Thema 1_Ziekte en gezondheid 25_26.pdf

# Concepten van ziekte en gezondheid doorheen de geschiedenis Dit thema verkent de evolutie van concepten rond ziekte en gezondheid, van historische modellen tot multidimensionale benaderingen, en onderscheidt de termen disease, illness en sickness [10](#page=10) [11](#page=11) [3](#page=3). ## 1. Ziekte en gezondheid: terminologie en concepten ### 1.1 De concepten disease, illness en sickness Deze drie termen weerspiegelen verschillende perspectieven op ziekte [11](#page=11) [16](#page=16). #### 1.1.1 Disease * Verwijst naar de biologische of pathofysiologische afwijkingen en verstoringen op fysiologisch, anatomisch, cellulair of moleculair niveau [13](#page=13). * Kan geïdentificeerd en gemeten worden met medische diagnostische methoden (klinische onderzoeken, laboratoriumtests, beeldvorming) [13](#page=13). * Wordt beschouwd als een objectief concept, centraal in de gezondheidszorg [13](#page=13). #### 1.1.2 Illness * Verwijst naar de persoonlijke ervaring van symptomen en lijden door een individu als gevolg van een ziekte of aandoening [14](#page=14). * Is een subjectief concept dat de perceptie en beleving van ziekte omvat, inclusief fysieke sensaties, emotionele reacties en cognitieve interpretaties [14](#page=14). * Omvat niet alleen fysieke symptomen, maar ook psychologische en sociale gevolgen [14](#page=14). * Wordt beïnvloed door eerdere ervaringen, kennis uit het sociaal netwerk en culturele normen (zoals media en internet) [17](#page=17). #### 1.1.3 Sickness * Verwijst naar de sociale en culturele constructie van ziekte binnen een samenleving, inclusief hoe ziekte wordt begrepen, geïnterpreteerd en behandeld [15](#page=15). * Beïnvloedt de manier waarop individuen en gemeenschappen met ziekte omgaan, inclusief attitudes, toegang tot zorg en sociale steun [15](#page=15). * Is een bredere term die de sociale en culturele dimensies van ziekte omvat [15](#page=15). #### 1.1.4 Interactie tussen disease, illness en sickness Er is een dynamische interactie tussen deze concepten. Illness kan terugwerken op sickness. In de praktijk van zorggebruik is er een relatie tussen disease, sickness en illness [17](#page=17) [20](#page=20). ### 1.2 Definitie van gezondheid doorheen de geschiedenis #### 1.2.1 De klassieke WHO-definitie . * "Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn, en niet slechts de afwezigheid van ziekte of gebreken." [21](#page=21) [49](#page=49) [57](#page=57). * **Kritiek:** * Statisch gegeven [22](#page=22) [57](#page=57). * Utopisch, onbereikbaar [22](#page=22) [57](#page=57). #### 1.2.2 Huidige trends en toekomstige perspectieven * **Holistisch perspectief:** De interactie van fysieke, mentale, emotionele, sociale en spirituele dimensies draagt bij aan het welzijn. Gezondheid is onder andere geluk en verstoring daarvan is een gezondheidsprobleem (Saracci, 1997) [59](#page=59). * **Dynamische aard:** Gezondheid is geen statische toestand maar een dynamisch proces dat kan fluctueren door levensstijl, omgeving, genetica en toegang tot zorg. Gezondheid is een dynamische staat van welzijn gekenmerkt door fysiek en mentaal potentieel, dat voldoet aan de eisen van het leven in overeenstemming met leeftijd, cultuur en persoonlijke verantwoordelijkheid (Bircher, 2005) [59](#page=59). * **Subjectief concept:** Gezondheid kan door individuen verschillend worden waargenomen op basis van culturele, sociale en persoonlijke overtuigingen [60](#page=60). * **Functionele vermogens:** Gezondheid omvat de capaciteit om activiteiten uit te voeren, sociale relaties aan te gaan en persoonlijke doelen na te streven. Dit is aanvullend op het medische model, niet een