Criminal Law

# Inleiding tot gerechtelijke geestelijke gezondheidszorg en psychiatrische stoornissen Dit deel introduceert het concept van gerechtelijke geestelijke gezondheidszorg en de neurobiologie achter psychiatrische stoornissen, met specifieke aandacht voor schizofrenie. ## 1. Inleiding tot gerechtelijke geestelijke gezondheidszorg en psychiatrische stoornissen ### 1.1 Wat is gerechtelijke geestelijke gezondheidszorg? Dit concept omvat het snijvlak van rechtspraak en geestelijke gezondheidszorg. ### 1.2 Verschillende paradigma’s in de gerechtelijke geestelijke gezondheidszorg Hoewel niet specifiek uitgewerkt in de verstrekte tekst, wordt de notie van verschillende benaderingen binnen dit veld geïntroduceerd. ## 2. Psychiatrische stoornissen: algemeen ### 2.1 Neurobiologie van psychiatrische stoornissen De neurobiologie van psychiatrische stoornissen wordt onderzocht om de onderliggende mechanismen te begrijpen. Dit omvat de rol van neurotransmitters en hersenstructuren. ### 2.2 Specifieke psychiatrische stoornissen De tekst noemt een reeks specifieke stoornissen, waaronder: * Psychotische stoornissen * Verstandelijke beperking * Stemmingsstoornissen * Verslaving * Suicidaliteit * Autisme * Persoonlijkheidsstoornissen #### 2.2.1 Schizofrenie ##### 2.2.1.1 Definitie en misconcepties Schizofrenie is niet hetzelfde als een gespleten geest of gespleten persoonlijkheid. De naam is afgeleid van het Griekse "schizein" (splijten) en "phrēn" (geest). ##### 2.2.1.2 Diagnostische criteria (DSM-5) Voor een diagnose van schizofrenie zijn minstens twee van de volgende kenmerken aanwezig gedurende minimaal één maand, waarbij minstens één van de eerste drie essentieel is: 1. Wanen 2. Hallucinaties 3. Gedesorganiseerd spreken 4. Ernstig gedesorganiseerd of katatoon gedrag 5. Negatieve symptomen Daarnaast moet het niveau van functioneren op belangrijke levensgebieden significant zijn gedaald ten opzichte van voorheen. De symptomen moeten minstens 6 maanden ononderbroken aanwezig zijn. ##### 2.2.1.3 Voorkomen en prevalentie * De levenslange prevalentie van schizofrenie bedraagt ongeveer 1%. * De stoornis komt voor in alle culturen en sociale klassen. * Er wordt gesuggereerd dat de stoornis vaker voorkomt bij mannen dan bij vrouwen. * De risicoleeftijd voor het uitbreken ligt tussen de 20 en 30 jaar, waarbij mannen vaak eerder dan vrouwen symptomen vertonen. * Het begin kan zowel abrupt als sluipend zijn. ##### 2.2.1.4 Verloop en prognose * Ongeveer 80% van de patiënten heeft blijvende ondersteuning nodig. * Ongeveer 20% heeft een relatief gunstige prognose, met bij een klein deel volledig herstel. * Het suiciderisico is aanzienlijk: 5% tot 6% overlijdt aan suïcide, en 20% onderneemt een suïcidepoging. * Patiënten met schizofrenie hebben een gemiddeld 12 tot 15 jaar lagere levensduur door minder goede lichamelijke gezondheid, beperkte toegang tot gezondheidszorg, meer risicofactoren (roken, druggebruik, obesitas) en een hoger suiciderisico. ##### 2.2.1.5 Fasen van schizofrenie Het schizofrene proces verloopt doorgaans in verschillende fases: * **Premorbide fase:** De periode voor het begin van de stoornis, waarbij onderzoek van familieleden relevant kan zijn. * **Prodromale fase:** De eerste, vaak aspecifieke tekenen van de stoornis die voorafgaan aan de acute fase. Deze fase kan variëren in duur (typisch 1 tot 2 jaar), en niet alle prodromen leiden tot een acute episode. * **Eerste psychotische opstoot:** Deze fase wordt soms voorafgegaan door prodromen, maar kan ook abrupt ontstaan. Ongeveer 80% van de patiënten wordt in deze fase opgenomen. * **Remissie:** Gemiddeld treedt remissie op na 1 tot 2 maanden. Echter, 1 op de 3 patiënten ontwikkelt post-psychotische depressieve symptomen. * **Progressie/Chronisch verloop:** Na de eerste episode hervalt 60% binnen 2 jaar. Hoewel remissie frequent is, is terugkeer naar het premorbide functioneringsniveau zeldzaam. Sommige patiënten blijven permanent psychotisch. Een visuele weergave van het verloop kan worden voorgesteld met de leeftijd op de x-as en het functioneren (slecht tot goed) op de y-as, met stadia als "Premorbid", "Prodromaal", "Progressie" (ups en downs) en "Chronisch/Relapsing". ##### 2.2.1.6 Ontstaan van schizofrenie: gen-omgevingsinteractie * **Genetische kwetsbaarheid:** Genetische factoren spelen een belangrijke rol in de kwetsbaarheid voor schizofrenie. * **Omgevingsfactoren:** Verworven kwetsbaarheid ontstaat door omgevingsfactoren zoals: * Cannabisgebruik (vooral bij vroegtijdige en frequente aanvang) * Opgevoed worden in een stedelijke omgeving * Perinatale complicaties (bijvoorbeeld infecties tijdens de zwangerschap) * Behoren tot een minderheidsgroep * **Gen-omgevingsinteractie:** De invloed van genetische aanleg komt tot uiting in interactie met specifieke omgevingsfactoren. Genen en omgeving zijn dus onderling afhankelijk. ##### 2.2.1.7 Neurobiologische aspecten: dopaminehypothese * **Ontregeling van de dopaminerge neurotransmissie:** Er is sprake van hyperactiviteit van dopamine in het mesolimbische systeem en hypoactiviteit in het frontale gebied. * **Rol van dopamine:** Dopamine speelt een cruciale rol bij signaalverwerking en betekenisgeving. * **Salience hypothese:** Een verhoogde "salience" (opmerkzaamheid of belangrijkheid) van stimuli in de omgeving, veroorzaakt door overmatig dopamine, kan leiden tot een waansysteem om deze ervaringen te interpreteren en te verklaren. ##### 2.2.1.8 Behandeling van schizofrenie Genezing van schizofrenie is niet mogelijk; de behandeling richt zich op het bestrijden van symptomen en het vertragen van progressie. * **Medicatie (antipsychotica/neuroleptica):** * Zeer effectief op positieve symptomen, minder op negatieve symptomen. * 80% hervalt na het stoppen van medicatie. * Ontwikkelingen in medicatie omvatten typische (bv. Haloperidol) en atypische antipsychotica (bv. Risperidon, Olanzapine). Clozapine is ook een belangrijk middel. * **Psychosociale interventies:** * **Cognitieve gedragstherapie (CGT):** Helpt bij het wijzigen van disfunctionele gedachten die gekoppeld zijn aan wanen en hallucinaties. * **Gezinsinterventies:** Betrekken het gezin bij het behandelproces. * **Psycho-educatie:** Verhoogt het ziekte-inzicht bij de patiënt. * **Rehabilitatie:** Gericht op het herstellen van functioneren. ##### 2.2.1.9 Duur van onbehandelde psychose (DUR) De duur van de onbehandelde psychose correleert met de klinische en globale uitkomst op lange termijn. ##### 2.2.1.10 Preventie Het identificeren van individuen met een "attenuated positive symptom syndrome" (verzwakte positieve symptomen) kan een risico van 40% op psychoseontwikkeling binnen een jaar aangeven. Psychologische en farmacologische interventies kunnen de conversie naar psychose met 50% doen dalen. De ethische overwegingen hierbij (risico op vals-positieven, stigmatisatie, bijwerkingen) zijn echter significant. ##### 2.2.1.11 Herkennen van (rand)psychose: tips * **Observeren:** Let op chaos, onverzorgdheid, vreemde voorwerpen, gedesorganiseerd gedrag, angst, of terughoudendheid met praten. * **Aanwezigheid:** Blijf in contact met mensen, bespreek ervaringen met vertrouwenspersonen. Zorg voor goede maaltijden en voldoende slaap. Voorkom stress en wees voorzichtig met drugs en alcohol. * **Hulp vragen:** Wees eerlijk over je stappen en contacten. ##### 2.2.1.12 Omgangsregels bij psychose * **Creëer rust:** Beperk externe prikkels (TV, radio). * **Neem de leiding:** Wees duidelijk en ga niet in discussie, maar leg uit dat het niet jouw realiteit is. * **Blijf correct:** Toon begrip, luister, en veroordeel niet. * **Fysieke ruimte:** Geef de persoon fysieke ruimte en zorg voor een uitweg. Neem zelf ook afstand indien nodig. * **Crisiskaart/Noodplan:** Maak gebruik van bestaande plannen of probeer vrijwillige behandeling te initiëren. * **Zorg goed voor jezelf!** #### 2.2.2 Publieke opinie en psychose In tegenstelling tot stoornissen zoals autisme, is er relatief weinig positieve berichtgeving over schizofrenie in de publieke opinie. Dit kan leiden tot stigmatisering, waarbij schizofrenie geassocieerd wordt met gevaarlijkheid, gedeeltelijke verantwoordelijkheid, chronische ziekte en onvoorspelbaarheid. #### 2.2.3 Link tussen psychose en geweld * **Mogelijke verklaringen:** * **Wanen:** Het "principe van rationaliteit binnen irrationaliteit" suggereert dat patiënten rationele redenen kunnen hebben voor hun wanen, wat tot gedrag kan leiden. * **Bevilshallucinaties:** Stemmen die opdrachten geven, hoewel dit niet de norm is. De meeste hallucinaties worden als bevreemdend en bedreigend ervaren. * **Cognitieve problemen:** Destabiliserende rol van psychotische symptomen. * **Negatieve symptomen:** Affectvervlakking kan desinhiberend werken. * **Onderzoek en meta-analyses:** * Psychose is geassocieerd met een verhoogd risico op geweld (ongeveer 49% tot 68% toename van de kans op geweld). * Vergeleken met depressie, hebben individuen met psychose een hoger risico op herhaald delictplegen. * De correlatie tussen psychose en geweld is matig (ongeveer $r = 0.12-0.16$), terwijl dit voor psychopathie hoger is (ongeveer $r = 0.25-0.30$). * **Risicofactoren binnen psychose:** * **Dynamische factoren:** Vijandig gedrag, recent drugsgebruik, slechte therapietrouw, slechte impulscontrole, recent middelengebruik, en niet-naleving van medicatie. * **Statische factoren:** Criminaliteitsverleden. * **Demografische kenmerken:** Mannen, jonge leeftijd, alleenstaand, dakloos, werkloos, lage opleiding, lage sociaaleconomische status, behoren tot een etnische minderheid, eerdere ziekenhuisopnames voor psychose, eerdere veroordeling voor geweld. * **Sociale factoren:** Afkomstig uit kwetsbare gezinnen, criminaliteit, middelengebruik, fysiek en seksueel misbruik. * **Specifieke symptomen:** Achtervolgingswanen en bevelshallucinaties. * **Comorbide stoornissen:** Antisociale persoonlijkheidspathologie (gedragsstoornis, antisociale persoonlijkheidsstoornis, psychopathie). * **Middelengebruik:** Geldt voor elk type drugs. * **Beperkt ziekte-inzicht en therapietrouw.** * **Causale pathways:** Middelengebruik kan direct leiden tot minder gedragscontrole, of indirect door de patiënt in een criminogeen milieu te plaatsen. Beperkte therapietrouw kan leiden tot verergering van symptomen en zelfmedicatie met drugs, wat behandeling belemmert. * **Absoluut risico:** Minder dan 1 op de 20 vrouwelijke patiënten met schizofreniespectrum stoornissen, en 1 op de 4 mannelijke patiënten, plegen geweld over een periode van 1 tot 35 jaar. * **Behandeling van criminogene factoren:** Naast de psychose, moet er specifiek gekeken worden naar persoonlijkheidsstoornissen en verslavingen. #### 2.2.4 Casus: Vroege versus late starters * **Vroege starters:** Vóór de leeftijd van 15 jaar een gedragsstoornis, en vóór het uitbreken van schizofrenie delicten gepleegd. * **Late starters:** Crimineel gedrag begint nadat de psychotische stoornis reeds aanwezig is en is toe te schrijven aan cognitieve en perceptuele symptomen. **Samenvattend:** Psychose/schizofrenie is geassocieerd met een verhoogd risico op geweld, maar dit risico mag niet overschat worden, aangezien de meeste patiënten niet gewelddadig zijn. Behandeling moet gericht zijn op alle criminogene factoren, met name persoonlijkheidsstoornissen en verslaving. --- # De link tussen psychose, geweld en forensische aspecten Dit gedeelte onderzoekt de relatie tussen psychose en geweld, inclusief mogelijke verklaringen, de publieke perceptie en forensische implicaties, met een focus op de factoren die het risico op geweld verhogen. ### 2.1 Psychose en geweld: de publieke perceptie en de realiteit De publieke opinie over schizofrenie is vaak negatief en ongenuanceerd, waarbij de stoornis sterk gelinkt wordt aan geweld. Dit staat in contrast met de realiteit, waar de meeste mensen met schizofrenie niet gewelddadig zijn. De publieke perceptie kenmerkt psychose vaak als gevaarlijk, gedeeltelijk verantwoordelijk, een chronische ziekte, onvoorspelbaar en onbekwaam om zich aan sociale regels te conformeren. In tegenstelling tot bijvoorbeeld autisme, is er weinig positieve berichtgeving over schizofrenie. ### 2.2 Mogelijke verklaringen voor de link tussen psychose en geweld Er zijn verschillende mogelijke verklaringen voor de link tussen psychose en geweld, hoewel het belangrijk is te benadrukken dat deze link niet voor alle patiënten geldt en het risico niet overschat mag worden. #### 2.2.1 Wanen en hallucinaties * **Wanen:** Het 'principe van rationaliteit binnen irrationaliteit' suggereert dat patiënten hun wanen op een logische, zij het onjuiste, manier interpreteren, wat kan leiden tot gedrag dat vanuit hun perspectief gerechtvaardigd is. * **Bevelshallucinaties:** Hoewel minder frequent dan andere auditieve hallucinaties, kunnen bevelshallucinaties patiënten aanzetten tot geweld. Het is echter belangrijk op te merken dat de meeste auditieve hallucinaties niet bevelend zijn en vaak als bevreemdend, intrusief en bedreigend worden ervaren, wat kan leiden tot verzet in plaats van gehoorzaamheid. Simulatie van stemmen is een forensisch relevant fenomeen. #### 2.2.2 Cognitieve en negatieve symptomen * **Cognitieve problemen:** Destabiliserende cognitieve problemen die gepaard gaan met psychose kunnen bijdragen aan gedrag dat als gewelddadig kan worden geïnterpreteerd. * **Negatieve symptomen:** Negatieve symptomen, zoals affectvervlakking, kunnen een desinhiberende werking hebben en de drempel voor gewelddadig gedrag verlagen. ### 2.3 Wetenschappelijk bewijs voor de link tussen psychose en geweld Meta-analyses bieden inzicht in de sterkte van de associatie tussen psychose en geweld. * **Meta-analyse 1 (Douglas et al., 2009):** Deze analyse van 204 studies toonde aan dat psychose betrouwbaar en significant geassocieerd was met een verhoogde kans op geweld. De kans op geweld was ongeveer 49% tot 68% hoger bij individuen met psychose vergeleken met degenen zonder psychose. Wanneer vergeleken met steekproeven met een hoge mate van persoonlijkheidsstoornis, hadden individuen met psychose lagere risico's op herhaald delictgedrag. In vergelijking met depressie hadden individuen met psychose een hoger risico op geweld. De associatie tussen psychose en geweld ( $r = .12-.16$ ) was kleiner dan die van psychopathie ( $r = .25-.30$ ). * **Meta-analyse 2 (Witt et al., 2013):** Deze analyse onderzocht welke factoren binnen de psychose risicoverhogend werken. #### 2.3.1 Risicoverhogende factoren binnen psychose Verschillende factoren kunnen het risico op geweld bij personen met psychose verhogen: * **Demografische kenmerken:** Mannelijk geslacht, jonge leeftijd, alleenstaande status, dakloosheid, werkloosheid, lage opleidingsgraad, lage sociaaleconomische status, behoren tot een etnische minderheid, eerdere ziekenhuisopname voor psychose en eerdere veroordeling voor gewelddadige criminaliteit. * **Sociale factoren:** Afkomst van kwetsbare gezinnen met een voorgeschiedenis van criminaliteit, middelenmisbruik en (fysiek en seksueel) misbruik. * **Specifieke symptomen:** Achtervolgingswanen en bevelshallucinaties. * **Comorbide aandoeningen:** Comorbide antisociale persoonlijkheidspathologie, zoals gedragsstoornis, antisociale persoonlijkheidsstoornis en psychopathie. * **Middelengebruik:** Dit geldt voor elk type drugs. #### 2.3.2 Causale pathways (Lamsma & Harte, 2015) Narratieve reviews bieden inzicht in causale pathways: * **Middelengebruik:** Middelengebruik kan direct leiden tot verminderde gedragscontrole. Indirect kan het bijdragen aan een crimineel milieu met weinig sociale steun en een toename van psychotische symptomen. * **Beperkte therapietrouw:** Zonder medicatie kunnen psychotische symptomen aanhouden of verergeren. Dit kan leiden tot middelengebruik als zelfmedicatie, wat verdere behandeling in de weg staat. Verergerde achterdocht kan de hulpbereidheid verminderen. #### 2.3.3 Absoluut en relatief risico (Whiting et al., 2021) Een review en meta-analyse van 24 studies uit 15 landen (met 51.309 individuen met schizofreniespectrumstoornissen) toonde aan dat het absolute risico op geweld bij vrouwelijke patiënten met schizofreniespectrumstoornissen minder dan 1 op 20 bedraagt, en bij mannelijke patiënten 1 op 4, over verschillende follow-up periodes. ### 2.4 Forensische implicaties en de rol van comorbide stoornissen De forensische context vereist een gedegen analyse van verschillende factoren die bijdragen aan gewelddadig gedrag. #### 2.4.1 Invloed van persoonlijkheidsstoornissen en verslaving Het is cruciaal om te onderzoeken of er sprake is van een persoonlijkheidsstoornis en/of verslaving, naast de psychotische stoornis. Deze comorbide aandoeningen zijn significante risicofactoren voor gewelddadig gedrag en vereisen specifieke behandelinterventies. #### 2.4.2 Vroege versus late starters (S. Hodgins) Een belangrijk onderscheid binnen de forensische psychiatrie betreft de "early starters" en "late starters": * **Vroege starters:** Personen die voor hun 15e jaar een gedragsstoornis ontwikkelden, vóór het uitbreken van schizofrenie. Hun delicten worden gepleegd vóór de diagnose van schizofrenie. * **Late starters:** Crimineel gedrag begint pas nadat de psychotische stoornis al duidelijk aanwezig is. Dit gedrag wordt dan (mede) toegeschreven aan cognitieve en perceptuele (positieve) symptomen. #### 2.4.3 Behandeling en preventie De behandeling van personen met psychose en een verhoogd risico op geweld moet zich richten op alle criminogene factoren, niet alleen op de psychose zelf. Dit omvat ook het aanpakken van persoonlijkheidsstoornissen en verslavingen. > **Tip:** De duur van onbehandelde psychose ("DUR") is een belangrijke voorspeller van de klinische en globale uitkomst op lange termijn. Vroege interventie is daarom essentieel. Preventie kan gericht zijn op het identificeren van individuen met "attenuated positive symptom syndrome", die een verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van psychose. Psychologische en farmacologische interventies kunnen de conversie naar psychose verminderen, hoewel hierbij ethische overwegingen rondom vals positieven, stigmatisering en bijwerkingen van medicatie een rol spelen. ### 2.5 Samenvatting van de link tussen psychose en geweld Psychose is geassocieerd met een verhoogd risico op geweld, maar dit risico mag niet overschat worden; de meeste patiënten met schizofrenie zijn niet gewelddadig. Een uitgebreide forensische analyse vereist aandacht voor alle criminogene factoren, waaronder persoonlijkheidsstoornissen en verslavingen, naast de behandeling van de psychotische symptomen. Het onderscheid tussen vroege en late starters biedt inzicht in de timing en mogelijke oorzaken van crimineel gedrag in relatie tot de psychotische stoornis. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Gerechtelijke geestelijke gezondheidszorg | Een interdisciplinair veld dat de relatie tussen geestelijke gezondheid en het recht onderzoekt, met name in forensische contexten. Het richt zich op de beoordeling en behandeling van individuen binnen het rechtssysteem. | | Psychiatrische stoornissen | Een breed scala aan psychische aandoeningen die worden gekenmerkt door veranderingen in denken, stemming of gedrag, of een combinatie daarvan, die leiden tot angst of problemen in het functioneren. | | Neurobiologie | De studie van het zenuwstelsel en de biologische mechanismen die ten grondslag liggen aan gedrag en geestelijke processen, met inbegrip van de rol van neurotransmitters en hersenstructuren. | | Schizofrenie | Een chronische en ernstige geestelijke aandoening die de manier waarop een persoon denkt, voelt en zich gedraagt, kan beïnvloeden, vaak gekenmerkt door hallucinaties, wanen en gedesorganiseerd denken. | | Wanen | Vaste, onjuiste overtuigingen die niet gebaseerd zijn op de realiteit en die niet worden gedeeld door anderen binnen dezelfde cultuur. Ze zijn een symptoom van diverse psychiatrische stoornissen, waaronder schizofrenie. | | Hallucinaties | Zintuiglijke waarnemingen die optreden in afwezigheid van een externe stimulus, zoals het horen van stemmen, het zien van dingen of het voelen van aanrakingen die er niet zijn. Ze zijn een veelvoorkomend symptoom van psychose. | | Negatieve symptomen | Symptomen van schizofrenie die zich manifesteren als een vermindering of verlies van normale functies, zoals verminderde expressie van emoties, spraakarmoede en gebrek aan motivatie. | | Prodromale fase | De vroege periode van een psychiatrische stoornis, voorafgaand aan de manifeste symptomen van een acute episode, die zich kan kenmerken door subtiele veranderingen in gedrag, denken en stemming. | | Gene-environment interaction | Het concept dat genetische aanleg in combinatie met omgevingsfactoren de kans op het ontwikkelen van een bepaalde aandoening, zoals schizofrenie, beïnvloedt. De invloed van genen wordt geactiveerd door specifieke omgevingsprikkels. | | Dopaminerge neurotransmissie | Een signaaloverdracht in de hersenen die plaatsvindt via de neurotransmitter dopamine. Ontregeling van dit systeem wordt verondersteld een rol te spelen bij psychotische stoornissen zoals schizofrenie. | | Salience hypothese | Een theoretisch model dat stelt dat psychotische symptomen, zoals wanen, voortkomen uit een verhoogde "salience" (belangrijkheid of opmerkzaamheid) die aan stimuli wordt toegekend, veroorzaakt door een overactiviteit van dopamine in bepaalde hersengebieden. | | Antipsychotica | Medicijnen die worden gebruikt om psychotische symptomen te behandelen, zoals hallucinaties en wanen. Ze werken vaak door de dopamine-activiteit in de hersenen te reguleren. | | Psychosociale interventies | Behandelmethoden die gericht zijn op het verbeteren van het psychologisch en sociaal functioneren van individuen met psychiatrische stoornissen, zoals cognitieve gedragstherapie en gezinsinterventies. | | Cognitieve gedragstherapie (CGT) | Een vorm van psychotherapie die zich richt op het identificeren en veranderen van disfunctionele gedachten en gedragingen die bijdragen aan psychische problemen. Bij schizofrenie kan CGT helpen bij het omgaan met wanen en hallucinaties. | | Duur van onbehandelde psychose (DUR) | De tijdsperiode tussen het begin van de eerste psychotische symptomen en het moment dat een adequate behandeling wordt gestart. Een langere DUR wordt geassocieerd met een slechtere prognose. | | Forensische aspecten | De juridische en maatschappelijke implicaties van geestelijke gezondheidsproblemen, met name in relatie tot strafrechtelijke verantwoordelijkheid, gevaarlijkheid en de publieke opinie. | | Comorbiditeit | De gelijktijdige aanwezigheid van twee of meer aandoeningen bij een persoon. Bij schizofrenie komt comorbiditeit met persoonlijkheidsstoornissen en middelenmisbruik frequent voor. | | Criminogene factoren | Factoren die het risico op crimineel gedrag verhogen. Bij personen met psychose kunnen dit naast de psychotische symptomen ook persoonlijkheidskenmerken, middelenmisbruik en sociale factoren zijn. |

## Inleiding tot het Strafprocesrecht Het strafprocesrecht regelt het geheel van rechtsregels dat van toepassing is op de afwikkeling van een misdrijf. Dit omvat twee soorten regels: enerzijds procedureregels die de technische afhandeling van een zaak regelen, en anderzijds regels die waarborgen en verplichtingen van de betrokken partijen regelen. Het strafprocesrecht kent een tweeledig doel: het ontdekken van de waarheid en het bereiken van een naar recht en gerechtigheid verantwoorde beslissing. Daarnaast vervult het een strafbeschermende en rechtsbeschermende functie, waarbij een evenwicht wordt gezocht tussen het collectief belang van de maatschappij en de rechten van het individu. ### Fasen van het Strafproces Het strafproces kan worden onderverdeeld in vier hoofdfasen: * **Het onderzoek**: Het opsporen van misdrijven en hun vermoedelijke daders, zowel op opsporings- als gerechtelijk niveau. * **De vervolging**: Het voor de rechter brengen van verdachten of in verdenking gestelden. * **De berechting**: De besluitvorming van de feitenrechter. * **De strafuitvoering**: De tenuitvoerlegging van de opgelegde straffen. ### Doelstellingen van het Strafprocesrecht Het strafprocesrecht beoogt de ontdekking van de waarheid en het bereiken van een rechtvaardige beslissing. In democratische regimes ligt de nadruk op de bescherming van de individuele rechten, terwijl in autoritaire regimes de macht van de overheid op de voorgrond treedt. Een evenwicht tussen het collectief belang van de maatschappij en de waarborgen voor het individu is cruciaal. ### Belgisch Strafprocesrecht: een Gemengd Stelsel Het Belgische strafprocesrecht hanteert een gemengd stelsel, dat elementen van zowel inquisitoire als accusatoire procedures omvat. * **Vooronderzoek (inquisitoir)**: De rechter of het Openbaar Ministerie (OM) gaat actief op zoek naar de waarheid en bewijzen. Dit fase is grotendeels schriftelijk, niet-tegensprekelijk en geheim, hoewel de rol van de partijen hierin is toegenomen. * **Rechtspleging ter terechtzitting (accusatoir)**: De partijen voeren het proces aan, terwijl de rechter als scheidsrechter optreedt. Deze fase kenmerkt zich door een mondeling, tegensprekelijk en openbaar karakter. De rechter ten gronde speelt hierbij een actieve rol, in tegenstelling tot de burgerlijke rechter die een passieve rol heeft. ### Continentale versus Angelsaksische Rechtsstelsels België, net als Frankrijk en Duitsland, volgt een continentaal rechtsstelsel waarbij de vervolging van ambtswege wordt ingesteld en de rechter een actieve rol speelt. Angelsaksische rechtsstelsels, zoals in Engeland, laten de strafvordering toe aan iedere burger, waarbij de rechter eerder een passieve scheidsrechterrol vervult. ## Hoofdstuk 1: Organen en Partijen bij het Strafproces ### De Politiediensten Politiediensten vervullen een dubbele functie: bestuurlijke en gerechtelijke politie. * **Bestuurlijke politie**: Verantwoordelijk voor de handhaving van de openbare orde, de voorkoming van misdrijven en de bescherming van personen en goederen. Deze diensten staan onder het gezag van de minister van Binnenlandse Zaken. * **Gerechtelijke politie**: Belast met het opsporen van misdrijven, het verzamelen van bewijzen en het identificeren van daders voor de rechtbank. Deze diensten opereren onder het gezag van de gerechtelijke autoriteiten, zoals procureurs-generaal en de federale procureur, die rapporteren aan de minister van Justitie. Er bestaat externe controle op de politiediensten via het Vast Comité van Toezicht op de Politiediensten (Comité P) en op de inlichtingendiensten via Comité I. Inlichtingendiensten zijn geen politiediensten en opereren met een andere finaliteit, gericht op preventie en informatievergaring. #### Structuur van de Politie Sinds de wet van 7 december 1998 is de politie gestructureerd op twee niveaus: * **Lokale Politie**: Verzekert de basispolitiezorg op lokaal niveau en kan, via politie zones, ook taken van federale aard vervullen. De organisatie en het beheer berusten bij de gemeenteraad en de burgemeester (in één-gemeentezones) of bij de politieraad en het politiecollege (in meer-gemeentezones). * **Federale Politie**: Staat in voor gespecialiseerde en supra-lokale opdrachten van bestuurlijke en gerechtelijke politie, en verleent ondersteuning aan de lokale politiediensten. Ze omvat meerdere directies, waaronder de Algemene Directie Gerechtelijke Politie, die belast is met de coördinatie van gerechtelijke opdrachten en de leiding van gedeconcentreerde gerechtelijke directies. #### Aanwijzings- en Vorderingsrecht Gerechtelijke overheden (OM en onderzoeksrechter) hebben het recht politiediensten aan te wijzen voor specifieke onderzoeken. Hierbij mogen zij zich niet mengen in de concrete organisatie of de bestuurlijke en operationele leiding van de politiediensten. Richtlijnen, zoals die van 20 februari 2002, regelen de taakverdeling tussen lokale en federale politie voor complexe onderzoeken. #### Onderscheid tussen Officieren en Agenten van Gerechtelijke Politie * **Officieren van Gerechtelijke Politie (OGP)**: Dit omvat leden van het OM met een zelfstandige opsporings- en vervolgingsbevoegdheid, politieambtenaren van het officierskader en middenkader, en in bepaalde gevallen veldwachters en boswachters. * **Agenten van Gerechtelijke Politie (AGP)**: Politieambtenaren die niet de hoedanigheid van OGP hebben, voornamelijk het basiskader, die bijstand verlenen aan OGP. Bijzondere wetten kunnen aan ambtenaren de hoedanigheid van OGP of AGP toekennen met bijkomende bevoegdheden. #### Bevoegdheden van de Politie bij Heterdaad Bij ontdekking op heterdaad (art. 32-44bis Sv.) genieten OGP en AGP bijkomende bevoegdheden. Dit geldt zowel voor misdaden als voor wanbedrijven. * **OGP (inclusief hulpofficieren van het OM)**: Huiszoekingen, inbeslagneming van zaken, aanstelling van deskundigen, bevelen tot onderzoek aan het lichaam. * **Elke OGP**: Autonome beslissing om verdachten te arresteren. * **Agenten van Gerechtelijke Politie**: Ophouden van personen, veiligheidsfouillering, tegenhouden van voertuigen, met eventueel gebruik van dwangmiddelen. Deze bijzondere machten eindigen zodra de heterdaadsituatie ophoudt of wanneer de onderzoeksrechter wordt gevorderd. #### Normale Ambtsbevoegdheden (Buiten Heterdaad) Buiten heterdaad zijn de bevoegdheden van de politie gebaseerd op het Wetboek van Strafvordering (het achterhalen van de waarheid, zolang dit niet strijdig is met wetten of individuele vrijheden), bijzondere wetten (met vaak meer bevoegdheden) en delegatie van de onderzoeksrechter. ### Het Openbaar Ministerie (OM) Het OM, bestaande uit magistraten die door de Koning worden benoemd na tussenkomst van de Hoge Raad voor de Justitie, oefent de strafvordering uit. Het wordt ook aangeduid met de term 'staande magistratuur'. Het OM heeft een bijzondere partijrol in het strafproces, die bijdraagt aan een juridische oplossing. Er bestaat een functionele scheiding tussen het OM in eerste aanleg (parket) en in hoger beroep (parket-generaal). #### Taken van het Parket-Generaal Het Parket-Generaal staat in voor de tenuitvoerlegging van beleidsrichtlijnen van de minister van Justitie en waakt over de coherente uitoefening van de strafvordering. #### Federale Procureur en Federaal Parket Het Federaal Parket, onder leiding van de Federale Procureur (die onder het gezag van de minister van Justitie valt), is belast met de strafvordering op nationaal niveau voor specifieke zware misdrijven en coördineert de strafvordering door gewone parketten. #### Europees Openbaar Ministerie Het Europees Openbaar Ministerie (EPPO) is bevoegd voor misdrijven die de financiële belangen van de Unie schaden en oefent de strafvordering uit bij de Belgische rechtbanken. #### Parketjuristen en Referendarissen Parketjuristen assisteren de magistraten van het OM bij hun juridische voorbereiding, en kunnen onder bepaalde voorwaarden de strafvordering uitoefenen. Referendarissen staan de zittende magistraten bij. #### Hoofdkenmerken van het OM * **Functionele en hiërarchische eenheid**: Het OM is ondeelbaar en de magistraten treden op namens het ambt. * **Ruime zelfstandigheid**: Het OM geniet onafhankelijkheid ten opzichte van hiërarchische meerdere, de regering en de vonnisrechter, hoewel de minister van Justitie richtlijnen kan vastleggen en vervolging kan bevelen. * **Vertegenwoordiging van de natie**: Het OM is een partij in het strafproces, maar geen tegenpartij van de beklaagde. * **Vervolgen of Seponeren**: Het OM heeft het opportuniteitsbeginsel, wat inhoudt dat het kan beslissen geen vervolging in te stellen. Deze beslissing kan echter gecontroleerd worden door de procureur-generaal, de minister van Justitie, de burgerlijke partij en de onderzoeksgerechten. * **Waken over de toepassing van de wet**: Het OM dient de wettigheid van bewijsmiddelen en de loyaliteit waarmee ze worden verzameld te waarborgen. * **Uitvoering van strafrechtelijke uitspraken**: Het OM is belast met de uitvoering van rechterlijke beslissingen. ### De Onderzoeksrechter De onderzoeksrechter, aangewezen uit de rechters en met een gespecialiseerde opleiding, leidt het gerechtelijk onderzoek. Hij is onafhankelijk van het OM en speelt een cruciale rol bij het bevelen van dwangmaatregelen. #### Uitzonderingen op de Bevoegdheid van de Onderzoeksrechter In bepaalde gevallen kunnen taken van de onderzoeksrechter worden waargenomen door het OM (bij heterdaad) of door de Kamer van Inbeschuldigingstelling (KI) (bij evocatie). #### Statuut van de Onderzoeksrechter De onderzoeksrechter is een rechter, benoemd voor een bepaalde termijn, en staat los van het OM. Hij kan geen zaken berechten die hem eerder aanhangig waren gemaakt. #### Mini-onderzoek De onderzoeksrechter kan door het OM worden gevorderd voor een 'mini-onderzoek' met het oog op het uitvoeren van specifieke dwangmaatregelen, zonder dat de strafvordering hiermee direct wordt ingesteld. ### De Onderzoeksgerechten De onderzoeksgerechten omvatten de Raadkamer van de rechtbank van eerste aanleg en de Kamer van Inbeschuldigingstelling (KI) van het hof van beroep. #### De Raadkamer * **Samenstelling**: Een rechter, een lid van het OM en een griffier. * **Bevoegdheden**: Beoordeelt aan het einde van het gerechtelijk onderzoek of er voldoende bezwaren zijn om door te verwijzen naar het vonnisgerecht, en heeft bevoegdheden tijdens het gerechtelijk onderzoek met betrekking tot de handhaving van voorlopige hechtenis en het nemen van bepaalde eindbeslissingen (internering, opschorting van de uitspraak). #### De Kamer van Inbeschuldigingstelling (KI) * **Samenstelling**: Drie raadsheren, een lid van het OM in graad van beroep en een griffier. * **Bevoegdheden**: Treedt op als beroepsinstantie tegen beslissingen van de onderzoeksrechter en de Raadkamer, en oefent toezicht uit op lopende gerechtelijke onderzoeken, inclusief het bevelen tot vervollediging van het onderzoek of het nemen van nietigheden. De KI is exclusief bevoegd om de verwijzing naar het Hof van Assisen te bevelen. ### De Vonnisgerechten De vonnisgerechten (politierechtbank, correctionele rechtbank, jeugdrechtbank, hof van beroep, hof van assisen) toetsen de feiten aan de strafwet, bepalen de schuldvraag en leggen de straf op. De rechters zijn onafhankelijk en onverplaatsbaar. #### De Politierechtbank Bevoegd voor overtredingen, gecontraventionaliseerde wanbedrijven en specifieke misdrijven opgesomd in art. 138 Sv. #### De Correctionele Rechtbank Bevoegd voor wanbedrijven (met uitzonderingen) en gecorrectionaliseerde misdaden. Zetelt doorgaans met één rechter, tenzij de zaak complexiteit of belang vereist, of bij hogere beroepen. #### De Jeugdrechtbank Bevoegd voor minderjarigen van minstens 12 jaar die een jeugddelict hebben gepleegd. Bepaalde gedragingen van minderjarigen onder de 12 jaar kunnen leiden tot doorverwijzing naar jeugdhulpverlening. #### Het Hof van Beroep Fungeert als beroepsinstantie voor vonnissen van de correctionele rechtbanken en is bevoegd voor misdrijven bij voorrecht van rechtsmacht. #### Het Hof van Assisen Bevoegd voor misdaden, met uitzondering van de gecorrectionaliseerde misdaden, en voor politieke misdrijven en persmisdrijven (met uitzonderingen). Het bestaat uit een voorzitter, twee assessoren en een jury van twaalf gezworenen. ### De Dader De dader kan verschillende benamingen dragen afhankelijk van de procesfase: verdachte, inverdenkinggestelde, beklaagde, beschuldigde. Het vermoeden van onschuld (presumptio innocentiae) is een fundamenteel beginsel, hoewel dit in de praktijk kan botsen met de noodzaak van verdenking om een procedure te starten. De bijstand van een advocaat is een cruciaal recht van de dader. ### De Benadeelde De benadeelde persoon kan twee hoedanigheden aannemen in het strafproces: burgerlijke partij of benadeelde persoon. De benadeelde persoon heeft rechten, maar is nog geen partij. De burgerlijke partij stelt zich actief in het strafproces en steunt op de door de gerechtelijke autoriteiten ingezamelde bewijzen. ### De Burgerlijk Aansprakelijke Partij en de Tussenkomende Partij De burgerlijk aansprakelijke partij is degene die financieel instaat voor de gevolgen van het misdrijf. De tussenkomende partij, meestal een verzekeraar, kan tussenkomen in het geding. ## Hoofdstuk 2: De Strafvordering ### Definitie De strafvordering is de vordering tot toepassing van de straffen of maatregelen die door de wet op bepaalde gedragingen of onthoudingen zijn gesteld. Ze mag niet verward worden met de burgerlijke vordering (schadeherstel), de tuchtrechtelijke vordering of de administratieve handhaving. ### Uitoefening van de Strafvordering De uitoefening van de strafvordering is een prerogatief van het OM, dat oordeelt over de opportuniteit van de vervolging, rekening houdend met beleidsrichtlijnen. In bepaalde gevallen is een klacht, aangifte of machtiging vereist voor de ontvankelijkheid van de strafvordering. #### Klachtmisdrijven Enkel vervolgbaar na indiening van een klacht door de benadeelde, bv. bij laster of eerroof. #### Aangifte Vaak vereist bij extraterritoriale bevoegdheid, met mogelijke betrokkenheid van buitenlandse overheden om dubbele vervolging te vermijden. #### Machtiging Vereist voor het vervolgen van parlementsleden, ministers en staatssecretarissen wegens feiten gepleegd binnen of buiten de uitoefening van hun functie, tenzij bij heterdaad. ### Hinderpalen bij de Uitoefening van de Strafvordering Er zijn gronden die de strafvordering schorsen (bv. prejudiciële vragen) en gronden die deze definitief doen vervallen (bv. dood van de verdachte, betaling van een geldsom, strafbemiddeling). #### Gronden van Schorsing Deze omvatten prejudiciële vragen (aan Grondwettelijk Hof of Hof van Justitie EU) en prejudiciële geschillen (bv. betwisting van de echtheid van een geschrift, betwisting van onroerende zakelijke rechten, laster). #### Gronden van Verval Deze omvatten de opheffing van de strafwet, de dood van de verdachte, betaling van een geldsom, voldoen aan de voorwaarden van strafbemiddeling, het gezag van het gewijsde (ne bis in idem), amnestie en verjaring. #### Verjaring van de Strafvordering De verjaringstermijnen, die aanzienlijk werden verlengd en vereenvoudigd door de wet van 9 april 2024, hangen af van de aard van het misdrijf. Voor ernstige schendingen van humanitair recht, genocide, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden, zedendelicten (met name tav minderjarigen), moord, roofmoord en terroristische misdrijven geldt er geen verjaring. De verjaring loopt niet meer vanaf de aanhangigmaking voor de vonnisrechter. #### Stuiting en Schorsing van de Verjaring Stuiting zorgt voor een nieuwe aanvang van de verjaringstermijn, terwijl schorsing de reeds verstreken tijd behoudt en de termijn verlengt. #### De Redelijke Termijn Het recht op een behandeling binnen een redelijke termijn (art. 14.3 IVBPR en 6.1 EVRM) moet worden beoordeeld op basis van de specifieke omstandigheden van de zaak, rekening houdend met de complexiteit, de houding van de verdachte en de gerechtelijke overheden. Overtreding kan leiden tot veroordeling bij eenvoudige schuldverklaring, een lagere straf of, in ernstige gevallen, verval van de strafvordering. ## Hoofdstuk 3: De Burgerlijke Vordering ### Definitie De burgerlijke vordering is de vordering van de persoon die schade heeft geleden door een misdrijf en vergoeding nastreeft. Deze kan samen met de strafvordering voor de strafrechter worden uitgeoefend, of afzonderlijk voor de burgerlijke rechter. ### Het Slachtoffer dat GeenUSD-(enkele) Actie Heeft Ondernomen Hoewel geen partij, worden gekende slachtoffers geïnformeerd over hun rechten en de zittingsdag. ### De Verklaring van Benadeelde Persoon Degene die schade heeft geleden en dit verklaart, verkrijgt de hoedanigheid van benadeelde persoon. Dit opent rechten zoals bijstand van een advocaat en inzage in het dossier, maar maakt hen nog geen partij in de strafprocedure. ### De Uitoefening van de Burgerlijke Vordering door de Burgerlijke Partij De burgerlijke partij stelt zich als partij in het strafproces. Dit kan op verschillende manieren, afhankelijk van de fase van de strafvordering. De burgerlijke vordering is accessorium van de strafvordering, wat betekent dat deze samen met de strafvordering wordt behandeld. #### Vereisten voor Ontvankelijke Burgerlijke Partijstelling * Aannemelijk maken van de bewering dat men door het misdrijf benadeeld is. * Doen blijken van een belang. * Schade hebben geleden in individuele belangen. * Bekwaam zijn om in rechte op te treden. #### Tegen Wie de Burgerlijke Vordering Kan Worden Ingesteld Tegen de dader van het misdrijf, de burgerrechtelijk aansprakelijke partij, of de tussenkomende partij. #### Verval van de Burgerlijke Vordering Vervalt door afstand van geding of vordering, dading, gezag van het burgerlijk gewijsde, en verjaring. ### Bijzondere Procedure: Bemiddeling Bemiddeling is een proces waarbij partijen met de hulp van een neutrale derde tot een oplossing komen voor de moeilijkheden die voortvloeien uit een misdrijf. Dit kan in elke fase van de strafprocedure plaatsvinden en staat open voor iedereen met een direct belang. ## Hoofdstuk 4: Het Opsporingsonderzoek ### Definitie Het opsporingsonderzoek is het geheel van handelingen gericht op het opsporen van misdrijven, hun daders en bewijzen, en het verzamelen van gegevens ten dienste van de strafvordering. Het wordt geleid door het Openbaar Ministerie (OM) en voert zowel 'à charge' als 'à décharge'. ### Kenmerken * **Afwezigheid van dwangmaatregelen**: Opsporingshandelingen mogen in principe geen dwangmaatregelen inhouden of individuele rechten schenden, tenzij de wet dit expliciet toelaat (bv. inbeslagneming) of bij ontdekking op heterdaad. * **Inquisitoir karakter**: Hoewel grotendeels verloren, kan dit nog teruggevonden worden in de actiemogelijkheden van de partijen. * **Proactieve recherche**: Mogelijk bij ernstige misdrijven, gericht op het opsporen van nog te plegen of reeds gepleegde maar nog niet ontdekte feiten. ### Start van het Opsporingsonderzoek Het opsporingsonderzoek kan starten door actief optreden van de politie of reactief optreden na klachten of aangiften. Zowel officiële als private aangiften zijn mogelijk, waarbij anonieme aangiften geldig zijn, maar lasterlijke aangiften strafbaar zijn. ### Verloop van het Opsporingsonderzoek Het OM vaardigt algemene richtlijnen uit en bepaalt prioritaire opsporingsgebieden. Politiediensten handelen in regel op opdracht van het OM, maar kunnen autonoom optreden mits informatie aan het OM. #### Voornaamste Opsporingshandelingen Dit omvat ondervragingen, huiszoekingen (enkel bij heterdaad of met toestemming), inbeslagnemingen, beroep op technische raadgevers, onderzoek aan het lichaam, DNA-onderzoek, zoekingen in informaticasystemen, opsporen van elektronische communicatie, bijzondere opsporingsmethoden (observatie, infiltratie, burgerinfiltratie, informantenwerking) en andere methoden zoals identificatie van gebruikers van elektronische communicatiediensten en inkijkoperaties. #### Bijzondere Opsporingsmethoden Deze vereisen een machtiging van het OM en omvatten observatie, infiltratie, burgerinfiltratie en informantenwerking. Provocatie van misdrijven is verboden. ## Hoofdstuk 5: Het Gerechtelijk Onderzoek ### Definitie Het gerechtelijk onderzoek is een vooronderzoek onder leiding van de onderzoeksrechter, gericht op het opsporen van daders, verzamelen van bewijzen en nemen van maatregelen voor een correcte rechtspraak. Het is noodzakelijk wanneer grondwettelijk gewaarborgde rechten worden aangetast. ### Kenmerken * **Leiding door Onderzoeksrechter**: Onafhankelijk van het OM. * **A charge et à décharge**: Het onderzoek wordt objectief gevoerd, waarbij zowel bewijzen voor als tegen de verdachte worden verzameld. * **Geheim karakter**: Het onderzoek is in beginsel geheim om het welslagen ervan te verzekeren en verdachten niet voorbarig in opspraak te brengen. * **Tegensprekelijk karakter**: De partijen (inverdenkinggestelde, burgerlijke partij) kunnen verzoeken tot onderzoeksdaden en rechtsmiddelen aanwenden tegen weigeringen. ### Start van het Gerechtelijk Onderzoek Het onderzoek kan gestart worden door: * Vordering van het OM. * Klacht met burgerlijke partijstelling. * Zichzelf vatten door de onderzoeksrechter (autosaisine). * Verwijzing door de correctionele rechtbank. * Vordering door volheid van bevoegdheid van de Kamer van Inbeschuldigingstelling (KI). Het vatten van de onderzoeksrechter brengt de strafvordering op gang en is 'in rem' (gericht op de feiten). ### Verloop van het Gerechtelijk Onderzoek Het onderzoek wordt grotendeels uitgevoerd door de politiediensten, geleid door de onderzoeksrechter. Partijen hebben het recht op inzage en afschrift van het dossier, en kunnen verzoeken tot bijkomende onderzoekshandelingen. Het OM oefent toezicht uit en kan vorderingen instellen. #### Voornaamste Onderzoeksverrichtingen Dit omvat ondervragingen, huiszoekingen, beslagen, observaties, inkijkoperaties, openen van brieven, deskundigenonderzoeken, DNA-onderzoeken, onderzoeken in informaticasystemen, opsporen van elektronische communicatie, moraliteitsonderzoeken en inobservatiestelling. #### Toezicht op het Gerechtelijk Onderzoek De Kamer van Inbeschuldigingstelling oefent toezicht uit op de regelmatigheid van het gerechtelijk onderzoek en kan bevelen tot vervollediging, ambtshalve vervolging gelasten of nietigheden uitspreken. ## Hoofdstuk 6: De Voorlopige Hechtenis ### Definitie Voorlopige hechtenis is de vrijheidsberoving van een verdachte vóór de definitieve veroordeling, met als doel vluchtgevaar, collusiegevaar, recidivegevaar of de openbare veiligheid te voorkomen. De wet streeft naar een zo kort mogelijke duur. ### De Arrestatie Arrestatie is de vrijheidsberoving die aan de aanhouding (en voorlopige hechtenis) voorafgaat en mag niet langer dan 48 uur duren. Bij heterdaad kan de politie arresteren; buiten heterdaad is de beslissing exclusief aan het OM. ### Het Bevel tot Medebrenging Dit is een dwangmaatregel waarbij de onderzoeksrechter een persoon (verdachte of getuige) voor zich laat komen. Het kan niet worden uitgevoerd 's nachts in niet-publieke plaatsen, tenzij bij heterdaad of met toestemming. ### Rechten van de Persoon die van zijn Vrijheid is Beroofd Deze persoon heeft recht op een vertrouwelijk overleg met een advocaat vóór het eerste verhoor, en op bijstand van een advocaat tijdens alle verhoren voorafgaand aan de betekening van het aanhoudingsbevel. Dit geldt ook voor verhoren tijdens de voorlopige hechtenis. ### Het Verlenen van het Bevel tot Aanhouding Dit kan door de onderzoeksrechter, mits formele (verhoor, betekening) en materiële (ernstige aanwijzingen, noodzakelijkheid voor openbare veiligheid, strafmaximum) voorwaarden vervuld zijn. Tegen een aanhoudingsbevel zijn geen rechtsmiddelen mogelijk. ### Verdere Handhaving van de Voorlopige Hechtenis De Raadkamer beslist over de handhaving van de voorlopige hechtenis, met termijnen van 1 maand (eerste en tweede handhaving) en vervolgens 2 maanden (vanaf de derde beslissing). Tegen deze beslissingen staat hoger beroep open bij de KI en cassatieberoep bij het Hof van Cassatie. ### Vrijheid en Invrijheidstelling onder Voorwaarden Dit is een alternatief voor voorlopige hechtenis, waarbij de onderzoeksrechter of onderzoeksgerechten voorwaarden opleggen, zoals een verbod op bepaalde activiteiten of het volgen van therapie. ### Vergoeding wegens Onregelmatige of Onwerkzame Hechtenis Er kan recht op vergoeding bestaan bij onwettige (strijdig met EVRM of interne wetgeving) of onwerkzame (bv. na vrijspraak, buitenvervolgingstelling, verjaring) voorlopige hechtenis. ## Hoofdstuk 7: Het Einde van het Vooronderzoek ### Einde van het Opsporingsonderzoek Het opsporingsonderzoek kan eindigen met seponering (haalbaarheids- of opportuniteitsredenen) door het OM, een minnelijke schikking, strafbemiddeling, voorafgaande erkenning van schuld, of dagvaarding voor de bevoegde rechtbank. ### Einde van het Gerechtelijk Onderzoek Het gerechtelijk onderzoek wordt afgesloten met een beschikking tot mededeling door de onderzoeksrechter aan het OM, gevolgd door een eindvordering tot regeling van de rechtspleging door het OM aan de Raadkamer. De Raadkamer beslist over de verwijzing naar het vonnisgerecht of de buitenvervolgingstelling. De KI oefent toezicht uit op de regelmatigheid van bijzondere opsporingsmethoden. ### Afhandelingswijzen Na het opsporingsonderzoek kan het OM de zaak seponeren, een minnelijke schikking, strafbemiddeling of voorafgaande erkenning van schuld voorstellen, of dagvaarden voor de bevoegde rechter. Indien een gerechtelijk onderzoek noodzakelijk is, vordert het OM dit. ## Hoofdstuk 8: De Behandeling van de Zaak ten Grond ### Mondeling, Tegensprekelijk en Openbaar Debat De bewijsvoering voor de vonnisgerechten gebeurt via een mondeling, tegensprekelijk en openbaar debat. Getuigen en deskundigen kunnen worden gehoord, waarbij rekening wordt gehouden met de rechten van verdediging en het vermoeden van onschuld. ### De Kwalificatie van het Feit De vonnisgerechten zijn niet gebonden door de initiële kwalificatie van de feiten en kunnen deze herkwalificeren, mits de beklaagde hiervan op de hoogte wordt gebracht en zich kan verdedigen. ### Bewijs Het bewijs rust op het OM, maar de verdediging kan tegenbewijs leveren. Onrechtmatig verkregen bewijs is in principe uitgesloten, tenzij aan strikte criteria wordt voldaan (Antigoon-criteria). De bewijswaarde wordt vrij beoordeeld door de rechter. ### Proces-verbaal van de Terechtzitting Dit verslag van de zitting is cruciaal voor de controle van de procedurele formaliteiten en de bewijsvoering. ### Motivering van de Vonnissen en Arresten Elke rechterlijke beslissing moet gemotiveerd zijn, waarbij de argumenten van alle partijen in aanmerking worden genomen. Specifieke gevallen vereisen een gedetailleerdere motivering. ### Samenhang en Splitsbaarheid Misdrijven die samenhangen, kunnen voor dezelfde rechter worden gebracht, met een voorkeur voor de hoogste rechterlijke instantie. Onsplitsbare misdrijven (eendaadse samenloop) moeten door dezelfde rechter worden behandeld. ### Gebruik van Talen in Gerechtszaken Het taalgebruik in strafzaken is geregeld door de wet van 15 juni 1935, waarbij de spreektaal van de beklaagde of een keuze van taal (in Brussel) doorslaggevend is. ## Hoofdstuk 9: De Procedure voor de Verschillende Vonnisgerechten ### De Politierechtbank Aanhangigmaking gebeurt via dagvaarding, verwijzing, oproeping bij PV of vrijwillige verschijning. De dagvaarding moet duidelijk de tenlastelegging omschrijven en de termijnen moeten worden nageleefd. ### De Correctionele Rechtbank Bevoegd voor wanbedrijven en gecorrectionaliseerde misdaden. De procedure kent aanvullingen zoals het hersteltraject en een specifieke regeling voor de samenstelling van de rechtbank (één of drie rechters). ### De Jeugdrechtbank Bevoegd voor minderjarigen die een jeugddelict hebben gepleegd. De procedure is meer gericht op de persoon van de minderjarige en zijn milieu, met de mogelijkheid van maatregelen in plaats van straffen. Uithandengeving is mogelijk voor minderjarigen vanaf 16 jaar. ### Het Hof van Beroep Fungeert als beroepsinstantie voor vonnissen van de correctionele rechtbanken en is bevoegd voor misdrijven bij voorrecht van rechtsmacht. De procedure kent bijzondere regels voor samenhangende misdrijven en voor de berechting van ministers. ### Het Hof van Assisen Bevoegd voor misdaden (niet-gecorrectionaliseerde) en politieke/persmisdrijven. De procedure omvat een inbeschuldigingstelling, een preliminaire zitting (samenstelling jury) en een zitting ten gronde (mondeling, tegensprekelijk, openbaar debat). De jury beslist over de schuldvraag, het college over de straf. ## Hoofdstuk 10: De Rechtsmiddelen ### Verzet Het rechtsmiddel tegen een verstekvonnis, waardoor de zaak terug voor hetzelfde gerecht wordt gebracht. Vereist partij zijn in het geding en verstek hebben gelaten, en dit binnen de gewone (15 dagen) of buitengewone (vaak 15 dagen na kennisgeving) termijn. ### Hoger Beroep Een rechtsmiddel tegen een beslissing van een lager gerecht aan een hoger gerecht. In principe alle beslissingen in eerste aanleg zijn vatbaar, tenzij van inwendige aard. De termijn bedraagt 30 dagen, met bijkomende termijnen voor het OM en de burgerlijke partij. ### Cassatieberoep Een rechtsmiddel gericht tot het Hof van Cassatie voor schending van de wet of vormverzuimen. Enkel mogelijk tegen eindbeslissingen, tenzij voor specifieke uitzonderingen (bv. bevoegdheid, burgerlijke aansprakelijkheid, uithandengeving). Vereist een advocaat met speciaal getuigschrift. ### Bijzondere Procedures voor het Hof van Cassatie Dit omvat cassatie in het belang van de wet, aanvragen tot herziening, regeling van rechtsgebied en verwijzing van de ene rechtbank naar de andere. ### Samenhang en Splitsbaarheid Samenhang van misdrijven kan leiden tot de bevoegdheid van de hoogste rechter. Onsplitsbaarheid geldt bij eendaadse samenloop, waarbij één feit meerdere misdrijven oplevert. ## Aanvullende Hoofdstukken en Thema's ### Het Gebruik der Talen in Gerechtszaken De taal van de procedure is de spreektaal van de beklaagde, tenzij anders bepaald. ### De Procedure voor de Verschillende Vonnisgerechten Dit hoofdstuk detailleert de specifieke procedures bij de politierechtbank, correctionele rechtbank, jeugdrechtbank, hof van beroep en hof van assisen, inclusief aanhangigmaking, terechtzitting en rechtsmiddelen. ### Bijzondere Procedures Dit omvat de procedure van voorrecht van rechtsmacht, de berechting van ministers, en de bijzondere procedure bij het Hof van Assisen. ### Invloed van de Beslissing van het Vonnisgerecht op de Voorlopige Hechtenis Bij vrijspraak of veroordeling tot een lichtere straf dan de reeds ondergane hechtenis, volgt onmiddellijke invrijheidstelling. Bij zwaardere straffen kan de hechtenis worden gehandhaafd of aangepast. ### De Vrijheid of Invrijheidstelling Mits Betaling van een Borgsom Een alternatief voor voorlopige hechtenis, waarbij de onderzoeksrechter een borgsom kan vorderen. ### Informatieverstrekking aan Slachtoffers Slachtoffers hebben recht op informatie over het verloop van de voorlopige hechtenis van de dader. ### Vergoeding wegens Onregelmatige of Onwerkzame Hechtenis Recht op vergoeding bij illegale of onwerkzame voorlopige hechtenis, aangevraagd bij de minister van Justitie. ### Overlevering en Uitlevering Onderscheid tussen overlevering (binnen EU via Europees aanhoudingsbevel) en uitlevering (traditioneel verdrag) om personen te verkrijgen voor vervolging of strafuitvoering. ## Bijzondere Aandachtspunten voor het Examen * **Verhouding tussen OM en Politie**: Begrijp de leidinggevende rol van het OM en de uitvoerende rol van de politie. * **Opsporingsonderzoek vs. Gerechtelijk Onderzoek**: Ken de verschillen, bevoegdheden en mogelijke dwangmaatregelen. * **Bevoegdheden van de Verschillende Magistraten**: Begrijp de rol van de onderzoeksrechter, procureur des Konings, procureur-generaal, etc. * **Rechten van de Verdediging**: Zwijgrecht, recht op advies, recht op inzage dossier, etc. * **Bewijsvoering**: Begrijp de regels rond wettig verkregen bewijs, de 'Antigoon'-criteria en de bewijswaarde van processen-verbaal. * **Voorlopige Hechtenis**: Ken de voorwaarden, termijnen, rechten van de aangehoudene en rechtsmiddelen. * **Rechtsmiddelen**: Beheers de verschillen tussen verzet, hoger beroep en cassatieberoep, inclusief termijnen en vormen. * **Bijzondere Procedures**: Ken de basisprincipes van strafbemiddeling, minnelijke schikking en voorafgaande erkenning van schuld. * **Motiveringsplicht**: Begrijp waarom vonnissen en arresten gemotiveerd moeten zijn en de gevolgen van een gebrek aan motivering. * **Termijnen**: Wees alert op de verschillende wettelijke termijnen voor procedures, beroepen en verjaring. Door deze studiehandleiding grondig door te nemen en de verbanden tussen de verschillende concepten te begrijpen, bent u optimaal voorbereid op het examen Strafprocesrecht. *** **Disclaimer**: Deze studiegids is opgesteld ter ondersteuning van uw studie en is gebaseerd op de verstrekte documentatie. Het is essentieel om deze informatie te vergelijken met officiële lesmaterialen en de meest recente wetgeving en rechtspraak te raadplegen voor een volledige en accurate voorbereiding. ## Veelvoorkomende Fouten om te Vermijden * **Verwarring tussen opsporings- en gerechtelijk onderzoek**: Weet wanneer welke procedure van toepassing is en welke dwangmaatregelen zijn toegestaan. * **Onjuiste toepassing van de 'Antigoon'-criteria**: Begrijp de nuance tussen materiële en formele onrechtmatigheden bij bewijsuitsluiting. * **Onvoldoende kennis van de rechten van de verdediging**: Met name het recht op een advocaat tijdens verhoren en het zwijgrecht. * **Verkeerde interpretatie van de termijnen**: Bestudeer de precieze berekening van termijnen voor verzet, hoger beroep, cassatie en voorlopige hechtenis. * **Onvoldoende onderscheid tussen de verschillende onderzoeks- en vonnisgerechten**: Ken de specifieke bevoegdheden en procedures van elk orgaan. * **Gebrekkige kennis van de verschillende vormen van afhandeling van zaken buiten proces**: Begrijp de voorwaarden en gevolgen van minnelijke schikking, strafbemiddeling en voorafgaande erkenning van schuld. * **Onderschatting van de motiveringsplicht van rechterlijke beslissingen**: Een gebrek aan motivering kan leiden tot vernietiging. * **Onjuiste toepassing van de regels rondom de voorlopige hechtenis**: Weet wanneer voorlopige hechtenis is toegestaan, de duur ervan, de rechten van de aangehoudene en de rechtsmiddelen. * **Vergeten van de rol van het Openbaar Ministerie**: Begrijp de opportuniteitsregel en de diverse mogelijkheden tot seponering, schikking of vervolging. * **Onvoldoende begrip van de draagwijdte van de burgerlijke vordering in het strafproces**: Ken de voorwaarden voor destelling als burgerlijke partij en de gevolgen daarvan. Door deze veelvoorkomende valkuilen te vermijden, vergroot u aanzienlijk uw kansen op een succesvolle examenvoorbereiding.

