in al haar onderdelen, en rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten. Vereisen geen omzetting in nationaal recht. * **Richtlijnen:** Bindend wat betreft het te bereiken resultaat, maar laten de keuze van vorm en middelen over aan de lidstaten. Vereisen omzetting in nationaal recht binnen een bepaalde termijn. Doel is harmonisering. * **Besluiten:** Verbindend in al hun onderdelen voor de specifieke adressaten tot wie zij zijn gericht. * **Aanbevelingen en Adviezen:** Niet-bindend. #### 3.2.3 Wetgevingsprocedure De **gewone wetgevingsprocedure** (voorheen medebeslissingsprocedure) is de meest gebruikelijke. Hierbij werken de Europese Commissie (initiatief), het Europees Parlement en de Raad samen in drie lezingen om tot wetgeving te komen. Het Europees Parlement en de Raad hebben hierbij een gelijke positie. #### 3.2.4 Bevoegdheden van de EU De EU handelt op basis van het **attributiebeginsel**. Er zijn verschillende soorten bevoegdheden: * **Exclusieve bevoegdheden:** Alleen de EU kan wetgevend optreden (bv. douane-unie, monetair beleid voor eurolanden). * **Gedeelde bevoegdheden:** Zowel de EU als de lidstaten kunnen optreden, maar de lidstaten oefenen hun bevoegdheid uit voor zover de EU dat niet doet (bv. interne markt, milieu). Het subsidiariteitsbeginsel is hier cruciaal. * **Aanvullende, coördinerende en ondersteunende bevoegdheden:** EU treedt hier enkel ondersteunend op zonder bindend te zijn. #### 3.2.5 Doorwerking van Europees recht * **Voorrang:** Europees recht heeft voorrang boven nationaal recht, zelfs op later nationaal recht (arresten Costa vs. E.N.E.L. en Simmenthal). * **Directe werking:** Burgers kunnen zich rechtstreeks beroepen op bepaalde EU-regels voor de nationale rechter. * **Verdragen:** Kunnen directe werking hebben indien ze duidelijk, onvoorwaardelijk en geschikt zijn voor directe toepassing (arrest Van Gend & Loos). * **Verordeningen en Besluiten:** Hebben in beginsel directe werking. * **Richtlijnen:** Hebben directe werking indien de omzettingstermijn is verstreken en aan de voorwaarden van Van Gend & Loos is voldaan, maar enkel tegen de overheid (verticale directe werking). #### 3.2.6 Harmonisering en wederzijdse erkenning Harmonisering van wetgeving zorgt voor een gelijk speelveld en optimale werking van de interne markt. Waar harmonisering ontbreekt, geldt het beginsel van wederzijdse erkenning: lidstaten moeten elkaars wetgeving als gelijkwaardig beschouwen. ### 3.3 De vier vrijheden De vier vrijheden vormen de kern van de interne markt en bevorderen de economische integratie. Ze zijn gebaseerd op het gelijkheidsbeginsel en verbieden discriminatie op grond van nationaliteit. * **Vrij verkeer van goederen:** Slaat op alle tastbare, in geld waardeerbare producten. * **Vrij verkeer van personen:** Omvat werknemers, zelfstandigen en hun familieleden, evenals EU-burgers in het algemeen. * **Vrij verkeer van diensten:** Betreft commerciële dienstverlening, tijdelijk verleend of ontvangen, ook grensoverschrijdend. * **Vrij verkeer van kapitaal:** Omvat alle investeringen en betalingen tussen lidstaten. **Onderscheid:** Hoewel er overlap kan zijn, wordt in casusposities gekeken naar het specifieke verdragsregime en de invulling door het Hof van Justitie om de toepasselijke vrijheid te bepalen. **Belemmeringen:** Zowel directe als indirecte discriminatie is verboden. **Uitzonderingen:** Verdragsuitzonderingen (bv. openbare orde, veiligheid, volksgezondheid) en de 'rule of reason' (dwingende eisen van algemeen belang) kunnen worden ingeroepen, mits aan aanvullende voorwaarden wordt voldaan (niet in strijd met secundaire wetgeving, daadwerkelijke bescherming van publiek belang, evenredigheidsbeginsel). ### 3.4 De vier vrijheden en het Unieburgerschap * **Unieburgers:** Hebben rechten zoals gelijke behandeling, recht op verblijf en verplaatsing, kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen. * **Derdelanders:** Personen die niet de nationaliteit van een lidstaat bezitten. Hun rechten zijn vaak afgeleid van EU-burgers (bv. familieleden). De **Richtlijn 2004/38/EG** regelt het vrij verkeer van EU-burgers en hun familieleden, met verschillende rechten afhankelijk van de verblijfsduur en economische activiteit. * **Reisrechten:** Elk EU-burger en hun familieleden mogen vrij reizen met geldige documenten. * **Verblijfsrechten:** Korte en lange termijn, met specifieke voorwaarden voor economisch actieve en inactieve burgers en hun familieleden. Een duurzaam verblijfsrecht ontstaat na vijf jaar legaal verblijf. * **Recht op non-discriminatie:** Zorgt ervoor dat EU-burgers op gelijke voet met nationale onderdanen worden behandeld. Bovendien kunnen **derdelands familieleden** soms rechten ontlenen aan de **rechtspraak van het Hof van Justitie** (arresten Singh, Baby Chen, Zambrano) die verder gaan dan de richtlijn, met name wanneer het de uitoefening van het EU-burgerschap of het verblijf van een EU-burger belemmert. ### 3.5 Staatssteun Staatssteun is steun die door een lidstaat wordt verleend en die de mededinging kan vervalsen of dreigt te vervalsen. * **Vijf cumulatieve voorwaarden voor verboden staatssteun (art. 107 VWEU):** 1. Steunmaatregelen in welke vorm dan ook. 2. Bekostigd met staatsmiddelen. 3. Begunstiging van bepaalde ondernemingen of producties (selectiviteit). 4. Invloed op handelsverkeer tussen lidstaten (grensoverschrijdend effect of de minimis-drempel). 5. Vervalsen van de mededinging of dreigen die te vervalsen. * **De minimis-uitzondering:** Steun onder een bepaalde drempel (bv. € 200.000 over drie jaar) wordt geacht geen mededinging te verstoren. * **Uitzonderingen:** Bepaalde steunmaatregelen, zoals die van sociale aard of ter herstel van natuurrampen, kunnen worden toegestaan. ### 3.6 Kartelvorming * **Kartelverbod (art. 101 VWEU):** Verbod op overeenkomsten, besluiten of onderling afgestemde feitelijke gedragingen tussen ondernemingen die de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden en die tot doel of gevolg hebben de mededinging binnen de interne markt te verstoren. * **Vier cumulatieve voorwaarden:** Tussen ondernemingen, handel tussen lidstaten ongunstig beïnvloeden, doel of gevolg van mededingingsverstoring. * **Hardcore kartels:** Afspraken die tot doel hebben de concurrentie uit te schakelen (bv. prijsafspraken, marktverdeling). * **Uitzonderingen:** * **Art. 101, lid 3 VWEU:** Toepasbaar indien de overeenkomst bijdraagt aan verbetering van productie/verdeling, technische/economische vooruitgang, gunstig is voor gebruikers, en niet verder gaat dan noodzakelijk. * **De-minimisuitzondering:** Voor overeenkomsten met een beperkt gezamenlijk marktaandeel. ### 3.7 Machtspositie * **Machtspositie:** Een onderneming is sterk genoeg om zich onafhankelijk van concurrenten, afnemers en consumenten te gedragen. Marktaandeel is hierbij een belangrijke indicator, maar niet de enige factor. * **Misbruik van machtspositie (art. 102 VWEU):** Het is verboden om een machtspositie te misbruiken. Dit omvat o.a. het opleggen van onbillijke prijzen, beperken van productie of technische ontwikkeling, en toepassen van ongelijke voorwaarden. ### 3.8 De Raad van Europa en het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) De Raad van Europa is **geen onderdeel van de EU**. * **Raad van Europa:** Opgericht in 1949, telt 46 leden en heeft als doel de bescherming van mensenrechten, democratie en rechtsstaat. * **Instellingen:** Ministercomité, Parlementaire Vergadering, Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). * **Rechtsinstrumenten:** Diverse verdragen, waaronder het EVRM. * **EVRM:** Een internationaal verdrag dat burgerlijke en politieke rechten beschermt. Rechten uit het EVRM zijn **niet absoluut** en kennen uitzonderingsgronden. * **Rechtsbescherming:** Via de nationale rechter (directe werking van EVRM-rechten) en het EHRM. * **EHRM:** Behandelt individuele en interstatelijke klachten tegen lidstaten. Uitspraken zijn bindend en kunnen leiden tot billijke vergoedingen en aanpassing van nationale wetgeving. **Belangrijk Onderscheid:** Het is cruciaal om onderscheid te maken tussen: * **De Europese Raad:** Staatshoofden/regeringsleiders, bepaalt politieke lijnen. * **De Raad van de Europese Unie:** Ministers, medewetgever. * **De Raad van Europa:** Internationale organisatie, geen EU-lid, waakt over mensenrechten. --- # De vier vrijheden en het vrije verkeer van personen Dit deel van de studiehandleiding focust op de vier fundamentele vrijheden van de interne markt, met een gedetailleerde uitwerking van het vrije verkeer van personen, inclusief EU-burgerschap en de Schengenzone. ### 4.1 De interne markt en de vier vrijheden De Europese Unie streeft naar economische integratie door fysieke, financiële en juridische belemmeringen weg te nemen. Dit leidt tot de vorming van een gemeenschappelijke markt. De interne markt is een essentieel onderdeel van de EU en garandeert het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal, zonder binnengrenzen. De vier vrijheden vormen de kern van de interne markt en worden aangevuld door het verbod op staatssteun en het mededingingsrecht. #### 4.1.1 Definities van de vier vrijheden De vier fundamentele vrijheden zijn gebaseerd op het gelijkheidsbeginsel, wat betekent dat discriminatie op grond van nationaliteit verboden is. Elke vrijheid heeft echter zijn eigen specifieke verdragsregime en regels. 1. **Vrij verkeer van goederen (art. 28-37 VWEU, art. 110 VWEU):** Dit omvat alle producten die het voorwerp kunnen zijn van handelstransacties en die een geldelijke waarde vertegenwoordigen. Illegale producten vallen hier niet onder. 2. **Vrij verkeer van personen (art. 45-55 VWEU):** Dit betreft het recht voor burgers van EU-lidstaten om vrij te reizen en te verblijven binnen de EU. Oorspronkelijk enkel voor economisch actieve personen, maar uitgebreid naar niet-economisch actieven door het EU-burgerschap. Economisch actieve EU-burgers zijn werknemers en zelfstandigen. 3. **Vrij verkeer van diensten (art. 56-62 VWEU):** Dit is van toepassing op commerciële dienstverlening die gewoonlijk tegen vergoeding geschiedt, zoals transport en internetdiensten. Overheidsdiensten vallen hier niet onder. Dit omvat het tijdelijk aanbieden van diensten in een andere lidstaat, het ontvangen van diensten in een andere lidstaat, en diensten die mobiel of digitaal worden verleend. 4. **Vrij verkeer van kapitaal (art. 63-66 VWEU):** Dit verbiedt alle beperkingen op het kapitaal- en betalingsverkeer tussen lidstaten, wat betekent dat investeren in vastgoed, aandelen of andere beleggingen in een andere lidstaat niet bemoeilijkt mag worden. #### 4.1.2 Onderscheid tussen de vier vrijheden In een specifieke casus kan slechts één verdragsregime van toepassing zijn. Het is cruciaal om de kenmerken van elke vrijheid goed te onderscheiden: * **Diensten vs. Goederen:** Goederen zijn tastbare zaken, terwijl diensten immaterieel zijn. De kwalificatie kan echter lastig zijn, bijvoorbeeld bij elektriciteit, films of loterijbriefjes. * **Diensten vs. Vestiging (personen):** Het onderscheid ligt in het tijdelijke (diensten) of duurzame (vestiging) karakter van de werkzaamheden. * **Werknemers vs. Zelfstandigen (personen):** Het onderscheid wordt bepaald door de aanwezigheid van een ondergeschiktheidsrelatie (werknemers) of de uitoefening van een zelfstandige activiteit (zelfstandigen). * **Goederen vs. Kapitaal:** Documenten met waarde, zoals geld en effecten, vallen onder vrij verkeer van kapitaal, terwijl roerende goederen onder vrij verkeer van goederen vallen. #### 4.1.3 Grensoverschrijdend aspect Om een beroep te kunnen doen op een van de vier vrijheden, is een grensoverschrijdend aspect noodzakelijk. Zuiver interne aangelegenheden, die slechts één lidstaat betreffen, vallen hier niet onder. #### 4.1.4 Vormen van belemmeringen van het vrij verkeer Belemmeringen zijn verboden, zowel direct (open discriminatie) als indirect (verkapte discriminatie), en ongeacht of ze daadwerkelijk of potentieel het vrije verkeer beperken. #### 4.1.5 Uitzonderingen op het vrij verkeer De rechten die voortvloeien uit de vier vrijheden zijn geen absolute rechten. Beperkingen zijn mogelijk op basis van: * **Verdragsuitzonderingen:** Expliciet opgenomen in de verdragen (bv. openbare orde, openbare veiligheid, volksgezondheid). * **Rule of Reason:** Dwingende eisen van algemeen belang, enkel van toepassing bij indirecte discriminatie. Bij de toepassing van uitzonderingen moeten altijd aanvullende voorwaarden vervuld zijn: niet in strijd met secundaire wetgeving, daadwerkelijke bescherming van publiek belang, en de maatregel moet evenredig zijn (geschikt en noodzakelijk). ### 4.2 Vrij verkeer van personen en EU-burgerschap Het vrij verkeer van personen is een cruciaal onderdeel van de EU, mede vormgegeven door het EU-burgerschap en de Schengenzone. #### 4.2.1 Categorieën personen: Unieburgers en derdelanders 1. **EU-burgers:** Personen met de nationaliteit van een lidstaat. Zij ontlenen rechten aan hun EU-burgerschap, zoals het recht op gelijke behandeling, verblijf en verplaatsing binnen de EU, kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen, en recht op diplomatieke en consulaire bescherming. * **Economisch actieve EU-burgers:** Werknemers en zelfstandigen. * **Economisch inactieve EU-burgers:** Studenten, gepensioneerden, werklozen, etc. 2. **Derdelanders:** Personen die niet de nationaliteit van een lidstaat bezitten, waaronder derdelands familieleden van EU-burgers, vluchtelingen, hoger opgeleide migranten en langdurig ingezetenen. #### 4.2.2 Het vrij verkeer van werknemers en zelfstandigen * **Vrij verkeer van werknemers (art. 45 VWEU):** Verbiedt elke discriminatie op grond van nationaliteit met betrekking tot werkgelegenheid, beloning en arbeidsvoorwaarden. Werkzoekenden hebben eveneens rechten, waaronder het recht om zich tot zes maanden in een andere lidstaat te begeven om werk te zoeken. * **Recht op vestiging (art. 49 en 54 VWEU):** Staat burgers toe om zich als zelfstandige of om een onderneming op te richten in een andere lidstaat. #### 4.2.3 Richtlijn 2004/38/EG: het vrij verkeer van Unieburgers en hun (derdelands) familieleden Deze richtlijn regelt de rechten van EU-burgers en hun familieleden (echtgenoten/geregistreerde partners, afstammelingen onder 21 jaar of ten laste, en ouders ten laste) om zich vrij te verplaatsen en te verblijven binnen de EU. Zij ontlenen rechten zoals reisrechten, verblijfsrechten (kort- en langdurend) en het recht op non-discriminatie. #### 4.2.4 Verblijfsrecht op grond van art. 20 en 21 VWEU Sommige familieleden, die niet onder de definitie van de richtlijn vallen, kunnen toch verblijfsrechten ontlenen aan art. 20-21 VWEU, met name in gevallen van terugkeer naar het land van herkomst van de Unieburger of wanneer een derdelands ouder zorg draagt voor een minderjarig EU-kind. Het Hof van Justitie heeft hierbij benadrukt dat de rechten van EU-burgers beschermd moeten worden, wat kan leiden tot verblijfsrechten voor hun derdelands familieleden. #### 4.2.5 De Schengenzone De Schengenzone, opgericht in 1985 en opgenomen in het primair EU-recht sinds 1990, heft de binnengrenzen op voor het vrije verkeer van personen. Niet alle EU-landen zijn lid van de Schengenzone (bv. Ierland, Cyprus), en er zijn ook niet-EU-landen die deelnemen. ### 4.3 Staatssteun en mededinging De interne markt vereist eerlijke concurrentie. Dit wordt gewaarborgd door het verbod op staatssteun en het mededingingsrecht. #### 4.3.1 Het begrip concurrentie en onderneming * **Concurrentie:** Een markt zonder belemmeringen waar consumenten geïnformeerde keuzes kunnen maken. Verstoringen van concurrentie kunnen leiden tot nadelen voor consumenten en concurrenten. * **Onderneming:** Elke eenheid die een economische activiteit uitoefent, ongeacht rechtsvorm of financiering. Typische overheidstaken vallen hier niet onder. #### 4.3.2 Verbod op staatssteun (art. 107 VWEU) Staatssteun is verboden wanneer aan vijf cumulatieve voorwaarden is voldaan: 1. Steunmaatregelen in welke vorm dan ook. 2. Bekostigd met staatsmiddelen. 3. Begunstiging van bepaalde ondernemingen of producties (selectiviteitseis). 4. Invloed op het handelsverkeer tussen lidstaten (met de-minimisuitzondering van € 200.000 over drie jaar). 5. Vervalsen of dreigen te vervalsen van de mededinging. #### 4.3.3 Kartelverbod (art. 101 VWEU) Kartels, waarbij bedrijven de concurrentie uitschakelen (bv. door prijsafspraken of marktverdeling), zijn principieel verboden. Er zijn uitzonderingen mogelijk op basis van art. 101, lid 3 VWEU (bijdrage aan verbetering van productie/distributie met voordelen voor consumenten) of de de-minimisuitzondering (voor overeenkomsten met een beperkt marktaandeel). #### 4.3.4 Misbruik van machtspositie (art. 102 VWEU) Ondernemingen met een dominante marktpositie mogen deze niet misbruiken om de mededinging te verstoren, bijvoorbeeld door onbillijke prijzen op te leggen, productie te beperken of ongelijke voorwaarden toe te passen. ### 4.4 De Raad van Europa en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) Het is belangrijk om de Raad van Europa, het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) en de instellingen van de EU (Europese Raad, Raad van de EU) goed uit elkaar te houden. De Raad van Europa is geen onderdeel van de EU en richt zich op de bescherming van mensenrechten, democratie en rechtsstaat. Het EVRM, een cruciaal verdrag van de Raad van Europa, waarborgt fundamentele burgerlijke en politieke rechten. Het EHRM ziet toe op de naleving van het EVRM door de lidstaten. #### 4.4.1 Instellingen binnen de Raad van Europa * **Het Ministercomité:** Samengesteld uit ministers van Buitenlandse Zaken, is het beslissende orgaan. * **De Parlementaire Vergadering:** Bestaat uit leden van nationale parlementen en brengt aanbevelingen uit. * **Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM):** Behandelt klachten van individuen en staten tegen lidstaten wegens schending van het EVRM. #### 4.4.2 Het EVRM Het EVRM bevat een opsomming van fundamentele rechten, die echter geen absolute rechten zijn en beperkt kunnen worden onder specifieke voorwaarden. Rechtsbescherming kan worden verkregen via de nationale rechter en, na uitputting van alle nationale rechtsmiddelen, via het EHRM. ### 4.5 Belangrijke uitspraken van het Hof van Justitie Verschillende arresten van het Hof van Justitie (HvJ) zijn cruciaal voor de ontwikkeling van het EU-recht: * **Arrest Van Gend & Loos (1963):** Vestigde het principe van de directe werking van EU-recht, wat inhoudt dat burgers zich rechtstreeks op bepaalde bepalingen van EU-verdragen kunnen beroepen. * **Arrest Costa vs. E.N.E.L. (1964):** Vestigde het principe van de voorrang van EU-recht boven nationaal recht. * **Arrest Simmenthal (1978):** Bevestigde dat nationale rechters EU-recht moeten toepassen en nationaal recht buiten toepassing moeten laten wanneer dit in strijd is met EU-recht. Deze principes, samen met de beginselen van directe werking van verordeningen en (onder voorwaarden) richtlijnen, vormen de basis voor de rechtsbescherming van burgers op EU-niveau. --- # Staatssteun, kartelvorming en machtspositie Dit deel van de studiehandleiding biedt een gedetailleerd overzicht van staatssteun, kartelvorming en het verbod op misbruik van machtsposities binnen het Europees recht, gericht op het beschermen van de interne markt en het waarborgen van eerlijke concurrentie. ## 5. Staatssteun, kartelvorming en machtspositie De Europese Unie hanteert strenge regels om concurrentie binnen de interne markt te waarborgen. Deze regels omvatten het verbod op staatssteun, de bestrijding van kartelvorming en het verbod op misbruik van een economische machtspositie. Het doel is het creëren van een gelijk speelveld en het beschermen van consumenten en kleinere bedrijven tegen oneerlijke handelspraktijken. ### 5.1 Het mededingingsrecht: concurrentie en onderneming Het mededingingsrecht is essentieel voor het waarborgen van eerlijke concurrentie. * **Concurrentie**: Dit concept verwijst naar een markt waarin meerdere bedrijven vergelijkbare producten aanbieden, met transparantie voor de consument om geïnformeerde keuzes te maken. De EU streeft ernaar deze situatie zo dicht mogelijk te benaderen. Verstoringen van concurrentie doen zich voor wanneer consumenten en/of concurrenten nadeel ondervinden door o.a. misbruik van machtspositie, kartelvorming en staatssteun. * **Onderneming**: Volgens de vaste rechtspraak van het Hof van Justitie is een onderneming "elke eenheid die een economische activiteit uitoefent, ongeacht haar rechtsvorm en de wijze waarop zij wordt gefinancierd". Een economische activiteit wordt gedefinieerd als "het aanbieden van goederen of diensten op een markt". Activiteiten die tot de kerntaken van de staat behoren, worden doorgaans niet als economische activiteiten beschouwd. ### 5.2 Verbod op staatssteun Staatssteun, gedefinieerd in artikel 107, lid 1 VWEU, is verboden wanneer deze aan vijf cumulatieve voorwaarden voldoet. Het doel van dit verbod is het voorkomen van concurrentieverstoringen. * **Vijf cumulatieve voorwaarden voor verboden staatssteun**: 1. **Steunmaatregelen in welke vorm ook**: Dit omvat subsidies, inbreng van activa, renteloze leningen, of het niet hoeven betalen van bepaalde kosten. 2. **Bekostigd met staatsmiddelen**: De steun moet gefinancierd zijn met overheidsmiddelen. Steun die rechtstreeks uit de EU-begroting komt, is in principe geen verboden staatssteun, tenzij de lidstaat deze middelen selectief doorgeeft. 3. **Begunstiging van bepaalde ondernemingen of producties (selectiviteitseis)**: Verboden is steun die specifiek aan bepaalde ondernemingen of producties ten goede komt. Algemene maatregelen die alle ondernemingen in een bepaalde regio of sector ten goede komen, zijn doorgaans geen verboden staatssteun. 