Communication Studies

# Introduzione alla comunicazione e alle sue componenti La comunicazione è un processo complesso che va oltre il mero scambio di parole, coinvolgendo dimensioni verbali, non verbali e paraverbali, il cui significato è profondamente influenzato dal contesto [2](#page=2) [3](#page=3). ### 1.1 Le tre forme principali di comunicazione La comunicazione può essere distinta in tre categorie fondamentali [2](#page=2): * **Comunicazione verbale:** si realizza attraverso l'uso di parole, sia parlate che scritte. Corrisponde all'atto del "dire" qualcosa [2](#page=2). * **Comunicazione non verbale:** comprende un vasto insieme di comportamenti intenzionali o non intenzionali che trasmettono significato senza l'uso di parole. Include [2](#page=2): * Gesti, espressioni facciali, sorrisi, sguardi [2](#page=2). * Modi di fare, di vestirsi, di atteggiarsi [2](#page=2). * Uso di oggetti, silenzio [2](#page=2). * Contatto fisico (es. stretta di mano, pacca sulla spalla) [2](#page=2). * Postura, orientamento spaziale [2](#page=2). * Prossemica, ovvero la distanza interpersonale [2](#page=2). * **Comunicazione paraverbale:** è legata alla comunicazione verbale ma si distingue per gli aspetti che riguardano il modo in cui le parole vengono pronunciate, piuttosto che il loro contenuto letterale. Comprende elementi quali [2](#page=2): * Intonazione della voce [2](#page=2). * Ritmo [2](#page=2). * Velocità [2](#page=2). ### 1.2 Differenza tra "dire" e "comunicare" È cruciale distinguere tra l'atto del "dire" e l'atto del "comunicare" [2](#page=2) [3](#page=3). * **L'atto del dire:** si riferisce a ciò che il parlante dice letteralmente [2](#page=2). * **L'atto del comunicare:** comprende l'intenzione complessiva del parlante, che può essere veicolata attraverso parole, scritti, gesti, modi di fare, oggetti, espressioni facciali, sguardi, sorrisi, silenzio, o azioni fisiche come calci sotto il tavolo o pacche sulla spalla. Questa dimensione va oltre il linguaggio verbale e può accompagnarlo o sostituirlo [3](#page=3). #### 1.2.1 Gli atti linguistici secondo Austin e Searle J.L. Austin e J. Searle hanno proposto di analizzare l'atto del "dire" come composto da tre atti simultanei [3](#page=3): * **Atto locutivo:** consiste nella costruzione di un enunciato utilizzando le parole e la grammatica di una specifica lingua. È l'atto di usare la lingua per esprimere qualcosa [3](#page=3). * **Atto illocutivo:** si riferisce all'intenzione o allo scopo del parlante associato all'atto locutivo. Può essere un ordine, una domanda, un insulto, una minaccia, un consiglio, una promessa, ecc. È sinonimo di "forza illocutiva" [3](#page=3). * **Atto perlocutivo:** consiste nell'effetto concreto o nella conseguenza prodotta dall'atto locutivo sul ricevente [3](#page=3). > **Tip:** La forza illocutiva di un enunciato non può essere determinata senza considerare il contesto [3](#page=3). > **Example:** L'enunciato "Il gatto è sul letto" può avere diverse forze illocutive a seconda del contesto: un invito a giocare con il gatto, un avvertimento di non salire, una minaccia, un'insinuazione o un ordine [3](#page=3). ### 1.3 Il ruolo del contesto nella comunicazione Il significato convenzionale di una frase (atto locutivo) non sempre coincide con i pensieri che un parlante intende esprimere (atto illocutivo). Questa discrepanza, se non gestita, può portare a malintesi. Il contesto, inteso come situazione comunicativa, è fondamentale per interpretare il significato inteso [4](#page=4). > **Example:** Alla domanda "Ti è piaciuta la cenetta che ti ho preparato?", la risposta "Il caffè era ottimo" implica, in un contesto di aspettative, che la cena non sia piaciuta [4](#page=4). ### 1.4 La competenza pragmatica Per utilizzare efficacemente una lingua, sono necessarie conoscenze che vanno oltre la sua struttura e grammatica [4](#page=4). * **Competenza pragmatica:** è la conoscenza di come una lingua viene usata in modo appropriato e contestuale, indipendentemente dalla sola correttezza grammaticale [4](#page=4). > **Example:** Se Francesca chiede "Ciao, sono Francesca e tu?" e Paolo risponde "Io no.", dal punto di vista grammaticale la risposta potrebbe essere corretta, ma manca la competenza pragmatica di dare una risposta appropriata a una presentazione [4](#page=4). ### 1.5 La lingua come strumento complesso La lingua è uno strumento sfaccettato, composto da più dimensioni che devono essere comprese per un uso comunicativo efficace [4](#page=4). * **Conoscere la struttura della lingua:** include la comprensione delle sue regole e grammatiche [4](#page=4). * **Comprendere come funziona la lingua nell'uso:** si riferisce alla competenza pragmatica [4](#page=4). #### 1.5.1 Livelli di analisi della lingua Le dimensioni che costituiscono una lingua includono [4](#page=4): * **Fonologia:** lo studio dei suoni delle lingue parlate [4](#page=4). * **Morfologia:** lo studio della struttura interna delle parole [4](#page=4). * * * # Struttura e uso della lingua: livelli di analisi La lingua è concepita come uno strumento complesso che si articola in diverse dimensioni di analisi, dalla struttura fonologica all'uso pragmatico, la cui padronanza è essenziale per una comunicazione efficace [4](#page=4). ### 2.1 La lingua come sistema multidimensionale Per un uso efficace della lingua a scopo comunicativo, è necessario possedere sia la conoscenza della sua struttura (le regole grammaticali) sia la comprensione di come essa debba essere utilizzata in base al contesto. Questa seconda componente è definita competenza pragmatica [4](#page=4). ### 2.2 Livelli di analisi della lingua La lingua può essere analizzata attraverso diversi livelli interconnessi: #### 2.2.1 Fonologia La fonologia studia i suoni delle lingue parlate. Le lingue morte, non essendo più utilizzate, non possiedono questa dimensione sonora attiva [4](#page=4). #### 2.2.2 Morfologia La morfologia si occupa della struttura interna delle parole, ovvero di come queste vengono formate e composte [4](#page=4). > **Example:** Esempi di parole con una struttura morfologica interessante includono "aspirapolvere", "giornalista" e "portacarte" [4](#page=4). #### 2.2.3 Sintassi La sintassi studia la combinazione di parole per formare frasi e di frasi per formare testi, concentrandosi sugli aspetti strutturali e grammaticali [5](#page=5). > **Example:** L'ambiguità sintattica si verifica quando una frase può avere più di un significato a causa della sua struttura. Ad esempio, "La ragazza guarda l'uomo con il binocolo" può significare che la ragazza possiede il binocolo con cui guarda l'uomo, oppure che la ragazza guarda un uomo che a sua volta ha un binocolo. Questa differenza è legata alla funzione grammaticale del sintagma "con il binocolo" [5](#page=5). #### 2.2.4 Semantica La semantica studia il significato delle espressioni linguistiche, indipendentemente dalle specifiche circostanze in cui vengono utilizzate [5](#page=5). > **Example:** L'ambiguità semantica si manifesta quando una parola o un'espressione ha più di un significato. Ad esempio, la parola "credenza" può riferirsi sia a un mobile sia all'atto di credere [5](#page=5). Pertanto, una frase è definita come un insieme di parole organizzato secondo le regole sintattiche e semantiche di una data lingua [5](#page=5). #### 2.2.5 Pragmatica La pragmatica si concentra sugli aspetti del significato che dipendono dalla situazione comunicativa concreta in cui un'espressione linguistica viene usata. Studia l'uso del linguaggio in contesti comunicativi reali [5](#page=5). > **Tip:** La competenza pragmatica è cruciale perché spesso il significato convenzionale di una frase non coincide con ciò che un parlante intende comunicare. Ignorare questa discrepanza può portare a malintesi [4](#page=4). > **Example:** La frase "Sta uscendo il caffè!" può avere molteplici significati a seconda del contesto: potrebbe significare di spegnere il gas, di tornare a tavola, o di non preoccuparsi di perdere un treno per bere il caffè. Allo stesso modo, rispondere "Il caffè era ottimo" alla domanda "Ti è piaciuta la cenetta che ti ho preparato?" può implicitamente comunicare che la cena non è stata gradita [4](#page=4). ### 2.3 Lessico e dizionario Il lessico di una lingua è definito come l'insieme delle sue parole. Il dizionario, a sua volta, è la descrizione di questo lessico [5](#page=5). * * * # Lessico, dizionari e tipologie di parole Questo capitolo esplora il rapporto tra lessico e dizionario, analizzando le diverse tipologie di dizionari, la struttura del lessico mentale, i concetti di lessicalizzazione, le distinzioni tra parole semplici e complesse, e la formazione di espressioni multiparola. ### 3.1 Lessico e dizionario Il **lessico** di una lingua è l'insieme delle sue parole, un concetto astratto che include le parole stesse e i concetti ad esse associati mentalmente. Al contrario, il **dizionario** è un oggetto concreto, uno strumento fisico o elettronico che descrive il lessico. Lessico e dizionario non si corrispondono perfettamente: il lessico è il contenuto, mentre il dizionario è la sua descrizione [5](#page=5) [6](#page=6) [7](#page=7). Un parlante tipicamente non conosce tutte le parole presenti in un dizionario, né tutte le loro accezioni o usi specifici. Inoltre, un dizionario non è mai una fonte esaustiva di tutte le parole di una lingua, specialmente per quanto riguarda neologismi che possono non essere ancora stati inclusi [6](#page=6) [8](#page=8). #### 3.1.1 Tipi di dizionario Esistono diverse tipologie di dizionari, ognuna con uno scopo specifico: * **Dizionari monolingui**: descrivono il significato delle parole nella stessa lingua in cui sono scritte, fornendo anche informazioni su pronuncia e categoria grammaticale [6](#page=6). * **Dizionari bilingui**: traducono parole da una lingua all'altra, fornendo equivalenti [6](#page=6). * **Dizionari delle combinazioni lessicali (collocazioni)**: indicano quali parole si combinano tipicamente tra loro, fornendo il "contorno lessicale" di una parola senza concentrarsi sul significato. Esempio: per il nome "comunicazione", i verbi associati possono essere "dare", "fare", "presentare", e gli aggettivi "scritta", "orale" [6](#page=6). * **Dizionari analogici**: una versione estesa dei dizionari di sinonimi e contrari, che raggruppa le parole in base alla vicinanza di significato. Esempio: "tavolo" è raggruppato vicino a "sedia". Questo tipo di dizionario è il più vicino alla struttura del lessico mentale [6](#page=6) [7](#page=7). * **Dizionari etimologici**: riportano l'origine e la derivazione delle parole [6](#page=6). #### 3.1.2 Lessicologia e lessicografia Le discipline che studiano il lessico e il dizionario sono la **lessicologia** e la **lessicografia**: * La **lessicologia** studia il lessico di una lingua per individuarne le proprietà intrinseche, le relazioni tra parole basate sul significato e le loro combinazioni. I suoi risultati includono teorie sul lessico e modelli per rappresentarne la struttura [7](#page=7). * La **lessicografia** si occupa della compilazione di fonti lessicografiche, concentrandosi su come descrivere significati, proprietà grammaticali e usi delle parole in un dizionario, tenendo conto del tipo di dizionario e delle caratteristiche dell'utente [8](#page=8). Il termine **vocabolario** può riferirsi sia all'insieme delle parole di una lingua sia all'opera che le descrive [8](#page=8). ### 3.2 La competenza lessicale La **competenza lessicale** di un parlante si riferisce alle parole, alle accezioni e agli usi che effettivamente conosce e utilizza. Questa competenza è generalmente inferiore al contenuto di un dizionario [6](#page=6) [8](#page=8). #### 3.2.1 Lessicalizzazione La **lessicalizzazione** è il processo attraverso cui un concetto viene associato a una forma lessicale, portando alla creazione di una parola. Una parola è definita dalla sua forma (suono e lettere) e dal suo significato, che deriva da un concetto [8](#page=8). Esistono diverse interpretazioni del concetto di lessicalizzazione: 1. **Dinamica**: qualsiasi procedura che associa un concetto a una forma lessicale, creando una nuova parola [8](#page=8). 2. **Dinamica in senso più ristretto**: un processo specifico in cui una sequenza di elementi lessicali acquisisce gradualmente lo status di unità lessicale [8](#page=8). 3. **Statica**: considera la lessicalizzazione dal punto di vista della parola risultante [8](#page=8). La lessicalizzazione implica la codifica di un concetto attraverso una forma lessicale, dando origine a una nuova parola. Ad esempio, il concetto "sorella del marito" viene lessicalizzato dalla parola italiana "cognata" [9](#page=9). ##### 3.2.1.1 Lessicalizzazione sintetica e analitica La lessicalizzazione può manifestarsi in due modi principali: * **Lessicalizzazione sintetica**: un concetto o una combinazione di concetti sono espressi da una singola parola, risultato di un processo di sintesi e compressione. Esempi includono "suocera" (madre della sposa) o verbi come "muovere", "andare", "correre", che condensano il concetto di moto con ulteriori specificazioni. Lingue diverse presentano vari gradi di lessicalizzazione sintetica; ad esempio, lingue come il tedesco o l'olandese hanno verbi specifici per il movimento in bicicletta o a cavallo, mentre l'italiano usa perifrasi come "andare a piedi". Altri esempi di parole uniche che racchiudono concetti complessi provengono dal frisone ("klunen" - camminare con i pattini evitando zone pericolose) dal giapponese ("tsundoku" - acquisire libri senza leggerli) e dall'hindi ("viraha" - consapevolezza dell'amore durante la separazione). Spesso, queste lessicalizzazioni sintetiche rappresentano concetti culturali specifici, rendendo la traduzione più complessa [10](#page=10) [9](#page=9). * **Lessicalizzazione analitica**: un concetto è espresso attraverso una sequenza di parole. L'associazione forma-contenuto avviene tramite l'analisi, distribuendo il significato su più forme lessicali. Esempi comuni in italiano includono "avere paura", "essere stanco", "fare un gol". In inglese, concetti che in italiano sono espressi da una singola parola, come "cenare" (have dinner) o "prepararsi" (get ready), richiedono più parole. La stessa lingua può utilizzare entrambi i tipi di lessicalizzazione per lo stesso concetto (es. "stimolare" / "costituire uno stimolo") [10](#page=10). #### 3.2.2 La relazione tra parole e concetti nelle lingue La relazione tra parole e concetti non è univoca (1:1) tra tutte le lingue. Ogni lingua "ritaglia" i concetti in modo diverso attraverso il suo lessico [11](#page=11). * La parola italiana "orologio" copre concetti distinti in francese ("montre" per orologio da polso e "horloge" per orologio da parete) e inglese ("watch" e "clock") [11](#page=11). * Per i tipi di neve, l'italiano ha "neve" e "nevischio", l'inglese "snow", "sleet" e "slush", mentre l'Inuktitut distingue tra "qanik" (neve in aria) e "aput" (neve a terra) [11](#page=11). * Il termine italiano "tempo" racchiude concetti distinti in inglese: "time" (cronologico/musicale), "tense" (verbale) e "weather" (meteorologico) [11](#page=11). * Storicamente, in inglese, la specie animale e la carne derivata hanno spesso nomi differenti (es. "pork" da "porc", "beef" da "beouf") [11](#page=11). #### 3.2.3 Tipi di lessicalizzazione basati sulla relazione semantica I nomi possono essere associati a ciò che designano in due modi: 1. **Descrittiva**: il nome è associato attraverso una descrizione intrinseca. Esempio: "lavoratore" contiene il suffisso "-tor" che descrive chi svolge un'attività [11](#page=11). 2. **Etichettante**: l'associazione è arbitraria, senza elementi espliciti nella parola che ne spieghino il significato. Esempio: "medico" è un nome etichettante [12](#page=12). ### 3.3 Parole semplici e complesse Le parole possono essere classificate in base alla loro struttura morfologica: #### 3.3.1 Parole semplici Sono costituite da un unico morfema e non possono essere ulteriormente scomposte o modificate nel loro nucleo di significato. Esempi: "ieri", "dopo", "ancora", "bar", "stop". Anche parole come "casa" o "libro", pur avendo un morfema flessivo (es. "-o" per genere e numero), sono considerate semplici perché il morfema lessicale ("cas-", "libr-") non è ulteriormente derivabile [12](#page=12). #### 3.3.2 Parole complesse Sono formate da più morfemi: * **Parole derivate**: formate da un morfema lessicale e uno o più morfemi derivazionali (prefissi o suffissi) che ne modificano il significato. Esempio: "giornale" da "giorn-" + "-al-" + "-e"; "corsista" da "cors-" + "-ist-" + "-a". I morfemi flessivi, a differenza di quelli derivazionali, modificano solo genere e numero senza cambiare il significato fondamentale [12](#page=12) [13](#page=13). * **Parole composte**: formate dall'unione di due o più morfemi lessicali. Sono trattate come lemmi unici con un proprio statuto di parola. Esempi: "capotreno", "aspirapolvere", "apribottiglie" [13](#page=13). * **Composti incorporanti**: un nome viene incorporato in una radice verbale per creare un nuovo verbo con un significato più specifico (es. "manomettere", "crocifiggere") [13](#page=13). * **Composti giustapposti**: più elementi lessicali sono accostati per esprimere un concetto specifico. I rapporti tra i membri possono essere [13](#page=13): * **Coordinativo**: i membri hanno lo stesso peso (es. "odio amore", "divano letto") [13](#page=13). * **Subordinativo**: un membro dipende dall'altro (es. "busta paga", "treno merci") [13](#page=13). * **Attributivo/appositivo**: un membro descrive l'altro (es. "viaggio lampo" - un viaggio veloce) [13](#page=13). ### 3.4 Espressioni multiparola Le **espressioni multiparola** sono sequenze di parole che, pur essendo graficamente composte da più elementi, funzionano come un'unità lessicale, esprimendo un concetto unitario. Sono considerate **lessicalizzazioni analitiche**. Possono essere chiamate anche unità lessicali superiori, unità polirematiche o parole sintagmatiche [13](#page=13) [14](#page=14). * Se il significato non è letterale, sono definite **locuzioni** o **espressioni idiomatiche** (es. "palla al piede", "vuotare il sacco", "piove sul bagnato"). Queste espressioni non sono costituenti semantici nel senso di comporre letteralmente i significati delle singole parole [14](#page=14). * Se il significato è più letterale, ma l'espressione funziona come unità, è il caso di espressioni come "sala d'attesa", dove non si possono sostituire o modificare parti costituenti senza alterarne il senso [14](#page=14). #### 3.4.1 Come individuare le espressioni multiparola Si possono utilizzare diversi test: * **Test di separabilità**: consiste nell'inserire elementi linguistici tra le parti costituenti. Se l'inserimento non è accettabile, i costituenti formano un'unità [14](#page=14). * **Test di scambio d'ordine**: valutare se è accettabile scambiare l'ordine dei costituenti con costruzioni sintattiche speciali [14](#page=14). * **Test di sostituibilità paradigmatica**: tentare di sostituire uno dei costituenti con un sinonimo o quasi-sinonimo. Se la sostituzione non è possibile, la sequenza funziona come un'unità [14](#page=14). Esistono strutture sintattiche preferenziali che tendono a ospitare espressioni multiparola [14](#page=14). ### 3.5 Omonimia e polisemia Una stessa forma lessicale può presentare più significati [15](#page=15): * **Omonimi**: parole che condividono suono e grafia ma hanno significati diversi e non correlati. Sono considerate parole distinte. Esempio: "riso" (cibo) e "riso" (dal verbo ridere) [16](#page=16). * **Parole polisemiche**: una singola parola con più significati correlati tra loro. Esempio: "penna" (strumento per scrivere, parte del corpo degli uccelli); "collo" (della bottiglia, della camicia, parte del corpo). La maggior parte delle parole in una lingua presenta polisemia [16](#page=16). Esistono criteri per distinguere tra omonimia e polisemia, sebbene la distinzione possa essere complessa [16](#page=16). ### 3.6 Lessemi e forme flesse Determinare il numero esatto di parole in una lingua è complesso a causa della ricca morfologia, che genera diverse **forme flesse** per la stessa parola. Le forme flesse sono varianti di una singola parola (detta **lessema** o **lemma**) che differiscono per genere, numero, tempo verbale, ecc., ma mantengono il significato base. La forma di citazione (o forma base) per i verbi è l'infinito, mentre per nomi e aggettivi è il maschile singolare [12](#page=12). Nel calcolo del numero di parole di una lingua si devono considerare: * Forme flesse [12](#page=12) [15](#page=15). * Parole derivate [13](#page=13). * Parole composte [13](#page=13). * Espressioni multiparola [13](#page=13) [14](#page=14). * Omonimi [16](#page=16). #### 3.6.1 Forme di parole che diventano autonome Una forma flessa o una sequenza di parole possono evolvere acquisendo uno status di unità lessicale autonoma con significato proprio, un processo di lessicalizzazione. Esempio: il participio passato "cantante" (dal verbo cantare) è diventato un nome autonomo [15](#page=15). #### 3.6.2 Univerbazione L'**univerbazione** è un processo in cui una sequenza di parole usata frequentemente insieme acquisisce lo status di parola singola con significato autonomo. Esempio: la sequenza "per lo più" è diventata l'avverbio "perlopiù". Gli hashtag sui social media rappresentano un esempio moderno di univerbazione (#daleggere, #FridaysForFuture) [16](#page=16). * * * # Proprietà delle parole e relazioni semantiche Questo tema esplora le diverse caratteristiche intrinseche delle parole e le intricate connessioni di significato che le legano, fondamentali per la comprensione e l'uso del linguaggio [18](#page=18) [19](#page=19) [20](#page=20) [21](#page=21) [22](#page=22) [23](#page=23) [24](#page=24) [25](#page=25) [26](#page=26) [27](#page=27) [28](#page=28) [29](#page=29) [30](#page=30) [31](#page=31) [32](#page=32) [33](#page=33) [34](#page=34) [35](#page=35) [36](#page=36). ### 4.1 Le proprietà delle parole Le parole possiedono una molteplicità di proprietà che contribuiscono alla loro identità e funzione linguistica. Queste includono il significato, il suono, la grafia, la struttura morfologica, la classe lessicale e, per i verbi, la valenza [19](#page=19) [22](#page=22) [23](#page=23). #### 4.1.1 Significato Il significato è la proprietà fondamentale di una parola e può essere di due tipi principali: lessicale (proprio delle parole contenuto, che forniscono il significato materiale) e grammaticale (proprio delle parole funzione, che svolgono ruoli supplementari come congiunzioni e preposizioni) [19](#page=19). ##### 4.1.1.1 Significato lessicale e grammaticale Il significato lessicale, o materiale, è associato a parole come verbi, nomi e aggettivi, che portano il contenuto semantico di una frase. Il significato grammaticale, o formale, è invece attribuito ad articoli, pronomi, congiunzioni e preposizioni, e serve a chiarire le relazioni tra le parole che veicolano il contenuto. Esempi di significati grammaticali includono strutture sintattiche come il passivo ("il treno è stato soppresso") e informazioni veicolate da morfemi, come il morfema "-a" in "ragazza" che indica genere femminile e numero singolare [19](#page=19) [20](#page=20). ##### 4.1.1.2 Significato denotativo e connotativo Un'ulteriore distinzione fondamentale riguarda il significato denotativo e quello connotativo. * **Significato denotativo:** Si riferisce alla classe generale di elementi che condividono determinate proprietà, piuttosto che a un singolo oggetto. Ad esempio, la parola "pesce" denota l'intera classe degli organismi acquatici con determinate caratteristiche. Le parole possono essere monosemiche (un solo significato denotativo, es. "asciugamano") o polisemichè (molteplici significati denotativi, es. "perla", "ala"). I nomi propri, a differenza della maggior parte delle parole, non hanno un significato denotativo poiché si riferiscono a un singolo referente specifico. Nella linguistica moderna, la denotazione è vista come l'elemento significativo stabile e oggettivo di un'unità lessicale [20](#page=20) [21](#page=21). * **Significato connotativo:** Riguarda gli aspetti del significato che funzionano come attributi, aggiungendo sfumature legate all'atteggiamento del parlante. Questi attributi possono essere [21](#page=21): * **Affettivi:** Legati all'emozione o all'atteggiamento del parlante verso il referente (es. "mamma" vs "madre") [21](#page=21). * **Stilistici:** Dipendenti dalla situazione comunicativa e dal rapporto con il destinatario (es. "fanciullo" vs "bambino"). Altri esempi includono "senzatetto/barbone" e "poliziotto/sbirro" [21](#page=21). * **Segnali discorsivi:** Elementi usati come intercalari che hanno un significato contestuale e non denotativo (es. "guarda" in "Guarda, il discorso è complesso") [21](#page=21). Il significato collocazionale, considerato da alcuni autori come distinto e da altri come un sottotipo del significato denotativo, si riferisce al significato che una parola assume solo in combinazione con altre parole specifiche (es. "pioggia battente", "lanciare un messaggio") [22](#page=22). #### 4.1.2 Suono e grafia Le parole possiedono anche proprietà foniche e grafiche. * **Proprietà foniche:** Si riferiscono al suono della parola, caratterizzato dalla sua struttura sillabica, accentuazione e sequenza di fonemi. L'alfabeto fonetico fornisce simboli per rappresentare questi suoni [22](#page=22). * **Proprietà grafiche:** Riguardano l'insieme dei caratteri utilizzati per rendere il suono nella tradizione scritta. La corrispondenza tra suono e grafia può variare; l'italiano presenta una buona aderenza ma anche eccezioni, come la lettera "h" che non corrisponde a nessun suono [22](#page=22). #### 4.1.3 Struttura morfologica Le parole presentano anche proprietà morfologiche, che riguardano la loro struttura interna e il loro comportamento flessivo [23](#page=23). * **Struttura morfologica:** Le parole composte da più morfemi (composti e derivati) hanno una struttura morfologica. Parole con un unico morfema sono considerate non strutturate a questo livello (es. "bar", "ieri"). La struttura morfologica è importante per raggruppare le parole in famiglie o classi [23](#page=23). * **Comportamento morfologico:** Le parole appartengono a classi flessive che condizionano il loro comportamento. Ad esempio, l'aggettivo "rosa" in italiano appartiene alla classe degli aggettivi invariabili [23](#page=23). #### 4.1.4 Classe lessicale Ogni parola appartiene a una classe lessicale (nome, verbo, aggettivo, avverbio, ecc.), che determina i contesti sintattici in cui può comparire. Alcune parole, specialmente in lingue con poca morfologia come l'inglese, possono appartenere a più classi lessicali. In italiano, questo fenomeno è meno comune ma esiste (es. "dubbio" come nome o aggettivo; "veloce" come aggettivo o avverbio) [23](#page=23) [24](#page=24). #### 4.1.5 Valenza verbale I verbi possiedono una proprietà aggiuntiva chiamata valenza, che indica il numero e il tipo di argomenti (complementi obbligatori) richiesti per completare il senso della frase. I verbi si classificano in [24](#page=24): * **Zerovalenti:** Non richiedono argomenti (es. verbi meteorologici come "nevicare") [24](#page=24). * **Monovalenti:** Richiedono un argomento (es. "nascere", "nuotare") [24](#page=24). * **Bivalenti:** Richiedono due argomenti (es. "pulire", "abitare") [24](#page=24). * **Trivalenti:** Richiedono tre argomenti (es. "dare", "dedicare") [24](#page=24). * **Quadrivalenti:** Richiedono quattro argomenti (es. "Maria traduce romanzi dall’italiano all’inglese") [24](#page=24). La valenza è la proprietà di un verbo di richiedere un certo