vervanging. Een voorbeeld hiervan is het sociologisch model van Parsons die gezondheid definieerde als de optimale capaciteit voor effectieve uitvoering van gesocialiseerde rollen en taken [60](#page=60). ## 2. Historische perspectieven op ziekte en gezondheid ### 2.1 Prehistorie * Gebruik van planten en kruiden als medicijn [24](#page=24). * Primitieve behandelmethodes zoals schedeltrepanatie [24](#page=24). * Geloof in bovennatuurlijke wezens als oorzaak van ziekte en genezing; geneeskunde vaak toevertrouwd aan sjamanen [24](#page=24). ### 2.2 Oudheid #### 2.2.1 Egypte * Gelijktijdig geloof in bovennatuurlijke oorzaken (demonen) en ontwikkeling van anatomische kennis door mummificatie [25](#page=25). * Ontwikkeling van kennis van diagnoses, medicijnen en behandelingen [25](#page=25). * Vroege geschriften: papyrus Heberus (ca. 1550 v.Chr.) [25](#page=25). * Oudste bekende arts: Hesire (27e eeuw v.Chr.) [25](#page=25). * Specialisatie van artsen per ziekte [25](#page=25). #### 2.2.2 Mesopotamië * Sumeriërs: geneeskunst gebaseerd op sterrenkunde; ziekte als straf van goden of gevolg van demonen. Behandeling met medicijnen, bezweringen, gebeden en offers [26](#page=26). * Assyriërs en Babyloniërs: ontwikkelden diagnoses, prognoses, lichamelijk onderzoek en medicijnvoorschriften [26](#page=26). * Diagnostisch Handboek: methodes voor therapie en etiologie, gebruik van logica bij diagnoses [26](#page=26). * Codex Hammurabi (1780 v.Chr.): bepalingen voor artsen (tarieven, sancties) [26](#page=26). #### 2.2.3 India * Heilige geschriften (Atharvaveda, ca. 1200 v.Chr.): geloof in het bovennatuurlijke, beschrijving van ziekten en symptomen; behandelingen met kruiden en exorcisme [27](#page=27). * Eerste wetenschappelijk systeem: Ayurveda (ca. 1000 v.Chr.) [27](#page=27). * Gebruik van kruiden, therapieën, nosologie [27](#page=27). * Erkenning van lichamelijke en psychische aandoeningen [27](#page=27). * Classificatie van 8 geneeskunstcategorieën: interne geneeskunde, chirurgie, oog-/oor-/neus-/keelaandoeningen, pediatrie, geestelijke geneeskunde, toxicologie, ouderdom, vruchtbaarheid [27](#page=27). #### 2.2.4 China * Ontwikkeling op basis van observaties en behandelingen door taoïstische artsen [28](#page=28). * Analyse van interne systemen (energiebanen) en hun relatie met de omgeving [28](#page=28). * Traditionele Chinese geneeskunde met theoretische structuren zoals de Vijf Elementen, het meridiaanstelsel, en Yin-Yang [28](#page=28). #### 2.2.5 Griekenland * Hippocrates van Kos: oprichter moderne geneeskunde [29](#page=29). * Indeling ziekten: acuut, chronisch, endemisch, epidemisch [29](#page=29). * Erkenning van rol van lichaamsfactoren; ziekte als onbalans tussen 4 lichaamssappen (bloed, slijm, gele gal, zwarte gal) [29](#page=29). * Behandeling: medicatie met tegenovergestelde kenmerken [29](#page=29). * Invloed op menselijke geest (humeuren) [29](#page=29). ### 2.3 Middeleeuwen #### 2.3.1 Perzische wereld * Grote vooruitgang in anatomie, oogheelkunde, farmacologie, fysiologie, chirurgie [30](#page=30). * Ontstaan moderne chirurgie, microbiologie, immunologie [30](#page=30). * Denken op populatieniveau (afzonderen infectiepatiënten) [30](#page=30). #### 2.3.2 Europa * Oude kennis vervangen door volkswijsheden; ziekte als uitdaging van God die gedragen moest worden [31](#page=31). * Chirurgie enkel door chirurgijns, niet door academische artsen [31](#page=31). * Belangrijke rol voor priesters [31](#page=31). ### 2.4 Renaissance: opkomst van het biomedisch perspectief * Geïnspireerd door humanisme: herwaardering oude teksten gecombineerd met nauwkeurige observaties [32](#page=32). * Anatomische studies (Vesalius) [32](#page=32). * Verbeteringen