4. **Invloed op handelsverkeer tussen lidstaten**: Dit is van toepassing wanneer de steun een grensoverschrijdend effect heeft of veroorzaakt. Een **de-minimisuitzondering** geldt voor steun tot een bedrag van twee honderdduizend euro per onderneming over drie jaar. 5. **Vervalsen van de mededinging**: De steunmaatregel moet de mededinging vervalsen of dreigen te vervalsen, wat de concurrentiepositie van de begunstigde onderneming versterkt. * **Procedure en gevolgen**: Voorgenomen staatssteun moet vooraf worden gemeld aan de Europese Commissie. De Commissie beoordeelt of de steun is toegestaan. Gedurende het onderzoek mag de steun niet worden verleend (standstillbepaling). Niet-gemelde of verboden staatssteun kan leiden tot terugvordering van de steun, aangevuld met rente. * **Uitzonderingen en bijzondere gevallen**: Ondanks het mededingingsbeperkende effect kunnen bepaalde staatssteunmaatregelen gerechtvaardigd zijn. Dit geldt bijvoorbeeld voor steun van sociale aard, ter herstel van natuurrampen, of ter bevordering van gemeenschappelijke Europese belangen zoals gespecificeerd in artikel 107, lid 2 en 3 VWEU. ### 5.3 Het kartelverbod Een kartel is een overeenkomst of onderling afgestemde feitelijke gedraging tussen ondernemingen die tot doel of gevolg heeft de concurrentie binnen de interne markt te beperken. Artikel 101 VWEU verbiedt dergelijke afspraken. * **Voorwaarden voor een kartelverbod (cumulatief)**: 1. **Overeenkomsten of onderling afgestemde feitelijke gedragingen**: Dit kan zowel een formele overeenkomst zijn als een stilzwijgende coördinatie tussen bedrijven. 2. **Tussen ondernemingen**: Geldt voor elke entiteit die een economische activiteit uitoefent. 3. **Die de handel tussen de lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden**: De EU-Commissie hanteert een richtsnoer waarbij dit effect niet merkbaar is als het gezamenlijk marktaandeel van de betrokken ondernemingen niet meer dan 5% bedraagt en hun jaarlijkse omzet niet meer dan veertig miljoen euro bedraagt. 4. **En die het doel of het gevolg hebben dat de concurrentie binnen de interne markt wordt verstoord**: Dit is het geval wanneer de afspraken de concurrentie opzettelijk uitschakelen of de effectieve concurrentie binnen de EU beperken. * **Uitzonderingen op het kartelverbod**: * **Artikel 101, lid 3 VWEU**: Biedt de mogelijkheid om uitzonderingen toe te staan als de overeenkomst bijdraagt tot verbetering van de productie of distributie, of tot technische of economische vooruitgang, mits een billijk deel van de voordelen de consumenten ten goede komt, zonder onnodige beperkingen op te leggen en zonder de concurrentie significant uit te schakelen. * **De-minimisuitzondering**: Overeenkomsten tussen bedrijven met een klein gezamenlijk marktaandeel worden geacht geen mededingingverstorend effect te hebben. De drempelwaardes zijn 10% voor horizontale overeenkomsten (tussen concurrenten) en 15% voor verticale overeenkomsten (tussen verschillende schakels in de keten). * **Verordeningen**: Specifieke verordeningen kunnen verdere uitzonderingen bevatten. * **Procedure en gevolgen**: Kartelafspraken zijn nietig (ex tunc, dus vanaf het begin). De Europese Commissie kan zware boetes opleggen, berekend op basis van het marktaandeel en de duur van de overtreding. Het **clementiebeleid** beloont ondernemingen die kartels aangeven met een vermindering of kwijtschelding van boetes. ### 5.4 Misbruik van economische machtspositie Artikel 102 VWEU verbiedt het misbruik van een economische machtspositie die de handel tussen lidstaten ongunstig kan beïnvloeden. * **Voorwaarden voor het verbod op misbruik van machtspositie (cumulatief)**: 1. **Eén of meerdere ondernemingen**: De regel geldt voor individuele ondernemingen of groepen die een economische activiteit uitoefenen. 2. **Een machtspositie op de interne markt of een wezenlijk deel daarvan**: Een onderneming heeft een machtspositie wanneer zij voldoende sterk is om zich grotendeels onafhankelijk van concurrenten, afnemers en consumenten te gedragen. Een marktaandeel van meer dan 40% wordt vaak als indicatie van een machtspositie beschouwd, hoewel andere factoren zoals de structuur van de markt en de aanwezigheid van concurrenten ook een rol spelen. 3. **Misbruik**: Dit omvat gedragingen die de concurrentie beperken. Voorbeelden in artikel 102 VWEU zijn: * Het opleggen van onbillijke prijzen of contractuele voorwaarden. * Het beperken van productie, afzet of technische ontwikkeling ten nadele van de consument. * Het toepassen van ongelijke voorwaarden bij gelijkwaardige prestaties aan verschillende handelspartners. * Het aangaan van overeenkomsten die afhankelijk zijn van de aanvaarding van bijkomende prestaties door de wederpartij. 4. **Voor zover de handel tussen de lidstaten daardoor ongunstig kan worden beïnvloed**: Dit criterium is vergelijkbaar met dat bij kartels. * **Procedure en gevolgen**: De Europese Commissie controleert op misbruik van machtspositie en kan, achteraf, zware boetes opleggen. Het hebben van een machtspositie is op zichzelf niet verboden; het gaat om het misbruik ervan. --- # De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens Dit deel behandelt de Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), organisaties die losstaan van de Europese Unie, en hun structuren en procedures. ## 6. De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens ### 6.1 De Raad van Europa De Raad van Europa is een internationale organisatie die in 1949 werd opgericht door tien stichtende leden met het Verdrag van Londen. De organisatie heeft haar zetel in Straatsburg, Frankrijk. Het is een mensenrechtenorganisatie die losstaat van de Europese Unie en telt momenteel 46 leden, wat aanzienlijk meer is dan de EU. De belangrijkste verwezenlijking van de Raad van Europa is het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) en de instelling van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) om de naleving van dit verdrag te waarborgen. De Raad van Europa functioneert als een intergouvernementele organisatie. Dit betekent dat er geen overdracht van staatssoevereiniteit plaatsvindt en de lidstaten hun bevoegdheden behouden. Dit staat in contrast met supranationale organisaties zoals de EU, waar lidstaten wel soevereiniteit overdragen. #### 6.1.1 Doelstellingen van de Raad van Europa De Raad van Europa heeft als hoofddoelstellingen: * Het beschermen van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. * Het bevorderen van bewustwording en ontwikkeling op deze gebieden. De organisatie hanteert Frans en Engels als officiële talen en is gebonden aan een budget dat de uitbreiding naar meer talen bemoeilijkt. #### 6.1.2 Instellingen binnen de Raad van Europa De Raad van Europa kent verschillende instellingen: * **Het Ministercomité:** Dit orgaan is samengesteld uit de ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten en fungeert als het beslissende orgaan. Het houdt toezicht op de naleving van beslissingen en nieuwe lidstaten. * **De Parlementaire Vergadering:** Deze vergadering telt 306 leden die door de nationale parlementen worden benoemd. Zij komen vier keer per jaar samen en doen aanbevelingen, maar hebben geen beslissingsbevoegdheid. * **Het Congres van Lokale en Regionale Overheden:** Dit orgaan vertegenwoordigt lokale en regionale overheden en fungeert als een overlegorgaan. * **Het Secretariaat:** Dit is de administratieve tak van de Raad van Europa, bestaande uit ongeveer 2000 leden en medewerkers. #### 6.1.3 Verdragen en Convenanten De Raad van Europa heeft meer dan 220 verdragen en convenanten opgesteld, waaronder belangrijke: * **EVRM (Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden), 1950:** Dit is een internationaal verdrag dat burgerlijke en politieke rechten waarborgt voor iedereen binnen het rechtsgebied van de lidstaten. Ratificatie van dit verdrag is een vereiste voor lidmaatschap. * **Europees Sociaal Handvest, 1961:** Richt zich op sociale en economische rechten. * **Europees Verdrag ter voorkoming van foltering, 1987:** Gericht op de preventie van foltering en onmenselijke behandeling. * **Kaderverdrag inzake bescherming van minderheden, 1994:** Behandelt de rechten van minderheden. * **Europees Kinderrechtenverdrag, 1996:** Beschermt de rechten van kinderen. De belangrijkste vereisten voor lidmaatschap van de Raad van Europa zijn onder andere dat het land in Europa ligt, het EVRM en het Europees Sociaal Handvest tekent en bekrachtigt, het Europees folterverdrag tekent en bekrachtigt, en volledig afziet van de doodstraf. ### 6.2 Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) Het EVRM, opgesteld in 1950, is een cruciaal instrument voor de bescherming van de rechten van de mens binnen Europa. Het verdrag legt fundamentele burgerlijke en politieke rechten vast die lidstaten moeten waarborgen. #### 6.2.1 Bescherming onder het EVRM Het EVRM biedt bescherming aan iedereen die zich op het grondgebied van een lidstaat bevindt, inclusief vluchtelingen. De bescherming is echter niet absoluut, aangezien er in de verdragsartikelen zelf uitzonderingsgronden zijn vermeld. * **Materiële Rechten:** Het EVRM somt een reeks fundamentele rechten op, zoals het recht op leven, vrijheid van meningsuiting, recht op een eerlijk proces, recht om te huwen, en het verbod op slavernij en dwangarbeid. * **Uitzonderingsgronden:** Bijvoorbeeld, artikel 8 EVRM (recht op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven) staat inmenging toe onder strikte voorwaarden: de inmenging moet wettelijk zijn vastgelegd, een legitiem doel dienen (zoals nationale veiligheid, openbare orde, gezondheid, etc.), en noodzakelijk zijn in een democratische samenleving. Dit impliceert een proportionaliteitstoetsing. * **Appreciatiebevoegdheid van Lidstaten:** Bepaalde rechten, zoals het recht om te huwen (artikel 12 EVRM), laten lidstaten een zekere appreciatiebevoegdheid, wat verklaart waarom het homohuwelijk niet in alle lidstaten identiek is geregeld. #### 6.2.2 Rechtsbescherming via het EVRM * **Nationale Rechter:** Burgers kunnen zich rechtstreeks op het EVRM beroepen bij hun nationale rechter, indien het EVRM directe werking heeft in de nationale rechtsorde. * **Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM):** Als alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput, kan een individu of een staat een klacht indienen bij het EHRM. * **Individuele Aanvraag:** Een burger die meent dat zijn rechten onder het EVRM zijn geschonden. * **Interstatelijke Aanvraag:** Een lidstaat die meent dat een andere lidstaat zijn verplichtingen onder het EVRM niet nakomt. Individuele aanvragen komen vaker voor vanwege de gevoeligheid van interstatelijke klachten. #### 6.2.3 Procedure bij het EHRM Een vordering bij het EHRM is ontvankelijk indien: * Alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput (tot aan het hoogste nationale rechtscollege). * De aanvraag binnen vier maanden na de definitieve nationale beslissing is ingediend. * De vordering is gericht tegen een lidstaat. * De klacht niet anoniem is en betrekking heeft op verdragsbepalingen. * De verzoeker een belangrijk en ernstig nadeel heeft ondervonden. Het EHRM is samengesteld uit een permanent college van rechters, één per lidstaat, met een niet-hernieuwbare ambtstermijn van negen jaar. Zaken kunnen worden behandeld door een kamer van 3, 7 of 17 rechters (Grote Kamer). De procedure is laagdrempelig en gratis, en een advocaat is niet vereist. De uitspraken van het EHRM zijn bindend en kunnen leiden tot een billijke vergoeding en/of algemene of individuele maatregelen van de lidstaat. Het Ministercomité van de Raad van Europa houdt toezicht op de uitvoering van deze uitspraken. ### 6.3 Vergelijking met de Europese Unie Het is cruciaal om de Raad van Europa te onderscheiden van de Europese Unie. De Raad van Europa is een intergouvernementele organisatie met 46 leden, gericht op mensenrechten, democratie en rechtsstaat, met als kerninstrument het EVRM. De Europese Unie is een supranationale organisatie met 27 lidstaten, die een breder scala aan beleidsterreinen omvat en waarbij lidstaten soevereiniteit hebben overgedragen. Hoewel beide organisaties een rol spelen in de Europese integratie en mensenrechtenbescherming, opereren ze onafhankelijk van elkaar met verschillende structuren en bevoegdheden. > **Tip:** Onthoud goed het onderscheid tussen de Raad van Europa (intergouvernementeel, 46 leden, EVRM) en de Europese Unie (supranationaal, 27 leden, breed beleid). Verwar de Raad van Europa niet met de Europese Raad of de Raad van de EU. ### 6.4 Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) Het EHRM is het rechterlijke orgaan van de Raad van Europa en is ingesteld om de naleving van het EVRM te waarborgen. #### 6.4.1 Samenstelling en Procedure * **Samenstelling:** Het Hof telt 46 rechters, één uit elke lidstaat, die voor negen jaar worden benoemd. Zaken worden behandeld door kamers van drie, zeven of zeventien rechters (Grote Kamer). * **Procedure:** Een aanvraag bij het EHRM dient te voldoen aan ontvankelijkheidsvereisten, waaronder de uitputting van nationale rechtsmiddelen en een termijn van vier maanden na de definitieve nationale beslissing. De procedures zijn laagdrempelig en gratis. * **Uitspraken:** De uitspraken van het EHRM zijn bindend voor de lidstaten en kunnen leiden tot individuele en algemene maatregelen, zoals billijke vergoedingen. #### 6.4.2 Juridictie en Rol Het EHRM speelt een cruciale rol in de bescherming van de mensenrechten in Europa door bindende uitspraken te doen over schendingen van het EVRM. De uitspraken hebben een preventieve werking, waardoor lidstaten hun wetgeving aanpassen om toekomstige schendingen te voorkomen. De prejudiciële procedure, ingevoerd in 2018, stelt het EHRM in staat om rechtsvragen over de interpretatie van het EVRM te beantwoorden, wat bijdraagt aan een uniforme rechtspraak. #### 6.4.3 Grote Kamer en Besluitvorming De Grote Kamer behandelt zaken die doorverwezen worden vanuit een gewone kamer of spontaan door het Hof worden overgenomen. Beslissingen worden genomen bij gewone meerderheid. Rechters kunnen separate meningen (concurrerende of afwijkende) uiten, die aan het einde van arresten worden gepubliceerd. > **Tip:** Begrijp de rol van het EHRM als laatste vangnet voor mensenrechtenschendingen nadat nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput. De directe werking van het EVRM bij nationale rechters is de eerste stap in de rechtsbescherming. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Staatssoevereiniteit | Het principe dat een staat de ultieme beslissingsbevoegdheid heeft op zijn grondgebied en de enige is die regelgeving kan opstellen, zonder inmenging van buitenaf. Dit kan vrijwillig beperkt worden door overdracht aan internationale organisaties. | | Intergouvernementele organisaties | Internationale organisaties waarbij staten samenwerken zonder overdracht van staatssoevereiniteit; de lidstaten blijven soeverein in alle bevoegdheden. | | Supranationale organisaties | Internationale organisaties waarbij lidstaten een deel van hun staatssoevereiniteit overdragen, waardoor de organisatie boven de staten staat die haar hebben opgericht. De EU is hiervan een vooraanstaand voorbeeld. | | Acquis communautaire | Het geheel van gemeenschappelijk Europees recht dat een kandidaat-lidstaat moet overnemen en implementeren om lid te kunnen worden van de Europese Unie. Dit omvat alle reeds vastgestelde wetgeving en jurisprudentie. | | Brexit | Het proces waarbij het Verenigd Koninkrijk heeft besloten zich terug te trekken uit de Europese Unie, conform artikel 50 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU). | | Attributiebeginsel | Het principe dat de EU alleen mag handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend. Residuaire bevoegdheden blijven bij de lidstaten. | | Subsidiariteitsbeginsel | Het principe dat de EU alleen optreedt als een doelstelling beter op EU-niveau kan worden bereikt dan op nationaal of regionaal niveau. Lidstaten regelen zoveel mogelijk zelf. | | Evenredigheidsbeginsel (proportionaliteitsbeginsel) | Het principe dat EU-instellingen, bij het nastreven van een doel, altijd het minst ingrijpende middel moeten kiezen dat noodzakelijk is om dat doel te bereiken, zonder verder te gaan dan vereist. | | Directe werking (doorwerking) | Het beginsel dat burgers zich rechtstreeks op bepaalde bepalingen van het EU-recht kunnen beroepen en daar rechten aan kunnen ontlenen voor de nationale rechter, zelfs als deze nog niet is omgezet in nationale wetgeving. | | Voorrang van EU-recht (primaut) | Het beginsel dat EU-recht voorrang heeft op nationaal recht, zelfs op latere nationale wetgeving. Nationale rechters moeten strijdige nationale bepalingen buiten toepassing laten. | | Interne markt | Een ruimte binnen de EU zonder binnengrenzen waarin het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gewaarborgd, met als doel economische integratie en welvaart. | | Vrij verkeer van goederen | Het principe dat alle producten en goederen die het voorwerp kunnen zijn van handelstransacties vrij mogen worden verhandeld binnen de EU, zonder wederzijdse handelsbelemmeringen of discriminatie op basis van oorsprong. | | Vrij verkeer van personen | Het recht voor EU-burgers en hun familieleden om zich vrij te verplaatsen, te verblijven en te werken binnen de lidstaten van de EU, met specifieke rechten afhankelijk van economische activiteit en burgerschap. | | Vrijheid van vestiging | Het recht voor burgers en ondernemingen om zich duurzaam te vestigen en economische activiteiten uit te oefenen in een andere EU-lidstaat, op dezelfde voorwaarden als onderdanen van die lidstaat. | | Vrij verkeer van diensten | Het recht om tijdelijk diensten te verlenen of te ontvangen in een andere EU-lidstaat, ook indien de dienstverlener of ontvanger zich niet verplaatst (bv. elektronische diensten). Dit geldt voor commerciële diensten. | | Vrij verkeer van kapitaal | Het principe dat alle beperkingen op het verkeer van kapitaal en betalingen tussen lidstaten verboden zijn, inclusief investeringen in vastgoed, aandelen en financiële transacties. | | Staatssteun | Financiële steun verleend door een lidstaat of met staatsmiddelen bekostigd die bepaalde ondernemingen of producties bevoordeelt en de mededinging kan vervalsen of dreigt te vervalsen, met mogelijke invloed op het handelsverkeer tussen lidstaten. | | Kartel | Een overeenkomst of onderling afgestemd feitelijk gedrag tussen ondernemingen dat tot doel of gevolg heeft de concurrentie op de interne markt te beperken, te verstoren of te verhinderen, zoals prijsafspraken of marktverdelingen. | | Machtspositie | De economische positie van een onderneming die sterk genoeg is om zich onafhankelijk van concurrenten, afnemers en consumenten te gedragen op de markt. Misbruik van een dergelijke positie is verboden. | | Raad van Europa | Een internationale organisatie, los van de EU, opgericht in 1949 met als hoofddoel het beschermen van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat in Europa door middel van verdragen en toezicht. | | Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) | Een internationaal verdrag van de Raad van Europa dat fundamentele burgerlijke en politieke rechten waarborgt voor iedereen binnen de rechtsgebieden van de lidstaten. | | Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) | Een internationaal rechtscollege dat waakt over de naleving van het EVRM. Burgers kunnen er klacht indienen na uitputting van nationale rechtsmiddelen, en het Hof doet bindende uitspraken. | | Ministercomité (Raad van Europa) | Het beslissende orgaan van de Raad van Europa, samengesteld uit ministers van Buitenlandse Zaken, verantwoordelijk voor beslissingen over lidmaatschap, verdragen en toezicht op de naleving van uitspraken. | | Parlementaire Vergadering (Raad van Europa) | Een adviserend orgaan van de Raad van Europa, samengesteld uit leden van nationale parlementen, dat aanbevelingen doet over nieuwe ideeën voor verdragen en beleid. | | Verdragsuitzondering | Een bepaling in de EU-verdragen die in specifieke, dwingende gevallen (zoals openbare orde, veiligheid of volksgezondheid) toestaat om de beginselen van vrij verkeer te beperken, mits aan strikte voorwaarden is voldaan. | | Rule of reason | Een doctrine die, naast verdragsuitzonderingen, indirecte discriminatie toestaat indien deze noodzakelijk is voor dwingende redenen van algemeen belang, en mits aan aanvullende voorwaarden is voldaan zoals proportionaliteit en naleving van secundaire wetgeving. | | Economische activiteit | Het aanbieden van goederen of diensten op een markt. Deze definitie is cruciaal voor het begrip 'onderneming' en voor de toepassing van EU-mededingingsrecht. | | De-minimisuitzondering | Een regel in het EU-recht die bepaalt dat staatssteun of kartelafspraken onder een bepaalde drempelwaarde (bv. €200.000 voor staatssteun) geacht worden geen merkbare invloed te hebben op de mededinging of het handelsverkeer. | | Hardcorekartel | Kartelafspraken die expliciet tot doel hebben de concurrentie uit te schakelen, zoals prijsafspraken of marktverdelingen. Deze zijn het strengst bestraft en kunnen slechts beperkt gerechtvaardigd worden. | | Unieburger | Eenieder die de nationaliteit van een van de lidstaten van de Europese Unie bezit. Unieburgers genieten bepaalde rechten, zoals vrij verkeer en verblijf binnen de EU. | | Derdelander | Een persoon die niet de nationaliteit van een van de EU-lidstaten bezit. Derdelanders kunnen, onder voorwaarden, rechten ontlenen aan EU-recht, met name via familiebanden met EU-burgers of via specifieke verdragen. | | Gerecht | Een van de twee rechtbanken van het Hof van Justitie van de EU, gespecialiseerd in mededingingsrecht, marktrecht en andere specifieke gebieden. | | Hof van Justitie van de EU | Het hoogste gerechtelijke orgaan van de Europese Unie, dat waakt over de uniforme interpretatie en toepassing van het EU-recht. Het bestaat uit het Hof van Justitie zelf en het Gerecht. | | Prejudiciële procedure | Een procedure waarbij nationale rechters een rechtsvraag over de interpretatie of geldigheid van EU-recht voorleggen aan het Hof van Justitie van de EU, om een uniforme uitleg te garanderen. |

