Economic Policy

# Economische problematiek en beleid wereldwijd Hieronder volgt een gedetailleerde studiehandleiding over "Economische problematiek en beleid wereldwijd", gebaseerd op de verstrekte documentatie. ## 1. Economische problematiek en beleid wereldwijd Dit hoofdstuk biedt een overzicht van de belangrijkste economische uitdagingen en beleidsreacties op wereldschaal, met specifieke aandacht voor de financiële crisis van 2008-2009 en de impact van de pandemie van 2020. ### 1.1 De financiële crisis van 2008-2009 Tussen 2000 en 2007 kende de wereldeconomie een periode van economische groei. In 2007 stortte echter de Amerikaanse huizenmarkt in, wat leidde tot een grootschalige financiële crisis. Dit resulteerde in een sterke economische recessie, met kelderende aandelenprijzen. Vanaf het derde kwartaal van 2008 werd negatieve outputgroei in de VS geregistreerd, die aanhield tot eind 2009. Door internationale handel en financiële verwevenheid verspreidde de crisis zich wereldwijd. Europese banken hadden investeringen in Amerikaanse hypotheekleningen, wat leidde tot een stokkende internationale handel en het instorten van huizenmarkten in Europa. Dit toonde aan dat de financiële crisis snel overging in een reële economische crisis. De crash van de huizenmarkt, lage aandelenprijzen en een gebrek aan vertrouwen leidden tot een ineenstorting van de vraag naar goederen en diensten, gedreven door vermogensverlies. Beleidsmakers reageerden met fiscaal/budgettair beleid en monetair beleid om de recessie te bestrijden en de vraag te stimuleren. Er werd ook financieel beleid ingezet om banken te redden. Overheden pasten expansief fiscaal beleid toe door publieke uitgaven te verhogen om de daling van private bestedingen op te vangen. Dit resulteerde in grotere begrotingstekorten. In de VS steeg het tekort van 2,7% van het BBP in 2007 tot 12,7% in 2009, wat leidde tot een sterke toename van de overheidsschuld in ontwikkelde landen. Monetair beleid werd gekenmerkt door lage rentetarieven om de vraag naar leningen te stimuleren, maar dit liep tegen een liquiditeitsval aan waarbij de rente nul werd. ### 1.2 De pandemie van 2020 en recente ontwikkelingen De uitbraak van een virus in december 2019 en de daaropvolgende lockdowns vanaf maart 2020 veroorzaakten een wereldwijde crisis die exogeen en onverwacht was, in tegenstelling tot de crisis van 2008-2009 die voortkwam uit economische onevenwichtigheden. De pandemie leidde tot een zware wereldwijde recessie, met name door het sluiten van bedrijven waar telewerken niet mogelijk was, wat aanbodtekorten veroorzaakte. Eind 2021 en 2022 kende de economie een herstel, sneller dan verwacht. De recessie als gevolg van corona bleef relatief beperkt. In 2022 werden de gevolgen van aanbodtekorten (energie, goederen, arbeidsmarkt) en een ongekende piek in inflatie (mede door de oorlog in Oekraïne) zichtbaar. Dit leidde tot stijgende rentetarieven en de vrees voor een loon-prijsspiraal. Tegen 2024 was de inflatie gedaald naar een redelijk normaal niveau, waardoor de rente kon dalen en de groei kon versnellen. Echter, internationale geopolitieke spanningen en onzekerheden blijven een factor. ### 1.3 Grote economieën in perspectief #### 1.3.1 De Verenigde Staten De Amerikaanse economie is de grootste ter wereld, met een output van ongeveer 17,4 biljoen dollars in 2014 (23% van de mondiale output). De levensstandaard en output per capita zijn hoog. In 2015 waren de effecten van de crisis van 2008-2009 nauwelijks meer voelbaar. De Federal Funds Rate, gecontroleerd door de Federal Reserve (FED), daalde van 5,2% in juli 2007 naar 0% in december 2008. Dit lage renteniveau kan leiden tot excessieve risico's bij investeerders. In 2021-2022 stegen de rentetarieven, deels als reactie op inflatie die niet enkel vraaggestuurd was, maar ook aanbodgestuurd. Tegen 2024 daalden zowel de rentetarieven als de inflatie. #### 1.3.2 De Eurozone In 1999 werd de eurozone opgericht met de introductie van de euro als munt. In tegenstelling tot de VS, kampte Europa in 2015 nog met de nasleep van de crisis van 2008-2009, met quasi-nul outputgroei tussen 2010 en 2014. Voordelen van de euro omvatten economische voordelen door het wegvallen van wisselkoersrisico's en een versterkte positie als mondiale economische speler. Nadelen zijn onder meer het verlies van de wisselkoers als aanpassingsinstrument voor diverse eurolanden. Belangrijke thema's voor de eurozone zijn onder andere de impact van gebeurtenissen zoals Oekraïne en Brexit, het Europees project, de welvaartsstaat, vergrijzing, begrotings- en schuldposities, immigratie en internationale verhoudingen. #### 1.3.3 China China heeft een bevolking die vier keer zo groot is als die van de VS, met een output van ongeveer 60% van die van de VS en een output per persoon die 15% van die van de VS bedraagt. De Chinese economie kent al drie decennia zeer sterke groei, een inhaalbeweging op zowel de VS als Europa. Deze groei is te danken aan sterke kapitaalaccumulatie en technologische vooruitgang. De groeivertraging na de financieel-economische crisis werd deels gezien als een gewenste beleidsinterventie om de consumptie te verhogen ten opzichte van investeringen. ### 1.4 Belangrijkste macro-economische variabelen en hun analyse #### 1.4.1 Outputgroei (BBP) Het Bruto Binnenlands Product (BBP) is de som van de waarde van de finale goederen en diensten die in een economie in een bepaalde periode worden geproduceerd. Het BBP kan worden berekend als de som van de toegevoegde waarde in een economie of als de som van de inkomens. Geaggregeerde productie en geaggregeerd inkomen zijn steeds gelijk aan elkaar. * **Nominaal BBP:** meet de productie tegen lopende prijzen. Stijgt door toename in productie en/of stijging van prijzen. * **Reëel BBP:** meet de productie tegen constante prijzen, gecorrigeerd voor inflatie. Dit is de belangrijkste variabele voor het meten van economische activiteit en groei. De BBP-groei in een bepaald jaar $t$ wordt berekend als $\frac{Y_t - Y_{t-1}}{Y_{t-1}}$, waarbij $Y_t$ het reële BBP in jaar $t$ voorstelt. #### 1.4.2 Werkloosheidsgraad De werkloosheidsgraad ($u$) is de ratio van het aantal werklozen ten opzichte van de beroepsbevolking: $$ u = \frac{U}{L} = \frac{U}{N+U} $$ waarbij $U$ het aantal werklozen, $N$ de totale tewerkstelling en $L$ de beroepsbevolking voorstellen. Personen die geen job hebben en niet actief op zoek zijn, behoren niet tot de beroepsbevolking en worden als niet-actieven beschouwd. Economen bestuderen (te hoge) werkloosheid vanwege de directe impact op de welvaart van werklozen, verdelingsaspecten en als signaal van inefficiënt gebruik van productiefactoren. Te lage werkloosheid kan ook problematisch zijn door een tekort aan arbeiders. #### 1.4.3 Inflatiegraad Inflatie is de permanente stijging van het algemene prijsniveau. De inflatiegraad geeft de mate van deze stijging weer. Deflatie is een daling van het algemene prijsniveau (negatieve inflatie). Inflatie wordt gemeten met de BBP-deflator of de Consumptieprijsindex (CPI). * **BBP-deflator:** meet de gemiddelde prijs van de output van een land. $$ P_t = \frac{\text{Nominaal BBP}_t}{\text{Reëel BBP}_t} $$ De inflatiegraad is de verandering in de BBP-deflator. * **Consumptieprijsindex (CPI):** meet de gemiddelde prijs van consumptiegoederen en -diensten. Zuivere inflatie, waarbij alle prijzen en lonen in dezelfde mate stijgen, bestaat in de praktijk niet. Inflatie kan leiden tot marktverstoringen, onzekerheid en inkomensherverdelingseffecten. Een lage en stabiele inflatiegraad (tussen 1% en 4%) wordt als optimaal beschouwd, met de doelstelling van 2% voor de ECB en de FED. ### 1.5 Termijnvisies in de economie * **Korte termijn (KT):** (bv. enkele jaren) Jaar-op-jaar verschillen in output worden voornamelijk bepaald door veranderingen in de vraag. * **Middellange termijn (MT):** (bv. 10 jaar) Economieën keren doorgaans terug naar een outputniveau bepaald door aanbodfactoren zoals kapitaalvoorraad, technologie en omvang van de beroepsbevolking. De arbeidsmarkt staat centraal in de MT-analyse. * **Lange termijn (LT):** (bv. enkele decennia) Economische groei is afhankelijk van innovatie, technologische vooruitgang, spaargedrag, en de kwaliteit van onderwijs en overheidsdiensten. ### 1.6 Beleidsinstrumenten en hun effectiviteit * **Fiscaal beleid:** Aanpassingen van overheidsuitgaven ($G$) of belastingen ($T$) om de economie te sturen. Op KT kan dit de output beïnvloeden via de multiplicator. Op MT en LT kunnen overmatige begrotingstekorten en schulden echter problematisch zijn. * **Monetair beleid:** Via de centrale bank wordt de rentetarieven beïnvloed om de geldmarkt en de kredietverlening te sturen. Op KT kan dit via het IS-LM model de output en rente bepalen. > **Tip:** Het is cruciaal om de verschillende termijnen te onderscheiden, aangezien beleidsopties en de effectiviteit daarvan sterk afhankelijk zijn van de tijdschaal. ### 1.7 De rol van internationale verhoudingen Geopolitieke spanningen, conflicten, migratie en de internationalisering van de economie spelen een significante rol in de economische problematiek en beleidsvorming wereldwijd. De interactie tussen landen, handelspartnerschappen en mondiale uitdagingen zoals klimaatverandering en pandemieën vereisen gecoördineerde internationale reacties. --- # Economische concepten en macro-economische variabelen Dit onderdeel introduceert de fundamentele concepten en macro-economische variabelen die essentieel zijn voor het begrijpen van de economie, met een focus op de meting van economische activiteit, werkloosheid en inflatie. ### 2.1 De belangrijkste macro-economische variabelen Macro-economen bestuderen de economie op nationaal niveau en richten zich daarbij op een aantal kernvariabelen: * **Outputgroei (economische groei):** De toename van de productie van goederen en diensten in een economie over een bepaalde periode. * **Werkloosheidsgraad:** Het percentage van de beroepsbevolking dat werkloos is maar wel actief op zoek is naar werk. * **Inflatiegraad:** De mate waarin het algemene prijsniveau van goederen en diensten in een economie stijgt. Deze variabelen worden geanalyseerd over verschillende tijdsduren: korte termijn (fluctuaties in de vraag), middellange termijn (aanpassing van prijzen en lonen, bepaald door aanbodfactoren) en lange termijn (structurele groei door innovatie en technologische vooruitgang). ### 2.2 Het Bruto Binnenlands Product (BBP) Het Bruto Binnenlands Product (BBP) is de belangrijkste macro-economische variabele die de totale economische activiteit in een land meet. #### 2.2.1 Definitie en berekening van het BBP Het BBP is de som van de marktwaarde van alle **finale** goederen en diensten die in een economie worden geproduceerd binnen een specifieke periode. * **Finale goederen en diensten:** Goederen en diensten die worden geconsumeerd of gebruikt door de eindgebruiker, en niet verder worden verwerkt in het productieproces. Intermediaire goederen, zoals staal dat wordt gebruikt in de productie van auto's, worden niet direct meegeteld om dubbeltelling te voorkomen. Het BBP kan op drie manieren worden berekend, die allemaal gelijk aan elkaar zouden moeten zijn: 1. **Productiebenadering:** De som van de toegevoegde waarde van alle bedrijven in de economie. De toegevoegde waarde van een bedrijf is de waarde van zijn output minus de waarde van de intermediaire goederen die het gebruikt. * $$ \text{Toegevoegde waarde} = \text{Outputwaarde} - \text{Intermediaire goederen} $$ 2. **Inkomensbenadering:** De som van alle inkomens verdiend in de economie (arbeidsinkomen en kapitaalinkomen). * $$ \text{BBP} = \text{Arbeidsinkomen} + \text{Kapitaalinkomen} $$ 3. **Bestedingenbenadering:** De som van alle uitgaven aan finale goederen en diensten. #### 2.2.2 Nominaal BBP versus Reëel BBP Het is cruciaal om onderscheid te maken tussen nominaal en reëel BBP, omdat alleen het reële BBP de werkelijke verandering in productie weergeeft. * **Nominaal BBP:** De som van de hoeveelheden geproduceerde finale goederen vermenigvuldigd met hun **huidige marktprijzen**. Het stijgt door zowel een toename in productie als een stijging van de prijzen (inflatie). Het wordt ook wel BBP in lopende prijzen genoemd. * $$ \text{Nominaal BBP}_t = \sum_{i=1}^{n} (P_{i,t} \times Q_{i,t}) $$ waar $P_{i,t}$ de prijs van goed $i$ in jaar $t$ is en $Q_{i,t}$ de hoeveelheid van goed $i$ in jaar $t$ is. * **Reëel BBP:** De som van de hoeveelheden finale goederen vermenigvuldigd met **constante prijzen** (van een basisjaar). Dit corrigeert voor inflatie en geeft een nauwkeuriger beeld van de productieontwikkeling. Het wordt ook wel BBP in constante prijzen, BBP in goederentermen of BBP gecorrigeerd voor inflatie genoemd. * $$ \text{Reëel BBP}_t = \sum_{i=1}^{n} (P_{i, \text{basisjaar}} \times Q_{i,t}) $$ **Tip:** Wanneer de prijs van goederen stijgt (inflatie), zal het nominale BBP sneller stijgen dan het reële BBP. Het basisjaar is cruciaal: vóór het basisjaar ligt het reële BBP hoger dan het nominale BBP (indien er inflatie is geweest sinds het basisjaar), en na het basisjaar ligt het nominale BBP hoger. #### 2.2.3 BBP-groei De BBP-groei meet de procentuele verandering van het reële BBP van één periode tot de volgende. $$ \text{BBP-groei in jaar } t = \frac{Y_t - Y_{t-1}}{Y_{t-1}} $$ waarbij $Y_t$ het reële BBP in jaar $t$ aangeeft. ### 2.3 De werkloosheidsgraad De werkloosheidsgraad is een cruciale indicator voor de toestand van de arbeidsmarkt en de welvaart van individuen. #### 2.3.1 Definities en meting * **Totale tewerkstelling (N):** Het aantal personen dat een baan heeft. * **Aantal werklozen (U):** Het aantal personen dat geen baan heeft, maar wel actief op zoek is naar werk en direct beschikbaar is. * **Beroepsbevolking (L):** De som van de totale tewerkstelling en het aantal werklozen. Het vertegenwoordigt alle personen die arbeid aanbieden op de markt. * $$ L = N + U $$ * **Werkloosheidsgraad (u):** De ratio van het aantal werklozen ten opzichte van de beroepsbevolking. * $$ u = \frac{U}{L} = \frac{U}{N+U} $$ **Tip:** In ontwikkelde landen wordt de werkloosheid doorgaans gemeten via enquêtes, zoals de EU Labour Force Survey (LFS). Deze enquêtes interviewen representatieve steekproeven van huishoudens. #### 2.3.2 Belangrijke overwegingen bij werkloosheid * **Ontmoedigde werknemers:** Personen die geen baan hebben en ook niet actief op zoek zijn naar werk, omdat ze de hoop hebben opgegeven. Zij worden niet meegeteld als werkloos en behoren niet tot de beroepsbevolking. Dit kan de officiële werkloosheidsgraad onderschatten. * **Participatiegraad:** De ratio van de beroepsbevolking ten opzichte van de totale bevolking op arbeidsleeftijd. Een lage participatiegraad kan duiden op een aanzienlijk aantal inactieven. #### 2.3.3 Waarom is te hoge werkloosheid een probleem? * **Welvaartseffecten:** Werkloosheid leidt tot directe verliezen in inkomen en welvaart voor de werklozen, met aanzienlijke psychologische, sociale en financiële gevolgen. * **Inefficiënt gebruik van productiefactoren:** Werkloze mensen vertegenwoordigen onbenutte productiecapaciteit. Hoge werkloosheid duidt op een suboptimale inzet van een belangrijke productiefactor (arbeid). * **Potentiële problemen bij zeer lage werkloosheid:** Een extreem lage werkloosheidsgraad kan leiden tot knelpunten op de arbeidsmarkt en een tekort aan arbeidskrachten. ### 2.4 De inflatiegraad Inflatie is een aanhoudende stijging van het algemene prijsniveau, wat de koopkracht van geld aantast. #### 2.4.1 Definitie en meting van inflatie * **Inflatie:** Een permanente stijging van het algemene prijsniveau. * **Deflatie:** Een daling van het algemene prijsniveau, wat overeenkomt met een negatieve inflatiegraad. Inflatie wordt gemeten met behulp van prijsindices: 1. **De BBP-deflator:** Meet de gemiddelde prijs van de output (productie) van een land. * $$ P_t = \frac{\text{Nominaal BBP}_t}{\text{Reëel BBP}_t} \times 100 $$ De BBP-deflator is een indexcijfer; zijn absolute waarde is minder belangrijk dan de verandering ervan. De procentuele verandering van de BBP-deflator geeft de inflatiegraad weer. 2. **De Consumptieprijsindex (CPI):** Meet de gemiddelde prijs van een **mandje goederen en diensten** dat representatief is voor het typische bestedingspatroon van consumenten. Dit wordt ook wel de "cost of living" genoemd. De CPI is vaak de meestgebruikte indicator voor inflatie omdat deze direct het effect op de koopkracht van huishoudens weergeeft. **Tip:** In België wordt de gezondheidsindex, een variant van de CPI, gebruikt voor de automatische indexering van lonen en uitkeringen. #### 2.4.2 Prijswijzigingen en inflatie * **Pure inflatie:** Een situatie waarin alle prijzen en lonen in dezelfde mate stijgen. Dit is theoretisch, aangezien relatieve prijzen zelden gelijk blijven. Bij pure inflatie blijven reële lonen gelijk. * **Realiteit:** In de praktijk stijgen prijzen en lonen niet uniform. Dit heeft invloed op gedragskeuzes, inkomensverdeling en marktverstoringen. #### 2.4.3 Waarom is inflatie een zorgpunt? * **Distributieve effecten:** Inflatie leidt tot herverdeling van inkomen en koopkracht omdat niet alle prijzen en lonen even snel stijgen. * **Marktverstoringen:** Onzekerheid over toekomstige prijzen, vastlegging van prijzen door overheden en interacties met het belastingsysteem (bv. "bracket creep") kunnen leiden tot inefficiënties. * **Optimale inflatie:** De meeste economen beschouwen een lage en stabiele inflatiegraad (typisch tussen 1% en 4%) als optimaal. De Europese Centrale Bank (ECB) en de Federal Reserve (FED) hanteren een beleidsdoelstelling van 2% inflatie. ### 2.5 Korte-, Middellange- en Lange Termijn Analyse Macro-economische modellen maken onderscheid tussen verschillende tijdsduren om economische fenomenen te verklaren. * **Korte termijn (KT):** Fluctuaties in output worden voornamelijk bepaald door veranderingen in de **totale vraag** naar goederen en diensten. Prijzen worden vaak als constant verondersteld. * **Middellange termijn (MT):** Economieën keren terug naar een outputniveau dat bepaald wordt door **aanbodfactoren** (kapitaalvoorraad, technologie, beroepsbevolking). Prijzen en lonen passen zich aan, wat kan leiden tot loon-prijs spiralen en structurele werkloosheid. * **Lange termijn (LT):** De nadruk ligt op duurzame economische groei, bepaald door innovatie, technologische vooruitgang, spaargedrag en de kwaliteit van instituties (onderwijs, overheid). De economische realiteit is vaak een complexe interactie van deze verschillende termijnen en beleidsopties. ### 2.6 De samenstelling van het BBP (Bestedingenbenadering) De bestedingenbenadering deelt het BBP op in verschillende componenten van totale vraag in een economie. De identiteit voor de totale vraag (Z) in een gesloten economie met overheid is: $$ Z = C + I + G $$ * **Consumptie (C):** Aankoop van goederen en diensten door huishoudens. De consumptiefunctie beschrijft hoe consumptie afhangt van het beschikbaar inkomen ($Y_D$). * $$ C = c_0 + c_1 Y_D $$ waar $c_0$ de autonome consumptie is (consumptie bij nul beschikbaar inkomen) en $c_1$ de marginale consumptiequote (het deel van een extra euro beschikbaar inkomen dat wordt geconsumeerd), met $0 < c_1 < 1$. * **Beschikbaar inkomen ($Y_D$):** Inkomen na aftrek van belastingen ($T$) en plus ontvangen transfers van de overheid. * $$ Y_D = Y - T $$ waar $Y$ het totale inkomen (gelijk aan de productie) is. * **Investeringen (I):** Aankopen van kapitaalgoederen (niet-residentiële en residentiële investeringen). In eenvoudigere modellen worden investeringen als exogeen beschouwd. * **Overheidsuitgaven (G):** Aankoop van goederen en diensten door de overheid. G en belastingen ($T$) vertegenwoordigen het budgettair beleid van de overheid en worden ook vaak als exogeen beschouwd. In een **open economie** wordt de totale vraag uitgebreid met export (X) en import (IM): $$ Z = C + I + G + X - IM $$ De netto-uitvoer ($X - IM$) vertegenwoordigt het saldo van de handelsbalans. **Tip:** Consumptie is het belangrijkste element van het BBP. Consumentenvertrouwen heeft een significante invloed op de economie. Voor België zijn export en import bijzonder belangrijk. ### 2.7 De bepaling van de evenwichtsoutput op korte termijn Op korte termijn wordt de evenwichtsoutput bepaald door het punt waar de totale productie (Y) gelijk is aan de totale vraag (Z). Dit model is gebaseerd op Keynesiaanse principes, waarbij de vraag de productie stuurt. * **Autonome bestedingen:** Het deel van de vraag dat niet afhangt van het inkomen ($c_0 + I + G - c_1 T$). * **Multiplicator:** Een toename van autonome bestedingen leidt tot een grotere toename van de totale output. De grootte van de multiplicator hangt af van de marginale consumptiequote ($1/(1-c_1)$). Een hogere $c_1$ betekent een hogere multiplicator. **Voorbeeld:** Als de marginale consumptiequote ($c_1$) 0.8 is, dan is de multiplicator $1/(1-0.8) = 5$. Een toename van de autonome bestedingen met 1 miljard euro leidt dan tot een stijging van de output met 5 miljard euro. **Tip:** Het consumentenvertrouwen kan de autonome consumptie ($c_0$) beïnvloeden en daarmee de totale vraag en output. Negatieve verwachtingen kunnen leiden tot een daling van $c_0$, wat via de multiplicatorwerking de economie verder kan doen terugvallen. ### 2.8 De spaarparadox Hoewel sparen op individueel niveau verstandig kan lijken, kan een collectieve toename van de spaarneiging op korte termijn leiden tot een daling van de totale vraag en inkomen, waardoor het totale gespaarde bedrag gelijk kan blijven of zelfs dalen. Dit fenomeen wordt de spaarparadox genoemd. ### 2.9 Fiscaal beleid Fiscaal beleid (aanpassingen in overheidsuitgaven G of belastingen T) kan worden ingezet om de economie te sturen. Een toename van G of een daling van T stimuleert de economie (fiscale expansie), terwijl een daling van G of een toename van T de economie afremt (fiscale contractie). **Tip:** Dit basismodel van fiscaal beleid is vereenvoudigd. In de praktijk zijn er vele complicaties zoals de impact op investeringen, de lange termijn effecten op de overheidsschuld, en de politieke haalbaarheid van beleidsaanpassingen. ### 2.10 De BBP-deflator en de inflatiegraad * **BBP-deflator:** Geeft de gemiddelde prijs van de output in een economie weer. De formule is: $$ P_t = \frac{\text{Nominaal BBP}_t}{\text{Reëel BBP}_t} $$ * **Inflatiegraad:** De procentuele verandering van de BBP-deflator over een periode. Deze inflatiemetingen zijn cruciaal om de ware economische groei te onderscheiden van prijsstijgingen. --- # Korte termijn economische analyse (IS-LM model) Hier is een gedetailleerde samenvatting voor het onderwerp "Korte termijn economische analyse (IS-LM model)" in de gevraagde Markdown- en LaTeX-opmaak. ## 3. Korte termijn economische analyse (IS-LM model) Het IS-LM model analyseert de vraagzijde van de economie op korte termijn door de interactie tussen de goederenmarkt en de geldmarkt te bestuderen, en bepaalt zo het evenwichtsniveau van inkomen en de rentevoet. ### 3.1 De goederenmarkt en de IS-curve De goederenmarkt is in evenwicht wanneer de productie (Y) gelijk is aan de totale vraag naar goederen (Z). Deze relatie wordt de IS-relatie genoemd. Op korte termijn worden prijzen als constant verondersteld. #### 3.1.1 De evenwichtsvoorwaarde op de goederenmarkt De evenwichtsvoorwaarde op de goederenmarkt is: $$Y = Z$$ De totale vraag (Z) wordt gedefinieerd als: $$Z = C + I + G + (X - IM)$$ Waarbij: * $C$ = Consumptie * $I$ = Investeringen * $G$ = Overheidsuitgaven * $X$ = Export * $IM$ = Import Op korte termijn worden in dit model de meeste variabelen als endogeen of exogeen beschouwd. * **Consumptie ($C$)**: Is een functie van het beschikbaar inkomen ($Y_D$). De consumptiefunctie wordt vaak lineair voorgesteld: $$C = c_0 + c_1 Y_D$$ Hierbij is: * $c_0$: Autonome consumptie (consumptie bij een beschikbaar inkomen van nul). * $c_1$: Marginale consumptiequote (het deel van een extra euro beschikbaar inkomen dat geconsumeerd wordt, met $0 < c_1 < 1$). Het beschikbaar inkomen is: $$Y_D = Y - T$$ waarbij $Y$ het inkomen is en $T$ de netto belastingen (belastingen min transfers). * **Investeringen ($I$)**: In het initiële model van de goederenmarkt worden investeringen vaak als exogeen beschouwd. In het IS-LM model worden ze endogeen gemaakt en zijn ze afhankelijk van zowel de output (positief) als de rentevoet (negatief). * **Overheidsuitgaven ($G$) en Belastingen ($T$)**: Deze worden als exogeen beschouwd en vertegenwoordigen het fiscaal beleid van de overheid. #### 3.1.2 De IS-curve De IS-curve geeft de relatie weer tussen de output (Y) en de rentevoet (i) op de goederenmarkt, waarbij de goederenmarkt in evenwicht is. * **Afleiding**: Voor een gegeven rentevoet (i), leidt een stijging van de output tot een hoger beschikbaar inkomen, wat de consumptie stimuleert. Daarnaast leiden hogere verkopen door een hogere output tot hogere investeringen. Dit betekent dat voor een gegeven rentevoet, de totale vraag naar goederen stijgt met de output. * **Verloop**: De IS-curve heeft een **dalend verloop**. Dit komt doordat een hogere rentevoet de investeringen ($I$) drukt. Lagere investeringen leiden tot een lagere totale vraag ($Z$), wat resulteert in een lagere evenwichtsproductie ($Y$). Formeel, wanneer de investeringen afhangen van de rentevoet ($I(Y,i)$), wordt de evenwichtsvoorwaarde op de goederenmarkt: $$Y = C(Y-T) + I(Y,i) + G$$ Een hogere $i$ leidt tot lagere $I$, wat leidt tot lagere $Y$. * **Verschuivingen van de IS-curve**: De IS-curve verschuift wanneer exogene variabelen in de vraagfunctie veranderen (bij een gegeven rentevoet): * **Fiscale expansie** (verhoging van $G$ of verlaging van $T$): Verschuift de IS-curve naar **rechts**. Dit leidt tot een hogere output voor elke rentevoet. * **Fiscale contractie** (verlaging van $G$ of verhoging van $T$): Verschuift de IS-curve naar **links**. Dit leidt tot een lagere output voor elke rentevoet. * **Toename van autonoom consumentenvertrouwen** (hogere $c_0$): Verschuift de IS-curve naar rechts. * **Afname van autonoom consumentenvertrouwen** (lagere $c_0$): Verschuift de IS-curve naar links. > **Tip:** Denk aan de IS-curve als de verzameling van alle evenwichtspunten op de goederenmarkt voor verschillende rentevoeten. ### 3.2 De geldmarkt en de LM-curve De geldmarkt wordt bepaald door de interactie tussen de vraag naar geld en het aanbod van geld. In het IS-LM model wordt de geldmarkt gesimplificeerd door te veronderstellen dat de centrale bank de rentevoet exogeen bepaalt. #### 3.2.1 De geldmarkt en het geldaanbod * **Geldvraag ($M^d$)**: De vraag naar geld hangt af van het inkomen ($Y$) en de rentevoet ($i$). Een hoger inkomen leidt tot een hogere vraag naar geld voor transactiedoeleinden. Een hogere rentevoet verhoogt de opportuniteitskost van het aanhouden van geld, wat leidt tot een lagere vraag naar geld. $$M^d = P \cdot Y \cdot L(i)$$ waarbij $P$ het prijsniveau is, $Y$ het inkomen, en $L(i)$ een dalende functie van de rentevoet. * **Geldvraag in het IS-LM model**: Vaak wordt de geldvraag voorgesteld als een functie van inkomen en rente: $$M^d = Y \cdot L(i)$$ (gecorrigeerd voor een vast prijsniveau $P$). * **Geldaanbod ($M^s$)**: In het moderne centrale bankbeleid wordt het geldaanbod vaak niet direct gecontroleerd. In plaats daarvan bepaalt de centrale bank de **beleidsrentevoet** ($i$). De markt reageert door de geldhoeveelheid aan te passen die nodig is om deze rentevoet te handhaven, gegeven de geldvraag. Dit resulteert in een horizontale LM-curve. #### 3.2.2 De LM-curve De LM-curve (Liquidity-Money) beschrijft de relatie tussen de output (Y) en de rentevoet (i) waarbij de geldmarkt in evenwicht is. * **Verloop**: In het standaard IS-LM model, waarbij de centrale bank de rentevoet ($i$) exogeen vastlegt, is de LM-curve **horizontaal** op het niveau van de beleidsrentevoet. Dit betekent dat voor elke outputniveau de geldmarkt in evenwicht is, zolang de rentevoet gelijk is aan de door de centrale bank vastgestelde rente. $$i = \bar{i}$$ waarbij $\bar{i}$ de door de centrale bank vastgestelde rentevoet is. * **Verschuivingen van de LM-curve**: De LM-curve verschuift wanneer de centrale bank haar beleidsrentevoet verandert: * **Monetaire expansie** (lagere beleidsrentevoet): De horizontale LM-curve verschuift naar **beneden**. * **Monetaire contractie** (hogere beleidsrentevoet): De horizontale LM-curve verschuift naar **boven**. > **Tip:** De LM-curve in het moderne IS-LM model, met een centrale bank die de rente stuurt, is fundamenteel anders dan de oorspronkelijke versie waar het geldaanbod vastlag en de curve stijgend was. ### 3.3 Het IS-LM model: evenwicht en beleidsanalyse Het IS-LM model combineert de goederenmarkt (IS-curve) en de geldmarkt (LM-curve) om het algemene evenwicht in de economie op korte termijn te bepalen. #### 3.3.1 Het algemene evenwicht Het algemene evenwicht in de economie wordt bereikt in het punt waar de IS-curve en de LM-curve elkaar snijden. Dit punt bepaalt het evenwichtsniveau van de output ($Y$) en de rentevoet ($i$) in de economie. * **IS-relatie**: $Y = C(Y-T) + I(Y,i) + G$ * **LM-relatie**: $i = \bar{i}$ (of een andere door de centrale bank vastgestelde rente) Elk punt op de IS-curve vertegenwoordigt een evenwicht op de goederenmarkt voor een bepaalde combinatie van $Y$ en $i$. Elk punt op de horizontale LM-curve vertegenwoordigt een evenwicht op de geldmarkt voor een bepaalde combinatie van $Y$ en $i$ (waarbij $i$ vastligt). Alleen in het snijpunt van beide curven zijn beide markten tegelijkertijd in evenwicht. #### 3.3.2 Beleidsanalyse met het IS-LM model Het IS-LM model is een krachtig instrument om de effecten van fiscaal en monetair beleid op de economie te analyseren. ##### 3.3.2.1 Fiscaal beleid Fiscaal beleid omvat wijzigingen in overheidsuitgaven ($G$) en belastingen ($T$). * **Expansief fiscaal beleid**: * Verhoging van $G$ of verlaging van $T$. * Dit verschuift de IS-curve naar **rechts**. * Met een horizontale LM-curve leidt dit tot een **hogere output** ($Y$) en een **hogere rentevoet** ($i$). De hogere rente kan de investeringen deels "crowden out", wat het effect op de output dempt. * **Restrictief fiscaal beleid**: * Verlaging van $G$ of verhoging van $T$. * Dit verschuift de IS-curve naar **links**. * Dit leidt tot een **lagere output** ($Y$) en een **lagere rentevoet** ($i$). > **Voorbeeld:** Een overheid besluit om infrastructuurwerken te financieren door de overheidsuitgaven ($G$) te verhogen. De IS-curve verschuift naar rechts, wat leidt tot een hogere productie en inkomen. De toegenomen vraag naar geld, bij een vast geld aanbod (of vastgestelde rente), kan leiden tot hogere rentes, tenzij de centrale bank haar rente verlaagt. In het IS-LM model met een horizontale LM-curve, leidt de hogere output tot een hogere rentevoet (beweging langs de LM-curve naar boven), wat investeringen deels afremt. Het netto-effect op output is een toename, maar kleiner dan zonder rente-effect. ##### 3.3.2.2 Monetair beleid Monetair beleid wordt in dit model vertegenwoordigd door wijzigingen in de beleidsrentevoet ($i$) door de centrale bank. * **Expansief monetair beleid**: * Verlaging van de beleidsrentevoet ($i$). * Dit verschuift de LM-curve naar **beneden**. * Dit leidt tot een **hogere output** ($Y$) en een **lagere rentevoet** ($i$). De lagere rente stimuleert investeringen en consumptie. * **Restrictief monetair beleid**: * Verhoging van de beleidsrentevoet ($i$). * Dit verschuift de LM-curve naar **boven**. * Dit leidt tot een **lagere output** ($Y$) en een **hogere rentevoet** ($i$). ##### 3.3.2.3 Beleidsmix Een combinatie van fiscaal en monetair beleid kan worden ingezet om de economie te sturen. * **Gelijktijdige expansie**: Een fiscale expansie (IS naar rechts) gecombineerd met een monetaire expansie (LM naar beneden) zal leiden tot een **duidelijk hogere output** ($Y$). Het effect op de rentevoet is ambigu en hangt af van de relatieve omvang van de verschuivingen. * **Combinatie van restrictief en expansief beleid**: Bijvoorbeeld, een restrictief fiscaal beleid (IS naar links) kan gecombineerd worden met een expansief monetair beleid (LM naar beneden). Dit kan de output stabiel houden, terwijl de rentevoet daalt en de overheidsfinanciën verbeteren. > **Belangrijk:** Het IS-LM model is een simplificatie voor de korte termijn. Het houdt geen rekening met aanbodfactoren, verwachtingen, of de middellange- en lange-termijneffecten van beleid, zoals de impact op de overheidsschuld of de inflatie. #### 3.3.3 De multiplicator in het IS-LM model Hoewel het basismodel uit hoofdstuk 3 de multiplicator introduceerde, wordt deze in het IS-LM model verfijnd. De oorspronkelijke multiplicator in een gesloten economie zonder rente-effect was $1/(1-c_1)$. In het IS-LM model wordt dit effect gedeeltelijk gedempt door het rente-effect: een toename in output leidt tot hogere rentes, wat investeringen remt. De uiteindelijke toename van de output is dus kleiner dan voorspeld door de eenvoudige multiplicator. De grootte van de multiplicator is dus afhankelijk van zowel de consumptiequote ($c_1$) als de gevoeligheid van investeringen voor de rentevoet. --- # Middellange termijn economische analyse (Arbeidsmarkt) Dit onderwerp analyseert de middellange termijn economische dynamiek, met een specifieke focus op de arbeidsmarkt, loon- en prijszetting, en de bepaling van de natuurlijke werkloosheidsgraad. ### 4.1 De arbeidsmarkt: middellange termijn Op de middellange termijn worden de economische fluctuaties verklaard door aanbodfactoren, waarbij de arbeidsmarkt een centrale rol speelt. De interactie tussen werkgevers en werknemers via onderhandelingen bepaalt lonen en prijzen, wat uiteindelijk de werkloosheidsgraad beïnvloedt. Dit staat in contrast met het klassieke model van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. #### 4.1.1 Basisconcepten en kengetallen van de arbeidsmarkt * **Bevolkingsop het arbeidsleeftijd:** Personen tussen 15 en 64 jaar die wonen op Europees grondgebied. * **Beroepsbevolking:** De som van werkenden en werklozen. * **Niet-actieven:** Personen die niet tot de beroepsbevolking behoren. * **Participatiegraad:** De ratio van de beroepsbevolking tot de bevolking op arbeidsleeftijd. * **Werkloosheidsgraad ($u$):** Het aantal werklozen als percentage van de beroepsbevolking. > **Tip:** De werkloosheidsgraad kan verschillende realiteiten weerspiegelen, van een dynamische markt met veel aanwervingen en ontslagen tot een statische markt met langdurig werklozen. Het analyseren van de gemiddelde duur van werkloosheid en de participatiegraad is daarom cruciaal voor een completer beeld. #### 4.1.2 Werkloosheid en de impact op individuen Een hoge werkloosheidsgraad heeft dubbele nadelen voor de economisch actieven: * Werkenden hebben een hogere kans om hun baan te verliezen. * Werklozen hebben een lagere kans om een nieuwe baan te vinden en kunnen een langere periode van werkloosheid verwachten. #### 4.1.3 Loonzetting (Wage-Setting) Lonen worden bepaald door onderhandelingen tussen bedrijven en werknemers. De onderhandelingsmacht van werknemers is cruciaal en wordt beïnvloed door: * De kosten voor een bedrijf om een werknemer te vervangen. * De moeilijkheid voor een werknemer om een andere baan te vinden (afhankelijk van de arbeidsmarkt). * De aanwezigheid en kracht van vakbonden. De loonzettingsrelatie (WS) beschrijft het verband tussen het nominale loon ($W$), het verwachte prijsniveau ($P^e$), de werkloosheidsgraad ($u$) en een reeks andere factoren ($z$): $$W = P^e \cdot F(u, z)$$ Hierin vertegenwoordigt $F$ een dalende functie van $u$ en een stijgende functie van $z$. De variabele $z$ omvat factoren zoals minimumlonen, werkloosheidsuitkeringen en de bescherming van werknemers. **Kernideeën achter loonzetting:** * **Verwacht prijsniveau ($P^e$):** Zowel werknemers als bedrijven kijken naar **reële lonen** ($W/P$), niet naar nominale lonen. Zij zijn geïnteresseerd in de koopkracht van het loon. * **Werkloosheidsgraad ($u$):** Een hogere werkloosheidsgraad ondermijnt de onderhandelingsmacht van werknemers, waardoor bedrijven lagere lonen kunnen bieden. * **"Catch-all" variabele ($z$):** Factoren zoals hogere werkloosheidsuitkeringen verhogen het reservatieloon, waardoor werknemers hogere lonen eisen. #### 4.1.4 Prijszetting (Price-Setting) De prijszetting in bedrijven wordt beïnvloed door hun productiekosten. Als bedrijven enkel arbeid gebruiken, is de productiefunctie $Y = N$ (waarbij $Y$ output is en $N$ tewerkstelling). De marginale productiekost is dan gelijk aan het loon ($W$). In imperfecte markten hanteren bedrijven echter een mark-up ($m$) bovenop de productiekost. De prijszettingsrelatie (PS) beschrijft de relatie tussen het prijsniveau ($P$) en het nominale loon ($W$): $$P = (1 + m) \cdot \frac{W}{A}$$ Hierin is $A$ de arbeidsproductiviteit (output per arbeider). Door beide zijden te delen door $P$ en te herschikken, krijgen we het **reële loon** dat voortvloeit uit de prijszetting: $$\frac{W}{P} = \frac{1}{1+m} \cdot A$$ Dit impliceert dat de prijszetting bepaalt welk reëel loon bedrijven bereid zijn te betalen, ongeacht de werkloosheidsgraad. #### 4.1.5 De natuurlijke werkloosheidsgraad De natuurlijke werkloosheidsgraad ($u^n$) is de werkloosheidsgraad waarbij de reële lonen bepaald door loonzetting gelijk zijn aan de reële lonen bepaald door prijszetting. Dit is het middellange termijn evenwicht op de arbeidsmarkt. Om de natuurlijke werkloosheidsgraad te bepalen, stellen we de reële lonen uit de WS- en PS-relaties aan elkaar gelijk, uitgaande van juiste prijsverwachtingen ($P = P^e$): * **WS-relatie (reële lonen):** $\frac{W}{P} = G(u, z)$ (dalende functie van $u$) * **PS-relatie (reële lonen):** $\frac{W}{P} = \frac{A}{1+m}$ (constante, onafhankelijk van $u$) De natuurlijke werkloosheidsgraad wordt gevonden in het snijpunt van deze twee relaties. $$G(u^n, z) = \frac{A}{1+m}$$ De natuurlijke werkloosheidsgraad ($u^n$) hangt af van de factoren in $z$ (zoals werkloosheidsuitkeringen) en de mark-up ($m$). Een hogere werkloosheidsuitkering (hogere $z$) of een hogere mark-up (hogere $m$) leidt tot een hogere natuurlijke werkloosheidsgraad. > **Tip:** Beleid gericht op de arbeidsmarkt en concurrentiebeleid (bijvoorbeeld hervormingen van het sociaal zekerheidsstelsel of maatregelen tegen marktmacht) kunnen de natuurlijke werkloosheidsgraad beïnvloeden. ### 4.2 Integratie met Korte en Lange Termijn Analyse De analyse van de arbeidsmarkt op de middellange termijn is essentieel voor het begrijpen van de economische dynamiek. * **Korte termijn (KT):** De output wordt primair bepaald door de vraag (zie IS-LM model). Prijzen en lonen worden als relatief vast verondersteld. * **Middellange termijn (MT):** De economie keert terug naar een outputniveau bepaald door aanbodfactoren, met name de natuurlijke werkloosheidsgraad ($u^n$) en de bijbehorende natuurlijke outputniveau ($Y^n$). Prijzen en lonen passen zich aan. * **Lange termijn (LT):** De focus ligt op duurzame economische groei, gedreven door technologische vooruitgang en kapitaalaccumulatie. De economische beleidsmakers moeten rekening houden met de verschillende termijnen en de beleidsopties die daarbij horen. Fiscaal en monetair beleid zijn primair gericht op de korte termijn, terwijl arbeidsmarktbeleid en concurrentiebeleid effectiever zijn op de middellange termijn. Op de lange termijn zijn innovatie en technologische vooruitgang cruciaal. --- # Lange termijn economische groei Dit gedeelte van de studiehandleiding behandelt de factoren die economische groei op lange termijn bepalen, zoals technologische vooruitgang en kapitaalaccumulatie, en de relatie daarvan met de levensstandaard. ## 5. Lange termijn economische groei Op lange termijn ligt de focus van economische analyse op groei als een bestendige toename van de geaggregeerde output doorheen de tijd. Deze groei vormt de fundamentele trend die de kort- en middellange termijn fluctuaties overstijgt. De belangrijkste factoren die lange termijn groei bepalen, zijn kapitaalaccumulatie (gedreven door sparen) en technologische vooruitgang. Het meten van de levensstandaard, primair via output per capita, is cruciaal om de impact van groei op het welzijn van de bevolking te begrijpen. ### 5.1 Factoren van lange termijn groei #### 5.1.1 Kapitaalaccumulatie Kapitaalaccumulatie, gedreven door sparen, is een drijvende kracht achter economische groei. Het spaargedrag van een economie bepaalt de hoeveelheid kapitaal die beschikbaar is voor investeringen, wat op zijn beurt de productiecapaciteit vergroot. Echter, kapitaalaccumulatie op zichzelf kan geen permanente groei garanderen, aangezien het spaargedrag een beperkte factor is. #### 5.1.2 Technologische vooruitgang Technologische vooruitgang wordt beschouwd als de sleutel tot blijvende economische groei. Deze vooruitgang verhoogt de productiviteit en stelt economieën in staat om meer output te produceren met dezelfde hoeveelheid input. De snelheid van technologische vooruitgang bepaalt direct de groei van de output per capita op lange termijn. ### 5.2 Het meten van de levensstandaard De levensstandaard wordt doorgaans gemeten aan de hand van de output per capita. Dit geeft een indicatie van de gemiddelde hoeveelheid goederen en diensten die per persoon in een economie wordt geproduceerd. Om BBP-reeksen tussen landen te vergelijken, is het raadzaam om gecorrigeerde reële BBP-waarden te gebruiken, die rekening houden met verschillen in koopkracht (BBP in koopkracht-pariteiten, PPP) en wisselkoersen. #### 5.2.1 Productiviteit als maatstaf Naast output per capita, is output per arbeider (productiviteit) een belangrijke indicator voor verschillen in levensstandaard. Verbeteringen in productiviteit betekenen dat er meer geproduceerd kan worden per ingezette arbeidsunit. #### 5.2.2 Inkomen en geluk Hoewel inkomen (en dus output per capita) een belangrijke indicator is voor levensstandaard, is de relatie tussen inkomen en geluk complex. Onderzoek suggereert dat naarmate basisbehoeften zijn bevredigd, een hoger inkomen per capita niet noodzakelijk leidt tot een significante toename van het geluksgevoel (Easterlin paradox). Binnen een land zijn rijkere individuen echter vaak gelukkiger dan armere individuen, wat wijst op het belang van relatief inkomen. Door de tijd heen blijft het gemiddelde geluksniveau in rijkere landen echter stabiel. ### 5.3 Groei in ontwikkelde landen en convergentie Sinds 1950 hebben ontwikkelde landen een aanzienlijke toename in output per capita gekend, grotendeels dankzij het compounding-effect van groei. Er is ook sprake van convergentie, waarbij landen met een lager BBP per capita in het verleden doorgaans een hogere economische groei hebben doorgemaakt om de kloof met rijkere landen te dichten. Dit geldt met name voor Aziatische landen die als "emerging economies" worden beschouwd. ### 5.4 Het Solow-groeimodel Het Solow-groeimodel biedt een analytisch raamwerk om de factoren van lange termijn groei te verklaren. Kerncomponenten van dit model zijn: * **Productiefunctie:** De relatie tussen output (Y) en productiefactoren zoals kapitaal (K) en arbeid (N). De output is mede afhankelijk van het technologische niveau. * **Schaalopbrengsten:** Het model veronderstelt constante schaalopbrengsten, wat betekent dat een verdubbeling van alle inputs leidt tot een verdubbeling van de output. * **Factoropbrengsten:** Het model erkent afnemende kapitaal- en arbeidsopbrengsten, wat impliceert dat opeenvolgende toenames van één input leiden tot steeds kleinere toenames van de output. * **Kapitaal per arbeider:** De output per arbeider (Y/N) hangt af van de hoeveelheid kapitaal per arbeider (K/N). Toenames in K/N leiden tot kleinere, maar positieve, toenames in Y/N. * **Rol van technologie:** Technologische vooruitgang verschuift de productiefunctie, waardoor bij een gegeven kapitaal-arbeid-ratio de output per arbeider toeneemt. Dit is essentieel voor permanente groei van de output per capita. ### 5.5 Beleidsimplicaties Op lange termijn impliceren de groeifactoren dat beleid gericht op het stimuleren van technologische vooruitgang, innovatie, onderwijs en onderzoek cruciaal is. Dit verschilt van beleidsmaatregelen op korte en middellange termijn die zich richten op vraagmanagement, monetair beleid of arbeidsmarktregulering. Permanente economische groei vereist een continue investering in en vernieuwing van technologie. --- # Sociaal-economisch beleid en de welvaartsstaat Dit document behandelt het sociaal-economisch beleid en de welvaartsstaat, met een focus op de concepten, evolutie, uitdagingen en beleidsinstrumenten van de welvaartsstaat, en analyseert armoede, herverdeling en sociale zekerheid. ## 6. Sociaal-economisch beleid en de welvaartsstaat ### 6.1 Economische problematiek en beleid Economische problematiek wordt geanalyseerd aan de hand van parameters zoals outputgroei, werkloosheidsgraad en inflatiegraad, opgedeeld in korte, middellange en lange termijn. #### 6.1.1 Recente economische crises en hun impact * **Financiële crisis 2008/2009:** Begon met de ineenstorting van de Amerikaanse huizenmarkt, wat leidde tot een grootschalige financiële crisis en een sterke economische recessie wereldwijd. Internationale handel stokte en banken werden getroffen door Amerikaanse hypotheekleningen. Overheden gebruikten expansief fiscaal en monetair beleid om de vraag te stimuleren, wat resulteerde in hogere begrotingstekorten en overheidsschulden. * **Pandemie 2020:** Een exogene schok die leidde tot een zware recessie door lockdowns en aanbodtekorten. De gevolgen waren aanbodtekorten, een piek in inflatie (mede door de oorlog in Oekraïne), en stijgende rentes. Tegen 2024 is de inflatie gedaald en is er potentieel voor groei. #### 6.1.2 Internationale economische landschappen * **Verenigde Staten:** Grote economie met een hoge levensstandaard en output per capita. De Federal Reserve controleert de federal funds rate. Na de crisis van 2008-2009 was er een periode van lage rentes, wat risico's kon inhouden. Momenteel dalen rente en inflatie. * **Eurozone:** Gevormd in 1999 met de euro als munt. Europa herstelde trager na de crisis van 2008-2009. Voordelen van de euro zijn o.a. het wegvallen van wisselkoersrisico's, maar nadelen zijn het verlies van de wisselkoers als aanpassingsinstrument voor diverse landen. Belangrijke thema's zijn vergrijzing, begroting en schulden, immigratie en internationale verhoudingen. * **China:** Grote bevolking en sterke economische groei gedurende drie decennia, gedreven door kapitaalaccumulatie en technologische vooruitgang. De recente groeivertraging wordt gezien als een beleidsinterventie om consumptie te bevorderen. #### 6.1.3 Macro-economische aandachtspunten voor beleidsmakers Beleidsmakers moeten economische groei en recessies verklaren, de rol van monetair beleid en de euro, inflatie, werkloosheid, handelsbalansen en verschillen in groeivoeten tussen landen begrijpen. Geopolitieke spanningen en mondiale conflicten spelen ook een rol. ### 6.2 Economische concepten #### 6.2.1 Bruto Binnenlands Product (BBP) * **Definitie:** De som van de waarde van finale goederen en diensten geproduceerd in een economie in een bepaalde periode. Dit is gelijk aan de som van de toegevoegde waarde of de som van de inkomens. * **Nominaal BBP:** BBP uitgedrukt in lopende prijzen. Stijgt door toename in productie en/of prijzen. * **Reëel BBP:** BBP uitgedrukt in constante prijzen, aangepast voor inflatie. Dit meet de feitelijke productie. * **BBP-groei:** De procentuele verandering van het reële BBP ten opzichte van het voorgaande jaar. #### 6.2.2 Werkloosheidsgraad * **Definities:** * **Totale tewerkstelling (N):** Aantal mensen met een baan. * **Aantal werklozen (U):** Mensen zonder baan maar wel actief op zoek. * **Beroepsbevolking (L):** N + U. * **Werkloosheidsgraad (u):** $u = \frac{U}{L}$. * **Meten van werkloosheid:** Via enquêtes zoals de EU Labour Force Survey (LFS). Ontmoedigden (mensen die stoppen met zoeken) worden niet meegeteld als werkloos. * **Participatiegraad:** De ratio van de beroepsbevolking tot de totale bevolking op arbeidsleeftijd. * **Redenen voor zorg over werkloosheid:** Directe impact op welvaart, verdelingsaspecten, en als indicator van inefficiënt gebruik van productiefactoren. Zeer lage werkloosheid kan leiden tot tekorten aan arbeid. #### 6.2.3 Inflatiegraad * **Definitie:** Permanente stijging van het algemene prijsniveau. * **Deflatie:** Daling van het algemene prijsniveau (negatieve inflatiegraad). * **Meten van inflatie:** * **BBP-deflator:** Meet de gemiddelde prijs van de output. $P_t = \frac{\text{Nominaal BBP}_t}{\text{Reëel BBP}_t}$. * **Consumptieprijsindex (CPI):** Meet de gemiddelde prijs van consumptie, de "cost of living". * **Pure inflatie:** Stijging van alle prijzen en lonen in gelijke mate. Komt in de praktijk niet voor. * **Redenen voor zorg over inflatie:** Beïnvloedt gedragskeuzes, inkomensverdeling en leidt tot marktverstoringen door onzekerheden en vaste prijzen. Een lage en stabiele inflatie (rond 2%) wordt als optimaal beschouwd. ### 6.3 Korte termijn: de vraagzijde (ongeveer 5 jaar) Op korte termijn worden economische fluctuaties voornamelijk bepaald door veranderingen in de vraag. #### 6.3.1 Samenstelling van het BBP Het BBP (Y) is samengesteld uit: * Consumptie (C) * Investeringen (I) * Overheidsuitgaven (G) * Netto-uitvoer (X - IM) #### 6.3.2 De totale vraag naar goederen (Z) In een gesloten economie met overheid: $Z = C + I + G$. De totale vraag naar goederen wordt bepaald door de som van consumptie, investeringen, overheidsuitgaven en netto-uitvoer: $Z = C + I + G + (X - IM)$. * **Consumptiefunctie:** $C = c_0 + c_1 Y_D$, waarbij $Y_D$ het beschikbaar inkomen is ($Y_D \equiv Y - T$). * $c_1$: marginale consumptiequote (0 < $c_1$ < 1). * $c_0$: autonome consumptie. * **Investeringen (I), Overheidsuitgaven (G) en Belastingen (T):** Worden hier als exogeen beschouwd. #### 6.3.3 De evenwichtsoutput Op de goederenmarkt is er evenwicht wanneer productie (Y) gelijk is aan de vraag (Z): $Y = Z$. $$Y = c_0 + c_1(Y - T) + I + G$$ De evenwichtsoutput wordt bepaald door autonome bestedingen en de multiplicator: $$Y = \frac{1}{1 - c_1} (c_0 + I + G - c_1T)$$ * **Autonome bestedingen:** Het deel van de bestedingen dat niet afhangt van het inkomen. * **Multiplicator:** De term $\frac{1}{1 - c_1}$. Een hogere marginale consumptiequote ($c_1$) leidt tot een hogere multiplicator. #### 6.3.4 Focus op consumentenvertrouwen en spaarparadox * **Consumentenvertrouwen:** Beïnvloedt $c_0$. Een daling van het vertrouwen leidt tot minder consumptie en een lagere output. * **Spaarparadox:** Op korte termijn kan een collectieve beslissing om meer te sparen leiden tot een daling van de totale vraag en output, waardoor het totale inkomen daalt en het totale spaargedrag uiteindelijk gelijk blijft. #### 6.3.5 Fiscaal beleid * **Instrumenten:** Aanpassen van overheidsuitgaven (G) of belastingen (T). * **Effect:** Via de multiplicator kan de overheid de evenwichtsoutput beïnvloeden. * **Beperkingen:** Dit model is een vereenvoudiging; in de realiteit zijn investeringen en import niet altijd exogeen, spelen verwachtingen een rol, en zijn er middellange- en lange-termijn gevolgen voor de overheidsschuld. ### 6.4 Het IS-LM model: de goederen- en geldmarkt (korte termijn) Dit model analyseert hoe de output (Y) en de rentevoet (i) samen worden bepaald op korte termijn. #### 6.4.1 De goederenmarkt en de IS-curve * **IS-relatie:** Evenwicht op de goederenmarkt: productie (Y) = vraag (Z). * **Investeringen (I):** Worden nu endogeen en afhankelijk van de verkopen (Y) en de rentevoet (i). * **IS-curve:** Kent een dalend verloop. Een hogere rentevoet leidt tot lagere investeringen, lagere vraag en dus lagere output. Veranderingen in G en T verschuiven de IS-curve. #### 6.4.2 De geldmarkt en de LM-curve * **Centrale Bank:** Stuurt de rentevoet (i) direct. De geldhoeveelheid wordt aangepast om deze rente te handhaven. * **LM-curve:** Wordt voorgesteld als een horizontale lijn op het niveau van de door de centrale bank vastgestelde rentevoet. #### 6.4.3 Het IS-LM model * **Evenwicht:** Het snijpunt van de IS- en LM-curve bepaalt de evenwichtsoutput (Y) en de evenwichtsrentevoet (i). * **Beleidsanalyse:** Het model wordt gebruikt om de impact van fiscaal en monetair beleid op Y en i te analyseren. * **Fiscaal beleid:** Beïnvloedt de IS-curve (verschuiving). * **Monetair beleid:** Beïnvloedt de LM-curve (verschuiving). * **Beleidsmix:** Combinatie van fiscaal en monetair beleid om gewenste macro-economische doelen te bereiken. Een gecombineerde fiscale en monetaire expansie leidt tot hogere output. ### 6.5 De arbeidsmarkt (middellange termijn) Op middellange termijn worden prijzen en lonen flexibeler, en de arbeidsmarkt speelt een centrale rol. #### 6.5.1 Loonzetting (WS-relatie) Het nominale loon (W) wordt bepaald door: * Het verwachte prijsniveau ($P^e$). * De werkloosheidsgraad (u). * Een "catchall" variabele (z) die factoren omvat zoals minimumlonen, werkloosheidsuitkeringen, etc. $$W = P^e \cdot F(u, z)$$ Een hogere