in chirurgische technieken [32](#page=32). * Ontstaan van de moderne wetenschap (16e-17e eeuw) [33](#page=33). * **Opkomst biomedisch model:** * Gebaseerd op objectieve waarneming en falsifieerbare hypotheses [33](#page=33). * Ziekte is een probleem in biologische processen [33](#page=33). * Taak arts: verstoorde processen herstellen [33](#page=33). * Uitgangspunt: onderscheid lichaam en ziel (door dualisme werd medisch onderzoek acceptabel) [33](#page=33). * Leidde tot een mechanische visie op het lichaam [33](#page=33). #### 2.4.1 Descartes en het dualisme * Filosofie van dualisme: fundamenteel onderscheid tussen fysieke wereld (lichaam) en niet-fysieke wereld (geest) [34](#page=34). * Interactie tussen lichaam en geest ontmoet elkaar in de pijnappelklier [34](#page=34). * Mechanisch model van pijn: pijn als gevolg van fysieke schade, via een "pijnpad" naar de hersenen. Vergelijking met een bel [34](#page=34). * **Kritiek op mechanistisch pijnmodel:** Te beperkt, negeert emotionele, sociale en subjectieve aspecten [34](#page=34). ### 2.5 Het biomedische model * **Karakteristieken:** [35](#page=35) [36](#page=36). * Oorsprong ziekte: onderliggende abnormaliteit in het lichaam (belang van "disease") [35](#page=35) [36](#page=36). * Gezondheid = afwezigheid van ziekte [36](#page=36). * Ziekte veroorzaakt symptomen; andere factoren beïnvloeden gevolgen, niet ontwikkeling of manifestatie [36](#page=36). * Mentale problemen zijn afzonderlijk van lichamelijk functioneren [36](#page=36). * Patiënt is een "slachtoffer" zonder veel verantwoordelijkheid; passieve ontvanger van behandeling [36](#page=36). * **Assumpties:** [37](#page=37) [38](#page=38). * **Positivisme:** Kennis verkregen door observatie en experimenten; kennis is objectief en waarneembaar. Ziekte als objectieve biologische afwijking [37](#page=37). * **Reductionisme:** Complexe fenomenen teruggebracht tot elementaire componenten (bv. cellulair/moleculair niveau), los van psychologische, sociale of culturele contexten [37](#page=37). * **Geest-lichaam dualisme:** Mentale stoornissen zijn resultaat van lichamelijk functioneren; geest en lichaam zijn verschillende zaken [38](#page=38). * **Relatie met disease/illness/sickness:** [39](#page=39). * Disease is de objectieve biologische afwijking [39](#page=39). * Illness en sickness worden geïnterpreteerd als subjectieve reacties op de biologische afwijking [39](#page=39). * Rechtlijnig verband tussen Disease, Illness en Sickness [39](#page=39). * **Problemen met rechtlijnig verband:** [40](#page=40). * HIV-infectie zonder klachten [40](#page=40). * Chronische kaakpijn zonder biomedische afwijking [40](#page=40). * Overdiagnose prostaataanvallen bij patiënten zonder klachten, met complicaties [40](#page=40). * **Kritiek op het biomedisch model:** [41](#page=41) [42](#page=42). * **Reductionisme:** Negeert psychologische, sociale en culturele factoren [41](#page=41). * **Dualisme:** Negeert verbanden tussen lichaam en geest [41](#page=41). * **Medicalisering:** Alledaagse problemen worden als pathologisch beschouwd [41](#page=41). * **Quaternaire preventie:** Minimaliseren van onnodige medische ingrepen en behandelingen bij overdiagnose of medicalisering [41](#page=41). * **Sociale Determinanten van Gezondheid:** Negeert factoren zoals sociaaleconomische status, onderwijs, werk- en woonomgeving [42](#page=42). * **Beperkte Behandelingsopties:** Sterke nadruk op farmaceutica en chirurgie, minder op preventie of levensstijlveranderingen [42](#page=42). * **Culturele en Ethische Kwesties:** Negeert culturele diversiteit, wat kan leiden tot ongelijkheid [42](#page=42). ### 2.6 Het biopsychosociaal model (Engel, 