Democracy

# The nature of political thought and its historical foundations The nature of political thought and its historical foundations explores the fundamental definition of political thought, its core concerns regarding the polis and the state, and its reliance on varying concepts of human nature. ## 1. The nature of political thought ### 1.1 Defining political thought Political thought concerns itself with the affairs of the "polis" or "res publica," often understood as an idealized representation of public life. This typically implies autonomous political actors, a rational government independent of sectional interests, and a state as a distinct institutional structure separate from its rulers. Political thought also necessitates a corresponding view of a non-political sphere and the relationship between these two spheres. Its aim is to unpack the underlying assumptions within mainstream understandings of government and offer solutions to challenges such as achieving social life without extensive subordination, managing sectional interests, and envisioning the ideal political community. ### 1.2 The role of human nature Normative claims about political life are intrinsically linked to underlying ideas about human nature. Each conception of human nature carries different implications for how political life should be organized. These concepts of human nature, while functional and often clear, are not scientific or empirically testable. Instead, they function as normative "axioms" upon which political thought builds. Some thinkers, however, reject the notion of a fixed human nature. > **Tip:** Understanding the implicit or explicit assumptions about human nature within a political theory is crucial for grasping its broader arguments and implications. ### 1.3 Key debates on human nature Central to discussions of human nature are debates concerning: * Nature versus nurture * Intellect versus instinct * Competition versus cooperation * The relationship between the individual and the community ## 2. Historical foundations of political thought ### 2.1 Greek legacies #### 2.1.1 Aristotle's teleological view Aristotle posited that everything in the world has a "telos," meaning an end or purpose, representing its state of full or final development. A thing is considered good when it achieves its telos. #### 2.1.2 Aristotle's conception of human nature For Aristotle, the telos of human beings is a life of active ethical well-being. He famously argued that humans are "political animals" by nature, and that the "polis" (state) is the only environment conducive to a virtuous and appropriate life. The polis provides the necessary conditions for such a life through its institutions. Consequently, Aristotle was deeply interested in the design and quality of political systems, aiming to identify what makes them good. #### 2.1.3 Aristotle's exclusionary understanding of citizens It is important to note that Aristotle's concept of citizenship and participation in the polis was exclusionary. ### 2.2 Sovereignty and its manifestations The concept of sovereignty, referring to supreme authority, has been attributed to various entities throughout history, including God, the Pope, monarchs, philosophical constructs like Leviathan, and individuals or the people. #### 2.2.1 Thomas Hobbes Hobbes described a "state of nature" as a war of "every man against each other." He argued that individuals rationally choose to abandon their natural right of self-defense and transfer their natural liberty to a sovereign (the Leviathan) as a second-best option for survival and order. Sovereignty in Hobbes' view is modelled on God's omnipotence, but its origin of power ultimately lies with the people who consent to it. #### 2.2.2 John Locke Locke viewed government as an institution established by individuals to protect and preserve their natural rights, particularly life, liberty, and property, which are not fully secured in the state of nature. Natural rights serve as constraints on legitimate governments, guided by natural law. Legitimate government only possesses the rights that individuals have voluntarily transferred to it. #### 2.2.3 Mikhail Bakunin Bakunin contended that the existence of states is inherently immoral and a source of perpetual warfare. #### 2.2.4 Jean-Jacques Rousseau Rousseau's social contract theory posits that individuals cannot alienate their liberty. He argued that the people hold legislative power as the sovereign and are simultaneously subjected to the laws they create as subjects. For Rousseau, democratic sovereignty is absolute, inalienable, and indivisible. The "general will," which represents what all citizens desire as citizens (not as private individuals), is expressed through law. The government's role is to implement the law, with its powers subordinate to the people. ### 2.3 The sexual contract Carol Pateman's concept of the sexual contract critiques the social contract as a political fiction that, while promising progression to liberty, primarily benefits "full" citizens, thereby reinforcing patriarchal structures and inhibiting women's autonomy. It favors men's sexual rights and the subordination of women to control their sexuality. ### 2.4 Aspects of inequality #### 2.4.1 Mary Wollstonecraft Wollstonecraft argued that rights and freedom are birthrights for both sexes. Being a woman, she asserted, is not a morally relevant criterion for discrimination. She extended standard liberal values and arguments previously applied to men to women, addressing issues of women's intellectual capacities, education, marriage, the sexual division of labor, and citizenship. She advocated for the reform or abolition of institutions that enshrined women's subordination, such as marriage and the sexual division of work and politics, emphasizing the importance of education. #### 2.4.2 Jean-Jacques Rousseau and property Rousseau critiqued the institution of private property, arguing that it amplified natural inequalities. He suggested that a "fake contract" created by the wealthy primarily benefits them, fostering a corrupt society. #### 2.4.3 Frederick Douglass and racism Douglass argued that skin color is not a significant human difference and that alleged degradation is not caused by race but by social conditions, as exemplified by the experiences of slaves. #### 2.4.4 Sojourner Truth/Frances Gage and sexism/misogyny The argument is made that there is no natural basis for women's social position. The church and state are presented as collaborating to place women in inferior positions through norms and laws. #### 2.4.5 Karl Marx and capitalism Marx focused on material conditions and modes of production as determinants of oppression. He argued that capitalism exacerbates exploitation and class antagonism. ## 3. Facets of democracy ### 3.1 Popular sovereignty and normative foundations The concept of democracy requires popular sovereignty, where power is vested in the people. Its normative foundations include: * **Of the people:** Sovereign power resides with the people. * **For the people:** The equal moral worth of individuals means that collective decisions should recognize, respect, and benefit individual interests, needs, and values equally. * **By the people:** The people should make their own laws, either directly or indirectly. A democratic state is thus understood as rule of, for, and by the people. ### 3.2 Conceptions of the people in democracy The understanding of "the people" in democratic theory often relies on a model of disembedded individuals located within the public sphere of states (territorial entities). ### 3.3 Limitations of aggregative conceptions The limitations of aggregative conceptions of liberal representative democracy have led to the emergence of alternative models, such as deliberative democracy, since the 1990s. ### 3.4 Democracy as social-historical imaginary (Cornelius Castoriadis) Castoriadis conceived of democracy as a social-historical imaginary. He argued that democracy should not be defined by institutions or regular voting practices alone. A democratic society is created by autonomous individuals who collectively make laws, as there is no external entity to provide perfect laws. Democracy, in this view, entails an obligation to publicly justify why one law is superior to another, with the state serving as a tool. ### 3.5 Democracy as an agonistic process (Chantal Mouffe) Mouffe posits that democracy is an agonistic process that embraces the role of conflict in shaping the political. She argues that consensus and harmony are impossible. This is distinct from conflict as antagonism, where opponents are legitimate adversaries rather than irreconcilable enemies. Politics, for Mouffe, is an ongoing search for non-antagonistic resolutions. ## 4. The concept of power Political thought has evolved in its understanding of power, moving from power as mere ability to power as a relation that induces effects, and from domination to the social construction of subjects and social order. ### 4.1 Dominant understandings of power Three main understandings of power are dominant in political thought: 1. **Sovereignty model:** Power as the ultimate authority of a sovereign. 2. **Commodity model:** Power as something that can be possessed or exchanged. 3. **Repressive model:** Power as a force that constrains or prohibits. ### 4.2 Dimensions of power There are typically considered to be three or four dimensions of power: 1. The capacity to influence the making of decisions. 2. The capacity to shape the political agenda. 3. The capacity to manipulate and control people's perceptions and preferences. 4. (Potentially) The capacity to produce outcomes. ### 4.3 Understandings of power as relations * **Power over:** The ability to dominate or control another. * **Power to:** The capacity to act or achieve something. * **Power with:** The ability to collaborate or achieve collectively. > **Tip:** Distinguishing between different conceptions of power is crucial for analyzing political phenomena and understanding their implications for social and political structures. --- # Social contracts, equality, and systems of oppression This section explores social contract theories, their implications for liberty and rights, and critically examines inequality and systemic oppression, including sexism, racism, and class antagonism. ### 2.1 Social contract theories and their implications Social contract theories propose that political order and legitimate government arise from an agreement among individuals to surrender certain freedoms in exchange for security and order. This section delves into different interpretations of these contracts, highlighting their differential impact on liberty and individual rights. #### 2.1.1 Rousseau's social contract Jean-Jacques Rousseau's social contract theory emphasizes the concept of the "general will" as the basis for legitimate political authority. * **Freedom and Alienation:** Rousseau posits that individuals cannot alienate their liberty. * **Sovereignty of the People:** The people, as a collective, hold legislative power as the sovereign. They are also subject to the laws they create as citizens. * **Absolute, Inalienable, Indivisible Sovereignty:** Democratic sovereignty is characterized as absolute, inalienable, and indivisible. * **The General Will:** The general will represents what all citizens desire as citizens, distinct from their individual preferences. Laws are understood as expressions of this general will. * **Subordination of Government:** The government is tasked with implementing the law but is subordinate to the people's will. #### 2.1.2 Pateman's sexual contract Carole Pateman critiques the traditional social contract, arguing it is a political fiction that, while ostensibly leading to liberty, primarily benefits a select group of "full" citizens. * **Critique of Social Contract as Fiction:** Pateman views the social contract as a fabrication that does not truly extend liberty to all. * **Systemic Sexism and Patriarchy:** The contract reinforces the systemic sexism of patriarchy, hindering women's autonomy. * **Sex-Right of Men:** It favors the sex-right of men, leading to the subordination of women and control over their sexuality and roles. ### 2.2 Aspects of inequality The discussion of social contracts reveals inherent inequalities that have been perpetuated and reinforced by various societal structures and theories. #### 2.2.1 Wollstonecraft's perspective on women's rights Mary Wollstonecraft argues for the inherent rights and freedoms of both sexes, asserting that being a woman is not a valid criterion for discrimination. * **Birthright of Rights and Freedom:** Rights and freedom are presented as birthrights applicable to all, regardless of gender. * **Extension of Liberal Values:** Wollstonecraft extends standard liberal values and arguments traditionally applied to men to women. * **Women's Capacities and Roles:** She addresses women's intellectual capabilities, the importance of education, the institution of marriage, the sexual division of labor, and the nature of citizenship for women. * **Challenging Institutions:** Wollstonecraft advocates for changes to institutions that enshrine women's subordination, including reforms in education and transformations in marriage, work, and political participation. #### 2.2.2 Rousseau's critique of property and inequality Rousseau identifies the institution of private property as a significant amplifier of natural inequalities. * **Amplification of Natural Inequalities:** The establishment of property rights exacerbates existing natural differences among individuals. * **Fake Contract by the Wealthy:** Rousseau suggests that a "fake contract," likely devised by the wealthy, primarily benefits them. * **Development of Corrupt Society:** This unequal system fosters the development of a corrupt society. ### 2.3 Systems of oppression Beyond individual inequalities, the document highlights systemic forms of oppression based on race, gender, and class. #### 2.3.1 Douglass and racism Frederick Douglass addresses the issue of racism, asserting that skin color is not a significant determinant of human difference or degradation. * **Insignificant Human Difference:** Skin color is not presented as a meaningful distinction between individuals. * **Social Conditions as Cause of Degradation:** Degradation is attributed to social conditions, particularly those experienced by enslaved people, rather than inherent racial characteristics. #### 2.3.2 Gage on sexism and misogyny Matilda Joslyn Gage analyzes sexism and misogyny, arguing that there is no natural basis for women's subordinate social position. * **Absence of Natural Source for Social Position:** Gage contends that women's inferior social standing is not rooted in nature. * **Collusion of Church and State:** She identifies the collaboration between religious institutions (church) and political structures (state) in perpetuating women's inferiority through norms and laws. #### 2.3.3 Marx on capitalism and class antagonism Karl Marx's analysis focuses on the material conditions and modes of production as determinants of oppression. * **Material Conditions and Oppression:** The form of oppression is largely determined by material conditions and the prevailing modes of production. * **Capitalism and Exploitation:** Capitalism is seen as a system that exacerbates brute exploitation. * **Class Antagonism:** Marx highlights the simplified but significant class antagonism inherent in capitalist societies. > **Tip:** When studying social contract theories, pay close attention to how each theorist defines the "state of nature" and the "agreement" itself, as these foundational elements heavily influence their conclusions about individual rights and governmental authority. > **Example:** Rousseau's concept of the "general will" is a crucial distinction. Unlike a simple aggregation of individual desires, it represents a collective good that citizens, acting in their civic capacity, would pursue. This contrasts with theories where individual preferences are directly translated into policy. --- # Democracy and the exercise of power This topic explores the foundational principles, diverse models, and practical exercises of power within democratic systems. ### 3.1 Normative foundations of democracy Democracy, at its core, is founded on two primary normative principles: * **Popular sovereignty:** This principle asserts that supreme political authority ultimately resides with the people. * **Equal moral worth:** This principle posits that all individuals possess equal moral value, meaning that collective decisions should be made in a way that recognizes, respects, and equally benefits the interests, needs, and values of each person. These foundations imply that a democratic state is one that is ruled by, for, and of the people, where individuals directly or indirectly make their own laws. ### 3.2 Models of democracy The understanding of "the people" in democracy has evolved. Traditionally, this was often modelled on disembedded individuals located within the public sphere of states. However, various models of democracy have emerged, each with distinct implications: #### 3.2.1 Aggregative versus deliberative democracy * **Aggregative conceptions:** These models, often associated with liberal representative democracy, tend to view democracy as the aggregation of individual preferences and votes. * **Deliberative democracy:** Emerging prominently since the 1990s, this model emphasizes the importance of public reasoning and discussion in the democratic process. #### 3.2.2 Castoriadis' concept of democracy Cornelius Castoriadis views democracy not solely through its institutions or voting mechanisms, but as a "social-historical imaginary." In this perspective, a democratic society is created by autonomous individuals who collectively forge laws. The emphasis is on the obligation to publicly justify why one law is preferable to another, with the state serving merely as a tool for implementing these collectively derived decisions. #### 3.2.3 Mouffe's concept of agonistic democracy Chantal Mouffe proposes an understanding of democracy as an "agonal process." This model embraces the inherent role of conflict in shaping the political landscape, acknowledging that complete consensus or harmony is unattainable. Crucially, Mouffe distinguishes this conflict from antagonism. In her view, politics involves the ongoing, non-antagonistic resolution of disagreements between adversaries, who are considered legitimate opponents rather than irreconcilable enemies. ### 3.3 Understanding and dimensions of power The concept of power itself is understood in multifaceted ways within political thought: * **From ability to relation:** Power can be seen as a mere capacity or ability, but more significantly, as a relational phenomenon that induces specific effects. * **From domination to social construction:** Power is also understood in terms of its role in domination and its capacity to socially construct individuals and social orders. Dominant understandings of power in political thought include: * **Sovereignty model:** Power as ultimate authority. * **Commodity model:** Power as something that can be possessed or exchanged. * **Repressive model:** Power as a force that constrains or prohibits. The exercise of power is often analyzed through its various dimensions: * **First dimension:** The capacity to influence the making of decisions. * **Second dimension:** The capacity to shape the political agenda and determine what issues are considered. * **Third dimension:** The capacity to manipulate and control people's perceptions and preferences, often through shaping their understanding of their own interests. * **Fourth dimension:** The capacity to produce subjects and social orders, implying a deeper, constitutive power. Allen also distinguishes power in terms of "power over," "power to," and "power with," highlighting different ways individuals and groups exert influence. Mansbridge's work cautions about the necessity and potential dangers of coercion within democratic contexts. ### 3.4 The literature's contribution The readings for this topic offer critical perspectives on existing models of democracy and power. They prompt questions about what specific aspects of current systems are being criticized, whether these criticisms echo themes encountered previously, and how these critiques deepen our understanding of political thought. > **Tip:** When analyzing the literature for this topic, focus on identifying the specific criticisms leveled against dominant democratic models and theories of power. Consider how these critiques challenge traditional notions of sovereignty, representation, and the role of the citizen. > **Example:** A key question raised by the literature might be how conceptions of "the people" in democracy can inadvertently exclude or marginalize certain groups, and how power dynamics contribute to these exclusions. The readings encourage a critical examination of who benefits from existing power structures and democratic arrangements. --- # Course examination information and study advice This topic provides essential details about the upcoming examination and offers strategic advice on how to prepare effectively. ### 4.1 Examination details The course examination is scheduled for **January 16th from 9:00 AM to 12:00 PM**. It will be held at **Scribani**, and students will be assigned to one of three rooms, so it is crucial to check your assigned location. #### 4.1.1 Exam format This is a **written exam conducted on a computer**. #### 4.1.2 Allowed materials and requirements * **Student card:** Essential for logging in. * **Password:** You will need your student number and password to access the exam. * **Texts:** You are permitted to bring course texts. Printed annotations are not allowed; however, underlining, arrows, and exclamation marks are acceptable. * **Dictionary:** You may bring a dictionary if you deem it necessary. #### 4.1.3 Language of examination You have the option to answer the questions in **English, Dutch, French, or German**. #### 4.1.4 Exam structure and time allocation The exam will consist of **three questions**: * One large question, worth 12 points, with a maximum word count of 600 words (approximately 500 words). * Two smaller questions, each worth 4 points, with a maximum word count of 200 words each (approximately 150 words). While the estimated time is 30 minutes per small question and 2 hours for the large question, you have the flexibility to divide your time as you see fit. You are also permitted to switch between questions during the exam. #### 4.1.5 Scope of the examination The exam will cover all topics discussed in class and all mandatory texts. Information pertaining to the biographical details of authors will not be tested. ### 4.2 Study advice Effective preparation for this exam involves a strategic approach focused on understanding core concepts rather than rote memorization. > **Tip:** Carefully read and thoroughly understand the assigned texts in conjunction with the concepts discussed during class sessions. #### 4.2.1 Understanding main ideas and concepts The primary focus of your study should be on grasping the main ideas and core concepts presented throughout the course. Avoid getting bogged down in minor details. > **Tip:** Prioritize conceptual understanding over memorization of specific facts or figures. #### 4.2.2 Practicing reading instructions Engage with the reading materials by actively applying the reading instructions provided, which likely emphasize critical analysis and identification of key arguments. #### 4.2.3 Crafting effective answers Your answers should be well-structured, coherent, and demonstrate critical engagement with the material. * **Full sentences:** Write your answers using complete sentences. * **Avoid lists:** Refrain from using bullet-point lists. * **Draw on literature:** Integrate arguments and perspectives from the course literature into your responses. While precise page citations are not required, ensure you introduce the authors' arguments clearly enough for them to be understood. * **Develop your argument:** Move beyond mere description. Critically engage with the topics, developing and supporting your own arguments. * **Coherence and structure:** Build a logical progression of explanations and arguments. * **Language:** Avoid vague or overly colloquial language. > **Tip:** Aim to construct a well-reasoned and logically flowing text that showcases your understanding and critical thinking. ### 4.3 Course evaluation Students are encouraged to provide any suggestions for improving the course in the form of open comments. > **Tip:** Your constructive feedback is valuable for the ongoing development of the course. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Political thought | A discipline concerned with the intellectual traditions and debates surrounding the nature of politics, the state, and society. It examines concepts, theories, and historical arguments about governance, power, and human nature. | | Polis | An ancient Greek city-state, considered by Aristotle as the natural and essential setting for human flourishing and the pursuit of a virtuous life. It implied a community of citizens engaged in public affairs. | | Telos | In Aristotelian philosophy, the end, purpose, or ultimate goal of a thing. A thing is considered good when it has achieved its telos, representing its state of full or final development. | | Sovereignty | The supreme authority within a territory or political entity. Historically, this authority has been attributed to various sources, including God, the Pope, monarchs, the state itself (like Hobbes' Leviathan), or the people. | | State of nature | A hypothetical condition or concept used in political philosophy to describe the state of humanity prior to the formation of organized societies or governments. It is often used to justify the need for political authority. | | Natural rights | Rights that are believed to be inherent to human beings and not dependent on laws or customs of any particular society or government. Locke famously identified life, liberty, and property as natural rights. | | Social contract | A theory in political philosophy that suggests individuals implicitly or explicitly consent to surrender certain freedoms and submit to the authority of a ruler or government in exchange for protection of their remaining rights or maintenance of social order. | | General will | A concept developed by Jean-Jacques Rousseau, referring to the collective will of the citizens that aims at the common good. It is distinct from the sum of individual private wills and is considered the basis for legitimate law-making in a democracy. | | Patriarchy | A social system in which men hold primary power and predominate in roles of political leadership, moral authority, social privilege, and control of property. It often involves the subordination of women. | | Public sphere | In political theory, the realm of social life where individuals can come together to freely discuss and influence public affairs, often contrasted with the private sphere of the home and family. | | Private sphere | The domain of personal life, family, and domesticity, typically considered separate from public political and economic life. The division between public and private spheres has been a significant topic in feminist political thought. | | Deliberative democracy | A model of democracy that emphasizes the importance of public deliberation and reasoned argumentation among citizens as a basis for making political decisions. It is often presented as an alternative to purely aggregative models. | | Agonistic democracy | A concept of democracy, particularly associated with Chantal Mouffe, that views political life as an ongoing process of conflict and contestation between opposing viewpoints, while distinguishing legitimate political conflict (agonism) from destructive antagonism. | | Power | In political thought, power can be understood in various ways, including the ability to influence decisions, shape agendas, manipulate perceptions, and construct social order. It is often analyzed as a relationship rather than an attribute. | | Domination | A form of power characterized by the imposition of the will of one group or individual over another, often involving coercion and the maintenance of unequal social structures. | | Commodity model of power | One of the dominant understandings of power in political thought, viewing power as something that can be possessed, transferred, or exchanged, similar to economic commodities. | | Repressive model of power | Another dominant understanding of power, which sees power primarily as a force that prohibits, restricts, or punishes, often associated with state institutions and their capacity to enforce laws and norms. | | Agonism | In political theory, a concept referring to legitimate conflict or contestation between adversaries who recognize each other’s right to differ, as opposed to antagonism, where opponents are seen as enemies to be destroyed. | | Social imaginary | A term, notably used by Cornelius Castoriadis, referring to the shared sets of beliefs, values, symbols, and institutions that shape a society's understanding of itself and its possibilities, particularly in how it constitutes itself politically. | | Teleological view | A philosophical perspective that explains phenomena in terms of their ultimate purpose or final cause (telos), rather than solely by their efficient causes. Aristotle's view of nature and the state is teleological. | | Disembedded individuals | A concept often used to critique liberal political thought, referring to the idea of individuals as independent, self-interested, and disconnected from social contexts or communities, which is seen as an unrealistic abstraction. | | Normative claims | Statements that express value judgments about what ought to be, rather than what is. In political thought, normative claims are central to arguments about justice, rights, and the ideal political order. | | Functional concept | In the context of human nature, a concept that describes human beings based on their observable behaviors and roles within society, rather than inherent, immutable essences. Such concepts are often pragmatic but not scientifically testable. | | Sexism | Discrimination or prejudice based on sex, typically against women. It involves the belief that one sex is superior to the other and manifests in social, economic, and political inequalities. | | Racism | Prejudice, discrimination, or antagonism directed against someone of a different race based on the belief that one's own race is superior. In political thought, it is examined as a system of oppression. | | Capitalism | An economic system characterized by private ownership of the means of production, the pursuit of profit, and market competition. Political theorists analyze its role in social and economic oppression. | | Class antagonism | In Marxist theory, the inherent conflict of interest between different social classes, particularly between the bourgeoisie (owners of capital) and the proletariat (workers), arising from their differing economic positions. |

# Academisch Nederlands en studentenvertegenwoordiging Dit document behandelt twee belangrijke onderwerpen voor studenten Politieke Wetenschappen: de LiNA-taaltest voor academisch Nederlands en de oproep tot studentenvertegenwoordigers in de opleidingsraad. ## 1. Academisch Nederlands en studentenvertegenwoordiging ### 1.1 De LiNA-taaltest voor academisch Nederlands #### 1.1.1 Wat is LiNA? LiNA staat voor "Lijst Nederlands op Academisch niveau" en is een taaltest die bedoeld is om studenten een indicatie te geven van hun niveau van academisch Nederlands. Het is een meerkeuzevragenlijst die aan het begin van de studie helpt om te weten waar studenten staan op het gebied van academisch Nederlands. Dit is belangrijk voor zowel de student zelf als voor de opleiding om de benodigde ondersteuning te kunnen bieden aan eerstejaars- en schakelstudenten. #### 1.1.2 Voor wie en wanneer? De LiNA-test is bedoeld voor studenten die de afname tijdens de onthaalweek hebben gemist. Er zijn specifieke inhaalmomenten georganiseerd. * **Wanneer:** Donderdag 9 oktober en vrijdag 10 oktober, van 9u00 tot 17u00. * **Waar:** Pc-lokaal B.0.05a. * **Meenemen:** Studentenkaart. #### 1.1.3 Praktische informatie * Studenten kunnen vrij langskomen tijdens de inhaalmomenten. * De afname van de test duurt ongeveer 30 minuten. * Tijdens piekuren kan er een wachttijd zijn voor een vrije computer. * Voor meer informatie of specifieke vragen over LiNA binnen de opleiding kan men contact opnemen via academisch.nederlands@vub.be. ### 1.2 Studentenvertegenwoordiging in de Opleidingsraad #### 1.2.1 De rol van de opleidingsraad (OR) De opleidingsraad (OR) heeft een belangrijke functie binnen de opleiding. De OR houdt zich onder andere bezig met: * De inhoud, vorm en samenhang van het opleidingsprogramma. * De studeerbaarheid van de opleiding. * De kwaliteitsbewaking van de opleiding. Sinds 2012 heeft de Opleidingsraad Politieke Wetenschappen een eigen structuur, naast de bredere VUB onderwijsraad (OWR). #### 1.2.2 Oproep tot kandidaten studentenvertegenwoordigers De oproep richt zich tot studenten die geïnteresseerd zijn om hun medestudenten te vertegenwoordigen. Het vertegenwoordigen van studenten in de OR biedt verschillende voordelen: * Invloed uitoefenen en de stem van de studenten laten horen. * Samenwerken en impact genereren. * Persoonlijke groei. * Netwerken. * Een "CV-boost". #### 1.2.3 Belang van studentenparticipatie Studenten zijn belangrijke actoren binnen de opleiding. Alles wat de studie betreft, dient afgetoetst te worden aan de meningen van studenten. Vragen, verzuchtingen en ideeën van studenten over de opleiding komen aan bod in de OR. #### 1.2.4 Frequentie en vergaderingen * De OR vergadert ongeveer 4 keer per academiejaar. * De volgende gezamenlijke vergadering van de OR Politieke Wetenschappen en Sociologie vindt plaats op 18 november, van 12u00 tot 13u00. Geïnteresseerden kunnen zich dan kandidaat stellen. #### 1.2.5 Voorwaarden voor studentenvertegenwoordigers Om studentenvertegenwoordiger te worden, dient men aan de volgende voorwaarden te voldoen: * Ingeschreven zijn als student in de afstudeerrichting Politieke Wetenschappen. * Gemotiveerd en luisterbereid zijn. * Respectvol en constructief opereren. * Bereid zijn deel te nemen aan circa 4 OR-vergaderingen per academiejaar. Er moeten nog 3 vergaderingen plaatsvinden. ## 2. Macht en de staat Dit deel van de samenvatting behandelt de concepten macht en gezag, de methoden om macht te meten, de centraliteit van de staat, de historische evolutie, de grondwet en de legitimiteit van de staat, met verwijzingen naar klassieke denkers. ### 2.1 Macht en gezag #### 2.1.1 Macht als centraal concept Macht is een centraal concept in de politicologie, omdat zonder macht geen samenleving mogelijk is. Macht creëert orde door middel van bindende regels die rechten en plichten opleggen. Deze regels kunnen formeel (wetten, decreten) of informeel (normen, afspraken) zijn. De uitoefening van macht is gerechtvaardigd onder bepaalde voorwaarden, zoals inspraak van de bevolking. #### 2.1.2 Definitie van macht en gezag * **Macht:** Volgens Max Weber is macht de mogelijkheid om de eigen wil op te leggen aan anderen, zelfs tegen hun weerstand in. Het is een vermogen en vereist niet altijd zichtbaar gebruik. Het onderscheidt zich van *force* (concrete daad van dwang). * **Gezag:** Gezag is machtsuitoefening die als legitiem wordt erkend en in de praktijk wordt aanvaard. Duurzaam gezag vereist weinig actieve machtsuitoefening. #### 2.1.3 Typologie van gezagsvormen (Max Weber) Weber onderscheidt drie typen gezag: 1. **Traditioneel gezag:** Gebaseerd op traditie en gewoonte. 