## Woordenlijst | Term | Definitie | |---|---| | Strafvordering | Het geheel van rechtsregels dat de vervolging van misdrijven en de tenuitvoerlegging van straffen regelt, onderverdeeld in vier procesfasen: onderzoek, vervolging, berechting en strafuitvoering. | | Opsporingsonderzoek | Het deel van het vooronderzoek dat gericht is op het opsporen van misdrijven, het verzamelen van bewijzen en het identificeren van de daders, geleid door het Openbaar Ministerie. | | Gerechtelijk onderzoek | Een vorm van vooronderzoek die wordt gevoerd onder leiding van een onderzoeksrechter, voornamelijk wanneer grondwettelijk gewaarborgde rechten moeten worden aangetast. | | Berechting | De fase waarin de feitenrechter beslissingen neemt over de bevoegdheid, ontvankelijkheid en gegrondheid van de strafvordering, resulterend in veroordeling of vrijspraak. | | Strafuitvoering | Het proces van tenuitvoerlegging van de opgelegde straffen na een definitieve rechterlijke beslissing. | | Heterdaad | Een misdrijf dat ontdekt wordt terwijl het gepleegd wordt, terstond nadat het is gepleegd, of wanneer de dader wordt achtervolgd door het openbaar geroep "houdt hem tegen". | | Bewijsvermoeden | Een juridische aanname die een feit als bewezen beschouwt, tenzij het tegendeel door de betrokkene wordt aangetoond. | | Nietigheid | De ongeldigheid van een rechtshandeling of procedureel voorschrift dat niet in acht is genomen, waardoor de handeling juridisch geen gevolg heeft. | | Voorlopige hechtenis | De vrijheidsbeneming van een verdachte gedurende het strafproces, voorafgaand aan een definitieve veroordeling, teneinde vluchtgevaar, collusiegevaar, recidivegevaar of de openbare veiligheid te voorkomen. | | Cassatieberoep | Een rechtsmiddel gericht tot het Hof van Cassatie met als doel de vernietiging van een arrest of vonnis van een lagere rechter wegens schending van de wet of verzuim van op straffe van nietigheid voorgeschreven vormen. | | Repressieve politie | De politie die bevoegd is voor het opsporen van misdrijven, het verzamelen van bewijzen en het identificeren van daders met het oog op hun bestraffing. | | Bestuurlijke politie | De politie die belast is met de handhaving van de openbare orde, de voorkoming van misdrijven en de bescherming van personen en goederen. |

# Introductie tot het strafrecht en het nieuwe strafwetboek Dit document biedt een introductie tot het Belgische strafrecht, met een focus op de overgang naar het nieuwe strafwetboek en de fundamentele principes die het strafrecht beheersen. ## 1. Introductie tot het strafrecht en het nieuwe strafwetboek Het strafrecht reguleert welk gedrag als strafbaar wordt beschouwd, welke straffen eraan verbonden zijn en hoe deze straffen worden opgelegd. Het is een tak van het publiekrecht, wat betekent dat het de openbare orde dient en de overheid bepaalde gedragingen strafbaar stelt. De principes van het strafrecht, geworteld in de Verlichting, benadrukken humanisering, proportionaliteit en preventie. ### 1.1 Historische context en het nieuwe strafwetboek De invloed van de Franse Code Pénal van 1791, met haar verlichtingsidealen, was significant voor het Europese strafrecht. In België werd deze in 1867 vervangen door een eigen Strafwetboek. Vanaf 8 april 2026 treedt een nieuw Strafwetboek in werking, dat het oude wetboek van 1867 vervangt. Dit nieuwe wetboek streeft naar vereenvoudiging, modernisering en proportionaliteit, met een herdefiniëring van misdrijven en straffen, nieuwe strafsoorten en afgestemde terminologie. Het nieuwe wetboek is opgedeeld in twee boeken: * **Boek 1:** Bevat de algemene regels van het strafrecht, waaronder het legaliteitsbeginsel, de toepassing van de strafwet in tijd en ruimte, definities van misdrijven, daderschap, deelneming, schuldontheffingsgronden, niet-toerekeningsvatbaarheid, straffen en beveiligingsmaatregelen. * **Boek 2:** Behandelt de bijzondere misdrijven, gegroepeerd onder acht titels, beginnend met een voorafgaande titel met definities. Deze titels omvatten onder andere ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht, ecocide, misdrijven tegen de persoon, openbare veiligheid, valsheden, vermogen, economische misdrijven en misdrijven tegen de staat. ### 1.2 Wat is strafrecht? Strafrecht kan worden gedefinieerd als "het geheel van rechtsregels waarin is vastgelegd welk gedrag strafbaar wordt geacht, welke straffen op dit gedrag gesteld zijn en via welke weg strafoplegging gerealiseerd kan worden." Het omvat dus het Strafwetboek (Boek 1 en 2) en het Wetboek van Strafvordering. Strafrecht is een tak van het publiek recht dat de verhouding tussen overheid en burgers regelt en dient de maatschappij als geheel. Het strafrecht is van openbare orde en kan niet door partijen worden afgeweken. Strafbare gedragingen omvatten: * Menselijke gedragingen. * Gedragingen van rechtspersonen (sinds 1999). * Actieve handelingen of nalaten (omissies). * Opzettelijke en onopzettelijke misdrijven. Voorwaarden voor strafbaarheid zijn onder meer: * **Wettigheid:** De gedraging moet door de wet als strafbaar zijn omschreven. * **Omstandigheden:** De specifieke omstandigheden (bv. wettige verdediging) kunnen de strafbaarheid beïnvloeden. * **Personen:** De hoedanigheid van dader en slachtoffer kan relevant zijn. ### 1.3 Het legaliteitsbeginsel Het legaliteitsbeginsel, neergelegd in artikel 1 van het Strafwetboek, is fundamenteel en betekent dat niemand kan worden gestraft zonder dat de wet dit voorziet (nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege). Dit beginsel garandeert dat burgers weten welk gedrag strafbaar is en welke straffen eraan verbonden zijn. Artikel 12 van de Grondwet waarborgt de vrijheid van de persoon en stelt dat niemand vervolgd kan worden dan in de gevallen die de wet bepaalt en in de vorm die zij voorschrijft. ### 1.4 Toepassing van de strafwet in de tijd De strafwet is niet retroactief, wat betekent dat men niet gestraft kan worden voor een handeling die op het moment van plegen niet strafbaar was. Ook mag er geen zwaardere straf worden opgelegd dan diegene die op het moment van het misdrijf voorzien was. Artikel 2 van het Strafwetboek regelt deze niet-retroactiviteit. Procedureregels, zoals de Salduzwetgeving, zijn hierop een uitzondering. Bij wetswijzigingen na het plegen van het misdrijf, gelden de voor de dader meest gunstige bepalingen. ### 1.5 Toepassing van de strafwet in de ruimte Het territorialiteitsbeginsel bepaalt dat misdrijven die op Belgisch grondgebied worden gepleegd, worden bestraft volgens de Belgische wetten, ongeacht de nationaliteit van de dader. Misdrijven die buiten België door Belgen of vreemdelingen worden gepleegd, worden in België enkel bestraft in de bij wet bepaalde gevallen, zoals bij ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht of terrorisme (universalisme). Het misdrijf wordt als op Belgisch grondgebied gepleegd beschouwd wanneer een van de bestanddelen materieel op dit grondgebied heeft plaatsgevonden. ### 1.6 Toepassing van de strafwet ten opzichte van personen De strafwet is in principe van toepassing op alle personen op Belgisch grondgebied. Echter, bepaalde personen genieten strafrechtelijke immuniteit, zoals de Koning, wiens persoon onschendbaar is. ### 1.7 Interpretatie van de strafwet De strafwet moet strikt worden geïnterpreteerd en kan niet naar analogie worden toegepast in het nadeel van de vervolgde persoon (artikel 4 Strafwetboek). Wel kan een evolutieve interpretatie worden toegepast op feiten die de wetgever destijds niet kon voorzien, mits de intentie van de wetgever duidelijk is en de feiten onder de wettelijke omschrijving vallen. ### 1.8 Bronnen van het strafrecht De bronnen van het strafrecht zijn hiërarchisch geordend: * **Internationaal recht:** EVRM, BUPO-verdrag. * **Nationaal recht:** * Grondwet. * Strafwetboek en Wetboek van Strafvordering. * Complementaire wetten (bv. betreffende internering, jeugddeliquentiedecreet). * **Rechtspraak en rechtsleer:** Hoewel rechtsleer gezag heeft, is deze niet bindend. Rechtspraak (jurisprudentie) heeft meer bindende kracht. Het legaliteitsbeginsel impliceert dat wat niet expliciet verboden is, is toegelaten. ### 1.9 Het misdrijf: Definitie en bestanddelen Een misdrijf vereist de aanwezigheid van een materieel en een moreel bestanddeel. De gedraging wordt als wederrechtelijk beschouwd indien beide bestanddelen vervuld zijn. De wet kan ook verzwarende bestanddelen voorzien. * **Materieel bestanddeel:** Omvat de menselijke, uitwendig waarneembare gedraging (handelen of nalaten). Dit kan een commissiemisdrijf (positief optreden) of een omissiemisdrijf (negatief optreden, zoals schuldig verzuim) zijn. Het gevolg van de gedraging kan een constitutief element van het misdrijf zijn of een verzwarend bestanddeel. * **Moreel bestanddeel:** Vereist dat de dader bewust en uit vrije wil heeft gehandeld. Dit omvat het inzicht in de strafbaarheid van de daad en de vrije wil. De vrije wil kan aangetast zijn door dwang of dwaling. * **Wederrechtelijkheid:** Een gedraging is wederrechtelijk wanneer ze niet gerechtvaardigd wordt door een wettelijke grondslag. * **Verzwarend bestanddeel:** Elementen die leiden tot een hogere straf. * **Verzwarende factor:** Omstandigheden die de rechter in overweging moet nemen bij het kiezen van de straf, zonder de strafhoogte te overschrijden. #### 1.9.1 De strafbare poging De poging tot een misdrijf is strafbaar wanneer het crimineel voornemen zich door een begin van uitvoering heeft geopenbaard. Vrijwillige terugtrekking voorkomt strafbaarheid. Pogingen zijn altijd strafbaar voor opzettelijke misdrijven. De strafbare poging wordt bestraft met een straf van het onmiddellijk lagere strafniveau dan dat van het voltooide misdrijf. #### 1.9.2 Rechtvaardigingsgronden Rechtvaardigingsgronden heffen de wederrechtelijkheid van een gedraging op. Deze zijn limitatief opgesomd in de wet en omvatten onder meer: * Gebod of toelating bij wet. * Bevel van de overheid. * Noodtoestand (conflicterende rechtsgoederen, ernstig en acuut gevaar, proportionaliteit). * Wettige verdediging (reactie op een onrechtmatige, ernstige en ogenblikkelijke aanval, met een proportionele verdediging). * Wettig verzet in geval van misbruik door de overheid. De toestemming van het slachtoffer kan in principe geen rechtvaardigingsgrond zijn in het strafrecht, aangezien het van openbare orde is. ### 1.10 Daderschap en deelneming Het beginsel van individuele strafrechtelijke verantwoordelijkheid is de hoeksteen van het strafrecht. * **Daderschap:** Omvat rechtstreeks daderschap, middellijk daderschap (gebruik maken van een ander als instrument) en mededaderschap (opzettelijk samenwerken). * **Deelneming:** Omvat personen die wetens en willens op betekenisvolle wijze bijdragen aan de uitvoering, voorbereiding of aanzet tot een misdrijf. Deelneming kan leiden tot dezelfde straf als de dader. * **Verantwoordelijkheid van rechtspersonen:** Rechtspersonen kunnen strafrechtelijk aansprakelijk worden gesteld, met uitzondering van publiekrechtelijke rechtspersonen die enkel een schuldigverklaring zonder straf kunnen krijgen. De doorwerking van verzwarende bestanddelen en factoren geldt voor daders en deelnemers die hiervan kennis hadden of hadden moeten hebben. Objectieve bestanddelen/factoren gelden voor alle deelnemers, subjectieve bestanddelen/factoren zijn persoonsgebonden. #### 1.10.1 Schuldontheffingsgronden en niet-toerekeningsvatbaarheid * **Schuldontheffingsgronden:** Omstandigheden waardoor de dader geen verwijt treft, zoals onweerstaanbare dwang of onoverkomelijke dwaling. * **Niet-toerekeningsvatbaarheid:** Personen die door een geestesstoornis of minderjarigheid (onder 18 jaar) hun oordeelsvermogen of controle over hun daden niet konden uitoefenen, zijn niet strafrechtelijk verantwoordelijk. Bij geestesstoornis kan er internering volgen indien gevaar voor de maatschappij bestaat. Minderjarigen worden in principe buiten het strafrecht gehouden, met mogelijke beschermingsmaatregelen of uithandengeving vanaf 16 jaar in specifieke gevallen. ### 1.11 Straffen De doelstellingen van straffen omvatten maatschappelijke afkeuring, herstel van maatschappelijk evenwicht, rehabilitatie, re-integratie en bescherming van de maatschappij. Strafrechtelijke sancties zijn onderverdeeld in acht niveaus. * **Hoofdstraffen:** Gevangenisstraf is het ultimum remedium. Het nieuwe wetboek voorziet in een strafniveau-systeem, correctionalisering wordt afgeschaft en er komen nieuwe straffen en begrippen. * **Bijkomende straffen:** Kunnen verplicht of facultatief zijn en naast de hoofdstraf worden opgelegd. * **Vrijheidsbenemende straffen:** Gevangenisstraf en behandeling onder vrijheidsberoving (vanaf 2035). * **Vrijheidsbeperkende straffen:** Straf onder elektronisch toezicht, probatiestraf, werkstraf. * **Vermogensstraffen:** Geldboete en verbeurdverklaring. De geldstraf kan gebaseerd zijn op het behaalde voordeel uit het misdrijf. * **Verzwarende factoren en verzachtende omstandigheden:** Kunnen de strafmaat beïnvloeden. * **Verschoningsgronden:** Omstandigheden die leiden tot strafontheffing of strafvermindering (bv. noodweerexces, minderjarigheid). * **Veroordeling bij schuldigverklaring:** Mogelijk voor lichtere misdrijven (niveau 1 of 2). ### 1.12 Burgerrechtelijke bepalingen en beveiligingsmaatregelen * **Burgerrechtelijke aansprakelijkheid:** In het strafrecht is er geen burgerrechtelijke aansprakelijkheid voor de betaling van een vermogensstraf door een ander. Teruggave en schadevergoeding hebben voorrang boven vermogensstraffen en gerechtskosten. * **Verbeurdverklaring als beveiligingsmaatregel:** Zaken die strijdig zijn met de openbare orde, veiligheid of goede zeden worden vernietigd of verbeurd verklaard. * **Ontbinding van de rechtspersoon:** Kan worden uitgesproken als beveiligingsmaatregel bij opzettelijk opgerichte rechtspersonen voor criminele doeleinden. * **Onwaardigheid om te erven:** De dader kan worden uitgesloten van de nalatenschap van het slachtoffer. ### 1.13 Tenietgaan en verjaring van straffen * **Dood van de veroordeelde:** Straffen teniet door de dood, behalve bij rechtspersonen. * **Verjaring van de straf:** Verschillende termijnen afhankelijk van het niveau van de straf, met uitzondering van genocide, misdaden tegen de mensheid en oorlogsmisdaden. Verjaring kan gestuit of geschorst worden. * **Verjaring van burgerrechtelijke veroordelingen:** Verjaren volgens de regels van het burgerlijk recht. Onwaardigheid om te erven verjaart niet. ### 1.14 Diverse bepalingen * **Gevolgen van veroordelingen uit andere EU-lidstaten:** Worden in aanmerking genomen onder dezelfde voorwaarden als Belgische veroordelingen. * **Toepassing van bepalingen:** De algemene bepalingen van het Strafwetboek zijn van toepassing op Boek 2 en bijzondere wetten, tenzij anders bepaald. ### 1.15 Jeugdbeschermingsrecht en jeugdhulpverlening Het jeugdbeschermingsrecht regelt overheidsinterventies ten aanzien van jongeren in probleemsituaties of die delicten hebben gepleegd. Dit omvat zowel vrijwillige als gerechtelijke jeugdhulp. Er is een onderscheid tussen jeugdhulpverlening (voor jongeren in verontrustende situaties - VOS) en jeugddelinquentierecht (voor jongeren die een strafbaar feit hebben gepleegd - MOF'ers, nu jeugddelicten genoemd). De bevoegdheid ligt grotendeels bij de gemeenschappen, met federale restbevoegdheden. Belangrijke principes zijn: * **Respect voor de rechten van het kind:** Van rechtsobject naar rechtssubject. * **Gezinsgerichtheid:** Gericht op het behoud en de terugkeer naar het gezin. * **Subsidiariteit:** Minst ingrijpende maatregelen eerst, vrijwillige hulp boven gerechtelijke. * **Proportionaliteit:** Maatregelen in verhouding tot de actie. Het jeugdbeschermingsrecht heeft een historische evolutie gekend, van een puur strafrechtelijk model naar een beschermingsmodel, en recenter naar een meer verantwoordelijkheidsgericht model met nadruk op herstelrecht. Het VN-verdrag inzake de rechten van het kind (IVRK) is een belangrijk internationaal kader. Het **Decreet Integrale Jeugdhulp** regelt de samenwerking tussen verschillende diensten en zorgt voor tijdige toegang tot hulp, zowel vrijwillig als gerechtelijk. De **intersectorale toegangspoort (ITP)** regelt de toegang tot niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp. **Gerechtelijke jeugdhulpverlening** wordt door een jeugdrechter opgelegd en kan een inperking van fundamentele rechten met zich meebrengen. De **Sociale Dienst Jeugdrechtbank (SDJ)** ondersteunt de jeugdparketten en jeugdrechters bij het opstellen van onderzoeken en het opvolgen van maatregelen. ### 1.16 De rechtspositie van de minderjarige Het **Decreet Rechtspositie van de Minderjarige (DRM)** regelt de rechten van kinderen en jongeren in de jeugdhulp, met inspiratie uit internationale kinderrechten. Het biedt rechtswaarborgen en ondersteunt het professioneel handelen. Rechten zoals recht op informatie, inspraak, privacy en een menswaardige behandeling zijn hierin vastgelegd. Het **beroepsgeheim** is van toepassing op alle personen die meewerken aan de jeugdhulp, met wettelijk voorziene uitzonderingen zoals meldingsplichten en spreekrecht in specifieke gevallen. Binnen de jeugdhulp is er ook een **gedeeld beroepsgeheim** geregeld. Het nieuwe **Jeugddeliquentiedecreet van 2019** stuurt aan op snelle, constructieve en herstelgerichte reacties op jeugddelicten, met meer verantwoordelijkheid voor de minderjarige dader, maar met behoud van hulpverlenende mogelijkheden. > **Tip:** De introductie van het nieuwe strafwetboek vanaf april 2026 is een cruciaal examenonderwerp. Besteed extra aandacht aan de structuur, doelstellingen en de belangrijkste wijzigingen ten opzichte van het oude wetboek. Begrijp de fundamentele principes zoals het legaliteitsbeginsel en de toepassing in tijd en ruimte grondig. --- # Het misdrijf: bestanddelen, poging en rechtvaardigingsgronden Oké, hier is een gedetailleerde en omvattende samenvatting voor het examenonderwerp "Het misdrijf: bestanddelen, poging en rechtvaardigingsgronden", gebaseerd op de verstrekte documentinhoud en in overeenstemming met alle opmaakvereisten. ## 2. Het misdrijf: bestanddelen, poging en rechtvaardigingsgronden Dit onderdeel behandelt de fundamentele elementen die een gedraging tot een misdrijf maken, de strafbaarheid van onvoltooide handelingen en de gronden waarop een anderszins strafbare gedraging toch gerechtvaardigd kan zijn. ### 2.1 Definitie en bestanddelen van een misdrijf Een misdrijf wordt gedefinieerd door de aanwezigheid van zowel een materieel als een moreel bestanddeel. Deze elementen zijn cruciaal voor de vaststelling van de wederrechtelijkheid van een gedraging. De wet kan tevens verzwarende bestanddelen voorzien die de straf verhogen. #### 2.1.1 Materieel bestanddeel Het materiële bestanddeel omvat de menselijke, uitwendig waarneembare gedraging die door de wet als strafbaar is omschreven. Dit kan zowel een actief optreden (handelings- of commissiemisdrijf) als een nalaten (onthoudings- of omissiemisdrijf) betreffen. * **Menselijke gedraging:** De handeling moet door een mens zijn gesteld. Gedachten alleen zijn niet strafbaar. * **Handelingsmisdrijf (commissiemisdrijf):** Een positieve daad die verboden is. * **Onthoudings- of omissiemisdrijf:** Het nalaten van een handeling die wettelijk vereist of verwacht wordt. Een bekend voorbeeld is schuldig verzuim, waarbij men opzettelijk nalaat hulp te verlenen aan iemand in groot gevaar. * **Strafbare gedraging:** De wet preciseert nauwkeurig welke gedragingen strafbaar zijn. Dit kan zowel de gedraging zelf zijn als de gevolgen ervan. * **Gevolg als constitutief element:** Bepaalde misdrijven vereisen een specifiek gevolg om voltooid te zijn, zoals bij het veroorzaken van een integriteitsaantasting. * **Gevolg als verzwarend bestanddeel:** Indien een bepaald gevolg intreedt, kan dit leiden tot een zwaardere straf, zelfs als de dader niet de intentie had dit gevolg te veroorzaken (bv. bij gewelddaden met de dood tot gevolg). * **Leeftijdsvereiste:** Soms is een specifieke leeftijd van de dader of het slachtoffer een bestanddeel van het misdrijf (bv. seksuele misdrijven met minderjarigen). * **Bepaalde hoedanigheid:** De hoedanigheid van de dader (bv. een persoon met een openbare functie) kan een bestanddeel van het misdrijf zijn. * **Wederrechtelijkheid:** Dit is een integraal onderdeel van het materiële bestanddeel. Een gedraging die strafbaar is gesteld, is slechts een misdrijf indien ze wederrechtelijk is, wat betekent dat de dader niet het recht had om de handeling te stellen. Rechtvaardigingsgronden kunnen de wederrechtelijkheid opheffen. * **Strafrechtelijke straffen:** De principes van het strafrecht zijn enkel van toepassing op gedragingen die leiden tot strafrechtelijke straffen, niet op administratieve geldboetes of tuchtrechtelijke sancties. #### 2.1.2 Moreel bestanddeel Het morele bestanddeel vereist dat de dader **bewust** en **uit vrije wil** heeft gehandeld. * **Bewustzijn:** De dader moet zich bewust zijn geweest van de aard van zijn gedraging en de mogelijke gevolgen ervan. Onoverkomelijke dwaling (onwetendheid die redelijkerwijs niet te vermijden was) kan het bewustzijn aantasten. * **Vrije wil:** De dader moet de mogelijkheid hebben gehad om anders te handelen. Onweerstaanbare dwang (externe druk die geen weerstand duldt) of onoverkomelijke dwaling kunnen de vrije wil aantasten. * **Schuld:** Binnen het morele bestanddeel wordt ook onderscheid gemaakt tussen verschillende vormen van schuld: * **Reglementaire misdrijven:** Vereisen enkel bewustzijn en vrije wil. * **Opzettelijke misdrijven:** Omvatten algemeen opzet (wil om de handeling te plegen) en bijzonder opzet (wil om een specifiek gevolg te bereiken). * **Onopzettelijke misdrijven:** Ontstaan door een ernstig gebrek aan voorzorg of voorzichtigheid. #### 2.1.3 Verzwarend bestanddeel Een verzwarend bestanddeel is een element dat, indien aanwezig, leidt tot een hogere straf voor het misdrijf, specifiek voorzien in de wet. Dit onderscheidt zich van verzwarende factoren, die de rechter wel moet overwegen bij de strafoplegging, maar de straf zelf niet naar een hoger niveau tillen. > **Voorbeeld:** Foltering gepleegd door een persoon met een openbare functie is een verzwarend bestanddeel, waardoor het misdrijf met een hoger strafniveau wordt bestraft dan foltering door een gewone burger. ### 2.2 Strafbare poging De poging tot een misdrijf is strafbaar wanneer het crimineel voornemen van de dader zich heeft geopenbaard door een **begin van uitvoering**. * **Voorwaarden voor strafbare poging:** * **Crimineel voornemen:** De intentie om een misdrijf te plegen. * **Begin van uitvoering:** Een handeling die rechtstreeks gericht is op het voltooien van het misdrijf. * **Vrijwillige terugtred:** Indien de dader terugtreedt van zijn voornemen, wegens omstandigheden die afhankelijk zijn van zijn wil, is hij niet strafbaar voor de poging. Dit geldt echter niet voor deelnemers indien de voorwaarden niet voor hen vervuld zijn. * **Straf voor poging:** De poging tot een opzettelijk misdrijf wordt bestraft met een straf van het **onmiddellijk lagere strafniveau** dan dat van het voltooide misdrijf. * **Crimineel aanbod:** De poging tot een misdrijf is ook strafbaar wanneer iemand op **vasthoudende en zekere wijze** voorstelt, aanbiedt of aanzet tot een misdrijf waarop een straf van niveau 5 of hoger staat, en dit aanbod wordt aanvaard, maar de uitvoering mislukt door omstandigheden buiten de wil van de betrokkenen. Dit wordt bestraft met een straf die **twee niveaus lager** is dan het niveau van het voltooide misdrijf. ### 2.3 Rechtvaardigingsgronden Rechtvaardigingsgronden zijn omstandigheden die door de wet worden erkend en de wederrechtelijkheid van een gedraging opheffen, waardoor deze gedraging geoorloofd of gerechtvaardigd wordt. Hoewel een misdrijf materieel en moreel aanwezig is, wordt de dader niet strafrechtelijk verantwoordelijk gehouden. De belangrijkste rechtvaardigingsgronden zijn: * **Gebod of toelating bij de wet:** Handelingen die wettelijk verplicht of toegelaten zijn, kunnen geen misdrijf uitmaken (bv. huiszoeking met toestemming van de onderzoeksrechter). * **Bevel van de overheid:** Het uitvoeren van een wettig en bevoegd gegeven bevel van een overheid. Dit moet vooraf gegeven zijn, door een bevoegde autoriteit, en volgens de wettelijke bepalingen. * **Noodtoestand:** Een situatie waarin iemand een recht of belang vrijwaart dat een ernstig en onmiddellijk gevaar loopt, en waarvan de waarde hoger is dan die van het recht dat door het als misdrijf omschreven feit wordt prijsgegeven. De noodtoestand mag niet opzettelijk door de betrokkene zelf zijn veroorzaakt. * **Vereisten:** Acuut en ernstig gevaar, proportionaliteit, volstrekte noodzakelijkheid. * **Wettige verdediging (noodweer):** Het zich verweren tegen een onrechtmatige, ernstige en ogenblikkelijke aanval op de eigen persoon of die van een derde, op een evenredige manier. De aanval moet onrechtmatig, ernstig en actueel zijn, en de verdediging moet subsidiair en proportioneel zijn. > **Tip:** Rechtvaardigingsgronden heffen de wederrechtelijkheid op. Dit betekent dat de gedraging niet langer als strafbaar wordt beschouwd, en dus ook geen burgerrechtelijke aansprakelijkheid met zich meebrengt. > **Voorbeeld:** Indien iemand in zijn huis wordt aangevallen en zich met proportioneel geweld verdedigt, waarbij de aanvaller gewond raakt, kan er sprake zijn van wettige verdediging. ### 2.4 Indeling van misdrijven Hoewel de traditionele indeling in overtredingen, wanbedrijven en misdaden verdwijnt in het nieuwe strafwetboek, worden misdrijven nog steeds onderverdeeld op basis van diverse criteria: * **Politieke en drukpersmisdrijven:** Vaak behandeld door het Hof van Assisen. * **Aflopende en voortdurende misdrijven:** Afhankelijk van de duur van de strafbare gedraging. * **Enkelvoudige en voorgezette misdrijven:** Een enkele handeling of een reeks van handelingen. * **Gelegenheids- en gewoontemisdrijven:** Misdrijven die afhankelijk zijn van een specifieke gelegenheid of die een gewoonte vormen. --- # De dader van het misdrijf: daderschap, deelneming en schuld Hieronder volgt een gedetailleerd overzicht van het onderwerp "De dader van het misdrijf: daderschap, deelneming en schuld", opgesteld conform de gestelde richtlijnen. ## 3. De dader van het misdrijf: daderschap, deelneming en schuld Dit onderdeel verkent de concepten van daderschap en deelneming aan een misdrijf, inclusief de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen, de doorwerking van verzwarende bestanddelen en factoren, alsook de gronden van schuldontheffing en niet-toerekeningsvatbaarheid. ### 3.1 Daderschap Het beginsel van de individuele strafrechtelijke verantwoordelijkheid vormt de hoeksteen van het strafrecht. Dit betekent dat men in principe enkel strafrechtelijk verantwoordelijk kan worden gesteld voor eigen gedragingen. De strafvordering is persoonlijk en vervalt bij de dood van de dader. Dit onderscheidt strafrechtelijke verantwoordelijkheid van burgerlijke aansprakelijkheid, waarbij men wel aansprakelijk kan zijn voor het gedrag van anderen. De strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen wordt ook persoonlijk aangerekend. #### 3.1.1 Vormen van daderschap Het strafwetboek onderscheidt verschillende vormen van daderschap: * **Rechtstreeks daderschap (in persoon):** Dit betreft de dader die het misdrijf zelf, in eigen persoon, pleegt. * **Middellijk daderschap:** Hierbij maakt men zich schuldig aan het misdrijf door zich te bedienen van een ander persoon als louter instrument. De middellijke dader is hierbij de eigenlijke dader. * **Codaderschap:** Dit houdt in dat er opzettelijk met anderen wordt samengewerkt om het misdrijf te plegen. De codaders zijn zij die individueel of samen het misdrijf of de poging in al zijn bestanddelen (materieel en moreel) hebben gepleegd. #### 3.1.2 Verantwoordelijkheid van rechtspersonen Zowel natuurlijke personen als rechtspersonen kunnen strafrechtelijk aansprakelijk worden gesteld voor strafbare gedragingen. Voor publiekrechtelijke rechtspersonen geldt enkel de eenvoudige schuldigverklaring, zonder oplegging van verdere straffen. ### 3.2 Deelneming Deelneming aan een misdrijf is strafbaar wanneer iemand wetens en willens op een betekenisvolle wijze heeft deelgenomen aan de uitvoering van het misdrijf, de voorbereiding of de uitvoering ervan heeft vergemakkelijkt, rechtstreeks heeft aangezet tot het plegen van het misdrijf, of heeft nagelaten te handelen waardoor het misdrijf werd bevorderd of vergemakkelijkt. Ook hulp of bijstand nadien, indien voorafgaand overleg is gepleegd, kan als deelneming worden beschouwd. Deelneming impliceert een significante bijdrage zonder de status van dader te hebben en kan leiden tot dezelfde straf als de daders. ### 3.3 Verzwarende bestanddelen en factoren Het strafwetboek voorziet in verzwarende bestanddelen en verzwarende factoren die de straf kunnen verzwaren. * **Verzwarende bestanddelen:** Deze elementen zorgen ervoor dat het misdrijf met één of meer niveaus hoger wordt bestraft. * **Verzwarende factoren:** Deze factoren moet de rechter in overweging nemen bij het kiezen van de straf en de zwaarte ervan, zonder dat hij een straf van een hoger niveau mag opleggen. De doorwerking van deze bestanddelen en factoren is afhankelijk van of ze objectief of subjectief van aard zijn. Objectieve bestanddelen en factoren hebben gevolgen voor alle deelnemers indien kennis van het bestaan ervan aanwezig was of had moeten zijn. Subjectieve bestanddelen en factoren hebben enkel gevolgen voor de dader of deelnemer indien de toepassingsvoorwaarden ervan voor die persoon vervuld zijn. > **Tip:** Het onderscheid tussen verzwarende bestanddelen (die het strafniveau verhogen) en verzwarende factoren (die binnen het strafniveau de zwaarte van de straf beïnvloeden) is cruciaal voor de straftoemeting. ### 3.4 Schuldontheffingsgronden Schuldontheffingsgronden zijn omstandigheden waardoor de dader van het misdrijf geen verwijt treft wegens de concrete situatie. Deze gronden ontheffen de persoon van strafrechtelijke verwijtbaarheid, hoewel de gedraging wederrechtelijk kan blijven. * **Onweerstaanbare dwang:** Dit doet zich voor wanneer er externe druk (fysiek of psychisch) is die zo sterk is dat er geen weerstand mogelijk is. * **Onoverkomelijke dwaling:** Hierbij handelt de dader in verontschuldigbare onwetendheid en meent hij te handelen rechtmatig, waarbij de dwaling niet te vermijden was. Dit kan zowel een feitelijke dwaling (vergissen over feiten) als een rechtsdwaling (zeer streng ingevuld en zelden aanvaard) betreffen. ### 3.5 Gronden van niet-toerekeningsvatbaarheid Niet-toerekeningsvatbaarheid betekent dat een persoon niet strafrechtelijk verantwoordelijk kan worden gesteld, ook al is de gedraging wederrechtelijk en verwijtbaar. * **Geestesstoornis:** Een persoon is niet strafrechtelijk verantwoordelijk indien hij op het tijdstip van de feiten leed aan een geestesstoornis die zijn oordeelsvermogen of de controle over zijn daden teniet heeft gedaan. In dergelijke gevallen kan internering worden bevolen ter bescherming van de maatschappij, met name bij ernstige feiten die de fysieke of psychische integriteit aantasten of bedreigen. Verminderde toerekeningsvatbaarheid kan leiden tot aanpassingen in de strafmaat. * **Minderjarigheid:** Personen die op het tijdstip van de feiten de leeftijd van achttien jaar niet hebben bereikt, zijn in principe niet strafrechtelijk verantwoordelijk. Voor minderjarigen vanaf 16 jaar kan er sprake zijn van 'uithandengeving' naar het volwassen strafrecht onder strikte voorwaarden. ### 3.6 Strafbare poging en rechtvaardigingsgronden #### 3.6.1 Strafbare poging De poging tot misdrijf is strafbaar wanneer het crimineel voornemen van de dader zich door een begin van uitvoering heeft gemanifesteerd. Vrijwillige terugtred werkt enkel door naar deelnemers onder bepaalde voorwaarden. De poging is altijd strafbaar voor opzettelijke misdrijven en wordt bestraft met een straf van het onmiddellijk lagere strafniveau dan dat van het voltooide misdrijf. Het 'crimineel aanbod' (het voorstellen, aanbieden of aanzetten tot een misdrijf) is eveneens strafbaar. #### 3.6.2 Rechtvaardigingsgronden Rechtvaardigingsgronden heffen de wederrechtelijkheid van de gedraging op, waardoor deze geoorloofd wordt. Ze moeten uitdrukkelijk in de wet zijn voorzien. * **Gebod of toelating bij de wet:** Bepaalde handelingen die anders strafbaar zouden zijn, worden geoorloofd indien ze door de wet worden geboden of toegelaten (bv. huiszoeking met toestemming). * **Bevel van de overheid:** Het uitvoeren van een bevel van een bevoegde overheid, mits dit wettelijk is en volgens de bepalingen van de wet. * **Noodtoestand:** Wanneer het plegen van een als misdrijf omschreven feit noodzakelijk is om een recht of belang dat een ernstig en onmiddellijk gevaar loopt en van hogere waarde is, te vrijwaren. * **Wettige verdediging (noodweer):** Het verweren tegen een onrechtmatige, ernstige en ogenblikkelijke aanval op de eigen persoon of die van een derde, op een evenredige manier. De aanval moet onrechtmatig, ernstig en actueel zijn, en de verdediging subsidiair en proportioneel. * **Wettig verzet:** In geval van misbruik door de overheid. Het slachtoffer kan niet rechtsgeldig toestemmen in handelingen die afbreuk doen aan bepaalde rechtsgoederen die door de wetgever als van dusdanig belang worden geacht dat de vrije beschikking eraan onttrokken wordt (bv. het recht op leven). --- # Strafoplegging en uitvoering Dit onderdeel behandelt de verschillende soorten straffen, de criteria voor strafoplegging, verzachtende en verzwarende omstandigheden, verschoningsgronden en de specifieke straffen voor natuurlijke en rechtspersonen. ## 4. Strafoplegging en uitvoering ### 4.1 Doelstellingen van de straf De doelstellingen van de straf zijn vastgelegd in artikel 27 van het Strafwetboek (Sw.) en omvatten: * **Maatschappelijke afkeuring (vergelding):** Het uitdrukken van de afkeuring van de samenleving ten aanzien van het gepleegde misdrijf. * **Herstel maatschappelijk evenwicht en schade:** Het herstellen van de door het misdrijf verstoorde maatschappelijke orde en het vergoeden van aangerichte schade. * **Rehabilitatie en re-integratie:** Het bevorderen van de verbetering van de dader en zijn terugkeer in de samenleving. * **Bescherming van de maatschappij:** Het wegnemen van de mogelijkheid voor de dader om nieuwe misdrijven te plegen. Bij de keuze van de straf kan de rechter rekening houden met verzwarende factoren (art. 28 Sw.). Deze factoren mogen de rechter echter niet toelaten een straf van een hoger niveau op te leggen dan wettelijk voorzien. > **Tip:** De keuze voor een straf van niveau 2, waarvoor een motivatie vereist is, benadrukt het belang van de doelstellingen van de straf. ### 4.2 Verzwarende omstandigheden en factoren * **Verzwarende bestanddelen:** Dit zijn elementen die, indien aanwezig, ertoe leiden dat het misdrijf met een hogere strafniveau wordt bestraft. * **Verzwarende factoren:** Dit zijn omstandigheden die de rechter in overweging moet nemen bij het bepalen van de strafmaat binnen een bepaald strafniveau. Ze leiden niet tot een hoger strafniveau. * **Discriminerende drijfveer (art. 29 Sw.):** Discriminatie op basis van bijvoorbeeld ras, geslacht, godsdienst of geaardheid kan een verzwarende factor zijn voor alle misdrijven. ### 4.3 Verzachtende omstandigheden Artikel 30 Sw. voorziet in verzachtende omstandigheden. Indien de rechter deze in aanmerking neemt, kan hij de straf verminderen of wijzigen. Dit biedt de rechter flexibiliteit om een straf op te leggen die beter aansluit bij de specifieke situatie. Het toepassen van verzachtende omstandigheden kan ertoe leiden dat de rechter een lagere strafniveau oplegt. > **Voorbeeld:** Bij een misdrijf waarvoor een straf van niveau 8 (levenslange gevangenisstraf) is voorzien, kan de rechter bij aanneming van verzachtende omstandigheden een straf van een lager niveau (bv. niveau 3 tot 7) opleggen. ### 4.4 Voorlichtingsrapport en advies van deskundigen * **Voorlichtingsrapport (art. 31 Sw.):** Het Openbaar Ministerie (OM) of de rechter kan een bevoegde dienst opdracht geven een voorlichtingsrapport op te stellen. Dit rapport bevat relevante informatie om de rechter te informeren over de geschiktheid van de te overwegen straffen of maatregelen. Dit valt onder de taak van de justitiehuizen. * **Advies van een deskundige (art. 32 Sw.):** In geval van terroristische misdrijven of misdrijven tegen de seksuele integriteit of het zelfbeschikkingsrecht, wint het OM of de rechter het gemotiveerd advies in van een gespecialiseerde deskundige of dienst. Dit advies is optioneel indien het niet strikt noodzakelijk wordt geacht. ### 4.5 Verschoningsgronden Verschoningsgronden (art. 33 Sw.) zijn in de wet omschreven omstandigheden die leiden tot strafontheffing of strafvermindering. * **Strafontheffende verschoningsgronden:** * **Geen misdrijf (art. 10 Sw.):** Wanneer de wederrechtelijkheid van de gedraging wordt opgeheven door een wettelijke rechtvaardigingsgrond (bv. wettige verdediging, noodtoestand). * **Strafuitsluitende verschoningsgrond (art. 392 Sw.):** De aangifte van een samenzwering of voorbereiding van een aanslag aan de overheid vóór de aanvang van vervolgingen. * **Strafuitsluitende verschoningsgrond (art. 357 Sw.):** Een persoon met een openbare functie die een niet-manifest onrechtmatig bevel uitvoert, gehandeld op bevel van zijn meerdere. * **Strafverminderende verschoningsgronden:** * **Noodweerexces (art. 34 Sw.):** Wanneer een reactie op een aanval onevenredig of niet noodzakelijk is, maar direct veroorzaakt wordt door hevige gemoedsbeweging. De straf wordt dan vervangen door een straf van een lager niveau. * **Minderjarigheid (art. 35 Sw.):** Indien de dader minderjarig is op het ogenblik van het plegen van het misdrijf, wordt de straf vervangen door een straf van het onmiddellijk lagere niveau. * **Vrijwillige vrijlating bij ontvoering/gijzeling (art. 229 Sw.):** De dader die het slachtoffer vrijwillig vrijlaat binnen vijf dagen na de vrijheidsberoving, ontvoering of gijzeling, wordt bestraft met een straf van het onmiddellijk lagere niveau. ### 4.6 Straffen voor natuurlijke personen De straffen voor natuurlijke personen worden onderverdeeld in hoofdstraffen en bijkomende straffen. #### 4.6.1 Hoofdstraffen Hoofdstraffen zijn onderverdeeld in 8 niveaus (art. 36 Sw.). * **Niveau 1 tot en met 8:** Met een minimum en maximum strafduur of -inhoud. * **Gevangenisstraf:** Dit is het 'ultimum remedium' (laatste redmiddel) en wordt slechts als hoofdstraf van niveau 2 opgelegd bij een minimum van zes maanden. * **Behandeling onder vrijheidsberoving:** Pas van toepassing vanaf 01/01/2035, met een minimum van zes maanden en een maximum van twintig jaar. Deze straf is bedoeld voor personen met een psychiatrische aandoening waarbij een causaal verband bestaat met het misdrijf en er gevaar is voor de samenleving. #### 4.6.2 Bijkomende straffen Bijkomende straffen (art. 37 Sw.) kunnen verplicht of facultatief zijn en worden naast de hoofdstraf opgelegd. Ze kennen geen hiërarchie. * **Vrijheidsbeperkende straffen:** * Straf onder elektronisch toezicht (min. 1 maand – max. 1 jaar). * Probatiestraf. * Werkstraf. * **Verlengde opvolging:** Pas van toepassing vanaf 01/01/2035. * **Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten.** * **Beroepsverbod.** * **Verval van het recht tot sturen.** * **Verblijfs-, plaats- of contactverbod.** * **Vermogensstraffen:** * **Geldboete (art. 52 Sw.):** Kan als hoofdstraf of bijkomende straf worden opgelegd, met bedragen variërend afhankelijk van het strafniveau van de hoofdstraf. De rechter houdt rekening met de financiële draagkracht en sociale toestand van de beklaagde. * **Geldstraf op basis van voordeel (art. 55 Sw.):** Indien het misdrijf gericht was op het behalen van een vermogensvoordeel, kan de rechter een geldstraf opleggen die overeenkomt met maximaal het drievoud van dit voordeel. Deze straf kan ook als hoofdstraf van niveau 1 worden uitgesproken. * **Verbeurdverklaring (art. 53 Sw.):** Een bijkomende straf die verplicht wordt uitgesproken. Het betreft zaken die het voorwerp van het misdrijf uitmaken, die hebben gediend tot het plegen ervan, die eruit zijn ontstaan, of de uit het misdrijf verkregen vermogensvoordelen. * **Verruimde verbeurdverklaring:** De verbeurdverklaring van goederen die in de plaats van de uit het misdrijf verkregen voordelen zijn gesteld. #### 4.6.3 Veroordeling bij schuldigverklaring Artikel 51 Sw. voorziet in de mogelijkheid van een veroordeling bij schuldigverklaring wanneer de feiten van geringe ernst zijn of de tijd die is verstreken sinds het plegen van het misdrijf het uitspreken van een andere straf niet opportuun maakt. Dit is de lichtst mogelijke straf en kan gecumuleerd worden met verbeurdverklaring. ### 4.7 Straffen voor rechtspersonen Ook voor rechtspersonen zijn er hoofdstraffen en bijkomende straffen voorzien, onderverdeeld in 8 niveaus (art. 38 Sw.). #### 4.7.1 Hoofdstraffen * **Geen gevangenisstraf.** * **Verbod om een activiteit uit te oefenen die deel uitmaakt van het maatschappelijk doel:** Dit kan voor een periode van één tot tien jaar (art. 57 Sw.). * **Dienstverlening ten gunste van de gemeenschap (art. 56 Sw.).** * **Probatiestraf (art. 44 Sw.).** #### 4.7.2 Bijkomende straffen * **Geldboete (art. 52 Sw.):** Voor rechtspersonen is de geldboete de hoofdstraf bij uitstek. * **(Verruimde) verbeurdverklaring.** * **Verboden om een activiteit uit te oefenen die deel uitmaakt van het maatschappelijk doel:** Voor een periode van één tot tien jaar. * **Sluiting van de inrichting.