numero, tipo semantico e tipo sintattico di elementi per una frase completa [24](#page=24). > **Tip:** Il vocabolario di base della lingua italiana è composto da circa 7.500 parole, che coprono circa il 98% dei discorsi quotidiani. Questo vocabolario è suddiviso in Lessico fondamentale (FO, 2000 parole), Lessico di alto uso (AU, circa 3000 parole) e Lessico di alta disponibilità (AD, circa 2500 parole) [18](#page=18) [19](#page=19). ### 4.2 Relazioni semantiche tra le parole Le parole non esistono isolatamente, ma sono interconnesse attraverso una rete di relazioni semantiche che influenzano la loro comprensione e il loro uso. Queste relazioni si basano su associazioni, che possono essere formali (basate sulla somiglianza nella forma) o semantiche (basate sulla somiglianza nel significato) [29](#page=29) [30](#page=30). #### 4.2.1 Relazioni paradigmatiche (verticali) Le relazioni paradigmatiche organizzano le parole in sistemi o gerarchie, dove un termine può essere selezionato in alternativa ad altri. * **Iperonimia/Iponimia:** Una relazione gerarchica in cui un termine (iponimo) ha un significato più specifico di un altro (iperonimo). Ad esempio, "macchina" è un iponimo di "veicolo". La negazione di questa relazione è asimmetrica: una macchina è un veicolo, ma un veicolo non è necessariamente una macchina. Questa relazione è transitiva: se A è un tipo di B e B è un tipo di C, allora A è un tipo di C (es. "utilitaria" è una "macchina" ed è anche un "veicolo"). Termini con lo stesso iperonimo sono chiamati co-iponimi (es. "macchina", "aereo", "autobus" sono co-iponimi di "veicolo"). Per i verbi, questa relazione è chiamata troponimia (es. "camminare" è un tipo di "muoversi", "marciare" è un modo di "camminare") [30](#page=30) [31](#page=31). * **Meronimia/Olonimia:** Lega un termine che indica una parte (meronimo) a un termine che indica il tutto (olonimo). A differenza dell'iponimia, i meronimi non ereditano le proprietà dell'olonimo (es. una ruota è una parte della bicicletta, ma non ha le proprietà di una bicicletta). Esistono vari tipi di relazioni parte-tutto, tra cui: intero e parti costituenti (dito-mano), insieme e membri (parlamento-deputati), oggetto e sostanza (muro-cemento), intero e porzione (pane-fetta) [31](#page=31) [32](#page=32). #### 4.2.2 Relazioni sintagmatiche (orizzontali) Le relazioni sintagmatiche descrivono le connessioni tra parole che possono comparire insieme in un enunciato, ovvero le loro combinazioni. * **Sinonimia:** Relazione di perfetta equivalenza semantica tra due parole che possono sostituirsi reciprocamente senza alterare il significato della frase (es. "miseria" - "povertà"). Esistono sinonimi assoluti (es. "ombrello" - "parapioggia") e sinonimi contestuali (es. "pioggia insistente" - "incessante") [32](#page=32). * **Quasi-sinonimia (analogia):** Coppie di termini con significati simili ma non identici, che rispondono in modo incerto ai test di sinonimia. Si distinguono per [33](#page=33): * **Grado:** Differenza di intensità (es. "pieno" - "colmo") [33](#page=33). * **Modo:** Stesso evento ma modalità diverse (es. "sorridere", "sghignazzare") [33](#page=33). * **Connotazione:** Stessa denotazione ma diversa connotazione (es. "gatto" - "micio") [33](#page=33). * **Registro:** Uguale denotazione ma diverso registro linguistico (es. "sciocchezza" - "cazzata") [33](#page=33). * **Area geografica:** Uguale denotazione ma diversa diffusione geografica (es. "papà" - "babbo") [33](#page=33). Altre associazioni includono quelle di causa (comprare-pagare), implicazione temporale (dormire-russare), strumento (pistola-sparare), scopo (letto-dormire), stimolo-risposta (comandare-obbedire) [33](#page=33). * **Contrarietà (antonimi e complementari):** Opposizione basata su aspetti del significato. * **Antonimi:** Coppie che designano una proprietà scalare, occupando i poli di una scala (es. "facile" - "difficile"). La negazione di un antonimo non implica automaticamente il suo opposto [33](#page=33) [34](#page=34). * **Complementari:** Coppie che si oppongono in una distinzione binaria, mutuamente esclusiva (es. "vero" - "falso", "vivo" - "morto"). La negazione di un termine implica l'affermazione dell'altro [35](#page=35). * **Conversi (inversi):** Termini il cui significato esprime una relazione necessaria tra almeno due elementi (es. "vendere" - "comprare", "padre" - "figlio") [35](#page=35). * **Relazione di causa:** Lega parole in cui l'evento espresso da una causa l'evento espresso dall'altra (es. "mirare" - "colpire"). Può essere fattiva (uccidere causa morire) o non fattiva (mirare può causare colpire) [35](#page=35). * **Relazione di implicazione temporale:** Analizza le fasi che costituiscono gli eventi, dove un evento è incluso in un altro (es. russare implica dormire) [36](#page=36). * **Relazione di ruolo:** Lega verbi e nomi quando uno include l'informazione dell'altro (es. ruminare-mucca, pedone-camminare) [36](#page=36). * **Relazione di modo:** Collega un verbo a un avverbio che indica il modo in cui l'evento si svolge (es. bisbigliare a bassa voce) [36](#page=36). #### 4.2.3 Polisemia, metonimia e metafora Questi concetti descrivono come il significato di una parola possa estendersi o modificarsi. * **Polisemia:** Una singola forma lessicale esibisce più sensi correlati a uno stesso significato di base, applicati in contesti diversi. La maggior parte delle parole sono polisemiche, soprattutto i verbi, il cui significato è incompleto e viene "riempito" dai contesti. Esistono schemi di polisemia regolare (es. contenitore/contenuto, autore/opera) [25](#page=25) [26](#page=26) [27](#page=27). * **Metonimia:** Utilizza un referente per indicarne un altro ad esso associato, basandosi sul principio di associazione e contiguità concettuale. La metonimia logica ricostruisce un evento implicito nel significato di un nome (es. "non finisci la bottiglia" implica "di bere") [26](#page=26). * **Metafora:** Meccanismo comunicativo che sostituisce una parola con un'altra, la cui somiglianza permette di creare analogie e lasciare spazio all'interpretazione. La metafora è vista come una similitudine abbreviata o un mapping concettuale tra un concetto "source" e un concetto "target" (es. discorso come guerra) [27](#page=27) [28](#page=28) [29](#page=29). > **Esempio:** La parola "aprire" è polisemica e assume significati diversi a seconda del contesto: "aprire una finestra" (schiudere), "aprire una bottiglia" (stappare), "aprire un conto in banca" (avviare) [27](#page=27). > **Tip:** È importante distinguere tra metonimia (basata sull'associazione e contiguità concettuale) e metafora (basata sulla similitudine) [29](#page=29). #### 4.2.4 Configurazioni lessicali La configurazione lessicale di una parola è il suo profilo relazionale dal punto di vista del significato, ovvero l'insieme delle relazioni semantiche che essa attiva in ciascuna delle sue accezioni [36](#page=36). #### 4.2.5 Neologismi e creatività linguistica Un neologismo è una parola nuova creata per nominare nuovi concetti o oggetti, o per scopi espressivi (scherzosi, ironici, ecc.). Si considerano neologismi le parole nuove non ancora registrate nei dizionari ma presenti nei testi. Un "hapax" è una parola usata una sola volta in una lingua [36](#page=36). * * * # Neologismi, creatività linguistica e linguaggio dei social media Questo capitolo esplora la nascita di nuove parole (neologismi) attraverso diversi processi morfologici e semantici, analizzando contestualmente le peculiarità del linguaggio utilizzato sui social media, caratterizzato da un'ibridazione tra tratti scritti e orali. ### 5.1 Definizione e funzioni dei neologismi Un neologismo è definito come una parola nuova creata dai parlanti di una lingua. La sua formazione può rispondere a diverse esigenze [36](#page=36): * **Nominare nuovi concetti o oggetti:** Per descrivere realtà emergenti non ancora codificate nel lessico esistente [36](#page=36). * **Intenzioni ludiche o espressive:** Utilizzato con intenti scherzosi, ironici, allusivi, eufemistici o polemici [36](#page=36). * **Differenziazione generazionale:** Spesso impiegato dalle generazioni più giovani per discostarsi dalla norma linguistica adulta [36](#page=36). * **Manifestazione di creatività linguistica:** Espressione della libera inventiva dei parlanti [36](#page=36). La distinzione tra un neologismo effettivo e una creazione linguistica temporanea o legata a un contesto specifico può essere sfumata. Si tende a considerare neologismi le parole nuove non ancora registrate nei dizionari, ma attestate in testi orali e scritti. Un caso estremo è l'hapax, una parola usata una sola volta in una lingua [36](#page=36). > **Tip:** Il concetto di "tag" sui social media, come la menzione di un utente tramite "@nomeutente", pur creando un collegamento, si distingue da una citazione testuale perché genera un link cliccabile verso il profilo della persona [37](#page=37). ### 5.2 Meccanismi di formazione dei neologismi I neologismi si formano seguendo le medesime regole di formazione delle parole già esistenti nella lingua. I processi principali sono [37](#page=37): #### 5.2.1 Derivazione Questo processo prevede la creazione di nuove parole a partire da parole esistenti, mediante l'aggiunta di affissi (prefissi, infissi, suffissi) alla base lessicale [37](#page=37). * **Suffissazione:** È il meccanismo derivazionale più produttivo. La struttura è: `base + suffisso → neologismo` [37](#page=37). * Esempi: `buono` → `buonista`; `Lombardia + -izzare` → `lombardizzare`; `fannullone + -ismo` → `fannullonismo` [37](#page=37). * **Neoformazioni ibride:** Si creano combinando una parola o un morfema di origine straniera con un affisso italiano [37](#page=37). * Esempi: `Whatsappare`, `Googlare`, `Brandizzare`, `Hackerato`, `Kebabbaro` [37](#page=37). * **Prefissazione:** La struttura è: `prefisso + base (nome, aggettivo, verbo) → neologismo (nome, aggettivo, verbo)` [37](#page=37). * Esempi: `pre + saldi` → `presaldi`; `post + verità` → `postverità`; `dis + iscrivere` → `disiscrivere` [38](#page=38). #### 5.2.2 Composizione La composizione unisce due morfemi lessicali per creare un nuovo termine. La struttura è: `parola 1 + parola 2 (N, AGG, V) → neologismo (N, AGG, V)` [38](#page=38). * Esempio: `Aperitivo + Cena` → `Apericena` [38](#page=38). Alcuni neologismi combinano sia la derivazione che la composizione: * Esempio: `gatta + morta + -ismo` → `gattamortismo` [38](#page=38). #### 5.2.3 Neoformazioni con parole straniere Questo processo include termini derivati dall'incorporazione di parole o espressioni straniere, a volte adattate al sistema morfologico italiano [38](#page=38). * Esempi: `social yoga`, `fake food` [38](#page=38). #### 5.2.4 Neologismi semantici Si tratta di espressioni che traducono letteralmente locuzioni di origine straniera, acquisendo un nuovo significato [38](#page=38). * Esempi: `nativo digitale` (dall'inglese `digital native`); `politicamente corretto` (dall'inglese `politically correct`) [38](#page=38). #### 5.2.5 Neologismi e espressioni multiparola La creatività linguistica si esprime anche attraverso la modifica di espressioni esistenti o la creazione di nuove espressioni composte da più parole, spesso legate al contesto [38](#page=38). > **Example:** L'uso scherzoso di espressioni consolidate, come la trasformazione di "in bocca al lupo" in "in bocca alla lupa" in un contesto romano, o "in bocca al pupo" per riferirsi a un neonato, evidenzia la flessibilità e la creatività nel manipolare espressioni idiomatiche [39](#page=39). ### 5.3 Il linguaggio dei social media tra scritto e parlato Il linguaggio dei social media, pur essendo prodotto attraverso il mezzo scritto, presenta molte proprietà tipiche del parlato. Questa ibridazione rende i testi dei social media un campo d'indagine particolarmente interessante [39](#page=39). #### 5.3.1 Proprietà del parlato Il parlato si distingue per diverse caratteristiche fondamentali [39](#page=39) [40](#page=40): * **Dinamicità e transitorietà:** Legato al tempo, è un'interazione in cui i partecipanti sono spesso presenti e si ha chiara la destinazione del messaggio [39](#page=39). * **Immediatezza:** Non c'è intervallo tra produzione e ricezione, salvo introduzione deliberata [40](#page=40). * **Spontaneità:** La velocità degli scambi orali rende difficile una pianificazione anticipata, portando a costruzioni meno accurate, ripetizioni e riformulazioni [40](#page=40). * **Confini frasali poco chiari:** L'intonazione e le pause strutturano il discorso, ma i confini delle frasi possono essere ambigui [40](#page=40). * **Supporto extralinguistico:** La presenza fisica permette l'uso di espressioni facciali e gesti per facilitare la comprensione [40](#page=40). * **Lessico vago e deittico:** Spesso si utilizzano parole che rimandano direttamente alla situazione contingente (es. "quella lì", "qui", "ora") [40](#page=40). * **Informalità:** Presenza di vocabolario colloquiale, slang e possibili eufemismi grafici (es. `f***`) [40](#page=40). * **Funzioni sociali e pragmatiche:** Ideale per conversazioni casuali, per esprimere relazioni sociali, opinioni e atteggiamenti grazie alle sfumature prosodiche e gestuali [40](#page=40). * **Possibilità di ripensamento e correzione:** Mentre si parla, si può ripensare o aggiungere qualifiche, ma gli errori pronunciati non possono essere ritirati [41](#page=41). * **Interruzioni e sovrapposizioni:** Sono normali in un dialogo [41](#page=41). * **Prosodia:** Caratteristiche salienti includono intonazione, volume, tempo, ritmo e pause [41](#page=41). #### 5.3.2 Proprietà dello scritto Lo scritto presenta caratteristiche contrastanti con il parlato [41](#page=41) [42](#page=42): * **Staticità e permanenza:** Legato allo spazio, è un prodotto statico e permanente [41](#page=41). * **Distanza tra scrivente e lettore:** Lo scrivente non conosce spesso il lettore esatto, richiedendo un'anticipazione dei problemi interpretativi [41](#page=41). * **Intervallo temporale tra produzione e ricezione:** La scrittura consente una lettura ripetuta e un'analisi accurata, favorendo organizzazione e compattezza del discorso [41](#page=41). * **Struttura chiara:** Unità discorsive (frasi, paragrafi) sono solitamente identificabili tramite punteggiatura e impaginazione [41](#page=41). * **Assenza di contesto extralinguistico:** Si evitano espressioni deittiche ambigue, privilegiando un linguaggio più esplicito e autono [42](#page=42). * **Linguaggio formale e complesso:** Si utilizzano costruzioni sintattiche elaborate, subordinazioni multiple e frasi lunghe, tipiche di alcuni documenti legali [42](#page=42). * **Registrazione e apprendimento:** La scrittura è ideale per la registrazione di fatti, la comunicazione di idee e i compiti di memoria e apprendimento [42](#page=42). * **Revisione e correzione:** Errori e inadeguatezze possono essere eliminati nelle bozze prima della pubblicazione [42](#page=42). * **Organizzazione spaziale:** Include pagine, righe, maiuscole, impaginazione e punteggiatura specifica [42](#page=42). #### 5.3.3 Testi linguistici interattivi nei social media I testi prodotti sui social media mostrano un'ibridazione tra scritto e parlato [42](#page=42). * **Estremo "scritto puro":** Alcuni testi web (giornalistici, scientifici, letterari) si discostano poco dalle modalità tradizionali dello scritto [42](#page=42). * **Estremo "vicino al parlato":** Linguaggi usati in siti di e-commerce (es. recensioni su Amazon) presentano molte modalità del parlato [42](#page=42). > **Tip:** La comunicazione mediata dal computer (CMC) include interazioni sincrone e asincrone tramite dispositivi digitali. Pur essendo scritta, può mostrare urgenza semantica e forza illocutoria, simili alle conversazioni faccia a faccia [42](#page=42) [43](#page=43). #### 5.3.4 Caratteristiche della CMC e differenze con le conversazioni face-to-face La CMC presenta peculiarità dovute alla mediazione tecnologica [43](#page=43): * **Assenza di feedback simultaneo:** Le conversazioni sono prevalentemente asincrone. Il destinatario non può reagire mentre il messaggio viene digitato, creando un periodo di attesa [43](#page=43). * **Ritmo più lento:** Il tempo tra emissione e risposta, noto come "lag", è generalmente più ampio rispetto alle conversazioni in presenza, potendo causare frustrazione [43](#page=43). * **Assenza di prosodia e uso di emoticons/emoji:** Per compensare la mancanza di tono e gestualità, si ricorre a un uso enfatico di lettere maiuscole, punteggiatura ripetuta, spaziature e simboli speciali, oltre a emoticons ed emoji [43](#page=43). * Convenzioni comuni: `TUTTO MAIUSCOLO` (asserire con forza/gridare), `Spazi bianchi` (enfasi), `Asterisco` (enfasi o correzione) [43](#page=43). #### 5.3.5 Punteggiatura nei testi interattivi Nei testi dei social media si osserva spesso l'ellissi interpuntiva, ovvero l'omissione intenzionale di segni di punteggiatura [43](#page=43). * **Flusso di coscienza:** L'assenza di punteggiatura mira a rendere atti enunciativi continui e ininterrotti, simulando il flusso dei pensieri prima della loro strutturazione sintattica [44](#page=44). * **Effetto prosodico:** La rimozione delle pause crea un effetto simile al monologo interiore, rinunciando alla funzione strutturante-sintattica della punteggiatura [44](#page=44). La tabella riassume le caratteristiche del parlato e dello scritto rispetto ai testi interattivi dei social media [44](#page=44): CaratteristicaScrittoParlatoTesti InterattiviDinamicitàxxIntervallo di tempo tra produzione e ricezionexxRipetizioni, riformulazioni e commentixxAttenta pianificazione del discorsoxDeitticixxProsodiaxx * * * ## Errori comuni da evitare * Rivedete tutti gli argomenti accuratamente prima degli esami * Prestate attenzione alle formule e definizioni chiave * Praticate con gli esempi forniti in ogni sezione * Non memorizzate senza comprendere i concetti sottostanti

| Termine | Definizione | |---|---| | Atto locutivo | Consiste nella costruzione di un enunciato utilizzando le parole e la grammatica di una data lingua. Rappresenta l'atto di usare la lingua per dire qualcosa. | | Atto illocutivo | Consiste nell'intenzione (scopo) del parlante associata all'atto locutivo, come dare un ordine, fare una domanda, insultare, minacciare, consigliare, promettere. È sinonimo di forza illocutiva. | | Atto perlocutivo | Consiste nell'effetto concreto (conseguenza) prodotto o ottenuto dall'atto locutivo. È il risultato pratico dell'enunciato sull'ascoltatore. | | Competenza pragmatica | La competenza di usare il linguaggio in modo appropriato, non solo dal punto di vista grammaticale, ma anche in dipendenza dalla situazione comunicativa specifica. | | Lessico mentale | Concetto astratto che rappresenta l'insieme di parole e concetti associati mentalmente in un parlante di una lingua. | | Lessicalizzazione | Procedimento in base al quale un concetto viene associato a una forma lessicale, risultando nell'esistenza di una parola. Può essere sintetica (un concetto in una parola) o analitica (un concetto in più parole). | | Lessicologia | Disciplina che studia il lessico di una lingua per individuarne le proprietà intrinseche e le relazioni tra le parole in base al loro significato. | | Lessicografia | Disciplina il cui scopo principale è la compilazione di fonti lessicografiche, occupandosi di come descrivere significati, proprietà grammaticali e usi delle parole in un dizionario. | | Lessico fondamentale | Costituisce il nucleo essenziale di una lingua, comprendendo circa 2000 parole fondamentali di uso frequentissimo fin dall'infanzia, che coprono circa il 90% dei testi. | | Lessico di alto uso | Comprende circa 3000 parole meno frequenti, acquisite tramite l'apprendimento scolastico e presenti in una percentuale significativa dei testi. | | Lessico di alta disponibilità | Circa 2500 vocaboli familiari, utilizzati nell'1-2% dei discorsi, percepiti come facilmente accessibili e comprensibili da tutti. | | Lessico devoto | Parte del vocabolario di base che include termini di uso più specialistico o settoriale, ma comunque comprensibili. | | Morfema | La più piccola unità linguistica dotata di significato. Può essere lessicale (portatore di significato lessicale) o flessivo (indicante informazioni grammaticali). | | Omonimia | Fenomeno linguistico in cui due o più parole hanno la stessa forma (grafica o sonora) ma significato diverso e, solitamente, diversa etimologia. | | Polisemia | Fenomeno linguistico in cui una singola forma lessicale presenta più significati correlati tra loro, derivanti da un significato di base attraverso processi di estensione o metafora. | | Prosodia | Insieme dei fenomeni fonetici che caratterizzano il ritmo, l'intonazione, l'accento e le pause nel discorso parlato, influenzando il significato e l'espressività. | | Semantica | La disciplina linguistica che studia il significato delle espressioni linguistiche (parole, frasi) indipendentemente dalle circostanze in cui vengono usate. | | Segnali discorsivi | Elementi linguistici (come interiezioni o intercalari) che non hanno un significato denotativo ma svolgono funzioni comunicative, come introdurre un argomento, attirare l'attenzione o indicare l'atteggiamento del parlante. | | Sintassi | Lo studio del modo in cui le espressioni linguistiche si combinano tra loro da un punto di vista strutturale e grammaticale per formare frasi e testi. | | Significato denotativo | La proprietà di una parola di riferirsi all'intera classe di elementi che condividono le proprietà di un oggetto o concetto. È il significato letterale e oggettivo. | | Significato connotativo | Gli aspetti del significato di una parola che aggiungono un valore affettivo, stilistico, emotivo o valutativo al significato denotativo, riflettendo l'atteggiamento del parlante. | | Significato grammaticale | Il significato associato alle parole funzione (articoli, preposizioni, congiunzioni, pronomi) che chiarisce le relazioni tra gli elementi della frase e la struttura sintattica. | | Significato lessicale | Il significato associato alle parole contenuto (nomi, verbi, aggettivi, avverbi) che fornisce il contenuto semantico principale della frase. | | Troponimia | Relazione semantica simile all'iperonimia/iponimia, ma applicata ai verbi, dove un verbo indica un tipo specifico di azione compiuta da un verbo più generale (es. 'camminare' è un tipo di 'muoversi'). | | Univerbazione | Procedimento in cui una sequenza di parole, usata frequentemente insieme, acquisisce lo status di parola singola con significato autonomo. | | Valenza verbale (o Argomentazione) | Proprietà di un verbo di richiedere un certo numero e tipo di argomenti (complementi obbligatori) affinché la frase sia grammaticalmente completa e sensata. |

# Understanding travel and its related vocabulary This section explores various facets of travel, encompassing different types of journeys, air travel, accommodation, and relevant terminology, while also touching upon sustainable travel practices and emerging trends. ### 1.1 Types of journeys and related vocabulary Journeys can be categorized by their purpose and mode of travel, with specific vocabulary associated with each. #### 1.1.1 Journeys * **Travel:** A general term for moving from one place to another. * *Example:* My interests are music and travel. * **Journey:** Often implies a longer distance or duration, and can highlight the experience of traveling. * *Example:* I met him on my last journey to England. * **Trip:** Typically refers to a shorter duration, often for a specific purpose like leisure or business. * *Example:* They are organising a skiing trip to Italy. * *Comparison:* "How was your journey?" might solicit details about the travel itself (e.g., "The train broke down."), whereas "How was your trip?" would likely elicit a response about the overall experience (e.g., "Successful / Interesting / …"). * **Voyage:** Historically, this term is used for long journeys, especially by sea or in space. * *Example:* The Titanic sank on its maiden voyage. #### 1.1.2 Holiday and business travel * **Holiday:** Travel undertaken for leisure and rest. * **Business:** Travel undertaken for professional or commercial purposes. #### 1.1.3 Sightseeing * **Sights:** Places of interest to tourists. * **Sightseeing:** The activity of visiting places of interest. * *Example:* What are the main points of interest / sights? Are they within walking distance? * *Phrase:* To make (do) a sightseeing tour (to do the sights). #### 1.1.4 Flights * **Scheduled flight:** A flight that operates according to a published timetable. * **Charter flight:** A flight that is hired for a specific purpose or group. * **Direct flight:** A flight that goes from the origin to the destination without any stops. * **Through flight:** A flight that stops at an intermediate point but passengers do not need to change planes. * **Non-stop flight:** A flight that travels from origin to destination without any stops. * **Stop(over):** An interruption in a journey at an intermediate point. * **To change planes:** To switch to a different aircraft during a journey. * **Diverted:** When a flight is redirected to a different airport due to unforeseen circumstances (e.g., fog). * **Delayed:** When a flight departs or arrives later than scheduled. * **Cancelled:** When a flight is no longer operating. #### 1.1.5 Accommodation and lodging * **Package holiday:** A holiday where travel and accommodation are booked together. * **Holiday resort:** A place that provides facilities for tourists. * **Seaside resort:** A resort located by the sea. * **Mountain resort:** A resort located in the mountains. * **Ski resort:** A resort specializing in skiing. * **Spa:** A health resort with mineral springs. * **Week's holiday / One-week holiday:** A holiday lasting for seven days. * **To make an overnight stop / To stop the night:** To stay somewhere for one night during a journey. * **To put somebody up (for the night):** To provide someone with lodging for a night. * **To stay at a hotel:** To lodge in a hotel. * **Ensuite bathroom / Bathroom ensuite:** A bathroom attached to a bedroom. * **Board and lodging:** Accommodation and meals. * **Lodgings / Digs:** Temporary accommodation, often rented rooms. * **Bed-sitter (AE one-room / studio apartment):** A small apartment with a single room that serves as living room, bedroom, and kitchen. * **Camping:** Staying outdoors in a tent. * **To go camping:** To engage in the activity of camping. * **To put up a tent:** To erect a tent. * **Caravan/trailer:** A vehicle towed by a car, used for living in. * **Camper/motorhome/mobile home:** A vehicle with living facilities, used for travel. * **Campsite / camping site:** A place designated for camping. * **Approved campsite:** A campsite that meets certain standards. * **To camp free:** To camp in a place where no fee is charged. * **To camp on a farm:** To camp on farmland. * **Facilities:** Services and equipment provided. * **Charge per day:** The cost for one day of service or accommodation. * **Advance booking:** Booking in advance. * **Power connections, water laid on, sewage connections:** Utilities available at campsites. #### 1.1.6 Travel light and luggage * **To travel light:** To travel with minimal luggage. * **To live out of a suitcase:** To travel with luggage packed in a suitcase, often implying frequent movement. ### 1.2 Sustainable travel and trends Sustainable travel focuses on minimizing negative environmental and social impacts while maximizing economic benefits for local communities. #### 1.2.1 Offsetting carbon emissions * **Carbon emissions:** The release of carbon dioxide into the atmosphere. * **Carbon calculator:** A tool to measure the carbon