1977) * **Kernidee:** Gezondheid en ziekte worden beïnvloed door een complex samenspel van biologische, psychologische en sociale factoren [50](#page=50) [51](#page=51). * **Karakteristieken:** [51](#page=51) [52](#page=52). * Persoonlijke ervaring van de patiënt, gedragsmatige en psychosociale dimensies zijn belangrijke bronnen van klinische informatie [51](#page=51). * Levensomstandigheden beïnvloeden de manifestatie van een 'disease' (illness) [51](#page=51). * Behandelingen die enkel gericht zijn op lichamelijke disfunctie zijn niet voldoende [52](#page=52). * Succes van behandeling hangt mede af van de dokter-patiëntrelatie [52](#page=52). * **Relatie met disease/illness/sickness:** [54](#page=54). * Disease wordt nog steeds als biologische afwijking gezien, maar beïnvloed door psychologische en sociale factoren [54](#page=54). * Illness is een interpersoonlijke en subjectieve ervaring beïnvloed door psychologische en sociale factoren [54](#page=54). * Sickness is een sociale constructie gevormd door culturele normen, attitudes en praktijken [54](#page=54). * Niet langer een rechtlijnig verband [54](#page=54). * **Voorbeeld:** Depressie met multidimensionale oorzaak [53](#page=53). * **Factoren die invloed hebben:** Disuse, catastroferen, coping, sociaaleconomische status, persoonlijkheid, sociale steun, doctor shopping, genetica, stress, vermijding, depressie, jobsatisfactie [55](#page=55). * **Kritiek op het biopsychosociaal model:** [56](#page=56). * **Complexiteit en praktische toepassing:** Integratie van factoren is uitdagend door beperkte tijd en middelen [56](#page=56). * **Gebrek aan operationalisatie:** Moeilijk te meten en kwantificeren voor concrete interventies [56](#page=56). * **Onderbelichten van biologische factoren:** Nadruk op psychologische en sociale factoren kan belangrijke biologische determinanten negeren [56](#page=56). * **Gebrek aan evidentiebasis:** Beperkte empirische gegevens ter ondersteuning van de effectiviteit [56](#page=56). * **Culturele relevantie:** Mogelijk niet altijd aangepast aan verschillende culturele contexten [56](#page=56). ### 2.7 Het sociologisch model * **Focus:** Invloed van sociale structuren, instituties en interacties op gezondheid. Sociale klasse, gender, etniciteit en macht beïnvloeden gezondheidskansen en -risico's [62](#page=62). * **Definitie van gezondheid en ziekte:** Refereren naar sociale rollen en taken [61](#page=61). * **Rol:** Georganiseerd systeem van participatie van een individu in een sociaal systeem [61](#page=61). * **Taak:** Subsysteem van een rol, gedefinieerd door fysieke activiteiten met een specifieke functie [61](#page=61). * **Gezondheid:** Conditie van optimale capaciteit voor effectieve uitvoering van gewaardeerde taken en rollen [61](#page=61). * **Nadruk op capaciteit:** Motivationele dimensie, niet gericht op specifieke rollen/taken, ontbreekt [61](#page=61). * **Sociale determinanten:** Benadrukt de rol van sociaaleconomische status, opleidingsniveau, arbeidsomstandigheden, woonomgeving, sociale ondersteuning en toegang tot gezondheidszorg [62](#page=62). * **Interactie en sociale netwerken:** Benadrukt de rol van sociale interacties, netwerken en ondersteuningssystemen bij het bevorderen van gezondheid en omgaan met ziekte [62](#page=62). * **Gevolgen:** [63](#page=63). * Reduceert individuele verantwoordelijkheid voor ziekte (bv. longkanker door roken) [63](#page=63). * Vrijstelling van normale sociale-rol verantwoordelijkheden, mits gelegitimeerd door autoriteit. De zieke is verantwoordelijk om beter te willen worden [63](#page=63). * Kritisch op medicalisering en hoe ziekte-ervaringen worden gevormd door sociale en culturele