HCO 2 ergonomie

# Mensgebonden factoren en belastbaarheid Oké, hier is de samenvatting voor het examen, gefocust op "Mensgebonden factoren en belastbaarheid". ## 1. Mensgebonden factoren en belastbaarheid Dit gedeelte behandelt de invloed van menselijke factoren op de werkbelasting en hoe ergonomie streeft naar duurzame inzetbaarheid door rekening te houden met de belastbaarheid van de werknemer. ### 1.1 Het mens-werk systeem Het mens-werk systeem beschouwt de persoon, de taak en de omgeving als onderling beïnvloedende elementen. Een cruciaal aspect binnen ergonomie is het vinden van een evenwicht tussen belasting (de eisen die het werk stelt) en belastbaarheid (de capaciteit van de werknemer om aan deze eisen te voldoen). Dit principe is de kern van duurzame inzetbaarheid van medewerkers, ongeacht hun leeftijd. ### 1.2 Factoren van belasting Belasting verwijst naar de eisen die een werktaak stelt aan de werknemer. Deze kunnen worden onderverdeeld in fysieke, sensorische en psychosociale belasting. #### 1.2.1 Fysieke belasting Fysieke belasting betreft de krachten die op het lichaam inwerken tijdens werkactiviteiten. Dit kan zowel statisch als dynamisch zijn. * **Statische belasting:** Hieronder valt werk uitgevoerd in een vaste houding, zoals zittend, staand of liggend. Het correct toepassen van natuurlijke krommingen van het lichaam is hierbij essentieel. * **Zittend werk:** Kan leiden tot het niet respecteren van natuurlijke krommingen als de houding niet correct is. * **Staand werk:** Vereist ergonomische aanpassingen van de werkplek, zoals verstelbare werkbladen en een goede voetenruimte, om de fysiologische krommingen te behouden. * **Dynamische belasting:** Dit omvat de krachten die het lichaam ervaart tijdens beweging. * **Risicofactoren bij dynamische belasting:** * Werken met een gebogen of getorste rug. * Werken boven schouderhoogte. * Ver reiken zonder of met zware lasten. * Veelvuldig herhalen van dezelfde beweging (elke beweging < 4 seconden). * Duwen en trekken met handen boven schouders of onder de heupen. * Krachtuitoefening langer dan 5 minuten zonder onderbreking. * Extra krachtuitoefening met ondersteuning van externe structuren. * **Sectoren met veel dynamische belasting:** Bouw, zorg en industrie. * **Arbeidsanalyse:** Is noodzakelijk om risicofactoren bij dynamische belasting te identificeren en aan te passen, zowel in werk als in het dagelijks leven. #### 1.2.2 Sensorische belasting Sensorische belasting ontstaat door de inzet van de zintuigen (zien, horen, ruiken, smaken, voelen) bij het verwerken van informatie. De omgeving kan hierbij een grote rol spelen. * **Analyse van sensorische belasting:** * **Visueel:** Contrasten, regelafstanden, begrijpelijke pictogrammen, duidelijke communicatie, waarschuwingssignalen. * **Auditief:** Geluid, lawaai (subjectief, kan leiden tot fysieke en psychosociale klachten). Muziek kan bij correcte toepassing de sfeer en productie verbeteren bij taken met lage cognitieve belasting. * **Overige zintuigen:** Temperatuur, geurhinder. * **Combinatie van belasting:** Vaak is er sprake van een combinatie van sensorische en psychosociale belasting (bv. een denktaak gecombineerd met auditieve prikkels). * **Belang van aanpassing:** Een juiste verlichting (sterkte, luminantie, contrasten) en geluidsbeheersing zijn cruciaal. #### 1.2.3 Psychosociale belasting Psychosociale belasting heeft betrekking op psychologische, mentale, emotionele en sociale aspecten van werk. Het verwijst naar de mate waarin werknemers stress ervaren door werkgerelateerde oorzaken. * **Psychologische belasting:** * **Cognitieve aspecten:** Verwerking van informatie, coderen, analyseren, omzetten in actie (bv. smartphone