werkloosheid ondermijnt de onderhandelingsmacht van werknemers, wat leidt tot lagere lonen. Het reële loon ($W/P$) is cruciaal voor werknemers en bedrijven. #### 6.5.2 Prijszetting (PS-relatie) Bedrijven zetten prijzen met een mark-up (m) bovenop de productiekost. $$\frac{W}{P} = \frac{1}{1+m}$$ De prijszetting bepaalt het reële loon dat bedrijven bereid zijn te betalen. #### 6.5.3 De natuurlijke werkloosheidsgraad ($u_n$) Dit is de werkloosheidsgraad waarbij de reële lonen bepaald door loonzetting gelijk zijn aan de reële lonen bepaald door prijszetting. De natuurlijke werkloosheidsgraad ($u_n$) hangt af van 'z' en 'm'. Beleid gericht op 'z' (bv. werkloosheidsuitkeringen) en 'm' (concurrentiebeleid) kan de natuurlijke werkloosheid beïnvloeden. #### 6.5.4 Middellange termijn evenwicht Op middellange termijn keert de economie terug naar het outputniveau dat bepaald wordt door de natuurlijke werkloosheidsgraad ($Y_n$). De output op middellange termijn is dus afhankelijk van arbeidsmarktbeleid en concurrentiebeleid. ### 6.6 Economische Groei (lange termijn) Op lange termijn focust men op de permanente toename van de geaggregeerde output door technologische vooruitgang en kapitaalaccumulatie. #### 6.6.1 Het meten van de levensstandaard * **Output per capita:** De belangrijkste indicator, berekend door het BBP te delen door het aantal inwoners. * **Aangepast reëel BBP (PPP):** Houdt rekening met verschillen in koopkracht tussen landen. #### 6.6.2 Factoren van lange-termijn groei * **Kapitaalaccumulatie:** Komt voort uit sparen, maar kan op zichzelf geen permanente groei garanderen door afnemende meeropbrengsten. * **Technologische vooruitgang:** Essentieel voor duurzame economische groei. De snelheid hiervan bepaalt de groei van de output per capita. #### 6.6.3 Het model van Solow Dit model verklaart groei aan de hand van de aggregatieve productiefunctie, die de relatie tussen output (Y), kapitaal (K) en arbeid (N) weergeeft, met technologie als exogene factor. Constante schaalopbrengsten en afnemende factoropbrengsten zijn kernkenmerken. ### 6.7 Concept, evolutie en uitdagingen van de welvaartsstaat #### 6.7.1 Definitie en doelstellingen * **Definitie:** Een systeem waarbij de overheid verantwoordelijkheid neemt voor de sociale en economische zekerheid van de bevolking, o.a. via sociale zekerheidsmaatregelen. * **OECD definitie:** Sociaal beleid richt zich op sociale behoeften, beschermt tegen risico's (werkloosheid, armoede), bevordert individueel en collectief welzijn en efficiëntie. * **Argumenten voor overheidsingrijpen:** Efficiëntie (markttekorten) en sociale gelijkheid. #### 6.7.2 Evolutie van sociaal beleid * **Compensatie (na WO II):** Generoos en onvoorwaardelijk systeem gericht op inkomensvoordelen ("after the fact"). * **Preventie en activering (na 1973):** Focus op preventie, sociale investeringen en activering om risico's te voorkomen en arbeidsmarktparticipatie te bevorderen. #### 6.7.3 Uitdagingen voor de welvaartsstaat * **Veranderende wereld:** Technologische ontwikkelingen, nieuwe arbeidsvormen, internationalisering en culturele veranderingen. * **Hogere kosten:** Door technologie en vergrijzing. * **Nieuwe risico's:** Meer onzekerheid, stijgende ongelijkheid, nood aan flexibiliteit en levenslang leren. * **Doelstellingen van de nieuwe welvaartsstaat:** Creëren van banen, stimuleren van arbeidsmarktparticipatie, aanpassen aan de nieuwe economie, en bevorderen van vaardigheidsontwikkeling. * **Risico's:** Matheus-effect (hoger inkomen profiteert meer), structurele armoede, nood aan selectiviteit, kosteneffectiviteit, en de impact op prikkels (incentives). #### 6.7.4 Efficiëntie versus distributie Er is een constante afweging tussen efficiëntie en distributie (herverdeling). Hogere herverdeling kan leiden tot meer ontmoedigingseffecten (minder efficiëntie), zoals geschetst in de theorie van optimale belastingen. #### 6.7.5 Noodzaak van een overheid * **Markttekorten (Market Failures):** * **Externaliteiten:** Negatieve of positieve neveneffecten van economische activiteiten. * **Publieke goederen:** Goederen die niet-uitsluitbaar en niet-rivaliserend zijn (bv. defensie, straatverlichting). De overheid regelt de voorziening ervan (Samuelson-regel). * **Free riders:** Profiteren van publieke goederen zonder bij te dragen. * **Herverdeling:** Om sociale gelijkheid te bevorderen. #### 6.7.6 Ongelijkheid, armoede en herverdeling * **Ongelijkheid vs. armoede:** Ongelijkheid is de verdeling van inkomen/welvaart, armoede is het niet bereiken van een bepaald niveau. * **Meten van armoede:** Relatieve armoedegrenzen (bv. 60% van mediaan inkomen) en subjectieve/objectieve indicatoren zoals materiële en sociale deprivatie. AROPE (risico op armoede of sociale uitsluiting) combineert deze indicatoren. * **Herverdeling via belastingen en sociale zekerheid:** * **Belastingen:** Financieren publieke goederen en beïnvloeden gedrag. * **Sociale zekerheid:** Gebaseerd op principes van verzekering tegen risico's (ziekte, ouderdom) en solidariteit (van rijk naar arm, gezond naar ziek, etc.). * **Uitdagingen voor sociale zekerheid:** * **Spanningen:** Tussen horizontale solidariteit (verzekering) en verticale solidariteit (herverdeling), en tussen decommodificatie (inkomen onafhankelijk van de markt) en recommodificatie (activering). * **Nieuwe sociale risico's:** Echtscheiding, ouderschapsverlof, langdurige werkloosheid zijn moeilijker te verzekeren door moreel gevaar en voorspelbaarheid. #### 6.7.7 De rol van Europa De EU speelt een ondersteunende rol in sociaal beleid via o.a. het Europees Sociaal Fonds (ESF+) en de Open Methode van Coördinatie (OMC). De Europese semester is een mechanisme voor economische coördinatie. ### 6.8 De arbeidsmarkt De arbeidsmarkt is cruciaal voor welvaartscreatie en -verdeling en is een centraal onderdeel van sociaal-economisch beleid. #### 6.8.1 Arbeid als productiefactor * **Beroepsbevolking:** Mensen die arbeid aanbieden. * **Arbeidsmarkt:** Mechanisme voor handel in arbeid, met vraag en aanbod. * **Welvaart:** De mate waarin economie aan behoeften voldoet door aanwending van schaarse middelen, waaronder arbeid. #### 6.8.2 Neoklassiek arbeidsmarktmodel Dit model voorspelt geen onvrijwillige werkloosheid door snelle marktruiming. Echter, de realiteit toont werkloosheid door o.a. deelmarkten en imperfecte informatie. #### 6.8.3 Werkzaamheid, werkloosheid en inactiviteit * **Indicatoren:** Werkloosheidsgraad (u), werkzaamheidsgraad (e), activiteitsgraad (a'). * **Structurele werkloosheid:** Ontstaat door afstemmingsproblemen tussen vraag en aanbod op deelmarkten, belemmerd door gebrek aan mobiliteit en informatie. #### 6.8.4 Determinanten van het arbeidsaanbod * **Omvang van beroepsbevolking:** Beïnvloed door bevolkingsomvang, rekruteringsbevolking en activiteitsgraad. * **Institutionele factoren:** Sociaal beleid, onderwijs, pensioenen, etc. * **Vraagschokken:** Invloed op participatie via arbeidsmarktkrapte (ontmoedigings- en aanvullingseffecten). * **Loonschokken:** Twee effecten: substitutie-effect (hoger loon -> meer aanbod) en inkomenseffect (hoger loon -> minder aanbod). #### 6.8.5 Determinanten van de arbeidsvraag * **Afgeleide vraag:** Vraagt naar arbeid is afgeleid van de vraag naar goederen en diensten. * **Factoren:** Afzet (macro-, meso-, micro-vraag), productietechniek, loonkosten, en aanbodzijde. #### 6.8.6 Kwalitatieve determinanten van arbeidsvraag * **Werving en selectie:** Theorieën zoals menselijk kapitaal, signaaltheorie, statistische discriminatie en sociaal kapitaal verklaren hoe werkgevers beslissingen nemen. ### 6.9 Migratie en de arbeidsmarkt Migratie is de verplaatsing van mensen over grenzen heen en heeft economische gevolgen voor zowel het land van herkomst als het land van bestemming. #### 6.9.1 Typen migratie Migratie kan worden geclassificeerd naar motief (economisch, gezin, humanitair), vrijwilligheid, duur en vaardigheidsniveau. #### 6.9.2 Migratiemodellen * **Simpel beslissingsmodel:** Loonverschillen gecorrigeerd voor migratiekosten bepalen de migratiebeslissing. * **Zwaartekrachtmodel:** Migratie wordt beïnvloed door populaties, afstanden en netwerken. Push- en pull-factoren spelen een rol. #### 6.9.3 Arbeidsmarkteffecten van migratie * **Korte termijn:** Kan leiden tot hogere tewerkstelling en lagere lonen (substituten). * **Lange termijn:** Effecten zijn minder duidelijk; hogere kapitaalinzet kan de lonen ondersteunen. * **Empirisch bewijs:** Gemengd. Soms lichte negatieve effecten op lonen van eerdere immigranten, maar over het algemeen weinig negatieve gevolgen voor niet-migranten op lange termijn. #### 6.9.4 Migratie en discriminatie Discriminatie op de arbeidsmarkt treft migranten vaak. Oorzaken kunnen voorkeursdiscriminatie, klantendiscriminatie of statistische discriminatie zijn. Correspondentietesten zijn een methode om dit te meten. #### 6.9.5 Migratiebeleid Beleid kan gericht zijn op toelating, integratie, of tijdelijke tewerkstelling. Het effect ervan op de arbeidsmarkt is afhankelijk van de selectiviteit en de economische context. ### 6.10 Het objectief van socio-economisch beleid: welzijn Het uiteindelijke doel van sociaal-economisch beleid is het verhogen van het welzijn van de bevolking. #### 6.10.1 Meten van welzijn Welzijn is multidimensionaal en kan worden gemeten via: * **Inkomen:** Een middel tot welzijn, maar onvoldoende als enige indicator. * **Nut (geluk, levenstevredenheid):** Subjectief, moeilijk te meten en vergelijken. * **Vermogen (Capabilities Approach):** De set van vermogens en vrijheden die mensen hebben om het leven dat zij waardevol achten, te leiden. #### 6.10.2 Uitdagingen bij het meten van welzijn * **Vermeldingsprobleem:** Welke dimensies zijn belangrijk en hoe wegen we ze? * **Wegingsprobleem:** Verschillende individuen hechten verschillend belang aan verschillende dimensies. * **Paternalisme:** Het risico dat beleidsmakers keuzes opleggen die niet overeenkomen met de voorkeuren van individuen. #### 6.10.3 Combineren van indicatoren * **Equivalent inkomen:** Een methode om inkomen en andere welzijnsdimensies te combineren, rekening houdend met individuele voorkeuren. * **Nudging:** Subtiele sturing van keuzes om welzijn te bevorderen, zonder de vrijheid aan te tasten ("libertair paternalisme"). #### 6.10.4 Conclusie over welzijnsmeting Een holistische benadering die verschillende dimensies meeneemt, rekening houdt met individuele voorkeuren en principes als dominantie en respect respecteert, is essentieel voor een adequate meting en evaluatie van welzijn en maatschappelijke vooruitgang. --- # Migratie en de arbeidsmarkt Dit gedeelte analyseert de economische impact van migratie, met een focus op de motivaties achter migratie, de effecten op de arbeidsmarkt, en beleid inzake migratie en discriminatie. ### 7.1 Migratie: definities en drijfveren Migratie wordt gedefinieerd als de verplaatsing van mensen over landsgrenzen heen. Economisch gezien wordt migratie bestudeerd in de context van de allocatie van schaarse middelen. Immigranten dragen bij aan de productie in het bestemmingsland, wat de schaarste kan verminderen. Tegelijkertijd kunnen ze concurreren met niet-migranten om jobs en voorzieningen, wat de schaarste kan verhogen. #### 7.1.1 Types migratie Migratie kan worden gecategoriseerd op basis van verschillende criteria: * **Motief:** * Economische migranten: gedreven door economische kansen. * Gezinsmigranten: om zich bij familie aan te sluiten. * Humanitaire migranten: vluchtelingen, asielzoekers. * **Vrijwilligheid:** * Vrijwillige migranten. * Vluchtelingen (oorlog, geweld, vervolging). * Asielzoekers (nog niet officieel erkend). * Slachtoffers van mensenhandel. * **Duur:** * Tijdelijke migranten. * Transmigranten (onderweg naar verdere bestemming). * Permanente migranten. * **Statuut:** * Legale migranten. * Illegale migranten (zonder wettelijke toestemming). * **Vaardigheidsniveau en scholingsgraad:** * Laaggeschoolde/laagvaardige migranten. * Hooggeschoolde/hoogvaardige migranten. #### 7.1.2 Migratiebeslissingen Twee conceptuele modellen helpen bij het begrijpen van migratiebeslissingen: * **Simpel beslissingsmodel:** Gebaseerd op een kosten-batenanalyse. Migratie vindt plaats als het verwachte loon in het bestemmingsland ($W_D$) verminderd met migratiekosten ($C$) hoger is dan het loon in het herkomstland ($W_O$). $$W_D - C > W_O$$ Dit model houdt rekening met directe en indirecte kosten van migratie en gaat uit van nutsmaximalisatie. * **Zwaartekrachtmodel van migratie:** Dit model houdt rekening met de populatiegrootte en afstanden, maar ook met lokale netwerken, culturele banden en taal. Het verklaart dat grotere populaties en kortere afstanden (of culturele affiniteit) meer migratie bevorderen. #### 7.1.3 Factoren die migratie beïnvloeden * **Push-factoren (herkomstland):** * Economisch: lage lonen, hoge werkloosheid, armoede, hoge belastingen. * Politiek en sociaal: oorlog, criminaliteit, corruptie, gezondheidsproblemen. * Overige: natuurrampen, hongersnood, klimaatverandering. * **Pull-factoren (bestemmingsland):** * Economisch: werkgelegenheid, hoge lonen, sociale uitkeringen, onderwijs. * Politiek en sociaal: familie, vrienden, democratie, veiligheid. * **Macro-economische welvaart:** BBP per capita en de Human Development Index (HDI) zijn belangrijke indicatoren. Over het algemeen leidt hogere economische welvaart in het land van herkomst tot minder migratie, terwijl landen met een hoge HDI populair zijn als bestemming. Indices zoals de Global Peace Index (GPI) en de Fragile State Index (FSI) geven inzicht in stabiliteit en risico's. ### 7.2 Arbeidsmarkteffecten van migratie Migratie kan verschillende effecten hebben op de arbeidsmarkt van het bestemmingsland. #### 7.2.1 Economisch basismodel In een eenvoudig economisch model leidt een toename van het arbeidsaanbod door immigratie tot: * **Korte termijn:** * Als migranten **substituten** zijn voor lokale werknemers: de tewerkstelling (E) stijgt en het loon (W) daalt, omdat het aanbod van arbeid toeneemt terwijl de vraagcurve voor arbeid steil (bijna inelastisch) blijft. * Als migranten **complementen** zijn voor lokale werknemers (bv. door het creëren van nieuwe vraag): de vraag naar arbeid stijgt mee, wat de druk op lonen vermindert en mogelijk zelfs tot hogere lonen kan leiden. * **Lange termijn:** * In een scenario met perfecte substituten en constante kapitaalopbrengsten: de lagere lonen kunnen leiden tot een hogere kapitaalinzet door bedrijven, wat de vraag naar arbeid op lange termijn kan verhogen. * Loonstijgingen op de lange termijn kunnen de arbeidsreserve activeren, waarna het loon stabiliseert. #### 7.2.2 Empirisch bewijs De empirische evidentie voor de effecten van immigratie op lonen en werkgelegenheid is gemengd: * **Lonen:** Effecten op lonen van niet-migranten zijn vaak licht negatief of verwaarloosbaar. Eerdere immigranten, met name laaggeschoolde, ervaren soms een negatief effect op hun lonen. * **Werkgelegenheid:** Op korte termijn kan er een negatief effect zijn op de werkgelegenheid van niet-migranten, maar dit effect verdwijnt op lange termijn, vooral als de economie groeiende is en de arbeidsmarkt krapte kan opvangen. #### 7.2.3 Migratie, krapte en continuïteit * Immigratie kan helpen om **vacatures in te vullen** in krappe arbeidsmarkten. * In economisch slechte tijden kan migratie de **competitie om jobs verhogen**. * In economisch goede tijden kan migratie **bedrijfscontinuïteit waarborgen**. ### 7.3 Migratie en discriminatie Discriminatie op de arbeidsmarkt is een belangrijke oorzaak van ongelijke uitkomsten tussen verschillende bevolkingsgroepen, waaronder migranten. #### 7.3.1 Oorzaken van ongelijke uitkomsten Ongelijke arbeidsmarktuitkomsten kunnen te wijten zijn aan: * **Verschillen in menselijk kapitaal:** Opleidingsniveau, werkervaring. * **Verschillen in sociaal kapitaal:** Netwerkeffecten, toegang tot informatie. * **Werkgeversvoorkeuren (voorkeursdiscriminatie):** Werkgevers hebben een voorkeur om met bepaalde groepen te werken, wat leidt tot een fictieve kost bij het aannemen van werknemers uit andere groepen. Dit kan ook voortkomen uit de voorkeuren van bestaande werknemers (werknemersdiscriminatie) of klanten (klantendiscriminatie). * **Statistische discriminatie:** Werkgevers baseren hun beslissingen op gemiddelde productiviteit van een groep bij gebrek aan informatie over individuele productiviteit. * **Andere factoren:** Screening, rationeel kuddegedrag, sociaal kapitaal. #### 7.3.2 Vormen van discriminatie * **Aanwervingsdiscriminatie:** Ongelijke behandeling bij het sollicitatieproces. * **Loondiscriminatie:** Ongelijke beloning voor gelijkwaardig werk. * **Discriminatie in training en promotie:** Ongelijke kansen voor ontwikkeling en loopbaanvooruitgang. * **Ontslagdiscriminatie:** Ongelijke behandeling bij beëindiging van het dienstverband. #### 7.3.3 Meten van discriminatie Correspondentietesten, waarbij fictieve sollicitanten met verschillende kenmerken naar vacatures sturen, worden gebruikt om aanwervingsdiscriminatie te meten. Empirische studies tonen aan dat etnische discriminatie bij aanwerving wereldwijd en in Europa voorkomt. ### 7.4 Migratiebeleid Migratiebeleid omvat de maatregelen die overheden nemen om migratie te reguleren en te sturen. #### 7.4.1 Vormen van migratiebeleid * **Toelatingsbeleid:** * **Gezinsgericht:** Bevoordeelt migranten uit ondervertegenwoordigde regio's. * **Puntensysteem:** Selectie op basis van kenmerken zoals opleiding en rijkdom, wat armere en lagergeschoolde migranten kan benadelen. * **Regio- of groepsbevoordeling:** Geeft voorkeur aan bepaalde nationaliteiten of groepen. * **Tijdelijke migratie:** Gericht op de noden van de arbeidsmarkt, benadeelt migranten die permanente vestiging zoeken. * **Beleid voor specifieke groepen:** * **Gastarbeiders:** Aangeworven om arbeidstekorten in specifieke sectoren op te vangen, vaak met tijdelijke contracten en beperkte sociale voorzieningen. * **Vluchtelingen en asielzoekers:** Gericht op het opvangen van mensen in nood, met pogingen tot billijke verdeling binnen de EU. * **Legalisatie/regularisatiebeleid:** Erkennen van langdurig verblijvende immigranten. * **Integratiebeleid:** * **Introductieprogramma's:** Faciliteren van de overgang naar het bestemmingsland. * **Taaltrainingen:** Verbeteren van taalvaardigheid. * **Actieve arbeidsmarktprogramma's:** Verhogen van de werkgelegenheid en inkomsten van immigranten. * **Antidiscriminatiebeleid:** Minimaliseren van discriminatie. #### 7.4.2 Beleidsimplicaties * Gericht migratiebeleid kan helpen om **arbeidsvraag te beantwoorden**, vooral in specifieke sectoren. * **Minimumlonen** kunnen de negatieve druk op lonen van niet-migranten helpen neutraliseren. * **Taalbeleid** is cruciaal voor de arbeidsmarktparticipatie van immigranten. * **Selectiviteit van migratiebeleid:** OESO-landen zijn vaak selectief, met name op basis van nationaliteit, en hebben een liberale houding ten opzichte van migratie die hoogopgeleide immigranten aantrekt. ### 7.5 Competitie, migratie en arbeidsmarktkrapte Arbeidsmarktconcepten zoals werkloosheidsgraad ($u$), vacaturegraad ($v$), en de natuurlijke werkloosheidsgraad ($u^*$) zijn belangrijk om de competitie op de arbeidsmarkt te begrijpen. * De **Beveridge curve** beschrijft de inverse relatie tussen $u$ en $v$. Een lage werkloosheidsgraad correspondeert met een hoge vacaturegraad. * **Arbeidsmarktkrapte** verwijst naar situaties waarin er te weinig werkzoekenden zijn voor het aantal openstaande vacatures. * Migratie kan helpen om **vacatures in te vullen** en de continuïteit van bedrijven te waarborgen, vooral in krappe arbeidsmarkten. * De mate van **competitie** op de arbeidsmarkt beïnvloedt ook discriminatie. Lage competitie kan leiden tot meer discriminatie, terwijl hoge competitie, mits niet excessief, de discriminatie kan verminderen. ### 7.6 Beleidsuitdagingen en -maatregelen * **Beleid in de VS en VK:** Geplande deportaties in de VS en het restrictieve migratiebeleid na Brexit in het VK illustreren de politieke discussie rond migratie en de potentiële economische gevolgen (bv. arbeidsaanbod, lonen, sectorkrapte). * **Beleidsopties:** Migratie kan beperkt worden bij hoge werkloosheid om werknemers te beschermen, of gefaciliteerd worden bij arbeidsmarktkrapte om bedrijven te ondersteunen. * **Anti-discriminatiemaatregelen:** Quota, straffen en anonieme sollicitaties kunnen helpen om discriminatie te verminderen. ### 7.7 Conclusie: De welvaartsstaat en de arbeidsmarkt De arbeidsmarkt is cruciaal voor de welvaartsstaat, zowel voor welvaartscreatie als voor welvaartsverdeling. Beleid inzake migratie, discriminatie en arbeidsmarktregulering beïnvloedt de effectiviteit van de welvaartsstaat en de mate van sociale gelijkheid en welzijn. --- > **Tip:** Begrijp de verschillende termen en hun onderlinge relaties, zoals werkloosheidsgraad, vacaturegraad en de natuurlijke werkloosheidsgraad. De Beveridge curve is een sleutelconcept om de dynamiek van de arbeidsmarkt te analyseren. Wees ook kritisch op de empirische resultaten, aangezien deze vaak gemengd zijn. > **Tip:** De kosten-batenanalyse van migratie is een fundamenteel economisch principe. Denk na over zowel de directe als indirecte kosten en baten voor zowel de migrant als voor het gastland. > **Voorbeeld:** Als een land een hoge werkloosheidsgraad heeft en veel vacatures tegelijkertijd, suggereert dit een mismatch op de arbeidsmarkt. Dit kan te maken hebben met een gebrek aan de juiste vaardigheden (structurele werkloosheid), geografische mobiliteitsproblemen of discriminatie. Immigratie kan in zo'n situatie een rol spelen bij het opvullen van deze vacatures, mits het beleid dit faciliteert. --- # Welzijn als objectief van sociaal-economisch beleid Dit onderwerp verkent hoe welzijn gemeten en geëvalueerd kan worden, verder dan enkel inkomen, en onderzoekt de rol van sociaal-economisch beleid bij het bevorderen van welzijn. ### 8.1 Het concept welzijn: meten en evalueren Welzijn is een multidimensionaal concept dat verder gaat dan louter economische indicatoren zoals inkomen. Het omvat aspecten zoals geluk, levenstevredenheid, gezondheid, vermogen, vrijheid en de capaciteit om een leven te leiden dat men zelf verkiest. #### 8.1.1 Indicatoren voor welzijn * **Inkomen:** Hoewel inkomen een belangrijke factor is, is het onvoldoende om welzijn volledig te meten. Mensen met hetzelfde inkomen kunnen een verschillend welzijn ervaren door uiteenlopende behoeften, wensen en levensomstandigheden. Inkomen wordt eerder gezien als een middel om andere welzijnscomponenten te verwerven. * **Nut (geluk, levenstevredenheid):** Traditioneel werd nut als meetbaar en vergelijkbaar beschouwd (cardinaal nut). Moderne economie erkent nut echter als ordinaal, wat betekent dat situaties geprefereerd kunnen worden in plaats van exact gemeten. Levenstevredenheid of geluk wordt vaak gebruikt als indicator, maar kan beïnvloed worden door persoonlijkheidskenmerken, ethische overwegingen en subjectiviteit. * **Vermogen (Capabilities):** Het concept van vermogen, zoals beargumenteerd door Amartya Sen, stelt dat de beste maatstaf van welzijn de "vermogensset" van een persoon is. Dit verwijst naar de capaciteit om te doen of te zijn wat men waardeert. Deze sets zijn echter niet direct observeerbaar en het waarderen ervan is complex. * **Andere dimensies:** Naast inkomen, nut en vermogen, zijn ook gezondheid, vrijheid, sociale cohesie, milieukwaliteit en de kwaliteit van publieke diensten cruciaal voor welzijn. #### 8.1.2 Uitdagingen bij het meten van welzijn Het meten en evalueren van welzijn op maatschappelijk niveau brengt specifieke uitdagingen met zich mee: * **Het vermeldingsprobleem:** Het identificeren van alle relevante dimensies en aspecten van een goed leven is complex. Er is geen universele, objectieve lijst van welzijnsindicatoren. * **Het wegingsprobleem:** Verschillende dimensies hebben voor verschillende individuen een andere waarde. Het toekennen van gewichten aan deze dimensies, zowel op individueel als op maatschappelijk niveau, is een normative keuze die afhankelijk is van voorkeuren en waarden. * **Paternalisme:** Het opleggen van een vaste set gewichten aan welzijnsindicatoren kan leiden tot paternalisme, waarbij de overheid beslist wat een "goed leven" inhoudt, onafhankelijk van de individuele voorkeuren. * **Choice Overload (Paradox van de Keuze):** Een overvloed aan keuzes kan leiden tot besluiteloosheid, ontevredenheid en spijt. Dit fenomeen beïnvloedt zowel de perceptie van welzijn als de beslissingsprocessen. #### 8.1.3 Methoden voor aggregatie en evaluatie Om welzijn te meten en te evalueren, worden verschillende methoden gehanteerd: * **Samengestelde indicatoren:** Deze combineren meerdere dimensies van welzijn tot één enkele maatstaf. De manier waarop deze dimensies gewogen en geaggregeerd worden, heeft een aanzienlijke impact op de uitkomsten. * **Equivalent inkomen:** Dit concept probeert het inkomen te corrigeren voor andere levensdimensies (zoals gezondheid, werkkwaliteit) om een meer compleet beeld van welzijn te geven. Het hypothetische inkomen dat een persoon nodig zou hebben om dezelfde tevredenheid te ervaren als in een optimale situatie wordt berekend. * **Data-gestuurde benaderingen:** Deze methoden baseren de wegingen van welzijnsdimensies op empirische data en waargenomen gedragingen, bijvoorbeeld de frequentie van deprivatie in specifieke dimensies. * **Normatieve benaderingen:** Hierbij worden de gewichten bepaald op basis van meningen, expertise of democratische processen. * **Hybride benaderingen:** Combineren elementen van zowel data-gestuurde als normatieve methoden. ### 8.2 De rol van sociaal-economisch beleid in welzijnsbevordering Sociaal-economisch beleid streeft ernaar het welzijn van de bevolking te verhogen. Dit omvat een breed scala aan beleidsdomeinen, waaronder werkgelegenheid, sociale zekerheid, belastingen, en de bevordering van economische groei. #### 8.2.1 De welvaartsstaat en haar doelstellingen De welvaartsstaat is een systeem waarin de overheid verantwoordelijkheid neemt voor de sociale en economische zekerheid van de bevolking. De doelstellingen omvatten: * **Efficiëntie:** Het zo efficiënt mogelijk alloceren van schaarse middelen om te voorzien in behoeften. * **Sociale gelijkheid en herverdeling:** Het corrigeren van ongelijke inkomens- en welzijnsverdelingen die voortkomen uit marktwerking. Dit gebeurt via progressieve belastingen en sociale zekerheidssystemen. * **Bevordering van publieke goederen:** Het voorzien in goederen en diensten die de markt niet effectief kan leveren (bv. onderwijs, infrastructuur). * **Armoedebestrijding en sociale inclusie:** Het garanderen van een minimuminkomen en het voorkomen van sociale uitsluiting. #### 8.2.2 Instrumenten van sociaal-economisch beleid * **Fiscaal beleid:** Aanpassingen van overheidsbestedingen (G) en belastingen (T) om de economie te sturen en welzijn te beïnvloeden. * **Monetair beleid:** Manipulatie van de rentevoet (i) en de geldhoeveelheid om economische activiteit te beïnvloeden. * **Arbeidsmarktbeleid:** Maatregelen gericht op het bevorderen van werkgelegenheid, het verminderen van werkloosheid, het verbeteren van arbeidsomstandigheden en het bevorderen van de inzetbaarheid van werknemers. * **Sociaal beleid:** Systemen van sociale zekerheid, uitkeringen, pensioenen en gezondheidszorg om risico's af te dekken en een basisniveau van welzijn te garanderen. #### 8.2.3 De arbeidsmarkt als hoeksteen De arbeidsmarkt speelt een cruciale rol in het sociaal-economisch beleid. De creatie en verdeling van welvaart zijn sterk afhankelijk van de werking van de arbeidsmarkt. * **Werkgelegenheidsgraad en werkloosheidsgraad:** Deze indicatoren geven de gezondheid van de arbeidsmarkt weer en zijn belangrijke beleidsdoelstellingen. Structurele werkloosheid en de afstemming tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt zijn centrale aandachtspunten. * **Loonzetting en prijszetting:** De interactie tussen werknemers en werkgevers bepaalt lonen en prijzen, wat invloed heeft op de koopkracht en het welzijn van huishoudens. * **Migratie:** Immigratie kan zowel positieve als negatieve effecten hebben op de arbeidsmarkt en het algemene welzijn. Beleid gericht op migratiebeheer en integratie is essentieel om deze effecten te optimaliseren. #### 8.2.4 Lange termijn groei en welzijn Op lange termijn is economische groei, gedreven door technologische vooruitgang en productiviteitsverbeteringen, cruciaal voor het verhogen van de levensstandaard en daarmee het welzijn. Sociaal-economisch beleid dient hierop gericht te zijn door investeringen in onderwijs, innovatie en infrastructuur te stimuleren. > **Tip:** Bij het evalueren van sociaal-economisch beleid is het essentieel om verder te kijken dan enkel economische groei. Een holistische benadering die verschillende dimensies van welzijn meeneemt, is noodzakelijk voor een effectief en rechtvaardig beleid. #### 8.2.5 Beleidsafwegingen: efficiëntie versus herverdeling Veel sociaal-economisch beleid impliceert een afweging tussen efficiëntie en verdeling. Zo kan een progressiever belastingstelsel leiden tot meer herverdeling, maar potentieel ook tot ontmoedigingseffecten die de economische efficiëntie verminderen. Het vinden van de juiste balans is een voortdurende uitdaging voor beleidsmakers. #### 8.2.6 Nudging en keuze-architectuur Nudging en keuze-architectuur zijn strategieën die gebruikt kunnen worden om individuen subtiel in de richting van beslissingen te sturen die hun welzijn bevorderen, zonder hun keuzevrijheid in te perken. Dit kan bijvoorbeeld door het presenteren van gezondere opties als standaardkeuze. > **Voorbeeld:** Een nudgetoepassing zou kunnen zijn dat gezonde voeding in kantines op ooghoogte wordt geplaatst, terwijl ongezonde opties moeilijker bereikbaar zijn. Dit vergroot de kans dat werknemers voor de gezondere keuze gaan, wat bijdraagt aan hun welzijn op lange termijn. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Outputgroei | De economische groei, gemeten als de procentuele toename van het Bruto Binnenlands Product (BBP) in een bepaalde periode. | | Werkloosheidsgraad | Het percentage van de beroepsbevolking dat werkloos is, dat wil zeggen, geen baan heeft maar wel actief op zoek is naar werk. | | Inflatiegraad | De mate waarin het algemene prijsniveau van goederen en diensten in een economie gedurende een bepaalde periode stijgt, uitgedrukt als een percentage. | | Bruto Binnenlands Product (BBP) | De totale marktwaarde van alle finale goederen en diensten die in een land gedurende een specifieke periode worden geproduceerd. Het is een maatstaf voor de economische activiteit van een land. | | Nominaal BBP | De som van de hoeveelheden geproduceerde finale goederen vermenigvuldigd met hun huidige prijzen. Het wordt beïnvloed door zowel productie- als prijsveranderingen. | | Reëel BBP | De som van de hoeveelheden finale goederen vermenigvuldigd met constante prijzen van een basisjaar. Het meet de feitelijke productiegroei door inflatie te corrigeren. | | BBP-deflator | Een prijsindex die de gemiddelde prijsverandering van alle finale goederen en diensten die in een economie worden geproduceerd, weergeeft. Het is de ratio van het nominale BBP tot het reële BBP. | | Consumptieprijsindex (CPI) | Een index die de gemiddelde prijsverandering meet van een vaste korf goederen en diensten die door huishoudens worden geconsumeerd, ook wel de 'cost of living' index genoemd. | | Korte termijn | Een economische tijdsperiode, doorgaans enkele jaren, waarin prijzen als relatief star worden beschouwd en fluctuaties voornamelijk worden bepaald door veranderingen in de vraag. | | Middellange termijn | Een economische tijdsperiode, typisch rond de 10 jaar, waarin economieën doorgaans terugkeren naar een outputniveau bepaald door aanbodfactoren zoals kapitaal, technologie en beroepsbevolking. | | Lange termijn | Een economische tijdsperiode van enkele decennia, waarin economische groei afhankelijk is van factoren zoals innovatie, technologische vooruitgang en spaargedrag. | | IS-curve | Een curve die het verband weergeeft tussen de output (Y) en de rentevoet (i) op de goederenmarkt, waarbij een hogere rente leidt tot een lagere output door lagere investeringen. | | LM-curve | Een curve die het verband weergeeft tussen de output (Y) en de rentevoet (i) op de geldmarkt. In het IS-LM model, met een door de centrale bank vastgestelde rente, is deze curve horizontaal. | | Natuurlijke werkloosheidsgraad | De werkloosheidsgraad op middellange termijn die ontstaat wanneer de reële lonen bepaald door loonzetting gelijk zijn aan de reële lonen bepaald door prijszetting. Dit niveau van werkloosheid is niet noodzakelijk nul. | | Welvaartsstaat | Een systeem waarbij de overheid een actieve rol speelt in het waarborgen van het sociale en economische welzijn van de bevolking, onder andere via sociale zekerheid, verzekeringen en pensioenen. | | Sociale zekerheid | Een stelsel van collectieve maatregelen, meestal georganiseerd door de overheid, dat burgers beschermt tegen economische en sociale risico's zoals werkloosheid, ziekte, ouderdom en handicap. | | Herverdeling | Het proces waarbij inkomen of welvaart wordt overgedragen van de ene groep in de samenleving naar de andere, meestal via belastingen en sociale uitkeringen, met als doel de inkomensongelijkheid te verminderen. | | Migratie | De verplaatsing van mensen van hun ene woonplaats of land naar een ander, met de intentie om zich daar blijvend of tijdelijk te vestigen. | | Arbeidsmarkt | Het mechanisme waar vraag naar arbeid (door bedrijven) en aanbod van arbeid (door werknemers) elkaar ontmoeten, wat leidt tot werkgelegenheid, loonvorming en allocatie van arbeid. | | Welzijn | De mate waarin individuen en de samenleving voldoen aan hun materiële en immateriële behoeften, wat kan worden gemeten aan de hand van diverse indicatoren zoals inkomen, gezondheid, geluk en levensstandaard. | | Capaciteitenbenadering (Capabilities Approach) | Een theoretisch raamwerk dat welzijn meet aan de hand van iemands "capaciteiten" of vrijheden om waardevolle functies uit te voeren, in plaats van alleen te focussen op inkomen of nut. | | Equivalent inkomen | Een hypothetisch inkomen dat, in combinatie met een referentiewaarde voor niet-inkomensdimensies, een individu in een situatie plaatst die als gelijkwaardig wordt beoordeeld aan hun huidige situatie, rekening houdend met individuele voorkeuren. | | Choice overload (Keuzestress) | Een fenomeen waarbij de overvloed aan keuzemogelijkheden leidt tot besluiteloosheid, verminderde tevredenheid en spijt over de gemaakte keuze. | | Nudging | Een interventie die de keuze-architectuur zodanig verandert dat het waarschijnlijker wordt dat mensen een bepaalde beslissing nemen, zonder hun keuzevrijheid te beperken. |

# Evolución histórica y estructura del Banco de España El Banco de España ha experimentado una notable evolución histórica, transformándose desde sus orígenes como entidad vinculada al Estado hasta su actual integración en el Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC), con órganos de gobierno definidos y un marco de autonomía consolidado [1](#page=1) [2](#page=2). ### 1.1 Antecedentes históricos La trayectoria del Banco de España se remonta al siglo XVIII con la fundación del Banco de San Carlos en 1782, cuya actividad estaba ligada al sector público y privado, y marcada por su conexión con el Gobierno. Posteriormente, en 1829, se creó el Banco Español de San Fernando como banco de emisión y descuento, con el objetivo de financiar al Gobierno [1](#page=1). En 1844, surgió el Banco de Isabel II como competidor, con facultades de emisión de billetes y la finalidad de impulsar la actividad mercantil. La fusión de ambos bancos en 1847 dio lugar al Nuevo Banco Español de San Fernando, que mantuvo la capacidad de emisión de billetes y la creación de sucursales [1](#page=1). Un hito importante se alcanzó en 1856 con la Ley del 28 de enero, que otorgó carácter oficial al Nuevo Banco Español de San Fernando y lo renombró como Banco de España [1](#page=1). A lo largo del siglo XX, la estructura y dependencia del Banco sufrieron modificaciones significativas: * La Ley de Ordenación Bancaria de 1946 acentuó su dependencia del Ministerio de Hacienda y su rol como Banco de Bancos, con la autoridad monetaria residiendo en el Gobierno [1](#page=1). * El Decreto-Ley de Nacionalización y Reorganización de 1962 supuso la nacionalización del banco, pasando de ser una sociedad anónima a una entidad nacionalizada bajo la dependencia total del Ministerio de Hacienda [1](#page=1). * La Ley de Organización y Régimen del Crédito Oficial de 1971 amplió sus funciones, asumiendo misiones respecto a otros bancos y coordinando e inspeccionando el Instituto de Crédito de las Cajas de Ahorro (ICCA) [1](#page=1). #### 1.1.1 Proceso de autonomía El camino hacia la autonomía del Banco de España se marcó en varias etapas clave: * La Ley de Órganos Rectores de 1980 definió al Banco como una entidad de derecho público con personalidad jurídica propia y capacidad pública y privada, operando con autonomía [1](#page=1). * La Ley de Autonomía de 1994 lo sometió al ordenamiento jurídico-privado, exceptuando sus potestades administrativas [1](#page=1). * La Ley 12/1998 integró formalmente al Banco de España en el Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC), quedando sujeto a las disposiciones del Tratado de la UEME y los Estatutos del BCE y del SEBC [1](#page=1). > **Tip:** La autonomía del Banco de España, especialmente tras su integración en el SEBC, implica limitaciones directas en la relación con el Tesoro Público. ##### 1.1.1.1 Implicaciones de la autonomía (Tratado de la UEME) La plena autonomía trajo consigo importantes implicaciones en la relación entre el Banco de España y el Tesoro Público: * El Banco de España no puede adquirir directamente valores emitidos por el Tesoro ni concederle créditos [1](#page=1). * El Tesoro Público no puede incurrir en descubiertos en su cuenta en el Banco de España, lo que preserva la iniciativa del banco en la creación monetaria [1](#page=1). * En materia de política monetaria, el Banco opera de forma independiente, sin estar sometido a instrucciones del Gobierno ni de ningún otro órgano nacional o comunitario [1](#page=1). ### 1.2 Órganos de gobierno del Banco de España y del SEBC Los órganos de gobierno del Banco de España, según la Ley de Autonomía (Art. 17), son los siguientes [1](#page=1) [2](#page=2): #### 1.2.1 Gobernador * **Nombramiento:** Realizado por el Jefe del Estado a propuesta del presidente del Gobierno [1](#page=1). * **Mandato:** Seis años, no renovable [1](#page=1). * **Competencias:** Dirige el Banco, preside el Consejo de Gobierno y la Comisión Ejecutiva, ostenta la representación legal del Banco y lo representa en instituciones internacionales. Es miembro del Consejo de Gobierno y del Consejo General del BCE [1](#page=1). * **Rendición de cuentas:** Puede ser convocado por las Cortes o el Gobierno para informar sobre política monetaria, sin recibir instrucciones sobre sus fines o aplicación [1](#page=1). #### 1.2.2 Subgobernador * **Nombramiento:** A propuesta del gobernador, por el Gobierno [1](#page=1). * **Mandato:** Seis años, no renovable, con los mismos requisitos e incompatibilidades que el gobernador [1](#page=1). * **Funciones:** Ejerce la dirección superior de los servicios comunes internos y sustituye al gobernador en caso de vacante, ausencia o enfermedad [1](#page=1). #### 1.2.3 Consejo de Gobierno * **Composición:** Incluye al Gobernador, Subgobernador, el Secretario General del Tesoro y Política Financiera, el Vicepresidente de la CNMV y seis consejeros no natos designados por el Gobierno a propuesta del ministerio de Economía y Competitividad, con un mandato de seis años renovable una vez [2](#page=2). * **Asistentes:** Directores generales del Banco, un representante del personal y el Secretario General asisten con voz pero sin voto. El Ministro de Economía también puede asistir con voz y sin voto [2](#page=2). * **Funcionamiento:** Se reúne al menos diez veces al año, convocado por el gobernador o a solicitud de al menos tres consejeros. Los acuerdos se toman por mayoría de votos, y en caso de empate, decide el voto del presidente. Los consejeros natos no votan en asuntos del SEBC [2](#page=2). * **Competencias:** Aprueba directrices generales, el Informe Anual, circulares, la política de personal, sanciones, y supervisa la contribución a la política monetaria única [2](#page=2). #### 1.2.4 Comisión Ejecutiva * **Composición:** Gobernador (presidente), Subgobernador y dos consejeros no natos. Los directores generales del Banco asisten con voz y sin voto, actuando el Secretario General como secretario [2](#page=2). * **Funcionamiento:** Se reúne cuando el gobernador la convoca por iniciativa propia o a petición de dos de sus miembros. Los acuerdos se toman por mayoría de votos, resolviendo el voto del presidente en caso de empate [2](#page=2). * **Competencias:** Contribuye a la instrumentación de la política monetaria, administra el Banco, resuelve autorizaciones administrativas, formula recomendaciones a entidades y acuerda la incoación de expedientes sancionadores [2](#page=2). ### 1.3 El BCE y el SEBC: objetivos, principios y funciones El Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC) está compuesto por el Banco Central Europeo (BCE) y los bancos centrales nacionales (BCN) de los Estados miembros de la UE [2](#page=2). #### 1.3.1 Objetivos * **Principal:** Mantener la estabilidad de los precios [2](#page=2). * **Secundario:** Apoyar las políticas económicas generales de la UE, siempre que no se ponga en riesgo el objetivo principal [2](#page=2). #### 1.3.2 Principios El SEBC actuará conforme al principio de una economía de mercado abierta y de libre competencia [2](#page=2). #### 1.3.3 Funciones básicas * Definir y ejecutar la política monetaria de la UEME [2](#page=2). * Realizar operaciones de divisas y gestionar las reservas oficiales de divisas [2](#page=2). * Promover el buen funcionamiento de los sistemas de pago [2](#page=2). * Tener el derecho exclusivo de autorizar la emisión de billetes, aunque tanto el BCE como los bancos centrales nacionales pueden emitirlos [2](#page=2). * Realizar la supervisión prudencial de las entidades de crédito [2](#page=2). #### 1.3.4 Funciones consultivas El SEBC será consultado sobre propuestas de actos comunitarios y proyectos de disposiciones legales nacionales en su ámbito de competencia [2](#page=2). #### 1.3.5 Otras funciones adicionales * Presentar dictámenes a instituciones o autoridades [2](#page=2). * Contribuir a la buena gestión de la supervisión prudencial y a la estabilidad del sistema financiero [2](#page=2). * Realizar funciones de información estadística y cooperación internacional [2](#page=2). * Autorizar y revocar la autorización de las entidades de crédito [2](#page=2). #### 1.3.6 Independencia Ni el BCE, ni los bancos centrales nacionales, ni sus miembros pueden solicitar o aceptar instrucciones de instituciones comunitarias, Gobiernos ni ningún otro órgano [2](#page=2). #### 1.3.7 Órganos del BCE y del SEBC * **Consejo de Gobierno (BCE):** Integrado por el Comité Ejecutivo y los Gobernadores de los BCN (con voto rotatorio). Adopta orientaciones y decisiones para el SEBC, formula la política monetaria (tipos de interés, reservas) y asume funciones de supervisión, separadas de la política monetaria, a través del Consejo de Supervisión [2](#page=2). --- # Funciones y operaciones del Banco Central Europeo y el Sistema Europeo de Bancos Centrales Este resumen aborda los objetivos, principios y funciones del Banco Central Europeo (BCE) y el Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC), así como sus operaciones de política monetaria, gestión de reservas y emisión de billetes. ## 2. Funciones y operaciones del Banco Central Europeo y el Sistema Europeo de Bancos Centrales El Banco Central Europeo (BCE) y el Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC) son instituciones fundamentales para la estabilidad económica y financiera de la zona euro y la Unión Europea. El SEBC está compuesto por el BCE y los bancos centrales nacionales (BCN) de los Estados miembros de la UE, mientras que el Eurosistema agrupa al BCE y a los BCN de los países que ya han adoptado el euro [2](#page=2) [3](#page=3). ### 2.1 Objetivos, principios y funciones del BCE y el SEBC #### 2.1.1 Objetivos El objetivo principal del BCE y del SEBC es mantener la estabilidad de los precios. Secundariamente, apoyarán las políticas económicas generales de la UE, siempre que esto no menoscabe su objetivo principal [2](#page=2) [3](#page=3). #### 2.1.2 Principios El SEBC actuará conforme al principio de una economía de mercado abierta y de libre competencia [2](#page=2). #### 2.1.3 Funciones básicas Las funciones básicas del BCE y del SEBC incluyen [2](#page=2): * Definir y ejecutar la política monetaria de la Unión Económica y Monetaria Europea (UEME). * Realizar operaciones de divisas y gestionar las reservas oficiales de divisas. * Promover el buen funcionamiento de los sistemas de pago. * Tener el derecho exclusivo de autorizar la emisión de billetes (aunque el BCE y los BCN pueden emitirlos). * Realizar la supervisión prudencial de las entidades de crédito. #### 2.1.4 Funciones consultivas El BCE y el SEBC serán consultados sobre propuestas de actos comunitarios y proyectos de disposiciones legales nacionales en su ámbito de competencia [2](#page=2). #### 2.1.5 Otras funciones adicionales Otras funciones incluyen [2](#page=2): * Presentar dictámenes a instituciones o autoridades. * Contribuir a la buena gestión de la supervisión prudencial y a la estabilidad del sistema financiero. * Desempeñar funciones de información estadística y cooperación internacional. * Autorizar y revocar la autorización de las entidades de crédito. #### 2.1.6 Independencia Ni el BCE, ni los BCN, ni sus miembros podrán solicitar o aceptar instrucciones de instituciones comunitarias, gobiernos, ni de ningún otro órgano [2](#page=2). ### 2.2 Órganos del BCE y del SEBC #### 2.2.1 El Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC) El SEBC está compuesto por el BCE y los BCN de los Estados miembros [2](#page=2). #### 2.2.2 Órganos del BCE * **Consejo de Gobierno (BCE):** * **Composición:** Integrado por el Comité Ejecutivo y los Gobernadores de los BCN. La votación de los gobernadores es rotatoria [2](#page=2). * **Funciones:** Adopta las orientaciones y decisiones para el SEBC, formula la política monetaria (incluyendo tipos de interés y reservas), y asume funciones de supervisión a través del Consejo de Supervisión [2](#page=2). * **Comité Ejecutivo (BCE):** * **Composición:** Formado por el Presidente, el vicepresidente y cuatro miembros con dedicación exclusiva y un mandato no renovable de ocho años [3](#page=3). * **Funciones:** Implementa la política monetaria, imparte instrucciones a los BCN y gestiona el día a día del BCE [3](#page=3). * **Consejo General (BCE):** * **Existencia:** Existe mientras haya Estados de la UE que no sean miembros de la UEME [3](#page=3). * **Composición:** Integrado por el Presidente, el vicepresidente y los gobernadores de los BCN [3](#page=3). * **Funciones:** Se encarga de la recopilación estadística, informes y cooperación [3](#page=3). ### 2.3 Funciones del BCE y del Banco de España (como integrantes del SEBC) El Banco de España, como integrante del SEBC, desempeña diversas funciones para mantener la estabilidad de precios en España y apoyar la política económica general del Gobierno, sin perjuicio de su prioridad hacia la estabilidad de precios y el cumplimiento de sus tareas dentro del SEBC. Estas funciones se dividen en las que ejerce como parte del SEBC y sus funciones propias [3](#page=3). #### 2.3.1 Operaciones permitidas al Banco de España El Banco de España puede operar en mercados financieros, realizar operaciones de crédito con entidades (con garantías) y mantener reservas mínimas según las normas del SEBC [3](#page=3). #### 2.3.2 Evolución de la política monetaria en España La política monetaria en España ha pasado por varias etapas: * **Dinero pasivo (Guerra Civil - 1974):** Política monetaria subordinada a la fiscal y planes de desarrollo [3](#page=3). * **Control activo (1974 - 1994):** Estrategia a dos niveles (oferta monetaria como objetivo intermedio y liquidez bancaria como variable operativa) [3](#page=3). * **Objetivo de inflación (1995 - 1999):** Seguimiento directo de la inflación tras la autonomía otorgada por la Ley de 1994 [3](#page=3). * **UEME (Desde 1999):** Política monetaria única bajo el Banco Central Europeo [3](#page=3). ### 2.4 El marco de la política monetaria única #### 2.4.1 Estructura institucional * **Eurozona:** La UEME implica una política única con decisiones uniformes para toda el área [3](#page=3). * **Eurosistema vs. SEBC:** Las tareas se ejecutan a través del Eurosistema (BCE + BCN de países con el euro), mientras que el SEBC incluye a todos los BCN de la UE, tengan o no el euro [3](#page=3). #### 2.4.2 Instituciones Financieras Monetarias (IFMs) Son aquellas cuyos pasivos son de naturaleza monetaria e incluyen bancos centrales, entidades de crédito residentes y otras instituciones residentes que reciben depósitos o sustitutos y conceden crédito [3](#page=3). #### 2.4.3 Agregados monetarios Definidos para analizar la estabilidad de precios a medio/largo plazo [3](#page=3): * **M1:** Efectivo en manos del público + depósitos a la vista [3](#page=3). * **M2:** M1 + depósitos a corto plazo (plazo < 2 años o preaviso < 3 meses) [3](#page=3). * **M3:** M2 + instrumentos negociables (cesiones temporales, participaciones en fondos monetarios, valores de renta fija < 2 años) [3](#page=3). #### 2.4.4 Estrategia de política monetaria (Objetivo: Estabilidad de Precios) La estrategia del Eurosistema se basa en un objetivo cuantitativo y dos pilares [3](#page=3): * **Objetivo cuantitativo:** Incremento interanual de precios (IPCA) inferior al dos por ciento a medio plazo [3](#page=3). * **Pilar 1 (Análisis Monetario):** Papel destacado del dinero, con valor de referencia para el crecimiento de M3 [3](#page=3). * **Pilar 2 (Análisis Económico):** Evaluación de una amplia gama de indicadores económicos y financieros para evaluar riesgos a la estabilidad [3](#page=3). La verificación de esta información permite al Consejo de Gobierno del BCE tomar decisiones sobre los tipos de interés a corto plazo [4](#page=4). ### 2.5 Instrumentación de la política monetaria (Actuaciones Convencionales) El SEBC utiliza principalmente las operaciones de mercado abierto, las facilidades permanentes y el coeficiente de caja para alcanzar sus objetivos [4](#page=4). #### 2.5.1 Operaciones de Mercado Abierto Son operaciones ejecutadas en mercados financieros que pueden incluir operaciones temporales, compraventa simple a vencimiento, emisión de certificados de depósito del BCE, swaps de divisas y captación de depósitos a plazo fijo. Su objetivo principal es controlar los tipos de interés, gestionar la liquidez y enviar señales a los agentes económicos [4](#page=4). Se dividen en cuatro categorías: * **Principales de Financiación:** Inyección regular de liquidez con frecuencia y vencimiento semanal, mediante subastas ordinarias. Son la señal clave de la política monetaria [4](#page=4). * **Financiación a más largo plazo:** Inyección mensual con vencimiento a tres meses. No envían señales, ya que el tipo es variable. Ambas se ejecutan mediante subastas ordinarias [4](#page=4). * **Subastas a tipo de interés fijo:** El BCE especifica el tipo y las entidades pujan por la cantidad [4](#page=4). * **Subastas a tipo variable:** Las entidades señalan la cantidad y el tipo de interés deseado [4](#page=4). * **De Ajuste (Fine-tuning):** Gestionan la liquidez y controlan los tipos de interés, suavizando fluctuaciones inesperadas. Se instrumentan mediante operaciones temporales, swaps de divisas y captación de depósitos a plazo fijo, a través de subastas rápidas o procedimientos bilaterales [4](#page=4). * **Estructurales:** Se ejecutan para ajustar la posición estructural del SEBC frente al sector financiero. Pueden ser regulares o no, y se realizan mediante la colocación de emisiones de certificados de deuda del BCE, operaciones temporales o compraventas simples [4](#page=4). #### 2.5.2 Facilidades Permanentes * **Facilidad Marginal de Crédito:** Permite obtener liquidez a un día con garantías, a un tipo máximo (techo del interbancario) [4](#page=4). * **Facilidad de Depósito:** Permite realizar depósitos a un día a un tipo inferior (suelo del interbancario) [4](#page=4). Estos dos mecanismos definen la banda de fluctuación del tipo del interbancario a un día [4](#page=4). #### 2.5.3 Coeficiente de Caja Reservas mínimas obligatorias que las entidades deben mantener [4](#page=4). ### 2.6 Medidas No Convencionales (Crisis desde 2007) Ante la crisis iniciada en 2007, se implementaron medidas no convencionales: * **Modificaciones en tipos de interés:** Descenso continuo hasta el cero por ciento en marzo de 2016 [4](#page=4). * **Activos de garantía:** Ampliación del listado para incluir préstamos empresariales [4](#page=4). * **Cambios en el Marco Operativo:** Adjudicación plena a tipo fijo en subastas principales [4](#page=4). * **Nuevas operaciones:** Financiación a largo plazo (6 meses, 12 meses, 3 y 4 años) [4](#page=4). * **Divisas:** Swaps de liquidez en dólares [4](#page=4). * **Coeficiente de caja:** Se rebajó del dos al uno por ciento en enero de 2012, y se amplió su periodo de mantenimiento [5](#page=5). * **Compra de activos:** Programa para mercados de valores (deuda pública y privada) para asegurar la transmisión de la política monetaria [5](#page=5). ### 2.7 Mecanismo Europeo de Estabilidad (MEDE) Organismo intergubernamental establecido por Tratado entre los países miembros de la UEME [5](#page=5). #### 2.7.1 Órganos de gobierno * **Consejo de Gobernadores:** Adopta las decisiones más importantes, formado por los ministros de Economía y Finanzas de la eurozona, con el Presidente del BCE y el Comisario Europeo como observadores. Las decisiones sobre concesión de ayudas requieren mutuo acuerdo, con un mecanismo exprés para emergencias basado en mayoría cualificada del 85% [5](#page=5). * **Consejo de Administración:** Presidido por un director ejecutivo e integrado por un administrador por cada país del euro, se encarga de cometidos específicos por delegación del Consejo de Gobernadores [5](#page=5). #### 2.7.2 Participación del BCE en el MEDE El BCE colabora con el FMI y la Comisión Europea en la evaluación de riesgos, realiza análisis de sostenibilidad de la deuda y aporta conocimientos técnicos a la negociación de programas de ajuste [5](#page=5). #### 2.7.3 Instrumentos de ayuda financiera La asistencia se realiza principalmente en forma de préstamos, supeditados a un riguroso programa de ajuste macroeconómico. El tipo de interés es la suma del coste de financiación del MEDE más un recargo del dos por ciento, más otro uno por ciento para importes pendientes tras tres años. Excepcionalmente, puede otorgar préstamos directos para adquirir sus propios bonos en el mercado primario (rescate blando) [5](#page=5). #### 2.7.4 Aplicación del Mecanismo Las ayudas se activan a petición de un país de la UEME, tras una evaluación de riesgo para la estabilidad financiera de la eurozona por parte de la Comisión Europea, el FMI y el BCE. Está controlado por los países de la UEME a través de su Consejo de Gobernadores [5](#page=5). #### 2.7.5 Financiación del MEDE El capital total suscrito es de setecientos mil millones de euros, de los cuales ochenta mil millones están desembolsados y el resto con avales de los países del euro sobre emisiones de deuda. La contribución de cada país es proporcional a su peso en el BCE [5](#page=5). ### 2.8 Gestión de Reservas Exteriores #### 2.8.1 Reservas del BCE Los BCN transfieren parte de sus reservas al BCE, cuya gestión la realizan los BCN. El Banco de España gestiona una cartera en una única divisa con la finalidad de intervenciones en el mercado de cambios [6](#page=6). #### 2.8.2 Reservas propias El Banco de España gestiona las reservas no transferidas y puede operar con activos en moneda extranjera y transacciones bancarias [6](#page=6). ### 2.9 Supervisión de Entidades de Crédito (Mecanismo Único de Supervisión - MUS) El MUS, operativo desde 2014, está integrado por el BCE y las Autoridades Nacionales Competentes (ANC) y tiene como objetivo garantizar la solidez y seguridad del sistema bancario europeo, reforzando la integración y estabilidad financiera [6](#page=6). #### 2.9.1 Distribución de Competencias El BCE supervisa directamente las entidades sistemáticas que cumplan ciertos criterios: activos superiores a treinta mil millones de euros, activos superiores al veinte por ciento del PIB del Estado, las tres entidades más significativas de cada Estado, o si lo solicita el BCE o la actividad transfronteriza es importante. El Banco de España mantiene la supervisión directa de las entidades menos significativas, bajo estándares del BCE [6](#page=6). #### 2.9.2 Funciones Específicas del BCE El BCE ejerce funciones adicionales sobre las entidades de crédito en los Estados miembros participantes [6](#page=6): 1. **Autorizaciones:** Autorizar y revocar la autorización de entidades de crédito [6](#page=6). 