** ### 4.8 Algemene bepalingen betreffende strafoplegging #### 4.8.1 Herhaling van misdrijven * **Eendaadse samenloop:** Wanneer één feit meerdere misdrijven omvat. De hoofdstraf is die van het zwaarste strafniveau. Bijkomende straffen kunnen gecumuleerd worden. * **Meerdaadse samenloop:** Een opeenvolging van meerdere misdrijven. * **Herhalingsregeling (art. 60 Sw.):** Er is een wettelijke herhalingsstaat voor de zwaarste strafniveaus (7 en 8) en een facultatieve herhalingsstaat voor de lagere niveaus (1 tot 6). #### 4.8.2 Opschorting en uitstel Hoewel niet gedetailleerd in dit specifieke gedeelte, is het belangrijk te weten dat opschorting en uitstel van straf onder bepaalde voorwaarden mogelijk zijn. ### 4.9 Burgerrechtelijke bepalingen en beveiligingsmaatregelen #### 4.9.1 Burgerrechtelijke aansprakelijkheid * **Burgerrechtelijke aansprakelijkheid voor vermogensstraffen (art. 66 Sw.):** Niemand kan burgerrechtelijk aansprakelijk worden gesteld voor de betaling van een vermogensstraf die aan een ander is opgelegd. * **Teruggave en schadevergoeding:** Deze verplichtingen kunnen worden opgelegd aan de veroordeelde of aan de burgerrechtelijke partij (werkgever, ouders, opdrachtgever, etc.). * **Hoofdelijkheid (art. 68 Sw.):** Indien meerdere personen voor hetzelfde misdrijf worden veroordeeld, zijn zij hoofdelijk gehouden tot de kosten, tenzij de rechter anders bepaalt. * **Voorrangsregeling (art. 69 Sw.):** Bij ontoereikende goederen van de veroordeelde hebben teruggave en schadevergoeding voorrang boven geldboetes, geldstraffen, verbeurdverklaring en gerechtskosten. #### 4.9.2 Beveiligingsmaatregelen * **Verbeurdverklaring als beveiligingsmaatregel (art. 70 Sw.):** Zaken waarvan het bezit strijdig is met de openbare orde, veiligheid of volksgezondheid kunnen vernietigd of verbeurdverklaard worden, zelfs als ze niet eigendom zijn van de veroordeelde. * **Ontbinding van de rechtspersoon (art. 71 Sw.):** Kan worden uitgesproken als beveiligingsmaatregel indien de rechtspersoon opzettelijk is opgericht voor strafbare werkzaamheden. * **Onwaardigheid om te erven (art. 72 Sw.):** In wettelijk bepaalde gevallen kan de dader worden uitgesloten van de nalatenschap van het slachtoffer. Deze maatregel verjaart niet. ### 4.10 Tenietgaan en verjaring van straffen en burgerlijke veroordelingen * **Dood van de veroordeelde (art. 73 Sw.):** Strafuitspraken ten aanzien van natuurlijke personen gaan teniet door de dood. Bij rechtspersonen is dit niet het geval. * **Verjaring van de straf (art. 74 Sw.):** * Misdaden van genocide, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden verjaren niet. * Niveau 7 en 8 straffen verjaren na twintig jaar. * Niveau 6, 5 en 4 straffen verjaren na tien jaar. * Niveau 3, 2 en 1 straffen verjaren na vijf jaar. * De verjaringstermijn is nooit korter dan de opgelegde straf. * **Stuiting van de verjaring:** Elke daad die een begin van effectieve uitvoering van de straf inhoudt, stuit de verjaring. * **Schorsing van de verjaring:** De verjaring wordt geschorst wanneer de wet dit bepaalt of wanneer er een wettelijk beletsel is voor de tenuitvoerlegging. * **Verjaring van burgerlijke veroordelingen (art. 75 Sw.):** Deze verjaren volgens de regels van het burgerlijk recht, te rekenen vanaf de dag waarop ze in kracht van gewijsde zijn getreden. Onwaardigheid om te erven verjaart niet. ### 4.11 Diverse bepalingen * **Gevolgen van veroordelingen in andere lidstaten van de Europese Unie (art. 76 Sw.):** Veroordelingen uitgesproken door strafgerechten van andere EU-lidstaten worden in België in aanmerking genomen onder dezelfde voorwaarden als Belgische veroordelingen en hebben dezelfde rechtsgevolgen. * **Toepassing van de bepalingen van dit boek op Boek II en bijzondere wetten (art. 77 Sw.):** Bij gebreke van andersluidende bepalingen in Boek II en bijzondere wetten, worden de algemene bepalingen toegepast. ### 4.12 Jeugdstrafrecht Hoewel het jeugdstrafrecht een eigen dynamiek kent, zijn de principes van strafoplegging en uitvoering grotendeels analoog. Het jeugdstrafrecht focust echter meer op bescherming, opvoeding en herstel. De reactie op jeugddelicten is onderhevig aan het Jeugddeliquentiedecreet van 15 februari 2019. * **Jeugddelicten:** Misdrijven gepleegd door minderjarigen (vanaf 12 jaar, met onderscheid in behandeling afhankelijk van de leeftijd). * **Actoren:** Gespecialiseerde jeugd brigades, jeugdmagistraten, parketcriminologen, Sociale Dienst voor Gerechtelijke Jeugdhulpverlening (SDJ), Diensten voor Herstelgerichte en Constructieve Afhandeling (HCA). * **Reacties:** Kunnen variëren van seponering met voorwaarden (bv. leerproject, therapie) tot gerechtelijke maatregelen opgelegd door de jeugdrechter (bv. bemiddeling, dagopvang, verblijf in een gemeenschapsinstelling). * **Uithandengeving:** In uitzonderlijke gevallen kan een minderjarige (vanaf 16 jaar) voor het strafrecht van volwassenen worden gebracht. * **Rechten van de minderjarige:** Geregeld door het Decreet Rechtspositie van de Minderjarige (DRM), met nadruk op inspraak, informatie en een vertrouwenspersoon. * **Gedeeld beroepsgeheim:** Binnen de jeugdhulpverlening is er een geregeld gedeeld beroepsgeheim tussen zorgverleners, magistraten en consulenten belast met jeugdzaken. Uitzonderingen gelden bij wettelijke plichten of instemming van de minderjarige. > **Tip:** Het jeugdstrafrecht kent een duidelijke evolutie van een puur beschermingsmodel naar een model met meer nadruk op verantwoordelijkheid en herstel, rekening houdend met de specifieke ontwikkelingsfase van de minderjarige. ### 4.13 Verschillende soorten straffen en maatregelen Het document beschrijft verschillende straffen en maatregelen, waaronder: * **Gevangenisstraf:** Hoofdstraffen voor natuurlijke personen. * **Behandeling onder vrijheidsberoving:** Specifiek voor personen met psychiatrische problematiek. * **Elektronisch toezicht, probatiestraf, werkstraf:** Vrijheidsbeperkende straffen. * **Geldboetes, geldstraffen op basis van voordeel, verbeurdverklaring:** Vermogensstraffen. * **Verboden om een activiteit uit te oefenen, dienstverlening:** Specifieke straffen voor rechtspersonen. * **Maatregelen in het jeugdstrafrecht:** Plaatsing in gemeenschapsinstellingen, herstelbemiddeling, leerprojecten, etc. * **Beveiligingsmaatregelen:** Verbeurdverklaring als beveiligingsmaatregel, ontbinding van rechtspersonen, onwaardigheid om te erven. De keuze van de straf of maatregel hangt af van het misdrijf, de dader (natuurlijk of rechtspersoon), de omstandigheden van het geval en de doelstellingen van de straf. --- # Jeugdbeschermingsrecht en jeugdhulpverlening Dit onderwerp behandelt de juridische kaders en praktijken rondom jeugdbescherming en jeugdhulpverlening in België, met aandacht voor de rechtspositie van minderjarigen en de verschillende systemen die interveniëren bij jongeren in probleemsituaties of die delinquent gedrag vertonen. ### 5.1 Inleiding tot het jeugdbeschermingsrecht Jeugdbeschermingsrecht reguleert overheidsinterventies bij kinderen en jongeren in problematische situaties of die delicten hebben gepleegd. Het omvat zowel vrijwillige als gerechtelijke maatregelen, uitgevoerd in specifieke voorzieningen. Het is geen aparte rechtstak maar een onderdeel van het publiekrecht met banden met het strafrecht, sociaal recht en welzijnsrecht. #### 5.1.1 Begripsomschrijving * **Definitie sensu lato:** Het geheel van juridische regels die het welzijn en de ontplooiing van jongeren beogen te bevorderen en te waarborgen door middel van burgerrechtelijk statuut, welzijnsrecht, sociaal recht, onderwijs en strafrechtelijke bescherming. * **Definitie sensu stricto:** Regelt overheidsinterventies ten aanzien van kinderen en jongeren in bijzondere probleemsituaties of die delicten hebben gepleegd. Interventies kunnen vrijwillig of gerechtelijk zijn en worden vaak in specifieke voorzieningen uitgevoerd. #### 5.1.2 Onderdelen van het jeugdbeschermingsrecht 1. **Jeugdhulpverlening:** Een specifiek systeem voor de bescherming van kinderen en jongeren, inclusief dwangmatige optredens. 2. **Reactie op jeugddelicten (Jeugddeliquentiedecreet):** Een soort 'strafrecht voor minderjarigen'. #### 5.1.3 Soorten hulpverlening * **Buitengerechtelijke/(sociale)/vrijwillige hulpverlening:** Hulp die op vrijwillige basis wordt verleend, inclusief algemene preventieve taken. * **Gerechtelijke jeugdbijstand:** Hulpverlening die wordt beslist in een rechterlijke beslissing, met name wanneer vrijwilligheid niet volstaat (bij MOF'ers en VOS'ers). #### 5.1.4 Doelgroepen * **VOS'en (Jongeren in probleemsituaties):** Jongeren in verontrustende thuissituaties die de ontwikkelingskansen, psychische, fysieke of seksuele integriteit bedreigen (voorheen POS: Problematische Opvoedingssituatie). * **MOF'ers (Jeugddelinquenten):** Jongeren die een strafbaar feit hebben gepleegd (nu 'jeugddelict' genoemd). * **Geesteszieke minderjarigen:** Jongeren met psychiatrische problematiek binnen het jeugddelinquentiesysteem, die zowel tot de MOF- als VOS-categorie kunnen behoren. #### 5.1.5 Bevoegdheidsniveaus * **Federaal:** Ontzetting van het ouderlijk gezag, jeugdinterventies ten aanzien van ouders, beschermingsmaatregelen voor geesteszieken, administratieve sancties. * **Gemeenschappen (quasi volledig bevoegd):** VOS, vrijwillige en gerechtelijke hulpverlening ten aanzien van de jongere, en de uitvoering van jeugdrechtmaatregelen. Dit leidt tot diverse systemen per gemeenschap (Vlaanderen, Brussel, Franse Gemeenschap, Duitstalige Gemeenschap). #### 5.1.6 Basisbeginselen * **Sui generis:** Een eigenaardig, op zichzelf staand recht. * **Publiek recht:** Regelt verhoudingen tussen overheid en burger, dient de maatschappij als geheel. * **Band met andere rechtstakken:** Mensenrechten, strafrecht, strafprocesrecht, sociaal/welzijnsrecht, burgerlijk recht. * **Respect voor de rechten van het kind:** Minderjarige als rechtssubject, kind centraal, recht op horen, advocaat, gezin centraal. * **Gezinsgerichtheid:** Gericht op behoud en terugkeer naar het gezin indien haalbaar. * **Subsidiariteit:** Prioriteit voor ouders, algemene voorzieningen, specifieke jeugdhulp, vrijwillige hulpverlening boven gerechtelijke hulp, minst ingrijpende maatregelen. * **Proportionaliteit:** Maatregelen in verhouding tot de gepleegde daad. #### 5.1.7 Historische ontwikkeling * **Voor 1912:** Geen afwijkend kinderstrafrecht; jongeren werden behandeld volgens klassiek strafrecht, met mogelijke plaatsing in verbeteringshuizen. Leeftijd fungeerde als strafverminderende verschoningsgrond. * **Wet van 15 mei 1912 (Kinderbescherming):** Introduceerde 'maatregelen van bewaring, opvoeding en behoeding' in plaats van straffen voor minder dan 16-jarigen. Invoering van de kinderrechter en gespecialiseerde magistraten. Maatregelen van onbepaalde duur, gericht op bescherming van de maatschappij. * **Wet van 8 april 1965 (Jeugdbescherming):** Juridische basis voor het huidige jeugddeliquentie- en jeugdbeschermingsrecht. Delinquent gedrag werd gezien als gevolg van onderliggende sociale problematiek. Meer preventieve maatregelen, tijdelijke ontzetting uit ouderlijke macht, oprichting van buitengerechtelijke jeugdbeschermingssystemen. 'Kind in gevaar' werd vervangen door 'Problematische Opvoedingssituatie' (POS). * **Jaren '80:** Jeugdbescherming wordt gemeenschapsbevoegdheid. * **Decreet op de Bijzondere Jeugdbijstand (1985):** Scheiding van vrijwillige hulpverlening en gerechtelijke jeugdbescherming. Sleutelbegrip subsidiariteit. Bemiddelingscommissies verbinden vrijwillige en gedwongen jeugdbijstand. 'POS' wordt de norm. * **Herstelgericht Jeugdsanctierecht (2006):** Modernisering van de wet van 1965, aangepast aan internationale verdragen. Focus op MOF'ers en herstelgerichte aanpak. Introductie van gemeenschapsdienst en herstelbemiddeling. Verplichte advocaat voor minderjarigen vanaf 12 jaar. * **Jeugddeliquentiedecreet (2019):** Vervangt grotendeels de wetten van 1965 en 2006. Verlaten van het traditionele beschermingsmodel ten gunste van meer verantwoordelijkheid voor de minderjarige pleger, met behoud van herstelgerichte en hulpverlenende mogelijkheden. #### 5.1.8 Internationaal kader * **VN-verdrag inzake de rechten van het kind (IVRK) (1989):** Belangrijkste internationale instrument, bindend voor lidstaten. Gericht op bescherming van kinderen onder 18 jaar, met nadruk op non-discriminatie, belang van het kind, recht op overleven en ontwikkeling, en eigen mening. Belangrijke principes: Provision (toegang tot diensten), Protection (rechtsbescherming), Participation (recht op inspraak), Prevention (voorkomen van situaties die interventie noodzaken). * **Beijing Rules & Havana Rules:** Aanbevelingen voor jeugddelinquentierecht en vrijheidsberoving van minderjarigen. * **EVRM:** Europees verdrag voor de rechten van de mens, met belangrijke bepalingen inzake recht op leven, verbod op foltering, eerlijk proces en gezinsleven. ### 5.2 Jeugdhulpverlening Het Decreet Integrale Jeugdhulp (2013) regelt de jeugdhulpverlening in Vlaanderen. #### 5.2.1 Decreet Integrale Jeugdhulp (2013) Het decreet beoogt een integrale aanpak, waarbij verschillende diensten nauw samenwerken en elkaar informeren. Het omvat zowel vrijwillig aanvaarde als gerechtelijke jeugdhulp. #### 5.2.2 Interventiegronden * **Vraag om of behoefte aan jeugdhulp:** Algemene grondslag voor de reikwijdte van jeugdhulp. * **Verontrustende situatie (VOS):** Mishandeling, misbruik, schoolverzuim, etc. * **Crisissituaties:** Voor crisisjeugdhulp. #### 5.2.3 Bouwstenen van integrale jeugdhulp 1. **Vermaatschappelijking van jeugdhulp:** Versterken van de omgeving en het sociale netwerk. 2. **Tijdige toegang:** Organiseren van rechtstreekse en niet-rechtstreekse hulpverlening via een 'brede instap'. 3. **Continuïteit waarborgen:** Zorgen dat hulpverleners betrokken blijven en er afspraken worden gemaakt bij doorverwijzing. 4. **Gericht omgaan met verontrusting:** Door Vertrouwenscentra Kindermishandeling (VK) en Ondersteuningscentra Jeugdzorg (OCJ). 5. **Crisishulp voorzien:** Crisismeldpunten en ambulante/mobiele interventies. 6. **Maximale participatie:** Betrekken van minderjarigen en hun gezin in het hulpverleningsproces. #### 5.2.4 Hulpverleningsmodules en toegangspoorten * **Modules:** Duidelijk afgebakende eenheden van jeugdhulpverlening. * **Intersectorale toegangspoort (ITP):** Regelt de toegang tot niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp en koppelt de hulpvraag aan het meest geschikte aanbod. * **Rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp (RTJ):** Laagdrempelige hulp die direct toegankelijk is (bv. JAC, CLB). * **Niet-rechtstreeks toegankelijke jeugdhulp (NRTJ):** Gespecialiseerde en intensieve hulp, waarvoor een aanmelding via de ITP nodig is. #### 5.2.5 Gemandateerde jeugdhulpverlening * **Gemandateerde voorzieningen (GV):** OCJ en VK, die onderzoek doen naar verontrustende situaties en passende hulpverlening voorstellen, met de mogelijkheid tot doorverwijzing naar het parket. #### 5.2.6 Gerechtelijke jeugdhulpverlening * Opgelegd door de jeugdrechter in geval van VOS of jeugddelict. * Kan een inperking van fundamentele rechten en vrijheden betekenen. * Voorbereiding, uitvoering en opvolging gebeuren met de hulp van de Sociale Dienst Jeugdrechtbank (SDJ). * Het Openbaar Ministerie (OM) heeft het vorderingsmonopolie om een zaak voor de jeugdrechter te brengen. ### 5.3 De rechtspositie van de minderjarige Het Decreet Rechtspositie van de Minderjarige (DRM) regelt de rechten van kinderen en jongeren in de jeugdhulp. #### 5.3.1 Decreet Rechtspositie van de Minderjarige (DRM) * Garandeert rechtswaarborgen voor minderjarigen in de jeugdhulp, geïnspireerd op internationale kinderrechten. * Geldt voor alle sectoren en voorzieningen binnen de integrale jeugdhulp en het jeugddeliquentiedecreet. * Bevordert participatie, respect en veiligheid van de minderjarige. #### 5.3.2 Thema's van het DRM * Recht op jeugdhulp, informatie, onderwijs, vrije tijd, werk, privé- en familieleven, inspraak en participatie, dossier, bijstand, gezondheidszorg, zakgeld, menswaardige behandeling. * Klachtrecht en recht op een vertrouwenspersoon. #### 5.3.3 Uitzonderingen en beperkingen * Rechten zijn niet ongelimiteerd en kunnen beperkt worden in het belang van de minderjarige (agogische exceptie) of bij gerechtelijke jeugdhulp. #### 5.3.4 Beroepsgeheim * Van toepassing op alle medewerkers in de jeugdhulp. * Uitzonderingen: meldingsplicht, getuigenis, inlichting bij verdachte van misdrijven, bij terrorisme en familiaal geweld. * **Gedeeld beroepsgeheim:** Mogelijkheid om informatie te delen tussen zorgverstrekkers en met magistraten/consulenten onder bepaalde voorwaarden. ### 5.4 Jeugddeliquentiedecreet (2019) Dit decreet regelt de reactie op jeugddelicten. #### 5.4.1 Principes en doelstellingen * Verlaat het beschermingsmodel ten gunste van een model met meer verantwoordelijkheid voor de minderjarige pleger. * Bevordert snelle, constructieve en herstelgerichte reacties. * Scheidt de regelgeving voor jeugdhulpverlening van die voor jeugddelinquentie. #### 5.4.2 Actoren en procedures * **Gespecialiseerde actoren:** Jeugdbrigades, jeugdmagistraten, parketcriminologen, SDJ, HCA's. * **Afhandeling op niveau van het OM:** Seponering, bemiddeling via HCA, of dagvaarding voor de jeugdrechter. * **Afhandeling op niveau van de jeugdrechter:** Maatschappelijk en medisch-psychologisch onderzoek, voorlopige maatregelen, en beslissingen ten gronde. * **Uithandengeving:** In uitzonderlijke gevallen kan een minderjarige (vanaf 16 jaar) berecht worden als volwassene. #### 5.4.3 Gemeenschapsinstellingen en detentiecentra * **Gemeenschapsinstellingen:** Zoals De Kempen, De Zande en De Grubbe, bieden gesloten, geïndividualiseerde trajecten gericht op re-integratie. * **Vlaams detentiecentrum:** Voor jongeren vanaf 16 jaar die na uithandengeving worden geplaatst. ### 5.5 De rechtspositie van de minderjarige in het jeugddeliquentiedecreet * **Belang van de minderjarige vanaf 12 jaar:** Hoorrecht. * **Verplichte advocaat:** Beschermt de rechten van de minderjarige. * **Herstelgericht aanbod:** Herstelbemiddeling of HERGO (Herstelgericht Groepsoverleg) kan in elke fase worden aangeboden. ### 5.6 De jeugdrechtbank De jeugdrechtbank is bevoegd voor: * Berechten van minderjarigen wegens jeugddelicten. * Bescherming van geesteszieke minderjarigen. * Hoger beroep tegen sancties naar aanleiding van GAS- en voetbalwetgeving. * Opleggen van maatregelen ten aanzien van ouders. * Gerechtelijke jeugdhulp bij verontrustende opvoedingssituaties (VOS). #### 5.6.1 Rol van de Sociale Dienst Jeugdrechtbank (SDJ) * Ondersteunt de jeugdparketten en jeugdrechtbanken bij onderzoeken, formuleren van hulpvoorstellen en opvolgen van maatregelen. * Enkel toegankelijk via de gerechtelijke weg. > **Tip:** Het is cruciaal om het onderscheid te maken tussen jeugdhulpverlening (vaak vrijwillig, focust op opvoeding en welzijn) en jeugddelinquentie (reactie op strafbaar gedrag, met meer nadruk op verantwoordelijkheid en mogelijke sancties). Beide domeinen overlappen echter en worden steeds meer geïntegreerd benaderd. > **Voorbeeld:** Een jongere die structureel spijbelt (VOS) kan via de 'brede instap' van de integrale jeugdhulp worden doorverwezen naar een CLB of JAC voor ondersteuning. Indien dezelfde jongere echter een diefstal pleegt (MOF), zal het Jeugddeliquentiedecreet van toepassing zijn, met mogelijke interventies van de jeugdrechter. De jeugdhulpverlening kan in beide gevallen ondersteunend blijven. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Strafrecht | Het geheel van rechtsregels waarin is vastgelegd welk gedrag strafbaar wordt geacht, welke straffen op dit gedrag gesteld zijn en via welke weg strafoplegging gerealiseerd kan worden. | | Legaliteitsbeginsel | Niemand kan worden gestraft voor een misdrijf waarvan de bestanddelen niet in de wet worden omschreven, noch met een straf die niet in de wet is voorzien. Dit principe is cruciaal voor de rechtszekerheid en wordt samengevat als nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege. | | Materieel bestanddeel | Het uitwendig waarneembare gedrag dat een misdrijf vormt, zij het een handeling (commissie) of een nalaten (omissie). Dit gedrag moet nauwkeurig door de wet worden omschreven. | | Moreel bestanddeel | Vereist het bewustzijn en de vrije wil van de dader bij het plegen van het misdrijf. Dit houdt in dat de dader in staat moet zijn geweest om bewust en uit vrije wil te handelen, zonder dat deze wil of dit bewustzijn onoverwinnelijk was aangetast. | | Wederrechtelijkheid | De gedraging die strafbaar wordt gesteld door het strafrecht, moet ook onrechtmatig zijn. Dit betekent dat er geen rechtvaardigingsgrond aanwezig mag zijn die de gedraging toelaatbaar maakt. | | Rechtvaardigingsgrond | Omstandigheden die door de wet zijn bepaald en de wederrechtelijkheid van een gedraging opheffen, waardoor deze geoorloofd of gerechtvaardigd wordt. Voorbeelden zijn wettige verdediging, noodtoestand en wettig verzet. | | Schuldontheffingsgrond | Omstandigheden waardoor de dader van een misdrijf geen verwijt treft wegens de concrete situatie, zoals onweerstaanbare dwang of onoverkomelijke dwaling. Dit kan leiden tot het niet strafbaar stellen van een anderszins wederrechtelijke gedraging. | | Niet-toerekeningsvatbaarheid | Gronden, zoals geestesstoornis of minderjarigheid, die ertoe leiden dat een persoon niet strafrechtelijk verantwoordelijk kan worden gesteld voor zijn daden, ook al zijn deze wederrechtelijk en verwijtbaar. | | Strafbare poging | De poging tot een misdrijf is strafbaar wanneer het crimineel voornemen van de dader zich door een begin van uitvoering heeft geopenbaard. De straf voor poging is doorgaans lager dan die voor het voltooide misdrijf. | | Wettige verdediging (noodweer) | De rechtvaardigingsgrond die toelaat zich op een evenredige manier te verweren tegen een onrechtmatige, ernstige en ogenblikkelijke aanval tegen de eigen persoon of die van een derde, wanneer ontwijking niet mogelijk is. | | Jeugdbeschermingsrecht | Het geheel van juridische regels dat de overheidsinterventies regelt ten aanzien van kinderen en jongeren in bijzondere probleemsituaties of die delicten hebben gepleegd, met als doel hun welzijn en ontplooiing te bevorderen. | | Jeugdhulpverlening | Een breed systeem dat zowel vrijwillige als gerechtelijke maatregelen omvat, gericht op het ondersteunen en beschermen van kinderen en jongeren, en het bevorderen van hun ontwikkeling, vaak uitgevoerd in specifieke voorzieningen. | | Jeugddeliquentiedecreet | Een Vlaams decreet dat de reactie op jeugddelicten regelt, waarbij meer verantwoordelijkheid wordt gelegd bij de minderjarige delictpleger, met behoud van herstelgerichte en hulpverlenende mogelijkheden. | | Decreet Integrale Jeugdhulp | Een Vlaams decreet dat de organisatie en toegang tot jeugdhulp regelt, met de nadruk op samenwerking tussen verschillende diensten en het garanderen van tijdige en passende hulp voor kinderen en jongeren in diverse situaties. | | Rechtspositie van de minderjarige (DRM) | Een decreet dat de rechten en rechtswaarborgen van kinderen en jongeren in de jeugdhulp vastlegt, geïnspireerd door internationale kinderrechten, en dat hun rol als rechtssubject benadrukt. | | Beroepsgeheim | De geheimhoudingsplicht die rust op personen die meewerken aan de jeugdhulp, met specifieke wettelijke uitzonderingen die spreekrecht of spreekplicht kunnen inhouden, zoals bij melding van bepaalde misdrijven of in noodsituaties. | | Verbeurdverklaring | Een bijkomende straf waarbij de rechter, indien het misdrijf bewezen is, zaken die het voorwerp van het misdrijf uitmaken, die hebben gediend tot het plegen ervan, die uit het misdrijf zijn ontstaan, of vermogensvoordelen die ermee verkregen zijn, ten gunste van de staat laat komen. | | Verruimde verbeurdverklaring | Een straf die vastgesteld wordt op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel, en die het drievoud van de waarde van dat voordeel kan bedragen, met als doel een gepaste bestraffing te garanderen wanneer de gewone geldboete ontoereikend is. |

# Algemene beginselen van strafoplegging Hieronder volgt een gedetailleerd overzicht van de algemene beginselen van strafoplegging, opgesteld als een studiehandleiding. ## 1. Algemene beginselen van strafoplegging Het opleggen van een straf vormt het sluitstuk van de strafrechtelijke interventie en beoogt diverse doelen, waarbij proportionaliteit en de overweging van ongewenste neveneffecten centraal staan. ### 1.1 Doelen van strafoplegging volgens het Nieuw Strafwetboek De rechter streeft bij de keuze van de straf en het bepalen van de strafmaat de volgende doelen na, zoals uiteengezet in artikel 27 N.Sw.: 1. **Maatschappelijke afkeuring uiten:** De straf dient als een uiting van de afkeuring van de samenleving ten aanzien van de overtreding van de strafwet. 2. **Herstel van maatschappelijk evenwicht en schade:** De straf beoogt het herstel van het maatschappelijk evenwicht en de door het misdrijf veroorzaakte schade. 3. **Maatschappelijke rehabilitatie en re-integratie:** De straf moet de maatschappelijke rehabilitatie en re-integratie van de dader bevorderen. 4. **Bescherming van de maatschappij:** De straf dient ter bescherming van de samenleving. Binnen de wettelijke kaders zoekt de rechter naar een rechtvaardige proportionaliteit tussen het misdrijf en de opgelegde straf. Daarnaast moet de rechter rekening houden met de ongewenste neveneffecten van de straf, zowel voor de direct betrokkenen als voor hun omgeving en de samenleving in bredere zin. De gevangenisstraf wordt hierbij als een *ultimum remedium* beschouwd. > **Tip:** Bij de beoordeling van straffen is het cruciaal om de verschillende doelen van strafoplegging af te wegen. Maatschappelijke afkeuring is niet hetzelfde als vergelding, en bescherming van de maatschappij vereist een andere benadering dan wraak. ### 1.2 Kenmerken van een straf Een sanctie die als 'straf' wordt beschouwd, voldoet aan vier kenmerken: * **Wettelijk:** De straf moet gebaseerd zijn op het legaliteitsbeginsel (artikel 1 Nieuw Sw.). * **Rechterlijk:** Enkel een rechter kan een straf opleggen. Dit sluit sancties uit zoals GAS-boetes, minnelijke schikkingen of disciplinaire sancties van tuchtorganen. * **Persoonlijk:** Niemand kan gestraft worden voor de daden van een ander; enkel daders of deelnemers zijn strafbaar. * **Individueel:** Elke dader of deelnemer ontvangt een individueel bepaalde straf. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) hanteert eigen criteria om een sanctie als straf te classificeren, welke gevolgd worden door het Grondwettelijk Hof en het Hof van Cassatie. Deze criteria zijn: de interne kwalificatie van de sanctie, het toepassingsgebied van de verbodsbepaling en de aard van de inbreuk, en ten slotte de aard en intensiteit van de sanctie zelf. ### 1.3 Straftoemeting en strafniveaus in het Nieuw Strafwetboek Het Nieuw Strafwetboek onderscheidt acht strafniveaus voor hoofdstraffen, waarbij overtredingen als aparte categorie verdwijnen en worden geïntegreerd in de algemene strafniveaus. * **Strafniveau 8:** Uitzonderlijk ernstige misdrijven. * **Strafniveaus 2 tot 7:** Diverse gradaties van ernst. * **Strafniveau 1:** Misdrijven van geringe ernst. De wetgever heeft acht strafniveaus ingesteld (art. 36 N.Sw.), met bij elk niveau een koppeling naar de mogelijke straffen. Bij de aanneming van verzachtende omstandigheden kan de rechter overgaan naar een lager strafniveau. * **Straf van niveau 8:** Levenslange gevangenisstraf of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan achttien jaar tot ten hoogste twintig jaar. * **Straf van niveau 7:** Gevangenisstraf van meer dan twintig jaar tot ten hoogste dertig jaar of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan zestien jaar tot ten hoogste achttien jaar. * **Straf van niveau 6:** Gevangenisstraf van meer dan vijftien jaar tot ten hoogste twintig jaar of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan elf jaar tot ten hoogste zestien jaar. * **Straf van niveau 5:** Gevangenisstraf van meer dan tien jaar tot ten hoogste vijftien jaar of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan zes jaar tot ten hoogste elf jaar. * **Straf van niveau 4:** Gevangenisstraf van meer dan vijf jaar tot ten hoogste tien jaar of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan vier jaar tot ten hoogste zes jaar. * **Straf van niveau 3:** Gevangenisstraf van meer dan drie jaar tot ten hoogste vijf jaar of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan twee jaar tot ten hoogste vier jaar. * **Straf van niveau 2:** * Gevangenisstraf van zes maanden tot ten hoogste drie jaar. * Behandeling onder vrijheidsberoving van zes maanden tot ten hoogste twee jaar. * Straf onder elektronisch toezicht van een maand tot ten hoogste een jaar. * Werkstraf van meer dan honderdtwintig uur tot ten hoogste driehonderd uur. * Probatiestraf van meer dan twaalf maanden tot ten hoogste twee jaar. * Veroordeling bij schuldigverklaring. * **Straf van niveau 1:** * Geldboete van 200 euro tot ten hoogste 20.000 euro. * Werkstraf van twintig uur tot ten hoogste honderdtwintig uur. * Probatiestraf van zes maanden tot ten hoogste twaalf maanden. * Verbeurdverklaring (inclusief verruimde verbeurdverklaring). * Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel. ### 1.4 Verzachtende omstandigheden versus verzwarende bestanddelen/factoren Het is essentieel om verzachtende omstandigheden te onderscheiden van verzwarende bestanddelen en factoren. * **Verzachtende omstandigheden:** Deze geven de rechter de vrijheid om de straf te matigen en kunnen leiden tot een lagere strafmaat of een lager strafniveau. * **Verzwarende bestanddelen:** Deze leiden tot een verhoging van het strafniveau. Een voorbeeld is een discriminerende omstandigheid. * **Verzwarende factoren:** Deze verhogen de straf, maar hebben geen direct gevolg voor het strafniveau. ### 1.5 Bijkomende straffen Naast hoofdstraffen kunnen bijkomende straffen worden opgelegd, die nooit zonder een hoofdstraf kunnen worden uitgesproken. Dit zijn onder andere: * Verlengde opvolging * Geldboete * Verbeurdverklaring (inclusief verruimde verbeurdverklaring) * Geldstraf op basis van verkregen voordeel * Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten * Beroepsverbod * Bekendmaking van de beslissing houdende veroordeling * Sluiting van de inrichting * Verval van het recht tot sturen * Verblijfs-, plaats- of contactverbod Bij misdrijven met een hoofdstraf van niveau 1 kan een bijkomende straf in plaats van de hoofdstraf worden opgelegd indien verzachtende omstandigheden aanwezig zijn. ### 1.6 Hoofdstraffen voor natuurlijke personen Het Nieuw Strafwetboek voorziet in een reeks hoofdstraffen voor natuurlijke personen: * **Vrijheidsbenemende hoofdstraffen (ultimum remedium):** * Gevangenisstraf (art. 41 N.Sw.): Vrijheidsberoving van minstens zes maanden tot levenslang. Voorlopige hechtenis wordt hierop aangerekend. * Behandeling onder vrijheidsberoving (art. 42 N.Sw.): Een mengvorm van internering en gevangenisstraf voor daders met een psychiatrische aandoening die een gevaar vormen. Vereist een deskundigenadvies en is gericht op behandeling. Duur van minstens zes maanden tot tien jaar (in de originele tekst staat 20 jaar, wat een typfout kan zijn gezien de context van niveau 2). * **Vrijheidsbeperkende hoofdstraffen:** * Straf onder elektronisch toezicht (art. 43 N.Sw.): Verplichting tot aanwezigheid op een adres, gecontroleerd via elektronische middelen. Duur van minstens één maand tot één jaar. Vereist instemming van de beklaagde. * Probatiestraf (art. 44 N.Sw.): Verplichting om algemene en bijzondere voorwaarden na te leven gedurende een bepaalde termijn (zes maanden tot twee jaar, afhankelijk van het strafniveau). Inclusief sociale begeleiding. * Werkstraf (art. 45 N.Sw.): Kosteloos verrichten van arbeid tijdens de vrije tijd. Duur van twintig uur tot driehonderd uur, afhankelijk van het strafniveau. * Verlengde opvolging (art. 46 N.Sw.): Verplichting om na afloop van een vrijheidsstraf voorwaarden na te leven, gericht op het vermijden van recidive. Duur van vijf tot vijftien jaar, afhankelijk van het strafniveau en de aard van het misdrijf. * Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten (art. 47 N.Sw.): Bijkomende straf die het recht ontneemt om bepaalde rechten uit te oefenen, zoals het kiesrecht. Duur varieert van vijf jaar tot levenslang. * Beroepsverbod (art. 48 N.Sw.): Verboden om het beroep uit te oefenen indien daarvan ernstig misbruik is gemaakt om het misdrijf te plegen. Duur van één tot vijf jaar. * Verval van het recht tot sturen (art. 49 N.Sw.): Opleggen van een verval van het rijbewijs indien een motorrijtuig werd gebruikt bij het misdrijf of de vlucht. Duur van zes maanden tot vijf jaar. * Verblijfs-, plaats- of contactverbod (art. 50 N.Sw.): Ontzeggen van het recht om in een bepaald gebied te wonen, verblijven of zich op te houden, of contact te hebben met bepaalde personen. Duur van één tot twintig jaar. * Veroordeling bij schuldigverklaring (art. 51 N.Sw.): De lichtste straf, waarbij de feiten als gering van ernst worden beschouwd. > **Let op:** De invoering van de verlengde opvolging vervangt de terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank (TBS) vanaf 1 januari 2035. ### 1.7 Vermogensstraffen Vermogensstraffen zijn gericht op het aantasten van de financiële belangen van de dader. * **Geldboete (art. 52 N.Sw.):** Kan zowel als hoofdstraf (niveau 1) als bijkomende straf worden opgelegd. De rechter houdt rekening met de financiële draagkracht van de beklaagde en kan de boete matigen of toestaan in schijven te betalen. * **Verbeurdverklaring (art. 53 N.Sw.):** Ontneming van eigendom door de staat van zaken die het voorwerp van het misdrijf uitmaken, gediend hebben bij het plegen ervan, eruit zijn ontstaan, of vermogensvoordelen die uit het misdrijf zijn verkregen. Kan als hoofdstraf (niveau 1) of bijkomende straf worden uitgesproken. Matiging is mogelijk om onredelijk zware bestraffing te voorkomen. * **Verruimde verbeurdverklaring (art. 54 N.Sw.):** Een meer verstrekkende vorm van verbeurdverklaring, gericht op vermogensvoordelen verkregen uit specifieke (meestal economische) misdrijven, ongeacht de oorsprong van de gelden. * **Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel (art. 55 N.Sw.):** Specifieke vorm van vermogensontneming. ### 1.8 Straffen voor rechtspersonen Rechtspersonen kunnen eveneens gestraft worden. De straffen voor rechtspersonen verschillen van die voor natuurlijke personen en omvatten onder andere: * Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap (vergelijkbaar met de werkstraf voor natuurlijke personen) * Probatiestraf (met vergelijkbare voorwaarden als voor natuurlijke personen) Voor bepaalde publiekrechtelijke rechtspersonen kan enkel de veroordeling bij schuldigverklaring worden uitgesproken. ### 1.9 Ongewenste neveneffecten van strafoplegging Bij het opleggen van een straf, met name vrijheidsbenemende straffen, is het cruciaal om rekening te houden met ongewenste neveneffecten. Deze kunnen zowel de veroordeelde als zijn omgeving treffen, zoals detentieschade (alle nadelige gevolgen van detentie), financiële of economische impact van vermogensstraffen, of de impact van een strafblad op de levensloop. In uitzonderlijke gevallen kan de rechter, bij afwezigheid van zulke neveneffecten of bij een zeer beperkte ernst van het feit, besluiten geen straf op te leggen om deze neveneffecten te vermijden. --- # Algemene beginselen van strafoplegging Het opleggen van een straf is het sluitstuk van de strafrechtelijke interventie en heeft als doel de maatschappelijke orde te herstellen en de dader te re-integreren. ## 1. Doelen van strafoplegging De wetgever reikt met het Nieuwe Strafwetboek richtlijnen aan voor de rechter bij de keuze en de maat van de straf. De nagestreefde doelen zijn: 1. **Uiting geven aan maatschappelijke afkeuring:** De straf weerspiegelt de afkeuring van de samenleving ten aanzien van het strafbare gedrag. 2. **Herstel van maatschappelijk evenwicht en schade:** De straf beoogt het herstel van de door het misdrijf verstoorde orde en de door het misdrijf veroorzaakte schade te bevorderen. 3. **Maatschappelijke rehabilitatie en re-integratie van de dader:** De straf moet bijdragen aan de verbetering van de dader en diens terugkeer in de samenleving. 4. **Bescherming van de maatschappij:** De straf dient ter preventie van nieuwe strafbare feiten, zowel door de individuele afschrikking van de dader als door algemene preventie. ### 1.1 Proportionaliteit en neveneffecten De rechter moet binnen de wettelijke grenzen streven naar een **rechtvaardige proportionaliteit** tussen het misdrijf en de straf. Voordat een straf wordt opgelegd, dient de rechter niet alleen de bovengenoemde doelen in overweging te nemen, maar ook de **ongewenste neveneffecten** van de straf te beoordelen. Dit betreft de mogelijke gevolgen voor de rechtstreeks betrokkenen, hun omgeving en de samenleving als geheel. > **Tip:** Bij het beoordelen van mogelijke straffen, zoals detentieschade bij vrijheidsbeneming of financiële impact bij vermogensstraffen, is het essentieel om de impact op de dader en diens sociale omgeving mee te nemen in de besluitvorming. ## 2. Kenmerken van een straf Er is geen wettelijke definitie van het begrip "straf", maar de rechtspraak en de wetgever hanteren bepaalde kenmerken om een sanctie als straf te beschouwen. Een straf gaat altijd gepaard met waarborgen, zoals gegarandeerd door artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en de rechten van de verdediging. Vier kernmerken van een straf zijn: * **Wettelijk:** Straf kan enkel worden opgelegd op basis van de wet, conform het legaliteitsbeginsel (art. 1 Nieuw Sw.). * **Rechterlijk:** De straf wordt opgelegd door een rechter. Sancties opgelegd door andere organen, zoals GAS-boetes of minnelijke schikkingen, vallen hier buiten. * **Persoonlijk:** Enkel de dader of deelnemer kan gestraft worden voor eigen daden. Er kan geen verantwoordelijkheid worden genomen voor de daden van anderen. * **Individueel:** Elke dader of deelnemer krijgt een eigen, individueel bepaalde straf, rekening houdend met de specifieke omstandigheden. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) hanteert eigen criteria om een sanctie als straf te beschouwen, die ook door het Grondwettelijk Hof en het Hof van Cassatie worden gevolgd: 1. **Interne kwalificatie:** Hoe de sanctie wordt aangeduid in het nationale recht. 2. **Toepassingsgebied verbodsbepaling – aard van de inbreuk:** De aard van de overtreding die aan de basis ligt van de sanctie. 3. **Aard en intensiteit van de sanctie:** De zwaarte en de gevolgen van de opgelegde sanctie. ## 3. Straftoemeting: strafniveaus en verzachtende omstandigheden Het Nieuwe Strafwetboek voorziet in acht strafniveaus voor hoofdstraffen, die de ernst van het misdrijf weerspiegelen. * **Strafniveaus 2 tot 7:** Gevarieerde niveaus afhankelijk van de ernst. Overtredingen worden niet meer afzonderlijk gecategoriseerd, maar vallen onder de strafniveaus. De voormalige "correctionalisering" en "contraventionalisering" (denaturatie) zijn afgeschaft door de invoering van deze vaste strafniveaus. ### 3.1 Verzachtende omstandigheden De **aanneming van verzachtende omstandigheden** door de rechter biedt de mogelijkheid om de straf te vervangen door een straf van een lager niveau. Dit geeft de rechter de flexibiliteit om rekening te houden met individuele factoren die de schuld of verantwoordelijkheid van de dader verminderen. > **Tip:** Het is cruciaal om een duidelijk onderscheid te maken tussen verzachtende omstandigheden en verzwarende bestanddelen of factoren. Verzwarende bestanddelen leiden tot een stijging van het strafniveau, terwijl verzachtende omstandigheden juist een verlaging van het niveau mogelijk maken. ## 4. Soorten hoofdstraffen en bijkomende straffen Het Nieuwe Strafwetboek kent een reeks hoofdstraffen en bijkomende straffen die zelfstandig of ter aanvulling van een hoofdstraf kunnen worden opgelegd. ### 4.1 Hoofdstraffen Hoofdstraffen zijn straffen die de rechter zelfstandig kan opleggen, zonder koppeling aan een andere straf. Ze omvatten onder andere: * **Vrijheidsbenemende hoofdstraffen:** * Gevangenisstraf * Behandeling onder vrijheidsberoving * Straf onder elektronisch toezicht * Probatiestraf * Werkstraf * **Vermogensstraffen:** * Verbeurdverklaring * Verruimde verbeurdverklaring * Geldstraf op basis van voordeel * **Veroordeling bij schuldigverklaring** #### 4.1.1 Vrijheidsbenemende straffen * **Gevangenisstraf:** Vrijheidsberoving van een persoon voor een door de rechter bepaalde termijn, met een minimum van zes maanden en een maximum van levenslang. Voorlopige hechtenis wordt toegerekend op de duur van de straf. * **Behandeling onder vrijheidsberoving:** Een straf voor daders met een psychiatrische aandoening die geen gevaar voor zichzelf vormen, maar wel voor anderen. De straf omvat een behandeling en vrijheidsberoving. Deze straf is voorzien vanaf 1 januari 2035. #### 4.1.2 Vrijheidsbeperkende straffen * **Straf onder elektronisch toezicht:** De veroordeelde moet zich op een bepaald adres bevinden, met controle via elektronische middelen. De duur varieert van minstens één maand tot maximaal één jaar. * **Probatiestraf:** De veroordeelde moet algemene en bijzondere voorwaarden naleven gedurende een door de rechter bepaalde termijn. De duur varieert van minstens zes maanden tot maximaal twee jaar. * **Werkstraf:** Kosteloos verrichten van arbeid tijdens vrije tijd, met een duur van minstens twintig uren tot maximaal driehonderd uren, afhankelijk van het strafniveau. * **Verlengde opvolging:** De verplichting om na afloop van een vrijheidsstraf voorwaarden na te leven ter aanpakking van problemen en vermijding van recidive. Deze straf is voorzien vanaf 1 januari 2035. * **Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten:** Het recht om bepaalde rechten uit te oefenen wordt ontzegd, met een duur variërend van vijf jaar tot levenslang. * **Beroepsverbod:** De veroordeelde wordt verboden zijn beroep uit te oefenen indien hij daarvan ernstig misbruik heeft gemaakt. De duur varieert van één tot vijf jaar. * **Verval van het recht tot sturen:** Een ontzegging van het recht om een motorrijtuig te besturen, met een duur van minstens zes maanden tot maximaal vijf jaar. * **Verblijfs-, plaats- of contactverbod:** Een ontzegging van het recht om in een bepaald gebied te wonen of zich op te houden, of contact te hebben met bepaalde personen. De duur varieert van één tot twintig jaar. #### 4.1.3 Vermogensstraffen * **Geldboete:** Een betaling van een geldsom aan de staat, die kan worden opgelegd als hoofdstraf of bijkomende straf. De hoogte van de geldboete is afhankelijk van het strafniveau. De rechter kan rekening houden met de financiële draagkracht van de veroordeelde. * **Verbeurdverklaring:** Ontneming van eigendomsrecht van zaken die het voorwerp van het misdrijf uitmaken, ermee hebben gediend, of die uit het misdrijf zijn ontstaan, evenals vermogensvoordelen. * **Verruimde verbeurdverklaring:** De verbeurdverklaring van vermogensvoordelen, goederen en waarden die in het vermogen van een persoon worden gevonden, zelfs buiten België, indien deze persoon schuldig bevonden is aan specifieke, financieel gewin opleverende misdrijven. * **Geldstraf op basis van voordeel:** Een geldstraf die gelijk is aan het verwachte of behaalde voordeel uit het misdrijf. #### 4.1.4 Veroordeling bij schuldigverklaring Dit is de minst zware straf, waarbij de rechter de feiten bewezen verklaart en de beklaagde schuldig, zonder een andere straf op te leggen (met uitzondering van verbeurdverklaring). Dit is enkel mogelijk voor misdrijven van niveau 1 of 2, wanneer de feiten van geringe ernst zijn of de tijd sinds het plegen van het misdrijf de oplegging van een andere straf niet opportuun maakt. ### 4.2 Bijkomende straffen Bijkomende straffen worden bovenop een hoofdstraf opgelegd, tenzij de wet anders bepaalt. Ze worden uitgesproken in de door de wet bepaalde gevallen. Voorbeelden hiervan zijn onder andere: > **Tip:** Let goed op de specifieke bepalingen in het Nieuwe Strafwetboek en in bijzondere strafwetten die de oplegging van hoofd- en bijkomende straffen regelen. ## 5. Strafoplegging voor rechtspersonen Rechtspersonen kunnen ook strafrechtelijk aansprakelijk worden gesteld. Het Nieuwe Strafwetboek voorziet in een rechtstreekse sanctieregeling voor rechtspersonen, met specifieke hoofd- en bijkomende straffen. Enkel voor bepaalde publiekrechtelijke rechtspersonen geldt een beperking tot een veroordeling bij schuldigverklaring. ### 5.1 Hoofdstraffen voor rechtspersonen De hoofdstraffen voor rechtspersonen omvatten onder meer: * Geldboete (geen conversiesysteem meer) * Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap ### 5.2 Bijkomende straffen voor rechtspersonen De bijkomende straffen voor rechtspersonen zijn onder meer: * Verboden om een activiteit uit te oefenen > **Let op:** Voor bepaalde publiekrechtelijke rechtspersonen kan enkel de veroordeling bij schuldigverklaring worden uitgesproken. --- ## Algemene beginselen van strafoplegging Het opleggen van een straf is een cruciaal onderdeel van het strafrechtelijk proces, dat gericht is op het bewerkstelligen van maatschappelijke doelen en het waarborgen van een rechtvaardige uitkomst. ### 1. Doelen van strafoplegging Het Nieuwe Strafwetboek (N.Sw.) biedt richtlijnen voor de rechter bij de keuze en afmeting van straffen, waarbij de volgende doelen centraal staan: * **1.1 Maatschappelijke afkeuring:** Het uiten van maatschappelijke afkeuring ten aanzien van de overtreding van de strafwet. Dit signaleert dat bepaald gedrag onacceptabel is binnen de samenleving. * **1.2 Herstel van maatschappelijk evenwicht:** Het bevorderen van het herstel van het maatschappelijk evenwicht en van de door het misdrijf veroorzaakte schade. Dit kan zowel op immateriële als materiële wijze plaatsvinden. * **1.3 Rehabilitatie en re-integratie:** Het bevorderen van de maatschappelijke rehabilitatie en re-integratie van de dader. Dit houdt in dat de dader wordt ondersteund om weer een constructieve rol in de samenleving op te nemen. * **1.4 Bescherming van de maatschappij:** Het beschermen van de maatschappij tegen strafbare feiten en potentiële daders. Dit kan door middel van straffen die preventief werken of die de mogelijkheid van recidive beperken. #### 1.4.1 Proportionaliteit en neveneffecten Bij de beoordeling van straffen streeft de rechter naar een rechtvaardige proportionaliteit tussen het misdrijf en de straf. Echter, naast deze doelen dient de rechter ook rekening te houden met de ongewenste neveneffecten van de straf. Dit betreft de mogelijke nadelige gevolgen van de straf voor de rechtstreeks betrokken personen, hun omgeving en de samenleving als geheel. > **Tip:** De gevangenisstraf wordt beschouwd als het *ultimum remedium*, de laatst te overwegen straf. Dit benadrukt het belang van het overwegen van alternatieven en de proportionaliteit. ### 2. Kenmerken van een straf Een straf heeft vier essentiële kenmerken: * **2.1 Wettelijk:** Straf moet gebaseerd zijn op de wet, conform het legaliteitsbeginsel (art. 1 N.Sw.). Dit garandeert rechtszekerheid. * **2.2 Rechterlijk:** Enkel de rechter kan een straf opleggen. Dit sluit sancties van bestuursrechtelijke aard (zoals GAS-boetes) of tuchtorgaan (zoals universiteiten of beroepsorden) uit als zijnde straffen in de zin van het strafrecht. * **2.3 Persoonlijk:** Straf is persoonlijk en kan niet worden opgelegd voor de daden van anderen. Alleen de daders of deelnemers aan het misdrijf zijn strafbaar. * **2.4 Individueel:** Elke dader of deelnemer ontvangt een eigen, individueel bepaalde straf, afgestemd op zijn of haar specifieke situatie. #### 2.4.1 Criteria van het EHRM Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) hanteert eigen criteria om een sanctie als 'straf' te beschouwen. Deze criteria worden gevolgd door het Grondwettelijk Hof en het Hof van Cassatie en omvatten: 1. De interne kwalificatie van de sanctie. 