2. **Charismatisch gezag:** Verbonden aan de persoonlijkheid van de machtshebber. 3. **Rationeel-legaal gezag:** Gebaseerd op respect voor regels en procedures. Historisch gezien is er een evolutie naar rationeel-legaal gezag, hoewel deze vormen vaak verstrengeld zijn. "Autoriteit" is een structureel gegeven dat voortkomt uit een formele positie. #### 2.1.4 Legitimiteit van gezag Weber onderscheidt twee vormen van legitimiteit: 1. **Descriptieve legitimiteit:** Empirisch verifieerbaar; gaat na of een beslissing, systeem of organisatie feitelijk wordt aanvaard en maatschappelijk draagvlak heeft. 2. **Normatieve legitimiteit:** Theoretische/filosofische beoordeling; onderzoekt of een beslissing, systeem of organisatie voldoet aan bepaalde normen, waarden of morele principes (bv. mensenrechten). Gezag steunt op descriptieve legitimiteit, maar dit betekent niet altijd dat iedereen de regels normatief legitiem vindt (bv. burgerlijke ongehoorzaamheid). ### 2.2 Hoe macht meten? Het meten van macht is complex en kent verschillende benaderingen. #### 2.2.1 Robert Dahl's benadering (zichtbare macht) Robert Dahl definieert macht als het feit dat actor A de mogelijkheid heeft actor B een handeling te laten verrichten die B anders niet zou verrichten. Dit legt de nadruk op conflict en observeerbaar gedrag. > **Tip:** De definitie van Dahl is mogelijk te beperkt omdat het uitgaat van feitelijk conflict, terwijl macht ook latent kan zijn. #### 2.2.2 Bachrach en Baratz's benadering (onzichtbare macht) Zij bekritiseren Dahl's focus op zichtbare macht en introduceren het concept van "onzichtbare macht". Dit omvat de "mobilisatie van vooringenomenheid" (bias) en "non-decision making", waarbij bepaalde thema's systematisch van de politieke agenda worden geweerd om de status quo te behouden. Dit is een vorm van negatieve controle van de agenda. #### 2.2.3 Steven Lukes' benadering (diffuse macht) Lukes breidt de analyse verder uit met "diffuse macht". Dit is macht die niet te herleiden is tot concrete actoren, maar ontstaat door de organisatie van het politieke systeem. Het systeem vormt de voorkeuren en opvattingen van mensen, soms zelfs zodanig dat ze hun ware belangen niet herkennen. Dit wijst op latente conflicten die onder de radar blijven. > **Inzicht:** Het meest effectieve gebruik van macht kan erin bestaan om het ontstaan van conflict te voorkomen. #### 2.2.4 De drie dimensies van macht (Lukes) 1. **Zichtbare macht:** Mogelijkheid om beslissingen en bevelen te geven (focus: "Who decides?"). 2. **Onzichtbare macht:** Mogelijkheid om de agenda/uitkomst van beslissingen mee te bepalen (agenda-setting, lobbying; focus: "Who decides what gets decided?"). 3. **Diffuse macht:** Vormt ideeën en voorkeuren (cultureel-ideologische hegemonie; focus: "How are people’s ideas and preferences shaped?"). Culturele-ideologische hegemonie houdt in dat bepaalde ideeën als "normaal" worden beschouwd, vaak de belangen van dominante groepen weerspiegelend, wat het moeilijker maakt deze ideeën in vraag te stellen. #### 2.2.5 Michel Foucault (circulaire macht) Foucault ziet macht niet als een eenrichtingsproces of exclusief bezit van "machtshebbers". Macht wordt uitgeoefend én aanvaard/ondergaan, en is nooit stabiel. Er is altijd mogelijkheid tot verzet en protest. Macht circuleert voortdurend in het politieke systeem. ### 2.3 De centraliteit van de staat De staat is de dominante vorm van hedendaagse politiek. #### 2.3.1 Definitie van de staat De staat wordt gedefinieerd als: * Een vaste structuur met een territorium waarover het soeverein (autonoom) stuurt. * Een monopolie op geweld. * Erkenning onder internationaal recht (externe soevereiniteit). * Een publieke instelling die zich onderscheidt van de rest van de gemeenschap. * Past wetgeving toe op iedereen binnen het territorium. * Kan belastingen heffen. * Kan personeel aanwerven en ontslaan (bureaucratie). #### 2.3.2 Proces van staatsvorming Dit proces omvat doorgaans: * Concentratie van machtsmiddelen (geld, middelen, organisatie, expertise). * Legitimering. * De-personalisering van gezag. * Homogenisering (taal, recht, cultuur, praktijken). * Ontwikkeling van eigen regels (grondwet). De uitkomst is de moderne natiestaat. Het falen van een van deze stappen kan leiden tot het niet overleven van staten. #### 2.3.3 Orde en afdwingbare regels De staat heeft een breed arsenaal aan dwangmiddelen, waaronder een monopolie op legitiem geweld. Het gebruik van geweld is echter aan regels gebonden (laatste redmiddel, proportionaliteit). Burgers en private organisaties mogen geen geweld gebruiken, behalve in geval van wettelijke zelfverdediging. #### 2.3.4 De grondwet De grondwet heeft diverse functies: * Definieert de staat en zijn territorium. * Legt de instellingen en hun werking vast (bv. Trias politica - scheiding der machten). * Rol van het Grondwettelijk Hof. * Garandeert individuele vrijheden en rechten (rechtsstaat, *rule of law*). Dit beschermt tegen statelijke willekeur. #### 2.3.5 Onderscheid tussen staat, regering, politiek systeem en overheid * **Staat vs. Regering:** Een regering is een tijdelijk bestuur; de staat is de continue entiteit waar verschillende regeringen overheen gaan. * **Staat vs. Politiek Systeem:** Het politieke systeem is breder en omvat ook de civiele maatschappij (partijen, belangengroepen, media, etc.). * **Staat vs. Overheid:** De staat heeft externe, horizontale relaties; de overheid opereert intern, verticaal. ### 2.4 De legitimiteit van de staat Dit vraagstuk richt zich op de normatieve legitimiteit: onder welke voorwaarden is de uitoefening van macht moreel aanvaardbaar of rechtvaardig? #### 2.4.1 Plato (427-347 v. Chr.) * Pleitte voor regeren door een onbaatzuchtige elite (koning-filosofen). * Zag de samenleving als een organisch geheel met strikte taakverdeling voor sociale harmonie. * Nadruk op top-down leiderschap, waarbij individuele wil ondergeschikt is aan staatsbelang. * Sterke controle op kunst, literatuur en onderwijs. Geen democratie, maar sturing door wijsheid. #### 2.4.2 Aristoteles (384-322 v. Chr.) * Zag de mens als *zoön politikon* (sociaal wezen) dat streeft naar *eudaimonia* (het goede leven). * Nadruk op deugdethiek: deugden worden ontwikkeld door herhaalde handelingen. * Politieke participatie is essentieel voor een volwaardig menselijk leven. * De staat dient als kader voor zelfontplooiing. * Ideaal van directe democratie, waarbij participatie intrinsieke waarde heeft voor menselijke ontwikkeling. * **Typologie van staatsvormen:** Gebaseerd op wie de macht uitoefent (1, enkelen, velen) en welk belang gediend wordt (elite of allen). Gevaar van manipulatie werd onderkend. #### 2.4.3 Contracttheorie Deze theorie verklaart de oorsprong van de staat door een sociaal contract. Burgers zijn vrij en soeverein geboren, maar staan vrijwillig een deel van hun macht af aan een overheid. Dit is een gedachte-oefening over een imaginaire natuurtoestand. ##### 2.4.3.1 Thomas Hobbes (1588-1679) * **Natuurtoestand:** *Bellum omnium contra omnes* (oorlog van allen tegen allen), gekenmerkt door maximale vrijheid en het recht van de sterkste. * **Sociaal contract als noodzaak:** Om veiligheid te garanderen en eigenbelang (overleven) te dienen. * **Leviathan:** Pleidooi voor een absolute, gecentraliseerde staat die de vrijheden in bedwang houdt en strijd inperkt. Nadruk op afdwingbaarheid van regels en orde. ##### 2.4.3.2 John Locke (1632-1704) * **Natuurtoestand:** Relatieve gelijkheid en vrijheid, met ratio en de mogelijkheid tot samenleven. Oorlog is een uitzondering, maar er is rechtsonzekerheid. * **Sociaal contract:** Beperkt de onzekerheid door middel van een rechtsysteem (*rule of law*). * **Rol van de overheid:** Neutral arbiter bij conflict, gebonden aan regels (constitutionele democratie). Scheiding publieke en private sfeer. ##### 2.4.3.3 Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) * **Natuurtoestand:** Mensen gedreven door basisnoden en zelfbehoud, maar ook door mededogen en solidariteit. Civilisatieprocessen leiden tot de oprichting van een kader dat samenleven reguleert. * **Volkssoevereiniteit / *Volonté générale*:** Macht wordt van onderuit gegeven en blijft bij het volk. Het contract is geen eenmalige machtsoverdracht; de overheid blijft aansprakelijk. * De *Volonté Générale* is één en ondeelbaar, niet louter een optelsom van individuele wil. De volkswil kan niet vertegenwoordigd, enkel uitgevoerd worden. * Legde de basis voor democratische theorie: de bron van legitieme macht ligt bij het volk (*pouvoir constituant* vs. *pouvoir constitué*). Geloof in consensus, maar met de vraag wat als de volkswil niet "één en ondeelbaar" is. --- # Macht en gezag in de politicologie Hieronder vind je een gedetailleerde samenvatting over "Macht en gezag in de politicologie", gericht op examenvoorbereiding. ## 2. Macht en gezag in de politicologie Macht en gezag vormen de kernconcepten binnen de politicologie, waarbij de analyse zich richt op de aard, meting en legitimiteit van machtsuitoefening in samenlevingen. ### 2.1 Wat is macht? Macht is een centraal concept in de politicologie omdat er zonder macht geen georganiseerde samenleving denkbaar is. De noodzaak voor orde leidt tot het introduceren van afspraken en regels die regelmaat, voorspelbaarheid en stabiliteit creëren. Deze regels, zowel formeel (wetten, decreten) als informeel (normen, afspraken), zijn bindend en impliceren het gebruik van macht om naleving te verzekeren. De vraag wanneer en onder welke omstandigheden de uitoefening van macht gerechtvaardigd is, en de aard van de inspraak van de bevolking, zijn fundamenteel. > **Tip:** Macht is niet per se zichtbaar; het vermogen om invloed uit te oefenen, zelfs zonder directe dwang, is cruciaal. ### 2.2 Macht en gezag Max Weber definieert **macht** als de mogelijkheid om de eigen wil aan anderen op te leggen, zelfs tegen weerstand in. **Gezag** daarentegen is machtsuitoefening die als legitiem wordt erkend en in de praktijk wordt aanvaard, wat leidt tot duurzame macht met minder actieve uitoefening. Gezaghebbend zijn betekent invloedrijk, machtig en toonaangevend zijn. #### 2.2.1 Weber's typologie van gezagsvormen Weber onderscheidt drie typen gezag: 1. **Traditioneel gezag:** Gebaseerd op traditie en gewoonte. 2. **Charismatisch gezag:** Verbonden aan de persoonlijkheid van de machtshebber. 3. **Rationeel-legaal gezag:** Gebaseerd op respect voor regels en de formele positie binnen een organisatie of maatschappij (autoriteit). Deze vormen zijn historisch geëvolueerd richting rationeel-legaal gezag, met name in het proces van staatsvorming, maar kunnen ook verstrengeld voorkomen. #### 2.2.2 Vormen van legitimiteit Weber onderscheidt twee vormen van legitimiteit: * **Descriptieve legitimiteit:** Empirisch verifieerbaar; men observeert de feitelijke acceptatie van een beslissing, systeem of organisatie. * **Normatieve legitimiteit:** Theoretische of filosofische beoordeling; men onderzoekt of een beslissing, systeem of organisatie voldoet aan bepaalde normen, waarden of morele principes. Macht is een vermogen en vereist niet altijd zichtbaar gebruik. Het onderscheid tussen "power" (abstract vermogen) en "force" (concrete daad van dwang) is hierin belangrijk. Gezag steunt op descriptieve legitimiteit, maar impliceert niet dat iedereen de regels normatief legitiem vindt, wat kan leiden tot burgerlijke ongehoorzaamheid. ### 2.3 Hoe macht meten? Het meten van macht is complex. #### 2.3.1 Robert Dahl en zichtbare macht Robert Dahl definieerde macht als het feit dat actor A actor B ertoe kan brengen een handeling te verrichten die B anders niet zou verrichten. Dit concept, gericht op conflict en observeerbaar gedrag, focust op "wie beslist?". De definitie van Dahl wordt als beperkt beschouwd omdat deze te veel nadruk legt op feitelijk conflict en gedragsverandering. #### 2.3.2 Onzichtbare macht (Bachrach en Baratz) Bachrach en Baratz breidden het concept uit met "onzichtbare macht", die niet enkel kijkt naar besluitvorming, maar ook naar de mobilisatie van vooringenomenheid (bias). Dit verklaart hoe bepaalde thema's systematisch van de politieke agenda worden geweerd, wat leidt tot "non-decision making" en negatieve controle van de agenda. De focus ligt hier op de vraag "wie beslist wat beslist wordt?". #### 2.3.3 Diffuse macht (Steven Lukes) Steven Lukes introduceerde het concept van "diffuse macht", die niet herleidbaar is tot concrete actoren, maar voortkomt uit de structuur van het politieke systeem zelf. Dit systeem vormt de voorkeuren en opvattingen van mensen, waardoor ze hun "ware" belangen niet kunnen identificeren. Het concept van diffuse macht richt zich op latente conflicten die onder de radar blijven. De onderzoeksvraag is hier: "Hoe worden de ideeën en voorkeuren van mensen gevormd?". #### 2.3.4 Cultureel-ideologische hegemonie Dit concept, gerelateerd aan diffuse macht, verklaart hoe bepaalde ideeën als "normaal" worden beschouwd en anderen niet. Dominante ideeën weerspiegelen vaak de belangen van dominante groepen die hun ideeën verspreiden via centrale politieke, economische en culturele instellingen. Dit creëert een overkoepelend cultureel kader dat de legitimiteit van deze ideeën draagt en het in twijfel trekken ervan bemoeilijkt. > **Voorbeeld:** De vanzelfsprekendheid van meritocratie kan de onderliggende machtsstructuren die ongelijkheid creëren, verhullen. #### 2.3.5 Michel Foucault en circulaire macht Michel Foucault zag macht als circulair: het is geen eenrichtingsproces, maar wordt uitgeoefend én aanvaard of ondergaan. Machtsrelaties zijn dynamisch en er is altijd mogelijkheid tot verzet. Macht circuleert voortdurend in het politieke systeem. ### 2.4 De centraliteit van de staat De staat is de dominante vorm van politieke organisatie in de moderne wereld. #### 2.4.1 Definitie van de staat Een staat wordt gekenmerkt door: * Een vaste structuur met een territorium waarover soeverein wordt gestuurd. * Een monopolie op geweld. * Erkenning door internationaal recht (externe soevereiniteit). * Een publieke instelling die wetgeving toepast, belastingen heft en personeel aanstelt. #### 2.4.2 Proces van staatsvorming Dit proces omvat: * Concentratie van machtsmiddelen (geld, middelen, organisatie). * Legitimering van het bestuur. * De-personalisering van gezag. * Homogenisering (taal, recht, cultuur). * Het vastleggen van eigen regels, vaak in een grondwet. #### 2.4.3 De rol van regels en geweld De staat heeft een breed arsenaal aan dwangmiddelen, waaronder het monopolie op legitiem geweld ter afdwinging van regels. Het gebruik van geweld is echter onderworpen aan regels (laatste redmiddel, proportionaliteit). Burgers en private organisaties mogen geen geweld gebruiken, behalve in geval van wettelijke zelfverdediging. #### 2.4.4 De grondwet De grondwet heeft diverse functies: het definiëren van de staat, het vastleggen van instellingen (zoals de trias politica), en het garanderen van individuele vrijheden en rechten (rechtsstaat). Dit staat tegenover absolutisme. #### 2.4.5 Onderscheid staat, regering en politiek systeem * **Staat:** De continue structuur die regeringen overstijgt. * **Regering:** Een tijdelijk college van mensen dat het staatsapparaat voorzit. * **Politiek systeem:** Een breder concept dat ook de civiele maatschappij omvat. * **Overheid:** Verwijst naar interne, verticale relaties binnen de staat, in tegenstelling tot externe, horizontale staatsrelaties. ### 2.5 De legitimiteit van de staat Dit vraagstuk betreft de voorwaarden waaronder de uitoefening van staatsmacht als moreel aanvaardbaar of rechtvaardig wordt beschouwd. #### 2.5.1 Plato Plato pleitte voor een heerschappij door een onbaatzuchtige elite (filosofen-koningen) in een organische samenleving met strikte taakverdeling. Individuele wil moest ondergeschikt zijn aan het staatsbelang. #### 2.5.2 Aristoteles Aristoteles beschouwde de mens als een sociaal wezen (zoön politikon) en de staat als een kader voor zelfontplooiing (eudaimonia). Politieke participatie werd als essentieel gezien voor een volwaardig menselijk leven. Hij ontwikkelde een typologie van staatsvormen op basis van wie de macht uitoefent en welk belang wordt gediend. #### 2.5.3 Contracttheorie Deze theorieën plaatsen de oorsprong van de staat in een sociaal contract, waarbij burgers vrijwillig een deel van hun macht afstaan aan een overheid. * **Thomas Hobbes:** Zag de natuurtoestand als "oorlog van allen tegen allen". Het sociale contract is een noodzaak voor overleving en veiligheid, leidend tot een absolute, gecentraliseerde staat (de Leviathan) die de natuurlijke neiging tot strijd inperkt. * **John Locke:** Zag de natuurtoestand als een relatieve gelijkheid en vrijheid, met onzekerheid als voornaamste probleem. Het sociale contract perkt deze onzekerheid in en leidt tot een rechtsstaat met een overheid gebonden aan regels. * **Jean-Jacques Rousseau:** Benadrukte volkssoevereiniteit (volonté générale). Macht wordt van onderuit gegeven en blijft bij het volk. Het sociale contract is een proces waarbij de overheid aansprakelijk blijft aan het volk. Hij legde de basis voor democratische theorie en het onderscheid tussen "pouvoir constituant" (volk) en "pouvoir constitué" (regering). > **Tip:** De contracttheoretici bieden verschillende perspectieven op de relatie tussen individu, staat en de bron van legitieme macht. Let op de mensbeelden die aan hun theorieën ten grondslag liggen. --- # De centraliteit van de staat en staatsvorming De staat vormt de dominante politieke structuur van de hedendaagse wereld en is centraal in het begrijpen van politieke macht en ordening. ### 2.1 Definitie en kenmerken van de staat De staat kan worden gedefinieerd als een vaste structuur die soeverein (autonoom) stuurt over een bepaald territorium. Kernmerken van de staat omvatten: * **Territorium:** Een afgebakend geografisch gebied waarover de staat controle uitoefent. * **Soevereiniteit:** Interne autonomie in het bepalen van wetten en beleid, en externe erkenning door andere staten. * **Monopolie op geweld:** Het exclusieve recht om fysiek geweld te gebruiken voor de handhaving van de orde en de afdwinging van wetten. Dit geweldgebruik is echter gebonden aan strikte regels zoals proportionaliteit en moet als laatste redmiddel worden ingezet. Burgers en private organisaties mogen geen geweld gebruiken, met uitzondering van wettelijke zelfverdediging. * **Publieke instelling:** De staat is een openbare organisatie die zich onderscheidt van de rest van de gemeenschap. * **Wetstoepassing:** De staat past wetgeving toe op alle personen binnen zijn territorium. * **Belastingheffing:** De staat heeft de bevoegdheid om belastingen te innen om haar functies te financieren. * **Personeelsbeheer:** De staat kan personeel aanwerven en ontslaan, wat leidt tot een bureaucratie in plaats van een persoonlijke beheer (patrimonium). ### 2.2 Historische evolutie en staatsvorming Staatsvorming is een proces dat niet altijd in dezelfde volgorde verloopt, maar kenmerkende stappen omvat die leiden tot de moderne natiestaat. Deze stappen zijn: * **Concentratie van machtsmiddelen:** Centralisatie van financiële middelen, organisatievermogen, expertise en andere instrumenten van macht. * **Legitimering:** Het verkrijgen van erkenning en acceptatie van het overheidsgezag door de bevolking. * **De-personalisering van gezag:** Het gezag wordt losgekoppeld van individuen en wordt gebonden aan formele posities en procedures. * **Homogenisering:** Het bevorderen van eenheid in taal, recht, cultuur en praktijken binnen het territorium. * **Eigen regels (grondwet):** Het vastleggen van de basisprincipes en werking van de staat in een grondwet. Falende staatsvorming kan leiden tot het overleven van staten, waarbij implosie vaak gelinkt is aan problemen in een van deze stappen. ### 2.3 De rol van de grondwet De grondwet vervult diverse cruciale functies binnen een staat: * **Definitie van de staat:** Het vastleggen van het territorium en de reikwijdte van de staatsmacht. * **Vastleggen van instellingen:** Beschrijving van de staatsinstellingen en hun onderlinge werking, waaronder de Trias Politica (scheiding der machten). * **Rol van het Grondwettelijk Hof:** Het bewaken van de naleving van de grondwet en het controleren van de wettigheid van wetgeving. * **Garantie van individuele vrijheden en rechten (rechtsstaat):** De grondwet beschermt burgers tegen willekeurige overheidsmacht (rule of law) en staat daarmee tegenover absolutisme ("car tel est notre bon plaisir"). ### 2.4 Onderscheid met gerelateerde concepten Het is belangrijk om de staat te onderscheiden van andere politieke concepten: * **Staat versus regering:** De regering is het tijdelijke bestuurlijke orgaan dat het staatsapparaat voorzit, terwijl de staat een continue entiteit is die de opvolging van regeringen waarborgt. * **Staat versus politiek systeem:** Het politieke systeem, zoals gedefinieerd door Easton, is breder en omvat naast de staat ook de civiele maatschappij (partijen, belangengroepen, media, etc.). * **Staat versus overheid:** De staat kenmerkt zich door externe, horizontale relaties met andere staten, terwijl de overheid zich richt op interne, verticale relaties binnen de staat. > **Tip:** Het monopolie op legitiem geweld is een fundamenteel kenmerk van de staat. Zonder dit monopolie zou de staat haar functie van het afdwingen van regels en het handhaven van orde niet kunnen vervullen. De grondwet speelt een cruciale rol in het reguleren en legitimeren van dit geweldsmonopolie. > **Voorbeeld:** De staat mag bijvoorbeeld politieagenten inzetten om wetten te handhaven, maar dit gebruik van geweld moet proportioneel zijn en mag alleen als laatste redmiddel worden toegepast. Een burger die zichzelf verdedigt tegen een aanval, is een uitzondering op dit monopolie. --- # Legitimiteit van de staat en contracttheorieën Dit onderdeel onderzoekt de voorwaarden voor moreel aanvaardbare machtsuitoefening en de filosofische perspectieven hierop, met speciale aandacht voor de contracttheorieën. ### 4.1 Macht en gezag Macht is het centrale concept in de politicologie, aangezien zonder macht geen samenleving mogelijk is. Er is een noodzaak voor orde, die wordt geïntroduceerd door afspraken en regels. Deze regels introduceren regelmaat en voorspelbaarheid, maken onderscheid tussen gewenst en ongewenst gedrag, en bepalen hoe we omgaan met conflicten. Regels zijn bindend en impliceren rechten en verplichtingen. #### 4.1.1 Soorten regels Regels kunnen formeel zijn (wetten, decreten, ordonnanties, reglementen) of informeel (normen, standaarden, afspraken). Ze zijn dwingend en worden opgelegd, ongeacht de totstandkoming of de perceptie van rechtvaardigheid. #### 4.1.2 Max Weber: Macht versus gezag Max Weber definieerde macht als de mogelijkheid om de wil aan anderen op te leggen, zelfs tegen weerstand in. Gezag daarentegen is machtsuitoefening die als legitiem wordt erkend en in de praktijk wordt aanvaard, wat leidt tot duurzame macht. #### 4.1.3 Weber's typologie van gezagsvormen Weber onderscheidde drie typen gezag: * **Traditioneel gezag**: Gebaseerd op traditie en gewoonte. * **Charismatisch gezag**: Gebonden aan de persoonlijkheid van de machtshebber. * **Rationeel-legaal gezag**: Gesteund op respect voor regels. Dit gezag is meer afhankelijk van sociale processen en het vermogen om te overtuigen of vertrouwen te winnen. Autoriteit wordt gezien als een structureel gegeven, voortkomend uit een formele positie. Er is een historische evolutie naar rationeel-legaal gezag, hoewel deze vormen vaak verstrengeld zijn. #### 4.1.4 Weber: Twee vormen van legitimiteit * **Descriptieve legitimiteit**: Dit is empirisch verifieerbaar en observeert of een beslissing, systeem of organisatie wordt aanvaard en of er maatschappelijk draagvlak voor is. * **Normatieve legitimiteit**: Dit is een theoretische/filosofische beoordeling die de grondslagen en rechtvaardiging van gezag bevraagt. Het onderzoekt of een entiteit voldoet aan bepaalde normen, waarden of morele principes, zoals een 'mensenrechtentoets'. > **Tip:** Begrijp het verschil tussen *descriptieve* legitimiteit (wat wordt feitelijk aanvaard?) en *normatieve* legitimiteit (wat *zou* moreel aanvaardbaar moeten zijn?). #### 4.1.5 Kerninzichten over macht en gezag * Macht is een vermogen en vereist niet altijd zichtbaar gebruik. Er is een onderscheid tussen "power" (abstract vermogen) en "force" (concrete daad of dwang). * Gezag steunt op descriptieve legitimiteit, maar impliceert niet altijd dat iedereen de regels normatief legitiem vindt. Burgerlijke ongehoorzaamheid is hier een voorbeeld van. ### 4.2 Hoe macht meten? Het meten van macht is complex en vereist verschillende benaderingen. #### 4.2.1 Robert Dahl: Macht als vermogen Robert Dahl definieerde macht als het feit dat actor A de mogelijkheid heeft om actor B een handeling te laten verrichten die B anders niet zou verrichten. Deze definitie legt de nadruk op conflict en observeerbaar gedrag, waarbij een belangenconflict en gedragsverandering wordt verondersteld. > **Example:** De definitie van Dahl is te beperkt omdat ze geen rekening houdt met situaties waarin macht aanwezig is, maar niet leidt tot een direct waarneembaar conflict of gedragsverandering. Bijvoorbeeld, de verplichting tot telewerken tijdens COVID-19 kon als machtsuitoefening door de staat worden gezien, ook al was het voor werknemer B oorspronkelijk gewenst. #### 4.2.2 Drie dimensies van macht (Steven Lukes) Steven Lukes onderscheidde drie dimensies van macht: 1. **Zichtbare macht (Dahl)**: De mogelijkheid om beslissingen en bevelen te geven. De onderzoeker richt zich op "Wie beslist?". 2. **Onzichtbare macht (Bachrach & Baratz)**: De mogelijkheid om de agenda of uitkomst van beslissingen te beïnvloeden door middel van 'non-decision making' en 'mobilisatie van vooringenomenheid'. Hierbij worden thema's systematisch van de politieke agenda geweerd ten voordele van de status quo. De onderzoeker vraagt zich af: "Wie beslist wat beslist wordt?". 3. **Diffuse macht (Lukes)**: Macht die niet te herleiden is tot concrete actoren, maar ontstaat door de organisatie van het politieke systeem zelf. Het systeem vormt de voorkeuren en opvattingen van mensen, waardoor ze hun ware belangen mogelijk niet identificeren. Dit omvat 'culturele-ideologische hegemonie', waarbij dominante ideeën de belangen van dominante groepen weerspiegelen en als 'normaal' worden beschouwd. De onderzoeker vraagt: "Hoe worden ideeën en voorkeuren gevormd?". > **Example:** Culturele-ideologische hegemonie kan het beperkte protest tegen oneerlijke handelsverhoudingen met het Globale Zuiden of het geloof in meritocratie als vanzelfsprekendheid illustreren. #### 4.2.3 Michel Foucault: Macht als circulair Michel Foucault zag macht niet als een eenrichtingsproces, maar als circulair. Macht wordt uitgeoefend én aanvaard/ondergaan, en is voortdurend in beweging. Er is altijd mogelijkheid tot verzet. ### 4.3 De centraliteit van de staat De staat is de dominante vorm van hedendaagse politiek. #### 4.3.1 Definitie van de staat De staat is een vaste structuur met een territorium waarover het soeverein stuurt. Kenmerken zijn: * Monopolie op geweld. * Erkenning in internationaal recht (externe soevereiniteit). * Het is een publieke instelling die wetgeving toepast, belastingen heft en personeel rekruteert. #### 4.3.2 Staatsvorming Het proces van staatsvorming omvat concentratie van machtsmiddelen, legitimering, depersonalisering van gezag en homogenisering (taal, recht, cultuur). Het resultaat is de moderne natiestaat. #### 4.3.3 Orde en het belang van afdwingbare regels De staat beschikt over een breed arsenaal dwangmiddelen en een monopolie op legitiem geweld, dat echter onderhevig is aan regels (laatste redmiddel, proportionaliteit). Burgers en private organisaties mogen geen geweld gebruiken, behalve in wettelijke zelfverdediging. #### 4.3.4 De grondwet De grondwet heeft diverse functies: de staat definiëren, instellingen vastleggen, de trias politica regelen en individuele vrijheden en rechten garanderen (rechtsstaat). #### 4.3.5 Onderscheidingen * **Staat vs. regering**: De regering is het tijdelijke bestuur, de staat is de continue entiteit. * **Staat vs. politiek systeem**: Het politieke systeem is breder en omvat ook de civiele maatschappij. * **Staat vs. overheid**: De staat omvat externe, horizontale relaties; de overheid interne, verticale relaties. ### 4.4 De legitimiteit van de staat De vraag naar normatieve legitimiteit onderzoekt onder welke voorwaarden machtsuitoefening als moreel aanvaardbaar of rechtvaardig kan worden beschouwd. #### 4.4.1 Plato (427-347 v. Chr.) Plato pleitte voor regeren door een onbaatzuchtige elite ("koning-wijsgeren"). Hij zag de samenleving als een organisch geheel met strikte taakspecialisatie ter bevordering van sociale harmonie. Individuele wil is ondergeschikt aan het staatsbelang. Democratie werd afgewezen ten gunste van sturing door filosofen. #### 4.4.2 Aristoteles (384-322 v. Chr.) Aristoteles zag de mens als een *zoön politikon* (sociaal wezen) en streefde naar *eudaimonia* (het goede leven). Politieke participatie en deugdethiek zijn essentieel. De staat dient als kader voor zelfontplooiing. Hij pleitte voor directe democratie, waarbij participatie intrinsieke waarde heeft voor de ontwikkeling van de ratio en deugden. Aristoteles onderscheidde staatsvormen op basis van wie de macht uitoefent (één, enkelen, velen) en welk belang gediend wordt (elite of allen). Het ideaal van de polis veronderstelt gelijkheid en dialoog, en hij waarschuwde voor manipulatie. #### 4.4.3 Contracttheorieën Contracttheorieën plaatsen de oorsprong van de staat in een sociaal contract. Burgers, geboren als vrije en soevereine individuen, staan vrijwillig een deel van hun macht af aan een overheid. Dit is een gedachte-oefening die uitgaat van een imaginaire natuurtoestand. ##### 4.4.3.1 Thomas Hobbes (1588-1679) Hobbes zag de natuurtoestand als een "oorlog van allen tegen allen" (*bellum omnium contra omnes*), gedreven door maximaal eigenbelang en het recht van de sterkste. Vrijwillige onderwerping aan een absolute, gecentraliseerde staat (de "Leviathan") is noodzakelijk voor veiligheid en om de natuurlijke neiging tot strijd in te perken. Klemtoon ligt op afdwingbaarheid van regels en orde. > **Tip:** Hobbes' 'Leviathan' symboliseert een staat die krachtig optreedt om de menselijke natuur te beteugelen en permanente strijd te voorkomen. ##### 4.4.3.2 John Locke (1632-1704) Locke's natuurtoestand is er één van relatieve gelijkheid en vrijheid, geleid door ratio en de mogelijkheid tot samenleven. Oorlog is een uitzondering, de grootste onzekerheid is de rechtsonzekerheid. Het sociale contract dient om deze onzekerheid in te perken. Locke pleit voor een rechtsysteem (*rule of law*), scheiding van publieke en private sferen, en een overheid die zelf gebonden is aan regels (constitutionele democratie). De overheid is een neutrale arbiter bij conflict. ##### 4.4.3.3 Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) Rousseau's theorie draait om volkssoevereiniteit en de *volonté générale* (algemene wil). De mens wordt gedreven door basisnoden en zelfbehoud, maar ook door mededogen en solidariteit. De natuurtoestand wordt verlaten door civilisatieprocessen. Het sociale contract is een geleidelijk proces waarbij macht van onderuit wordt gegeven en bij het volk blijft. De overheid blijft aansprakelijk aan het volk. * **Volonté générale**: Dit is de ene en ondeelbare wil van het volk, niet zomaar een optelsom van individuele wil. Deze kan niet worden vertegenwoordigd, enkel uitgevoerd. * **Legitimiteit**: Enkel legitieme machten scheppen verplichtingen tot gehoorzamen. De soeverein handelt uitsluitend door middel van wetten die de authentieke daden van de algemene wil zijn. * **Democratische basis**: Volkssoevereiniteit is de bron van legitieme macht. Er is een onderscheid tussen "pouvoir constituant" (het volk) en "pouvoir constitué" (de regering). Een democratische staat combineert macht (*force*) met rekenschap geven aan het volk (*will*). > **Example:** Rousseau's concept van de *volonté générale* is sterk en kan problematisch zijn wanneer de volkswil niet 'één en ondeelbaar' is, wat ruimte laat voor interpretatie en potentiële conflicten. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | LiNA | Een vragenlijst bedoeld om studenten een indicatie te geven van hun academisch Nederlands taalniveau, ter ondersteuning van hun studievoortgang. | | Opleidingsraad | Een orgaan binnen een opleiding dat zich bezighoudt met de inhoud, vorm, samenhang en kwaliteitsbewaking van het studieprogramma, mede door studentenvertegenwoordiging. | | Macht | De mogelijkheid om de eigen wil op te leggen aan anderen, zelfs tegen hun eventuele weerstand in, zoals gedefinieerd door Max Weber. | | Gezag | Machtsuitoefening die als legitiem wordt erkend en in de praktijk ook wordt aanvaard, wat leidt tot duurzamere macht omdat het minder actieve uitoefening vereist. | | Rationeel-legaal gezag | Een vorm van gezag gebaseerd op het respect voor regels en wetten, waarbij autoriteit voortkomt uit een formele positie binnen een organisatie of maatschappij. | | Descriptieve legitimiteit | De mate waarin een beslissing, systeem of organisatie feitelijk wordt aanvaard door de samenleving, empirisch verifieerbaar door observatie van de feitelijke situatie. | | Normatieve legitimiteit | Een theoretische of filosofische beoordeling van de grondslagen en rechtvaardiging van gezag, waarbij wordt gekeken of een beslissing, systeem of organisatie voldoet aan bepaalde normen, waarden of morele principes. | | Zichtbare macht | De mogelijkheid om beslissingen en bevelen te geven, zoals het vermogen van een politieagent om deze uit te vaardigen, waarbij de focus ligt op de vraag wie de beslissingen neemt. | | Onzichtbare macht | De mogelijkheid om de agenda of de uitkomst van besluitvorming te beïnvloeden, wat kan plaatsvinden via lobbyen of de macht van grote bedrijven, waarbij de vraag centraal staat wie bepaalt wat besloten wordt. | | Diffuse macht | Macht die niet direct herleidbaar is tot concrete actoren, maar ontstaat uit de manier waarop het politieke systeem is georganiseerd en de voorkeuren en opvattingen van mensen vormgeeft. | | Hegemonie | De dominantie van bepaalde ideeën binnen een samenleving die als normaal of vanzelfsprekend worden beschouwd, vaak de belangen van dominante groepen weerspiegelend en de legitimiteit van deze ideeën uitdragend. | | Staat | Een vaste publieke instelling met een territorium waarover het soeverein stuurt, een monopolie op legitiem geweld bezit en internationaal wordt erkend. | | Staatsvorming | Het proces waarbij een staat zich ontwikkelt door concentratie van machtsmiddelen, legitimering, depersonalisering van gezag, en homogenisering op gebieden zoals taal en recht, resulterend in de moderne natiestaat. | | Grondwet | Een document dat de staat definieert, de instellingen en hun werking vastlegt, de scheiding der machten (trias politica) regelt en individuele vrijheden en rechten garandeert als onderdeel van de rechtsstaat. | | Contracttheorie | Een filosofische benadering die de oorsprong van de staat verklaart vanuit een sociaal contract, waarbij burgers vrijwillig een deel van hun macht afstaan aan een overheid in ruil voor veiligheid en orde. | | Natuurtoestand | Een hypothetische staat van menselijk bestaan vóór de vorming van een georganiseerde samenleving, vaak gekenmerkt door volledige vrijheid en potentiële conflicten, zoals beschreven door filosofen als Hobbes, Locke en Rousseau. | | Leviathan | Verwijst in de context van Hobbes naar een absolute, gecentraliseerde staat die is ontstaan uit een sociaal contract en krachtig optreedt om menselijke conflicten te beteugelen en orde te handhaven. | | Volkssoevereiniteit | Het principe dat de ultieme macht en autoriteit bij het volk berust, wat de basis vormt van democratische theorieën en impliceert dat de overheid verantwoording verschuldigd is aan de burgers. |

# La sécurité, la peur et les libertés Voici le résumé de cours sur le thème "La sécurité, la peur et les libertés" : ## 1. La sécurité, la peur et les libertés ### 1.1 Sécurité, peur et liberté : des relations complexes et ambiguës La sécurité et l'insécurité présentent une double dimension: subjective et objective. La dimension subjective renvoie à un sentiment, une impression de tranquillité, dont l'étymologie latine "sine cura" (sans souci) témoigne. Il s'agit d'une forme de tranquillité, une sensation primaire chez l'homme, assimilable à la peur d'être délaissé selon Freud. La dimension objective, quant à elle, concerne la situation réelle, caractérisée par l'absence relative de dangers, de menaces ou de risques. Cette dimension peut être quantifiée, mesurée et comparée au fil du temps, comme l'illustrent les bilans du Service Statistique Ministériel de la Sécurité Intérieure. Par exemple, une baisse de 2% des homicides en 2025 par rapport à 2024, tout en constatant une augmentation de 6% du trafic et de l'usage de stupéfiants [1](#page=1). La sécurité constitue une aspiration fondamentale du citoyen, étant même déterminante pour le vote de nombreux Français. Le débat entre Gérald Darmanin et Éric Dupond-Moretti autour du terme "ensauvagement" illustre le caractère d'enjeu social et politique de la sécurité: le premier l'utilise pour dénoncer une réalité, tandis que le second refuse ce terme car il développe un sentiment d'insécurité, considérant que "pire que l'insécurité, le sentiment d'insécurité" peut mener à une euphémisation de la violence [1](#page=1). Le concept de sécurité est également polysémique, présentant cinq sens principaux : * **Sens juridique:** Il se réfère à la sûreté, définie par l'article 2 de la Déclaration des Droits de l'Homme et du Citoyen comme un droit naturel et imprescriptible de l'homme, aux côtés de la liberté, de la propriété et de la résistance à l'oppression. Le principe de légalité, garantissant que nul ne peut être puni d'une peine non prévue par la loi ("nul n'est au dessus des droits"), en est une illustration concrète, constituant un rempart contre l'arbitraire et un fondement de l'État de droit [1](#page=1). * **Sens politique:** Dans une démocratie libérale, il se manifeste par la stabilité, assurée par l'identification claire du détenteur exclusif de la souveraineté (le peuple) et par les institutions organisant la compétition pour le pouvoir via les élections [1](#page=1). * **Sens social et économique:** Associé à l'État Providence (depuis 1945, sous l'impulsion de penseurs comme Pierre Laroque), il vise à porter secours aux plus démunis et vulnérables, institutionnalisant ainsi la solidarité [1](#page=1). * **Sens sanitaire:** Il a pris une importance particulière avec l'instauration d'un État d'urgence sanitaire, comme durant la pandémie de COVID-19 [1](#page=1). * **Sens géopolitique:** Il concerne la sécurité collective et les relations internationales entre États souverains, se traduisant par des organisations comme la Société des Nations (SDN) ou l'Organisation des Nations Unies (ONU) et l'OTAN pour la défense collective [1](#page=1). ### 1.2 La perception de la violence et le concept de civilisation La question de savoir si l'on fait face à "toujours plus de violences" peut être perçue comme un constat évident ou au contraire comme une illusion. Cette interrogation soulève la notion de "décivilisation" ou d'"ensauvagement" de notre société [2](#page=2). Norbert Elias, dans ses ouvrages "La dynamique de l'Occident" et "La civilisation des mœurs", analyse le processus de civilisation comme un adoucissement progressif et une pacification croissante des mœurs. Contrairement à une opinion reçue, Elias soutient que la violence n'a cessé de décroître depuis trois siècles, et ce, grâce à trois facteurs principaux [2](#page=2): * **Facteur social:** L'Église a joué un rôle crucial dans la régulation de la violence, notamment guerrière. Avant le Moyen Âge, la guerre était une norme, la paix une exception. L'Église a progressivement imposé des règles à la pulsion guerrière à travers la "théorie de la guerre juste" (reprisse par Saint-Augustin et Saint-Thomas d'Aquin), qui conditionne la légitimité de la guerre à trois critères: être déclarée par une autorité juste, avoir une cause juste (comme la légitime défense), et viser une intention juste (la paix et le bien) . Cette théorie a donné naissance aux concepts de [2](#page=2): * **"Jus ad bellum":** Le droit de faire la guerre, définissant les conditions qui la justifient [2](#page=2). * **"Jus in bello":** Le droit pendant la guerre, régissant la conduite des combats et distinguant combattants et civils. Kant prônait la substitution du règne de la force par un règne du droit [2](#page=2). * **Facteur politique:** Les penseurs du contrat social au XVIIIe siècle (Locke, Rousseau, Hobbes) ont mis en avant la nécessité de l'État pour garantir la paix et la sécurité. Ils considéraient qu'à l'état de nature, les hommes sont "naturellement ennemis" et que "l'homme est un loup pour l'homme" . L'État, en tant qu'institution fabriquée par les hommes, a pour but de les arracher à l'insécurité et à l'instabilité de cet état de nature par des contraintes [2](#page=2). * **Facteur économique:** La révolution libérale du XVIIIe siècle et l'avènement du libéralisme économique ont favorisé le "Doux Commerce" théorisé par Montesquieu. Selon cette théorie, le commerce est intrinsèquement pacificateur: là où il y a du commerce, il y a de la paix, et vice versa. Le commerce substitue la pulsion violente par un calcul intéressé, transformant l'autre en partenaire plutôt qu'en menace potentielle, favorisant ainsi l'interdépendance et la mondialisation (ex: la Communauté Économique Européenne) ] [2](#page=2). En synthèse, la civilisation est définie comme un processus d'adoucissement et de pacification croissante des mœurs, marqué par le triomphe du rationnel et de la maîtrise de soi sur les pulsions primitives. Elle implique l'adoption de normes et de comportements qui rejettent la violence et abaissent le seuil de tolérance à celle-ci, conduisant ainsi à un reflux global de la violence [2](#page=2). ### 1.3 La demande de sécurité : une exigence ambivalente La demande de sécurité est intrinsèquement ambivalente et peut présenter des aspects controversés [3](#page=3). #### 1.3.1 Le paradoxe de Tocqueville Le paradoxe de Tocqueville, tel que décrit dans "De la démocratie en Amérique", souligne que lorsqu'une société vise une sécurité totale et absolue, et que les violences et l'insécurité reculent du fait de sa civilisation, la distance restante par rapport à cet idéal ultime devient jugée insupportable et scandaleuse. Autrement dit, même si la société devient globalement plus sûre, les insécurités résiduelles, celles qui persistent ou ne parviennent pas à être éliminées, sont perçues de manière disproportionnée [3](#page=3). > **Tip :** Le paradoxe de Tocqueville met en lumière notre tendance à oublier les progrès réalisés en matière de sécurité et à nous concentrer uniquement sur les violences restantes. Cette focalisation sur l'insécurité résiduelle, combinée à un abaissement du seuil de tolérance à l'insécurité, génère une frustration constante. Cela peut nous pousser à céder à l'"hubris" grecque, la démesure, un désir insatiable de toujours plus de sécurité [3](#page=3). #### 1.3.2 L'exigence de sécurité au détriment d'autres valeurs Il est dangereux de sacraliser la sécurité au point de viser un risque zéro, qui est un fantasme irréalisable. Toute action humaine, individuelle ou collective, comporte une part de risque, et la recherche d'un risque zéro conduirait à une paralysie générale de la vie. L'éradication totale du risque n'est envisageable que dans une société dystopique [3](#page=3). Rousseau, dans "Le Contrat Social", pose la question rhétorique: "On vit tranquille dans les cachots; en est-ce assez pour s'y trouver bien?" . Benjamin Franklin renchérit en affirmant qu'un peuple prêt à sacrifier un peu de liberté pour un peu de sécurité ne mérite ni l'une ni l'autre, et finit par perdre les deux. Le prix à payer pour une sécurité accrue peut être celui de l'hyper-surveillance [3](#page=3). ### 1.4 La visibilité accrue de l'insécurité et l'instrumentalisation de la peur #### 1.4.1 Contextes technologiques et médiatiques en mutation Les médias, définis comme des intermédiaires (journaux, télévision, radio, internet), sont des moyens techniques de diffusion d'un message, d'une information ou d'une image. Dès le XVIIIe siècle, Edmund Burke identifiait les journalistes comme le "quatrième pouvoir", soulignant leur non-neutralité. Afin d'accroître leur audience, les médias peuvent entrer en compétition et mettre en scène la violence pour dramatiser les événements [3](#page=3). Guy Debord, dans sa societé du spectacle, décrit cette tendance. L'exemple du journal télévisé de 20h en 1976 par Roger Gicquel illustre l'utilisation massive de procédés rhétoriques tels que l'anaphore ("La France a peur"), la personnification, un registre dramatique et émotionnel, des contrastes entre innocence et barbarie, et un ton solennel. Ces techniques visent à créer une impression d'omniprésence du danger et du risque, universalisant le sentiment d'insécurité [3](#page=3). Les médias, dans leur course à l'audience, transforment les citoyens en "consommateurs d'images" toujours plus sensationnelles et spectaculaires de violence. Cette mise en scène médiatique de la violence produit trois effets [3](#page=3): * **Effet de loupe:** Focalisation exclusive sur la violence [3](#page=3). * **Effet de contagion:** Propagation virale de l'information [3](#page=3). * **Effet de réalité:** La violence devient une norme perçue [3](#page=3). Nous assistons à une révolution dans la diffusion de l'information, où le message, l'information et l'image se diffusent immédiatement, irrésistiblement, en continu et universellement. Marshall McLuhan parlait de "village global" ou "planétaire", tandis qu'Al Gore évoquait les "autoroutes de l'information" ] [4](#page=4). #### 1.4.2 La pulsion de mort et la relation ambiguë à la violence Selon Freud, nous sommes paradoxalement attirés par le spectacle de la violence, éprouvant une forme de jouissance ou de jubilation que le processus de civilisation a tenté de refouler. Cette relation ambiguë à la violence se manifeste dans des domaines comme le sport (MMA) ou le cinéma [4](#page=4). Freud identifie deux pulsions fondamentales chez l'être humain : * **Éros:** La pulsion de vie, visant à préserver et perpétuer la vie, se manifestant par la recherche du plaisir, de l'amour, de la sexualité et la création de liens sociaux [4](#page=4). * **Thanatos:** La pulsion de destruction ou de mort, dont le but est de "ramener tout ce qui vit à l'état inorganique" . Le processus de civilisation impose de renoncer, censurer et refouler cette pulsion de mort et de violence par le biais de la morale et de la religion [4](#page=4). Notre rapport à la violence est donc ambivalent et contradictoire: d'un côté, nous la condamnons moralement, socialement (en tant que facteur de désintégration sociale) et juridiquement; de l'autre, nous éprouvons un désir et une jouissance face à son spectacle [4](#page=4). #### 1.4.3 Instrumentalisation politique et commerciale de la peur La peur est un phénomène complexe qui peut être exploité à des fins politiques et commerciales [4](#page=4). > **Tip :** Il est essentiel de comprendre comment les médias et les discours politiques peuvent amplifier la peur pour servir des agendas particuliers, au détriment d'une analyse rationnelle de la sécurité et des libertés. --- # L'évolution de la violence et le concept de civilisation Ce sujet examine si la violence dans la société augmente ou diminue, en explorant le concept de décivilisation à travers les travaux de Norbert Elias et d'autres penseurs. ### 2.1 Le paradoxe de la violence : déclin ou illusion ? Il est pertinent de se demander si l'augmentation perçue de la violence dans nos sociétés contemporaines relève d'un constat objectif ou d'une illusion médiatique et psychologique. La notion de "décivilisation" ou d'"ensauvagement" de la société est au cœur de ce débat [2](#page=2). #### 2.1.1 La thèse de Norbert Elias sur le reflux de la violence Norbert Elias, dans ses ouvrages majeurs tels que "La dynamique de l'Occident" et "La Civilisation des mœurs", propose une perspective contre-intuitive: la violence ne cesse de diminuer au fil du temps, contrairement aux idées reçues. Il justifie cette thèse en s'appuyant sur trois facteurs principaux [2](#page=2): * **Facteur social:** Elias observe le rôle de l'Église dans la régulation de la violence, notamment la guerre. Historiquement, la guerre était une norme et la paix une exception. Progressivement, l'Église a imposé des règles à la pulsion guerrière, notamment à travers la théorie de la guerre juste, reprise par Saint-Augustin et Saint-Thomas d'Aquin. Cette théorie stipule que Dieu désire la paix et n'accepte la guerre que sous certaines conditions [2](#page=2): 1. Déclarée par une autorité juste [2](#page=2). 2. Pour une cause juste (par exemple, la légitime défense contre une agression) [2](#page=2). 3. Avec une intention juste (le but étant la paix et le bien) [2](#page=2). Cette théorie a permis de distinguer le "Jus ad Bellum" (le droit de faire la guerre et ses conditions) du "Jus in Bello" (le droit pendant la guerre, régissant la conduite et distinguant combattants et civils). Pour des penseurs comme Kant, l'objectif est de substituer le règne du droit au règne de la force [2](#page=2). * **Facteur politique:** L'importance du contrat social, conceptualisé par des penseurs du XVIIIe siècle tels que Locke, Rousseau et Hobbes, est mise en avant. Dans l'état de nature, les hommes sont considérés comme "naturellement ennemis" et la vie est marquée par une insécurité constante, résumé par l'adage "l'Homme est un loup pour l'Homme". L'État est donc une institution créée par les hommes dans le but de garantir la paix et la sécurité par des contraintes, arrachant ainsi les individus à l'instabilité de leur état de nature [2](#page=2). * **Facteur économique:** La révolution libérale du XVIIIe siècle a vu l'émergence du libéralisme économique et de théories comme celle du "Doux Commerce" de Montesquieu. Selon cette théorie, le commerce est intrinsèquement pacificateur: là où il y a du commerce, il y a de la paix, et vice versa. Le commerce substitue le calcul intéressé à la pulsion violente, transformant les autres en partenaires plutôt qu'en menaces potentielles dans un climat d'interdépendance, un mouvement que l'on observe dans la globalisation et la mondialisation (par exemple, la Communauté Économique Européenne) [2](#page=2). Ces différents facteurs ont collectivement contribué à un reflux global de la violence [2](#page=2). > **Définition:** La civilisation, sujet souvent controversé, peut être comprise comme un processus d'adoucissement progressif et de pacification croissante des mœurs. Elle se caractérise par un triomphe du rationnel et de la maîtrise de soi sur les pulsions ou les instincts primitifs. En essence, elle englobe un ensemble de normes et de comportements qui exigent le rejet de la violence et un abaissement significatif de notre seuil de tolérance à celle-ci [3](#page=3). #### 2.1.2 Le paradoxe de Tocqueville et la demande de sécurité La demande de sécurité dans les sociétés modernes présente une ambivalence notoire, comme le met en évidence le paradoxe de Tocqueville. Tocqueville, dans "De la démocratie en Amérique", souligne que lorsqu'une société tend vers une sécurité totale et absolue, la moindre insécurité résiduelle devient insupportable et scandaleuse [3](#page=3). > **Paradoxe de Tocqueville:** Même si une société devient de plus en plus sûre, les insécurités restantes, celles que la société ne parvient pas à éliminer, sont perçues comme scandaleuses. On a tendance à oublier les progrès réalisés et à se focaliser sur les violences persistantes. Bien que notre société soit plus sûre, notre seuil de tolérance à l'insécurité s'est abaissé, ce qui nous laisse frustrés [3](#page=3). Cette quête de sécurité peut mener à l'"hubris" grecque, la démesure et le désir insatiable du "toujours plus". Paradoxalement, une société plus sûre ne s'apaise pas nécessairement, mais désire une sécurité accrue en se concentrant sur l'insécurité résiduelle [3](#page=3). ##### 2.1.2.1 L'exigence de sécurité au détriment d'autres valeurs Il est dangereux de sacraliser la sécurité au point de vouloir un risque zéro, un fantasme qui peut conduire à vouloir la sécurité à tout prix. Toute action humaine, individuelle ou collective, comporte une part de risque, et vouloir l'éliminer entièrement mènerait à une paralysie de la vie. Une société débarrassée de tout risque relèverait d'une dystopie [3](#page=3). > **Citation:** "On vit tranquille dans les cachots; en est-ce assez pour s'y trouver bien?" (Rousseau, *Du contrat social*) [3](#page=3). > **Citation:** "Un peuple prêt à sacrifier un peu de liberté pour un peu de sécurité ne mérite ni l'une ni l'autre et finis par perdre les deux." (Benjamin Franklin) [3](#page=3). Le prix à payer pour une sécurité absolue pourrait être une hyper-surveillance généralisée [3](#page=3). #### 2.1.3 La visibilité accrue de l'insécurité et le risque d'instrumentalisation La médiatisation croissante des faits d'insécurité, associée aux mutations technologiques et médiatiques, pose le risque d'une instrumentalisation politique et commerciale de la peur [3](#page=3). * **Le rôle des médias:** Les "médias" (ou "mass media") sont des intermédiaires (journaux, télévision, radio, internet, etc.) qui permettent l'émission et la transmission d'informations et d'images. Dès le XVIIIe siècle, Edmund Burke a identifié les journalistes comme le "quatrième pouvoir", soulignant leur influence et le fait qu'ils ne sont pas neutres. Afin d'attirer l'audience et de gagner en visibilité, les médias peuvent entrer en compétition et mettre en scène la violence de manière dramatisée [3](#page=3). > **Tip :** Comprendre les mécanismes de médiatisation de la violence est essentiel pour distinguer la perception de la réalité objective de l'insécurité. --- # La demande de sécurité et ses paradoxes La demande de sécurité, bien que visant une protection accrue, recèle des paradoxes fondamentaux qui influencent profondément les sociétés contemporaines, notamment en raison de l'abaissement du seuil de tolérance à l'insécurité et de la médiatisation croissante des risques. ### 3.1 Le paradoxe de Tocqueville et la société de sécurité Le paradoxe de Tocqueville, tel qu'énoncé dans "De la démocratie en Amérique", décrit une dynamique où une société qui s'efforce d'atteindre une sécurité absolue voit paradoxalement l'insécurité résiduelle jugée insupportable et scandaleuse [3](#page=3). * **Principe général:** À mesure qu'une société progresse vers une sécurité accrue, la petite part d'insécurité qui subsiste devient disproportionnellement intolérable, éclipsant les progrès réalisés [3](#page=3). * **Conséquence psychologique:** Au lieu de s'apaiser, les individus se sentent frustrés, focalisant leur attention sur les menaces restantes, ce qui peut mener à une "hubris" (démesure) et à un désir insatiable de toujours plus de sécurité [3](#page=3). > **Tip:** Il est crucial de comprendre que la perception de l'insécurité est subjective et fortement influencée par les progrès réalisés. Le désir de sécurité parfaite est irrationnel et peut conduire à des exigences déraisonnables. ### 3.2 L'impact de la demande de sécurité sur d'autres valeurs La quête effrénée de sécurité peut se faire au détriment d'autres valeurs fondamentales, telles que la liberté et la vie sociale normale. * **Le fantasme du risque zéro:** Vouloir éliminer tout risque est un fantasme dangereux qui mènerait à une société dystopique et à une paralysie de l'action humaine. Toute action comporte une part de risque [3](#page=3). * **Sacrifice de la liberté:** L'exigence accrue de sécurité peut entraîner une hyper-surveillance, limitant considérablement les libertés individuelles. Benjamin Franklin a d'ailleurs averti qu'un peuple prêt à sacrifier un peu de liberté pour un peu de sécurité ne mérite ni l'une ni l'autre et finit par perdre les deux. La vie en prison, bien que sûre, n'est pas souhaitable car elle sacrifie d'autres aspects essentiels de l'existence humaine [3](#page=3). ### 3.3 La visibilité accrue de l'insécurité et l'instrumentalisation de la peur Les contextes technologiques et médiatiques actuels amplifient la perception de l'insécurité et ouvrent la voie à son instrumentalisation politique et commerciale. #### 3.3.1 Les mutations technologiques et médiatiques Les "mass media" (journaux, télévision, radio, Internet) sont des intermédiaires techniques qui diffusent informations et images. Ils ne sont pas neutres et peuvent chercher à dramatiser les événements pour capter l'audience [3](#page=3). * **Le rôle des médias:** Edward Burke identifiait déjà les journalistes comme le "4ème pouvoir", soulignant leur influence. La compétition médiatique peut mener à une mise en scène de la violence pour la rendre plus spectaculaire [3](#page=3). * **La société du spectacle:** Guy Debord décrit une société où le spectacle prédomine. Le journal télévisé de 1976 par Roger Gicquel, avec son slogan "La France a peur", l'anaphore, la personnification de la France, et l'utilisation d'un registre émotionnel et dramatique, illustre cette tendance à universaliser le sentiment de danger [4](#page=4). * **Effets de la mise en scène médiatique :** * **Effet de loupe:** L'insécurité devient le seul élément visible [4](#page=4). * **Effet de contagion:** L'information et les émotions liées à l'insécurité se propagent rapidement, devenant virales [4](#page=4). * **Effet de réalité:** La représentation médiatique finit par façonner la perception de la réalité, établissant de nouvelles normes [4](#page=4). > **Example:** La diffusion quasi immédiate et universelle d'images choquantes peut créer un sentiment d'insécurité généralisée, même lorsque les statistiques objectives d'insécurité ne justifient pas une telle réaction. McLuhan parlait de "village global" pour décrire cette interconnexion planétaire via les médias [4](#page=4). #### 3.3.2 L'ambivalence psychique face à la violence Notre rapport à la violence est complexe et contradictoire, oscillant entre la condamnation morale et sociale, et une forme de fascination refoulée. * **Les pulsions freudiennes:** Sigmund Freud distinguait deux pulsions fondamentales chez l'être humain [4](#page=4): * **Éros:** La pulsion de vie, qui vise à préserver et perpétuer la vie (plaisir, amour, création de liens) [4](#page=4). * **Thanatos:** La pulsion de mort, qui cherche à ramener toute chose à un état inorganique (destruction, violence) [4](#page=4). * **Le refoulement civilisateur:** Le processus de civilisation impose de refouler la pulsion de mort et la violence par la morale, la religion, et le droit [4](#page=4). * **La jouissance face à la violence:** Malgré la condamnation sociale et juridique de la violence, il existe une attirance psychique, une forme de jouissance ou de jubilation face au spectacle de la violence, que le processus de civilisation a tenté de refouler. Des exemples comme le MMA ou la violence dans le cinéma révèlent cette relation ambiguë [4](#page=4). #### 3.3.3 L'instrumentalisation politique et commerciale de la peur La peur, en tant que phénomène complexe, peut être exploitée à des fins politiques et commerciales pour manipuler l'opinion publique et orienter les comportements [4](#page=4). > **Tip:** Comprendre les mécanismes psychologiques et médiatiques de la peur est essentiel pour analyser de manière critique les discours sur la sécurité et leurs motivations sous-jacentes. --- # L'impact des médias sur la perception de l'insécurité L'impact des médias sur la perception de l'insécurité réside dans la manière dont les technologies médiatiques, la médiatisation accrue de la violence et l'instrumentalisation de la peur façonnent la vision publique du danger [3](#page=3) [4](#page=4). ### 4.1 Les technologies médiatiques et la médiatisation accrue de la violence #### 4.1.1 La nature des médias et leur rôle Le terme "médias" désigne les "mass media", des intermédiaires (journal, télévision, radio, internet, etc.) qui permettent la transmission d'un message, d'une information ou d'une image. Dès le XVIIIe siècle, E. Burke a souligné que les médias, considérés comme le "4ème pouvoir", ne sont pas neutres. Afin d'attirer l'audience, ils peuvent mettre en scène la violence pour la dramatiser. Guy Debord a conceptualisé ce phénomène dans sa théorie de la "société du spectacle" [3](#page=3) [4](#page=4). #### 4.1.2 La mise en scène médiatique de la violence L'exemple du journal télévisé de 1976 présenté par Roger Gicquel illustre l'utilisation de procédés rhétoriques tels que l'anaphore ("La France a peur"), la personnification, un registre dramatique et émotionnel, et des contrastes saisissants (innocence de l'enfant face à la barbarie) pour créer un ton solennel. Ceci contribue à donner l'impression d'une omniprésence du danger et d'une insécurité généralisée. Les médias sont engagés dans une compétition et une surenchère, transformant les citoyens en consommateurs d'images de violence de plus en plus sensationnelles [4](#page=4). Cette mise en scène médiatique de la violence engendre trois effets principaux : * **Effet de loupe :** focalisation exclusive sur la violence. * **Effet de contagion :** la violence devient virale. * **Effet de réalité :** la violence médiatisée devient la norme perçue. #### 4.1.3 La révolution numérique et le "village global" La diffusion immédiate, irrésistible, continue et universelle des messages et des images marque une révolution médiatique. Marshall McLuhan a décrit ce phénomène métaphoriquement comme un "village global" ou planétaire, et Al Gore a parlé des "autoroutes de l'information" [4](#page=4). #### 4.1.4 Le rapport ambivalent à la violence Sigmund Freud, dans son analyse des profondeurs psychiques, suggère que malgré la condamnation morale de la violence, il existe une attirance et une jouissance face à son spectacle, un sentiment refoulé par le processus de civilisation. Ceci se manifeste dans des domaines comme le sport (MMA) ou le cinéma. Freud distingue deux pulsions fondamentales [4](#page=4): * **Éros:** la pulsion de vie, qui vise à préserver et perpétuer la vie à travers la recherche du plaisir, l'amour, la sexualité et les liens sociaux [4](#page=4). * **Thanatos:** la pulsion de destruction ou de mort, qui cherche à ramener le vivant à l'état inorganique. Le processus de civilisation impose le renoncement et le refoulement de cette pulsion de mort par des normes morales et religieuses [4](#page=4). Notre rapport à la violence est donc contradictoire: d'une part, une condamnation morale, sociale et juridique; d'autre part, un désir et une jouissance face à son spectacle [4](#page=4). ### 4.2 L'instrumentalisation politique et commerciale de la peur La peur est un phénomène complexe qui peut être exploité à des fins politiques et commerciales [4](#page=4). > **Tip:** Comprendre le paradoxe de Tocqueville est crucial: même si une société devient plus sûre, l'insécurité résiduelle peut être perçue comme scandaleuse en raison de l'abaissement du seuil de tolérance à la violence [3](#page=3). > **Tip:** Méfiez-vous de la sacralisation de la sécurité. Vouloir un risque zéro est un fantasme irréalisable qui peut mener à la paralysie et à la perte de libertés fondamentales, comme le souligne Benjamin Franklin [3](#page=3). > **Exemple:** La citation de Rousseau, "on vit tranquille dans les cachots; en est-ce assez pour s'y trouver bien?", illustre le coût d'une sécurité absolue au détriment d'autres valeurs essentielles comme la liberté [3](#page=3). --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Dimension subjective | Aspect de la sécurité lié à un sentiment, une impression, une sensation de tranquillité ou d'inquiétude, souvent enraciné dans des expériences émotionnelles primaires. | | Dimension objective | Aspect de la sécurité mesurable et quantifiable, caractérisé par l'absence relative de dangers, de menaces ou de risques concrets dans une situation donnée. | | Sûreté (en droit) | Principe fondamental en droit qui garantit que les individus ne peuvent être punis que pour des actes prévus par la loi et selon des procédures établies, agissant comme un rempart contre l'arbitraire. | | Principe de légalité | Adage juridique signifiant qu'il ne peut y avoir de crime ou de peine sans loi antérieure qui les définisse, assurant l'égalité de tous devant le droit et l'État de droit. | | État providence | Système de protection sociale mis en place par l'État, notamment après 1945, visant à institutionnaliser la solidarité et à porter secours aux personnes démunies et vulnérables. | | Décivilisation | Processus suggérant une régression ou une perte des normes et des comportements civilisés, potentiellement marqué par une recrudescence de la violence ou une diminution de la maîtrise de soi. | | Pulsion guerrière | Tendance naturelle ou sociale à la confrontation violente, que les sociétés et les institutions, comme l'Église via la théorie de la guerre juste, ont cherché à réguler ou à canaliser. | | Jus ad bellum | Ensemble des conditions et des justifications qui rendent légitime le recours à la guerre, selon la théorie du droit de faire la guerre. | | Jus in bello | Ensemble des règles qui régissent la conduite pendant une guerre, notamment la distinction entre combattants et civils, et les limites éthiques à ne pas franchir. | | Doux commerce | Théorie selon laquelle le commerce et les échanges économiques ont une influence pacifiatrice en substituant le calcul économique à la pulsion violente, favorisant ainsi la paix. | | Paradoxe de Tocqueville | Observation selon laquelle, dans une société qui progresse vers une sécurité accrue, l'insécurité résiduelle devient d'autant plus intolérable et scandaleuse, malgré les progrès accomplis. | | Hubris | Terme grec désignant la démesure, l'excès, souvent lié à un désir insatiable, appliqué ici au désir de sécurité qui ne peut jamais être pleinement satisfait. | | Sûreté juridique | Synonyme de sécurité juridique, renvoyant au principe de sûreté en droit, garantissant la prévisibilité et la protection contre l'arbitraire. | | 4ème pouvoir | Désigne les médias, considérés comme une force influente et indépendante dans le paysage politique et social, capable de façonner l'opinion publique. | | Société du spectacle | Concept développé par Guy Debord pour décrire une société où les images et la mise en scène prédominent sur l'expérience vécue, influençant fortement la perception de la réalité. | | Pulsion de vie (Éros) | Selon Freud, la pulsion fondamentale qui tend à préserver, perpétuer la vie, se manifestant par la recherche du plaisir, de l'amour, de la sexualité et la création de liens sociaux. | | Pulsion de mort (Thanatos) | Selon Freud, la pulsion fondamentale qui tend à ramener la matière vivante à un état inorganique, se manifestant par la destruction et l'agression, souvent refoulée par le processus de civilisation. |

# Politieke participatie Politieke participatie beschrijft de manieren waarop burgers hun voorkeuren en eisen kenbaar maken aan politieke besluitvormers en druk uitoefenen om deze te vervullen. ## 1. Politieke participatie Politieke participatie omvat alle actiemiddelen waarmee burgers hun voorkeuren en eisen signaleren aan politieke besluitvormers en druk uitoefenen om hun wensen te realiseren. Dit proces bestaat uit twee hoofdelementen: het informeren van besluitvormers en het uitoefenen van politieke druk. ### 1.1 Soorten actiemiddelen Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen verschillende soorten politieke actiemiddelen: * **Conventionele actiemiddelen:** Dit zijn de meer traditionele, georganiseerde vormen van participatie, vaak geïnitieerd door de overheid of politieke elites. * Voorbeelden zijn stemmen bij verkiezingen, lid worden van een politieke partij, en deelname aan politieke bijeenkomsten. * **Niet-conventionele actiemiddelen:** Deze vormen van participatie worden door de deelnemers zelf georganiseerd en hebben vaak een groter "stoorvermogen". * Voorbeelden zijn betogingen, stakingen, petities, en sit-ins. * **Nieuwe actiemiddelen:** Met de opkomst van nieuwe technologieën zijn er ook nieuwe participatievormen ontstaan. * Voorbeelden zijn het gebruik van sociale media voor politieke doeleinden en politiek gemotiveerde consumptie. ### 1.2 Patronen in politieke participatie Uit onderzoek blijkt dat er bepaalde patronen waarneembaar zijn in politieke participatie: * **Patroon 1: De meeste mensen zijn niet politiek actief.