2. **Actividad transfronteriza:** Llevar a cabo funciones en caso de que una entidad desee establecerse o prestar servicios en un Estado miembro no participante [6](#page=6). 3. **Participaciones:** Evaluar notificaciones de adquisición y venta de participaciones cualificadas [6](#page=6). 4. **Requisitos prudenciales:** Velar por el cumplimiento de las normas de la UE sobre fondos propios, titulización, limitaciones a grandes riesgos, liquidez, apalancamiento y notificación de información [6](#page=6). 5. **Gobernanza:** Garantizar el cumplimiento de actos relativos a estructuras de gobernanza sólidas, incluyendo requisitos de idoneidad, gestión de riesgos, control interno, políticas de remuneración y procesos de adecuación de capital [6](#page=6). 6. **Revisiones supervisoras:** Realizar revisiones, incluyendo pruebas de resistencia, para determinar la suficiencia de fondos propios y requisitos de liquidez, imponiendo medidas adicionales si es necesario [6](#page=6). 7. **Supervisión consolidada e intervención:** Supervisar en base consolidada, participar en la supervisión de conglomerados financieros y actuar sobre planes de recuperación e intervención temprana [6](#page=6). #### 2.9.3 Cooperación y ejecución Estas funciones se desarrollan en cooperación con la autoridad nacional competente (Banco de España), que facilitará la información necesaria. El BCE puede realizar inspecciones in situ o basarse en la documentación remitida periódicamente [6](#page=6). ### 2.10 Promoción del buen funcionamiento de los sistemas de pago El BCE y los BCN promueven el buen funcionamiento de los sistemas de pago como una de sus funciones básicas [2](#page=2). #### 2.10.1 Crédito Intradía El Banco de España concede créditos intradía con garantías, que deben ser cancelados a lo largo del día. Si no se regularizan al cierre, las entidades recurren a la facilidad marginal de crédito. El BCE identifica estos sistemas como de importancia sistémica, sujetos a criterios estrictos de supervisión [9](#page=9). #### 2.10.2 Servicio de Liquidación de Depósitos Interbancarios Creado para registrar y liquidar operaciones del mercado interbancario de depósitos, vinculado a TARGET2-BE [9](#page=9). #### 2.10.3 La Zona Única de Pagos en euros (SEPA) Creación de un mercado único de pequeños pagos en euros (transferencias, adeudos directos y pagos con tarjeta), que permite realizar pagos electrónicos y adeudos en euros a cualquier beneficiario dentro de la UE bajo las mismas condiciones. Todos los pagos se consideran "internos" [9](#page=9). #### 2.10.4 Sistema Nacional de Compensación Electrónica (SNCE) En España, el SNCE, gestionado por Iberpay, compensa operaciones minoristas (cheques, transferencias, adeudos) y liquida saldos netos en TARGET2. Permite la participación directa e indirecta [9](#page=9). ### 2.11 Emisión de Billetes y Monedas * **Billetes:** Es competencia exclusiva del BCE y los BCN. En España, el Banco de España los emite previa autorización del BCE. Son los únicos de curso legal pleno [9](#page=9). * **Monedas:** El Ministerio de Economía acuerda su acuñación (volumen aprobado por el BCE), y el Banco de España las pone en circulación [9](#page=9). ### 2.12 Funciones Propias del Banco de España Además de sus funciones como integrante del SEBC, el Banco de España tiene funciones propias [10](#page=10). #### 2.12.1 Central de Información de Riesgos (CIR) Servicio público para recabar datos de riesgos y facilitar la supervisión y estabilidad, con declarantes como entidades de crédito, EFC, SGR, etc.. Se declaran préstamos, valores y garantías, tanto directos como indirectos [10](#page=10). #### 2.12.2 Funciones por cuenta del Tesoro * **Servicio de Tesorería:** Gestiona ingresos y pagos por cuenta del Tesoro, con prohibición de descubiertos [10](#page=10). * **Deuda Pública:** Actúa como agente financiero, facilitando la emisión, amortización y gestión. Es el organismo rector del mercado de deuda pública en anotaciones. No puede adquirir deuda directamente del emisor [10](#page=10). #### 2.12.3 Servicio de Reclamaciones Tramita reclamaciones de usuarios que previamente hayan acudido al Defensor del Cliente de la entidad, o si la reclamación no se resuelve satisfactoriamente en dos meses [10](#page=10). #### 2.12.4 Operativa Exterior La ley de 2003 establece plena libertad de transacciones, cobros y pagos, eliminando la autorización previa pero obligando a declarar por estadística/fiscalidad. El Banco de España autoriza "entidades registradas", dicta instrucciones y controla operaciones [10](#page=10). #### 2.12.5 Otras funciones * **Central de Balances:** Realiza encuestas voluntarias a empresas no financieras [10](#page=10). * **Operaciones con particulares:** Generalmente prohibidas, salvo depósitos judiciales, garantía, etc. [10](#page=10). ### 2.13 Mercados Interbancarios #### 2.13.1 Mercado Interbancario de Depósitos Las entidades de crédito se ceden depósitos a muy corto plazo con alta liquidez (un día o más), basado en la confianza. Es un mercado mayorista, primario y referencia para la formación de precios. Anteriormente al euro, el MIBOR era la referencia; desde 1999, el Euribor y el Eonia cumplen esta función [10](#page=10). #### 2.13.2 Mercado de Divisas Español Organizado por "entidades registradas", incluye operaciones al contado (spot) y a plazo (forward). Las encuestas BIS muestran un crecimiento continuo, con predominio de operaciones Swap y la divisa dólar estadounidense [10](#page=10). --- # Supervisión del sistema bancario y sistemas de pago Este tema aborda el Mecanismo Único de Supervisión (MUS) en la eurozona, la distribución de competencias supervisoras entre el Banco Central Europeo (BCE) y las autoridades nacionales como el Banco de España, y el funcionamiento de los sistemas de pago clave como TARGET2 y SEPA. ### 3.1 El Mecanismo Único de Supervisión (MUS) El Mecanismo Único de Supervisión (MUS) es el marco de supervisión bancaria de la eurozona establecido en 2014. Está compuesto por el BCE y las Autoridades Nacionales Competentes (ANC) de los Estados miembros participantes. Sus objetivos principales son garantizar la solidez y seguridad del sistema bancario europeo, reforzar la integración y la estabilidad financiera, y lograr una supervisión financiera homogénea en toda la eurozona [6](#page=6). #### 3.1.1 Distribución de competencias supervisoras La asignación de responsabilidades supervisoras bajo el MUS distingue entre entidades "sistemáticas" y "menos significativas" [6](#page=6). * **Supervisión directa por el BCE:** El BCE ejerce la supervisión directa sobre las entidades de crédito que cumplen uno o varios de los siguientes criterios [6](#page=6): * Volumen de activos superior a 30.000 millones de euros [6](#page=6). * Volumen de activos superior al 20% del Producto Interior Bruto (PIB) del Estado miembro [6](#page=6). * Las tres entidades de crédito más significativas de cada Estado miembro [6](#page=6). * Entidades cuya actividad transfronteriza sea considerada importante o solicitada por el propio BCE [6](#page=6). * **Supervisión por el Banco de España (Entidades Menos Significativas):** El Banco de España mantiene la supervisión directa sobre las entidades de crédito que no son consideradas "sistemáticas". No obstante, esta supervisión se realiza siguiendo los estándares y directrices establecidos por el BCE. El BCE conserva la potestad de asumir la supervisión directa de estas entidades si lo considera necesario [6](#page=6). #### 3.1.2 Funciones específicas del BCE en materia de supervisión El BCE, en su rol supervisor, ejerce una serie de funciones adicionales sobre las entidades de crédito en los Estados miembros participantes: 1. **Autorizaciones:** Conceder o revocar la autorización a las entidades de crédito [6](#page=6). 2. **Actividad transfronteriza:** Gestionar las solicitudes para el establecimiento de sucursales o la prestación de servicios transfronterizos en Estados miembros no participantes [6](#page=6). 3. **Participaciones:** Evaluar las notificaciones relativas a la adquisición o venta de participaciones cualificadas en entidades de crédito [6](#page=6). 4. **Requisitos prudenciales:** Vigilar el cumplimiento de la normativa de la Unión Europea en materia de fondos propios, titulización, límites a los grandes riesgos, liquidez, apalancamiento y la notificación y publicación de información [6](#page=6). 5. **Gobernanza:** Asegurar la implementación de estructuras de gobernanza sólidas, incluyendo requisitos de idoneidad para los directivos, gestión de riesgos, control interno, políticas de remuneración y procesos de evaluación de adecuación del capital [6](#page=6). 6. **Revisiones supervisoras:** Llevar a cabo revisiones, incluyendo pruebas de resistencia en colaboración con la Autoridad Bancaria Europea (ABE), para evaluar la suficiencia de las estructuras y fondos propios frente a los riesgos, pudiendo imponer requisitos adicionales de capital, liquidez u otras medidas [6](#page=6). 7. **Supervisión consolidada e intervención:** Realizar la supervisión en base consolidada, participar en la supervisión de conglomerados financieros y ejecutar funciones relacionadas con planes de recuperación e intervención temprana en casos de incumplimiento de requisitos [6](#page=6). #### 3.1.3 Cooperación, ejecución y sanciones Todas estas funciones supervisoras se desarrollan en estrecha cooperación con la autoridad nacional competente, como el Banco de España, que debe facilitar toda la información requerida al BCE. El BCE puede realizar inspecciones in situ o basarse en la documentación remitida para llevar a cabo sus actividades. Si se detectan problemas o indicios de incumplimiento, el BCE puede exigir la adopción de medidas correctivas en una fase temprana. En caso de incumplimiento normativo, el BCE puede imponer sanciones de hasta el doble de los beneficios obtenidos o las pérdidas evitadas, o hasta el 10% del volumen de negocios total de la entidad [6](#page=6) [7](#page=7). > **Tip:** La independencia del BCE en sus funciones de supervisión es crucial y se mantiene separada de sus responsabilidades en política monetaria [7](#page=7). #### 3.1.4 Estructura de supervisión del BCE La planificación y ejecución de las tareas de supervisión recaen en el Consejo de Supervisión, un órgano interno compuesto por un presidente, un vicepresidente, cuatro representantes del BCE y un representante de la autoridad nacional competente de cada Estado miembro participante [7](#page=7). ### 3.2 Competencias supervisoras del Banco de España A pesar de la reasignación de funciones al BCE bajo el MUS, el Banco de España conserva competencias significativas para la estabilidad financiera [7](#page=7). #### 3.2.1 Áreas de actuación del Banco de España 1. **Entidades significativas:** Participa en su supervisión a través de equipos conjuntos, donde la mayoría de los miembros son del Banco de España [7](#page=7). 2. **Inspecciones in situ:** Juega un papel esencial en las inspecciones de entidades significativas, actuando bajo mandato del BCE pero con supervisores nacionales mayoritariamente [7](#page=7). 3. **Entidades menos significativas:** Mantiene la supervisión directa, aplicando protocolos del BCE e informándole, aunque el BCE puede intervenir directamente si es necesario [7](#page=7). 4. **Órganos de gobierno del MUS:** El Gobernador representa al Banco de España en el Consejo de Gobierno del BCE, y el Subgobernador en el Consejo de Supervisión [7](#page=7). 5. **Redes de expertos:** Participa en redes organizadas por el MUS para optimizar las funciones supervisoras [7](#page=7). 6. **Procedimientos administrativos:** Interviene en la concesión de licencias y la evaluación de participaciones significativas en entidades relevantes [7](#page=7). 7. **Áreas no traspasadas:** Mantiene la supervisión en materia de blanqueo de capitales, financiación del terrorismo y protección de consumidores [7](#page=7). 8. **Otras entidades:** Ejerce competencias completas sobre establecimientos financieros de crédito, entidades de pago, dinero electrónico, garantía recíproca, tasación, Sareb, fundaciones bancarias y establecimientos de compraventa de moneda extranjera [7](#page=7). #### 3.2.2 Funciones específicas del Banco de España según la Ley 10/2014 La Ley 10/2014 regula actualmente la función supervisora del Banco de España, atribuyéndole competencias para: * Recabar información para verificar el cumplimiento de la normativa [7](#page=7). * Requerir y comunicar información y medidas por medios electrónicos [7](#page=7). * Llevar a cabo las investigaciones necesarias [7](#page=7). * Realizar inspecciones [7](#page=7). * Considerar la incidencia de sus decisiones en la estabilidad financiera de otros Estados miembros [7](#page=7). El Banco de España debe aprobar anualmente un programa supervisor que detalle cómo llevará a cabo su supervisión, la asignación de recursos, la identificación de entidades para inspección reforzada y un plan de inspecciones in situ [7](#page=7). #### 3.2.3 Actividad inspectora y régimen sancionador La actividad inspectora del Banco de España se divide en seguimiento y análisis a distancia, y visitas de inspección. Las inspecciones permiten verificar datos y profundizar en la gestión de riesgos y valoración de activos. Los resultados pueden dar lugar a recomendaciones, mandatos o la apertura de expedientes sancionadores [8](#page=8). Las infracciones se clasifican en: * **Muy graves:** Ejercicio de actividades ajenas al objeto social, carencia de contabilidad, resistencia a la inspección, insuficiencia de recursos propios (seis meses), o no remitir planes al BE [8](#page=8). * **Graves:** Ejercicio ocasional de actividades ajenas, dotación insuficiente de reservas/provisiones, o incumplimiento de normas contables [8](#page=8). * **Leves:** Aquellas que no son ni graves ni muy graves [8](#page=8). ### 3.3 Sistemas de Pago El Banco de España promueve el buen funcionamiento de los sistemas de pago, que son esenciales para la actividad económica, la política monetaria y los mercados financieros. Su vigilancia abarca tanto sistemas oficiales como acuerdos privados y procesos informáticos relevantes [8](#page=8). #### 3.3.1 TARGET2 (Mayorista) TARGET2 es un sistema de pago automatizado transeuropeo para la liquidación bruta en tiempo real, que surge de la modernización del sistema TARGET. Opera desde 2007 con una plataforma compartida única, estructurada legalmente como una multiplicidad de sistemas de pago. Cada Banco Central Nacional opera su propio sistema integrante (por ejemplo, TARGET2-BE en España) [8](#page=8). * **Plataforma y operativa:** Utiliza una plataforma directa (SSP) sin intervención de sistemas nacionales. Las órdenes se envían directamente por los participantes a través de SWIFT y se anotan en los libros de TARGET2 [8](#page=8). * **Funciones de TARGET2-BE:** Procesa órdenes de pago (transferencias, adeudos directos, traspasos de liquidez) que son consecuencia de operaciones de política monetaria, liquidación de operaciones de divisas en euros, liquidación de transferencias en sistemas de grandes pagos transfronterizos o pequeños pagos sistémicos, y cualquier orden dirigida a un participante en TARGET2 [8](#page=8). * **Participantes directos:** Incluyen entidades de crédito del Espacio Económico Europeo (EEE) o sus sucursales, y Bancos Centrales Nacionales [8](#page=8). #### 3.3.2 Zona Única de Pagos en euros (SEPA) Si bien el documento proporcionado no detalla explícitamente SEPA, se puede inferir que su funcionamiento y supervisión están integrados dentro del marco general de los sistemas de pago que el Banco de España promueve. SEPA busca armonizar los pagos en euros entre los países miembros, facilitando las transferencias, adeudos directos y pagos con tarjeta de forma paneuropea. Su correcta operación es fundamental para la eficiencia del mercado único europeo y la política monetaria del Eurosistema [8](#page=8). --- # Funciones específicas y mercados interbancarios del Banco de España Este apartado describe las funciones particulares del Banco de España, incluyendo la Central de Información de Riesgos (CIR), su papel como agente financiero del Tesoro, y el funcionamiento de los mercados interbancarios de depósitos y divisas. ### 4.4. Funciones específicas del Banco de España #### 4.4.1. Central de información de riesgos (CIR) La Central de Información de Riesgos (CIR) es un servicio público cuya finalidad es recabar datos sobre los riesgos asumidos por las entidades financieras y ponerlos a disposición para facilitar la supervisión bancaria y contribuir a la estabilidad financiera general [10](#page=10) [9](#page=9). * **Declarantes:** Están obligados a declarar a la CIR el Banco de España, las entidades de crédito, las empresas financieras de crédito (EFC), las sociedades de garantía recíproca (SGR), entre otras [10](#page=10). * **Riesgos declarables:** Se incluyen préstamos, valores y garantías. Generalmente, no existe un umbral mínimo general para la declaración de estos riesgos, siendo individualizados [10](#page=10). * **Tipos de riesgo:** * **Directos:** Corresponden a los titulares, emisores y primeros obligados de las deudas o compromisos [10](#page=10). * **Indirectos:** Se refieren a los garantes, avalistas y aseguradores que respaldan dichas operaciones [10](#page=10). #### 4.4.2. Funciones por cuenta del Tesoro El Banco de España desempeña varias funciones cruciales por cuenta del Tesoro Público. * **Servicio de Tesorería:** Gestiona los ingresos y pagos realizados por el Tesoro. Se establece una estricta prohibición de descubiertos en estas operaciones [10](#page=10). * **Deuda Pública:** Actúa como agente financiero del Tesoro en la emisión, amortización y gestión de la deuda pública. Es el organismo rector del Mercado de Deuda Pública en Anotaciones. Sin embargo, el Banco de España tiene prohibido adquirir deuda directamente del emisor en el mercado primario [10](#page=10). #### 4.4.3. Servicio de reclamaciones El Banco de España tramita las reclamaciones presentadas por los usuarios de servicios financieros. Como requisito previo, el usuario debe acreditar haber acudido previamente al Defensor del Cliente de la entidad implicada. Si la reclamación no se resuelve satisfactoriamente en un plazo de dos meses, o si no hay respuesta, el usuario puede dirigirse al Banco de España, que emitirá un informe final motivado [10](#page=10). #### 4.4.4. Operativa exterior Conforme a la Ley de 2003, rige la plena libertad de transacciones, cobros y pagos en operaciones exteriores, eliminando la necesidad de autorización previa. No obstante, existe la obligación de declarar estas operaciones por motivos estadísticos y fiscales. El Banco de España tiene la función de autorizar a las "entidades registradas" (como bancos y casas de cambio) para operar, así como dictar instrucciones y controlar dichas operaciones [10](#page=10). #### 4.4.5. Otras funciones * **Central de Balances:** El Banco de España lleva a cabo encuestas voluntarias a empresas no financieras para recopilar información económica [10](#page=10). * **Operaciones con particulares:** Por regla general, el Banco de España tiene prohibido realizar operaciones con particulares, salvo excepciones como depósitos judiciales o garantías [10](#page=10). ### 4.5. Mercados interbancarios Los mercados interbancarios son esenciales para la gestión de la liquidez de las entidades de crédito y para la transmisión de la política monetaria. #### 4.5.1. Mercado interbancario de depósitos Este mercado se caracteriza por la cesión de depósitos a muy corto plazo entre entidades de crédito, con un alto grado de liquidez (normalmente de un día o más). Las operaciones se realizan sin garantías, basándose principalmente en la confianza mutua [10](#page=10). * **Características:** * Es un mercado mayorista [10](#page=10). * Se considera un mercado primario, ya que las operaciones no son negociables en un mercado secundario [10](#page=10). * Sirve como referencia fundamental para la formación de precios en el mercado financiero [10](#page=10). * **Evolución:** * Antes de la introducción del euro en 1999, el tipo de referencia principal era el MIBOR (Mercado Interbancario de Referencia) [10](#page=10). * Desde 1999, con la Unión Económica y Monetaria (UEM), el MIBOR desapareció. Los tipos de referencia principales son: * **Euribor:** Representa los tipos de oferta a plazo, que pueden variar desde una semana hasta doce meses [10](#page=10). * **Eonia:** Es la media ponderada de las operaciones interbancarias realizadas a un día, y sustituye a la función del interbancario a un día [10](#page=10). #### 4.5.2. Mercado de divisas español El mercado de divisas español está organizado y opera a través de "entidades registradas" [10](#page=10). * **Tipos de operaciones:** * **Contado (Spot):** La entrega de las divisas se realiza en un plazo de dos días hábiles. En estas operaciones, las entidades mantienen una posición neta, ya sea larga (si compran una divisa) o corta (si venden una divisa) [10](#page=10). * **A plazo (Forward):** Implican la entrega de divisas en una fecha futura, posterior a los dos días hábiles. El tipo de cambio se pacta en el momento de la operación. La diferencia entre el tipo de plazo y el tipo de contado puede resultar en un premio (si el tipo a plazo es mayor que el contado) o un descuento (si el tipo a plazo es menor que el contado) [10](#page=10). * **Datos relevantes (Encuesta BIS):** Las encuestas del Banco de Pagos Internacionales (BIS) muestran un crecimiento continuo en la actividad de este mercado. Predominan las operaciones de tipo Swap (intercambio de divisas) con un 59,7% del total, y el dólar estadounidense es la divisa más negociada, representando el 85% de las operaciones [10](#page=10). > **Tip:** Es fundamental comprender la distinción entre los mercados de depósitos interbancarios (gestionando la liquidez a corto plazo entre bancos) y los mercados de divisas (relacionados con el cambio de monedas). Ambos son vitales para el funcionamiento del sistema financiero. > **Tip:** Recuerda la evolución de los tipos de interés interbancarios en la zona euro: del MIBOR pre-euro al Euribor y Eonia en la actualidad. Esto refleja la integración financiera de la zona. > **Tip:** Para el mercado de divisas, ten presente las diferencias clave entre las operaciones al contado (entrega inmediata o casi inmediata) y a plazo (entrega futura a un tipo acordado). --- ## Errores comunes a evitar - Revise todos los temas a fondo antes de los exámenes - Preste atención a las fórmulas y definiciones clave - Practique con los ejemplos proporcionados en cada sección - No memorice sin entender los conceptos subyacentes

| Término | Definición | |---|---| | Banco de España | Institución que actúa como banco central de España. Históricamente, ha evolucionado desde entidades ligadas al gobierno hasta convertirse en un miembro independiente del Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC), con responsabilidades en política monetaria, supervisión bancaria y estabilidad financiera. | | Banco Central Europeo (BCE) | Institución de la Unión Europea responsable de la política monetaria de la eurozona. Su objetivo principal es mantener la estabilidad de precios y apoya las políticas económicas generales de la UE, actuando con independencia de las instituciones comunitarias y los gobiernos nacionales. | | Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC) | Compuesto por el Banco Central Europeo (BCE) y los bancos centrales nacionales (BCN) de todos los Estados miembros de la UE. Su principal objetivo es mantener la estabilidad de precios y ejecuta la política monetaria de la eurozona. | | Sistema Único de Supervisión (MUS) | Mecanismo de supervisión bancaria en la eurozona, integrado por el BCE y las Autoridades Nacionales Competentes (ANC). Su objetivo es garantizar la solidez del sistema bancario europeo, reforzando la integración y la estabilidad financiera. | | Política Monetaria | Conjunto de acciones llevadas a cabo por el banco central para influir en la cantidad de dinero y crédito en una economía, con el fin de alcanzar objetivos macroeconómicos como la estabilidad de precios y el pleno empleo. | | TARGET2 | Sistema automatizado transeuropeo de transferencia urgente para la liquidación bruta en tiempo real, que permite la transferencia de fondos entre bancos de forma segura y eficiente en toda la eurozona. Es un sistema mayorista para la política monetaria y la liquidación de grandes pagos. | | Zona Única de Pagos en Euros (SEPA) | Iniciativa que busca crear un mercado único para los pagos minoristas en euros dentro de la Unión Europea, permitiendo realizar transferencias, adeudos y pagos con tarjeta bajo las mismas condiciones, independientemente de la ubicación geográfica del pagador y el beneficiario. | | Coeficiente de Caja | Porcentaje de los depósitos que las entidades de crédito deben mantener como reservas obligatorias en el banco central. Su modificación puede afectar la liquidez del sistema bancario y la oferta monetaria. | | Operaciones de Mercado Abierto | Herramienta de política monetaria utilizada por los bancos centrales para influir en la liquidez del sistema bancario y los tipos de interés. Incluyen la compraventa de activos financieros, operaciones temporales y la emisión de certificados. | | Facilidades Permanentes | Instrumentos que permiten a las entidades de crédito obtener liquidez del banco central (facilidad marginal de crédito) o depositarla en él (facilidad de depósito) a un día, estableciendo los límites superior e inferior del tipo de interés interbancario. | | Deuda Pública | Instrumento financiero emitido por el Estado para financiar su gasto. El Banco de España actúa como agente financiero para la emisión, amortización y gestión de la deuda pública española. | | Central de Información de Riesgos (CIR) | Servicio del Banco de España que recopila datos sobre los riesgos asumidos por las entidades de crédito y otros declarantes. Su objetivo es facilitar la supervisión bancaria y contribuir a la estabilidad financiera del sistema. | | Mercado Interbancario | Mercado donde las entidades de crédito se prestan fondos entre sí a muy corto plazo. Es fundamental para la gestión de la liquidez y la transmisión de la política monetaria. | | Euribor | Tipo de interés de referencia para los préstamos interbancarios en euros a plazo (generalmente de una semana a doce meses). Es un indicador clave en el mercado financiero europeo. | | Eonia | Tipo de interés promedio ponderado de las operaciones interbancarias a un día en euros. Fue un indicador importante para la política monetaria y la fijación de precios en el mercado monetario hasta su sustitución por €STR. |

# Historia y evolución del Banco de España La historia del Banco de España se caracteriza por su evolución desde una institución vinculada al Estado a un banco central autónomo integrado en el Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC). ### 1.1 Antecedentes históricos La trayectoria del Banco de España se inicia con la fundación del Banco de San Carlos en 1782, que operaba tanto con el sector público como con el privado y mantenía una fuerte conexión con el Gobierno. Tras su desaparición, en 1829 se estableció el Banco Español de San Fernando, concebido como un banco de emisión y descuento con la finalidad primordial de financiar al Gobierno [1](#page=1). En 1844 surgió un competidor, el Banco de Isabel II, también autorizado para la emisión de billetes y con el objetivo de impulsar la actividad mercantil. Una crisis motivó la fusión de ambas entidades en 1847, dando lugar al Nuevo Banco Español de San Fernando, el cual obtuvo la facultad de emitir billetes y crear sucursales. Un hito importante se alcanzó en 1856 con la Ley del 28 de enero, que otorgó carácter oficial al Nuevo Banco Español de San Fernando y lo renombró como Banco de España [1](#page=1). A lo largo del siglo XX, la estructura y dependencia del banco experimentaron cambios significativos. La Ley de Ordenación Bancaria de 1946 acentuó su vinculación con el Ministerio de Hacienda y reafirmó su papel como banco de bancos, si bien la autoridad monetaria seguía residiendo en el Gobierno. En 1962, un Decreto-Ley de Nacionalización y Reorganización lo transformó de sociedad anónima a banco nacionalizado, consolidando su dependencia total del Ministerio de Hacienda. Posteriormente, la Ley de Organización y Régimen del Crédito Oficial de 1971 amplió sus funciones, incluyendo la coordinación e inspección del Instituto de Crédito de las Cajas de Ahorro (ICCA), que desapareció [1](#page=1). #### 1.1.1 El proceso de autonomía El camino hacia la autonomía del Banco de España se consolidó en varias etapas legislativas. En 1980, la Ley de Órganos Rectores definió al Banco como una entidad de derecho público con personalidad jurídica propia y plena capacidad, estableciendo su actuación autónoma. La Ley de Autonomía de 1994 sometió la institución al ordenamiento jurídico-privado, exceptuando las potestades administrativas. Finalmente, la Ley 12/1998 integró formalmente al Banco de España en el Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC), sujetándolo a las disposiciones del Tratado de la UEME y a los Estatutos del Banco Central Europeo (BCE) y del SEBC [1](#page=1). ##### 1.1.1.1 Implicaciones de la autonomía (Tratado de la UEME) La autonomía del Banco de España, en el marco del Tratado de la UEME, trajo consigo importantes implicaciones [1](#page=1): * Prohibición de adquisición directa de valores emitidos por el Tesoro o concesión de créditos al mismo [1](#page=1). * Impedimento de descubiertos del Tesoro Público en su cuenta en el Banco de España, para no coartar la iniciativa en la creación monetaria [1](#page=1). * Independencia del Banco en materia de política monetaria, no estando sometido a instrucciones del Gobierno ni de otros órganos nacionales o comunitarios [1](#page=1). ### 1.2 Órganos de gobierno del Banco de España y del SEBC #### 1.2.1 Órganos del Banco de España Los órganos de gobierno del Banco de España, según la Ley de Autonomía (Art. 17), son los siguientes [1](#page=1): 1. **Gobernador:** * Nombramiento: Por el Jefe del Estado, a propuesta del presidente del Gobierno [1](#page=1). * Mandato: Seis años, no renovable [1](#page=1). * Competencias: Dirección del Banco, presidencia del Consejo de Gobierno y la Comisión Ejecutiva, representación legal, representación en instituciones internacionales y membresía del Consejo de Gobierno y del Consejo General del BCE [1](#page=1). * Rendición de cuentas: Puede ser convocado por las Cortes o el Gobierno para informar sobre política monetaria, aunque sin recibir instrucciones sobre fines o aplicación de dicha política [1](#page=1). 2. **Subgobernador:** * Nombramiento: Por el Gobierno a propuesta del gobernador [1](#page=1). * Mandato: Seis años, no renovable, con los mismos requisitos e incompatibilidades que el gobernador [1](#page=1). * Funciones: Dirección superior de los servicios comunes internos y sustitución del gobernador en casos de vacante, ausencia o enfermedad [1](#page=1). 3. **Consejo de Gobierno:** * Composición: Gobernador, Subgobernador, Secretario General del Tesoro y Política Financiera, Vicepresidente de la CNMV, y seis consejeros no natos (designados por el Gobierno a propuesta del Ministerio de Economía y Competitividad con mandato de seis años renovable una vez) ] [2](#page=2). * Asistentes (voz sin voto): Directores generales del Banco, un representante del personal y el Secretario General. El Ministro de Economía puede asistir con voz pero sin voto [2](#page=2). * Funcionamiento: Se reúne al menos diez veces al año, convocado por el gobernador o a solicitud de al menos tres consejeros. Los acuerdos se toman por mayoría de votos, decidiendo el voto del presidente en caso de empate. Los consejeros natos no votan en asuntos del SEBC [2](#page=2). * Competencias: Aprobación de directrices generales, Informe Anual, Circulares, política de personal, sanciones y supervisión de la contribución a la política monetaria única [2](#page=2). 4. **Comisión Ejecutiva:** * Composición: Gobernador (presidente), Subgobernador y dos consejeros no natos. Asisten los directores generales del Banco de España con voz y sin voto, y el Secretario General actúa como secretario [2](#page=2). * Funcionamiento: Se convoca por el gobernador por iniciativa propia o a petición de dos miembros. Los acuerdos se toman por mayoría de votos, decidiendo el voto del presidente en caso de empate [2](#page=2). * Competencias: Contribución a la instrumentación de la política monetaria, administración del Banco, resolución de autorizaciones administrativas, formulación de recomendaciones a entidades y acuerdo de incoación de expedientes sancionadores [2](#page=2). #### 1.2.2 El BCE y el SEBC: objetivos, principios y funciones El Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC), compuesto por el Banco Central Europeo (BCE) y los bancos centrales nacionales (BCN) de los Estados miembros, opera bajo objetivos, principios y funciones definidos [2](#page=2). 1. **Objetivos:** * Principal: Mantener la estabilidad de los precios [2](#page=2). * Secundario: Apoyar las políticas económicas generales de la UE, sin menoscabo del objetivo principal [2](#page=2). 2. **Principios:** * Actuación conforme al principio de una economía de mercado abierta y de libre competencia [2](#page=2). 3. **Funciones básicas:** * Definir y ejecutar la política monetaria de la UEME [2](#page=2). * Realizar operaciones de divisas y gestionar las reservas oficiales de divisas [2](#page=2). * Promover el buen funcionamiento de los sistemas de pago [2](#page=2). * Derecho exclusivo de autorizar la emisión de billetes (con posibilidad de emisión por el BCE y los BCN) ] [2](#page=2). * Realizar la supervisión prudencial de las entidades de crédito [2](#page=2). 4. **Funciones consultivas:** * Ser consultado sobre propuestas de actos comunitarios y proyectos de disposiciones legales nacionales en su ámbito de competencia [2](#page=2). 5. **Otras funciones adicionales:** * Presentar dictámenes a instituciones o autoridades [2](#page=2). * Contribuir a la buena gestión de la supervisión prudencial y a la estabilidad del sistema financiero [2](#page=2). * Funciones de información estadística y cooperación internacional [2](#page=2). * Autorizar y revocar la autorización de las entidades de crédito [2](#page=2). 6. **Independencia:** * Ni el BCE, ni los BCN, ni sus miembros pueden solicitar o aceptar instrucciones de instituciones comunitarias, gobiernos ni ningún otro órgano [2](#page=2). #### 1.2.3 Órganos del BCE y del SEBC Los órganos principales del SEBC son el BCE y los Bancos Centrales Nacionales (BCN) ] [2](#page=2). 1. **Consejo de Gobierno (BCE):** * Integrantes: Comité Ejecutivo más los Gobernadores de los BCN (con voto rotatorio) ] [2](#page=2). * Funciones: Adopta orientaciones y decisiones para el SEBC, formula la política monetaria (tipos de interés, reservas) y asume funciones de supervisión, separadas de la política monetaria, a través del Consejo de Supervisión [2](#page=2). --- # El Banco Central Europeo (BCE) y el Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC) Este apartado se centra en los objetivos, principios, funciones y estructura del Banco Central Europeo (BCE) y el Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC), así como en la ejecución de la política monetaria única en la eurozona. ### 2.1 Objetivos y Principios del BCE y SEBC El principal objetivo del BCE y del SEBC es mantener la estabilidad de los precios en la zona euro. Secundariamente, apoyarán las políticas económicas generales de la Unión Europea, siempre que no comprometan el objetivo principal. El principio fundamental bajo el cual actúan es el de una economía de mercado abierta y de libre competencia [2](#page=2). ### 2.2 Funciones del BCE y del SEBC Las funciones del BCE y del SEBC se pueden clasificar en básicas, consultivas y otras adicionales [2](#page=2). #### 2.2.1 Funciones básicas * Definir y ejecutar la política monetaria de la Unión Monetaria Europea (UEME) [2](#page=2). * Realizar operaciones de divisas y gestionar las reservas oficiales de divisas [2](#page=2). * Promover el buen funcionamiento de los sistemas de pago [2](#page=2). * Tener el derecho exclusivo de autorizar la emisión de billetes, aunque el BCE y los bancos centrales nacionales (BCN) podrán emitirlos [2](#page=2). * Realizar la supervisión prudencial de las entidades de crédito [2](#page=2). #### 2.2.2 Funciones consultivas El BCE será consultado sobre propuestas de actos comunitarios y proyectos de disposiciones legales nacionales en su ámbito de competencia [2](#page=2). #### 2.2.3 Otras funciones adicionales * Presentar dictámenes a instituciones o autoridades [2](#page=2). * Contribuir a la buena gestión de la supervisión prudencial y a la estabilidad del sistema financiero [2](#page=2). * Desempeñar funciones de información estadística y cooperación internacional [2](#page=2). * Autorizar y revocar la autorización de las entidades de crédito [2](#page=2). #### 2.2.4 Independencia Ni el BCE, ni los BCN, ni sus miembros podrán solicitar o aceptar instrucciones de instituciones comunitarias, gobiernos ni de ningún otro órgano [2](#page=2). ### 2.3 Órganos del BCE y del SEBC El Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC) está compuesto por el BCE y los BCN de todos los Estados miembros de la UE, tengan o no el euro como moneda. El Eurosistema, por su parte, está formado por el BCE y los BCN de aquellos Estados miembros que han adoptado el euro [3](#page=3). #### 2.3.1 Órganos del BCE 1. **Consejo de Gobierno del BCE**: * **Integrantes**: Está compuesto por el Comité Ejecutivo y los Gobernadores de los BCN (con voto rotatorio) [2](#page=2). * **Funciones**: Adopta las orientaciones y decisiones para el SEBC, formula la política monetaria (incluyendo tipos de interés y reservas). Asume también funciones de supervisión, separadas de la política monetaria, a través del Consejo de Supervisión [2](#page=2). 2. **Comité Ejecutivo del BCE**: * **Integrantes**: Presidido por el Presidente del BCE, incluye al vicepresidente y a otros cuatro miembros, todos con dedicación exclusiva y un mandato no renovable de ocho años [3](#page=3). * **Funciones**: Se encarga de poner en práctica la política monetaria, impartir instrucciones a los BCN y gestionar el día a día del BCE [3](#page=3). 3. **Consejo General del BCE**: * **Existencia**: Existe mientras haya Estados de la UE que no sean miembros de la UEME [3](#page=3). * **Integrantes**: Compuesto por el Presidente, el Vicepresidente y los gobernadores de los BCN [3](#page=3). * **Funciones**: Se ocupa de la recopilación estadística, la elaboración de informes y la cooperación [3](#page=3). #### 2.3.2 Órganos del SEBC (Ejemplo del Banco de España) Al Banco de España, como integrante del SEBC, le corresponden funciones que le permiten perseguir su objetivo principal de mantener la estabilidad de precios y apoyar la política económica general, sin perjuicio de sus tareas como miembro del SEBC [3](#page=3). * **Operaciones permitidas al Banco de España como integrante del SEBC**: * Operar en mercados financieros (compraventa de activos, préstamos de valores/metales) [3](#page=3). * Realizar operaciones de crédito con entidades, siempre con garantías [3](#page=3). * Mantener reservas mínimas según las normas del SEBC [3](#page=3). ### 2.4 El Marco de la Política Monetaria Única La UEME implica una política monetaria única con decisiones uniformes para toda la eurozona [3](#page=3). #### 2.4.1 Instituciones Financieras Monetarias (IFMs) Son aquellas IFMs cuyos pasivos son de naturaleza monetaria. Se dividen en: bancos centrales (incluido el BCE), entidades de crédito residentes, y otras instituciones residentes que reciben depósitos o sustitutos y conceden crédito (como fondos de inversión del mercado monetario) [3](#page=3). #### 2.4.2 Agregados Monetarios Se definen para analizar la estabilidad de precios a medio y largo plazo: * **M1**: Efectivo en manos del público + depósitos a la vista [3](#page=3). * **M2**: M1 + depósitos a corto plazo (plazo menor a 2 años o preaviso menor a 3 meses) [3](#page=3). * **M3**: M2 + instrumentos negociables (cesiones temporales, participaciones en fondos monetarios, valores de renta fija menores a 2 años) [3](#page=3). #### 2.4.3 Estrategia de Política Monetaria (Objetivo: Estabilidad de Precios) La estrategia del Eurosistema es única y se adapta a su entorno institucional [3](#page=3). * **Objetivo cuantitativo**: Incremento interanual de precios (IPCA) inferior al 2% a medio plazo [3](#page=3). * **Pilar 1 (Análisis Monetario)**: Da un papel destacado al dinero, utilizándolo como valor de referencia para el crecimiento de M3 [3](#page=3). * **Pilar 2 (Análisis Económico)**: Evalúa una amplia gama de indicadores económicos y financieros (salarios, tipo de cambio, etc.) para valorar riesgos para la estabilidad [3](#page=3). La verificación de esta información permite al Consejo de Gobierno del BCE tomar decisiones sobre los tipos de interés a corto plazo. Para conseguir la evolución monetaria deseada, el SEBC utiliza normalmente operaciones de mercado abierto, facilidades permanentes y el coeficiente de caja [4](#page=4). ### 2.5 Instrumentación de la Política Monetaria La política monetaria se implementa a través de actuaciones convencionales y medidas no convencionales. #### 2.5.1 Actuaciones Convencionales 1. **Operaciones de Mercado Abierto**: * Son operaciones ejecutadas en mercados financieros a iniciativa del banco central [4](#page=4). * **Objetivo principal**: Control de los tipos de interés, gestión de la liquidez del mercado y envío de señales a los agentes económicos sobre el tono de la política monetaria [4](#page=4). * **Tipos de operaciones de mercado abierto**: * **Principales de Financiación**: Inyección regular de liquidez con frecuencia y vencimiento semanal. Se ejecutan mediante subastas ordinarias y son la señal clave de la política monetaria [4](#page=4). * **Financiación a más largo plazo**: Inyección mensual de liquidez con vencimiento a tres meses. No envían señales de política monetaria (tipo variable) [4](#page=4). * **De Ajuste (Fine-tuning)**: Tienen como objetivo gestionar la liquidez y suavizar fluctuaciones inesperadas de los tipos de interés. Se instrumentan mediante operaciones temporales, swaps de divisas y captación de depósitos a plazo fijo, y se ejecutan mediante subastas rápidas o procedimientos bilaterales [4](#page=4). * **Estructurales**: Se ejecutan para ajustar la posición estructural del SEBC frente al sector financiero. Pueden ser regulares o no, y se realizan mediante emisiones de certificados de deuda del BCE, operaciones temporales o compraventas simples [4](#page=4). * **Mecanismo de subastas**: Pueden ser a tipo fijo (volumen) o variable (tipo marginal) [4](#page=4). 2. **Facilidades Permanentes**: * **Facilidad Marginal de Crédito**: Permite obtener liquidez a un día a un tipo de interés máximo, actuando como techo del mercado interbancario [4](#page=4). * **Facilidad de Depósito**: Permite realizar depósitos a un día a un tipo de interés inferior, actuando como suelo del mercado interbancario [4](#page=4). * Estos dos mecanismos definen la banda de fluctuación del tipo del mercado interbancario a un día [4](#page=4). 3. **Coeficiente de Caja**: Establece las reservas mínimas obligatorias para las entidades [4](#page=4). #### 2.5.2 Medidas No Convencionales (Crisis desde 2007) En respuesta a las crisis financieras, se implementaron medidas adicionales: * Modificaciones en tipos de interés, con un descenso continuo hasta el 0% en marzo de 2016 [4](#page=4). * Ampliación del listado de activos de garantía, incluyendo préstamos empresariales [4](#page=4). * Cambios en el marco operativo, como la adjudicación plena a tipo fijo en subastas principales [4](#page=4). * Nuevas operaciones, como financiación a largo plazo (6 meses, 12 meses, 3 y 4 años) [4](#page=4). * Operaciones de divisas, como swaps de liquidez en dólares [4](#page=4). * Reducción del coeficiente de caja del 2% al 1% en enero de 2012, y ampliación de su periodo de mantenimiento [5](#page=5). * Programa de compra de activos (deuda pública y privada) para asegurar la transmisión de la política monetaria [5](#page=5). ### 2.6 Mecanismo Europeo de Estabilidad (MEDE) El MEDE es un organismo intergubernamental establecido mediante un Tratado entre los países de la UEME, con sede en Luxemburgo [5](#page=5). #### 2.6.1 Órganos de Gobierno del MEDE * **Consejo de Gobernadores**: Adopta las decisiones más importantes, compuesto por los ministros de Economía y Finanzas de la eurozona, con el Presidente del BCE y el Comisario Europeo como observadores. Las decisiones sobre ayudas requieren mutuo acuerdo, con un mecanismo exprés para emergencias que exige una mayoría cualificada del 85% de los votos ponderados [5](#page=5). * **Consejo de Administración**: Presidido por un director ejecutivo, está integrado por un administrador por cada país del euro y se encarga de cometidos específicos por delegación del Consejo de Gobernadores [5](#page=5). #### 2.6.2 Participación del BCE en el MEDE El BCE colabora con el FMI y la Comisión Europea para evaluar riesgos para la estabilidad financiera de la UEME, realiza análisis de sostenibilidad de la deuda y aporta conocimientos técnicos a la negociación de programas de ajuste macroeconómico [5](#page=5). #### 2.6.3 Instrumentos de Ayuda Financiera del MEDE * La asistencia se realiza principalmente en forma de préstamos, supeditados a un riguroso programa de ajuste macroeconómico [5](#page=5). * El tipo de interés será la suma del coste de financiación para el MEDE más un recargo del 2% (y un 1% adicional para importes pendientes tras tres años) [5](#page=5). * Excepcionalmente, podrá otorgar préstamos directos para adquirir bonos propios en el mercado primario (rescate blando) [5](#page=5). #### 2.6.4 Aplicación y Financiación del MEDE Las ayudas se activan tras una petición de un país de la UEME y una evaluación de riesgo por parte de la Comisión Europea, el FMI y el BCE. El MEDE está controlado por los países de la UEME, y el Parlamento Europeo es informado regularmente. Su capital total suscrito es de 700.000 millones de euros, con 80.000 millones desembolsados y el resto en avales [5](#page=5). ### 2.7 Funciones Específicas del BCE en el SEBC #### 2.7.1 Gestión de Reservas Exteriores Los BCN transfieren parte de sus reservas al BCE, cuya gestión la realizan los propios BCN. La finalidad es intervenir en el mercado de cambios. El Banco de España gestiona las reservas no transferidas y puede realizar operaciones con activos en moneda extranjera [6](#page=6). #### 2.7.2 Supervisión de Entidades de Crédito (Mecanismo Único de Supervisión - MUS) El MUS, operativo desde 2014, está integrado por el BCE y las Autoridades Nacionales Competentes (ANC) [6](#page=6). * **Objetivos del MUS**: Garantizar la solidez y seguridad del sistema bancario europeo, reforzar la integración y estabilidad financiera, y lograr una supervisión financiera homogénea [6](#page=6). * **Distribución de Competencias**: El BCE supervisa directamente a las entidades sistemáticas que cumplan ciertos criterios (activos superiores a 30.000 millones de euros, activos superiores al 20% del PIB del Estado, las 3 entidades más significativas de cada Estado, o aquellas con actividad transfronteriza importante) [6](#page=6). * **Banco de España (Entidades Menos Significativas)**: Mantiene la supervisión directa sobre las entidades menos significativas, pero bajo los estándares del BCE, que puede asumir la supervisión directa si es necesario [6](#page=6). #### 2.7.3 Funciones Específicas Adicionales del BCE dentro del MUS El BCE ejerce funciones adicionales sobre las entidades de crédito de los Estados miembros participantes: 1. **Autorizaciones**: Autorizar y revocar la autorización de las entidades de crédito [6](#page=6). 2. **Actividad Transfronteriza**: Realizar las funciones atribuidas a las autoridades competentes cuando una entidad desee establecerse o prestar servicios en un Estado miembro no participante [6](#page=6). 3. **Participaciones**: Evaluar las notificaciones de adquisición y venta de participaciones cualificadas en entidades de crédito [6](#page=6). 4. **Requisitos Prudenciales**: Velar por el cumplimiento de las normas de la UE sobre fondos propios, titulización, limitaciones a grandes riesgos, liquidez, apalancamiento y notificación de información [6](#page=6). 