met veel meldingen, volle mailbox). * **Mentale aspecten:** Verwerking van prikkels via de zintuigen (bv. telefoontje tijdens een overleg). * **Emotionele aspecten:** Omgaan met eigen emotionaliteit en die van anderen. * **Sociale belasting:** Betreft interpersoonlijke omgangsvormen en competenties. * **Oorzaken van stress:** Geweld, pesten, ongewenst gedrag, werkdruk, slechte communicatie, onduidelijke rollen, onaangekondigde veranderingen. * **Informatieverwerkend systeem:** Mensen verwerken prikkels (input), coderen, analyseren, zetten deze om in actie (output) en evalueren deze. Dit proces kan leiden tot mentale, cognitieve of emotionele belasting. * **Coping:** De manier waarop men met stress omgaat (veerkracht). * **Ergonomie:** * **Cognitieve ergonomie:** Richt zich op het automatiseren van taken, structuur, werkgeheugen en piekbelastingen. * **Organisatie ergonomie:** Behandelt werkdruk, stress, vermoeidheid, geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag. ### 1.3 Factoren van belastbaarheid Belastbaarheid is de capaciteit van de werknemer om aan de werkbelasting te voldoen. Deze wordt beïnvloed door diverse mensgebonden factoren. #### 1.3.1 Fysieke belastbaarheid Fysieke belastbaarheid verwijst naar de fysieke capaciteiten van een persoon. * **Leeftijd:** Biologische leeftijd is belangrijker dan kalenderleeftijd. Ergonomie streeft naar duurzame inzetbaarheid op elke leeftijd. * **Sekse:** Lichamelijke biologische kenmerken die van invloed kunnen zijn op draagkracht, hoewel dit ook sectorgebonden kan zijn. * **Antropometrie:** De studie van menselijke afmetingen en verhoudingen. Essentieel voor concept ergonomie (bv. de grootste moet erdoor, de kleinste moet er aan kunnen). Universal design is hierbij een belangrijk principe. * **Conditie - Trainingsfactoren:** Fysiek uithoudingsvermogen, tempo, rust, techniek, souplesse en intensiteit beïnvloeden de belastbaarheid. Een goede conditie vergemakkelijkt activiteiten, verbetert herstel en vermindert de kans op blessures. * **Fysiologie:** De wetenschap van levensnoodzakelijke functies en mechanismen. Ergonomie streeft naar het in stand houden van een gezond lichaam en let op situaties die afwijken van de normale lichaamsfuncties (bv. duikers, brandweerlui). Een gezond lichaam verhoogt de belastbaarheid. #### 1.3.2 Sensorische belastbaarheid Sensorische belastbaarheid is het vermogen om prikkels via de zintuigen te verwerken en adequaat te reageren. * **Visuele waarneming:** Begrijpen wat men ziet, adaptatievermogen, gezichtsvermogen. * **Gehoor:** Subjectief, beïnvloed door leeftijd en gehoorschade (afhankelijk van duur, luidheid en frequentie). * **Reuk, Smaak:** Geurwaarneming is gekoppeld aan emoties en kan fungeren als alarmsignaal of essentieel zijn voor bepaalde beroepen (bv. sommelier, kok). Smaakvoorkeuren spelen ook een rol. * **Voelen:** Tactiele prikkels, temperatuurwaarneming, drukgevoeligheid. Een klein plooitje kan al leiden tot klachten. * **Evenwicht:** Het behouden van lichaamshouding tijdens statische en dynamische bewegingen. #### 1.3.3 Psychosociale belastbaarheid Psychosociale belastbaarheid is de mate waarin een persoon zich in staat voelt om te voldoen aan de eisen van het werk. * **Leervermogen en gewenning:** Het vermogen om nieuwe informatie op te nemen en toe te passen, en de mate van bekendheid met het werk. Langdurige gewenning kan echter leiden tot bore-out. * **Concentratie en aandacht:** De verwerkingscapaciteit voor informatie uit diverse bronnen. * **Stress en coping:** De mate waarin werkbelasting de belastbaarheid overstijgt en hoe men met stress omgaat. * **Jobtevredenheid en motivatie:** De mate van voldoening en de drijfveren die een