# Les éléments constitutifs de l'État L'existence d'un État en droit international public repose sur la réunion de trois éléments constitutifs fondamentaux: une population permanente, un territoire déterminé et un gouvernement effectif [1](#page=1) [2](#page=2) [3](#page=3). ### 1.1 Une population permanente L'État est avant tout une collectivité humaine. La disparition totale de sa population entraînerait la cessation de son existence [1](#page=1). #### 1.1.1 Définition de la population En droit international public, la population est définie comme l'ensemble des individus rattachés à un État par un lien juridique stable: le lien de nationalité. Ce lien fonde la compétence personnelle de l'État et lui permet d'exercer un pouvoir sur ses ressortissants, même à l'étranger. La définition n'exclut pas que des étrangers puissent se voir accorder certains droits sur le territoire d'un État [1](#page=1). > **Tip:** Il est important de distinguer la population au sens du droit international de celle au sens d'une définition plus large incluant tous les résidents sur un territoire donné [1](#page=1). #### 1.1.2 Population et nation Un État peut compter plusieurs nations en son sein, étant ainsi un État multinational. La nation peut se concevoir subjectivement (désir de vivre ensemble) ou objectivement (facteurs réels comme une communauté historique). Seule la population est considérée comme un élément constitutif de l'État [2](#page=2). ### 1.2 Un territoire déterminé La disparition du territoire d'un État entraîne sa disparition. La taille du territoire est indifférente, qu'il soit vaste ou restreint, comme dans le cas des micro-États [2](#page=2). #### 1.2.1 Territoire et population La relation entre territoire et population est directe: il ne peut y avoir de territoire étatique sans une population établie. Le nomadisme à l'intérieur des frontières de l'État n'est pas problématique, contrairement au nomadisme transfrontalier. La résidence d'un individu sur un territoire peut constituer un élément prouvant son rattachement à l'État [2](#page=2). #### 1.2.2 Délimitation du territoire La délimitation juridique précise du territoire n'est pas une condition nécessaire à l'existence de l'État; certaines frontières peuvent rester imprécises [2](#page=2). ### 1.3 Un gouvernement Le gouvernement est le troisième élément constitutif de l'État, sans lequel il ne peut exister juridiquement. La notion de gouvernement englobe l'ensemble des pouvoirs publics, y compris les branches législatives, exécutives et juridictionnelles, formant l'ordre constitutionnel de l'État [3](#page=3). #### 1.3.1 L'effectivité du gouvernement Le caractère effectif du gouvernement est une condition d'existence de l'État. L'effectivité implique le maintien de l'ordre et de la sécurité intérieure, ainsi que l'exécution des engagements internationaux [3](#page=3). > **Tip:** Le principe de non-ingérence dans les affaires intérieures des États, consacré par la Charte des Nations Unies, tend à ne pas remettre en cause l'effectivité du pouvoir politique des États dans la plupart des cas [3](#page=3). #### 1.3.2 Effet de l'effectivité En cas de guerre civile ou de déliquescence des institutions, l'État défaillant ne cesse pas d'exister car les autres États postulent que son inaptitude est temporaire. L'effectivité est également une condition mentionnée pour l'adhésion à l'Organisation des Nations Unies, où la capacité à remplir les obligations de la Charte est jugée. La condition d'effectivité est peu contrôlée lors d'une admission aux Nations Unies, sauf si une intervention militaire extérieure a joué un rôle significatif dans l'indépendance du nouvel État [3](#page=3). --- # La reconnaissance d'État et la souveraineté Ce sujet explore le rôle de la reconnaissance par les États existants dans l'intégration d'un nouvel État et analyse la définition et les conséquences de la souveraineté. ### 2.1 La reconnaissance d'État La reconnaissance d'État est définie comme « l'acte unilatéral par lequel un État souverain existant reconnaît dans la personne d'un État nouveau un autre État souverain ». Elle établit une relation d'égalité entre l'État qui reconnaît et l'État reconnu. Il est crucial de noter que la reconnaissance d'État n'est pas un élément constitutif de l'État. L'existence d'un État est un fait objectif basé sur la réunion de trois éléments: une population permanente, un territoire déterminé et un gouvernement effectif [4](#page=4). #### 2.1.1 Théorie constitutive de la reconnaissance Cette conception a été contestée au XIXe siècle par les tenants de la théorie constitutive, selon laquelle la reconnaissance serait un quatrième élément constitutif indispensable à l'existence d'un État. Pour des juristes comme Trippel et Jelinek, l'émergence d'un nouvel État dépendait du consentement des autres États de la communauté internationale, reflétant leur accord sur sa nouvelle souveraineté. Cette thèse s'inscrit dans le courant volontariste du droit international public [4](#page=4). #### 2.1.2 Utilité pratique de la reconnaissance Un État nouveau ne peut forcer les autres États à le reconnaître. Tant qu'il n'est pas reconnu, les actes de ce nouvel État peuvent ne pas être considérés comme opposables par les États existants. Ils peuvent refuser d'engager des relations juridiques avec lui, l'empêchant ainsi de conclure des traités internationaux, de participer à des organisations internationales ou d'établir des relations diplomatiques formelles. La capacité d'action sur la scène internationale d'un État non reconnu est donc considérablement réduite, affectant les conditions de survie de sa population. La reconnaissance normalise les relations entre un État nouveau et ceux qui le reconnaissent [4](#page=4) [5](#page=5). #### 2.1.3 Exercice de la reconnaissance La reconnaissance est dite prématurée lorsqu'elle intervient avant l'achèvement du processus de formation de l'État. Ces reconnaissances, qu'elles soient prématurées ou tardives, sont souvent influencées par le contexte politique, visant à favoriser ou à freiner l'effectivité d'un nouvel État [5](#page=5). > **Example:** La reconnaissance de l'État du Panama par les États-Unis d'Amérique quelques jours après l'insurrection contre la Colombie en 1903 est un exemple de reconnaissance prématurée. Inversement, la Turquie n'a toujours pas reconnu l'autorité du gouvernement chypriote sur l'ensemble de l'île de Chypre dans le cadre de son adhésion à l'Union européenne [5](#page=5). #### 2.1.4 Doctrine de non-reconnaissance Certaines doctrines prônent la non-reconnaissance de nouvelles entités issues de situations particulières. La doctrine Stimson, développée par le secrétaire d'État américain dans les années 1930, stipulait que les États-Unis ne reconnaîtraient pas un État né d'une situation violente, faisant référence à l'occupation de la Manchourie par le Japon et à la création du Mandchoukouo. La Société des Nations a ensuite universalisé ce principe, imposant aux États membres de ne reconnaître aucune situation résultant d'une violation du pacte Kellogg-Briand [5](#page=5) [6](#page=6). Aujourd'hui, il existe un devoir de ne pas reconnaître une situation née d'un usage illicite de la force, consacré dans des textes comme la déclaration de 1970 sur les relations amicales et la coopération entre les États. La commission d'arbitrage de la Conférence pour la paix en Yougoslavie a affirmé que la reconnaissance, bien que discrétionnaire, doit respecter les normes impératives du droit international, notamment celles interdisant le recours à la force. Cependant, il n'existe pas encore en droit international positif une obligation stricte de ne pas reconnaître un État né dans de telles circonstances; il s'agit davantage d'un devoir politique [6](#page=6). ### 2.2 La souveraineté La souveraineté est le fondement des relations internationales [6](#page=6). #### 2.2.1 Définition de la souveraineté en droit international public 1. **La souveraineté comme indépendance** La Charte des Nations Unies stipule que l'organisation est fondée sur le principe de l'égalité souveraine de tous ses membres, consacrant ainsi leur indépendance. La sentence arbitrale dans l'affaire de l'Île de Palmas par Max Huber est une référence clé, définissant la souveraineté dans les relations entre États comme l'indépendance. Cette conception a été confirmée par la Cour permanente de justice internationale dans diverses affaires [6](#page=6) [7](#page=7). 2. **La soumission directe à l'ordre juridique international** La souveraineté normative implique que l'État est souverain s'il est soumis directement et immédiatement au droit international. La Cour permanente de justice internationale, dans l'affaire du vapeur Wimbledon a souligné le lien entre la souveraineté de l'État et sa capacité normative. La faculté de contracter des engagements internationaux est un attribut de la souveraineté. On distingue ainsi l'État fédéral de ses États fédérés: seul l'État fédéral bénéficie de l'immédiateté internationale, tandis que ses composantes peuvent y avoir renoncé ou l'État unitaire avoir cédé certaines compétences sans perdre son immédiateté normative (comme la Belgique). Pour le droit international, seul l'État fédéral est sujet de droit international [7](#page=7). #### 2.2.2 Les conséquences de la souveraineté Le principe d'égalité souveraine des États implique la réciprocité des droits et avantages, ainsi que le principe de non-discrimination [7](#page=7). 1. **Souveraineté et liberté d'action** La souveraineté comme indépendance implique l'absence de subordination organique des États à d'autres sujets du droit international. Il en découle une présomption de validité des actes étatiques, qui peut être réfutée devant une juridiction internationale. Le principe de liberté implique également l'indifférence du droit international quant à la forme politique interne de l'État, à condition que les institutions nationales aient la capacité d'engager l'État sur la scène internationale. La Cour internationale de justice a rappelé ce principe dans l'affaire du Sahara occidental [8](#page=8). > **Tip:** Bien que le droit international soit traditionnellement indifférent à la forme politique interne de l'État, une évolution idéologique notable, particulièrement en Europe après la chute du mur de Berlin, a conduit à un engagement des États à respecter les principes de la démocratie pluraliste et de l'État de droit, comme en témoignent la Charte de Paris et le traité de Lisbonne. Une tendance similaire se retrouve sur le continent américain avec la Charte démocratique interaméricaine [8](#page=8). 2. **Souveraineté et absence de droit de participer aux RI** Chaque État est libre de déterminer l'existence et l'étendue de ses relations internationales et de choisir ses partenaires. Les États souverains n'ont pas de droit opposable aux autres États d'entrer en relation juridique avec eux [9](#page=9). 3. **Les limitations de la souveraineté des États** La souveraineté, bien qu'étant synonyme d'indépendance et de liberté, n'est pas illimitée. Les États sont tenus de respecter le droit international public. Il leur est interdit d'intervenir dans les affaires intérieures d'un autre État souverain. Le concept de « domaine réservé de l'État », consacré au début du XXe siècle, concerne les questions sur lesquelles l'État peut se décider librement, bien que certains traités aient pu exclure leur application aux litiges relatifs à l'honneur ou aux intérêts vitaux [9](#page=9). Le principe de non-ingérence a été consacré à plusieurs reprises, notamment dans l'affaire du détroit de Corfou. La Cour internationale de justice a précisé que ce principe interdit toute intervention directe ou indirecte dans les affaires intérieures ou extérieures d'un autre État, portant sur des matières où le principe de souveraineté permet à chaque État de se décider librement [9](#page=9). --- # Les compétences territoriales et la délimitation des frontières Ce chapitre analyse l'exercice du pouvoir d'un État sur son territoire, incluant les aspects de délimitation, démarcation et preuve des frontières, ainsi que le principe d'exclusivité de la compétence. ### 3.1 La notion et la délimitation du territoire La compétence internationale d'un État peut être définie comme le pouvoir juridique qu'il détient pour connaître d'une affaire, prendre une décision ou régler un différend [10](#page=10). #### 3.1.1 La notion de frontière La frontière est la ligne qui détermine où commencent et où finissent les territoires de deux États voisins. Le tribunal arbitral, dans l'affaire opposant la Guinée-Bissau au Sénégal, l'a définie comme "la ligne formée par la succession des points extrêmes du domaine de validité spatiale des normes de l'ordre juridique d'un État". Elle sépare ainsi deux espaces territoriaux sous l'exercice de deux souverainetés différentes [10](#page=10). #### 3.1.2 Les procédés de fixation des frontières La fixation des frontières implique plusieurs étapes : * **La délimitation**: C'est une opération juridique et politique qui détermine l'étendue du pouvoir souverain de chaque État [10](#page=10). * **La démarcation**: C'est une opération technique qui consiste à reporter sur le terrain les lignes de délimitation établies [11](#page=11). * **L'abornement**: C'est la matérialisation de la frontière sur le sol par l'implantation de repères (bornes, piquets, etc.) [11](#page=11). Les frontières étatiques visent à être stables, c'est pourquoi elles sont souvent scellées par traité. La Cour internationale de justice (CIJ) a souligné qu'un régime territorial établi par traité acquiert une permanence que le traité lui-même ne connaît pas [11](#page=11). #### 3.1.3 La preuve du tracé frontalier Des frontières incertaines peuvent être une source majeure de contentieux internationaux, représentant un enjeu concret de souveraineté et de mise en œuvre des pouvoirs étatiques. Des différends frontaliers ont existé, par exemple entre la Belgique et les Pays-Bas concernant des parcelles frontalières, tranchés par la CIJ en 1959. Une grande partie des contentieux frontaliers sont issus de processus de décolonisation ou de dissolution d'États [11](#page=11). Dans ce contexte, le principe de l'intangibilité des frontières, apparu en Amérique latine, joue un rôle de règle générale. Il consiste à fixer les frontières selon les anciennes limites administratives internes des États préexistants dont sont issus les nouveaux États indépendants. La CIJ, dans son arrêt de 1986 sur le différend frontalier entre le Burkina Faso et le Mali, a considéré ce principe comme général et lié au phénomène d'accession à l'indépendance, visant à assurer la stabilité des nouveaux États [11](#page=11) [12](#page=12). Des problèmes de preuve du tracé frontalier peuvent survenir même en présence d'un titre territorial au sens strict. La CIJ a défini le titre territorial comme "un document auquel le droit international confère une valeur juridique intrinsèque aux fins de l'établissement des droits territoriaux" [12](#page=12). ### 3.2 Caractères généraux de la compétence territoriale Les caractéristiques de la souveraineté territoriale ont été mises en évidence par l'arbitre unique Max Hubert dans l'affaire de l'île de Palmas en 1928, où il a affirmé que "La souveraineté dans les relations entre États signifie l'indépendance". La compétence de l'État s'exerce à travers toutes ses fonctions étatiques: organisation constitutionnelle, police, droit administratif, octroi de la nationalité, etc.. Ces fonctions sont exercées par voie de législation, de réglementation, de juridiction civile, pénale et administrative, ainsi que par l'administration concrète du territoire [12](#page=12). En principe, le souverain territorial est compétent pour exercer son pouvoir sur toutes les personnes se trouvant sur son territoire, qu'il s'agisse de nationaux ou d'étrangers, de personnes physiques ou morales. Pour les nationaux, l'État détermine l'essentiel de leur statut personnel. Pour les étrangers, l'État fixe les conditions de leur entrée sur le territoire et de leur éventuelle expulsion [12](#page=12) [13](#page=13). #### 3.2.1 L'exclusivité de la compétence Ce principe caractérise l'exercice de la souveraineté territoriale. Chaque État exerce ses pouvoirs souverains sur son territoire par l'intermédiaire de ses propres organes. La première conséquence de ce principe est le droit de l'État de s'opposer aux activités des autres États sur son territoire. L'exclusivité de la compétence s'interprète strictement en matière de juridiction, qui revient exclusivement aux tribunaux et cours de l'État. Elle s'applique également de manière stricte en matière de contrainte: seule la police étatique peut exercer des actes de contrainte sur le territoire. La combinaison de la plénitude et de l'exclusivité de la souveraineté territoriale confère à l'État la maîtrise totale des activités sur son territoire, y compris la possibilité d'en interdire l'accès [13](#page=13). ### 3.3 Les compétences de l’État hors de son territoire #### 3.3.1 Occupation militaire sans transfert de souveraineté L'occupation militaire implique la présence concrète et prolongée de forces militaires d'un État sur tout ou partie du territoire d'un autre État. Cette situation donne naissance à un régime territorial spécifique. L'État occupant agit alors comme une autorité territoriale vis-à-vis des biens et personnes se trouvant sur le territoire occupé. Cependant, ces compétences n'impliquent pas un transfert de souveraineté territoriale de l'État occupé à l'État occupant [13](#page=13). --- # Les compétences extraterritoriales de l'État Cette section explore les situations où un État exerce des pouvoirs juridictionnels au-delà de ses frontières physiques, en se concentrant sur l'occupation militaire, le protectorat, le mandat, et la compétence personnelle fondée sur la nationalité. ### 4.1 Les compétences "mineures" hors du territoire Ces situations se caractérisent par une limitation ou une absence de transfert de souveraineté territoriale, impliquant des exercices de pouvoir par un État sur un territoire qui n'est pas le sien, sans en devenir l'autorité souveraine. #### 4.1.1 L'occupation militaire sans transfert de souveraineté L'occupation militaire survient lorsqu'un État déploie des forces militaires de manière concrète et prolongée sur tout ou partie du territoire d'un autre État. Ce scénario engendre un régime territorial spécifique où l'État occupant agit comme une autorité territoriale vis-à-vis des personnes et des biens présents sur le territoire occupé. Cependant, il est crucial de noter que cette situation n'entraîne aucun transfert de souveraineté territoriale de l'État occupé vers l'État occupant. Des rappels de ce principe ont été effectués par les Nations Unies, notamment dans les cas de la Namibie, de l'Afghanistan et du Koweït [13](#page=13) [14](#page=14). #### 4.1.2 Le protectorat Le protectorat décrit une relation spécifique entre un État protecteur et un État protégé. En théorie, la souveraineté territoriale de l'État protégé n'est pas affectée, l'État protecteur étant principalement chargé de représenter l'État protégé sur la scène internationale. Cependant, dans la pratique, l'État protecteur tend à s'immiscer dans la gestion interne de l'État protégé, y établissant parfois des services publics pour la défense ou la justice. Les protectorats sont intrinsèquement inégalitaires et d'inspiration coloniale, rendant leur existence incompatible avec la notion moderne d'indépendance [14](#page=14). #### 4.1.3 Le mandat Le système du mandat a émergé après la Première Guerre mondiale pour administrer des territoires détachés de l'Allemagne et de l'Empire ottoman. Les populations sous mandat bénéficient de garanties d'administration égalitaire, incluant le respect des droits de l'homme et, surtout, l'assurance d'une évolution progressive vers l'indépendance. La Cour internationale de justice (CIJ) a déclaré illicite la présence de l'Afrique du Sud en Namibie dans un avis consultatif de 1971, en raison de l'application du régime de l'apartheid. La Namibie a finalement accédé aux Nations Unies en 1990 après une longue période de transition [14](#page=14) [15](#page=15). ### 4.2 La compétence personnelle La compétence personnelle repose sur le lien d'allégeance particulier entre une personne et son État de nationalité [15](#page=15). #### 4.2.1 Le lien de nationalité La détermination de la nationalité, qu'elle soit pour une personne physique ou morale, relève de la compétence exclusive de chaque État. La CIJ a réaffirmé dans l'affaire Nottebohm que "le droit international laisse à chaque état le soin de déterminer l'attribution de sa propre nationalité". Inversement, la déchéance de nationalité est également de la compétence étatique. Bien que les autres sujets du droit international ne puissent contester les critères d'attribution de nationalité, ils ne sont pas tenus d'en accepter les conséquences individuelles, sauf accord contraire. Les décisions étatiques en matière de nationalité ne sont opposables aux autres États que si les critères utilisés ne sont pas arbitraires et reflètent un "fait social de rattachement réel". La CIJ, dans l'affaire Nottebohm, a ainsi jugé inopposable une nationalité non fondée sur un lien de rattachement effectif. La nationalité est définie comme un lien juridique basé sur un fait social de rattachement, une solidarité effective d'existence, d'intérêt et de sentiment, ainsi qu'une réciprocité de droits et de devoirs [15](#page=15) [16](#page=16) . La nationalité des personnes morales est déterminée par les critères choisis par chaque État. La CIJ, dans l'affaire Barcelona Traction a privilégié les critères du siège social ou de l'incorporation, écartant celui du contrôle par les actionnaires. Les engins possèdent également une nationalité, généralement celle de leur propriétaire. Pour les navires, aéronefs et lanceurs de satellites, les États sont libres de déterminer les critères d'octroi de nationalité ou de pavillon. La Convention de Montego Bay impose qu'un navire ne batte qu'un seul pavillon, décourageant le pavillon de complaisance. La Convention de Chicago stipule que les aéronefs civils n'ont qu'une seule nationalité. La nationalité des engins spatiaux est déterminée par leur immatriculation par l'État de lancement, selon la Convention de New York. L'enjeu de la nationalité des engins réside dans l'engagement éventuel de la responsabilité internationale de l'État de nationalité en cas de dommages [16](#page=16) . #### 4.2.2 L'exercice de la compétence personnelle L'exercice de la compétence personnelle concerne principalement les nationaux se trouvant sur le territoire d'un État étranger. Ce lien de nationalité permet à l'État de nationalité de suivre ses ressortissants à l'étranger, mais cette compétence