2. Het toepassingsgebied van de verbodsbepaling en de aard van de inbreuk. 3. De aard en intensiteit van de opgelegde sanctie. > **Tip:** De criteria van het EHRM helpen te bepalen of een sanctie als 'straf' in de zin van het EVRM kan worden beschouwd, wat van belang is voor de waarborgen die daaraan verbonden zijn (zoals het recht op een eerlijk proces conform art. 6 EVRM). ### 3. Strafniveaus en strafoplegging in het Nieuw Strafwetboek Het Nieuw Strafwetboek (N.Sw.) categoriseert hoofdstraffen volgens acht strafniveaus, waarbij niveau 8 de ernstigste misdrijven omvat en niveau 1 de misdrijven van geringe ernst. Dit systeem vervangt het vroegere onderscheid tussen misdaden, wanbedrijven en overtredingen. #### 3.1 Hoofdstraffen per niveau De strafniveaus, zoals vastgelegd in artikel 36 N.Sw. voor natuurlijke personen en artikel 38 N.Sw. voor rechtspersonen, bepalen de mogelijke hoofdstraffen: * **Niveau 8:** Levenslange gevangenisstraf of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan achttien tot maximaal twintig jaar. Voor rechtspersonen een geldboete van meer dan 4.000.000 euro tot maximaal 5.760.000 euro. * **Niveau 7:** Gevangenisstraf van meer dan twintig tot maximaal dertig jaar of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan zestien tot maximaal achttien jaar. Voor rechtspersonen een geldboete van meer dan 1.600.000 euro tot maximaal 4.000.000 euro. * **Niveau 6:** Gevangenisstraf van meer dan vijftien tot maximaal twintig jaar of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan elf tot maximaal zestien jaar. Voor rechtspersonen een geldboete van meer dan 1.200.000 euro tot maximaal 1.600.000 euro. * **Niveau 5:** Gevangenisstraf van meer dan tien tot maximaal vijftien jaar of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan zes tot maximaal elf jaar. Voor rechtspersonen een geldboete van meer dan 800.000 euro tot maximaal 1.200.000 euro. * **Niveau 4:** Gevangenisstraf van meer dan vijf tot maximaal tien jaar of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan vier tot maximaal zes jaar. Voor rechtspersonen een geldboete van meer dan 600.000 euro tot maximaal 800.000 euro. * **Niveau 3:** Gevangenisstraf van meer dan drie tot maximaal vijf jaar of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan twee tot maximaal vier jaar. Voor rechtspersonen een geldboete van meer dan 360.000 euro tot maximaal 600.000 euro. * **Niveau 2:** * Natuurlijke personen: Gevangenisstraf van zes maanden tot maximaal drie jaar; behandeling onder vrijheidsberoving van zes maanden tot maximaal twee jaar; straf onder elektronisch toezicht van een maand tot maximaal een jaar; werkstraf van meer dan honderdtwintig uur tot maximaal driehonderd uur; probatiestraf van meer dan twaalf maanden tot maximaal twee jaar; veroordeling bij schuldigverklaring. * Rechtspersonen: Geldboete van meer dan 20.000 euro tot maximaal 360.000 euro; dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap, geraamd op een bedrag van meer dan 20.000 euro tot maximaal 360.000 euro; probatiestraf van meer dan twaalf maanden tot maximaal twee jaar; cumulatie van twee straffen van niveau 1; veroordeling bij schuldigverklaring. * **Niveau 1:** * Natuurlijke personen: Geldboete van 200 euro tot maximaal 20.000 euro; werkstraf van twintig uur tot maximaal honderdtwintig uur; probatiestraf van zes maanden tot maximaal twaalf maanden; verbeurdverklaring (inclusief verruimde verbeurdverklaring); geldstraf op basis van voordeel; veroordeling bij schuldigverklaring. * Rechtspersonen: Geldboete van 200 euro tot maximaal 20.000 euro; dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap, geraamd op een bedrag van 200 euro tot maximaal 20.000 euro; probatiestraf van zes maanden tot maximaal twaalf maanden; verbod om een activiteit uit te oefenen gedurende één jaar tot tien jaar; verbeurdverklaring (inclusief verruimde verbeurdverklaring); geldstraf op basis van voordeel; sluiting van de inrichting; veroordeling bij schuldigverklaring. #### 3.2 Verzachtende omstandigheden Bij de aanneming van verzachtende omstandigheden kan de rechter de straf vervangen door een straf van een lager niveau. Dit principe geldt voor alle niveaus, met uitzondering van het geval waarin de straf van niveau 2 wordt vervangen door een straf van niveau 1. > **Tip:** Het is cruciaal om het onderscheid te maken tussen verzachtende omstandigheden (die leiden tot een lagere straf) en verzwarende bestanddelen of factoren (die leiden tot een hogere straf). #### 3.3 Bijkomende straffen Naast hoofdstraffen kunnen bijkomende straffen worden opgelegd, zoals vastgelegd in artikel 37 N.Sw. voor natuurlijke personen en artikel 39 N.Sw. voor rechtspersonen. Deze zijn facultatief of verplicht, afhankelijk van de wet, en nooit zonder hoofdstraf. De lijst in deze artikelen is niet limitatief. Bijkomende straffen kunnen ook ter vervanging van hoofdstraffen van niveau 1 worden opgelegd na toepassing van verzachtende omstandigheden. #### 3.4 Specifieke strafvormen Het N.Sw. introduceert diverse strafvormen, waaronder: * **Gevangenisstraf:** Vrijheidsberoving van minstens zes maanden tot levenslang. Voorlopige hechtenis wordt op de strafduur aangerekend. * **Behandeling onder vrijheidsberoving:** Een straf voor verminderd toerekeningsvatbare daders met een psychiatrische aandoening, gericht op behandeling en maatschappijbescherming. Deze straf is voorzien vanaf 01.01.2035. * **Straf onder elektronisch toezicht:** Verplichting tot aanwezigheid op een bepaald adres, gecontroleerd via elektronische middelen. Deze straf kan worden opgelegd indien een straf van niveau 2 wordt overwogen. * **Probatiestraf:** De veroordeelde moet algemene en bijzondere voorwaarden naleven gedurende een door de rechter bepaalde termijn. Deze straf kan worden opgelegd voor strafniveaus 1 en 2. * **Werkstraf:** Kosteloos verrichten van arbeid tijdens vrije tijd, naast eventuele school- of beroepsactiviteiten. Dit is mogelijk voor strafniveaus 1 en 2. * **Verlengde opvolging:** Verplichting om na afloop van een vrijheidsbenemende straf voorwaarden na te leven, ter aanpak van problematiek en vermijding van recidive. Dit is de opvolger van de Terbeschikkingstelling van de Strafuitvoeringsrechtbank (TBS). * **Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten:** Bijkomende straf die het recht op het uitoefenen van specifieke burgerlijke en politieke rechten ontneemt. * **Beroepsverbod:** Verbod om het eigen beroep uit te oefenen indien daarvan ernstig misbruik is gemaakt om het misdrijf te plegen. * **Verval van het recht tot sturen:** Opleggen van een verval van het rijbewijs indien een motorrijtuig gediend heeft bij het plegen van het misdrijf of voor de vlucht. * **Verblijfs-, plaats- of contactverbod:** Ontzeggen van het recht om in een bepaald gebied te wonen, verblijven, zich op te houden of contact te hebben met specifieke personen. * **Veroordeling bij schuldigverklaring:** De lichtste straf, waarbij de rechter de feiten van geringe ernst acht of de termijn sinds het misdrijf te lang is verstreken. * **Geldboete:** Kan als hoofdstraf (niveau 1) of bijkomende straf worden opgelegd. De rechter houdt rekening met de financiële draagkracht van de veroordeelde. * **Verbeurdverklaring:** Ontnemen van eigendomsrecht van de dader voor zaken die het voorwerp, instrument of product van het misdrijf uitmaken, of voor vermogensvoordelen verkregen uit het misdrijf. * **Verruimde verbeurdverklaring:** Een specifiek regime voor de ontneming van vermogensvoordelen bij bepaalde, ernstige misdrijven. #### 3.5 Straffen voor rechtspersonen Het Nieuwe Strafwetboek voorziet in een directe sanctieregeling voor rechtspersonen, met onder andere geldboetes, dienstverleningsstraffen, probatiestraffen en verboden op bepaalde activiteiten. Bepaalde publiekrechtelijke rechtspersonen kunnen enkel een veroordeling bij schuldigverklaring krijgen. #### 3.6 Onderscheid met beveiligingsmaatregelen Het is belangrijk om straffen te onderscheiden van beveiligingsmaatregelen. Beveiligingsmaatregelen, zoals de terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank (die grotendeels vervangen is door verlengde opvolging), zijn primair gericht op de bescherming van de maatschappij en hebben een ander doel dan straffen. --- # Classificatie en aard van hoofd- en bijkomende straffen Dit document biedt een gedetailleerd overzicht van de hoofd- en bijkomende straffen zoals die voorzien zijn in het Nieuwe Strafwetboek, met aandacht voor hun definities, toepassingsvoorwaarden en duur. ## 2. Classificatie en aard van hoofd- en bijkomende straffen De toekenning van een straf is het sluitstuk van de strafrechtelijke interventie na een schuldigverklaring. Het Nieuwe Strafwetboek biedt richtlijnen voor de rechter bij de keuze en afmeting van straffen, met als doel maatschappelijke afkeuring te uiten, herstel te bevorderen, rehabilitatie te ondersteunen en de maatschappij te beschermen. De rechter zoekt daarbij naar een rechtvaardige proportionaliteit tussen misdrijf en straf en houdt rekening met ongewenste neveneffecten. De gevangenisstraf is de laatst te overwegen straf. ### 2.1 Begripsbepaling van een straf Een 'straf' gaat gepaard met rechtswaarborgen, zoals voorzien in artikel 6 EVRM en de rechten van de verdediging. Vier kenmerken definiëren een straf: * **Wettelijk:** Conform het legaliteitsbeginsel (art. 1 Nieuw Sw.). * **Rechterlijk:** Opgelegd door een rechter, dus geen GAS-boetes, minnelijke schikkingen of tuchtsancties. * **Persoonlijk:** Enkel voor de dader, niet voor andermans daden. * **Individueel:** Elke dader krijgt een eigen, individueel bepaalde straf. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) hanteert criteria om een sanctie als straf te beschouwen: de interne kwalificatie, de aard van de inbreuk en de aard en intensiteit van de sanctie. ### 2.2 Straftoemeting: Strafniveaus en verzachtende omstandigheden Het Nieuwe Strafwetboek onderscheidt acht strafniveaus voor misdrijven, waarbij niveau 8 de ernstigste en niveau 1 de minst ernstige misdrijven omvat. #### 2.2.1 Strafniveaus en de koppeling met straffen * **Strafniveau 8:** Levenslange gevangenisstraf of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan achttien tot ten hoogste twintig jaar. Bij verzachtende omstandigheden kan dit vervangen worden door straffen van niveau 7 tot 3. * **Strafniveau 7:** Gevangenisstraf van meer dan twintig tot ten hoogste dertig jaar of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan zestien tot ten hoogste achttien jaar. Bij verzachtende omstandigheden kan dit vervangen worden door straffen van niveau 6 tot 3. * **Strafniveau 6:** Gevangenisstraf van meer dan vijftien tot ten hoogste twintig jaar of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan elf tot ten hoogste zestien jaar. Bij verzachtende omstandigheden kan dit vervangen worden door straffen van niveau 5 tot 2. * **Strafniveau 5:** Gevangenisstraf van meer dan tien tot ten hoogste vijftien jaar of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan zes tot ten hoogste elf jaar. Bij verzachtende omstandigheden kan dit vervangen worden door straffen van niveau 4 tot 2. * **Strafniveau 4:** Gevangenisstraf van meer dan vijf tot ten hoogste tien jaar of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan vier tot ten hoogste zes jaar. Bij verzachtende omstandigheden kan dit vervangen worden door straffen van niveau 3 of 2. * **Strafniveau 3:** Gevangenisstraf van meer dan drie tot ten hoogste vijf jaar of behandeling onder vrijheidsberoving van meer dan twee tot ten hoogste vier jaar. Bij verzachtende omstandigheden kan dit vervangen worden door straffen van niveau 2 of 1. * **Strafniveau 2:** Kan bestaan uit: 1. Gevangenisstraf van zes maanden tot ten hoogste drie jaar. 2. Behandeling onder vrijheidsberoving van zes maanden tot ten hoogste twee jaar. 3. Straf onder elektronisch toezicht van een maand tot ten hoogste een jaar. 4. Werkstraf van meer dan honderdtwintig uur tot ten hoogste driehonderd uur. 5. Probatiestraf van meer dan twaalf maanden tot ten hoogste twee jaar. 6. Veroordeling bij schuldigverklaring. Bij verzachtende omstandigheden kan dit vervangen worden door straffen van niveau 1. * **Strafniveau 1:** Kan bestaan uit: 1. Geldboete van tweehonderd euro tot ten hoogste twintigduizend euro. 2. Werkstraf van twintig uur tot ten hoogste honderdtwintig uur. 3. Probatiestraf van zes maanden tot ten hoogste twaalf maanden. 4. Verbeurdverklaring, met inbegrip van de verruimde verbeurdverklaring. 5. Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel. Indien de wet een bijkomende straf voorziet, kan de rechter deze als hoofdstraf opleggen bij verzachtende omstandigheden. #### 2.2.2 Verzachtende omstandigheden vs. verzwarende bestanddelen * **Verzachtende omstandigheden:** Geven de rechter de mogelijkheid om een straf op een lager niveau te leggen. De rechter heeft hierbij veel vrijheid. * **Verzwarende bestanddelen:** Leiden tot een hogere strafmaat of een hoger strafniveau. * **Verschoningsgrond:** Een wettelijk bepaalde grond die leidt tot een lagere strafmaat, vergelijkbaar met verzachtende omstandigheden. Het Nieuwe Strafwetboek schaft de denaturatie ('correctionalisering' of 'contraventionalisering') af, waarbij misdaden vroeger als wanbedrijven werden behandeld. Nu worden de strafniveaus strikt toegepast, met verzachtende omstandigheden als middel om lager te straffen. ### 2.3 Hoofdstraffen Hoofdstraffen zijn straffen die zelfstandig kunnen worden opgelegd, zonder koppeling aan een andere hoofdstraf. #### 2.3.1 Hoofdstraffen voor natuurlijke personen * **Vrijheidsbenemende hoofdstraffen (ultimum remedium):** * **Gevangenisstraf** (art. 41 Nieuw Sw.): Vrijheidsberoving voor een door de rechter bepaalde termijn. De duur is minimaal zes maanden en maximaal levenslang. Voorlopige hechtenis wordt afgetrokken van de duur. * **Behandeling onder vrijheidsberoving** (art. 42 Nieuw Sw.): Een mengvorm van internering en gevangenisstraf voor personen met een psychiatrische aandoening die een gevaar vormen, maar waarbij het oordeelsvermogen niet volledig is aangetast. De duur varieert van zes maanden tot twintig jaar. Vereist een deskundigenadvies en kan enkel worden opgelegd als minder ingrijpende straffen niet volstaan. Treedt in werking vanaf 1 januari 2035. * **Vrijheidsbeperkende hoofdstraffen:** * **Straf onder elektronisch toezicht** (art. 43 Nieuw Sw.): Verplichting tot aanwezigheid op een bepaald adres, met controle via elektronische middelen. Duur varieert van één maand tot een jaar. Vereist instemming van de beklaagde. * **Probatiestraf** (art. 44 Nieuw Sw.): Verplichting om algemene en bijzondere voorwaarden na te leven gedurende een bepaalde termijn. Duur varieert van zes maanden tot twee jaar, afhankelijk van het strafniveau. Verplichte sociale begeleiding voor natuurlijke personen. * **Werkstraf** (art. 45 Nieuw Sw.): Kosteloos verrichten van arbeid gedurende de vrije tijd. Duur varieert van twintig uur tot driehonderd uur, afhankelijk van het strafniveau. * **Verlengde opvolging** (art. 46 Nieuw Sw.): Verplichting om na de vrijheidsstraf voorwaarden na te leven gericht op aanpak van problematiek en recidivepreventie. Duur varieert van vijf tot vijftien jaar, afhankelijk van het strafniveau. Voorheen gekend als terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank (TBS). * **Vrijheidsbenemende en -beperkende bijkomende hoofdstraffen:** * **Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten** (art. 47 Nieuw Sw.): Berooft de veroordeelde van het recht bepaalde rechten uit te oefenen, zoals het recht verkozen te worden of ambten te vervullen. Kan levenslang zijn bij strafniveau 8. * **Beroepsverbod** (art. 48 Nieuw Sw.): Verbiedt de uitoefening van het beroep indien daarvan ernstig misbruik is gemaakt om het misdrijf te plegen. Duur varieert van één tot vijf jaar. * **Verval van het recht tot sturen** (art. 49 Nieuw Sw.): Opleggen van een rijverbod indien een motorrijtuig gediend heeft bij het plegen van het misdrijf of de vlucht. Duur varieert van zes maanden tot vijf jaar. * **Verblijfs-, plaats- of contactverbod** (art. 50 Nieuw Sw.): Verbiedt het wonen, verblijven of het hebben van contact met bepaalde personen of in bepaalde gebieden. Duur varieert van één tot twintig jaar. * **Geld- en vermogensstraffen:** * **Veroordeling bij schuldigverklaring** (art. 51 Nieuw Sw.): De lichtste straf, waarbij de rechter de feiten bewezen verklaart en de beklaagde schuldig acht, zonder verdere straf. Enkel voor feiten van geringe ernst of na lange procedureduur. * **Geldboete** (art. 52 Nieuw Sw.): Kan als hoofd- of bijkomende straf worden opgelegd. Bedragen variëren afhankelijk van het strafniveau. De rechter houdt rekening met financiële draagkracht en kan afwijken van het wettelijk minimum. * **Verbeurdverklaring** (art. 53 Nieuw Sw.): Ontnemen van eigendom van zaken die het voorwerp, het instrument of het product van het misdrijf uitmaken, alsook vermogensvoordelen verkregen uit het misdrijf. * **Verruimde verbeurdverklaring** (art. 54 Nieuw Sw.): Maakt het mogelijk om vermogensvoordelen te verbeuren die verkregen zijn uit specifieke (vooral economische) misdrijven, zelfs indien de goederen niet meer in het bezit van de dader zijn. #### 2.3.2 Hoofdstraffen voor rechtspersonen Het Nieuwe Strafwetboek voorziet een directe sanctieregeling voor rechtspersonen, met onderscheidende hoofdstraffen: * **Geldboete:** Zonder conversiesysteem. * **Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap** (art. 56 Nieuw Sw.): Vergelijkbaar met de werkstraf voor natuurlijke personen. * **Probatiestraf:** Met gelijkaardige voorwaarden als voor natuurlijke personen. Sommige publiekrechtelijke rechtspersonen kunnen enkel veroordeeld worden bij schuldigverklaring (art. 40 Nieuw Sw.). ### 2.4 Bijkomende straffen Bijkomende straffen worden altijd toegevoegd aan een opgelegde hoofdstraf en kunnen nooit zelfstandig worden opgelegd, tenzij de wet anders bepaalt. #### 2.4.1 Bijkomende straffen voor natuurlijke personen Volgens artikel 37 Nieuw Sw. zijn dit onder meer: * Verlengde opvolging. * Geldboete. * Verbeurdverklaring en verruimde verbeurdverklaring. * Geldstraf op basis van voordeel. * Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten. * Beroepsverbod. * Bekendmaking van de beslissing. * Sluiting van de inrichting. * Verval van het recht tot sturen. * Verblijfs-, plaats- of contactverbod. Een bijkomende straf kan bij verzachtende omstandigheden de hoofdstraf van niveau 1 vervangen. #### 2.4.2 Bijkomende straffen voor rechtspersonen Volgens artikel 39 Nieuw Sw. zijn dit onder meer: * Verbod op uitoefenen van bepaalde activiteiten. Ook hier kan een bijkomende straf bij verzachtende omstandigheden de hoofdstraf van niveau 1 vervangen. ### 2.5 Specifieke straffen en hun kenmerken * **Gevangenisstraf** (art. 41 Nieuw Sw.): Duur berekend in uren (24 uur/dag), dagen (30 dagen/maand) of dagen (365 dagen/jaar). Voorlopige hechtenis wordt afgetrokken. * **Behandeling onder vrijheidsberoving** (art. 42 Nieuw Sw.): Vereist psychiatrische aandoening die gevaar veroorzaakt maar oordeelsvermogen niet tenietdoet. Moet causaal verband hebben met het misdrijf. Duur van zes maanden tot twintig jaar. Treedt in werking vanaf 01.01.2035. * **Straf onder elektronisch toezicht** (art. 43 Nieuw Sw.): Minimaal één maand, maximaal één jaar. Vereist instemming van de beklaagde. * **Probatiestraf** (art. 44 Nieuw Sw.): Duur varieert van zes maanden tot twee jaar, afhankelijk van het strafniveau. Verplichte sociale begeleiding. * **Werkstraf** (art. 45 Nieuw Sw.): Minimaal twintig uur, maximaal driehonderd uur. * **Verlengde opvolging** (art. 46 Nieuw Sw.): Minimaal vijf jaar, maximaal vijftien jaar. Oplegging is verplicht onder bepaalde voorwaarden. Treedt in werking vanaf 01.01.2035. * **Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten** (art. 47 Nieuw Sw.): Duur van vijf jaar tot levenslang, afhankelijk van het strafniveau. Verlengd met de duur van de vrijheidsberoving (m.u.v. elektronisch toezicht en invrijheidstelling). * **Beroepsverbod** (art. 48 Nieuw Sw.): Duur van één tot vijf jaar. Kan als hoofdstraf van niveau 1 of bijkomende straf worden opgelegd. * **Verval van het recht tot sturen** (art. 49 Nieuw Sw.): Duur van zes maanden tot vijf jaar. * **Verblijfs-, plaats- of contactverbod** (art. 50 Nieuw Sw.): Duur van één jaar tot twintig jaar. * **Veroordeling bij schuldigverklaring** (art. 51 Nieuw Sw.): Enkel mogelijk voor misdrijven van niveau 1 of 2, bij geringe ernst of te lange procedureduur. * **Geldboete** (art. 52 Nieuw Sw.): Als hoofdstraf bij niveau 1, als bijkomende straf bij niveaus 2 tot 8. Bedragen variëren. * **Verbeurdverklaring** (art. 53 Nieuw Sw.): Verplicht uit te spreken bij bewezenverklaring van het misdrijf. Gaat over zaken gebruikt, voortgekomen uit of verkregen door het misdrijf. * **Verruimde verbeurdverklaring** (art. 54 Nieuw Sw.): Specifiek voor financiële voordelen verkregen uit bepaalde, veelal economische, misdrijven. ### 2.6 Onderscheid tussen straffen * **Hoofdstraffen** kunnen zelfstandig worden opgelegd. * **Bijkomende straffen** worden steeds samen met een hoofdstraf opgelegd. * **Strafniveaus** geven de ernst van het misdrijf aan en bepalen de mogelijke hoofdstraffen. * **Verzachtende omstandigheden** maken het mogelijk om op een lager strafniveau te straffen. > **Tip:** Begrijp het verschil tussen de strafniveaus en de concrete straffen die daaronder vallen. Let goed op de minimale en maximale duur van elke straf en de specifieke voorwaarden voor oplegging. > **Tip:** Onderscheid de 'hoofdstraffen' van de 'bijkomende straffen' en onthoud dat bijkomende straffen nooit zonder hoofdstraf kunnen worden opgelegd (tenzij de wet expliciet anders bepaalt, bijvoorbeeld bij niveau 1 straffen waar een bijkomende straf als hoofdstraf kan dienen). > **Tip:** Bestudeer de specifieke toepassingsvoorwaarden voor vrijheidsberovende straffen zoals de 'behandeling onder vrijheidsberoving' en 'verlengde opvolging', aangezien deze nog niet volledig in werking zijn getreden en een specifieke expertise vereisen. --- Hier is een gedetailleerd studieonderdeel over de classificatie en aard van hoofd- en bijkomende straffen, gebaseerd op de verstrekte documentatie. Dit deel van het studieonderdeel behandelt de verschillende soorten hoofd- en bijkomende straffen die het Nieuwe Strafwetboek kent, met aandacht voor hun definitie, toepassingsvoorwaarden en duur. ### 2.1 Algemene beginselen van strafoplegging De oplegging van een straf, die gepaard gaat met een veroordeling, vormt het sluitstuk van de strafrechtelijke interventie, afgezien van de uitvoeringsfase. De schuldigverklaring erkent strafbaar gedrag en verantwoordelijkheid, maar heeft buiten een symbolische of morele betekenis geen tastbaar gevolg. Dit wordt bereikt via de strafoplegging, het opleggen van maatregelen en eventuele burgerlijke schadevergoeding. Bij de keuze van de straf en het bepalen van de strafmaat streeft de rechter de volgende doelen na: 1. Uiting geven aan maatschappelijke afkeuring ten aanzien van de overtreding van de strafwet. 2. Bevorderen van het herstel van het maatschappelijk evenwicht en het herstel van de door het misdrijf veroorzaakte schade. 3. Bevorderen van de maatschappelijke rehabilitatie en re-integratie van de dader. 4. Beschermen van de maatschappij. Binnen de wettelijke grenzen zoekt de rechter naar een rechtvaardige proportionaliteit tussen het misdrijf en de straf. Ongewenste neveneffecten voor direct betrokkenen, hun omgeving en de samenleving moeten eveneens in overweging worden genomen. De gevangenisstraf wordt beschouwd als de laatst te overwegen straf. #### 2.1.1 Kenmerken van een straf Een 'straf' gaat gepaard met specifieke waarborgen, waaronder de waarborgen van artikel 6 EVRM en de rechten van de verdediging. Er zijn vier kenmerken die een sanctie als straf kwalificeren: * **Wettelijk:** De straf moet voorzien zijn bij wet, conform het legaliteitsbeginsel (artikel 1 Nieuw Sw.). * **Rechterlijk:** De straf moet door een rechter worden opgelegd. Dit sluit GAS-boetes, minnelijke schikkingen of sancties opgelegd door tuchtorganen uit. * **Persoonlijk:** Men is enkel verantwoordelijk voor eigen daden. Straf is niet van toepassing voor andermans daden, tenzij men dader of deelnemer is. * **Individueel:** Elke dader of deelnemer krijgt een eigen, individueel bepaalde straf. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) hanteert eigen criteria om een sanctie als straf te beschouwen, gevolgd door het Grondwettelijk Hof en het Hof van Cassatie: 1. Interne kwalificatie van de sanctie. 2. Toepassingsgebied van de verbodsbepaling en de aard van de inbreuk. 3. Aard en intensiteit van de sanctie. #### 2.1.2 Het oude versus het nieuwe strafwetboek Het oude strafwetboek maakte een onderscheid tussen drie soorten straffen: criminele straffen (misdaden), correctionele straffen (wanbedrijven) en politiestraffen (overtredingen). Het Nieuwe Strafwetboek kent enkel nog het begrip 'misdrijven' en hanteert een systeem van acht strafniveaus voor hoofdstraffen, waarbij overtredingen als categorie zijn opgeheven. Er is geen sprake meer van 'correctionalisering' of 'contraventionalisering' (denaturatie) van strafbare feiten. ### 2.2 Hoofdstraffen Hoofdstraffen zijn straffen die zelfstandig, dus zonder andere straf, door de rechter kunnen worden opgelegd. Het Nieuwe Strafwetboek onderscheidt acht strafniveaus voor hoofdstraffen, waarbij niveau 8 betrekking heeft op uitzonderlijk ernstige misdrijven en niveau 1 op misdrijven van geringe ernst. #### 2.2.1 Vrijheidsbenemende hoofdstraffen Vrijheidsbenemende straffen worden beschouwd als een *ultimum remedium* (artikel 27 Nieuw Sw.). * **Gevangenisstraf (art. 41 Nieuw Sw.):** * Definitie: Vrijheidsberoving van een persoon voor een door de rechter bepaalde termijn, conform wettelijke regels. * Duur: Minimaal zes maanden tot maximaal levenslang. Een dag gevangenisstraf is vierentwintig uur; een maand is dertig dagen; een jaar is driehonderdvijfenzestig dagen. * Toerekening: Elke hechtenis of voorlopige plaatsingsmaatregel die vóór de definitieve veroordeling is ondergaan, wordt afgetrokken van de duur van de nog uit te voeren gevangenisstraffen. * Locatie: Gevangenen verblijven in door de Koning aangewezen inrichtingen. * Verschil met Oud Sw.: Het oude recht maakte een onderscheid tussen gevangenisstraf (correctioneel) en opsluiting (crimineel). Het Nieuwe Strafwetboek kent enkel nog de gevangenisstraf. * **Behandeling onder vrijheidsberoving (art. 42 Nieuw Sw.):** * Definitie: Een nieuwe vrijheidsbenemende straf, een mengvorm van internering en gevangenisstraf, gericht op verminderd toerekeningsvatbare daders met een psychiatrische aandoening die een gevaar vormen voor anderen. De straf moet mede het gevolg zijn van de aandoening. * Toepassingsvoorwaarden: * De psychiatrische aandoening is niet dermate ernstig dat het oordeelsvermogen of de controle over daden teniet wordt gedaan, maar vormt wel een gevaar. * Het misdrijf is mede het gevolg van de psychiatrische aandoening. * Minder ingrijpende straffen of maatregelen zijn onvoldoende. * Een gemotiveerd deskundigenadvies is vereist (met recht op tegenspraak). * Duur: Minimaal zes maanden tot maximaal twintig jaar. * Vervangende straf: Er wordt een vervangende gevangenisstraf opgelegd die niet lager kan zijn dan de duur van de behandeling. * Inwerkingtreding: Vooralsnog niet van kracht (vanaf 1 januari 2035), wegens gebrek aan capaciteit en middelen. #### 2.2.2 Vrijheidsbeperkende hoofdstraffen * **Straf onder elektronisch toezicht (art. 43 Nieuw Sw.):** * Definitie: De verplichting voor de veroordeelde om op een bepaald adres aanwezig te zijn, met gecontroleerde verplaatsingen en activiteiten, middels elektronische middelen. * Duur: Minimaal één maand tot maximaal één jaar. * Voorwaarden: De veroordeelde dient in te stemmen. Er zijn algemene voorwaarden (geen misdrijven plegen, vast adres hebben, gevolg geven aan oproepingen) en eventuele bijzondere, geïndividualiseerde voorwaarden. * Vervangende straf: Een gevangenisstraf van dezelfde duur als de straf onder elektronisch toezicht. * *Tip:* De instemming van de veroordeelde is cruciaal. * **Probatiestraf (art. 44 Nieuw Sw.):** * Definitie: De verplichting om algemene en bijzondere voorwaarden na te leven gedurende een door de rechter bepaalde termijn. * Duur: Niveau 2: meer dan twaalf maanden tot maximaal twee jaar. Niveau 1: minstens zes maanden tot maximaal twaalf maanden. * Vervangende straf: Een geldboete of gevangenisstraf. * Begeleiding: Verplichte sociale begeleiding door de bevoegde dienst van de gemeenschappen voor natuurlijke personen. * *Tip:* Deze straf richt zich op gedragsverandering en re-integratie. * **Werkstraf (art. 45 Nieuw Sw.):** * Definitie: Het kosteloos verrichten van arbeid tijdens vrije tijd, naast eventuele school- of beroepsactiviteiten, bij openbare diensten of erkende verenigingen. * Duur: Niveau 2: meer dan honderdtwintig uren tot maximaal driehonderd uren. Niveau 1: minstens twintig uren tot maximaal honderdtwintig uren. * *Tip:* Dit type straf is vaak geschikt voor personen met een gebrek aan discipline. * **Verlengde opvolging (art. 46 Nieuw Sw.):** * Definitie: De verplichting om na afloop van een vrijheidsbenemende straf voorwaarden na te leven, gericht op het aanpakken van problematiek en het vermijden van recidive. * Duur: Maximaal vijf jaar (niveau 3), maximaal tien jaar (niveau 4), maximaal vijftien jaar (niveaus 5, 6, 7, 8). Bij verplichte verlengde opvolging is de minimumduur vijf jaar. * Voorwaarden: Kan verplicht of facultatief worden opgelegd, na advies van een deskundige in het facultatieve geval. * Inwerkingtreding: Vooralsnog niet van kracht (vanaf 1 januari 2035). Tot dan blijft de terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank (TBS) van toepassing. * *Tip:* Dit is een nieuwe straf die de bestaande TBS-maatregel vervangt. * **Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten (art. 47 Nieuw Sw.):** * Definitie: De gehele of gedeeltelijke ontzegging van het recht om bepaalde burgerlijke en politieke rechten uit te oefenen. * Voorbeelden van rechten: recht om openbare ambten te vervullen, verkozen te worden, gezworene of deskundige te zijn, wapens te dragen, te dienen in het leger. * Duur: Verplicht bij niveau 8 (levenslang). Facultatief bij niveau 7 (twintig jaar) en niveaus 2 tot 6 (vijf tot tien jaar). De termijn wordt verlengd met de duur van de vrijheidsberoving (uitgezonderd elektronisch toezicht en voorwaardelijke/voorlopige invrijheidstelling). * *Tip:* Deze straf tast de burgerlijke en politieke participatie van de veroordeelde aan. * **Beroepsverbod (art. 48 Nieuw Sw.):** * Definitie: De rechter kan de veroordeelde verbieden zijn beroep uit te oefenen indien hij er ernstig misbruik van heeft gemaakt om het misdrijf te plegen. * Duur: Minimaal één jaar tot maximaal vijf jaar. De duur wordt verlengd met de duur van de vrijheidsberoving (uitgezonderd elektronisch toezicht en voorwaardelijke/voorlopige invrijheidstelling). * *Tip:* Dit is een bijzondere vorm van ontzetting die specifiek gericht is op het beroep. * **Verval van het recht tot sturen (art. 49 Nieuw Sw.):** * Definitie: De rechter kan het recht tot sturen ontzeggen indien een motorrijtuig werd gebruikt of bestemd was voor het plegen van het misdrijf of voor de vlucht. * Duur: Minimaal zes maanden tot maximaal vijf jaar. De rechter kan het verval beperken tot de uitvoering buiten de beroepsactiviteit. De duur wordt verlengd met de duur van de vrijheidsberoving (uitgezonderd elektronisch toezicht en voorwaardelijke/voorlopige invrijheidstelling). * *Tip:* Dit is een specifieke straf voor misdrijven waarbij een motorrijtuig een rol speelde. * **Verblijfs-, plaats- of contactverbod (art. 50 Nieuw Sw.):** * Definitie: De veroordeelde wordt ontzegd van het recht om in een bepaald gebied te wonen, te verblijven of zich op te houden, of om contact te hebben met bepaalde personen. * Duur: Minimaal één jaar tot maximaal twintig jaar. De duur wordt verlengd met de duur van de vrijheidsberoving (uitgezonderd elektronisch toezicht en voorwaardelijke/voorlopige invrijheidstelling). * *Tip:* Deze straf wordt vooral toegepast in specifieke gevallen, zoals bij misdrijven tegen de seksuele integriteit. * **Veroordeling bij schuldigverklaring (art. 51 Nieuw Sw.):** * Definitie: Een straf die inhoudt dat de ten laste gelegde feiten bewezen worden verklaard en de beklaagde schuldig wordt bevonden, zonder oplegging van een andere straf, behalve verbeurdverklaring, kosten of teruggave. * Toepassing: Enkel voor strafniveau 1 of 2, wanneer de feiten van geringe ernst zijn of de tijd die is verstreken sinds het misdrijf het opportuun maakt. * *Tip:* Dit is de minst zware straf en kan worden vergeleken met een eenvoudige schuldigverklaring. #### 2.2.3 Vermogensstraffen Vermogensstraffen zijn gericht op het aantasten van de financiële belangen van de veroordeelde. * **Geldboete (art. 52 Nieuw Sw.):** * Definitie: De verplichting tot betaling van een geldsom ten voordele van de staat. * Toepassing: Kan als hoofdstraf (niveau 1) of als bijkomende straf worden opgelegd, afhankelijk van het strafniveau van de hoofdstraf. De bedragen zijn direct vastgelegd in artikel 52 Nieuw Sw. * Matiging: De rechter kan rekening houden met de financiële draagkracht en sociale toestand van de beklaagde en een geldboete onder het wettelijk minimum uitspreken of betaling in schijven toestaan. * *Tip:* De bedragen van de geldboetes zijn in het Nieuwe Strafwetboek rechtstreeks aangepast, in tegenstelling tot het systeem van 'opdeciemen' in het oude recht. * **Verbeurdverklaring (art. 53 Nieuw Sw.):** * Definitie: Het ontnemen van eigendomsrecht van zaken die het voorwerp van het misdrijf uitmaken, hebben gediend of bestemd waren voor het plegen van het misdrijf, uit het misdrijf zijn ontstaan, of de vermogensvoordelen die uit het misdrijf zijn verkregen. * Toepassing: Moet worden uitgesproken als hoofdstraf (niveau 1) of als bijkomende straf zodra de feiten bewezen zijn verklaard. * Matiging: Kan worden verminderd indien de bestraffing onredelijk zwaar zou zijn. * *Tip:* Dit is een belangrijke straf om de economische gevolgen van criminaliteit te neutraliseren. * **Verruimde verbeurdverklaring (art. 54 Nieuw Sw.):** * Definitie: De verbeurdverklaring van vermogensvoordelen, goederen of waarden die in het vermogen van een persoon worden aangetroffen, ook indien deze buiten België gelokaliseerd zijn, indien de persoon schuldig werd bevonden aan specifieke, financieel gewin opleverende misdrijven. * *Tip:* Deze straf is specifiek gericht op het ontnemen van crimineel verkregen winsten, zelfs als de directe link met een specifiek misdrijf minder duidelijk is. ### 2.3 Bijkomende straffen Bijkomende straffen worden, mits de wet dit voorschrijft, toegevoegd aan een opgelegde hoofdstraf en kunnen nooit zonder hoofdstraf worden uitgesproken. * **Verlengde opvolging (art. 46 Nieuw Sw.):** Zie vrijheidsbenemende hoofdstraffen. * **Geldboete (art. 52 Nieuw Sw.):** Zie vermogensstraffen. * **Verbeurdverklaring (art. 53 Nieuw Sw.):** Zie vermogensstraffen. * **Verruimde verbeurdverklaring (art. 54 Nieuw Sw.):** Zie vermogensstraffen. * **Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel (art. 55 Nieuw Sw.):** * Definitie: Het innen van een geldbedrag dat overeenkomt met het economische voordeel dat uit het misdrijf werd behaald of verwacht werd. * *Tip:* Dit is nauw verwant aan de verbeurdverklaring van vermogensvoordelen, maar kan ook proactief worden toegepast. * **Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten (art. 47 Nieuw Sw.):** Zie vrijheidsbenemende hoofdstraffen. * **Beroepsverbod (art. 48 Nieuw Sw.):** Zie vrijheidsbenemende hoofdstraffen. * **Bekendmaking van de beslissing houdende veroordeling:** Kan worden opgelegd om de veroordeling publiek te maken. * **Sluiting van de inrichting:** Kan worden toegepast op bepaalde instellingen. * **Verval van het recht tot sturen (art. 49 Nieuw Sw.):** Zie vrijheidsbenemende hoofdstraffen. * **Verblijfs-, plaats- of contactverbod (art. 50 Nieuw Sw.):** Zie vrijheidsbenemende hoofdstraffen. #### 2.3.1 Specifieke bijkomende straffen voor rechtspersonen * **Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap (art. 56 Nieuw Sw.):** Vergelijkbaar met de werkstraf voor natuurlijke personen, gericht op rechtspersonen. * **Verboden om een activiteit uit te oefenen (art. 57 Nieuw Sw.):** Een rechtspersoon kan verboden worden een bepaalde activiteit uit te oefenen. * **Sluiting van de inrichting (art. 58 Nieuw Sw.):** Een inrichting kan worden gesloten. #### 2.3.2 Straf voor publiekrechtelijke rechtspersonen Voor bepaalde publiekrechtelijke rechtspersonen (zoals de Federale Staat, gewesten, gemeenten) kan enkel de **veroordeling bij schuldigverklaring (art. 51 Nieuw Sw.)** als hoofdstraf worden uitgesproken. De hoofd- en bijkomende straffen uit artikelen 38 en 39 zijn niet van toepassing op deze entiteiten. --- Dit gedeelte van de studiehandleiding behandelt de classificatie en aard van de hoofd- en bijkomende straffen zoals vastgelegd in het Nieuwe Strafwetboek, inclusief hun definities, toepassingsvoorwaarden en duur. Het opleggen van een straf na een veroordeling markeert een cruciaal punt in de strafrechtelijke interventie. Naast de schuldigverklaring, die strafrechtelijke verantwoordelijkheid impliceert, bereikt het concrete gevolg pas het licht via de straf(toemeting), het opleggen van maatregelen en eventuele burgerlijke schadevergoeding. De wetgever biedt in het Nieuwe Strafwetboek richtlijnen voor de rechter bij de strafkeuze, met doelen als maatschappelijke afkeuring, herstel van maatschappelijk evenwicht en schade, bevordering van rehabilitatie en re-integratie, en bescherming van de maatschappij. Een rechtvaardige proportionaliteit tussen misdrijf en straf is hierbij essentieel, met oog voor ongewenste neveneffecten. ### 2.1 De begripsbepaling van straf Een 'straf' gaat gepaard met waarborgen, zoals bepaald in artikel 6 EVRM en de rechten van de verdediging. Er zijn vier kenmerken die een sanctie als straf definiëren: * **Wettelijk:** Conform het legaliteitsbeginsel (artikel 1 Nieuw Sw.). * **Rechterlijk:** Opgelgd door een rechter, niet door administratieve sancties (GAS-boetes), minnelijke schikkingen of tuchtorgaans. * **Persoonlijk:** Alleen de daders of deelnemers zijn verantwoordelijk, niet anderen. * **Individueel:** Elke dader/deelnemer krijgt een individueel bepaalde straf. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) hanteert criteria om een sanctie als straf te beschouwen: interne kwalificatie, de aard van de inbreuk, en de aard en intensiteit van de sanctie. Hoofdstraffen zijn straffen die zelfstandig door de rechter kunnen worden opgelegd. Het Nieuwe Strafwetboek onderscheidt hoofdstraffen volgens acht strafniveaus (artikel 36 Nieuw Sw.): * **Niveau 8:** Uitzonderlijk ernstige misdrijven. * **Niveaus 2 tot 7:** Variërende ernst. * **Niveau 1:** Misdrijven van geringe ernst. Overtredingen zoals gekend in het oude recht worden opgeheven, en er is geen sprake meer van 'correctionalisering' of 'contraventionalisering'. **Verschillende soorten hoofdstraffen:** * Gevangenisstraf (artikel 41 Nieuw Sw.): Vrijheidsberoving voor een door de rechter bepaalde termijn. De duur varieert van minstens zes maanden tot levenslang. Voorlopige hechtenis wordt toegerekend op de duur van de straf. * Behandeling onder vrijheidsberoving (artikel 42 Nieuw Sw.): Een nieuwe straf voor 'verminderd toerekeningsvatbare daders' met een psychiatrische aandoening die een gevaar vormen voor de maatschappij. Vereist een deskundigenadvies. De duur varieert van minstens zes maanden tot maximaal twintig jaar. Dit geldt voor feiten die bestraft worden met strafniveau 8 tot 2. **Let op:** Deze straf is nog niet in werking getreden. * Straf onder elektronisch toezicht (artikel 43 Nieuw Sw.): Verplichting om op een bepaald adres aanwezig te zijn, gecontroleerd via elektronische middelen. Duur van minstens één maand tot maximaal één jaar. Vereist instemming van de beklaagde. * Probatiestraf (artikel 44 Nieuw Sw.): Verplichting om algemene en bijzondere voorwaarden na te leven gedurende een door de rechter bepaalde termijn. Duur van minstens zes maanden tot maximaal twee jaar, afhankelijk van het strafniveau. Vereist instemming van de beklaagde. * Werkstraf (artikel 45 Nieuw Sw.): Kosteloos verrichten van arbeid tijdens de vrije tijd. Duur van minstens twintig uur tot maximaal driehonderd uur, afhankelijk van het strafniveau. Vereist instemming van de beklaagde. * Verlengde opvolging (artikel 46 Nieuw Sw.): Verplichting om na afloop van een vrijheidsbenemende straf voorwaarden na te leven. Duur van minstens vijf jaar tot maximaal vijftien jaar, afhankelijk van het strafniveau. Moet verplicht worden opgelegd bij bepaalde ernstige misdrijven of herhaling. * Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten (artikel 47 Nieuw Sw.): Ontneming van het recht om bepaalde rechten uit te oefenen. De duur varieert van vijf jaar tot levenslang, afhankelijk van het strafniveau. Verplicht bij strafniveau 8. * Beroepsverbod (artikel 48 Nieuw Sw.): Verbod om het beroep uit te oefenen indien daarvan ernstig misbruik is gemaakt om het misdrijf te plegen. Duur van minstens één jaar tot maximaal vijf jaar. * Verval van het recht tot sturen (artikel 49 Nieuw Sw.): Verbod om een motorrijtuig te besturen indien dit gediend heeft of bestemd was voor het plegen van het misdrijf of voor de vlucht. Duur van minstens zes maanden tot maximaal vijf jaar. * Verblijfs-, plaats- of contactverbod (artikel 50 Nieuw Sw.): Ontneming van het recht om op bepaalde plaatsen te wonen/verblijven of contact te hebben met bepaalde personen. Duur van minstens één jaar tot maximaal twintig jaar. * Veroordeling bij schuldigverklaring (artikel 51 Nieuw Sw.): De lichtste straf, waarbij de beklaagde schuldig wordt verklaard, maar er geen andere straf wordt opgelegd, behalve bij geringe ernst van de feiten of te lange duur van de vervolging. * **Vermogensstraffen:** * Geldboete (artikel 52 Nieuw Sw.): Kan als hoofdstraf (niveau 1) of als bijkomende straf worden opgelegd. De bedragen zijn rechtstreeks aangepast in het Nieuwe Strafwetboek. De rechter houdt rekening met de financiële draagkracht van de beklaagde. * Verbeurdverklaring (artikel 53 Nieuw Sw.): Ontneming van eigendomsrecht voor zaken die het voorwerp van het misdrijf uitmaken, gediend hebben tot het plegen van het misdrijf, uit het misdrijf zijn ontstaan, of vermogensvoordelen die uit het misdrijf zijn verkregen. Dit kan ook bij equivalent gebeuren. De rechter kan matigen om een onredelijk zware straf te voorkomen. * Verruimde verbeurdverklaring (artikel 54 Nieuw Sw.): Specifieke regeling voor vermogensvoordelen die worden gevonden in het bezit van een persoon, zelfs buiten België, indien deze schuldig bevonden is aan bepaalde (winstgevende) misdrijven. **Niet te kennen in detail.** * Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel: Geïntegreerd in de verbeurdverklaring. **Strafbepalingen voor rechtspersonen:** Het Nieuwe Strafwetboek voorziet een rechtstreekse sanctieregeling voor rechtspersonen. De geldboete is de belangrijkste hoofdstraf, zonder conversiesysteem. Ook de dienstverleningsstraf en probatiestraf zijn van toepassing. Bepaalde publiekrechtelijke rechtspersonen kunnen enkel een veroordeling bij schuldigverklaring krijgen (artikel 40 Nieuw Sw.). Bijkomende straffen worden toegevoegd aan een opgelegde hoofdstraf en worden nooit zonder hoofdstraf uitgesproken. Ze kunnen facultatief of verplicht zijn. * **Bijkomende straffen voor natuurlijke personen (artikel 37 Nieuw Sw.):** * Verlengde opvolging * Geldboete * Verbeurdverklaring * Verruimde verbeurdverklaring * Geldstraf op basis van voordeel * Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten * Beroepsverbod * Bekendmaking van de beslissing houdende veroordeling * Sluiting van de inrichting * Verval van het recht tot sturen * Verblijfs-, plaats- of contactverbod * **Bijkomende straffen voor rechtspersonen (artikel 39 Nieuw Sw.):** * Verbod om een activiteit uit te oefenen ### 2.4 De strafniveaus en verzachtende omstandigheden Het Nieuwe Strafwetboek kent acht strafniveaus (artikel 36 Nieuw Sw.). Bij de aanneming van verzachtende omstandigheden kan de rechter een straf van een hoger niveau vervangen door een straf van een lager niveau. Dit verschilt van verzwarende bestanddelen die geen gevolg hebben voor het strafniveau. > **Tip:** Het onderscheid tussen verzachtende omstandigheden en verzwarende bestanddelen is cruciaal en kan een examenvraag zijn. ### 2.5 Specifieke strafmodaliteiten en hun duur * **Gevangenisstraf:** Minimaal zes maanden, maximaal levenslang (artikel 41 Nieuw Sw.). * **Behandeling onder vrijheidsberoving:** Minimaal zes maanden, maximaal twintig jaar (artikel 42 Nieuw Sw.). * **Straf onder elektronisch toezicht:** Minimaal één maand, maximaal één jaar (artikel 43 Nieuw Sw.). * **Probatiestraf:** Niveau 2: meer dan twaalf maanden tot maximaal twee jaar. Niveau 1: minstens zes maanden tot maximaal twaalf maanden (artikel 44 Nieuw Sw.). * **Werkstraf:** Niveau 2: meer dan honderdtwintig uur tot maximaal driehonderd uur. Niveau 1: minstens twintig uur tot maximaal honderdtwintig uur (artikel 45 Nieuw Sw.). * **Verlengde opvolging:** Maximaal vijf jaar (niveau 3), tien jaar (niveau 4), of vijftien jaar (niveau 5-8) (artikel 46 Nieuw Sw.). Verplichte verlengde opvolging heeft een minimumduur van vijf jaar. * **Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten:** Vijf tot tien jaar (niveau 2-6), twintig jaar (niveau 7), levenslang (niveau 8) (artikel 47 Nieuw Sw.). * **Beroepsverbod:** Minimaal één jaar, maximaal vijf jaar (artikel 48 Nieuw Sw.). * **Verval van het recht tot sturen:** Minimaal zes maanden, maximaal vijf jaar (artikel 49 Nieuw Sw.). * **Verblijfs-, plaats- of contactverbod:** Minimaal één jaar, maximaal twintig jaar (artikel 50 Nieuw Sw.). * **Veroordeling bij schuldigverklaring:** Geen specifieke duur, afhankelijk van de omstandigheden (artikel 51 Nieuw Sw.). * **Geldboete:** De bedragen variëren sterk per strafniveau en of het een hoofdstraf of bijkomende straf is (artikelen 38, 52 Nieuw Sw.). * **Verbeurdverklaring:** De omvang is afhankelijk van het voorwerp, de aard en de waarde van de zaken of vermogensvoordelen. ### 2.6 Terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank (TBS) en Verlengde opvolging De Terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank (TBS) zoals gekend in het oud recht, wordt in het Nieuwe Strafwetboek vervangen door de **verlengde opvolging**. De TBS kon na afloop van een gevangenisstraf de veroordeelde verder van zijn vrijheid beroven of aan strafuitvoeringsmodaliteiten onderwerpen. De verlengde opvolging is een bijkomende straf die tot doel heeft de maatschappij te beschermen door voorwaarden op te leggen aan veroordeelden na hun vrijheidsbenemende straf. De duur varieert afhankelijk van het strafniveau. De inwerkingtreding van de verlengde opvolging is voorzien vanaf 1 januari 2035, tot dan blijft de hervormde TBS van toepassing. ### 2.7 Vergelijking met het Oud Strafwetboek Het Nieuwe Strafwetboek breekt met het oude driesledige onderscheid tussen misdaden, wanbedrijven en overtredingen. In plaats daarvan hanteert het een systeem van acht strafniveaus. De 'denaturatie' (correctionalisering/contraventionalisering) is afgeschaft, maar verzachtende omstandigheden blijven een rol spelen om op een lager strafniveau te kunnen uitspreken. > **Tip:** Wees aandachtig voor de specifieke wijzigingen in de strafbedragen en de afschaffing van bepaalde concepten uit het oude recht. --- # Specifieke straffen voor rechtspersonen Hier is een gedetailleerde studiegids voor het onderwerp "Specifieke straffen voor rechtspersonen", gebaseerd op de verstrekte documentinhoud: ## 3. Specifieke straffen voor rechtspersonen Dit onderwerp behandelt de bijzondere straffen die van toepassing zijn op rechtspersonen, waaronder de dienstverleningsstraf en het verbod om bepaalde activiteiten uit te oefenen. ### 3.1 Algemene principes van straffen voor rechtspersonen #### 3.1.1 Verantwoordelijkheid van rechtspersonen Net zoals natuurlijke personen, kunnen rechtspersonen strafrechtelijk verantwoordelijk worden gesteld voor misdrijven. In het oude strafrecht gold er een conversiesysteem waarbij straffen voor rechtspersonen werden omgezet naar een geldboete. Het Nieuw Strafwetboek (N.Sw.) hanteert daarentegen een directe sanctieregeling voor rechtspersonen, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen acht strafniveaus. #### 3.1.2 Afwezigheid van denaturatie In het Nieuw Strafwetboek is het concept van 'denaturatie' of 'correctionalisering' afgeschaft. Dit betekent dat misdrijven niet langer worden omgevormd naar een lagere categorie om een lichtere straf te kunnen opleggen. In plaats daarvan werkt men met vaste strafniveaus, waarbij verzachtende omstandigheden een rol kunnen spelen om op een lager niveau te straffen. ### 3.2 Hoofdstraffen voor rechtspersonen Het Nieuw Strafwetboek voorziet in specifieke hoofdstraffen voor rechtspersonen, die afwijken van die voor natuurlijke personen. #### 3.2.1 Geldboete De geldboete is een van de hoofdstraffen voor rechtspersonen. De bedragen zijn afhankelijk van het strafniveau en worden rechtstreeks in het artikel gespecificeerd, zonder het oude systeem van 'opdeciemen'. De rechter kan rekening houden met de financiële draagkracht en sociale toestand van de rechtspersoon en de boete in schijven laten betalen. #### 3.2.2 Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap Dit is een specifieke straf voor rechtspersonen, analoog aan de werkstraf voor natuurlijke personen. De straf wordt geraamd op een bepaald bedrag en dient om de gemeenschap ten goede te komen. * **Duur/Omvang:** * Niveau 2: geraamd op een bedrag van meer dan twintigduizend euro tot ten hoogste driehonderdzesenzeventigduizend euro. * Niveau 1: geraamd op een bedrag van tweehonderd euro tot ten hoogste twintigduizend euro. #### 3.2.3 Probatiestraf De probatiestraf is ook van toepassing op rechtspersonen. Het houdt in dat de rechtspersoon zich moet houden aan algemene en bijzondere voorwaarden gedurende een door de rechter bepaalde termijn. * **Duur:** * Niveau 2: meer dan twaalf maanden tot ten hoogste twee jaar. * Niveau 1: minstens zes maanden tot ten hoogste twaalf maanden. #### 3.2.4 Verbeurdverklaring en verruimde verbeurdverklaring Deze straffen, die gericht zijn op het ontnemen van goederen die verband houden met het misdrijf, zijn ook van toepassing op rechtspersonen. De specifieke regels en voorwaarden hiervoor zijn uiteengezet in de artikelen 53 en 54 N.Sw. #### 3.2.5 Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel Deze straf is gericht op het ontnemen van de economische winst die de rechtspersoon uit het misdrijf heeft gehaald. #### 3.2.6 Sluiting van de inrichting Dit betreft het tijdelijk of definitief sluiten van een specifieke faciliteit van de rechtspersoon. #### 3.2.7 Veroordeling bij schuldigverklaring Dit is de lichtste straf, waarbij de rechtspersoon schuldig wordt verklaard zonder verdere straf, tenzij er sprake is van kosten of teruggave. ### 3.3 Bijkomende straffen voor rechtspersonen Naast hoofdstraffen kunnen ook bijkomende straffen worden opgelegd aan rechtspersonen. #### 3.3.1 Geldboete De geldboete kan, afhankelijk van het strafniveau van de hoofdstraf, als bijkomende straf worden opgelegd met specifieke maximumbedragen. #### 3.3.2 Verbeurdverklaring en verruimde verbeurdverklaring Deze straffen kunnen ook als bijkomende straf worden opgelegd, in lijn met hun toepassing als hoofdstraffen. #### 3.3.3 Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel Ook deze voordeelsontneming kan als bijkomende straf fungeren. #### 3.3.4 Verbod om een activiteit die deel uitmaakt van het voorwerp uit te oefenen Dit verbod kan worden opgelegd voor een periode van één tot tien jaar en is gericht op het voorkomen van verdere misrijven gerelateerd aan de kernactiviteiten van de rechtspersoon. #### 3.3.5 Sluiting van de inrichting Dit kan eveneens als bijkomende straf worden opgelegd. #### 3.3.6 Bekendmaking van de beslissing houdende veroordeling De veroordeling kan openbaar worden gemaakt, wat imagoschade kan toebrengen aan de rechtspersoon. ### 3.4 Uitzonderingen voor bepaalde publiekrechtelijke rechtspersonen Voor specifieke publiekrechtelijke rechtspersonen gelden beperkingen qua straffen die kunnen worden opgelegd. #### 3.4.1 Toepasselijke entiteiten Deze uitzondering geldt voor: * De Federale Staat * Gewesten, gemeenschappen, provincies * Hulpverleningszones, prezones, Brusselse agglomeratie, gemeenten, meergemeentezones, binnengemeentelijke territoriale organen * De Franse Gemeenschapscommissie, de Vlaamse Gemeenschapscommissie, de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie * Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn #### 3.4.2 Enige hoofdstraf: veroordeling bij schuldigverklaring Voor deze entiteiten kan enkel de veroordeling bij schuldigverklaring als hoofdstraf worden uitgesproken. Hoofd- en bijkomende straffen uit de artikelen 38 en 39 N.Sw. zijn niet van toepassing. ### 3.5 Specifieke straffen gedetailleerd #### 3.5.1 Geldboete (Art. 38 en 52 N.Sw.) * **Hoofdstraf (Art. 38 N.Sw.):** De geldboetes lopen op per strafniveau, van tweehonderd euro tot ruim vijf miljoen euro voor niveau 8. * **Bijkomende straf (Art. 52 N.Sw.):** Verschillende maximumbedragen zijn gekoppeld aan het niveau van de hoofdstraf, variërend van tweehonderd euro tot vijfendertigduizend euro. * **Matiging:** De rechter kan rekening houden met financiële draagkracht en sociale toestand, en boetes onder het wettelijk minimum opleggen of betaling in schijven toestaan. #### 3.5.2 Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap (Art. 38 N.Sw.) * **Niveau 2:** Geraamd op een bedrag van meer dan twintigduizend euro tot ten hoogste driehonderdzesenzeventigduizend euro. * **Niveau 1:** Geraamd op een bedrag van tweehonderd euro tot ten hoogste twintigduizend euro. #### 3.5.3 Probatiestraf (Art. 44 N.Sw.) * **Niveau 2:** Duur van meer dan twaalf maanden tot ten hoogste twee jaar. * **Niveau 1:** Duur van minstens zes maanden tot ten hoogste twaalf maanden. * **Voorwaarden:** Algemene en bijzondere voorwaarden, met verplichte sociale begeleiding voor natuurlijke personen. Er is een vervangende geldboete of gevangenisstraf voorzien bij niet-naleving. #### 3.5.4 Werkstraf (Art. 45 N.Sw.) * **Niveau 2:** Duur van meer dan honderdtwintig uren en ten hoogste driehonderd uren. * **Niveau 1:** Duur van minstens twintig uren en ten hoogste honderdtwintig uren. * **Uitvoering:** Kosteloos verrichten van arbeid bij openbare diensten of erkende verenigingen, tijdens de vrije tijd. * **Vervangende straf:** Geldboete of gevangenisstraf bij niet-uitvoering. #### 3.5.5 Verbod om een activiteit die deel uitmaakt van het voorwerp uit te oefenen (Art. 38 N.Sw. voor hoofdstraf, Art. 39 N.Sw. voor bijkomende straf) * **Duur:** Een jaar tot ten hoogste tien jaar. #### 3.5.6 Beroepsverbod (Art. 48 N.Sw.) Hoewel primair bedoeld voor natuurlijke personen, kan het beroepsverbod ook worden opgelegd aan rechtspersonen indien zij ernstig misbruik hebben gemaakt van hun beroep om een misdrijf te plegen. * **Duur:** Minimaal een jaar en maximaal vijf jaar, verlengd met de duur van een eventuele vrijheidsbenemende straf. #### 3.5.7 Verblijfs-, plaats- of contactverbod (Art. 50 N.Sw.) Dit verbod kan, indien wettelijk voorzien, worden opgelegd aan rechtspersonen, hoewel dit voornamelijk een instrument is voor natuurlijke personen. * **Duur:** Een jaar tot ten hoogste twintig jaar. #### 3.5.8 Verbeurdverklaring en Verruimde Verbeurdverklaring (Art. 53 en 54 N.Sw.) Deze straffen zijn cruciaal voor rechtspersonen, met name in gevallen van financiële criminaliteit. De focus ligt op het ontnemen van goederen en voordelen die voortkomen uit of gebruikt zijn bij het misdrijf. De verruimde verbeurdverklaring laat toe om vermogensvoordelen te ontnemen zelfs indien de specifieke goederen niet meer traceerbaar zijn. #### 3.5.9 Sluiting van de inrichting (Art. 37 en 39 N.Sw.) Dit kan als hoofdstraf of bijkomende straf worden opgelegd, wat de operationele continuïteit van een rechtspersoon ernstig kan belemmeren. #### 3.5.10 Bekendmaking van de beslissing houdende veroordeling (Art. 37 N.Sw.) Dit kan een reputatieschade opleveren die vergelijkbaar is met een zeer zware straf voor de rechtspersoon. --- Hier volgt een gedetailleerde studiehandleiding over specifieke straffen voor rechtspersonen, gebaseerd op de verstrekte documentatie. ## 3 Specifieke straffen voor rechtspersonen Dit onderwerp behandelt de bijzondere straffen die van toepassing zijn op rechtspersonen, met specifieke aandacht voor de dienstverleningsstraf en het verbod op het uitoefenen van bepaalde activiteiten. ### 3.1 Inleiding tot straffen voor rechtspersonen In het strafrecht kunnen ook rechtspersonen verantwoordelijk worden gesteld voor strafbare feiten. Het Nieuwe Strafwetboek (N.Sw.) voorziet in een specifiek straffenarsenaal voor rechtspersonen, dat verschilt van dat voor natuurlijke personen. Dit werd ingevoerd om de aansprakelijkheid van rechtspersonen beter te regelen en te zorgen voor een passende sanctie, los van het reeds bestaande conversiesysteem van het oude strafwetboek. ### 3.2 Het straffenarsenaal voor rechtspersonen volgens het Nieuwe Strafwetboek Het Nieuwe Strafwetboek onderscheidt hoofdstraffen en bijkomende straffen die van toepassing zijn op rechtspersonen. Deze straffen worden ingedeeld volgens acht strafniveaus, analoog aan de straffen voor natuurlijke personen, maar met specifieke invullingen voor rechtspersonen. #### 3.2.1 Hoofdstraffen voor rechtspersonen Hoofdstraffen kunnen zelfstandig, zonder koppeling aan een andere straf, worden opgelegd. Voor rechtspersonen zijn de belangrijkste hoofdstraffen: * **Geldboete:** Dit is een straf die gericht is op de financiële belangen van de rechtspersoon. De bedragen van de geldboetes lopen op tot miljoenen euro's, afhankelijk van het strafniveau. De rechter houdt rekening met de financiële draagkracht van de rechtspersoon bij het bepalen van het bedrag en kan betaling in schijven toestaan. * **Niveau 1 geldboete:** 200 euro tot 20.000 euro. * **Niveau 2 geldboete:** meer dan 20.000 euro tot 360.000 euro. * **Niveaus 3 t.e.m. 8 geldboete:** oplopend tot meer dan 4.000.000 euro tot 5.760.000 euro. * **Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap:** Dit is een straf die vergelijkbaar is met de werkstraf voor natuurlijke personen. De rechtspersoon moet diensten verlenen die ten goede komen aan de gemeenschap. * **Niveau 1 dienstverleningsstraf:** geraamd op een bedrag van 200 euro tot 20.000 euro. * **Niveau 2 dienstverleningsstraf:** geraamd op een bedrag van meer dan 20.000 euro tot 360.000 euro. * **Probatiestraf:** Deze straf houdt in dat de rechtspersoon gedurende een bepaalde periode algemene en bijzondere voorwaarden moet naleven. De duur van de probatiestraf is afhankelijk van het strafniveau, variërend van zes maanden tot twee jaar. Er wordt een vervangende geldboete of gevangenisstraf opgelegd indien de probatiestraf niet wordt nageleefd. * **Niveau 1 probatiestraf:** zes maanden tot twaalf maanden. * **Niveau 2 probatiestraf:** meer dan twaalf maanden tot twee jaar. * **Veroordeling bij schuldigverklaring:** Dit is de minst zware straf en houdt in dat de rechter de feiten bewezen verklaart en de rechtspersoon schuldig bevonden. Dit is enkel mogelijk voor feiten van geringe ernst of wanneer de tijd die verstreken is sinds het plegen van het misdrijf het uitspreken van een andere straf niet opportuun maakt. Deze straf kan niet samen met een andere straf worden uitgesproken, met uitzondering van verbeurdverklaring. #### 3.2.2 Bijzondere hoofdstraffen voor rechtspersonen Naast de algemene hoofdstraffen zijn er ook specifieke straffen die rechtstreeks op rechtspersonen van toepassing zijn: * **Verbod om een activiteit die deel uitmaakt van het voorwerp uit te oefenen:** Dit verbod kan worden opgelegd voor een periode van één jaar tot ten hoogste tien jaar en is een hoofd- of bijkomende straf van niveau 1. Dit verbod treft de kernactiviteiten van de rechtspersoon. * **Sluiting van de inrichting:** Deze straf houdt in dat de rechtspersoon gedwongen wordt gesloten. Dit is eveneens een hoofd- of bijkomende straf van niveau 1. #### 3.2.3 Bijzondere straffen voor bepaalde publiekrechtelijke rechtspersonen Voor specifieke publiekrechtelijke rechtspersonen, zoals de Federale Staat, gewesten, gemeenschappen, provincies, gemeenten, openbare centra voor maatschappelijk welzijn en dergelijke, geldt een uitzonderingsregeling. Voor deze entiteiten kan **enkel de veroordeling bij schuldigverklaring** worden uitgesproken, met uitsluiting van elke andere straf. Hoofd- en bijkomende straffen uit de artikelen 38 en 39 Nieuw Sw. zijn hier dus niet van toepassing. Bijkomende straffen worden toegevoegd aan een reeds opgelegde hoofdstraf en kunnen nooit zonder hoofdstraf worden uitgesproken. Voor rechtspersonen zijn de volgende bijkomende straffen voorzien: * **Geldboete:** Kan als bijkomende straf worden opgelegd, met bedragen die variëren afhankelijk van het strafniveau van de hoofdstraf. * **Verbeurdverklaring:** Dit houdt de ontneming van eigendommen in die het voorwerp van het misdrijf uitmaken, hebben gediend tot het plegen ervan, of die uit het misdrijf zijn ontstaan. Ook vermogensvoordelen kunnen worden verbeurdverklaard. * **Verruimde verbeurdverklaring:** Een specifieke vorm van verbeurdverklaring die van toepassing is op bepaalde zware misdrijven en gericht is op het ontnemen van vermogensvoordelen, ongeacht de specifieke goederen. * **Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel:** Deze straf stelt de ontneming van economische voordelen die direct of indirect uit het misdrijf zijn verkregen centraal. * **Verbod om een activiteit die deel uitmaakt van het voorwerp uit te oefenen:** Dit kan als bijkomende straf worden opgelegd, naast de hoofdstraf. * **Sluiting van de inrichting:** Ook dit kan als bijkomende straf worden toegepast. * **Bekendmaking van de beslissing houdende veroordeling:** De veroordeling kan publiekelijk bekendgemaakt worden. ### 3.4 Specifieke straffen nader toegelicht #### 3.4.1 Geldboete De geldboete kan als hoofdstraf worden opgelegd voor misdrijven van niveau 1, en als bijkomende straf voor misdrijven van niveau 2 tot 8. Het Nieuwe Strafwetboek bevat rechtstreeks aangepaste bedragen voor de geldboetes, zonder het systeem van opdeciemen uit het oude recht. De rechter houdt rekening met de financiële draagkracht van de rechtspersoon en kan de boete matigen of betaling in schijven toestaan. #### 3.4.2 Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap Deze straf wordt opgelegd voor misdrijven van niveau 1 en 2. De duur wordt uitgedrukt in een geraamd bedrag dat de rechtspersoon ten gunste van de gemeenschap moet presteren. * **Niveau 1:** 200 euro tot 20.000 euro. * **Niveau 2:** meer dan 20.000 euro tot 360.000 euro. #### 3.4.3 Verbod om een activiteit uit te oefenen Dit verbod, dat zowel als hoofd- als bijkomende straf kan worden opgelegd, heeft betrekking op de activiteiten die de rechtspersoon volgens haar statuten mag uitoefenen. De duur kan variëren van één jaar tot tien jaar. #### 3.4.4 Sluiting van de inrichting Deze straf kan als hoofd- of bijkomende straf worden opgelegd en houdt de gedwongen sluiting van de inrichting in. #### 3.4.5 Verbeurdverklaring Dit is een belangrijke bijkomende straf. De rechter spreekt de verbeurdverklaring uit van: 1. Zaken die het voorwerp van het misdrijf uitmaken (bv. vervalste documenten), indien ze eigendom zijn van de veroordeelde. 2. Zaken die gediend hebben of bestemd waren tot het plegen van het misdrijf (bv. wapens bij een overval), indien ze eigendom zijn van de veroordeelde. 3. Zaken die uit het misdrijf zijn ontstaan (bv. vals geld). 4. Vermogensvoordelen die uit het misdrijf zijn verkregen, evenals goederen, waarden of inkomsten die daaruit voortvloeien. De rechter kan de verbeurdverklaring matigen om een onredelijk zware bestraffing te voorkomen. Bij zaken die niet meer teruggevonden worden, kan de rechter een overeenkomstig geldbedrag verbeurdverklaren. #### 3.4.6 Verruimde verbeurdverklaring Dit is een meer ingrijpende vorm van verbeurdverklaring die van toepassing is op bepaalde ernstige misdrijven die financieel gewin kunnen opleveren. Het doel is om alle vermogensvoordelen die zich in het vermogen van de betrokkene bevinden, te kunnen ontnemen, zelfs als het verband met het misdrijf niet direct aantoonbaar is. ### 3.5 Conclusie Het Nieuwe Strafwetboek heeft een meer gestructureerd en specifiek regime voor straffen tegen rechtspersonen geïntroduceerd. De dienstverleningsstraf en het verbod op bepaalde activiteiten zijn hierin belangrijke specifieke sancties, naast de aangepaste geldboetes en verbeurdverklaringen, die de maatschappelijke afkeuring en de preventieve functie van het strafrecht voor rechtspersonen trachten te waarborgen. --- # Specifieke straffen voor rechtspersonen Dit onderwerp behandelt de bijzondere straffen die van toepassing zijn op rechtspersonen, met een focus op de dienstverleningsstraf en het verbod om bepaalde activiteiten uit te oefenen. ## 3. Strafrechtelijke sancties voor rechtspersonen Rechtspersonen kunnen, net als natuurlijke personen, strafrechtelijk verantwoordelijk worden gesteld voor misdrijven. Het Nieuw Strafwetboek (N.Sw.) voorziet in een rechtstreekse sanctieregeling voor rechtspersonen, die afwijkt van het vroegere conversiesysteem waarbij enkel geldboetes werden opgelegd. ### 3.1 Hoofdstraffen voor rechtspersonen Het Nieuw Strafwetboek kent acht strafniveaus, en voor rechtspersonen zijn er specifieke hoofdstraffen voorzien binnen dit systeem. #### 3.1.1 Strafniveaus en geldboetes De geldboete is een belangrijke hoofdstraf, zowel in het oude als in het nieuwe strafrecht. In het Nieuw Strafwetboek is de geldboete rechtstreeks gekoppeld aan de strafniveaus, zonder het vroegere systeem van opdeciemen. De bedragen van de geldboetes worden rechtstreeks in de wet bepaald. * **Niveau 8:** Geldboete van meer dan vier miljoen euro tot ten hoogste vijf miljoen zevenhonderdzesenzeventigduizend euro. * **Niveau 7:** Geldboete van meer dan een miljoen zeshonderdduizend euro tot ten hoogste vier miljoen euro. * **Niveau 6:** Geldboete van meer dan een miljoen tweehonderdduizend euro tot ten hoogste een miljoen zeshonderdduizend euro. * **Niveau 5:** Geldboete van meer dan achthonderdduizend euro tot ten hoogste een miljoen tweehonderdduizend euro. * **Niveau 4:** Geldboete van meer dan zeshonderdduizend euro tot ten hoogste achthonderdduizend euro. * **Niveau 3:** Geldboete van meer dan driehonderdduizend zeshonderdduizend euro tot ten hoogste zeshonderdduizend euro. * **Niveau 2:** Geldboete van meer dan twintigduizend euro tot ten hoogste driehonderdduizend zeshonderdduizend euro. * **Niveau 1:** Geldboete van tweehonderd euro tot ten hoogste twintigduizend euro. De rechter houdt bij het bepalen van de geldboete rekening met de financiële draagkracht en sociale toestand van de rechtspersoon en kan afwijken van het wettelijk minimum bij een precaire financiële situatie. Betaling in schijven is mogelijk. #### 3.1.2 Dienstverleningsstraf De dienstverleningsstraf is een specifieke straf voor rechtspersonen, vergelijkbaar met de werkstraf voor natuurlijke personen. * **Niveau 2:** Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap, geraamd op een bedrag van meer dan twintigduizend euro tot ten hoogste driehonderdduizend zeshonderdduizend euro. * **Niveau 1:** Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap, geraamd op een bedrag van tweehonderd euro tot ten hoogste twintigduizend euro. Deze straf houdt in dat de rechtspersoon kosteloos arbeid verricht ten gunste van de gemeenschap, vaak via projecten die worden gefinancierd. #### 3.1.3 Probatiestraf De probatiestraf is eveneens van toepassing op rechtspersonen en vereist dat de rechtspersoon algemene en bijzondere voorwaarden naleeft gedurende een door de rechter bepaalde termijn. * **Niveau 2:** Probatiestraf van meer dan twaalf maanden tot ten hoogste twee jaar. * **Niveau 1:** Probatiestraf van minstens zes maanden tot ten hoogste twaalf maanden. Bij het uitspreken van een probatiestraf kan de rechter een vervangende geldboete of gevangenisstraf opleggen indien de straf niet wordt uitgevoerd. #### 3.1.4 Verbod om een activiteit uit te oefenen Een specifieke straf voor rechtspersonen is het verbod om een activiteit die deel uitmaakt van het voorwerp van de rechtspersoon uit te oefenen. * **Niveau 1:** Dit verbod kan worden opgelegd voor een periode van één jaar tot ten hoogste tien jaar. #### 3.1.5 Veroordeling bij schuldigverklaring De veroordeling bij schuldigverklaring is de minst zware straf en kan voor rechtspersonen worden uitgesproken wanneer de rechter oordeelt dat de feiten slechts van geringe ernst zijn of dat de tijd die is verstreken sinds het plegen van het misdrijf het uitspreken van een andere straf niet opportuun maakt. Dit kan enkel voor strafniveau 1 en 2. Deze straf mag, met uitzondering van de verbeurdverklaring, niet samen met een andere straf worden uitgesproken. ### 3.2 Bijkomende straffen voor rechtspersonen De geldboete kan ook als bijkomende straf worden opgelegd. De bedragen variëren afhankelijk van het strafniveau van de hoofdstraf. #### 3.2.2 Verbeurdverklaring en verruimde verbeurdverklaring Verbeurdverklaring en verruimde verbeurdverklaring zijn bijkomende straffen die de ontdekking, het gebruik of de opbrengsten van een misdrijf kunnen ontnemen. Dit kan gaan om zaken die het voorwerp van het misdrijf uitmaken, zaken die gediend hebben om het misdrijf te plegen, zaken die uit het misdrijf zijn ontstaan, of vermogensvoordelen die uit het misdrijf zijn verkregen. #### 3.2.3 Sluiting van de inrichting In bepaalde gevallen kan de rechter de sluiting van een inrichting bevelen. Dit is een straf van niveau 1. #### 3.2.4 Bekendmaking van de beslissing De bekendmaking van de beslissing houdende veroordeling kan ook als bijkomende straf worden opgelegd. #### 3.2.5 Beroepsverbod Het beroepsverbod kan, indien de rechtspersoon ernstig misbruik heeft gemaakt van zijn beroep om het misdrijf te plegen, worden opgelegd voor een duur van minstens één jaar en ten hoogste vijf jaar. #### 3.2.6 Verblijfs-, plaats- of contactverbod Dit verbod, opgelegd voor een termijn van een jaar tot ten hoogste twintig jaar, ontneemt de rechtspersoon het recht om zich in een bepaald gebied op te houden of contact te hebben met aangewezen personen. ### 3.3 Specifieke uitzonderingen voor publiekrechtelijke rechtspersonen Voor bepaalde publiekrechtelijke rechtspersonen, zoals de Federale Staat, gewesten, gemeenschappen, provincies, gemeenten en openbare centra voor maatschappelijk welzijn, gelden specifieke regels. * Voor deze entiteiten kan enkel de veroordeling bij schuldigverklaring worden uitgesproken, met uitsluiting van elke andere straf. Dit betekent dat er voor deze rechtspersonen geen geldboetes, dienstverleningsstraffen of andere straffen uit het strafrechtelijk arsenaal kunnen worden opgelegd. > **Tip:** Het is cruciaal om het onderscheid te maken tussen de algemene regels voor rechtspersonen en de specifieke uitzonderingen voor publiekrechtelijke rechtspersonen. De laatste categorie geniet een aanzienlijke strafrechtelijke immuniteit in vergelijking met private rechtspersonen. --- ## 5. Specifieke straffen voor rechtspersonen Dit hoofdstuk behandelt de bijzondere straffen die van toepassing zijn op rechtspersonen, met een focus op de dienstverleningsstraf en het verbod op het uitoefenen van bepaalde activiteiten. ### 5.1 Inleiding tot straffen voor rechtspersonen Net als natuurlijke personen kunnen rechtspersonen strafrechtelijk verantwoordelijk worden gesteld voor misdrijven. Het Nieuw Strafwetboek (N.Sw.) voorziet in een rechtstreekse sanctieregeling voor rechtspersonen, wat een significante wijziging inhoudt ten opzichte van het Oud Burgerlijk Wetboek (Oud Sw.). Waar het Oud Sw. voornamelijk werkte met een conversiesysteem waarbij straffen voor rechtspersonen werden omgezet naar geldboetes, hanteert het Nieuw Sw. een eigen arsenaal aan hoofd- en bijkomende straffen. ### 5.2 Hoofdstraffen voor rechtspersonen De hoofdstraffen voor rechtspersonen worden geregeld in artikel 38 N.Sw. en zijn onderverdeeld in acht strafniveaus, vergelijkbaar met die voor natuurlijke personen. De specifieke straffen die aan rechtspersonen kunnen worden opgelegd, zijn: * **Geldboete:** Dit is de meest voorkomende straf en wordt bepaald aan de hand van de strafniveaus, met aanzienlijk hogere bedragen dan voor natuurlijke personen. * **Niveau 8:** Geldboete van meer dan 4.000.000 euro tot ten hoogste 5.760.000 euro. * **Niveau 7:** Geldboete van meer dan 1.600.000 euro tot ten hoogste 4.000.000 euro. * **Niveau 6:** Geldboete van meer dan 1.200.000 euro tot ten hoogste 1.600.000 euro. * **Niveau 5:** Geldboete van meer dan 800.000 euro tot ten hoogste 1.200.000 euro. * **Niveau 4:** Geldboete van meer dan 600.000 euro tot ten hoogste 800.000 euro. * **Niveau 3:** Geldboete van meer dan 360.000 euro tot ten hoogste 600.000 euro. * **Niveau 2:** Geldboete van meer dan 20.000 euro tot ten hoogste 360.000 euro. * **Niveau 1:** Geldboete van 200 euro tot ten hoogste 20.000 euro. * **Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap:** Deze straf, ingevoerd in het Nieuw Sw., is de tegenhanger van de werkstraf voor natuurlijke personen. * **Niveau 2:** Geraamd op een bedrag van meer dan 20.000 euro tot ten hoogste 360.000 euro. * **Niveau 1:** Geraamd op een bedrag van 200 euro tot ten hoogste 20.000 euro. De rechtspersoon verricht kosteloos diensten ten gunste van de gemeenschap. * **Probatiestraf:** Deze straf is, net als bij natuurlijke personen, gericht op het naleven van algemene en bijzondere voorwaarden gedurende een bepaalde termijn. Bij het opleggen van een probatiestraf wordt ook een vervangende geldboete of gevangenisstraf uitgesproken. * **Verbod om een activiteit die deel uitmaakt van het voorwerp uit te oefenen:** Dit verbod kan worden opgelegd als hoofdstraf. * **Niveau 1:** Voor een periode van een jaar tot ten hoogste tien jaar. * **Verbeurdverklaring:** Dit houdt de ontneming van eigendom in van zaken die het voorwerp, het instrument of het product van het misdrijf uitmaken, of van vermogensvoordelen die uit het misdrijf zijn verkregen. * Kan als hoofdstraf van niveau 1 worden opgelegd. * **Verruimde verbeurdverklaring:** Specifieke voordelen uit bepaalde, in de wet genoemde misdrijven, kunnen verbeurdverklaard worden. * **Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel:** Deze straf richt zich op het ontnemen van economische winsten uit criminele activiteiten. * **Sluiting van de inrichting:** Dit kan als hoofdstraf van niveau 1 worden opgelegd. * **Veroordeling bij schuldigverklaring:** De lichtste vorm van straf, waarbij de rechtspersoon schuldig wordt verklaard zonder oplegging van andere straffen, behalve verbeurdverklaring. Dit is enkel mogelijk voor feiten van geringe ernst of wanneer de tijd die verstreken is sinds het plegen van het misdrijf de oplegging van een andere straf niet opportuun maakt. ### 5.3 Bijkomende straffen voor rechtspersonen Net als bij natuurlijke personen kunnen bijkomende straffen worden opgelegd naast een hoofdstraf. De belangrijkste bijkomende straffen voor rechtspersonen zijn: * **Geldboete:** Kan worden opgelegd als bijkomende straf, met specifieke bandbreedtes afhankelijk van het niveau van de hoofdstraf. * **Verbeurdverklaring:** Eveneens als bijkomende straf mogelijk. * **Verruimde verbeurdverklaring:** Kan ook als bijkomende straf fungeren. * **Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel:** Ook als bijkomende straf toepasbaar. * **Verbod om een activiteit die deel uitmaakt van het voorwerp uit te oefenen:** Kan als bijkomende straf worden opgelegd, voor een periode van een jaar tot ten hoogste tien jaar. * **Sluiting van de inrichting:** Kan ook als bijkomende straf worden opgelegd. * **Bekendmaking van de beslissing houdende veroordeling:** De uitspraak van de veroordeling wordt openbaar gemaakt. ### 5.4 Specifieke uitzonderingen en toepassingen #### 5.4.1 Publiekrechtelijke rechtspersonen Voor een specifieke categorie publiekrechtelijke rechtspersonen, waaronder de Federale Staat, gewesten, gemeenschappen, provincies, gemeenten en Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn, geldt een uitzondering. Voor deze entiteiten kan **enkel de veroordeling bij schuldigverklaring** worden uitgesproken als hoofdstraf. Alle andere hoofd- en bijkomende straffen uit de artikelen 38 en 39 N.Sw. zijn op hen niet van toepassing. #### 5.4.2 Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap De dienstverleningsstraf is een belangrijke straf voor rechtspersonen. De exacte omvang van deze straf, uitgedrukt in een geraamd bedrag, varieert naargelang het strafniveau. Bij niveau 2 ligt dit tussen meer dan 20.000 euro en ten hoogste 360.000 euro, terwijl bij niveau 1 de raming loopt van 200 euro tot ten hoogste 20.000 euro. #### 5.4.3 Verbod om een activiteit uit te oefenen Dit verbod is specifiek gericht op het beletten van het uitoefenen van activiteiten die direct verband houden met het misdrijf. Het kan worden opgelegd als hoofdstraf van niveau 1 voor een periode van minimaal een jaar tot maximaal tien jaar. **Tip:** Let goed op het onderscheid tussen een **hoofdstraf** en een **bijkomende straf**. Een bijkomende straf kan nooit zonder hoofdstraf worden opgelegd, tenzij anders bepaald. **Voorbeeld:** Een vennootschap die betrokken is bij fraude kan naast een geldboete (hoofdstraf) ook een verbod krijgen om gedurende een bepaalde periode bepaalde financiële transacties uit te voeren (bijkomende straf). ### 5.5 Overzicht van de straffen voor rechtspersonen Het Nieuw Strafwetboek voorziet in een meer gedifferentieerd systeem voor de bestraffing van rechtspersonen. Hieronder een samenvattend overzicht van de hoofdstraffen die specifiek aan rechtspersonen kunnen worden opgelegd: | Straf | Niveau 1 | Niveau 2 | | :---------------------------------------------------------- | :-------------------------------------------------- | :-------------------------------------------------------- | | Geldboete | 200 euro - 20.000 euro | Meer dan 20.000 euro - 360.000 euro | | Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap | 200 euro - 20.000 euro | Meer dan 20.000 euro - 360.000 euro | | Probatiestraf | 6 maanden - 12 maanden | Meer dan 12 maanden - 2 jaar | | Verbod om activiteit uit te oefenen | 1 jaar - 10 jaar | Niet van toepassing | | Verbeurdverklaring | Ja (als hoofdstraf) | Ja (als bijkomende straf) | | Geldstraf op basis van voordeel | Ja | Ja | | Sluiting van de inrichting | Ja | Ja | | Veroordeling bij schuldigverklaring | Ja | Ja | **Opmerking:** De bedragen voor de geldboetes en de ramingen voor de dienstverleningsstraf zijn afkomstig uit artikel 38 N.Sw. voor hoofdstraffen en de niveaus 1 en 2 worden hier gespecificeerd. Bij hogere niveaus zijn de bedragen aanzienlijk hoger. Artikel 39 N.Sw. somt de bijkomende straffen op, waaronder geldboete, verbeurdverklaring en het verbod om activiteiten uit te oefenen. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Straf | Een door de rechter opgelegde sanctie als reactie op een strafbaar feit, met als doel maatschappelijke afkeuring te uiten, herstel te bevorderen, de dader te rehabiliteren en de maatschappij te beschermen. | | Straftoemeting | Het proces waarbij de rechter, binnen de wettelijke kaders, de passende straf kiest en de strafmaat bepaalt, rekening houdend met de ernst van het misdrijf, de omstandigheden en de beoogde doelen van bestraffing. | | Begripsbepaling van een straf | De definitie van wat onder een straf valt, waarbij wettelijkheid, rechterlijke oplegging, persoonlijk karakter en individualiteit essentiële kenmerken zijn, conform de criteria van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. | | Hoofdstraffen | Strafrechtelijke sancties die zelfstandig, dus zonder koppeling aan een andere straf, door de rechter kunnen worden opgelegd. | | Bijkomende straffen | Strafrechtelijke sancties die facultatief of verplicht worden toegevoegd aan een opgelegde hoofdstraf en nooit zonder hoofdstraf worden uitgesproken. | | Gevangenisstraf | Een vrijheidsberovende straf die door de rechter wordt bepaald voor een specifieke termijn, variërend van minimaal zes maanden tot levenslang, waarbij reeds ondergane hechtenis wordt afgetrokken. | | Behandeling onder vrijheidsberoving | Een straf die kan worden opgelegd aan personen met een psychiatrische aandoening die een gevaar vormen voor anderen, waarbij de dader zich moet onderwerpen aan een geschikte behandeling terwijl de vrijheid is beperkt. | | Straf onder elektronisch toezicht | Een vrijheidsbeperkende straf waarbij de veroordeelde verplicht is op een bepaald adres te verblijven, met controle via elektronische middelen, en waarbij instemming van de veroordeelde vereist is. | | Probatiestraf | Een straf waarbij de veroordeelde verplicht is algemene en bijzondere voorwaarden na te leven gedurende een door de rechter bepaalde termijn, met als doel begeleiding en re-integratie. | | Werkstraf | Een straf waarbij de veroordeelde kosteloos arbeid verricht tijdens zijn vrije tijd, naast zijn eventuele school- of beroepsactiviteiten, bij openbare diensten of erkende verenigingen. | | Verlengde opvolging | Een straf die na afloop van een vrijheidsberovende straf wordt opgelegd, waarbij de veroordeelde verplicht is voorwaarden na te leven gericht op het aanpakken van problematiek en het vermijden van recidive. | | Terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank (TBS) | Een bijkomende straf die het mogelijk maakt om een veroordeelde na afloop van een vrijheidsberovende straf verder van zijn vrijheid te beroven of aan strafuitvoeringsmodaliteiten te onderwerpen, met het oog op bescherming van de maatschappij. | | Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten | Een bijkomende straf die de veroordeelde het recht ontneemt om bepaalde burgerlijke en politieke rechten uit te oefenen, zoals het bekleden van openbare ambten of het recht om verkozen te worden. | | Beroepsverbod | Een bijzondere vorm van ontzetting waarbij de rechter de veroordeelde verbiedt zijn beroep uit te oefenen, indien hij daarvan ernstig misbruik heeft gemaakt om het misdrijf te plegen. | | Verval van het recht tot sturen | Een bijzondere straf waarbij de rechter een verval van het recht op sturen oplegt indien een motorrijtuig werd gebruikt of bestemd was voor het plegen van een misdrijf of het verzekeren van de vlucht. | | Verblijfs-, plaats- of contactverbod | Een bijzondere straf waarbij de rechter de veroordeelde de ontzetting oplegt van het recht te wonen, te verblijven of zich op te houden binnen een bepaald gebied, of contact te hebben met bepaalde personen. | | Veroordeling bij schuldigverklaring | De lichtste straf waarbij de rechter de ten laste gelegde feiten bewezen verklaart en de beklaagde schuldig, vooral bij feiten van geringe ernst of na een lange procedure. | | Geldboete | Een vermogensstraf waarbij de veroordeelde verplicht wordt een geldsom te betalen ten voordele van de staat, waarbij rekening wordt gehouden met de financiële draagkracht van de veroordeelde. | | Verbeurdverklaring | Het ontnemen van eigendomsrecht van de dader voor zaken die het voorwerp, het instrument of het product van het misdrijf uitmaken, of vermogensvoordelen die uit het misdrijf zijn verkregen. | | Verruimde verbeurdverklaring | Een verbeurdverklaring waarbij het eigendomsrecht wordt ontnomen van zaken die voortkomen uit misdrijven waarvoor de dader niet werd veroordeeld, maar waaruit wel financieel gewin werd gehaald. | | Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel | Een vermogensstraf die de dader van potentieel lucratieve misdrijven financieel straft in verhouding tot de verwachte of behaalde vermogensvoordelen, tot maximaal het drievoud van de waarde. | | Dienstverlening ten gunste van de gemeenschap | Een straf waarbij een rechtspersoon, met diens instemming, verplicht wordt tot het besteden van een bepaald budget aan diensten ten voordele van de gemeenschap of erkende organisaties. | | Verbod om activiteit die deel uitmaakt van het voorwerp uit te oefenen | Een straf waarbij de rechtspersoon een tijdelijk verbod wordt opgelegd om een werkzaamheid te verrichten die deel uitmaakt van het voorwerp van de rechtspersoon, uitgezonderd publieke dienstverlening. | | Bekendmaking van de beslissing houdende veroordeling | Een straf waarbij de beslissing houdende de veroordeling wordt bekendgemaakt in officiële publicaties of via andere communicatiemiddelen, op kosten van de veroordeelde, om impact te hebben op het imago. | | Sluiting van de inrichting | Een straf die het verbod inhoudt om in de inrichting enige activiteit uit te oefenen die gelijkaardig is aan die naar aanleiding waarvan het misdrijf werd gepleegd, indien wettelijk voorzien. |

# Beginsel van de individuele verantwoordelijkheid en daderschap Het strafrechtelijke systeem baseert zich op het principe van individuele verantwoordelijkheid voor begane misdrijven. Dit deel van de studiehandleiding gaat dieper in op de definitie van daderschap, de verschillende vormen ervan, en de specifieke verantwoordelijkheid van rechtspersonen. ## 1. Beginsel van de individuele verantwoordelijkheid en daderschap Het strafrecht kent een strikt beginsel van individuele verantwoordelijkheid. Dit houdt in dat een opgelegde straf afzonderlijk wordt bepaald voor elke dader of deelnemer aan een misdrijf. In tegenstelling tot het burgerlijk recht, waar hoofdelijke of solidaire veroordeling van meerdere personen voor dezelfde schade mogelijk is, is verantwoordelijkheid voor andermans misdrijven in het strafrecht niet mogelijk. Elke veroordeling en straf is persoonlijk, en nooit collectief of gezamenlijk [1](#page=1). ### 1.1 Strafrechtelijke verantwoordelijkheid Strafrechtelijke verantwoordelijkheid impliceert de toerekening van een misdrijf aan een specifieke persoon. Dit heeft twee componenten [1](#page=1): * **Materiële toerekening**: Het juridisch aanwijzen van de dader of deelnemer aan het misdrijf [1](#page=1). * **Morele toerekening**: Het juridisch vaststellen van de schuld of verwijtbaarheid van de persoon [1](#page=1). ### 1.2 Definitie van daderschap Volgens artikel 17 Nieuw Sw. worden personen die alle bestanddelen van een welbepaald misdrijf in zich nemen, als daders beschouwd. Deelnemers worden strafrechtelijk verantwoordelijk gehouden voor een misdrijf dat door anderen is gepleegd, maar door hun deelneming op dezelfde manier verantwoordelijk worden gehouden. Zowel natuurlijke personen als rechtspersonen kunnen als dader of deelnemer worden aangemerkt, maar geen dieren of zaken. Een dader is degene aan wie alle constitutieve bestanddelen van een misdrijf kunnen worden toegerekend. Dit geldt ook voor personen die voldoen aan de voorwaarden van een strafbare poging, zoals bepaald in artikel 9 Nieuw Sw. [1](#page=1). > **Tip:** Daderschap omvat zowel het voltooide als het gepoogde misdrijf [2](#page=2). Er zijn drie vormen van daderschap te onderscheiden [1](#page=1): #### 1.2.1 Rechtstreeks daderschap Dit is de meest directe vorm van daderschap, waarbij de persoon zelf het misdrijf pleegt [1](#page=1). * **Voorbeeld**: Iemand die zelf een diefstal pleegt [1](#page=1). #### 1.2.2 Middellijk daderschap Bij middellijk daderschap gebruikt de dader een andere persoon als middel om het misdrijf te plegen [1](#page=1). * **Voorbeeld**: Iemand dwingen om een diefstal te plegen [1](#page=1). #### 1.2.3 Co-daderschap Co-daderschap omvat alle vormen van samenwerking (niet te verwarren met deelneming) waarbij er sprake is van een samenwerkingsopzet om gezamenlijk alle bestanddelen van het misdrijf te vervullen [1](#page=1). ### 1.3 Verantwoordelijkheid van rechtspersonen Sinds 1999 kunnen rechtspersonen strafrechtelijk verantwoordelijk worden gesteld. Vóór deze datum was de vervolging van ondernemingsstrafrecht gebaseerd op de identificatie van een toerekenbare natuurlijke persoon, wat tot praktische problemen leidde [2](#page=2). * **Toepassingsgebied**: Alle rechtspersonen, zowel publiekrechtelijk als privaatrechtelijk, kunnen strafrechtelijk verantwoordelijk zijn. Tot 2018 waren bepaalde publiekrechtelijke rechtspersonen, zoals de Federale Staat en gewesten, uitgesloten, maar sindsdien geldt het principe voor alle publiekrechtelijke rechtspersonen (met specifieke strafbepalingen in artikel 40 Nieuw Sw.) [2](#page=2). * **Niet-rechtspersonen**: Ook bepaalde niet-rechtspersonen, zoals maatschappen en vennootschappen in oprichting, kunnen strafrechtelijk verantwoordelijk zijn. Feitelijke verenigingen, zoals politieke partijen of vakbonden, vallen hier niet onder [2](#page=2). #### 1.3.1 Autonome verantwoordelijkheid Een rechtspersoon is (meteen) zelf dader van een misdrijf en heeft een eigen, autonome strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Dit is geen afgeleide verantwoordelijkheid gebaseerd op de gedragingen van een specifieke natuurlijke persoon, al sluit dit de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van natuurlijke personen niet uit. Tot 2018 gold er een cumulverbod tussen de strafrechtelijke verantwoordelijkheid van een natuurlijke persoon en een rechtspersoon [2](#page=2). #### 1.3.2 Toerekening van gedragingen De strafrechtelijke verantwoordelijkheid van een rechtspersoon wordt gevestigd door de toerekening van misdrijven die door natuurlijke personen zijn begaan, gebaseerd op de relatie tussen de gedraging van de natuurlijke persoon en de rechtspersoon. De rechter beoordeelt deze toerekening aan de hand van wettelijke criteria [2](#page=2) [3](#page=3): 1. Een intrinsieke band tussen de gedraging en de verwezenlijking van het **voorwerp** van de rechtspersoon (niet noodzakelijk het doel) [3](#page=3). 2. Een intrinsieke band tussen de gedraging en de **belangenwaarneming** (economische, financiële of morele belangen) van de rechtspersoon [3](#page=3). 3. Het misdrijf is **voor rekening van de rechtspersoon** gepleegd (een breed criterium, gelinkt aan concrete omstandigheden) [3](#page=3). De criteria 2 en 3 kunnen samengevat worden als gedragingen die, hoewel niet noodzakelijk gericht op het doel van de rechtspersoon, wel verband houden met de belangen van de rechtspersoon (zoals reputatie of financiën) [3](#page=3). #### 1.3.3 Verschil met administratieve en burgerlijke aansprakelijkheid De strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen onderscheidt zich van hun administratieve en burgerlijke aansprakelijkheid. Een rechtspersoon kan weliswaar veroordeeld worden tot schadevergoeding, net als een natuurlijke persoon, maar nooit tot de betaling van de vermogensstraf van een ander voor dezelfde feiten. Dit is vastgelegd in artikel 66 Nieuw Sw. [3](#page=3). ### 1.4 Strafbare deelneming Ondanks dat men niet de dader is van een misdrijf, kan men toch strafrechtelijk verantwoordelijk worden gehouden als deelnemer. Dit verschilt van daderschap, dat via de drie eerder genoemde vormen (rechtstreeks, middellijk, co-daderschap) wordt vastgesteld en inhoudt dat men alle bestanddelen van het misdrijf vervult. Deelneming wordt beoordeeld op basis van de manier waarop de deelnemer heeft bijgedragen, mits dit een betekenisvolle bijdrage was [1](#page=1) [3](#page=3). Er zijn twee hoofdtypen van deelneming [3](#page=3): * **Zelfstandige deelneming**: De deelnemer is dader van een eigen, afzonderlijk voorzien deelnemingsmisdrijf [3](#page=3). * **Onzelfstandige deelneming**: De strafbaarheid van de deelneming wordt ontleend aan het hoofdmisdrijf dat door anderen is gepleegd en gevestigd is op een basismisdrijf door een dader. In België wordt de deelnemer bepaald alsof hij zelf dader van het misdrijf zou zijn geweest. Bezwarende factoren worden niet automatisch aan de deelnemer toegerekend; er wordt gekeken of de gevolgen ook aan de deelnemer kunnen worden toegerekend. Dit wordt ook wel relatief onzelfstandige deelneming genoemd [3](#page=3). --- # Strafbare deelneming en doorwerking van verzwarende bestanddelen Dit deel behandelt de strafbare deelname aan misdrijven, de voorwaarden waaraan voldaan moet zijn, en hoe verzwarende bestanddelen en factoren doorwerken naar mededaders en deelnemers. ### 2.1 Strafbare deelneming Strafbare deelneming aan een misdrijf houdt in dat men, ook al is men niet de directe dader, toch strafrechtelijk verantwoordelijk kan worden gehouden voor het gepleegde misdrijf. Het Nieuwe Strafwetboek omvat onder het begrip 'dader' ook de 'deelnemer aan het misdrijf'. Deelneming kan op twee manieren plaatsvinden: via zelfstandige deelneming (waarbij de deelnemer dader is van een eigen, afzonderlijk deelnemingsmisdrijf) of onzelfstandige deelneming (waarbij de strafbaarheid van de deelneming afgeleid wordt van het hoofdmisdrijf gepleegd door een ander). De wet spreekt in het Nieuwe Strafwetboek van 'relatief onzelfstandige deelneming', waarbij de deelnemer wordt beoordeeld alsof hij zelf dader was van het misdrijf, maar waarbij verzwarende bestanddelen en factoren niet automatisch aan de deelnemer worden toegerekend; er moet gekeken worden of deze ook aan de deelnemer kunnen worden toegerekend [3](#page=3) [4](#page=4). #### 2.1.1 Voorwaarden voor strafbare deelneming Om van strafbare deelneming te kunnen spreken, moeten aan de volgende voorwaarden zijn voldaan: * **Een misdrijf door een ander gepleegd**: Er moet een daadwerkelijk misdrijf zijn begaan, hetzij door handelen, hetzij door verzuim. Dit kan een reglementair of opzettelijk misdrijf zijn, maar geen onopzettelijk misdrijf, vanwege de vereiste van deelnemingsopzet. Een poging tot deelneming bestaat niet, maar deelnemen aan een poging tot misdrijf is wel mogelijk [4](#page=4). * **Een deelnemingsgedraging**: Dit houdt in dat de deelnemer 'op betekenisvolle wijze' heeft bijgedragen aan het misdrijf. Er wordt niet langer onderscheid gemaakt tussen mededaders en medeplichtigen. De bijdrage moet iets concreets hebben veranderd aan de uitvoering van het misdrijf, wat 'in concreto' door de rechter wordt beoordeeld. Er worden vijf toetsingselementen gehanteerd [4](#page=4): 1. Rechtstreeks deelnemen aan de uitvoering (bv. een aansteker geven, uitkijken) [4](#page=4). 2. De voorbereiding of uitvoering van het misdrijf vergemakkelijken (bv. een tip geven, een wapen leveren) [4](#page=4). 3. Rechtstreeks aanzetten tot het plegen van het misdrijf (hierbij moet het misdrijf voltooid of gepoogd zijn) [4](#page=4). 4. Nalaten om te handelen, waardoor het plegen van het misdrijf rechtstreeks is bevorderd of vergemakkelijkt. Dit kan ook door onthouding [4](#page=4) [5](#page=5). 5. Hulp of bijstand verlenen aan de dader na het misdrijf, mits hierover voorafgaand overleg is gepleegd. Dit kan ook het voorzien van een alibi zijn [4](#page=4) [5](#page=5). * **Wetens en willens (moreel bestanddeel)**: De deelnemer moet met opzet hebben meegewerkt aan het misdrijf, met het doel om op betekenisvolle wijze bij te dragen. Dit deelnemingsopzet verschilt van de schuldvorm die vereist is voor het gepleegde misdrijf. Er is geen deelneming aan onopzettelijke misdrijven mogelijk, tenzij men zelf een onopzettelijk misdrijf pleegt [5](#page=5). #### 2.1.2 Deelnemers worden als daders gestraft In het Nieuwe Strafwetboek kunnen deelnemers als daders worden gestraft. Hoewel er geen formeel onderscheid meer is tussen mededaders en medeplichtigen, kan dit onderscheid wel worden gemaakt binnen de strafmaatbepaling, eventueel met toepassing van verzwarende bestanddelen of factoren [5](#page=5). > **Tip:** De kern van deelneming ligt in de 'betekenisvolle bijdrage' aan het misdrijf, beoordeeld in concreto. Zelfs nalaten om te handelen kan onder omstandigheden deelneming opleveren. ### 2.2 Doorwerking van verzwarende bestanddelen en factoren Verzwarende bestanddelen en factoren kunnen invloed hebben op de kwalificatie, de strafmaat en zelfs de burgerlijke gevolgen van een misdrijf [6](#page=6). * **Verzwarende bestanddelen**: Dit zijn omstandigheden die ertoe leiden dat het basismisdrijf wordt verzwaard, wat resulteert in een hoger strafniveau [6](#page=6). * **Verzwarende factoren**: Deze factoren spelen binnen een bepaald strafniveau een rol bij de keuze van de rechter voor de concrete strafmaat. Ze kunnen objectief (gerelateerd aan de gedraging zelf, bv. de gevolgen) of subjectief (inherent aan de persoon van de dader, bv. relatie tot slachtoffer, discriminerende drijfveer) zijn. Een discriminerende drijfveer wordt in beginsel als verzwarende factor beschouwd, maar kan soms ook als verzwarend bestanddeel worden aangemerkt [6](#page=6). #### 2.2.1 Toerekening aan de deelnemer * **Objectieve verzwarende omstandigheden**: Deze werken door naar de co-dader of deelnemer indien deze wist of had moeten weten dat een objectief verzwarend bestanddeel of factor aanwezig was of kon zijn, en met die kennis het misdrijf mede wilde plegen. Het is niet de bedoeling om alle verzwaringen automatisch aan deelnemers toe te rekenen [6](#page=6) [7](#page=7). * **Subjectieve verzwarende omstandigheden**: Deze hebben enkel gevolgen voor de dader of deelnemer waarop ze specifiek van toepassing zijn [6](#page=6) [7](#page=7). > **Voorbeeld:** Een diefstal van juwelen gevolgd door omsmelting en witwassen is een ander misdrijf. Echter, als vooraf is overlegd, kan het voorzien van een alibi na de diefstal strafbaar zijn als deelneming [5](#page=5). De wet onderscheidt ook schuldontheffingsgronden (zoals onweerstaanbare dwang en onoverkomelijke dwaling) en gronden van niet-toerekeningsvatbaarheid (zoals geestesstoornis en minderjarigheid). Onweerstaanbare dwang of overmacht, zowel fysiek als moreel, kan bij alle misdrijven ingeroepen worden, mits deze dwang niet aan de dader te wijten is [7](#page=7). > **Belangrijk:** De doorwerking van verzwarende bestanddelen en factoren naar deelnemers is niet automatisch en vereist steeds een individuele beoordeling, met name of de deelnemer op de hoogte was van deze omstandigheden en deze heeft aanvaard [6](#page=6). --- # Gronden van niet-toerekeningsvatbaarheid Dit deel verkent situaties waarin een dader niet strafrechtelijk verantwoordelijk kan worden gesteld, zoals door onweerstaanbare dwang, onoverkomelijke dwaling, geestesstoornis en minderjarigheid [7](#page=7) [8](#page=8) [9](#page=9). ### 3.1 Onderscheid tussen schuldontheffingsgronden en gronden van niet-toerekeningsvatbaarheid Het is belangrijk onderscheid te maken tussen schuldontheffingsgronden en gronden van niet-toerekeningsvatbaarheid. Schuldontheffingsgronden nemen de schuld weg, waardoor het misdrijf niet aan de dader kan worden verweten. Dit zijn onweerst bare dwang en onoverkomelijke dwaling. Gronden van niet-toerekeningsvatbaarheid nemen de strafrechtelijke verantwoordelijkheid weg doordat de dader schuldonbekwaam is. Hieronder vallen geestesstoornis en minderjarigheid [7](#page=7) [8](#page=8). ### 3.2 Schuldontheffingsgronden #### 3.2.1 Onweerstaanbare dwang Onweerstaanbare dwang, ook wel overmacht genoemd, is inroepbaar voor alle misdrijven, ook voor onopzettelijke misdrijven. Het kan zowel fysieke als morele dwang betreffen, waarbij bij morele dwang sprake is van dreiging met een ernstig kwaad [7](#page=7). De toepassingsvoorwaarden zijn: * **Onweerstaanbaarheid:** Dit wordt beoordeeld in concreto, met beperkingen op grond van redelijkheid [7](#page=7). * **Volledige uitschakeling vrije wil:** Ook dit wordt in concreto beoordeeld, met beperkingen op grond van redelijkheid [7](#page=7). * **De dwang mag niet aan de dader te wijten zijn:** Bijvoorbeeld, het gebruik van alcohol en drugs creëert dwang die wel aan de dader te wijten is [7](#page=7). > **Tip:** Morele dwang mag niet verward worden met een noodtoestand of noodweer [7](#page=7). #### 3.2.2 Onoverkomelijke dwaling Onoverkomelijke dwaling wordt niet vaak aanvaard en streng beoordeeld. Dwaling betekent een totale vergissing, waarbij de dader onwetend was. Er zijn twee niveaus van dwaling [8](#page=8): * **Dwaling in feite:** De dader weet dat iets strafbaar is, maar vergist zich dat een specifieke handeling hieronder valt [8](#page=8). * **Dwaling in rechte:** De dader weet niet dat de handeling strafbaar of verboden is. Dit is hoogst uitzonderlijk, aangezien men geacht wordt de wet te kennen [8](#page=8). Om te spreken van een onoverkomelijke dwaling, moet deze aftoetsen aan het gedrag van een normaal voorzichtig persoon in dezelfde omstandigheden [8](#page=8). ### 3.3 Gronden van niet-toerekeningsvatbaarheid #### 3.3.1 Geestesstoornis Een geestesstoornis kan een grond zijn voor niet-toerekeningsvatbaarheid, wat betekent dat de dader schuldonbekwaam is. De toepassingsvoorwaarden zijn [8](#page=8): 1. **Geestesstoornis:** Dit is een medisch concept zonder wettelijke definitie, maar duidt op een hinderlijke afwijking van een norm uit de psychopathologie [8](#page=8). 2. **Tenietdoen van oordeelsvermogen of controle over daden:** Volledige ontoerekeningsvatbaarheid is vereist. De rechter kan deskundigenonderzoek bevelen [8](#page=8). 3. **Op het tijdstip van de feiten:** Indien de dader op het moment van berechting niet meer toerekeningsvatbaar is, maar wel op het moment van de feiten, is er sprake van niet-toerekeningsvatbaarheid. Indien de ontoerekeningsvatbaarheid enkel bij de berechting aanwezig is, is er geen grond voor niet-toerekeningsvatbaarheid [8](#page=8). Een geestesstoornis kan ook aanleiding geven tot internering conform de Interneringswet. De voorwaarden hiervoor zijn [8](#page=8): 1. **Een misdrijf van zekere ernst:** Dit betreft aantasting van de fysieke of psychische integriteit van derden of bedreiging daartoe [8](#page=8). 2. **Geestesstoornis op het moment van berechting:** De geestesstoornis maakt de dader strafonbekwaam. Internering kan zelfs tijdens strafuitvoering plaatsvinden [8](#page=8). 3. **Geestesstoornis die het oordeelsvermogen of de controle over de daden tenietdoet of ernstig aantast:** Volledige ontoerekeningsvatbaarheid is hierbij niet vereist [8](#page=8). 4. **Gevaar op recidive** [8](#page=8). #### 3.3.2 Minderjarigheid Minderjarigheid leidt tot ontoerekeningsvatbaarheid en schuldonbekwaamheid. De schuldbekwaamheid begint vanaf twaalf jaar voor jeugddelicten. Vanaf zestien jaar kan een minderjarige echter toch strafrechtelijk schuldbekwaam zijn voor specifieke misdrijven, zoals verkeersmisdrijven en integriteitsaantastingen in een verkeersongeval, en verzekeringsmisdrijven onder het volwassenstrafrecht. Uithandengeving is ook een mogelijkheid voor ernstige jeugddelicten, nadat de jeugdrechtbank eerst andere maatregelen heeft opgelegd en indien de jeugdrechtbank de sancties niet geschikt acht. Minderjarigen vanaf veertien jaar kunnen te maken krijgen met administratieve sancties [9](#page=9). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Materiële toerekening | Juridisch aanwijzen wie de dader of deelnemer van een misdrijf is, gebaseerd op de gedragingen die de bestanddelen van het misdrijf vervullen. | | Morele toerekening | Juridisch aanwijzen van schuld of verwijtbaarheid bij een persoon voor een gepleegd misdrijf, wat noodzakelijk is voor strafrechtelijke verantwoordelijkheid. | | Hoofdelijke veroordeling | Situatie waarbij elke dader of deelnemer aan een misdrijf volledig instaat voor dezelfde schadevergoeding, ongeacht het individuele aandeel in het misdrijf. | | Solidaire veroordeling | Situatie waarbij elke van de daders of deelnemers verantwoordelijk is voor de volledige som van de schadevergoeding, vergelijkbaar met hoofdelijke veroordeling. | | Daderschap | Het juridisch erkennen van een persoon als degene die alle bestanddelen van een welbepaald misdrijf in zich neemt of voldoet aan de voorwaarden voor strafbare poging. | | Rechtstreeks daderschap | De vorm van daderschap waarbij een persoon het misdrijf zelf pleegt, dus alle bestanddelen van het misdrijf in zich neemt. | | Middellijk daderschap | Daderschap waarbij een persoon een ander persoon als middel gebruikt om het misdrijf te plegen, zonder het zelf rechtstreeks uit te voeren. | | Co-daderschap | Een vorm van daderschap waarbij meerdere personen samenwerken met een gezamenlijk opzet om alle bestanddelen van het misdrijf te vervullen. | | Rechtspersoon | Een juridische entiteit, zoals een vennootschap of vereniging, die zelf strafrechtelijk verantwoordelijk kan worden gesteld voor misdrijven die aan haar kunnen worden toegerekend. | | Autonome strafrechtelijke verantwoordelijkheid (rechtspersoon) | De eigen, zelfstandige strafrechtelijke verantwoordelijkheid van een rechtspersoon, die niet enkel afgeleid is van de gedragingen van een specifiek natuurlijk persoon. | | Deelneming | De strafrechtelijke verantwoordelijkheid voor een misdrijf dat door anderen is gepleegd, waarbij de deelnemer door zijn bijdrage op dezelfde manier verantwoordelijk wordt gehouden als de dader. | | Zelfstandige deelneming | Een vorm van deelneming waarbij de deelnemer als dader wordt beschouwd van zijn eigen, afzonderlijk voorziene deelnemingsmisdrijf. | | Onzelfstandige deelneming | Deelneming waarbij de strafbaarheid van de deelnemer wordt ontleend aan het hoofdmisdrijf dat door anderen is gepleegd. | | Betekenisvolle bijdrage (deelneming) | Een bijdrage aan een misdrijf die op significante wijze de concrete uitvoering ervan heeft veranderd, beoordeeld in concreto door de rechter. | | Voorbereiding of uitvoering vergemakkelijken (deelneming) | Een deelnemingsgedraging die de voorbereiding of uitvoering van een misdrijf versoepelt, zonder noodzakelijk aanwezig te zijn bij het misdrijf zelf. | | Rechtstreeks aanzetten tot plegen van misdrijf | Een deelnemingsgedraging waarbij iemand rechtstreeks wordt aangezet tot het plegen van een misdrijf, wat strafbaar is zodra het misdrijf voltooid of een poging is. | | Nalaten om te handelen (deelneming) | Een deelnemingsgedraging waarbij het nalaten om te handelen het plegen van een misdrijf rechtstreeks bevordert of vergemakkelijkt. | | Hulp of bijstand na het misdrijf (deelneming) | Het verlenen van hulp of bijstand aan de dader na het plegen van het misdrijf, indien hierover vooraf overleg is gepleegd. | | Deelnemingsopzet | De morele schuldvorm bij deelneming, waarbij de handeling is gesteld met het doel om op betekenisvolle wijze bij te dragen tot het misdrijf. | | Bezwarende bestanddelen | Omstandigheden die de kwalificatie van een misdrijf verzwaren, wat leidt tot een verhoging van het strafniveau. | | Bezwarende factoren | Omstandigheden die de rechter in acht moet nemen bij de strafmaatbepaling binnen een bepaald strafniveau, maar de kwalificatie van het misdrijf niet wijzigen. | | Objectieve verzwarende omstandigheden | Verzwarende omstandigheden die inherent zijn aan de gedraging zelf of de gevolgen ervan, en die doorwerken naar een deelnemer indien deze op de hoogte was en deze aanvaard heeft. | | Subjectieve verzwarende omstandigheden | Verzwarende omstandigheden die inherent zijn aan de persoon van de dader of deelnemer, zoals de relatie tot het slachtoffer of de hoedanigheid van de dader. | | Schuldontheffingsgronden | Omstandigheden die de schuld van de dader wegnemen, waardoor het misdrijf hem niet verwijtbaar is, zoals onweerstaanbare dwang en onoverkomelijke dwaling. | | Gronden van niet-toerekeningsvatbaarheid | Omstandigheden die de strafrechtelijke verantwoordelijkheid wegnemen doordat de dader schuldonbekwaam is, zoals geestesstoornis en minderjarigheid. | | Onweerstaanbare dwang | Fysieke of morele dwang die zo sterk is dat deze de vrije wil van de dader volledig uitschakelt en niet aan de dader zelf te wijten is. | | Onoverkomelijke dwaling | Een totale vergissing in feite of in rechte, die zo fundamenteel is dat deze de dader niet kan worden verweten, zelfs niet aan de hand van een normaal voorzichtig persoon in dezelfde omstandigheden. | | Geestesstoornis | Een medisch concept dat een hinderlijke afwijking van een psychopathologische norm beschrijft en, indien het de oordeelsvorming of controle over daden tenietdoet, kan leiden tot niet-toerekeningsvatbaarheid. | | Internering | Een maatregel die kan worden opgelegd aan personen die een misdrijf van zekere ernst hebben gepleegd en wegens een geestesstoornis niet strafrechtelijk verantwoordelijk kunnen worden gesteld, omwille van het gevaar op recidive. | | Minderjarigheid | De staat van niet volwassen zijn, waardoor een persoon tot een bepaalde leeftijd (meestal 18 jaar) als schuldonbekwaam wordt beschouwd voor strafrechtelijke doeleinden. |

# samenloop van misdrijven Samenloop van misdrijven beschrijft situaties waarbij één dader meerdere feiten heeft gepleegd die samen voor de rechter komen, met als doel de strafoplegging te reguleren en excessieve straffen te vermijden [23](#page=23). ### 1.1 Begripsomschrijving en doel Samenloop regelt situaties waarin één dader meerdere misdrijven heeft begaan die gezamenlijk voor de rechter worden gebracht. Het doel is om te voorkomen dat de straf te excessief wordt opgelegd en dient in die zin als een regel voor strafverlichting, hoewel strafverhoging in sommige gevallen mogelijk is [23](#page=23). ### 1.2 Onderscheid met wettelijke herhaling Een cruciaal verschil tussen samenloop en wettelijke herhaling is dat bij samenloop een nieuw misdrijf wordt gepleegd voordat er een onherroepelijke veroordeling is voor het eerdere misdrijf [23](#page=23). ### 1.3 Vormen van samenloop Er zijn twee hoofdvormen van samenloop: #### 1.3.1 Eendaadse samenloop Eendaadse samenloop doet zich voor wanneer een dader door één enkele gedraging twee of meer misdrijven pleegt, zonder dat hij voor één van die misdrijven reeds onherroepelijk was veroordeeld op het moment van plegen [23](#page=23). * **Strafoplegging:** Er wordt één hoofdstraf opgelegd voor alle misdrijven samen, waarbij het zwaarste strafniveau als uitgangspunt dient [23](#page=23). * **Bijkomende straffen:** * Verplichte bijkomende straffen worden steeds gecumuleerd [23](#page=23). * Facultatieve bijkomende straffen worden soeverein door de rechter beoordeeld [23](#page=23). * De cumul van bijkomende straffen is begrensd door wettelijke maximumtermijnen [23](#page=23). #### 1.3.2 Meerdaadse samenloop Meerdaadse samenloop vindt plaats wanneer een dader door meerdere gedragingen, ongeacht het tijdsverloop, twee of meer misdrijven pleegt, zonder dat hij voor één van deze misdrijven onherroepelijk was veroordeeld op het ogenblik van het plegen (#page=23, 24). Er moet een zekere band of samenhang bestaan tussen de misdrijven, beoordeeld door de rechter [23](#page=23) [24](#page=24). * **Niet-gelijktijdige berechting:** Indien misdrijven niet gelijktijdig worden berecht, moet de rechter rekening houden met een eerdere veroordeling (in België of de EU). De totale straf mag de bovengrens van een hypothetische gelijktijdige berechting niet overschrijden. De tweede rechter houdt rekening met de eerst uitgesproken straf [24](#page=24). * **Strafniveau 7 of 8:** De zwaarste straf wordt opgelegd, de lagere straffen worden opgeslorpt [24](#page=24). * **Strafniveau 1 tot 6:** De hoofdstraf valt binnen het hoogste strafniveau, met de optie tot verhoging (behalve bij strafniveau 1 en 6) [24](#page=24). * **Bijkomende straffen:** Deze worden cumulatief toegepast, vergelijkbaar met eendaadse samenloop [24](#page=24). * **Strafvermindering bij strafuitvoering:** Indien de rechter uitspraak deed zonder kennis van de samenloop, kan de strafuitvoeringsrechtbank een strafvermindering toepassen [24](#page=24). ### 1.4 Verbeurdverklaring bij samenloop In gevallen van samenloop, en specifiek bij verbeurdverklaringen, kan er een gevaar bestaan op een onredelijk zware bestraffing. Om dit te vermijden en proportionaliteit te waarborgen, kan de verbeurdverklaring gematigd worden. Dit geldt voor [24](#page=24): 1. Verbeurdverklaring van zaken als bedoeld in artikel 53, §6 Nieuw Sw. [24](#page=24). 2. Verruimde verbeurdverklaring als bedoeld in artikel 54, §4 Nieuw Sw. [24](#page=24). 3. Verbeurdverklaring van goederen van een criminele organisatie als bedoeld in artikel 411 Nieuw Sw. [24](#page=24). > **Tip:** De rechter kan een geldboete lager leggen dan het wettelijk minimum, en een betalingsplan in schijven toestaan, indien de beklaagde zijn precaire financiële situatie bewijst [25](#page=25). ### 1.5 Gevolgen van overschrijding van de redelijke termijn Wanneer de redelijke termijn voor een proces wordt overschreden, leidt dit niet tot een veroordeling, maar tot opschorting of een andere sanctie. De mogelijke gevolgen zijn [25](#page=25): 1. Lagere straf dan het wettelijk minimum [25](#page=25). 2. Beperking tot een eenvoudige schuldigverklaring (gelijk aan een opschorting) [25](#page=25). 3. Bij een zeer zwaarwichtige miskenning: het verval van de strafvordering, wat onontvankelijkverklaring inhoudt en verder gaat dan vrijspraak [25](#page=25). > **Tip:** Een eenvoudige schuldigverklaring of een straf lager dan het wettelijk minimum kan dienen om nadeel te herstellen voor een onredelijk lange procesduur [25](#page=25). ### 1.6 Toerekening van de hechtenis voor de einduitspraak De periode die een beklaagde reeds in hechtenis heeft doorgebracht of een voorlopige plaatsingsmaatregel heeft ondergaan, wordt in rekening gebracht bij de bepaling van de straf. Dit gebeurt zowel bij de toerekening aan de duur van de gevangenisstraf (art. 41 Nieuw Sw.) als bij de straftoemeting zelf (art. 63 Nieuw Sw.). De titel van artikel 63 Nieuw Sw. 'Toerekening van hechtenis' is niet volledig in lijn met de inhoud, die geen mathematische toerekening beschrijft, maar een rekening houden met de reeds ondergane periode [25](#page=25). ### 1.7 Straftoemetingsmodaliteiten: opschorting en uitstel * **Opschorting:** Een mogelijke sanctie bij overschrijding van de redelijke termijn [25](#page=25). * **Uitstel:** Een modaliteit die aan de straf gekoppeld wordt en als een gunst wordt beschouwd. Een probatiestraf is een normale straf zonder meer [25](#page=25). --- # verzwarende en verzachtende omstandigheden Dit onderwerp behandelt factoren die invloed hebben op de strafmaat die een rechter oplegt, waarbij rekening wordt gehouden met omstandigheden die de straf kunnen verhogen (verzwarend) of verlagen (verzachtend). ### 2.1 Verzwarende omstandigheden Verzwarende omstandigheden zijn factoren die de rechter moet of kan in aanmerking nemen bij het bepalen van de zwaarte en keuze van de straf. Het is belangrijk deze te onderscheiden van verzwarende bestanddelen van misdrijven, die leiden tot een hogere strafbaarstelling zelf [19](#page=19). #### 2.1.1 Algemene verzwarende factoren ##### 2.1.1.1 Discriminerende drijfveer Het Nieuw Strafwetboek introduceert de discriminerende drijfveer als een algemene verzwarende factor die op alle misdrijven van toepassing kan zijn. Dit is deels ingegeven door Europese verplichtingen. De drijfveer is relevant wanneer het misdrijf is gepleegd op basis van vermeende kenmerken van het slachtoffer of de band met het slachtoffer. De bewijslast hiervan ligt bij de vervolgende partij en kan lastig zijn, omdat aangetoond moet worden dat het misdrijf is gepleegd vanwege bijvoorbeeld huidskleur, sociale afkomst of handicap. Getuigenverklaringen of uitspraken van de dader kunnen hierbij een rol spelen [20](#page=20). ##### 2.1.1.2 Herhaling Herhaling, het plegen van een misdrijf na een eerdere veroordeling, kan leiden tot strafverzwaring en wordt in het Nieuw Strafwetboek aanzienlijk verstrengd [20](#page=20). **Toepassingsvoorwaarden van herhaling:** 1. **Vorige veroordeling:** * **Algemene herhaling:** Een eerdere veroordeling voor eender welk misdrijf bij nieuwe misdrijven van strafniveau 1-6 [20](#page=20). * **Specifieke herhaling:** Een eerdere veroordeling tot een straf van niveau 7 of 8 bij een nieuw misdrijf van strafniveau 7 [20](#page=20). * Een veroordeling tot een strafrechtelijke straf, ongeacht de aard, volstaat. Tuchstraffen, beveiligingsmaatregelen of opschorting van straf volstaan niet [20](#page=20). * Ook een veroordeling uit een ander EU-land telt mee [20](#page=20). 2. **Definitieve veroordeling:** De vorige veroordeling moet in kracht van gewijsde zijn op het moment dat het nieuwe misdrijf wordt gepleegd. Zolang er beroep wordt aangetekend, leiden nieuwe feiten in die periode niet tot herhaling [20](#page=20). 3. **Tijdsvoorwaarde:** Deze hangt af van de zwaarte van het nieuwe misdrijf. * **Tijdelijke herhaling:** Bij misdrijven van strafniveau 1-6 geldt een termijn van 5 jaar na de definitieve veroordeling [20](#page=20). * **Permanente herhaling:** Bij misdrijven van strafniveau 7 schuift de 5-jaartermijn op tot na de periode dat de dader in gevangenis zat [20](#page=20). **Herhaling versus Samenloop:** Herhaling betreft het plegen van een nieuw misdrijf na een eerdere veroordeling voor een ander misdrijf, terwijl samenloop ziet op meerdere misdrijven die door dezelfde dader zijn gepleegd en aan de rechter worden voorgelegd [21](#page=21) [23](#page=23). **Strafverzwaring door herhaling:** * Facultatief voor misdrijven van strafniveau 1 tot 6: een straf van het onmiddellijk hogere niveau [21](#page=21). * Verplicht voor misdrijven van strafniveau 7: het minimum van de straf wordt verhoogd [21](#page=21). * Niet mogelijk voor misdrijven van strafniveau 8 [21](#page=21). ##### 2.1.1.3 Beveiligingsperiode Een beveiligingsperiode is een facultatief door de rechter opgelegde periode waarin een veroordeelde niet in aanmerking komt voor voorwaardelijke invrijheidsstelling. Dit kan betrekking hebben op vrijstellingen met het oog op verwijdering van het grondgebied of overlevering [21](#page=21). **Toepassingsvoorwaarden:** Alleen bij specifieke ernstige misdrijven zoals schendingen van internationaal humanitair recht, terrorisme, niet-consensuele seksuele handelingen met de dood tot gevolg, of foltering met de dood tot gevolg [21](#page=21). **Duur van de beveiligingsperiode:** * Veroordeling van meer dan 3 jaar en minder dan 30 jaar: vanaf tweederde van de straf [21](#page=21). * Veroordeling van 30 jaar of meer: vanaf 15 jaar tot maximaal 25 jaar van de straf [21](#page=21). * De maximale duur is 25 jaar, mede vanuit Europese regelgeving om te voorkomen dat mensen de kans op vervroegde vrijlating wordt ontnomen, wat als onmenselijke behandeling kan worden beschouwd [21](#page=21). ### 2.2 Verzachtende omstandigheden Verzachtende omstandigheden zijn alle mogelijke omstandigheden die door de rechter in aanmerking worden genomen om een lichtere of gewijzigde straf op te leggen [22](#page=22). #### 2.2.1 Verzachtende omstandigheden Deze omstandigheden zijn niet in de wet ingeschreven en de toepassing ervan is facultatief voor de rechter. De gevolgen van de aanneming van deze omstandigheden zijn wel in de wet geregeld, bijvoorbeeld door het opleggen van een straf met een lager strafniveau dan bepaald voor het misdrijf, of het opleggen van een bijkomende straf in plaats van een hoofdstraf [22](#page=22). #### 2.2.2 Verschoningsgronden Verschoningsgronden zijn in de wet ingeschreven omstandigheden die tot strafontheffing (uitsluiting van straf) of strafvermindering leiden. De toepassing ervan is verplicht [22](#page=22). **Voorbeelden van strafvermindering door verschoning:** * **Uitgelokte doodslag:** Artikel 103 Nieuw Strafwetboek [22](#page=22). * **Uitgelokte gewelddaden:** Artikel 203 Nieuw Strafwetboek [22](#page=22). * **Medewerking met het gerecht bij drugsmisdrijven:** * Na vervolging: Artikel 6, in fine Drugswet [22](#page=22). * Volledige strafontheffing is gegarandeerd indien de dader voorafgaand aan de vervolging belangrijke informatie verstrekt ('onthullende verklaring') [22](#page=22). **Algemene verschoningsgronden:** ##### 2.2.2.1 Noodweerexces Noodweerexces is een algemene strafverminderende verschoningsgrond voor te ingrijpende of onnodige verdedigingshandelingen [22](#page=22). **Toepassingsvoorwaarden:** 1. Een aanvalsdaad die wettige verdediging rechtvaardigt [22](#page=22). 2. Een hevige gemoedsbeweging, beoordeeld op basis van de feiten (objectief-subjectieve toets) [22](#page=22). 3. Een onevenredige of niet-noodzakelijke reactie [22](#page=22). 