emissions associated with an activity, such as a flight. * **To offset emissions:** To compensate for carbon emissions by investing in environmental projects that reduce or absorb carbon. * *Example:* Ryanair offers a carbon calculator to enable customers to offset their flight emissions. * **Environmental initiatives:** Projects aimed at protecting or improving the environment. * *Examples:* Reforestation projects, distribution of energy-efficient cookstoves, wind power plants. * **Reforestation:** The process of replanting trees in areas that have been deforested. * **Energy-efficient cookstoves:** Cookstoves that use less fuel, reducing emissions. * **Low CO2 emissions per passenger/km:** An indicator of an airline's environmental performance. * **Sustainable aviation fuels (SAFs):** Fuels derived from renewable sources used in aircraft. * **Carbon neutral airline:** An airline that aims to have no net impact on the climate by balancing its carbon emissions. * *Goal:* Ryanair aims to be carbon neutral by 2050. * **Youngest fleet age:** Operating newer aircraft, which are generally more fuel-efficient. * **Fuel efficient aircraft:** Aircraft that consume less fuel per passenger. * **Noise emissions:** Sound produced by aircraft, which can impact communities. * **Point-to-point routes:** Flights that go directly between two cities without connecting passengers at a hub. * **Industry leading load factors:** A high percentage of seats on flights are occupied. * **Non-recyclable plastics:** Plastics that cannot be processed for recycling. #### 1.2.2 Regulations and alternatives * **Ban on short-haul flights:** Governments prohibiting domestic flights on routes where train travel is a viable alternative. * *Reason:* To reduce carbon emissions from aviation. * *Example:* France has banned certain short domestic flights where train journeys take less than 2.5 hours. * **Train travel:** An alternative to flying, often considered more environmentally friendly. * *Benefits:* Reduced carbon emissions compared to flying. * **Emissions produced per kilometre:** The amount of pollution generated per unit of distance traveled. Domestic flights can have higher emissions per kilometre than long-haul flights due to the disproportionate impact of take-off and landing. * **Bailout package:** Financial assistance provided by a government to a company, often with conditions attached. * *Example:* Air France received a bailout package with environmental provisions. * **Sustainable development:** Development that meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs. #### 1.2.3 Trends in travel * **Increased environmental awareness:** Travellers are more conscious of the environmental impact of their choices. * **Social support for sustainable policies:** Growing public backing for environmental regulations in travel. * **Impact of climate change on destinations:** Changing weather patterns can affect the popularity of travel destinations. * **Natural disasters:** Events like hurricanes or earthquakes can significantly impact the tourism industry. #### 1.2.4 Green travel initiatives * **GreenSeat:** An organization that helps travelers offset their carbon emissions. * **Climate Neutral Group:** An organization that supports climate-neutral initiatives. * **ICROA (The International Carbon Reduction and Offset Alliance):** An organization that sets standards for carbon offsetting. * **Climate smart travel:** Traveling in a way that minimizes climate impact. * **Offsetting carbon emissions:** As described above, a key strategy for climate-smart travel. * **Sustainable energy in developing countries:** Projects supported by carbon offsetting that provide access to clean energy sources. * **Improving standard of living:** Carbon offsetting projects can also contribute to better living conditions for people in developing countries. #### 1.2.5 Student exchange programs * **Erasmus programme:** A popular European exchange program for students. * **Benefits:** * Experience studying abroad. * Financial support through grants. * Opportunity to learn or practice a new language. * Inspiration and motivation for future plans. * Development of responsibility and independence. * Making international friends. * Opportunities for further travel. #### 1.2.6 Staycations * **Staycation:** A holiday spent in one's home country or region, often at home. * **Reasons for staycations:** * Cost-saving compared to traditional travel (no airfare, hotel, or rental car costs). * Maximizing vacation days by avoiding travel time. * Reduced physical drain from travel. * Avoiding travel with strangers. * Flexibility in case of poor weather. * Protection from travel disruptions (e.g., cancellations). * **Tips for enjoyable staycations:** * Deviate from daily routines. * Enjoy eating out. * Avoid household chores. * Relax and treat it as a true vacation. * **Activities for staycations:** * Visiting local museums, botanical gardens, zoos. * Going to the beach or pool. * Cycling. * Watching movies. * Attending shows or local theater. * Shopping at malls. * Taking naps. * Going on short cruises. * Playing tennis. * Hiking. * Reading books. * Taking exercise classes. * Attending sports games. * Hosting potlucks or barbecues. * Playing golf. * Spending time with family. ### 1.3 Vocabulary related to travel * **Journey:** Long trip. * **Trip:** Short, often specific purpose trip. * **Voyage:** Long journey, usually by sea or space. * **Holiday resort:** A place for holidays. * **Spa:** Health resort with mineral springs. * **Holiday rush:** Busy period for travel. * **To make an overnight stop:** To stay one night. * **To put somebody up:** To offer lodging. * **Board and lodging:** Accommodation and food. * **Lodgings / digs:** Rooms for rent. * **Bed-sitter:** One-room apartment. * **Camping:** Staying in a tent. * **To put up a tent:** To erect a tent. * **Caravan/motorhome:** Mobile home. * **Campsite:** Place for camping. * **Facilities:** Services and equipment. * **Charge per day:** Daily fee. * **Advance booking:** Booking ahead. * **To travel light:** With minimal luggage. * **To live out of a suitcase:** Frequent packing and unpacking. * **Offsetting carbon emissions:** Compensating for CO2 output. * **Sustainable aviation fuels:** Eco-friendly aircraft fuel. * **Staycation:** Holiday at home. ### 1.4 Vocabulary related to flights * **Scheduled flight:** Regular, timetabled flight. * **Charter flight:** Hired flight. * **Direct/non-stop flight:** No stops. * **Stop-over:** Intermediate stop. * **To change planes:** Switching aircraft. * **Diverted flight:** Rerouted due to issues. * **Delayed flight:** Late departure/arrival. * **Cancelled flight:** Flight not operating. * **Package holiday:** Travel and accommodation combined. * **Holiday rush:** Peak travel season. * **Seaside/mountain/ski resort:** Types of holiday destinations. * **Spa:** Health resort. ### 1.5 Vocabulary related to accommodation * **Board and lodging:** Accommodation and meals. * **Lodgings/digs:** Rented rooms. * **Bed-sitter:** Studio apartment. * **Camping:** Staying in a tent. * **To put up a tent:** Erect a tent. * **Caravan/motorhome:** Mobile living vehicle. * **Campsite:** Place for camping. * **Facilities:** Amenities provided. * **Charge per day:** Daily rate. * **Advance booking:** Reservation made ahead of time. * **Power connections:** Electrical hook-ups. * **Water laid on:** Running water available. * **Sewage connections:** Waste disposal hook-ups. * **To travel light:** With minimal luggage. * **To live out of a suitcase:** Constantly packing and unpacking. --- # Navigating international business communication and cultural differences Understanding and navigating international business communication and cultural differences is crucial for success in a globalized world. This involves recognizing how national characteristics influence business behavior and utilizing frameworks to effectively bridge cultural divides. ### 2.1 Cultural stereotypes and national characteristics National stereotypes are generalizations about the characteristics of people from a particular country. While these can be inaccurate and perpetuate prejudice, they often stem from perceived national traits that influence behavior. For example, stereotypes might suggest Italians are passionate, English are reserved, or Japanese are industrious. These generalizations, though potentially misleading, highlight the existence of distinct national characteristics that can impact business interactions. > **Tip:** Be aware that national stereotypes exist, but approach them with caution. They can offer a starting point for understanding, but should not be relied upon as definitive descriptions of individuals. Examples of national characteristics influencing business behavior include: * **Punctuality and Work Ethic:** German executives are often characterized by their punctuality and early morning work habits, which can contrast with the later start times of some Western European counterparts. However, the overall work output might be similar due to evening work. * **Formality and System:** British executives working in Germany might need to adapt to a greater German emphasis on system and formality, such as comprehensive policy manuals. Conversely, a British executive in Germany might find a less formal environment with colleagues using Christian names and expecting more initiative from junior employees. * **Decision-Making Styles:** While not explicitly detailed in the provided text for this section, different cultures have varying approaches to decision-making, ranging from consensus-driven to top-down authoritative styles. ### 2.2 Frameworks for understanding cultural differences To systematically analyze and manage cultural differences, frameworks have been developed. Erin Meyer's "Culture Map" is a prominent example, offering an eight-dimension framework to analyze and compare cultures. #### 2.2.1 The eight axes of The Culture Map Erin Meyer's framework identifies eight key dimensions along which cultures can be mapped: * **Communication:** * **Low-context:** Communication is explicit, direct, and messages are taken at face value. The speaker is responsible for clear communication. * **High-context:** Communication relies on implicit understanding, reading between the lines, and shared cultural cues. The listener is responsible for decoding the underlying meaning. * **Feedback:** * **Direct negative feedback:** Negative feedback is stated clearly and explicitly. * **Indirect negative feedback:** Negative feedback is delivered subtly, often couched in positive affirmations or mitigated with softer language, which can sometimes lead to the feedback not being recognized as negative. * **Thinking:** * **Holistic (or dialectical):** Focus is on the overall situation and the relationships between individual elements. * **Specific (or analytical):** Focus is on individual elements or actions, de-emphasizing surrounding circumstances. * **Leadership:** * **Egalitarian:** Perceived equality among individuals, including in the workplace. Organizational structures tend to be flat, and rank has less significance. * **Hierarchical:** Rank is important, with strict organizational levels. Employees defer to higher-ranking individuals, who in turn protect and care for them. * **Decision-Making:** * **Consensual:** Decisions are made by the group after considering all opinions and information, requiring universal agreement. * **Top-down (individual):** A single individual (usually the boss) makes the final decision, though others' opinions may be considered. Decisions can be quick and flexible. * **Disagreement:** * **Confrontational:** Disagreement is viewed positively for innovation and is expressed frankly and publicly, not as a personal attack. * **Avoids confrontation:** Open disagreement is seen as harmful to relationships and is expressed subtly and privately, as it can cause individuals to "lose face." * **Trust:** * **Task-based (cognitive):** Trust is built on performance and proven ability. Business relationships remain professional and separate from personal connections. * **Relationship-based (personal):** Trust is built on personal connections and affective bonds, similar to trust in family and friends. These relationships develop slowly but are long-lasting. * **Time Perception (Scheduling):** * **Linear-time (monochronic):** Schedules are fixed and linear. Focus is on one task at a time, with high value placed on punctuality. Time is often perceived as "clock time." * **Flexible-time (polychronic):** Schedules are followed loosely. Multiple tasks are handled simultaneously. Time is perceived as "event time," aligning with natural occurrences rather than strict clocks. > **Tip:** By understanding where different cultures fall on these eight axes, you can better anticipate communication styles, feedback preferences, and leadership expectations, leading to more effective cross-cultural interactions. ### 2.3 Practical implications in business communication Applying these cultural insights is vital in various business communication contexts, including emails, letters, and general business etiquette. #### 2.3.1 Protocol and business etiquette When engaging in international business, understanding and respecting local protocol is essential. This can involve anything from how business cards are exchanged to the appropriate level of formality in communication. For instance, in some East Asian cultures, it's uncommon to use the word "no" directly, requiring more subtle ways of expressing disagreement. In Russia, men may walk arm in arm as a sign of camaraderie, which differs from Western interpretations. Similarly, the interpretation of gestures, like the "OK" sign, can vary significantly across cultures. #### 2.3.2 Communication channels and style The choice of communication channel and the style adopted within that channel are also influenced by cultural differences. * **Business Emails and Letters:** Formality levels, the use of salutations and closings, and even sentence structure can vary. A formal business letter in one culture might seem overly stiff in another. The use of contractions, for example, is generally avoided in formal written correspondence in many cultures. * **Subject Lines:** Clear, concise, and informative subject lines are crucial in emails to convey the purpose of the message at a glance. * **Tone and Formality:** The overall tone and level of formality in written communication should be carefully considered based on the recipient's cultural background and the nature of the relationship. > **Tip:** When in doubt about cultural norms for communication, err on the side of being more formal and polite. It is generally safer than being too informal. #### 2.3.3 Building relationships and trust The way trust is built and relationships are fostered can differ significantly. In task-based cultures, trust is earned through competence and reliability, keeping business and personal life separate. In relationship-based cultures, personal connections are paramount, and trust is built slowly through social interaction, leading to stronger, long-term bonds that can transcend job changes. #### 2.3.4 Navigating disagreements Handling disagreements requires sensitivity to cultural norms. Confrontational cultures might see open debate as healthy, while disagreement-avoidant cultures prioritize harmony and may express dissent indirectly to avoid personal offense or loss of face. > **Example:** A German manager might openly challenge an idea in a meeting, viewing it as constructive criticism. An employee from a high-context culture might express reservations more subtly through body language or by agreeing to the proposal but then subtly undermining its implementation later. --- # Mastering business correspondence through emails and letters This section outlines the fundamental principles and practices of effective business correspondence via emails and letters, incorporating modern tools and various communication scenarios. ### 3.1 Business emails and letters: the basics Professional written business communication relies on understanding the structure, language, and etiquette specific to both emails and letters. #### 3.1.1 Writing business emails A business email typically consists of the following components: * **Sender (A):** The email address of the person sending the email. * **Receiver (B):** The email address(es) of the intended recipient(s). * **Date and time (C):** The timestamp indicating when the email was sent. * **Subject (D):** A concise and clear line that summarizes the email's content, allowing the recipient to quickly understand its purpose. * **Attachments (E):** Any files or documents linked to the email. * **Opening (F):** A formal or informal greeting, depending on the relationship with the recipient. * **Body of the message (G):** The main content, organized into paragraphs for clarity. * **Closing (H):** A polite concluding remark. * **Signature/Signature block (I):** The sender's name, title, company, and contact information. The **subject line** is crucial for effective email communication; it should be brief, clear, and provide a synthesis of the email's content. The **language** used in business emails can range from formal to informal, depending on the recipient. > **Tip:** For formal business emails, avoid contracted forms and maintain a polite tone. #### 3.1.2 Writing business letters The layout of a business letter is standardized to ensure professionalism and clarity. Key parts include: * **Letterhead:** Company's name, address, contact details, and website. * **Date:** The date the letter is written. * **Reference (Our ref./Your ref.):** Internal and external reference numbers for easy tracking. * **Inside Address:** The recipient's name, title, and full address. * **Salutation:** A formal greeting, such as "Dear Mr. Smith" or "Dear Ms. Jones." * **Subject Line:** A concise statement of the letter's purpose. * **Body:** The main content, divided into paragraphs. * **Complimentary Close:** A formal closing, such as "Yours sincerely" or "Yours faithfully." * **Signature:** The handwritten signature of the sender. * **Typed Name and Title:** The sender's full name and job title. * **Enclosures:** Mention of any documents included with the letter. > **Tip:** When addressing an unknown recipient, "Dear Sir or Madam" is appropriate. If you know the recipient's name, use it. #### 3.1.3 When writing emails or letters, keep the following in mind Effective business correspondence requires attention to several key aspects: * **Structure:** Emails and letters should have a logical flow, with an introduction, body, and conclusion. Each paragraph should ideally focus on a single idea. * **Language and Tone:** Maintain courtesy and professionalism. Avoid contracted forms in formal correspondence. The level of formality should be adapted to the recipient. * **Accuracy:** Ensure all information, including names, titles, prices, and references, is correct. * **Clarity and Conciseness:** Be direct and avoid unnecessary jargon or lengthy explanations. * **Linking Words:** Utilize appropriate linking words and phrases to ensure coherence and smooth transitions between ideas. Examples include: * **Addition:** Moreover, Furthermore, In addition * **Contrast:** However, Nevertheless, Whereas * **Cause and Effect:** Therefore, Hence, Consequently * **Sequence:** Subsequently, Firstly, Secondly * **Attachments/Enclosures:** If documents are attached to an email or enclosed with a letter, always mention them in the text. * **Proofreading:** Always proofread your written communication for grammatical errors, spelling mistakes, and typos before sending. #### 3.1.4 Exercises Exercises in this section focus on applying these principles, including: * **Date Formatting:** Writing dates in full, e.g., "seventh of April, two thousand twenty-three." * **Formal vs. Informal Language:** Identifying and replacing informal words or phrases with more formal alternatives suitable for business correspondence. * **Matching Sentences:** Connecting sentences with similar meanings and identifying those appropriate for formal contexts. * **Linking Ideas:** Constructing coherent sentences and paragraphs using appropriate linking words. * **Relative Pronouns:** Using relative pronouns correctly to form complex sentences. * **Vocabulary:** Understanding and using business-specific terms accurately. ### 3.2 Writing different types of business emails and letters: ChatGPT & DeepL Modern business correspondence can be enhanced by leveraging AI tools like ChatGPT and DeepL. #### 3.2.1 ChatGPT: the basics ChatGPT is a language model developed by OpenAI, trained on vast amounts of text data. It generates human-like responses and can engage in interactive discussions. It utilizes deep learning and a transformer architecture for natural language processing. **Top Uses of ChatGPT:** * **General Information:** Answering factual questions, providing explanations, and definitions. * **Product Recommendations:** Suggesting products or services based on user preferences. * **Language Translation:** Translating text between languages. * **Creative Writing:** Generating ideas for stories, characters, and poetry. * **Coding and Programming Help:** Providing code examples and troubleshooting assistance. * **Educational Support:** Assisting students with homework and study questions. * **Task Automation:** Automating content generation, FAQs, and customer support. * **Conversational Entertainment:** Engaging in fun and interactive dialogues. * **Simulation and Training:** Role-playing exercises and training scenarios. * **Language Practice:** Practicing conversational skills in a foreign language. **Advantages of ChatGPT:** * **Language Understanding:** Can comprehend and generate human-like text on diverse topics. * **Contextual Responses:** Considers previous conversation turns for more coherent interactions. * **Availability:** Accessible 24/7 and can handle multiple conversations simultaneously. * **Efficiency:** Automates tasks, provides instant responses, and saves resources. **Disadvantages of ChatGPT:** * **Lack of Factual Accuracy:** May generate plausible-sounding but incorrect information. * **Insufficient Context Understanding:** Can struggle with long-term memory and coherent extended dialogues. * **Lack of Emotional Understanding:** May not grasp emotional nuances, humor, or sarcasm. * **Ethical Concerns:** Can reflect biases present in training data, requiring careful use. * **Dependency on Training Data:** Quality and reliability are dependent on the data it was trained on. * **Limited Understanding of Context and Intent:** May misinterpret complex or ambiguous queries. > **Tip:** Use ChatGPT as a tool to *learn* and improve your writing skills, but do not solely rely on it. Developing fundamental writing abilities remains essential. **Detecting ChatGPT-generated text:** While challenging, indicators might include: * **Consistency:** Uniform tone and style without personal opinions or emotions. * **Uncommon Errors:** Occasional unusual mistakes or nonsensical sentences. * **Lack of Context:** Absence of specific details or personal experiences beyond the prompt. * **Overuse of Generic Phrases:** Relying on general statements when specific information is lacking. * **Excessive Elaboration:** Overly detailed or lengthy explanations. * **Abrupt Transitions:** Sudden shifts between sentences or paragraphs. #### 3.2.2 DeepL: the basics DeepL is an online language translation service known for its high-quality translations powered by deep learning and artificial intelligence. It supports numerous languages and is praised for its ability to capture nuances and produce fluent, coherent translations. It's commonly used for document translation, website localization, and international communication. > **Tip:** When using AI translation tools, always review the output for accuracy and naturalness, especially for critical business communications. ### 3.3 Overview: different types of emails Business emails can be categorized by their purpose, each with specific structures and typical phrases. #### 3.3.1 Making enquiries Enquiry emails are used to request information about products, services, prices, or other business-related matters. **Structure of an Enquiry:** * **Introduction:** State who you are and how you heard about the company (e.g., "We are a small food retailer..." or "We were recommended to you by..."). * **Body:** Clearly specify what information you require. Be precise when asking about products and quote reference numbers if referring to catalogues or advertisements. This section may also include requests for catalogues, price lists, samples, and negotiation of terms, payment methods, or discounts. You might also request goods on approval or ask for an estimate or tender for a larger job. * **Closing:** Express anticipation for a response and mention desired outcomes, such as prompt delivery or confirmation of terms. **Key phrases for enquiries:** * "I am writing to enquire about..." * "Could you please send your current catalogue and price list for..." * "We are particularly interested in..." * "Would you mind sending us a number of samples of..." * "We would like to know what quantity discounts you allow." * "Could you accept delivery of goods on an approval basis?" * "We would be grateful for an early reply." > **Tip:** When enquiring about specific products, always provide as much detail as possible, including reference numbers if applicable. #### 3.3.2 Replies to enquiries – quotations Responding promptly and thoroughly to an enquiry is crucial. **Structure of a Reply to an Enquiry:** * **Opening:** Thank the customer for their interest and enquiry. Address them by name. * **Body:** * **Confirm ability to help:** Clearly state whether you can fulfill the request. If not, explain why and suggest alternatives or refer them to another supplier. * **"Sell" your product:** Highlight unique selling points (USPs), special offers, or discounts to encourage business. * **Provide requested information:** Send up-to-date catalogues, price lists, prospectuses, or samples. Clearly reference these documents in your text. Mention if prices are subject to change. * **Closing:** Reiterate thanks and encourage further contact. **Giving a quotation:** * **Quoting prices:** Clearly state whether prices are gross (inclusive of all costs like transport, insurance, VAT) or net (excluding these costs). Prices can be firm for a limited period or subject to change. * **Discounts:** Clearly outline any applicable discounts (trade, quantity, cash). * **Methods of Payment:** Specify acceptable payment methods (e.g., cheque, bank transfer, letter of credit). * **Delivery Dates/Times:** Provide realistic delivery timelines and any potential delays. > **Tip:** A prompt and informative reply to an enquiry is your first impression of your company's efficiency. #### 3.3.3 Placing an order – acknowledging an order This stage involves the formal placement of an order and the supplier's confirmation. **Placing an order:** * The customer confirms agreed terms or negotiates further. * Orders should be placed in writing (email or letter), often including an order number. * Specific instructions regarding packing, delivery methods, and urgency can be included. **Acknowledging an order:** * The supplier should promptly acknowledge receipt of an order. * Confirm that the order is being processed and provide an estimated dispatch or delivery date. * If there are issues with delivery or stock, inform the customer immediately, apologize for any inconvenience, and propose solutions (e.g., substitutes). **Advising of dispatch:** * Once the order is shipped, the supplier informs the customer. * This notification typically includes shipping details, estimated arrival times, and details of shipping documents. > **Tip:** Always use a clear subject line for order-related emails, including the order number. #### 3.3.4 Payment – reminders Managing payments and sending reminders are critical for financial health. * **Invoices:** Requests for payment detailing products/services, terms, and transaction details. Pro-forma invoices are sent before payment for pre-payment or goods on approval. * **Statement of Account:** For open account facilities, this document details all transactions within a period and the outstanding balance. * **Advice of Payment:** Confirmation that payment has been made or is being processed. * **Acknowledging Payment:** Confirming receipt of payment. **Reminders for overdue payments:** * **First Request:** A friendly reminder, often using passive voice or general terms to avoid making assumptions about the customer's intent. It might suggest the invoice was overlooked. * **Second Request:** More direct, mentioning previous correspondence and demanding a reply or payment within a specific timeframe. * **Third Request:** A final reminder, more assertive, potentially mentioning consequences like legal action or charging interest on arrears. > **Tip:** Maintain a professional and polite tone even when sending payment reminders. #### 3.3.5 Hotel & travel arrangements Communicating about hotel and travel arrangements requires clarity and specific details. This often involves: * **Enquiring about Accommodation and Facilities:** Specifying dates, number of delegates, and required amenities (e.g., conference rooms, catering, specific room types). * **Rates and Packages:** Requesting details on pricing, discounts, and available packages. * **Confirmation:** Receiving confirmation of bookings and details of payment procedures. When making reservations, ensure all necessary information is provided, such as dates, number of people, and specific requirements. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Sustainable travel | Travel that aims to minimize negative impacts on the environment, economy, and society, often involving choices that reduce carbon emissions and support local communities. | | Offsetting carbon emissions | The process of compensating for carbon dioxide emissions produced by activities like flying, by investing in projects that reduce or remove greenhouse gases elsewhere. | | Trends in travel | Emerging patterns and developments in the travel industry, influenced by factors such as environmental awareness, technological advancements, and changing consumer preferences. | | International business styles | The diverse ways in which business is conducted across different countries, encompassing variations in communication, negotiation, and management practices influenced by cultural norms. | | Stereotypes in business | Oversimplified and often inaccurate beliefs about the characteristics and behaviors of people from particular national or cultural groups, which can hinder effective intercultural communication. | | Protocol | The customary, established set of procedures and courtesies that are followed in formal social or diplomatic situations, particularly in international business. | | Guanxi | A Chinese term referring to a network of relationships and connections, crucial for conducting business in China by building trust and mutual obligations. | | High-context communication | A communication style where the meaning of a message is conveyed through implicit cues, non-verbal signals, and shared cultural understandings, rather than explicit verbal statements. | | Low-context communication | A communication style where messages are conveyed explicitly and directly, with most of the information being transmitted through verbal messages, emphasizing clarity and precision. | | Direct feedback | A style of providing feedback that is explicit, clear, and unambiguous, directly stating the strengths and weaknesses of a person's performance or behavior. | | Indirect feedback | A style of providing feedback that is subtle, nuanced, and often softened with positive remarks to avoid causing offense or confrontation, requiring the receiver to interpret the underlying message. | | Holistic thinking | A cognitive approach that emphasizes understanding situations by considering the whole picture and the interconnectedness of elements, rather than focusing on individual components in isolation. | | Analytical thinking | A cognitive approach that breaks down complex problems or situations into smaller, individual components to examine them separately and understand their relationships. | | Egalitarian leadership | A leadership style characterized by a belief in equality among all members of a group or organization, promoting flat hierarchies and shared decision-making. | | Hierarchical leadership | A leadership style that emphasizes a clear chain of command and a distinct ranking of authority within an organization, where decisions are typically made by those in higher positions. | | Consensual decision-making | A decision-making process where all relevant parties are involved in discussions, and a collective agreement is reached before a final decision is made. | | Individual decision-making | A decision-making process where a single individual, usually a leader or manager, makes the final decision, potentially after considering the opinions of others. | | Confrontational disagreement | A cultural approach where disagreements are openly expressed and debated, viewing such exchanges as constructive for problem-solving and innovation. | | Avoids confrontation disagreement | A cultural approach where direct conflict and open disagreement are avoided to maintain harmony and personal relationships, with disagreements typically expressed subtly and privately. | | Task-based trust | Trust that is built on an individual's competence, reliability, and performance in their professional role, often found in cultures where business relationships are kept separate from personal life. | | Relationship-based trust | Trust that is built on personal connections, familiarity, and mutual understanding between individuals, often extending beyond professional contexts to personal relationships. | | Monochronic time perception | A perception of time that values punctuality, schedules, and completing one task at a time in a linear fashion, with time seen as a finite resource to be managed efficiently. | | Polychronic time perception | A perception of time that allows for multitasking, flexible schedules, and prioritizing relationships and events over strict adherence to timelines. | | Business letter | A formal written communication used in professional contexts, typically for official correspondence, inquiries, orders, or complaints, with a specific structure and formal tone. | | Business email | Electronic mail used for professional communication, following a similar structure and tone to business letters but with the immediacy and convenience of digital transmission. | | Subject line | A brief and informative phrase at the beginning of an email or letter that summarizes its content, allowing the recipient to quickly understand the purpose of the message. | | Salutation | The opening greeting in a letter or email, such as "Dear Mr. Smith" or "Hello John," setting the tone for the communication. | | Complimentary close | The closing phrase in a letter or email, such as "Sincerely," "Best regards," or "Yours faithfully," preceding the sender's name. | | Signature block | The section of a letter or email that includes the sender's name, title, company, and contact information. | | Enquiry | A formal request for information about products, services, prices, or other business-related matters. | | Quotation | A document or statement providing an estimated price for goods or services, often in response to an enquiry. | | Order | A request to purchase goods or services, typically specifying the items, quantities, prices, and delivery terms. | | Acknowledgement of order | A confirmation from a supplier that an order has been received and is being processed. | | Advice of dispatch | A notification from a supplier informing the customer that goods have been shipped. | | Payment terms | The conditions under which payment for goods or services is to be made, including due dates, discounts, and accepted methods of payment. | | Reminder | A communication sent to a customer to prompt them to make a payment that is overdue. | | Invoice | A document issued by a seller to a buyer, listing goods or services provided and requesting payment for them. | | Pro-forma invoice | A preliminary bill of sale sent to buyers in advance of a shipment or delivery of goods, detailing the goods and their cost, used for pre-payment or when goods are sent on approval. | | Statement of account | A summary of financial transactions between a buyer and seller over a specific period, detailing invoices, payments, and the outstanding balance. | | Advice of payment | A notification confirming that a payment has been made or received. | | Overdue account | An account for which payment has not been received by the specified due date. | | Letter of credit | A financial instrument issued by a bank guaranteeing that a seller will receive payment from a buyer, provided that certain conditions are met. | | DeepL | An advanced online language translation service known for its high-quality, AI-powered translations, utilizing deep learning models. | | ChatGPT | A powerful AI language model developed by OpenAI, capable of generating human-like text responses and engaging in conversational interactions. | | Artificial Intelligence (AI) | The simulation of human intelligence processes by computer systems, including learning, problem-solving, and decision-making. | | Hallucinations (AI) | In the context of AI, when a language model generates information that is plausible-sounding but factually incorrect or nonsensical. | | Trade discount | A reduction in price offered by a manufacturer or wholesaler to a retailer or distributor. | | Quantity discount | A reduction in price offered when a large quantity of goods is purchased. | | Loyalty discount | A discount offered to reward long-term or repeat customers. | | Cash discount | A discount offered for prompt payment of an invoice. | | Lead time | The time elapsed between the initiation of a process and its completion, such as the time between placing an order and receiving the goods. | | Forwarder / Forwarding agent | A company or individual that organizes the shipment of goods for clients, handling logistics, documentation, and transport arrangements. | | Consignment | A batch of goods sent from one place to another, typically by ship, train, truck, or aircraft. | | Groupage rates | Special reduced rates for shipping small consignments from multiple customers together on the same transport vehicle. | | Accommodation | A place to live or stay, especially when rented or leased, such as hotel rooms or apartments. | | Remittance | A payment of money sent to a person or company, typically in exchange for goods or services. | | Open account facilities | A credit arrangement where a supplier allows a customer to pay for goods or services at a later date, typically within an agreed-upon period. | | Bill of Exchange | A written order binding one party to pay a fixed sum of money to another party on demand or at a predetermined date. | | Sight draft (D/P) | A bill of exchange that must be paid immediately upon presentation to the drawee. | | Term draft (D/A) | A bill of exchange that must be paid at a specified future date after acceptance by the drawee. | | BACS transfer | A system for electronic fund transfers in the UK, allowing payments to be made directly from one bank account to another. | | Non-refundable | A term indicating that a payment made for a product or service cannot be reclaimed. | | Arrears | Money that is overdue and usually unpaid. | | Proceedings | Legal action taken to resolve a dispute or enforce a right. | | Solicitors | Lawyers who provide legal advice and services, typically handling non-contentious matters and preparing legal documents. | | IBAN | International Bank Account Number, a standardized international designation for bank accounts. | | BIC | Bank Identification Code, also known as a SWIFT code, a unique identifier for banks worldwide. | | Credit note | A document issued by a seller to a buyer, reducing the amount owed by the buyer, often due to returned goods or an overcharge. | | Debit note | A document issued by a buyer to a seller, requesting a reduction in the amount owed, or by a seller to a buyer to request additional payment. | | Standing order | An instruction to a bank to make a regular fixed payment to another account on a specified date. | | Direct debit | An instruction to a bank allowing a third party to withdraw funds from a bank account on agreed dates. | | Overheads | The regular costs incurred in running a business that are not directly related to the production of goods or services, such as rent, utilities, and salaries. | | Dishonoured bill | A bill of exchange that has not been paid when it is due. | | Honour a bill | To pay a bill of exchange on its due date. | | Protest a bill | To formally notify a dishonoured bill holder that it has not been paid, often involving legal action. | | IBAN | International Bank Account Number, a standardized international designation for bank accounts. | | BIC | Bank Identification Code, also known as a SWIFT code, a unique identifier for banks worldwide. | | Credit note | A document issued by a seller to a buyer, reducing the amount owed by the buyer, often due to returned goods or an overcharge. | | Debit note | A document issued by a buyer to a seller, requesting a reduction in the amount owed, or by a seller to a buyer to request additional payment. | | Standing order | An instruction to a bank to make a regular fixed payment to another account on a specified date. | | Direct debit | An instruction to a bank allowing a third party to withdraw funds from a bank account on agreed dates. | | Overheads | The regular costs incurred in running a business that are not directly related to the production of goods or services, such as rent, utilities, and salaries. | | Dishonoured bill | A bill of exchange that has not been paid when it is due. | | Honour a bill | To pay a bill of exchange on its due date. | | Protest a bill | To formally notify a dishonoured bill holder that it has not been paid, often involving legal action. | | IBAN | International Bank Account Number, a standardized international designation for bank accounts. | | BIC | Bank Identification Code, also known as a SWIFT code, a unique identifier for banks worldwide. | | Credit note | A document issued by a seller to a buyer, reducing the amount owed by the buyer, often due to returned goods or an overcharge. | | Debit note | A document issued by a buyer to a seller, requesting a reduction in the amount owed, or by a seller to a buyer to request additional payment. | | Standing order | An instruction to a bank to make a regular fixed payment to another account on a specified date. | | Direct debit | An instruction to a bank allowing a third party to withdraw funds from a bank account on agreed dates. | | Overheads | The regular costs incurred in running a business that are not directly related to the production of goods or services, such as rent, utilities, and salaries. | | Dishonoured bill | A bill of exchange that has not been paid when it is due. | | Honour a bill | To pay a bill of exchange on its due date. | | Protest a bill | To formally notify a dishonoured bill holder that it has not been paid, often involving legal action. | | IBAN | International Bank Account Number, a standardized international designation for bank accounts. | | BIC | Bank Identification Code, also known as a SWIFT code, a unique identifier for banks worldwide. | | Credit note | A document issued by a seller to a buyer, reducing the amount owed by the buyer, often due to returned goods or an overcharge. | | Debit note | A document issued by a buyer to a seller, requesting a reduction in the amount owed, or by a seller to a buyer to request additional payment. | | Standing order | An instruction to a bank to make a regular fixed payment to another account on a specified date. | | Direct debit | An instruction to a bank allowing a third party to withdraw funds from a bank account on agreed dates. | | Overheads | The regular costs incurred in running a business that are not directly related to the production of goods or services, such as rent, utilities, and salaries. | | Dishonoured bill | A bill of exchange that has not been paid when it is due. | | Honour a bill | To pay a bill of exchange on its due date. | | Protest a bill | To formally notify a dishonoured bill holder that it has not been paid, often involving legal action. | | IBAN | International Bank Account Number, a standardized international designation for bank accounts. | | BIC | Bank Identification Code, also known as a SWIFT code, a unique identifier for banks worldwide. | | Credit note | A document issued by a seller to a buyer, reducing the amount owed by the buyer, often due to returned goods or an overcharge. | | Debit note | A document issued by a buyer to a seller, requesting a reduction in the amount owed, or by a seller to a buyer to request additional payment. | | Standing order | An instruction to a bank to make a regular fixed payment to another account on a specified date. | | Direct debit | An instruction to a bank allowing a third party to withdraw funds from a bank account on agreed dates. | | Overheads | The regular costs incurred in running a business that are not directly related to the production of goods or services, such as rent, utilities, and salaries. | | Dishonoured bill | A bill of exchange that has not been paid when it is due. | | Honour a bill | To pay a bill of exchange on its due date. | | Protest a bill | To formally notify a dishonoured bill holder that it has not been paid, often involving legal action. |

# Spraak- en taalontwikkeling bij kinderen Dit onderwerp behandelt de ontwikkeling van spraak en taal bij kinderen, vanaf de preverbale fase tot en met de differentiatieperiode, inclusief de voorwaarden, fasen en specifieke kenmerken van deze ontwikkeling. ## 1. Inleiding spraak- en taalontwikkeling Spraak- en taalontwikkeling omvat de ontwikkeling van hoorbare en zichtbare communicatie. Communicatie kan non-verbaal of verbaal zijn. Spraak is de verbale communicatie, waarbij spraakklanken worden herkend, verstaan en geproduceerd, wat leidt tot het vormen van woorden en zinnen. Dit proces vereist waarneming, perceptie, articulatie en intonatie. ## 2. Voorwaarden voor spraak- en taalontwikkeling De ontwikkeling van spraak en taal is afhankelijk van twee hoofdcategorieën van voorwaarden: ### 2.1 Biologische en sensomotorische rijpheid (Nature) * Voldoende rijpheid van sensomotorische, biologische en corticale structuren. * Een goed functionerend spraak- en gehoororgaan. * Differentiatie van de mond-, keel- en tongmotoriek. * Samenwerking van verschillende organen die betrokken zijn bij spraakproductie. * Het onderdrukken van primitieve reflexen. * Het vermogen om naar spraakklanken te luisteren, zowel naar zichzelf als naar anderen. ### 2.2 Wisselwerking met de omgeving (Nurture) * Gerichtheid op en vanuit de leefwereld van het kind. * Een stimulerende omgeving die exploratie- en imitatiedrang bevordert. * Cognitieve ontwikkeling, die de differentiatie van klanken, perceptie, cognitie en geheugen beïnvloedt. Taalontwikkeling komt tot stand door te luisteren naar, op te nemen en te gebruiken van communicatieve regels. Taal is een conventioneel systeem van symbolen dat cultureel bepaald is en samenhangt met de begripsontwikkeling en de ontwikkeling van het denken. ## 3. Functies van spraak en taal Volgens Halliday (1973) hebben spraak en taal verschillende functies: * **Instrumenteel:** Bevredigen van eigen materiële behoeften. * **Regulerend:** Beïnvloeden van het gedrag van anderen. * **Interpersoonlijk:** Communicatie met anderen. * **Persoonlijk:** Uiting geven aan eigen identiteit, gevoelens en gedachten. * **Heuristisch:** Vergaren van kennis. * **Imaginatief:** Scheppen van een eigen wereld. * **Informatief:** Doen van mededelingen. ## 4. Periodes en fasen in de spraak- en taalontwikkeling De ontwikkeling wordt onderverdeeld in twee hoofdonderiodes, met daarbinnen drie fasen: ### 4.1 Preverbale periode (vanaf de geboorte tot het eerste woord) Dit is de periode van passief taalbezit (begrijpen van taal). #### 4.1.1 Prenatale fase (Mogelijke invloeden) * Het kind kan de stem van de moeder horen via lucht- en beengeleiding. * Pasgeborenen hebben een voorkeur voor de stem van de moeder. #### 4.1.2 Voortalige periode (0 tot 1 jaar) Dit is de fase van primaire communicatievormen: * **Gezichtsherkenning:** Voorkeur voor gezichten boven afbeeldingen. * **Interactie:** Meedoen door tongbewegingen (bijvoorbeeld uitsteken). * **Oogcontact:** Vroeg aanwezig. * **Gelaatsmimiek:** Uitingen van fronsen, moeheid, onlust. * **Huilen:** * Communicatieve functie (actie en reactie). * Opwinding (ademhalingsbevorderend). * Differentiatie: uiting van lust- en onlustgevoelens (honger, pijn, aandacht). * **Glimlach:** * Reflexmatig (0-8 weken). * Sociaal, bewust, niet-selectief (8 weken – 7 maanden). * Selectief en gericht op sociale doeleinden (+7 maanden). * Differentiatie en selectie van aangename en onaangename contacten leidt tot een brede lach en schateren. * **Mondmotoriek en -controle:** Zuigen, slikken, sabbelen. * **Vocaliseren en koeren (4-8 weken):** Klinkerachtige geluiden gecombineerd met keelmedeklinkers. * **Kraaien:** Uitingen van vrolijkheid. * **Brabbelen (vanaf 4 maanden):** Uitbreiding met medeklinkers vooraan in de mond (f, m, p, d, t, l). * **Moedertaal-vreemd:** Spelen met vreemde klanken. * **Moedertaal-eigen:** Taaleigen klanken, spelen met toonhoogte en volume, luisteren naar zichzelf. * **Sociaal brabbelen (8 maanden):** Enkel- en dubbelvoudige lettergrepen (baba, papa, mama). * **Eenwoordzinnen:** Met emotioneel of wilskarakter (nono, boenten). * **Luisteren en nabootsen:** Reageren op geluiden (telefoon, broem broem). * **Herkenning:** Eigen naam, 'nee'. #### 4.1.3 Vroegtalige periode (1 tot 3 jaar) Grote veranderingen door integratie van mondmotoriek, ademhaling en stemgeving. Het kind krijgt kennis van fonemen (spraakklanken). * **Eerste woordjes:** Gerelateerd aan de directe leefomgeving, ervaringen en spelletjes (kiekeboe, poes, woef, koek). * **Telegramstijl:** Initiële 1-woordzinnen. * **Evolutie naar 2-woordzinnen (rond 2 jaar):** * Ontdekking van relatie (bezit: papa-auto). * Vraag (waar bal?). * Gebod of wens (nog melk). * Plaats, benoeming (mama stoel / dat auto). * Ontkenning (niet eten). * Beschrijving, situatie (papa slapen). * Bepaling, kwalificatie (groot boot). * **Meerwoordzinnen:** Ontwikkelen zich verder. * **Primair woordgestalte:** Elk voorwerp krijgt een naam. * **Woordenschatopbouw:** Groeit naar 200 à 400 woordjes op 3 jaar. #### 4.1.4 Differentiatieperiode (3 tot 5 jaar) * **Betere articulatie:** Verbetering van de uitspraak van klanken. * **Verbuigingen en vervoegingen:** Grammaticale structuren worden toegepast. * **Langere zinnen:** Zinnen worden complexer. * **Ontwikkeling van voornaamwoorden en voorzetsels:** * **Persoonlijke voornaamwoorden:** Ik (2-3 jaar) ➔ wij (3 jaar) ➔ jij (3-4 jaar). * **Vragen:** Wat, Wie, Waar, Waarom? * **Voorzetsels:** Voor, onder, op, in (relatie met spatialiteit). * **Meervouden:** Toepassing van meervoudsvormen. * **Tijden:** Heden en verleden worden gebruikt. * **Grammaticale regels:** Kinderen leren en passen grammaticale regels toe. * **Woordenschatuitbreiding:** Blijft toenemen. ### 4.2 Verbale periode (vanaf het eerste woord) Dit is de periode van actief taalbezit, inclusief articulatie en woordenschat. ### 4.3 Fasen van taalontwikkeling * **Voortalige periode:** 0 tot 1 jaar (zie 4.1.2). * **Vroegtalige periode:** 1 tot 3 jaar (zie 4.1.3). * **Differentiatieperiode:** 3 tot 5 jaar (zie 4.1.4). ## 5. Sleutelleeftijden in de taalontwikkeling * **36 maanden:** Praat in zinnen; beantwoordt eenvoudige vragen. * **48 maanden:** Gebruikt voegwoorden; begrijpt voorzetsels. * **60 maanden:** Praat zonder kinderlijke articulatie. ## 6. De sociaal-emotionele ontwikkeling De sociaal-emotionele ontwikkeling is nauw verweven met de spraak- en taalontwikkeling en kent ook periodes van orde en chaos, afhankelijk van neuro- en sensomotorische ontwikkeling en neurologische rijpheid. ### 6.1 Factoren die sociaal-emotionele ontwikkeling beïnvloeden * **Omgeving:** Situationele context. * **Aard van het kind:** Aangeboren temperament. ### 6.2 Kenmerken van persoonlijkheidsontwikkeling * Uiterlijk. * Aard en karakter. * Wil, doorzetting, empathie, interesse. De ontwikkeling is een optelsom van biologische, psychologische en sociale factoren. ### 6.3 Sociale vaardigheidsontwikkeling Dit is een groei- en leerproces om te kunnen leven in een groep en maatschappij, rekening houdend met normen en waarden. Belangrijke kenmerken zijn: * **Communicatief vermogen:** Lachen, spel, groepsleven. * **Persoonlijke vaardigheden:** Zelfstandigheid, zindelijkheid. De ontwikkeling is afhankelijk van het aard van het kind, de omgeving en de context. ### 6.4 Types van kinderen en hun ontwikkeling * **Motorisch actief kind:** Grote bewegingslust, snelle groot-motorische ontwikkeling, onlustgevoelens zoals driftbuien. Kan leiden tot ADHD of hyperkinesie. * **Psychisch actief kind:** Zeer gevoelig voor omgevingsfactoren en sensoriële indrukken, risico op oververmoeidheid, huilen, onrust, weinig eetlust/slaap. Kan wijzen op depressieve of 'probleemkinderen'. * **Psychisch actief, traag ontwikkelend kind:** Natuurlijke luiheid, traag denkend en handelend, niet geprikkeld om te bewegen of sociaal contact te verkennen. #### 6.5 Kritische bedenkingen bij typologieën * Indelingen zijn niet strikt; er is overlapping. * Het gedrag van een kind kan variëren per situatie en per observator. * Dit voorspelt niet definitief het latere gedrag; ontwikkeling vindt plaats in interactie met de omgeving. ### 6.6 Ontwikkeling van sociale contacten Dit heeft een affectief-dynamisch karakter, waarbij het communicatieve aspect centraal staat. * **0-10 maanden:** Voornamelijk lichamelijk, gericht op lust- en onlustgevoelens, zeer sociaal, behoefte aan geborgenheid. * **7-10 maanden:** Eenkenning, scheidingsangst, hechting met ouders/verzorgers. * **1 jaar:** Eenkenning neemt af, contact met anderen neemt toe, verlegen maar veilig. * **2 jaar:** Meer contact met anderen, concurrentie om speelgoed, parallelspel. * **3 jaar:** Samenspel, goed contact, ruzie, andere bazen = andere wetten. * **4 jaar:** Sociaal gedrag neemt toe, logeerpartijtjes, momenten van terugtrekking. * **5 jaar:** Rollen-/beroepenspel, contact met huisdieren. ### 6.7 Zelfstandigheid: aankleden en eten * **Zelfstandig aan/uitkleden:** * Geboorte: afhankelijk. * 1 jaar: meehelpen (buigen, strekken). * 2 jaar: eenvoudige handelingen (T-shirt, kousen). * 3 jaar: schoenen. * 4 jaar: helpt bij het wassen (link met lichaamsbesef). * 5 jaar: grotendeels zelfstandig. * **Zelfstandig eten:** * Geboorte: reflexmatig. * 3 maanden: bewust zuigen en slikken. * 4-6 maanden: herkent fles, werkt actief mee. * 7-8 maanden: spelen met beker/fles, drinkt