s'exerce dans les limites fixées par la compétence territoriale. La Cour permanente de justice internationale (CPJI) a rappelé dans l'affaire du Lotus que le droit international laisse aux États une large liberté pour étendre leurs lois et juridictions au-delà de leur territoire, seulement limitée par des règles prohibitives spécifiques [16](#page=16) [17](#page=17) . Pour que la législation d'un État produise des effets extraterritoriaux, d'autres États doivent accepter sa mise en œuvre sur leur territoire et en faciliter l'efficacité, par exemple par des conventions d'extradition. Lorsque les ressortissants se trouvent dans des espaces non soumis à la juridiction d'un État (eaux internationales, haute mer), la mise en œuvre de mesures ne pose pas de difficultés juridiques particulières car elle ne se heurte pas à une souveraineté territoriale préexistante [17](#page=17). Il s'agit alors de la protection diplomatique, dont le principe a été consacré par la CPJI dans l'affaire Mavrommatis. L'action diplomatique peut être gracieuse, impliquant des démarches directes auprès des autorités du pays hôte. Elle peut également être contentieuse, mettant en cause la responsabilité internationale de l'État hôte pour des violations du droit international commises envers le bénéficiaire de la protection diplomatique [17](#page=17) . ### 4.3 L'articulation entre compétences territoriales et personnelles Les différents titres de compétences, qu'ils soient territoriaux ou personnels, peuvent potentiellement entrer en conflit, plusieurs États pouvant revendiquer l'exercice exclusif ou prioritaire de leurs compétences. L'État n'invoque sa compétence personnelle que pour agir à l'égard de ses nationaux séjournant hors de son territoire, ce qui en fait un titre de compétence subsidiaire par rapport au titre territorial. Le titre personnel n'est utile que s'il reflète un rattachement effectif de l'individu à l'État qui l'invoque. L'exercice de la compétence personnelle se heurte nécessairement à la souveraineté territoriale de l'État sur le territoire duquel se trouve le ressortissant étranger, sauf si l'individu se trouve dans un espace sans juridiction étatique préexistante [18](#page=18). > **Tip:** Comprendre l'articulation entre compétence territoriale et personnelle est essentiel pour saisir les limites et les interactions des pouvoirs étatiques dans l'espace international. La subsidiarité de la compétence personnelle est un concept clé. Cette opposition théorique peut être gérée par des aménagements, comme la coopération inter-étatique en matière d'extradition. L'extradition est l'acte par lequel un État, sur demande d'un autre, remet une personne se trouvant sur son territoire [18](#page=18). > **Example:** Si un citoyen français commet un crime en Allemagne, l'Allemagne a compétence territoriale pour le juger. Si ce même citoyen français s'enfuit en Suisse, la France peut demander son extradition sur la base de sa compétence personnelle (lien de nationalité) et d'une convention d'extradition, mais cela devra se faire dans le respect de la souveraineté territoriale suisse. --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | État | Une entité politique et juridique caractérisée par une population permanente, un territoire délimité et un gouvernement effectif, exerçant la souveraineté sur son territoire et sa population. | | Population permanente | L'ensemble des individus qui sont rattachés à un État par un lien juridique stable, généralement le lien de nationalité, indépendamment de leur résidence temporaire ou de leur statut d'étranger. | | Nationalité | Un lien juridique d'allégeance entre un individu et son État, qui fonde la compétence personnelle de l'État et permet d'exercer un pouvoir sur ses ressortissants, même à l'étranger. | | Territoire déterminé | La base géographique sur laquelle un État exerce sa souveraineté, incluant la terre ferme, les eaux intérieures, la mer territoriale et l'espace aérien soprejacent. Sa taille est indifférente. | | Gouvernement effectif | L'ensemble des pouvoirs publics d'un État, incluant les branches législative, exécutive et juridictionnelle, qui sont capables de maintenir l'ordre, d'assurer la sécurité et d'exécuter les engagements internationaux. | | Reconnaissance d'État | L'acte unilatéral par lequel un État souverain existant reconnaît dans la personne d'un État nouveau un autre État souverain, scellant une relation égalitaire et facilitant l'intégration dans la communauté internationale. | | Souveraineté | Le pouvoir suprême et indépendant d'un État, tant à l'intérieur de ses frontières qu'à l'égard des autres États. Elle implique l'indépendance et la soumission directe à l'ordre juridique international. | | Indépendance (souveraineté comme) | La qualité d'un État qui n'est soumis à aucune autorité supérieure et qui est libre de déterminer sa politique intérieure et extérieure sans ingérence extérieure. | | Compétence territoriale | Le pouvoir juridique qu'exerce un État sur toutes les personnes physiques et morales, qu'elles soient nationales ou étrangères, se trouvant sur son territoire. | | Compétence personnelle | Le pouvoir juridique qu'exerce un État sur ses nationaux, où qu'ils se trouvent dans le monde, basé sur le lien de nationalité et d'allégeance. | | Droit international public | L'ensemble des règles et principes qui régissent les relations entre les États et autres sujets du droit international, tels que les organisations internationales. | | Non-ingérence | Le principe en droit international interdisant à tout État d'intervenir directement ou indirectement dans les affaires intérieures ou extérieures d'un autre État souverain. | | Domaine réservé de l'État | Les matières qui relèvent de la compétence exclusive de l'État et dans lesquelles les autres États ne peuvent s'immiscer, telles que le choix du système politique, économique et social. | | Titre territorial | Un document auquel le droit international confère une valeur juridique intrinsèque aux fins de l'établissement des droits territoriaux d'un État, souvent utilisé dans les litiges frontaliers. | | Protection diplomatique | L'action qu'un État peut entreprendre auprès des autorités d'un État hôte pour défendre les droits de ses ressortissants lorsque ces droits ont été violés en violation du droit international. | | Extradition | L'acte par lequel un État remet à un autre État, sur sa demande, une personne qui se trouve sur son territoire, généralement pour qu'elle réponde d'une infraction pénale. |

## Concept of Human Rights Human rights are understood as a set of rights inherent to all human beings simply by virtue of their humanity, rooted in human dignity, and primarily intended to protect individuals against state authority. While abstract definitions exist, their practical application often involves complex philosophical and legal debates, leading to challenges in defining their precise scope and ensuring consistent protection. ### Fundamental rights Fundamental rights are considered supreme rights within a legal system, holding a high priority. However, differentiating them from ordinary rights can be challenging in practice. Existing theories sometimes under-protect or over-protect certain situations, leading to a complicated status for these rights. The intuitive feeling of what constitutes a human right can be misunderstood due to various interpretations. #### Definitions of human rights * **Textbook Definition:** "The right that everyone is entitled to because of being a person." This definition is criticized for its lack of specificity regarding the nature of these rights and highlights the intersection of philosophy and law in understanding human rights. * **Lawyers' Definition:** Human rights are typically identified as those rights found within human rights treaties. This legalistic approach raises the question of how these rights became codified in treaties and whether all rights within treaties are equally considered "human rights" in a fundamental sense. #### Common characteristics of human rights 1. **Protection of the individual against abuse of authority:** Human rights are fundamentally designed to shield citizens from arbitrary interference by public authorities, aligning with the principle of the rule of law rather than the rule of men. They emerged with the modern state and have roots in historical documents like the Magna Carta which aimed to protect citizens against governmental overreach. Early charters, such as those in Liège, asserted individual tranquility within one's home. However, these early protections were often specific to certain categories of people and could be revoked by authorities. The late 18th century revolutions in France and America marked a turning point, introducing general catalogues of rights derived from being human beings and members of a political society. By the 19th century, constitutions began to include lists of fundamental rights, with the Belgian constitution of 1831 being a notable example. Criticism arose in the late 19th century from socialist and liberal thinkers who argued that civil and political rights alone were insufficient without addressing material circumstances, leading to the recognition of second-generation rights focused on claims against the government. The concept that the state is solely an "enemy" of human rights is now considered outdated, as states are seen as both potential threats and essential protectors [1215](#page=1215). 2. **Human dignity:** Human dignity is a cornerstone of human rights, particularly post-World War II, where it served as a justification for actions when existing laws were insufficient to address atrocities. The *Wackenheim v. France* case illustrates the complexities of human dignity, highlighting the conflict between individual autonomy and majority views, and raising questions about whose dignity is being protected. This concept can be contentious, with some arguing it is too vague and prone to abuse, while others see it as an indispensable ultimate remedy for legal systems. #### Generations of human rights The concept of human rights is often categorized into three generations: 1. **First generation:** Civil and political rights (freedoms and procedural rights). These are often termed "stay away rights" or "negative rights," imposing duties on the state to refrain from interference. 2. **Second generation:** Economic, social, and cultural rights (participation rights). These impose positive obligations on the state to act, such as providing education or healthcare. They are often framed as obligations of means rather than results, making judicial enforcement more complex due to their budgetary implications and progressive realization. 3. **Third generation:** Solidarity rights (collective rights), such as the right to peace or a healthy environment. These rights focus on collectivities rather than solely individuals and present challenges in defining the scope of the right and identifying the obligated parties. It is crucial to view these generations as interwoven and equally important, rather than hierarchical. The distinction between civil rights (inherent to being a person) and political rights (inherent to being a citizen) is also noted. ### Are all human rights "fundamental" rights? The distinction between fundamental rights and ordinary rights lies in the intensity of judicial scrutiny. Fundamental rights are given greater weight, influencing the proportionality assessment in legal conflicts. While philosophers may derive them from human dignity, positivists look to legal codifications like the Universal Declaration of Human Rights. The need for "quality control" in human rights standards has been highlighted. ### Holders of fundamental rights * **Individuals:** Human rights are fundamentally for individuals, regardless of their legal status or nationality. This means everyone within a state's jurisdiction is protected, without distinction. However, some rights, like the right to vote, may be limited by nationality. * **Private entities:** NGOs, associations, and companies can also be holders of fundamental rights, particularly those essential to legal systems like the right to a fair trial or freedom of expression, though not all rights (e.g., the right not to be tortured) are applicable to them. * **Collectivities:** Indigenous communities and traditional groups can hold human rights, particularly in the context of third-generation rights like self-determination. ### Bearers of the duty to respect fundamental rights * **States:** All branches of the state – legislative, executive, and judicial – are bound by human rights obligations. This includes all levels of public authority. * **Private individuals and entities (Horizontal application):** Traditionally, human rights were understood to apply vertically between individuals and the state. However, private parties can also threaten human rights. This "horizontal application" is often indirect: the state may be held responsible for failing to protect individuals from the actions of other private parties. When human rights are incorporated into domestic legislation, horizontal application becomes more straightforward. Conflicts between the human rights of different parties require the courts to strike a fair balance. #### Corporate human rights responsibility Transnational corporations wield significant power, and their involvement is crucial for protecting human rights in the socio-economic sphere. While they operate as private entities, their financial influence often surpasses that of states. Concepts like corporate social responsibility and due diligence are emerging to address their human rights impact, aiming to prevent "human rights washing." International regulations and national legislation are being developed to hold these companies accountable. ### Are fundamental rights absolute or relative? Fundamental rights are not absolute; exceptions can be made. Certain rights in the ECHR, such as the prohibition of torture and the right to life, are absolute and cannot be derogated from. Other rights can be limited if the restrictions meet specific criteria: a legal basis, a legitimate aim, and proportionality in a democratic society. #### Waiver of rights While individuals can agree on the *exercise* of their rights, they cannot waive the core protection of fundamental rights. Waivers are interpreted narrowly and cannot negate the fundamental essence of a right. Conditions for waiving rights include precision, limitation, and informed consent. #### Conflicts between fundamental rights and other interests, and between fundamental rights themselves Human rights treaties often provide frameworks for limitations. When fundamental rights conflict with other interests or with each other, the European Court of Human Rights (ECtHR) employs a balancing exercise to strike a fair balance. ### Fundamental responsibilities Rights inherently come with responsibilities. The concept of fundamental duties is increasingly recognized, although its integration into hard law varies across different legal systems. While some advocate for a universal declaration of human responsibilities, others express reluctance, fearing it could be misused to limit rights or impose undue burdens. Lawyers, in their role of identifying potential problems, often focus on how rights could be abused, including the imposition of responsibilities. ## Human Rights in International Relations and International Law ### International standards and international control mechanisms Following World War II, there was a strong global sentiment that human rights could not be adequately protected solely at the domestic level, leading to the development of international human rights law and control mechanisms. The Universal Declaration of Human Rights (UDHR) in 1948, though non-binding, proclaimed key human rights, with the intention of legally binding texts to follow. However, ideological tensions during the Cold War led to the development of two separate covenants in 1966: the International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR) and the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR). ### National sovereignty and international protection of human rights The principle of national sovereignty, enshrined in Article 2 of the UN Charter, generally prohibits interference in the domestic affairs of states. However, human rights are widely considered a matter of international concern, impacting global peace and security, and therefore fall outside the scope of solely domestic jurisdiction. Despite this, a trend of nationalism and populism has led to challenges against international human rights standards and institutions, with some advocating for a return of human rights protection to the national level [7](#page=7). #### Action in response to serious violations of human rights States and international organizations can respond to serious human rights violations through various measures: * **Economic measures:** These include "human rights clauses" in trade agreements, allowing for sanctions or even cancellation of agreements if human rights are severely violated. Economic sanctions, as authorized by the UN Charter (Article 41), can be imposed by organizations or individual states. However, their legality and impact on civilian populations are subjects of ongoing discussion, leading to the development of targeted or "smart sanctions." * **Use of force (military intervention):** Military interventions are sometimes justified by serious human rights violations, although their legality is often contested, particularly when lacking UN Security Council authorization (e.g., the NATO intervention in Yugoslavia in 1999). The concept of the "Responsibility to Protect" (R2P) posits that the international community has a responsibility to intervene when a state fails to protect its own population, but such actions are typically considered only in extreme situations and require UN SC authorization. ### Universality of human rights Human rights are conceived as universal, applying to everyone, everywhere. However, a long-standing debate questions whether international human rights standards reflect only Western values, with arguments often centering on individualism versus community focus, and the prioritization of rights over duties. This dispute intensified at the 1993 Vienna World Conference on Human Rights, which reaffirmed universality while acknowledging the importance of national particularities and cultural differences. Discussions on "traditional values" have emerged, particularly within the UN Human Rights Council, raising concerns that these values could be used to undermine universal human rights, as seen in resolutions proposed by Russia concerning traditional values and the protection of the family. Cases before the ECtHR, such as *Bayev and Others v. Russia*, illustrate how national traditional values can conflict with convention rights, with the Court often emphasizing the protection of minorities and refraining from endorsing majority views that restrict fundamental rights. ### Human rights law and international humanitarian law International humanitarian law governs wartime conduct, protecting civilians in armed conflicts. While distinct from human rights law, there is an overlap where rules protect civilians. In some instances, humanitarian law may permit actions that appear to derogate from human rights law, particularly concerning the use of force in conflict. The International Court of Justice (ICJ) has affirmed that human rights conventions continue to apply during armed conflicts, unless a state has validly derogated from its obligations. When situations fall under both bodies of law, international humanitarian law is generally considered *lex specialis* (the more specific law). ### Principles of international treaty law The interpretation of treaties, including human rights conventions, is guided by principles outlined in the Vienna Convention on the Law of Treaties (VCLT). These principles include interpreting treaty terms in their context, object, and purpose, and using supplementary means of interpretation like preparatory work. The ECtHR applies these rules, often emphasizing the object and purpose of human rights treaties, which is the protection of individual rights, sometimes leading to interpretations that go beyond the strict wording of the text. Denunciation of a treaty by a state is governed by the VCLT and specific treaty provisions, as seen in Russia's withdrawal from the Council of Europe and denunciation of the ECHR. ## United Nations Human Rights System The UN protects human rights through two main types of mechanisms: charter-based (e.g., the Human Rights Council) and treaty-based. ### Treaty-based mechanism of human rights protection This involves specific human rights treaties that establish committees to monitor state compliance. Key treaties include: * **International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR)** and **International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR):** These covenants, adopted in 1966, were split due to ideological differences between East and West regarding the priority of rights. Committees monitor state reports, individual complaints, and issue general comments. * **Other UN Conventions:** Several specialized conventions exist, each with a corresponding monitoring committee, such as those on Racial Discrimination, the Elimination of Discrimination against Women (CEDAW), Against Torture (CAT), the Rights of the Child (CRC), Migrant Workers, Persons with Disabilities, and Enforced Disappearances. These mechanisms typically involve state reporting, individual complaints, and general comments, with some offering additional procedures like ex officio inquiries or preventive visits. #### Reform of the treaty body system Challenges within the treaty body system, including backlogs, late reporting by states, and varying working methods, have led to reform efforts. General Assembly resolutions have called for progress, aiming to strengthen the system's effectiveness. ### The Human Rights Council (Charter-based mechanism) Established in 2006 to replace the Commission on Human Rights, the Human