factoren [63](#page=63). * **Kritiek op het sociologisch model:** [64](#page=64) [65](#page=65). * **Determinisme:** Sociale factoren als enige of dominante determinanten van gezondheid, negeert biologische en psychologische factoren [64](#page=64). * **Reductionisme:** Complexiteit van gezondheid gereduceerd tot sociale structuren en processen [64](#page=64). * **Overgeneralisatie:** Algemene aannames op basis van sociale categorieën negeren individuele diversiteit [64](#page=64). * **Determinisme vs. agency:** Onderschatting van individueel handelen en vermogen om gezondheid te beïnvloeden [65](#page=65). * **Beperkte focus op gezondheidssystemen:** Te weinig aandacht voor de rol van gezondheidszorg [65](#page=65). ### 2.8 Populatiegezondheid en equity * **Populatie Gezondheid:** Gezondheidsstatus van hele gemeenschappen of bevolkingsgroepen, in tegenstelling tot individuele gezondheid [66](#page=66). * **Equity en sociale rechtvaardigheid:** Zorg voor afwezigheid van oneerlijke en vermijdbare verschillen in gezondheid tussen groepen. Aanpakken van sociale determinanten en bevorderen van rechtvaardigheid in toegang tot zorg [66](#page=66). ### 2.9 Evolutionair perspectief * **Kenmerken:** [67](#page=67). * **Adaptatie:** Menselijke fysiologie, gedrag en gezondheid als producten van evolutionaire aanpassing [67](#page=67). * **Mismatch Hypothese:** Moderne gezondheidsproblemen door mismatch tussen geëvolueerde biologie en huidige omgeving (bv. calorie-rijk voedsel leidt tot obesitas) [67](#page=67). * **Trade-offs:** Evolutionaire aanpassingen gaan gepaard met voordelen en nadelen [67](#page=67). * **Evolutionaire Geneeskunde:** Toepassing van evolutionaire principes op preventie, diagnose en behandeling [67](#page=67). * Disease en illness zijn onvermijdelijk [67](#page=67). ## 3. Casusvoorbeelden ### 3.1 Casus 1: Vrouw, 35 jaar (Hoofdpijn) * Drukte, stress, weinig ondersteuning leiden tot hoofdpijn [5](#page=5). * Medische onderzoeken wijzen niets uit; klachten als stressgerelateerd beschouwd [5](#page=5). * Patiënt wil krachtige pijnstiller om te kunnen werken. Arts suggereert hobby ter ontspanning [5](#page=5). * Hier is er een sterke interactie tussen illness (ervaring hoofdpijn, impact op dagelijks leven) en sickness (sociale rol als moeder en werkende). De arts focust mogelijk op disease (afwezigheid van aantoonbare biomedische oorzaak) of illness (subjectieve ervaring). ### 3.2 Casus 2: Man, 37 jaar (Hoofdpijn) * Rustig leven, geen directe verplichtingen buitenshuis [6](#page=6). * Arbeidsongeval met nekwervelbreuk als restletsel; regelmatige hoofdpijnaanvallen [6](#page=6). * Maakt zich geen zorgen, ziet symptomen als ongemak; zoekt briefje voor thuis rusten [6](#page=6). * Hier lijkt de disease (restletsel van ongeval) minder belastend te zijn voor de illness (ervaring van de hoofdpijn) en sickness (sociale rol). De patiënt heeft een lage perceptie van ziekte en beperkt zorggebruik. **Conclusie uit casus:** Dezelfde symptomen (hoofdpijn) kunnen leiden tot verschillende interacties tussen disease, illness en sickness, afhankelijk van de individuele context, sociale rollen en culturele opvattingen [7](#page=7). --- # Modellen van gezondheidsdeterminanten en de evolutie van volksgezondheid Dit onderdeel behandelt de diverse factoren die de gezondheid van individuen en gemeenschappen bepalen en de historische ontwikkeling van volksgezondheidsinitiatieven [71](#page=71). ### 2.1 Historische context: de "sanitary movement" en de ontwikkeling van epidemiologie De 19e-eeuwse "sanitary movement" legde de basis voor de moderne volksgezondheid en epidemiologie, gedreven door economische belangen en de noodzaak om