uit beker. * 9-10 maanden: toenemende zelfstandigheid, eet zelf brood. * 11 maanden: eet met vingers. * 1 jaar: 'willetje', veel spelen tijdens eten. * 1,5 jaar: kan zelf eten met lepel (knoeien). * 2 jaar: gebruikt vork. * 3 jaar: eet goed met lepel. * 6 jaar: eet met mes en vork. ### 6.8 Zindelijkheid #### 6.8.1 Zindelijkheid: urine * **Nature:** Neurologische rijping van de blaasfunctie en het zenuwstelsel (orde en chaos). * **Nurture:** Training, cultuur bepaald (chaos). * **Fasen:** * Reflexfase. * Bewustwordingsfase. * Beheersingsfase (perifeer en centraal). * **Opmerkingen:** Verschillen tussen jongens en meisjes. Problemen kunnen ontstaan door emotionele toestand, jaloezie, regressief gedrag of anatomische bouw. #### 6.8.2 Zindelijkheid: stoelgang * **Fasen:** * Reflexfase. * Bewustwordingsfase. * Beheersingsfase (perifeer en centraal). * **Problemen:** Constipatie, megacolon, voeding. ### 6.9 Emotionele ontwikkeling De emotionele ontwikkeling is cruciaal en afhankelijk van het aard van het kind, de omgeving en de context. Het kent periodes van orde en chaos (gelinkt aan leerstoornissen, depressie). * **Kenmerken: Gevoelens (lust/onlust):** Huilen, boosheid, angsten, jaloezie. Extreme vormen kunnen wijzen op gedrags- en karakterstoornissen. * **Kenmerken: Gevoelens (+):** Glimlach, plezier, kraaien, motorische bewegingen (wapperen, hoera), vreugde, genegenheid. ### 6.10 Ontwikkeling van de hechting Dit wordt gestuurd door twee biologische gedragssystemen: attachment (hechting) en exploratie. Een balans tussen deze twee is noodzakelijk. Het eerste levensjaar is van groot belang voor de basisveiligheid en basisvertrouwen. --- # Sociaal-emotionele ontwikkeling en vaardigheden Dit hoofdstuk behandelt de sociaal-emotionele ontwikkeling, met aandacht voor de invloed van orde en chaos, omgevingsfactoren en de aard van het kind, evenals de ontwikkeling van sociale vaardigheden, contacten, zelfstandigheid en hygiëne. ## 2. Sociaal-emotionele ontwikkeling en vaardigheden De sociaal-emotionele ontwikkeling omvat de groei en het leerproces die een kind doormaakt om te kunnen functioneren binnen een groep en de maatschappij, rekening houdend met normen, waarden en eisen. Dit proces is noodzakelijk en uit zich onder andere in het communicatieve vermogen en persoonlijke vaardigheden zoals zelfstandigheid en zindelijkheid. De ontwikkeling wordt beïnvloed door de aangeboren aard en het temperament van het kind, de omgeving en de specifieke context. ### 2.1 De invloed van orde en chaos, omgeving en aard van het kind De ontwikkeling van kinderen wordt sterk beïnvloed door een samenspel van factoren: biologische aanleg, psychologische aspecten en sociale interacties. Hierbij spelen "orde" en "chaos" een rol, vaak gerelateerd aan de neuro- en sensomotorische ontwikkeling en de neurologische rijpheid van de hersenstructuren. De omgeving, de specifieke situatie en de inherente aard van het kind zelf zijn cruciaal voor deze ontwikkeling. #### 2.1.1 De aard van het kind De inherente aard van het kind, ook wel temperament genoemd, kan verschillende vormen aannemen en heeft invloed op de sociaal-emotionele ontwikkeling: * **Motorisch actief kind:** * Kenmerken: Grote bewegingslust, behoefte aan bewegingsvrijheid, snelle grootmotorische ontwikkeling. * Manifestaties: Kan leiden tot driftbuien, hard trappelen, snel driftig zijn, maar ook snel weer rustig worden. * Reacties op verzorging: Kan wijzen op mogelijke disfuncties zoals ADHD, gedragsstoornissen of hyperkinesie. * **Psychisch actief kind:** * Kenmerken: Zeer gevoelig voor omgevingsfactoren en eigen sensoriële indrukken (pijn, licht, gehoor). * Manifestaties: Gevaar voor oververmoeidheid, wat kan leiden tot huilen, onrust, slechte eetlust en weinig slaap. * Reacties op verzorging: Kan duiden op depressieve kinderen of zogenaamde 'probleemkinderen'. * **Traag ontwikkelend kind:** * Kenmerken: Natuurlijke luiheid, normaal verloop van spijsverteringsfuncties, traag denkend en handelend, trage algemene ontwikkeling. * Manifestaties: Kan onvoldoende geprikkeld zijn om te bewegen of te exploreren, wat ook sociaal contact kan beïnvloeden. * Reacties op verzorging: Kan aanwijzingen geven over de ontwikkelingssnelheid. > **Tip:** Het is belangrijk te erkennen dat deze indelingen niet strikt zijn en er aanzienlijke overlappingen kunnen zijn. Een kind dat in één situatie als 'moeilijk' wordt ervaren, kan in een andere situatie juist als 'gemakkelijk' worden beschouwd. Deze temperamenten voorspellen niet noodzakelijk het latere gedrag; de interactie met de omgeving is hierin leidend. #### 2.1.2 Omgevingsfactoren en context De omgeving waarin een kind opgroeit, de culturele achtergrond en de specifieke leefsituatie hebben een directe invloed op de sociaal-emotionele ontwikkeling. Eisen vanuit de omgeving, zoals verwachtingen rondom zindelijkheid of het eten met mes en vork, worden gevormd door deze factoren. De wisselwerking tussen het kind en zijn leefwereld stimuleert onder andere de imitatie- en exploratiedrang. #### 2.1.3 De rol van orde en chaos Orde en chaos kunnen worden geïnterpreteerd in relatie tot de biologische ontwikkeling (bijvoorbeeld de neurologische rijpheid van organen) en de structuur en regels binnen de omgeving. Zindelijkheid kan bijvoorbeeld worden gezien als een proces dat zowel biologische rijping (orde) als training en culturele normen (chaos) vereist. Leerstoornissen, depressie en andere gedragsproblemen kunnen ook voortkomen uit een verstoorde balans tussen orde en chaos. ### 2.2 Ontwikkeling van sociale vaardigheden en contacten Sociale vaardigheden ontwikkelen zich gedurende de kinderjaren en zijn essentieel voor het functioneren in groepen. Dit proces omvat zowel de groei als het leren van kennis, vaardigheden en attitudes die nodig zijn voor groepsinteractie, met respect voor normen en waarden. #### 2.2.1 Ontwikkeling van sociale contacten De ontwikkeling van sociale contacten is nauw verbonden met het affectief-dynamische en communicatieve aspect van een kind. * **0-10 maanden:** Voornamelijk gericht op lichamelijke belevingen en het uiten van lust- en onlustgevoelens. Het kind is zeer sociaal en zoekt geborgenheid. * **7-10 maanden:** Kenmerkend is eenkennigheid en scheidingsangst. Er ontstaat hechting met de primaire ouders of verzorgers. * **1 jaar:** Eenkennigheid neemt af, terwijl contacten met anderen toenemen. Er is sprake van hechting met bredere sociale kring, waarbij het kind verlegen kan zijn maar zich veilig voelt. * **2 jaar:** Contacten met anderen nemen verder toe, met concurrentie rondom speelgoed. Parallelspel, waarbij kinderen naast elkaar spelen zonder veel interactie, is veelvoorkomend. * **3 jaar:** Samenspel wordt belangrijker, met goede contacten, maar ook ruzies. Kinderen ervaren verschillende 'bazen' (ouders, leerkrachten) met bijbehorende regels. * **4 jaar:** Sociaal gedrag neemt toe, met mogelijke logeerpartijtjes. Het kind kan zich ook terugtrekken. * **5 jaar:** Rol- en beroepsspellen worden populair. Kinderen ontwikkelen ook contacten met huisdieren. #### 2.2.2 Persoonlijke vaardigheden: zelfstandigheid en hygiëne * **Zelfstandig aan- en uitkleden:** * **Geboorte:** Volledige afhankelijkheid. * **1 jaar:** Kan meehelpen door ledematen te bewegen. * **2 jaar:** Kan eenvoudige handelingen uitvoeren (bijv. T-shirt over het hoofd, kousen aantrekken), wat leidt tot succeservaringen. * **3 jaar:** Kan schoenen aantrekken. * **4 jaar:** Helpt bij het wassen, wat samenhangt met de ontwikkeling van lichaamsbesef. * **5 jaar:** Rondom deze leeftijd is het kind grotendeels zelfstandig in het aan- en uitkleden. * **Zelfstandig eten:** * **Geboorte:** Eten verloopt reflexmatig. * **3 maanden:** Bewust zuigen en slikken. * **4-6 maanden:** Herkent de fles en werkt actief mee. * **7-8 maanden:** Speelt met beker/fles en drinkt uit een beker. * **9-10 maanden:** De zelfstandigheid neemt toe, met nog wat hulp nodig. Eet zelf brood. * **11 maanden:** Eet met de vingers. * **1 jaar:** Ontwikkelt een 'wil', spelen met eten is normaal. * **1,5 jaar:** Kan zelf met een lepel eten, vaak nog met wat knoeien. * **2 jaar:** Kan met een vork eten. * **3 jaar:** Eet goed met een lepel. * **6 jaar:** Eet met mes en vork. * **Zindelijkheid (urine):** * Dit proces is afhankelijk van de neurologische rijping van de blaasfunctie en het zenuwstelsel (orde). Ook training en culturele normen spelen een rol (chaos). * Er zijn drie fasen te onderscheiden: 1. **Reflexfase:** Onbewuste controle. 2. **Bewustwordingsfase:** Het kind wordt zich bewust van aandrang. 3. **Beheersingsfase:** Zowel perifere als centrale controle over de blaasfunctie. * Opmerkingen: Er kan een verschil zijn tussen jongens en meisjes. Problemen kunnen ontstaan door emotionele toestanden, jaloezie, regressief gedrag of anatomische bouw. * **Zindelijkheid (stoelgang):** * Ook hier zijn drie fasen te onderscheiden: 1. **Reflexfase:** Onbewuste controle. 2. **Bewustwordingsfase:** Het kind wordt zich bewust van de aandrang. 3. **Beheersingsfase:** Zowel perifere als centrale controle. * Problemen kunnen ontstaan door constipatie, megacolon of voeding. ### 2.3 Emotionele ontwikkeling De emotionele ontwikkeling is cruciaal en wordt beïnvloed door de aard van het kind, de omgeving en de context. * **Kenmerken van - gevoelens:** * Opwinding vanuit lust- en onlustgevoelens. * Uitingen zoals huilen, boosheid, angsten, jaloezie. * Extreme vormen kunnen duiden op problemen zoals leerstoornissen of depressie, en kunnen leiden tot gedrags- en karakterstoornissen. * **Kenmerken van + gevoelens:** * Glimlach, plezier, krijsen en kraaien. * Motorische bewegingen zoals wapperen en juichen. * Uitingen van vreugde, goed gevoel en genegenheid. #### 2.3.1 Ontwikkeling van hechting De ontwikkeling van hechting omvat twee biologische gedragssystemen: attachment (hechting) en exploratie (onderzoeken). Een gezonde balans tussen deze twee systemen is noodzakelijk. Het eerste levensjaar is van zeer groot belang voor het leggen van een basis van veiligheid en vertrouwen. > **Tip:** De ontwikkeling van taal en sociaal-emotionele vaardigheden zijn sterk met elkaar verweven. Taal is niet alleen een middel tot communicatie, maar speelt ook een sleutelrol in het begrijpen van emoties, het reguleren van gedrag en het opbouwen van sociale relaties. ### 2.4 Spraak- en taalontwikkeling De spraak- en taalontwikkeling richt zich op de ontwikkeling van hoorbare en zichtbare communicatie, zowel non-verbaal als verbaal. Dit omvat het herkennen en produceren van spraakklanken, woorden en zinnen. #### 2.4.1 Voorwaarden voor spraak- en taalontwikkeling Er zijn twee belangrijke sets voorwaarden voor een goede spraak- en taalontwikkeling: * **Nature (biologisch):** * Voldoende rijpheid van de sensomotorische, biologische en corticale structuren. * Functionerende spraak- en gehoororganen. * Goede primaire mondmotoriek en differentiatie van mond-, keel- en tongspieren. * Samenwerking van verschillende organen. * Onderdrukking van primitieve reflexen. * Het vermogen om te luisteren naar spraakklanken (zowel van zichzelf als van anderen). * **Nurture (milieu):** * Wisselwerking tussen het milieu en het kind. * Gerichtheid op en vanuit de leefwereld van het kind. * Stimulering van imitatie- en exploratiedrang. * Een stimulerende omgeving. * Cognitieve ontwikkeling, waaronder de differentiatie van klanken, perceptie, cognitie en geheugen. #### 2.4.2 Functies van spraak en taal (naar Halliday) Spraak en taal vervullen verschillende functies: * **Instrumenteel:** Bevredigen van eigen materiële behoeften. * **Regulerend:** Beïnvloeden van het gedrag van anderen. * **Interpersoonlijk:** Communiceren met anderen. * **Persoonlijk:** Uiten van eigen identiteit, gevoelens en gedachten. * **Heuristisch:** Vergaren van kennis. * **Imaginatief:** Creëren van een eigen wereld. * **Informatief:** Doen van mededelingen. #### 2.4.3 Periodes en fasen in de taalontwikkeling De taalontwikkeling wordt doorgaans ingedeeld in periodes en fasen: * **Preverbale periode (vanaf geboorte tot eerste woordjes):** Gekenmerkt door passief taalbezit (begrip van taal). * **Verbale periode (vanaf eerste woordjes):** Gekenmerkt door spreken, waarbij articulatie en woordenschat zich ontwikkelen. Dit omvat adaptatie en actief taalbezit. Binnen deze periodes worden drie fasen onderscheiden: * **Voortalige periode (0 tot 1 jaar):** * Primaire communicatievormen: voorkeur voor gezichten, meedoen door tongbewegingen, vroeg oogcontact, gelaatsmimiek. * Huilen als communicatief middel voor actie en reactie, opwinding, en later voor het uiten van lust- en onlustgevoelens (honger, pijn, aandacht). * Glimlach: reflexmatig (0-8 weken), sociaal/bewust/niet-selectief (8 weken – 7 maanden), selectief en voor sociale doeleinden (+7 maanden). * Mondmotoriek en -controle: zuigen, slikken, sabbelen. * Vocaliseren, koeren, keuvelen (4-8 weken): klinkerachtige geluiden met keelmedeklinkers. * Kraaien uit vrolijkheid. * Brabbelen (vanaf 4 maanden): uitbreiding van medeklinkers vooraan in de mond. Het kind speelt met klanken, zowel moedertaal-vreemd als moedertaal-eigen. * Sociaal brabbelen (8 maanden): enkel- en dubbelvoudige lettergrepen (bijv. baba, papa, mama). * Eenwoordzinnen met emotioneel of wilskarakter. * Luisteren en nabootsen (bijv. telefoon, broem broem). * Herkenning van eigen naam en het woord 'nee'. * **Vroegtalige periode (1 tot 3 jaar):** * Grote veranderingen door integratie van mondmotoriek, ademhaling en stemgeving. * Kennis van fonemen (spraakklanken). * Eerste woordjes gerelateerd aan de directe leefomgeving, ervaringen en spelletjes (bijv. kiekeboe, poes, woef, koek). * "Telegramstijl": 1-woordzinnen die evolueren naar 2-woordzinnen rond de 2 jaar. * Ontdekking van relaties tussen woorden: bezit, vraag, gebod/wens, plaats/benoeming, ontkenning, beschrijving, bepaling/kwalificatie. * Meerwoordzinnen ontstaan. * Primair woordgestalte: elk voorwerp krijgt een naam. * Woordenschat groeit naar 200 à 400 woordjes op 3 jaar. * **Differentiatieperiode (3 tot 5 jaar):** * Verbeterde articulatie. * Gebruik van verbuigingen en vervoegingen. * Zinnen worden langer. * Gebruik van voornaamwoorden (ik, wij, jij) en voorzetsels (voor, onder, op, in) in relatie tot ruimtelijkheid. * Ontwikkeling van meervoudsvormen. * Gebruik van tijden (heden, verleden) en grammaticale regels. * Uitbreiding van de woordenschat. #### 2.4.4 Sleutelleeftijden in taalontwikkeling * **36 maanden:** Spreekt in zinnen, beantwoordt eenvoudige vragen. * **48 maanden:** Gebruikt voegwoorden, begrijpt voorzetsels. * **60 maanden:** Spreekt zonder kinderlijke articulatie. --- # Ontwikkelingsfasen en kritische bedenkingen Hier is een gedetailleerde samenvatting van de ontwikkelingsfasen en kritische bedenkingen, opgesteld als een examengericht studieonderdeel. ## 3 Ontwikkelingsfasen en kritische bedenkingen Dit onderdeel onderzoekt diverse ontwikkelingsfasen, waaronder de zindelijkheidstraining en de ontwikkeling van hechting, en sluit af met een kritische beschouwing over de indeling van ontwikkelingsstadia en de wisselwerking tussen kind en omgeving. ### 3.1 Overzicht van ontwikkelingsfasen De ontwikkeling van spraak en taal verloopt via preverbale en verbale periodes. De preverbale periode (vanaf de geboorte tot het eerste woord) kenmerkt zich door passief taalbezit, terwijl de verbale periode gericht is op actief taalbezit, articulatie en woordenschat. Deze periodes worden verder onderverdeeld in drie fasen: de voortalige (0-1 jaar), de vroegtalige (1-3 jaar) en de differentiatieperiode (3-5 jaar). #### 3.1.1 Voortalige periode (0-1 jaar) De primaire communicatievormen in deze fase omvatten voorkeur voor gezichten, imitatie van tongbewegingen, oogcontact en gelaatsmimiek. Huilen dient als communicatiemiddel voor verschillende behoeften en emoties. De glimlach evolueert van reflexmatig naar sociaal en bewust, en later selectief voor sociale doeleinden. Mondmotoriek en -controle ontwikkelen zich verder door zuigen, slikken en sabbelen. Vocaliseren en koeren leiden tot het produceren van klinkerachtige geluiden. Vanaf ongeveer vier maanden begint het kind te brabbelen, waarbij een uitbreiding van medeklinkers optreedt. Sociaal brabbelen (vanaf acht maanden) omvat enkel- en dubbelvoudige lettergrepen, en het kind kan eenwoordzinnen met emotioneel of wilskarakter gebruiken. Luisteren en nabootsen van geluiden en woorden neemt toe. #### 3.1.2 Vroegtalige periode (1-3 jaar) Grote veranderingen vinden plaats door de integratie van mondmotoriek, ademhaling en stemgeving. Het kind ontwikkelt een kennis van fonemen en spreekt de eerste woordjes, vaak gerelateerd aan de directe leefomgeving. De communicatie verloopt aanvankelijk via een 'telegramstijl' (eenwoordzinnen). Rond de leeftijd van twee jaar evolueert dit naar meerwoordzinnen, waarin relaties zoals bezit, vraag, gebod, plaats, benoeming, ontkenning, beschrijving en kwalificatie worden uitgedrukt. De woordenschat breidt zich gestaag uit tot naar schatting 200 tot 400 woordjes op driejarige leeftijd. #### 3.1.3 Differentiatieperiode (3-5 jaar) In deze fase verbetert de articulatie significant. Het kind begint met verbuigingen en vervoegingen, en de zinnen worden langer en complexer. Het gebruik van voornaamwoorden (zoals 'ik', 'wij', 'jij') en voorzetsels (zoals 'voor', 'onder', 'op', 'in') ontwikkelt zich, samen met het begrip van meervouden en tijdsaanduidingen (heden en verleden). Grammaticale regels worden steeds meer toegepast en de woordenschat blijft uitbreiden. > **Tip:** Let op de "sleutelleeftijden" voor taalontwikkeling: op 36 maanden praat het kind in zinnen en beantwoordt het eenvoudige vragen; op 48 maanden gebruikt het voegwoorden en begrijpt het voorzetsels; en op 60 maanden spreekt het zonder kinderlijke articulatie. ### 3.2 Socio-emotionele ontwikkeling De socio-emotionele ontwikkeling wordt beïnvloed door zowel biologische factoren ('orde en chaos') als de omgeving. De ontwikkeling van sociale vaardigheden is een groei- en leerproces dat noodzakelijk is om te kunnen functioneren in een groep en de maatschappij, met inachtneming van normen en waarden. #### 3.2.1 Kenmerken van de socio-emotionele ontwikkeling Belangrijke kenmerken omvatten het communicatieve vermogen (lachen, spel, groepsleven) en persoonlijke vaardigheden zoals zelfstandigheid en zindelijkheid. De ontwikkeling hangt af van het aangeboren temperament van het kind en de context van de omgeving. Kinderen kunnen worden ingedeeld op basis van hun activiteitsniveau: * **Motorisch actief:** Grote bewegingslust, snelle ontwikkeling van grof motorische vaardigheden, en soms heftige reacties op onlustgevoelens. * **Psychisch actief:** Zeer gevoelig voor omgevingsfactoren en sensoriële indrukken, met risico op oververmoeidheid. * **Psychisch actief, traag ontwikkelend:** Natuurlijke traagheid, zowel in denken als handelen, met minder exploratiedrang. > **Voorbeeld:** Een kind dat snel driftig is en snel weer rustig wordt, kan worden beschouwd als motorisch actief. Een kind dat snel overprikkeld raakt door licht of geluid, valt onder de categorie psychisch actief en gevoelig. #### 3.2.2 Ontwikkeling van sociale contacten De ontwikkeling van sociale contacten begint met een sterke focus op lichamelijke behoeften en lust-onlustgevoelens in het eerste levensjaar. Vanaf ongeveer zeven tot tien maanden ontstaat eenkennigheid en scheidingsangst, wat wijst op hechting met ouders of primaire verzorgers. Rond het eerste jaar neemt de eenkennigheid af en neemt het contact met anderen toe, waarbij het kind verlegen maar veilig contact zoekt. Op tweejarige leeftijd ontstaat concurrentie om speelgoed, en het kind speelt vaak parallel aan anderen. Op driejarige leeftijd is samenspel beter mogelijk, maar ruzies kunnen ontstaan door de wisselende dynamiek van leidinggevende kinderen. Op vierjarige leeftijd neemt het sociaal gedrag verder toe, met logeerpartijtjes en soms tijdelijk terugtrekken. Vanaf vijf jaar ontwikkelen zich rollen- en beroepenspelen, en neemt het contact met huisdieren toe. #### 3.2.3 Zelfstandigheid * **Aan- en uitkleden:** Vanaf de geboorte is het kind afhankelijk. Rond één jaar kan het meehelpen, op twee jaar worden eenvoudige handelingen zelfstandig uitgevoerd, en op drie jaar kan het de schoenen aan- en uittrekken. Rond de vijf jaar is het kind grotendeels zelfstandig. * **Eten:** De ontwikkeling begint reflexmatig, evolueert naar bewust zuigen en slikken, en herkenning van de fles. Rond zeven tot tien maanden gaat het kind spelen met bekers en flessen en drinkt het uit een beker. Zelfstandigheid neemt toe vanaf elf maanden, en met anderhalf jaar kan het kind met een lepel eten, zij het met veel geknoei. Op driejarige leeftijd eet het kind goed met een lepel, en op zesjarige leeftijd beheerst het ook het gebruik van mes en vork. #### 3.2.4 Zindelijkheid Zindelijkheid, zowel voor urine als stoelgang, is een proces dat zowel biologische rijpheid ('nature') als training en culturele beïnvloeding ('nurture') vereist. Het proces verloopt doorgaans in drie fasen: de reflexfase, de bewustwordingsfase en de beheersingsfase (zowel perifeer als centraal). > **Tip:** Houd er rekening mee dat er verschillen kunnen zijn in de ontwikkeling van zindelijkheid tussen jongens en meisjes. Problemen kunnen ook worden veroorzaakt door emotionele toestanden, jaloezie of regressief gedrag. #### 3.2.5 Emotionele ontwikkeling De emotionele ontwikkeling is sterk afhankelijk van het kind, de omgeving en de context. Het begint met uitingen van lust- en onlustgevoelens, zoals huilen en boosheid, en angsten en jaloezie. Positieve emoties uiten zich door glimlachen, plezier, kraaien en vreugdevolle motorische bewegingen. Extreme vormen van emotionele uitingen kunnen wijzen op onderliggende problematiek en vereisen mogelijk kinderpsychologische interventie. #### 3.2.6 Ontwikkeling van de hechting De ontwikkeling van hechting is een cruciaal proces dat de basis legt voor basisveiligheid en -vertrouwen. Dit biologische gedragssysteem omvat zowel attachment (hechting) als exploratie. Een gezonde balans tussen deze twee systemen is essentieel, waarbij het eerste levensjaar van groot belang is voor de vorming van deze basis. ### 3.3 Kritische bedenkingen Er zijn belangrijke kritische kanttekeningen te plaatsen bij de indeling in strikte ontwikkelingsfasen: * **Geen strikte indeling en overlappingen:** De fasen zijn niet altijd scherp afgebakend en er zijn vaak overlappingen. Een kind dat in de ene situatie als moeilijk wordt ervaren, kan in een andere situatie juist als gemakkelijk worden beschouwd. * **Beperkte voorspellende waarde:** De indeling biedt geen garantie voor het latere gedrag of de persoonlijkheid van een kind. De ontwikkeling van gedragsstijlen is een continu proces van interactie tussen het aangeboren temperament van het kind en de invloed van ouders en de omgeving. * **Interactie kind-omgeving:** De ontwikkeling van een kind, inclusief sociale contacten, is het resultaat van een voortdurende wisselwerking tussen biologische aanleg en omgevingsinvloeden. De 'orde en chaos' in de ontwikkeling van een kind, zoals zindelijkheid of emotionele regulatie, wordt mede gevormd door deze interactie. > **Tip:** Beschouw ontwikkelingsfasen als richtlijnen en wees alert op de individuele ontwikkeling van elk kind. Houd rekening met de unieke combinatie van aanleg en omgevingsfactoren die de ontwikkeling van een kind bepalen. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Spraak | Het produceren van hoorbare communicatieklanken, woorden en zinnen. Het omvat articulatie en intonatie, en is een vorm van verbale communicatie. | | Taal | Een conventioneel systeem van symbolen dat cultureel bepaald is en samenhangt met begripsontwikkeling en de ontwikkeling van denken. | | Sensomotorische ontwikkeling | De ontwikkeling waarbij zintuiglijke waarneming en motorische activiteit samenwerken. Dit is een voorwaarde voor spraak- en taalontwikkeling. | | Corticale structuren | De hersenschors, die verantwoordelijk is voor hogere cognitieve functies en complexe processen zoals taalbegrip en -productie. | | Preverbale periode | De fase van taalontwikkeling vanaf de geboorte tot het eerste woordje, waarin passief taalbezit (begrip) centraal staat. | | Voortalige periode | De periode van 0 tot 1 jaar, gekenmerkt door primaire communicatievormen zoals vocalisatie, gebrabbel en sociale interactie via gezichtsuitdrukkingen en huilen. | | Brabbelen | Vroege vorm van vocalisatie bij baby's, waarbij klinkers en medeklinkers gecombineerd worden tot klankreeksen, die gaandeweg meer op de moedertaal gaan lijken. | | Vroegtalige periode | De periode van 1 tot 3 jaar, waarin kinderen hun eerste woordjes leren, eenwoordzinnen en later tweewoordzinnen gaan vormen en hun woordenschat uitbreiden. | | Differentiatieperiode | De periode van 3 tot 5 jaar, waarin kinderen langere zinnen maken, verbuigingen en vervoegingen gebruiken, voornaamwoorden en voorzetsels toepassen en hun articulatie verbeteren. | | Hechting | Het proces waarbij een kind een emotionele band opbouwt met zijn primaire verzorgers, wat essentieel is voor de basisveiligheid en het basisvertrouwen. | | Exploratie | Het verkennen van de omgeving en het aangaan van contacten met anderen, wat een belangrijk biologisch gedragssysteem is naast hechting. | | Parallelspel | Spelvorm waarbij kinderen naast elkaar spelen zonder directe interactie, typerend voor de ontwikkeling van sociale contacten rond de leeftijd van 2 jaar. | | Samenspel | Spelvorm waarbij kinderen actief met elkaar interageren en samenwerken, wat kenmerkend is voor de ontwikkeling van sociale vaardigheden rond de leeftijd van 3 jaar. | | Zindelijkheid | Het vermogen om urine en stoelgang onder controle te houden. Dit is een proces dat zowel door nature (neurologische rijping) als nurture (training) wordt beïnvloed. | | Nature | De biologische en genetische aanleg die de ontwikkeling van een individu beïnvloedt, zoals de rijping van zenuwstelsel en organen. | | Nurture | De invloeden vanuit de omgeving en opvoeding die de ontwikkeling van een individu vormen, zoals stimulatie, interactie en culturele normen. | | Orde en chaos | Concepten die de mate van structuur, voorspelbaarheid en controle beschrijven in ontwikkelingsprocessen. Orde verwijst naar gestructureerde, voorspelbare ontwikkeling, terwijl chaos minder gestructureerd en meer variabel kan zijn. |

# De vervagende grenzen tussen journalistiek, contentmarketing en pseudojournalistiek Dit onderwerp onderzoekt hoe de scheidslijnen tussen journalistiek, contentmarketing en politiek gemotiveerde pseudojournalistiek vervagen, wat leidt tot verwarring bij het publiek over de aard en intentie van de gepresenteerde content. ## 1. Content confusion en de vervagende grenzen ### 1.1 Wat is nieuws en wat niet? Traditioneel onderscheiden we nieuws van nepnieuws. Echter, er bestaat een grijs gebied van content waarvan de aard onduidelijk is, wat leidt tot 'content confusion'. Dit wordt mede veroorzaakt doordat producenten van content (zowel nieuwsmedia als commerciële of politieke actoren) content steeds vaker op een manier presenteren die moeilijk te onderscheiden is van journalistieke informatie. **Kenmerken van nieuws:** * Nieuwe informatie over actuele gebeurtenissen of kwesties. * Onderbouwd met feiten. * Gepubliceerd voor een groot publiek. * Doel om ontvangers te informeren en te overtuigen van de correctheid van feiten. * Gemaakt door journalisten (via nieuwsgaring, verificatie, selectie en verwerking). * Waarheidsgetrouw en feitelijk accuraat. * Dient geen commerciële of politieke belangen (onpartijdig). * Geen misleidende intentie of propaganda. * Heeft geen mobiliserende functie (zoals reclame of politieke oproepen). **Kenmerken