Rights Council is a political body composed of 47 UN member states, elected for three-year terms. Its goals are to promote and protect human rights globally. It meets regularly and can convene special sessions. #### Procedures, mechanisms, and structures * **Universal Periodic Review (UPR):** A review of all UN member states' human rights records every four years, complementing the work of treaty bodies. * **Special Procedures:** Independent experts (Special Rapporteurs and Working Groups) appointed by the Council to investigate thematic or country-specific human rights issues. * **Advisory Committee:** A think-tank providing studies and advice to the Council. * **Confidential Complaint Procedure:** A mechanism for individuals to submit complaints about human rights violations, used by the Council to gather information and identify structural violations. ### Judicial consideration of human rights issues at a universal level While there is no global "world court of human rights," regional courts exist. The International Court of Justice (ICJ) considers international human rights law as part of international law but only addresses disputes between states, not individual complaints. ## Regional Systems of Human Rights Protection ### Europe The Council of Europe is a key organization promoting human rights, democracy, and the rule of law, distinct from the EU. Its foundational document is the European Convention on Human Rights (ECHR), which primarily guarantees civil and political rights. #### Council of Europe * **European Convention on Human Rights:** A "masterpiece" that has become a crucial human rights document. It was influenced by post-WWII efforts to rebuild Europe and limit state power, reflecting a conservative push for a ceiling on government actions. The ECHR primarily contains civil and political rights and establishes a control mechanism through the European Court of Human Rights (ECtHR) [1950](#page=1950). * **Shared responsibility:** The ECHR operates on the principle of subsidiarity, where national authorities and courts are the primary protectors of rights. Individuals can only approach the ECtHR after exhausting domestic remedies. * **The Strasbourg control mechanism:** * **Applications:** Primarily individual applications, but also inter-state applications. * **Admissibility:** Strict criteria apply, including the applicant being a victim, exhaustion of domestic remedies, and adherence to time limits and other requirements like "significant disadvantage." * **Procedure:** Applications are processed through various formations: a single judge, committees of three judges, chambers of seven judges, and the Grand Chamber for complex or sensitive cases. * **Interim measures:** The ECtHR can issue interim measures to preserve the situation of an applicant while a case is pending. * **Friendly settlement/Unilateral declaration:** Parties can reach a friendly settlement at any stage, or a state may make a unilateral declaration acknowledging a violation and offering redress. * **Decision or judgment:** The Court issues reasoned decisions on admissibility and judgments on the merits, which can include orders for compensation. * **Rehearing by the Grand Chamber:** A mechanism for internal appeal to the Grand Chamber under specific conditions. * **Execution of judgments:** States are obligated to comply with final judgments, supervised by the Committee of Ministers. #### European Union The EU's initial focus was not on human rights, but the Court of Justice of the European Union (CJEU) has incorporated them into EU law through general principles. The Charter of Fundamental Rights of the EU is a comprehensive catalogue of rights. The relationship between the EU and the ECHR is complex, particularly when EU law mandates actions that might conflict with the ECHR. The ECtHR's "Bosporus presumption" addresses this by presuming similar levels of protection unless specific circumstances indicate otherwise, aiming to avoid conflicts with the CJEU. The EU is obligated to accede to the ECHR. ### America The Inter-American system, within the Organization of American States, is a hybrid of the ECHR and UN systems, based on the American Declaration and Convention on Human Rights. It features the Inter-American Commission on Human Rights (promotional and complaint functions) and the Inter-American Court of Human Rights (for states recognizing its jurisdiction), which is known for its creativity in transitional justice. ### Africa The African system includes the African Charter on Human and Peoples' Rights, which emphasizes collective rights and a holistic approach. Monitoring is conducted by the African Commission on Human Rights, with an African Court on Human Rights that has limited jurisdiction and resources. Future reforms aim to establish specialized chambers within the African Court. ### Asia-Pacific Region Due to diverse legal traditions and political regimes, establishing a unified regional human rights system in Asia is challenging. Sub-regional systems exist, but individuals primarily rely on UN provisions. ### Muslim World The Organization of Islamic Conference (OIC) has produced declarations like the Cairo Declaration on Human Rights in Islam, which frames rights within the limits of Sharia law. The League of Arab States has the Arab Charter on Human Rights. ## Obligations Imposed on States by International HR Treaties States have a primary obligation to secure human rights to everyone within their jurisdiction. This obligation is *erga omnes* (towards all) and binds all branches of the state. It encompasses both negative obligations (to not interfere) and positive obligations (to act). ### Jurisdiction Jurisdiction is central to human rights enforcement. * **Territorial Jurisdiction:** The primary principle, where states are responsible for acts within their territory. This presumption can be rebutted if a state is prevented from exercising authority in parts of its territory. * **Extra-territorial Jurisdiction:** States can exercise jurisdiction outside their territory in specific scenarios, such as when their agents have authority and control over individuals or areas, or due to military action. This can be complex, especially concerning acts on board registered vessels or in regions under military occupation. The ECtHR's jurisprudence on extra-territorial jurisdiction is evolving, with a focus on the state's effective control. ### Nature of the state's obligations and international review of state action or inaction * **Negative Obligations (Obligation to Respect):** States must refrain from arbitrary interference with rights. While most rights are not absolute, any restrictions must meet the triple test: a legal basis, a legitimate aim, and necessity in a democratic society. This test ensures that limitations are not overly broad or discriminatory. * **Positive Obligations:** States have a duty to actively ensure the enjoyment of human rights. These obligations can be substantive (preventive measures) or procedural (investigations). They extend to protecting individuals from violations by third parties and can encompass ensuring effective legal frameworks, law enforcement, and preventive measures. The scope of positive obligations is often balanced against the state's available resources and the principle of separation of powers, leaving room for a "margin of appreciation." * **National Margin of Appreciation:** The ECtHR grants states a margin of appreciation, particularly in sensitive areas or when national authorities are better placed to assess matters. This doctrine allows for national diversity and discretion but is subject to European supervision, focusing on both the procedural fairness of decision-making and the substantive outcome. ### Obligations to redress violations of HR When human rights are violated, states have obligations to provide remedies and reparation to victims, as outlined by UN guidelines. This includes ending the breach, providing restitution, compensation, and reopening domestic procedures where necessary. ## Selected Human Rights ### Right to life (Article 2 ECHR + Article 6 CCPR) The right to life is considered the supreme value in human rights, fundamental to the enjoyment of all other rights. * **Scope of Application:** The definition of "life" and its commencement are complex, particularly concerning unborn life, where the ECtHR largely defers to national legal systems' margin of appreciation due to ethical and religious sensitivities. * **Negative Obligation:** Prohibits arbitrary interference with life. The use of lethal force by state agents is permissible only under strict conditions of necessity for specific aims: defense of persons, lawful arrest, or suppressing riots. The force used must be proportionate and absolutely necessary. States also have a duty to properly plan operations to protect third parties. * **Positive Obligation:** Includes preventive measures and effective investigations. States must have effective criminal law provisions and enforcement machinery to protect against risks posed by public authorities or private individuals. They must also investigate deaths in suspicious circumstances thoroughly and independently. * **Death Penalty:** While Article 2 ECHR does not explicitly prohibit the death penalty, subsequent protocols have moved towards its abolition in all circumstances. ### Prohibition of torture (Article 3 ECHR + Article 7 CCPR) Article 3 of the ECHR prohibits torture and cruel, inhuman, or degrading treatment or punishment. * **Scope of Application:** These terms are not strictly defined, leaving interpretation to the ECtHR. The threshold of severity depends on circumstances. * **Torture:** Considered an aggravated form of ill-treatment, requiring severe suffering, intentional infliction, and a specific purpose (e.g., obtaining information). * **Cruel, inhuman, or degrading treatment/punishment:** Involves premeditation, prolonged suffering, or acts that humiliate or debase an individual. * **Negative Obligation:** The prohibition is absolute and cannot be suspended, even in wartime, potentially constituting a *jus cogens* norm. State responsibility extends to omissions where states fail to prevent third parties from inflicting such treatment. * **Positive Obligation:** Requires states to have effective criminal law provisions and law enforcement machinery to prevent and punish torture and ill-treatment. This includes an obligation for effective investigation into alleged violations, ensuring procedural and substantive guarantees. ### Freedom of expression (Article 10 ECHR + Article 19 CCPR) Freedom of expression is fundamental to democracy, truth-seeking, and individual autonomy. * **General Characteristics:** It is not an unrestricted right; limitations are permissible under Article 10 if they meet the triple test (legality, legitimate aim, necessity). The press plays a vital role as a "watchdog" but also has duties and responsibilities [2](#page=2). * **Scope of Application:** Applies to opinions, information, and ideas, encompassing freedom of the press, disclosure of confidential information, and political speech. * **State Obligations:** * **Negative Obligations:** States must refrain from unjustified interferences. Restrictions require a legal basis, legitimate aim, and necessity. * **Positive Obligations:** States must protect individuals and professions (like journalists and whistleblowers) from threats and ensure access to government information and media pluralism. * **Applications:** * **Freedom of the Press:** Protected, but subject to restrictions concerning factual accuracy and reputational harm. Value statements are more protected than false statements of fact. Public figures generally have a lesser expectation of privacy than private individuals. * **Disclosure of Confidential Information:** Protection of journalistic sources is vital for a free press. Whistleblowers also have protections under specific circumstances. * **Political Speech:** Highly protected, especially on matters of public interest, to foster democratic debate. * **Academic Freedom:** Protected, but potentially limited to an academic's field of expertise. * **Special Authority Relationship:** Individuals in positions of authority (e.g., civil servants, judges) may have more restricted freedom of expression to maintain neutrality and public trust. * **Obscene or Blasphemous Expression:** Cultural variations exist, and states have a margin of appreciation. However, speech targeting individuals or groups rather than abstract beliefs can be restricted. * **Racist or Intolerant Speech:** Generally restricted, with Article 17 ECHR (prohibition of abuse of rights) used to prevent the use of freedoms to undermine other rights or democratic principles. ### Right to respect for private life, family life, home and correspondence (Article 8 ECHR + Article 17 CCPR) Article 8 is a broad provision protecting various aspects of personal autonomy and privacy. * **Right to Respect for Private Life:** * **Notion:** Difficult to define, encompassing the right to be left alone and personal autonomy. It covers physical and moral integrity, personal identity, processing of personal data, and personal development. It also protects interactions with others and the confidentiality of relationships. * **Applications:** Regulates sexual conduct, abortion, procreation techniques, surveillance, and the processing of personal data. It also protects against interferences by the press and actions by employers. * **Positive Aspects:** Include the obligation to have legal frameworks that sanction voyeurism, provide access to personal information, facilitate the right to become a parent, and protect against environmental hazards. * **Right to Respect for Family Life:** Crucial for personal development and social cohesion, this right is essential for child care, family reunification, and recognition of affiliation. * **Right to Respect for the Home:** Protects against unlawful occupation and guarantees privacy in one's dwelling, while also imposing positive obligations to protect against destruction or unlawful eviction. * **Right to Respect for Correspondence:** Protects the confidentiality of communications, including those of prisoners, and may impose positive obligations to facilitate communication. ### Right to Property (Article 1 Protocol No. 1 to the ECHR) The right to property, included in the First Protocol, reflects a balance between private ownership and public interest. * **Scope of Application:** Protects "possessions," which include material goods and legally recognized rights and interests that constitute assets, such as legitimate expectations of financial benefits. * **State Obligations:** * **Negative Obligations:** Prohibit unlawful deprivation of possessions (expropriation) or control over their use. Deprivation is lawful only if it meets strict conditions: legality, public interest, and proportionality, often including fair compensation. Restrictions on use (e.g., zoning laws, housing policies) are also subject to these tests. * **Positive Obligations:** States may have to protect property against criminal damage, provide judicial procedures for property disputes, and implement measures to protect against disasters or ensure compensation schemes. * **Taxes, Contributions, and Penalties:** While states can levy taxes and contributions, these must also adhere to legality, general interest, and proportionality, with extreme cases of disproportionate taxation being reviewable. ### Right to a fair trial (Article 6 ECHR and others) Article 6 of the ECHR guarantees the right to a fair trial in both civil and criminal matters. * **Scope of Application:** Covers disputes over civil rights and obligations or criminal charges. The "civil" or "criminal" nature of a matter is determined by domestic law and the nature and severity of the sanction, not just the label used domestically. * **Right to a Court:** Guarantees access to an independent and impartial tribunal, with the ability to have a dispute finally determined by a binding decision. * **Fair Hearing:** Encompasses principles like equality of arms, the right to present a defense, and fair examination of evidence. Restrictions on rights like anonymity of witnesses are permissible only under strict necessity and with balancing guarantees. * **Structural and Procedural Guarantees:** Requires tribunals to be established by law, independent, and impartial. Public hearings and judgments ensure transparency. * **Reasonable Time:** Proceedings must be concluded within a reasonable time, assessed based on the case's complexity, conduct of parties and authorities, and what is at stake for the applicant. ## Economic, Social and Cultural Rights (ESCR) ESCR, also known as "second-generation" rights, focus on the conditions necessary for human dignity and well-being, such as rights to health, education, and social security. ### ESCR as human rights While present in the UDHR, ESCR faced political challenges in becoming binding treaty law, leading to their separate codification in the ICCPR and ICESCR. The European Social Charter also protects these rights, though with a more flexible, policy-oriented approach and a monitoring committee rather than a court. The distinction between civil/political rights and ESCR is often overstated; they are interdependent and equally important for human dignity. ### Obligations of States with respect to ESCR States undertake to take steps, to the maximum of their available resources, towards the progressive realization of ESCR. This involves: * **Negative Obligations:** To "respect" ESCR, meaning refraining from retrogressive measures that would undermine existing levels of protection. * **Positive Obligations:** To "fulfill" ESCR by taking steps to facilitate, provide, and promote their realization, including establishing legal and policy frameworks and protecting against violations by third parties. * **Principle of Equality and Non-Discrimination:** States must ensure that ESCR are enjoyed without discrimination. These obligations are interpreted through various principles and guidelines, including general comments from monitoring committees and the "Maastricht Guidelines." ### Applications The realization of ESCR is monitored through state reports examined by committees and through complaint mechanisms, such as those under the European Social Charter and the Optional Protocol to the ICESCR. National case law also plays a role in interpreting and implementing these rights.

## Glossary | Term | Definition | | :------------------------------------------------------ | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Absolute rights | Rights that are without limits and can never be suspended, not even in times of war or emergencies. Examples include the right not to be tortured and the prohibition of slavery. | | Admissibility criteria | The requirements that an application must meet to be considered by the European Court of Human Rights, such as being directed against a State party, the applicant being a victim, exhaustion of domestic remedies, and a time limit. | | Arbitrary interference | Interference by public authorities that is not based on law, does not pursue a legitimate aim, or is not proportionate to the aim pursued. Such interference is a violation of fundamental rights. | | Charter-based mechanism | A mechanism for the protection of human rights established by the United Nations Charter, such as the Human Rights Council and its procedures. | | Civil and political rights | Also known as "first-generation" rights, these are individual freedoms and procedural rights that primarily impose negative obligations on the state to refrain from interfering with individual liberties. | | Collective rights (third generation) | Rights that belong to groups or peoples, such as the right to peace or the right to a healthy environment, often referred to as solidarity rights. | | Convention | Refers to the European Convention on Human Rights (ECHR) unless otherwise specified. | | Council of Europe | An international organization established after World War II focused on promoting human rights, democracy, and the rule of law, distinct from the European Union. | | Cruel, inhuman, or degrading treatment or punishment | Forms of ill-treatment that reach a certain level of severity, causing significant physical or mental suffering, humiliation, or debasement, and violating human dignity. | | Declaration of Human Rights | A statement of fundamental rights and freedoms, such as the Universal Declaration of Human Rights, which is generally considered non-binding but highly influential. | | Deprivation of possessions | The formal or de facto expropriation of property by the state, which is permissible under strict conditions including legality, public interest, and fair compensation. | | Due diligence | The level of judgment, care, forward-thinking, and activity that a person or entity would reasonably be expected to exercise under particular circumstances. In human rights, it often refers to the state's obligation to prevent violations. | | Economic, social, and cultural rights (ESCR) | Also known as "second-generation" rights, these are rights that typically require positive obligations from the state to facilitate or provide for the well-being of individuals, such as rights to housing, health, and education. | | Effective remedy | A remedy that is capable of preventing or remedying a violation of human rights, allowing for the substantive discussion of the complaint and granting appropriate relief. | | Equality of arms | A principle ensuring that each party in a legal proceeding has a reasonable opportunity to present its case under conditions that do not place it at a substantial disadvantage compared to its opponent. | | European Convention on Human Rights (ECHR) | An international treaty drafted by the Council of Europe concerning human rights and fundamental freedoms in Europe. | | European Court of Human Rights (ECtHR) | An international court established by the Council of Europe that hears applications alleging violations of the ECHR. | | European Union (EU) | A political and economic union of 27 member states