volksgezondheidsproblemen in stedelijke gebieden aan te pakken [43](#page=43). #### 2.1.1 Economische belangen en de "sanitary movement" * Kolonialisme: het belang van volksgezondheid voor het overleven van slaven en matrozen werd ingezien [43](#page=43). * De "gezonde werkende klasse" werd als economisch belangrijk beschouwd [44](#page=44). * Publieke gezondheidsinfrastructuren in Londen werden ontwikkeld [43](#page=43). * Voorbeelden van epidemieën die de aandacht vestigden op volksgezondheidsproblemen zijn de cholera-epidemie in Jamaica en Cuba in 1830 en de tyfus-epidemie van 1838 [43](#page=43) [44](#page=44). #### 2.1.2 Ontwikkeling van volksgezondheidsinstanties en epidemiologisch onderzoek * Het **General Registrar’s Office** werd opgericht in 1836 [44](#page=44). * **William Farr** introduceerde wekelijkse rapportages over sterfgevallen, inclusief locatie en beroep, wat bijdroeg aan de volksgezondheidssurveillance [44](#page=44). * **Edwin Chadwick** vestigde de aandacht op slechte sanitaire omstandigheden in arme buurten [44](#page=44). * **John Snow**'s onderzoek naar de cholera-epidemie in 1854 was een keerpunt [44](#page=44). > **Tip:** John Snow's onderzoek wordt beschouwd als een vroege vorm van epidemiologisch onderzoek. > **Example:** John Snow onderzocht de cholera-epidemie in 1854 in Londen. Hij analyseerde de locaties van de sterfgevallen en ontdekte dat deze geconcentreerd waren rond een specifieke waterpomp aan Broad Street. Door de "miasma-theorie" (de aanname dat ziekte werd veroorzaakt door 'slechte lucht') te verwerpen, stelde hij dat micro-organismen in het water de oorzaak waren. Samen met dominee Hendry Whitehead werkte hij aan het identificeren van de bron. Snow gebruikte kaarten en door-to-door bevragingen om zijn bevindingen te ondersteunen. Hij merkte op dat veel gezinnen die bij de pomp woonden, toch water van die pomp haalden, zelfs als er dichterbij alternatieven waren. Na zijn bevindingen werd de zwengel van de pomp verwijderd, wat leidde tot een afname van het aantal besmettingen [44](#page=44) [45](#page=45) [46](#page=46). #### 2.1.3 Impact en conclusies van de "sanitary movement" * Stimuleerde stadsplanning en volksgezondheidsmaatregelen [47](#page=47). * Legde de basis voor de ontwikkeling van de epidemiologie [47](#page=47). * Verduidelijkte de invloed van de industriële revolutie op de gezondheid [47](#page=47). ### 2.2 Determinanten van gezondheid: wat bepaalt gezondheid? Determinanten van gezondheid zijn de diverse factoren en omstandigheden die van invloed zijn op de gezondheid van individuen en gemeenschappen, en die zowel positieve als negatieve invloeden kunnen hebben. Deze factoren omvatten een breed scala aan biologische, sociale, economische, omgevings- en gedragsfactoren [71](#page=71). #### 2.2.1 Rangschikking van gezondheidsdeterminanten Wanneer gevraagd wordt wat de grootste impact heeft op de gezondheid van een populatie, kunnen de volgende factoren gesorteerd worden van meest naar minst impactvol: 1. Sociaal-economische omgeving [69](#page=69). 2. Leefomgeving [69](#page=69). 3. Leefstijl [69](#page=69). 4. Gezondheidszorg [69](#page=69). > **Tip:** Dit toont aan dat de gezondheidszorg zelf niet de grootste determinant is, maar dat bredere sociaal-economische en omgevingsfactoren een significantere rol spelen. #### 2.2.2 Modellen van gezondheidsdeterminanten Verschillende modellen zijn ontwikkeld om de complexe relaties tussen gezondheidsdeterminanten te begrijpen. ##### 2.2.2.1 Model van Lalonde . Dit model, voorgesteld door de Canadese minister van Volksgezondheid Marc Lalonde, categoriseert de oorzaken van ziekte en gezondheidsfactoren in vier brede domeinen: * **Biologische