werknemer heeft. * **Persoonlijkheid, zelfbeeld en zelfvertrouwen:** Persoonlijke kenmerken die invloed hebben op werkprestaties en samenwerking. * **Andere factoren:** Beperkingen, sociale status, sociaal netwerk en opleiding kunnen eveneens een rol spelen. > **Tip:** Bij het analyseren van werkzaamheden is het cruciaal om zowel de belasting (de eisen van het werk) als de belastbaarheid (de capaciteiten van de werknemer) in kaart te brengen om een evenwicht te creëren en duurzame inzetbaarheid te bevorderen. > **Voorbeeld:** Een ergotherapeut beoordeelt de fysieke belastbaarheid van een cliënt door rekening te houden met hun leeftijd, conditie en antropometrische maten, en vergelijkt dit met de fysieke eisen van een specifieke taak, zoals het tillen van een zware patiënt. Dit helpt bij het adviseren over aanpassingen aan de taak of de omgeving. --- # Taakgebonden factoren Dit deel van de studiehandleiding focust op de inhoud en het ontwerp van taken, inclusief de benodigde tools en de analyse van werkzaamheden, waarbij het belang van ergonomische principes bij het ontwerpen van taken voor primaire preventie wordt benadrukt. ### 2.1 Taakinhoud De taakinhoud beschrijft *wat* een werknemer moet doen, dit is de functieomschrijving. Het omvat de specifieke opdracht, hoe de taak uitgevoerd moet worden (methoden, protocollen, leermomenten, opleiding, ondersteuning), en onder welke omstandigheden de taak plaatsvindt. Deze omstandigheden zijn altijd gekoppeld aan de arbeidsomstandigheden, zoals veiligheid, contact met collega's en de mogelijkheid om de werkplek te verlaten. ### 2.2 Taakontwerp Taakontwerp vindt plaats vóór het productieproces of de levering van diensten, en het hanteren van ergonomische principes hierbij is essentieel voor **primaire preventie**. Het taakontwerp vormt de basis voor de ergotherapeut bij het analyseren van een functie of taak. Enkele aandachtspunten bij taakontwerp zijn gebaseerd op het taakkarakteristiekenmodel van Robbins: * **Variatie in vaardigheden:** Het vereisen van verschillende activiteiten die diverse talenten aanspreken. * **Taakidentiteit:** Het kunnen afronden van een compleet en identificeerbaar stuk werk. * **Belang van de taken:** De invloed die de taak heeft op het leven van anderen. * **Autonomie:** De vrijheid en onafhankelijkheid van de werknemer om de werkindeling en procedures te bepalen. * **Feedback:** Het verkrijgen van informatie over hoe effectief het werk is. #### 2.2.1 Tools en analyse van taken Om de taakuitvoering te analyseren, inclusief de belasting en risico's, moet dit gebeuren vanuit de werkvloer. De **taakanalyse** is een essentieel onderdeel van de ergonomische risicoanalyse en heeft als doel: * Identificeren van risicovolle handelingen. * Vaststellen in welke taken deze handelingen voorkomen. * Doorvoeren van aanpassingen in de taak, de persoon of de omgeving ter bevordering van het welzijn van de werknemer. Een **jobanalyse** is een activiteitenanalyse die helpt om alle handelingen binnen een functie in kaart te brengen, met als doel gezondheid, veiligheid en welzijn te waarborgen. > **Tip:** Probeer je eigen job te analyseren en identificeer de 'vermoeiende' handelingen. Dit helpt om de concepten van taakinhoud en taakontwerp beter te begrijpen. > **Example:** Bij het ontwerpen van een nieuwe productielijn is het taakontwerp cruciaal. In plaats van repetitieve, monotone taken, kan het ontwerp variatie in vaardigheden bieden door bijvoorbeeld medewerkers roulatieschema's te geven tussen verschillende assemblagestations. Dit vergroot de taakidentiteit en potentieel de autonomie, wat leidt tot een beter taakontwerp en primaire preventie van werkgerelateerde klachten. --- # Omgevingsgebonden