van nepnieuws:** * Afkomstig van niet-journalistieke merken. * Misleidende informatie in artikel of titel. * Titel is niet representatief voor de inhoud. ### 1.2 Het herkennen van nepnieuws Er zijn verschillende stappen en aandachtspunten om nepnieuws te herkennen: * **Auteur:** Wie is de auteur? Is deze vermeld? * **Datum:** Is de informatie actueel? * **Nieuwsmedium:** Kennen we het medium? Is het betrouwbaar? * **Bronnen:** Welke bronnen gebruikt de auteur? Zijn deze transparant? * **Titel:** Is de titel suggestief of misleidend? * **Bedoeling auteur:** Wat is het mogelijke doel van de auteur? * **Links:** Worden er links gedeeld? Klopt deze informatie met andere bronnen? * **Presentatie:** Hoe is de informatie gepresenteerd? Is het duidelijk en objectief? * **Eigen biases:** Zijn er persoonlijke vooroordelen die de interpretatie beïnvloeden? ### 1.3 Vormen van content die de grenzen vervagen Er zijn verschillende categorieën content die de scheiding tussen journalistiek en andere vormen van communicatie doen vervagen: #### 1.3.1 Native advertising / 'sponsored articles' / 'aangeboden content' Dit zijn vormen van reclame die zo zijn vormgegeven dat ze lijken op redactionele content. Ze worden vaak aangeduid met termen als 'advertorials', 'sponsored content', of 'aangeboden door'. * **Kenmerken:** * Vermomd als nieuwsartikel, vaak met een journalistieke titel en lead. * Kan op bekende nieuwssites verschijnen, soms tussen reguliere nieuwsartikelen. * Vaak zonder duidelijke datum of auteur vermeld. * Kan worden 'aangeboden door' een specifiek merk of organisatie. * **Ethische codes:** Jury's voor ethische praktijken vragen adverteerders om native advertising duidelijk te onderscheiden van andere content. Echter, onderzoek toont aan dat slechts een beperkt deel van de lezers een journalistiek nieuwsartikel kan onderscheiden van een native advertentie. * **Covert Advertising Recognition and Effects (CARE) model:** Dit model onderzoekt hoe vermomde reclame wordt herkend en welke invloed dit heeft op attitudes en gedrag. Factoren die herkenning beïnvloeden zijn onder andere het apparaat waarop de content wordt bekeken (mobiel versus computer), de motivatie om informatie te verwerken, de kenmerken van de boodschap zelf (bijvoorbeeld eenzijdige titels, vooringenomenheid) en de plaatsing en context van de advertentie. > **Tip:** Bij het consumeren van nieuws op mobiele apparaten is de herkenning van native advertising doorgaans lager dan op computers. Dit maakt nieuwsgeletterdheid en persoonlijke motivatie om informatie te verwerken des te belangrijker. #### 1.3.2 Affiliated marketing / 'partner content' Bij affiliated marketing wordt content gepromoot die afkomstig is van 'partners' van het mediabedrijf. Het doel is om de lezer te sturen naar een website van een partner, waar vervolgens een commissie wordt verdiend wanneer de lezer een aankoop doet. * **Voorbeeld:** Een artikel op een nieuwssite dat lezers naar een vergelijkingswebsite stuurt om abonnementen te vergelijken. De nieuwssite verdient geld wanneer de lezer via die link een abonnement afsluit. * **Code van JEP:** De Jury voor Ethische Praktijken inzake Reclame stelt dat het duidelijk moet zijn dat het om commerciële communicatie gaat *voordat* de lezer op de advertentie klikt. #### 1.3.3 Politieke propaganda / pseudojournalistiek Dit betreft content die politieke belangen dient en zich presenteert als nieuws, maar feitelijk propaganda is. * **Kenmerken:** * Kan afkomstig zijn van politieke partijen of aan hen gelieerde organisaties. * Inhoud kan feitelijk geloofwaardig zijn, maar is vaak eenzijdig en gepresenteerd ten gunste van de politieke partij. * Wordt soms vermomd als nieuws op websites die zich voordoen als onafhankelijke nieuwsbronnen, maar feitelijk politiek gemotiveerd zijn. * Beperkte transparantie over de politieke afzender. * Doel is om informatie te verspreiden die de politieke agenda dient, vaak via sociale media waar de afzender niet altijd direct duidelijk is. * **'Parasitic news':** Dit is een vorm van politieke communicatie die journalistieke conventies overneemt en aanpast. Het doel is niet per se om te desinformeren, maar wel om een bepaald perspectief op feiten te bieden en de politieke boodschap te verspreiden. Deze vorm van 'parasitic news' kan kenmerken hebben van nepnieuws, maar wordt geproduceerd door actoren die dicht bij het politieke establishment staan. > **Example:** Een politieke partij lanceert een website die nieuwsberichten publiceert over actuele politieke kwesties. De artikelen gebruiken een journalistieke stijl, maar de inhoud is steevast gekleurd ten gunste van de partij en presenteert deze als de enige juiste visie op de feiten. Dit is pseudojournalistiek, vermomd als objectief nieuws. ### 1.4 Journalistieke hybridisering Dit fenomeen beschrijft hoe echte journalistiek concurreert met en wordt beïnvloed door de eerder genoemde vormen van content. Journalistieke producten moeten zich staande houden in een omgeving waar de grenzen met commerciële en politieke communicatie vervagen. * **Analytisch kader voor pseudojournalistiek:** Om pseudojournalistiek te bestuderen, kan men kijken naar: * Transparantie over ideologische positie. * Positionering ten opzichte van klassieke en 'alternatieve' media. * Imitatie van nieuwspraktijken en -genres. * Collectieve versus individuele nieuwspraktijken. * Gebruikte distributieplatformen. Door deze factoren te analyseren, kan men de mate van hybridisering en de intentie achter de gepresenteerde content beter begrijpen. De 'content confusion' die hieruit voortvloeit, vereist een verhoogde mate van nieuwsgeletterdheid bij het publiek om kritisch te kunnen navigeren door het medialandschap. --- # Herkennen van nieuws versus nepnieuws en commerciële content Dit deel van de studiehandleiding behandelt de methoden en criteria om onderscheid te maken tussen betrouwbaar nieuws, misleidend nepnieuws en diverse vormen van commerciële content. ## 2. Herkennen van nieuws versus nepnieuws en commerciële content Het onderscheiden van betrouwbaar nieuws van nepnieuws en commerciële content wordt steeds uitdagender door de vervagende grenzen tussen deze vormen van informatie. Dit fenomeen, ook wel "content confusion" genoemd, ontstaat niet alleen door de consument, maar ook door de producenten van informatie die commerciële content presenteren op een manier die moeilijk te onderscheiden is van nieuws. ### 2.1 Wat is nieuws? Nieuws kan worden gedefinieerd als content die aan de volgende criteria voldoet: * Het is gemaakt door journalisten, wat inhoudt dat er nieuwsgaring, verificatie, selectie en/of verwerking aan te pas komt. * Het biedt informatie over actuele gebeurtenissen of kwesties. * Het is toegankelijk voor het publiek. * Het is waarheidsgetrouw en feitelijk accuraat. * Het dient geen commerciële of politieke belangen, wat impliceert dat het onpartijdig is. Nieuws is dus geen misleidende informatie, propaganda, of content die bedoeld is om aan te zetten tot een aankoop of stem. Hoewel het een mobiliserende functie kan hebben, is dit niet het primaire doel. ### 2.2 Herkennen van nepnieuws Om nepnieuws te herkennen, kunnen de volgende stappen gevolgd worden: * **Auteur en datum:** Controleer wie de auteur is en of de publicatiedatum actueel is. * **Nieuwsmedium:** Beoordeel de betrouwbaarheid van het nieuwsmedium zelf. * **Bronnen:** Ga na of de auteur bronnen vermeldt en wie er aan het woord komt. * **Titel:** Vergelijk de titel met de inhoud van het artikel. * **Bedoeling van de auteur:** Probeer de intentie achter het artikel te achterhalen. * **Verificatie:** Controleer links en zoek naar aanvullende informatie op andere betrouwbare bronnen. * **Context:** Overweeg waarom de informatie wordt getoond. * **Eigen biases:** Wees bewust van persoonlijke vooroordelen die de beoordeling kunnen beïnvloeden. * **Presentatie:** Let op de manier waarop de informatie is gepresenteerd. ### 2.3 Commerciële content: Native advertising en affiliated marketing Steeds vaker wordt commerciële content vermomd als nieuws, wat leidt tot "content confusion". #### 2.3.1 Native advertising Native advertising, ook bekend als 'sponsored content', 'advertorials' of 'aangeboden content', is reclame die is verpakt in de vorm van een nieuwsartikel. Hoewel ethische codes adverteerders vragen om native advertising duidelijk te onderscheiden, slaagt slechts een deel van de lezers hierin. > **Tip:** Controleer altijd of er aanwijzingen zijn zoals "Aangeboden door", "Van onze partner", of "Gesponsord", ook al staan deze soms klein vermeld. Voorbeelden van native advertising zijn artikelen die op nieuwswebsites verschijnen, maar duidelijk gemarkeerd zijn als zijnde "aangeboden door" een extern bedrijf of organisatie. De titel en de stijl kunnen lijken op die van reguliere nieuwsartikelen, maar de commerciële intentie is aanwezig. #### 2.3.2 Affiliated marketing Affiliated marketing, of 'partner content', omvat het promoten van content van partners. Websites die vergelijkingsdiensten aanbieden, maken hier veelvuldig gebruik van. Een artikel kan bijvoorbeeld een lezer naar een webshop leiden, waarbij de website een commissie ontvangt als de lezer daar een aankoop doet. Ook hier is het cruciaal om commerciële intenties te herkennen, zelfs als de content wordt gepresenteerd in de stijl van redactionele inhoud. ### 2.4 Politieke propaganda en pseudojournalistiek Naast commerciële content bestaat ook politieke propaganda en pseudojournalistiek. Dit zijn vormen van communicatie die journalistieke conventies overnemen, maar primair gericht zijn op het verspreiden van politieke boodschappen of het beïnvloeden van de publieke opinie, soms zonder de intentie te misleiden, maar wel met een duidelijk ideologisch standpunt. #### 2.4.1 "Parasitic news" Een concept dat hierbij aansluit is "parasitic news". Dit type content neemt journalistieke kenmerken over en past deze aan, vaak vanuit politieke PR-hoek of als onderdeel van "pseudojournalistiek". Hoewel het niet altijd direct tot desinformatie leidt, is de transparantie over de ideologische positie en de samenwerking met politieke partijen cruciaal voor de beoordeling ervan. > **Voorbeeld:** Een politieke partij kan een website lanceren die eruitziet als een nieuwsbron, vergelijkbare artikelen publiceert als traditionele media, maar constant de nadruk legt op de standpunten en agenda van die partij. Het onderscheiden van deze content vereist een kritische analyse van de bron, de auteur, de gebruikte genres, en de positionering ten opzichte van klassieke en alternatieve media. ### 2.5 De invloed van mobiel nieuwsgebruik en motivatie Onderzoek suggereert dat de herkenning van native advertising minder waarschijnlijk is bij het consumeren van nieuws via mobiele apparaten in vergelijking met computers. De motivatie van de gebruiker om informatie te verwerken speelt hierbij een significante rol; meer gemotiveerde gebruikers herkennen reclame vaker. > **Tip:** Ondanks de terechte bezorgdheid over de invloed van mobiel nieuwsgebruik op kritische mediaconsumptie, benadrukt dit het belang van nieuwsgeletterdheid en de persoonlijke motivatie om informatie te verwerken en te controleren. De context van nieuwsconsumptie, zoals het apparaat dat gebruikt wordt en de individuele motivatie, beïnvloedt dus in aanzienlijke mate het vermogen om commerciële content van echt nieuws te onderscheiden. ### 2.6 Journalistieke hybridisering Journalistieke hybridisering verwijst naar de manier waarop traditionele journalistiek concurreert met en wordt beïnvloed door andere vormen van communicatie, waaronder politieke PR en pseudojournalistiek. Dit kan ertoe leiden dat authentieke journalistiek minder zichtbaar wordt. De analyse van deze fenomenen helpt om de complexe mediaproductie en consumptie beter te begrijpen en te navigeren door de "content confusion". --- # Theoretische modellen en empirisch onderzoek naar reclameherkenning Dit onderwerp onderzoekt theoretische modellen en empirisch onderzoek naar hoe gebruikers commerciële content herkennen, met name op mobiele apparaten, en wat de effecten daarvan zijn. ### 3.1 De vervagende grenzen van content: van nieuws tot reclame De scheiding tussen journalistiek, contentmarketing en pseudojournalistiek wordt steeds vager, wat leidt tot "content confusion". Michelle Amazeen beschrijft dit als een continuüm van content waarbij de aard ervan niet altijd direct duidelijk is. De belangrijkste vormen die bijdragen aan deze verwarring zijn: * **Native advertising / 'sponsored articles'**: Reclame die vermomd is als een nieuwsartikel, waarbij de commerciële aard niet altijd direct herkenbaar is. Vroeger werden deze advertorials genoemd. * **Affiliated marketing / 'partner content'**: Content die wordt gepromoot als afkomstig van 'partners', waarbij een commissie wordt verdiend wanneer gebruikers via de content naar een webshop gaan en daar een aankoop doen. * **Politieke propaganda / pseudojournalistiek**: Inhoud die zich voordoet als nieuws, maar primair gericht is op het verspreiden van politieke boodschappen, vaak met eenzijdige informatie en beperkte transparantie over de afzender. ### 3.2 Kenmerken van nieuws en de uitdaging van herkenning Nieuws wordt gedefinieerd als informatie over actuele gebeurtenissen, onderbouwd met feiten, verifieerbaar en toegankelijk voor een breed publiek. Belangrijke kenmerken zijn: * Gemaakt door journalisten (met nadruk op nieuwsgaring, verificatie, selectie en verwerking). * Informatie bieden over actuele gebeurtenissen of kwesties. * Toegankelijk zijn voor het publiek. * Waarheidsgetrouw zijn (feitelijk accuraat). * Geen commerciële of politieke belangen dienen (onpartijdigheid). Nepnieuws daarentegen kan afkomstig zijn van niet-journalistieke bronnen, misleidende informatie bevatten, en de titel is vaak niet even interessant als de inhoud. #### 3.2.1 Strategieën voor het herkennen van nepnieuws Onderzoek, zoals dat van Nieuws in de Klas, suggereert tien stappen om nepnieuws te herkennen: 1. Wie is de auteur en is deze vermeld? 2. Wat is de datum en is de informatie actueel? 3. Kennen we het nieuwsmedium zelf? 4. Zijn er bronnen vermeld en wie komt er aan het woord? 5. Is de titel betrouwbaar en reflecteert deze de inhoud? 6. Wat zijn de mogelijke bedoelingen van de auteur? 7. Check links en zoek naar andere informatie over het onderwerp. 8. Waarom wordt deze informatie getoond? 9. Bekijk eigen vooroordelen (biases). 10. Hoe is de informatie gepresenteerd (duidelijkheid)? > **Tip:** Snel nieuws consumeren op mobiele apparaten vereist dat men snel kan beoordelen wat geloofwaardig is en wat niet. De herkenning van de aard van content is cruciaal. ### 3.3 Onderscheid tussen nieuws, native advertising en branded content Diverse voorbeelden illustreren het verschil tussen journalistieke content en commerciële uitingen: * **Native advertising**: Wordt gepresenteerd in de stijl van nieuwsartikelen, maar is bedoeld voor commerciële promotie. Kenmerken kunnen zijn een ontbrekende datum, geen auteur, en vermeldingen als 'Aangeboden door [merk]' of 'Nshop'. De samenwerking tussen journalisten en marketeers is hierbij essentieel. Ethische codes, zoals die van de Jury voor Ethische Praktijken inzake Reclame (JEP), benadrukken dat het duidelijk moet zijn dat het om commerciële communicatie gaat vóór de klik. * **Branded content**: Content op bestelling van een organisatie, gesponsord maar niet per se bedoeld om de merkreputatie direct te verhogen. Het doel is om aansprekende content te creëren die de doelen van een campagne versterkt. Een voorbeeld is de campagne 'Hey, het is oké' van de Rijksoverheid, waarbij content werd geproduceerd in samenwerking met een mediabedrijf. * **Crosspromotie van partners**: Mediahuizen promoten content van eigen platformen of partners, zoals Jobat, Zimmo, of Gezondheid.be. Dit kan de vorm aannemen van artikelen in de stijl van de nieuwssite, met als doel de lezer door te laten klikken naar de partnerwebsite. * **Affiliate content**: Artikel met als doel de lezer naar een vergelijkingswebsite te leiden (bijvoorbeeld mijnvergelijker.be), waar vervolgens abonnementen of producten kunnen worden vergeleken. Bij aankoop ontvangt de vergelijkingswebsite een commissie. > **Voorbeeld:** Een artikel op HLN.be over een woning, gepresenteerd in de stijl van nieuws, maar met een link naar een eigen platform van HLN's eigenaar (zoals Zimmo) voor meer informatie over woningen, is een vorm van crosspromotie. ### 3.4 Theoretische modellen: Covert Advertising Recognition and Effects (CARE) Het **Covert Advertising Recognition and Effects (CARE) model**, ontwikkeld door Wojdynski, biedt een theoretisch kader om te begrijpen hoe verborgen reclame wordt herkend en welke effecten dit heeft. Dit model focust op de mate waarin verborgen advertenties worden herkend en of deze herkenning invloed heeft op de attitude ten opzichte van de content, wat op zijn beurt gedrag kan beïnvloeden. Het model onderscheidt verschillende factoren die reclameherkenning beïnvloeden: * **Individuele verschillen en geletterdheid**: De mate van media- of nieuwsgeletterdheid van een individu speelt een rol. * **Disclosure kenmerken**: De aanwezigheid, plaatsing en duidelijkheid van labels die commerciële content aanduiden. * **Boodschap kenmerken**: Kenmerken van de reclame zelf, zoals een eenzijdige titel, bias, broninformatie en afbeeldingen. * **Leveringscontext**: De plaats en het moment waarop de content wordt aangeboden, inclusief het platform (bv. mobiel vs. computer). Eenmaal een advertentie is herkend, is de reactie afhankelijk van het doel van de lezer en de transparantie van de bron. Dit kan leiden tot verschillende copingstrategieën met uiteenlopende uitkomsten. > **Tip:** Te veel of te weinig transparantie kan leiden tot negatieve reacties. Er is een delicate balans te vinden in de manier waarop commerciële content wordt gemarkeerd. ### 3.5 Empirisch onderzoek naar reclameherkenning, met focus op mobiel gebruik Empirisch onderzoek onderzoekt de toepassing van het CARE-model, met specifieke aandacht voor de uitdagingen van mobiel nieuwsgebruik. #### 3.5.1 Hypothesen en onderzoeksresultaten Enkele belangrijke hypothesen en bevindingen uit onderzoek zijn: * **H1**: Herkenning van native advertising is minder waarschijnlijk op mobiele apparaten dan op computers. * *Resultaat*: Een verwacht verschil werd waargenomen, maar het was niet statistisch significant. Dit suggereert dat de bezorgdheid over mobiel gebruik terecht is, hoewel het verschil kleiner kan zijn dan verwacht. * **H2**: Herkenning van native advertising is waarschijnlijker wanneer de motivatie om informatie te verwerken hoog is. * *Resultaat*: Deze hypothese werd bevestigd. Een hogere motivatie om informatie te verwerken leidt tot een grotere kans op herkenning van commerciële content. * **H3**: Het apparaattype (mobiel vs. computer) modereert het effect van de motivatie om informatie te verwerken op de herkenning van native advertising. Hoge motivatie op mobiel leidt tot een grotere herkenning dan lage motivatie op computers. * *Resultaat*: Deels ondersteund. Het suggereert dat hoewel mobiel gebruik de herkenning kan bemoeilijken, de intrinsieke motivatie van de gebruiker een cruciale rol blijft spelen. #### 3.5.2 Conclusies uit onderzoek Onderzoek naar reclameherkenning, met name op mobiele apparaten, toont aan dat er terechte bezorgdheid bestaat over de negatieve invloed van mobiel nieuwsgebruik op het vermogen van gebruikers om journalistiek van reclame en propaganda te onderscheiden. De personalisatie en context van mobiele nieuwsconsumptie kunnen leiden tot minder kritische beoordeling. Echter, het belang van persoonlijke motivatie om informatie te verwerken, wat gekoppeld is aan nieuwsgeletterdheid, is ook significant. > **Voorbeeld:** Een gebruiker die actief op zoek is naar gedetailleerde informatie over een bepaald onderwerp (hoge motivatie) zal waarschijnlijk beter native advertising herkennen, ongeacht of deze zoekt op een smartphone of computer, vergeleken met iemand die oppervlakkig door nieuwsfeeds bladert. ### 3.6 Journalistieke hybridisering en 'parasitic news' De tendens van "journalistieke hybridisering" beschrijft hoe politieke communicatie, zoals persberichten, journalistieke conventies overneemt en aanpast. Dit kan leiden tot 'parasitic news', een vorm van pseudojournalistiek die zich voordoet als nieuws maar niet noodzakelijk als doel heeft te misleiden, maar wel de structuren en genres van journalistiek imiteert. Deze content kan een bijdrage leveren aan "content confusion" doordat het zich presenteert als neutrale, onafhankelijke journalistiek. Een analytisch kader voor 'parasitic news' omvat factoren zoals: * Transparantie over ideologische positie. * Positionering ten opzichte van klassieke en alternatieve media. * Imitatie van nieuwspraktijken en -genres. * Collectieve versus individuele nieuwspraktijken. * Platformen voor distributie. Het herkennen van deze vormen van gepolitiseerde content is essentieel om onderscheid te kunnen blijven maken tussen echte journalistiek en commerciële of politieke boodschappen. --- # Journalistieke hybridisering en parasiterend nieuws Dit onderwerp onderzoekt de toenemende vermenging van journalistiek met politieke communicatie, wat leidt tot fenomenen zoals pseudojournalistiek en 'parasitic news', en hun verhouding tot traditionele en alternatieve media. ### 4.1 Het concept van 'content confusion' Het spanningsveld tussen nieuws en nepnieuws wordt steeds onduidelijker. Michelle Amazeen introduceert het concept 'content confusion' om de groeiende ambiguïteit te beschrijven van content waarvan de aard en herkomst niet direct duidelijk zijn. Deze vervaging van grenzen is niet alleen een gevolg van hoe consumenten nieuws consumeren, maar ook van producenten die content creëren op manieren die het onderscheid met traditionele journalistiek bemoeilijken. Dit fenomeen omvat: * **Vervaging tussen journalistiek en contentmarketing:** * Native advertising / 'sponsored articles': Reclame die de vorm aanneemt van een nieuwsartikel. * Affiliated marketing / 'partner content': Content waarin partners worden gepromoot, met commissie-inkomsten als doel. * **Politieke propaganda / pseudojournalistiek:** Informatie die zich voordoet als nieuws, maar primair politieke agenda's dient. ### 4.2 Wat is nieuws? Traditionele journalistiek wordt gekenmerkt door: * **Vastgestelde kenmerken:** Nieuws is nieuwe informatie over actuele gebeurtenissen of kwesties, onderbouwd met feiten, geverifieerd en geselecteerd door journalisten, bedoeld om een breed publiek te informeren en feitelijke accuraatheid na te streven. * **Onpartijdigheid:** Het dient geen commerciële of politieke belangen en heeft geen mobiliserende functie. * **Transparantie:** De auteur is vermeld, de datum is actueel, het medium is bekend, bronnen worden vermeld, en de bedoelingen van de auteur zijn duidelijk. ### 4.3 Het herkennen van nepnieuws en hybride vormen Het herkennen van 'nepnieuws' vereist een kritische benadering, waarbij de volgende aspecten worden geëvalueerd: * **Auteur en datum:** Wie is de auteur en is de informatie actueel? * **Nieuwsmedium:** Is het medium betrouwbaar en bekend? * **Bronnen:** Worden bronnen transparant vermeld? * **Titel en inhoud:** Stemmen titel en artikel overeen qua relevantie en interesse? * **Doel van de auteur:** Wat is de intentie achter de publicatie? * **Verificatie:** Worden links gecheckt en is er aanvullende informatie beschikbaar? * **Presentatie:** Hoe is de informatie gepresenteerd? * **Eigen bias:** Reflecteren op eigen vooroordelen. #### 4.3.1 Voorbeelden van hybride content * **Native advertising:** Advertenties die expliciet als zodanig worden aangeduid (bv. 'Aangeboden door VNZ') maar qua vormgeving lijken op nieuwsartikelen. Deze worden vaak geplaatst op bekende nieuwswebsites en kunnen afkomstig zijn van externe organisaties of de eigen salesafdeling van een mediabedrijf. * **Branded content:** Content die in opdracht van een organisatie is gemaakt, gesponsord, maar niet primair gericht is op het verhogen van de merkreputatie, maar op het aanspreken van lezers met waardevolle content die de doelstelling van de campagne versterkt. De creative studio van een mediabedrijf kan hierbij betrokken zijn, waarbij ze journalistiek-achtige producten creëren om een breed publiek te bereiken. De campagne 'Hey, het is oké' is hier een voorbeeld van, met verschillende mediakanalen ingezet. * **Crosspromotie (van 'partners'):** Het promoten van content van 'partners' van een mediabedrijf. Dit kan leiden tot een vermenging van redactionele content en commerciële links naar partnerwebsites (zoals Jobat, Zimmo, Gezondheid.be). #### 4.3.2 Affiliate marketing Dit is een vorm van marketing waarbij websites commissie ontvangen voor verkeer dat ze naar webshops leiden. Als een klant via die website een aankoop doet, ontvangt de website een deel van de opbrengst. #### 4.3.3 Wettelijke en ethische kaders * **Code van JEP (Jury voor Ethische Praktijken inzake Reclame):** Vereist dat commerciële communicatie duidelijk herkenbaar is vóórdat de lezer erop klikt, met aanduidingen als 'aangeboden door', 'van onze partner', 'gesponsord'. Ondanks deze richtlijnen kan slechts een minderheid van de lezers een journalistiek nieuwsartikel onderscheiden van een 'native advertentie'. * **'Covert advertising' / 'Native advertising':** Reclame die vermomd is als nieuws. ### 4.4 Het Covert Advertising Recognition and Effects (CARE) model Dit model, ontwikkeld door Wojdynski, biedt een analytisch kader om de herkenning van vermomde advertenties en hun impact te bestuderen. Het model onderzoekt: * **Herkenning van native advertising:** Dit wordt beïnvloed door: * **Apparaattype:** Mobiele apparaten maken herkenning lastiger dan computers. * **Motivatie tot informatieverwerking:** Een hogere motivatie leidt tot betere herkenning. * **Individuele verschillen en geletterdheid:** Kritische vaardigheden spelen een rol. * **Disclosures (labels):** De mate waarin labels worden gegeven en hun plaatsing. * **Boodschapskenmerken:** Eenzijdige titels, bias, bron, afbeeldingen. * **Plaats en context (delivery context):** Timing en platform. * **Reactie op herkende advertenties:** De reactie van de consument hangt af van hun doel met het lezen en de transparantie van de bron. Te veel transparantie kan negatief werken, maar te weinig eveneens. Dit kan leiden tot verschillende copingstrategieën en uitkomsten. #### 4.4.1 Onderzoek naar reclameherkenning Onderzoek met behulp van het CARE-model suggereert dat: * Reclameherkenning op mobiele apparaten minder waarschijnlijk is dan op computers, hoewel de statistische significantie hiervan kan variëren. * Motivatie om informatie te verwerken heeft een positief effect op reclameherkenning. * Het apparaattype kan de invloed van motivatie modereren; hogere motivatie op een laptop kan leiden tot betere herkenning dan op een mobiel apparaat met lage motivatie. Deze bevindingen onderstrepen de terechte bezorgdheid over de negatieve invloed van mobiel nieuwsgebruik op het onderscheidingsvermogen tussen journalistiek en reclame, met name in sociale mediacontexten. De nadruk ligt hierbij op het belang van nieuwsgeletterdheid en individuele motivatie. ### 4.5 Journalistieke hybridisering en 'parasitic news' Dit concept beschrijft de toenemende vermenging van journalistiek met politieke communicatie, wat leidt tot: * **Pseudojournalistiek:** Communicatie die journalistieke conventies imiteert, maar niet voldoet aan journalistieke standaarden. * **'Parasitic news':** Een vorm van politieke communicatie die journalistieke conventies overneemt en aanpast. Het doel is niet per se desinformatie, maar het verspreiden van een specifiek perspectief op feiten vanuit een ideologische positie. Deze vorm kan overeenkomsten vertonen met 'alternatieve media' of 'nepnieuws', maar wordt geproduceerd door actoren die dicht bij het politieke establishment staan. #### 4.5.1 Kenmerken van 'parasitic news' * **Imitatie van nieuwspraktijken en -genres:** Het overnemen van de vorm en stijl van journalistieke producties. * **Positionering ten opzichte van klassieke en 'alternatieve' media:** Ze positioneren zich vaak als onafhankelijk, terwijl ze ideologisch verbonden zijn met politieke actoren. * **Transparantie (of gebrek daaraan) over ideologische positie:** De ideologische oriëntatie is niet altijd duidelijk. * **Platformen voor distributie:** De kanalen waarlangs deze content wordt verspreid. #### 4.5.2 Onderscheid met traditionele journalistiek Echte journalistiek concurreert met deze hybride vormen en wordt hierdoor soms later of minder zichtbaar. Het concept van 'parasitic news' helpt om politieke pseudojournalistiek te analyseren door te kijken naar transparantie, positionering, genres, en distributiekanalen. Het is belangrijk om deze vormen te onderscheiden van echte journalistiek om de 'content confusion' tegen te gaan. > **Tip:** Bij het analyseren van mediaberichtgeving is het cruciaal om niet alleen naar de inhoud te kijken, maar ook naar de bron, de bedoeling van de publicatie en de mogelijke commerciële of politieke belangen die ermee gemoeid zijn. > **Voorbeeld:** Een artikel op een politieke partijwebsite dat zich voordoet als nieuws, kan vergelijkbare informatie bevatten als een nieuwsartikel van een gevestigde mediamaatschappij, maar de context, de bronvermelding en de objectiviteit zullen significant verschillen. De website van Vlaams Belang en V-Nieuws bieden hier voorbeelden van. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Content confusion | Een situatie waarin het voor het publiek moeilijk is om de aard en oorsprong van mediaberichten te onderscheiden, waardoor de grenzen tussen journalistiek, commerciële content en misinformatie vervagen. | | Journalistiek | Een vorm van communicatie die gericht is op het verzamelen, verifiëren, selecteren en presenteren van feitelijke informatie over actuele gebeurtenissen of kwesties, met als doel het publiek te informeren op een waarheidsgetrouwe en onpartijdige manier. | | Contentmarketing | Een strategische benadering gericht op het creëren en distribueren van waardevolle, relevante en consistente content om een duidelijk gedefinieerd publiek aan te trekken en te behouden, met als uiteindelijk doel winstgevende klantactie. | | Pseudojournalistiek | Een vorm van communicatie die journalistieke conventies nabootst maar niet voldoet aan de ethische en feitelijke normen van echte journalistiek, vaak met een politieke of commerciële agenda die niet transparant is. | | Native advertising | Een vorm van online adverteren die de vorm en functie van de redactionele inhoud van het publicatieplatform nabootst, waarbij de advertentie zo wordt geïntegreerd dat deze nauwelijks te onderscheiden is van de omringende redactionele inhoud. | | Sponsored articles | Artikelen die worden betaald door een adverteerder, maar die binnen een redactionele omgeving worden gepubliceerd en deels lijken op reguliere nieuwsartikelen of achtergrondinformatie, vaak met een commercieel doel. | | Affiliated marketing | Een prestatiegerichte marketingstrategie waarbij een bedrijf een of meer partners beloont voor elke bezoeker of klant die door de eigen marketinginspanningen van de partner wordt gegenereerd, vaak via een unieke link. | | Partner content | Content die wordt geproduceerd in samenwerking met een partner, waarbij de partner kan bijdragen aan de financiering of inhoud, maar waarbij de content wordt gepresenteerd binnen de context van een ander platform. | | Politieke propaganda | Informatie die systematisch wordt verspreid met het doel de publieke opinie te beïnvloeden, vaak door het presenteren van selectieve feiten, het manipuleren van emoties en het promoten van een specifieke politieke ideologie of agenda. | | Nieuwsgeletterdheid | Het vermogen van individuen om nieuws te vinden, te beoordelen, te begrijpen en te gebruiken, waarbij kritische vaardigheden worden toegepast om de betrouwbaarheid, relevantie en context van nieuws te evalueren. | | Branded content | Content die is gemaakt door of in samenwerking met een merk om het merk te promoten, vaak door middel van verhalen, entertainment of informatie die aansluit bij de waarden en doelstellingen van het merk. | | Crosspromotie | Het promoten van content, producten of diensten van een partner of een ander platform om het bereik te vergroten en publiek door te verwijzen tussen verschillende entiteiten. | | Affiliate content | Content die is ontworpen om gebruikers door te verwijzen naar externe websites waar producten of diensten worden aangeboden, waarbij de oorspronkelijke website een commissie ontvangt voor succesvolle transacties. | | Jury voor Ethische Praktijken inzake Reclame (JEP) | Een zelfregulerende instantie die toezicht houdt op de ethische praktijken in de reclame, met richtlijnen om ervoor te zorgen dat commerciële communicatie duidelijk herkenbaar is voor consumenten. | | Commerciële democratie | Een sociaal-economisch systeem waarin promotionele culturen en de principes van public relations de maatschappij doordringen, wat leidt tot een vervaging van de grenzen tussen commerciële belangen en publieke communicatie. | | Covert advertising | Reclame die niet duidelijk als zodanig wordt geïdentificeerd en die is vermomd als redactionele inhoud, met als doel de consument onbewust te beïnvloeden. | | Covert Advertising Recognition and Effects (CARE) model | Een theoretisch model dat onderzoekt hoe consumenten vermomde reclame herkennen en welke effecten dit heeft op hun attitudes en gedrag ten opzichte van de geadverteerde content. | | Mobiel nieuwsgebruik | De manier waarop mensen nieuws consumeren via mobiele apparaten zoals smartphones en tablets, wat vaak gekenmerkt wordt door snelle, oppervlakkige interacties en een grotere blootstelling aan diverse contentvormen. | | Journalistinge hybridisering | Het proces waarbij journalistieke praktijken en vormen van communicatie zich vermengen met niet-journalistieke elementen, zoals politieke PR, marketing of entertainment, wat leidt tot nieuwe hybride contentvormen. | | Parasitic news | Politieke communicatie die journalistieke conventies overneemt en aanpast om de aandacht van het publiek te trekken, vaak met de intentie om een specifiek politiek perspectief te bevorderen zonder volledig transparant te zijn over de oorsprong of agenda. |

# Strategieën voor effectief lezen Dit hoofdstuk behandelt de verschillende fasen en technieken van effectief tekstbegrip, van oriënterend lezen tot intensief lezen, met specifieke aandacht voor het identificeren van kernzinnen, signaalwoorden en verwijswoorden, en het onderscheiden van feiten en meningen. ## 1 Strategieën voor effectief lezen Effectief lezen omvat een reeks van strategieën die de lezer helpen om informatie uit teksten te halen en te begrijpen. Dit proces kan worden opgedeeld in verschillende fasen, elk met specifieke doelen en technieken. ### 1.1 De fasen van tekstbegrip Er zijn drie hoofdtypen van lezen die de lezer kan toepassen, afhankelijk van het doel en de tekst: oriënterend lezen, globaal lezen en intensief lezen. #### 1.1.1 Oriënterend lezen Oriënterend lezen is de eerste stap in het proces en richt zich op de buitenkant van de tekst om een eerste indruk te krijgen. * **Doel:** Het identificeren van het teksttype, het voorspellen van het tekstdoel, het bepalen van het eigen leesdoel en de te hanteren leesstrategie, en het oproepen van voorkennis over het onderwerp. * **Technieken:** Bekijken van de titel, tussentitels, illustraties, bron en auteur. #### 1.1.2 Globaal lezen Globaal lezen bouwt voort op het oriënterend lezen en richt zich op het verkrijgen van een algemeen begrip van de tekst. * **Doel:** Het formuleren van het tekstthema (waar de tekst over gaat) en de hoofdgedachte (de essentie van wat er over het thema gezegd wordt). * **Technieken:** Lezen van de eerste en laatste alinea, en eventueel de tweede alinea. #### 1.1.3 Intensief lezen Intensief lezen is de meest gedetailleerde fase en omvat het volledig doornemen van de tekst om een diepgaand begrip te verkrijgen. * **Doel:** Het volledig begrijpen van de tekst op detailniveau. * **Technieken:** Elke alinea afzonderlijk lezen, op zoek gaan naar kernzinnen, signaalwoorden en verwijswoorden, en het onderscheiden van feiten en meningen. > **Tip:** Het is essentieel om de leesdoelen helder te hebben voordat men met lezen begint. Dit bepaalt welke leesstrategie het meest effectief is. ### 1.2 Intensief lezen: kernzinnen bepalen Intensief lezen vereist een systematische aanpak om de structuur en de belangrijkste informatie van een tekst te achterhalen. * **Structuur van een tekst:** Teksten zijn opgebouwd uit titels, tussentitels, illustraties en alinea's. Alinea's zijn blokken van samenhangende zinnen die een deelaspect van het thema behandelen en worden meestal afgebakend door witregels. * **Kernzin:** Een helder opgebouwde alinea bevat een kernzin die overkoepelend weergeeft waar de alinea precies over gaat. De andere zinnen in de alinea werken deze kernzin uit. * **Voorkeurplaatsen van de kernzin:** De kernzin staat meestal aan het begin (eerste of tweede zin) of aan het einde van de alinea. Een 'zandloperpatroon', waarbij de kernzin in het midden staat, komt zelden voor. * **Functie van kernzinnen:** Kernzinnen brengen structuur aan in een tekst en fungeren samen met signaalwoorden als wegwijzers voor de lezer, wat zorgt voor vlottere 'navigatie' door de tekst. > **Tip:** Niet alle alinea's bevatten een even duidelijk aanwijsbare kernzin. Soms is het nodig om de betekenis van de alinea te destilleren uit de samenhang van alle zinnen. ### 1.3 Intensief lezen: signaal- en verwijswoorden aanduiden Signaal- en verwijswoorden zijn cruciaal voor het begrijpen van de samenhang en structuur van een tekst. * **Signaalwoorden:** Deze woorden verbinden deelzinnen, zinnen of tekstdelen en geven expliciet het verband aan tussen deze delen. Ze signaleren bijvoorbeeld tegenstelling, verklaring, voorwaarde, tijd, conclusie, argumentatie of een voorbeeld. * **Voorbeelden van verbanden en signaalwoorden:** * Tegenstelling: *maar, echter, toch, daarentegen* * Verklaring: *want, omdat, aangezien* * Voorwaarde/Tijd: *als, wanneer, zodra* * Conclusie: *dus, daarom, kortom* * Argumentatie: *namelijk, immers* * Voorbeeld: *bijvoorbeeld, zoals* * Opsomming: *ook, bovendien, ten slotte* * **Verwijswoorden:** Verwijswoorden worden gebruikt om herhaling van woorden, zinsdelen of zinnen te voorkomen. Ze verwijzen naar elementen die in de tekst voorafgaan (antecedent) of volgen. * **Soorten verwijswoorden en hun functie:** * Persoonlijke voornaamwoorden: *hij, zij, het, hen, hun* * Betrekkelijke voornaamwoorden: *die, dat, wat* (verwijzen naar mannelijke, vrouwelijke, meervoudige woorden of hele zinnen) * Aanwijzende voornaamwoorden: *deze, die, dit, dat* * **Regels voor verwijswoorden:** * Een verwijswoord moet in geslacht (genus) en getal (enkelvoud/meervoud) overeenkomen met het antecedent. * 'Die' verwijst naar mannelijke, vrouwelijke en meervoudige woorden. * 'Dat' verwijst naar onzijdige woorden of naar de gehele voorafgaande zin of een deel daarvan. * Plaats een verwijswoord zo dicht mogelijk bij het antecedent, bij voorkeur in dezelfde zin of een direct aangrenzende zin. * 'Wat' kan gebruikt worden om te verwijzen naar 'alles', 'iets' of een gehele zin. > **Tip:** Het aanduiden van signaal- en verwijswoorden helpt om de gedachtegang van de auteur te volgen en de interne cohesie van de tekst te begrijpen. ### 1.4 Intensief lezen: feit en mening onderscheiden Het kunnen onderscheiden van feiten en meningen is essentieel voor kritisch tekstbegrip. * **Feit:** Een feit beschrijft de werkelijkheid zoals die is en kan in principe gecontroleerd en bewezen worden. Het is objectief en neutraal. * **Mening:** Een mening geeft de werkelijkheid weer zoals de schrijver die ziet. Meningen kunnen niet bewezen worden, maar wel onderbouwd met argumenten. Ze zijn subjectief, gekleurd en vaak emotioneel. * **Herkenning van feiten en meningen:** * **Feiten:** Neutraal, zakelijk taalgebruik; controleerbaar. * **Meningen:** Subjectief taalgebruik; aanwezigheid van argumentatie; partijdig en emotioneel taalgebruik; gebruik van oordelen of waarderingen (*bijvoorbeeld: "verdienen meer luxe", "problematische ontwikkeling"*). > **Tip:** Wees kritisch op taalgebruik dat sterk waardeoordelend of emotioneel is, dit zijn vaak indicatoren van een mening. ### 1.5 Intensief lezen: omgaan met moeilijke woorden Een adequate woordenschat is cruciaal voor tekstbegrip. Wanneer men tijdens het lezen moeilijke woorden tegenkomt, zijn er strategieën om de betekenis te achterhalen. * **Belang van woordenschat:** Een uitgebreide woordenschat is de belangrijkste factor voor tekstbegrip. Zonder kennis van woorden is het moeilijk om de inhoud van een tekst volledig te doorgronden. * **Strategieën voor het achterhalen van betekenissen:** * **Strategie 1: Context gebruiken:** De woorden en zinnen rondom een onbekend woord geven vaak aanwijzingen over de betekenis. Soms wordt het woord direct uitgelegd, of wordt er een synoniem, antoniem, voorbeeld of omschrijving gegeven. * **Strategie 2: Analoog afleiden:** Een onbekend woord kan worden vergeleken met een bekend woord uit dezelfde woordfamilie, of met een vergelijkbaar woord uit een andere taal. * **Strategie 3: Morfologisch afleiden:** Een woord kan worden opgesplitst in woorddelen (voorvoegsels, grondwoord, achtervoegsels) waarvan de betekenis bekend is, om zo de betekenis van het geheel af te leiden. * **Strategie 4: Overleggen of woordenboek raadplegen:** Als de andere strategieën niet volstaan, kan men de betekenis vragen aan iemand anders of opzoeken in een woordenboek (zoals Van Dale of Encyclo). * **Richtlijnen voor het omschrijven van betekenissen:** * Verander de woordsoort niet bij het omschrijven (bv. *auto* is geen *om mee te rijden* maar een *voertuig op vier wielen dat...*). * Gebruik bij zelfstandige naamwoorden bij voorkeur overkoepelende woorden. > **Tip:** Door veel en gevarieerd te lezen, met aandacht voor taal, breidt men de woordenschat aanzienlijk uit. Het gebruik van woordenschattools zoals de 'Oriënt' game kan hierbij ondersteunen. ### 1.6 Samenvatting van het leesproces Een gestructureerde aanpak van lezen zorgt voor effectief begrip: 1. **Oriënterend en globaal lezen:** Verkrijg een eerste indruk van de tekst, bepaal het doel en thema. 2. **Intensief lezen:** Lees de tekst volledig door. 3. **Alinea's analyseren:** Zoek per alinea de kernzin. 4. **Samenhang onderzoeken:** Duid belangrijke signaalwoorden aan en analyseer hun verbanden. Identificeer de antecedenten van verwijswoorden. 5. **Kritische analyse:** Onderscheid feiten van meningen en herken subjectief taalgebruik. 6. **Woordenschatuitbreiding:** Zoek de betekenis op van cruciale, onbekende woorden en uitdrukkingen. --- # Het onderscheiden van feiten en meningen Dit onderdeel van de cursus richt zich op het herkennen van het verschil tussen objectieve feiten en subjectieve meningen in een tekst, inclusief het identificeren van signalen van subjectief taalgebruik. ### 2.1 Feiten en meningen: definitie en onderscheid Het onderscheiden van feiten en meningen is een cruciale vaardigheid voor kritisch lezen. * **Feit:** Een feit beschrijft de werkelijkheid zoals die is. Feiten kunnen in principe gecontroleerd en bewezen worden. Ze zijn objectief en zakelijk. * **Mening:** Een mening geeft de werkelijkheid weer zoals de schrijver die ziet. Meningen kunnen niet bewezen worden, hoewel ze wel onderbouwd kunnen worden met argumenten. Anderen kunnen er andere meningen op nahouden. Meningen zijn subjectief en kunnen gekleurd, partijdig en emotioneel zijn. #### 2.1.1 Herkennen van feiten en meningen Om meningen en feiten in een tekst te herkennen, let je op de volgende aspecten: * **Argumentatie:** De aanwezigheid van argumenten kan duiden op een mening, hoewel feiten ook ter onderbouwing van een mening gebruikt kunnen worden. * **Subjectief taalgebruik:** Dit is een belangrijke indicator van een mening. Subjectief taalgebruik is "gekleurd", partijdig en emotioneel, in tegenstelling tot neutraal, objectief en zakelijk taalgebruik. > **Voorbeeld:** > > * **Feit:** "Agent gewond na aanval met steen." (Dit is een gebeurtenis die gecontroleerd kan worden.) > * **Mening:** "Fietsers verdienen meer luxe." (Dit is een subjectieve waardering die niet objectief te bewijzen is.) > * **Mening:** "Dat de tussentaal steeds salonfähiger wordt als onderwijstaal, is een problematische ontwikkeling." (Het woord "problematische" duidt op een subjectieve beoordeling.) > * **Feit:** "Tachtig studenten van de UCLL moeten een examen opnieuw afleggen, omdat hun docent spoorloos is verdwenen." (Dit beschrijft een concrete, controleerbare situatie.) > * **Mening:** "De politiek in België is nog amper geloofwaardig." (Woorden als "amper geloofwaardig" duiden op een subjectieve beoordeling.) > * **Mening:** "Meer vrouwen moeten misdaadromans schrijven." (Dit is een wens of aanbeveling, geen feit.) > * **Feit:** "Een Peerse leerkracht klaagt het systeem van zittenblijven in het secundair onderwijs aan." (Dit beschrijft een actie die plaatsvindt.) > * **Mening:** "Nina Derwael blijft maar stunten aan de brug met ongelijke leggers." (Het woord "stunten" impliceert een prestatie die gewaardeerd wordt, wat duidt op een mening over de prestatie.) ### 2.2 Signalen van subjectief taalgebruik Subjectief taalgebruik kan zich op verschillende manieren manifesteren in een tekst. Let op woorden en zinsconstructies die een persoonlijke kijk, waardering of emotie uitdrukken. * **Evaluatieve bijvoeglijke naamwoorden en bijwoorden:** Woorden die een oordeel uitdrukken, zoals 'mooi', 'slecht', 'belangrijk', 'jammer', 'geweldig', 'verschrikkelijk'. * **Modale werkwoorden en uitdrukkingen:** Woorden die onzekerheid, mogelijkheid of noodzaak aangeven, zoals 'zou kunnen', 'misschien', 'waarschijnlijk', 'moeten', 'zouden moeten'. * **Persoonlijke voornaamwoorden:** Het gebruik van 'ik', 'wij', 'mijn', 'ons' kan wijzen op een subjectieve beleving. * **Vragen die een oordeel impliceren:** Vragen die geen neutrale informatie zoeken, maar een bepaalde kant op sturen of een emotie oproepen. * **Figuurlijk taalgebruik:** Metaforen, vergelijkingen en andere stijlfiguren kunnen gebruikt worden om emotie of een bepaalde visie over te brengen. * **Versterkers:** Woorden die de impact van een bewering versterken, zoals 'enorm', 'zeer', 'ontzettend'. > **Tip:** > Hoewel feiten objectief zijn, kunnen ze wel "gekleurd" worden door de manier waarop ze gepresenteerd worden. De selectie van feiten en de volgorde waarin ze worden gepresenteerd, kan ook een subjectieve impact hebben. Toch blijft de kern van een feit controleerbaar. --- # Woordenschatuitbreiding en strategieën voor moeilijke woorden Dit onderwerp behandelt het belang van woordenschat voor tekstbegrip en introduceert strategieën om de betekenis van onbekende woorden te achterhalen. ## 3 Woordenschatuitbreiding en strategieën voor moeilijke woorden ### 3.1 Het belang van woordenschat voor tekstbegrip Een uitgebreide woordenschat is cruciaal voor taalvaardigheid, omdat woorden nodig zijn om gedachten en ideeën over te brengen. Onderzoek toont consistent aan dat woordenschat de belangrijkste factor is voor tekstbegrip. Als leerkracht is het daarom essentieel om zelf over een ruime woordenschat te beschikken. Hoe groter je woordenschat, hoe gemakkelijker het ook is om woordenschatstrategieën toe te passen. > **Tip:** Woordenschatuitbreiding gebeurt voornamelijk door veel te lezen. Zoek daarbij bewust naar 'taalrijke' bronnen zoals literatuur, kwaliteitskranten en tijdschriften, en lees aandachtig. ### 3.2 Strategieën voor het achterhalen van de betekenis van onbekende woorden Wanneer je een tekst intensief leest, is het belangrijk om aandacht te besteden aan woorden en uitdrukkingen waarvan je de betekenis niet kent. Het niet begrijpen van belangrijke woorden kan leiden tot moeilijkheden bij het volledig begrijpen van de tekst. Een gemiddelde moedertaalspreker kent tussen de 20.000 en 35.000 woorden, maar gebruikt er dagelijks slechts een fractie van. Er zijn verschillende strategieën om de betekenis van onbekende woorden tijdens het lezen te achterhalen: #### 3.2.1 Context gebruiken Vaak geven de woorden en zinnen rondom een nieuw woord belangrijke aanwijzingen over de betekenis. Soms wordt de betekenis expliciet in de tekst uitgelegd. Soms vind je ook een synoniem of antoniem in de omliggende zinnen. Ook een voorbeeld of een omschrijving kan helpen bij het afleiden van de betekenis. > **Voorbeeld:** In de zin "Op de gigantische online netwerken leidt dat tot een enorme en zichzelf versterkende *polarisatie*," geven de omringende woorden aan dat het iets te maken heeft met het ontstaan of de toename van tegenstellingen tussen groepen mensen. De tekst legt zelfs uit: "conservatieven retweeten alleen conservatieve tweets," wat de betekenis van polarisatie verduidelijkt. #### 3.2.2 Analoog afleiden (woordfamilie) Deze strategie houdt in dat je een onbekend woord of een deel ervan vergelijkt met een reeds bekend woord dat erop lijkt, een woord uit dezelfde woordfamilie. Dit kan ook een woord uit een andere taal zijn. > **Voorbeeld:** Het woord '*differentiëren*' kan worden begrepen door te kijken naar verwante woorden zoals 'differentie', 'difference' (Engels) of 'différence' (Frans), die allemaal verwijzen naar 'verschil' of 'onderscheid'. De context "in te spelen op niveau- of interesseverschillen" versterkt deze betekenis. #### 3.2.3 Morfologisch afleiden (woorddelen) Bij deze methode 'knip' je een onbekend woord op in zijn bestanddelen (voorvoegsels, stammen, achtervoegsels) en probeer je de betekenis van deze losse deeltjes te achterhalen. Vaak kan je na deze morfologische analyse de betekenis analoog verder afleiden. > **Voorbeeld:** Bij het woord '*destabiliseren*', kan je de delen ontleden: > * `de-`: betekent 'te niet doen' of 'ontdoen van' (vergelijk: demonteren). > * `stabiel`: betekent 'vast van evenwicht'. > * `-iseren`: geeft de eigenschap van het grondwoord weer (vergelijk: optimaliseren). > Samengevoegd betekent '*destabiliseren*' dus 'het evenwicht doen verliezen' of 'uit evenwicht brengen'. #### 3.2.4 Overleggen met anderen of een woordenboek raadplegen Als de eerste drie strategieën niet volstaan om de betekenis te achterhalen, kun je de betekenis vragen aan iemand anders of een woordenboek raadplegen. * **Woordenboeken:** * Van Dale: [https://www.ucll.be/nl/leercentra/databanken](https://www.ucll.be/nl/leercentra/databanken) (link naar UCL-specifieke toegang) * Encyclo: [http://www.encyclo.nl/](http://www.encyclo.nl/) > **Belangrijke richtlijnen bij het verklaren van woorden:** > * Verander niet van woordsoort. Als je een woord verklaart, moet de verklaarde term van dezelfde woordsoort zijn (bv. auto ≠ om mee te rijden, maar auto = een voertuig op vier wielen dat...). > * Bij zelfstandige naamwoorden is het het beste om overkoepelende woorden te gebruiken. #### 3.2.5 Woordenschatuitbreiding met 'Oriënt' De oefenmodule 'Oriënt', ontwikkeld aan de hogeschool, biedt een digitale tool om de woordenschat te vergroten. Voor het OPO Taal en communicatie 1 moeten studenten alle 60 sleutels behalen in de module Woordenschat 2. Dit omvat 25 woorden per groep, met oefeningen op drie niveaus. > **Tip:** Toegang tot 'Oriënt' vereist een e-mailadres van UCLL en een code die via e-mail wordt verstrekt. Zorg ervoor dat je jezelf toevoegt aan de klas van je taallector om punten te verdienen. De deadline voor het behalen van de sleutels is de datum van het examen leesvaardigheid. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Oriënterend lezen | Het proces waarbij een lezer de buitenkant van een tekst bekijkt, zoals de titel, tussentitels en illustraties, om een eerste indruk te krijgen van het teksttype, het doel en de inhoud, en om de voorkennis te activeren. | | Globaal lezen | Een leesstrategie waarbij de lezer de eerste en laatste alinea van een tekst leest om het algemene tekstthema en de hoofdgedachte te achterhalen, wat helpt bij het snel begrijpen van de essentie van de tekst. | | Teksttype | De categorie waartoe een tekst behoort, zoals nieuwsbericht, opiniestuk, handleiding, verhaal, etc., wat de lezer helpt bij het voorspellen van de structuur en het doel van de tekst. | | Tekstdoel | De intentie van de auteur met de tekst, bijvoorbeeld informeren, overtuigen, instrueren of amuseren. Het begrijpen van het doel stuurt de leesstrategie. | | Leesdoel | De specifieke informatie of het begrip dat een lezer uit een tekst wil halen, wat bepaalt hoe de tekst wordt aangepakt en welke leesstrategie wordt gekozen. | | Lezen | Het proces van het interpreteren van geschreven of gedrukte symbolen om betekenis te extraheren, wat kan variëren van oppervlakkig scannen tot diepgaande analyse. | | Tekstthema | Het centrale onderwerp of de hoofdzaak waarover een tekst gaat, meestal uitgedrukt in een zelfstandig naamwoord met bepalingen, en dat alle deelaspecten van de tekst omvat. | | Hoofdgedachte | De belangrijkste boodschap of essentie van wat de auteur over het tekstthema zegt, vaak samengevat in een aantal zinnen die de kerninformatie of mening weergeven. | | Intensief lezen | Een leesmethode waarbij de lezer de tekst grondig en gedetailleerd leest om de volledige betekenis, structuur en nuances te begrijpen, vaak door individuele alinea's en zinnen te analyseren. | | Alinea | Een reeks samenhangende zinnen binnen een tekst die een specifiek deelaspect van het thema behandelt, meestal afgebakend door witregels. | | Kernzin | De zin in een alinea die de centrale boodschap of het belangrijkste punt van die alinea het meest volledig weergeeft, vaak te vinden op een voorkeurplaats. | | Voorkeurplaats | De gebruikelijke positie van de kernzin binnen een alinea, meestal als de eerste, tweede of laatste zin, wat de lezer helpt bij het snel identificeren van de hoofdgedachte van de alinea. | | Signaalwoorden | Woorden of woordgroepen die de samenhang tussen zinnen, zinsdelen of tekstdelen aangeven en de lezer helpen de structuur en de relatie tussen verschillende ideeën te begrijpen (bv. tegenstelling, oorzaak, gevolg). | | Verwijswoorden | Woorden (zoals voornaamwoorden) die verwijzen naar andere woorden, zinsdelen of zinnen, hetzij voorafgaand (antecedent) of volgend, om herhaling te vermijden en de tekst vloeiend te maken. | | Antecedent | Het woord, de zinsdeel of de zin waarnaar een verwijswoord verwijst. | | Feit | Een bewering die objectief is en in principe gecontroleerd en bewezen kan worden, en die de werkelijkheid weergeeft zoals die is. | | Mening | Een subjectieve uitspraak die niet bewezen kan worden, maar wel onderbouwd kan worden met argumenten, en die de werkelijkheid weergeeft zoals de schrijver die persoonlijk ziet. | | Subjectief taalgebruik | Gebruik van woorden of uitdrukkingen die een persoonlijke mening, emotie of partijdigheid weergeven, vaak gekenmerkt door gekleurde of emotionele bewoordingen, in tegenstelling tot neutraal en objectief taalgebruik. | | Woordenschat | Het totaal van woorden dat een persoon kent en begrijpt, cruciaal voor taalvaardigheid en tekstbegrip. | | Woordenschatstrategieën | Technieken die een lezer gebruikt om de betekenis van onbekende woorden te achterhalen tijdens het lezen, zoals het analyseren van de context of het vergelijken met bekende woorden. | | Context | De omringende woorden, zinnen of alinea's die helpen bij het begrijpen van de betekenis van een onbekend woord of een complexe uitdrukking. | | Analoog afleiden | Een strategie om de betekenis van een onbekend woord te achterhalen door het te vergelijken met een reeds bekend woord dat erop lijkt, mogelijk uit een andere taal. | | Morfologisch afleiden | Een strategie waarbij een onbekend woord wordt opgesplitst in zijn bestanddelen (voorvoegsels, stam, achtervoegsels) om de betekenis af te leiden uit de betekenis van deze delen. | | Woordfamilie | Een groep woorden die een gemeenschappelijke oorsprong of stam delen en daardoor qua betekenis verwant zijn. |

# Oriënterend lezen Oriënterend lezen is de voorbereidende fase van het leesproces waarbij de lezer de 'buitenkant' van een tekst verkent om het teksttype te herkennen, het tekstdoel te voorspellen, de geschikte leesstrategie te bepalen en een eerste beeld van de inhoud te vormen, inclusief het activeren van voorkennis. Het is een bewuste aanpak die afwijkt van het simpelweg van begin tot eind lezen, woord voor woord [19](#page=19) [22](#page=22) [23](#page=23) [7](#page=7) [8](#page=8). ### 1.1 Doel en stappen van oriënterend lezen Het primaire doel van oriënterend lezen is om de leestaak efficiënter aan te pakken door vooraf na te denken over de aanpak. Dit proces omvat de volgende kernstappen [19](#page=19): 1. **Teksttype herkennen en tekstdoel voorspellen**: De lezer inspecteert de uiterlijke kenmerken van de tekst, zoals de lay-out, om het type tekst te identificeren. Op basis hiervan wordt het verwachte tekstdoel voorspeld. Daarnaast wordt gekeken naar de auteur, de publicatiebron en het beoogde publiek [8](#page=8). 