located primarily in Europe, with its own legal system and institutions. | | Executive, legislative, and judicial branches | The three main branches of government responsible for creating laws (legislative), implementing laws (executive), and interpreting laws (judicial). Human rights obligations extend to all branches. | | Exhaustion of domestic remedies | The principle that an individual must first attempt to resolve their human rights grievance through the national legal system before bringing a case to an international or regional human rights body. | | Fair trial | A legal process that is conducted in accordance with established rules and principles, ensuring impartiality, public access, the right to present a defense, and the presumption of innocence. | | Fundamental rights | Rights considered to be of supreme importance, often enshrined in national constitutions or international treaties, and subject to stricter judicial scrutiny than ordinary rights. | | General Comment | Interpretive statements issued by UN human rights treaty bodies to clarify the scope and application of treaty provisions. | | Horizontal application | The application of human rights provisions between private individuals or entities, as opposed to the traditional vertical application between an individual and the state. | | Human dignity | The inherent worth and value of every human being, recognized as the fundamental basis of human rights. | | Human rights | Fundamental rights inherent to all human beings, regardless of race, sex, nationality, ethnicity, language, religion, or any other status. They are universal, inalienable, indivisible, and interdependent. | | Human Rights Council | A United Nations body responsible for promoting and protecting human rights worldwide, composed of 47 member states elected by the UN General Assembly. | | Ill-treatment | Any treatment that causes or is likely to cause suffering or humiliation to an individual, falling short of torture or inhuman treatment but still violating human dignity. | | Individual application | A complaint submitted by an individual alleging a violation of a human rights treaty by a state party, typically to a regional or international human rights monitoring body. | | Indivisible, interdependent, and interrelated rights | The principle that all human rights, whether civil, political, economic, social, or cultural, are of equal importance and are interconnected, meaning the denial of one right can negatively affect others. | | International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR) | A core United Nations human rights treaty that protects civil and political rights and establishes a monitoring committee. | | International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR) | A core United Nations human rights treaty that protects economic, social, and cultural rights and establishes a monitoring committee. | | International humanitarian law | The body of law that governs the conduct of armed conflicts, aiming to protect civilians and limit the means and methods of warfare. | | International law | The body of rules and principles governing the relations between states and other international actors. | | Inter-state application | A complaint submitted by one state party alleging a violation of a human rights treaty by another state party. | | Jurisdiction | The authority and power of a state to exercise control and apply its laws within a defined territory or over specific persons or matters. | | Lawfulness of interference | The requirement that any interference with a protected right must have a legal basis in domestic law, be accessible, foreseeable, and protect against arbitrary actions. | | Legality | The principle that all actions by the state must have a basis in law, ensuring predictability and preventing arbitrary interference with rights. | | Legitimate aim | A justifiable purpose, such as national security, public order, or the protection of the rights and freedoms of others, for which restrictions on human rights may be permissible under specific conditions. | | Margin of appreciation | A doctrine developed by the European Court of Human Rights allowing national authorities a degree of discretion in implementing the ECHR, particularly in sensitive areas where there may be differing national approaches or public opinion. | | Monist system | A legal system where international law and domestic law are considered part of a single legal order, allowing international norms to have direct effect upon ratification. | | Negative obligations | Obligations imposed on the state to refrain from interfering with individuals' rights and freedoms, often associated with civil and political rights. | | Non-retroactivity of criminal law | The principle that criminal offenses and penalties cannot be applied to acts committed before the law came into force. | | Obligation to protect | The state's duty to take measures to prevent human rights violations by third parties. | | Obligation to respect | The state's duty to refrain from directly interfering with the rights and freedoms of individuals. | | Optional Protocol | An international agreement that supplements a core treaty, often establishing mechanisms for individual complaints or adding further rights. | | Ordinary right | A right that is not considered fundamental, typically subject to a balancing exercise rather than the stricter scrutiny applied to fundamental rights. | | Preamble | An introductory statement in a treaty or legal document that outlines the context, purpose, and underlying principles. | | Pilot-judgment procedure | A procedure used by the ECtHR to address systemic problems requiring legislative or general measures by a state, where the Court identifies a violation and requests the state to implement reforms, often by adjourning similar pending cases. | | Positive obligations | Obligations imposed on the state to take active steps to ensure the enjoyment of human rights, such as enacting legislation, providing services, or investigating violations. | | Presumption of innocence | The principle that an accused person is considered innocent until proven guilty in a court of law. | | Private law | The body of law that governs relationships between individuals or private entities, as opposed to public law which governs the relationship between the state and individuals. | | Progressive realization | The principle that states should take steps towards the full realization of economic, social, and cultural rights over time, using all available resources. | | Proportionality | The principle that any interference with a human right must be proportionate to the legitimate aim pursued, meaning it should be no more than what is necessary to achieve that aim. | | Public order | A legitimate aim for restricting rights, referring to the protection of the fundamental norms and values of society. | | Public scrutiny | The principle that judicial proceedings and their outcomes should be accessible to the public to ensure transparency and accountability. | | Quality of the law | Refers to whether a law is accessible, precise, and foreseeable, ensuring it provides adequate protection against arbitrary interference. | | Reasonable time | The principle that legal proceedings should be conducted without undue delay, ensuring prompt justice and preventing prejudice to the parties involved. | | Regulation | Rules or directives made and maintained by an authority. | | Res judicata | A matter that has been finally decided by a court or other binding tribunal and cannot be re-litigated between the same parties. | | Reservation | A unilateral statement made by a state when signing, ratifying, or acceding to a treaty, which purports to exclude or modify the legal effect of certain provisions of the treaty in their application to that state. | | Right to a court | The fundamental right to access a judicial body to have one's civil rights and obligations or any criminal charge determined. | | Right to be let alone | An early conceptualization of privacy, emphasizing protection from unwanted intrusion and attention from others. | | Right to life | The supreme human right, recognized as an inalienable attribute of human beings, which prohibits arbitrary deprivation of life and imposes positive obligations to protect life. | | Rule of law | The principle that all persons, institutions, and entities, public and private, including the state itself, are accountable to laws that are publicly promulgated, equally enforced, and independently adjudicated, and which are consistent with human rights norms. | | Sanction | A penalty or other measure imposed on someone for breaking a law or rule. | | Self-executing | A treaty provision that, upon ratification, automatically becomes part of the domestic legal order and can be directly invoked by individuals before national courts without the need for further implementing legislation. | | Sharia | Islamic law, derived from the Quran and the Sunnah, that governs various aspects of life for Muslims. | | Solidarity rights | Another term for third-generation rights, emphasizing collective rights and shared responsibilities. | | Special rapporteur | An independent expert appointed by the UN Human Rights Council to report on specific human rights themes or country situations. | | State agents | Individuals acting on behalf of the state, such as police officers, military personnel, or government officials. | | State reports | Reports submitted by states parties to UN human rights treaty bodies detailing their compliance with treaty obligations. | | Subsidiarity | The principle that decisions should be taken at the lowest possible level of governance, with international or supranational bodies intervening only when necessary. | | Supplementary means of interpretation | Materials, such as preparatory works (travaux préparatoires), used to aid in the interpretation of a treaty when the general rules of interpretation are insufficient. | | Territorial jurisdiction | The authority of a state to exercise its laws and governmental powers within its own geographical territory. | | Torture | An aggravated form of ill-treatment involving severe suffering, intentionally inflicted for specific purposes such as obtaining information or punishment. | | Traditional values | Societal norms, beliefs, and practices passed down through generations, which can sometimes be invoked in discussions about human rights universality and cultural diversity. | | Transnational corporations (TNCs) | Companies that operate in multiple countries, often possessing significant economic power that can impact human rights. | | Treaty | A formal, legally binding written agreement between actors in international law, such as states. | | Tribual established by law | A body that has been lawfully constituted with a clear legal basis for its existence, competence, and composition, ensuring it is not an ad hoc tribunal created for a specific case. | | Triple test (or three-step test) | A framework used to assess the lawfulness of interferences with certain human rights, requiring a legal basis, a legitimate aim, and necessity in a democratic society (proportionality). | | Ultimum remedium | A last resort or final remedy, often used to describe the invocation of human dignity in cases where other legal grounds are insufficient. | | Universal Declaration of Human Rights (UDHR) | A foundational document of international human rights, adopted by the UN General Assembly in 1948, proclaiming a broad range of civil, political, economic, social, and cultural rights. | | Universal periodic review (UPR) | A process undertaken by the UN Human Rights Council to review the human rights records of all UN member states every four years. | | Unilateral coercive measures | Sanctions imposed by a state or group of states without the authorization of the UN Security Council, often aimed at compelling another state to change its policies. | | Unrestricted right | A right that has no limitations or exceptions. Human rights are generally not considered unrestricted. | | Vienna Convention on the Law of Treaties (VCLT) | An international agreement that codifies many of the rules of customary international law concerning treaties between states. | | Vertical application | The traditional understanding of human rights as a relationship between an individual and the state, where the state has obligations to respect and protect the individual's rights. | | Victim status | The requirement for an applicant to demonstrate that they have personally been affected by a violation of human rights to bring a case before an international or regional human rights body. | | Waiver of rights | The voluntary relinquishment of a right. While the exercise of rights can be waived, the core of fundamental rights cannot be completely renounced. | | "Western values" | A broad term often used in discussions about human rights universality, referring to values originating from Western philosophical and political traditions, which are sometimes contrasted with non-Western cultural perspectives. |

# Ontwikkeling van het Europees integratieproces Het Europese integratieproces evolueerde van vroege intergouvernementele initiatieven na WOII tot de oprichting van supranationale gemeenschappen en uiteindelijk de Europese Unie, gekenmerkt door zowel verdieping als verbreding [2](#page=2) [3](#page=3). ### 1.1 De verdieping van het Europees integratieproces De verdieping van de Europese integratie omvat de verschillende initiatieven tot samenwerking die leidden tot steeds meer soevereiniteitsoverdracht naar supranationale organen en instellingen [3](#page=3). #### 1.1.1 De eerste initiatieven tot intergouvernementele samenwerking in Europa De eerste initiatieven voor Europese samenwerking ontstonden na de Tweede Wereldoorlog en waren voornamelijk intergouvernementeel van aard, gebaseerd op internationale akkoorden tussen lidstaten [3](#page=3). * **Het Marshallplan:** Gestart door de VS, verplichtte dit plan Europese landen tot samenwerking bij het gebruik van de verleende steun, wat leidde tot de oprichting van de Organisatie voor Europese Economische Samenwerking (OEES), later omgevormd tot de OESO. De invloed van de OESO op de Europese integratie wordt als beperkt beschouwd [3](#page=3). * **Oprichting Benelux:** Deze regionale organisatie tussen België, Nederland en Luxemburg functioneerde als een douane-unie met als doel het vrij verkeer van personen, goederen en diensten te realiseren. De Benelux speelde een avant-garde rol in het integratieproces [3](#page=3). * **De Raad van Europa:** Ontstaan uit het Congres van Den Haag, brengt deze intergouvernementele organisatie Europese vertegenwoordigers samen om democratie, mensenrechten en de rechtsstaat te bevorderen. Het is belangrijk om deze Raad te onderscheiden van de Europese Raad, de Raad van de EU en de EU zelf. Het Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) en het Europees Hof voor de rechten van de mens (EHRM) zijn instellingen van de Raad van Europa [3](#page=3) [4](#page=4). #### 1.1.2 Oprichting van de Europese gemeenschappen Na de initiële intergouvernementele samenwerking werd overgegaan tot de oprichting van Europese gemeenschappen, gekenmerkt door supranationale elementen [5](#page=5) [6](#page=6). * **De Verklaring van Schuman en de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS):** Dit voorstel, gesteund door Robert Schuman en Jean Monnet, beoogde de meest vitale industrietakken van Frankrijk en Duitsland (steenkool, staal) onder supranationaal gezag te plaatsen. Het hoofddoel was het vermijden van oorlog door economische integratie. De EGKS werd opgericht door België, Nederland, Italië, Luxemburg, West-Duitsland en Frankrijk. De belangrijkste instellingen waren de Hoge Autoriteit, de Raad van Ministers, de Gemeenschappelijke Vergadering en het Hof van Justitie. De EGKS bestaat niet meer [5](#page=5). * **De Europese Defensiegemeenschap (EDG) en de Europese Politieke Gemeenschap (EPG):** In de context van de Koude Oorlog stelde René Pleven een EDG voor om een gezamenlijk Europees gezag te creëren voor militaire middelen, met als doel West-Duitsland te kunnen verdedigen zonder een eigen leger te hoeven oprichten. Dit voorstel, samen met de EPG, werd echter afgekeurd door de Franse Assemblée vanwege de aantasting van de nationale soevereiniteit [5](#page=5) [6](#page=6). * **De Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (Euratom):** Een apart verdrag werd gesloten door de EGKS-leden om de samenwerking op het gebied van kernenergie te regelen, gezien het belang van deze sector destijds. Toetreding tot de EU impliceerde automatisch lidmaatschap van Euratom [6](#page=6). * **De Europese Economische Gemeenschap (EEG):** Dit verdrag, een resultaat van de Conferentie van Messina en het Spaakrapport, had als doel de oprichting van een gemeenschappelijke markt. Het bevatte bepalingen over het vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal (de vier economische vrijheden), de bevoegdheid voor gezamenlijk beleid in diverse sectoren, en regels voor vrije concurrentie (mededingingsregels) [6](#page=6) [7](#page=7). #### 1.1.3 Van Europese gemeenschappen naar Europese Unie Het integratieproces evolueerde verder via verschillende verdragen en initiatieven die leidden tot de oprichting van de Europese Unie [7](#page=7). * **De politiek van de lege stoel en het Compromis van Luxemburg:** Het Fusieverdrag gaf de EGKS, Euratom en de EEG een gemeenschappelijke institutionele structuur. De politiek van de lege stoel, onder leiding van Charles de Gaulle, was een protest tegen de meerderheidsbesluitvorming in de Raad van Ministers over het gemeenschappelijk landbouwbeleid. Dit leidde tot het Compromis van Luxemburg, waarbij bij vitaal nationaal belang de lidstaten verder overleggen tot een acceptabele oplossing is gevonden [7](#page=7). * **De Europese Akte: van Gemeenschappelijke Markt naar Interne Markt:** Dit verdrag, ook wel de Europese Eenheidsakte genoemd, vormde een stroomversnelling in het integratieproces en was gericht op de voltooiing van de interne markt. De interne markt definieert een ruimte zonder binnengrenzen, gebaseerd op de vier economische vrijheden. Het overkomen van materiële, technische en fiscale belemmeringen was cruciaal. De Europese Akte introduceerde ook de mogelijkheid tot gekwalificeerde meerderheid in de Raad en breidde de bevoegdheden van het Europees Parlement uit. Een Gerecht van eerste aanleg werd ingesteld om het Hof van Justitie bij te staan [7](#page=7) [8](#page=8). * **Samenwerking buiten het kader van de Europese Gemeenschappen:** Naast de verdragsaanpassingen waren er belangrijke initiatieven op het gebied van buitenlands- en veiligheidsbeleid (via het Fouchetplan en de Europese Politieke Samenwerking - EPS) economische en monetaire integratie (streven naar een EMU via het Rapport-Werner en de European Currency Unit - ECU) en justitie en binnenlandse zaken (EEX-Verdrag, Schengenakkoorden, Conventie van Dublin) [8](#page=8) [9](#page=9). * **Het Verdrag van Maastricht: Een Europese Unie met drie pijlers:** Dit verdrag richtte de Europese Unie op, overkoepelend drie pijlers: de communautaire/supranationale pijler (gemeenschapsverdragen), het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB), en samenwerking inzake Justitie en Binnenlandse Zaken (JBZ). Het wijzigde de communautaire basisverdragen (EEG werd EG) en introduceerde de Maastrichtcriteria voor de Economische Monetaire Unie (EMU). Het verdrag introduceerde ook het Europees burgerschap met bijbehorende rechten [10](#page=10) . * **Het Verdrag van Amsterdam:** Dit verdrag beoogde modernisering van de instellingen en besluitvorming, maar kon geen akkoord bereiken over belangrijke institutionele vraagstukken (Amsterdam leftovers). Belangrijke innovaties waren de overheveling van materies uit de derde pijler naar de eerste pijler (gecommunautiseerd), de communautarisering van de Schengenacquis, nieuwe rechtsgronden ter bestrijding van discriminatie, de invoering van artikel 7 VEU (mogelijkheid tot schorsing van een lidstaat) en de constructieve onthouding in het GBVB [11](#page=11) . * **Het Verdrag van Nice en het mislukken van een nieuw verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa:** Het Verdrag van Nice bereidde de EU institutioneel voor op de uitbreiding, met een protocol inzake de uitbreiding van de EU en een verklaring over de toekomst. Een poging om alle verdragen te vervangen door één tekst, de Europese Grondwet, mislukte omdat deze in meerdere lidstaten bij referendum werd afgekeurd [11](#page=11) [12](#page=12) . * **Het Verdrag van Lissabon:** Dit hervormingsverdrag schafte de pijlerstructuur af en introduceerde een enkelvoudige juridische structuur en rechtspersoonlijkheid voor de EU. Het versterkte de democratisering van de besluitvorming, de coherentie van het extern beleid, en maakte het Handvest van de grondrechten juridisch bindend [12](#page=12) . * **Een blik op de toekomst: procedure voor aanpassing van de EU-verdragen:** De procedures voor verdere aanpassing van de verdragen zijn vastgelegd in artikel 48 VEU, met een gewone en een vereenvoudigde herzieningsprocedure, evenals de 'passarelle' clausule [12](#page=12) [13](#page=13). ### 1.2 Verbreding van het Europees integratieproces De verbreding van het Europees integratieproces betreft de toetreding van steeds meer landen tot het proces [3](#page=3). #### 1.2.1 Juridische procedure voor de toetreding van nieuwe lidstaten tot de Europese Unie De procedure voor EU-toetreding is geregeld in artikel 49 VEU. Het proces omvat een advies van de Europese Commissie over de politieke, economische en juridische situatie van het verzoekende land, toetredingsonderhandelingen over het EU-acquis, en continue controle op de naleving van de toetredingsvoorwaarden (benchmarks) [13](#page=13). #### 1.2.2 Voorwaarden om toe te treden tot de Europese Unie Om toe te treden tot de Europese Unie moet een land aan een aantal voorwaarden voldoen [13](#page=13): * **Europees land:** Dit criterium is niet puur geografisch, maar ook historisch en cultureel bepaald [13](#page=13). * **Artikel 2 VEU waarborgen (Kopenhagencriteria):** * **Politieke criteria:** Stabiele