5. **Gobernanza**: Garantizar el cumplimiento de actos relativos a estructuras de gobernanza sólidas, incluyendo requisitos de idoneidad de los gestores, procesos de gestión de riesgos, control interno, políticas de remuneración y procesos de evaluación de adecuación del capital [6](#page=6). 6. **Revisiones Supervisoras**: Realizar revisiones (incluyendo pruebas de resistencia) para determinar si las estructuras y fondos propios garantizan una cobertura adecuada de riesgos, imponiendo requisitos adicionales si es necesario [6](#page=6). 7. **Supervisión Consolidada e Intervención**: Proceder a la supervisión consolidada, participar en la de conglomerados financieros y realizar funciones sobre planes de recuperación e intervención temprana cuando una entidad incumpla requisitos [6](#page=6). La ejecución de estas funciones se realiza en cooperación con la autoridad nacional competente, que facilitará la información necesaria al BCE. El BCE puede realizar inspecciones in situ o basarse en la documentación remitida periódicamente [6](#page=6). --- # Funciones del Banco de España dentro del SEBC y sus funciones propias El Banco de España desempeña un doble papel: actúa como miembro del Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC) para ejecutar la política monetaria común, y también ejerce funciones propias para garantizar la estabilidad financiera y económica en España [3](#page=3). ### 3.1 Funciones como integrante del SEBC Como miembro del SEBC, el Banco de España contribuye a los objetivos de mantener la estabilidad de precios y apoyar la política económica general del Gobierno, siempre con la prioridad en la estabilidad de precios. Estas funciones se desarrollan bajo el marco institucional de la Eurozona y el Eurosistema (BCE y los bancos centrales nacionales de los países de la eurozona) [3](#page=3). #### 3.1.1 Política monetaria La política monetaria única en la Eurozona está dirigida por el Banco Central Europeo (BCE), y el Banco de España participa en su implementación [3](#page=3). * **Objetivo principal:** Mantener la estabilidad de precios, definido como un incremento interanual del Índice Armonizado de Precios de Consumo (IPCA) inferior al 2% a medio plazo [3](#page=3). * **Estrategia de política monetaria:** Se basa en dos pilares: * **Análisis Monetario:** Se otorga un papel destacado al dinero, utilizando M3 como valor de referencia para el crecimiento [3](#page=3). * **Análisis Económico:** Se evalúa una amplia gama de indicadores económicos y financieros (salarios, tipo de cambio, etc.) para identificar riesgos para la estabilidad [3](#page=3). * **Instrumentos de política monetaria convencional:** 1. **Operaciones de Mercado Abierto:** Son la herramienta fundamental del SEBC para controlar los tipos de interés, gestionar la liquidez y enviar señales a los agentes económicos. Se dividen en [4](#page=4): * **Principales de Financiación:** Inyección regular de liquidez con frecuencia y vencimiento semanal, realizadas mediante subastas ordinarias. Son la señal clave de la política monetaria [4](#page=4). * **Financiación a más largo plazo:** Inyección mensual con vencimiento a tres meses, que no envían señales claras ya que se realizan a tipo variable [4](#page=4). * **Operaciones de Ajuste (Fine-tuning):** Tienen como objetivo gestionar la liquidez del mercado y suavizar fluctuaciones inesperadas. Se instrumentan mediante operaciones temporales, swaps de divisas o captación de depósitos a plazo fijo, y se ejecutan a través de subastas rápidas o procedimientos bilaterales [4](#page=4). * **Operaciones Estructurales:** Se realizan cuando el BCE desea ajustar la posición estructural del SEBC con el sector financiero. Pueden ser regulares o no, e incluyen la colocación de emisiones de certificados de deuda del BCE, operaciones temporales o compraventas simples [4](#page=4). * **Mecanismo de subastas:** Pueden ser a tipo fijo (determinando el volumen) o a tipo variable (determinando el tipo marginal) [4](#page=4). 2. **Facilidades Permanentes:** Son instrumentos para que las entidades financieras puedan gestionar su liquidez a un día [4](#page=4). * **Facilidad Marginal de Crédito:** Permite a las entidades obtener liquidez a un día con garantía a un tipo máximo preestablecido (techo del mercado interbancario) [4](#page=4). * **Facilidad de Depósito:** Permite a las entidades realizar depósitos a un día a un tipo mínimo preestablecido (suelo del mercado interbancario) [4](#page=4). Estos dos instrumentos delimitan el rango de fluctuación del tipo de interés interbancario a un día [4](#page=4). 3. **Coeficiente de Caja:** Establece las reservas mínimas que las entidades de crédito deben mantener [4](#page=4). * **Medidas No Convencionales (desde la crisis de 2007):** Ante la crisis financiera, se implementaron medidas adicionales como: * Reducción de tipos de interés hasta el 0% en marzo de 2016 [4](#page=4). * Ampliación del listado de activos admisibles como garantía, incluyendo préstamos empresariales [4](#page=4). * Adjudicación plena (full allotment) a tipo fijo en subastas principales [4](#page=4). * Financiación a largo plazo con vencimientos de hasta cuatro años [4](#page=4). * Operaciones de swaps de liquidez en dólares [4](#page=4). * Reducción del coeficiente de caja del 2% al 1% en enero de 2012 [5](#page=5). * Compra de activos (deuda pública y privada) para asegurar la transmisión de la política monetaria [5](#page=5). #### 3.1.2 Gestión de reservas exteriores Los bancos centrales nacionales transfieren una parte de sus reservas al BCE para su gestión centralizada. El Banco de España, aunque transfiere una parte, sigue gestionando una cartera en una divisa y con la finalidad de intervenir en el mercado de cambios. Además, gestiona las reservas propias no transferidas, pudiendo operar con activos en moneda extranjera y realizar transacciones bancarias [6](#page=6). #### 3.1.3 Supervisión bancaria (Mecanismo Único de Supervisión - MUS) Desde 2014, el Mecanismo Único de Supervisión (MUS) es el encargado de la supervisión bancaria en la eurozona, integrado por el BCE y las Autoridades Nacionales Competentes (ANC) [6](#page=6). * **Objetivos del MUS:** Garantizar la solidez del sistema bancario europeo, reforzar la integración y estabilidad financiera, y lograr una supervisión homogénea [6](#page=6). * **Distribución de competencias:** * **Supervisión directa del BCE:** Corresponde a las entidades de crédito "sistemáticas", definidas por criterios como activos superiores a 30.000 millones de euros, activos superiores al 20% del PIB nacional, las tres entidades más significativas de cada Estado, o aquellas con actividad transfronteriza importante [6](#page=6). * **Supervisión por el Banco de España:** Mantiene la supervisión directa de las entidades "menos significativas", aunque bajo los estándares del BCE. El BCE puede asumir la supervisión directa si lo considera necesario [6](#page=6). * **Funciones específicas del BCE dentro del MUS:** 1. Otorgar y revocar autorizaciones a entidades de crédito [6](#page=6). 2. Gestionar la actividad transfronteriza de las entidades en Estados no participantes en el MUS [6](#page=6). 3. Evaluar las notificaciones de adquisición y venta de participaciones cualificadas en entidades de crédito [6](#page=6). 4. Velar por el cumplimiento de los requisitos prudenciales (fondos propios, liquidez, apalancamiento, etc.) [6](#page=6). 5. Garantizar la implantación de estructuras de gobernanza sólidas (idoneidad de directivos, gestión de riesgos, remuneración) [6](#page=6). 6. Realizar revisiones supervisoras, incluyendo pruebas de resistencia, e imponer requisitos adicionales si es necesario [6](#page=6). 7. Supervisar en base consolidada, participar en la supervisión de conglomerados financieros y intervenir en planes de recuperación e intervención temprana [6](#page=6). * **Cooperación y ejecución:** El BCE actúa en cooperación con las autoridades nacionales competentes, como el Banco de España, que proporciona la información necesaria. El BCE puede realizar inspecciones in situ o solicitar documentación [6](#page=6). * **Sanciones:** El BCE puede imponer sanciones de hasta el doble de los beneficios obtenidos o pérdidas evitadas, o hasta el 10% del volumen de negocios total de la entidad infractora [7](#page=7). * **Competencias supervisoras del Banco de España (a pesar del MUS):** El Banco de España mantiene competencias relevantes: * Participa en la supervisión de entidades significativas a través de equipos conjuntos [7](#page=7). * Desempeña un papel esencial en las inspecciones in situ de entidades significativas, dirigiendo la mayoría de los equipos [7](#page=7). * Continúa supervisando entidades menos significativas bajo protocolos del BCE [7](#page=7). * Está representado en los órganos de gobierno del MUS (Consejo de Gobierno y Consejo de Supervisión) [7](#page=7). * Participa en redes de expertos del MUS [7](#page=7). * Participa en procedimientos administrativos como la concesión de licencias [7](#page=7). * Realiza supervisión en áreas no traspasadas al BCE, como blanqueo de capitales, financiación del terrorismo y protección al consumidor [7](#page=7). * Mantiene competencias sobre otras entidades financieras no bancarias [7](#page=7). * **Funciones específicas del Banco de España (Ley 10/2014):** Recopilar información, requerir datos y medidas, realizar investigaciones e inspecciones, y considerar la incidencia de sus decisiones en la estabilidad financiera de otros Estados miembros. El Banco de España debe aprobar un programa supervisor anual [7](#page=7). #### 3.1.4 Sistemas de pago El Banco de España promueve el buen funcionamiento de los sistemas de pago, vitales para la actividad económica, la política monetaria y los mercados financieros [8](#page=8). * **TARGET2 (sistema mayorista):** Es un sistema automatizado transeuropeo de transferencia urgente para la liquidación bruta en tiempo real [8](#page=8). * **Funciones de TARGET2-BE (en España):** Procesa órdenes de pago, liquidaciones de operaciones de política monetaria, operaciones de divisas, y transferencias en sistemas de grandes pagos [8](#page=8). * **Participantes:** Entidades de crédito del Espacio Económico Europeo (EEE), bancos centrales nacionales, y otras entidades admitidas discrecionalmente. Las entidades de dinero electrónico no pueden participar [8](#page=8). * **Crédito Intradía:** El Banco de España concede créditos intradía a participantes, que deben ser cancelados al cierre del día [9](#page=9). * **Servicio de Liquidación de Depósitos Interbancarios:** Registra y liquida operaciones del mercado interbancario de depósitos [9](#page=9). * **Zona Única de Pagos en Euros (SEPA) y Sistema Nacional de Compensación Electrónica (SNCE):** * **SEPA:** Crea un mercado único para pagos minoristas en euros (transferencias, adeudos, pagos con tarjeta) a nivel europeo [9](#page=9). * **SNCE:** Gestionado por Iberpay, compensa operaciones minoristas (cheques, transferencias, adeudos) y liquida saldos netos en TARGET2. Permite la participación directa e indirecta de las entidades [9](#page=9). #### 3.1.5 Emisión de billetes y monedas * **Billetes:** La emisión es competencia exclusiva del BCE y los BCN. El Banco de España emite billetes en España previa autorización del BCE [9](#page=9). * **Monedas:** El Ministerio de Economía acuerda su acuñación (volumen aprobado por el BCE), y el Banco de España las pone en circulación [9](#page=9). ### 3.2 Funciones propias del Banco de España Además de sus roles dentro del SEBC, el Banco de España ejerce competencias específicas para el funcionamiento de la economía española [3](#page=3). #### 3.2.1 Central de Información de Riesgos (CIR) Es un servicio público que recopila datos de riesgos (préstamos, valores, garantías) para facilitar la supervisión y la estabilidad financiera. Los declarantes son diversas entidades financieras, y se registran tanto riesgos directos como indirectos [10](#page=10) [9](#page=9). #### 3.2.2 Funciones por cuenta del Tesoro El Banco de España actúa como agente financiero del Tesoro Público [10](#page=10). * **Servicio de Tesorería:** Gestiona los ingresos y pagos del Tesoro, con prohibición de descubiertos [10](#page=10). * **Deuda Pública:** Facilita la emisión, amortización y gestión de la deuda pública, y es el organismo rector del mercado de deuda pública en anotaciones. No puede adquirir deuda directamente del emisor en el mercado primario [10](#page=10). #### 3.2.3 Servicio de Reclamaciones Tramita las reclamaciones de los usuarios de servicios financieros que previamente hayan acudido al Defensor del Cliente de su entidad. El informe final del Banco de España es motivado [10](#page=10). #### 3.2.4 Operativa exterior Aunque el principio general es la libre circulación de transacciones, cobros y pagos, el Banco de España autoriza a las "entidades registradas" (bancos, casas de cambio), dicta instrucciones y controla las operaciones exteriores con fines estadísticos y de fiscalidad [10](#page=10). #### 3.2.5 Otras funciones * **Central de Balances:** Realiza encuestas voluntarias a empresas no financieras [10](#page=10). * **Operaciones con particulares:** Están genéricamente prohibidas, salvo excepciones como depósitos judiciales o de garantía [10](#page=10). ### 3.3 Mercados interbancarios El Banco de España supervisa y regula los mercados interbancarios [10](#page=10). #### 3.3.1 Mercado interbancario de depósitos Entidades de crédito se ceden depósitos a muy corto plazo (un día o más) con alto grado de liquidez, basados en la confianza y sin garantías. Desde 1999, la referencia principal es el Euribor para plazos más largos y el Eonia para operaciones a un día [10](#page=10). #### 3.3.2 Mercado de divisas español Es un mercado organizado de "entidades registradas". Las operaciones pueden ser al contado (spot) o a plazo (forward). Predominan las operaciones Swap y la divisa Dólar USA [10](#page=10). --- # Instrumentos de política monetaria y medidas no convencionales Este tema detalla los instrumentos convencionales y no convencionales utilizados por el Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC) para implementar la política monetaria, haciendo especial hincapié en las medidas adoptadas durante la crisis financiera [4](#page=4) [5](#page=5). ### 4.1 Instrumentos convencionales El SEBC utiliza principalmente tres tipos de instrumentos para alcanzar sus objetivos de política monetaria, con el fin último de mantener la estabilidad de los precios [4](#page=4): #### 4.1.1 Operaciones de mercado abierto Son operaciones ejecutadas en los mercados financieros por iniciativa del Banco Central. Tienen como objetivos principales el control de los tipos de interés, la gestión de la liquidez del mercado y el envío de señales a los agentes económicos sobre el rumbo de la política monetaria. Constituyen el elemento fundamental de las actuaciones del SEBC, y los tipos de interés determinados en ellas son la referencia clave de la política monetaria [4](#page=4). Estas operaciones se clasifican en cuatro categorías: * **Principales de financiación**: Inyectan liquidez de forma regular, con frecuencia y vencimiento semanales. Se ejecutan mediante subastas ordinarias y son una señal clave de la política monetaria [4](#page=4). * **Financiación a más largo plazo**: Realizan una inyección mensual de liquidez con un vencimiento a tres meses. No envían señales directas, ya que utilizan tipos de interés variables. Ambas categorías (principales y a largo plazo) se ejecutan mediante subastas ordinarias [4](#page=4). * **Subasta a tipo de interés fijo**: El Banco Central especifica previamente el tipo de interés y las entidades pujan por la cantidad de dinero que desean operar a ese tipo fijo [4](#page=4). * **Subasta a tipo variable**: Las entidades indican tanto la cantidad de dinero como el tipo de interés al que desean operar con el Banco Central en cada puja [4](#page=4). * **De ajuste (Fine-tuning)**: Su objetivo es gestionar la situación de liquidez del mercado y controlar los tipos de interés, suavizando las fluctuaciones inesperadas de liquidez. Se instrumentan principalmente mediante operaciones temporales, pero también pueden utilizar swaps de divisas y captación de depósitos a plazo fijo. Se ejecutan a través de subastas rápidas o procedimientos bilaterales [4](#page=4). * **Estructurales**: Se llevan a cabo cuando el BCE desea ajustar la posición estructural del SEBC frente al sector financiero. Pueden ser regulares o irregulares y se instrumentan mediante la colocación de emisiones de certificados de deuda del BCE, operaciones temporales o compraventas simples [4](#page=4). **Mecanismo de subastas**: Pueden ser a tipo fijo (volumen) o variable (tipo marginal) [4](#page=4). #### 4.1.2 Facilidades permanentes Proporcionan liquidez o la absorben de forma discrecional a las entidades de crédito, operando como un "suelo" y un "techo" para los tipos de interés del mercado interbancario a un día [4](#page=4). * **Facilidad marginal de crédito**: Permite a las entidades obtener liquidez a un día con garantías a un tipo de interés máximo, actuando como techo del mercado interbancario [4](#page=4). * **Facilidad de depósito**: Permite a las entidades realizar depósitos a un día a un tipo de interés inferior, actuando como suelo del mercado interbancario [4](#page=4). > **Tip**: El límite de fluctuación del tipo de interés interbancario a un día se sitúa entre la facilidad marginal de crédito y la facilidad de depósito. Ninguna entidad estará dispuesta a endeudarse a un tipo superior al que le cobra el Banco de España por un crédito a un día, ni a ceder liquidez a un tipo inferior al que le ofrece el Banco Central por un depósito [4](#page=4). #### 4.1.3 Coeficiente de caja Consiste en las reservas mínimas obligatorias que las entidades de crédito deben mantener en el banco central [4](#page=4). ### 4.2 Medidas no convencionales (Crisis desde 2007) Ante la crisis financiera iniciada en 2007, el SEBC implementó una serie de medidas extraordinarias para estabilizar la economía y asegurar la transmisión de la política monetaria [4](#page=4) [5](#page=5): * **Modificaciones en los tipos de interés**: Se observó un descenso continuo de los tipos de interés hasta alcanzar el cero por ciento en marzo de 2016 [4](#page=4). * **Activos de garantía**: Se amplió el listado de activos elegibles como garantía, incluyendo préstamos empresariales [4](#page=4). * **Cambios en el marco operativo**: Se introdujo la adjudicación plena (full allotment) a tipo fijo en las subastas principales [4](#page=4). * **Nuevas operaciones de financiación**: Se crearon operaciones de financiación a largo plazo con vencimientos de 6 meses, 12 meses, 3 y 4 años [4](#page=4). * **Operaciones de divisas**: Se establecieron swaps de liquidez en dólares [4](#page=4). * **Rebaja del coeficiente de caja**: En enero de 2012, el coeficiente de caja se redujo del dos al uno por ciento, siendo la primera vez que se modificaba desde el inicio de la política monetaria única. En diciembre de 2014, se amplió su periodo de mantenimiento de 4 a 6 semanas [5](#page=5). * **Compra de activos**: Se implementó un programa de compra de activos en los mercados de valores (deuda pública y privada) con el objetivo de asegurar la transmisión de la política monetaria [5](#page=5). #### 4.2.1 Mecanismo Europeo de Estabilidad (MEDE) El MEDE es un organismo intergubernamental establecido bajo el Derecho Internacional Público, a diferencia de la Facilidad Europea de Estabilidad Financiera (FEEF) que es una sociedad anónima. Su sede se encuentra en Luxemburgo [5](#page=5). * **Órganos de gobierno**: * **Consejo de Gobernadores**: Toma las decisiones más importantes y está formado por los ministros de Economía y Finanzas de la zona euro, con el Presidente del BCE y el Comisario Europeo como observadores. Las decisiones sobre concesión de ayudas y sus condiciones requieren mutuo acuerdo. En situaciones de emergencia, existe un mecanismo exprés que exige una mayoría cualificada del 85% de los votos ponderados [5](#page=5). * **Consejo de Administración**: Presidido por un director ejecutivo e integrado por un administrador por cada país de la zona euro, se encarga de cometidos específicos delegados por el Consejo de Gobernadores [5](#page=5). * **Participación del BCE en el MEDE**: El BCE colabora con el Fondo Monetario Internacional (FMI) y la Comisión Europea para evaluar riesgos para la estabilidad financiera, realiza análisis de sostenibilidad de la deuda y aporta conocimientos técnicos en la negociación de programas de ajuste macroeconómico [5](#page=5). * **Instrumentos de ayuda financiera**: La asistencia se concede principalmente en forma de préstamos, supeditados al cumplimiento de un riguroso programa de ajuste macroeconómico recogido en un Memorando de Entendimiento [5](#page=5). * **Tipo de interés de la ayuda**: Será la suma del coste de financiación del MEDE más un recargo del dos por ciento, y un uno por ciento adicional para los importes pendientes tras tres años [5](#page=5). * **Préstamos directos**: Excepcionalmente, el MEDE podrá otorgar préstamos directos a un país para la adquisición de sus propios bonos en el mercado primario (rescate blando) [5](#page=5). * El Consejo de Gobernadores del MEDE puede ampliar sus instrumentos disponibles [5](#page=5). * **Aplicación del mecanismo**: Las ayudas se activan a petición de un país de la zona euro y tras una evaluación conjunta de la Comisión Europea, el FMI y el BCE sobre el riesgo para la estabilidad financiera de la zona euro. El MEDE está controlado directamente por los países de la zona euro a través de su Consejo de Gobernadores, y el Parlamento Europeo es informado regularmente [5](#page=5). * **Financiación del MEDE**: El capital total suscrito es de 700.000 millones de euros, de los cuales 80.000 millones están desembolsados y el resto cubierto con avales de los países del euro sobre emisiones de deuda. La contribución de cada país es proporcional a su peso en el BCE [5](#page=5). --- ## Errores comunes a evitar - Revise todos los temas a fondo antes de los exámenes - Preste atención a las fórmulas y definiciones clave - Practique con los ejemplos proporcionados en cada sección - No memorice sin entender los conceptos subyacentes

| Término | Definición | |---|---| | Banco de España | Institución financiera central de España, responsable de la política monetaria y la estabilidad del sistema financiero, y miembro del Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC). | | Banco Central Europeo (BCE) | Institución principal del Eurosistema y del SEBC, encargada de definir y ejecutar la política monetaria de la eurozona con el objetivo principal de mantener la estabilidad de precios. | | Sistema Europeo de Bancos Centrales (SEBC) | Red compuesta por el Banco Central Europeo (BCE) y los bancos centrales nacionales (BCN) de los Estados miembros de la Unión Europea, independientemente de si han adoptado el euro. | | Política Monetaria | Conjunto de acciones y medidas adoptadas por una autoridad monetaria (como un banco central) para influir en la cantidad de dinero y crédito en la economía, con el fin de alcanzar objetivos macroeconómicos como la estabilidad de precios y el pleno empleo. | | Estabilidad de Precios | Condición económica caracterizada por una inflación baja y estable, que preserva el poder adquisitivo de la moneda y contribuye a la predictibilidad económica a largo plazo. | | Eurosistema | Sistema compuesto por el Banco Central Europeo (BCE) y los bancos centrales nacionales (BCN) de los Estados miembros que han adoptado el euro como moneda. | | Autonomía del Banco Central | Principio fundamental que otorga independencia al banco central en la formulación y ejecución de la política monetaria, libre de influencias políticas o gubernamentales. | | Órganos de Gobierno | Estructuras internas de una institución encargadas de su dirección, toma de decisiones y supervisión, como el Gobernador, el Consejo de Gobierno y la Comisión Ejecutiva en el Banco de España. | | Operaciones de Mercado Abierto | Transacciones realizadas por un banco central en los mercados financieros para influir en la liquidez y los tipos de interés de la economía, como la compra o venta de activos financieros. | | Facilidades Permanentes | Instrumentos monetarios que proporcionan o absorben liquidez a un día a entidades de crédito, estableciendo límites superiores e inferiores para los tipos de interés interbancarios. | | Coeficiente de Caja | Porcentaje de los depósitos que las entidades de crédito deben mantener como reservas obligatorias en el banco central, afectando la liquidez disponible para préstamos. | | Mecanismo Único de Supervisión (MUS) | Sistema implementado en la eurozona desde 2014, liderado por el BCE, para supervisar de forma centralizada las entidades de crédito significativas, garantizando la seguridad y solidez del sistema bancario. | | TARGET2 | Sistema de pagos de la eurozona que permite la liquidación bruta en tiempo real de grandes operaciones en euros entre bancos centrales nacionales y entidades de crédito participantes. | | Zona Única de Pagos en euros (SEPA) | Área geográfica de la Unión Europea donde los consumidores y empresas pueden realizar y recibir pagos en euros, tanto nacionales como transfronterizos, bajo las mismas condiciones. | | Central de Información de Riesgos (CIR) | Base de datos del Banco de España que recopila información sobre los riesgos asumidos por las entidades financieras para supervisar la estabilidad del sistema crediticio. | | Deuda Pública | Instrumento de financiación del Estado que representa un pasivo para el emisor y un activo para el inversor, emitido para cubrir déficits presupuestarios o financiar proyectos. | | Mercado Interbancario | Mercado en el que las entidades de crédito se prestan fondos entre sí, generalmente a muy corto plazo, para gestionar su liquidez diaria. | | Tipo de Cambio | El precio de una divisa expresado en términos de otra divisa, determinado por la oferta y la demanda en el mercado de divisas. | | Liquidación Bruta en Tiempo Real | Proceso de pago en el que las transacciones se registran y saldan individualmente y de forma inmediata, sin esperar a que se acumule un lote de transacciones. | | Supervisión Prudencial | Actividad de vigilancia y control ejercida por las autoridades competentes sobre las entidades financieras para asegurar su solvencia, liquidez y buena gestión de riesgos. | | Sistema Financiero | Conjunto de instituciones, mercados e instrumentos que facilitan la transferencia de fondos entre ahorradores e inversores, y la gestión de riesgos. | | Instrumentos de Política Monetaria | Herramientas utilizadas por los bancos centrales para influir en la oferta de dinero y las condiciones crediticias, como las operaciones de mercado abierto, el coeficiente de caja y los tipos de interés de referencia. | | Medidas No Convencionales | Acciones de política monetaria adoptadas por los bancos centrales en situaciones de crisis o cuando las herramientas tradicionales resultan insuficientes, como la flexibilización cuantitativa o los tipos de interés negativos. |

# Ideologische fundamenten van de sociale zekerheid Dit onderwerp onderzoekt de twee primaire ideologische systemen die ten grondslag liggen aan de sociale zekerheid in Europese lidstaten, namelijk het Bismarckiaanse en het Beveridge-model, inclusief hun financieringsmethoden, de reikwijdte van de aanspraak op uitkeringen en de beoogde principes van bestaanszekerheid voor alle burgers. ### 1.1 De twee pijlers van de sociale zekerheid De sociale zekerheid in de Europese lidstaten is in essentie gebaseerd op twee ideologische modellen, geïnitieerd door twee invloedrijke figuren: Otto von Bismarck en William Beveridge. Deze modellen bepalen fundamenteel hoe sociale zekerheid is georganiseerd, gefinancierd en wie er aanspraak op kan maken. #### 1.1.1 Het Bismarckiaanse model Het Bismarckiaanse model, vernoemd naar de Duitse kanselier uit de late 19e eeuw, legt de nadruk op een premie-gebaseerd systeem. * **Financiering:** Dit model is primair gefinancierd door bijdragen van zowel werkgevers als werknemers. De overheid draagt bij voor de financiering van pensioenen. * **Reikwijdte van aanspraak:** De hoogte van de uitkeringen is direct gekoppeld aan het salaris van de werknemer. Dit systeem berust op solidariteit binnen de werkende bevolking, waarbij alleen zij die bijdragen, aanspraak maken op uitkeringen. Dit principe wordt ook wel de "solidariteit tussen de actieve bevolking" genoemd. #### 1.1.2 Het Beveridge-model Het Beveridge-model, ontwikkeld in de eerste helft van de 20e eeuw, beoogt een bredere en meer universele dekking van bestaanszekerheid. * **Financiering:** Dit model stelt dat niet alleen de werkende bevolking, maar de gehele bevolking recht heeft op bestaansveiligheid. De financiering geschiedt via belastingen. * **Reikwijdte van aanspraak:** Beveridge streefde ernaar om gelijke uitkeringen te garanderen voor alle burgers in geval van werkloosheid, ziekte, pensioen, enzovoort. Het concept hierachter is een universeel overlevingsinkomen voor iedereen, onafhankelijk van de individuele bijdrage of inkomen. ### 1.2 Stelsels van sociale zekerheid De concrete uitwerking van deze ideologische fundamenten resulteert in verschillende stelsels van sociale zekerheid, die verschillen per beroepsgroep. De belangrijkste categorieën zijn: * Stelsels voor ambtenaren * Stelsel voor zelfstandigen * Stelsel voor loontrekkenden #### 1.2.1 Stelsels voor ambtenaren De sociale zekerheid voor ambtenaren kent specifieke regelingen: * **Lokale en provinciale ambtenaren:** Deze groep valt grotendeels onder het reguliere sociaal-verzekeringsstelsel (RSZ), vergelijkbaar met loontrekkenden. * **Federale, gemeenschaps- en gewestelijke ambtenaren:** Voor deze ambtenaren regelt de tewerkstellende overheid doorgaans zelf de sociale uitkeringen. Uitzonderingen hierop zijn de gezondheidszorgen. * **Gezondheidszorgen:** Deze ambtenaren betalen wel sociale zekerheidsbijdragen voor gezondheidszorg aan de RSZ (een percentage van 3,55%) en zijn via het algemene stelsel van de werknemers verzekerd voor deze kosten. * **Pensioenen:** Zij betalen tevens 7,5% persoonlijke bijdragen voor overlevingspensioenen. #### 1.2.2 Stelsel voor zelfstandigen Zelfstandigen zijn verzekerd voor verschillende risico's en ontvangen hierdoor uitkeringen. * **Verzekerde risico's:** Zij zijn verzekerd voor gezondheidszorg, invaliditeit, moederschap, gezinsbijslagen, pensioenen en faillissement. * **Financiering en organisatie:** Zelfstandigen sluiten zich aan bij een sociale verzekeringskas voor zelfstandigen of de Nationale Hulpkas der Zelfstandigen. Deze instanties zijn onderdeel van het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen (RSVZ - INASTI). De financiering geschiedt via door de zelfstandigen betaalde sociale bijdragen. #### 1.2.3 Stelsel voor loontrekkenden Het stelsel voor loontrekkenden is het meest klassieke en omvangrijke deel van de sociale zekerheid. * **Financiering:** Dit stelsel wordt gefinancierd door een combinatie van werkgeversbijdragen en werknemersbijdragen, die grotendeels gebaseerd zijn op het loon van de werknemer. De overheid subsidieert het stelsel ook direct. * **Alternatieve financiering:** Naast directe bijdragen zijn er ook alternatieve financieringsbronnen, zoals BTW-inkomsten, roerende voorheffing en accijnzen op tabak, die bij wet aan de sociale zekerheid worden toegewezen. ### 1.3 Structuur van de sociale zekerheid en financiering De financiering van de sociale zekerheid voor loontrekkenden is een gelaagd proces waarbij zowel werknemers als werkgevers een rol spelen, aangevuld door overheidssubsidies en andere inkomstenbronnen. * **Nettoloon:** Dit is het bedrag dat een werknemer daadwerkelijk ontvangt na aftrek van alle belastingen en bijdragen. * **Werkgeversbijdragen:** Dit zijn bijdragen die de werkgever bovenop het bruto salaris van de werknemer betaalt aan de sociale zekerheid. Deze bedragen zijn niet zichtbaar op de loonfiche van de werknemer. > **Tip:** Begrijpen van de verschillende financieringsbronnen en wie welke bijdragen levert, is cruciaal voor het analyseren van de duurzaamheid en rechtvaardigheid van sociale zekerheidsstelsels. Het Bismarckiaanse model legt de nadruk op solidariteit door werk, terwijl het Beveridge-model streeft naar universele solidariteit via de gemeenschap. --- # Structuur en financiering van stelsels van sociale zekerheid Dit deel behandelt de diverse stelsels van sociale zekerheid voor ambtenaren, zelfstandigen en loontrekkenden, inclusief hun specifieke kenmerken en financieringsmechanismen. ### 2.1 Algemene principes van sociale zekerheid Sociale zekerheidssystemen in Europese lidstaten zijn gebaseerd op twee ideologische pijlers: die van Bismarck en die van Beveridge. #### 2.1.1 Het Bismarckiaanse model Dit model, vernoemd naar de Duitse kanselier uit de 19e eeuw, kenmerkt zich door een financiering van sociale zekerheid door werkgevers en werknemers. De overheid draagt bij voor de pensioenen. De uitkeringen zijn salarisafhankelijk, wat impliceert dat er sprake is van solidariteit binnen de werkende bevolking en dat alleen zij die bijdragen, aanspraak maken op uitkeringen. #### 2.1.2 Het Beveridge-model Ontwikkeld in de eerste helft van de 20e eeuw, stelt dit model dat niet alleen de werkende bevolking, maar de gehele bevolking recht heeft op bestaanszekerheid. Via belastingen beoogde Lord Beveridge gelijke voordelen voor alle burgers bij werkloosheid, ziekte, pensionering, enzovoort, wat neerkomt op een soort overlevingsinkomen voor iedereen. ### 2.2 Stelsels van sociale zekerheid Er bestaan specifieke stelsels voor ambtenaren, zelfstandigen en loontrekkenden. #### 2.2.1 Stelsels voor ambtenaren * **Lokale en provinciale overheden (gemeenten, OCMW's):** Deze vallen onder het sociaal statuut van de RSZ. * **Andere ambtenaren (Federale overheid, gemeenschappen en gewesten):** De tewerkstellende overheid regelt zelf de sociale uitkeringen, met uitzondering van gezondheidszorgen. Deze ambtenaren betalen wel sociale zekerheidsbijdragen voor gezondheidszorg aan de RSZ ($3,55\%$). Tevens zijn zij via het algemene stelsel van werknemers verzekerd voor gezondheidszorg en betalen ze $7,5\%$ persoonlijke bijdragen voor overlevingspensioenen. #### 2.2.2 Stelsel voor zelfstandigen Zelfstandigen zijn verzekerd voor: * Gezondheidszorgen * Invaliditeitsuitkeringen * Moederschapsuitkeringen * Gezinsbijslagen * Pensioenen * Faillissement Zelfstandigen sluiten zich aan bij een sociale verzekeringskas voor zelfstandigen of de Nationale Hulpkas der Zelfstandigen, die deel uitmaakt van het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen (RSVZ - INASTI), en betalen hierbij sociale bijdragen. #### 2.2.3 Stelsel voor werknemers/loontrekkenden Dit stelsel wordt gefinancierd via het loon van de werknemers. De financiering komt zowel van werkgevers- als werknemersbijdragen. De overheid subsidieert het stelsel ook rechtstreeks. Er is tevens alternatieve financiering via BTW-inkomsten, de roerende voorheffing en accijnzen op tabak. ### 2.3 Structuur van de sociale zekerheid * **Nettoloon:** Het loon dat een werknemer daadwerkelijk ontvangt. * **Werkgeversbijdragen:** Dit zijn bijkomende betalingen aan de sociale zekerheid die de werkgever dient te verrichten en die niet op de loonfiche van de werknemer zichtbaar zijn. --- # Financiering van het stelsel van loontrekkenden Dit onderdeel belicht de financiële bronnen die ten grondslag liggen aan het sociale zekerheidsstelsel specifiek voor loontrekkenden. ### 3.1 Algemene financieringsprincipes De financiering van sociale zekerheidsstelsels in Europese lidstaten is historisch beïnvloed door twee invloedrijke denkers: Bismarck en Beveridge. #### 3.1.1 Bismarck-model Het model geïnitieerd door de Duitse kanselier Bismarck kenmerkt zich door een financiering die voornamelijk berust op bijdragen van werkgevers en werknemers. De overheid speelt hierbij een rol, met name in de financiering van pensioenen. De uitkeringen die men ontvangt, zijn afhankelijk van het genoten salaris. Dit systeem is gebaseerd op solidariteit binnen de werkende bevolking, waarbij enkel degenen die bijdragen, aanspraak maken op uitkeringen. #### 3.1.2 Beveridge-model Lord Beveridge pleitte voor een systeem waarin niet alleen de werkende bevolking, maar de gehele bevolking recht heeft op bestaanszekerheid. De financiering hiervan beoogde via belastingen te gebeuren, met als doel gelijke voordelen te garanderen voor alle burgers bij gebeurtenissen zoals werkloosheid, ziekte en pensionering. Dit systeem voorzag in een soort overlevingsinkomen voor iedereen. ### 3.2 Het stelsel van loontrekkenden Het stelsel voor loontrekkenden is een van de drie hoofdbeginselen binnen de sociale zekerheid, naast stelsels voor ambtenaren en zelfstandigen. #### 3.2.1 Financieringsbronnen voor loontrekkenden De financiering van het stelsel van loontrekkenden vindt plaats via verschillende bronnen: * **Werkgeversbijdragen:** Dit zijn bijdragen die de werkgever aanvullend op het brutoloon dient te betalen aan de sociale zekerheid. Deze bijdragen zijn niet direct zichtbaar op de loonfiche van de werknemer. * **Werknemersbijdragen:** Dit zijn bijdragen die ingehouden worden op het brutoloon van de werknemer. Het resterende bedrag na deze inhoudingen is het nettoloon dat de werknemer daadwerkelijk ontvangt. * **Overheidssubsidies:** De overheid draagt ook rechtstreeks bij aan de financiering van het stelsel door middel van subsidies. * **Alternatieve financieringsbronnen:** Naast directe bijdragen en subsidies, wordt het stelsel mede gefinancierd door alternatieve inkomsten. Deze omvatten BTW-inkomsten en andere bij wet voorziene inkomsten, zoals de roerende voorheffing en accijnzen op tabak. > **Tip:** Het is cruciaal om het onderscheid te begrijpen tussen bruto- en nettoloon, en te beseffen dat werkgeversbijdragen een aanzienlijke component vormen in de totale kosten van arbeid en de financiering van de sociale zekerheid. #### 3.2.2 Vergelijking met andere stelsels Terwijl het stelsel voor loontrekkenden primair wordt gefinancierd door werkgevers- en werknemersbijdragen aangevuld met overheidssteun, verschillen de financieringsmechanismen voor ambtenaren en zelfstandigen. * **Ambtenaren:** Afhankelijk van het type overheid kunnen ambtenaren onder een apart stelsel vallen waarbij de werkgevende overheid zelf voor uitkeringen zorgt, of ze dragen bij aan de RSZ voor specifieke zaken zoals gezondheidszorgen en overlevingspensioenen. * **Zelfstandigen:** Zelfstandigen zijn verzekerd via sociale verzekeringskassen of de Nationale Hulpkas der Zelfstandigen en betalen daar hun bijdragen voor onder andere gezondheidszorg, invaliditeit, moederschap, gezinsbijslagen, pensioenen en faillissementsdekking. Deze verschillen illustreren de diverse manieren waarop verschillende bevolkingsgroepen binnen het bredere sociale zekerheidslandschap worden verzekerd en hoe de financiering is georganiseerd. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Sociale bijstand | Een vorm van ondersteuning die verstrekt wordt aan personen die niet in staat zijn om zelf voor hun inkomen te zorgen en niet voldoen aan de voorwaarden voor een vervangend inkomen. | | Sociale zekerheid | Een systeem dat burgers beschermt tegen economische en sociale risico's, zoals werkloosheid, ziekte, pensioen en invaliditeit, en dat zorgt voor een basisinkomen en toegang tot gezondheidszorg. | | Bismarckiaans model | Een ideologisch systeem van sociale zekerheid, geïnitieerd door de Duitse kanselier Bismarck, waarbij de financiering voornamelijk door werkgevers en werknemers gebeurt, en de voordelen afhankelijk zijn van salaris en bijdragen. | | Beveridge-model | Een ideologisch systeem van sociale zekerheid, ontwikkeld door Lord Beveridge, dat gericht is op universele bestaanszekerheid voor alle burgers, gefinancierd via belastingen, ongeacht de bijdragen. | | Bestaansveiligheid | Het principe dat alle burgers recht hebben op een basisniveau van economische zekerheid, om hen te beschermen tegen armoede en sociale uitsluiting in geval van diverse levensrisico's. | | Sociale verzekeringskas | Een instelling die sociale bijdragen int en beheert voor specifieke groepen verzekerden, zoals zelfstandigen of werknemers, om uitkeringen te financieren. | | Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der zelfstandigen (RSVZ - INASTI) | Een overheidsinstelling die belast is met het beheer en de supervisie van de sociale verzekeringsstelsels voor zelfstandigen. | | Werkgeversbijdragen | Financiële bijdragen die werkgevers verplicht zijn te betalen aan de sociale zekerheid bovenop het loon van de werknemer. | | Werknemersbijdragen | Financiële bijdragen die werknemers verplicht zijn af te staan van hun loon ten gunste van de sociale zekerheid. | | Nettoloon | Het bedrag dat een werknemer daadwerkelijk ontvangt na aftrek van belastingen en sociale zekerheidsbijdragen van het brutoloon. |

# Le développement durable et ses enjeux Voici une synthèse du sujet "Le développement durable et ses enjeux", axée sur les pages 1 à 5 du document fourni. ## 1. Le développement durable et ses enjeux Ce sujet explore les origines, les principes fondamentaux, les défis mondiaux et les implications économiques et sociales du développement durable, en mettant l'accent sur la recherche d'un équilibre entre croissance économique, équité sociale et protection environnementale. ### 1.1 Origines et définition du développement durable L'idée d'un développement durable est née à la fin des années 1980, répondant à une crise sociale et environnementale mondiale ainsi qu'aux disparités croissantes entre les pays riches et les pays pauvres. Les prévisions démographiques et la gestion des ressources limitées de la planète sont à l'origine de cette prise de conscience. > **Tip:** La connaissance du vocabulaire spécifique est essentielle pour comprendre les enjeux du développement durable. ### 1.2 Les défis mondiaux et la démographie Le développement durable est étroitement lié aux défis posés par la croissance démographique. D'ici 2050, la population mondiale devrait atteindre neuf milliards d'individus, soulevant des questions cruciales sur la capacité à nourrir tout le monde et à assurer la disponibilité des ressources nécessaires. ### 1.3 Les principes du développement durable Les principes du développement durable visent à concilier la croissance économique avec l'équité sociale et le respect de l'environnement. Cela implique des actions telles que : * Recycler les ressources * Préserver la biodiversité * Garantir l'accès à l'eau potable Ces principes s'articulent autour de la recherche d'un modèle de développement qui assure le bien-être des générations présentes sans compromettre la capacité des générations futures à satisfaire leurs propres besoins. ### 1.4 Le rôle des entreprises dans le développement durable Les entreprises sont de plus en plus appelées à intégrer les principes du développement durable dans leurs stratégies. Elles sont confrontées au défi de combiner réussite économique, équité sociale et respect de l'environnement. * **Concilier croissance économique, équité sociale et environnement :** Les entreprises cherchent des moyens de produire de manière plus responsable, en consommant moins de ressources, en améliorant leurs procédés et en réduisant leur impact environnemental. * **Les salariés engagés :** L'engagement des salariés est un atout majeur. Des salariés écoutés et impliqués contribuent à une meilleure performance et à une culture d'entreprise durable. * **Les nouveaux marchés :** Le développement durable ouvre la voie à de nouveaux marchés et à des innovations dans les produits et services. * **L'image et la réputation :** Le respect des principes du développement durable est crucial pour maintenir une image et une réputation positives. Les scandales ou les mauvaises pratiques peuvent rapidement ternir l'image d'une entreprise. #### 1.4.1 Exemples d'entreprises engagées Il existe des exemples d'entreprises qui parviennent à allier succès économique, justice sociale et protection de la planète. Ces entreprises montrent que la performance économique n'est pas nécessairement antagoniste avec des pratiques éthiques et environnementales. #### 1.4.2 Comment le développement durable doit se développer ? Dans le contexte d'un développement durable, la croissance économique doit se faire dans le respect des limites planétaires et de l'équité sociale. Cela implique de repenser les modes de production et de consommation, et de favoriser des circuits plus courts et plus responsables. > **Tip:** La clé réside dans la recherche d'un équilibre entre les trois piliers du développement durable : économie, société, environnement. ### 1.5 Les défis de la démographie et des ressources La croissance démographique pose des défis considérables en termes de : * **Nourrir 9 milliards d'humains d'ici 2050 :** Cela nécessite de développer des pratiques agricoles durables, de préserver les ressources en eau et de lutter contre le gaspillage alimentaire. * **Accès aux ressources :** Assurer l'accès équitable aux ressources naturelles comme l'eau, l'énergie et les matières premières pour une population mondiale croissante. ### 1.6 La durabilité dans la vie quotidienne La durabilité est souvent compromise dans nos aspects de la vie quotidienne. Par exemple, l'achat de certains produits peut indirectement contribuer à des problèmes sociaux ou environnementaux, sans que le consommateur en soit toujours pleinement conscient. L'enjeu est de prendre conscience de l'impact de nos choix et de privilégier des alternatives plus responsables. > **Example:** L'achat de chocolat peut être lié au travail des enfants dans les plantations de cacao si l'on ne privilégie pas le commerce équitable. De même, l'industrie de la mode "fast fashion" soulève des questions sur les conditions de travail et l'impact environnemental. --- # Le travail des enfants dans l'industrie du cacao Cette section aborde la problématique du travail des enfants dans la production de cacao, en se concentrant particulièrement sur l'Afrique de l'Ouest, et détaille les conditions de travail, les risques pour la santé, ainsi que le rôle du commerce équitable dans l'amélioration de cette situation. ### 2.1 La réalité du travail des enfants dans la production de cacao Le chocolat, produit apprécié mondialement, cache une réalité moins réjouissante : la contribution, souvent involontaire, au travail des enfants dans sa production. Bien que perçu comme éloigné de notre quotidien, le travail des enfants demeure une réalité significative, particulièrement dans l'industrie du cacao. #### 2.1.1 Géographie et ampleur du problème Près de 60% du cacao mondial provient du Ghana et de la Côte d'Ivoire. Dans ces régions, environ 2,3 millions d'enfants travaillent sur les plantations de cacao, un chiffre comparable au nombre total d'enfants en Belgique. À l'échelle mondiale, le nombre d'enfants et de jeunes travailleurs atteint 168 millions. La majorité d'entre eux ne sont pas scolarisés, ont peu de temps libre, ne reçoivent pas les soins nécessaires et souffrent de malnutrition. Plus de la moitié de ces enfants sont exposés aux pires formes de travail des enfants. Il est à noter que ces chiffres sont des estimations, car une partie importante de ce travail s'effectue dans l'ombre. #### 2.1.2 Conditions de travail et dangers Il existe une distinction subtile entre l'aide apportée par un enfant à ses parents dans le cadre de leurs tâches agricoles et le véritable travail des enfants. Le travail des enfants est défini comme une activité dangereuse mentalement et physiquement, qui empêche l'enfant d'être scolarisé. Dans la région de l'Afrique de l'Ouest, on estime que 90 000 personnes sont victimes du travail forcé et du commerce des esclaves. Les enfants sont souvent enlevés à leur famille, forcés de quitter l'école et contraints de travailler dans des conditions dangereuses. Dans les plantations de cacao, les enfants, dès l'âge de 7-8 ans, ramassent les cabosses et portent des sacs ou paniers lourds sur la tête, ce qui peut endommager leur dos. Les adolescents, à partir de 14 ans, utilisent des machettes pour ouvrir les cabosses, une tâche particulièrement dangereuse qui entraîne fréquemment des blessures aux mains, aux pieds et aux jambes, laissant des cicatrices. L'utilisation de produits chimiques, tels que les pesticides, sans aucune protection (masque, gants, vêtements de protection), représente un danger majeur pour la santé. Ces produits sont très nocifs pour le système respiratoire, notamment les poumons, et la santé en général. > **Tip:** La distinction entre aide familiale et travail des enfants est souvent mince, mais le travail des enfants se caractérise par sa dangerosité, son impact sur la scolarité et l'exploitation. #### 2.1.3 La transmission intergénérationnelle du problème La pauvreté engendre un cercle vicieux. Les parents, ayant souvent commencé à travailler très jeunes et étant usés ou malades, dépendent de l'aide de leurs enfants pour subvenir aux besoins de la famille. Ces enfants, à leur tour, travaillent dur dans les plantations, deviennent eux-mêmes usés, et leurs propres enfants devront les aider. Ce cycle transmet l'analphabétisme et la pauvreté de génération en génération. #### 2.1.4 Les chiffres et les organisations impliquées Dans le contexte des plantations de cacao en Côte d'Ivoire, une famille nombreuse peut gagner l'équivalent de 120 euros par mois pour nourrir onze personnes, soulignant la nécessité de l'aide de tous les enfants. Selon les travailleurs, seulement 30% des enfants vont à l'école, ce qui représente une petite minorité. Des organisations comme le BIT (Bureau International du Travail) à Genève travaillent activement à éradiquer le travail des enfants. Des militants, tels que Monsieur Dumbia, luttent contre l'esclavage des enfants, souvent originaires du Mali et du Burkina Faso, qui sont enlevés et emmenés en Côte d'Ivoire pour travailler dans les plantations. ### 2.2 L'importance du commerce équitable Face à cette réalité, l'invitation est lancée de ne pas fermer les yeux et de privilégier les produits issus du commerce équitable. Le commerce équitable vise à rendre les familles d'agriculteurs autonomes de manière durable et structurelle, afin de garantir les besoins fondamentaux de tous les enfants : nourriture suffisante, sécurité, soins et éducation. #### 2.2.1 Principes du commerce équitable Le commerce équitable, également connu sous le nom de "fair trade", repose sur un mode de travail éthique. Il garantit que les paysans ou petits producteurs reçoivent un prix correct pour leurs produits. Des labels comme Fairtrade s'engagent activement dans la lutte contre le travail des enfants et cherchent à améliorer les conditions de vie et de travail des producteurs. #### 2.2.2 Le rôle du consommateur En tant qu'individus et consommateurs, nous pouvons faire une différence en choisissant des produits issus du commerce équitable. Des marques proposent des chocolats aussi exquis qu'équitables, sans arrière-goût amer. Le commerce équitable contribue à rendre le monde un peu plus juste, en s'assurant que les travailleurs sont rémunérés à leur juste valeur. > **Example:** Choisir du chocolat portant le label Fairtrade garantit que des normes sociales et environnementales ont été respectées, contribuant ainsi à lutter contre le travail des enfants et à soutenir les communautés locales. #### 2.2.3 Stratégies de sensibilisation Des campagnes comme celle de la Fairtrade Foundation au Royaume-Uni, sous le slogan "Don't feed exploitation", visent à sensibiliser le public à la réalité du travail des enfants dans la chaîne d'approvisionnement des produits. La diffusion de ces informations et la discussion ouverte sur le sujet sont essentielles pour éradiquer cette pratique. > **Tip:** Le commerce équitable ne concerne pas seulement le chocolat, mais s'étend à de nombreux autres produits. Renseignez-vous sur les labels et les initiatives qui promeuvent des pratiques commerciales justes. ### 2.3 Le lien avec les Objectifs de Développement Durable (ODD) Les principes du commerce équitable s'alignent directement sur les Objectifs de Développement Durable (ODD) des Nations Unies, notamment ceux qui visent à mettre fin à la pauvreté, à garantir l'éducation pour tous, et à protéger les enfants. L'éducation, la nourriture, la sécurité et les soins sont des droits fondamentaux sur lesquels chaque individu devrait pouvoir construire sa vie. ### 2.4 Les risques et les dangers sanitaires L'exposition aux produits chimiques, l'usage de machettes, le port de charges lourdes et le travail dans des conditions dangereuses ont des conséquences directes sur la santé des enfants travailleurs. Ces risques incluent des blessures physiques, des problèmes de croissance, et des atteintes aux systèmes respiratoires et généraux