2. **Leesdoel en leesstrategie bepalen**: Voordat de tekst inhoudelijk wordt gelezen, bepaalt de lezer zijn of haar specifieke leesdoel. Dit leesdoel dicteert vervolgens de meest geschikte leesstrategie [9](#page=9). * **Oriënterend lezen**: Wordt gebruikt om een eerste indruk te krijgen van een boek, bijvoorbeeld in de bibliotheek om te beoordelen of het geschikt is [10](#page=10) [11](#page=11) [17](#page=17). * **Globaal lezen**: Wordt toegepast wanneer beoordeeld moet worden of boeken bruikbaar zijn voor onderzoek, zoals voor een bachelorproef [11](#page=11) [12](#page=12) [17](#page=17). * **Zoekend lezen**: Wordt ingezet om specifieke, kortstondige informatie te vinden, zoals een telefoonnummer op een website [12](#page=12) [13](#page=13) [17](#page=17). * **Studerend lezen**: Is vereist wanneer de inhoud van teksten grondig gekend moet worden voor bijvoorbeeld een examen [13](#page=13) [14](#page=14) [17](#page=17). * **Intensief lezen**: Kan onderdeel zijn van diverse leestaken, zoals het vinden van inspiratie voor een lesontwerp of het verwerken van nieuwsartikelen [14](#page=14) [15](#page=15) [16](#page=16). * **Kritisch lezen**: Wordt gebruikt om informatie te evalueren en te analyseren, bijvoorbeeld bij het zoeken naar inspiratie voor een lesontwerp [14](#page=14) [15](#page=15). * **Genietend lezen**: Wordt toegepast bij recreatieve leestaken, zoals het lezen van een roman ter ontspanning [16](#page=16) [17](#page=17). 3. **Inhoud voorspellen**: De lezer vormt een voorlopig beeld van de tekstuele inhoud door aandacht te besteden aan titels, tussentitels, illustraties en andere visuele elementen. Tegelijkertijd activeert de lezer zijn of haar voorkennis over het onderwerp, stelt zich vragen en speculeert over wat de tekst zal bieden. Deze initiële voorspellingen zullen later, tijdens en na het lezen, worden getoetst op hun juistheid [20](#page=20) [22](#page=22). > **Tip:** Oriënterend lezen is een flexibel proces dat verschilt per leestaak en lezer. Het is belangrijk om bewust stil te staan bij de eigen doelen en daar de leesstrategie op af te stemmen. > **Voorbeeld:** Als je een wetenschappelijk artikel vindt dat potentieel relevant is voor je scriptie, zul je eerst oriënterend lezen om de abstract, de inleiding, de conclusie en de koppen te bekijken. Dit helpt je te bepalen of het artikel diepgaander gelezen moet worden (globaal lezen) of dat het al voldoende informatie biedt voor je doeleinden [11](#page=11). --- # Globaal lezen Globaal lezen is een leesstrategie die gericht is op het snel verkrijgen van een algemeen beeld van een tekst, met name door het lezen van de 'voorkeurplaatsen' om het tekstthema en de hoofdgedachte te bepalen [24](#page=24). ### 2.1 Het doel en de werkwijze van globaal lezen Wanneer men een tekst in zijn geheel wil lezen, start men altijd met een oriënterende en vervolgens een globale leesfase. Dit houdt in dat men eerst de 'buitenkant' van de tekst bekijkt en vervolgens de voorkeurplaatsen leest: de eerste (en eventueel tweede) alinea en de laatste alinea. Het doel hiervan is om op zoek te gaan naar de belangrijkste informatie en hoofdzaken van de tekst [25](#page=25). > **Tip:** Globaal lezen is een essentiële stap vóór diepere leesfasen zoals intensief of studerend lezen, vooral bij zakelijk-functionele teksten [24](#page=24). #### 2.1.1 Het bepalen van het tekstthema Het eerste element dat bepaald wordt tijdens globaal lezen is het tekstthema. Dit thema is het antwoord op de vraag: "Waarover gaat alles in de tekst?". Het tekstthema heeft de vorm van een woord of woordgroep [25](#page=25) [34](#page=34) [51](#page=51). > **Voorbeeld:** Na het lezen van de eerste en laatste alinea van een artikel over borstreconstructies, kan het thema geformuleerd worden als "borstreconstructies met een 3D-printer" [31](#page=31). In een later stadium van het leesproces zal het aanvankelijk bepaalde thema gecontroleerd en eventueel bijgesteld worden [34](#page=34) [51](#page=51). #### 2.1.2 Het bepalen van de hoofdgedachte Nadat het tekstthema is vastgesteld, gaat men op zoek naar de hoofdgedachte van de tekst. De hoofdgedachte is het belangrijkste wat de schrijver over het thema zegt [52](#page=52) [55](#page=55). ##### 2.1.2.1 Formuleren van de hoofdgedachte De hoofdgedachte wordt geformuleerd in enkele zinnen en dient de volgende elementen te bevatten: * Het teksttype [56](#page=56). * De auteur (indien vermeld) en de bron [56](#page=56). * Het tekstdoel (impliciet) [56](#page=56). * Het tekstthema [56](#page=56). * Het belangrijkste wat de auteur over het tekstthema zegt [56](#page=56). * De belangrijkste informatie [56](#page=56). * De mening van de auteur (indien van toepassing) [56](#page=56). > **Tip:** Bij het globaal lezen bepaalt men de hoofdgedachte door de eerste en laatste alinea te lezen. Later, bij een volledige lezing, controleert men deze hoofdgedachte [57](#page=57). ##### 2.1.2.2 Werkwijze voor het bepalen van de hoofdgedachte Om de hoofdgedachte te bepalen, doorloopt men de volgende stappen tijdens het oriënterend en globaal lezen: * Vaststellen van het teksttype en tekstdoel [57](#page=57). * Identificeren van de auteur en de bron [57](#page=57). * Vaststellen van het tekstthema en de algemene inhoud van de tekst [57](#page=57). * Voor informatieve teksten: identificeren van de belangrijkste informatie over het thema [57](#page=57). * Voor overtuigende/overhalende teksten: identificeren van de mening van de auteur over het thema [57](#page=57). > **Voorbeeld:** Voor een nieuwsbericht over dt-fouten, kan de hoofdgedachte luiden: "In een nieuwsbericht in de krant ‘De Morgen’ rapporteert de auteur over onderzoek naar dt-fouten van onder meer Dominiek Sandra. Er wordt uitgelegd hoe het komt dat dt-fouten zo hardnekkig zijn en waarom schrijvers ze maken" [54](#page=54). > **Voorbeeld:** Voor een opiniestuk over tussentaal door leraren, kan de hoofdgedachte luiden: "In een opiniestuk in het tijdschrift ‘Over taal’ probeert docent Albert Oosterhof de lezer ervan te overtuigen dat leraren in de klas geen tussentaal mogen spreken, omdat dat uiteindelijk ten koste gaat van onderling begrip en samenwerking en omdat ze leerlingen zo kansen ontnemen" [63](#page=63). ### 2.2 Stappenplan voor globaal lezen Globaal lezen omvat de volgende stappen [34](#page=34) [51](#page=51): 1. **Oriënterend lezen:** Bekijk de 'buitenkant' van de tekst. Bepaal het teksttype en voorspel het tekstdoel. Kies de geschikte leesstrategie. Voorspel de inhoud en roep voorkennis op. 2. **Globaal lezen:** Lees de eerste (en tweede) en de laatste alinea. Bepaal het tekstthema. In latere fasen van het lezen zal het thema gecontroleerd en eventueel bijgesteld worden. Na het bepalen van het thema, bepaal de hoofdgedachte van de tekst. --- # Verschillende teksttypes en hun analyse Dit onderwerp verkent de kenmerken van diverse teksttypes zoals nieuwsberichten, columns en opiniestukken, en biedt handvatten om het teksttype, tekstdoel, tekstthema en de hoofdgedachte te identificeren aan de hand van specifieke voorbeelden [39-80. ### 3.1 Inleiding tot teksttypen en analyse Het herkennen van een teksttype is essentieel voor een juiste interpretatie van de inhoud. Door de kenmerken van een tekst te analyseren, kunnen we het doel van de auteur, het centrale onderwerp en de kernboodschap achterhalen [39](#page=39) [42](#page=42) [46](#page=46) [50](#page=50) [59](#page=59) [63](#page=63) [67](#page=67) [72](#page=72) [76](#page=76) [80](#page=80). ### 3.2 Verschillende teksttypen #### 3.2.1 Nieuwsbericht Een nieuwsbericht heeft als primair doel het informeren van de lezer. De auteur presenteert feitelijke informatie, en kan daarbij ook meningen of standpunten van betrokkenen weergeven, maar geeft geen eigen mening [39](#page=39) [46](#page=46) [76](#page=76). * **Voorbeeld 1: Studie wijst uit: wie met ‘hulp’ van ChatGPT schrijft, gebruikt zijn hersenen veel minder** * Teksttype: Nieuwsbericht [39](#page=39). * Tekstdoel: Informeren [39](#page=39). * Tekstthema: Schrijven met hulp van ChatGPT / Schrijftaken met hulp van AI / Schrijfopdrachten met inzet van chatbots [39](#page=39). * Hoofdgedachte: Onderzoek van MIT toont aan dat het gebruik van AI-chatbots bij schrijfopdrachten leidt tot minder hersenactiviteit en verminderd leervermogen [37](#page=37) [39](#page=39). * **Voorbeeld 3: Waarom iedereen dt-fouten maakt** * Teksttype: Nieuwsbericht [46](#page=46) [53](#page=53). * Tekstdoel: Informeren [46](#page=46) [53](#page=53). * Tekstthema: Onderzoek naar dt-fouten [46](#page=46) [53](#page=53). * Hoofdgedachte: Psycholinguïstisch onderzoek verklaart waarom dt-fouten hardnekkig zijn, met name door homofonen en de link met nonchalance [44](#page=44) [45](#page=45) [46](#page=46). * **Voorbeeld 5: Belgische studenten zijn bij de allertraagste van Europa** * Teksttype: Nieuwsbericht [76](#page=76). * Tekstdoel: Informeren [76](#page=76). * Tekstthema: Studievoortgang bij Belgische studenten [76](#page=76). * Hoofdgedachte: Belgische studenten doen langer over hun opleiding dan Europese leeftijdsgenoten, en er worden maatregelen genomen om het studierendement te verbeteren [74](#page=74) [75](#page=75) [76](#page=76). #### 3.2.2 Column / Opiniërende tekst Een column of opiniërende tekst heeft als doel het overtuigen van de lezer. De auteur geeft hierbij expliciet zijn eigen mening weer en onderbouwt deze met argumenten [42](#page=42) [50](#page=50) [59](#page=59) [63](#page=63). * **Voorbeeld 2: Leer leerlingen geen opstellen te schrijven met ‘hulp’ van ChatGPT, alstublieft** * Teksttype: Column/Opiniërende tekst [42](#page=42). * Tekstdoel: Overtuigen [42](#page=42). * Tekstthema: Schrijven met hulp van ChatGPT / Schrijfopdrachten met hulp van ChatGPT [42](#page=42). * Hoofdgedachte: De auteur pleit ervoor om leerlingen niet te laten leren werken met ChatGPT voor schrijfopdrachten, omdat dit het leerproces belemmert [40](#page=40) [41](#page=41) [42](#page=42). * **Voorbeeld 4: Leraren mogen géén tussentaal gebruiken** * Teksttype: Opiniestuk [50](#page=50) [59](#page=59). * Tekstdoel: Overtuigen [50](#page=50) [59](#page=59). * Tekstthema: Tussentaal door leraren in de klas / Tussentaal als onderwijstaal [50](#page=50) [59](#page=59). * Hoofdgedachte: De auteur betoogt dat het gebruik van tussentaal door leraren problematisch is, omdat dit ten koste kan gaan van onderling begrip, samenwerking en de kansen van leerlingen [48](#page=48) [49](#page=49) [50](#page=50) [61](#page=61) [62](#page=62) [63](#page=63). * **Voorbeeld 6: Is dat zo erg, dat jongens het slechter doen dan meisjes?** * Teksttype: Opiniestuk [67](#page=67). * Tekstdoel: Overtuigen [67](#page=67). * Tekstthema: Reactie op het jongensprobleem [67](#page=67). * Hoofdgedachte: Er is een onacceptabele genderkloof waarbij jongens slechter presteren dan meisjes, maar de reactie hierop is te zwak. Emancipatie hoeft niet te polariseren en kan gecombineerd worden met bijsturing voor jongens [65](#page=65) [66](#page=66) [67](#page=67). * **Voorbeeld 7: Saaie leeslijsten op school? Bestaan die dan nog?** * Teksttype: Column [72](#page=72). * Tekstdoel: Overtuigen [72](#page=72). * Tekstthema: Leeslijsten op school [72](#page=72). * Hoofdgedachte: Verplichte leeslijsten op school lijken nauwelijks nog te bestaan; de discussie over "saaie leeslijsten" vecht vaak tegen spoken uit het verleden [69](#page=69) [71](#page=71) [72](#page=72). * **Voorbeeld 8: Plus est en nous** * Teksttype: Opiniestuk [80](#page=80). * Tekstdoel: Overtuigen [80](#page=80). * Tekstthema: Beleid rond begaafde leerlingen [80](#page=80). * Hoofdgedachte: Het onderwijsdebat en beleid focussen te veel op gelijkheid en te weinig op structurele initiatieven voor begaafde leerlingen, wat individueel en maatschappelijk nadelig is [78](#page=78) [79](#page=79) [80](#page=80). ### 3.3 Analyse-elementen Bij de analyse van een tekst worden de volgende elementen onderscheiden: #### 3.3.1 Teksttype Het herkennen van het genre waarin een tekst is geschreven (bijvoorbeeld nieuwsbericht, opiniestuk, column) [39](#page=39) [42](#page=42) [46](#page=46) [50](#page=50) [59](#page=59) [63](#page=63) [67](#page=67) [72](#page=72) [76](#page=76) [80](#page=80). #### 3.3.2 Tekstdoel Het achterliggende doel dat de auteur met de tekst wil bereiken. Dit kan variëren van informeren tot overtuigen, instrueren of amuseren [39](#page=39) [42](#page=42) [46](#page=46) [50](#page=50) [59](#page=59) [63](#page=63) [67](#page=67) [72](#page=72) [76](#page=76) [80](#page=80). * **Informeren:** Het verstrekken van feitelijke gegevens en nieuws. * **Overtuigen:** Het beïnvloeden van de mening of het gedrag van de lezer. #### 3.3.3 Tekstthema Het centrale onderwerp waar de tekst over gaat. Dit wordt vaak duidelijk uit de titel, de eerste en de laatste alinea van de tekst [39](#page=39) [42](#page=42) [46](#page=46) [50](#page=50) [59](#page=59) [63](#page=63) [67](#page=67) [72](#page=72) [76](#page=76) [80](#page=80). #### 3.3.4 Hoofdgedachte De kernboodschap of de centrale stelling die de auteur wil overbrengen. Deze gedachte vat de essentie van de tekst samen [39](#page=39) [42](#page=42) [46](#page=46) [50](#page=50) [59](#page=59) [63](#page=63) [67](#page=67) [72](#page=72) [76](#page=76) [80](#page=80). ### 3.4 Criteria voor tekstidentificatie #### 3.4.1 Nieuwsbericht * **Kenmerken:** Feitelijke weergave van gebeurtenissen, objectieve toon, informatief doel. Auteur geeft informatie en eventueel meningen/standpunten van betrokkenen, maar geeft geen eigen mening [39](#page=39) [46](#page=46) [76](#page=76). * **Aanwijzingen:** Vaak lange artikelen, feitelijke verslaggeving, bronvermelding [39](#page=39) [44](#page=44) [74](#page=74). #### 3.4.2 Opiniestuk / Column * **Kenmerken:** Subjectieve mening van de auteur, overtuigend doel, vaak een persoonlijke toon [42](#page=42) [50](#page=50) [59](#page=59) [63](#page=63) [67](#page=67) [72](#page=72) [80](#page=80). * **Aanwijzingen:** Gebruik van 'ik', directe aanspreking van de lezer, argumentatie, retorische vragen. De auteur geeft zijn eigen mening [42](#page=42) [50](#page=50) [67](#page=67) [72](#page=72). #### 3.4.3 De rol van AI-chatbots in het onderwijs Een actueel thema dat centraal staat in meerdere teksten is het gebruik van AI-chatbots zoals ChatGPT in het onderwijs. Onderzoek van MIT suggereert een negatieve impact op leerprocessen, waarbij het gebruik van AI leidt tot minder hersenactiviteit en verminderd onthouden. De auteur van een column waarschuwt tegen het aanleren van schrijfopdrachten met behulp van ChatGPT, omdat dit het leervermogen ondermijnt [37](#page=37) [39](#page=39) [40](#page=40) [41](#page=41) [42](#page=42). #### 3.4.4 Diverse onderwijsgerelateerde thema's Naast AI omvat het materiaal ook analyses van teksten over andere onderwijsgerelateerde onderwerpen: * **Dt-fouten:** Onderzoek naar de oorzaken van dt-fouten bij het spellen van werkwoordvormen, waarbij homofonen en nonchalance als factoren worden genoemd [44](#page=44) [45](#page=45) [46](#page=46). * **Tussentaal in het onderwijs:** Een opiniestuk dat pleit tegen het gebruik van tussentaal door leraren, omdat dit het taalbegrip en de kansen van leerlingen kan beïnvloeden [48](#page=48) [49](#page=49) [50](#page=50) [61](#page=61) [62](#page=62) [63](#page=63). * **Genderkloof in onderwijs:** Een opiniestuk dat wijst op de prestatiekloof tussen jongens en meisjes in het onderwijs en pleit voor gerichte bijsturing [65](#page=65) [66](#page=66) [67](#page=67). * **Leeslijsten op school:** Een column die de vraag stelt of saaie, verplichte leeslijsten nog wel bestaan, suggererend dat dit vaak een achterhaald beeld is [69](#page=69) [71](#page=71) [72](#page=72). * **Studievoortgang van studenten:** Een nieuwsbericht dat meldt dat Belgische studenten langer over hun opleiding doen dan Europese leeftijdsgenoten en dat er maatregelen worden genomen om dit te verbeteren [74](#page=74) [75](#page=75) [76](#page=76). * **Beleid voor begaafde leerlingen:** Een opiniestuk dat oproept tot een sterker beleid voor begaafde leerlingen, naast de focus op leerlingen met bijzondere zorgnoden, met het oog op zowel individuele als maatschappelijke ontwikkeling [78](#page=78) [79](#page=79) [80](#page=80). > **Tip:** Bij het analyseren van een tekst is het cruciaal om niet alleen naar de inhoud te kijken, maar ook naar de vorm, de woordkeuze en de structuur, omdat deze elementen mede het teksttype en -doel bepalen. > **Voorbeeld:** De zin "We moeten echter wél – dringend – kritisch nadenken over de manier waarop dat gebeurt" in tekst 2 wijst sterk op een opiniërende toon en een overtuigingsdoel, vanwege het directe appel en het gebruik van nadrukkelijke bewoordingen. Dit onderscheidt het van een neutraal nieuwsbericht [40](#page=40) [41](#page=41). --- # Verschillende leesstrategieën Het begrijpen van diverse leesstrategieën is essentieel voor effectief en efficiënt lezen, waarbij elke strategie wordt ingezet afhankelijk van het doel en de aard van de leestaak [10](#page=10) [11](#page=11) [12](#page=12) [13](#page=13) [14](#page=14) [15](#page=15) [16](#page=16) [17](#page=17) [18](#page=18). ### 4.1 Definitie en toepassingen van leesstrategieën Er zijn zeven hoofdcategorieën van leesstrategieën te onderscheiden, elk met specifieke toepassingen en technieken [18](#page=18). #### 4.1.1 Oriënterend lezen Oriënterend lezen wordt toegepast wanneer men snel een indruk wil krijgen van een tekst, bijvoorbeeld bij het selecteren van een boek uit de bibliotheek om te bepalen of het geschikt is. Hierbij wordt de 'buitenkant' van de tekst bekeken, zoals de titel, tussentitels en illustraties, om een voorspelling te maken over de inhoud [10](#page=10) [11](#page=11) [12](#page=12) [18](#page=18). #### 4.1.2 Globaal lezen Globaal lezen is gericht op het verkrijgen van een algemeen beeld van het tekstthema en de belangrijkste informatie. Dit wordt vaak gedaan door de inleiding en het slot te lezen, of bij korte teksten, de eerste en de laatste zin. Deze strategie is nuttig wanneer men de bruikbaarheid van boeken voor onderzoek moet nagaan [12](#page=12) [13](#page=13) [14](#page=14) [15](#page=15) [16](#page=16) [17](#page=17) [18](#page=18). #### 4.1.3 Zoekend lezen Bij zoekend lezen is het doel om specifieke informatie op te sporen. Dit proces omvat eerst oriënterend en globaal lezen om een idee te krijgen waar de informatie te vinden is, gevolgd door het 'scannen' van de tekst. Voorbeelden hiervan zijn het opzoeken van een telefoonnummer op een website of het zoeken naar inspiratie voor een lesontwerp in handboeken. Ook kan het gecombineerd worden met oriënterend en globaal lezen bij het informeren over actualiteit [12](#page=12) [13](#page=13) [14](#page=14) [15](#page=15) [16](#page=16) [17](#page=17) [18](#page=18). #### 4.1.4 Intensief lezen Intensief lezen is bedoeld om de tekst volledig te begrijpen en verbanden te ontdekken. Dit vereist grondig en geconcentreerd lezen, vaak per alinea, na een initiële oriënterende en globale leesfase. Het kan ook ingezet worden bij het informeren over actualiteit [16](#page=16) [17](#page=17) [18](#page=18). #### 4.1.5 Studerend lezen Studerend lezen gaat een stap verder dan intensief lezen en heeft als doel de informatie te onthouden en toe te passen. Dit omvat intensief lezen, aangevuld met het maken van schema's en/of samenvattingen van de tekst. Deze strategie is cruciaal wanneer men de inhoud van vakteksten moet kennen voor een examen [13](#page=13) [14](#page=14) [15](#page=15) [16](#page=16) [17](#page=17) [18](#page=18). #### 4.1.6 Kritisch lezen Kritisch lezen vereist intensief lezen met als doel de inhoud van de tekst te beoordelen op betrouwbaarheid en andere aspecten. Het kan worden toegepast bij het zoeken naar inspiratie voor lesontwerpen [15](#page=15) [16](#page=16) [17](#page=17) [18](#page=18). #### 4.1.7 Genietend lezen Genietend lezen is een strategie waarbij de lezer geen specifieke informatie zoekt, maar leest voor ontspanning en meesleping. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer men een roman leest tijdens een treinreis [16](#page=16) [17](#page=17) [18](#page=18). > **Tip:** Het is belangrijk te herkennen welke leesstrategie het meest geschikt is voor een specifieke leestaak. Vaak worden strategieën ook gecombineerd voor een optimaal resultaat [15](#page=15) [16](#page=16) [17](#page=17). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Oriënterend lezen | Een leesstrategie waarbij de lezer eerst de "buitenkant" van de tekst bekijkt, zoals titel, tussentitels en illustraties, om het teksttype te herkennen, het doel van de tekst te voorspellen en de juiste leesstrategie te bepalen. | | Globaal lezen | Een leesstrategie die wordt toegepast nadat oriënterend lezen is uitgevoerd, met als doel een algemeen beeld te krijgen van het tekstthema en de belangrijkste informatie door het lezen van de inleiding en de slotalinea. | | Zoekend lezen | Een leesstrategie waarbij de lezer specifiek op zoek gaat naar bepaalde informatie in een tekst. Dit gebeurt door eerst oriënterend en globaal te lezen, vervolgens de tekst te scannen op de verwachte locatie van het antwoord. | | Intensief lezen | Een leesstrategie gericht op een grondig en geconcentreerd begrip van de tekst, waarbij verbanden tussen de inhoud worden ontdekt. Na oriënterend en globaal lezen, wordt de tekst alinea per alinea gelezen. | | Studerend lezen | Een leesstrategie die verder gaat dan intensief lezen, met als doel de informatie te onthouden en toe te passen. Dit omvat het maken van schema's en samenvattingen van de tekst. | | Kritisch lezen | Een leesstrategie waarbij de tekst intensief wordt gelezen om de inhoud te beoordelen op betrouwbaarheid en juistheid. | | Genietend lezen | Een leesstrategie die gericht is op ontspanning en meesleping, waarbij de lezer geen specifieke informatie zoekt, maar puur voor het plezier leest. | | Teksttype | De indeling van een tekst op basis van kenmerken zoals structuur, doel en stijl (bijvoorbeeld nieuwsbericht, column, opiniestuk). | | Tekstdoel | Het doel dat de auteur beoogt te bereiken met de tekst, zoals informeren, overtuigen, amuseren of instrueren. | | Tekstthema | Het centrale onderwerp of de hoofdlijn waarover de tekst in zijn geheel gaat, meestal uitgedrukt in één woord of een korte woordgroep. | | Hoofdgedachte | Het belangrijkste dat de auteur over het tekstthema zegt, samengevat in enkele zinnen, rekening houdend met teksttype, auteur, bron, doel en de kerninformatie of mening. | | Voorkeurplaatsen | Specifieke delen van een tekst, zoals de inleiding en de slotalinea, waar de belangrijkste informatie en het thema vaak te vinden zijn en die belangrijk zijn bij globaal lezen. | | Voorkennis | Kennis en ervaring die een lezer al heeft over een bepaald onderwerp, die wordt opgeroepen om de leeservaring en het begrip te verrijken. | | Large Language Models (LLM's) | Geavanceerde computermodellen die getraind zijn op grote hoeveelheden tekstdata om menselijke taal te begrijpen en te genereren, zoals AI-chatbots. | | Cognitieve kostprijs | De mentale inspanning en de impact op leerprocessen die optreden wanneer technologie, zoals AI, wordt gebruikt, wat kan leiden tot verminderd gebruik van de eigen hersenen en minder onthouden. | | Dt-fouten | Specifieke spellingfouten in het Nederlands die te maken hebben met de vervoeging van werkwoorden, met name het onderscheid tussen "d" en "dt". | | Homofonen | Woorden die hetzelfde klinken maar anders worden geschreven en een andere betekenis hebben, zoals "word" en "wordt", die vaak leiden tot dt-fouten. | | Homofoondominantie | Het fenomeen waarbij schrijvers geneigd zijn fouten te maken met homofonen, doordat de auditieve gelijkenis het onderscheid in spelling overschaduwt. | | Werkgeheugen | Het deel van het geheugen dat verantwoordelijk is voor het tijdelijk vasthouden en manipuleren van informatie, wat essentieel is voor het toepassen van spellingregels. | | Tussentaal | Een informele variant van een taal die zich tussen de standaardtaal en regionale dialecten bevindt, vaak gebruikt in alledaagse communicatie. | | Standaardtaal | De officiële, genormaliseerde vorm van een taal die wordt gebruikt in formele contexten zoals onderwijs, media en officiële documenten. | | Variëteiten (taal) | Verschillende vormen of vormen van een taal, zoals dialecten, etnolecten of Poldernederlands, die afwijken van de standaardtaal. | | Poldernederlands | Een specifieke Nederlandse spraakvariant die kenmerkend is voor bepaalde regio's, met eigen uitspraak- en intonatiepatronen. | | Dialecten | Regionale varianten van een taal die significant verschillen van de standaardtaal qua woordenschat, grammatica en uitspraak. | | Etnolecten | Taalvariëteiten die geassocieerd worden met specifieke etnische groepen. | | Genderkloof | Een statistisch significant verschil in prestaties of uitkomsten tussen mannen en vrouwen, bijvoorbeeld in het onderwijs. | | Emancipatie | Het proces van gelijkmaking en het verkrijgen van gelijke rechten en kansen voor alle groepen in de samenleving. | | Zero-sum game | Een situatie waarin de winst voor de ene partij direct gelijkstaat aan het verlies voor de andere partij. | | Studierendement | De efficiëntie waarmee studenten hun opleiding afronden, gemeten aan de hand van de studieduur en het succespercentage van afstuderen. | | Harde knip | Een beleidsmaatregel in het onderwijs die studenten verbiedt door te gaan met hun opleiding als ze bepaalde academische mijlpalen niet hebben behaald. | | Starttoetsen | Verplichte diagnostische toetsen die worden afgenomen aan het begin van een opleiding om de instromende studenten te evalueren en te adviseren over hun geschiktheid en studiekeuze. | | Begaafde leerlingen | Leerlingen met een uitzonderlijk hoog intellectueel potentieel of talent, die speciale aandacht en uitdagingen nodig hebben om hun volledige potentieel te ontwikkelen. | | Maakbaarheid | Het idee dat individuen, inclusief kinderen, gevormd en beïnvloed kunnen worden door hun omgeving, onderwijs en inspanningen. |