factoren Omgevingsgebonden factoren beschrijven de invloeden van de directe werkomgeving op de werknemer, die de gezondheid, veiligheid en het welzijn kunnen beïnvloeden. Deze factoren omvatten verlichting, geluid, klimaat en trillingen. ### 5.3.1 Licht en verlichting Verlichting op de werkplek omvat de verlichtingssterkte (hoeveelheid licht op een oppervlak) en luminantie (helderheid van het werkoppervlak en de weerkaatsing daarvan). Het gezichtsveld wordt opgedeeld in drie zones: het taakgebied, de directe omgeving en de achtergrond. * **Sterkte en luminantie:** De benodigde lichtsterkte varieert afhankelijk van de taak en het taakgebied. Een gelijkmatige lichtverdeling is essentieel. * **Contrasten:** Adequate contrasten zijn belangrijk voor de visuele waarneming, bijvoorbeeld bij ouderen of mensen met dementie. * **Invloed op de werknemer:** Te weinig licht kan leiden tot een gebogen houding, terwijl te veel licht kan resulteren in verblinding, hoofdpijn en vermoeidheid. * **Reflecties:** Het vermijden van reflecties op werkbladen of schermen (door bijvoorbeeld de plaatsing ten opzichte van ramen) is cruciaal. * **Daglicht:** Hoewel nog niet altijd wettelijk vastgelegd, is daglicht een belangrijke factor voor welzijn en productiviteit. * **Specifieke taken:** Taken zoals naaien of precisiewerk vereisen specifieke verlichtingscondities. > **Tip:** Een goede verlichting draagt bij aan een prettige en veilige werkomgeving door visuele vermoeidheid te verminderen en nauwkeurigheid te verhogen. ### 5.3.2 Geluid en lawaai Geluid op de werkplek kan subjectief als hinderlijk worden ervaren. Lawaai wordt gedefinieerd als aanhoudend storend geluid dat lichamelijke reacties teweegbrengt, zoals een hogere hartslag, gehoorschade en zelfs maagzweren. * **Subjectiviteit:** Wat voor de ene persoon hinderlijk is (bv. het geluid van een glasbak), kan voor de ander acceptabel zijn (bv. muziek tijdens het studeren). * **Gevolgen van lawaai:** Langdurige blootstelling aan lawaai kan leiden tot fysieke klachten zoals maagaandoeningen, hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, hoofdpijn en ergernis. Het kan ook leiden tot psychosociale belasting zoals isolement, angsten en concentratieproblemen. * **Muziek op de werkplek:** Goed toegepaste muziek, met name bij taken met lage cognitieve belasting, kan de sfeer verbeteren en de productie verhogen. * **Oplossingen:** * Opsporen en beperken van de oorzaak van het geluid. * Verhinderen van de voortplanting van het geluid. * Gebruik van gehoorbescherming. > **Voorbeeld:** Het niveau van geluid wordt gemeten in decibel ($dB$). Een concert kan bijvoorbeeld 100 $dB$ bereiken, wat aanzienlijk hinderlijk kan zijn. ### 5.3.3 Klimaat Het klimaat op de werkplek omvat de luchtkwaliteit, luchtvochtigheid, temperatuur en luchtverplaatsing/ventilatie. * **Luchtkwaliteit:** De samenstelling van de lucht en de waargenomen frisheid (via ventilatie of een open raam) zijn belangrijk. Goede ventilatie kan de productiviteit verhogen. * **Luchtvochtigheid:** Te droge lucht kan leiden tot kriebelhoest en geïrriteerde ogen. Te vochtige lucht maakt transpireren moeilijk en kan een plakkerig gevoel geven, wat ook condensatie kan veroorzaken. * **Temperatuur:** Te hoge temperaturen zijn nadelig voor spierarbeid. Te koude temperaturen worden vaak langer verdragen maar geven een onbehaaglijk gevoel, kunnen leiden tot verminderde voeding en vertragen processen. * **Ventilatie en luchtverplaatsing:** Goede ventilatie zorgt voor een frisse luchtkwaliteit. Luchtverplaatsing is nodig, maar mag niet leiden tot tocht en hinder. Comfort is hierbij essentieel. > **Tip:** Een comfortabel klimaat verhoogt de concentratie, vermindert