dus aux pesticides. Le manque de protection adéquate aggrave ces dangers. ### 2.5 Les acteurs de la lutte Plusieurs acteurs sont impliqués dans la lutte contre le travail des enfants dans l'industrie du cacao : * **Les organisations internationales :** Le BIT (Bureau International du Travail) œuvre à l'éradication du travail des enfants. * **Les militants :** Des individus comme Monsieur Dumbia luttent contre l'esclavage des enfants. * **Les marques engagées :** Des entreprises adoptent des programmes de durabilité et s'engagent contre le travail des enfants. * **Les consommateurs :** Par leurs choix d'achat, ils peuvent soutenir des pratiques éthiques. ### 2.6 L'impact économique et social Le travail des enfants perpétue la pauvreté en privant les enfants d'éducation, ce qui limite leurs opportunités futures et contribue à un cycle intergénérationnel de difficultés économiques. Le commerce équitable, en rémunérant justement les producteurs, permet d'améliorer les conditions de vie des familles et de financer l'éducation et les soins pour les enfants. #### 2.6.1 La situation des familles d'agriculteurs Les familles d'agriculteurs dépendent souvent des revenus du cacao. Lorsque ces revenus sont insuffisants, les enfants sont contraints de travailler pour compléter les ressources familiales. Le commerce équitable vise à stabiliser et à augmenter ces revenus, rendant l'aide des enfants moins nécessaire et leur permettant d'aller à l'école. #### 2.6.2 Les bénéfices du travail décent Le travail décent, qui inclut des conditions de travail sûres, des salaires justes et l'accès à l'éducation, est un pilier du développement durable. Pour l'industrie du cacao, cela signifie garantir que la production de chocolat ne se fasse pas au détriment des droits et du bien-être des enfants. #### 2.6.3 Les prévisions et les défis futurs Les prévisions démographiques mondiales soulignent le besoin croissant de ressources. Assurer une production alimentaire durable et éthique, y compris celle du cacao, est un défi majeur. Le passage à des modèles de production plus responsables et équitables est essentiel pour relever ces défis. > **Tip:** En tant que consommateur, informez-vous sur l'origine de vos aliments et privilégiez les marques transparentes et engagées dans des pratiques éthiques. Votre choix a un impact concret. --- # L'impact de la fast fashion sur les travailleurs et la planète Voici une synthèse détaillée sur l'impact de la fast fashion sur les travailleurs et la planète, conçue pour un examen. ## 3. L'impact de la fast fashion sur les travailleurs et la planète La fast fashion, un modèle économique axé sur la production rapide, le renouvellement constant des collections et des prix bas, a des conséquences sociales et environnementales considérables qui nécessitent une prise de conscience et des alternatives durables. ### 3.1 Comprendre la fast fashion Le concept de fast fashion, apparu au début des années 1990, repose sur la production en masse de vêtements à bas coûts, avec un cycle de collections extrêmement rapide (jusqu'à 36 par an, contre quatre collections saisonnières traditionnelles). Pour maintenir ce modèle, les entreprises réduisent drastiquement leurs coûts de production, principalement en délocalisant la fabrication dans des pays d'Asie où la main-d'œuvre est abondante et peu chère. La qualité des matériaux est également souvent compromise, entraînant une durée de vie raccourcie pour les vêtements. Une grande partie des habits sont vendus soldés, et certains sont même spécifiquement produits pour ces promotions. > **Tip:** Le renouvellement constant des collections et les prix dérisoires sont les indicateurs clés du modèle de la fast fashion. ### 3.2 Conséquences sociales pour les travailleurs Le faible coût de la fast fashion se traduit par un coût social élevé pour les travailleurs du textile. #### 3.2.1 Précarité des travailleurs Les travailleurs et travailleuses de l'industrie du textile vivent dans une situation de grande précarité. La crise de la COVID-19 a exacerbé cette fragilité, entraînant la perte d'emplois, des salaires manqués ou réduits. Les salaires sont souvent très bas, loin d'assurer un revenu vital. Des pays comme le Bangladesh et le Pakistan figurent parmi ceux où les salaires sont les plus bas au monde, avec des moyennes horaires d'environ $0,27$ dollars américains par heure au Bangladesh et $0,46$ dollars américains par heure au Pakistan. #### 3.2.2 Conditions de travail et négociation salariale Les rapports de force entre les travailleurs et leur hiérarchie sont difficiles. Il est estimé que plus de $90\%$ des travailleurs de l'industrie mondiale de l'habillement n'ont pas la possibilité de négocier leurs salaires ou leurs conditions de travail. Pour les quelque $60$ millions d'ouvrières textiles à travers le monde, les journées de travail durent en moyenne $12$ heures, et elles gagnent souvent un centime d'euro par pièce produite, ce qui représente à peine $0,6\%$ du prix du vêtement fini. #### 3.2.3 Travail des enfants La situation de salaires dramatiquement bas maintient les ouvriers et leurs familles dans une grande vulnérabilité, ce qui accroît le risque de travail des enfants. Afin d'aider leurs familles, certains enfants sont contraints de travailler. Au Bangladesh, par exemple, environ $15\%$ des enfants âgés de $6$ à $14$ ans vivant dans les bidonvilles de Dacca travaillent $64$ heures par semaine dans l'industrie textile. Ce chiffre atteint $50\%$ pour les enfants âgés de $14$ à $16$ ans. > **Exemple:** Un enfant travaillant $64$ heures par semaine pour aider sa famille dans l'industrie textile, dans des conditions souvent dangereuses, illustre la précarité extrême engendrée par la fast fashion. ### 3.3 Conséquences environnementales pour la planète La fast fashion est loin d'être neutre pour l'environnement. L'industrie textile est l'une des plus polluantes au monde. #### 3.3.1 Émissions de gaz à effet de serre L'industrie textile est responsable de $4\%$ des émissions mondiales de gaz à effet de serre, soit plus que les vols internationaux et le trafic maritime combinés. #### 3.3.2 Production de déchets textiles La mode génère d'innombrables déchets textiles. Il est estimé que $87\%$ des matériaux textiles utilisés pour la fabrication des vêtements sont jetés. #### 3.3.3 Consommation d'eau La production et l'utilisation de textiles sont extrêmement gourmandes en eau. Le secteur textile se classe à la troisième place des plus grands consommateurs d'eau au monde. > **Exemple:** La fabrication d'un simple tee-shirt nécessite l'équivalent de $70$ douches, et pour un jean, ce chiffre monte à $285$ douches, représentant $7\,000$ à $10\,000$ litres d'eau. #### 3.3.4 Pollution de l'eau et micro-plastiques Le textile est également responsable de $25\%$ de la pollution des eaux mondiales, ce qui en fait la principale source de pollution océanique en micro-plastiques. > **Tip:** La pollution de l'eau et la génération de déchets sont deux conséquences écologiques majeures de la fast fashion. #### 3.3.5 Utilisation de produits chimiques Les vêtements peuvent contenir des résidus de pesticides et de molécules cancérigènes. Les travailleurs des champs, notamment en Inde, sont souvent exposés à ces produits sans protection adéquate (masque, gants), car ces équipements sont onéreux ou non fournis. ### 3.4 Alternatives à la fast fashion Face à ces impacts négatifs, plusieurs alternatives émergent pour repenser la consommation de vêtements. #### 3.4.1 La slow fashion La slow fashion s'oppose au modèle de la fast fashion en privilégiant une fabrication plus respectueuse des individus, de l'environnement et des animaux. Elle met l'accent sur la qualité, la durabilité et l'éthique. #### 3.4.2 Le commerce équitable Le commerce équitable, tel que promu par des labels comme Fairtrade/Max Havelaar, vise à améliorer les conditions de vie et de travail des producteurs et des travailleurs du textile. Les labels coton et textile équitables garantissent un prix minimum, une prime de développement collective, la liberté d'organisation et de syndicalisation, de meilleures conditions de travail et de rémunération visant un revenu vital. Ils imposent également un usage réglementé des produits chimiques et la protection des salariés. > **Exemple:** Les filières coton et textile certifiées Fairtrade/Max Havelaar visent à rendre le secteur plus juste et durable, en cohérence avec les objectifs de développement durable. #### 3.4.3 Seconde main et recyclage Le marché de la seconde main et le recyclage des textiles constituent également des alternatives intéressantes pour réduire l'impact environnemental de la mode. > **Tip:** Privilégier les vêtements issus du commerce équitable, acheter d'occasion ou recycler ses vêtements sont des actions concrètes pour lutter contre la fast fashion. ### 3.5 Rôle des consommateurs et des marques Les consommateurs sont de plus en plus nombreux à réclamer une mode plus éthique et responsable. Selon une étude, $27\%$ des Français privilégient l'habillement, le textile et la mode pour leurs achats responsables. Les marques sont également de plus en plus nombreuses à s'engager dans des programmes de durabilité, comme Fairtrade, pour garantir des bases saines pour tous les enfants (nourriture, sécurité, soins, éducation). L'engagement des consommateurs, par le biais de leurs choix d'achat et en parlant du problème, est crucial pour attirer l'attention et trouver des solutions afin d'éradiquer les pratiques néfastes de l'industrie de la mode. --- # L'ubérisation de l'économie et le marché du travail Voici un résumé détaillé sur l'ubérisation de l'économie et le marché du travail, conçu pour être un guide d'étude complet. ## 4. L'ubérisation de l'économie et le marché du travail L'ubérisation de l'économie transforme radicalement le marché du travail en s'appuyant sur les technologies numériques pour restructurer les modèles économiques traditionnels, remettant en cause le salariat et soulevant des questions sur la précarisation de l'emploi. ### 4.1 Définition et origines de l'ubérisation Le terme "ubérisation" est un néologisme apparu à la fin de l'année 2014, popularisé par Maurice Lévy, alors PDG de Publicis. Il trouve son origine dans le nom de la start-up californienne Uber, connue pour son service de mise en relation entre chauffeurs et clients via une plateforme numérique. À l'origine, l'ubérisation désignait la concurrence menée par des start-ups innovantes, exploitant les possibilités offertes par le numérique, à l'encontre des entreprises dominantes traditionnelles. Ce concept évoque un basculement rapide des rapports de force en faveur du numérique. Au fil du temps, l'usage du terme s'est élargi pour englober un modèle économique plus général où les entreprises utilisent les technologies numériques pour : * Réduire leurs coûts de production. * Se passer des intermédiaires classiques. * Établir un contact direct et instantané avec le consommateur. Ce phénomène a pris une ampleur considérable, restructurant l'économie et l'emploi dans de nombreux secteurs tels que : * L'hébergement touristique (ex: Airbnb). * Les services juridiques. * Les services aux entreprises et aux particuliers. * La traduction. * L'éducation. > **Tip:** Comprendre l'origine du terme "ubérisation" à partir d'Uber est crucial pour saisir la genèse du phénomène et son application à d'autres secteurs. ### 4.2 L'impact sur le marché du travail L'ubérisation bouscule profondément le marché du travail en modifiant ses mécanismes de fonctionnement et en introduisant de nouveaux acteurs, notamment à travers les mutations du statut des travailleurs. #### 4.2.1 Nouveaux acteurs et statut des travailleurs Les plateformes numériques mettent en relation des clients avec des individus offrant des services variés, tels que : * Chauffeurs pour Uber. * Hôtes pour Airbnb. * Jardiniers pour FamiHero. Ces travailleurs, qu'ils soient sous le statut de travailleur autonome, d'auto-entrepreneur ou de freelance, sont de plus en plus sollicités par les start-ups numériques. Ce recours accru contourne souvent les règles traditionnelles du droit du travail, notamment en ce qui concerne les charges sociales, la rigidité des contrats et le rôle des syndicats. #### 4.2.2 La remise en question du salariat L'utilisation croissante de ces travailleurs indépendants a conduit certains spécialistes à prédire la fin du salariat. Jean-Pierre Goudard, par exemple, avait anticipé cette tendance dès 2013. Cependant, cette perspective est nuancée par d'autres experts : * L'Organisation Internationale du Travail (OIT) rappelle que l'emploi salarié représente encore la moitié de l'emploi mondial. * Pour l'économiste Jean-Michel Simon, la fin du salariat n'est qu'un "fantasme", car aucune donnée ne confirme un recul significatif dans les grandes économies. Il souligne que de nombreuses entreprises du numérique, comme Amazon, finissent par embaucher des salariés. L'emploi salarié est donc amené à cohabiter avec ces nouvelles formes de travail indépendant. > **Tip:** Il est important de distinguer la tendance à l'indépendance et à la flexibilité offerte par l'ubérisation de la disparition totale du salariat, qui reste un sujet de débat et d'analyse pour les économistes. #### 4.2.3 La précarisation de l'emploi Si l'ubérisation peut avoir un impact positif sur l'emploi en facilitant l'accès à certains services et en générant de nouvelles demandes (un effet stimulant pour l'économie), elle est aussi perçue comme destructrice d'emplois traditionnels, notamment dans le secteur tertiaire. Les destructions d'emplois sont difficiles à quantifier en raison du caractère évolutif et anticipé du phénomène. Le modèle économique de l'ubérisation repose souvent sur l'affranchissement du cadre fiscal et de la protection sociale afin de minimiser les coûts des services. Cela soulève d'importantes questions sur la qualité des emplois créés et la protection des personnes qui les exercent. Les revendications des conducteurs Uber illustrent ces préoccupations : * Précarisation accrue de l'emploi. * Temps partiel non choisi. * Faible rémunération. * Horaires imprévisibles. * Absence de protection sociale (assurance maladie, congés maladie, retraite). * Absence de contrat de travail fixe, donc absence de statut et de sécurité de l'emploi. * Travail pouvant excéder la norme (plus de 8 heures par jour). * Concours financier pour la famille (pour aider à nourrir les proches). > **Tip:** La précarisation est l'un des aspects les plus critiqués de l'ubérisation. Comprendre ses manifestations concrètes (horaires, rémunération, protection sociale) est essentiel. ### 4.3 Débats sur les avantages et inconvénients L'ubérisation suscite des débats intenses, opposant les partisans de ce nouveau modèle aux détracteurs. #### 4.3.1 Avantages selon les partisans Les partisans de l'ubérisation mettent en avant plusieurs bénéfices pour l'économie et les consommateurs : * **Baisse des prix et amélioration de la qualité de service :** La concurrence accrue et la réduction des intermédiaires permettent souvent d'offrir des services à des tarifs plus bas pour les consommateurs. * **Innovation et dynamisme économique :** Les entreprises traditionnelles sont poussées à innover et à s'adapter face à la concurrence des start-ups numériques. * **Élargissement des marchés et de l'offre :** L'ubérisation peut ouvrir l'accès à de nouveaux consommateurs et diversifier l'offre de services. * **Facilité d'usage pour les consommateurs :** Les plateformes numériques offrent souvent une grande convivialité, rapidité, et un large choix de services. * **Réduction des coûts pour les entreprises :** Moins de charges sociales, de règles à respecter et de gestion du personnel. > **Example:** Les plateformes comme Uber ou Airbnb offrent une flexibilité d'accès aux services et une facilité d'utilisation qui n'existaient pas auparavant dans les modèles traditionnels. #### 4.3.2 Inconvénients selon les détracteurs Les opposants à l'ubérisation soulignent des conséquences négatives significatives : * **Concurrence déloyale :** Les entreprises ubérisées ne supportent pas les mêmes coûts et ne respectent pas toujours les mêmes règles que les acteurs historiques (pas de charges sociales, pas de syndicats, pas de protection sociale pour les travailleurs). * **Impact sur l'économie locale :** Les petits commerces et entreprises locales ont du mal à concurrencer les plateformes qui peuvent réduire leurs coûts de manière drastique. * **Destruction d'emplois traditionnels :** Les fonctions administratives ou intermédiaires peuvent être remplacées par des plateformes digitales. * **Précarisation et manque de protection sociale pour les travailleurs :** Absence de rémunération minimum, de congés maladie, de droits à la retraite, et absence de sécurité de l'emploi due à l'absence de contrat de travail. * **Conséquences fiscales :** Les revenus des prestataires de services ne sont souvent pas déclarés, échappant ainsi à l'impôt sur le revenu. Les services rendus ne sont pas soumis à la TVA. > **Tip:** La question de la "concurrence faussée" est centrale dans le débat. Elle met en lumière le fait que les plateformes opérant sous le modèle de l'ubérisation bénéficient d'avantages compétitifs en raison de leur structure économique et de leur traitement des travailleurs. ### 4.4 L'ubérisation comme modèle économique Le modèle économique des entreprises ubérisées repose sur l'utilisation de plateformes numériques pour mettre en relation directe des prestataires (travailleurs indépendants) et des clients. * **Rémunération des entreprises ubérisées :** Elles se rémunèrent généralement en prélevant une commission, qui est un pourcentage du prix de chaque transaction effectuée via la plateforme. * **Avantages pour les entreprises elles-mêmes :** * **Réduction des coûts :** Faibles coûts de main-d'œuvre, pas de gestion directe du personnel, pas de charges sociales. * **Moins de contraintes réglementaires :** Contournement des lois du travail et des conventions collectives. * **Flexibilité :** Capacité à adapter rapidement leur offre de services en fonction de la demande. > **Example:** Dans le secteur de l'hébergement, une plateforme comme Airbnb met en relation des propriétaires de logements avec des voyageurs. Airbnb tire ses revenus d'une commission sur chaque réservation effectuée. Les propriétaires sont des travailleurs indépendants qui ne bénéficient pas du statut de salarié d'un hôtel traditionnel. ### 4.5 Comparaison avec les modèles traditionnels La différence fondamentale entre les entreprises ubérisées et les entreprises traditionnelles réside dans la structure des coûts et la relation avec les travailleurs. * **Entreprises traditionnelles (ex: hôtel, compagnie de taxi) :** * Supportent des coûts de personnel élevés (salaires, charges sociales, avantages sociaux). * Doivent respecter un cadre réglementaire strict (droit du travail). * Offrent une sécurité de l'emploi et une protection sociale à leurs salariés. * **Entreprises ubérisées (ex: Uber, Airbnb) :** * Minimisent les coûts de personnel en travaillant avec des indépendants. * Bénéficient d'une flexibilité réglementaire accrue. * Les travailleurs indépendants bénéficient de moins de protection sociale et de sécurité de l'emploi. Ce décalage des coûts et des contraintes peut mener à une concurrence qualifiée de "faussée", où les entreprises qui externalisent le travail et minimisent les charges sociales ont un avantage compétitif. > **Tip:** Pour un examen, il est crucial de pouvoir comparer le modèle ubérisé avec les modèles traditionnels en termes de coûts, de réglementation, et de protection des travailleurs. ### 4.6 Implications fiscales et sociales * **Conséquences fiscales :** Les revenus générés par les travailleurs indépendants dans le cadre de l'ubérisation ne sont pas toujours déclarés, échappant ainsi à l'impôt sur le revenu. De plus, les services rendus peuvent ne pas être soumis à la TVA, créant une distorsion par rapport aux entreprises classiques. * **Conséquences sociales :** L'absence de contrat de travail formel entre la plateforme et le travailleur signifie que ce dernier ne bénéficie pas des droits sociaux associés au statut de salarié (assurance maladie, droits à la retraite, congés payés). Cela peut conduire à une "précarisation" accrue de la main-d'œuvre. > **Tip:** Les questions d'éthique et de justice sociale sont au cœur du débat sur l'ubérisation. La réduction des coûts pour les entreprises se fait souvent au détriment de la sécurité et des droits des travailleurs. --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Développement durable | Concept qui vise à répondre aux besoins du présent sans compromettre la capacité des générations futures à répondre aux leurs, en conciliant progrès économique, équité sociale et préservation de l'environnement. | | ONU (Organisation des Nations Unies) | Organisation internationale fondée en 1945, visant à maintenir la paix et la sécurité internationales, à développer les relations entre les nations et à promouvoir le progrès social, le relèvement des niveaux de vie et les droits fondamentaux de l'homme. | | PNUD (Programme des Nations Unies pour le développement) | Agence des Nations Unies qui aide les pays à éliminer la pauvreté et les inégalités, et à atteindre un développement durable. | | Travail des enfants | Tout travail qui prive les enfants de leur enfance, de leur potentiel et de leur dignité, et qui nuit à leur développement physique et mental. Il est généralement considéré comme inférieur à l'âge minimum légal et potentiellement dangereux. | | Cacao | Graines du cacaoyer, utilisées pour fabriquer le chocolat et le cacao en poudre. La production mondiale est fortement concentrée dans quelques pays d'Afrique de l'Ouest. | | Fairtrade (Commerce Équitable) | Système de certification qui vise à garantir que les producteurs des pays en développement reçoivent un prix juste pour leurs produits, améliorent leurs conditions de travail et vivent de manière plus durable. | | Fast fashion | Modèle économique de l'industrie de la mode qui se caractérise par le renouvellement rapide des collections à bas prix, entraînant une production de masse, une baisse de la qualité et des conséquences sociales et environnementales négatives. | | Slow fashion | Approche de la mode qui s'oppose à la fast fashion, privilégiant la durabilité, la qualité, la production éthique et locale, et encourageant une consommation plus réfléchie. | | Ubérisation | Phénomène économique résultant de l'essor des plateformes numériques (comme Uber) qui mettent en relation directe des prestataires de services indépendants avec des clients, en contournant les intermédiaires traditionnels et les cadres réglementaires du salariat classique. | | Salariat | Statut du travailleur lié à un employeur par un contrat de travail, lui conférant des droits et protections (salaire fixe, congés, protection sociale, etc.). | | Travailleur indépendant (Auto-entrepreneur, Freelance) | Personne qui exerce une activité professionnelle à son compte, sans être liée par un contrat de travail à un employeur unique, et qui assume elle-même ses charges et sa protection sociale. | | Plateforme numérique | Interface technologique (application mobile ou site web) qui facilite la mise en relation entre des offreurs de services et des demandeurs, en gérant les transactions et les informations. | | Précarisation de l'emploi | Augmentation de l'instabilité, de l'insécurité et de la faiblesse des garanties sociales associées aux emplois, souvent caractérisée par des contrats courts, des bas salaires et un manque de protection. | | CO2 (Dioxyde de carbone) | Gaz à effet de serre principal émis par les activités humaines (combustion d'énergies fossiles), contribuant au réchauffement climatique. L'industrie textile en est une source importante. | | Déchets textiles | Vêtements et autres produits textiles qui sont jetés et finissent dans les décharges ou sont incinérés, représentant un problème environnemental majeur en raison de leur volume et de leur lente décomposition. | | Eau virtuelle | Quantité d'eau nécessaire à la production d'un bien ou d'un service, souvent cachée dans les processus de fabrication (agriculture, industrie). La production textile est très gourmande en eau virtuelle. | | Travail forcé | Travail ou service imposé à une personne sous la menace d'une peine quelconque, et pour lequel cette personne ne s'est pas offerte volontairement. Il est une violation grave des droits humains. | | BIT (Bureau International du Travail / OIT - Organisation Internationale du Travail) | Agence spécialisée des Nations Unies qui s'occupe des questions du travail, visant à promouvoir la justice sociale et les droits du travail reconnus internationalement. |

# Evaluatie van lokale belastingen op circussen en marktkramen Deze studie behandelt de evaluatie van lokale belastingen op circussen en op plaatsrechten voor vaste standplaatsen op markten, met name in Lede en Lokeren, aan de hand van de Mirrlees-criteria. ## 1. Belasting op circussen in Lede De lokale belasting in Lede is gericht op uitbaters van circussen die tijdelijk het gemeentelijk openbaar domein gebruiken voor het geven van voorstellingen. Deze belasting dient als vergoeding voor het gebruik van de openbare ruimte. ### 1.1 Omschrijving van de lokale belasting * **Doel:** Vergoeding voor het gebruik van gemeentelijk openbaar domein door circussen. * **Belastingplichtige:** Uitbaters van circussen. ### 1.2 Grondslag en tarief * **Grondslag:** De duur van de activiteit, specifiek het aantal dagen waarop het circus voorstellingen geeft. * **Tarief:** 12 euro per dag dat het circus vertoningen geeft. ### 1.3 Belastingverminderingen en -vrijstellingen Er zijn geen specifieke belastingverminderingen of -vrijstellingen voorzien in het reglement. Enkel tijdens 2020 en 2021 gold een tijdelijke steunmaatregel vanwege de coronacrisis, waarbij per gemiste kermis één keer gratis een standplaats op een volgende kermis mocht worden ingenomen. ### 1.4 Evaluatie aan de hand van de Mirrlees-criteria #### 1.4.1 Herverdeling en rechtvaardigheid (horizontale <> verticale) * **Uitleg criterium:** Dit criterium beoordeelt of een belasting bijdraagt aan een rechtvaardige herverdeling. Verticale rechtvaardigheid vereist dat personen met een hogere draagkracht relatief meer bijdragen. Horizontale rechtvaardigheid eist dat personen met gelijke draagkracht gelijk belast worden. * **Toetsing aan belasting op circussen:** * **Verticale rechtvaardigheid:** Nagenoeg afwezig, aangezien het tarief forfaitair is en per dag wordt geheven, ongeacht de economische draagkracht of winstcapaciteit van het circus. * **Horizontale rechtvaardigheid:** Aanwezig, omdat alle circussen hetzelfde dagtarief betalen. * **Conclusie:** De belasting functioneert primair als een vergoeding voor het gebruik van het openbaar domein en niet als een instrument voor herverdeling. #### 1.4.2 Transparantie en eenvoud * **Uitleg criterium:** Belastingen moeten eenvoudig en transparant zijn, zodat belastingplichtigen de heffing begrijpen en naleven. Dit verlaagt kosten voor overheid en belastingplichtigen en verhoogt de acceptatie. * **Toetsing aan belasting op circussen:** De belasting is eenvoudig en makkelijk toepasbaar. Het reglement vermeldt duidelijk het tarief van 12 euro per speeldag en is helder over wie belastingplichtig is. #### 1.4.3 Afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden * **Uitleg criterium:** Afwenteling treedt op wanneer belastingplichtigen de kosten van de belasting doorberekenen aan anderen. Ontwijkingsmogelijkheden ontstaan als belastingplichtigen legale manieren vinden om de belasting te verminderen. * **Toetsing aan belasting op circussen:** * **Afwenteling:** Mogelijk door hogere tarieven aan klanten door te rekenen, afhankelijk van de prijsgevoeligheid van het publiek. * **Ontwijkingsmogelijkheden:** Weinig tot geen mogelijkheden tot ontwijking, aangezien de belasting contant betaald moet worden voor het innemen van een standplaats op het openbaar domein. ## 2. Belasting op plaatsrechten voor vaste standplaatsen op markten in Lokeren Deze belasting wordt geheven op marktkramers met een vaste standplaats op de openbare markten in Lokeren. De heffing is jaarlijks en wordt berekend per vierkante meter en per marktdag. ### 2.1 Omschrijving van de lokale belasting * **Doel:** Gebruiksvergoeding voor vaste standplaatsen op markten. * **Belastingplichtige:** Marktkramers met een vaste standplaats. ### 2.2 Grondslag en tarief * **Grondslag:** * Het aantal vierkante meters van de standplaats. * Het aantal marktdagen per jaar waarop de plaats wordt ingenomen. * **Tarief:** 1,10 euro per vierkante meter per marktdag. ### 2.3 Belastingverminderingen en -vrijstellingen Er zijn geen automatische belastingverminderingen of algemene vrijstellingen in het reglement opgenomen. Wel geldt: * Geen belasting voor marktdagen die niet doorgaan wegens overmacht (bv. extreme weersomstandigheden, overheidsmaatregelen). * In uitzonderlijke gevallen kan het college van burgemeester en schepenen een vrijstelling of vermindering toestaan (bv. langdurige afwezigheid om medische redenen, stopzetting activiteit). Deze zijn niet standaard maar worden per geval beoordeeld. ### 2.4 Evaluatie aan de hand van de Mirrlees-criteria #### 2.4.1 Herverdeling en rechtvaardigheid (horizontale <> vertical) * **Verticale rechtvaardigheid:** Het tarief is uniform (€1,10 per m² per marktdag), ongeacht de omzet of winst van de handelaar. Er is geen progressiviteit; een kleine zelfstandige betaalt relatief evenveel als een grote handelaar per m². Dit is neutraal tot regressief en kan zwaarder doorwegen op kleine zelfstandigen. * **Horizontale rechtvaardigheid:** Sterk aanwezig, omdat alle marktkramers met eenzelfde oppervlakte en op dezelfde marktdagen hetzelfde bedrag betalen. Het systeem is consistent en transparant voor gelijke gebruikers van het openbaar domein. * **Herverdelend karakter:** De belasting is primair een gebruiksvergoeding, geen inkomensbelasting. Er is geen specifieke herverdelende functie; de opbrengsten gaan naar de stadskas zonder gerichte herverdeling naar lagere inkomensgroepen. #### 2.4.2 Transparantie en eenvoud * **Transparantie:** Hoog. De belasting wordt jaarlijks via een kohier opgelegd met een duidelijke berekening (oppervlakte x marktdagen x tarief). Er is weinig verborgen complexiteit. De belastingplichtige weet precies waarvoor hij betaalt. * **Eenvoud:** Hoog. Er is slechts één tarief (€1,10 per m² per marktdag). Er zijn geen uitzonderingsregels of ingewikkelde formulieren. De administratie is rechtlijnig en de inning is efficiënt. Deze lokale belasting scoort goed op transparantie en eenvoud. #### 2.4.3 Afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden * **Afwenteling:** Mogelijk. Marktkramers kunnen de belastingkosten doorrekenen in hun verkoopsprijzen. De mate van afwenteling is echter beperkt door concurrentie en prijsgevoeligheid van klanten. * **Ontwijkingsmogelijkheden:** Nagenoeg uitgesloten. De belasting is gekoppeld aan een geregistreerde vaste standplaats. Er zijn geen aftrekposten of alternatieve structuren om de heffing te vermijden, tenzij men overstapt naar losse standplaatsen of informeel verkoopt (wat illegaal is). De belasting scoort hoog op afdwingbaarheid en laag op ontwijkingsrisico. --- # Evaluatie van de lokale belasting op taxidiensten in Ninove Deze sectie evalueert de gemeentebelasting op het exploiteren van een taxidienst in Ninove aan de hand van de Mirrlees-criteria: rechtvaardigheid, transparantie, eenvoud, afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden. ### 3.1 Korte omschrijving van de lokale belasting De stad Ninove heft een jaarlijkse belasting op iedereen die een vergunning heeft om een taxidienst uit te baten binnen de stadsgrenzen. Deze belasting is gebaseerd op het Vlaams decreet van 20 april 2001 betreffende personenvervoer over de weg en dient ter ondersteuning van de stadsfinanciën. De belasting is van kracht van 1 januari 2020 tot en met 31 december 2025. ### 3.2 De grondslag van de belasting De grondslag van deze belasting is de vergunning voor het exploiteren van een taxidienst of voor het verhuren van voertuigen met bestuurder. De belasting wordt geheven per voertuig dat in de vergunning is vermeld. De belastingplichtige is de natuurlijke of rechtspersoon die houder is van de vergunning, uitgereikt door de stad of het Vlaams Gewest. ### 3.3 Het tarief en tarieven De belasting bedraagt een vast bedrag van 250 euro per jaar voor elk voertuig dat in de vergunning staat vermeld. Voor vergunningen voor het verhuren van voertuigen met bestuurder geldt een aanvullend bedrag conform het Vlaamse decreet over personenvervoer. De belasting is steeds verschuldigd voor een volledig jaar, ongeacht de datum van aflevering van de vergunning. Bij stopzetting van de activiteit, schrapping van voertuigen of verlies van de vergunning vindt geen terugbetaling plaats. De bedragen worden geïndexeerd aan de hand van het indexcijfer van de consumptieprijzen, met basisjaar 1996. ### 3.4 Belastingvermindering en belastingvrijstellingen Er zijn geen specifieke vrijstellingen of verminderingen voorzien in het reglement. Het reglement stelt expliciet dat opschorting van exploitatie, vermindering van voertuigen of intrekking van de vergunning geen aanleiding geeft tot terugbetaling van (een deel van) de belasting. ### 3.5 Evaluatie volgens de Mirrlees-criteria #### 3.5.1 Rechtvaardigheid en herverdeling (horizontale <> verticale) * **Betekenis:** Volgens Mirrlees moet een belasting eerlijk en evenwichtig zijn. Horizontale rechtvaardigheid impliceert dat personen in gelijke omstandigheden gelijk belast worden. Verticale rechtvaardigheid houdt in dat personen met een hogere draagkracht meer bijdragen. Een rechtvaardig belastingsysteem combineert gelijke behandeling met rekening houden met inkomensverschillen. * **Toepassing op de belasting in Ninove:** De belasting van 250 euro per voertuig per jaar is voor elke vergunninghouder hetzelfde, ongeacht winst of omvang van het bedrijf. * **Horizontale rechtvaardigheid:** De belasting is horizontaal rechtvaardig omdat alle uitbaters met een vergunning gelijk behandeld worden en hetzelfde bedrag per voertuig betalen. * **Verticale rechtvaardigheid:** De belasting is niet verticaal rechtvaardig. Het tarief is niet progressief en houdt geen rekening met de inkomsten of de grootte van het bedrijf. Dit betekent dat een kleine zelfstandige relatief een zwaardere last draagt dan een grotere onderneming. Er vindt geen herverdeling plaats aangezien er geen rekening wordt gehouden met verschillen in draagkracht of inkomen. * **Conclusie:** De belasting op het exploiteren van een taxidienst in Ninove is horizontaal rechtvaardig, maar niet verticaal rechtvaardig. #### 3.5.2 Transparantie en eenvoud * **Transparantie:** De belasting wordt aangeboden via een aanslagbiljet, wat zorgt voor zichtbaarheid bij de belastingplichtige. De frequentie van inning (jaarlijks) is duidelijk. Er is transparantie over de procedure voor het indienen van bezwaar en de geldende termijnen. Echter, de tekst vermeldt "budgettaire redenen" als motief voor de heffing, wat de specifieke reden van het heffen van deze belasting minder duidelijk maakt voor de belastingplichtige, wat de transparantie vermindert. * **Eenvoud:** Eenvoudige belastingen kennen weinig uitzonderingen, aftrekken of complexe berekeningen. Bij de belasting op taxidiensten in Ninove is er sprake van eenvoud. Het belastingreglement bevat geen uitzonderingen of verminderingsmogelijkheden. #### 3.5.3 Afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden * **Afwentelingsmogelijkheden:** Afwenteling gebeurt wanneer de betaalde belasting in de prijs wordt verwerkt en de klant een deel ervan betaalt. De uitbater van de taxidienst kan ervoor kiezen de belastinglast door te rekenen aan zijn klanten door de rittenprijs te verhogen. Hierdoor betaalt de klant uiteindelijk een deel van de belasting. * **Ontwijkingsmogelijkheden:** Ontwijking ontstaat wanneer het belastbare feit wordt vermeden, vaak door zich buiten de toepassingsvoorwaarden van het belastingreglement te plaatsen. In dit geval lijkt ontwijking moeilijk. Iedere houder van een vergunning wordt belast en de vergunning wordt door de gemeente zelf afgeleverd, waardoor de gemeente zicht heeft op de vergunninghouders. Vroeger kon Uber een ontwijkingsmogelijkheid zijn, maar nu valt het onder de toepassing indien het aan de voorwaarden voldoet. Een mogelijke, zij het beperkte, ontwijkingsmogelijkheid is het vestigen van de zetel of inschrijving van een taxibedrijf in een andere gemeente met een lagere of geen taxibelasting, terwijl men toch ritten uitvoert in Ninove. > **Tip:** De Mirrlees-criteria bieden een gestructureerd kader om de efficiëntie en rechtvaardigheid van lokale belastingen te beoordelen. Zorg ervoor dat je bij elke evaluatie expliciet ingaat op alle vijf de criteria. --- # Evaluatie van de algemene gemeentelijke heffing op gezinnen in Oudenaarde Deze sectie analyseert de algemene gemeentelijke heffing op gezinnen in Oudenaarde met betrekking tot de toepassing van de Mirrlees criteria, specifiek gericht op herverdeling, rechtvaardigheid, transparantie, eenvoud, afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden. ### 4.1 Korte omschrijving van de lokale belasting De algemene gemeentelijke heffing in Oudenaarde is een jaarlijkse belasting die geïnd wordt voor elke woning of woongelegenheid op het grondgebied van de gemeente. De belastbare toestand wordt bepaald op 1 januari van het aanslagjaar. De belasting is integraal verschuldigd voor het volledige jaar, zelfs bij een verhuis gedurende het aanslagjaar. ### 4.2 De grondslag van de belasting De heffing is verschuldigd per woning of woongelegenheid, ongeacht de benaming ervan, gelegen op het grondgebied van de gemeente en gebruikt of ter beschikking gesteld van het gezin. Dit geldt zowel voor hoofdverblijven als voor andere verblijven. ### 4.3 Het/de tarief(ven) Het tarief van de heffing wordt per woning vastgesteld volgens een tabel, die niet gespecificeerd is in het verstrekte documentfragment, maar gebaseerd is op de grootte van de woning. ### 4.4 Belastingverminderingen en -vrijstellingen De heffing kent de volgende verminderingen en vrijstellingen: * **50% vermindering:** Voor belastingplichtigen die genieten van een verhoogde verzekeringstegemoetkoming inzake geneeskundige verzorging. * **Vrijstelling:** * In geval de gezinsverantwoordelijke geniet van een pensioen. * In geval de gezinsverantwoordelijke geniet van het recht op maatschappelijke integratie (leefloon) of financiële hulp equivalent aan het leefloon. * Voor personen die een beroeps- en/of bedrijfsactiviteit uitoefenen op hetzelfde adres als waar zij gedomicilieerd zijn, en waarvoor zij reeds een A.G.H.-bedrijvenheffing verschuldigd zijn. ### 4.5 Evaluatie volgens de Mirrlees criteria #### 4.5.1 Herverdeling en rechtvaardigheid (horizontaal <> verticaal) * **Horizontale rechtvaardigheid:** Individuen in gelijkaardige situaties worden gelijk behandeld. Gezinnen met woningen van vergelijkbare oppervlakte worden op gelijke wijze belast. Door de differentiatie voor beroeps-/bedrijfsactiviteiten op hetzelfde adres draagt de belasting bij aan de horizontale rechtvaardigheid binnen de gedefinieerde categorieën. * **Verticale rechtvaardigheid:** De sterkste schouders dragen de zwaarste lasten. Het oppervlaktecriterium suggereert dat grotere woningen, die vaker toebehoren aan welvarendere personen, hoger belast worden, wat de verticale rechtvaardigheid verbetert. Echter, het feit dat geen rekening wordt gehouden met de functie van de woning (hoofd- of tweede verblijf) vermindert de bijdrage aan verticale rechtvaardigheid. * **Herverdeling:** Het oppervlaktecriterium zorgt voor een impliciete 'verticale' herverdeling, aangezien grotere woningen doorgaans bij vermogendere belastingplichtigen horen. #### 4.5.2 Transparantie en eenvoud * **Transparantie:** De belasting is relatief eenvoudig. De tarieven zijn duidelijk en navolgbaar via de bijbehorende tabel. De berekening van de heffing is transparant door het simpele tarief. Een aandachtspunt is dat de vrijstellingen en verminderingsmogelijkheden niet automatisch worden verrekend en bewijs vereisen in het gemeentehuis, wat de complexiteit enigszins verhoogt. * **Eenvoud:** Over het algemeen is de belasting vrij eenvoudig. Ze kent drie vrijstellingen en één verminderingsmogelijkheid. De tarieven zijn duidelijk. De berekening van de heffing is transparant door het simpele tarief. > **Tip:** Hoewel de tarieven transparant zijn, is het belangrijk om te onthouden dat het aanvragen van verminderingen of vrijstellingen extra administratieve stappen en documentatie vereist, wat de praktische eenvoud kan verminderen. #### 4.5.3 Afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden * **Afwentelbaarheid:** Omdat het een vaste heffing per gezin is (niet proportioneel gekoppeld aan gebruik of diensten), is de mogelijkheid om deze belasting door te schuiven beperkt. Een gezin kan deze heffing in principe niet gemakkelijk aan anderen doorberekenen, aangezien het geen zakelijke kost is die kan worden doorberekend aan klanten of gebruikers. * **Ontwijkingsmogelijkheden:** De ontwijkingsmogelijkheden zijn vrij beperkt vanwege de aard van de belasting (vaste heffing per gezin). De gemeente heeft regels voor vrijstellingen en tariefverminderingen die differentiëren op basis van specifieke kenmerken (professionele activiteit op het adres, verhoogde tegemoetkoming), wat eerder duidt op differentiatie dan op ontwijking. > **Voorbeeld:** Een gezin kan niet zomaar de kosten van de gemeentelijke heffing doorrekenen in de prijs van een product of dienst, zoals een marktkramer dat wel zou kunnen met de plaatsrechten. Dit maakt de heffing directer belastend voor het gezin zelf. --- # Evaluatie van de belasting op automatenshops in Ronse Dit onderwerp onderzoekt de lokale belasting op automatenshops in Ronse, geëvalueerd aan de hand van de Mirrlees-criteria met betrekking tot herverdeling, rechtvaardigheid, transparantie, eenvoud, afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden. ### 4.1 Lokale belasting op automatenshops in Ronse #### 4.1.1 Korte omschrijving van de lokale belasting De lokale belasting is gericht op zogenoemde automatenshops. Dit zijn publiek toegankelijke handelsruimtes waarvan de hoofdactiviteit bestaat uit het ter beschikking stellen van automatische apparaten (automaten) voor de verdeling, tegen betaling, van consumptie- en gebruiksartikelen. De gemeente heft twee vormen van heffing: een eenmalige openingsbelasting bij opening of overname van een dergelijk bedrijf, en een vaste jaarlijkse belasting per automatenshop. Het huidige reglement, goedgekeurd in juni 2023, wordt verlengd tot en met 31 december 2025 om het nieuwe bestuur de gelegenheid te geven het beleid te evalueren en aan te passen. #### 4.1.2 De grondslag van de belasting De grondslag van de belasting is niet gebaseerd op omzet, winst, het aantal apparaten of de oppervlakte, maar op de aanwezigheid van een automatenshop als zaak of vestiging. * **Definities (samengevat):** * Een **automatenshop** is een publiek toegankelijke bedrijfsruimte waar de hoofdactiviteit bestaat in het ter beschikking stellen van automatische apparaten voor de verdeling van consumptie- en gebruiksartikelen. * Een **automatisch apparaat** is elk mechanisch, elektrisch of elektronisch apparaat dat voor de werking een inbreng van geldstukken, penningen of gelijk welk middel vereist. * De aanslagvoet is per automatenshop/vestiging. * Bij stopzetting van de activiteiten tijdens het aanslagjaar wordt de jaarlijkse belasting pro rata beperkt tot de maanden van activiteit. #### 4.1.3 Het/de tarief(ven) Het reglement kent twee vaste tarieven: 1. **Openingsbelasting (aanslagvoet bij opening/overname):** * € 8.600. Dit bedrag is verschuldigd bij elke opening of bij elke overname van een dergelijk bedrijf door een andere uitbater. 2. **Jaarlijkse belasting:** * € 2.150 per automatenshop. Deze belasting is voor het ganse jaar verschuldigd per automatenshop. Ze wordt van kracht het dienstjaar volgend op dat waarin de openingsbelasting verschuldigd was, of vanaf de inwerkingtreding van het belastingreglement. Bij stopzetting van de activiteiten in de loop van het aanslagjaar wordt de jaarlijkse belasting beperkt tot de maanden van activiteit. #### 4.1.4 Belastingverminderingen/-vrijstellingen Het reglement vermeldt expliciet de volgende vrijstelling: * **Vrijstelling voor toestellen die onder Rijksbelasting vallen:** Artikel 6 bepaalt dat automatische ontspanningstoestellen die onder federale belasting vallen, vrijgesteld zijn van deze gemeentelijke belasting. Dit voorkomt dubbele belasting op dergelijke toestellen. Andere vormen van vermindering of tariefdifferentiatie komen niet voor. Er zijn geen verlaagde tarieven, geen inkomens- of omzetgerelateerde vrijstellingen en geen kortingen voor kleine uitbaters. Procedures voor ambtshalve vaststelling en sancties bij onjuiste of ontbrekende aangifte zijn wel opgenomen als invorderings- en sanctiebepalingen. ### 4.2 Evaluatie volgens de Mirrlees-criteria #### 4.2.1 Herverdeling en rechtvaardigheid (horizontale <> verticale) * **Horizontale rechtvaardigheid:** Personen of ondernemingen in gelijke omstandigheden zouden een gelijke belastingdruk moeten dragen. * In dit reglement geldt een vast tarief per automatenshop, ongeacht omzet, grootte of winst. Vanuit dit perspectief is de behandeling formeel gelijk: iedereen betaalt hetzelfde, zonder onderscheid op basis van locatie, aantal automaten of aantal klanten. Hierdoor is de horizontale rechtvaardigheid formeel hoog. * **Beperking:** In de praktijk kunnen er grote verschillen bestaan in economische draagkracht tussen uitbaters. Een zelfstandige met één kleine automatenshop betaalt hetzelfde als een grote uitbater met meerdere winkels of een keten. Dit leidt tot de facto ongelijkheid binnen dezelfde categorie, waarbij de belasting relatief zwaarder drukt op de kleine ondernemer. De materiële horizontale rechtvaardigheid is daardoor beperkt. * **Verticale rechtvaardigheid:** Hierbij wordt gekeken of de belasting rekening houdt met draagkracht: wie meer kan dragen, zou meer moeten bijdragen. * De belasting op automatenshops is een vlaktaks (hetzelfde bedrag voor iedereen) en is niet progressief of gekoppeld aan inkomsten of winst. Kleine zelfstandigen of startende ondernemers dragen hierdoor proportioneel een zwaardere last dan grote ondernemingen. * Er is geen sociale correctie of vermindering voor wie minder verdient, en geen hogere bijdrage voor wie grotere winstmarges haalt. De belasting scoort daarom laag op verticale rechtvaardigheid. De regeling is administratief eenvoudig, maar sociaal niet herverdelend en heeft een eerder regressief karakter. #### 4.2.2 Transparantie en eenvoud * **Transparantie:** Het belastingreglement is duidelijk geformuleerd en bevat een ondubbelzinnige omschrijving van wat onder automatenshop en automatische toestellen valt. De vaste tarieven, duidelijke termijnen voor aangifte, betaling en bezwaar, en de vermelding van de rechtsgrond versterken de juridische transparantie. De belastingplichtige kan goed begrijpen wat verschuldigd is, wanneer en waarom. Een potentieel aandachtspunt is dat de communicatie over vrijstellingen, zoals die voor toestellen met Rijksbelasting, kort vermeld is, wat tot interpretatieverschillen kan leiden. Over het algemeen is de transparantie echter hoog. * **Eenvoud:** De belasting is zeer eenvoudig van structuur, met vaste bedragen, één belastingsobject per zaak en beperkte administratieve verplichtingen (één formulier). De inning via een gemeentelijk kohier en de automatische hernieuwing van de aangifte minimaliseren de administratieve lasten. Er is ook een standaardprocedure voor ambtshalve vaststelling bij onvolledige aangifte. Zowel voor de gemeente als voor de belastingplichtige is dit een laagcomplexe belasting, zonder nood aan boekhoudkundige berekeningen of schattingen. > **Conclusie:** Deze belasting scoort hoog op eenvoud en transparantie, wat aansluit bij de aanbeveling om lokale belastingen begrijpelijk en uitvoerbaar te houden. #### 4.2.3 Afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden * **Afwenteling:** Bij een vaste jaarlijkse belasting, ongeacht omzet of winst, is de kans groot dat uitbaters proberen de belasting door te rekenen aan de consument. Dit kan gebeuren door: * Prijsverhoging van de producten in de automaten. * Het beperken van het aantal automaten om kosten te drukken. Gezien het relatief hoge bedrag van de openingskost (€ 8.600) en de jaarlijkse belasting (€ 2.150), ligt afwenteling naar consumenten via hogere prijzen voor de hand. De economische last valt daardoor niet uitsluitend op de ondernemer, maar gedeeltelijk op de gebruiker/klant. Voor winkels met lage winstmarges kan dit ook leiden tot sluiting of verhuis, waardoor de belasting een marktafschrikkend effect krijgt. * **Ontwijkingsmogelijkheden:** De mogelijkheden tot echte ontwijking zijn beperkt omdat: * De belasting geldt per vestiging, niet op basis van winstcijfers die gemanipuleerd kunnen worden. * De gemeente kan ambtshalve belasten bij ontbrekende aangifte. * Er is solidarische aansprakelijkheid van de pandeigenaar, wat ontwijking verder bemoeilijkt. Indirecte ontwijkingsmogelijkheden bestaan echter wel: * Een ondernemer kan kiezen om zich buiten Ronse te vestigen, bijvoorbeeld in een naburige gemeente zonder een dergelijke belasting. * Hij kan zijn zaak juridisch anders structureren (bv. automaten integreren in een ander type handelszaak) om niet als automatenshop te worden beschouwd. Dit zijn vormen van juridische optimalisatie of grensverlegging, eerder dan echte fraude. --- # Evaluatie van de lokale belasting op tweede verblijven in Geraardsbergen Deze sectie evalueert de gemeentebelasting op tweede verblijven in Geraardsbergen aan de hand van de Mirrlees criteria, met focus op herverdeling, rechtvaardigheid, transparantie, eenvoud, afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden. ### 5.1 Beschrijving van de lokale belasting De belasting op tweede verblijven in Geraardsbergen is een gemeentelijke heffing die wordt geïnd op woningen die niet permanent bewoond worden en waarvan de gebruiker niet ingeschreven is in het bevolkingsregister. Dit omvat onder andere appartementen, chalets en bungalows die dienen als tweede verblijf. #### 5.1.1 De grondslag van de belasting De grondslag van de belasting is het bezit of gebruik van een private woongelegenheid die voldoet aan de definitie van een tweede verblijf. Dit betekent dat de woongelegenheid bemeubeld is, aangesloten op nutsvoorzieningen en uitgerust is om te eten en slapen. #### 5.1.2 Tarieven en vrijstellingen De belasting kent twee tarieven, afhankelijk van het type constructie: * $\text{€}600$ per jaar voor vaste constructies (woningen, chalets, bungalows, etc.). * $\text{€}350$ per jaar voor verplaatsbare constructies (caravans, woonaanhangwagens, etc.). Er zijn specifieke vrijstellingen voorzien: * Woongelegenheden die uitsluitend voor beroepsdoeleinden worden gebruikt. * Tenten, woonaanhangwagens of caravans die minder dan zes maanden per jaar opgesteld staan. * Woningen die reeds op de gemeentelijke inventarislijst voor leegstaande gebouwen staan. ### 5.2 Evaluatie volgens de Mirrlees criteria #### 5.2.1 Herverdeling en rechtvaardigheid **Criterium:** De Mirrlees criteria voor herverdeling en rechtvaardigheid beoordelen of een belasting bijdraagt aan een eerlijke verdeling van de lasten, rekening houdend met zowel gelijke gevallen (horizontale rechtvaardigheid) als verschillen in draagkracht (verticale rechtvaardigheid). **Toetsing:** * **Verticale rechtvaardigheid:** De belasting treft voornamelijk personen die meerdere woningen bezitten, wat over het algemeen wijst op een hogere financiële draagkracht. Dit aspect draagt positief bij aan de verticale rechtvaardigheid. * **Horizontale rechtvaardigheid:** Iedere eigenaar van een tweede verblijf betaalt hetzelfde tarief, ongeacht de waarde, de ligging of het daadwerkelijke gebruik van de woning. Dit beperkt de rechtvaardigheid binnen de groep van belastingplichtigen met een tweede verblijf, aangezien er geen differentiatie is op basis van vermogen of specifieke omstandigheden. * **Herverdeling:** De belasting genereert inkomsten die bijdragen aan het onderhoud van openbare infrastructuur. Door kapitaalkrachtige eigenaars meer te belasten dan de gemiddelde inwoner, zorgt de belasting voor een zekere herverdeling van de middelen. **Conclusie:** De belasting op tweede verblijven in Geraardsbergen scoort goed op het gebied van herverdeling, maar beperkt op het gebied van rechtvaardigheid vanwege de forfaitaire tarieven. #### 5.2.2 Transparantie en eenvoud **Criterium:** Een belasting moet eenvoudig te begrijpen en toe te passen zijn, waarbij belastingplichtigen duidelijkheid hebben over de reden en de hoogte van de heffing, zonder excessieve complexiteit. **Toetsing:** * De regels en de tarieven voor de belasting op tweede verblijven zijn duidelijk en eenvoudig geformuleerd. Er is één vast bedrag per type verblijf. * De aangifte en inning verlopen jaarlijks via een voorgesteld aangifteformulier, wat de administratieve last voor zowel de gemeente als de belastingplichtige beperkt. * De vrijstellingen zijn beperkt en eenduidig omschreven, wat de complexiteit van de belastingregeling reduceert. * De burgers weten waarom de heffing wordt geïnd: als bijdrage aan het onderhoud van de openbare infrastructuur waar ook de eigenaars van tweede verblijven gebruik van maken. **Conclusie:** De belasting op tweede verblijven in Geraardsbergen scoort goed op het gebied van transparantie en eenvoud. #### 5.2.3 Afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden **Criterium:** Een belasting mag niet gemakkelijk kunnen worden doorgerekend aan derden (afwenteling) of ontweken worden door middel van juridische of praktische constructies. **Toetsing:** * **Afwenteling:** Eigenaars van een tweede verblijf die dit onderverhuren, kunnen de belasting potentieel doorrekenen in de huurprijs. Dit beperkt de afwentelingsmogelijkheden, maar sluit deze niet volledig uit. * **Ontwijkingsmogelijkheden:** Ontwijking is mogelijk door de woning als hoofdverblijf te laten inschrijven of door de woning langdurig leeg te laten staan (waardoor ze mogelijk op de lijst voor leegstaande gebouwen komt en vrijgesteld wordt). Echter, de gemeente controleert actief op basis van het verbruik van nutsvoorzieningen, wat ontwijking bemoeilijkt. **Conclusie:** De belasting op tweede verblijven in Geraardsbergen scoort matig op dit criterium. Er is een lichte mogelijkheid tot afwenteling, maar de actieve controle door de gemeente beperkt de ontwijkingskansen en voorkomt misbruik. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Locale belasting | Een belasting die door een lokale overheid, zoals een gemeente, wordt opgelegd en geïnd ten behoeve van lokale voorzieningen of algemene gemeentelijke uitgaven. | | Mirrlees criteria | Een set van evaluatiecriteria, oorspronkelijk voorgesteld door de econoom Nicholas Mirrlees, die worden gebruikt om de efficiëntie, rechtvaardigheid en administratieve haalbaarheid van belastingsystemen te beoordelen. | | Herverdeling | Het proces waarbij de overheid middelen herverdeelt, vaak van welgestelde naar minder welgestelde burgers, om de inkomensongelijkheid te verminderen en sociale rechtvaardigheid te bevorderen. | | Rechtvaardigheid (horizontaal en verticaal) | Horizontale rechtvaardigheid houdt in dat personen in vergelijkbare economische situaties gelijk belast worden. Verticale rechtvaardigheid stelt dat personen met een hogere economische draagkracht proportioneel meer belasting zouden moeten betalen. | | Transparantie | Een kenmerk van belastingen waarbij de regels, tarieven en de redenen voor de heffing duidelijk en begrijpelijk zijn voor de belastingplichtige, wat bijdraagt aan acceptatie en naleving. | | Eenvoud | De mate waarin een belasting gemakkelijk te berekenen, te begrijpen en te innen is, wat leidt tot lagere administratieve kosten voor zowel de overheid als de belastingplichtige. | | Afwenteling | Het proces waarbij de formele belastingplichtige de kosten van de belasting doorrekent aan derden, bijvoorbeeld aan klanten via hogere prijzen, waardoor de economische last verschuift. | | Ontwijkingsmogelijkheden | Legale of illegale manieren die belastingplichtigen kunnen gebruiken om de belastingdruk te verminderen of te vermijden, bijvoorbeeld door hun gedrag aan te passen of gebruik te maken van specifieke regelingen. | | Belastinggrondslag | De basis waarop een belasting wordt berekend, zoals de waarde van een goed, het inkomen, de oppervlakte van een standplaats, of het aantal voertuigen. | | Tarief | Het percentage of het vaste bedrag dat wordt toegepast op de belastinggrondslag om de hoogte van de te betalen belasting te bepalen. | | Belastingvermindering | Een verlaging van het verschuldigde belastingbedrag, vaak gebaseerd op specifieke omstandigheden of kenmerken van de belastingplichtige. | | Belastingvrijstelling | Een situatie waarin een belastingplichtige of een specifieke activiteit volledig is uitgezonderd van de belastingheffing. | | Draagkracht | Het vermogen van een persoon of huishouden om een bepaalde belasting te betalen, gebaseerd op inkomen, vermogen en andere economische factoren. | | Aanslagbiljet | Een officiële mededeling van de belastingdienst of gemeente waarin de hoogte van de verschuldigde belasting en de betaaltermijn worden vermeld. | | Kohier | Een officiële lijst of register waarin de belastingschulden van belastingplichtigen worden vastgelegd ten behoeve van de inning. |

# Evaluatie van de lokale belasting op circussen in Lede Hier is de studiehandleiding voor de evaluatie van de lokale belasting op circussen in Lede, opgesteld volgens de Mirrlees criteria. ## 1. Evaluatie van de lokale belasting op circussen in Lede Deze sectie analyseert de lokale belasting op circussen die op het openbaar domein worden opgesteld in de gemeente Lede, geëvalueerd aan de hand van de Mirrlees criteria. ### 1.1 Omschrijving van de lokale belasting De lokale belasting in Lede wordt geheven op uitbaters van circussen die tijdelijk gebruikmaken van het gemeentelijk openbaar domein om voorstellingen te geven. Deze belasting dient als een vergoeding aan de gemeente voor het gebruik van de openbare ruimte. #### 1.1.1 Grondslag van de belasting De grondslag van deze belasting is de duur van de activiteit, specifiek het aantal dagen waarop het circus voorstellingen geeft. #### 1.1.2 Tarief van de belasting Het tarief voor deze belasting bedraagt 12 euro per dag dat het circus vertoningen geeft. #### 1.1.3 Belastingverminderingen en -vrijstellingen Er zijn geen specifieke belastingverminderingen of -vrijstellingen voorzien voor circussen die op het openbaar domein worden opgesteld. Enkel tijdens de jaren 2020 en 2021 gold er een tijdelijke steunmaatregel als gevolg van de coronacrisis, waarbij per gemiste kermis één keer gratis een standplaats mocht worden ingenomen op een eerstvolgende kermis. ### 1.2 Evaluatie van de lokale belasting volgens de Mirrlees criteria #### 1.2.1 Mirrlees criterium: Herverdeling en rechtvaardigheid (horizontale en verticale rechtvaardigheid) * **Uitleg criterium:** Het Mirrlees-criterium 'herverdeling en rechtvaardigheid' beoordeelt de mate waarin een belasting bijdraagt aan een rechtvaardige herverdeling van middelen. Verticale rechtvaardigheid impliceert dat belastingplichtigen met een hogere draagkracht relatief meer moeten bijdragen. Horizontale rechtvaardigheid vereist dat belastingplichtigen met een gelijke draagkracht gelijk belast worden. * **Toetsing aan de belasting op circussen in Lede:** * **Verticale rechtvaardigheid:** Deze is nagenoeg afwezig. Het tarief is forfaitair en wordt per dag geheven, zonder rekening te houden met de economische draagkracht of winstcapaciteit van het circus. * **Horizontale rechtvaardigheid:** Er is sprake van horizontale rechtvaardigheid, aangezien alle circussen hetzelfde dagtarief betalen. * **Conclusie:** De belasting functioneert primair als een vergoeding voor het gebruik van het openbaar domein en minder als een instrument voor herverdeling. #### 1.2.2 Mirrlees criterium: Transparantie en eenvoud * **Uitleg criterium:** Dit criterium stelt dat belastingen eenvoudig en transparant moeten zijn, zodat belastingplichtigen de heffing begrijpen en naleven. Dit verlaagt de kosten voor zowel de overheid als de belastingplichtige en verhoogt de acceptatie. * **Toetsing aan de belasting op circussen in Lede:** * De belasting op circussen in Lede wordt als eenvoudig en makkelijk toepasbaar beschouwd. Het reglement specificeert duidelijk dat circussen 12 euro per speeldag verschuldigd zijn. * Het is ook duidelijk voor wie de belasting geldt. #### 1.2.3 Mirrlees criterium: Afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden * **Uitleg criterium:** Afwenteling treedt op wanneer belastingplichtigen de kosten van de belasting doorberekenen aan anderen, zoals klanten of leveranciers. Ontwijkingsmogelijkheden ontstaan wanneer belastingplichtigen legale manieren vinden om de belasting te verminderen, bijvoorbeeld door belastbare situaties te vermijden. * **Toetsing aan de belasting op circussen in Lede:** * **Afwenteling:** Hoewel de circussen de belasting moeten betalen, kan deze deels worden afgewenteld op klanten via hogere tarieven. Dit hangt echter af van de prijsgevoeligheid van de klanten. * **Ontwijkingsmogelijkheden:** De belasting biedt weinig tot geen mogelijkheden tot ontwijking. De uitbater moet de belasting contant betalen voor het innemen van een standplaats op het openbaar domein. > **Tip:** Bij de evaluatie van lokale belastingen is het cruciaal om zowel de formele toepassing van de criteria als de materiële impact ervan op verschillende actoren te beschouwen. Bij de belasting op circussen in Lede is de horizontale rechtvaardigheid formeel aanwezig, maar de verticale rechtvaardigheid is zeer beperkt door het forfaitaire karakter van de belasting. --- # Evaluatie van de lokale belasting op plaatsrechten voor vaste standplaatsen op markten in Lokeren Deze sectie analyseert de lokale belasting op plaatsrechten voor marktkramers met vaste standplaatsen in Lokeren, getoetst aan de Mirrlees criteria met betrekking tot herverdeling en rechtvaardigheid, transparantie en eenvoud, afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden. ### 2.1 Omschrijving van de lokale belasting De lokale belasting in Lokeren is een jaarlijkse heffing voor marktkramers die een vaste standplaats op de openbare markten van de stad exploiteren. De belasting wordt berekend op basis van het aantal vierkante meters van de standplaats en het aantal marktdagen per jaar dat de plaats wordt ingenomen. * **Grondslag:** Het gebruik van een vaste standplaats op de openbare markten van Lokeren. * **Tarief:** De heffing bedraagt €1,10 per vierkante meter per marktdag. ### 2.2 Tarieven en vrijstellingen Het standaardtarief is vastgesteld op €1,10 per vierkante meter per marktdag. Er zijn geen automatische belastingverminderingen of algemene vrijstellingen opgenomen in het belastingreglement. Echter, het college van burgemeester en schepenen kan in uitzonderlijke gevallen een vrijstelling of vermindering toestaan, bijvoorbeeld bij langdurige afwezigheid om medische redenen of bij stopzetting van de activiteit. Marktdagen die niet doorgaan wegens overmacht, zoals extreme weersomstandigheden of overheidsmaatregelen, zijn vrijgesteld van belasting. ### 2.3 Evaluatie volgens de Mirrlees criteria #### 2.3.1 Herverdeling en rechtvaardigheid (horizontaal <> verticaal) * **Verticale rechtvaardigheid:** De belasting is niet verticaal rechtvaardig, aangezien het tarief uniform is per vierkante meter en per marktdag, ongeacht de omzet of winst van de handelaar. Een kleine zelfstandige met lage inkomsten betaalt relatief evenveel als een grote handelaar met een hoge omzet per vierkante meter. De belasting functioneert primair als een gebruiksvergoeding voor het openbaar domein en heeft geen herverdelend karakter naar lagere inkomensgroepen. Het kan eerder een neutraal tot regressief karakter hebben, waarbij het relatief zwaarder doorweegt op kleine zelfstandigen. * **Horizontale rechtvaardigheid:** De belasting vertoont sterke horizontale rechtvaardigheid. Alle marktkramers die eenzelfde oppervlakte en op dezelfde marktdagen gebruiken, betalen hetzelfde bedrag. Dit zorgt voor een consistente en transparante behandeling van gelijke gebruikers van het openbaar domein. #### 2.3.2 Transparantie en eenvoud * **Transparantie:** De belasting is transparant. De jaarlijkse oplegging via een kohier is duidelijk, met een eenvoudige berekeningswijze: oppervlakte maal marktdagen maal tarief. Er is weinig verborgen complexiteit, aangezien er geen aftrekposten of variabele tarieven zijn. De belastingplichtige weet precies waarvoor hij betaalt. * **Eenvoud:** De heffing is eenvoudig te berekenen, te begrijpen en te innen. Er is slechts één tarief (€1,10 per m² per marktdag) en er zijn geen uitzonderingsregels of ingewikkelde formulieren. Dit maakt de administratie rechtlijnig en de inning efficiënt. > **Tip:** Een hoge score op transparantie en eenvoud, zoals bij deze belasting, verlaagt de kosten voor zowel de overheid als de belastingplichtigen en verhoogt de acceptatie van de belasting. #### 2.3.3 Afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden * **Afwenteling:** Marktkramers kunnen de belastingkosten doorrekenen in hun verkoopsprijzen. De mate van afwenteling is echter afhankelijk van marktomstandigheden en de prijsgevoeligheid van de klanten. Bij hoge concurrentie of prijsgevoeligheid is afwenteling beperkt. * **Ontwijkingsmogelijkheden:** De mogelijkheden tot ontwijking zijn nagenoeg uitgesloten. De belasting is gekoppeld aan een geregistreerde vaste standplaats. Er zijn geen aftrekposten of alternatieve structuren om de heffing te vermijden. Ontwijking zou enkel mogelijk zijn door over te stappen naar losse standplaatsen of informeel te verkopen, wat illegaal is. > **Conclusie:** Deze lokale belasting in Lokeren scoort hoog op afdwingbaarheid en laag op ontwijkingsrisico, met contextafhankelijke mogelijkheden voor afwenteling. De horizontale rechtvaardigheid is sterk, maar de verticale rechtvaardigheid is zwakker door het ontbreken van progressiviteit. --- # Evaluatie van de lokale belasting op het exploiteren van een taxidienst in Ninove Deze sectie analyseert de gemeentelijke belasting op taxidiensten in Ninove aan de hand van de Mirrlees-criteria, met aandacht voor rechtvaardigheid, transparantie, eenvoud, afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden. ### 3.1 Lokale belasting in Ninove: Belasting op het exploiteren van een taxidienst De stad Ninove heft een jaarlijkse belasting op entiteiten die een vergunning hebben om een taxidienst uit te baten binnen de stad. Deze belasting, van kracht van 1 januari 2020 tot en met 31 december 2025, is gebaseerd op het Vlaams decreet van 20 april 2001 over personenvervoer op de weg en dient ter ondersteuning van de stadsfinanciën. #### 3.1.1 Grondslag van de belasting De grondslag voor deze belasting is de vergunning voor het exploiteren van een taxidienst of het verhuren van voertuigen met bestuurder. De belasting wordt geheven per voertuig dat in de vergunning is vermeld. De belastingplichtige is de natuurlijke of rechtspersoon die houder is van de door de stad of het Vlaams Gewest uitgereikte vergunning. #### 3.1.2 Tarief/tarieven Het belastingtarief bedraagt 250 euro per jaar voor elk voertuig dat in de vergunning staat. Voor vergunningen voor het verhuren van voertuigen met bestuurder geldt een aanvullend bedrag zoals bepaald in het Vlaamse decreet over personenvervoer. De belasting dient integraal voor een volledig jaar betaald te worden, ongeacht de datum van aflevering van de vergunning. Terugbetalingen zijn niet voorzien bij stopzetting van de activiteit, schrapping van voertuigen of intrekking van de vergunning. De bedragen worden geïndexeerd op basis van het indexcijfer van de consumptieprijzen (met basisjaar 1996). #### 3.1.3 Belastingvermindering/belastingvrijstellingen Er zijn geen specifieke vrijstellingen of verminderingen voorzien in het belastingreglement. Opschorting van exploitatie, vermindering van voertuigen of intrekking van de vergunning leiden niet tot terugbetaling van (een deel van) de belasting. ### 3.2 Evaluatie volgens de Mirrlees-criteria #### 3.2.1 Herverdeling en rechtvaardigheid (horizontale en verticale) * **Betekenis van het criterium:** Een belasting dient eerlijk en evenwichtig te zijn. Horizontale rechtvaardigheid impliceert dat individuen in gelijke omstandigheden gelijk worden behandeld. Verticale rechtvaardigheid houdt in dat personen met een hogere draagkracht meer bijdragen. Een optimaal belastingsysteem combineert deze twee principes. * **Toepassing op de belasting in Ninove:** * **Horizontale rechtvaardigheid:** De belasting is horizontaal rechtvaardig omdat alle vergunninghouders gelijk worden behandeld en hetzelfde bedrag per voertuig betalen. * **Verticale rechtvaardigheid:** De belasting is niet verticaal rechtvaardig. Het vaste tarief per voertuig houdt geen rekening met de winst of omvang van het bedrijf. Hierdoor draagt een kleine zelfstandige relatief een zwaardere last dan een grote onderneming, wat leidt tot een gebrek aan herverdeling op basis van draagkracht of inkomen. #### 3.2.2 Transparantie en eenvoud * **Transparantie:** De belasting is transparant omdat deze via een aanslagbiljet wordt geïnd, wat de zichtbaarheid voor de belastingplichtige garandeert. De jaarlijkse inning en de procedures voor bezwaar en termijnen zijn duidelijk. Echter, de vermelding van "budgettaire redenen" als motief voor de belasting vermindert de specifieke transparantie; belastingplichtigen weten dat ze moeten betalen, maar niet precies waarom. * **Eenvoud:** De belasting scoort op eenvoud omdat het belastingreglement geen uitzonderingen of verminderingsmogelijkheden kent en er geen complexe berekeningen vereist zijn. De inning is daardoor gemakkelijk. #### 3.2.3 Afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden * **Afwentelingsmogelijkheden:** Er is sprake van afwentelingsmogelijkheden. De uitbater van de taxidienst, die de belastingplichtige is, kan ervoor kiezen de belastinglast door te rekenen aan zijn klanten door de rittenprijzen te verhogen. * **Ontwijkingsmogelijkheden:** Het lijkt moeilijk de belasting te ontwijken, aangezien iedere houder van een taxivergunning belast wordt en de gemeente hiervan op de hoogte is. Een potentiële ontwijkingsmogelijkheid bestaat erin de zetel of inschrijving van een taxibedrijf in een gemeente met een lagere of geen taxibelasting te vestigen, terwijl men wel ritten in Ninove uitvoert. Vroeger bood het feit dat bepaalde deelplatformen zoals Uber niet onder de definitie van taxidienst vielen een ontwijkingsmogelijkheid, maar dit is inmiddels aangepast indien aan de voorwaarden wordt voldaan. > **Tip:** Bij de evaluatie van lokale belastingen is het cruciaal om onderscheid te maken tussen de formele naleving van criteria en de materiële impact ervan. Zo kan een belasting formeel horizontaal rechtvaardig zijn, maar materieel oneerlijk doorwerpen op kleine ondernemers. > **Voorbeeld:** De belasting op taxidiensten in Ninove is formeel horizontaal rechtvaardig (iedereen betaalt hetzelfde per voertuig), maar mist verticale rechtvaardigheid doordat de draagkracht van de uitbater (bv. winstgevendheid) geen rol speelt. Dit kan ertoe leiden dat een kleine taxiondernemer relatief zwaarder wordt belast dan een grote speler. --- # Evaluatie van de algemene belasting op gezinnen in Oudenaarde Deze sectie evalueert de algemene gemeentebelasting op gezinnen in Oudenaarde aan de hand van de Mirrlees-criteria, met focus op rechtvaardigheid, transparantie, eenvoud, afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden. ### 4.1 Omschrijving van de lokale belasting De algemene gemeentebelasting in Oudenaarde is een jaarlijkse heffing die verschuldigd is voor iedere woning of woongelegenheid op het grondgebied van de gemeente. De belastbare situatie wordt vastgesteld op 1 januari van het aanslagjaar. De belasting is verschuldigd voor het volledige jaar, ongeacht eventuele verhuizingen gedurende het aanslagjaar. #### 4.1.1 Grondslag van de belasting De heffing is verschuldigd per woning of woongelegenheid die door het gezin wordt gebruikt of tot gebruik is voorbehouden, ongeacht of het een hoofd- of een ander verblijf betreft. #### 4.1.2 Tarief (tarieven) De heffing wordt per woning vastgesteld volgens een specifieke tabel (niet gespecificeerd in de brontekst). #### 4.1.3 Belastingverminderingen en -vrijstellingen De heffing wordt verminderd met 50% voor belastingplichtigen die genieten van een verhoogde verzekeringstegemoetkoming inzake geneeskundige verzorging. Er geldt een vrijstelling in de volgende gevallen: * De gezinsverantwoordelijke geniet van een pensioen. * De gezinsverantwoordelijke geniet van het recht op maatschappelijke integratie (leefloon) of financiële hulp die hiermee gelijkgesteld is. * Gezinnen die een beroeps- en/of bedrijvenactiviteit uitoefenen op hetzelfde adres waar ze gedomicilieerd zijn en waarvoor ze reeds een algemene heffing voor bedrijven verschuldigd zijn. ### 4.2 Evaluatie volgens de Mirrlees-criteria #### 4.2.1 Rechtvaardigheid en herverdeling (horizontaal en verticaal) * **Horizontale rechtvaardigheid:** Individuen in gelijkaardige situaties worden gelijk behandeld. Gezinnen met woningen van vergelijkbare oppervlakte worden op gelijke wijze belast. Er is een differentiatie op basis van de functie van de woning: woningen die ook gebruikt worden voor professionele activiteiten en waarvoor reeds een bedrijvenheffing wordt betaald, zijn vrijgesteld. Dit draagt bij aan de horizontale rechtvaardigheid. * **Verticale rechtvaardigheid:** De belasting is afhankelijk van de omvang van de woning, waarbij grotere woningen hoger belast worden. Dit kan de verticale rechtvaardigheid verbeteren, aangezien grotere woningen vaker toebehoren aan welvarendere individuen. Echter, er wordt geen rekening gehouden met de functie van de woning; een tweede verblijf en een permanente woning worden op gelijke wijze behandeld wat de bijdrage aan verticale rechtvaardigheid vermindert. * **Herverdeling:** Het oppervlaktecriterium zorgt impliciet voor een 'verticale' herverdeling, aangezien grotere oppervlaktes vaker voorkomen bij vermogendere belastingplichtigen. #### 4.2.2 Transparantie en eenvoud * **Transparantie:** De belasting is in principe transparant. De tarieven zijn duidelijk en eenvoudig te volgen op basis van de bijbehorende tabel. De berekening van de heffing is transparant door het simpele tariefsysteem. Echter, de vrijstellingen en verminderingsmogelijkheden moeten zelf bewezen worden in het gemeentehuis, wat de transparantie en eenvoud enigszins bemoeilijkt. * **Eenvoud:** De belasting is grotendeels eenvoudig. Ze telt drie vrijstellingen en één verminderingsmogelijkheid. Het feit dat deze niet automatisch worden verrekend en extra documentatie vereisen, maakt het proces complexer. De tarieven zijn echter wel duidelijk en de berekening is rechttoe rechtaan. #### 4.2.3 Afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden * **Afwentelbaarheid:** Omdat het een vaste heffing per gezin is die niet proportioneel gekoppeld is aan gebruik of dienst, is de mogelijkheid om deze belasting door te schuiven beperkt. Een gezin kan deze heffing niet gemakkelijk aan iemand anders doorberekenen, daar het geen zakelijke kost is die kan worden doorgerekend aan klanten of gebruikers. * **Ontwijkingsmogelijkheden:** De ontwijkingsmogelijkheden zijn vrij beperkt gezien de aard van de belasting (vaste heffing per gezin). De gemeente hanteert regels voor vrijstellingen en tariefverminderingen op basis van specifieke gezinskenmerken, wat eerder neerkomt op differentiatie dan op ontwijking. De gemeente heeft ook regels en controles (bijvoorbeeld via nutsvoorzieningen) die ontwijking bemoeilijken. --- # Evaluatie van de belasting op automatenshops in Ronse Deze sectie analyseert de gemeentelijke belasting op automatenshops in Ronse aan de hand van de Mirrlees-criteria, met specifieke aandacht voor rechtvaardigheid, transparantie, eenvoud, afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden. ### 5.1 Beschrijving van de lokale belasting De gemeentelijke belasting in Ronse richt zich op zogenaamde automatenshops. Dit zijn publiek toegankelijke handelsruimtes waar de hoofdactiviteit bestaat uit het ter beschikking stellen van automatische apparaten voor de verdeling van consumptie- en gebruiksartikelen tegen betaling. De gemeente heft twee vormen van heffing: * **Openingsbelasting:** Een eenmalige aanslag die verschuldigd is bij de opening van een nieuwe automatenshop of bij de overname van een bestaande zaak door een andere uitbater. * **Jaarlijkse belasting:** Een vaste jaarlijkse heffing per automatenshop. Het huidige belastingreglement, goedgekeurd in juni 2023, wordt verlengd tot 31 december 2025. Dit geeft het nieuwe bestuur de tijd om het beleid en de regels te evalueren en eventueel aan te passen. #### 5.1.1 Grondslag van de belasting De grondslag van deze belasting is niet gebaseerd op omzet, winst, het aantal apparaten of de oppervlakte van de vestiging, maar enkel op de aanwezigheid van een automatenshop als zaak of vestiging. * **Definities (samengevat):** * Een **automatenshop** is een publiek toegankelijke bedrijfsruimte waar de hoofdactiviteit bestaat uit het ter beschikking stellen van automatische apparaten voor de verdeling van consumptie- en gebruiksartikelen. * Een **automatisch apparaat** is elk (mechanisch, elektrisch of elektronisch) apparaat dat voor de werking een inbreng van geldstukken, penningen of een gelijk welk middel vereist. De aanslagvoet geldt per automatenshop of vestiging. Bij stopzetting van de activiteiten gedurende het aanslagjaar wordt de jaarlijkse belasting pro rata berekend op basis van de maanden van activiteit. #### 5.1.2 Tarieven Het belastingreglement kent twee vaste tarieven: 1. **Openingsbelasting (aanslagvoet bij opening/overname):** * 8.600 euro. * Deze is verschuldigd bij elke opening of overname van een dergelijk bedrijf. 2. **Jaarlijkse belasting:** * 2.150 euro per automatenshop. * Deze belasting is voor het volledige jaar verschuldigd per automatenshop en wordt geïnd vanaf het dienstjaar volgend op dat waarin de openingsbelasting verschuldigd was, of vanaf de inwerkingtreding van het reglement. * Bij stopzetting van de activiteiten gedurende het aanslagjaar wordt de jaarlijkse belasting beperkt tot de maanden van activiteit. #### 5.1.3 Belastingverminderingen en -vrijstellingen Het reglement voorziet expliciet in één vrijstelling: * **Vrijstelling voor toestellen die onder Rijksbelasting vallen:** Artikel 6 bepaalt dat automatische ontspanningstoestellen die onder de federale Rijksbelasting vallen, vrijgesteld zijn van deze gemeentelijke belasting. Dit voorkomt dubbele belasting voor dergelijke toestellen. Andere vormen van vermindering, tariefdifferentiatie, inkomens- of omzetgerelateerde vrijstellingen of kortingen voor kleine uitbaters zijn niet voorzien in het document. Procedureregels voor ambtshalve vaststelling en sancties bij onjuiste of ontbrekende aangifte zijn wel opgenomen als invorderings- en sanctiebepalingen. ### 5.2 Evaluatie volgens de Mirrlees-criteria #### 5.2.1 Rechtvaardigheid (horizontale en verticale) * **Horizontale rechtvaardigheid:** * Dit criterium stelt dat personen of ondernemingen in gelijke omstandigheden een gelijke belastingdruk moeten dragen. In Ronse geldt een vast tarief per automatenshop, ongeacht omzet, grootte of winst. * Formeel is de behandeling gelijk: iedereen betaalt hetzelfde bedrag per shop. Er wordt geen onderscheid gemaakt op basis van locatie, aantal automaten of klanten. * **Conclusie:** Vanuit formeel oogpunt is de horizontale rechtvaardigheid hoog. * **Materiële beperking:** In de praktijk kunnen er aanzienlijke verschillen bestaan in economische draagkracht tussen uitbaters. Een zelfstandige met één kleine automatenshop betaalt hetzelfde als een grote uitbater met meerdere winkels of een keten. Hierdoor drukt de belasting relatief zwaarder op de kleine ondernemer, wat leidt tot de facto ongelijkheid binnen dezelfde categorie. * **Conclusie:** Horizontale rechtvaardigheid is formeel aanwezig, maar materieel beperkt. * **Verticale rechtvaardigheid:** * Dit criterium beoordeelt of de belasting rekening houdt met de draagkracht: wie meer kan dragen, zou meer moeten bijdragen. * De belasting op automatenshops is een vlaktaks met een vast bedrag voor iedereen. Ze is niet progressief en niet gekoppeld aan inkomsten of winst. * Kleine zelfstandigen of startende ondernemers dragen hierdoor proportioneel een zwaardere last dan grote ondernemingen. * Er is geen sociale correctie of vermindering voor wie minder verdient, noch een hogere bijdrage voor wie grotere winstmarges behaalt. * **Conclusie:** De belasting scoort laag op verticale rechtvaardigheid. De regeling is administratief eenvoudig, maar sociaal niet herverdelend en heeft eerder een regressief karakter, wat zwaarder drukt op wie minder winst of kapitaal heeft. #### 5.2.2 Transparantie en eenvoud * **Transparantie:** * Het belastingreglement is duidelijk geformuleerd en bevat: * Een ondubbelzinnige omschrijving van wat onder "automatenshop" en "automatische toestellen" valt. * Vaste tarieven voor de openingsbelasting en de jaarlijkse belasting. * Duidelijke termijnen voor aangifte, betaling en bezwaar. * De gemeente vermeldt ook de rechtsgrond (decreet lokaal bestuur 2017 en decreet gemeentebelastingen 2008), wat de juridische transparantie versterkt. * **Aandachtspunt:** De communicatie over de vrijstelling voor toestellen met Rijksbelasting is kort vermeld in artikel 6, wat tot interpretatieverschillen kan leiden. * **Conclusie:** Over het algemeen is de transparantie hoog, aangezien de belastingplichtige goed kan begrijpen wat verschuldigd is, wanneer en waarom. * **Eenvoud:** * De belasting is zeer eenvoudig van structuur: * Vaste bedragen. * Eén belastingsobject per zaak. * Beperkte administratieve verplichtingen (één formulier). * De inning via een gemeentelijk kohier en de automatische hernieuwing van de aangifte (tenzij ingetrokken) minimaliseren de administratieve lasten. Er is een standaardprocedure voor ambtshalve vaststelling bij onvolledige aangifte. * **Conclusie:** Zowel voor de gemeente als voor de belastingplichtige is dit een laagcomplexe belasting, zonder nood aan boekhoudkundige berekeningen of schattingen. De belasting scoort hoog op eenvoud en transparantie, wat aansluit bij de aanbeveling om lokale belastingen begrijpelijk en uitvoerbaar te houden. #### 5.2.3 Afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden * **Afwenteling:** * Bij een vaste jaarlijkse belasting die niet is gekoppeld aan omzet of winst, is de kans groot dat uitbaters proberen de belasting door te rekenen aan de consument. Dit kan via prijsverhoging van de producten in de automaten. * Gezien het relatief hoge bedrag (€ 2.150 per jaar plus € 8.600 openingskost) ligt afwenteling naar consumenten via hogere prijzen voor de hand. * **Conclusie:** De economische last van de belasting valt niet uitsluitend op de ondernemer, maar gedeeltelijk op de gebruiker/klant. Voor winkels met lage winstmarges kan dit leiden tot sluiting of verhuis, wat een marktafschrikkend effect kan hebben. * **Ontwijkingsmogelijkheden:** * De mogelijkheden tot echte ontwijking zijn beperkt omdat: * De belasting geldt per vestiging, niet op basis van winstcijfers die gemanipuleerd kunnen worden. * De gemeente kan ambtshalve belasten bij ontbrekende aangifte. * Er is sprake van solidaire aansprakelijkheid van de pandeigenaar, wat ontwijking nog moeilijker maakt. * **Indirecte ontwijkingsmogelijkheden bestaan wel:** * Een ondernemer kan kiezen om buiten Ronse te vestigen in een naburige gemeente zonder een dergelijke belasting. * Een ondernemer kan zijn zaak juridisch anders structureren (bijvoorbeeld automaten integreren in een ander type handelszaak) om niet als automatenshop te worden beschouwd. * **Conclusie:** Dit zijn vormen van juridische optimalisatie of grensverlegging, eerder dan echte fraude. De mogelijkheden tot ontwijking zijn beperkt, maar niet volledig uitgesloten via deze indirecte wegen. --- # Evaluatie van de lokale belasting op tweede verblijven in Geraardsbergen Deze sectie analyseert de gemeentelijke belasting op tweede verblijven in Geraardsbergen aan de hand van de Mirrlees criteria, met focus op herverdeling, rechtvaardigheid, transparantie, eenvoud, afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden. ### 5.1 Beschrijving van de lokale belasting De belasting wordt geheven op woningen in Geraardsbergen die niet permanent bewoond worden en waarvan de gebruiker niet ingeschreven is in het bevolkingsregister. Dit omvat tweede verblijven zoals appartementen, chalets of bungalows. * **De grondslag:** Het bezit of gebruik van een private woongelegenheid die voldoet aan de voorwaarden van een tweede verblijf. Dit betekent dat de woning bemeubeld is, is aangesloten op nutsvoorzieningen en is uitgerust voor eten en slapen. * **Het/de tarief(ven):** * € 600 per jaar voor vaste constructies (woningen, chalets, bungalows, enzovoort). * € 350 per jaar voor verplaatsbare constructies (caravans, woonaanhangwagens, enzovoort). * **Belastingverminderingen / -vrijstellingen:** * Woongelegenheden die uitsluitend voor beroepsdoeleinden worden gebruikt. * Tenten, woonaanhangwagens of caravans die minder dan zes maanden per jaar opgesteld staan. * Woningen die reeds op de gemeentelijke inventarislijst voor leegstaande gebouwen staan. ### 5.2 Evaluatie volgens de Mirrlees criteria #### 5.2.1 Herverdeling en rechtvaardigheid (horizontale <> verticale) * **Criterium:** Belastingen moeten rekening houden met de draagkracht van de belastingplichtige. Sterke schouders dragen de zwaarste lasten (verticale rechtvaardigheid), en gelijke gevallen moeten gelijk worden behandeld (horizontale rechtvaardigheid). * **Toetsing:** * De belasting treft enkel personen met meer dan één woning, wat doorgaans duidt op een hogere financiële draagkracht. Dit is positief voor de verticale rechtvaardigheid. * Iedereen met een tweede verblijf betaalt hetzelfde tarief, ongeacht de waarde of ligging van de woning. Dit vermindert de rechtvaardigheid binnen de groep, omdat er geen differentiatie is naar vermogen. * De belasting zorgt voor een zekere herverdeling, omdat ze kapitaalkrachtige eigenaars meer belast dan gewone inwoners. * **Conclusie:** De belasting scoort goed op het criterium van herverdeling, maar beperkt op rechtvaardigheid door de forfaitaire tarieven. #### 5.2.2 Transparantie en eenvoud * **Criterium:** Een belasting moet eenvoudig te begrijpen en toe te passen zijn. Burgers moeten weten waarom ze betalen en hoeveel, zonder complexe regels of uitzonderingen. * **Toetsing:** * De regels en tarieven zijn duidelijk en eenvoudig: één vast bedrag per type verblijf. * De aangifte en inning verlopen jaarlijks via een voorstel van aangifte, wat de administratieve last beperkt. * De vrijstellingen zijn beperkt en goed omschreven, wat de complexiteit vermindert. * Burgers weten waarom de heffing bestaat: als bijdrage aan het onderhoud van openbare infrastructuur waar ze ook gebruik van maken. * **Conclusie:** De belasting scoort goed op transparantie en eenvoud. #### 5.2.3 Afwenteling en ontwijkingsmogelijkheden * **Criterium:** Een belasting mag niet gemakkelijk kunnen worden doorgerekend aan anderen (afwenteling) of ontweken worden via juridische of praktische trucs. * **Toetsing:** * Eigenaars kunnen de belasting eventueel doorrekenen in de huurprijs als ze het tweede verblijf verhuren. Dit impliceert beperkte afwentelingsmogelijkheden. * Ontwijking is mogelijk door de woning als hoofdverblijf te laten inschrijven of ze langdurig leeg te laten staan (waardoor ze op een andere lijst komt). * De gemeente controleert echter actief via het verbruik van nutsvoorzieningen, wat ontwijking bemoeilijkt. * **Conclusie:** De belasting scoort matig op dit criterium. Er is sprake van lichte afwenteling, maar redelijke controle door de gemeente voorkomt misbruik. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Lokale belasting | Een belasting die door een gemeente wordt geheven, vaak met specifieke doelen zoals het dekken van kosten voor gemeentelijke diensten of het stimuleren van bepaald gedrag. | | Mirrlees criteria | Een set evaluatiecriteria voor lokale belastingen, ontwikkeld door de econoom Nicholas Mirrlees, die zich richten op rechtvaardigheid, transparantie, eenvoud, afwentelbaarheid en ontwijkingsmogelijkheden. | | Herverdeling | Het proces waarbij inkomen of welvaart wordt overgedragen van een groep naar een andere, met als doel een meer gelijkmatige verdeling te bereiken binnen een samenleving. | | Rechtvaardigheid | In fiscale context, het principe dat belastingen eerlijk moeten worden geheven. Dit omvat horizontale rechtvaardigheid (gelijke gevallen gelijk behandelen) en verticale rechtvaardigheid (ongelijke gevallen naar draagkracht behandelen). | | Horizontale rechtvaardigheid | Het principe dat belastingplichtigen die zich in vergelijkbare economische omstandigheden bevinden, gelijk moeten worden belast, ongeacht hun persoonlijke kenmerken. | | Verticale rechtvaardigheid | Het principe dat belastingplichtigen met een hogere economische draagkracht relatief meer moeten bijdragen aan belastingen dan degenen met een lagere draagkracht. | | Transparantie | Het principe dat belastingen duidelijk, begrijpelijk en inzichtelijk moeten zijn voor de belastingplichtige, inclusief de grondslag, het tarief en het doel van de heffing. | | Eenvoud | Het principe dat belastingen administratief eenvoudig moeten zijn om te berekenen, te innen en na te leven, zowel voor de overheid als voor de belastingplichtige. | | Afwenteling | Het verschijnsel waarbij de economische last van een belasting niet volledig door de direct belastingplichtige wordt gedragen, maar wordt doorberekend aan andere partijen, zoals klanten of leveranciers. | | Ontwijkingsmogelijkheden | Legale of semi-legale manieren waarop belastingplichtigen de betaling van belastingen kunnen vermijden of verminderen, bijvoorbeeld door gedragsverandering of het structureren van activiteiten om buiten de belastbare basis te vallen. | | Grondslag van de belasting | De economische of materiële basis waarop een belasting wordt geheven, zoals inkomen, vermogen, verbruik, of het gebruik van een specifieke dienst of faciliteit. | | Tarief | Het percentage of het vaste bedrag dat wordt toegepast op de grondslag om de hoogte van de te betalen belasting te bepalen. | | Belastingplichtige | De natuurlijke of rechtspersoon die wettelijk verplicht is een bepaalde belasting te betalen. | | Belastingreglement | De officiële tekst waarin de regels, tarieven, grondslagen en uitzonderingen van een specifieke lokale belasting worden vastgelegd door de gemeenteraad. | | Openingsbelasting | Een eenmalige belasting die wordt geheven bij de opening van een nieuwe zaak of bij de overname van een bestaande onderneming. | | Jaarlijkse belasting | Een belasting die periodiek, meestal jaarlijks, wordt geheven. | | Pro rata | Een berekening die een deel van een bedrag toerekent op basis van een evenredige verhouding, bijvoorbeeld voor belastingen die gedurende een deel van het jaar verschuldigd zijn. | | Vrijstelling | Een wettelijke bepaling die een belastingplichtige of een specifieke activiteit ontheft van de verplichting tot het betalen van een belasting. | | Vermindering | Een korting op het te betalen belastingbedrag, die kan worden toegepast op basis van specifieke criteria of omstandigheden. | | Consumptieprijzen | De prijzen waartegen goederen en diensten door consumenten worden aangekocht; indexeringen op basis hiervan houden rekening met inflatie. | | Aanslagbiljet | Een officiële mededeling van de belastingdienst of gemeente waarin de verschuldigde belasting wordt vermeld en de betalingstermijn wordt aangegeven. | | Kohier | Een register of lijst waarin alle belastingschuldigen en de door hen verschuldigde bedragen zijn opgenomen, dat als basis dient voor de inning van belastingen. | | Regressief karakter | Een belasting die relatief een groter deel van het inkomen van lagere inkomensgroepen opslokt dan van hogere inkomensgroepen. | | Juridische optimalisatie | Het slim gebruik maken van bestaande wet- en regelgeving om een fiscaal of anderszins voordelig resultaat te bereiken, zonder de wet te overtreden. | | Pand | Een gebouw of terrein; in fiscale context kan dit verwijzen naar de eigenaar van het onroerend goed waar een bedrijf is gevestigd. |

# OECD mission and core functions The OECD's fundamental mission is to develop better policies for better lives by fostering prosperity, opportunity, equality, and well-being through evidence-based international standards and solutions to global challenges [1](#page=1). ### 1.1 Mission statement and overarching aim The Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) defines its mission as building "better policies for better lives". This involves leveraging over six decades of experience to shape policies that promote prosperity and opportunity, with an emphasis on equality and well-being. The organization collaborates with policymakers, stakeholders, and citizens to establish evidence-based international standards and to find solutions for social, economic, and environmental issues. The OECD's core objective is to set international standards, support their implementation, and assist countries in developing stronger, fairer, and cleaner societies [1](#page=1). > **Tip:** The concise catchphrase "Better policies for better lives" effectively summarizes the OECD's overarching mission [1](#page=1). ### 1.2 Role as a knowledge hub and forum The OECD functions as a unique forum and knowledge hub for data, analysis, and best practices in public policy across a wide array of domains. It enables national officials to acquire best practices for governing a modern industrialized nation according to high standards. The organization is renowned globally as an impressive knowledge hub, collecting and publishing extensive data sets for both member and non-member states across numerous policy areas. Furthermore, the OECD has produced thousands of substantive studies on socio-economic and societal themes, and its secretariat disseminates knowledge to member states and civil society through numerous annual meetings [1](#page=1) [2](#page=2) [4](#page=4). ### 1.3 Core functions and goals The OECD's core functions extend beyond mere data collection and analysis. It is an intergovernmental organization that primarily assists its members in improving their public policy. The organization covers almost all policy domains, including finance, economics, fiscal policy, social policy, innovation, environment, education, and anti-corruption, with the exception of international security, police, and human rights [1](#page=1). The OECD seeks to address shared transnational challenges through treaties and soft-law agreements. A significant aspect of its work involves standard-setting, aiming to achieve three key goals [2](#page=2) [4](#page=4): * **Promoting a level playing field:** The OECD strives to create equitable conditions among countries and companies to ensure fair competition. Significant disparities in regulations related to labor standards, health, environmental protections, or corruption can distort competitive conditions and worsen societal issues [4](#page=4). * **Facilitating international exchange:** Numerous OECD initiatives are designed to ease cross-border transactions, such as removing barriers to free capital movements or encouraging tourism [4](#page=4). * **Establishing international standards:** The organization works to set international standards and support their implementation to guide countries towards stronger, fairer, and cleaner societies [1](#page=1). --- # History and membership evolution This topic traces the OECD's origins from its predecessor, the OEEC, through its transformation into an intercontinental body and the evolving criteria and process for membership. ### 2.1 Origins and transformation from OEEC to OECD The Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) was established in 1961, evolving from the Organization for European Economic Co-operation (OEEC). The OEEC was created in 1948, prompted by the United States, to coordinate the distribution of Marshall Plan aid for the recovery of capitalist European nations after World War II. This initiative also served to bolster US influence through economic success as a counter to communist ideologies. Therefore, the OECD's roots are deeply connected to the Cold War context [2](#page=2). In 1960, the OEEC underwent a transformation into the OECD. It retained the OEEC's member states and incorporated the United States, Canada, and Spain, thereby expanding its focus beyond Europe to become intercontinental. During the latter part of the Cold War, Japan, Finland, Australia, and New Zealand also joined the organization. It is notable that the OECD admitted countries with authoritarian regimes at the time of their accession, such as Turkey, Portugal, and Spain, or countries that later developed such regimes, like Greece [2](#page=2). ### 2.2 Post-Cold War membership expansion Following the end of the Cold War, the OECD experienced a significant accession process, integrating former European communist countries and opening its doors to emerging economies from the Global South. To avoid reinforcing its image as a Western-centric organization, the OECD strategically admitted emerging economies and European post-communist countries alternately. This expansion has resulted in an organization that now spans all continents except Africa. As of 2024, the OECD comprises 38 member states [2](#page=2). When Mexico and South Korea joined the OECD in the 1990s, they withdrew from the G77, a bloc of developing countries, due to opposition to dual membership. However, Chile's accession in 2010 marked a shift, as it chose to remain a member of the G77. In the absence of explicit rules, Latin American countries supported Chile's decision, although some African nations objected. Since then, other Latin American countries joining the OECD have also maintained their G77 membership [2](#page=2). ### 2.3 Criteria for membership OECD members are generally expected to be advanced or emerging industrialized nations that adhere to principles of free markets, transparent governance, and anti-corruption standards. At the conclusion of the Cold War, the OECD further stipulated that member states must be liberal democracies. In 2001, the OECD affirmed its commitment to a "community of nations committed to the values of democracy based on the rule of law and human rights, and adherence to open and transparent market-economy principles". The OECD's 60th Anniversary Vision Statement reiterated this, asserting that members form a "like-minded community, committed to the preservation of individual liberty, the values of democracy, the rule of law and the defence of human rights". They also commit to "open and transparent market economy principles," pursuing "sustainable economic growth and employment, while protecting our planet," and aiming to "end poverty, to tackle inequalities and to leave no one behind" [3](#page=3). ### 2.4 Membership evolution timeline and categories The initial membership of the OEEC/OECD began with 18 countries in 1960, including Austria, Belgium, Denmark, France, Germany, Greece, Iceland, Ireland, Italy, Luxembourg, Netherlands, Norway, Portugal, Sweden, Switzerland, Turkey, the United Kingdom, and the United States. Canada joined in the same year [3](#page=3). * **Original OEEC members, founding members of OECD:** These include Austria, Belgium, Denmark, France, Germany, Greece, Iceland, Ireland, Italy, Luxemburg, Netherlands, Norway, Portugal, Sweden, Switzerland, Turkey, UK [3](#page=3). * **Other founding members:** Canada and the US are listed separately from the original OEEC members who also founded the OECD [3](#page=3). * **New members during Cold War:** Japan Finland Australia and New Zealand joined during this period [3](#page=3). * **Post-Cold War accessions:** Mexico Czech Republic Poland Hungary South Korea Slovakia Chile Estonia Israel Slovenia Latvia Lithuania Colombia and Costa Rica represent this wave of expansion [3](#page=3). ### 2.5 Criteria for accession of new members Prospective member states must meet several criteria to join the OECD. These include demonstrating "like-mindedness," being a "significant player" in the global economy, offering "mutual benefit," and aligning with "global considerations". Additionally, candidates must subscribe to the majority of the "OECD acquis," which encompasses a wide array of existing hard and soft agreements. Technical reviews conducted by various OECD committees assess a country's compliance or its capacity to comply with these standards. The final decision on accession is made by the OECD Council through a unanimous vote [9](#page=9). Candidate countries view OECD membership as a "quality label" that signals to the international community that they are well-governed, stable, and prosperous economies with a commitment to the rule of law, governmental transparency, and accountability [9](#page=9). ### 2.6 Candidate countries and suspended candidates As of the document's content, current candidates for accession include Argentina, Brazil, Bulgaria, Croatia, Indonesia, Peru, Romania, and Thailand. Russia's candidacy was suspended in 2014 due to its military actions against Ukraine [9](#page=9). > **Tip:** Understanding the evolving membership criteria is crucial. The shift from post-war European recovery to a more global and values-based approach reflects broader geopolitical changes and the OECD's aim to foster shared principles. > **Example:** The differing stances of Mexico and Chile regarding continued membership in the G77 after joining the OECD illustrate the complexities and varying interpretations of dual membership and the organization's role in global development dialogues. --- # OECD working methods and outputs The OECD's operational framework is characterized by a specific governance structure, its role as a knowledge hub, its standard-setting activities through both hard and soft law, and a distinctive 'OECD method' encompassing technocracy, consensus-building, voluntary cooperation, learning, and peer pressure. ### 3.1 Governance structure The Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) is headquartered in Paris. Its principal intergovernmental decision-making body is the Council, where member states are represented by their permanent representatives, akin to ambassadors to the OECD. Annually, a ministerial meeting is convened to determine the OECD's strategic directions, including its governance rules and membership. Over 300 intergovernmental Committees operate across various policy domains, generating a wide array of OECD outputs [4](#page=4). The executive leadership of the OECD is held by the Secretary-General, who oversees the Secretariat. The current Secretary-General is Mathias Cormann, a former Australian Finance Minister. The OECD employs more than 3,500 staff members, with its secretariat recognized for its extensive expertise and proactive approach in advancing the organization's strategic interests [4](#page=4). ### 3.2 OECD outputs #### 3.2.1 Knowledge hub The OECD is globally renowned as a significant knowledge hub. It diligently collects and disseminates extensive data sets relevant to both member and non-member states across a broad spectrum of policy areas. Additionally, the organization has produced thousands of substantive studies focusing on socio-economic and societal themes. The OECD secretariat further disseminates its knowledge to member states and civil society through the thousands of meetings it convenes annually [4](#page=4). #### 3.2.2 Standard setting International organizations, like the OECD, complement the actions of states for specific strategic reasons, often tied to a particular vision of the multilateral institution's role and its relationship with sovereign nations. The OECD's standards aim to achieve three primary goals [4](#page=4): 1. **Promoting a level playing field:** The OECD strives to ensure fair competition by promoting uniform standards among countries and companies. Significant disparities in regulations—whether concerning labor standards, health, environmental protection, or anti-corruption measures—can distort competitive conditions and exacerbate other societal challenges [4](#page=4). 2. **Facilitating international exchange:** Several OECD initiatives are designed to ease international trade and interactions. This can involve removing cross-border barriers, such as those affecting capital movements to encourage tourism, or establishing frameworks for distributing taxing rights among nations where multinational corporations operate [5](#page=5). 