factoren:** Dit omvat genetica en biologische processen van het lichaam [72](#page=72). * **Leefstijlfactoren:** Dit betreft gedragingen en keuzes die invloed hebben op gezondheid, zoals voeding, beweging en rookgedrag [72](#page=72). * **Omgevingsfactoren:** Dit omvat externe omstandigheden zoals luchtkwaliteit, waterkwaliteit, blootstelling aan toxische stoffen en sociale omstandigheden [72](#page=72). * **Gezondheidszorgsystemen:** Dit verwijst naar de beschikbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit van gezondheidszorgdiensten [72](#page=72). Het model erkent de multifactoriële aard van gezondheid en benadrukt het belang van preventie door aandacht te besteden aan alle vier de domeinen [72](#page=72). ##### 2.2.2.2 Model van Blum Ontwikkeld in de jaren '80, reageert dit model op het biomedische model door de nadruk te leggen op sociale en omgevingsfactoren. Gezondheid wordt gezien als het resultaat van een complex samenspel van [73](#page=73): * Biologische factoren [73](#page=73). * Sociale factoren [73](#page=73). * Gedragsmatige factoren [73](#page=73). * Omgevingsfactoren [73](#page=73). Het model benadrukt het belang van preventie, empowerment en participatie bij het bevorderen van gezondheid en het voorkomen van ziekte. De afbeelding toont de gelaagdheid van invloed, van individueel tot maatschappelijk niveau [73](#page=73) [74](#page=74). ##### 2.2.2.3 Model van Whitehead en Dahlgren (Socio-ecologisch model) Dit model, ook wel het socio-ecologisch model van gezondheid genoemd, legt de nadruk op de complexe interacties tussen individuele, sociale, omgevings- en beleidsfactoren. Het erkent meerdere niveaus van invloed [75](#page=75): * **Individueel:** Kenmerken en gedragingen van het individu [75](#page=75). * **Interpersoonlijk:** Interacties binnen sociale netwerken [75](#page=75). * **Organisatie/Gemeenschap:** Sociale normen, culturele waarden en lokale structuren [75](#page=75). * **Maatschappij (Society):** Bredere sociale, economische, fysieke en politieke omgevingsfactoren [75](#page=75). Het model benadrukt hoe individuele leefstijlkeuzes worden beïnvloed door sociale normen en culturele waarden, die op hun beurt worden beïnvloed door bredere sociaal-economische omgevingsfactoren. De afbeelding visualiseert deze gelaagdheid [75](#page=75) [76](#page=76). > **Tip:** Dit model is uitgebreid behandeld in de lessen van Thema 2. Dit model onderstreept het belang van de context waarin mensen leven, werken en spelen. Factoren zoals sociaaleconomische status, opleidingsniveau, werk- en woonomstandigheden, toegang tot gezondheidszorg en de kwaliteit van de gebouwde omgeving zijn cruciaal. Effectieve gezondheidsbevorderingsinterventies moeten daarom niet alleen gericht zijn op individuele gedragingen, maar ook op bredere sociale, economische en beleidsfactoren. Dit omvat beleidsmaatregelen ter verbetering van onderwijs, inkomen, huisvesting, werkgelegenheid, milieukwaliteit en toegang tot gezondheidszorg [76](#page=76). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Disease | Verwijst naar de biologische of pathofysiologische afwijkingen of verstoringen in het lichaam op fysiologisch, anatomisch, cellulair of moleculair niveau. Deze kunnen geïdentificeerd en gemeten worden door medische diagnostische methoden en wordt beschouwd als een objectief concept dat vaak centraal staat in de gezondheidszorg. | | Illness | Verwijst naar de persoonlijke ervaring van symptomen en lijden die een individu ervaart als gevolg van een ziekte of aandoening. Het is een subjectief concept dat de perceptie en beleving van ziekte omvat, inclusief de fysieke sensaties, emotionele reacties en cognitieve interpretaties