** Een aanzienlijk deel van de bevolking neemt niet actief deel aan politieke processen. * **Patroon 2: Ongelijkheden in politieke participatie.** Er bestaan duidelijke verschillen in de mate van politieke participatie, vaak gerelateerd aan sociaaleconomische factoren zoals opleidingsniveau, inkomen, geslacht, leeftijd en etnisch-culturele achtergrond. Factoren die de participatie beïnvloeden zijn onder andere de beschikbare middelen (kennis, vaardigheden, tijd, geld), de motivatie (interesse, gevoel van machteloosheid) en de mate waarin men wordt gevraagd of betrokken bij organisaties. > **Tip:** Ongelijkheden in participatie kunnen leiden tot een vertekend beeld van de publieke opinie, omdat bepaalde groepen ondervertegenwoordigd zijn in het politieke debat. * **Patroon 3: Achteruitgang in conventionele participatie.** Traditionele vormen van politieke betrokkenheid, zoals lidmaatschap van politieke partijen en stemgedrag, vertonen een dalende trend. Hoewel dit niet overal even sterk is en er soms lichte heroplevingen zijn, is de algemene tendens een afname van deze traditionele participatievormen. * **Patroon 4: Verschuiving naar niet-conventionele vormen.** Er is een duidelijke verschuiving zichtbaar naar niet-conventionele vormen van participatie, met name onder jongeren. Er is echter een open vraag of deze methoden voldoende bijdragen aan het kenbaar maken en vervullen van eisen en voorkeuren. ### 1.3 Pressiegroepen en sociale bewegingen Pressiegroepen (PG) en sociale bewegingen (SB) spelen een belangrijke rol als intermediair tussen de samenleving en de politiek, en worden beschouwd als onderdeel van het maatschappelijk middenveld. #### 1.3.1 Wat zijn pressiegroepen en sociale bewegingen? Zowel PG als SB hebben als gemeenschappelijk doel het beïnvloeden van het beleid en de acties van overheden. Ze maken hiervoor gebruik van diverse actiemiddelen, zoals lobbyen, protestactiviteiten en betogingen. Een cruciaal verschil met politieke partijen is dat PG en SB zelf niet deelnemen aan verkiezingen. #### 1.3.2 Verschillen tussen pressiegroepen en sociale bewegingen Hoewel ze vergelijkbare functies vervullen, zijn er ook belangrijke verschillen: * **Doelstellingen:** Sociale bewegingen kunnen bredere en meer omvattende maatschappelijke doelstellingen nastreven dan pressiegroepen. * **Organisatiestructuur:** Sociale bewegingen hebben doorgaans een lossere en minder formele organisatiestructuur dan pressiegroepen, die vaak meer gestructureerd zijn. * **Actiemiddelen:** Pressiegroepen maken vaker gebruik van directe methoden zoals lobbyen. Sociale bewegingen neigen meer naar protest en niet-conventionele actiemiddelen. #### 1.3.3 Hoe functioneren pressiegroepen en sociale bewegingen? Er worden twee modellen onderscheiden om het functioneren van pressiegroepen te analyseren: 1. **Pluralisme:** In dit model worden pressiegroepen gezien als actieve concurrenten die strijden om invloed binnen het politieke systeem. Er is een open markt van ideeën en belangen, waarbij de overheid als een neutrale scheidsrechter optreedt. 2. **Corporatisme:** Dit model gaat uit van een meer georganiseerde en hiërarchische structuur, waarbij een beperkt aantal grote belangenorganisaties (zoals werknemers- en werkgeversorganisaties) structureel betrokken zijn bij het beleidsvormingsproces. Het "Groep van 10"-overleg in België, bestaande uit de belangrijkste werknemers- en werkgeversorganisaties, is hiervan een voorbeeld. ### 1.4 De rol van pressiegroepen en sociale bewegingen in de democratie De impact van PG en SB op de democratie is een veelbesproken onderwerp. Ze kunnen bijdragen aan democratische processen door: * Het signaleren van specifieke belangen en behoeften die anders mogelijk onderbelicht zouden blijven. * Het stimuleren van publiek debat en bewustwording over maatschappelijke kwesties. * Het fungeren als controlemechanisme op de overheid. Echter, hun invloed is vaak afhankelijk van de groepsgrootte, de middelen waarover ze beschikken, en de context waarin ze opereren. ### 1.5 Politieke cultuur en haar belang Politieke cultuur verwijst naar het geheel van houdingen, waarden en gedragingen die burgers hebben ten opzichte van het politiek systeem. Het begrijpen van politieke cultuur is essentieel voor het verklaren van politieke fenomenen en verschillen tussen samenlevingen. #### 1.5.1 Invloed van politieke cultuur op de democratie Onderzoek naar politieke cultuur, zoals dat van R. Putnam, heeft aangetoond dat de mate van "sociaal kapitaal" – bestaande uit netwerken van engagement, vertrouwen en normen van wederkerigheid – een significante invloed heeft op de stabiliteit en prestaties van democratieën. Een hogere mate van sociaal kapitaal leidt over het algemeen tot een stabielere democratie. #### 1.5.2 Vormen van politieke cultuur Er worden drie mogelijke vormen van politieke cultuur onderscheiden: 1. **Parochiale cultuur:** Burgers hebben weinig kennis van en betrokkenheid bij het nationale politieke systeem. 2. **Subject culture:** Burgers zien zichzelf als onderdaan die de wetten van de staat moeten volgen, maar hebben weinig eigen invloed. 3. **Participant culture:** Burgers zien zichzelf als actieve deelnemers in het politieke proces. Een combinatie van gezagsgetrouwheid (kenmerkend voor subject culture) en actieve deelname (kenmerkend voor participant culture) wordt vaak gezien als de ideale "civic culture" die leidt tot een stabiele democratie. #### 1.5.3 Kritiek op het concept van civic culture Het concept van "civic culture" heeft ook kritiek gekregen. Enerzijds wordt het gezien als een westers ideaalbeeld, waarbij landen als Groot-Brittannië als model dienen. Anderzijds wordt de causale structuur in twijfel getrokken: leidt een bepaalde politieke cultuur tot een stabiele democratie, of is het juist de democratische stabiliteit die bepaalde culturele kenmerken voortbrengt? Bovendien wordt soms gesteld dat het model te weinig waardering heeft voor de kritische zin van burgers. #### 1.5.4 Moderne politieke cultuur en uitdagingen voor democratie Moderne burgers zijn vaak minder gezagsgetrouw en participeren vaker via niet-conventionele kanalen. Er is sprake van toenemend politiek wantrouwen jegens elites en gevestigde instellingen, maar ook van een grotere tolerantie voor burgerlijke ongehoorzaamheid. De vraag is in hoeverre deze veranderingen een bedreiging vormen voor de democratische stabiliteit. ### 1.6 Conclusie Politieke participatie stelt burgers in staat om hun eisen kenbaar te maken en druk uit te oefenen op besluitvormers. Kenmerkend zijn de patronen van niet-actieve meerderheid, ongelijke participatie, een daling in conventionele participatie en een opkomst van niet-conventionele vormen. Pressiegroepen en sociale bewegingen vormen een belangrijk deel van het middenveld en beïnvloeden het beleid, elk met hun eigen kenmerken en functioneringsmodellen (pluralisme en corporatisme). Politieke participatie, politieke cultuur en sociaal kapitaal zijn onderling verbonden en beïnvloeden de kwaliteit en stabiliteit van democratieën. Veranderingen in culturele waarden hebben dan ook een directe impact op patronen van politieke participatie. --- # Pressiegroepen en sociale bewegingen Pressiegroepen en sociale bewegingen vervullen een cruciale intermediaire functie tussen de samenleving en de politiek, door te trachten het overheidsbeleid en de acties van overheden te beïnvloeden. ### 2.1 Wat zijn pressiegroepen en sociale bewegingen? Zowel pressiegroepen (PG) als sociale bewegingen (SB) delen een gemeenschappelijke kern: ze maken deel uit van het maatschappelijk middenveld en streven ernaar het beleid en de acties van overheden te beïnvloeden. Ze maken hierbij gebruik van diverse actiemiddelen, zoals lobbyen, protestactiviteiten en betogingen. Een belangrijk onderscheid met politieke partijen is dat PG en SB niet deelnemen aan verkiezingen. #### 2.1.1 Verschillen tussen pressiegroepen en sociale bewegingen Hoewel ze verwante functies vervullen, zijn er duidelijke verschillen tussen PG en SB: * **Doelstellingen:** Sociale bewegingen kunnen bredere en meer omvattende doelstellingen hebben dan pressiegroepen. * **Organisatiestructuur:** Sociale bewegingen kennen doorgaans een lossere en minder formele organisatiestructuur in vergelijking met pressiegroepen. * **Actiemiddelen:** Pressiegroepen hanteren vaker directere actiemiddelen zoals lobbyen, terwijl sociale bewegingen zich meer richten op protest en niet-conventionele actiemiddelen. ### 2.2 Hoe functioneren pressiegroepen en sociale bewegingen? Het functioneren van pressiegroepen kan worden begrepen aan de hand van twee modellen: pluralisme en corporatisme. #### 2.2.1 Pluralisme In een pluralistisch model worden pressiegroepen gezien als één van de vele belangengroepen die in de samenleving actief zijn. De overheid treedt op als een neutrale scheidsrechter die de belangen van diverse groepen afweegt. * **Kenmerken:** * Een breed scala aan groepen concurreert om invloed. * De toegang tot de besluitvormers is relatief open voor alle groepen. * Geen enkele groep domineert het beleidsproces. #### 2.2.2 Corporatisme Het corporatisme model gaat uit van een meer gestructureerde en hiërarchische relatie tussen de overheid en een beperkt aantal grootschalige belangengroepen, vaak werknemers- en werkgeversorganisaties. Deze groepen worden door de overheid erkend en geïnstitutionaliseerd in het beleidsoverleg. * **Kenmerken:** * Beperkt aantal geselecteerde, representatieve organisaties. * Formele participatie van deze organisaties in het besluitvormingsproces. * Een sterke nadruk op sociaal overleg en consensusvorming tussen de 'top'-organisaties en de overheid. > **Voorbeeld:** De 'Groep van 10' in België, die de belangrijkste werknemers- en werkgeversorganisaties omvat, is een illustratie van corporatistische overlegstructuren. ### 2.3 De rol van pressiegroepen en sociale bewegingen in de democratie De invloed van pressiegroepen en sociale bewegingen op de democratie is een veelbesproken onderwerp, met name in relatie tot sociaal kapitaal en politieke cultuur. #### 2.3.1 Sociaal kapitaal en democratie Robert Putnam benadrukte het belang van sociaal kapitaal voor een stabiele en performante democratie. Sociaal kapitaal omvat drie essentiële onderdelen: 1. **Netwerken van engagement:** De mate waarin burgers betrokken zijn bij verenigingsleven en collectieve activiteiten. 2. **Vertrouwen:** Het vertrouwen dat burgers in elkaar en in instituties hebben. 3. **Normen van wederkerigheid:** De verwachting dat hulp en steun wederkerig zijn. Een hogere mate van sociaal kapitaal, gevoed door actieve pressiegroepen en sociale bewegingen die burgers verbinden en vertrouwen bevorderen, draagt bij aan een stabielere democratische orde. #### 2.3.2 Politieke cultuur en democratie Politieke cultuur, gedefinieerd als het geheel van houdingen, waarden en gedragingen met betrekking tot het politiek systeem, speelt een cruciale rol bij het begrijpen van politieke fenomenen. * **Vroege benaderingen (bv. Almond & Verba):** Deze benaderingen identificeerden drie mogelijke vormen van politieke cultuur: * **Parochial culture:** Burgers hebben weinig kennis van en interactie met de nationale politiek. * **Subject culture:** Burgers zien zichzelf als onderdanen die de output van de politiek ondergaan, maar hebben weinig invloed. * **Participant culture:** Burgers zien zichzelf als actieve deelnemers die de input en output van de politiek kunnen beïnvloeden. * Een **civic culture**, een combinatie van subject en participant culture, werd gezien als ideaal voor een stabiele democratie. Deze cultuur kenmerkt zich door gezagsgetrouwe burgers die wetten respecteren, vertrouwen hebben in het politiek systeem en actief deelnemen aan politiek. * **Kritieken op vroege benaderingen:** * De focus op een 'westers ideaal' (bv. Groot-Brittannië) werd als beperkend beschouwd. * Er was onvoldoende aandacht voor de causale verbanden tussen politieke cultuur en democratische stabiliteit. * De nadruk op gezagsgetrouwheid werd bekritiseerd voor het onvoldoende waarderen van kritische burgers. #### 2.3.3 Moderne uitdagingen voor democratie Hedendaagse trends duiden op veranderingen in politieke cultuur en participatiepatronen: * **Afname van conventionele participatie:** Traditionele partijen verliezen leden en traditionele politieke activiteiten nemen af. * **Toename van niet-conventionele participatie:** Burgers, met name jongeren, maken meer gebruik van protest, sociale media en andere niet-conventionele middelen. * **Toenemend politiek wantrouwen:** Er is een groeiend wantrouwen jegens politieke elites, partijen en gevestigde instituties. * **Hogere tolerantie voor burgerlijke ongehoorzaamheid:** Burgers lijken toleranter te staan tegenover vormen van burgerlijke ongehoorzaamheid. De vraag rijst of deze verschuivingen naar niet-conventionele participatie en kritische houdingen een probleem vormen voor de democratische stabiliteit, of juist een teken zijn van een evoluerende en potentieel veerkrachtigere democratie. Pressiegroepen en sociale bewegingen spelen een sleutelrol in het kanaliseren van deze veranderende participatiepatronen. --- # Politieke cultuur en democratie Dit onderwerp onderzoekt het belang van politieke cultuur voor democratie, waarbij sociaal kapitaal, verschillende vormen van politieke cultuur en hun impact op democratische stabiliteit en welvaart worden besproken. ### 3.1 Politieke participatie en haar patronen Politieke participatie omvat alle manieren waarop burgers hun voorkeuren en eisen signaleren aan politieke besluitvormers en druk uitoefenen om aan hun eisen tegemoet te komen. Dit kan zowel via het geven van informatie als via het uitoefenen van politieke druk. Er zijn diverse actiemiddelen, die onderverdeeld kunnen worden in: * **Conventionele actiemiddelen:** Georganiseerd door de overheid of politieke elite, zoals stemmen of lid worden van een politieke partij. * **Niet-conventionele actiemiddelen:** Georganiseerd door participanten zelf, met een groter stoorvermogen, zoals betogingen, stakingen of petities. * **Nieuwe actiemiddelen:** Zoals sociale media en consumptiegedrag. Er zijn verschillende patronen waarneembaar in politieke participatie: * **Patroon 1: De meeste mensen zijn niet politiek actief.** * **Patroon 2: Er zijn ongelijkheden in politieke participatie.** Deze ongelijkheden worden beïnvloed door factoren zoals onderwijs, inkomen, geslacht, leeftijd en etnisch-culturele achtergrond. De bereidheid om deel te nemen is vaak afhankelijk van de beschikbare kennis, vaardigheden, tijd, geld, interesse, en het gevoel van machteloosheid, evenals van de mate waarin mensen gevraagd worden of deel uitmaken van netwerken en organisaties. * **Patroon 3: Er is een achteruitgang in conventionele participatie.** Traditionele partijen verliezen leden en de activiteit van partijleden neemt af. De opkomst bij verkiezingen daalt eveneens. * **Patroon 4: Er is een verschuiving richting niet-conventionele vormen van participatie, vooral bij jongeren.** De vraag is echter of op deze manier eisen en voorkeuren voldoende gehoord worden. ### 3.2 Pressiegroepen en sociale bewegingen Pressiegroepen (PG) en sociale bewegingen (SB) vervullen een intermediaire functie tussen de samenleving en de politiek als onderdeel van het maatschappelijk middenveld. Ze streven ernaar beleid en acties van overheden te beïnvloeden, maken gebruik van diverse actiemiddelen zoals lobbyen en protest, en nemen niet deel aan verkiezingen. Hoewel ze een gemeenschappelijke kern hebben, zijn er ook verschillen: * **Sociale bewegingen** kunnen bredere doelstellingen hebben en beschikken over een lossere, minder formele organisatiestructuur dan pressiegroepen. * **Pressiegroepen** maken vaak directer gebruik van middelen zoals lobbyen, terwijl sociale bewegingen zich meer richten op protest en niet-conventionele actiemiddelen. ### 3.3 Modellen van pressiegroepen Er bestaan twee belangrijke modellen van hoe pressiegroepen functioneren: * **Pluralisme:** Een model waarin veel verschillende groepen concurreren om invloed, en de overheid als scheidsrechter optreedt. * **Corporatisme:** Een model waarin de overheid intensief samenwerkt met een beperkt aantal grote, georganiseerde belangengroepen (zoals vakbonden en werkgeversorganisaties). Een voorbeeld hiervan in België is de "Groep van 10", die sociaal overleg voert. ### 3.4 De impact van pressiegroepen en sociale bewegingen op democratie De impact van PG's en SB's op democratie wordt mede bepaald door het concept van **sociaal kapitaal**. Sociaal kapitaal verwijst naar de netwerken van engagement, vertrouwen en normen van wederkerigheid binnen een samenleving. Een hogere mate van sociaal kapitaal wordt geassocieerd met stabielere en meer performante democratieën. R. Putnam benadrukte dit door regionale verschillen in politieke prestaties in Italië te verklaren aan de hand van verschillen in sociaal kapitaal. ### 3.5 Het belang van politieke cultuur Politieke cultuur wordt gedefinieerd als het geheel van houdingen, politieke waarden en gedragingen met betrekking tot het politiek systeem. Cultuur en geschiedenis zijn cruciaal voor het begrijpen van politieke fenomenen. **Historische inzichten in politieke cultuur:** Eén van de eerste grootschalige studies naar het belang van politieke cultuur identificeerde drie mogelijke vormen: 1. **Parochial culture:** Burgers hebben weinig kennis of verwachtingen van het nationale politieke systeem. 2. **Subject culture:** Burgers zien zichzelf als onderdaan die bevelen van de overheid opvolgen, maar participeren niet actief. 3. **Participant culture:** Burgers zien zichzelf als actieve deelnemers in het politieke proces. De combinatie van de subject culture (gezagsgetrouw zijn, wetten respecteren en vertrouwen hebben in het politiek systeem) en de participant culture (actief deelnemen aan politiek) werd beschouwd als de **civic culture**, een ideaalbeeld dat zou leiden tot een stabiele democratie. **Kritieken op de civic culture:** * De civic culture werd bekritiseerd als een Westers ideaal, met Groot-Brittannië als model. * Er was twijfel over de causale structuur: leidt een bepaalde politieke cultuur tot een stabiele democratie, of vice versa? * De civic culture leek te weinig waardering te hebben voor de kritische zin van burgers. **Moderne ontwikkelingen en hun impact:** De moderne burger is vaak minder gezagsgetrouw en participeert minder via conventionele kanalen. Er is mogelijk sprake van toenemend politiek wantrouwen ten opzichte van elites, partijen en gevestigde instellingen. Burgers zijn toleranter geworden ten aanzien van burgerlijke ongehoorzaamheid en maken meer gebruik van niet-conventionele actiemiddelen. De vraag is of deze veranderingen een probleem vormen voor de democratische stabiliteit. ### 3.6 Conclusie Politieke participatie stelt burgers in staat hun eisen te signaleren en druk uit te oefenen op besluitvormers. Er zijn duidelijke patronen in participatie: de meeste mensen participeren niet, maar sommigen doen dit intensiever. We zien een daling in conventionele participatie, maar een toename in niet-conventionele vormen. Pressiegroepen en sociale bewegingen zijn vitale onderdelen van het middenveld die beleid proberen te beïnvloeden, met onderlinge verschillen in hun kenmerken en invloed die context- en groepsgebonden zijn. Twee modellen, pluralisme en corporatisme, beschrijven de werking van pressiegroepen. Politieke participatie, politieke cultuur en sociaal kapitaal zijn onderling verbonden en hebben een significante invloed op de kwaliteit en stabiliteit van democratieën. Veranderingen in culturele waarden spelen een sleutelrol in de evolutie van patronen van politieke participatie. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Politieke participatie | Alle mogelijke manieren waarop burgers hun voorkeuren en eisen signaleren aan politieke besluitvormers en druk uitoefenen opdat zij tegemoet komen aan hun eisen en voorkeuren. Dit omvat zowel het geven van informatie als het uitoefenen van politieke druk. | | Conventionele actiemiddelen | Manieren van politieke participatie die georganiseerd zijn door de overheid of politieke elite, zoals stemmen of lid worden van een politieke partij. Deze middelen worden als meer geaccepteerd en geïntegreerd beschouwd binnen het politieke systeem. | | Niet-conventionele actiemiddelen | Manieren van politieke participatie die door de participanten zelf georganiseerd worden en een zekere mate van stoorvermogen hebben, zoals betogingen, stakingen en petities. Deze methoden trachten vaak directe aandacht te genereren voor specifieke eisen. | | Pressiegroepen (PG) | Groepen die een intermediaire functie vervullen tussen de samenleving en de politiek, met als doel beleid en acties van overheden te beïnvloeden. Ze maken gebruik van diverse actiemiddelen, maar nemen niet deel aan verkiezingen. | | Sociale bewegingen (SB) | Vergelijkbaar met pressiegroepen, maar vaak met lossere organisatiestructuren en bredere doelstellingen. Ze maken veelal gebruik van protest en niet-conventionele actiemiddelen om maatschappelijke verandering te bewerkstelligen. | | Pluralisme | Een model waarin pressiegroepen functioneren in een competitieve omgeving waarbij diverse belangengroepen strijden om invloed. Er is geen enkele groep die dominant is en de overheid treedt op als scheidsrechter. | | Corporatisme | Een model van pressiegroepering waarbij de belangrijkste werknemers- en werkgeversorganisaties een centrale rol spelen in het sociaal overleg en beleidsvorming. Dit leidt tot een meer gestructureerde en georganiseerde vertegenwoordiging van belangen. | | Sociaal kapitaal | Het geheel van netwerken van engagement, vertrouwen en normen van wederkerigheid binnen een samenleving. Een hoge mate van sociaal kapitaal wordt geassocieerd met stabielere en performantere democratieën. | | Politieke cultuur | Het geheel van houdingen, politieke waarden en gedragingen met betrekking tot het politiek systeem. Cultuur en geschiedenis spelen een belangrijke rol in het begrijpen van politieke fenomenen en de stabiliteit van democratieën. | | Civic culture | Een ideaaltype politieke cultuur waarin burgers zowel gezagsgetrouw zijn en wetten respecteren, als actief deelnemen aan het politieke proces. De combinatie van deze twee aspecten leidt tot een stabiele democratie. | | Burgerlijke ongehoorzaamheid | Het bewust en vreedzaam overtreden van wetten die als onrechtvaardig worden beschouwd, met als doel publieke aandacht te vestigen op een bepaalde kwestie en verandering te bewerkstelligen. |

# Democratische verkiezingen en hun functies Democratische verkiezingen zijn een fundamentele pijler van democratieën en vervullen diverse cruciale functies binnen een politiek systeem [5](#page=5). ### 1.1 Essentiële voorwaarden voor democratische verkiezingen Verkiezingen zijn een noodzakelijke voorwaarde voor democratie, maar niet alle verkiezingen voldoen per definitie aan democratische principes. Om als democratisch te worden beschouwd, moeten verkiezingen aan een reeks essentiële voorwaarden voldoen. Deze omvatten onder meer [4](#page=4): * **Vrij en eerlijk verloop:** Verkiezingen moeten in een sfeer van vrijheid en eerlijkheid plaatsvinden, zonder dwang of manipulatie [4](#page=4). * **Universeel stemrecht:** Alle volwassen burgers moeten het recht hebben om te stemmen, zonder discriminatie op basis van ras, geslacht, religie of andere kenmerken [4](#page=4). * **Geheime stemming:** De stem van elke kiezer moet geheim zijn om intimidatie of beïnvloeding te voorkomen [4](#page=4). * **Onpartijdige electorale administratie:** De organisatie en uitvoering van de verkiezingen moeten in handen zijn van een neutrale en onpartijdige instantie [4](#page=4). * **Vrije en gelijke toegang tot stembureaus:** Alle kiezers moeten op een eerlijke en gelijke manier toegang hebben tot de stembureaus om hun stem uit te brengen [4](#page=4). > **Tip:** Hoewel deze voorwaarden de basis vormen, kunnen de specifieke invulling en implementatie ervan per land verschillen. ### 1.2 Functies van democratische verkiezingen Democratische verkiezingen zijn meer dan alleen een mechanisme voor de selectie van leiders; zij vervullen een reeks vitale functies die bijdragen aan de legitimiteit en stabiliteit van een democratie. De belangrijkste functies zijn [5](#page=5): * **Verbinden van burgers met het politieke systeem:** Verkiezingen bieden burgers een formeel kanaal om deel te nemen aan het politieke proces en invloed uit te oefenen op het bestuur. Dit versterkt de band tussen de bevolking en de overheid [5](#page=5). * **Organiseren van partijcompetitie:** Verkiezingen creëren een kader waarin politieke partijen kunnen concurreren om de gunst van de kiezers. Dit concurrentieproces stimuleert politieke dynamiek en biedt kiezers een keuze uit verschillende beleidsopties [5](#page=5). * **Selectie van politiek personeel:** De meest zichtbare functie van verkiezingen is het selecteren van individuen die politieke functies zullen bekleden. Dit proces zorgt voor de continuïteit van het bestuur en de vernieuwing van politieke elites [5](#page=5). * **'Wil van het volk' leren kennen:** Via verkiezingen krijgen politieke leiders en beleidsmakers inzicht in de voorkeuren, wensen en meningen van de bevolking. Dit helpt bij het vormgeven van beleid dat beter aansluit bij de behoeften van de samenleving [5](#page=5). > **Tip:** Het is belangrijk om te beseffen dat verkiezingen slechts één van de instrumenten zijn om de 'wil van het volk' te peilen. Andere vormen van burgerparticipatie zijn ook essentieel. --- # Kiesrecht en stemgedrag Dit onderwerp onderzoekt wie het recht heeft om te stemmen, de historische ontwikkeling daarvan, en de factoren die de opkomst bij verkiezingen beïnvloeden, inclusief de discussie rond opkomstplicht. ### 2.1 Wie mag stemmen? #### 2.1.1 Universeel kiesrecht en de historische evolutie Het concept van kiesrecht heeft een aanzienlijke evolutie gekend, evoluerend van beperkte vormen naar het hedendaagse streven naar universeel kiesrecht, waarbij in principe alle volwassen burgers het recht hebben om te stemmen en verkozen te worden [7](#page=7). * **Census- of cijnskiesrecht:** Dit was de oudste vorm, waarbij enkel burgers die een bepaald bedrag aan belastingen betaalden (de 'cijns') stemrecht hadden. Dit systeem was in gebruik tot 1893 [7](#page=7). * **Algemeen meervoudig stemrecht:** Vanaf 1893 werd het kiesrecht uitgebreid, maar bleef het meervoudig, wat betekende dat bepaalde groepen (bijvoorbeeld mannen met hogere opleiding of met een gezin) meerdere stemmen konden uitbrengen. Dit gold van 1893 tot 1918 [7](#page=7). * **Algemeen enkelvoudig kiesrecht voor mannen:** In 1918 werd het algemeen enkelvoudig kiesrecht voor mannen ingevoerd, wat inhield dat elke man één stem had [7](#page=7). * **Algemeen enkelvoudig kiesrecht voor vrouwen:** Vrouwen kregen het algemeen enkelvoudig kiesrecht pas in 1948 [7](#page=7). #### 2.1.2 Opkomstplicht Opkomstplicht is een verplichting om deel te nemen aan verkiezingen, maar het impliceert niet noodzakelijk dat men ook effectief een stem moet uitbrengen. De discussie over de wenselijkheid van opkomstplicht kent verschillende argumenten [9](#page=9). **Argumenten voor opkomstplicht:** * Het wordt beschouwd als een burgerplicht [10](#page=10). * Het leidt tot een hogere opkomst bij verkiezingen [10](#page=10). * Het kan sociale ongelijkheden bij het stemmen vermijden [10](#page=10). * Een hoge opkomst dient als een belangrijke graadmeter voor de democratische legitimiteit van een verkozen orgaan [10](#page=10). **Argumenten tegen opkomstplicht:** * Het kan gezien worden als een beperking van de individuele vrijheid [10](#page=10). * Het risico bestaat op het uitbrengen van ‘waardeloze’ stemmen, dat wil zeggen stemmen die willekeurig worden uitgebracht zonder overweging [10](#page=10). ### 2.2 Wie gaat (niet) stemmen? #### 2.2.1 De evolutie van de opkomst De opkomst bij verkiezingen, ook wel 'voter turnout' genoemd, toont een dalende trend en verschilt aanzienlijk van land tot land [11](#page=11). #### 2.2.2 Factoren die de opkomst beïnvloeden Verschillende factoren spelen een rol in de beslissing van burgers om wel of niet te gaan stemmen. Deze factoren kunnen worden onderverdeeld in kosten en baten vanuit het perspectief van de kiezer [12](#page=12): * **Opkomstplicht:** Zoals eerder besproken, kan een opkomstplicht de opkomst verhogen [12](#page=12). * **Aan/afwezigheid van grote ideologische tegenstellingen:** Wanneer er duidelijke en grote verschillen zijn tussen de politieke partijen, kan dit kiezers motiveren om te gaan stemmen [12](#page=12). * **Belang van een verkiezing:** De waargenomen belangrijkheid van een specifieke verkiezing (bijvoorbeeld nationale verkiezingen versus lokale verkiezingen) beïnvloedt de opkomst [12](#page=12). * **Regels omtrent kiezersregistratie:** Eenvoudige registratieprocedures bevorderen de opkomst, terwijl ingewikkelde regels drempels kunnen opwerpen [12](#page=12). * **Burgerzin en gewoonte:** Een sterk ontwikkeld gevoel van burgerzin en de gewoonte om te stemmen, kunnen bijdragen aan een hogere opkomst [12](#page=12). * **Kosten-batenanalyse bij kiezers:** Kiezers maken impliciet een afweging van de kosten en baten van het stemmen. * **Kosten:** Deze omvatten de tijd die het kost om te stemmen, de energie die hiervoor nodig is, en eventuele drempels zoals lange wachtrijen of moeilijke bereikbaarheid van stemlokalen [12](#page=12). * **Baten:** De baten omvatten het idee dat de eigen stem ertoe doet, het gevoel dat men een verschil kan maken, en de voldoening die voortkomt uit deelname aan het democratisch proces [12](#page=12). --- # Classificatie en gevolgen van kiessystemen Dit deel behandelt de classificatie van kiessystemen, onderverdeeld in meerderheids- en proportionele systemen, en analyseert hun impact op het partijsysteem, regeringsvorming, maatschappelijke afspiegeling en de vertegenwoordiging van vrouwen [14](#page=14) [36](#page=36). ### 3.1 Classificatie van kiessystemen Kiessystemen omvatten de regels en procedures voor de organisatie van verkiezingen, met name hoe stemmen worden omgezet in zetels. De classificatie kan gebaseerd zijn op verschillende criteria [14](#page=14): * **Verhouding tussen stemmen en zetels:** proportioneel versus meerderheid [14](#page=14). * **Aantal zetels per kieskring:** uninominaal (één zetel) of plurinominaal (meerdere zetels) [14](#page=14). * **Vereiste steun voor verkiezing:** absolute meerderheid, relatieve meerderheid of een bepaald quotum [14](#page=14). De hoofdindeling van kiessystemen is in meerderheidssystemen en proportionele systemen [15](#page=15). #### 3.1.1 Meerderheidssystemen Meerderheidssystemen zetten stemmen doorgaans niet evenredig om in zetels, wat voordeel biedt aan grotere partijen [18](#page=18). * **Plurality (relatieve meerderheid):** * **First past the post (uninominaal):** Het grondgebied is verdeeld in relatief kleine kieskringen waar één zetel te winnen valt. De kandidaat met het hoogste aantal stemmen wint de zetel. Voorbeelden zijn het Verenigd Koninkrijk (House of Commons), de VS (House of Representatives), Canada en India [16](#page=16). > **Gevolg:** Dit systeem leidt vaak tot een tweepartijensysteem, waarbij de strijd zich meestal tussen twee grote partijen toelegt [18](#page=18). > **Voorbeeld:** Stel dat 3 zetels verdeeld moeten worden. Als Partij 1 in drie districten 40% van de stemmen krijgt en de andere partijen minder, wint Partij 1 alle zetels, hoewel de meerderheid van de stemmen niet op hen werd uitgebracht [19](#page=19). > **Voorbeeld:** De Britse algemene verkiezingen van 2019 toonden een duidelijke discrepantie tussen het percentage stemmen en het percentage zetels voor de Conservatieven (43.6% stemmen, 56.2% zetels) en Labour (32.2% stemmen, 31.1% zetels) [20](#page=20). * **Winner takes all (plurinominaal):** In elke kieskring worden meerdere zetels verdeeld. De lijst met het hoogste aantal stemmen wint alle zetels in die kieskring (via relatieve meerderheid). Derde kandidaten of partijen hebben het hierbij moeilijk. Een bekend voorbeeld is de presidentsverkiezing in de VS [21](#page=21). * **Absolute meerderheid in twee ronden (uninominaal):** In elke kieskring wordt één zetel verkozen. Een kandidaat of partij wint de zetel enkel bij het behalen van de absolute meerderheid (meer dan 50% van de