3. **Improving national policies:** The OECD formulates recommendations and sets standards for purely national policies across a multitude of policy domains. This serves to enhance the quality of member states' public policies, thereby providing a valuable service to them. This activity also contributes to a collective interest, as in a globalized economy, all countries are impacted by the governance quality of others, given that nations are each other's export markets and investment destinations. National governance also affects the robustness of the global economy, upon which all countries depend, highlighting the collective dimension of seemingly domestic issues like education quality [5](#page=5). To achieve its standard-setting objectives, the OECD has developed numerous international agreements classified as **hard law**, which are legally binding. Examples include the 1961 Code of Liberalization of Capital Movements and the 1999 Convention on Combating Bribery of Foreign Public Officials in International Business Transactions [5](#page=5). In parallel, the OECD has produced a substantial volume of **soft law**. These are legally non-binding agreements that consist of recommendations and guidelines that member states (and non-members) are encouraged to adopt. Some of these outputs are specifically targeted at non-state actors, such as the OECD Guidelines for Multinational Enterprises on Responsible Business Conduct [5](#page=5). ### 3.3 The 'OECD method' Beyond its specific products, the OECD's working methods reveal distinct characteristics that collectively form the 'OECD method' from a political science perspective [5](#page=5). #### 3.3.1 Technocratic atmosphere The work within the OECD is conducted in a technocratic environment. The organization generally avoids engaging in geopolitical tensions and conflicts. Instead, member states and their officials convene at the OECD to learn and identify solutions, drawing upon data and expertise provided by the secretariat. While the OECD leadership aims to highlight its achievements, internal discussions are typically kept private. This technocratic approach is facilitated by the relatively like-minded and less heterogeneous nature of OECD membership compared to organizations like the UN, where geopolitical tensions and deep-seated ideological divisions can impede socio-economic governance processes [5](#page=5) [6](#page=6). > **Tip:** It's important to remember that while the OECD strives for a technocratic approach, all its decisions and adopted strategies are inherently political and contestable, involving trade-offs and political choices. A truly "apolitical" technocracy does not exist [6](#page=6). #### 3.3.2 Consensus building to stimulate domestic reform and international standard setting The influential OECD secretariat actively works to foster consensus among member states and beyond regarding analyses, approaches, norms, and standards. This consensus is intended to drive domestic reforms and promote the international acceptance of OECD standards. The OECD's committees and working groups function as "transnational government networks". In these networks, officials from national government functional branches collaborate with OECD staff on international issues. Despite their national affiliations, these officials can form relatively autonomous transnational communities. Over time, many of these networks develop a technocratic consensus on the causes and solutions to complex problems. Due to the technical nature of many issues, democratic oversight by parliaments and civil society can be challenging to achieve [6](#page=6). #### 3.3.3 The attractiveness of voluntary cooperation and soft law A significant portion of the OECD's work and outputs is voluntary and non-binding. State representatives participate in OECD forums to acquire knowledge or to adopt soft law agreements, often seeking technical answers to seemingly technical problems. This contrasts with organizations like the UN, where intergovernmental bodies and summits frequently engage in intense debates over politically sensitive language, as such wording is believed to establish international norms or law of strategic importance. The OECD's non-committal atmosphere offers a more welcoming and 'safe' environment for participating states [6](#page=6). #### 3.3.4 Learning For member states, engagement with the OECD is largely an exercise in learning. This learning occurs through OECD publications, the vast number of meetings, and training activities designed for public officials. During these interactions, national civil servants also engage in peer learning and the exchange of best practices [6](#page=6). > **Example:** The OECD's emphasis on learning is evident in its structured training programs for government officials and the dissemination of research findings through publications and conferences. #### 3.3.5 Peer pressure Despite the voluntary nature of much of the OECD's policy work, certain working methods incorporate forms of peer pressure. By publishing country data and organizing organized reviews by the OECD and its peers, national governments are encouraged to improve specific policies [7](#page=7). > **Example:** The periodic Program for International Student Assessment (PISA) surveys, conducted every three years, assess the performance of 15-year-olds in reading, mathematics, and science. These comparative data highlight countries that are performing exceptionally well or poorly. The release of each PISA study often sparks debates within member states and stimulates reform efforts, exemplifying a form of 'soft governance by hard fact' [7](#page=7). The OECD also implements peer review processes, such as the Economic Surveys conducted every two years for each member country and volunteering non-members. These surveys examine socio-economic developments (including macroeconomics, budgets, and labor markets) within the country under review. The secretariat compiles and interprets data to draft the review report. Each country's report is then peer-reviewed and subsequently approved by the OECD’s Economic and Development Review Committee (EDRC), which comprises representatives from all member states [7](#page=7). ### 3.4 The OECD system The OECD functions as the central hub within a broader network of international intergovernmental organizations. These organizations are often offshoots of the OEEC or OECD and maintain structural connections with the OECD, also being headquartered in Paris [7](#page=7). * **Nuclear Energy Agency (NEA):** Renamed in 1972 but established in 1958 under the OEEC, the NEA is dedicated to sharing and disseminating state-of-the-art knowledge in nuclear energy. It supports and convenes member states regarding the civilian use of nuclear energy and pursues 'consensus policy positions' that serve as a key reference for national policies. The NEA also oversees and contributes to the update of international legal agreements concerning peaceful nuclear power and has a membership of 33 countries that largely overlaps with the OECD's [7](#page=7). * **International Energy Agency (IEA):** Established in 1974 at the initiative of US Secretary of State Henry Kissinger, the IEA was a response to the oil crisis caused by the export embargo of Arab members of OPEC during the 1973 Yom Kippur War. Initially, the IEA focused on ensuring energy security for predominantly oil-importing Western countries, with members obliged to maintain oil stocks equivalent to 90 days of net oil imports to control prices during supply crises. The IEA has since expanded its scope to encompass all aspects of energy and, like the OECD, serves as a knowledge hub supporting its members [7](#page=7). --- # OECD's global reach and external relations The OECD actively extends its influence beyond its membership through strategic outreach, partnerships with emerging economies, global forums, and a close relationship with the G20, significantly shaping global governance [10](#page=10) [11](#page=11) [12](#page=12) [7](#page=7) [8](#page=8) [9](#page=9). ### 4.1 Mechanisms for extending influence The OECD employs various methods to exert influence and foster cooperation beyond its member states. These include soft governance techniques, structural relationships with affiliated agencies, and proactive engagement with non-members. #### 4.1.1 Soft governance through data and peer review The OECD utilizes data-driven insights and peer pressure as tools for policy improvement. * **Comparative Data:** Periodic surveys, such as the Program for International Student Assessment (PISA), expose national performance in areas like reading, mathematics, and science. The release of these comparative data often sparks internal debates and stimulates policy reforms within member states, exemplifying "soft governance by hard fact" [7](#page=7). * **Peer Review:** The OECD conducts peer reviews, notably through its Economic Surveys of member and volunteering non-member countries. These surveys, which examine socio-economic developments, are drafted by the secretariat and then critically reviewed and approved by the OECD’s Economic and Development Review Committee (EDRC), where all member states are represented [7](#page=7). #### 4.1.2 Structural relationships with affiliated organizations Several international intergovernmental organizations, originating from or closely linked to the OEEC/OECD, maintain structural relationships and are headquartered in Paris, acting as extensions of the OECD's network. * **Nuclear Energy Agency (NEA):** Established in 1958 under the OEEC, the NEA (renamed in 1972) focuses on sharing knowledge in nuclear energy, supporting member states in the civilian use of nuclear energy, and contributing to international legal agreements on peaceful nuclear power. Its membership largely overlaps with the OECD's [7](#page=7). * **International Energy Agency (IEA):** Founded in 1974 in response to the oil crisis, the IEA's initial aim was to ensure energy security for oil-importing nations by obliging members to maintain oil stocks equivalent to 90 days of net oil imports. Its scope has since expanded to cover all energy aspects, serving as a knowledge hub and facilitating cooperation with both members and interested non-members. Its members are 31 OECD countries [7](#page=7). * **Financial Action Task Force (FATF):** Established by the G7 in 1989 and headquartered at the OECD Secretariat, the FATF oversees non-binding international standards on money laundering and illicit financial flows, and monitors compliance trends. Its membership includes most OECD countries and all G20 countries [8](#page=8). ### 4.2 The OECD's global governance ambition The OECD actively seeks to influence economies and societies worldwide, driven by the belief that the stability and prosperity of its own members are intrinsically linked to global developments. This ambition is pursued for three primary reasons: fostering a level playing field for fair competition, improving overseas business opportunities for OECD investors and exporters, and strengthening the global economy [8](#page=8). #### 4.2.1 The Multilateral Agreement on Investment (MAI) initiative The failed attempt to establish the Multilateral Agreement on Investment (MAI) in the mid-1990s illustrates the OECD's early ambition to shape global governance beyond its membership [8](#page=8). * **Objective:** The MAI was envisioned as a "constitution for foreign direct investment" (FDI), aiming to provide a legal framework similar to the WTO's for trade [8](#page=8). * **Neoliberal Focus:** The draft treaty emphasized the rights of multinational companies and the obligations of host states, proposing to prohibit common host-country practices like local content procurement, profit reinvestment, technology sharing, and local board representation. It aimed to maximize freedom for multinational companies and provided robust protection against expropriation, including a state-company dispute settlement system [8](#page=8). * **Strategy and Opposition:** The OECD's strategy was to have member states adopt the MAI and then encourage other countries to follow suit through a competitive race for adoption, positioning MAI membership as a "quality label" for FDI attraction. However, the draft's leak in 1994 led to widespread criticism from civil society organizations, who viewed it as a threat to national sovereignty, social rights, and the environment. The OECD's tactics were perceived as less transparent than UN or WTO negotiations. This resulted in the birth of the "alter-globalization movement" and significant pressure on OECD governments, ultimately leading France and Belgium to withdraw from negotiations in 1998, shelving the MAI. Subsequent attempts to incorporate MAI elements into WTO investment negotiations faced resistance from emerging powers [9](#page=9). #### 4.2.2 Membership enlargement as an outreach strategy Welcoming new member states is considered the most direct way for the OECD to expand its influence [9](#page=9). * **Candidate Countries:** Several countries are currently candidates for accession, including Argentina, Brazil, Bulgaria, Croatia, Indonesia, Peru, Romania, and Thailand. Russia's candidacy was suspended in 2014 due to its aggression against Ukraine [9](#page=9). * **Accession Criteria:** Membership requires "like-mindedness, significant player, mutual benefit and global considerations". Candidates must subscribe to the OECD 'acquis' (existing hard and soft agreements), undergo technical reviews by OECD committees, and be unanimously approved by the OECD Council [9](#page=9). * **Perceived Benefits:** Candidate countries view OECD membership as a "quality label" signaling good governance, stability, prosperity, and adherence to the rule of law, transparency, and accountability [9](#page=9). #### 4.2.3 Relations with non-members The OECD maintains relationships with numerous non-member countries through various channels, coordinated by the OECD's Global Relations and Cooperation Directorate [9](#page=9). * **Committee Participation:** Non-members can participate in OECD committees [9](#page=9). * **Regional Programs:** The OECD operates five regional programs that convene groups of countries: Eurasia, Latin America & the Caribbean, Middle East & North Africa, Southeast Asia, and South East Europe [9](#page=9). ### 4.3 Key partnerships and engagement with emerging economies The OECD has strategically deepened its engagement with major emerging economies, fostering collaborative relationships that offer an alternative to full membership. #### 4.3.1 Designation of 'key partners' In 2007, the OECD designated five major emerging economies as 'key partners': Brazil, China, India, Indonesia, and South Africa. While Brazil and Indonesia have since become candidate members, this designation highlights a pragmatic approach to engagement [10](#page=10). * **Nature of Partnership:** Key partners participate extensively in committee work and are covered in OECD studies and statistics. This "modus vivendi" allows these countries to "cherry-pick" from the OECD's offerings, providing a mutually beneficial alternative to full membership for both sides [10](#page=10). * **Concerns and Motivations:** Incumbent OECD members sometimes express concern about a dilution of the organization's identity, particularly regarding criteria like democracy and human rights when engaging with countries like China and India. Conversely, countries like China and India prioritize their sovereignty and are reluctant to fully adopt the OECD acquis or its high levels of transparency and peer review. They also have different economic and social needs, such as combating mass poverty in India [10](#page=10). ### 4.4 Global Forums and avoiding UN centrality The OECD utilizes Global Forums to involve non-members and shape global norms, often leading to competition with the United Nations (UN) in certain policy areas [10](#page=10). * **Function of Global Forums:** Dozens of Global Forums are established to convene government officials from member and non-member states, as well as non-state actors, for learning and peer review on common standards [10](#page=10). * **High-Level Forums on Aid Effectiveness:** From 2003 to 2011, the OECD's Development Assistance Committee (DAC) organized High-Level Forums to foster dialogue between OECD aid donors, emerging non-OECD donors (like China, India, and Gulf States), and recipient countries. The aim was to adapt to a new landscape where industrialized countries shared the official development assistance (ODA) scene with emerging powers, while trying to influence the latter's perspectives. This led to mutual influence and the institutionalization of these forums into the Global Partnership for Effective Development Co-operation (GPEDC) in 2012, jointly supported by the OECD and UNDP [10](#page=10). * **Competition with UN:** The GPEDC runs parallel to and competes with the UN Development Cooperation Forum, as both aim to shape global norms in development aid policy [10](#page=10). * **Peer Review Forums:** Examples include the Global Forum on Transparency and Exchange of Information for Tax Purposes (with 171 members), which monitors the implementation of the OECD standard for automatic information exchange. The BEPS Inclusive Framework (145 members) monitors the G20/OECD BEPS Action Plan on corporate taxation and has been involved in significant decision-making, such as establishing a 15 percent minimal effective tax rate for multinational companies [10](#page=10). * **Turf Wars and Erosion of UN Centrality:** The OECD's extensive agenda, often overlapping with the UN's mandate, has led to "turf wars" in areas like development cooperation and taxation. In these instances, OECD countries have deliberately opted against giving the UN a leading role, contributing to the erosion of the UN's centrality. This sidelining of the UN in global tax cooperation has been accepted by non-OECD members within the UN [11](#page=11). ### 4.5 The G20-OECD relationship The advent of the G20, particularly its elevation to a global leaders' summit in 2009, provided the OECD with a significant opportunity to bolster its global governance role [11](#page=11). * **Synergistic Partnership:** The G20, lacking a secretariat, frequently relies on the OECD's expertise for the preparation and implementation of its policies. While G20 leaders can initiate initiatives more effectively, the OECD, as an experienced knowledge hub, contributes intellectually to the G20 agenda. The proactive engagement of former OECD Secretary-General Angel Gurría significantly strengthened this relationship [11](#page=11). * **Joint Initiatives:** A prime example of their collaboration is in global tax policy, including joint G20-OECD initiatives on automatic exchange of tax information and the Base Erosion and Profit Shifting (BEPS) Action Plans. Through forums like the Global Tax Forum and BEPS Inclusive Framework, the OECD involves a broad range of countries in these initiatives [11](#page=11). * **OECD as 'G20's Secretariat':** The extensive preparatory and implementation work undertaken by the OECD for the G20 has led to it being described as the "G20's secretariat" [11](#page=11). * **Pragmatism of Non-OECD G20 Members:** Non-OECD G20 members, such as the BRICS countries, Argentina, Indonesia, and Saudi Arabia, have agreed to the OECD's prominent role due to their appreciation of the OECD's expertise. As full G20 members, they co-determine the terms of this relationship, thus safeguarding their interests. Notably, Argentina, Brazil, and Indonesia are also candidates for OECD membership [11](#page=11). ### 4.6 The OECD and geopolitics The OECD's role extends beyond its administrative functions to actively cultivating a common identity within its transnational network, potentially fostering understanding and peace, particularly in its interactions with countries like China [12](#page=12). * **Potential for Common Ground:** The OECD's technocratic culture offers potential for fostering common understanding and even promoting peace between different geopolitical blocs [12](#page=12). * **Limitations and Skepticism:** The OECD's influence is modest amidst competing global forces. Its Western-dominated, liberal-democratic, and mildly neoliberal consensus is not universally appealing; lower-income countries may not find its approaches suitable for their needs, and some governments reject transparency and democratic values [12](#page=12). * **Shifting Geopolitical Landscape:** The OECD's geopolitical positioning has evolved. While it historically served as an instrument for the US, G7, and EU to promote their views globally, and emerging economies pragmatically engaged with the system, the recent increase in confrontation between the West and China-Russia suggests the OECD might be instrumentalized in this competition. Full membership can be seen as a means to integrate developing and post-socialist countries more deeply into the Western bloc, as exemplified by Colombia [12](#page=12). * **Autonomy and Multialignment:** However, several countries are keen to retain their autonomy and engage in multialignment. Examples include Indonesia and Thailand, both OECD candidates who have also sought membership in BRICS. Turkey, a founding OECD member, has also bid for BRICS membership, while Brazil's president has placed its OECD candidacy on hold. This suggests that using the OECD to consolidate the Western bloc is not proving highly successful, with many powers engaging with both the G7/OECD and BRICS blocs [12](#page=12). --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) | An international organization that aims to build better policies for better lives by fostering prosperity and opportunity through evidence-based international standards and solutions to social, economic, and environmental challenges. | | Organization for European Economic Cooperation (OEEC) | The predecessor to the OECD, established in 1948 to coordinate Marshall Plan aid in post-war capitalist Europe. | | Marshall Plan | A US initiative providing financial aid for the economic recovery of Western Europe after World War II. | | Soft power | The ability to influence others through attraction and persuasion rather than coercion or payment. | | Knowledge hub | A central repository and source of information, data, and expertise that facilitates learning and dissemination of best practices. | | Standard setting | The process by which an organization establishes norms, guidelines, or requirements that are intended to be adopted or followed by its members or other relevant parties. | | Hard law | Legally binding international agreements, such as treaties, that create obligations for states that ratify them. | | Soft law | Non-binding agreements, such as recommendations and guidelines, that do not create legal obligations but can influence behavior and policy. | | Technocracy | A system of governance where decision-makers are selected based on their technical expertise and knowledge, often emphasizing data and scientific principles. | | Consensus building | The process of reaching a general agreement among a group of people or entities through discussion and negotiation. | | Transnational government networks | Networks where officials from national governments collaborate with international organization staff to address international issues, potentially forming relatively autonomous communities of practice. | | Peer pressure | An indirect form of influence exerted by individuals or groups on others to conform to certain norms, standards, or behaviors. | | Peer review | A systematic evaluation of a country's policies or performance by other member states or experts, often conducted within international organizations to stimulate improvement. | | Nuclear Energy Agency (NEA) | An intergovernmental agency that shares and disseminates knowledge on nuclear energy, supporting member states and developing consensus policy positions. | | International Energy Agency (IEA) | An agency established to ensure energy security, particularly for oil-importing countries, and has expanded its scope to cover all aspects of energy. | | Financial Action Task Force (FATF) | An intergovernmental organization that sets standards and monitors compliance on anti-money laundering and combating the financing of terrorism. | | Multilateral Agreement on Investment (MAI) | A proposed but ultimately shelved OECD treaty intended to govern foreign direct investment by emphasizing the rights of multinational companies and limiting host state practices. | | Foreign Direct Investment (FDI) | An investment made by a company or individual in one country into business interests located in another country. | | Alter-globalization movement | A social movement advocating for a more democratic, just, and ecologically sustainable form of globalization, often critical of institutions like the OECD and its proposed agreements. | | OECD acquis | The body of OECD agreements, standards, and principles that candidate countries must subscribe to or comply with to be considered for membership. | | Global Forums | Platforms established by the OECD to convene government officials and non-state actors from member and non-member countries to discuss and address common global issues. | | Aid Effectiveness | A concept and initiative focused on improving the impact and efficiency of development assistance, involving dialogue between donors and recipient countries. | | Base Erosion and Profit Shifting (BEPS) | A set of tax rules developed by the OECD and G20 to prevent companies from shifting profits to low-tax locations to avoid taxation. | | G20 | A forum for international economic cooperation among 19 major advanced industrialized and emerging economies, plus the EU and African Union. | | Geopolitics | The study of the influence of geography on international politics and relations between states. |

# Concept en definitie van de verzorgingsstaat Dit onderwerp verkent de kernideeën achter de verzorgingsstaat, de rol van de overheid en internationale organisaties zoals de OECD, en de fundamentele doelstellingen die eraan ten grondslag liggen. ## 1\. Tradionele definitie van de verzorgingsstaat De traditionele verzorgingsstaat kan gedefinieerd worden als een systeem waarin de overheid de hoofdzakelijke verantwoordelijkheid op zich neemt voor het waarborgen van de sociale en economische zekerheid van haar bevolking. Dit wordt doorgaans gerealiseerd via mechanismen zoals: * **Werkloosheidsuitkeringen:** Bescherming tegen inkomensverlies bij werkloosheid. * **Ouderdomspensioenen:** Financiële ondersteuning na pensionering. * **Andere sociale zekerheidsmaatregelen:** Dit omvat een breder scala aan voorzieningen, zoals gezondheidszorg, kinderbijslag en arbeidsongeschiktheidsuitkeringen. Het overkoepelende doel van de verzorgingsstaat is het verminderen van armoede, ongelijkheid en bestaansonzekerheid door een minimumlevensstandaard te garanderen. Dit staat in contrast met een \_laissez-faire systeem, waarbij de nadruk ligt op marktwerking en individuele verantwoordelijkheid, en onderscheidt zich van liefdadigheid door de nadruk op collectieve verantwoordelijkheid en solidariteit. ### 1.1 De visie van de OECD op sociaal beleid De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OECD) beschouwt sociaal beleid als een breed instrument dat sociale noden aanpakt en burgers beschermt tegen risico's zoals werkloosheid, armoede en discriminatie. Tegelijkertijd streeft het sociaal beleid naar het bevorderen van individueel en collectief welzijn, gelijke kansen en een efficiënter functioneren van samenlevingen. Volgens de OECD is sociaal beleid niet louter een vangnet, maar ook een hefboom voor inclusie, productiviteit en sociale cohesie. Effectief sociaal beleid helpt individuen en gezinnen een vervullend leven te leiden en versterkt het maatschappelijke en economische functioneren. ## 2\. Economische motivatie voor overheidsinterventie in de verzorgingsstaat Economische theorieën bieden kaders om te verklaren waarom de overheid bepaalde goederen en diensten produceert of distribueert, terwijl andere aan de private sector worden overgelaten. De belangrijkste argumenten hiervoor zijn efficiëntie en sociale rechtvaardigheid. ### 2.1 Efficiëntie De overheid speelt een rol bij het corrigeren van situaties waarin de vrije markt faalt (\_market failures). Dit omvat: * **Externe effecten (Externalities):** Wanneer de consumptie of productie kosten of baten genereert die niet door de directe betrokkenen worden gedragen, maar door de samenleving als geheel. Een competitieve markt kan hierdoor geen optimale (Pareto-efficiënte) oplossing bieden. * **Publieke goederen (Public Goods):** Goederen die niet-uitsluitbaar en niet-rivaliserend zijn, zoals defensie of straatverlichting. Deze kunnen niet efficiënt via de markt worden aangeboden. De optimale voorziening hiervan zou moeten voldoen aan de regel van Samuelson, waarbij de maatschappelijke bereidheid tot betalen gelijk is aan de som van de individuele bereidheid tot betalen. De realiteit vereist hier politieke besluitvorming. Het \_free rider-probleem, waarbij individuen profiteren zonder bij te dragen, ondermijnt de marktvoorziening van publieke goederen. Overheidsinterventie is hier essentieel, niet noodzakelijk om te produceren, maar om de voorziening te organiseren en te financieren. * **Asymmetrische informatie:** Situaties waarin een van de partijen bij een transactie meer of betere informatie heeft dan de andere, wat kan leiden tot suboptimale uitkomsten. Het **Eerste Theorema van de Welvaartseconomie** stelt dat een competitief marktevenwicht onder ideale omstandigheden Pareto-efficiënt is. Echter, de beperkingen van dit theorema, zoals het ontbreken van externe effecten, publieke goederen, en de onbehandelde kwestie van distributie en sociale rechtvaardigheid, maken overheidsinterventie noodzakelijk. ### 2.2 Sociale rechtvaardigheid en herverdeling Naast efficiëntie is sociale rechtvaardigheid een centrale doelstelling van de verzorgingsstaat. Dit uit zich in: * **Ondersteuning van levensstandaarden:** Het garanderen van een bepaald minimumniveau van welzijn. * **Armoedebestrijding:** Het actief tegengaan van armoede, met name structurele armoede. * **Bescherming van verworven levenskwaliteit:** Het compenseren van inkomensverlies door sociale risico's. * **Vermindering van ongelijkheid:** Het afvlakken van extreme inkomens- en vermogensverschillen. * **Sociale integratie:** Het bevorderen van participatie en samenhang in de samenleving. Herverdeling via belastingen en sociale zekerheid is een cruciaal instrument om deze doelstellingen te bereiken. #### 2.2.1 Ongelijkheid en armoede Het is belangrijk onderscheid te maken tussen **ongelijkheid** (de verdeling van inkomen of welzijn binnen een samenleving) en **armoede** (het niet kunnen voldoen aan basisbehoeften). Ongelijkheid kan gemeten worden met instrumenten als de Lorenz-curve en de Gini-coëfficiënt, die echter niet gevoelig zijn voor proportionele inkomensverschillen. Armoede kan zowel **absoluut** (bijvoorbeeld het niet bereiken van een bepaalde inkomensgrens, zoals de Wereldbank's 3 per dag). * **Relatieve armoede:** Vergelijkt het inkomen met de gemiddelde levensstandaard in een samenleving (bv. EU's "at risk of poverty" (AROP) rate: inkomen onder 60% van het mediane equivalent inkomen). * **EU-beleidsmaten:** * **AROP (At Risk of Poverty):** Percentage mensen met inkomen onder de relatieve armoedegrens. * **Materiële en sociale deprivatie:** Gebrek aan toegang tot basisgoederen en sociale activiteiten (bv. onvermogen om een huis adequaat te verwarmen, onverwachte uitgaven te betalen). * **Zeer lage werkintensiteit:** Huishoudens waarin volwassenen maximaal 20% van hun werkpotentieel benutten. * **AROPE (At Risk of Poverty or Social Exclusion):** Een gecombineerde indicator die armoede, ernstige materiële deprivatie en zeer lage werkintensiteit samenmeet. ### 5.2 Armoede in Europa * Relatieve armoede (AROP) varieert aanzienlijk tussen EU-landen, met hogere percentages in Oost- en Zuid-Europese landen en lagere in Noord- en West-Europese landen. * Kinderen lopen een hoger risico op armoede en ernstige materiële deprivatie dan volwassenen en ouderen. * Personen met een laag opleidingsniveau en werklozen hebben een significant hoger AROPE-risico. ### 5.3 Sociale zekerheid en armoedebestrijding Sociale zekerheid speelt een cruciale rol in armoedebestrijding, maar de effectiviteit ervan varieert per land en per huishoudtype. * **Huishoudens zonder werk:** Lopen een extreem hoog armoederisico, wat wijst op de noodzaak van sociale transfers en activeringsbeleid. * **Horizontale herverdeling:** De effectiviteit ervan hangt af van de spreiding van risico's en de relatie tussen risico's en behoeften. Nieuwe sociale risico's (bv. ouderschapsverlof) kunnen de armoedeverminderende werking soms beperken. * **Tussen landen:** Landen met sterke sociale vangnetten en effectieve herverdelingsmechanismen (bv. Nederland, Scandinavische landen) laten lagere armoederisico's zien. De effectiviteit van sociale zekerheid wordt beïnvloed door de spanningen tussen horizontale en verticale solidariteit, en tussen decommodificatie en recommodificatie. De nieuwe focus op preventie en arbeidsmarktintegratie kan de traditionele armoedebestrijdingsfunctie van sociale zekerheid beïnvloeden. * * * # Uitdagingen en transformaties van de moderne welvaartsstaat Hieronder volgt een gedetailleerde samenvatting van de "Uitdagingen en transformaties van de moderne welvaartsstaat", bedoeld als studiemateriaal voor een examen. ## 3\. Uitdagingen en transformaties van de moderne welvaartsstaat De moderne welvaartsstaat wordt geconfronteerd met diverse uitdagingen die haar traditionele fundamenten en functies onder druk zetten, wat leidt tot een noodzakelijke transformatie richting een 'nieuwe verzorgingsstaat' die beter aansluit bij hedendaagse maatschappelijke en economische realiteiten. ### 3.1 Hedendaagse uitdagingen voor de sociale zekerheid Sinds het begin van de 21e eeuw heeft de sociale zekerheid te maken met ingrijpende veranderingen, voortkomend uit diverse factoren: * **Technologische veranderingen:** De opkomst van nieuwe technologieën, waaronder kunstmatige intelligentie, digitale communicatie en medische innovaties, stelt nieuwe eisen aan zowel de levering van zorg als de bescherming die sociale zekerheid kan bieden. * **Arbeidsmarkthervormingen:** De aard van werk en arbeidsrelaties verandert drastisch. Flexibilisering, onzekere werkvormen (zoals platformwerk en deeltijdwerk), verschuivende loopbanen en de noodzaak van voortdurende aanpassing aan de 'nieuwe economie' (gericht op diensten, deelconcepten en digitalisering) creëren nieuwe risico's en onzekerheden voor werknemers. * **Internationale ontwikkelingen:** Globalisering, handel en migratie leiden tot grensoverschrijdende sociale vraagstukken en versterken de noodzaak voor internationale samenwerking en afstemming van sociaal beleid. * **Culturele verschuivingen:** Veranderende gezinsstructuren, een toegenomen arbeidsparticipatie van vrouwen en nieuwe maatschappelijke normen beïnvloeden de sociale noden en de vraag naar sociale voorzieningen. * **Vergrijzing:** De vergrijzing van de bevolking in ontwikkelde economieën leidt tot aanzienlijk hogere kosten voor pensioenen, gezondheidszorg en langdurige zorg, wat de houdbaarheid van de huidige sociale zekerheidssystemen onder druk zet. * **Hoge kosten:** De kosten van nieuwe technologieën in de zorg, de oplopende kosten door vergrijzing en andere maatschappelijke behoeften verhogen de druk op de financiering van de verzorgingsstaat. Deze factoren leiden tot meer algemene onzekerheid (economisch, sociaal, politiek), groeiende ongelijkheid en een constante noodzaak tot aanpassing van vaardigheden en beleid. De 'oude risico's' zoals ziekte en ouderdom blijven bestaan, maar worden aangevuld met 'nieuwe' risico's die voortkomen uit de dynamiek van de moderne samenleving. #### 3.1.1 De 'nieuwe verzorgingsstaat' en marktgericht sociaal beleid Als reactie op deze uitdagingen evolueert de verzorgingsstaat naar een meer marktgericht model. De focus verschuift van louter bescherming naar een actievere rol die de markteconomie ondersteunt. Kernaspecten van dit nieuwe model omvatten: * **Jobcreatie:** Actief beleid om werkgelegenheid te bevorderen. * **Actieve arbeidsmarktparticipatie:** Stimuleren van mensen om deel te nemen aan de arbeidsmarkt, onder meer via beleid voor activering (Active Labour Market Policy - ALM). * **Aanpassing aan de 'nieuwe economie':** Beleid dat gericht is op het faciliteren van werknemers en bedrijven in sectoren zoals de dienstverlening, digitalisering, flexibele contracten en platformwerk. * **Ontwikkeling van vaardigheden:** Investeren in levenslang leren en het ontwikkelen van nieuwe competenties om werknemers aanpasbaar te houden aan de veranderende arbeidsmarkt. Dit marktgerichte sociaal beleid wordt gezien als een investering die economische dynamiek combineert met sociale inclusie, in tegenstelling tot een puur beschermend model. #### 3.1.2 Verdelingsvraagstukken en spanningen in de nieuwe verzorgingsstaat De transformatie naar een nieuwe verzorgingsstaat brengt ook complexe verdelingsvraagstukken met zich mee: * **Matthew-effecten:** Het risico bestaat dat de voordelen van sociaal beleid disproportioneel terechtkomen bij hogere inkomensgroepen, wat de ongelijkheid vergroot en het principe van sociale rechtvaardigheid ondermijnt. Mensen met minder vaardigheden of die zich onderaan de sociale ladder bevinden, blijven kwetsbaar voor structurele armoede. * **Selectiviteit versus universaliteit:** Er ontstaat een spanning tussen het efficiënt inzetten van middelen (wat pleit voor selectieve uitkeringen gericht op de meest behoeftigen) en het ideaal van universele sociale verzekering, waarbij iedereen bescherming geniet. Het streven naar efficiëntie kan botsen met het principe van inclusieve bescherming. * **Prikkeleffecten:** Herverdelingsbeleid, zowel via belastingen als sociale zekerheid, kan prikkels creëren die zowel positieve (bijvoorbeeld financieel veiligheidsgevoel) als negatieve effecten (ontmoediging tot werken, hogere ziektekosten) hebben. Beleidsmakers moeten rekening houden met deze 'efficiency-equity trade-off', zoals beschreven door Okun. Lagere belastingtarieven kunnen soms leiden tot hogere opbrengsten door terugverdieneffecten (Laffer-curve). #### 3.1.3 Rol van Europa en de EU in de moderne welvaartsstaat Hoewel landen primair verantwoordelijk zijn voor hun arbeidsmarkt- en sociaal beleid, speelt de EU een aanvullende en stimulerende rol: * **Minimumbescherming en wetgeving:** De EU stelt minimumstandaarden vast voor arbeidswetgeving en beschermt sociale zekerheidsrechten bij mobiliteit binnen Europa. * **Europese financiering:** Het Europees Sociaal Fonds (ESF/ESF+) investeert in mensen en hun vaardigheden, en ondersteunt transities naar een groene en digitale economie. De distributie van deze fondsen probeert, zij het niet perfect, rekening te houden met sociale noden zoals armoede, langdurige werkloosheid en NEET-jongeren. * **Open Methode van Coördinatie (OMC):** Dit instrument stimuleert samenwerking, benchmarking en uitwisseling van best practices tussen lidstaten op gebieden als werkgelegenheid en sociale inclusie, zonder bindende regels op te leggen. * **Europees Semester:** Een jaarlijkse cyclus van economische en sociale beleidsmonitoring en coördinatie, die leidt tot land-specifieke aanbevelingen voor hervormingen. * **Europese prioriteiten en fondsen:** De strategische agenda van de EU en initiatieven zoals Next Generation EU (met de Recovery and Resilience Facility - RRF) en REPowerEU, sturen investeringen en hervormingen in lidstaten, met een sterke focus op groene en digitale transities, maar ook op sociale cohesie, gezondheid en veerkracht. De RRF richt zich sterk op investeringen die bijdragen aan duurzame, digitale en inclusieve groei. * **Europese Pijler van Sociale Rechten:** Deze pijler definieert 20 principes op het gebied van gelijke kansen, eerlijke arbeidsvoorwaarden en sociale bescherming, met concrete doelstellingen voor 2030 op het gebied van werkgelegenheid, training en reductie van armoede en sociale uitsluiting. De EU fungeert als een katalysator voor beleidsaanpassing en stimuleert lidstaten om hun sociale modellen te hervormen en te versterken in het licht van gedeelde uitdagingen. ### 3.2 Armoede in de moderne welvaartsstaat Ondanks de inspanningen van de welvaartsstaat blijft armoede, vooral in relatieve termen, een hardnekkig probleem. #### 3.2.1 Meten van armoede Het meten van armoede gebeurt met verschillende instrumenten: * **Armoedegrenzen:** Kritieke inkomensgrenzen waaronder individuen als 'arm' worden beschouwd. * **Absolute armoede:** Voldoet niet aan een minimuminkomen voor basisbehoeften (bv. Wereldbank 3 per dag. Dit concept is vooral relevant in ontwikkelingslanden. * **Relatieve armoede**: Houdt rekening met de gemiddelde levensstandaard in een specifieke samenleving. In de Europese Unie wordt iemand beschouwd als "at risk of poverty" (AROP) wanneer het inkomen lager is dan 60% van het nationale mediane equivalent inkomen na sociale transfers. De OESO hanteert soms een drempel van 50% van het mediane inkomen. Relatieve armoede benadrukt ongelijkheid binnen een land, zelfs als basisbehoeften zijn vervuld. #### 5.1.2 Europese beleidsindicatoren De Europese Unie gebruikt een reeks indicatoren om armoede en sociale uitsluiting te meten: * **At Risk of Poverty (AROP)**: Het percentage mensen met een inkomen onder 60% van het nationale mediane inkomen. De verschillen tussen EU-landen zijn aanzienlijk, wat de effectiviteit van sociale bescherming en herverdelingsmechanismen weerspiegelt. > **Tip:** AROP is een cruciale indicator voor relatieve armoede en laat zien hoe goed sociale systemen erin slagen om mensen boven een sociaal aanvaardbaar minimum te tillen. * **Materiële en sociale deprivatie**: Deze indicator meet het gebrek aan toegang tot basisgoederen en sociale activiteiten. De **materiële en sociale deprivatiegraad** meet het aandeel mensen dat zich minstens 5 van 13 gedefinieerde basisitems niet kan veroorloven. * **Ernstige materiële en sociale deprivatiegraad**: Dit geldt voor personen die zich 7 van de 13 items niet kunnen veroorloven. * De 13 items zijn onderverdeeld in: * **Huishoudniveau**: Bijvoorbeeld het kunnen betalen van onverwachte uitgaven, het huis adequaat warm houden. * **Individueel niveau**: Bijvoorbeeld het hebben van regelmatige vrijetijdsactiviteiten, een internetverbinding. > **Tip:** Materiële en sociale deprivatie biedt een aanvulling op inkomensstatistieken door ook levensomstandigheden en sociale participatie te meten, wat een breder beeld geeft van armoede en uitsluiting. * **Zeer lage werkintensiteit**: Dit verwijst naar huishoudens waarin volwassenen maximaal 20% van hun gezamenlijke arbeidspotentieel benutten. Een lage werkintensiteit is vaak gecorreleerd met een verhoogd armoederisico, vooral bij eenoudergezinnen. * **At Risk of Poverty or Social Exclusion (AROPE)**: Dit is een samengestelde indicator die drie dimensies combineert: 1. Risico op armoede (AROP). 2. Ernstige materiële en sociale deprivatie. 3. Zeer lage werkintensiteit in huishoudens. Het AROPE-percentage in de EU bedraagt 21,4% (2023), maar vertoont grote nationale verschillen. De indicator laat zien dat sociale uitsluiting multidimensionaal is en beleidsmaatregelen moet houden rekening met de overlap tussen deze risicofactoren. > **Voorbeeld:** Een persoon kan arm zijn (lage AROP), maar niet materieel gedepriveerd en toch risico lopen op sociale uitsluiting door de combinatie van factoren. AROPE geeft dit bredere beeld. #### 5.1.3 Armoede naar leeftijd en socio-economische groep AROPE-cijfers variëren sterk afhankelijk van socio-economische kenmerken: * **Leeftijd**: Kinderen lopen een significant hoger risico op armoede en sociale uitsluiting dan volwassenen en ouderen. * **Onderwijsniveau**: Mensen met een laag opleidingsniveau hebben een veel hoger risico op armoede dan hoogopgeleiden. * **Arbeidsstatus**: Werklozen lopen een extreem hoog risico, terwijl werkenden een veel lager risico hebben. #### 5.1.4 De effectiviteit van armoedemaatstaven Hoewel **headcounts** (het tellen van mensen onder de armoedegrens) populair zijn vanwege hun eenvoud, hebben ze beperkingen. Ze kunnen ertoe leiden dat beleid zich richt op de "minder arme" groepen binnen de armen, omdat die gemakkelijker boven de grens kunnen worden getild. Dit kan de aandacht afleiden van de meest kwetsbare groepen. Bovendien kan een stabiele headcount verbergen dat de afstand tot de armoedegrens voor velen groter wordt. Alternatieve maatstaven, zoals de **poverty gap ratio**, meten de diepte van armoede en geven zo een completer beeld. ### 5.2 Sociale zekerheid en armoedereductie Sociale zekerheid speelt een cruciale rol bij armoedebestrijding, maar de effectiviteit ervan varieert sterk tussen landen. #### 5.2.1 Verschillen tussen landen Sinds de jaren negentig zijn de armoedecijfers in veel welvaartsstaten teleurstellend gebleven, ondanks stijgende inkomens en werkgelegenheid. Dit suggereert een mogelijke verzwakking van de sociale zekerheid. Significante verschillen tussen landen wijzen op de impact van specifieke instituties en beleidskeuzes. #### 5.2.2 Tensions in socialezekerheidsstelsels Socialezekerheidsstelsels worden geconfronteerd met verschillende spanningen die hun effectiviteit op armoedebestrijding beïnvloeden: * **Horizontale versus verticale solidariteit**: * **Horizontale solidariteit**: Is gebaseerd op een verzekeringslogica, waarbij risico's (zoals ziekte, werkloosheid, ouderdom) collectief worden gespreid. Systemen die sterk gericht zijn op het beschermen van levensstandaarden (zoals via uitkeringen bij ziekte of werkloosheid) kunnen minder aandacht hebben voor **verticale solidariteit**, wat de herverdeling van inkomen van rijk naar arm betreft. Verticale herverdeling wordt dan vaak de taak van belastingheffing en sociale bijstand. * Systemen die **minimuminkomensbescherming** vooropstellen, bieden minder bescherming voor hogere inkomensgroepen, waardoor die bescherming vaker aan private verzekeraars wordt overgelaten. * **Nieuwe doelstellingen: social risk prevention**: Naast compensatie is er een derde doelstelling bijgekomen: het **voorkomen van sociale risico's**, vooral door middel van arbeidsmarktintegratie. Dit leidt tot een spanning tussen: * **Decommodificatie**: Sociale rechten die mensen beschermen tegen afhankelijkheid van de markt (bv. een ruime werkloosheidsuitkering die onafhankelijkheid van de markt garandeert). * **Recommodificatie**: Sociale rechten worden aangepast om arbeidsparticipatie te stimuleren, waardoor mensen juist weer meer afhankelijk worden van de markt (bv. strengere voorwaarden voor werkloosheidsuitkeringen die aanzetten tot snelle hervatting van werk). #### 5.2.3 Effectiviteit van horizontale herverdeling De effectiviteit van horizontale herverdeling bij armoedebestrijding hangt af van de verbinding tussen risico's en behoeften: * Wanneer lage-inkomensgroepen hogere risico's lopen op ziekte en werkloosheid dan hogere inkomensgroepen, zorgt horizontale solidariteit (via sociale verzekeringen) impliciet ook voor verticale herverdeling van rijk naar arm. * Echter, bij **nieuwe sociale risico's**, zoals het opnemen van ouderschapsverlof of deeltijds werken, zien we dat deze vaker voorkomen bij tweeverdienershuishoudens. Dit kan de armoedeverlagende capaciteit van sociale zekerheid verminderen, omdat deze regelingen dan minder gericht zijn op de meest kwetsbare groepen. #### 5.2.4 Belang van werkintensiteit en arbeidsparticipatie * Huishoudens met **zeer lage werkintensiteit** hebben een significant hoger armoederisico. Dit onderstreept het belang van arbeidsparticipatie voor sociale bescherming. * Zelfs voor **werkende personen** blijft het risico op armoede bestaan ("in-work at-risk-of-poverty rate"). Dit duidt op structurele problemen zoals lage lonen, onzekere contracten en beperkte sociale vangnetten, wat de noodzaak van adequate lonen en bescherming benadrukt. > **Tip:** De correlatie tussen werk en inkomen is belangrijk, maar niet waterdicht. Beleid moet zowel gericht zijn op het creëren van "betere jobs" (met fatsoenlijke lonen en arbeidsvoorwaarden) als op het versterken van sociale vangnetten voor diegenen die (nog) niet kunnen werken. * * * ## Veelgemaakte fouten om te vermijden * Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens * Let op formules en belangrijke definities * Oefen met de voorbeelden in elke sectie * Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Welvaartsstaat | Een maatschappelijk systeem waarin de overheid een centrale rol speelt in het waarborgen van de sociale en economische zekerheid van haar burgers, door middel van voorzieningen zoals uitkeringen, pensioenen en gezondheidszorg. | | Sociale zekerheid | Een stelsel van regelingen en voorzieningen die burgers beschermen tegen diverse sociale risico's, zoals werkloosheid, ziekte, ouderdom en arbeidsongeschiktheid, om een basisniveau van welzijn en inkomenszekerheid te garanderen. | | Efficiëntie | Een economisch principe dat verwijst naar het optimaal benutten van schaarse middelen om zo veel mogelijk welvaart te creëren, wat in de context van de verzorgingsstaat kan betekenen dat de overheid ingrijpt waar de markt faalt. | | Sociale rechtvaardigheid | Het principe dat streeft naar eerlijke verdeling van kansen, middelen en welzijn binnen een samenleving, waarbij de overheid zich richt op het verminderen van ongelijkheid, armoedebestrijding en het waarborgen van gelijke toegang tot basisvoorzieningen. | | Marktfalen | Situaties waarin de vrije markt niet leidt tot een efficiënte allocatie van middelen of maatschappelijk wenselijke uitkomsten, bijvoorbeeld door externe effecten, asymmetrische informatie of het ontbreken van publieke goederen, wat overheidsinterventie rechtvaardigt. | | Externe effecten (Externaliteiten) | Gevolgen van economische activiteiten (consumptie of productie) die buiten de directe markttransactie vallen en invloed hebben op derden, zoals milieuvervuiling (negatief) of kennisverspreiding (positief). | | Publieke goederen | Goederen die niet-uitsluitbaar en niet-rivaliserend zijn, wat betekent dat iedereen ervan kan profiteren zonder ervoor te hoeven betalen en dat het gebruik ervan door één persoon het gebruik door een ander niet hindert; deze worden vaak door de overheid geleverd. | | Free rider-probleem | Het fenomeen waarbij individuen profiteren van een publiek goed of een collectieve dienst zonder eraan bij te dragen, wat de financiering en levering ervan ondermijnt. | | Trade-off | Een situatie waarin het nemen van een bepaalde beslissing leidt tot een nadeel op een ander gebied; bijvoorbeeld de afweging tussen efficiëntie en rechtvaardigheid in sociaal beleid. | | Herverdeling | Het proces waarbij inkomen of vermogen wordt overgedragen van de ene groep in de samenleving naar de andere, meestal via belastingen en sociale uitkeringen, om ongelijkheid te verminderen en sociale rechtvaardigheid te bevorderen. | | Gini-coëfficiënt | Een statistische maatstaf voor inkomensongelijkheid binnen een land of regio, waarbij een waarde van 0 perfecte gelijkheid aangeeft en een waarde van 1 perfecte ongelijkheid. | | Armoede | De toestand waarin een individu of huishouden niet beschikt over voldoende middelen om aan de basisbehoeften te voldoen of om deel te nemen aan de samenleving, gemeten op absolute (minimum levensstandaard) of relatieve (vergeleken met het gemiddelde in de samenleving) basis. | | Materiële en sociale deprivatie | Een indicator van armoede die kijkt naar het onvermogen om essentiële goederen en diensten te verkrijgen of deel te nemen aan maatschappelijke activiteiten die als wenselijk of noodzakelijk worden beschouwd voor een adequate levenskwaliteit. | | Werkintensiteit | Een maatstaf die aangeeft in welke mate werkende leeftijd leden van een huishouden gedurende het jaar werken in verhouding tot hun totale potentiële arbeidstijd, relevant voor het armoederisico. | | AROPE (At Risk of Poverty or Social Exclusion) | Een samengestelde indicator van de Europese Unie die het risico op armoede, ernstige materiële en sociale deprivatie, en leven in huishoudens met een zeer lage werkintensiteit combineert om sociale uitsluiting te meten. | | Sociale investering | Een benadering van sociaal beleid die zich richt op het voorkomen van sociale risico's en het bevorderen van menselijk kapitaal door middel van investeringen in onderwijs, gezondheidszorg, kinderopvang en arbeidsmarktbeleid, in plaats van enkel achteraf te compenseren. | | Horizontale solidariteit | Solidariteit tussen groepen met vergelijkbare risico's, zoals werkenden die bijdragen aan een uitkering voor werklozen of gezonden die bijdragen voor zieken, vaak gebaseerd op een verzekeringsprincipe. | | Verticale solidariteit | Solidariteit tussen groepen met verschillende inkomensniveaus, waarbij hogere inkomensgroepen bijdragen aan de financiering van voorzieningen voor lagere inkomensgroepen, primair gericht op herverdeling. | | Decommodificatie | De mate waarin burgers hun levensstandaard en zekerheid kunnen handhaven onafhankelijk van hun positie op de markt, bijvoorbeeld