van de symptomen, alsook de psychologische en sociale gevolgen. | | Sickness | Verwijst naar de sociale en culturele constructie van ziekte binnen een bepaalde samenleving. Het omvat de manier waarop ziekte wordt begrepen, geïnterpreteerd en behandeld binnen een culturele context en kan de attitudes ten opzichte van ziekte, de beschikbaarheid van medische zorg en de sociale steun beïnvloeden. | | Biomedisch model | Een model dat uitgaat van objectieve waarneming en falsifieerbare hypotheses, waarbij ziekte wordt gezien als een probleem in biologische processen en de taak van de arts is om verstoorde processen te herstellen. Het hanteert vaak een dualisme tussen lichaam en geest en een reductionistisch perspectief. | | Biopsychosociaal model | Een model dat gezondheid en ziekte ziet als beïnvloed door een complex samenspel van biologische, psychologische en sociale factoren. Het benadrukt dat de persoonlijke ervaring van de patiënt, gedragsmatige en psychosociale dimensies even belangrijke bronnen voor klinische informatie zijn als de biologische componenten. | | Sociologisch model | Een model dat de nadruk legt op de invloed van sociale structuren, instituties en interacties op gezondheid. Het onderzoekt hoe ongelijkheden, machtsverhoudingen en sociale determinanten zoals sociaaleconomische status, gender en etniciteit de gezondheidskansen en -risico's beïnvloeden. | | Lalonde-model | Een model uit 1974 dat de oorzaken van ziekte en gezondheid categoriseert in vier domeinen: biologische factoren, leefstijlfactoren, omgevingsfactoren en gezondheidszorgsystemen, en de rol van preventie benadrukt. | | Blum-model | Een model dat is ontwikkeld als reactie op het biomedische model en de invloed van sociale en omgevingsfactoren op gezondheid benadrukt. Het ziet gezondheid als een complex samenspel van biologische, sociale, gedragsmatige en omgevingsfactoren en legt de nadruk op preventie, empowerment en participatie. | | Whitehead en Dahlgren model (Socio-ecologisch model) | Dit model benadrukt de complexe interacties tussen individuele, sociale, omgevings- en beleidsfactoren op verschillende niveaus die de gezondheid beïnvloeden, van individuele kenmerken tot bredere maatschappelijke en politieke omgevingsfactoren. | | Sociale determinanten van gezondheid | De diverse factoren en omstandigheden die van invloed zijn op de gezondheid van individuen en gemeenschappen, zowel positief als negatief. Dit omvat een breed scala aan biologische, sociale, economische, omgevings- en gedragsfactoren. | | Equity in health | Het concept dat de afwezigheid is van oneerlijke en vermijdbare verschillen in gezondheid tussen verschillende groepen. Het benadrukt het aanpakken van sociale determinanten van gezondheid en het bevorderen van rechtvaardigheid in toegang tot gezondheidszorg en uitkomsten. | | Mismatch Hypothese | Een evolutionair concept dat stelt dat veel moderne gezondheidsproblemen voortkomen uit een discrepantie tussen de omgeving waarin onze biologie is geëvolueerd en de huidige leefomgeving. Dit kan leiden tot ziekten zoals obesitas en diabetes door genetische aanleg voor calorierijk voedsel in een omgeving van overvloed. | | Medicalisering | De neiging van het biomedische model om alledaagse problemen en levenservaringen te medicaliseren, waardoor normale variaties in gezondheid als pathologisch worden beschouwd. Dit kan leiden tot overdiagnose en overbehandeling. | | Quaternaire preventie | Richt zich op het minimaliseren van onnodige medische ingrepen en behandelingen die meer schade dan voordeel kunnen opleveren voor patiënten, met name bij overdiagnose, overbehandeling of medicalisering van normale gezondheidsvariaties. |