vermoeidheid en draagt bij aan het algehele welzijn van de werknemer. ### 5.3.4 Trillingen Trillingen op de werkplek kunnen worden onderverdeeld in globale trillingen (bv. veroorzaakt door machines of transport) en hand-arm trillingen (bv. bij kappers, bouwvakkers, tandartsen). * **Globale trillingen:** Deze beïnvloeden het gehele lichaam. * **Hand-arm trillingen:** Deze richten zich op de handen en armen. * **Gevolgen:** Langdurige blootstelling aan trillingen, vaak in combinatie met geluid, kan leiden tot rug- en gewrichtsproblemen door microtrauma's. > **Voorbeeld:** Het gebruik van elektrisch gereedschap door een bouwvakker kan leiden tot hand-arm trillingen, wat op termijn gezondheidsklachten kan veroorzaken. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Ergonomische Risicoanalyse | Een systematische beoordeling van de werkplek, taken en omgeving om potentiële risico's voor de gezondheid en veiligheid van de werknemer te identificeren en te evalueren. | | Fysieke Belasting | De krachten die op het lichaam inwerken tijdens werkzaamheden, zowel statisch (aanhouden van een houding) als dynamisch (beweging van het lichaam). | | Sensorische Belasting | De input van informatie door de zintuigen (zicht, gehoor, reuk, smaak, gevoel) en de invloed van omgevingsfactoren die hiermee verband houden op de werknemer. | | Psychosociale Belasting | De psychologische en sociale aspecten van werk die stress kunnen veroorzaken, zoals werkdruk, conflicten, ongewenst gedrag, en de interactie met collega's en leidinggevenden. | | Belastbaarheid | De capaciteit van een individu om fysieke, sensorische en psychosociale belastingen te weerstaan, beïnvloed door factoren zoals leeftijd, conditie, gezondheid en persoonlijkheid. | | Statische Belasting | Het aanhouden van een bepaalde lichaamshouding gedurende een langere periode, wat kan leiden tot vermoeidheid en overbelasting van spieren en gewrichten. | | Dynamische Belasting | De belasting op het lichaam tijdens beweging, waarbij krachten worden gegenereerd om de actie uit te voeren, inclusief het herhalen van bewegingen en het tillen van lasten. | | Taakinhoud | Beschrijft wat een werknemer moet doen, inclusief de functieomschrijving, de opdracht en de omstandigheden waaronder de taak moet worden uitgevoerd. | | Taakontwerp | Het proces van het uitdenken en structureren van taken, waarbij ergonomische principes al in de conceptfase worden toegepast om risico's te minimaliseren (primaire preventie). | | Omgevingsgebonden factoren | Elementen in de werkomgeving die de werknemer kunnen beïnvloeden, zoals verlichting, geluid, temperatuur, luchtvochtigheid en trillingen. | | Verlichtingssterkte | De hoeveelheid licht die op een oppervlak valt, gemeten in lux, en die cruciaal is voor de visuele waarneming tijdens werkzaamheden. | | Luminantie | De helderheid van een werkvlak of object, gemeten in candela per vierkante meter, die de visuele waarneming en de weerkaatsing van licht beïnvloedt. | | Klimaat | De combinatie van temperatuur, luchtvochtigheid, luchtkwaliteit en luchtverplaatsing op de werkplek, die invloed heeft op het comfort en de productiviteit van de werknemer. | | Trillingen | Mechanische vibraties die het lichaam kunnen belasten, onderverdeeld in globale trillingen (het hele lichaam) en hand-arm trillingen (specifieke lichaamsdelen). | | Antropometrie | De studie van de menselijke afmetingen en verhoudingen, essentieel voor het ontwerpen van werkplekken en gereedschappen die passen bij de variëteit aan gebruikers. | | Fysiologie | De wetenschap die de levensnoodzakelijke functies en de bijbehorende mechanismen van het lichaam bestudeert, zoals stofwisseling, bloedsomloop en orgaanfuncties. |