stemmen). Indien geen enkele kandidaat dit haalt in de eerste ronde, volgt een tweede ronde (runoff). Dit systeem wordt onder andere gebruikt in Frankrijk (parlement en president) en voor presidentsverkiezingen in landen als Brazilië, Oostenrijk en Polen [23](#page=23). > **Voorbeeld:** Bij de presidentsverkiezing in Moldavië in 2024 won Sandu de eerste ronde met 42.49% van de stemmen en de tweede ronde met 55.35% [24](#page=24). #### 3.1.2 Proportionele systemen Bij proportionele systemen worden zetels op (min of meer) evenredige wijze verdeeld over de partijen, gebaseerd op het behaalde aantal stemmen. Een perfecte proportionaliteit betekent dat 20% van de stemmen ook 20% van de zetels oplevert [25](#page=25). * **Kenmerken:** Partijen presenteren lijsten met meerdere kandidaten per kieskring, die doorgaans groter zijn dan bij meerderheidssystemen. In elke kieskring worden meerdere kandidaten verkozen (plurinominaal) [25](#page=25) [27](#page=27). * **Voorbeelden:** Nationale en federale verkiezingen in België, Nederland, Spanje, Letland, Zuid-Afrika en Noorwegen [25](#page=25) [26](#page=26). > **Voorbeeld:** De Noorse parlementsverkiezingen van 2017 laten zien dat de verdeling van zetels per partij sterk overeenkomt met hun percentage stemmen [26](#page=26). * **Zetelverdelingsmethoden:** De verdeling van zetels tussen partijen kan op verschillende manieren gebeuren. In België worden het Systeem D’Hondt gebruikt voor parlementsverkiezingen en het Systeem Imperiali voor lokale verkiezingen [27](#page=27). > **Voorbeeld:** Een illustratie van de zetelverdeling in Luik in 2007 toont hoe het Systeem D’Hondt toegepast werd om 15 zetels te verdelen tussen verschillende partijen op basis van hun stemmenaantallen [28](#page=28). * **Kiesdrempel:** Soms wordt een wettelijke kiesdrempel ingevoerd (bv. 5% in België en Duitsland, 4% in Oostenrijk, 10% in Turkije) om versplintering van het partijsysteem tegen te gaan. Partijen kunnen pre-electorale allianties (kartels) aangaan om deze drempel te halen [29](#page=29). ### 3.2 Gevolgen van kiessystemen Kiessystemen hebben aanzienlijke gevolgen voor verschillende aspecten van de politiek [36](#page=36). #### 3.2.1 Gevolgen voor het partijsysteem * **Meerderheidssystemen** neigen naar een **tweepartijensysteem** [36](#page=36). * **Proportionele systemen** leiden doorgaans tot een **meerpartijensysteem** [36](#page=36). #### 3.2.2 Gevolgen voor de regeringsvorming * **Meerderheidssystemen** faciliteren **één-partijregeringen** met een duidelijke winnaar die zijn verkiezingsprogramma kan uitvoeren [36](#page=36). * **Proportionele systemen** leiden vaker tot **coalitieregeringen**, waarbij verschillende partijen compromissen moeten sluiten [36](#page=36). #### 3.2.3 Gevolgen voor de afspiegeling van de samenleving * **Proportionele systemen** zijn **minder nadelig voor kleine partijen** en zorgen voor een **betere afspiegeling** van diverse ideeën en identiteiten in de samenleving [37](#page=37). * Een **nadelig gevolg** van een zeer proportioneel systeem kan echter **versplintering** van het partijsysteem en **politieke instabiliteit** zijn door de aanwezigheid van veel kleine partijen [37](#page=37). #### 3.2.4 Gevolgen voor de vertegenwoordiging van vrouwen * **Proportionele systemen** resulteren over het algemeen in een **hoger aantal vrouwelijke verkozenen** [38](#page=38). * Een **hogere party magnitude** (het aantal zetels dat een partij per kieskring behaalt) leidt tot meer vrouwelijke verkozenen [38](#page=38). * Het toepassen van **structurele maatregelen zoals genderquota** draagt ook bij aan een hogere vertegenwoordiging van vrouwen [38](#page=38). > **Tip:** Elk kiessysteem heeft zowel voor- als nadelen [38](#page=38). > **Voorbeeld:** Het percentage vrouwelijke verkozenen in het Belgische Federale Parlement toont de evolutie en het effect van deze systemen [39](#page=39). --- # Selectie van gekozen kandidaten en verklaring van stemgedrag Dit onderwerp verklaart hoe kandidaten worden geselecteerd binnen verschillende kiessystemen en biedt theoretische kaders om stemgedrag te begrijpen. ### 4.1 Selectie van gekozen kandidaten De selectie van kandidaten hangt sterk af van het toegepaste kiessysteem, met name of er sprake is van een meerderheidssysteem of een proportioneel systeem [31](#page=31). #### 4.1.1 Meerderheidssystemen In meerderheidssystemen worden alle kandidaten van de winnende partijen automatisch gekozen [31](#page=31). #### 4.1.2 Proportionele systemen In proportionele systemen wordt doorgaans slechts een deel van de kandidaten per partij gekozen. Binnen deze systemen zijn er twee hoofdvarianten [31](#page=31): * **Gesloten lijsten:** De volgorde waarin kandidaten op de lijst staan, bepaalt de volgorde waarin zij gekozen worden [31](#page=31). * **Open lijsten:** Het aantal voorkeurstemmen dat kandidaten behalen, bepaalt de volgorde waarin zij gekozen worden [31](#page=31). ##### 4.1.2.1 Gemengd systeem in België België kent een gemengd systeem, zowel op federaal als regionaal niveau. Hierbij bepalen zowel de lijstvolgorde als voorkeurstemmen welke kandidaten verkozen worden. Kandidaten die een bepaald aantal voorkeurstemmen behalen, zijn sowieso verkozen. De resterende lijststemmen worden verdeeld onder de overgebleven kandidaten, beginnend bij de hoogste op de lijst, totdat alle zetels zijn gevuld. Dit systeem is in het voordeel van kandidaten die hoger op de lijst staan, aangezien zij zichtbaarder zijn en meer voorkeurstemmen ontvangen, en als eersten in aanmerking komen voor bijkomende lijststemmen [32](#page=32). ##### 4.1.2.2 Hypothetisch voorbeeld van lijststemmenverdeling Stel, een partij heeft 750 beschikbare lijststemmen en moet 3 zetels verdelen, met een verkiesbaarheidscijfer van 800. De voorkeurstemmen zijn als volgt verdeeld [33](#page=33): * Kandidaat A: 500 voorkeurstemmen * Kandidaat B: 300 voorkeurstemmen * Kandidaat C: 450 voorkeurstemmen * Kandidaat D: 400 voorkeurstemmen * Kandidaat E: 250 voorkeurstemmen * Kandidaat F: 800 voorkeurstemmen Kandidaat F is sowieso verkozen door zijn 800 voorkeurstemmen, wat boven het verkiesbaarheidscijfer ligt. De resterende 750 lijststemmen worden verdeeld onder de andere kandidaten op basis van hun positie op de lijst, totdat de zetels gevuld zijn [32](#page=32) [33](#page=33). ##### 4.1.2.3 Open lijsten voor lokale verkiezingen in Vlaanderen Vanaf 2024 gelden voor lokale verkiezingen in Vlaanderen open lijsten. Hierbij bepalen het aantal voorkeurstemmen van kandidaten de volgorde van hun verkiezing; de kandidaten met de meeste voorkeurstemmen worden gekozen. Er vindt geen herverdeling van lijststemmen plaats. De kandidaat met het hoogste aantal voorkeurstemmen binnen de grootste coalitiefractie wordt burgemeester (met uitzondering van randgemeenten) [34](#page=34). ### 4.2 Verklaring van stemgedrag Stemgedrag kan verklaard worden vanuit verschillende theoretische perspectieven, waaronder structurele theorieën, rational-choice theorieën, en kortetermijnfactoren [41](#page=41). #### 4.2.1 Structurele theorieën Structurele theorieën benadrukken de invloed van bredere maatschappelijke structuren op individuele keuzes. ##### 4.2.1.1 Sociologische theorieën De sociologische theorie stelt dat groepslidmaatschap de partijkeuze en partijtrouw bepaalt. Partijen worden gezien als vertegenwoordigers van de belangen van specifieke groepen. Echter, partijen zien een erosie van hun traditionele kiezersbasis [42](#page=42). ##### 4.2.1.2 Attituden en emoties Naast groepslidmaatschap spelen ook de attituden, opinies en waarden van individuen een rol in hun partijkeuze. Emoties zoals woede, angst en hoop kunnen de stemkeuze eveneens beïnvloeden [42](#page=42). #### 4.2.2 Rational-choice theorieën Rational-choice theorieën gaan ervan uit dat individuen hun stemgedrag baseren op een rationele calculatie van hun eigen belangen, gebruikmakend van de beschikbare informatie. Dit kan zich uiten in strategisch stemmen, waarbij kiezers stemmen om een bepaald uitkomst te maximaliseren, of issue voting, waarbij kiezers stemmen op basis van specifieke beleidskwesties [43](#page=43). #### 4.2.3 Kortetermijnfactoren Naast structurele en rationele overwegingen spelen ook kortetermijnfactoren een rol in stemgedrag. Deze factoren omvatten [41](#page=41) [44](#page=44): * **Kandidaten:** De populariteit en mediageniekheid van individuele kandidaten kan de stemkeuze beïnvloeden [44](#page=44). * **Campagne:** De zichtbaarheid en communicatie van politieke partijen tijdens een campagne is van belang [44](#page=44). * **Economische factoren:** Economische groei of terugval kan een significante invloed hebben op het stemgedrag [44](#page=44). * **Toeval:** Onverwachte (inter)nationale gebeurtenissen kunnen ook een rol spelen in de uiteindelijke stemkeuze [44](#page=44). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Democratische verkiezingen | Een verkiezingsprocedure die voldoet aan strikte voorwaarden zoals vrij en eerlijk stemrecht, geheime stemming en onpartijdige administratie, essentieel voor het functioneren van een democratie. | | Universeel kiesrecht | Het principe waarbij alle volwassen burgers het recht hebben om te stemmen en verkozen te worden, zonder discriminatie op basis van ras, geslacht of sociale status. | | Census- of cijnskiesrecht | Een historisch kiesrecht dat gebonden was aan het betalen van een bepaald bedrag aan belastingen (census of cijns), waardoor alleen welgestelde burgers mochten stemmen. | | Algemeen meervoudig stemrecht | Een kiesrecht waarbij bepaalde groepen (bv. op basis van opleiding of beroep) meerdere stemmen mochten uitbrengen, wat leidde tot ongelijke vertegenwoordiging. | | Algemeen enkelvoudig kiesrecht | Het principe waarbij elke volwassen burger één stem mag uitbrengen, wat de basis vormt voor moderne democratische verkiezingen. | | Opkomstplicht | Een wettelijke verplichting voor burgers om deel te nemen aan verkiezingen, hoewel dit niet noodzakelijk inhoudt dat men ook effectief een stem moet uitbrengen. | | Opkomst (voter turnout) | Het percentage van de stemgerechtigde bevolking dat daadwerkelijk deelneemt aan een verkiezing door te stemmen. | | Kiessystemen | De verzameling van regels en procedures die bepalen hoe uitgebrachte stemmen worden omgezet in politieke vertegenwoordiging, zoals zetels in een parlement. | | Proportioneel kiesstelsel | Een kiessysteem waarbij de zetels in een wetgevend orgaan zo evenredig mogelijk worden verdeeld onder de deelnemende partijen, naar rato van het aantal behaalde stemmen. | | Meerderheidskiesstelsel | Een kiessysteem waarbij de kandidaat of partij die in een kieskring de meeste stemmen behaalt, de zetel(s) wint, wat vaak leidt tot een scheve zetelverdeling. | | Plurality (relatieve meerderheid) | Een meerderheidsprincipe waarbij de kandidaat met het hoogste aantal stemmen wint, zelfs als deze geen absolute meerderheid van meer dan 50% van de stemmen heeft behaald. | | Absolute meerderheid | Het vereiste dat een kandidaat of partij meer dan 50% van de uitgebrachte stemmen moet behalen om verkozen te worden. | | Uninominaal kiesstelsel | Een kieskring waarin slechts één zetel te verdelen is. | | Plurinominaal kiesstelsel | Een kieskring waarin meerdere zetels te verdelen zijn. | | First past the post | Een meerderheidssysteem in een uninominaal kiesstelsel waarbij de kandidaat met de meeste stemmen de zetel wint, ongeacht of deze de absolute meerderheid heeft. | | Winner takes all | Een meerderheidssysteem in een plurinominaal kiesstelsel waarbij de lijst met de meeste stemmen alle beschikbare zetels in die kieskring wint. | | Tweede ronde (runoff) | Een extra stemronde die plaatsvindt als geen enkele kandidaat in de eerste ronde een absolute meerderheid behaalt, om zo alsnog een winnaar te bepalen. | | Evenredige vertegenwoordiging | Een principe binnen proportionele kiessystemen dat streeft naar een zo nauwkeurig mogelijke weerspiegeling van de stemverhoudingen in de zetelverdeling. | | Systeem D’Hondt | Een methode om zetels evenredig te verdelen, veel gebruikt in België, waarbij de stemmenaantallen van partijen door opeenvolgende delers worden gedeeld om zetels toe te kennen. | | Systeem Imperiali | Een methode voor zetelverdeling in proportionele systemen, die in België wordt toegepast voor lokale verkiezingen en partijen die een bepaald percentage van de stemmen halen beloont. | | Kiesdrempel | Een wettelijk vastgesteld percentage van de stemmen dat een partij moet behalen om aanspraak te maken op zetels, bedoeld om partijversplintering tegen te gaan. | | Kartels (pre-electorale allianties) | Afspraken tussen politieke partijen om gezamenlijk deel te nemen aan verkiezingen, vaak om de kiesdrempel te halen of de eigen positie te versterken. | | Gesloten lijsten | Een systeem waarbij de volgorde van kandidaten op een kieslijst vastligt en bepaalt wie er verkozen wordt, zonder rekening te houden met voorkeurstemmen. | | Open lijsten | Een systeem waarbij kiezers voorkeurstemmen kunnen uitbrengen voor individuele kandidaten, en het aantal voorkeurstemmen mede bepaalt wie er verkozen wordt. | | Verkiesbaarheidscijfer | Een drempelwaarde van stemmen die een kandidaat moet halen om in aanmerking te komen voor een zetel, vaak toegepast in combinatie met andere methoden. | | Lijststemmen | Stemmen die worden uitgebracht op een politieke partij als geheel, en die vervolgens worden verdeeld onder de kandidaten van die partij. | | Voorkeurstemmen | Stemmen die door kiezers specifiek worden uitgebracht op een individuele kandidaat binnen een partijlijst. | | Partijsysteem | Het geheel van partijen dat actief is in het politieke systeem van een land, inclusief hun onderlinge relaties en dominantie. | | Regeringsvorming | Het proces waarbij na verkiezingen een regering wordt samengesteld, wat kan leiden tot één-partijregeringen of coalitieregeringen. | | Afspiegeling | De mate waarin de samenstelling van het parlement de diversiteit van de bevolking (bv. qua politieke voorkeuren, demografie) weerspiegelt. | | Party magnitude | Het gemiddelde aantal zetels dat een partij per kieskring behaalt, wat een invloed kan hebben op de representativiteit en diversiteit. | | Genderquota | Wettelijke bepalingen die een minimumaantal vrouwelijke kandidaten of verkozenen voorschrijven om de representatie van vrouwen te verhogen. | | Structurele theorieën | Theorieën die stemgedrag verklaren op basis van langdurige, maatschappelijke factoren zoals groepslidmaatschap en sociologische kenmerken. | | Sociologische theorie | Een benadering die stemgedrag verklaart door het belang van groepslidmaatschap, sociale identiteit en de rol van partijen als vertegenwoordigers van groepsbelangen. | | Attituden en emoties | Persoonlijke overtuigingen, meningen, waarden en gevoelens (zoals woede, hoop) die de stemkeuze van een individu kunnen beïnvloeden. | | Rational-choice theorieën | Theorieën die stemgedrag verklaren op basis van rationele beslissingen genomen door individuen om hun eigenbelang te maximaliseren, na afweging van kosten en baten. | | Strategisch stemmen | Een stemkeuze waarbij een kiezer stemt op een kandidaat of partij die hij/zij niet de voorkeur geeft, maar die wel de grootste kans heeft om een ongewenste uitkomst te voorkomen. | | Issue voting | Stemmen waarbij kiezers hun keuze baseren op specifieke beleidskwesties (issues) en hun voorkeur voor de standpunten van partijen of kandidaten over die kwesties. | | Economische factoren | De invloed van de economische toestand van een land of regio (bv. groei, recessie, werkloosheid) op het stemgedrag van burgers. | | Toeval | Onvoorziene gebeurtenissen of externe factoren (bv. internationale crises, onverwachte schandalen) die het stemgedrag op korte termijn kunnen beïnvloeden. |

# Introduction to political science and core concepts This section introduces the fundamental aspects of political science, defining politics, exploring the dynamics of politicization and depoliticization, and outlining the analytical tools of the discipline, such as concepts, models, and theories, alongside the measurement of power. ## 1. Introduction to political science and core concepts ### 1.1 Politics: Definition and scope Politics is broadly defined as everything related to the steering of a society. This steering is necessary due to societal diversity, scarcity of resources, and the inherent potential for conflict, requiring mechanisms for resolution and discussion [7](#page=7). #### 1.1.1 Variation in politics The scope of politics varies on two main levels: * **Societal level:** * **Territorial:** Pertains to entities like states and regions [7](#page=7). * **Non-territorial:** Includes associations and religious organizations [7](#page=7). * **Degree of variation:** The impact of these political structures on daily life and the voluntariness of membership can differ significantly [7](#page=7). * **Content level (scope):** * The boundaries of political intervention are fluid. For example, the role of the state can range from providing minimal services to comprehensive welfare provision [7](#page=7). #### 1.1.2 Defining civil and political rights * **Civil rights:** Encompass civil and private law, governing the relationships between individual citizens [7](#page=7). * **Political rights:** Relate to constitutional law, concerning decision-making processes that transcend individual actions, the relationship between citizens and the government, and the functioning of the government as a collective entity. Socio-economic rights, such as the right to a dignified life, also represent a demand for societal steering [7](#page=7) [8](#page=8). #### 1.1.3 Forms and regimes Political systems can be categorized based on their underlying principles, such as democratic versus authoritarian, or unitarian versus federal structures [8](#page=8). ### 1.2 Politicization and depoliticization * **Politicization:** The process of making a theme or subject a matter for political steering [8](#page=8). * **Depoliticization:** The act of removing the political character from something [8](#page=8). #### 1.2.1 Private versus public domains * **Private:** Domains where individuals can act and judge autonomously, and where collective intervention or steering is neither needed nor desired [8](#page=8). * **Public:** Domains of social life where people interact, and collective decisions are necessary for the organization of that social life [8](#page=8). ### 1.3 Political science as a discipline Political science adheres to scientific rules, including: 1. **Intellectual distance:** Maintaining objectivity and managing bias by embracing doubt, presenting negative findings, and practicing reflexivity (questioning one's own assumptions) [8](#page=8). 2. **Systematic data collection and analysis:** Identifying regularities, patterns, and facilitating comparisons [8](#page=8). 3. **Conscious choice of techniques:** Employing qualitative and quantitative methods relevant to the research question [9](#page=9). 4. **Openness and transparency:** Upholding research ethics, transparent reporting, peer review, and open access [9](#page=9). #### 1.3.1 Instruments of political science Political science utilizes several key instruments for analysis: * **Concepts:** These are defined terms that delineate specific ideas. For instance, Robert Dahl distinguished between the ideal type of "democracy" and the empirical practice of "polyarchy". Polyarchy, meaning "many rulers," is characterized by [9](#page=9): * Control over governance by elected representatives [9](#page=9). * Free and fair elections [9](#page=9). * Suffrage and the right to be elected for most adults [9](#page=9). * Freedom of expression [9](#page=9). * Access to alternative information, free from government propaganda [9](#page=9). * Freedom of association [9](#page=9). * Responsiveness and accountability of government and parties to voters [9](#page=9). Concepts serve as "data containers" to categorize institutions, behavior, and processes, acting as examples of broader phenomena [9](#page=9). * **Models:** These simplify empirical complexity and map relationships between processes, phenomena, or behaviors, akin to scale models or maps. Easton's model is a circular model that reduces reality to facilitate comparison and understand the relationship between actors and processes, including the functioning and legitimacy of "gatekeepers" [10](#page=10) . * **Theories:** These are statements about relationships that generate expectations which can be verified or tested through hypotheses. They describe probabilistic relationships rather than absolute laws. It is crucial to distinguish between causation and correlation [10](#page=10). ### 1.4 Power and the state: Core concepts #### 1.4.1 Power as a central concept Power is considered a central concept, as no society can exist without it. Power is necessary for order, establishing rules that differentiate desired from undesired behavior, and creating binding obligations and rights. A key question is when and under what circumstances the exercise of power is justified, often involving public input and rules governing its execution [10](#page=10). * **Rules:** Can be formal (laws) or informal (norms, standards, agreements) [10](#page=10). * **Coercion:** Rules that are binding and imposed imply the use of power, regardless of their origin or perceived legitimacy [10](#page=10). #### 1.4.2 Max Weber's contributions to understanding power Max Weber (1864-1920) defined power as the possibility of imposing one's will on others, even against resistance. He distinguished power from **authority (gezag)**, which is the exercise of power that is recognized as legitimate and is practically accepted, leading to more sustainable power with less active enforcement [11](#page=11). ##### 1.4.2.1 Typology of authority Weber identified three ideal types of authority: 1. **Traditional:** Based on established custom and historical precedent. Its legitimacy is verifiable by observing whether decisions, systems, or organizations have societal support [11](#page=11). 2. **Charismatic:** Derived from the personality of the power-holder. Its legitimacy is assessed theoretically or philosophically against norms, values, or moral principles [11](#page=11). 3. **Rational-legal:** Based on respect for established rules and procedures [11](#page=11). #### 1.4.3 Key insights on power and authority * **Power is not always visible:** It exists as an abstract capacity distinct from force, which is a concrete act of coercion [11](#page=11). * **Authority rests on descriptive legitimacy:** This means it is accepted in practice, but it does not imply that everyone finds the rules normatively legitimate, potentially leading to civil disobedience [11](#page=11). #### 1.4.4 Measuring power Robert Dahl, in his 1961 work "Who Governs?", defined power as the ability of actor A to ensure that actor B performs an action that B would not otherwise have performed. Power is seen as a capacity inherent in social and formal relationships, constructed through these interactions. This definition often presupposes conflict and observable behavior, assuming a conflict of interest between A and B leading to a change in B's behavior. Violence and coercion may be implied for non-compliance [11](#page=11) [12](#page=12). ##### 1.4.4.1 Types of power 1. **Visible power (Dahl):** The ability to make decisions and issue commands. Researchers focus on "who decides?" [12](#page=12). 2. **Invisible power (Bachrach and Baratz):** Recognizes that focusing solely on conflict and decision outcomes is too narrow. It highlights the importance of the "mobilization of bias," where certain issues are systematically kept off the agenda (non-decision making) to maintain the status quo. This involves the negative control of the agenda and agenda setting. Researchers here ask, "Who decides what gets decided?" [12](#page=12). 3. **Diffuse power (Lukes):** Focuses on how people's ideas and preferences are shaped. This relates to cultural-ideological hegemony, where certain ideas are normalized and reflect the interests of dominant groups, creating an overarching cultural framework that legitimizes these ideas. The status of normality masks the arbitrariness and origin of these ideas [12](#page=12) [13](#page=13). #### 1.4.5 Steven Lukes' radical view on power Steven Lukes criticized earlier approaches for not accounting for power dynamics that are not traceable to concrete individuals or specific actions. He introduced the concept of **diffuse power** as power that cannot be attributed to specific actors but arises from the organization of the political system itself. This system shapes people's preferences and conceptions, making their "true interests" unidentifiable and potentially masking latent conflicts [13](#page=13) . #### 1.4.6 Michel Foucault's perspective on power Michel Foucault viewed power as circular and not a one-way process exclusive to power-holders. Power is exercised and accepted or undergone. Power relations are never entirely stable, allowing for resistance and protest, and power continuously circulates within the political system [13](#page=13) . #### 1.4.7 The centrality of the state The state is the dominant form of contemporary politics, characterized by a fixed structure, sovereignty over a territory, a monopoly on violence, and recognition in international law (external sovereignty) [13](#page=13). --- # The state and its legitimacy The state and its legitimacy explores the foundational concepts of the state, its formation, the significance of its rules and governing documents, and the critical element of its legitimacy, drawing on historical and social contract theories. ## 2. The state and its legitimacy The state is identified as the dominant form of contemporary politics, characterized by a fixed structure that exerts sovereign control over a territory. This control includes a monopoly on the use of legitimate force and international recognition as an independent entity, referred to as external sovereignty. It functions as a public institution distinct from the broader community, responsible for applying laws, levying taxes, and managing its personnel [13](#page=13) [14](#page=14). ### 2.1 The formation of the state The process of state formation involves several key developments: * **Concentration of power resources:** Centralizing the means of power within a defined structure [14](#page=14). * **Legitimization:** Establishing and maintaining public acceptance of the state's authority [14](#page=14). * **De-personalization of authority:** Shifting allegiance from individual rulers to the abstract concept of the state and its institutions [14](#page=14). * **Homogenization:** Unifying populations through shared language, law, culture, and practices, leading to the emergence of the modern nation-state [14](#page=14). * **Establishment of own rules:** Creating and enforcing a constitutional framework [14](#page=14). ### 2.2 The importance of enforceable rules and constitutions The functioning of a state heavily relies on enforceable rules and a constitution. #### 2.2.1 The role of enforceable rules * **Monopoly on legitimate violence:** The state's primary tool for enforcing its rules is its monopoly on legitimate violence. This means that only the state, through its designated agencies, is permitted to use force, and this use is itself subject to established rules. Citizens and private organizations are generally prohibited from using violence, with exceptions such as lawful self-defense [14](#page=14). #### 2.2.2 The functions of a constitution A constitution serves several vital functions: * **Defining the state:** It outlines the state's territory and boundaries [14](#page=14). * **Establishing institutions and their operation:** It specifies the structure and functions of state institutions, including principles like the separation of powers (trias politica) and the role of constitutional courts [14](#page=14). * **Guaranteeing individual freedoms and rights:** It upholds the rule of law, protecting individuals against arbitrary state actions and serving as a bulwark against absolutism, where the ruler's will dictates law, exemplified by the phrase "car tel est notre bon plaisir" [14](#page=14). > **Tip:** Understanding the distinction between the state (a permanent entity) and the government (the current body of people in power) is crucial. The state endures through the succession of governments, even as specific powers may change. The political system is a broader concept that encompasses the state and civil society, while the government refers to the administrative apparatus dealing with both external and internal relations [15](#page=15). ### 2.3 State legitimacy Legitimacy refers to the acceptance of the state's authority by its citizens. Different philosophical perspectives have explored its origins and nature. #### 2.3.1 Historical perspectives * **Plato (427–347 BCE):** Plato advocated for rule by an unselfish elite, viewing society as an organic whole analogous to the human body, with strict labor specialization promoting social harmony. He proposed a top-down leadership model where individual will is subordinate to the state's interests and emphasized strong state control over arts, literature, and education to shape citizens. His ideal rulers were "king-philosophers," rejecting democracy in favor of rule by those with true wisdom [15](#page=15). * **Aristotle (383–322 BCE):** Aristotle viewed humans as inherently social beings striving for *eudaimonia*, a good, meaningful, and fulfilled life, which is achieved through virtue and developed by repeated actions. He considered political participation essential for a full human life, with the state acting as a framework for self-realization, both supportive and limiting. His ideal involved direct democracy where participation held intrinsic value, fostering better individuals through debate, the application of reason, and the development of virtues, placing less emphasis on tradition and hierarchy than Plato. The ideal polis, for Aristotle, was one of equality and dialogue, though he also warned of the dangers of manipulation within state norms [15](#page=15) [16](#page=16). #### 2.3.2 Social contract theories Social contract theories posit that the state originates from an agreement among individuals who, though born free and sovereign, voluntarily cede a portion of their power to a governing authority. This is a thought experiment often used to justify existing political arrangements or to understand the implicit contracts formed in the past [16](#page=16). * **Hobbes (1588–1679):** Hobbes viewed the social contract as a necessity to escape a "state of nature" characterized by *bellum omnium contra omnes* (the war of all against all). He argued that the natural state, driven by maximal freedom and the "right of the strongest" rather than morality, leads to constant conflict and a *de facto* lack of freedom because no one can truly enjoy their liberties. Self-interest, particularly the desire for survival, promotes voluntary submission to a sovereign capable of enforcing order and limiting natural aggressive tendencies. Hobbes's *Leviathan* advocates for an absolute, centralized state that prioritizes the enforceability of rules and order above all else [16](#page=16) [17](#page=17). * **Locke (1632–1704):** Locke proposed that the social contract serves to limit uncertainty within a state of relative equality and freedom in nature. While reason and the possibility of coexistence exist, conflict and legal uncertainty are present, making a formal system of laws necessary. Locke advocated for a rights system, the separation of public and private spheres, and a government that acts as a neutral arbiter in disputes, crucially, one that is itself bound by the rules. His philosophy supports constitutional democracy [17](#page=17). * **Rousseau (1712–1778):** Rousseau emphasized popular sovereignty and the *volonté générale* (general will), which he saw as indivisible and distinct from the sum of individual wills (*volontés particulières*). For Rousseau, the people's will should not be represented but directly executed, with the legislative power residing with the people. He viewed the social contract as a gradual process, driven by basic needs and the instinct for self-preservation, alongside natural feelings of compassion and solidarity. The departure from the natural state occurs through civilization processes that establish regulatory frameworks for coexistence. In Rousseau's view, power originates from below, with the people, and the contract is not a one-time transfer of power; the government remains accountable to the people [17](#page=17). --- # Political cleavages and ideologies Political cleavages are deep-seated societal divisions that mobilize groups and influence political behavior, often shaped and articulated by distinct ideologies [18](#page=18). ### 3.1 Understanding political cleavages Political cleavages are not arbitrary but emerge from specific societal structures and value systems. These value systems form the basis for self-identification, political organization, and mobilization, ultimately translating into voting behavior. A cleavage is defined as a form of societal division leading to distinct, self-aware, and politically mobilizable groups [18](#page=18). #### 3.1.1 Types of political cleavages * **Complementary cleavages:** These cleavages overlap, intensifying societal conflict. Disagreements on one issue predict disagreements on others, fostering strong in-group identities and making compromise difficult [18](#page=18). * **Cross-cutting cleavages:** These cleavages intersect, reducing conflict intensity. While individuals may disagree on one issue, their experiences and perspectives on that issue differ across groups, leading to more heterogeneous groups with common ground, facilitating compromise [18](#page=18). #### 3.1.2 The impact of cleavages Cleavages significantly shape political landscapes by defining group identities and influencing political competition. They can exacerbate societal divisions or provide avenues for consensus-building, depending on their complementary or cross-cutting nature [18](#page=18). ### 3.2 Political ideologies Ideologies are coherent sets of ideas