door middel van sociale rechten en uitkeringen die beschermen tegen marktwerking. | | Recommodificatie | Het proces waarbij sociale rechten en voorzieningen worden aangepast om de arbeidsparticipatie te bevorderen, waardoor burgers juist afhankelijker worden van de markt. | | Open Methode van Coördinatie (OMC) | Een beleidsinstrument van de EU dat lidstaten stimuleert om samen te werken, best practices uit te wisselen en gezamenlijke doelstellingen na te streven op gebieden die onder nationale bevoegdheid vallen, zonder bindende regels op te leggen. | | Europees Semester | Een jaarlijkse cyclus binnen de EU waarin lidstaten hun economisch en sociaal beleid monitoren en afstemmen op basis van Europese richtsnoeren en land-specifieke aanbevelingen, met als doel groei, werkgelegenheid en sociale inclusie te versterken. | | Recovery and Resilience Facility (RRF) | Een centraal financieel instrument van Next Generation EU dat lidstaten ondersteunt bij het herstel na de COVID-19-crisis door middel van leningen en subsidies, gericht op investeringen in de groene en digitale transitie, en structurele hervormingen. | | Europese Pijler van Sociale Rechten | Een EU-instrument dat 20 principes omvat op het gebied van gelijke kansen, billijke arbeidsvoorwaarden en sociale bescherming, bedoeld om sociale rechtvaardigheid en gelijkheid in de EU te versterken. |

# Regels voor interesten en kapitaalaflossingen van leningen Dit onderwerp behandelt de fiscale voordelen met betrekking tot uitgaven voor de verwerving of het behoud van de eigen woning, inclusief de bevoegdheid van gewesten en de federale overheid [1](#page=1). ### 1.1 Algemeen en overzichtsschema's Sinds aanslagjaar 2015 zijn de gewesten exclusief bevoegd om fiscale voordelen met betrekking tot uitgaven voor de verwerving of het behoud van de eigen woning te verlenen. Voor onroerende goederen die niet de eigen woning zijn, blijft de federale overheid bevoegd. Het begrip 'uitgaven' omvat zowel leningsuitgaven (intresten, kapitaalaflossingen, schuldsaldoverzekeringspremies) als eventuele betaalde erfpacht- en opstalvergoedingen [1](#page=1). De beoordeling of een kapitaalaflossing/intrest/schuldsaldopremie betrekking heeft op de eigen woning, dient te gebeuren op de datum van betaling van die uitgave. Indien de uitgave op dat moment betrekking heeft op de eigen woning, worden de fiscale voordelen bepaald door het bevoegde gewest (waar de belastingplichtige op 1 januari van het aanslagjaar zijn fiscale woonplaats heeft). Betreft het onroerende goederen die niet de eigen woning zijn, dan kent de federale overheid de fiscale voordelen toe. Omdat de hoedanigheid van 'eigen woning' dagelijks kan veranderen, kunnen de toegekende voordelen gedurende de looptijd van een lening wijzigen van gewestelijk naar federaal en vice versa. Dit onderscheid geldt voor leningen en verzekeringen afgesloten vanaf 2014, alsook voor eerder aangegane [1](#page=1). Het onderscheid tussen eigen en niet-eigen woning is cruciaal, niet alleen voor de belastbaarheid van het onroerend inkomen, maar ook voor de bevoegdheid van de overheid inzake fiscale voordelen. Door de grote gewestelijke verschillen is er voor aanslagjaar 2025 een aparte aangifte per gewest. De aangifte die ingevuld dient te worden, is die van het gewest waar de belastingplichtige op 1 januari van het aanslagjaar zijn fiscale woonplaats heeft [2](#page=2). Vak IX van de aangifte is opgedeeld in twee luiken: Luik I voor gewestelijke voordelen en Luik II voor federale voordelen [2](#page=2). * **Luik I: Gewestelijke voordelen** – uitgaven met betrekking tot de eigen woning [2](#page=2). * **Luik II: Federale voordelen** – uitgaven die niet slaan op de eigen woning [2](#page=2). De interesten van een groene lening afgesloten tussen 01-01-2009 en 31-12-2011 leveren een federaal voordeel op en kunnen vermeld worden in Luik II.A (code 1143-21) [2](#page=2). Volgens het Antwerpse Hof van Beroep mogen belastingplichtigen die voor hun woning hypothecair hebben geleend en enkel de interesten, maar niet de kapitaalaflossingen, vermeldden, deze vergetelheid rechtzetten via een ambtshalve ontheffing, aangezien het vergeten invullen van kapitaalaflossingen als een materiële vergissing wordt beschouwd [2](#page=2). #### 1.1.1 Kapitaalaflossingen met betrekking tot een andere dan de eigen woning Kapitaalaflossingen die op het tijdstip van betaling betrekking hebben op een andere dan de eigen woning, kunnen leiden tot federale voordelen, onder specifieke voorwaarden [3](#page=3): * **Type lening:** Alleenstaande hypothecaire lening met een looptijd van minstens 10 jaar, voor verwerving/behoud als volle (mede)eigenaar van een woning gelegen in de EER [3](#page=3). * **Lening afgesloten tussen 01-01-1993 en 31-12-2004:** * Indien de enige woning op datum van afsluiten lening en cruciale woonbonusvoorwaarden vervuld zijn op 31-12-leningsjaar: federaal belastbaar langetermijnsparen (aan 30%) [3](#page=3). * Indien niet aan de voorwaarden is voldaan: geen fiscaal voordeel mogelijk [3](#page=3). * **Lening afgesloten tussen 01-01-2005 en 31-12-2013:** * Indien de enige woning op datum van afsluiten lening en cruciale woonbonusvoorwaarden vervuld zijn op 31-12-leningsjaar: federaal belastbaar woonbonus (marginaal tarief, minimum 30%) met optie voor federaal belastbaar langetermijnsparen (mits voorwaarden vervuld), of federaal belastbaar bouwsparen (marginaal tarief, minimum 30%) [3](#page=3). * Indien de woning vóór 01-01-2016 niet-eigen woning werd en vorig aanslagjaar federale belastbare woonbonus werd gevraagd: geen federale voordelen mogelijk [3](#page=3). * Indien de woning vóór 01-01-2016 niet-eigen woning werd en vorig aanslagjaar federale belastbare bouwsparen werd gevraagd: geen federale voordelen mogelijk [3](#page=3). * **Lening afgesloten vanaf 01-01-2014 maar voor 2024:** * Indien de enige woning op datum afsluiten lening en cruciale woonbonusvoorwaarden vervuld zijn op 31-12-leningsjaar: federaal belastbaar langetermijnsparen (aan 30%) [3](#page=3). * Indien niet aan de voorwaarden is voldaan: geen fiscaal voordeel mogelijk [3](#page=3). **Woonbonusvoorwaarden** [3](#page=3): * Zelf betrekkingsverplichting op 31-12-leningsjaar (uitzonderingen mogelijk) [3](#page=3). * Enige woning op 31-12-leningsjaar (geen volle (mede)eigenaar, vruchtgebruiker, erfpachter, opstalhouder, bezitter of blote eigenaar van een andere woning, met uitzonderingen) [3](#page=3). #### 1.1.2 Interesten met betrekking tot een andere dan de eigen woning Interesten die op het tijdstip van betaling betrekking hebben op een andere dan de eigen woning, kunnen leiden tot federale voordelen, onder specifieke voorwaarden [4](#page=4). * **Type lening:** Alleenstaande hypothecaire lening, looptijd minstens 10 jaar, voor verwerving/behoud als volle (mede)eigenaar van een woning gelegen in de EER [4](#page=4). * **Lening afgesloten vóór 01-05-1986:** * Indien het onroerend inkomen in de belastbare basis valt: federale gewone interesaftrek (marginaal tarief) [4](#page=4). * Indien niet: geen aftrek mogelijk [4](#page=4). * **Lening afgesloten tussen 01-05-1986 en 31-12-2004:** * Indien het onroerend inkomen in de belastbare basis valt en cruciale woonbonusvoorwaarden vervuld op 31-12-leningsjaar: federale belastbare woonbonus (marginaal tarief, minimum 30%) met optie voor federale gewone interestaftrek [4](#page=4). * Indien het onroerend inkomen in de belastbare basis valt en voorwaarden bijkomende interesaftrek vervuld: federale belastbare voor bijkomende interesten (marginaal tarief) [4](#page=4). * Indien niet aan de voorwaarden voldaan: geen aftrek mogelijk [4](#page=4). * **Lening afgesloten tussen 01-01-2005 en 31-12-2013:** * Indien het onroerend inkomen in de belastbare basis valt en cruciale woonbonusvoorwaarden vervuld op 31-12-leningsjaar: federale belastbare woonbonus (marginaal tarief, minimum 30%) [4](#page=4). * Indien het onroerend inkomen in de belastbare basis valt en voorwaarden bijkomende interesaftrek vervuld: federale belastbare voor bijkomende interesten [4](#page=4). * Indien vóór 01-01-2016 niet-eigen woning geworden én vorig aanslagjaar federale belastbare woonbonus gevraagd: federale gewone interestaftrek [4](#page=4). * Indien vóór 01-01-2016 niet-eigen woning geworden én vorig aanslagjaar federale belastbare bijkomende interesten gevraagd: federale gewone interestaftrek [4](#page=4). * Indien niet aan de voorwaarden voldaan: geen aftrek mogelijk [4](#page=4). * **Lening afgesloten vanaf 01-01-2014:** * Indien het onroerend inkomen in de belastbare basis valt: federale gewone interestaftrek (marginaal tarief) [4](#page=4). * Indien niet: geen aftrek mogelijk [4](#page=4). **Voorwaarden bijkomende interesaftrek:** O.a. enige woning op 31-12-belastbare tijdperk [1](#page=1) [4](#page=4). **Woonbonusvoorwaarden:** Zelf betrekkingsverplichting + enige woning op 31-12-leningsjaar [2](#page=2) [4](#page=4). ### 1.2 Vlaams regime: uitgaven m.b.t. de eigen woning (Vlaams) Het Vlaams geïntegreerde woonbonus wordt afgeschaft voor leningen afgesloten vanaf 01-01-2020 en voor verzekeringen die deze leningen waarborgen. Alleen hypothecaire leningen die uiterlijk op 31 december 2019 werden aangegaan, komen nog in aanmerking voor de Vlaamse geïntegreerde woonbonus, alsook de bijhorende verzekeringspremies [5](#page=5). * Voor 'nieuwe' hypothecaire kredieten geldt de datum van de notariële akte; voor een wederopname geldt de datum van aanvaarding van het kredietaanbod [5](#page=5). * Een verlenging van de looptijd van een krediet na 2019 is niet tegenstelbaar aan de Vlaamse belastingadministratie, tenzij de verlenging gebeurde vóór 31-12-2019. De fiscale voordelen zijn dan beperkt tot de looptijd zoals die gold op 31 december 2019 [5](#page=5). * **Uitzondering 1:** Automatische aanpassingen van de looptijd bij accordeonleningen [5](#page=5). * **Uitzondering 2:** Looptijdverlenging door betalingsuitstel in het kader van de coronacrisis (max. 6 of 9 maanden) [5](#page=5). * Het Vlaams gewest kent geen belastingvermindering meer toe voor erfpacht-, opstalvergoedingen en gelijkaardige vergoedingen m.b.t. contracten afgesloten vanaf 01-01-2020 die betrekking hebben op de eigen woning [6](#page=6). * Een herfinanciering vanaf 01-01-2020 blijft mogelijk zonder fiscaal voordeel voor de looptijdverlenging. Een herfinanciering van een lening aangegaan vóór 01-01-2020 wordt in principe beschouwd als een voortzetting van de oorspronkelijke lening, met behoud van de oorspronkelijke startdatum. Het fiscaal voordeel blijft dan wel beperkt tot het nog openstaande saldo en de resterende looptijd zoals bepaald op 31-12-2019 [6](#page=6). * Bijkomend geleende bedragen bij een herfinanciering vanaf 01-01-2020 worden beschouwd als een nieuwe lening en komen niet meer in aanmerking voor de woonbonus [6](#page=6). * Een wederopname wordt steeds beschouwd als een nieuwe lening en komt voor een wederopname vanaf 01-01-2020 niet meer in aanmerking voor Vlaamse vermindering [6](#page=6). * De Vlaamse fictie 'pandwissel' of 'hypotheekoverdracht' blijft overeind, ook bij pandwissel na 2020 [6](#page=6). #### 1.2.1 Kapitaalaflossingen die op tijdstip betaling betrekking hebben op de eigen woning (Vlaams) Kapitaalaflossingen die op het tijdstip van betaling betrekking hebben op de eigen woning, leiden tot gewestelijke Vlaamse voordelen, onder de volgende voorwaarden [7](#page=7): * **Type lening:** Alleenstaande hypothecaire lening met een looptijd van minstens 10 jaar, voor verwerving/behoud als volle (mede)eigenaar van een woning gelegen in de EER [7](#page=7). * **Lening afgesloten tussen 01-01-1989 en 31-12-1992:** * Indien enige woning op datum afsluiten lening: Vlaamse geïntegreerde woonbonus (aan 40%), met een basiskorf van 1.520 EUR en mogelijke toeslagen (enige woning, 3 kinderen ten laste) [7](#page=7). * **Lening afgesloten tussen 01-01-1993 en 31-12-2004:** * Indien enige woning op datum afsluiten lening en cruciale woonbonusvoorwaarden vervuld op 31-12-leningsjaar: Vlaamse belastbare woonbonus (marginaal tarief, minimum 30%) [7](#page=7). * Indien enige woning op 31-12-leningsjaar: gewestelijke belastbare langetermijnsparen (aan 30%) [7](#page=7). * **Lening afgesloten tussen 01-01-2005 en 31-12-2014:** * Indien enige woning op 31-12-leningsjaar: Vlaamse geïntegreerde woonbonus (aan 40%), met een basiskorf van 1.520 EUR en mogelijke toeslagen (enige woning, 3 kinderen ten laste) [7](#page=7). * Indien woning op 31-12-leningsjaar niet de enige woning is: Vlaamse belastbare bouwsparen (marginaal tarief, minimum 30%) [7](#page=7). * **Lening afgesloten in 2015:** * Indien woning op 31-12-leningsjaar enige woning is: Vlaamse belastbare langetermijnsparen (aan 30%), met een basiskorf van 2.280 EUR (tienjarige toeslagperiode voorbij) [7](#page=7). * **Lening afgesloten tussen 01-01-2016 en 31-12-2019:** * Indien enige woning op datum afsluiten lening en cruciale woonbonusvoorwaarden vervuld op 31-12-leningsjaar: Vlaamse geïntegreerde woonbonus (aan 40%) [7](#page=7). **Woonbonusvoorwaarden:** Zelf betrekkingsverplichting + enige woning op 31-12-leningsjaar [1](#page=1) [7](#page=7). **Enige woning:** Geen volle (mede)eigenaar, vruchtgebruiker, erfpachter, opstalhouder, bezitter of blote eigenaar van een andere woning [2](#page=2) [7](#page=7). #### 1.2.2 Interesten die op tijdstip betaling betrekking hebben op de eigen woning (Vlaams) Interesten die op het tijdstip van betaling betrekking hebben op de eigen woning, leiden tot gewestelijke Vlaamse voordelen [8](#page=8): * **Type lening:** Alleenstaande hypothecaire lening, looptijd minstens 10 jaar, voor verwerving/behoud als volle (mede)eigenaar van een woning gelegen in de EER [8](#page=8). * **Lening afgesloten vóór 01-05-1986:** * Indien het onroerend inkomen in de belastbare basis valt: geen aftrek mogelijk [8](#page=8). * **Lening afgesloten tussen 01-05-1986 en 31-12-2004:** * Indien woning op 31-12-leningsjaar enige woning is en cruciale woonbonusvoorwaarden vervuld: Vlaamse belastbare woonbonus (marginaal tarief, minimum 30%) [8](#page=8). * Indien woning op 31-12-leningsjaar enige woning is en voorwaarden bijkomende interesaftrek vervuld: Vlaamse belastbare voor bijkomende interesten (marginaal tarief, minimum 30%) [8](#page=8). * Indien woning op 31-12-leningsjaar enige woning is: Vlaamse belastbare gewone interesten (marginaal tarief, minimum 30%) [8](#page=8). * **Lening afgesloten tussen 01-01-2005 en 31-12-2014:** * Indien woning op 31-12-leningsjaar enige woning is: Vlaamse geïntegreerde woonbonus (aan 40%) [8](#page=8). * Indien woning op 31-12-leningsjaar enige woning is: Vlaamse belastbare voor gewone interesten (marginaal tarief, minimum 30%) [8](#page=8). * **Lening afgesloten in 2015:** * Indien woning op 31-12-leningsjaar enige woning is: Vlaamse belastbare gewone interesten (aan 40%) [8](#page=8). * **Lening afgesloten tussen 01-01-2016 en 31-12-2019:** * Indien woning op 31-12-leningsjaar enige woning is en cruciale woonbonusvoorwaarden vervuld: Vlaamse geïntegreerde woonbonus (aan 40%) [8](#page=8). **Voorwaarden bijkomende interesaftrek:** O.a. enige woning op 31-12-belastbare tijdperk [1](#page=1) [8](#page=8). **Woonbonusvoorwaarden:** Zelf betrekkingsverplichting + enige woning op 31-12-leningsjaar [2](#page=2) [8](#page=8). **Enige woning:** Geen volle (mede)eigenaar, vruchtgebruiker, erfpachter, opstalhouder, bezitter of blote eigenaar van een andere woning [3](#page=3) [8](#page=8). ### 1.3 Vlaamse geïntegreerde woonbonus De Vlaamse geïntegreerde woonbonus wordt toegekend voor kapitaalaflossingen en interesten van een lening aangegaan tussen 01-01-2016 en 31-12-2019, onder bepaalde voorwaarden [9](#page=9). #### 1.3.1 Voorwaarden Vlaamse geïntegreerde woonbonus voor interesten en kapitaalaflossingen * **Algemene voorwaarde:** Kapitaalaflossingen en interesten die tijdens het belastbaar tijdperk werkelijk zijn betaald voor de woning van de belastingplichtige die op het ogenblik van de betaling zijn eigen woning is [9](#page=9). * **Voorwaarden lening:** * Hypothecaire leningsovereenkomst [9](#page=9). * Aangegaan vanaf 01-01-2016 en uiterlijk op 31-12-2019 [9](#page=9). * Looptijd van ten minste 10 jaar [9](#page=9). * Aangegaan door de belastingplichtige [9](#page=9). * Bij een instelling gevestigd in de Europese Economische Ruimte (EER) [9](#page=9). * Specifiek doel: verwerven of behouden van een woning in een lidstaat van de EER [9](#page=9). Voor hypothecaire leningen (en gekoppelde levensverzekeringen) gesloten tot 31-12-2020 wordt het Verenigd Koninkrijk nog gelijkgesteld met een lidstaat van de EER [9](#page=9). De Vlaamse geïntegreerde woonbonus wordt niet meer toegekend voor nieuwe hypothecaire leningen aangegaan vanaf 01-01-2020 [9](#page=9). **Onder 'verwerven of behouden van een woning' wordt verstaan:** 1. Een onroerend goed aankopen [10](#page=10). 2. Een onroerend goed bouwen [10](#page=10). 3. Een onroerend goed volledig of gedeeltelijk vernieuwen [10](#page=10). 4. De erfbelasting, successierecht, schenkbelasting of registratierecht op schenkingen van onroerende goederen betalen [10](#page=10). De uitgaven moeten betrekking hebben op een hypothecaire leningsovereenkomst, d.w.z. een lening waarvoor daadwerkelijk een hypothecaire inschrijving is genomen. Indien de lening slechts gedeeltelijk gewaarborgd is door een hypothecaire inschrijving, komen enkel de pro rata kapitaalaflossingen en interesten in aanmerking voor de geïntegreerde woonbonus [10](#page=10). Het 'enige' woning criterium is niet vereist voor de toegang tot de Vlaamse geïntegreerde woonbonus, maar wel voor de toekenning van 'toeslagen' [10](#page=10). Bij samen belaste echtgenoten en wettelijk samenwonenden gelden de voorwaarden afzonderlijk [10](#page=10). #### 1.3.2 Administratieve toleranties m.b.t. de Vlaamse geïntegreerde woonbonus * **Tolerantie 1:** Indien maar één echtgenoot/partner eigenaar is van de woning, kan de andere partner toch aanspraak maken op de geïntegreerde woonbonus indien de inkomsten van de woning volgens burgerlijk recht gemeenschappelijk zijn en aan alle overige voorwaarden is voldaan (bv. bij gehuwden onder wettelijk huwelijksstelsel) [10](#page=10). * **Tolerantie 2:** Indien een echtgenoot/wettelijk samenwonende partner vóór het huwelijk/samenwoning een lening aanging voor een woning waarvan hij/zij alleen eigenaar was, kan de andere partner ook aanspraak maken op de geïntegreerde woonbonus indien: * De woning in de huwelijksgemeenschap behoort of in onverdeeldheid aan beide partners toebehoort [11](#page=11). * De kredietovereenkomst werd aangepast zodat de andere partner dezelfde plichten heeft als de oorspronkelijke kredietnemer [11](#page=11). * Alle overige wettelijke voorwaarden zijn vervuld [11](#page=11). #### 1.3.3 Vlaamse geïntegreerde woonbonus voor premies levensverzekeringen Een belastingvermindering wordt verleend voor premies van een individuele levensverzekering die dienen voor de wedersamenstelling of waarborg van een hypothecaire lening die in aanmerking komt voor de Vlaamse geïntegreerde woonbonus [11](#page=11). * De definitief betaalde bijdragen zijn beperkt tot het gedeelte dat dient voor de wedersamenstelling of waarborg van de hypothecaire lening aangegaan tussen 01-01-2016 en 31-12-2019 [11](#page=11). * De aanvullende verzekering moet voldoen aan diverse voorwaarden met betrekking tot leeftijd, looptijd, begunstigden en het niet elders in aanmerking komen voor een fiscaal voordeel [11](#page=11). * Indien de premie zowel op het hypothecaire als het niet-hypothecaire gedeelte slaat, komt slechts een proportioneel deel in aanmerking voor de geïntegreerde woonbonus [12](#page=12). #### 1.3.4 Korf Vlaamse geïntegreerde woonbonus: basis + eventueel toeslagen De bestedingen die in aanmerking komen voor de geïntegreerde woonbonus (intresten, kapitaalaflossingen, levensverzekeringspremie) worden begrensd tot een maximale korf per kredietnemer [12](#page=12). * **Basisbedrag:** 1.520 EUR per kredietnemer [13](#page=13). * **Toeslagen:** * **Toeslag enige woning:** 760 EUR indien de woning op 31-12-leningsjaar de enige woning van de belastingplichtige was en deze blijft behouden als enige woning (met specifieke uitzonderingen voor erfenis, verkochte woningen, etc.) [13](#page=13). * **Toeslag kinderlast:** 80 EUR indien de belastingplichtige drie of meer kinderen ten laste heeft op 1 januari van het jaar volgend op het leningsjaar [13](#page=13). De toeslagen kunnen definitief verloren gaan indien de belastingplichtige na het leningsjaar mede-eigenaar, bezitter, erfpachter, opstalhouder of vruchtgebruiker wordt van een andere woning [13](#page=13). #### 1.3.5 Verdeling kapitaalaflossingen, interesten en premie schuldsaldo * Bij een alleen aangegane lening neemt de belastingplichtige het totale bedrag van de betaalde interesten, kapitaalaflossingen en eigen verzekeringspremie [17](#page=17). * Bij een gezamenlijke lening wordt het deel van de interesten en kapitaalaflossingen bepaald door het eigen aandeel in de woning te vermenigvuldigen met het totaal van de betaalde bedragen. De eigen verzekeringspremie wordt hierbij toegevoegd [17](#page=17). * Samen belaste echtgenoten en wettelijk samenwonenden die beiden recht hebben op de Vlaamse geïntegreerde woonbonus, mogen de totale betaalde bedragen en premies vrij onder elkaar verdelen, met inachtneming van de maximale korf per echtgenoot/partner [17](#page=17). #### 1.3.6 Aangifte Vlaamse geïntegreerde woonbonus De aangifte vereist een stapsgewijze berekening van de op te nemen bedragen, rekening houdend met het eigen aandeel, de totale betaalde bedragen, de maximale korf (basisbedrag + toeslagen) en de verdeling tussen echtgenoten/partners. De premies van levensverzekeringen mogen beperkt worden ingevuld om latere belastbaarheid als pensioen te vermijden [18](#page=18) [19](#page=19). #### 1.3.7 Fiscaal voordeel van de opgevulde korf De opgevulde maximale korf levert een gewestelijke belastingvermindering op tegen een vast tarief van 40% [18](#page=18). #### 1.3.8 Formaliteiten De belastingplichtige dient een attest ter beschikking te houden dat aantoont dat aan alle voorwaarden is voldaan [18](#page=18). ### 1.4 Combinatieregels en keuzemogelijkheden #### 1.4.1 Niet combineerbaar met oude Vlaamse belastingverminderingen De Vlaamse geïntegreerde woonbonus is niet combineerbaar met oude Vlaamse belastingverminderingen (woonbonus generatie 1 en 2, langetermijnsparen, bouwsparen, gewone interesten, verrekening OV, bijkomende interesten) voor leningen afgesloten vóór 2016 [30](#page=30). * Bij een lening afgesloten tussen 2016 en 2019, dient de belastingplichtige een keuze te maken: * **Keuze voor Vlaamse geïntegreerde woonbonus:** Definitief, onherroepelijk en bindend. Geen oude Vlaamse voordelen meer mogelijk voor oude schulden [30](#page=30). * **Keuze voor 'oude systeem' (voor leningen van vóór 2016):** Voorlopige keuze voor het lopende belastbaar tijdperk. Mogelijkheid om later alsnog over te stappen naar de Vlaamse geïntegreerde woonbonus, maar dan definitief. De termijn voor toeslagen start vanaf het aangaan van de lening, niet vanaf de overstap [30](#page=30). * Bij een gemeenschappelijke aanslag moeten beide belastingplichtigen dezelfde keuze maken [31](#page=31). * De Vlaamse geïntegreerde woonbonus is wel combineerbaar met federale fiscale voordelen, zoals federaal langetermijnsparen [31](#page=31). #### 1.4.2 Combinatieverbod ook van toepassing bij niet-overlappende leningen op dezelfde woning en bij opeenvolgende eigen woningen Het cumulverbod is ook van toepassing indien er sprake is van niet-overlappende leningen op dezelfde woning, of leningen op verschillende opeenvolgende eigen woningen. De belastingplichtige moet een keuze maken in het jaar dat de leningen overlappen of wanneer de nieuwe lening wordt aangegaan [32](#page=32). #### 1.4.3 Combinatieverbod tussen oude Vlaamse voordelen en Vlaamse geïntegreerde woonbonus, maar wel met federale voordelen (optimalisatiemogelijkheid) Oude Vlaamse voordelen (zoals woonbonus generatie 1) zijn niet te combineren met de Vlaamse geïntegreerde woonbonus. Echter, beide voordelen kunnen in bepaalde situaties gecombineerd worden met federale voordelen zoals federaal langetermijnsparen, wat optimalisatiemogelijkheden biedt [34](#page=34) [35](#page=35). --- # Vlaamse geïntegreerde woonbonus De Vlaamse geïntegreerde woonbonus was een fiscale maatregel die een belastingvermindering bood voor uitgaven met betrekking tot de eigen woning, voornamelijk interesten en kapitaalaflossingen van hypothecaire leningen, evenals premies voor levensverzekeringen die dienden als waarborg of wedersamenstelling voor die leningen. Sinds 1 januari 2020 is de Vlaamse geïntegreerde woonbonus echter afgeschaft voor nieuwe leningen en verzekeringen [5](#page=5). ### 2.1 Afschaffing en overgangsregeling De Vlaamse geïntegreerde woonbonus geldt enkel nog voor hypothecaire leningen die uiterlijk op 31 december 2019 werden aangegaan, evenals voor de bijbehorende verzekeringspremies. Voor nieuwe hypothecaire kredieten is de datum van de notariële akte bepalend, en voor wederopnames geldt de datum van aanvaarding van het kredietaanbod [5](#page=5) [9](#page=9). **Antimisbruikbepaling bij looptijdverlenging:** Een verlenging van de looptijd van een lening, afgesloten vóór 2020, na 31 december 2019, is niet tegenstelbaar aan de Vlaamse belastingadministratie, tenzij de verlenging zelf ook vóór 2020 plaatsvond. Dit betekent dat enkel de resterende looptijd zoals die op 31 december 2019 gold, nog recht geeft op het Vlaamse belastingvoordeel [5](#page=5). **Uitzonderingen op de antimisbruikbepaling:** * **Accordeonleningen:** Automatische looptijd aanpassingen door rentefluctuaties zijn hiervan uitgesloten [5](#page=5). * **Betalingsuitstel door coronacrisis:** Verlengingen van de leningduur als gevolg van een door de overheid erkend betalingsuitstel (charter betalingsuitstel hypothecair krediet) komen uitzonderlijk wel in aanmerking voor Vlaamse voordelen. Dit geldt enkel voor de periode van het toegestane uitstel, met een maximale verlenging [5](#page=5). **Herfinanciering:** Een herfinanciering van een lening die vóór 01-01-2020 werd aangegaan, wordt in principe beschouwd als een voortzetting van de oorspronkelijke lening en kan nog recht geven op het woonbonusvoordeel, beperkt tot het openstaande saldo en de resterende looptijd per 31-12-2019. Elk bijkomend geleend bedrag bovenop het openstaande saldo wordt echter als een nieuwe lening beschouwd en komt niet meer in aanmerking voor de woonbonus [6](#page=6). **Wederopname:** Een wederopname op een bestaande hypothecaire lening wordt beschouwd als een nieuwe lening en komt daardoor niet meer in aanmerking voor de Vlaamse woonbonus indien deze na 01-01-2020 plaatsvindt [6](#page=6). **Vlaamse fictie 'pandwissel' of 'hypotheekoverdracht':** Deze fictie blijft van toepassing, zelfs bij de aankoop of verkoop van een woning na 01-01-2020. Indien een woning die recht gaf op de woonbonus wordt verkocht om een nieuwe 'eigen' woning aan te kopen, kan het fiscale voordeel op het nog uitstaande bedrag behouden blijven. Bijkomende leningen voor de nieuwe woning komen echter niet meer in aanmerking [6](#page=6). ### 2.2 Voorwaarden voor de Vlaamse geïntegreerde woonbonus De Vlaamse geïntegreerde woonbonus is van toepassing op kapitaalaflossingen en interesten van hypothecaire leningen, alsook op premies van individuele levensverzekeringen, indien aan een reeks voorwaarden is voldaan [10](#page=10) [9](#page=9). **Algemene voorwaarden:** * De uitgaven moeten werkelijk betaald zijn tijdens het belastbaar tijdperk [9](#page=9). * De uitgaven moeten betrekking hebben op de eigen woning van de belastingplichtige op het moment van betaling [9](#page=9). **Voorwaarden met betrekking tot de lening:** * Het moet gaan om een hypothecaire leningsovereenkomst [9](#page=9). * De lening moet aangegaan zijn tussen 1 januari 2016 en uiterlijk 31 december 2019 [9](#page=9). * De lening moet een looptijd hebben van ten minste 10 jaar [9](#page=9). * De lening moet aangegaan zijn door de belastingplichtige [9](#page=9). * De kredietverstrekkende instelling moet gevestigd zijn in de Europese Economische Ruimte (EER). Voor leningen gesloten tot 31-12-2020 wordt het Verenigd Koninkrijk nog gelijkgesteld met een EER-lidstaat [9](#page=9). * De lening moet specifiek dienen voor het verwerven of behouden van een woning in een lidstaat van de EER [9](#page=9). * **Verwerven of behouden omvat:** Aankopen, bouwen, volledig of gedeeltelijk vernieuwen (conform BTW-regels voor renovatiediensten), en het betalen van erfbelasting, successierecht, schenkbelasting of registratierecht op onroerende goederen (met uitzondering van nalatigheidsinteresten) [10](#page=10). * De lening moet daadwerkelijk gewaarborgd zijn door een hypothecaire inschrijving. Indien de waarborg slechts gedeeltelijk hypothecair is, komen enkel de uitgaven pro rata voor het hypothecaire deel in aanmerking [10](#page=10). **Voorwaarden met betrekking tot de woning:** * De woning moet op het ogenblik van betaling de **eigen woning** van de belastingplichtige zijn [9](#page=9). * Het criterium 'enige woning' is niet vereist voor het recht op de geïntegreerde woonbonus zelf, maar wel voor de eventuele toeslagen [10](#page=10). **Samen belaste echtgenoten en wettelijk samenwonenden:** De voorwaarden gelden per echtgenoot of partner afzonderlijk. De woning moet voor beiden de 'eigen woning' zijn op het moment van betaling [10](#page=10). **Administratieve toleranties voor echtgenoten/partners:** 1. **Woning eigendom van één echtgenoot/partner:** Indien slechts één echtgenoot/partner eigenaar is, kan de andere aanspraak maken op de woonbonus indien de inkomsten van de woning civielrechtelijk gemeenschappelijk zijn en aan alle andere voorwaarden is voldaan. Dit is het geval bij het wettelijk huwelijksvermogensstelsel [10](#page=10). 2. **Mede-kredietnemer en mede-eigenaar worden:** Indien een echtgenoot/partner vóór het huwelijk of wettelijke samenwoning een hypothecaire lening heeft aangegaan als enige eigenaar, kan de andere partner ook aanspraak maken op de woonbonus indien de woning gemeenschappelijk wordt, de kredietovereenkomst wordt aangepast, en aan alle overige voorwaarden wordt voldaan. De tienjarige termijn voor toeslagen start vanaf het jaar van aangaan van de oorspronkelijke lening [11](#page=11). **Voorwaarden voor premies levensverzekeringen:** * De premies moeten werkelijk betaald zijn voor het vestigen van een rente of kapitaal bij leven of overlijden [12](#page=12). * Deze rente of kapitaal moet dienen voor het wedersamenstellen of waarborgen van een hypothecaire lening die in aanmerking komt voor de geïntegreerde woonbonus [12](#page=12). * De lening moet aangegaan zijn tussen 1 januari 2016 en uiterlijk 31 december 2019 [12](#page=12). * De levensverzekering moet aangegaan zijn in een EER-lidstaat voor een eigen woning in de EER [12](#page=12). * Specifieke voorwaarden voor de verzekering zelf (leeftijd, looptijd, begunstigden, niet cumuleerbaar met artikel 52, 7ºbis WIB 1992) [12](#page=12). * Indien de premie zowel betrekking heeft op het hypothecaire als niet-hypothecaire deel van de lening, komt deze in aanmerking pro rata het hypothecaire deel [12](#page=12). * Premies die dienen ter waarborg of wedersamenstelling van een hypothecaire lening die in aanmerking komt voor de woonbonus, komen in aanmerking ongeacht het moment van aangaan van de verzekering [12](#page=12). ### 2.3 De maximale korf van de Vlaamse geïntegreerde woonbonus De uitgaven die in aanmerking komen, worden begrensd tot een maximale korf. Deze korf bestaat uit een basisbedrag, eventueel aangevuld met toeslagen. De maximale korf wordt per kredietnemer en per belastbaar tijdperk bepaald [12](#page=12) [13](#page=13). **Basisbedrag:** Het basisbedrag bedraagt 1 520,00 euro per kredietnemer [13](#page=13). **Toeslagen:** * **Toeslag enige woning:** 760,00 euro, indien de woning op 31 december van het leningsjaar de enige woning van de belastingplichtige was. Dit houdt in dat de belastingplichtige op die datum geen volle eigenaar, bezitter, vruchtgebruiker, erfpachter of opstalhouder van een andere woning mag zijn [13](#page=13). * Uitzonderingen hierop zijn: mede-eigendom, blote eigendom of vruchtgebruik verworven via erfenis, of een andere woning die op 31-12-leningsjaar te koop stond en uiterlijk op 31-12-jaar lening+1 werd verkocht [13](#page=13). * Het definitief verliezen van deze toeslag gebeurt indien de belastingplichtige na het leningsjaar eigenaar wordt van een andere woning. Het verwerven van blote eigendom na het leningsjaar telt niet mee als een bijkomende woning voor het verlies van toeslagen [13](#page=13) [14](#page=14). * **Toeslag kinderlast:** 80,00 euro extra indien de belastingplichtige drie of meer kinderen ten laste heeft op 1 januari van het jaar na het jaar van aangaan van de lening. Gehandicapte kinderen tellen voor twee [13](#page=13). **Maximale korf berekening:** * Zonder toeslagen: 1 520,00 euro [14](#page=14). * Met toeslag enige woning: 1 520,00 + 760,00 = 2 280,00 euro [14](#page=14). * Met toeslag enige woning en kinderlast: 1 520,00 + 760,00 + 80,00 = 2 360,00 euro [14](#page=14). **Verdeling tussen echtgenoten/partners:** Bij gemeenschappelijk belaste echtgenoten of wettelijk samenwonenden die beiden recht hebben op de woonbonus, mag het totale bedrag van de betaalde uitgaven vrij onder elkaar verdeeld worden, met respect voor de individuele maximale korf per persoon [17](#page=17) [18](#page=18). ### 2.4 Aangifte en Fiscaal voordeel De werkelijk betaalde uitgaven, beperkt tot de maximale korf, leveren een gewestelijke belastingvermindering op tegen het vaste tarief van 40% [18](#page=18). **Stappen voor aangifte:** 1. Bepaal het eigen deel van de betaalde interesten en kapitaalaflossingen, rekening houdend met het aandeel in de woning. Bij echtgenoten/partners met recht op woonbonus, is er een vrije verdeling mogelijk van het totale bedrag [18](#page=18). 2. Tel de (pro rata) betaalde verzekeringspremies bij het resultaat van stap 1 [18](#page=18). 3. Beperk het resultaat van stap 2 tot de maximale korf (1 520,00 EUR, 2 280,00 EUR, of 2 360,00 EUR per persoon, afhankelijk van de toeslagen) [18](#page=18). 4. Bij gehuwden/wettelijk samenwonenden kan het gezamenlijke resultaat vrij verdeeld worden, met respect voor de individuele maximale korf [18](#page=18). 5. Verdeel het bedrag over interesten/kapitaalaflossingen en verzekeringspremies, zonder de werkelijk betaalde bedragen te overschrijden [18](#page=18). **Formaliteiten:** Een attest moet ter beschikking gehouden worden waaruit blijkt dat aan alle voorwaarden is voldaan [18](#page=18). ### 2.5 Combinatiemogelijkheden en Keuzeregeling De Vlaamse geïntegreerde woonbonus is niet combineerbaar met de oudere Vlaamse belastingverminderingen (zoals de gewestelijke woonbonus generatie 1 en 2, langetermijnsparen, bouwsparen, gewone interestaftrek) voor uitgaven met betrekking tot *dezelfde* lening of verzekering [30](#page=30). **Keuzeregeling:** * Indien een lening aangegaan tussen 2016 en 2019 recht geeft op de geïntegreerde woonbonus, kan men geen oude Vlaamse voordelen meer vragen voor die lening of aanverwante leningen afgesloten vóór 2016 [30](#page=30). * Deze keuze is definitief, onherroepelijk en bindend [30](#page=30). * Bij gemeenschappelijke aanslag moeten beide partners dezelfde keuze maken [30](#page=30) [31](#page=31). * Het is mogelijk om voor een lening afgesloten na 2016-2019 de geïntegreerde woonbonus te kiezen en voor een aparte, oudere lening nog de oude Vlaamse voordelen te genieten, maar niet voor dezelfde uitgaven [32](#page=32). **Combinatie met Federale Voordelen:** De Vlaamse geïntegreerde woonbonus is wel combineerbaar met federale voordelen zoals het federaal langetermijnsparen. De korven van de Vlaamse geïntegreerde woonbonus en het federaal langetermijnsparen staan los van elkaar, wat optimalisatiemogelijkheden biedt [28](#page=28) [31](#page=31). **Voorbeelden illustreren complexe situaties:** De tekst bevat talrijke voorbeelden die specifieke scenario's behandelen, zoals: * Situaties met meerdere woningen, verhuur, verkoop, en verhuizingen gedurende het jaar [14](#page=14) [23](#page=23) [25](#page=25) [26](#page=26) [27](#page=27). * Combinatie van gewestelijke en federale voordelen [23](#page=23) [27](#page=27) [28](#page=28). * De toepassing van de keuze tussen oude Vlaamse voordelen en de geïntegreerde woonbonus bij overlappende leningen op dezelfde woning [31](#page=31) [32](#page=32) [33](#page=33) [34](#page=34) [35](#page=35). --- # Federale fiscale voordelen voor uitgaven niet eigen woning Hier is de studiegids samenvatting over "Federale fiscale voordelen voor uitgaven niet eigen woning". ## 3 Federale fiscale voordelen voor uitgaven niet eigen woning Sinds aanslagjaar 2015 is de federale overheid exclusief bevoegd voor fiscale voordelen met betrekking tot onroerende goederen die niet de eigen woning zijn. Dit omvat uitgaven zoals intresten, kapitaalaflossingen en schuldsaldoverzekeringspremies [1](#page=1). ### 3.1 Algemeen principe en bevoegdheid De bevoegdheid voor fiscale voordelen met betrekking tot de "uitgaven" voor de verwerving of het behoud van de eigen woning is exclusief toegekend aan de gewesten, ongeacht het fiscale regime. Voor onroerende goederen die *niet* de eigen woning zijn, blijft de federale overheid bevoegd [1](#page=1). Het begrip "uitgaven" omvat zowel leningsuitgaven (intresten, kapitaalaflossingen, schuldsaldoverzekeringspremies) als betaalde erfpacht- en opstalvergoedingen [1](#page=1). De beoordeling of een uitgave betrekking heeft op de eigen woning of niet, gebeurt op de datum van betaling van die uitgave [1](#page=1). * **Eigen woning:** Fiscale voordelen worden bepaald door het bevoegde gewest waar de belastingplichtige op 1 januari van het aanslagjaar zijn fiscale woonplaats heeft [1](#page=1). * **Niet de eigen woning:** Fiscale voordelen worden toegekend door de federale overheid [1](#page=1). De hoedanigheid van "eigen woning" kan dagelijks veranderen, wat ertoe kan leiden dat de toegekende voordelen van gewestelijk naar federaal en vice versa verschuiven, zelfs binnen hetzelfde belastbaar tijdperk. Dit onderscheid geldt voor leningen en verzekeringen die afgesloten zijn vanaf 2014, alsook voor eerder aangegane contracten [1](#page=1). #### 3.1.1 Voorbeelden van de bevoegdheidsverdeling **VOORBEELD 1** Een belastingplichtige betaalt gedurende 2024 maandelijks kapitaal en intresten voor een woonkrediet. Hij woonde in de woning van 1 januari 2024 tot 12 april 2024. Vanaf 13 april 2024 verhuist hij naar een andere eigendom. * Kapitaalaflossingen en intresten betaald vóór 13 april 2024 hebben betrekking op de eigen woning en leveren gewestelijke fiscale voordelen op [1](#page=1). * Kapitaalaflossingen en intresten betaald na 13 april 2024 resulteren in federale fiscale voordelen [1](#page=1). * Een schuldsaldopremie betaald op 20 februari 2024, toen de woning nog de eigen woning was, geeft recht op gewestelijke fiscale voordelen [1](#page=1). **VOORBEELD 2** Een echtpaar bezit woning A (Brusselse Gewest) en koopt woning B (Vlaamse Gewest) op 25 augustus 2024. Op 20 september 2024 verhuizen ze van woning A naar woning B. Beide woningen hebben nog een lopende lening in 2024. | Periode | Woning A (Brusselse Gewest) | Woning B (Vlaamse Gewest) | | :---------------------- | :-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | 01-01-2024 t.e.m. 24-08-2024 | Eigen woning -> leningsuitgaven leveren gewestelijke voordelen op van het Brusselse Gewest, aangezien hun fiscale woonplaats op 01-01-2025 in het Brusselse Gewest zal zijn. | Niet-eigen woning. Leningsuitgaven betaald tussen 25-08-2024 en 19-09-2024 leveren federale voordelen op, omdat hun fiscale woonplaats op 01-01-2025 in woning A (Brussel) is. | [2](#page=2). | 25-08-2024 t.e.m. 19-09-2024 | | Eigen woning -> leningsuitgaven leveren gewestelijke voordelen op van het Vlaamse Gewest, aangezien hun fiscale woonplaats op 01-01-2025 in het Vlaamse Gewest zal zijn. | [2](#page=2). | 20-09-2024 t.e.m. 31-12-2024 | | Niet-eigen woning. Leningsuitgaven betaald tussen 20-09-2024 en 31-12-2024 leveren federale voordelen op, omdat hun fiscale woonplaats op 01-01-2025 in woning B (Vlaanderen) is. | [2](#page=2). Opmerking: Het begrip "eigen woning" is niet alleen cruciaal voor de belastbaarheid van het onroerend inkomen, maar ook om te bepalen welke overheid bevoegd is voor fiscale voordelen. Voor aanslagjaar 2025 moet de belastingplichtige de aangifte invullen van het gewest waar hij op 01-01-2025 zijn fiscale woonplaats heeft. Het vak IX is opgedeeld in luik I (gewestelijke voordelen) en luik II (federale voordelen) [2](#page=2). ### 3.2 Federale fiscale voordelen voor kapitaalaflossingen van niet-eigen woningen Kapitaalaflossingen die op het moment van betaling betrekking hebben op een ander dan de eigen woning, kunnen recht geven op federale voordelen [3](#page=3). * **Voorwaarden:** * Alleenstaande hypothecaire lening met een looptijd van minstens 10 jaar [3](#page=3). * Voor verwerving/behoud als volle (mede)eigenaar van een woning gelegen in de EER [3](#page=3). * **Afhankelijk van de afsluitingsdatum van de lening:** * **Lening afgesloten tussen 01-01-1993 en 31-12-2004:** * **Enige woning op datum afsluiten lening?** (Belastingplichtige is geen volle (mede)eigenaar van andere woningen) * **Ja:** Cruciale woonbonusvoorwaarden vervuld? * **Ja:** Federale belastbare langetermijnsparen (aan 30%). Code: 1358/2358 [3](#page=3). * **Neen:** Federale belastbare woonbonus (marginaal tarief, min 30%). Code: 1370/2370 [3](#page=3). * **Neen:** * Vóór 01-01-2016 niet-eigen woning geworden én vorig aanslagjaar federale belastbare woonbonus gevraagd: Federale belastbare woonbonus [3](#page=3). * Vóór 01-01-2016 niet-eigen woning geworden én vorig aanslagjaar federale belastbare bouwsparen gevraagd: Federale belastbare bouwsparen (marginaal tarief, min 30%). Code: 1355/2355. Max. 2.450 EUR (periode toeslag is voorbij) [3](#page=3). * **Lening afgesloten tussen 01-01-2005 en 31-12-2013:** * **Enige woning op datum afsluiten lening?** * **Ja:** Cruciale woonbonusvoorwaarden vervuld? * **Ja:** Federale belastbare langetermijnsparen (aan 30%). Code: 1358/2358 [3](#page=3). * **Neen:** Federale belastbare woonbonus (marginaal tarief, min 30%). Code: 1370/2370 [3](#page=3). * **Neen:** * Vóór 01-01-2016 niet-eigen woning geworden én vorig aanslagjaar federale belastbare woonbonus gevraagd: Federale belastbare woonbonus [3](#page=3). * Vóór 01-01-2016 niet-eigen woning geworden én vorig aanslagjaar federale belastbare bouwsparen gevraagd: Federale belastbare bouwsparen (marginaal tarief, min 30%). Code: 1355/2355. Max. 2.450 EUR [3](#page=3). * **Lening afgesloten vanaf 01-01-2014 maar voor 2024:** * **Enige woning op datum afsluiten lening?** * **Ja:** Cruciale woonbonusvoorwaarden vervuld? * **Ja:** Federale belastbare langetermijnsparen (aan 30%). Code: 1358/2358 [3](#page=3). * **Neen:** Federale belastbare woonbonus (marginaal tarief, min 30%). Code: 1370/2370 [3](#page=3). * **Neen:** * Vóór 01-01-2016 niet-eigen woning geworden én vorig aanslagjaar federale belastbare woonbonus gevraagd: Federale belastbare woonbonus [3](#page=3). * Vóór 01-01-2016 niet-eigen woning geworden én vorig aanslagjaar federale belastbare bouwsparen gevraagd: Federale belastbare bouwsparen (marginaal tarief, min 30%). Code: 1355/2355. Max. 2.450 EUR [3](#page=3). #### 3.2.1 Woonbonusvoorwaarden De woonbonusvoorwaarden omvatten de zelfbetrekkingsverplichting en het zijn van de enige woning op 31 december van het leningsjaar [3](#page=3). * **Zelfbetrekkingsverplichting:** De belastingplichtige moet de woning zelf betrekken op 31 december van het leningsjaar. Uitzonderingen zijn mogelijk bij beroeps- of sociale redenen, wettelijke of contractuele belemmeringen die de bewoning verhinderen (mits betrokken op 31/12/leningsjaar+2), of door de stand van de (ver)bouwwerkzaamheden (mits betrokken op 31/12/leningsjaar+2). Als de woonbonus een periode niet is toegekend en de belemmeringen wegvallen, kan de bonus opnieuw worden toegestaan vanaf het belastbare tijdperk waarin de woning opnieuw wordt betrokken op 31 december [3](#page=3). * **Enige woning op 31-12-leningsjaar:** De belastingplichtige mag geen volle (mede)eigenaar, vruchtgebruiker, erfpachter, opstalhouder, bezitter of blote eigenaar van een andere woning zijn. Uitzonderingen hierop zijn mede-eigendom of blote eigendom verkregen ingevolge erfenis, of wanneer de woning te koop werd aangeboden op 31-12-leningsjaar en verkocht uiterlijk op 31-12-jaar lening+1 [3](#page=3). > **Tip:** Bij de optie voor langetermijnsparen in plaats van de woonbonus, is de woonbonus vanaf het volgende belastbaar tijdperk niet meer mogelijk [3](#page=3). ### 3.3 Federale fiscale voordelen voor interesten van niet-eigen woningen Interesten die op het moment van betaling betrekking hebben op een ander dan de eigen woning, kunnen recht geven op federale voordelen [4](#page=4). * **Voorwaarden:** * Alleenstaande hypothecaire lening met een looptijd van minstens 10 jaar [4](#page=4). * Voor verwerving/behoud als volle (mede)eigenaar van een woning gelegen in de EER [4](#page=4). * **Afhankelijk van de afsluitingsdatum van de lening en de belastbare basis:** * **Lening afgesloten vóór 01-05-1986:** * Zit het onroerend inkomen van dit onroerend goed in de belastbare basis van het huidig tijdperk? * **Ja:** Federale gewone interesaftrek (marginaal tarief). Code: 1146/2146 [4](#page=4). * **Neen:** Geen aftrek mogelijk [4](#page=4). * **Lening afgesloten tussen 01-05-1986 en 31-12-2004:** * Zit het onroerend inkomen van de woning in de belastbare basis van het huidig tijdperk? * **Ja:** Voorwaarden bijkomende interesaftrek vervuld [1](#page=1)? * **Ja:** Federale belastbare voor bijkomende interesten (marginaal tarief). Codes: 1138/2138 - 1139/2139. Max. 2.450 EUR (periode toeslag is voorbij) [4](#page=4). * **Neen:** Federale gewone interesaftrek (marginaal tarief). Code: 1146/2146 [4](#page=4). * **Neen:** Geen aftrek mogelijk [4](#page=4). * **Lening afgesloten tussen 01-01-2005 en 31-12-2013:** * Cruciale woonbonusvoorwaarden vervuld op 31-12-leningsjaar [2](#page=2)? * **Ja:** Federale belastbare woonbonus (marginaal tarief, min 30%). Code: 1370/2370. Met optie: Federale gewone interestaftrek [4](#page=4). * **Neen:** * Vóór 01-01-2016 niet-eigen woning geworden én vorig aanslagjaar federale belastbare woonbonus gevraagd: Federale belastbare woonbonus [4](#page=4). * Vóór 01-01-2016 niet-eigen woning geworden én vorig aanslagjaar federale belastbare bijk.interesten gevraagd: Federale belastbare voor bijkomende interesten (marginaal tarief). Codes: 1138/2138 - 1139/2139. Max. 2.450 EUR [4](#page=4). * **Lening afgesloten vanaf 01-01-2014:** * Zit het onroerend inkomen van die woning in de belastbare basis van huidig tijdperk? * **Ja:** Voorwaarden bijkomende interesaftrek vervuld [1](#page=1)? * **Ja:** Federale belastbare voor bijkomende interesten (marginaal tarief). Codes: 1138/2138 - 1139/2139. Max. 2.450 EUR [4](#page=4). * **Neen:** Federale gewone interesaftrek (marginaal tarief). Code: 1146/2146 [4](#page=4). * **Neen:** Geen aftrek mogelijk [4](#page=4). #### 3.3.1 Bijkomende interesaftrekvoorwaarden [1](#page=1). De voorwaarden voor de bijkomende interesaftrek omvatten onder meer dat de woning de enige woning is op 31 december van het belastbaar tijdperk. Dit betekent dat de belastingplichtige geen andere woning(en) bezit in volle (mede)eigendom, vruchtgebruik, erfpacht, opstal of bezit. Volle mede-eigendom of vruchtgebruik verkregen via erfenis of schenking telt niet mee als tweede woning [4](#page=4). #### 3.3.2 Woonbonusvoorwaarden [2](#page=2). Deze voorwaarden zijn dezelfde als die beschreven onder 3.2.1. Ze omvatten de zelfbetrekkingsverplichting en het zijn van de enige woning op 31 december van het leningsjaar [4](#page=4). > **Tip:** Indien de optie voor de woonbonus wordt gekozen, is de federale gewone interestaftrek niet meer mogelijk als alternatief vanaf het volgende belastbaar tijdperk [4](#page=4). #### 3.3.3 Groene lening De interesten van een groene lening afgesloten tussen 1 januari 2009 en 31 december 2011 leveren een federaal voordeel op, ongeacht of deze betrekking hebben op de eigen woning. Deze kunnen voor aanslagjaar 2025 vermeld worden in rubriek II.A. (code 1143-21) [2](#page=2). #### 3.3.4 Rechtzetting van vergetelheid Belastingplichtigen die voor hun woning hypothecair hebben geleend en enkel de interesten, maar niet de kapitaalaflossingen in hun aangifte hebben vermeld, mogen deze vergetelheid rechtzetten via een ambtshalve ontheffing. Het vergeten invullen van de kapitaalaflossingen wordt beschouwd als een materiële vergissing [2](#page=2). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Aanslagjaar | Het belastingjaar waarvoor een belastingaangifte wordt ingediend, bijvoorbeeld aanslagjaar 2025 verwijst naar inkomsten uit het jaar 2024. | | Belastingplichtige | Een natuurlijke persoon of rechtspersoon die wettelijk verplicht is om belastingen te betalen op zijn inkomen, vermogen of andere economische activiteit. | | Belastingvermindering | Een vermindering van de te betalen belastingschuld, die rechtstreeks wordt afgetrokken van het belastbaar bedrag of de verschuldigde belasting. | | Erfpacht | Een zakelijk recht dat de erfpachter de bevoegdheid geeft om een onroerende zaak die aan een ander toebehoort, te gebruiken en te houden alsof hij de eigenaar was, meestal tegen betaling van een jaarlijkse vergoeding. | | Erfpachtvergoeding | De jaarlijkse betaling die de erfpachter verschuldigd is aan de eigenaar van de grond in ruil voor het recht van erfpacht. | | Federaal | Betrekking hebbend op de centrale overheid van een federale staat, in dit geval België, en de wetgeving die door deze overheid wordt uitgevaardigd. | | Fiscale woonplaats | De gemeente waar een belastingplichtige op 1 januari van het aanslagjaar zijn domicilie heeft, wat bepalend is voor de bevoegdheid van de gewestelijke of federale belastingadministratie. | | Geïntegreerde woonbonus | Een fiscale maatregel die bedoeld is om de kosten verbonden aan het verwerven of behouden van een eigen woning te verminderen, door middel van een belastingvermindering op lening- en verzekeringsuitgaven. | | Gewestelijk | Betrekking hebbend op een van de deelgebieden of gewesten van een federale staat, in dit geval België (Vlaams, Waals of Brussels Hoofdstedelijk Gewest), en de wetgeving die door deze gewesten wordt uitgevaardigd. | | Hypothecaire lening | Een lening die wordt aangegaan voor de aankoop, bouw of renovatie van onroerend goed, waarbij het onroerend goed zelf als onderpand dient voor de kredietverstrekker. | | Kadastraal inkomen (KI) | Een forfaitair inkomen dat door de overheid wordt toegekend aan onroerende goederen, dat wordt gebruikt als basis voor de berekening van onroerende voorheffing en andere belastingen. | | Kapitaalaflossing | Het deel van een lening dat wordt terugbetaald, exclusief de rente, waardoor de hoofdsom van de lening geleidelijk wordt afgebouwd. | | Levensverzekering | Een verzekeringscontract waarbij een verzekerde som wordt uitgekeerd aan de begunstigde bij overlijden of invaliditeit van de verzekerde, of bij het bereiken van een bepaalde leeftijd. | | Leningsovereenkomst | Een juridisch bindend document waarin de voorwaarden van een lening worden vastgelegd, inclusief het geleende bedrag, de rentevoet, de looptijd en de aflossingsmodaliteiten. | | Looptijd | De periode waarin een lening moet worden terugbetaald, vanaf de datum van aangaan tot de datum van finale aflossing. | | Niet-eigen woning | Een onroerend goed dat niet de hoofdverblijfplaats van de belastingplichtige is op het moment van betaling van de uitgaven die in aanmerking komen voor fiscale voordelen. | | Onroerend inkomen | Het inkomen dat wordt gegenereerd door een onroerend goed, zoals huurinkomsten, of het inkomen dat wordt toegekend op basis van het kadastraal inkomen. | | Opstal | Een zakelijk recht dat de opstalhouder toestaat om op of onder de grond van een ander gebouwen, werken of beplantingen te hebben. | | Registratierecht | Een belasting die verschuldigd is bij de registratie van bepaalde akten en overeenkomsten, zoals de aankoop van onroerend goed of de schenking van goederen. | | Schuldsaldoverzekering | Een levensverzekering die de resterende schuld van een lening dekt in geval van overlijden van de leningnemer, waardoor de erfgenamen worden beschermd tegen de schuld. | | Wederopname | Het opnieuw opnemen van reeds afgeloste bedragen van een hypothecaire lening, onder bepaalde voorwaarden en vaak beschouwd als een nieuwe lening met eigen fiscale implicaties. | | Woonbonus | Een fiscale tegemoetkoming die bedoeld is om de kosten verbonden aan de verwerving of het behoud van een eigen woning te verminderen, door middel van een belastingvermindering op lening- en verzekeringsuitgaven. |