instellingen die democratie, rechtsstaat, mensenrechten en bescherming van minderheden garanderen [13](#page=13). * **Economische criteria:** Een functionerende markteconomie die de concurrentiedruk en marktkrachten binnen de Unie aankan [14](#page=14). * **Juridische criteria:** Het vermogen om de verplichtingen van het lidmaatschap op zich te nemen, inclusief het onderschrijven van de doelstellingen van een politieke, economische en monetaire unie [14](#page=14). Specifieke toetredingsvoorwaarden kunnen voor bepaalde staten geëist worden, wat een politieke beslissing is [14](#page=14). #### 1.2.3 De evolutie van het EU-uitbreidingsproces Het uitbreidingsproces van de EU heeft plaatsgevonden in verschillende golven [14](#page=14) [15](#page=15). * **Eerste uitbreidingsgolven:** De eerste golf bestond uit de 6 stichtingslanden. Latere golven omvatten het VK, Ierland, Denemarken, Griekenland, Spanje, Portugal, en Oostenrijk, Finland en Zweden [14](#page=14) [15](#page=15). * **De ‘big bang’ uitbreiding:** Na de val van de Koude Oorlog dienden veel landen uit Centraal- en Oost-Europa toetredingsverzoeken in, wat resulteerde in een grote uitbreiding [15](#page=15). * **Uitbreiding naar de Westelijke Balkan en Oost-Europa:** Het stabilisatie- en associatieproces (SAP) bereidt de landen van de Westelijke Balkan voor op mogelijke toetreding. De positie van Turkije blijft een specifiek aandachtspunt [15](#page=15). --- # De Europese Unie als gedifferentieerde rechtsorde Hier is een samenvatting van "De Europese Unie als gedifferentieerde rechtsorde", gebaseerd op de verstrekte documenten. ## 2. De Europese Unie als gedifferentieerde rechtsorde De Europese Unie opereert als een gedifferentieerde rechtsorde, wat betekent dat niet alle lidstaten deelnemen aan alle beleidsdomeinen of gelijktijdig het EU-recht volledig toepassen, met specifieke aandacht voor de eurozone, de Schengenzone en nauwere samenwerkingsverbanden [17](#page=17). ### 2.1. De eurozone De Economische en Monetaire Unie (EMU) omvat drie fasen: het vrijmaken van kapitaalverkeer, de coördinatie van monetair beleid en de introductie van de euro. Lidstaten die toetreden tot de EU zijn niet automatisch lid van de eurozone; ze moeten voldoen aan specifieke economische en juridische convergentiecriteria (artikel 140 VWEU). Denemarken heeft een opt-out. Momenteel telt de eurozone 20 lidstaten, en de euro wordt ook als officiële munt gebruikt in Vaticaanstad, Monaco, San Marino en Andorra [17](#page=17). Het monetaire beleid is de bevoegdheid van de onafhankelijke Europese Centrale Bank (ECB). De Eurogroep, een informeel orgaan bestaande uit de ministers van Financiën van de eurolanden, werd opgericht om het economisch beleid te versterken en financiële stabiliteit te bevorderen. Het economisch beleid zelf blijft echter een bevoegdheid van de lidstaten [18](#page=18). Volgens artikel 126 VWEU en het Stabiliteits- en Groeipact zijn lidstaten verplicht buitensporige overheidstekorten te vermijden om de stabiliteit van de euro te garanderen. De referentiewaarden zijn [18](#page=18): * Een overheidstekort niet groter dan 3% van het Bruto Binnenlands Product (BBP) [18](#page=18). * Een overheidsschuld niet groter dan 60% van het BBP [18](#page=18). Bij het niet naleven van deze grenzen kan een buitensporigtekortprocedure worden opgestart [18](#page=18). #### 2.1.1. De aanpak van de eurocrisis De eurocrisis, gestart in 2009, benadrukte de noodzaak van stabiliteitsmechanismen. De aanpak omvatte de oprichting van noodfondsen, aanvankelijk ad hoc en later het permanente Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM) (#page=18, page=19). Het ESM kan leningen verstrekken aan lidstaten in financiële moeilijkheden [18](#page=18) [19](#page=19). In de Pringle-zaak (C-370/12) boog het Hof van Justitie zich over de verenigbaarheid van het ESM met de "no-bailoutclausule" van artikel 125 VWEU. Het Hof oordeelde dat financiële bijstand niet verboden is, mits deze de prikkel tot begrotingsdiscipline niet ondermijnt en onder strikte voorwaarden plaatsvindt [19](#page=19): * De lidstaat blijft verantwoordelijk tegenover de externe schuldeisers [19](#page=19). * De steunverlening is afhankelijk van strikte conditionaliteit [19](#page=19). * De steun is noodzakelijk voor de financiële stabiliteit [19](#page=19). Daarnaast zijn preventieve maatregelen genomen, zoals de "Sixpack" (versterking van het Stabiliteits- en Groeipact), de "Twopack" (versterkte monitoring van begrotingen) en het Begrotingspact (Fiscal Compact) met een verplichte schuldenrem in nationale grondwetten [19](#page=19). #### 2.1.2. De bankunie De bankunie heeft als doel gemeenschappelijk bankentoezicht in de eurozone te realiseren en te voorkomen dat banken met overheidsmiddelen gered moeten worden. De bankunie kent drie pijlers [19](#page=19): 1. Europees toezicht op banken, geleid door de ECB [19](#page=19). 2. Een Europees afwikkelingsmechanisme voor banken in problemen [19](#page=19). 3. Een gezamenlijk Europees garantiestelsel voor spaarders [19](#page=19). #### 2.1.3. Het Europees semester Het Europees semester is een cyclus voor de coördinatie van economisch, begrotings-, werkgelegenheids- en sociaal beleid in de EU, met als doel economische ontwikkelingen op te volgen en problemen te vermijden. Het proces start jaarlijks in november en omvat besprekingen door de Europese Raad, aanbevelingen van de Raad aan lidstaten en de indiening van nationale begrotingen bij de Europese Commissie [19](#page=19). ### 2.2. De Schengenzone: een ruimte zonder interne grenscontroles De Schengenzone heft controles aan de binnengrenzen tussen deelnemende lidstaten op en zorgt voor identieke procedures aan de buitengrenzen. Nieuwe lidstaten zijn verplicht toe te treden tot de Schengenzone. Tijdelijke grenscontroles zijn enkel toegestaan bij een ernstige bedreiging van de openbare orde of binnenlandse veiligheid, en moeten strikt noodzakelijk zijn qua omvang en duur [20](#page=20). #### 2.2.1. Jurisprudentie betreffende de Schengenzone * **Zaak Landespolizeidirektion Steiermark en Bezirkshauptmannsschap Leibnitz (C-368/20 en C-369/20):** Het Hof oordeelde dat Oostenrijk onrechtmatige controles aan zijn grenzen met Hongarije en Slovenië had toegepast nadat de maximale duur van twee jaar was verstreken [20](#page=20). * **Zaken Melki en Abdeli (C-188/10 en C-189/10):** Lidstaten mogen identiteitscontroles uitvoeren, maar deze mogen niet hetzelfde effect hebben als grenscontroles. Controles die iedereen controleren, ongeacht gedrag of specifieke omstandigheden, zijn verboden. Specifieke identiteitscontroles gericht op het opsporen van personen in illegale situaties zijn echter wel toegestaan (Zaak Adil, C-278/12 PPU) [21](#page=21). * **Zaak Touring Tours (C-412/17):** Busmaatschappijen verplichten tot het bijhouden van registers met paspoort- en verblijfsvergunningscontroles, wat neerkomt op een privatisering van grenscontroles, is verboden omdat het hetzelfde effect heeft als grenscontroles [21](#page=21). * **Zaak Nordic Info (C-128/22):** Een bedreiging van de volksgezondheid kan tijdelijk grenstoezicht aan de binnengrenzen rechtvaardigen, mits er sprake is van een werkelijke en ernstige bedreiging, een motiveringsplicht met duidelijke voorschriften geldt, en de maatregelen niet-discriminerend en evenredig zijn [21](#page=21). Ierland heeft een opt-in voor de Schengenzone, terwijl Denemarken een opt-out heeft voor het gehele beleid maar participeert via een internationale overeenkomst [20](#page=20). ### 2.3. De procedure tot nauwere samenwerking Op grond van artikel 20 VEU en artikelen 326-334 VWEU kunnen een beperkt aantal lidstaten nauwere samenwerking opzetten, waarbij niet alle lidstaten kunnen deelnemen. Een voorstel voor nauwere samenwerking mag niet in strijd zijn met de Europese regelgeving of de interne markt verstoren. De toestemming wordt verleend door de Raad bij gekwalificeerde meerderheid. Nauwere samenwerking is mogelijk voor EU-beleidsdomeinen waarvoor unanimiteit in de Raad vereist is [22](#page=22). ### 2.4. Permanente Gestructureerde Samenwerking (PESCO) Lidstaten kunnen een Permanente Gestructureerde Samenwerking aangaan op het gebied van Gemeenschappelijk Veiligheids- en Defensiebeleid (artikel 42, zesde lid VEU, artikel 46 VEU en 10e Protocol) om gezamenlijk defensievermogens te ontwikkelen en te investeren in projecten en operaties [22](#page=22). ### 2.5. Tijdelijke overgangsmaatregelen Dit omvat tijdelijke vormen van differentiatie, zoals overgangsmaatregelen in toetredingsakkoorden [22](#page=22). > **Tip:** Het onderscheid tussen de verschillende vormen van gedifferentieerde integratie is cruciaal. Let goed op de specifieke voorwaarden en juridische basis voor deelname of opt-outs. De jurisprudentie rond de Schengenzone illustreert de spanning tussen het principe van vrije beweging en de noodzaak van veiligheid. --- # Kenmerken van het EU-recht en zijn totstandkoming Het EU-recht vormt een autonome rechtsorde met unieke kenmerken zoals directe werking en voorrang boven nationaal recht, en wordt tot stand gebracht via specifieke procedures door EU-instellingen. ### 3.1 Meer dan een samenwerkingsverband tussen lidstaten: directe werking en voorrang Het EU-recht heeft een eigen, autonome rechtsorde in het leven geroepen die zich onderscheidt van klassiek internationaal recht. Dit wordt onderbouwd door twee belangrijke arresten van het Hof van Justitie (HvJ) [22](#page=22): * **Zaak Van Gend en Loos ** [22](#page=22) [23](#page=23). * **Feiten:** Een Nederlands transportbedrijf beroept zich in een geschil met de Nederlandse douane op een bepaling van het EEG-Verdrag (nu art. 30 VWEU) betreffende invoertarieven. * **Vraag:** Kan een particulier zich rechtstreeks beroepen op een bepaling van een EU-verdrag? * **HvJ-oordeel:** Het EEG-Verdrag is meer dan een overeenkomst tussen staten; het creëert een autonome rechtsorde die rechten toekent aan particulieren. Dit wordt afgeleid uit de preambule, de institutionele structuur (met instellingen die burgers vertegenwoordigen) en de prejudiciële procedure (nu art. 267 VWEU). * **Conclusie:** Particulieren (natuurlijke en rechtspersonen) kunnen zich rechtstreeks op het Europees recht beroepen, wat de **directe werking** inhoudt. * **Zaak Costa t. Enel ** [23](#page=23) [24](#page=24). * **Feiten:** Italië nationaliseert de elektriciteitssector, wat in strijd zou zijn met EU-recht. Een aandeelhouder weigert zijn elektriciteitsrekening te betalen en betoogt dat de nationaliseringswet in strijd is met de verdragsbepalingen. De Italiaanse regering stelt dat een latere nationale wet voorrang heeft op het eerdere EEG-Verdrag. * **Vraag:** Kan een lidstaat eenzijdig afwijken van het Europees recht door nationale wetgeving aan te nemen die indruist tegen de verplichtingen van het EEG-Verdrag? * **HvJ-oordeel:** Lidstaten hebben hun soevereiniteit begrensd en een rechtsstelsel gecreëerd dat bindend is voor hen en hun onderdanen. Zij kunnen zich niet zomaar onttrekken aan hun verplichtingen op grond van later aangenomen nationale wetgeving. * **Conclusie:** Dit arrest vestigt het **voorrangsbeginsel** van het EU-recht boven nationaal recht. #### 3.1.1 Verhouding EU-recht versus nationaal grondwettelijk recht De verhouding tussen EU-recht en nationaal recht is complex en kent verschillende benaderingen: * **Hof van Justitie (HvJ):** Leidt de voorrang van EU-recht af uit de specifieke kenmerken van de verdragen zelf [24](#page=24). * **Nationale Constitutionele Rechters:** Baseren zich op de interpretatie van hun eigen grondwet om de verhouding te bepalen. Dit kan leiden tot fricties [24](#page=24). * **Zaak Smeerkaasarrest (HvC, België):** Erkent de voorrang van het Europees recht boven nationaal recht [24](#page=24). * **Zaak Internationale Handelsgesellschaft:** Het HvJ stelt dat de rechtsgeldigheid van EU-wetgeving niet getoetst mag worden aan nationale grondwetten, omdat dit de uniforme toepassing van EU-recht zou ondermijnen [24](#page=24). * **Solange I (Duits Grondwettelijk Hof):** Achtte bijkomende toetsing van EEG-wetgeving aan de Duitse grondrechten noodzakelijk zolang een gecodificeerde grondrechten-catalogus ontbrak binnen de EU. Dit leidde tot meer aandacht voor grondrechtenbescherming door het HvJ [24](#page=24). * **Solange II (Duits Grondwettelijk Hof):** Achtte bijkomende toetsing niet langer nodig, mits het HvJ de nodige grondrechtenbescherming biedt [25](#page=25). * **Voorrang is niet onbegrensd:** De voorrang mag geen afbreuk doen aan de 'harde kern' van de nationale grondwet [25](#page=25). * **Zaak Weiss:** Het Duitse Grondwettelijk Hof verklaarde een besluit van de ECB tot het opzetten van een aankoopprogramma 'ultra vires' (buiten bevoegdheid). De Europese Commissie startte een inbreukprocedure, die werd beëindigd na formele toezeggingen van Duitsland over de voorrang van EU-recht en de autoriteit van het HvJ [25](#page=25). * **Pools Grondwettelijk Hof:** Verklaarde voorlopige maatregelen van het HvJ inzake de rechterlijke macht in strijd met de Poolse Grondwet. De Europese Commissie onderstreepte het belang van het voorrangsbeginsel [25](#page=25). * **Arrest RS (C-430/21):** Een lidstaat kan zich niet beroepen op nationaal recht, zelfs van constitutionele aard, om te ontsnappen aan zijn EU-rechtelijke verplichtingen [25](#page=25). * **Voorwaarde directe werking:** De voorrang geldt enkel voor bepalingen die directe werking hebben [25](#page=25). * **Art. 4, lid 2 VEU:** De EU mag de nationale identiteit van lidstaten niet aantasten, maar dit geldt voor constitutionele kernelementen gerelateerd aan essentiële staatsfuncties. Dit is geen vrijbrief om EU-recht te ontwijken [25](#page=25). #### 3.1.2 Verhouding EU-recht versus internationaal recht * EU-recht is gegrond op door lidstaten gesloten verdragen en dus op bronnen van internationaal recht [26](#page=26). * Art. 3, lid 5 VEU en art. 21, lid 1 VEU benadrukken de eerbiediging en ontwikkeling van internationaal recht door de EU [26](#page=26). * **Geen absolute voorrang internationaal recht:** * **Arresten Kadi en Al Barakaat:** Ging over de geldigheid van een EU-verordening gebaseerd op een VN-resolutie ter bevriezing van tegoeden van personen gelieerd aan Al Qaeda. Kadi en Al Barakaat stelden schending van mensenrechten . * **HvJ-oordeel:** Internationale verplichtingen kunnen geen afbreuk doen aan de constitutionele basisbeginselen van de EU-verdragen, waaronder het beginsel dat alle EU-maatregelen grondrechten moeten eerbiedigen. Het HvJ toetst de geldigheid van EU-maatregelen, ook indien deze gebaseerd zijn op internationale verplichtingen [26](#page=26). **Conclusies:** De EU is een rechtsgemeenschap met eigen regels. De interpretatie van EU-recht gebeurt aan de hand van de EU-verdragen, waarbij het HvJ als laatste instantie oordeelt [27](#page=27). ### 3.2 Een rechtsorde gebaseerd op gemeenschappelijke waarden De EU is gegrondvest op gemeenschappelijke waarden, zoals verankerd in artikel 2 VEU [27](#page=27). #### 3.2.1 Het beginsel van wederzijds vertrouwen * **Art. 2 VEU:** Vormt de basis voor wederzijds vertrouwen tussen lidstaten [27](#page=27). * **Art. 49 VEU:** Vereist dat toetredende staten de in art. 2 VEU genoemde waarden respecteren en uitdragen [27](#page=27). * Dit beginsel is cruciaal voor justitiële samenwerking, waarbij lidstaten elkaars rechtssystemen vertrouwen. Een voorbeeld hiervan is het Europees aanhoudingsbevel (EAB), dat de klassieke uitlevering versnelt [27](#page=27). * **Zaak LM (C-216/18):** Het HvJ erkende dat wederzijds vertrouwen niet onbegrensd is. Bij fundamentele gebreken in de rechtsstaat van de uitvaardigende lidstaat, moet de uitvoerende rechterlijke autoriteit een tweestappentoets uitvoeren om te beoordelen of er een gevaar is op schending van het recht op een eerlijk proces [27](#page=27) [28](#page=28). #### 3.2.2 Grenzen aan het beginsel van wederzijds vertrouwen Wanneer een lidstaat de waarden van de EU niet langer respecteert, kunnen er sancties volgen [28](#page=28). * **Art. 7 VEU:** Een preventie- en sanctiemechanisme om naleving van fundamentele waarden te verzekeren. Dit is een 'nucleaire optie' [28](#page=28). * **Nieuwe mechanismen:** * **Europees Rechtsstaatmechanisme (Commissie):** Jaarlijks toetsingsproces op basis van een verslag over de rechtsstaat in lidstaten, gericht op dialoog en preventie [29](#page=29). * **Financieel Conditionaliteitsmechanisme (Verordening 2020/2092):** Sancties mogelijk wanneer schendingen van de rechtsstaat negatieve gevolgen hebben voor de financiële belangen van de EU [29](#page=29). * **Zaak Hongarije t. Europees Parlement en de Raad (C-156/21):** Hongarije en Polen betwistten de rechtsgeldigheid van de verordening, maar het HvJ bevestigde de basis op art. 322 VWEU en het belang van de rechtsstaat als juridisch beginsel [30](#page=30). * **Juridische controle door het HvJ:** Inbreukprocedures of prejudiciële vragen kunnen leiden tot toetsing van nationale maatregelen aan EU-recht [30](#page=30). * **Zaak Associaçao Sindical dos Juízes portugeuses (C-64/16):** Benadrukt de noodzaak van onafhankelijke rechters als kernelement van rechtsstaat en daadwerkelijke rechtsbescherming (art. 19 VEU) [30](#page=30). * **Zaak Commissie t. Polen (C-619/18):** Verduidelijkt criteria voor beoordeling van de onafhankelijkheid van rechterlijke instanties [30](#page=30). * **Zaak Repubvlika t. Il-Prim Ministru (C-896/19):** Beoordeelt de verenigbaarheid van het Maltese benoemingsstelsel van rechters met EU-recht, met nadruk op onafhankelijkheid als essentieel voor rechtsbescherming en rechtsstaat [31](#page=31). * **Principe van Non-regressie:** Lidstaten mogen geen wetgeving aannemen die de bescherming van rechten en vrijheden onder EU-recht vermindert [31](#page=31). **Conclusie:** De EU is gebaseerd op gemeenschappelijke waarden (art. 2 VEU), met wederzijds vertrouwen als kernbeginsel. Er is zowel politieke controle (art. 7 VEU) als juridische controle (HvJ) op de naleving van deze waarden, waarbij de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht een cruciaal element is. ### 3.3 Een rechtsorde gebaseerd op de bescherming van grondrechten De bescherming van grondrechten is een fundamenteel kenmerk van het EU-recht [31](#page=31). #### 3.3.1 Het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie * Het Handvest is deel van het primair EU-recht en bevat burgerlijke, politieke, economische en sociale rechten, gegroepeerd rond zes beginselen: Waardigheid, Vrijheden, Gelijkheid, Solidariteit, Burgerschap en Rechtspleging [31](#page=31) [32](#page=32). * Het Handvest creëert geen nieuwe rechten maar codificeert bestaande rechten en vrijheden. De Toelichting bij het Handvest is een waardevol hulpmiddel voor interpretatie [32](#page=32). * **Toepassingsgebied:** * ** ratione personae (wie ontleent rechten?):** Bepalingen zijn gericht tot iedereen, EU-burgers of specifieke groepen [32](#page=32). * ** ratione materiae (welk domein?):** Het Handvest is van toepassing wanneer lidstaten het recht van de Unie uitvoeren of optreden binnen de werkingssfeer van het EU-recht [32](#page=32) [33](#page=33). * **Zaak Akerberg Fransson (C-617/10):** Bevestigt dat het Handvest van toepassing is in alle gevallen waarin een nationale regeling binnen de werkingssfeer van het EU-recht valt [33](#page=33). * **Zaak Pelckmans t. Van Gastel (C-483/12):** Een nationale wetgeving viel buiten het toepassingsgebied van het EU-recht, waardoor het HvJ zich niet over de discriminatievraag kon uitspreken [33](#page=33). * Het Handvest fungeert als een interne toetssteen voor elk optreden binnen het toepassingsgebied van het EU-recht [33](#page=33). #### 3.3.2 De toetreding tot het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) * **Art. 6, lid 2 VEU:** Voorziet in de bevoegdheid van de EU om toe te treden tot het EVRM, zonder afbreuk te doen aan de autonomie van de Europese rechtsorde [33](#page=33). * Ondanks een ontwerpakkoord, heeft de EU nog geen formele toetreding ondertekend, mede door een negatief advies van het HvJ (Advies 2/13) [33](#page=33). * Zolang de EU geen verdragspartij is, is er interne toetsing door het HvJ en nationale rechters. De EU kan zich uitspreken over handelingen van lidstaten die EU-recht uitvoeren [33](#page=33) [34](#page=34). * **Bosphorus-zaak (C-84/95):** Het HvJ bevestigde de geldigheid van EU-sancties, zelfs indien deze potentieel de grondrechten raakten, verwijzend naar een vermoeden van gelijkwaardige bescherming met het EVRM [34](#page=34). #### 3.3.3 De algemene beginselen van EU-recht * **Art. 6, lid 3 VEU:** Codificatie van algemene beginselen, deels gebaseerd op rechtspraak van het HvJ, zoals de Solange-uitspraken die de grondrechtenbescherming versterkten [35](#page=35). ### 3.4 Een rechtsorde gebaseerd op loyale samenwerking * **Beginsel van loyale samenwerking (art. 4, lid 3 VEU):** Verplicht lidstaten en EU-instellingen om zich bewust te zijn van hun verplichtingen onder EU-recht en ernaar te handelen [35](#page=35). * **Positieve verplichting:** Lidstaten moeten EU-acties ondersteunen. * **Negatieve verplichting:** Lidstaten moeten zich onthouden van maatregelen die de goede werking van de EU in gevaar brengen. * Dit geldt voor alle overheidsinstanties [35](#page=35). ### 3.5 Een rechtsorde gebaseerd op gelijkheid tussen staten en burgers (Non-discriminatie) * **Art. 4, lid 2 VEU:** Gelijkheid van lidstaten voor de verdragen [35](#page=35). * **Art. 20 Handvest:** Iedereen is gelijk voor de wet. * **Art. 21 Handvest:** Verbod op discriminatie op grond van nationaliteit binnen de werkingssfeer van EU-verdragen [35](#page=35). * **Art. 23 Handvest:** Gelijkheid van vrouwen en mannen. * **Gelijkheidsbeginsel:** Gelijke situaties gelijk behandelen, ongelijke situaties ongelijk. Een schending is discriminatie [36](#page=36). * **Onderscheid directe en indirecte discriminatie:** * **Directe discriminatie:** Expliciet onderscheid op basis van een verboden criterium (bv. nationaliteit). Kan enkel gerechtvaardigd worden door specifieke EU-bepalingen [36](#page=36). * **Indirecte discriminatie:** Gevolgen zijn hetzelfde door gebruik van neutrale criteria, maar leiden tot een onevenredig nadelig effect voor een beschermde groep. Kan gerechtvaardigd worden door objectieve overwegingen en proportionaliteit [36](#page=36). #### 3.5.1 Voorbeelden van discriminatie * **Toegang tot musea:** * **Commissie t. Spanje (C-45/93):** Directe discriminatie (Spanjaarden betalen minder dan toeristen) [36](#page=36). * **Commissie t. Italië (C-388/01):** Indirecte discriminatie (woonplaatsvereiste voor korting) [36](#page=36). * **Toegang tot hoger onderwijs:** * **Gravier (293/83) & Blaizot (24/86):** Directe discriminatie (aanvullend inschrijfgeld voor niet-onderdanen) [37](#page=37). * **Bressol (C-73/08):** Indirecte discriminatie (beperking niet-ingezeten studenten) [37](#page=37). * **Bidar (C-209/03):** Indirecte discriminatie (studielening enkel voor ingezeten personen) [37](#page=37). * **Infrastructuurheffingen:** * **Oostenrijk t. Duitsland (C-591-17):** Indirecte discriminatie (lagere heffing voor nationaal geregistreerde auto's) [37](#page=37). * **Gelijkheid en arbeid:** * **Angonese (C-281/98):** Indirecte discriminatie (tweetaligheidsattest enkel geldig in specifieke provincie) [38](#page=38). * **Feryn (C-54/07):** Directe discriminatie (uitspraak bedrijfsleider over het niet aannemen van werknemers met migratieachtergrond) [38](#page=38). * **Achbita v. G4S Secure Solutions (C-157/15):** Indirecte discriminatie (verbod op hoofddoek op de werkvloer, indien gerechtvaardigd door neutraliteitspolicy) [39](#page=39). * **Omgekeerde discriminatie:** Lidstaten behandelen hun eigen onderdanen minder gunstig dan onderdanen van andere lidstaten. Dit is enkel een EU-rechtelijk probleem indien de situatie niet zuiver intern is [39](#page=39). * **Zaak Vlaamse zorgverzekering (C-212/06):** Zuiver interne situatie, dus geen schending van EU-recht [39](#page=39). * **EU-bevoegdheid ter bestrijding van discriminatie:** Art. 19 VWEU [38](#page=38). ### 3.6 Wanneer kan de Europese Unie wetgevend optreden? Het beginsel van bevoegdheidstoedeling (attributiebeginsel) De EU mag enkel optreden binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar zijn toegedeeld door de lidstaten in de verdragen [40](#page=40). #### 3.6.1 Categorieën EU-bevoegdheden * **Exclusieve bevoegdheden (art. 3 VWEU):** Enkel de Unie kan wetgevend optreden; lidstaten kunnen enkel uitvoeringsmaatregelen nemen [40](#page=40). * **Impliciete exclusieve bevoegdheden:** Vloeien voort uit verdragsbepalingen of handelingen van EU-instellingen, bv. voor het sluiten van internationale akkoorden (codificatie van rechtspraak, bv. AETR-arrest) [40](#page=40) [41](#page=41). * **Gedeelde bevoegdheden (art. 4 VWEU):** Unie en lidstaten kunnen wetgevend optreden, maar lidstaten mogen enkel optreden voor zover de Unie haar bevoegdheid niet heeft uitgeoefend (pre-emptie-beginsel) [40](#page=40). * **Aanvullende bevoegdheden (art. 6 VWEU):** De Unie ondersteunt, coördineert of vult het optreden van de lidstaten aan [40](#page=40). * **Sui generis bevoegdheden:** Coördinatie van sociaal-economisch beleid, GBVB, flexibiliteitsclausule (art. 352 VWEU) [41](#page=41). #### 3.6.2 De keuze van de juiste rechtsgrond Elk EU-optreden moet steunen op een specifieke rechtsgrond in de verdragen, die aangeeft of de EU bevoegd is, de omvang van de bevoegdheid en de te gebruiken instrumenten/procedures [41](#page=41). * **Belang:** Constitutioneel van belang voor verticale (EU-lidstaat) en horizontale (EU-instellingen) bevoegdheidsverdeling [41](#page=41). * **Criteria voor keuze rechtsgrond (HvJ):** * Gebaseerd op objectieve gegevens (doel en inhoud van de handeling). * **Zwaartepunt-test/absorptiedoctrine:** Hoofddoelstelling bepaalt rechtsgrond. * Uitzonderlijk meerdere rechtsgrondslagen indien doelstellingen onlosmakelijk verbonden zijn en besluitvormingsprocedures compatibel zijn. * **Zaak Titaandioxide:** Beoordeling van de juiste rechtsgrond bij meerdere doelstellingen [42](#page=42). * **Zaak Duitsland/parlement (C-376/98):** Richtlijn tabaksreclame niet gebaseerd op harmonisatie interne markt (art. 114 VWEU) omdat volksgezondheid (art. 168 VWEU) verbiedt harmoniseren [41](#page=41). * **Zaak Parlement t. Raad (C-130/10):** Bevestigt criteria voor de keuze van de correcte rechtsgrond, ook bij onverenigbare procedures [42](#page=42). * Ontbreken van een rechtsgrond kan leiden tot nietigverklaring door het HvJ [42](#page=42). ### 3.7 De beginselen van subsidiariteit en evenredigheid Deze beginselen reguleren de mate en vorm van uitoefening van EU-bevoegdheden [43](#page=43). * **Subsidiariteitsbeginsel (art. 5, lid 3 VEU):** De EU treedt alleen op als lidstaten een doelstelling niet voldoende kunnen verwezenlijken. Besluitvorming moet zo dicht mogelijk bij de burger gebeuren [43](#page=43). * **Controle:** Nationale parlementen via gele en oranje kaart-procedures [43](#page=43). * **Evenredigheidsbeginsel (art. 5, lid 4 VEU):** EU-optreden mag niet verder gaan dan noodzakelijk om de doelstellingen van de verdragen te bereiken [43](#page=43). * Dezelfde doelstelling kan niet met minder ingrijpende middelen worden bereikt. * **Zaak Polen t. EP en Raad (C-358/14):** Beoordeling van subsidiariteit en evenredigheid bij richtlijn tabaksproducten. Het HvJ erkent de ruime beoordelingsmarge van de EU-wetgever op dit gebied [44](#page=44). ### 3.8 Beginsel van wederzijdse erkenning * Producten die in één lidstaat rechtmatig zijn geproduceerd en verhandeld, moeten in principe worden toegelaten in andere lidstaten [45](#page=45). * **Zaak Cassis de Dijon:** Stelt dit beginsel vast en erkent uitzonderingen ('rule of reason' op basis van art. 36 VWEU) indien maatregelen noodzakelijk en proportioneel zijn voor hogere doelen [45](#page=45). ### 3.9 De instellingen van de Europese Unie De EU telt zeven officiële instellingen en twee adviserende organen [46](#page=46). #### 3.9.1 Het Europees Parlement (EP) * Vertegenwoordigt de burgers, verkozen voor 5 jaar via directe verkiezingen [46](#page=46). * **Bevoegdheden:** Aannemen van EU-wetgeving en begroting, controlerende en adviserende taken. Het heeft geen initiatiefrecht voor wetgeving en geen wetgevende bevoegdheid inzake GBVB [46](#page=46). #### 3.9.2 De Europese Raad * Bestaat uit staatshoofden/regeringsleiders, de voorzitter van de Europese Raad en de Hoge Vertegenwoordiger. Bepaalt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten [48](#page=48). #### 3.9.3 De Raad (van ministers/van de EU) * Vertegenwoordigt de regeringen van de lidstaten op ministerieel niveau [48](#page=48). * **Bevoegdheden:** Wetgevings-, begrotings-, beleidsbepalende en coördinerende taken, belangrijkste orgaan inzake GBVB. Besluitvorming gebeurt meestal bij gekwalificeerde meerderheid [49](#page=49). #### 3.9.4 De Europese Commissie (EC) * Bestaat uit 27 commissarissen, die los van hun lidstaat handelen [50](#page=50). * **Bevoegdheden:** Exclusief initiatiefrecht voor EU-wetgeving, uitvoerende bevoegdheid (begroting, uitvoerings- en gedelegeerde handelingen), toezichthoudende bevoegdheid (toepassing verdragen) en vertegenwoordigingsbevoegdheid [51](#page=51). #### 3.9.5 Het Hof van Justitie van de EU * Zorgt voor de eerbiediging van het recht bij de interpretatie en toepassing van de EU-verdragen. Bestaat uit het Hof van Justitie en het Gerecht, met een taakverdeling [52](#page=52). * **Bevoegdheden:** Prejudiciële procedures, rechtstreekse procedures ingesteld door of tegen lidstaten en EU-instellingen [53](#page=53). #### 3.9.6 De Europese Centrale Bank (ECB) * Verantwoordelijk voor het monetaire beleid van de EU, met als basisdoelstelling prijsstabiliteit [54](#page=54). #### 3.9.7 De Europese Rekenkamer * Controleert de ontvangsten en uitgaven van de EU op doelmatigheid, betrouwbaarheid en wettigheid [54](#page=54). #### 3.9.8 Andere organen en instanties * Adviserende organen (Comité van de regio's, Economisch en sociaal comité), Europese Investeringsbank (EIB), Europese Ombudsman, en diverse EU-agentschappen [55](#page=55). ### 3.10 De wetgevingsprocedures van de Europese Unie Er is een onderscheid tussen de gewone en bijzondere wetgevingsprocedures [56](#page=56). #### 3.10.1 De gewone wetgevingsprocedure * Gevolgd door het Europees Parlement en de Raad op voet van gelijkheid [56](#page=56). * **Stappen:** Wetgevend initiatief Commissie -> Eerste lezing Parlement -> Eerste lezing Raad -> Tweede lezing Parlement -> Tweede lezing Raad -> Bemiddelingscomité -> Derde lezing (indien akkoord) -> Ondertekening [57](#page=57) [58](#page=58). * **Trialogen:** Informeel overleg tussen EC, EP en Raad om het proces te versnellen. #### 3.10.2 De bijzondere wetgevingsprocedures * Toepasselijk wanneer EP en Raad niet op voet van gelijkheid deelnemen (art. 289, lid 2 VWEU) [58](#page=58). * **Raadplegingsprocedure:** Raad beslist na bindend advies van het EP. * **Instemmingsprocedure:** EP heeft vetorecht; voorstel enkel goedgekeurd na instemming EP. ### 3.11 De verschillende vormen van EU-recht Het EU-recht kent een hiërarchie tussen primair en secundair recht [59](#page=59). #### 3.11.1 Primair recht * **Basisregels:** VEU, VWEU (grondwettelijke functie, voorrang op nationaal recht) [59](#page=59). * **Handvest van de grondrechten:** Dezelfde juridische waarde als de verdragen (art. 6 VEU) [60](#page=60). * **Protocollen bij de verdragen:** Kunnen wijzigingen aanbrengen in de verdragen. * **Toetredingsverdragen:** Sluiten nieuwe lidstaten aan. #### 3.11.2 Secundair recht * **Internationale akkoorden:** Bindend voor EU en lidstaten, hogere status dan autonome rechtshandelingen, maar geen voorrang op primair recht. Kunnen directe werking hebben indien duidelijk en onvoorwaardelijk geformuleerd [60](#page=60) [61](#page=61). * **Zaak Simutenkov (C-265/03):** Internationale overeenkomst heeft directe werking [61](#page=61). * **Autonome rechtshandelingen (art. 288 VWEU):** * **Verordening:** Algemene strekking, bindend in alle onderdelen, rechtstreeks toepasselijk in elke lidstaat zonder omzetting, heeft directe werking (verticaal en horizontaal) [62](#page=62). * **Richtlijn:** Bindend ten aanzien van het te bereiken resultaat, lidstaten kiezen vorm en middelen (tweestappenmechanisme), vereist omzetting [63](#page=63). * **Directe werking:** Enkel verticaal (particulier tegen overheid) indien duidelijk, onvoorwaardelijk, omzettingsperiode verstreken en geen omzetting [64](#page=64). * **Indirecte werking:** Nationale rechters interpreteren nationaal recht richtlijnconform. * **Staatsaansprakelijkheid (Francovich-arrest):** Lidstaten kunnen aansprakelijk zijn voor schade door niet-naleving van richtlijnen [65](#page=65). * **Besluit:** Verbindend in alle onderdelen, enkel verbindend voor de geadresseerden (lidstaten, natuurlijke/rechtspersonen). Kan onder voorwaarden verticale directe werking hebben [66](#page=66). * **Aanbevelingen en adviezen:** Niet bindend (soft law) [66](#page=66). * **Andere ad hoc handelingen:** Resoluties, mededelingen, witboeken, groenboeken [66](#page=66). --- # Brexit als bijzondere episode Brexit, het uittreden van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie, vertegenwoordigt een unieke en bijzondere episode binnen het proces van Europese integratie, voornamelijk vanwege het feit dat het de eerste keer was dat een lidstaat de Unie verliet. Dit proces werd formeel in gang gezet via de procedure van artikel 50 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) [16](#page=16). ### 1.3.1 Hoe kunnen lidstaten uit de Europese Unie treden? De procedure voor het uittreden van een lidstaat uit de Europese Unie is vastgelegd in artikel 50 VEU. Dit artikel symboliseert het formele behoud van soevereiniteit door de lidstaten. De toepassing van deze procedure door het Verenigd Koninkrijk was de allereerste keer dat een land de Unie stapte [16](#page=16). ### 1.3.2 Het verhaal van de Brexit Het Verenigd Koninkrijk heeft historisch gezien altijd een bijzondere positie binnen de Europese Unie ingenomen, gekenmerkt door diverse opt-outs, oftewel uitzonderingen op EU-regelgeving. Het uittredingsproces van het VK uit de EU werd gekenmerkt door een gefaseerde aanpak. Dit omvatte een uittredingsakkoord, gebaseerd op artikel 50 VEU, en de noodzaak om na de Brexit een nieuw juridisch kader te sluiten. Uiteindelijk resulteerde dit in een uittredingsakkoord, vergezeld van een politieke verklaring. Op 1 februari 2020 trad het VK *de jure* uit de EU, waarna een overgangsperiode van kracht was tot 31 december 2020. Vanaf 1 januari 2021 trad een nieuw handels- en samenwerkingsakkoord in werking [16](#page=16). #### 1.3.2.1 Gevolgen voor de Noord-Ierse kwestie Een significant gevolg van Brexit betreft de Noord-Ierse kwestie. Noord-Ierland, als onderdeel van het Verenigd Koninkrijk, werd geconfronteerd met de noodzaak om de grens met de Republiek Ierland, die een EU-lidstaat bleef, te beheren. Binnen Noord-Ierland bestaat een gesegmenteerde bevolking, bestaande uit protestantse unionisten die loyaal zijn aan het VK, en katholieke nationalisten die streven naar hereniging met de Republiek Ierland. De Brexit heeft deze delicate politieke en sociale dynamiek verder gecompliceerd [16](#page=16). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | EU-recht | Een autonome rechtsorde met eigen rechtsbronnen en principes, gegrond op EU-verdragen, die het dagelijkse leven van miljoenen mensen beïnvloedt en vaak een grote impact heeft op het nationaal recht van de lidstaten. | | Verdrag betreffende de EU (VEU) | Een van de twee kernverdragen van de Europese Unie, dat de kernbepalingen en principes omvat waarop het Unierecht is gebaseerd, samen met algemene bepalingen over het externe optreden van de EU en specifieke bepalingen omtrent het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid. | | Verdrag betreffende de werking van de EU (VWEU) | Het tweede kernverdrag van de Europese Unie, dat alle andere beleidsdomeinen omvat waarop de EU actief is, een overzicht geeft van alle bevoegdheden die aan de EU zijn toebedeeld, en algemeen toepasselijke bepalingen bevat, evenals specifieke regels rond discriminatie en het burgerschap van de EU. | | Handvest van de grondrechten van de EU | Een document dat fundamentele rechten, vrijheden en beginselen omvat die van toepassing zijn binnen de EU en dat dezelfde juridische waarde heeft als de kernverdragen; het breidt de bevoegdheden van de EU niet uit, maar dient als toetssteen voor de rechtsgeldigheid van EU-handelingen en handelingen van lidstaten bij de uitvoering van EU-recht. | | Intergouvernementele samenwerking | Een vorm van samenwerking tussen soevereine staten waarbij de lidstaten hun soevereiniteit behouden en beslissingen meestal unaniem worden genomen, in tegenstelling tot supranationale samenwerking. | | Supranationale organisatie | Een organisatie waarbij lidstaten bepaalde bevoegdheden overdragen aan onafhankelijke instellingen, en waarbij beslissingen vaak bij meerderheid kunnen worden genomen, zoals de Europese Unie in veel beleidsdomeinen. | | Gemeenschappelijke markt | Een economische ruimte die wordt gekenmerkt door het vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal tussen de lidstaten, wat een fundamenteel doel is van de Europese Unie. | | Interne markt | Een verder ontwikkelde vorm van de gemeenschappelijke markt, die een ruimte zonder binnengrenzen vormt waarin het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gewaarborgd, met als doel het wegnemen van materiële, technische en fiscale belemmeringen. | | Pijlerstructuur | Een organisatie van de Europese Unie die tot 1992 bestond uit drie pijlers: de communautaire pijler (economische en juridische zaken), de gemeenschappelijke buitenlandse en veiligheidsbeleid pijler, en de samenwerking inzake justitie en binnenlandse zaken pijler. | | Europees burgerschap | Een status die iedere burger van een lidstaat automatisch verkrijgt, die aanvullend is op het nationaal burgerschap en diverse rechten met zich meebrengt, zoals het recht om vrij te reizen en te verblijven binnen de EU. | | Rechtsstaat | Een juridisch principe dat inhoudt dat wetgeving wordt vastgesteld op basis van een transparant, democratisch en pluralistisch proces, met rechtszekerheid, verbod op willekeur, toegang tot onafhankelijke rechters, en gelijkheid voor de wet. | | Beginsel van wederzijds vertrouwen | Een fundamenteel principe binnen de EU dat ervan uitgaat dat lidstaten elkaars rechtssystemen en de naleving van EU-recht door andere lidstaten vertrouwen, wat essentieel is voor justitiële samenwerking en de toepassing van EU-recht. | | Directe werking | Het vermogen van een bepaling uit het EU-recht om rechtstreeks rechten en plichten te creëren voor particulieren, die zij voor hun nationale rechter kunnen inroepen, mits de bepaling duidelijk en onvoorwaardelijk is geformuleerd. | | Voorrang van EU-recht | Het principe dat EU-recht voorgaat op nationaal recht, inclusief nationaal grondwettelijk recht, in geval van conflict, teneinde een uniforme toepassing van het EU-recht te waarborgen. | | Handvest van de grondrechten van de Europese Unie | Een juridisch bindend document dat burgerlijke, politieke, economische en sociale rechten en vrijheden vastlegt, en dient als toetssteen voor de wettigheid van EU-handelingen en de uitvoering van EU-recht door de lidstaten. | | Loyale samenwerking (Unietrouw) | Het principe dat lidstaten en EU-instellingen zich bewust zijn van hun verplichtingen onder het EU-recht en zich daarnaar gedragen, wat zowel positieve verplichtingen (ondersteuning) als negatieve verplichtingen (geen afbreuk doen) inhoudt. | | Attributiebeginsel (Bevoegdheidstoedeling) | Het principe dat de EU enkel mag optreden binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten via de EU-verdragen zijn toegekend; bevoegdheden zijn exclusief, gedeeld of aanvullend. | | Subsidiariteitsbeginsel | Het principe dat de EU enkel optreedt in niet-exclusieve bevoegdheidsdomeinen wanneer de doelstellingen van het overwogen optreden niet door de lidstaten op centraal, regionaal of lokaal niveau voldoende kunnen worden verwezenlijkt, en dus beter op EU-niveau kunnen worden bereikt. | | Evenredigheidsbeginsel | Het principe dat de inhoud en de vorm van het optreden van de EU niet verder mogen gaan dan wat noodzakelijk is om de doelstellingen van de EU-Verdragen te verwezenlijken, wat betekent dat minder ingrijpende middelen de voorkeur verdienen. | | Principe van wederzijdse erkenning | Het principe dat producten die rechtmatig in een lidstaat zijn geproduceerd en in de handel gebracht, in principe ook in andere lidstaten moeten worden toegelaten, tenzij er dwingende redenen van openbaar belang (zoals volksgezondheid) zijn die beperkingen rechtvaardigen en proportioneel zijn. | | Gewone wetgevingsprocedure | De standaardprocedure voor de totstandkoming van EU-wetgeving, waarbij het Europees Parlement en de Raad op voet van gelijkheid optreden en een wetgevend voorstel van de Commissie aannemen na een eerste en tweede lezing, en eventueel een bemiddelingsprocedure. | | Bijzondere wetgevingsprocedure | Wetgevingsprocedures waarbij het Europees Parlement en de Raad niet op voet van gelijkheid deelnemen, zoals de raadplegingsprocedure of de instemmingsprocedure, en die worden toegepast in specifieke domeinen bepaald door de verdragen. | | Primair recht | De basisregels van de EU, bestaande uit de verdragen (VEU en VWEU), het Handvest van de grondrechten, protocollen en toetredingsverdragen, die hiërarchisch boven het secundair recht staan. | | Secundair recht | De rechtsregels die door de EU-instellingen zijn aangenomen op basis van het primair recht, zoals verordeningen, richtlijnen en besluiten, en die de bevoegdheden van de EU uitoefenen. | | Verordening | Een bindende EU-rechtshandeling met algemene strekking, rechtstreeks toepasselijk in elke lidstaat zonder nationale omzetting, en die zowel verticale als horizontale directe werking kan hebben. | | Richtlijn | Een bindende EU-rechtshandeling die tot de lidstaten is gericht en hen verplicht een bepaald resultaat te bereiken, waarbij de lidstaten de vorm en middelen om dat resultaat te realiseren zelf mogen bepalen binnen een vastgestelde termijn. | | Besluit | Een bindende EU-rechtshandeling die gericht is tot specifieke adressanten (lidstaten, ondernemingen of particulieren) en verbindend is in al haar onderdelen voor degenen tot wie het is gericht. | | Europees Parlement | De instelling die de burgers van de Europese Unie vertegenwoordigt, gekozen via directe en vrije verkiezingen, en medewetgevende, budgettaire en controlerende bevoegdheden heeft. | | Europese Raad | De instelling die de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU bepaalt en de nodige impulsen geeft voor de ontwikkeling ervan, bestaande uit staatshoofden en regeringsleiders. | | Raad (van de EU) | De instelling die de regeringen van de lidstaten vertegenwoordigt, deelneemt aan de wetgevende en begrotingstaak, en beleidsbepalende en coördinerende taken uitvoert. | | Europese Commissie | De uitvoerende instelling van de EU die de EU-wetgeving initieert, de EU-begroting uitvoert, toeziet op de correcte toepassing van de EU-verdragen en de EU vertegenwoordigt in internationale betrekkingen. | | Hof van Justitie van de EU | Het rechterlijke orgaan van de EU dat de eerbiediging van het recht bij de uitlegging en toepassing van de EU-verdragen verzekert, via prejudiciële procedures en rechtstreekse procedures. | | Gedeelde bevoegdheden | Bevoegdheden die zowel door de Unie als door de lidstaten kunnen worden uitgeoefend; lidstaten kunnen optreden zolang de Unie haar bevoegdheden nog niet heeft uitgeoefend (pre-emptie). | | Exclusieve bevoegdheden | Bevoegdheden die enkel door de Unie kunnen worden uitgeoefend; de lidstaten kunnen enkel uitvoeringsmaatregelen nemen. | | Aanvullende bevoegdheden | Bevoegdheden waarbij de Unie het optreden van de lidstaten ondersteunt, coördineert of aanvult. | | Brexit | Het uittreden van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie, gebaseerd op artikel 50 VEU, en een unieke gebeurtenis in de geschiedenis van de Europese integratie. | | Eurozone | De groep van EU-lidstaten die de euro als hun officiële munt hebben ingevoerd en die voldoen aan specifieke economische en juridische convergentiecriteria. | | Schengenzone | Een gebied bestaande uit lidstaten die de gemeenschappelijke regels voor grenscontroles hebben afgeschaft en waarbinnen vrij verkeer van personen geldt, met geharmoniseerde controles aan de buitengrenzen. |