that provide frameworks for analyzing society, envisioning a desired future, and outlining a plan for societal transformation. They are based on specific views of human nature and societal models. Ideologies are closely linked to political cleavages, reflecting and interpreting these divisions. Historically, ideologies have been viewed through different lenses [18](#page=18) [19](#page=19): * **Value-neutral perspective:** Coined by Destutt de Tracy (1754-1836), this view sees ideologies as systems of ideas [18](#page=18). * **Misleading perspective:** Marx viewed ideologies as tools of the dominant class to maintain hegemony and create false consciousness [19](#page=19). * **Skeptical perspective:** Oakeshott contrasted ideological "blinders" with common sense [19](#page=19). ### 3.3 Classic cleavage models The work of Martin Lipset and Stein Rokkan offered a historical and cross-national perspective on the formation of party systems based on cleavages. They identified common historical processes that led to similar cleavage patterns across Europe, resulting in a limited number of "party families" [19](#page=19). #### 3.3.1 Cleavages arising from state formation State formation, characterized by unification, standardization, and centralization, produced significant societal divisions [19](#page=19): * **Center-periphery cleavage:** This emerged from the process of cultural unification, which put pressure on local and regional identities, often manifesting as nationalism [19](#page=19). * **Church-state cleavage:** This arose from the curtailment of church authority, leading to conflicts over issues like education (the "schools struggle") and broader ethical conflicts. Christian democracy is a political force often associated with this cleavage [19](#page=19). #### 3.3.2 Cleavages arising from the Industrial Revolution The Industrial Revolution, starting in the late 18th century, profoundly impacted society, initially without extensive regulation. This led to [19](#page=19): * **Labor-capital cleavage:** This cleavage centers on socio-economic rights and the tension between freedom of enterprise and the rights of labor. Liberalism and socialism are ideologies deeply rooted in this divide [19](#page=19). * **Urban-rural cleavage:** The declining economic and political significance of rural areas relative to cities created divisions. Conservatism is often associated with this cleavage, alongside phenomena like farmers' parties [19](#page=19). ### 3.4 Major political ideologies #### 3.4.1 Liberalism Liberalism champions individual freedom, based on a positive view of human rationality and optimism about progress and human malleability [20](#page=20). * **Key Thinker:** John Locke (1632-1704) emphasized freedom as the cornerstone, advocating for social contracts, consent of the governed, and limited government power. He also promoted anti-paternalism, asserting the right to choose one's own good life [20](#page=20). * **Types of Liberalism:** * **Philosophical Liberalism:** Encompasses political pluralism and religious tolerance [20](#page=20). * **Constitutional Liberalism:** Upholds the rule of law, fundamental rights, the separation of public and private spheres, and the separation of powers [20](#page=20). * **Economic Liberalism:** Advocates for free markets. Modern liberalism also acknowledges the need for socio-economic redistribution to ensure equal opportunities [20](#page=20). #### 3.4.2 Christian democracy Christian democracy, prominent in countries like Belgium, France, and the Netherlands, navigates a complex relationship with democracy, balancing a neutral state with Christian values [20](#page=20). * **Key Thinker/Document:** Leo XIII's 1891 encyclical *Rerum Novarum* laid the foundation for the social teaching of the church and influenced the development of Christian democratic and labor movements [20](#page=20). * **Core Principles:** * **Personalism:** Emphasizes restoring the values of the individual and societal engagement, linking freedom with responsibility [20](#page=20). * **Anti-etatism:** Advocates for a limited government that provides necessary conditions for individual and community development [21](#page=21). * **Anti-economism:** Argues that the economy should serve humanity, often offering a critique of capitalism [21](#page=21). * **Subsidiarity:** Promotes decision-making at the lowest possible level [21](#page=21). * **Societal Engagement:** Highlights individual rights and responsibilities [21](#page=21). #### 3.4.3 Socialism Socialism prioritizes community and equality, based on a positive view of human nature that believes people can change by altering their circumstances. It emphasizes solidarity, cooperation, and socio-economic rights, viewing competition as dehumanizing [21](#page=21). * **Origins and Thinkers:** * **Marxism:** Envisions societal transformation through revolution [21](#page=21). * **Social Democracy:** Since the Godesberg Program it accepts capitalism but advocates for gradual economic reform and integration of workers through parliamentary decision-making [21](#page=21). * **Contemporary Pragmatism:** Focuses on defending the welfare state and social security, redistribution through taxation, and equal opportunities [21](#page=21). #### 3.4.4 Nationalism Nationalism is centered on the concept of the nation-state and the autonomy of the nation [21](#page=21). * **Key Thinkers:** * **Johann Gottfried Herder:** Focused on the "people's spirit" (*Volksgeist*) and the organic growth of a community bound by culture, asking "Who is the people?" [21](#page=21). * **Benedict Anderson:** Introduced the concept of the "imagined community" and critiqued the notion of continuity with the past, emphasizing top-down state formation processes, notably aided by print capitalism [21](#page=21). #### 3.4.5 Conservatism Conservatism is a political ideology that emphasizes tradition, established institutions, and gradual change (#page=19, 20). While the provided text doesn't detail its core tenets extensively in this section, it is linked to the urban-rural cleavage [19](#page=19) [20](#page=20). ### 3.5 New cleavage theories #### 3.5.1 The "Freezing Hypothesis" This hypothesis suggests that cleavages became "frozen" with the introduction of universal suffrage, leading to a stable party landscape. However, it faces limitations [21](#page=21): * **Limited Generalizability:** Primarily focuses on Europe [22](#page=22). * **Limited Predictive Power:** Struggles to predict future political developments [22](#page=22). * **Neglect of Agency:** Fails to account for the role of political actors and the politicization of new issues [22](#page=22). #### 3.5.2 The "Silent Revolution" Ronald Inglehart's "Silent Revolution" theory, emerging from the 1990s, observed shifts in political preferences and attitudes [22](#page=22). * **Observations:** State protests in the 1960s-70s, criticism of traditional parties, and the spread of new ideas [22](#page=22). * **Hypothesis:** A revolution in value patterns, political attitudes, and voting preferences, driven by increasing post-WWII prosperity. The formative years are crucial for attitude development, leading to a generation gap in political attitudes and voting behavior [22](#page=22). * **Underlying Model:** Based on a psychological model of need satisfaction: material needs must be met before post-material needs emerge, particularly among younger generations [22](#page=22). #### 3.5.3 Emerging cleavages and theories New societal divisions and theoretical frameworks have emerged, addressing limitations in earlier models: * **Feminism:** Critiques patriarchy, focusing on the distinction between sex and gender [22](#page=22). * **Types:** * **Liberal Feminism:** (19th century) Emphasizes equal rights and critiques "false universalism" [22](#page=22). * **Radical Feminism:** (1960s) Focuses on gender and the idea that "the personal is political," arguing that civilization constructs femininity [22](#page=22). * **Intersectionality (Kruispunt denken):** (1990s, Kimberle Crenshaw) Highlights the interaction of power systems, emphasizing that these interactions are not mere additions [23](#page=23). * **Multiculturalism:** Involves both descriptive and normative dimensions, emphasizing socio-cultural recognition and group rights. This includes rights for ethno-cultural communities, self-governance, and representation rights, but also faces contestation and problematizes decolonization and persistent unequal power relations [23](#page=23). * **Ecologism:** Centers on the ecosystem, critiques anthropocentrism, and promotes holism and ecocentrism. It advocates for animal rights (Peter Singer), rights of nature, and economic models focused on sustainable development [23](#page=23). #### 3.5.4 New cleavage theories (post-Inglehart) While Inglehart's theory is influential, new hypotheses have been proposed to explain contemporary political dynamics: * **"Silent Counter-Revolution" (Piero Ignazi, 2003):** Suggests a transition in post-industrial societies beyond just post-modernism, leading to more liberalism and conservatism [23](#page=23). * **"Winners vs. Losers of Globalization" (Hanspeter Kriesi, 2006):** Examines the unequal impacts of de-nationalization and globalization [23](#page=23). * **Globalization Processes:** Erosion of state borders, transnational crises, and limited state capacity to address them [23](#page=23). * **Unequal Impacts:** Affects identity preservation, job security (due to delocalization), and the affordability of the welfare state [23](#page=23). * **Right-wing Populism:** Exploits these concerns by advocating for border closures, defending Western values, and expressing Euroscepticism [24](#page=24). #### 3.5.5 Extreme Right-Wing Populism and Fascism * **Extreme Right-Wing Populism:** Characterized by extreme nationalism, conservative authoritarianism (emphasizing tradition, order, rights, and duties), anti-establishment rhetoric (pure people vs. corrupt elite), and a populist appeal to the highest authority of the people, often with an exclusive vision of "the people" and symbols reminiscent of fascism [24](#page=24). * **Fascism (1920-1930):** A historically and geographically limited phenomenon, often appearing in countries struggling with democratic transitions. It is characterized by anti-enlightenment and anti-intellectual thought, anti-individualism (subordinating the individual to the state), corporatism (disciplining the workforce), and a racial component. This represents a "democratic norm transgression" [24](#page=24). ### 3.6 Conclusion on new cleavages Cleavage theories, while potentially simplifying reality, are invaluable for understanding the emergence of new political parties and movements. A cleavage represents a deep and enduring societal opposition. Ideologies play a crucial role in shaping collective identity awareness, while political parties articulate and mobilize these identities systematically. The future development of these divisions into significant cleavages will depend on factors like the electoral system and the organization of political competition [24](#page=24) [25](#page=25). --- # Democracy, representation, and participation This topic explores the multifaceted concept of democracy, delving into its definitions, characteristics, and various dimensions, with a particular focus on liberal democracy, alongside an examination of political representation, democratic participation, social movements, interest groups, and political culture. ### 4.1 What is democracy? Democracy, derived from the Greek "demos" (people) and "kratos" (rule), signifies "rule by the people". It is an often contested concept, existing as both an ideal and a practical reality. Evaluating democracy can be approached from either a procedural or an outcome-oriented perspective [26](#page=26). #### 4.1.1 Definition and characteristics Democracy can be applied to various forms of political steering and is fundamentally a method of collective decision-making. Its core characteristics include a degree of equality among participants and the involvement of citizens during essential phases of decision-making [26](#page=26). * **Descriptive definition:** This definition simply describes democracy without making judgments about its necessity or relevance [26](#page=26). * **Broad definition:** This definition is applicable to many different communities [26](#page=26). * **Core elements:** * **Collective decision-making:** Decisions are made by and for a group, binding all its members [26](#page=26). * **Equality:** This is crucial for democratic self-governance, though the degree of equality can vary [26](#page=26). * **Variance:** Equality may be more or less pronounced and can be limited to specific phases of decision-making [26](#page=26). #### 4.1.2 Liberal democracy Liberal democracy is characterized by three key dimensions: 1. **Power rests on the population:** This is a core idea, historically considered a minimal condition for democracy. It encompasses **popular sovereignty**, as conceptualized by Rousseau and participation in decision-making through voting and the right to be elected. It also requires a choice among alternatives [26](#page=26). 2. **Rule of law (rechtsstaat):** This dimension ensures that the execution of state power is governed by fixed rules and procedures for the removal and succession of officeholders [26](#page=26). 3. **Individual rights and freedoms:** This includes political rights and freedoms, such as human rights, the right to life, and the right to a fair trial. In a liberal democracy, state interests do not take precedence over individual rights [26](#page=26). The rule of law and individual rights/freedoms are considered minimal prerequisites for liberal democracy [26](#page=26). #### 4.1.3 Hybrid systems and authoritarianism Fareed Zakaria described hybrid systems as a combination of democracy and authoritarianism, featuring democratic basic structures and competitive elections alongside highly personalized leadership, concentration of power, weak opposition, undermined competitiveness, and curtailed political freedoms. Authoritarianism, conversely, is marked by significant centralization of power, limited political freedoms, minimal pluralism, and sometimes elections that are not fair or democratic, involving manipulation, intimidation, fraud, or a lack of competition, and no genuine opposition [27](#page=27). #### 4.1.4 Measuring democracy The Freedom House index is one method used to measure democracy. It assesses countries based on political rights (electoral process, political pluralism, functioning government) and basic rights (freedom of speech and belief, freedom of association, legal system, personal autonomy, and individual rights) [27](#page=27). #### 4.1.5 Arguments for and against democracy **Arguments for democracy:** * **Moral/Principle-based reasons:** * It is considered the best safeguard for individual rights and freedoms. John Stuart Mill argued that open debate prevents dogmas [27](#page=27). * Democracies tend to maintain peaceful relations with each other, a concept known as the "democratic peace" theorized by Immanuel Kant [27](#page=27). * **Instrumental reasons:** * **Increased responsiveness:** Democracies are more responsive to the needs of the populace, potentially leading to greater economic growth. Amartya Sen and Jean Drèze highlighted that competition between parties and free/fair elections ensure politicians heed the needs of the most vulnerable and that better communication flows facilitate this [27](#page=27). * **Improved decision-making:** A larger number of people involved increases the chance of a correct assessment of problems, as suggested by De Condorcet's "law of large numbers" in the 18th century. The diversity of profiles and backgrounds can also compensate for biases among politicians [27](#page=27). **Arguments against democracy:** * **Democratic competence of the people:** There is a risk of manipulation and a lack of democratic mindset among citizens, which can be addressed through citizenship education and by mitigating the effects of social media and confirmation bias [28](#page=28). * **Boundary problem:** Defining "the people" is inherently non-democratic, raising questions about who belongs to the people and how this is democratically determined. The concepts of "all affected" (everyone impacted by decisions should have a say) and "all subjected" (only those bound by obligations should have a say) highlight this challenge [28](#page=28). ### 4.2 Political representation Political representation involves "making present" or standing for someone else. The term "re-praesentare" implies representation necessitates a relationship and a link between the representation and the reality it represents, akin to René Magritte's "La Trahison des Images". This concept is often understood through a **principal-agent relationship**, where elections structure this dynamic, creating expectations of electoral authorization and accountability, leading to responsiveness. Responsiveness signifies that the will of the people is made present through the actions of their representatives [28](#page=28). #### 4.2.1 Direct and representative democracy * **Direct democracy:** Citizens decide directly through popular assemblies. Contemporary elements include referenda and town hall meetings. The Athenian democracy is cited as an example [28](#page=28). * **Advantages:** No distortion of the people's will; aligns with educated and assertive citizens [28](#page=28). * **Disadvantages:** Scalability issues; inequalities in participation; no correction against fleeting opinions or emotional mobilization [28](#page=28). * **Representative democracy:** Citizens decide indirectly through elections, choosing representatives to make decisions on their behalf [28](#page=28). * **Advantages:** Representation mobilizes; introduces a distance that promotes flexibility and acknowledges the need for deliberation and compromise, aiming for the general interest rather than a singular "people's will" [29](#page=29). * **Disadvantages:** Creates a distance between the governed and governors; promotes little political participation [29](#page=29). #### 4.2.2 Forms of representation Representation can take several forms, primarily differing on the basis of what guides politicians' decisions: * **Mandate vs. Independence:** * **Delegation (delegate):** Politicians act as a mouthpiece, strictly following specific instructions from their principals (voters). This implies a degree of distrust in representatives and assumes voters have clear preferences, limiting the representative's autonomy [29](#page=29). * **Trust (trustee):** Politicians are given a broad, less defined mandate and enjoy the trust of their principals to exercise their own judgment. This recognizes that voters may lack the necessary knowledge or preferences [29](#page=29). * **Party mandate (responsive party model):** The representative's role is shaped by the party program, which guarantees that voters do not place blind trust in an individual agent. This model combines autonomy with a mandate and requires party loyalty. It functions best in a two-party system where voters identify with the entire party program [29](#page=29). * **Nation vs. Special Interest:** This concerns who is to be represented. * **Territorial component:** Representatives are elected within specific electoral districts [29](#page=29). * **Party-ideological structure:** Representatives are guided by an ideological vision of the general interest, serving specific groups [29](#page=29). * **Representation as a reflection:** The question arises whether it matters *who* our representatives are. * **Substantive representation:** Focuses on the "politics of ideas" and the representation of interests [29](#page=29). * **Descriptive representation:** Focuses on the "politics of presence" and pays attention to the social position from which one speaks. The argument here is that shared experiences improve the quality of substantive representation. This perspective advocates for parliaments to mirror the socio-demographic reality, sometimes through quotas or reserved seats, as proposed by Anne Phillips [29](#page=29). #### 4.2.3 Arguments for descriptive representation (Anne Phillips, 1995) 1. Diversity of perspectives enhances decision-making quality [30](#page=30). 2. It can correct historical injustices [30](#page=30). 3. It leads to better advocacy for specific interests [30](#page=30). 4. It serves as a role model and promotes emancipation [30](#page=30). **Arguments against:** * The "slippery slope" argument: For which groups should representation be reserved and for which not? [30](#page=30). **Findings regarding descriptive representation:** * A relationship exists between descriptive representation (DR) and substantive representation (SR), though it is not deterministic [30](#page=30). * The role model effect can lead to women participating in competitive elections, positively impacting political knowledge [30](#page=30). * The "burden of representation" can lead to increased expectations of representatives [30](#page=30). #### 4.2.4 Waves of democratization Samuel Huntington identified three waves of democratization : 1. **First wave (1826–1930):** Primarily in Western Europe and North Africa, characterized by the introduction or expansion of suffrage [30](#page=30). 2. **Second wave (Post-WWII–1970s):** Driven by decolonization and the defeat of fascism [30](#page=30). 3. **Third wave (1974–present):** Occurred in Spain, Asia, Africa, and globally, including the democratization of Spain and Portugal, the end of apartheid in South Africa, and the dissolution of the Soviet Union. Each wave saw an increase in the number of democratic countries [30](#page=30). #### 4.2.5 Democracy in danger: Backsliding and deficit * **Backsliding:** This refers to the erosion of democratic institutions and practices, including the restriction of social contact, making voter registration difficult, limiting open and free political competition (including opposition), and undermining the rule of law by curtailing judicial independence or refusing to adhere to international legal standards. It also involves the restriction of individual and political freedoms, particularly in times of crisis [30](#page=30). * **Deficit:** This refers to a decline in democratic health as evidenced by: * **Attitudes:** Low political trust and potentially declining support for the democratic model [31](#page=31). * **Behavior:** Decreasing voter turnout, increasing electoral volatility, declining party membership and identification, loss of votes for traditional parties, and a general decline in trust in politics [31](#page=31). Despite these challenges, representative democracies continue to function, and the ideal of democracy remains highly valued [31](#page=31). ### 4.3 Political participation #### 4.3.1 Definition of political participation Political participation encompasses all ways citizens signal their preferences and demands to political decision-makers and exert pressure to ensure these demands and preferences are met [31](#page=31). * **Components:** * Providing information [31](#page=31). * Exerting political pressure [31](#page=31). #### 4.3.2 Forms of action * **Conventional action:** Organized by the government or political elite [31](#page=31). * **Non-conventional action:** Organized by participants themselves, relying on their own resources [31](#page=31). * **New forms of action:** Including social media and consumer choices [31](#page=31). #### 4.3.3 Patterns in political participation 1. Most people are not politically active [32](#page=32). 2. Participation is unequal. Reasons for non-participation include: * **Cannot:** Lack of knowledge or skills [32](#page=32). * **Will not:** Lack of interest or a feeling of powerlessness [32](#page=32). * **Are not asked:** Lack of connections to networks and organizations [32](#page=32). 3. There is a decline in conventional participation, with traditional parties losing members who are also less active. Voter turnout has also decreased [31](#page=31). 4. There is a shift towards non-conventional forms of participation, particularly among younger people. However, it remains to be seen if these methods are sufficient for their demands and preferences to be heard [32](#page=32). ### 4.4 Pressure groups and social movements Both pressure groups (PGs) and social movements (SMs) serve as intermediaries between society and politics, forming part of the societal middle ground. They aim to influence government policy and actions, utilize various action tools, and do not participate directly in elections. Their influence is often context-dependent [32](#page=32). * **Differences:** * **Social movements:** Have broader objectives, looser and less formal organizational structures, and often employ protest and non-conventional means [32](#page=32). * **Pressure groups:** Utilize direct action methods, such as lobbying [32](#page=32). #### 4.4.1 Functioning and influence The functioning of PGs and SMs can be analyzed through the lens of **pluralism versus corporatism**. Their influence has evolved over time, with concepts like social capital playing a role. Social capital, defined as networks of engagement, trust, and norms of reciprocity (often found in associational life), is linked to more stable, performant, and higher-quality democracies [32](#page=32). ### 4.5 Political culture Political culture is defined as the entirety of attitudes, political values, and behaviors concerning the political system. It is crucial for understanding political phenomena [32](#page=32). #### 4.5.1 Forms of political culture Studies, such as "The Civic Culture," have identified different forms: * **Parochial culture:** Citizens are largely unaware of or indifferent to the political system [33](#page=33). * **Subject culture:** Citizens perceive themselves as subjects within the system, aware of government actions but not actively participating [33](#page=33). * **Participant culture:** Citizens see themselves as active participants who can influence the system [33](#page=33). #### 4.5.2 The ideal of civic culture The ideal civic culture envisions a citizen who is both obedient to authority (respecting laws and trusting the political system) and actively engaged in politics [33](#page=33). **Criticism of the ideal civic culture:** * It is a Western ideal and its causal structure is debated [33](#page=33). * It undervalues the critical capacity of citizens [33](#page=33). * Modern citizens may be less obedient but more tolerant of civil disobedience, often participating through non-conventional channels. This raises questions about its impact on democratic stability. Political distrust is on the rise [33](#page=33). --- # Political parties, electoral systems, and government formation This segment delves into the intricate world of political parties, their historical trajectory, and classification, alongside an examination of electoral systems, voting behavior, parliamentary and governmental functions, and the critical process of government formation. ### 5.1 Political parties and party systems #### 5.1.1 The definition and historical evolution of political parties A political party is defined as an association or organization that participates in the election of political officeholders. Key characteristics include participation in elections, a relatively formal structure, and a broad focus on issues. Parties have evolved historically through distinct phases [33](#page=33): * **Kaderpartij (Cadre Party):** Emerging in the 19th century within parliaments, these were parties of notables or aristocrats, characterized by loose alliances of individuals with shared beliefs and minimal formal organization outside parliament [33](#page=33). * **Massapartij (Mass Party):** Developing in the early 20th century outside parliament, these are large, formally organized parties with significant mobilization potential, deeply embedded in society with strong ideological foundations [34](#page=34). * **Volkpartij or Catch-all Party:** Emerging mid-20th century due to economic prosperity and secularization, these parties aim to attract a broad range of voters, often with centralized leadership and a weaker ideological profile, distancing themselves from specific societal backgrounds [34](#page=34). * **Moderne kaderpartij or Kartelpartij (Modern Cadre or Cartel Party):** Emerging in the late 20th century, these parties act more as agents of the state, relying on state funding, focusing on governance rather than interest articulation, with a declining role for members and a professionalization of politics [34](#page=34). These shifts reflect societal and political changes such as the expansion of suffrage and the decline of societal cleavages (ontzuiling). The balance between the three "faces" of parties—the central party organization, the party in public office, and the party as a membership movement—has been redrawn, with the membership base declining while other aspects rise [34](#page=34). #### 5.1.2 Classification of political parties Parties can be classified based on several criteria: * **Organization:** * **Iron Law of Oligarchy:** Coined by Robert Michels in 1911, this theory posits that political parties, despite democratic intentions, tend to be controlled by a small elite (oligarchy). Leaders cling to power, and members rely on leaders for direction and expertise, making organization, hierarchy, and professionalization seemingly indispensable for democracy. While power concentration varies, there's a growing emphasis on internal party democracy in both new and established parties [34](#page=34). * **New Politics Parties:** These parties emphasize greater member input, such as direct election of party leaders or direct policy input, aiming to limit central leadership power [35](#page=35). * **Ideology (Party Families):** This classification groups parties across different countries with similar ideologies. Common families include: * Social Democrats (e.g., SPD, PvdA, PSOE, Labour) [35](#page=35). * Communists (e.g., PCF) [35](#page=35). * Greens (e.g., Ecolo, Les Verts) [35](#page=35). * Christian Democrats (e.g., CD&V, CDA, CDU, HDZ) [35](#page=35). * Liberals (e.g., VLD, MR, LibDem, VVD) [35](#page=35). * Conservatives (e.g., Partido Popular, Fianna Fail, PiS) [35](#page=35). * Agrarian Parties (e.g., Centre Party, BBB) [35](#page=35). * Populist Radical/Extreme Right (e.g., Vlaams Belang, RN, Fidesz, Sverigedemokraterna) [35](#page=35). * Regionalists (e.g., NVA, Scottish National Party, Sinn Fein) [35](#page=35). * One-Issue Parties (e.g., Pirate Party, Party for the Animals) [35](#page=35). * The left-right spectrum is often used but can be simplistic, as many parties incorporate elements of both. A two-dimensional model considering socio-economic and cultural progressive-conservative axes offers a more nuanced view [35](#page=35). * **Strategy:** Parties pursue three main objectives, often requiring trade-offs: * **Office-seeking:** Aiming to win political positions and executive power [36](#page=36). * **Policy-seeking:** Driven by a program to steer policy in a specific direction [36](#page=36). * **Vote-seeking:** Focused on winning and retaining voters [36](#page=36). #### 5.1.3 Party systems A party system refers to the relevant parties in a political system and their interrelationships, based on the number of parties, their size, and ideological distance. This system influences competition between parties. Key metrics for analysis include [36](#page=36): * **Effective Number of Parties:** This considers both the number of parties and their relative strengths, calculated as $N = 1 / \sum(p_i^2)$, where $p_i$ is the proportion of votes or seats for party $i$ [36](#page=36). * **Coalition Potential:** The likelihood a party is necessary for forming a coalition government [36](#page=36). * **Blackmail Potential:** The ability of a party to exert pressure on decision-making [36](#page=36). **Types of Party Systems:** * **One-Party System:** Typically only one party is allowed, with no competition, rendering it non-democratic (e.g., Soviet Union, Cuba) [36](#page=36). * **Dominant-Party System:** One party dominates for an extended period, though alternation of power is theoretically possible (e.g., Sweden 1945-1998, Hungary currently) [36](#page=36). * **Two-Party System:** Two major parties hold a significant majority of seats, with one usually able to govern alone, and alternation of power is common (e.g., Australia, USA, UK) [36](#page=36). * **Multiparty System:** Three or more relevant parties exist, often leading to coalition governments, with partial alternation of power (e.g., Argentina, Belgium, Netherlands) [36](#page=36). The "better" system is debated: two-party systems offer clearer voter choice and stable governments but can lead to abrupt policy shifts ("policy swings"). Multiparty systems foster compromise and continuity but can suffer from fragmentation, hindering government effectiveness and ideological clarity [37](#page=37). #### 5.1.4 Volatility in the party landscape Volatility measures the dynamism of the party landscape, encompassing: * **Electoral Volatility:** The extent to which voters change their voting behavior between elections [37](#page=37). * **Net Volatility:** The net shift in support between parties in each election [37](#page=37). * **Gross Volatility:** The total number of voters switching parties [37](#page=37). ### 5.2 Electoral systems and voting behavior #### 5.2.1 Democratic elections and their functions Democratic elections are a necessary but not sufficient condition for democracy. Essential conditions include free and fair processes, universal suffrage, secret ballots, impartial administration, and equal access to polling stations. Their functions are to link citizens to the political system, organize party competition, select political personnel, and gauge public will [38](#page=38). #### 5.2.2 Suffrage and voter turnout Universal suffrage grants all adult citizens the right to vote and be elected. Historically, suffrage expanded from census-based (until 1893) to multi-person voting (1893-1918), then to universal single votes for men and women. Compulsory voting exists in some systems but does not mandate voting itself [38](#page=38). Arguments for compulsory voting include civic duty, higher turnout, prevention of social inequalities in voting, and increased democratic legitimacy. Arguments against it cite limitations on freedom and the risk of "worthless" votes [38](#page=38). Voter turnout, or the proportion of eligible voters who participate, is declining and varies by country. Factors influencing turnout include compulsory voting, the presence of ideological cleavages, the perceived importance of an election, voter registration rules, civic norms, and a cost-benefit analysis by voters weighing costs (time, energy, barriers) against benefits (impact of vote, feeling of making a difference) [38](#page=38). #### 5.2.3 Classification of electoral systems Electoral systems are sets of rules and procedures for organizing elections, primarily concerned with how votes translate into seats. They can be classified based on [39](#page=39): * **Seat allocation per district:** Uninominal (one seat per district) or plurinominominal (multiple seats per district) [39](#page=39). * **Proportionality:** Whether seat distribution reflects vote share proportionally [39](#page=39). * **Support required for election:** Absolute majority (>50%), relative majority (most votes), or a specific quota [39](#page=39). **Major types of electoral systems:** * **Plurality (First Past the Post):** * **Characteristics:** Small districts, one seat per district (uninominal), candidate with the most votes (relative majority) wins [39](#page=39). * **Consequences:** Seat distribution is not proportional, favoring larger parties and often leading to a two-party system. Third parties struggle [39](#page=39). * **Examples:** UK House of Commons, US House of Representatives, Canada, India [39](#page=39). * **Plurinominal - Winner Takes All:** * **Characteristics:** Multiple seats per district, highest vote-getting list wins all seats in that district (via relative majority) [39](#page=39). * **Consequences:** Non-proportional seat distribution, disadvantageous for smaller parties [39](#page=39). * **Examples:** US Presidential elections [39](#page=39). * **Absolute Majority in Two Rounds:** * **Characteristics:** Uninominal districts, candidate/party with an absolute majority (>50%) wins. If no candidate achieves this in the first round, a second round is held, often between the top two candidates [39](#page=39). * **Examples:** France (parliamentary and presidential), Presidential elections in Brazil, Austria, Poland, Bolivia [39](#page=39). * **Proportional Representation (PR) Systems:** * **Characteristics:** Parties present lists of candidates in multi-member districts (plurinominal). Seats are divided proportionally to the votes received. A legal electoral threshold (e.g., 5% in Belgium and Germany, 4% in Austria, 10% in Turkey) often exists to prevent excessive fragmentation. Pre-electoral alliances (cartels) can help parties meet thresholds [40](#page=40). * **Consequences:** Leads to multiparty systems, coalition governments requiring compromise, and better representation of diverse ideas and identities. Can also lead to fragmentation and instability with many small parties. PR systems generally result in higher numbers of female elected officials due to higher party magnitude (seats per party per district) and the application of gender quotas [41](#page=41). * **Examples:** National federal elections in Belgium, Netherlands, Spain, Latvia, South Africa [40](#page=40). #### 5.2.4 Candidate selection In majority systems, all candidates of winning parties are elected. In PR systems, the order of candidates on the list and preferential votes determine who is elected [40](#page=40). * **Closed Lists:** The pre-determined order on the list dictates the order of election [40](#page=40). * **Open Lists:** The number of preferential votes a candidate receives determines their order of election [40](#page=40). * **Belgium:** Federal/regional elections use a mix of closed and open lists, where list order and preferential votes matter. Candidates securing a certain number of preference votes are automatically elected, followed by list vote distribution. Local elections from 2024 onwards use open lists, with the candidate receiving the most preferential votes from the largest coalition faction becoming mayor [40](#page=40). #### 5.2.5 Consequences of electoral systems Electoral systems have significant consequences for: * **Party System:** Majority systems tend towards two-party systems, while proportional systems favor multiparty systems [40](#page=40). * **Government Formation:** Majority systems often result in single-party governments, allowing for clear implementation of manifestos. Proportional systems typically lead to coalition governments requiring compromise [41](#page=41). * **Representation:** PR systems are less detrimental to small parties, leading to a better reflection of diverse ideas and identities, though this can lead to fragmentation and instability [41](#page=41). * **Number of Female Elected Officials:** PR systems generally yield higher numbers of women elected due to higher party magnitude and the use of gender quotas [41](#page=41). > **Tip:** Every electoral system has its advantages and disadvantages, impacting the political landscape in profound ways. #### 5.2.6 Explaining voting behavior Voting behavior can be explained by: * **Structural Theories (Sociological Theories):** Group membership (class, religion, ethnicity) historically determined party choice and loyalty, with parties acting as representatives of specific group interests. However, parties are increasingly losing their traditional voter bases [41](#page=41). * **Attitudes and Emotions:** Individual attitudes, opinions, and values shape party choice, and emotions can influence voting decisions [41](#page=41). * **Rational-Choice Theories:** Voters make a rational calculation of their own interests based on available information. This includes strategic voting (voting to achieve a desired outcome, not necessarily for a preferred candidate) and issue voting (voting based on specific policy concerns) [41](#page=41). **Short-term factors influencing voting behavior include:** * **Candidates:** Media popularity and public image [41](#page=41). * **Campaigns:** Visibility and communication strategies [41](#page=41). * **Economic Factors:** Economic growth or decline [41](#page=41). * **Contingency:** Significant international or national events [41](#page=41). ### 5.3 Parliament and government #### 5.3.1 Separation of powers The concept of the separation of powers, notably articulated by Montesquieu in *De l'esprit des lois* aims to prevent the concentration and abuse of power by dividing it among three distinct branches: the legislative, the executive, and the judicial. The *trias politica* proposes that political power is exercised by three separate institutions: the government, parliament, and courts. However, these divisions are rarely absolute and can lead to inefficiencies [42](#page=42). #### 5.3.2 Parliamentary organization and functions Parliaments are political assemblies with legislative power, usually elected by the population [42](#page=42). * **Organization:** * **Factions (Fracties):** Parties organize within parliament, often adhering to strict party discipline [42](#page=42). * **Parliamentary Committees:** Thematic organizations that prepare legislation and scrutinize the executive branch [42](#page=42). * **Unicameralism vs. Bicameralism:** Parliaments can consist of one chamber (unicameral) or two chambers (bicameral). Strong bicameralism features two chambers with equal power (e.g., Argentina), while weak bicameralism sees one chamber constitutionally and politically subordinate to the other (e.g., Belgium, UK). Bicameralism can offer benefits like specialized labor and better representation but may lead to procedural slowness and inter-chamber conflict [43](#page=43). * **Functions:** * **Representation:** Parliaments represent the people, the nation, and their constituents, advocating for their interests. However, representation is not always perfectly reflective, and gerrymandering can distort it [43](#page=43). * **Legislative Function:** This involves initiating, amending, rejecting, and voting on legislation, which can originate from the government or parliamentarians. The process in Belgium involves submission and treatment in committee, followed by plenary session, and finally ratification and promulgation by the King [43](#page=43). * **Deliberative Function:** Parliament serves as a forum for open discussion on the governance of the country, seeking arguments and solutions for the common good. Opposition parties can use tactics like filibustering to delay votes [44](#page=44). * **Control Function:** Parliaments scrutinize the executive branch through mechanisms like written and oral questions. They can dismiss the government via motions of no confidence (parliamentary systems) or impeachment (presidential systems) and possess investigative powers through inquiry committees [44](#page=44). #### 5.3.3 Relationship between Parliament and Government Three systems illustrate the relationship between parliament and government: * **Parliamentary Systems (Westminster Model):** The government is not directly elected but chosen by and from parliament. Ministers are accountable to parliament, which can dismiss the government through a motion of no confidence [44](#page=44). * **Presidential Systems (USA Model):** Characterized by strong checks and balances, the president is directly elected and independent of the legislature. The president cannot be removed by congress except for serious offenses, and does not account to it [44](#page=44). * **Semi-Presidential Systems (French Model):** The president is directly elected and relatively autonomous from parliament. The president can dissolve parliament and call new elections. The prime minister heads the government and is accountable to parliament. Cohabitation is possible when the president and prime minister are from different political factions [44](#page=44). #### 5.3.4 Government formation * **Presidential System:** The directly elected president appoints ministers [45](#page=45). * **Parliamentary System:** Parliament decides on the formation of a new government [45](#page=45). * **Two-Party Systems:** Typically result in single-party governments [45](#page=45). * **Multiparty Systems:** Usually lead to coalition governments with two or more partners, striving for a majority government (at least 50% + 1 seat) [45](#page=45). **Types of Coalition Formation:** * **Minimal Winning:** A majority coalition without superfluous partners [45](#page=45). * **Minimal Number:** A majority coalition with the smallest possible number of partners [45](#page=45). * **Minimal Weight:** A majority coalition with the smallest possible majority [45](#page=45). * **Minimal Distance:** A majority coalition with the smallest ideological distance between partners [45](#page=45). **Other Government Forms:** * **Minority Government:** A government lacking a majority in parliament [45](#page=45). * **Oversized Coalition:** A coalition larger than a minimal one, with surplus partners [45](#page=45). * **Grand Coalition:** A coalition including nearly all major parties, regardless of ideology [45](#page=45). #### 5.3.5 Roles of Head of State and Government * **Head of State:** Typically a constitutional monarch or president, holding formal authority with symbolic importance and performing ceremonial duties. In Belgium, the Head of State plays a political role in federal government formation [45](#page=45). * **Head of Government:** The leader and spokesperson of the government, exercising the most significant executive power (e.g., Prime Minister, Chancellor). In presidential systems, the Head of State is also the Head of Government [45](#page=45). In Belgium's federal government, ministers and state secretaries are appointed, with equal distribution between language groups. The Prime Minister is distinct from the Head of State and party leader. The Council of Ministers comprises all ministers [45](#page=45). --- # Public administration and policy-making This section explores public administration and policy-making, focusing on policy as a dynamic process and the structures and relationships within governance. ### 6.1 Policy as a process: The policy cycle Policy is defined as a set of interrelated decisions made by governments with the aim of directing society in a particular direction. This output, or product, can be regulating, distributive, redistributive, or constitutive. The process through which these decisions are made is termed policy-making [46](#page=46). The policy cycle illustrates how policy is made and typically includes the following stages: #### 6.1.1 Agenda setting This stage involves the identification of problems and the transition of issues from the public to the policy or political agenda. It is a selection and reduction process, influenced by [46](#page=46): * **Cultural factors** [46](#page=46). * **Political and societal factors** [46](#page=46). * **Chance or unexpected events** [46](#page=46). Agenda setting can originate from both citizens, groups, social movements, and the media (bottom-up), who raise themes and try to convince the government to act. Alternatively, the government or politicians themselves can place themes on the agenda and mobilize citizens (top-down) [46](#page=46). #### 6.1.2 Policy preparation In this phase, solutions and policy options are developed by a limited number of actors. These actors often form "policy communities" and include civil servants, government officials, experts, academics, and, more recently, ordinary citizens through deliberative panels or mini-publics [46](#page=46). The process can be viewed through two lenses: * **Technically-rational:** This involves defining the policy problem, setting objectives, analyzing options, and selecting policy instruments using frameworks like the NATO model (Nodality, Authority, Treasure, Organization) [46](#page=46). * **Competitive process:** This acknowledges the struggle between different problem definitions and solutions, where actors employ framing to maximize support for their proposed solutions [47](#page=47). #### 6.1.3 Decision-making This stage involves making decisions on issues that are on the agenda and for which solutions have been formulated. Two primary models are often discussed [47](#page=47): * **Rational model:** This approach emphasizes cost-benefit analysis, aiming to select the policy option that yields the best results for the lowest cost. It assumes all information is available and processed, all effects are assessed, and decision-making is depoliticized. However, it is limited by "bounded rationality" [47](#page=47). * **Incremental model:** This model relies on trial and error, opting for feasible policy options. It assumes inadequate and incomplete information, a confusing and chaotic context, and that decision-makers are cautious, conservative, and risk-averse. This model is considered highly applicable to Belgium, particularly regarding decision-making and state reforms [47](#page=47). Decision-making is also influenced by: * **Institutional context and veto-players:** Rules, laws, and procedures play a crucial role [47](#page=47). * **Citizen participation:** This can occur through referenda, which offer clear instruments for simple yes/no questions and direct citizen involvement but can be blunt instruments for complex issues and susceptible to political elite influence [47](#page=47). #### 6.1.4 Policy execution This is the process by which decisions are translated into practice and correct actions. Two approaches exist [47](#page=47): * **Top-down:** The top decides, and lower levels execute, aiming for uniformity and control [47](#page=47). * **Bottom-up:** Street-level bureaucrats interact with the population, focusing on effective implementation and flexibility [47](#page=47). #### 6.1.5 Policy evaluation The effects of policies are evaluated. If objectives are met, the policy may be terminated. If objectives are not met, feedback loops and adjustments are initiated. Evaluation criteria can include efficiency, effectiveness, economy, process, and customer satisfaction. In practice, this stage is often limited [47](#page=47). > **Tip:** Understanding the policy cycle is crucial for analyzing how governmental decisions are made and implemented. Recognizing the different influences and models at each stage can provide a deeper insight into the complexity of policy-making. ### 6.2 Governance styles Different countries adopt distinct governance styles, broadly categorized as: #### 6.2.1 Consensus democracies These systems are characterized by: * **Proportional electoral systems** [48](#page=48). * **Multi-party systems** and broad coalition governments [48](#page=48). * **Corporatism**, federal governance and decentralization, bicameralism, rigid constitutions, and judicial review [48](#page=48). * **Significant power for intermediary bodies** in agenda-setting and policy preparation [48](#page=48). * A tendency towards **incremental decision-making** and **bottom-up implementation** [48](#page=48). * Examples include **Belgium** and the **Netherlands** [48](#page=48). #### 6.2.2 Majoritarian democracies These systems are defined by: * **Majoritarian electoral systems** [48](#page=48). * **Two-party systems** and single-party or minimal winning coalition governments [48](#page=48). * **Pluralism**, unitary governance and centralization, unicameralism, flexible constitutions, and no judicial review [48](#page=48). * **Centralized power** within politics [48](#page=48). * A tendency towards **rational decision-making** and **top-down implementation** [48](#page=48). * Examples include the **UK** and the **USA** [48](#page=48). ### 6.3 Functions and organization of administrations Administrations perform several key functions: * **Administering:** Bureaucrats implement and execute policies decided by politicians [48](#page=48). * **Advising:** Bureaucrats inform politicians, aiding them in their decision-making processes [48](#page=48). Administrations are organized in various forms, including: * **Bureaucracy (Max Weber):** Characterized by hierarchy, functionalism, legalism, neutrality, fixed employment, and expertism [48](#page=48). * **New Public Management (NPM):** Emphasizes market thinking, privatization of core tasks, management techniques (strategic and human resources management), and customer orientation [48](#page=48). ### 6.4 Politicians versus civil servants A fundamental distinction exists between politicians and civil servants: | Feature | Politicians | Civil Servants | | :------------------ | :----------------------------------------- | :---------------------------------------------- | | **Selection** | Elected | Appointed | | **Term** | Short-term | Long-term | | **Expertise** | Laypersons | Experts | | **Motivation** | Political (getting re-elected) | Professional (effective, efficient, economical) | | **Primary Orientation** | External (convincing citizens) | Internal (focused on the organization's operation) | | **Measure of Success** | Public opinion | Following rules | | **Number** | Few | Many | ### 6.5 Bureaucratic power Administrations, or bureaucracies, can wield significant power through various sources: * **Strategic position:** This includes access to knowledge and networks [49](#page=49). * **Logistical power:** Bureaucrats are often more numerous and permanent than political appointees [49](#page=49). * **Status:** They can be seen as a meritocratic elite [49](#page=49). This can lead to a "problem of ministerial control" [49](#page=49). #### 6.5.1 Controlling bureaucratic power Several mechanisms exist to control bureaucratic power: * **Political appointments:** Allowing for alternative leadership if a bureaucracy becomes too powerful [49](#page=49). * **Cabinets:** Employing political personal advisors to the government [49](#page=49). * **Ombudsfunction:** This role helps to limit administrative power [49](#page=49). The state itself, as a central organizational form, is defined by territory, sovereignty, and community. States are subject to various pressures, both internal and external and can adopt different forms based on the territorial distribution of power [49](#page=49). --- # State structures and federalism This section explores the different territorial organizations of states, focusing on unitary, confederal, and federal systems, their formation, the evolution of the Belgian state, and the dynamics of federalism. ### 7.1 Forms of territorial organization States can be organized territorially in several ways, with varying degrees of power and autonomy granted to their constituent sub-national units [49](#page=49). #### 7.1.1 Unitary states In a unitary state, territorial sub-divisions possess little to no independent powers. Any larger territorial units function as subordinate administrations rather than autonomous entities, with a single central point of administration retaining sovereignty. Examples include the Netherlands, Greece, and Ireland [50](#page=50). #### 7.1.2 Confederal states A confederal system is an association of national states that retain their autonomy. Sovereignty rests with the individual states, not with the union itself. Decisions within a confederation typically require unanimity, and each participating state preserves the right to withdraw from the union [50](#page=50). #### 7.1.3 Federal states Federal states are characterized by two autonomous and sovereign levels of government. A key feature of federalism is the presence and representation of constituent states in decision-making at the federal level, encompassing both "self-rule" (where sub-states can pursue their own policies without federal interference) and "shared rule" (where sub-states are necessary for federal decisions to be made). Examples include Australia, Belgium, and South Africa [50](#page=50). > **Tip:** The distinction between unitary and federal states is often viewed as a continuum rather than a strict dichotomy [50](#page=50). ### 7.2 How federations are formed Federations can emerge through two primary mechanisms [50](#page=50): * **Amalgamations:** This involves the coming together of existing states or political communities, as seen in the formation of the United States, Switzerland, and Germany [50](#page=50). * **Devolution:** This process describes the gradual decentralization of power within a formerly unitary state, leading to the creation of a federal structure. Examples include Belgium, the United Kingdom, and Spain [50](#page=50). ### 7.3 The Belgian state The Belgian state has evolved through a process of devolution, stemming from conflicts related to language, worldview, and socio-economic issues. This evolution has been marked by six state reforms aimed at providing political expression to societal differences and ensuring the coexistence of various groups [50](#page=50). #### 7.3.1 Evolution of Belgian state reforms * **1970-1989:** The initial reforms saw the establishment of three cultural communities and the foundation for three regions in 1970. In 1980, cultural communities were renamed "communities," each gaining a council and government with expanded powers, alongside the creation of Flemish and Walloon regions, also with their own councils and governments. The Brussels-Capital Region (BHG) was established in 1988-89, with its own council and government, and the powers of both communities and regions were further extended [50](#page=50) [51](#page=51). * **1993:** The fourth state reform, based on the Sint-Michiels Agreements, further expanded the powers of communities and regions. It introduced direct elections for regional parliaments and enshrined in the constitution that Belgium is a federal state composed of communities and regions [51](#page=51). * **2001:** The fifth state reform, known as the Lambermont/Lombarda accords, continued to broaden the competences of communities and regions. Changes were also made to Brussels, including a fixed number of seats for Flemish parties [51](#page=51). * **2012-2014:** The sixth state reform further expanded competences, reformed the financing of regions, and introduced fiscal autonomy for the regions. The Senate was also reformed to serve as a reflection chamber for the constituent states [51](#page=51). ### 7.4 Advantages and disadvantages of federalism Federalism offers several benefits but also presents certain challenges [51](#page=51). #### 7.4.1 Advantages * **Facilitates governance in large countries:** Sub-states are often closer to the citizenry, improving administrative reach [51](#page=51). * **Preserves regional identity:** It allows for the maintenance of distinct regional characteristics and cultures [51](#page=51). * **Manages deeply divided societies:** Federalism can be a mechanism for governing societies with significant internal divisions [51](#page=51). #### 7.4.2 Disadvantages * **Equality principle in stronger unions:** Can create tensions regarding fairness across constituent units [51](#page=51). * **Potential threat to national unity:** The emphasis on sub-state autonomy can sometimes challenge the cohesion of the nation-state [51](#page=51). * **Autonomy leads to new demands:** Granting autonomy often sparks further demands for more autonomy [51](#page=51). * **Complex decision-making:** The multi-layered governance structure can lead to more intricate and prolonged decision-making processes [51](#page=51). ### 7.5 Division of powers in federal states The distribution of powers in federal states is guided by several key principles [51](#page=51): * **Principle of subsidiarity:** Competences are allocated to the lowest possible level of governance [51](#page=51). * **Principle of division between levels:** Powers are divided according to policy domains, which can be: * **Exclusive:** A distinct set of competences is assigned to a specific level [51](#page=51). * **Overlapping:** Multiple levels share responsibility for certain policy areas [51](#page=51). * **Principle of division between sub-states:** This refers to the distribution of powers and degree of autonomy among the constituent states, which can be: * **Symmetrical:** All sub-states have the same competences or level of autonomy [51](#page=51). * **Asymmetrical:** Sub-states have differing competences and autonomy, as seen in the United Kingdom (Scotland) and Belgium (Brussels-Capital Region) [51](#page=51). ### 7.6 Conflict resolution in federal states Conflicts within federal systems can arise from various sources and are addressed through specific mechanisms and institutions [52](#page=52). #### 7.6.1 Central institutions * **Written constitution:** Provides the foundational framework for power distribution [52](#page=52). * **Second chamber (e.g., Senate):** Often designed to better represent the constituent states and act as a meeting point for them [52](#page=52). * In Belgium, specific majority rules, parity in the federal government, and the alarm bell procedure are employed. The Belgian Senate, though not directly elected, serves as an example of a chamber for constituent states. The German Bundesrat is another example [52](#page=52). #### 7.6.2 Consultative mechanisms (interest conflicts) These conflicts emerge when one government acts autonomously in a way that harms the interests of another. **Intergovernmental consultation** is crucial for resolving these disputes [52](#page=52). #### 7.6.3 Constitutional court (competence conflicts) Competence conflicts occur when an action by one government infringes upon the established division of powers. The constitution and a **constitutional arbiter** are vital for regulating these conflicts and interpreting the constitution [52](#page=52). #### 7.6.4 Redistribution (social/financial conflicts) These conflicts are managed by two principles: * **Principle of own responsibility:** Each level of government is responsible for its own policy choices and financing [52](#page=52). * **Principle of redistribution:** Financial resources are allocated to address greater social needs, creating a system of compensation. These **solidarity mechanisms** can themselves be a source of conflict [52](#page=52). ### 7.7 Role of local governments Local governments represent the smallest territorial units and typically have limited autonomy. They execute tasks that can be efficiently organized on a small scale and operate under the administrative supervision of higher authorities, possessing restricted financial capacity [52](#page=52). --- # International relations and the European Union This section explores the fundamental concepts of international relations, the historical development of global interactions, and the specific case of European integration and the European Union. ### 8.1 Understanding international relations International relations (IR) is the political-scientific study of relationships between states. While historically state-centric, globalization has led to increased attention to non-governmental actors like multinationals, banks, and NGOs. IR encompasses anything that impacts the governance of a political community beyond its borders [54](#page=54). #### 8.1.1 Historical roots of international relations Early human societies had limited contacts driven by regional and temporary interests. Ancient thinkers like Sun Tzu in China and Kautilya in India laid foundations for understanding statecraft, military strategy, and foreign policy, emphasizing national security and the pursuit of material advantage [52](#page=52). By the 16th and 17th centuries, contacts intensified, leading to the development of the notion of external sovereignty. This concept recognizes the mutual acknowledgement of territorial inviolability and the right of states to govern themselves autonomously. The Peace of Westphalia in 1648 is a landmark event, implicitly recognizing the importance of internal and external sovereignty, the nation-state, and its national interests, thus laying the groundwork for international law. Jeremy Bentham introduced the term "international" in 1789, focusing on inter-state relations. World War II saw the specialization of political science, with the emergence of IR as a sub-discipline and the growth of international think tanks. The intensification of globalization in the 1990s brought concerns about neo-liberal international organizations, market capitalism, cultural exports, and the development of a standardized global culture. Conversely, it also presented opportunities for collective problem-solving and exerting pressure on countries [53](#page=53). #### 8.1.2 The concept of anarchy in international relations A central concept driving IR is **anarchy**, defined as the absence of a ruler or a legitimate world government. In an anarchic international system, international institutions derive their authority from the consent and compliance of states. The equal and independent sovereignty of states is paramount, and international treaties depend on national ratification [54](#page=54). > **Tip:** The absence of a central authority does not necessarily equate to chaos. The way states deal with potential violence and conflict differs significantly between national and international contexts. Kenneth Waltz, in his 1979 work *Theory of International Politics*, argued that the difference between national and international politics lies not in the use of force, but in the differing modes of organization to address it [55](#page=55). #### 8.1.3 Anarchy and international order Thomas Hobbes, in his 17th-century work *Leviathan*, described a pessimistic view of human nature and a "war of all against all" in the state of nature. At the national level, a social contract limits freedom in exchange for order and protection. Internationally, however, Hobbes saw anarchy and suggested that dominance and containment are antidotes to the state of nature, promoting stability by limiting the power of other states [55](#page=55). Hedley Bull, in *The Anarchical Society* explored order in world politics. He argued that while international anarchy exists, a "virtuous cycle" can emerge through repeated interactions between states, leading to predictable patterns of state practice and the development of an international community. International stability can be achieved through common practices and beliefs that increase the costs of non-compliance [55](#page=55). ### 8.2 Key theories in international relations Two dominant theoretical perspectives shape the understanding of international relations: idealism and realism. #### 8.2.1 Idealism The central argument of idealism is that states should and can act according to moral principles and legal norms. This perspective gained traction after World War I and II, influencing the formation of the League of Nations and the United Nations [55](#page=55) [56](#page=56). **Key tenets of Idealism:** * **Belief in an anarchic society:** Idealists believe in the possibility of an ordered international society. * **Positive and utilitarian view of human nature:** Emphasizes the capacity for compromise and reasonableness. * **Emphasis on horizontal relationships:** Focuses on cooperation between states to achieve relative advantages [56](#page=56). * **Informed by liberal thought:** Promotes principles of cooperation and mutual benefit. Historical figures like Thomas Aquinas, with his principles of a just war, and Immanuel Kant, with his theory of democratic peace, contributed to idealist thought. Kant argued that democracies are less likely to engage in war due to their respect for rules and the rule of law, and the power of public opinion. Free trade is also seen as a promoter of peace and understanding [56](#page=56). Woodrow Wilson's vision led to the establishment of the League of Nations. The UN Charter and its institutions, like the General Assembly and the Security Council, draw heavily on idealist principles [57](#page=57). **Characteristics of Idealism:** * Advocates for soft powers like economic sanctions [57](#page=57). * Supports humanitarian interventions based on the "just war" theory and international human rights declarations [57](#page=57). * Believes in the enforceability of human rights through international courts [57](#page=57). * Considers war morally reprehensible and conflict avoidable, driven by morality, soft powers, and the capacity for learning and identifying common interests [57](#page=57). * States are motivated by relative advantage (compared to the past) and mutual benefit, creating space for cooperation [57](#page=57). #### 8.2.2 Realism Realism posits that states should act according to their own national interests. This perspective is rooted in a belief in an international self-help system and is critical of the idealistic vision [57](#page=57). **Key tenets of Realism:** * **Belief in international self-help system:** States are primarily responsible for their own security. * **Pessimistic view of human nature:** Similar to Hobbes, realists see conflict as inherent. * **Emphasis on hierarchical and vertical relationships:** Focuses on power and dominance. * **Actions based on relative power:** States are distinguished by their power, leading to distinctions between small, medium, and great powers [58](#page=58). * **Historical roots:** Responds to the perceived failures of the League of Nations [58](#page=58). Key realist thinkers include Thucydides, whose account of the Melian dialogue highlights the power struggle between Athens and Sparta and the principle of "might makes right". Niccolò Machiavelli, in *Il Principe*, separated politics from morality, arguing that a good ruler possesses *virtù* (the ability to assess situations and achieve goals) and that the ends justify the means. Carl von Clausewitz viewed war as a tool to achieve national interests and security, rather than being morally constrained [58](#page=58). **Characteristics of Realism:** * States must act according to national self-interest [58](#page=58). * The international community is characterized by anarchy, making conflict inevitable [58](#page=58). * States are the dominant actors, acting rationally and unitarily based on their own interests and relative power [58](#page=58). * International stability is achieved through a balance of power or dominance, not equality [58](#page=58). * War can be a legitimate instrument to achieve this balance [58](#page=58). Realist practical implementation involves hard power, unilateralism, and a focus on national sovereignty, with a preference for inter-governmental cooperation over supranational institutions [59](#page=59). > **Tip:** Realism is often criticized for being too descriptive of the reality, but it has a normative character that can justify unilateral actions. #### 8.2.3 Idealism vs. Realism: A comparison The debate between idealism and realism can be understood through several key differences: 1. **Right to initiative in foreign policy:** Realism's emphasis on absolute national sovereignty promotes a unilateral view of international relations, while idealism's focus on peace and human rights promotes a multilateral view [59](#page=59). 2. **Decision-making methods:** Realism favors inter-governmental decision-making based on state sovereignty and consensus (with each state having a veto), often taking the form of treaties or alliances. Idealism favors supranational decision-making, where a higher authority can impose decisions on states, often through qualified majorities and potentially leading to international federations with shared sovereignty [60](#page=60). #### 8.2.4 The Prisoner's Dilemma The Prisoner's Dilemma is a thought experiment illustrating a paradox in decision-making where two individuals pursuing their own self-interest achieve suboptimal outcomes for themselves and the collective. It highlights the tension between individual and collective rationality. In this scenario, two arrested bank robbers have two options: cooperate (remain silent) and receive a milder sentence, or betray (testify against the other) and potentially go free while the other receives a harsher sentence [59](#page=59). Realists argue that the most likely outcome is mutual betrayal, as each individual rationally chooses to betray to avoid the worst-case scenario and control their own choice. This is used as an argument against demilitarization [59](#page=59). Idealist criticism of the Prisoner's Dilemma suggests it misrepresents the reality of international interactions by treating it as an isolated event without the possibility of communication or learning. Repeated interactions allow for the development of trust and the possibility of future cooperation [59](#page=59). ### 8.3 European integration and the European Union European integration is a complex process driven by a confluence of interests, historical contingencies, and the pursuit of deepening, broadening, and expanding the scope of cooperation. It involves a constant negotiation of national sovereignty [60](#page=60). #### 8.3.1 The historical context of European integration Following World War II, Europe was in ruins, and the political landscape was divided. The Marshall Plan, initiated by the US, aimed to rebuild European economies and secure them against Soviet influence, envisioning a united Europe as a condition for economic growth [60-61](#page=60, 61). Key motivations included excluding the USSR, preventing fragmentation, fostering US economic growth, and countering the Soviet threat [61](#page=61). Initial inter-governmental initiatives included: * **Organization for European Economic Co-operation (OEEC):** A think tank focused on economic cooperation, but its unanimity requirement hindered effective collaboration [61](#page=61). * **Council of Europe:** Established in 1948, it primarily focuses on human rights [61](#page=61). * **Western Union:** Formed by the UK, France, Belgium, Netherlands, and Luxembourg for mutual defense, laying the groundwork for NATO [61](#page=61). #### 8.3.2 The European Coal and Steel Community (ECSC) The ECSC, established in 1951 through the Treaty of Paris, emerged from the failures of inter-governmental approaches, aiming for a "low politics" technical start. It involved supranational management of coal and steel, resources crucial for warfare, thereby fostering cooperation between France and Germany. The founding members were France, Germany, Belgium, Netherlands, Luxembourg, and Italy. The ECSC featured a High Authority, a Council, a Parliamentary Assembly, and a Court of Justice [61](#page=61). #### 8.3.3 Deepening, widening, and expansion of the EU The process of integration has been characterized by "spillover," where integration in one sector leads to pressure for integration in others. Path dependency means that once a path of integration is chosen, it is difficult to reverse [61](#page=61). The **Treaty of Rome** in 1957 established the European Economic Community (EEC) and the European Atomic Energy Community (Euratom) [61-62](#page=61, 62). The EEC aimed for a free trade zone without tariffs, guided by the "method-Beyen" for broad economic integration. It established a common market with four freedoms: free movement of goods, persons, services, and capital [62](#page=62) [65](#page=65). **Eurosclerosis** in the 1960s saw Charles de Gaulle champion inter-governmentalism over supranationalism, leading to a period of resistance and the "empty chair" policy. The **European Act** in 1986, spearheaded by Jacques Delors, aimed to create a single internal market by 1992, harmonizing legislation and removing tariff barriers [62](#page=62). The **Treaty of Maastricht** in 1992 established the European Union (EU), built upon the existing pillars of the ECSC, EEC, and Euratom, and added the Common Foreign and Security Policy (CFSP) and Justice and Home Affairs (JHA) [62](#page=62). Subsequent treaties like **Amsterdam ** and **Nice ** aimed to adapt the EU's functioning, though progress in CFSP and JHA was slow, and the enlargement process led to new conditions for membership. The **European Convention** proposed a constitutional treaty, which ultimately failed, leading to a period of reflection. The **Treaty of Lisbon** refined the EU's structure and decision-making processes [62](#page=62). #### 8.3.4 Enlargement of the EU Enlargement, the process of admitting new member states, is driven by the desire of candidate countries for prosperity and the existing members' pursuit of trade and power. The **Copenhagen criteria** set out the conditions for accession: democracy, a free-market economy, and the adoption of the *acquis communautaire* (all EU legislation). Later accessions included countries like Spain and Greece, and post-Cold War accessions saw neutral states like Finland, Austria, and Sweden join, as well as former Soviet bloc countries in 2004 with lower levels of development. Countries like Norway and Switzerland have chosen to remain outside the EU but participate in the European Economic Area (EEA) [63](#page=63). Current candidate countries include Turkey, Montenegro, North Macedonia, Serbia, and Ukraine [63](#page=63). #### 8.3.5 EU Institutions The EU operates through a complex institutional framework: * **European Council:** Composed of heads of state or government, it sets strategic direction and makes major political decisions on sensitive issues [63-64](#page=63, 64). * **European Commission:** A supranational body responsible for proposing legislation, representing the EU, and managing its budget. It is headed by a President and includes Commissioners, each with a specific portfolio [64](#page=64). * **Council of the European Union (Council):** Composed of national ministers, it acts as a co-legislator with the European Parliament. Decision-making can be by qualified majority (supranational) or unanimity (inter-governmental, especially for foreign policy) [64](#page=64). * **European Parliament:** Directly elected by EU citizens, it represents the people and acts as a co-legislator. It is composed of 720 members organized into political groups and sits in Strasbourg [64](#page=64). * **Court of Justice of the European Union (CJEU):** Ensures the uniform interpretation and application of EU law across all member states. It comprises the Court and the General Court, with one judge per member state [64](#page=64). #### 8.3.6 EU Law and Policy-Making EU law is primarily based on treaties, such as the Treaty on European Union (TEU) and the Treaty on the Functioning of the European Union (TFEU). These treaties have been amended over time to reflect widening policy domains, deepening integration through the communautaire method, and democratization through increased power for the European Parliament [65](#page=65). Key legal instruments include: * **Regulations:** Directly applicable in all member states, having direct effect [65](#page=65). * **Directives:** Set objectives that member states must achieve, but leave the method of implementation to national authorities [65](#page=65). The **open coordination method** is used for sensitive policy areas where national sovereignty is a concern, relying on naming and shaming, scoreboards, and the exchange of best practices [65](#page=65). #### 8.3.7 EU Policies The EU has developed a wide range of policies: * **Internal Market:** Based on the four freedoms of movement (goods, services, workers, capital) [65](#page=65). * **Common Agricultural Policy (CAP):** Provides direct income support to farmers and includes market intervention measures, though it has faced criticism for over-subsidization (e.g., butter mountains) [65](#page=65). * **Social Policy:** Influenced by factors like free movement of workers, monetary union, and market liberalization, leading to the establishment of the European Social Fund (ESF) [65](#page=65). * **Environment and Climate Policy:** Includes initiatives like the European Green Deal and Fit-for-55, as well as emission trading systems and external actions like Amazon protection [66](#page=66). * **External Relations:** Encompasses enlargement policy, CFSP, and trade policy [66](#page=66). * **Structural Policy:** Aims to reduce regional disparities through funds like the European Regional Development Fund (ERDF) [66](#page=66). #### 8.3.8 Political Science and the EU The EU is often described as *sui generis* (unique) and exceptional within political science. Various theoretical approaches are used to understand it, including [66](#page=66): * **Neofunctionalism:** Views integration as a process of spillover from low-politics areas [66](#page=66). * **Intergovernmentalism:** Emphasizes the role of national governments and their interests, with decision-making as a top priority for leaders [66](#page=66). * **Historical Institutionalism:** Highlights path dependency and how historical choices shape current institutions [66](#page=66). * **Multi-level Governance:** Views the EU as a political system with both state and non-state actors [66](#page=66). #### 8.3.9 Democratic deficit in the EU The concept of a "democratic deficit" in the EU refers to the perceived disconnect between citizens and EU-level decision-making. While citizens can directly elect members of the European Parliament, and indirectly influence decisions through national ministers in the Council, Euroskepticism exists, ranging from outright rejection of the EU project to criticism of its policies. Efforts to address this include promoting input democratization (e.g., Spitzenkandidaten process, citizens' initiatives) and enhancing throughput and output democracy for more effective governance [66](#page=66). In conclusion, the EU is an integral part of the political system, with integration being a continuous driving force [66](#page=66). --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Politicologie (Political Science) | The systematic study of politics, aiming to understand political phenomena through scientific rules, including intellectual distance, systematic data collection and analysis, conscious technique selection, and openness. | | Politiek (Politics) | Everything related to the steering of a society, encompassing the management of collective affairs and the processes by which societal decisions are made and enforced. | | Polis | In ancient Greek context, it refers to a city-state, and more broadly, any form of cohabitation or community that requires collective steering. | | Politicizing | The act of making a theme or subject a matter of political steering, bringing it into the domain of public decision-making and governance. | | Depoliticizing | The process of removing the political character from something, often by presenting it as a technical or apolitical issue that does not require collective decision-making. | | Privaat (Private) | Domains where individuals can act and judge autonomously, and where collective intervention or steering is neither necessary nor desired. | | Publiek (Public) | Domains of social life where people encounter each other and where collective decisions must be made for the organization of that social interaction. | | Macht (Power) | The possibility of imposing oneself on others, even against potential resistance. It is a central concept in political science, essential for maintaining order and establishing rules. | | Gezag (Authority) | The exercise of power that is recognized as legitimate and is accepted in practice, leading to more sustainable power that requires less active exertion. | | Max Weber's Typology of Authority | Weber identified three ideal types of authority: traditional (based on custom and habit), charismatic (derived from the personality of the leader), and rational-legal (based on established rules and procedures). | | Robert Dahl's concept of Polyarchy | Dahl distinguished between democracy as an ideal type and polyarchy as its empirical practice. Polyarchy involves rule by the many, characterized by competitive elections, freedom of speech, access to information, freedom of association, and responsive and accountable government. | | Modellen (Models) | In political science, models are tools used to reduce empirical complexity and map relationships between processes, phenomena, or behaviors, similar to scale models or maps. | | Easton's Model (1965) | A systems model of politics that describes it as a continuous cycle of inputs (demands and support), gatekeepers (political decision-makers), outputs (policies and decisions), and feedback, influencing legitimacy. | | Theorieën (Theories) | Statements about relationships that can be verified or tested through hypotheses. In political science, theories describe probabilistic relationships rather than strict laws. | | Regels (Rules) | Formal (laws) and informal (norms, standards, agreements) guidelines that regulate behavior. Enforceable rules imply the use of power, regardless of their origin or perceived legitimacy. | | Trias Politica | The principle of the separation of powers, advocated by Montesquieu, dividing governmental authority into three branches: legislative, executive, and judicial, to prevent the concentration of power. | | Staat (State) | A dominant form of contemporary political organization characterized by a fixed structure, sovereignty over a territory, a monopoly on violence, and international recognition. | | Staatsvorming (State Formation) | The process through which states emerge and consolidate power, often involving the concentration of power resources, legitimization, depersonalization of authority, and homogenization of culture, language, and law. | | Grondwet (Constitution) | A fundamental law that defines the state, outlines the structure and operation of its institutions (e.g., separation of powers), and guarantees individual rights and freedoms, serving as a bulwark against state arbitrariness. | | Legitimiteit van de staat (Legitimacy of the State) | The belief that the state's authority is justified and rightful. This can be based on various principles, including popular consent, tradition, charisma, or the rule of law. | | Contract Theorie (Contract Theory) | A philosophical approach suggesting that political authority arises from a social contract, where individuals voluntarily cede certain rights to a government in exchange for protection and order. | | Natuurtoestand (State of Nature) | A hypothetical condition before the establishment of organized society and government, often depicted as a state of freedom and equality, but also potentially characterized by conflict and insecurity (as in Hobbes) or by reason and cooperation (as in Locke and Rousseau). | | Leviathan | A concept developed by Thomas Hobbes, referring to an all-powerful sovereign authority that is necessary to prevent chaos and maintain order in society, arising from a social contract where individuals surrender their freedom for security. | | Volkssoevereiniteit (Popular Sovereignty) | The principle that the ultimate source of political authority resides in the people, who delegate their power to the government, which remains accountable to them. | | Breuklijnen (Cleavages) | Deep-seated divisions within a society that create distinct groups with differing value systems, leading to political mobilization and potential conflict. Examples include center-periphery, church-state, labor-capital, and urban-rural divides. | | Ideologieën (Ideologies) | Coherent sets of ideas that analyze society, offer a vision for a desired future, and propose a plan of action to transform the present into the ideal. They are based on specific views of human nature and society. | | Klassieke breuklijnenmodel (Classical Cleavage Model) | A historical model, notably by Lipset and Rokkan, that explains the formation of party systems based on common historical processes like state formation and the industrial revolution, leading to enduring cleavages. | | Liberalisme (Liberalism) | An ideology emphasizing individual liberty, rationality, and progress. Key tenets include freedom as the ultimate value, limited government, and often, support for free markets and individual rights. | | Christen democraten (Christian Democrats) | A political ideology that draws on Christian values, often emphasizing social justice, personalism, subsidiarity, and the role of community alongside individual rights. | | Socialisme (Socialism) | An ideology focused on collective well-being, equality, and solidarity. It advocates for social and economic rights, economic redistribution, and often a larger role for the state in providing welfare. | | Nationalisme (Nationalism) | An ideology centered on the nation-state, emphasizing national identity, autonomy, and self-determination, often rooted in shared culture and history. | | Conservatisme (Conservatism) | An ideology that generally emphasizes tradition, established institutions, and gradual change, often valuing order, stability, and individual responsibility within a social framework. | | Silent Revolution | A theory by Inglehart suggesting a shift in political preferences and attitudes, particularly in post-industrial societies, driven by increased affluence and a move towards post-materialist values. | | Feminisme (Feminism) | A range of social movements, political movements, and ideologies that aim to define, establish, and achieve the political, economic, personal, and social equality of the sexes. | | Multiculturalisme (Multiculturalism) | A concept that acknowledges and promotes the recognition and integration of diverse cultural groups within a society, often involving discussions of group rights and recognition. | | Ecologisme (Environmentalism) | An ideology and social movement advocating for the protection and preservation of the natural environment, often criticizing anthropocentrism and promoting sustainable development. | | Democratie (Democracy) | A form of government where power ultimately rests with the people, typically exercised through elected representatives. It is characterized by principles of equality, participation, and individual rights. | | Polyarchie | A descriptive term for a system with substantial contestation and inclusiveness, often seen as the empirical manifestation of democracy. | | Rechtsstaat (Rule of Law) | A principle that governs the development and enforcement of laws, ensuring that all individuals and institutions are accountable to laws that are publicly promulgated, equally enforced, and independently adjudicated. | | Autoritarisme (Authoritarianism) | A form of government characterized by strong central power and limited political freedoms. Individual freedoms are subordinate to the state, and there is little to no tolerance for political opposition. | | Politieke vertegenwoordiging (Political Representation) | The act of representing citizens or groups in the political process, where elected officials act on behalf of their constituents. | | Principal -agent relatie | A relationship where one party (the principal) delegates tasks to another party (the agent), who is expected to act in the principal's best interest. In politics, this often refers to the relationship between voters and elected representatives. | | Directe democratie (Direct Democracy) | A form of democracy in which citizens themselves directly participate in decision-making, rather than through elected representatives. | | Vertegenwoordigende democratie (Representative Democracy) | A form of democracy in which citizens elect officials to make decisions on their behalf. | | Mandaat vs Onafhankelijkheid (Mandate vs Independence) | Refers to the debate on whether representatives should strictly follow the explicit instructions of their constituents (mandate/delegation) or exercise their own judgment and discretion (independence/trustee). | | Golven van democratisering (Waves of Democratization) | Periods of widespread transition towards democracy, as described by Samuel Huntington, indicating a global trend in the spread of democratic governance. | | Politieke participatie (Political Participation) | All the activities citizens undertake to influence the political system, including voting, protesting, contacting officials, and engaging in political discussions. | | Pressiegroepen (Pressure Groups) | Organized groups that seek to influence public policy without seeking electoral office, often through lobbying and advocacy. | | Sociale bewegingen (Social Movements) | Collective, organized, and sustained challenges to existing power structures that are often based on shared values and social identities. | | Politieke cultuur (Political Culture) | The shared set of attitudes, values, and beliefs that people hold about politics and the political system, influencing political behavior and stability. | | Partijen (Parties) | Organizations that nominate candidates, contest elections, and seek to gain control of government power. | | Kaderpartij (Cadre Party) | An early form of political party, typically composed of elites and operating primarily within parliament, with a loose organization and limited membership. | | Massapartij (Mass Party) | A party that emerged in the early 20th century, characterized by a large membership, formal organization, and strong ideological commitment, aiming to mobilize broad segments of society. | | Volkspartij of Catch-all party (Catch-all Party) | A party that aims to attract voters from a broad range of social classes and backgrounds, often with a weaker ideological profile and a more centralized leadership. | | Moderne kaderpartij of Kartelpartij (Modern Cadre Party / Cartel Party) | A contemporary form of party that increasingly acts as an agent of the state, relying on state funding and focusing on governance rather than broad societal interests. | | Partijsystemen (Party Systems) | The set of relevant political parties in a political system and their interrelationships, often classified by the number and strength of parties. | | Kiessystemen (Electoral Systems) | The rules and procedures governing the organization of elections, determining how votes are translated into seats in parliament. | | Stemgedrag (Voting Behavior) | The patterns and factors influencing how individuals cast their votes, explained by structural theories, attitudinal factors, rational choice, and short-term influences. | | Scheiding der machten (Separation of Powers) | The division of governmental powers into legislative, executive, and judicial branches, designed to prevent the concentration of power and abuse. | | Parlement (Parliament) | A political assembly with legislative power, typically elected by the population, responsible for representing the people, making laws, and scrutinizing the executive. | | Regering (Government) | The body of individuals responsible for the executive functions of the state, often comprising ministers led by a prime minister or president. | | Wetgevende functie (Legislative Function) | The primary role of a parliament, which is to initiate, amend, and approve legislation. | | Controlefunctie (Control Function) | The parliamentary oversight of the executive branch, ensuring accountability through mechanisms like questions, debates, and motions of no confidence. | | Deliberatieve functie (Deliberative Function) | The role of parliament as a forum for public debate and discussion on matters of national importance, aiming to find solutions in the public interest. | | Presidentieel systeem (Presidential System) | A system of government where the president is both head of state and head of government, elected independently of the legislature, with a strong separation of powers. | | Parlementair systeem (Parliamentary System) | A system of government where the executive branch (government) derives its democratic legitimacy from and is held accountable to the legislature (parliament); the executive and legislative branches are thus interconnected. | | Semi-presidentieel systeem (Semi-Presidential System) | A hybrid system combining features of presidential and parliamentary systems, with a directly elected president and a prime minister responsible to the legislature. | | Beleid (Policy) | A set of interrelated decisions taken by governments with the aim of steering society in a particular direction. | | Beleidscyclus (Policy Cycle) | The stages involved in policy-making, typically including agenda setting, policy formulation, decision-making, policy implementation, and policy evaluation. | | Bestuursstijlen (Governance Styles) | Different approaches to governing, such as consensus democracies (emphasizing power-sharing and negotiation) and majoritarian democracies (emphasizing majority rule and decisive action). | | Administraties (Administrations) | The bureaucratic apparatus of the state, responsible for implementing policies and advising politicians. | | Bureaucratie (Bureaucracy) | A system of organization characterized by hierarchy, division of labor, formal rules, and impersonality, as described by Max Weber. | | New Public Management (NPM) | A management approach that applies private sector techniques to public administration, emphasizing market principles, efficiency, and customer orientation. | | Ambtenaren (Civil Servants) | Officials appointed to administrative positions within the state bureaucracy, characterized by expertise and a focus on professional duty. | | Bureaucratische macht (Bureaucratic Power) | The influence and authority wielded by administrative bodies and officials, stemming from their strategic position, knowledge, and permanence. | | Staat onder druk (State Under Pressure) | The challenges and stresses faced by the state in contemporary times, due to internal and external factors impacting its sovereignty and functions. | | Unitaire staat (Unitary State) | A state where the central government holds most of the power, and subnational units have little or no autonomy. | | Confederale staat (Confederal State) | An association of sovereign states that delegate certain powers to a central government but retain their ultimate autonomy. | | Federale staat (Federal State) | A political system where power is divided between a central (federal) government and regional (state) governments, with both levels having autonomous authority in their respective spheres. | | Subsidiariteit (Subsidiarity) | The principle that decisions should be made at the lowest feasible level of government, closest to the citizens. | | Internationale betrekkingen (International Relations) | The study of the relationships and interactions between states and other international actors in the global arena. | | Vrede van Westfalen (Peace of Westphalia) | A series of peace treaties signed in 1648 that ended the Thirty Years' War and the Eighty Years' War, establishing principles of state sovereignty and non-interference. | | Globalisering (Globalization) | The increasing interconnectedness of the world's economies, cultures, and populations, brought about by cross-border trade in goods and services, technology, and flows of investment, people, and information. | | Anarchie (Anarchy) | In international relations, the absence of a higher governmental authority above states, leading to a self-help system where states must rely on their own resources for security. | | Idealisme (Idealism) | A theory in international relations that emphasizes the importance of moral principles, international law, and cooperation among states to achieve peace and justice. | | Realisme (Realism) | A theory in international relations that views states as the primary actors, driven by national self-interest and the pursuit of power in an anarchic international system. | | Machtsevenwicht (Balance of Power) | A concept in realism suggesting that international stability is maintained when no single state is powerful enough to dominate others, leading to alliances and counter-alliances. | | Prisoners Dilemma | A game theory scenario illustrating how two rational individuals might not cooperate, even if it appears that it is in their best interest to do so, leading to a suboptimal outcome for both. | | Europese Unie (European Union) | A political and economic union of 27 European countries that operate as a single market and have a common policy on trade, agriculture, and regional development. | | Supranationalisme (Supranationalism) | A form of international cooperation where member states delegate significant authority to a higher, supranational body. | | Intergouvernementalisme (Intergovernmentalism) | A form of international cooperation where states retain their sovereignty and decisions are made through negotiation and consensus among national governments. | | Europese integratie (European Integration) | The process by which European countries have become increasingly interconnected politically and economically, leading to the establishment of the European Union. | | Wetgeving (Legislation) | The process of creating and enacting laws. In the EU context, this involves regulations, directives, and other legal acts. | | Verordening (Regulation) | A legally binding EU act that must be applied in its entirety across all member states. | | Richtlijn (Directive) | An EU act that sets out a goal that all EU countries must achieve. However, it is up to the individual countries to devise their own laws on how to reach these goals. | | Europese Commissie (European Commission) | The executive arm of the EU, responsible for proposing legislation, implementing EU policies, and enforcing EU law. | | Raad van de Europese Unie (Council of the European Union) | Represents the governments of the EU member states, where ministers from each country meet to discuss, amend, and adopt laws and coordinate policies. | | Europees Parlement (European Parliament) | The directly elected legislative body of the EU, sharing legislative and budgetary power with the Council of the European Union. | | Hof van Justitie van de Europese Unie (Court of Justice of the European Union) | Ensures that EU law is interpreted and applied the same way in every member country; guarantees that countries and EU institutions abide by EU law. | | Democratische deficit (Democratic Deficit) | A criticism of the EU suggesting a perceived lack of direct democratic accountability and citizen participation in its decision-making processes. |