4. Een dubbel causaal verband: tussen de aanval en de hevige gemoedsbeweging, en tussen de gemoedsbeweging en de reactie [23](#page=23). ##### 2.2.2.2 Minderjarigheid Minderjarigheid is een algemene verschoningsgrond. Het is een grond van ontoerekeningsvatbaarheid, maar niet absoluut, aangezien er uitzonderingen bestaan [23](#page=23). **Gevolgen:** * Bij verantwoordelijkheid en schuldbekwaamheid van een minderjarige die als meerderjarige wordt gestraft (bv. bij verkeersmisdrijven of uithandengeving), moet dit verplicht als strafverminderende verschoningsgrond in aanmerking worden genomen [23](#page=23). * De concrete strafvermindering is bepaald in artikel 35 Nieuw Strafwetboek [23](#page=23). * Levenslange opsluiting is uitgesloten indien de dader ten tijde van het misdrijf minderjarig was [23](#page=23). ### 2.3 Sociale toestand en financiële draagkracht De sociale toestand en financiële draagkracht van de beklaagde moeten door de rechter in aanmerking worden genomen bij de straftoemeting. Dit is verplicht. Dit betekent dat mensen met een hoger inkomen zwaarder financieel gestraft kunnen worden dan mensen met een lager inkomen. Het strafmaat wordt uitgedrukt in aantal 'dagen' vermenigvuldigd met een dageenheid die de draagkracht van de beklaagde weergeeft, wat verschilt van een dagboetesysteem. Het is voor de rechter echter wel lastig om de precieze vermogenspositie van een verdachte volledig te achterhalen [19](#page=19). ### 2.4 Bemiddeling Bemiddeling is een vertrouwelijk proces tussen conflicterende partijen, gefaciliteerd door een neutrale derde. Een rechter kan een zaak schorsen in afwachting van herstelbemiddeling, waarbij partijen zelf een oplossing proberen uit te werken. Hoewel dit mogelijkheden biedt voor herstel en verzoening, gebeurt het in de praktijk zelden wegens tijdsgebrek en lage slaagkansen. Het vertrouwelijke karakter geldt, tenzij partijen instemmen met openbaarmaking. De rechter kan rekening houden met bemiddeling bij de straf en strafmaat, mits dit in de beslissing wordt vermeld [19](#page=19). ### 2.5 Samenloop Samenloop zijn situaties waarbij één dader meerdere feiten heeft gepleegd die samen voor de rechter komen. Dit kan leiden tot strafverhoging, maar is gericht op het plafoneren van de straf om excessieve oplegging te voorkomen. Het is dus te beschouwen als een regel voor 'verlichting' van straf, hoewel verhoging in sommige gevallen mogelijk is [23](#page=23). * **Eendaadse samenloop:** Meerdere misdrijven worden door één gedraging gepleegd (bv. oplichting door gebruik van valse stukken). Hierbij wordt één hoofdstraf opgelegd voor alle misdrijven samen, gebaseerd op het zwaarste strafniveau. Verplichte bijkomende straffen worden steeds gecumuleerd [23](#page=23). * **Meerdaadse samenloop:** Meerdere misdrijven worden door meerdere gedragingen gepleegd, ongeacht het tijdsverloop. Dit geldt ook als de feiten niet gelijktijdig aan de rechter worden voorgelegd [23](#page=23). Het cruciale verschil met herhaling is dat bij samenloop het nieuwe misdrijf wordt gepleegd voordat er een onherroepelijke veroordeling is voor het vorige misdrijf [23](#page=23). --- # Bijkomende straffen en bijzondere strafvormen Dit hoofdstuk behandelt de bijkomende straffen en bijzondere strafvormen die naast de hoofdstraf kunnen worden opgelegd, ter aanvulling of als specifieke sancties voor bepaalde misdrijven. ### 3.1 Dienstverleningsstraf De dienstverleningsstraf is een strafvorm waarbij een natuurlijk persoon kosteloos arbeid verricht in overheidsdienst of ten behoeve van een vereniging, wat doorgaans door bezoldigde werknemers wordt gedaan. De rechter bepaalt de duur van de straf, die minimaal 20 uren en maximaal 300 uren bedraagt, en kan aanwijzingen geven omtrent de concrete invulling. Deze straf kan worden opgelegd ter vervanging van een geldboete of gevangenisstraf en kent geen uitstel van tenuitvoerlegging. Het is geen dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap die geldt voor rechtspersonen [9](#page=9). **Voorwaarden voor de dienstverleningsstraf:** * De straf wordt in concreto opgelegd voor een strafniveau 2 [9](#page=9). * De beklaagde moet instemmen, hetzij persoonlijk, hetzij via zijn advocaat [9](#page=9). * Niet alle misdrijven sluiten deze strafvorm uit; enkel het strafniveau is relevant [9](#page=9). ### 3.2 Verlengde opvolging Verlengde opvolging is een bijkomende straf die het mogelijk maakt om na afloop van een gevangenisstraf of een behandeling onder vrijheidsberoving, voorwaarden na te leven gedurende een bepaalde duur. Dit concept wordt samen gelezen met de terbeschikkingstelling van de strafuitvoerende rechtbank, wat een opvolger van TBS inhoudt. Het is bedoeld om personen te begeleiden, behandelen en ondersteunen bij hun reclassering om recidive te voorkomen, aangezien het direct na strafeinde in de gevangenis zonder zorg en reclassering moeilijk kan zijn. Bij niet-naleving, onmogelijkheid tot naleving of weigering is opsluiting mogelijk, doch niet in een gevangenis maar in een FPC (Forensisch Psychiatrisch Centrum). Het Nieuw Strafwetboek kent deze straf wel, waar het Oud Strafwetboek dit niet kende [9](#page=9). **Types en duur van verlengde opvolging:** * **Verplichte verlengde opvolging:** Moet door de rechter verplicht worden opgelegd, afhankelijk van het strafniveau en de aard van de straf. De duur bedraagt minimaal 5 jaar en maximaal 15 jaar [10](#page=10) [9](#page=9). * **Facultatieve verlengde opvolging:** De rechter bepaalt dit na deskundigenadvies, afhankelijk van het strafniveau en de aard van de straf. De duur kent geen minimum en maximaal 15 jaar [10](#page=10) [9](#page=9). **Belangrijk:** De inwerkingtreding van de verlengde opvolging is voorzien vanaf 01.01.2035, wegens een gebrek aan capaciteit en middelen. Tot dan blijft de terbeschikkingstelling van de strafuitvoerende rechtbank (TBS) bestaan [9](#page=9). ### 3.3 Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten is een bijkomende straf die het recht ontneemt om voor de toekomst bepaalde rechten uit te oefenen. Enkel specifieke rechten die vatbaar zijn voor ontzetting kunnen worden ontzegd [10](#page=10). **Voorwaarden en duur:** * Verplicht op te leggen bij strafniveau 8 [10](#page=10). * Facultatieve ontzetting uit kiesrecht bij strafniveau 7 en 8 [10](#page=10). * De duur bedraagt minimaal 5 jaar tot maximaal levenslang en wordt verlengd met de periode van vrijheidsberoving, met uitzondering van elektronisch toezicht en periodes van voorlopige of voorwaardelijke invrijheidsstelling [10](#page=10). * Facultatieve (gedeeltelijke) ontzetting is mogelijk bij strafniveau 2 tot en met 7 [10](#page=10). * Verplichte en algehele ontzetting is enkel van toepassing bij strafniveau 8 [10](#page=10). ### 3.4 Beroepsverbod Het beroepsverbod is een bijzondere vorm van ontzetting waarbij de veroordeelde wordt verboden om zijn beroep uit te oefenen indien hij daarvan ernstig misbruik heeft gemaakt om een misdrijf te plegen [10](#page=10). **Toepassing en duur:** * Kan als hoofdstraf (strafniveau 1) of als facultatieve bijkomende straf worden opgelegd [11](#page=11). * De rechter beoordeelt de "ernst" van het misbruik [11](#page=11). * Het verbod geldt voor het beroep als loontrekkende, ambtenaar of zelfstandige, zowel als natuurlijke persoon als rechtspersoon [11](#page=11). * Het uitoefenen van de verboden activiteit door tussenkomst van een derde schendt het beroepsverbod [11](#page=11). * De duur bedraagt minimaal 1 jaar en maximaal 5 jaar, verlengd met de periode van vrijheidsberoving (met uitzondering van elektronisch toezicht en periodes van voorlopige of voorwaardelijke invrijheidsstelling) [11](#page=11). * Er is geen vervangende straf voorzien, maar niet-naleving van het verbod kan leiden tot sancties onder art. 686 Nieuw Sw. [11](#page=11). * Dit verbod is facultatief en toepasbaar voor alle misdrijven, onverminderd andere wettelijke bepalingen [11](#page=11). ### 3.5 Verval van het recht tot sturen Het verval van het recht tot sturen is een bijzondere vorm van ontzetting waarbij de rechter het verval oplegt indien een motorrijtuig heeft gediend of bestemd was voor het plegen van een misdrijf of voor het verzekeren van de vlucht [11](#page=11). **Toepassing en duur:** * Het is een algemene straf met toepassingsgebied voor motorrijtuigen, gedefinieerd in art. 1 WAM-wet [11](#page=11). * Kan als hoofdstraf (strafniveau 1) of als facultatieve bijkomende straf worden opgelegd [11](#page=11). * De duur bedraagt minimaal 6 maanden en maximaal 5 jaar, met uitzondering van bijzondere strafwetten [11](#page=11). * De rechter kan het verval beperken tot de uitvoering buiten beroepsactiviteit [11](#page=11). * De duur wordt verlengd met de periode van vrijheidsberoving, met uitzondering van elektronisch toezicht en periodes van voorlopige of voorwaardelijke invrijheidsstelling [11](#page=11). * Er is geen vervangende straf voorzien, maar niet-naleving kan leiden tot sancties onder art. 686 Nieuw Sw. [11](#page=11). * Dit verbod is facultatief en toepasbaar voor alle misdrijven, indien een motorrijtuig gediend heeft of bestemd was voor het plegen van een misdrijf of het verzekeren van de vlucht, onverminderd andere wettelijke bepalingen [11](#page=11). ### 3.6 Verblijfs-, plaats- of contactverbod Dit is een bijzondere vorm van ontzetting waarbij de rechter de veroordeelde ontzet van het recht om te wonen, verblijven of zich op te houden binnen een bepaald gebied of met bepaalde personen. Dit moet gekoppeld worden aan een specifiek misdrijf. Het Nieuw Strafwetboek bevat hiervoor een algemene bepaling (art. 50 Nieuw Sw.) die enkel mogelijkheid biedt dit in bijzondere strafwetgeving te voorzien [12](#page=12). **Toepassing en duur:** * Enkel in specifieke gevallen opgelegd, bijvoorbeeld in art. 189 Nieuw Sw. inzake misdrijven tegen seksuele integriteit of art. 4bis § 3 Drugswet inzake havenverbod bij drugsmisdrijven [12](#page=12). * Kan als hoofdstraf (strafniveau 1) of als facultatieve bijkomende straf worden opgelegd [12](#page=12). * De duur bedraagt minimaal 1 jaar en maximaal 20 jaar, met uitzondering van bijzondere strafwetten [12](#page=12). * De duur wordt verlengd met de periode van vrijheidsberoving, met uitzondering van elektronisch toezicht en periodes van voorlopige of voorwaardelijke invrijheidsstelling [12](#page=12). * Er is geen vervangende straf voorzien, maar niet-naleving kan leiden tot sancties onder art. 686 Nieuw Sw. [12](#page=12). * Dit verbod is facultatief en toepasbaar voor alle misdrijven, onverminderd andere wettelijke bepalingen [12](#page=12). ### 3.7 Veroordeling bij schuldigverklaring (lichtste straf) Dit is de lichtste straf die erin bestaat de ten laste gelegde feiten bewezen te verklaren en de beklaagde schuldig te bevinden. Het verschilt van de opschorting van de uitspraak van de veroordeling (art. 64 Nieuw Sw.). De rechter kan deze straf opleggen wanneer hij oordeelt dat de feiten van geringe ernst zijn of wanneer de redelijke termijn van vervolging is overschreden [12](#page=12) [13](#page=13). **Voorwaarden:** * Hoofdstraf bij strafniveau 1 of 2, in concreto [13](#page=13). * Feiten van geringe ernst of bij te lange duur van de vervolging (zie ook art. 27 V.TSv.) [13](#page=13). * Niet samen met een andere straf, behalve de verbeurdverklaring, kosten en eventuele teruggave [13](#page=13). ### 3.8 Geldboete (vermogensstraf) De geldboete is de verplichting tot betaling van een geldsom ten voordele van de staat. Het Nieuw Strafwetboek heeft het systeem van opdeciemen afgeschaft en de bedragen direct in de wet aangepast [13](#page=13). **Toepassing en duur:** * Als hoofdstraf bij strafniveau 1 [13](#page=13). * Als bijkomende straf bij strafniveau 2 tot 8 [13](#page=13). * Het karakter is facultatief, tenzij anders bepaald in bijzondere strafwetten [13](#page=13). * De bedragen van de geldboete worden rechtstreeks in artikel 52 Nieuw Sw. aangepast [13](#page=13). * De rechter heeft een matigingsbevoegdheid bij financiële precaire situaties, waardoor hij geldboetes onder het wettelijk bepaald minimum kan opleggen en betaling in schijven kan toestaan [13](#page=13). **Verschil met andere sancties:** * **Administratieve geldboete:** Wordt rechtstreeks door de overheid opgelegd, in tegenstelling tot een rechter, en dient voor de efficiëntere afhandeling van lichtere inbreuken. De overtreder kan zich echter steeds tot een rechter wenden [13](#page=13). * **Bijdrage aan het slachtofferfonds:** Is geen strafrechtelijke geldboete, maar een bijdrage ter financiering van het Fonds voor financiële hulp aan slachtoffers van opzettelijke gewelddaden [13](#page=13). ### 3.9 Verbeurdverklaring Verbeurdverklaring houdt de ontneming van het eigendomsrecht van de dader in voor zaken die misbruikt zijn of verkregen zijn naar aanleiding van een misdrijf waarvoor de dader veroordeeld werd. Nadien worden deze zaken toegewezen aan de Schatkist of teruggegeven aan de burgerlijke partij. Het Nieuw Strafwetboek bepaalt dat verbeurdverklaring verplicht uit te spreken is als hoofdstraf of bijkomende straf zodra de feiten bewezen zijn verklaard. Het kan ook dienen als beveiligingsmaatregel voor gevaarlijke of verboden voorwerpen [14](#page=14). **Zaken vatbaar voor verbeurdverklaring (indien wettelijk bepaald):** 1. **Zaken die het voorwerp van het misdrijf uitmaken (objectum sceleris):** Dit zijn de zaken waarop materieel gezien het misdrijf werd gepleegd, zoals een vervalste akte of ten onrechte verkregen subsidies. Enkel objectconfiscatie is mogelijk en het moet eigendom zijn van de veroordeelde, met uitzondering van specifieke gevallen [14](#page=14). 2. **Zaken die gediend hebben of bestemd waren tot plegen misdrijf (instrumentum sceleris):** Dit zijn zaken waarmee het misdrijf werd gepleegd, zoals wapens bij een overval of een voertuig bij drugstransport. Confiscatie bij equivalent is mogelijk indien de zaak intussen verkocht is. Het moet in principe roerende goederen betreffen, tenzij anders wettelijk bepaald [15](#page=15). 3. **Zaken die uit het misdrijf zijn ontstaan (productum sceleris):** Dit zijn zaken die als product rechtstreeks uit het misdrijf voortkomen, zoals een vals bankbiljet. Er is geen eigendomsvereiste voor deze zaken [15](#page=15). 4. **Vermogensvoordelen die uit het misdrijf zijn verkregen:** Dit omvat zowel primaire (rechtstreeks verkregen, bv. opbrengst drugverkoop) als secundaire vermogensvoordelen (vervangingsgoederen en inkomsten, bv. luxehorloge aangekocht met primaire voordelen). De verbeurdverklaring is gebaseerd op het bruto bedrag van de opbrengsten, ongeacht gemaakte kosten. Indien zaken niet meer teruggevonden worden, kan een verbeurdverklaring bij equivalent plaatsvinden [15](#page=15). **Matiging en bewijslast:** De rechter kan de verbeurdverklaring matigen om onredelijk zware bestraffing te voorkomen. De bewijslast is gedeeld: het Openbaar Ministerie moet concrete bewijselementen leveren, en de veroordeelde moet aannemelijk tegenbewijs leveren dat de aangroei van vermogen of uitgaven niet uit misdrijf voortkomt [15](#page=15) [16](#page=16). **Rechten van derden:** Derden met rechtmatige rechten op verbeurdverklaarde zaken kunnen deze rechten laten gelden binnen een bepaalde termijn en volgens de regels bepaald door de Koning. Zaken kunnen worden teruggegeven aan de burgerlijke partij indien deze aan haar toebehoren [16](#page=16). ### 3.10 Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel Deze geldstraf is een vermogensstraf waarbij daders van (potentieel) lucratieve misdrijven, financieel worden gestraft in verhouding tot de vermogensvoordelen die uit het misdrijf konden worden behaald. Het Nieuw Strafwetboek voert deze straf in als een facultatieve bijkomende straf, naast de verbeurdverklaring, als alternatief voor een te beperkt geachte geldboete [16](#page=16). **Kenmerken:** * Kan als hoofdstraf (strafniveau 1) worden opgelegd [16](#page=16). * Bedraagt maximaal het drievoud van de waarde van het verkregen of beoogde voordeel [16](#page=16). * De straf wordt vastgesteld in verhouding tot de financiële draagkracht en sociale toestand [16](#page=16). --- # Straftoemeting en strafdoelstellingen in het Nieuw Strafwetboek Het Nieuw Strafwetboek (Nieuw Sw.) introduceert een grondige herziening van het strafrecht, waarbij de straftoemeting en de doelstellingen van straffen centraal staan. Dit samenvattende document behandelt de belangrijkste principes, regels en modaliteiten die van toepassing zijn op de toebedeling van straffen door de rechter, met specifieke aandacht voor de strafdoelstellingen, verzwarende en verzachtende omstandigheden, en diverse straftoemetingsmodaliteiten. ## 4. Straf toemeting en strafdoelstellingen in het nieuw strafwetboek Het Nieuw Strafwetboek (Nieuw Sw.) legt de nadruk op een genuanceerde en doelgerichte straftoemeting, waarbij de rechter een aanzienlijke discretionaire bevoegdheid heeft, doch gebonden is aan wettelijke richtlijnen en de vastgelegde strafdoelstellingen. De straftoemeting omvat zowel de keuze van de straf als de bepaling van de strafmaat [17](#page=17). ### 4.1 Geldboetes en vermogensstraffen Het Nieuw Sw. voorziet in specifieke vermogensstraffen, zoals de geldboete gebaseerd op het verwachte of behaalde voordeel uit het misdrijf. Deze straf is bedoeld om daders van lucratieve misdrijven financieel te treffen in verhouding tot de behaalde of beoogde voordelen [16](#page=16). #### 4.1.1 Vermogensstraf op basis van voordeel * **Doel:** Geldelijk bestraffen van daders van lucratieve misdrijven in verhouding tot vermogensvoordelen [16](#page=16). * **Kenmerken:** * Facultatieve bijkomende straf, alternatief voor een te beperkt geachte geldboete [16](#page=16). * Uitzonderlijk ook als hoofdstraf op te leggen [16](#page=16). * Maximaal het drievoud van de waarde van verkregen of beoogde voordeel [16](#page=16). * Rekening houdend met de financiële draagkracht en sociale toestand van de dader [16](#page=16). * Gericht op economisch-financieel strafrecht en witteboordencriminaliteit [17](#page=17). * **Voorwaarden:** * Veroordeling voor een misdrijf dat ertoe strekte een vermogensvoordeel te behalen [17](#page=17). * De rechter acht het bedrag van de geldboete als bijkomende straf onvoldoende [17](#page=17). #### 4.1.2 Verbeurdverklaring Verbeurdverklaring betreft het ontnemen van goederen die voortkomen uit of bestemd zijn voor het misdrijf. De wet voorziet in verschillende vormen van verbeurdverklaring, waaronder de algemene verbeurdverklaring, de verruimde verbeurdverklaring en de verbeurdverklaring van goederen van een criminele organisatie [16](#page=16). * **Gedeelde bewijslast:** Het Openbaar Ministerie (OM) moet concrete bewijzen leveren van onevenwichtige bestedingen en officiële inkomsten tijdens de incriminatieperiode. De veroordeelde moet op geloofwaardige wijze tegenbewijs leveren dat de aangroei van vermogen of uitgaven niet uit het misdrijf voortkomt [16](#page=16). * **Toewijzing aan daders:** Wie het verbeurd te verklaren goed heeft onttrokken, moet betalen. Indien dit niet concreet kan worden nagegaan, wordt het bedrag verdeeld volgens het aandeel in de feiten [16](#page=16). * **Rechten van derden:** Derden met rechtmatige rechten op verbeurdverklaarde zaken kunnen deze laten gelden volgens de door de Koning bepaalde regels [16](#page=16). ### 4.2 Strafdoelstellingen in het nieuw strafwetboek Het Nieuw Sw. definieert expliciet de doelstellingen van de straf, wat een verbetering is ten opzichte van het oude recht waar deze niet wettelijk waren ingeschreven. Deze doelstellingen zijn niet verplicht cumulatief na te streven [17](#page=17) [18](#page=18). De vier doelstellingen van de straf volgens art. 27 Nieuw Sw. zijn: 1. **Uiting geven aan maatschappelijke afkeuring:** Het symbolisch veroordelen van de overtreding van de strafwet [18](#page=18). 2. **Bevorderen van herstel:** Herstel van maatschappelijk evenwicht en herstel van door misdrijf veroorzaakte schade [18](#page=18). 3. **Bevorderen van maatschappelijke rehabilitatie en re-integratie:** Het faciliteren van de terugkeer van de dader in de maatschappij [18](#page=18). 4. **Bescherming van de maatschappij:** Het vrijwaren van de samenleving tegen misdrijven [18](#page=18). **Belangrijke Nuances:** * **Preventie is geen strafdoel op zichzelf:** Hoewel straffen indirect een ontradend effect kunnen hebben, is preventie (algemeen en individueel) geen expliciet vastgelegd strafdoel. De effectiviteit van hogere straffen op criminaliteitsdaling is niet eenduidig aangetoond [18](#page=18). * **Vergelding is geen strafdoel:** Hoewel het toevoegen van leed een kenmerk kan zijn van straf, is het leedtoevoeging zelf geen doelstelling. Dit is impliciet vervat in maatschappelijke afkeuring [18](#page=18). * **Geen hiërarchie:** Er is geen vaste hiërarchie tussen de strafdoelen; de rechter kan één of meerdere doelen nastreven [18](#page=18). **Bijkomende regels voor de keuze van strafdoelen:** * **Gerechtvaardigde proportionaliteit:** De straf moet in verhouding staan tot het misdrijf [18](#page=18). * **Ongewenste neveneffecten:** Rekening houden met ongewenste neveneffecten van de straf op personen, omgeving en samenleving [18](#page=18). * **Gevangenisstraf als ultimum remedium:** Gevangenisstraf dient als laatste redmiddel te worden ingezet [18](#page=18). ### 4.3 Factoren die de straftoemeting beïnvloeden De rechter heeft bij de straftoemeting een aanzienlijke vrijheid, maar deze wordt begrensd door wettelijke bepalingen, de strafdoelstellingen, en specifieke omstandigheden. #### 4.3.1 Verzwarende factoren Verzwarende factoren kunnen de zwaarte en keuze van de straf beïnvloeden, zonder dat dit leidt tot een straf van een hoger wettelijk niveau. De rechter bepaalt zelf de impact van deze factoren [19](#page=19). * **Discriminerende drijfveer (art. 29 Nieuw Sw.):** * Een algemene verzwarende factor die bij alle misdrijven kan worden ingeroepen [20](#page=20). * Kan ook een verzwarend bestanddeel zijn, indien expliciet opgenomen in de wet (bv. door Europese verplichtingen) [20](#page=20). * Vereist een vermoeden van een kenmerk of band met de dader. Bewijslast ligt bij de vervolgende partij [20](#page=20). * **Herhaling (art. 60 Nieuw Sw.):** * Pleegt een misdrijf na een eerdere veroordeling [20](#page=20). * **Toepassingsvoorwaarden:** 1. Vorige veroordeling voor misdrijven van een bepaald strafniveau [20](#page=20). 2. Definitieve veroordeling op het moment van het nieuwe misdrijf [20](#page=20). 3. Tijdsvoorwaarde, afhankelijk van de zwaarte van het nieuwe misdrijf [20](#page=20). * **Gevolgen:** Facultatief voor misdrijven van strafniveau 1 tot 6 (naar hoger niveau), verplicht voor niveau 7 (minimum verhoogd), niet mogelijk voor niveau 8 [21](#page=21). #### 4.3.2 Verzachtende omstandigheden en verschoningsgronden Verzachtende omstandigheden en verschoningsgronden kunnen leiden tot een lichtere of zelfs geen straf. * **Verzachtende omstandigheden (art. 30 Nieuw Sw.):** * Niet in de wet ingeschreven omstandigheden die de rechter in aanmerking neemt [22](#page=22). * Facultatieve toepassing door de rechter [22](#page=22). * Kunnen leiden tot straffen met een lager strafniveau of een bijkomende straf in plaats van een hoofdstraf [22](#page=22). * **Verschoningsgronden (art. 33 Nieuw Sw.):** * In de wet ingeschreven omstandigheden die strafontheffing of strafvermindering tot gevolg hebben [22](#page=22). * Verplichte toepassing [22](#page=22). * **Voorbeelden:** * Uitgelokte doodslag of gewelddaden [22](#page=22). * Medewerking met het gerecht bij drugsmisdrijven (na vervolging) [22](#page=22). * Volledige strafontheffing bij onthulling voorafgaand aan vervolging [22](#page=22). * **Noodweerexces (art. 34 Nieuw Sw.):** * Algemene strafverminderende verschoningsgrond voor te ingrijpende verdedigingshandelingen [22](#page=22). * Vereist een aanvalsdaad die wettige verdediging rechtvaardigt, hevige gemoedsbeweging, en een onevenredige reactie [22](#page=22). * Er is een dubbel causaal verband vereist [23](#page=23). * **Minderjarigheid (art. 35 Nieuw Sw.):** * Een algemene verschoningsgrond die leidt tot strafvermindering wanneer de minderjarige verantwoordelijk en schuldbekwaam is [23](#page=23). * Sluit levenslange opsluiting uit [23](#page=23). #### 4.3.3 Sociale en financiële toestand De sociale en financiële toestand van de beklaagde is een verplichte factor bij de straftoemeting, met name voor geldboetes [19](#page=19). * **Financiële draagkracht:** Mensen met een hoger inkomen kunnen zwaarder financieel gestraft worden dan mensen met een lager inkomen [19](#page=19). * **Geen dagboetesysteem:** Hoewel er geen dagboetesysteem is zoals in Finland of Zweden, kan de rechter rekening houden met de draagkracht bij het bepalen van de strafmaat [19](#page=19). * **Precaire financiële situatie:** Indien bewezen, kan de rechter afwijken van het wettelijk minimum voor geldboetes of een betalingsplan toestaan [25](#page=25). #### 4.3.4 Bemiddeling Bemiddeling is een vertrouwelijk proces dat kan leiden tot strafvermindering indien de rechter hiermee rekening houdt en dit vermeldt in de beslissing [19](#page=19). ### 4.4 Samenloop en straftoemetingsregels Samenloop doet zich voor wanneer een dader meerdere feiten pleegt die samen aan de rechter worden voorgelegd. Het doel is om te voorkomen dat de straf excessief wordt [23](#page=23). * **Eendaadse samenloop (art. 61 Nieuw Sw.):** Eén gedraging leidt tot meerdere misdrijven. Eén hoofdstraf wordt opgelegd, met de zwaarste strafniveau voor de hoofdstraf. Bijkomende straffen worden gecumuleerd, tenzij beperkt door wettelijke maximumtermijnen [24](#page=24). * **Meerdaadse samenloop (art. 62 Nieuw Sw.):** Meerdere gedragingen leiden tot meerdere misdrijven. De rechter houdt rekening met eerdere veroordelingen, en de totale straf mag de bovengrens van gelijktijdige berechting niet overschrijden [24](#page=24). **Volgorde van straftoemetingsregels:** Het Nieuw Sw. hanteert een specifieke volgorde voor de toepassing van straftoemetingsregels: 1. Misdrijf (constitutieve bestanddelen en kwalificatie) [27](#page=27). 2. Strafbare poging [27](#page=27). 3. Straf (verplicht > facultatief) [27](#page=27). 4. Herhaling bij misdrijf van niveau 7 [27](#page=27). 5. Verschoningsgronden (strafverminderend) [27](#page=27). 6. Herhaling bij misdrijven van 1 tot 6 [27](#page=27). 7. Verzachtende omstandigheden [27](#page=27). 8. Verzwarende factoren [27](#page=27). 9. Samenloop [27](#page=27). 10. Andere omstandigheden waarmee rechter rekening kan houden (financiële en sociale toestand, bemiddeling, hechtenis en plaatsingsmaatregel) [27](#page=27). 11. Straftoemetingsmodaliteiten [27](#page=27). 12. Beveiligingsperiode [27](#page=27). ### 4.5 Straftoemetingsmodaliteiten Het Nieuw Sw. biedt diverse modaliteiten om de strafuitvoering te individualiseren, afhankelijk van de specifieke omstandigheden. #### 4.5.1 Opschorting en uitstel * **Opschorting van de uitspraak van de veroordeling (art. 64 Nieuw Sw.):** * Rechter beperkt zich tot een oordeel over de schuldvraag, zonder uitspraak over straf of strafmaat [26](#page=26). * Indien geen herroeping binnen de proeftijd (min. 1 jaar, max. 5 jaar), einde van de vervolging [26](#page=26). * Voor misdrijven met strafniveau 1 tot 6 [26](#page=26). * Geen vereisten m.b.t. strafrechtelijke voorgaanden [26](#page=26). * **Uitstel van de tenuitvoerlegging van de straffen (art. 65 Nieuw Sw.):** * Straf wordt uitgesproken, maar de effectieve uitvoering wordt uitgesteld [27](#page=27). * Bij geen herroeping binnen de proeftijd (min. 1 jaar, max. 5 jaar), vervalt de straf [27](#page=27). * Toepasselijk voor straffen tot strafniveau 3 [27](#page=27). * Kan gewoon uitstel of probatie-uitstel zijn, met algemene en bijzondere voorwaarden [27](#page=27). #### 4.5.2 Probatiestraf De probatiestraf is de opvolger van de autonome probatiestraf uit het oude recht en is bedoeld als alternatieve straf. De voorwaarden worden opgelegd door de strafuitvoeringsrechtbank [26](#page=26) [27](#page=27). #### 4.5.3 Beveiligingsperiode Een facultatief door de rechter opgelegde periode waarin de veroordeelde niet in aanmerking komt voor voorwaardelijke invrijheidstelling. Dit geldt enkel bij bepaalde ernstige misdrijven [21](#page=21). #### 4.5.4 Toerekening van hechtenis De reeds ondergane hechtenis of plaatsingsmaatregel wordt meegerekend bij de straftoemeting en de duur van de gevangenisstraf [25](#page=25). ### 4.6 Overige bepalingen * **Voorlichtingsrapport (art. 31 Nieuw Sw.):** De rechter of het OM kan informatie vragen over de opportuniteit van een straf of maatregel [18](#page=18). * **Advies van deskundigen (art. 32 Nieuw Sw.):** Verplicht advies in te winnen bij gespecialiseerde diensten voor seksuele of terroristische delinquenten, tenzij niet strikt noodzakelijk [18](#page=18). * **Verval van straf door dood:** Bij overlijden van de veroordeelde vervallen straffen, met uitzondering van veiligheidsmaatregelen, gerechtskosten, teruggave en schadevergoedingen [28](#page=28). * **Verjaring van de straf:** Beperking in de tijd voor het recht om straffen uit te voeren, met mogelijkheid tot stuiting [28](#page=28). > **Tip:** Bestudeer de artikelen van het Nieuw Strafwetboek nauwkeurig, aangezien de specifieke bepalingen en voorwaarden cruciaal zijn voor het begrijpen van de straftoemeting. Vergelijk deze met het oude recht om de belangrijkste wijzigingen te identificeren. > **Tip:** Let op de distinction tussen verplicht en facultatief karakter van bepaalde regels en omstandigheden, dit is vaak een belangrijk criterium bij de straftoemeting. --- # Strafhovoordelen en de strafrechtelijke schaal in het Nieuw Strafwetboek Hier is de studiegids voor het onderwerp "Strafhovoordelen en de strafrechtelijke schaal in het Nieuw Strafwetboek" op basis van de verstrekte documentatie, waarbij de nadruk ligt op pagina's 1-16. ## 5. Strafhovoordelen en de strafrechtelijke schaal in het Nieuw Strafwetboek Dit onderdeel van de studiegids behandelt de aard van strafhovoordelen, de criteria voor de oplegging ervan, en de structuur van de strafrechtelijke schaal zoals die wordt gehanteerd in het Nieuw Strafwetboek, met een focus op de verschillende soorten hoofd- en bijkomende straffen. ### 5.1 De aard en doelstellingen van strafhovoordelen Een strafhovoordeling, gepaard gaand met een schuldigverklaring, markeert een eindpunt in de strafrechtelijke interventie (afgezien van de uitvoering). De schuldigverklaring erkent strafbaar gedrag en verantwoordelijkheid, maar de concrete gevolgen worden pas zichtbaar via de strafoplegging, maatregelen en eventuele schadevergoedingen op burgerlijk vlak. De vraag wat een "goede of zinvolle" straf maakt en welke doelstellingen nagestreefd worden, is cruciaal. Hierbij moet rekening gehouden worden met mogelijke ongewenste neveneffecten van straffen, zoals detentieschade (alle gevolgen van een gevangenisstraf, ook tijdens voorhechtenis) of financiële en economische impact bij vermogensstraffen [1](#page=1). De wetgever reikt in het Nieuw Strafwetboek richtlijnen aan voor de rechter, uiteengezet in artikel 27 N.Sw.. Deze richtlijnen omvatten [1](#page=1): 1. Maatschappelijke afkeuring [1](#page=1). 2. Herstel van het maatschappelijk evenwicht en van de door het misdrijf veroorzaakte schade [1](#page=1). 3. Maatschappelijke rehabilitatie en re-integratie van de dader [1](#page=1). 4. Bescherming van de maatschappij [1](#page=1). #### 5.1.1 Kenmerken van een straf Hoewel er geen wettelijke definitie van een straf is, zijn er vier kenmerken die een sanctie als strafrechtelijk bestempelen [1](#page=1) [2](#page=2): * **Wettelijk:** Moet expliciet in de wet bepaald zijn (legaliteitsbeginsel, art. 1 Nieuw Sw.) [1](#page=1). * **Rechterlijk:** Moet door een rechter worden opgelegd; GAS-boetes, minnelijke schikkingen of sancties van tuchtorganen vallen hier niet onder [2](#page=2). * **Persoonlijk:** Alleen de dader of deelnemer is verantwoordelijk; niet de daden van anderen [2](#page=2). * **Individueel:** Elke dader of deelnemer krijgt een eigen, individueel bepaalde straf [2](#page=2). Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) hanteert eigen criteria om een sanctie als straf te beschouwen, gevolgd door het Grondwettelijk Hof en het Hof van Cassatie. Deze criteria zijn [2](#page=2): 1. De interne kwalificatie van de sanctie [2](#page=2). 2. Het toepassingsgebied van de verbodsbepaling en de aard van de inbreuk [2](#page=2). 3. De aard en intensiteit van de sanctie [2](#page=2). Het EHRM hanteert deze criteria om te bepalen of een sanctie gelijkgesteld moet worden met een strafrechtelijke straf, wat gevolgen heeft voor de waarborgen die aan de dader geboden moeten worden [2](#page=2). ### 5.2 De strafrechtelijke schaal in het Nieuw Strafwetboek Het Nieuw Strafwetboek schaft het traditionele drieledige onderscheid tussen criminele, correctionele en politiestraffen af. In plaats daarvan wordt er een systeem gehanteerd met acht strafniveaus voor 'misdrijven' [2](#page=2). #### 5.2.1 Strafniveaus * **Strafniveau 8:** Gereserveerd voor uitzonderlijk ernstige misdrijven, zoals moord [2](#page=2). * **Strafniveaus 2 tot 7:** Deze niveaus omvatten een breder scala aan misdrijven [2](#page=2). * **Strafniveau 3 of hoger:** Vereist een gevangenisstraf [2](#page=2). * **Strafniveau 1:** Dit niveau is gereserveerd voor "misdrijven van geringe ernst" en hierbij verdwijnt de gevangenisstraf [2](#page=2). * **Strafniveau onder 6:** Bij verzachtende omstandigheden kan er gekozen worden voor een straf van niveau 2 [2](#page=2). Overtredingen, zoals die in het oude recht bestonden, worden opgeheven. Het Nieuw Strafwetboek kent ook geen "correctionalisering" of "contraventionalisering" meer, wat betekent dat misdrijven niet meer kunnen worden gedegradeerd naar een lagere categorie door de toepassing van verzachtende omstandigheden [2](#page=2) [3](#page=3). #### 5.2.2 Verzachtende en verzwarende omstandigheden * **Verzachtende omstandigheden:** Deze zijn niet wettelijk bepaald in het Nieuw Strafwetboek, waardoor de rechter veel vrijheid heeft om het strafniveau te bepalen. Ze zorgen ervoor dat de concreet opgelegde straf lager kan zijn dan de straf die abstract in de wet staat [2](#page=2) [3](#page=3). * **Straf verminderende verschoningsgronden:** Deze zijn letterlijk in de wet gekoppeld aan specifieke situaties, zoals uitlokking, en leiden tot een verplicht lagere strafniveau [3](#page=3). * **Verzwarende bestanddelen:** Dit zijn gevolgen die leiden tot verzwaringen van de straf [4](#page=4). ### 5.3 Hoofdstraffen Hoofdstraffen zijn de straffen die door de rechter zelfstandig kunnen worden opgelegd [3](#page=3). #### 5.3.1 Hoofdstraffen voor natuurlijke personen (Art. 41 N.Sw.) Het Nieuw Strafwetboek kent de volgende hoofdstraffen voor natuurlijke personen: * **Vrijheidsbenemende hoofdstraffen (ultimum remedium):** * **Gevangenisstraf:** Een vrijheidsberoving voor een door de rechter bepaalde termijn, overeenkomstig de wettelijke regels. De duur varieert van minimaal zes maanden tot levenslang. Voorlopige hechtenis wordt afgetrokken van de duur. Elektronisch toezicht kan ook als modaliteit van aanhouding of strafuitvoering dienen en telt mee als effectieve vrijheidsberoving [5](#page=5) [6](#page=6). * **Behandeling onder vrijheidsberoving:** Een nieuwe straf die een mengvorm is van internering en gevangenisstraf. Deze is bedoeld voor verminderd toerekeningsvatbare daders met een psychiatrische aandoening die een behandeling nodig hebben. De minimumduur is zes maanden, maximum twintig jaar. De inwerkingtreding is voorzien vanaf 01.01.2035 wegens gebrek aan capaciteit en middelen [6](#page=6). * **Vrijheidsbeperkende hoofdstraffen:** * **Straf onder elektronisch toezicht:** Een verplichting tot aanwezigheid op een bepaald adres, gecontroleerd via elektronische middelen. Het kan als hoofdstraf (minimum één maand, maximum één jaar), modaliteit voor de uitvoering van een aanhoudingsmandaat, of in de uitvoeringsfase van een gevangenisstraf worden toegepast [7](#page=7). * **Probatiestraf:** De verplichting om algemene en bijzondere voorwaarden na te leven gedurende een door de rechter bepaalde termijn. Dit kan als autonome hoofdstraf of als straftoemetingsmodaliteit worden opgelegd. De proeftijd varieert van minimaal zes maanden tot maximaal twee jaar [7](#page=7) [8](#page=8). * **Werkstraf:** Het kosteloos verrichten van arbeid in de vrije tijd, naast eventuele school- of beroepsactiviteiten. De duur varieert van minimaal 20 uren tot maximaal 300 uren [8](#page=8) [9](#page=9). * **Verlengde opvolging:** De verplichting om na afloop van een gevangenisstraf of behandeling onder vrijheidsberoving voorwaarden na te leven voor een bepaalde duur (minimaal 5 jaar, maximaal 15 jaar). Dit is een nieuwe straf die de plaats inneemt van de terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank, met inwerkingtreding vanaf 01.01.2035 [9](#page=9). * **Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten:** Neemt het recht weg om bepaalde rechten uit te oefenen voor de toekomst [10](#page=10). * **Beroepsverbod:** Een bijzondere vorm van ontzetting die de veroordeelde verbiedt zijn beroep uit te oefenen indien hij daarvan ernstig misbruik heeft gemaakt om een misdrijf te plegen [10](#page=10). * **Verval van het recht tot sturen:** Een bijzondere vorm van ontzetting die het recht op sturen oplegt indien een motorrijtuig gediend heeft of bestemd was voor het plegen van een misdrijf of het verzekeren van de vlucht [11](#page=11). * **Verblijfs-, plaats- of contactverbod:** Een bijzondere vorm van ontzetting die de veroordeelde verbiedt te wonen, te verblijven of zich op te houden binnen een bepaald gebied of met bepaalde personen [12](#page=12). * **Lichtste straf:** * **Veroordeling bij schuldigverklaring:** De lichtste straf, waarbij de rechter de ten laste gelegde feiten bewezen en de beklaagde schuldig verklaart. Dit kan bij geringe ernst van de feiten of bij overschrijding van de redelijke termijn van vervolging [12](#page=12) [13](#page=13). #### 5.3.2 Hoofdstraffen voor rechtspersonen (Art. 38 N.Sw.) Het Nieuw Strafwetboek voorziet in een rechtstreekse sanctieregeling voor rechtspersonen, bestaande uit: * **Geldboete:** Zonder conversiesysteem [4](#page=4). * **Dienstverleningsstraf:** In lijn met de werkstraf voor natuurlijke personen [4](#page=4). * **Probatiestraf:** Met gelijkaardige voorwaarden als voor natuurlijke personen [4](#page=4). **Tip:** Strafniveaus 1 tot en met 8 bepalen de theoretische strafmaat, maar de rechter kan op basis van verzachtende omstandigheden afwijken naar lagere niveaus [2](#page=2) [3](#page=3). ### 5.4 Bijkomende straffen Bijkomende straffen worden steeds toegevoegd aan een opgelegde hoofdstraf en kunnen facultatief of verplicht zijn [10](#page=10) [11](#page=11) [12](#page=12) [13](#page=13) [14](#page=14) [4](#page=4) [5](#page=5). * **Bijkomende straffen (Art. 37 N.Sw.):** Een niet-limitatieve lijst van straffen die naast de hoofdstraffen kunnen worden opgelegd [4](#page=4). * **Bijkomende straffen voor rechtspersonen (Art. 39 N.Sw.):** Ook hier een niet-limitatieve lijst [5](#page=5). * **Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten (Art. 47 N.Sw.):** Enkel verplicht bij strafniveau 8, facultatief bij niveau 7 en 8 [10](#page=10). * **Beroepsverbod (Art. 48 N.Sw.):** Kan facultatief worden opgelegd voor alle misdrijven [10](#page=10). * **Verval van het recht tot sturen (Art. 49 N.Sw.):** Facultatief op te leggen indien een motorrijtuig gediend heeft of bestemd was voor het plegen van een misdrijf [11](#page=11). * **Verblijfs-, plaats- of contactverbod (Art. 50 N.Sw.):** Facultatief op te leggen voor alle misdrijven [12](#page=12). * **Geldboete (Art. 52 N.Sw.):** Kan als bijkomende straf worden opgelegd bij strafniveau 2 tot 8 [13](#page=13). * **Verbeurdverklaring (Art. 53 N.Sw.):** Verplicht uit te spreken als bijkomende straf, tenzij dit onredelijk zwaar is [14](#page=14). * **De geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel (Art. 55 N.Sw.):** Een facultatieve bijkomende straf als alternatief voor de geldboete bij potentieel lucratieve misdrijven [16](#page=16). ### 5.5 Beveiligingsmaatregelen Naast straffen kunnen ook beveiligingsmaatregelen worden opgelegd. Een belangrijk voorbeeld hiervan is de **verbeurdverklaring** die ook als beveiligingsmaatregel kan dienen, met name voor het uit omloop nemen van schadelijke en/of verboden voorwerpen [14](#page=14). ### 5.6 Geldboetes en financiële sancties * **Geldboete (Art. 52 N.Sw.):** De verplichting tot betaling van een geldsom ten voordele van de staat. De bedragen worden rechtstreeks aangepast in het artikel, zonder het oude systeem van "opdeciemen". De rechter heeft matigingsbevoegdheid bij financiële precaire situaties [13](#page=13). * **Administratieve geldboete:** Verschilt van een strafrechtelijke geldboete doordat deze rechtstreeks door de overheid wordt opgelegd [13](#page=13). * **Bijdrage aan het slachtofferfonds:** Een fonds voor financiële hulp aan slachtoffers van opzettelijke gewelddaden [13](#page=13). * **Verbeurdverklaring (Art. 53 N.Sw.):** Ontnemen van eigendomsrecht van zaken die misbruikt of verworven zijn in het kader van een misdrijf. Dit kan betrekking hebben op objecten die het voorwerp van het misdrijf uitmaken (objectum sceleris), zaken die gediend hebben of bestemd waren tot het plegen van het misdrijf (instrumentum sceleris), zaken die uit het misdrijf zijn ontstaan (productum sceleris), en vermogensvoordelen die uit het misdrijf zijn verkregen (voordeelsontneming) [14](#page=14) [15](#page=15). * **De geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel (Art. 55 N.Sw.):** Een vermogensstraf die daders van lucratieve misdrijven treft in verhouding tot de behaalde of beoogde voordelen. Deze straf kan maximaal het drievoud van de waarde van het verkregen of beoogde voordeel bedragen [16](#page=16). **Let op:** Het is cruciaal om het onderscheid te maken tussen strafrechtelijke geldboetes, administratieve geldboetes en bijdragen aan het slachtofferfonds, evenals de verschillende vormen van verbeurdverklaring [13](#page=13) [14](#page=14). --- Dit onderdeel van het Nieuw Strafwetboek reguleert de wijze waarop rechters straffen toemeten, rekening houdend met diverse factoren, strafdoelen en specifieke omstandigheden, alsook de consequenties van herhaling en samenloop van misdrijven. ### 5.1 Straftoemeting en de rol van de rechter Straftoemeting omvat het opleggen van de straf en het bepalen van de strafmaat. Hoewel straf en strafmaat in de wet zijn vastgelegd (legaliteitsbeginsel), kent de rechter een aanzienlijke discretionaire bevoegdheid. Dit kan vragen oproepen over gelijkheid, rechtszekerheid en voorspelbaarheid, aangezien er geen dwingende straftoemetingsrichtlijnen zijn, hoewel de vordering van het Openbaar Ministerie wel een indirecte invloed kan hebben [17](#page=17). #### 5.1.1 Doelstellingen van de straf Het Nieuw Strafwetboek formuleert vier doelstellingen van de straf, die niet noodzakelijk cumulatief nagestreefd hoeven te worden [17](#page=17) [18](#page=18): 1. Het uiting geven aan de maatschappelijke afkeuring ten aanzien van de overtreding van de strafwet [18](#page=18). 2. Het bevorderen van herstel van maatschappelijk evenwicht en herstel van door misdrijf veroorzaakte schade [18](#page=18). 3. Het bevorderen van maatschappelijke rehabilitatie en re-integratie van de dader [18](#page=18). 4. Het beschermen van de maatschappij [18](#page=18). Preventie is geen op zichzelf staand strafdoel, hoewel het impliciet vervat kan zijn in rehabilitatie en maatschappelijke afkeuring. Vergelding is evenmin een doelstelling; het kenmerk van leedtoevoeging is niet hetzelfde als leedtoevoeging als doel. Er is geen hiërarchie tussen de strafdoelen, en de rechter kan één of meerdere doelstellingen nastreven [18](#page=18). Bijkomende regels voor de keuze van strafdoelen omvatten gerechtvaardigde proportionaliteit, het vermijden van ongewenste neveneffecten, en het beschouwen van gevangenisstraf als *ultimum remedium* [18](#page=18). #### 5.1.2 Voorlichtingsrapport en deskundigenadvies De rechter of het Openbaar Ministerie kan informatie vragen via een voorlichtingsrapport om de opportuniteit van een straf of maatregel te beoordelen. Dit rapport wordt opgesteld door bevoegde diensten binnen het gerechtelijk arrondissement van de verblijfplaats van de beklaagde. Voor seksuele en terroristische delinquenten is het advies van gespecialiseerde diensten verplicht, tenzij dit niet strikt noodzakelijk is [18](#page=18). #### 5.1.3 Rekening houden met sociale en financiële toestand Artikel 52, §2, lid 1 van het Nieuw Strafwetboek verplicht de rechter om rekening te houden met de financiële draagkracht en sociale toestand van de beklaagde. Dit betekent dat personen met een hoger inkomen zwaarder financieel gestraft kunnen worden dan personen met een lager inkomen. De beklaagde dient zelf elementen met betrekking tot zijn sociale en financiële toestand aan te leveren [19](#page=19). > **Tip:** Het Nieuw Strafwetboek kent geen dagboetesysteem zoals in Finland of Zweden, waarbij de strafmaat wordt uitgedrukt in een aantal 'dagen' vermenigvuldigd met een dageenheid die de draagkracht van de beklaagde uitdrukt [19](#page=19). #### 5.1.4 Bemiddeling Bemiddeling, een gestructureerd proces van vrijwillig overleg tussen conflicterende partijen met medewerking van een neutrale derde, kan door de rechter worden overwogen. De rechter kan een zaak schorsen in afwachting van herstelbemiddeling, maar dit gebeurt zelden wegens tijdsgebrek en lage slaagkans. Het vertrouwelijke karakter van bemiddeling kan doorbroken worden indien partijen instemmen [19](#page=19). ### 5.2 Verzwarende en verzachtende omstandigheden #### 5.2.1 Verzwarende factoren Verzwarende factoren zijn omstandigheden die de rechter in aanmerking moet nemen bij de bepaling van de strafmaat. Deze factoren verschillen van verzwarende bestanddelen van misdrijven, aangezien ze niet leiden tot een hogere strafniveau [19](#page=19). ##### 5.2.1.1 De discriminerende drijfveer De discriminerende drijfveer kan als een algemene verzwarende factor bij alle misdrijven worden ingeroepen. Dit is deels het gevolg van Europese verplichtingen. Discriminatiegronden omvatten vermeende kenmerken van het slachtoffer of een vermeende band daarmee. De bewijslast ligt bij de vervolgende partijen en kan moeilijk zijn [20](#page=20). ##### 5.2.1.2 Herhaling Herhaling, het plegen van een misdrijf na een eerdere veroordeling, kan aanleiding geven tot strafverzwaring. De toepassingsvoorwaarden omvatten een eerdere veroordeling van een bepaald strafniveau, een definitieve veroordeling op het moment van het nieuwe misdrijf, en een tijdsvoorwaarde die afhankelijk is van de zwaarte van het nieuwe misdrijf. Veroordelingen uit andere EU-landen kunnen hierbij ook meegerekend worden [20](#page=20). > **Uitleg:** Herhaling verschilt van samenloop, waarbij meerdere misdrijven door dezelfde dader worden gepleegd en aan de rechter worden voorgelegd [21](#page=21). Strafverzwaring wegens herhaling is facultatief voor misdrijven van strafniveau 1 tot 6 (naar een onmiddellijk hoger niveau) en verplicht voor misdrijven van strafniveau 7 (minimum verhoogd) [21](#page=21). #### 5.2.2 Verzachtende omstandigheden Verzachtende omstandigheden zijn alle mogelijke omstandigheden die de rechter in aanmerking neemt voor een lichtere of gewijzigde straf. Deze omstandigheden zijn niet wettelijk ingeschreven en hebben facultatieve toepassing [22](#page=22). ##### 5.2.2.1 Verschoningsgronden Verschoningsgronden zijn wettelijk ingeschreven omstandigheden die strafontheffing of strafvermindering tot gevolg hebben en verplicht dienen te worden toegepast. Voorbeelden zijn uitgelokte doodslag, uitgelokte gewelddaden, en medewerking met het gerecht bij drugsmisdrijven [22](#page=22). ###### 5.2.2.1.1 Noodweerexces Noodweerexces is een algemene strafverminderende verschoningsgrond voor te ingrijpende of onnodige verdedigingshandelingen, mits aan bepaalde voorwaarden is voldaan, waaronder een hevige gemoedsbeweging en een dubbel causaal verband [22](#page=22) [23](#page=23). ###### 5.2.2.1.2 Minderjarigheid Minderjarigheid kan een verschoningsgrond zijn, wat leidt tot strafverminderende gevolgen. Dit sluit levenslange opsluiting uit voor daders die op het moment van het misdrijf minderjarig waren [23](#page=23). ### 5.3 Samenloop van misdrijven Samenloop doet zich voor wanneer één dader meerdere feiten heeft gepleegd die samen voor de rechter komen. Dit kan leiden tot strafverhoging, maar is gericht op het plafonneren van de straf [23](#page=23). #### 5.3.1 Eendaadse samenloop Bij eendaadse samenloop worden door één gedraging twee of meer misdrijven gepleegd. Er wordt één hoofdstraf opgelegd, die gelijk is aan het zwaarste strafniveau van de misdrijven. Bijkomende straffen worden gecumuleerd, met mogelijke grenzen aan wettelijke maximumtermijnen [24](#page=24). #### 5.3.2 Meerdaadse samenloop Meerdaadse samenloop betreft het plegen van twee of meer misdrijven door meerdere gedragingen. Er moet een samenhang tussen de misdrijven zijn. Bij niet-gelijktijdige berechting moet de rechter rekening houden met eerdere veroordelingen. Voor misdrijven van strafniveau 7 of 8 wordt de zwaarste straf opgelegd, terwijl voor misdrijven van strafniveau 1 tot 6 de hoofdstraf binnen het hoogste strafniveau valt, met optie tot verhoging. Bijkomende straffen worden cumulatief toegepast [24](#page=24). > **Let op:** Verbeurdverklaring kan worden verminderd indien een precaire financiële situatie van de beklaagde bewezen wordt, om een onredelijk zware bestraffing te vermijden [24](#page=24) [25](#page=25). ### 5.4 Straftoemetingsmodaliteiten Het Nieuw Strafwetboek biedt diverse alternatieve mogelijkheden voor straftoemeting, die voortkomen uit een dadergerichte benadering [25](#page=25) [26](#page=26). #### 5.4.1 Opschorting van de uitspraak van de veroordeling Opschorting van de uitspraak van de veroordeling houdt in dat de rechter zich beperkt tot het oordeel over de schuldvraag en geen uitspraak doet over straf of strafmaat. Dit vereist instemming van de beklaagde, bewezenverklaring van het misdrijf, en betreft misdrijven met strafniveau 1 tot 6. Er is een proeftijd van minimaal één jaar en maximaal vijf jaar [26](#page=26). #### 5.4.2 Uitstel van de tenuitvoerlegging van de straffen Bij uitstel van de tenuitvoerlegging spreekt de rechter een straf uit, maar stelt de effectieve uitvoering daarvan uit. Dit is mogelijk voor straffen tot strafniveau 3 en kent een proeftijd van minimaal één jaar en maximaal vijf jaar. Er kan sprake zijn van gewoon uitstel of probatie-uitstel met algemene en bijzondere voorwaarden. De wijziging en herroeping van uitstel worden beslist door de strafuitvoeringsrechtbank [27](#page=27). > **Kernpunt:** De probatiestraf is de opvolger van de autonome probatiestraf uit het oud BW [26](#page=26). #### 5.4.3 Overige modaliteiten Andere modaliteiten zijn de beveiligingsperiode, die de mogelijkheid tot vervroegde invrijheidstelling beperkt en de toerekening van reeds ondergane hechtenis [21](#page=21) [25](#page=25). ### 5.5 Verval en verjaring van straffen #### 5.5.1 Dood van de veroordeelde De dood van de veroordeelde leidt tot het verval van de straf, met uitzondering van beveiligingsmaatregelen, gerechtskosten, teruggave en schadevergoedingen. Dit geldt enkel voor natuurlijke personen [28](#page=28). #### 5.5.2 Verjaring van de straf De verjaring van de straf beperkt in de tijd het recht om straffen uit te voeren. De verjaringstermijnen kunnen worden gestuit of geschorst onder specifieke omstandigheden [28](#page=28) [29](#page=29). #### 5.5.3 Verjaring van burgerrechtelijke veroordeling De verjaring van burgerrechtelijke veroordelingen in strafzaken volgt de regels van het burgerlijk recht. Onwaardigheid om te erven verjaart niet [29](#page=29). ### 5.6 Genade en amnestie #### 5.6.1 Genade Genade is een grondwettelijk voorrecht van de Koning om uitgesproken straffen kwijt te schelden of te verminderen. Het beïnvloedt de gevolgen en uitvoering van opgelegde, maar nog niet uitgevoerde straffen [29](#page=29). #### 5.6.2 Amnestie Amnestie is een beslissing van de wetgevende macht die de strafwaardigheid van gedragingen uit het verleden opheft. Dit ontneemt het strafbaar karakter van gedragingen voor een bepaalde categorie veroordeelden. Amnestie is niet mogelijk voor beveiligingsmaatregelen [30](#page=30). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Term | Definitie | | Samenloop van misdrijven | Situaties waarbij één dader meerdere feiten heeft gepleegd die samen voor de rechter worden gebracht, wat kan leiden tot strafverhoging, maar ook tot plafonnering van de straf om te voorkomen dat deze excessief wordt. | | Eendaadse samenloop | Een situatie waarin een dader door één enkele gedraging twee of meer misdrijven pleegt, zonder dat hij voor een van deze misdrijven reeds onherroepelijk was veroordeeld op het moment van het plegen van de feiten. Er wordt één hoofdstraf opgelegd, gebaseerd op het zwaarste strafniveau, en verplichte bijkomende straffen worden steeds gecumuleerd. | | Meerdaadse samenloop | Een situatie waarin een dader door meerdere gedragingen twee of meer misdrijven pleegt, zonder dat hij voor een van deze misdrijven reeds onherroepelijk was veroordeeld op het moment van het plegen van de feiten. Er moet een samenhang tussen de misdrijven bestaan en de rechter houdt rekening met eerdere veroordelingen bij niet-gelijktijdige berechting. | | Wettelijke herhaling | Een juridische situatie die verschilt van samenloop, waarbij een nieuw misdrijf wordt gepleegd nadat de dader reeds onherroepelijk is veroordeeld voor een eerder misdrijf. | | Hoofdstraf | De primaire straf die wordt opgelegd voor een of meerdere misdrijven, waarbij bij samenloop de zwaarste strafniveau van de gepleegde misdrijven als basis dient. | | Bijkomende straffen | Strafrechtelijke sancties die naast de hoofdstraf kunnen worden opgelegd, zoals een ontzegging van het recht tot sturen. Bij eendaadse samenloop worden verplichte bijkomende straffen gecumuleerd, terwijl facultatieve bijkomende straffen soeverein door de rechter worden beoordeeld. | | Cumulatie van straffen | Het optellen of samenvoegen van straffen, met name bijkomende straffen, binnen de grenzen van de wet. Bij meerdaadse samenloop mogen de straffen voor niet-gelijktijdige berechting samen de bovengrens van de gelijktijdige berechting niet overschrijden. | | Verbeurdverklaring | De ontneming van goederen die verband houden met een misdrijf. De rechter kan de verbeurdverklaring verminderen om een onredelijk zware bestraffing te vermijden, met name bij precair financiële situaties van de beklaagde. | | Precaire financiële situatie | Een toestand van financiële instabiliteit die door de beklaagde moet worden bewezen met documenten, en die de rechter kan doen afwijken van het wettelijk minimum voor geldboetes of betalingsplannen in schijven toestaat. | | Overschrijden van de redelijke termijn | Een situatie waarin een proces te lang duurt, wat kan leiden tot sancties zoals opschorting, een lagere straf dan het wettelijk minimum, een eenvoudige schuldigverklaring, of in ernstige gevallen, het verval van de strafvordering. | | Hechtenis | De periode die een verdachte reeds in de gevangenis heeft doorgebracht in afwachting van de uitspraak. Deze periode wordt in mindering gebracht op de uiteindelijke gevangenisstraf en de rechter houdt er rekening mee bij de straftoemeting. | | Verzwarende factoren | Omstandigheden die de rechter in aanmerking moet nemen bij het bepalen van de strafmaat en de keuze van de straf. De rechter bepaalt zelf de impact van deze factoren, die geen deel uitmaken van de wettelijke bestanddelen van het misdrijf zelf. | | Discriminerende drijfveer | Een algemene verzwarende factor die bij alle misdrijven kan worden ingeroepen wanneer deze is ingegeven door discriminatie op basis van vermeende kenmerken van het slachtoffer of diens vermeende band daarmee. Dit kan leiden tot hogere straffen, zeker wanneer het expliciet als verzwarend bestanddeel in de wet is opgenomen. | | Herhaling | Het plegen van een misdrijf na een eerdere veroordeling. Herhaling kan leiden tot strafverzwaring, afhankelijk van het strafniveau van de eerdere en de nieuwe misdrijven, de definitieve aard van de veroordeling en de geldende tijdsvoorwaarden. | | Beveiligingsperiode | Een facultatief door de rechter opgelegde periode waarin een veroordeelde niet in aanmerking komt voor voorwaardelijke invrijheidsstelling of voorlopige invrijheidsstelling, met name bij ernstige misdrijven zoals schendingen van het internationaal humanitair recht of terrorisme. | | Verzachtende omstandigheden | Alle mogelijke omstandigheden die door de rechter in aanmerking worden genomen om een lichtere of gewijzigde straf op te leggen. Deze omstandigheden zijn niet in de wet ingeschreven en de toepassing ervan is facultatief voor de rechter. | | Verschoningsgronden | In de wet ingeschreven omstandigheden die leiden tot strafontheffing of strafvermindering. De toepassing hiervan is verplicht en leidt tot een straf op een lager niveau dan oorspronkelijk bepaald voor het misdrijf. | | Noodweerexces | Een algemene strafverminderende verschoningsgrond die van toepassing is op te ingrijpende of onnodige verdedigingshandelingen die voortkomen uit een hevige gemoedsbeweging na een aanvalsdaad die wettige verdediging rechtvaardigt. | | Minderjarigheid | Een algemene verschoningsgrond die, indien de minderjarige verantwoordelijk en schuldbekwaam is, verplicht in aanmerking moet worden genomen als strafverminderende factor wanneer deze als meerderjarige wordt gestraft. Dit sluit levenslange opsluiting uit. | | Samenloop | Situaties waarbij één dader meerdere feiten heeft gepleegd die gezamenlijk aan de rechter worden voorgelegd. Dit kan leiden tot strafverhoging, maar er is een plafond ingesteld om excessieve straffen te voorkomen. | | Verlengde opvolging | Een verplichting om na afloop van een gevangenisstraf of behandeling onder vrijheidsberoving bepaalde voorwaarden na te leven gedurende een specifieke duur, gericht op begeleiding, behandeling en het vermijden van recidive. | | Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten | Een bijkomende straf die de veroordeelde het recht ontneemt om in de toekomst bepaalde specifieke rechten uit te oefenen, zoals het kiesrecht, en die verplicht is bij strafniveau 8. | | Beroepsverbod | Een bijzondere vorm van ontzetting waarbij de veroordeelde verboden wordt om zijn beroep uit te oefenen, met name wanneer hij daarvan ernstig misbruik heeft gemaakt om een misdrijf te plegen. | | Verval van het recht tot sturen | Een bijzondere vorm van ontzetting waarbij de rechter een verval van het recht op het besturen van motorrijtuigen oplegt, indien een motorrijtuig gediend heeft of bestemd was voor het plegen van een misdrijf of voor het verzekeren van de vlucht. | | Verblijfs-, plaats- of contactverbod | Een bijzondere vorm van ontzetting waarbij de rechter de veroordeelde de ontzetting oplegt van het recht om te wonen, te verblijven of zich op te houden binnen een bepaald gebied of met bepaalde personen. | | Veroordeling bij schuldigverklaring | De lichtste straf, die erin bestaat de ten laste gelegde feiten bewezen te verklaren en de beklaagde schuldig te bevinden, zonder oplegging van een andere straf, en die wordt toegepast bij feiten van geringe ernst of bij overschrijding van de redelijke termijn voor vervolging. | | Geldboete | Een verplichting tot betaling van een geldsom ten voordele van de staat, die kan dienen als hoofdstraf of als bijkomende straf, waarbij de rechter matigingsbevoegdheid heeft in geval van financiële precaire situaties. | | Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel | Een vermogensstraf waarbij daders van potentieel lucratieve misdrijven geldelijk worden gestraft in verhouding tot de vermogensvoordelen die uit het misdrijf konden worden behaald, als facultatieve bijkomende straf. | | Vermogensstraf | Een straf die wordt opgelegd op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel, waarbij daders van potentieel lucratieve misdrijven geldelijk worden gestraft in verhouding tot de vermogensvoordelen die uit het misdrijf konden worden behaald. Dit is een facultatieve bijkomende straf of uitzonderlijk een hoofdstraf, maximaal het drievoud van de waarde van het verkregen of beoogde voordeel. | | Straftoemeting | Het proces waarbij de rechter de straf bepaalt en de strafmaat kiest. Hoewel de wet de straffen en strafmaten vastlegt, heeft de rechter hierbij een aanzienlijke discretionaire bevoegdheid, waarbij rekening wordt gehouden met verzachtende en verzwarende omstandigheden en de vastgestelde strafdoelstellingen. | | Strafdoelstellingen | De vier doelstellingen van de straf zoals vastgelegd in artikel 27 van het Nieuw Strafwetboek: het uiten van maatschappelijke afkeuring, het bevorderen van herstel van maatschappelijk evenwicht en schade, het bevorderen van maatschappelijke rehabilitatie en re-integratie van de dader, en het beschermen van de maatschappij. Preventie en vergelding worden niet als zelfstandige strafdoelen beschouwd. | | Voorlichtingsrapport | Een rapport dat door de rechter of het Openbaar Ministerie kan worden opgevraagd om informatie te verkrijgen over de opportuniteit van een straf of maatregel. Dit rapport wordt opgesteld door een bevoegde dienst en kan de rechter helpen bij het verantwoord opleggen van alternatieve straffen. | | Opschorting van de uitspraak van de veroordeling | Een modaliteit waarbij de rechter zich beperkt tot het oordeel over de schuldvraag en geen uitspraak doet over de straf of strafmaat. Dit resulteert niet in een strafrechtelijke veroordeling en leidt tot het definitieve einde van de procedure indien de proeftijd zonder herroeping wordt doorlopen. | | Straf | Het opleggen van een straf die gepaard gaat met een veroordeling, wat (op de fase van de uitvoering na) een eindpunt van de strafrechtelijke interventie vormt. De schuldigverklaring erkent strafbaar gedrag en strafrechtelijke verantwoordelijkheid, maar heeft pas tastbare gevolgen via de straf(toemeting), het opleggen van maatregelen en eventuele schadevergoeding. | | Detentieschade | Alle gevolgen van een gevangenisstraf, inclusief de periode van voorhechtenis, die kunnen leiden tot ontslag, aantasting van de naam en verlies van contact met familie, evenals een deklassering met verlies van werk en financiële schulden. | | Vergelding | Een van de doelstellingen van straf, die de normale reactie van de maatschappij op strafbaar gedrag weerspiegelt, gericht op het uiten van maatschappelijke afkeuring. | | Maatschappelijk evenwicht en herstel van schade | Een doelstelling van straf die beoogt het evenwicht in de samenleving te herstellen en de door het misdrijf veroorzaakte schade te vergoeden. | | Maatschappelijke rehabilitatie en re-integratie | Een doelstelling van straf gericht op het bevorderen van het herstel en de terugkeer van de dader in de maatschappij. | | Beschermen van de maatschappij | Een doelstelling van straf die gericht is op het waarborgen van de veiligheid en het welzijn van de samenleving tegen criminele activiteiten. | | Wettelijk (strafkenmerk) | Een kenmerk van straf dat inhoudt dat de straf expliciet in de wet moet zijn vastgelegd, conform het legaliteitsbeginsel zoals bepaald in artikel 1 van het Nieuw Strafwetboek. | | Rechterlijk (strafkenmerk) | Een kenmerk van straf dat aangeeft dat straffen enkel door een rechter kunnen worden opgelegd, en dus geen sancties zijn die door bijvoorbeeld gemeentelijke administratieve sancties (GAS), minnelijke schikkingen of tuchtorganen worden opgelegd. | | Persoonlijk (strafkenmerk) | Een kenmerk van straf dat stelt dat men niet verantwoordelijk kan worden gehouden voor de daden van anderen; enkel de daders en deelnemers aan een misdrijf kunnen worden gestraft. | | Individueel (strafkenmerk) | Een kenmerk van straf dat inhoudt dat elke dader of deelnemer aan een misdrijf een eigen, individueel bepaalde straf krijgt. | | Hoofdstraffen | Strafen die door de rechter zelfstandig, dus zonder andere straf, kunnen worden opgelegd. Dit omvat zowel vrijheidsbenemende als vrijheidsbeperkende hoofdstraffen. | | Vrijheidsbenemende hoofdstraffen | Hoofdstraffen die de vrijheid van een persoon ontnemen, zoals de gevangenisstraf en behandeling onder vrijheidsberoving. |

# De doelstellingen van de straf en strafuitvoeringsrecht Dit onderwerp behandelt de verschillende doelstellingen die nagestreefd worden met bestraffing, van vergelding tot re-integratie, en introduceert de principes van strafuitvoering. ## 1\. De doelstellingen van de straf en strafuitvoeringsrecht ### 1.1 Algemeen overzicht van strafdoelstellingen De kern van strafuitvoering ligt in de te realiseren doelstellingen die de rechter moet overwegen bij het bepalen van de strafsoort en strafmaat. Hoewel de klassieke opvatting de nadruk legde op het leedtoevoegende karakter van de straf, erkent de hedendaagse wetgeving, met name in het Strafwetboek van 2024, een breder scala aan doelstellingen. Deze doelstellingen zijn niet noodzakelijk cumulatief en de wetgever heeft een strikte motiveringsplicht geïntroduceerd, vooral bij het opleggen van gevangenisstraffen. > **Tip:** De doelstellingen van de straf zijn cruciaal voor het bepalen van zowel de strafsoort als de strafmaat. Een grondige motivatie door de rechter is hierbij essentieel. #### 1.1.1 Kernbegrippen en doelstellingen * **Bescherming van de maatschappij:** Een fundamenteel doel is het onschadelijk maken van de dader voor de maatschappij en het voorkomen van toekomstige delicten. * **Herstel:** Dit omvat zowel het bevorderen van het herstel van het maatschappelijk evenwicht als het herstel van de door het misdrijf veroorzaakte schade. Dit kan symbolisch plaatsvinden, bijvoorbeeld via een werkstraf. * **Preventie:** * **Generale preventie:** Het afschrikkende effect van de straf op potentiële daders. * **Individuele preventie:** Het voorkomen dat de betrokkene zelf hervalt. * **Re-integratie:** Het faciliteren van de maatschappelijke rehabilitatie en re-integratie van de dader na het plegen van een misdrijf. * **Maatschappelijke afkeuring:** Het uiten van de afkeuring van de samenleving ten aanzien van de overtreding van de strafwet. > **Tip:** De doelstellingen van de straf worden niet louter als een lijstje beschouwd; de rechtspraak, met name die van het Hof van Cassatie, nuanceert en interpreteert deze. #### 1.1.2 De rol van de rechter en de motiveringsplicht De rechter bepaalt, binnen de wettelijke grenzen, de straffen en maatregelen die noodzakelijk zijn ter realisering van de beoogde doelstellingen. Sinds het Strafwetboek van 2024 is er een strikte motiveringsplicht voor de schriftelijke conclusies en bij het opleggen van gevangenisstraffen. Dit houdt in dat de rechter expliciet moet motiveren waarom een bepaalde straf wordt opgelegd in het licht van de strafdoelstellingen. > **Tip:** Referenties naar de veronderstelde verwachtingen van slachtoffers en hun familie kunnen door de rechter worden meegenomen in de motivatie, mits deze kaderen binnen de algemene doelstellingen van de straftoemeting. ### 1.2 Gevangenisstraf als ultimum remedium De gevangenisstraf wordt beschouwd als het "ultimum remedium", het laatste redmiddel, binnen het strafrechtelijk arsenaal. Dit principe van subsidiariteit is verankerd in het Strafwetboek en houdt in dat gevangenisstraffen alleen worden opgelegd wanneer andere, minder ingrijpende straffen niet volstaan. Hierbij wordt rekening gehouden met de ongewenste neveneffecten van detentie voor de betrokkenen, hun omgeving en de samenleving. > **Tip:** De gevangenisstraf is pas verplicht in de hoogste strafniveaus (niveau 7 en 8). Voor lagere niveaus kan de rechter kiezen voor alternatieve straffen. #### 1.2.1 Strafniveaus en gevangenisstraf * **Niveau 1 en 2:** Geen verplichte gevangenisstraf. In niveau 2 kan een gevangenisstraf van zes maanden tot drie jaar worden opgelegd, evenals andere vrijheidsbeperkende straffen. * **Niveau 7 en 8:** Verplichte vrijheidsbenemende straffen (gevangenisstraf of behandeling onder vrijheidsberoving). * **Vervangende gevangenisstraf:** Bij niet-uitvoering van bepaalde straffen zoals een werkstraf of probatiestraf, kan een vervangende gevangenisstraf worden opgelegd, met een maximumduur van één jaar. ### 1.3 Proportionele bestraffing Een algemeen principe is de rechtvaardige proportionaliteit tussen het misdrijf en de straf. Dit betekent dat de straf in verhouding moet staan tot de ernst van het gepleegde feit. * **Geldboeten:** Hoewel er geen inkomensgerelateerde geldboeten zijn in de strikte zin, wordt bij het vaststellen van geldboeten en geldstraffen rekening gehouden met de financiële draagkracht en de sociale toestand van de veroordeelde, alsook met het verwachte of behaalde voordeel uit het misdrijf. * **Verbeurdverklaring:** Ook bij verbeurdverklaringen kan de rechter rekening houden met deze factoren. ### 1.4 Individualisering van de straf De individualisering van de straf is een heilig principe. Dit houdt in dat de straf wordt aangepast aan de specifieke omstandigheden van de dader en het feit. * **Voorlichtingsrapport:** De rechter kan een voorlichtingsrapport vragen om de meest optimale straf in een specifieke casus te bepalen. * **Advies van deskundigen:** Bij specifieke delicten, zoals zeden- of terrorismemisdrijven, kan advies van deskundigen of gespecialiseerde diensten worden ingewonnen indien strikt noodzakelijk. ### 1.5 Gediversifieerd sanctiepalet Het Strafwetboek van 2024 voorziet in een gediversifieerd straffenpalet met verschillende strafniveaus (8 in totaal). Dit omvat een duidelijke inventaris van hoofd- en bijkomende straffen voor natuurlijke en rechtspersonen. #### 1.5.1 Hoofd- en bijkomende straffen * **Hoofdstraffen:** Kunnen afzonderlijk worden uitgesproken. * **Bijkomende straffen:** Kunnen slechts samen met een hoofdstraf worden uitgesproken, met uitzondering van internering en opschorting van de uitspraak van de veroordeling, die wel met verbeurdverklaring kunnen gepaard gaan. #### 1.5.2 Typen straffen * **Vrijheidsbenemende straffen:** Gevangenisstraf, behandeling onder vrijheidsberoving. * **Vrijheidsbeperkende straffen:** Straf onder elektronisch toezicht, probatiestraf, werkstraf. * **Vermogensstraffen:** Geldboete, verbeurdverklaring (inclusief verruimde verbeurdverklaring), geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel. * **Specifieke straffen:** Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten, beroepsverbod, verval van het recht tot sturen, verblijfs-, plaats- of contactverbod. * **Spiegelstraffen:** Straf die het onderliggende misdrijf of de daderproblematiek reflecteert, met als doel het recidiverisico te verlagen. #### 1.5.3 Consensuele straffen en bestraffingsmodaliteiten De beklaagde kan instemmen met bepaalde straffen of bestraffingsmodaliteiten, zoals straf onder elektronisch toezicht, werkstraf, probatiestraf, dienstverleningsstraf, probatie-uitstel en opschorting van de uitspraak van de veroordeling. ### 1.6 Strafuitvoering De uitvoering van straffen gebeurt op basis van definitieve veroordelingen met kracht van gewijsde. * **Strafuitvoeringsrechtbank (SURB):** Zal de centrale uitvoeringsinstantie worden voor bepaalde straffen, hoewel deze nog niet volledig operationeel is. Momenteel is de probatiecommissie nog actief. * **Vervangende straffen:** Worden subsidiair opgelegd en kunnen worden uitgevoerd als de hoofdstraffen niet (volledig) worden uitgevoerd. De vervangende gevangenisstraf bij geldboetes is afgeschaft ten gunste van gedwongen tenuitvoerlegging via inbeslagname en verkoop van goederen. * **Niet-naleving:** Het niet-naleven van bepaalde straffen (zoals beroepsverbod, verval van het recht tot sturen) kan leiden tot een afzonderlijke strafbaarstelling. > **Tip:** Het strafuitvoeringsrechtboek (Wet 13 maart 2024) regelt de tenuitvoerlegging van straffen. De SURB zal een cruciale rol spelen in het aanpassen, opschorten of beëindigen van straffen. #### 1.6.1 Actieradius van bijkomende straffen Bijkomende straffen worden uitgesproken ongeacht de plaats waar het misdrijf is gepleegd, zolang de toepassingsvoorwaarden van Boek I van het Strafwetboek zijn vervuld. #### 1.6.2 Strafen voor rechtspersonen Voor rechtspersonen gelden specifieke hoofd- en bijkomende straffen, waaronder geldboetes, dienstverleningsstraffen, probatiestraffen en verbeurdverklaringen. Ook kunnen zij verboden worden een bepaalde activiteit uit te oefenen of kan een inrichting gesloten worden. > **Tip:** De wet maakt een duidelijk onderscheid tussen straffen toepasselijk op natuurlijke personen en rechtspersonen, met specifieke niveaus en strafmaten voor elk. * * * # De indeling en specificatie van straffen Dit onderwerp behandelt de verschillende soorten straffen die opgelegd kunnen worden aan natuurlijke en rechtspersonen, inclusief de indeling in hoofd- en bijkomende straffen en het systeem van strafniveaus. ## 4.1 Algemene principes betreffende straffen ### 4.1.1 Kenmerken van een straf Een straf is een punitieve sanctie die door een rechter wordt uitgesproken. Bestuurlijke sancties, hoewel soms ook een punitief karakter hebbend, worden door een bestuurlijke overheid opgelegd en vallen buiten de definitie van een straf in de zin van het strafrecht. De vraag of een sanctie als "criminal charge" in de zin van artikel 6 en 7 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) kan worden beschouwd, wordt beoordeeld op basis van de aard van de inbreuk en de aard en ernst van de sanctie, waarbij de jurisprudentie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) casuïstisch is. ### 4.1.2 Uitvoering van de straf De uitvoering van straffen vindt plaats na een definitieve veroordeling met kracht van gewijsde, waarbij de rechtsmiddelen zijn uitgeput. De uitvoering van vonnissen en arresten gebeurt "in naam des Konings". De strafrechtelijke aspecten worden op verzoek van het Openbaar Ministerie (OM) uitgevoerd, terwijl de civiele aspecten op verzoek van burgerlijke partijen worden afgehandeld. De uitvoering van geldboeten en verbeurdverklaringen vereist een verzoek aan de FOD Justitie en de FOD Financiën. Het Strafuitvoeringswetboek (SW 2024) regelt het uitvoeringscontentieux. Voorlopige hechtenis is geen straf, maar een georganiseerde vrijheidsberoving tijdens het gerechtelijk onderzoek die afgetrokken wordt van de opgelegde straf. Onmiddellijke aanhouding kan wel plaatsvinden zodra een straf definitief is. Het OM speelt een sleutelrol in de uitvoering van straffen. ### 4.1.3 Doelstellingen van de straf De doelstellingen van straf zijn gericht op de bescherming van de maatschappij, het onschadelijk maken van de dader, het bereiken van herstel (al dan niet symbolisch), en preventie (generaal of individueel). Vergelding en re-integratie na het plegen van een misdrijf zijn eveneens van belang. De klassieke leer legde de nadruk op het leedtoevoegende karakter van de straf, terwijl de SW 2024 de nadruk legt op de bescherming van de maatschappij, het bevorderen van herstel en rehabilitatie, en de maatschappelijke afkeuring. Gevangenisstraf wordt beschouwd als een \_ultimum remedium (laatste redmiddel), en er is een strikte motiveringsplicht bij het opleggen van een gevangenisstraf, met aandacht voor de ongewenste neveneffecten. De strafdoelstellingen zijn niet noodzakelijk limitatief. ### 4.1.4 Proportionele bestraffing Een rechtvaardige proportionaliteit tussen het misdrijf en de straf is een algemeen principe. Geldboetes worden niet enkel inkomensgerelateerd vastgesteld, maar houden ook rekening met de financiële draagkracht en de sociale toestand van de veroordeelde. ### 4.1.5 Individualisering De individualisering van de straf is cruciaal. Een voorlichtingsrapport (artikel 31 SW) kan worden opgesteld om de meest optimale straf in een specifieke casus te bepalen. Bij zeden- en terrorismemisdrijven kan, indien strikt noodzakelijk, advies van een deskundige of gespecialiseerde dienst worden ingewonnen (artikel 32 SW). ## 4.2 Indeling van straffen De SW 2024 voorziet in een gediversifieerd sanctie- en straffenpalet, met een duidelijke inventaris van hoofd- en bijkomende straffen voor natuurlijke en rechtspersonen, verdeeld over acht strafniveaus. ### 4.2.1 Strafniveaus De wetgever bepaalt de straf voor elk niveau en de eventuele straf na aanneming van verzachtende omstandigheden. Er is geen sprake meer van "correctionalisering" in de oude zin; er wordt rekening gehouden met de oude maximumstraffen die na correctionalisering van toepassing zouden zijn. ### 4.2.2 Hoofd- en bijkomende straffen Hoofdstraffen kunnen afzonderlijk worden uitgesproken, terwijl bijkomende straffen slechts samen met een hoofdstraf kunnen worden opgelegd, met uitzonderingen zoals internering en opschorting van de uitspraak van de veroordeling, die ook met een verbeurdverklaring (bijkomende straf) gepaard kunnen gaan. Sommige bijkomende straffen kunnen in niveau 1 ook als hoofdstraf fungeren. ### 4.2.3 Strafbare feiten en straffen De straffen zijn onderverdeeld in: * **Hoofdstraffen voor natuurlijke personen**: * **Niveau 8**: Levenslange gevangenisstraf; behandeling onder vrijheidsberoving (meer dan 18 jaar tot 20 jaar). Na verzachtende omstandigheden: niveau 7, 6, 5, 4 of 3. * **Niveau 7**: Gevangenisstraf (meer dan 20 jaar tot 30 jaar); behandeling onder vrijheidsberoving (meer dan 16 jaar tot 18 jaar). Na verzachtende omstandigheden: niveau 6, 5, 4 of 3. * **Niveau 6**: Gevangenisstraf (meer dan 15 jaar tot 20 jaar); behandeling onder vrijheidsberoving (meer dan 11 jaar tot 16 jaar). Na verzachtende omstandigheden: niveau 5, 4, 3 of 2. * **Niveau 5**: Gevangenisstraf (meer dan 10 jaar tot 15 jaar); behandeling onder vrijheidsberoving (meer dan 6 jaar tot 11 jaar). Na verzachtende omstandigheden: niveau 4, 3 of 2. * **Niveau 4**: Gevangenisstraf (meer dan 5 jaar tot 10 jaar); behandeling onder vrijheidsberoving (meer dan 4 jaar tot 6 jaar). Na verzachtende omstandigheden: niveau 3 of 2. * **Niveau 3**: Gevangenisstraf (meer dan 3 jaar tot 5 jaar); behandeling onder vrijheidsberoving (meer dan 2 jaar tot 4 jaar). Na verzachtende omstandigheden: niveau 2 of 1. * **Niveau 2**: Gevangenisstraf (6 maanden tot 3 jaar); behandeling onder vrijheidsberoving (6 maanden tot 2 jaar); straf onder elektronisch toezicht (1 maand tot 1 jaar); werkstraf (meer dan 120 uur tot 300 uur); probatiestraf (meer dan 12 maanden tot 2 jaar); veroordeling bij schuldigverklaring. Na verzachtende omstandigheden: niveau 1. * **Niveau 1**: Geldboete (200 euro tot 20.000 euro); werkstraf (20 uur tot 120 uur); probatiestraf (6 maanden tot 12 maanden); verbeurdverklaring (inclusief verruimde verbeurdverklaring); geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel; veroordeling bij schuldigverklaring. Na verzachtende omstandigheden: bijkomende straf in plaats van de hoofdstraf. * **Bijkomende straffen voor natuurlijke personen**: * Verlengde opvolging (verplicht of facultatief) * Geldboete (facultatief, niet voor niveau 1 en niet samen met geldstraf op basis van voordeel) * Verbeurdverklaring (verplicht) * Verruimde verbeurdverklaring (facultatief) * Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel (facultatief) * Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten (verplicht of facultatief) * Beroepsverbod (facultatief) * Bekendmaking van de beslissing houdende veroordeling (in wettelijk bepaalde gevallen: facultatief) * Sluiting van de inrichting (in wettelijk bepaalde gevallen: facultatief) * Verval van het recht tot sturen (facultatief) * Verblijfs-, plaats- of contactverbod (facultatief) * **Hoofdstraffen voor rechtspersonen**: * **Niveau 8**: Geldboete (meer dan 4.000.000 euro tot 5.760.000 euro). Na verzachtende omstandigheden: niveau 7, 6, 5, 4 of 3. * **Niveau 7**: Geldboete (meer dan 1.600.000 euro tot 4.000.000 euro). Na verzachtende omstandigheden: niveau 6, 5, 4 of 3. * **Niveau 6**: Geldboete (meer dan 1.200.000 euro tot 1.600.000 euro). Na verzachtende omstandigheden: niveau 5, 4, 3 of 2. * **Niveau 5**: Geldboete (meer dan 800.000 euro tot 1.200.000 euro). Na verzachtende omstandigheden: niveau 4, 3 of 2. * **Niveau 4**: Geldboete (meer dan 600.000 euro tot 800.000 euro). Na verzachtende omstandigheden: niveau 3 of 2. * **Niveau 3**: Geldboete (meer dan 360.000 euro tot 600.000 euro). Na verzachtende omstandigheden: niveau 2 of 1. * **Niveau 2**: Geldboete (meer dan 20.000 euro tot 360.000 euro); dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap (geraamd op meer dan 20.000 euro tot 360.000 euro); probatiestraf (meer dan 12 maanden tot 2 jaar); cumulatie van twee straffen van niveau 1; veroordeling bij schuldigverklaring. Na verzachtende omstandigheden: niveau 1. * **Niveau 1**: Geldboete (200 euro tot ten hoogste 20.000 euro); dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap (geraamd op 200 euro tot 20.000 euro); probatiestraf (6 maanden tot 12 maanden); verbod om een activiteit die deel uitmaakt van het voorwerp uit te oefenen (1 jaar tot 10 jaar); verbeurdverklaring (inclusief verruimde verbeurdverklaring); geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel; sluiting van de inrichting; veroordeling bij schuldigverklaring. Na verzachtende omstandigheden: bijkomende straf in plaats van de hoofdstraf. * **Bijkomende straffen voor rechtspersonen**: * Geldboete (GB als hoofdstraf + GB als bijkomende straf) * Verbeurdverklaring * Verruimde verbeurdverklaring * Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel * Verbod om een activiteit die deel uitmaakt van het voorwerp uit te oefenen (1 jaar tot 10 jaar) * Sluiting van de inrichting * Bekendmaking van de beslissing houdende veroordeling ### 4.2.4 Specifieke strafmodaliteiten * **Vrijheidsbenemende straffen**: Omvatten gevangenisstraf. Opsluiting en hechtenis bestaan niet meer. Behandeling onder vrijheidsberoving valt in het forensisch circuit vanaf 1 januari 2035. * **Vrijheidsbeperkende straffen**: Straf onder elektronisch toezicht, probatiestraf, werkstraf (als hoofdstraffen). Verlengde opvolging, ontzetting uit burgerlijke en politieke rechten, beroepsverbod, verval van het recht tot sturen, verblijfs-/plaats-/contactverbod (als bijkomende straffen). * **Vermogensstraffen**: Geldboete, verbeurdverklaring, verruimde verbeurdverklaring, geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of behaalde voordeel. * **Spiegelstraffen**: Straf die het onderliggende misdrijf of de onderliggende daderproblematiek reflecteert, met als doel het crimineel gedrag te verminderen. Voorbeelden zijn verval van het recht tot sturen, beroepsverbod, verbeurdverklaring, geldstraf op basis van voordeel. ### 4.2.5 Consensuele straffen Dit zijn straffen waarbij de beklaagde instemming verleent, persoonlijk of via advocaat (of vertegenwoordiger/lasthebber ad hoc voor rechtspersonen). Hieronder vallen straf onder elektronisch toezicht, werkstraf, probatiestraf, dienstverleningsstraf, probatie-uitstel, en opschorting van de uitspraak van de veroordeling. ### 4.2.6 Vervangende straffen Een straf die subsidiair wordt opgelegd en enkel ten uitvoer kan worden gebracht als de hoofd straf niet (volledig) wordt uitgevoerd. De vervangende gevangenisstraf bij geldboetes is afgeschaft ten gunste van gedwongen tenuitvoerlegging. Vervangende gevangenisstraffen bestaan wel voor straf onder elektronisch toezicht, werkstraf, probatiestraf en behandeling onder vrijheidsberoving. ### 4.2.7 Veroordeling bij schuldigverklaring Dit is een modaliteit die kan worden opgelegd, met name in de lagere strafniveaus. > **Tip:** De indeling in strafniveaus en de specifieke strafmodaliteiten bieden de rechter een flexibel instrumentarium om straffen proportioneel en geïndividualiseerd op te leggen, rekening houdend met de ernst van het misdrijf en de kenmerken van de dader. * * * # Kenmerken en toetsing van straffen Dit onderwerp behandelt de essentiële eigenschappen van een straf, de toepassing van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) op sancties, en de rechtspraak inzake de classificatie van sancties als straf. ### 3.1 Kenmerken van een straf Een straf kenmerkt zich primair door haar rechterlijke aard. Een sanctie die door een bestuursrechtelijke overheid wordt opgelegd, zelfs indien deze een punitief karakter heeft, wordt niet als een straf in de zin van het strafrecht beschouwd. Toezeggingen door het Openbaar Ministerie vallen evenmin onder de definitie van een straf. De kern van een straf is dat het een punitieve sanctie betreft. #### 3.1.1 "Criminal charge" onder het EVRM De notie "criminal charge" in de zin van de artikelen 6 en 7 van het EVRM is cruciaal voor de beoordeling of een sanctie onder de bescherming van deze bepalingen valt. #### 3.1.2 Toetsingscriteria voor de interne classificatie De rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) hanteert een casuïstische benadering om te bepalen of een sanctie als een straf kan worden geclassificeerd. Hierbij worden twee hoofdcriteria gehanteerd: * **Aard van de inbreuk:** Wordt de sanctie opgelegd voor een gedraging die nationaalrechtelijk als een strafbaar feit wordt beschouwd? * **Aard en ernst van de sanctie:** Is de sanctie punitief van aard en kan de ernst ervan wijzen op een strafrechtelijke behandeling? Als een sanctie volgens het interne recht als een straf wordt geclassificeerd, vallen de artikelen 6 en 7 EVRM direct van toepassing. Indien de sanctie internrechtelijk niet als straf wordt beschouwd, kan het EHRM toch tot de conclusie komen dat er sprake is van een "criminal charge" indien zowel de aard van de inbreuk als de aard en ernst van de sanctie punitief zijn. > **Tip:** Het EHRM hanteert soms een graduele rechtsbescherming voor geschillen die niet tot de "hard core" van het strafrecht behoren. ### 3.2 Toepassing van het EVRM op sancties Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) is relevant voor de beoordeling van sancties. De belangrijkste artikelen hierbij zijn: * **Artikel 3 EVRM:** Dit artikel verbiedt foltering, onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing. Dit geldt onverminderd de toepassing van de doodstraf, die zelf ook in strijd is met de beginselen van het EVRM, met name Protocollen 6 en 13. * **Artikelen 6 en 7 EVRM:** Deze artikelen waarborgen het recht op een eerlijk proces en het legaliteitsbeginsel, en zijn van toepassing wanneer er sprake is van een "criminal charge". ### 3.3 De rechtspraak en classificatie van sancties De rechtspraak, met name die van het EHRM, speelt een centrale rol in de classificatie van sancties als straffen. Zoals hierboven vermeld, gebeurt dit op een casuïstische wijze, waarbij zowel de nationale kwalificatie als de punitieve aard en ernst van de sanctie in overweging worden genomen. #### 3.3.1 Voorbeelden van sancties die als straf kunnen worden beschouwd Sancties die een punitief karakter hebben, kunnen onder de reikwijdte van de EVRM-bepalingen vallen, ook al worden ze internrechtelijk niet altijd als een straf geclassificeerd. Dit kan bijvoorbeeld gelden voor administratieve boetes of andere bestraffende maatregelen die door bestuursorganen worden opgelegd. #### 3.3.2 Gevangenisstraf De gevangenisstraf is een klassieke vrijheidsbenemende straf. Het is belangrijk op te merken dat voorlopige hechtenis, hoewel het een vrijheidsberoving inhoudt, geen straf is in de zin van een definitieve bestraffing, maar een georganiseerde vrijheidsberoving gedurende het gerechtelijk onderzoek. De duur van de voorlopige hechtenis wordt wel afgetrokken van de uiteindelijke opgelegde straf. #### 3.3.3 Doodstraf De doodstraf is in België afgeschaft en wordt verboden door Protocollen 6 en 13 bij het EVRM. Artikel 3 EVRM verbiedt onmenselijke en onterende bestraffing, wat een verdere bescherming biedt tegen de invoering van dergelijke straffen. ### 3.4 Uitvoering van straffen De uitvoering van straffen vindt plaats nadat een definitieve veroordeling met kracht van gewijsde is verkregen. Dit betekent dat alle rechtsmiddelen zijn uitgeput. De uitvoering geschiedt "in naam des Konings". * **Strafrechtelijke aspecten:** Deze worden uitgevoerd op verzoek van het Openbaar Ministerie. * **Burgerlijke aspecten:** Deze worden uitgevoerd op verzoek van burgerlijke partijen. Het Openbaar Ministerie speelt een cruciale rol bij de tenuitvoerlegging van straffen, onder meer door het instellen van vorderingen bij vrees voor onttrekking aan de straf of recidivegevaar. #### 3.4.1 Strafuitvoeringsrechtbank (SURB) De Strafuitvoeringsrechtbank (SURB) is een nieuwe instantie die belast zal worden met de uitvoering van bepaalde straffen. Voorlopig blijft de probatiecommissie nog operationeel. #### 3.4.2 Onmiddellijke aanhouding Onmiddellijke aanhouding kan geschieden zodra een straf definitief is, zelfs indien de tenuitvoerlegging nog niet onmiddellijk aanvangt. Dit kan gevorderd worden door het Openbaar Ministerie bij vrees voor onttrekking of recidive, bij een minimale gevangenisstraf van drie jaar zonder uitstel, of bij ernstige schendingen van internationaal humanitair recht en seksueel strafrecht met een minimale gevangenisstraf van één jaar. ### 3.5 Doelstellingen van de straf De doelstellingen van straffen zijn veelzijdig en omvatten onder meer: * **Vergelding:** Het uitdrukken van maatschappelijke afkeuring. * **Herstel:** Bevorderen van het herstel van het maatschappelijk evenwicht en de door het misdrijf veroorzaakte schade. * **Rehabilitatie en Re-integratie:** Bevorderen van de maatschappelijke rehabilitatie en re-integratie van de dader. * **Bescherming van de maatschappij:** Zowel algemene preventie (afschrikking) als individuele preventie (voorkomen van recidive). De klassieke leer stelde het leedtoevoegende karakter van de straf voorop, terwijl de moderne wetgeving (Sw. 2024) de nadruk legt op de doelstellingen van de straftoemeting. #### 3.5.1 Gevangenisstraf als ultimum remedium De gevangenisstraf wordt beschouwd als een "ultimum remedium", wat betekent dat het slechts als laatste redmiddel mag worden toegepast. Er moet rekening gehouden worden met ongewenste neveneffecten van detentie op de betrokkenen en hun omgeving. #### 3.5.2 Proportionele bestraffing Een essentieel beginsel is de rechtvaardige proportionaliteit tussen het misdrijf en de straf. Bij de bepaling van geldboetes wordt rekening gehouden met de financiële draagkracht en sociale toestand van de veroordeelde. #### 3.5.3 Individualisering van de bestraffing De individualisering van de bestraffing is cruciaal. Dit kan mede worden gerealiseerd door het aanvragen van een voorlichtingsrapport of het inschakelen van deskundigen. #### 3.5.4 Gediversifieerd sanctiepalet De wetgever voorziet in een gediversifieerd straffenpalet met verschillende strafniveaus, zowel voor natuurlijke als rechtspersonen. Dit omvat hoofd- en bijkomende straffen. #### 3.5.5 Spiegelstraffen Spiegelstraffen reflecteren het onderliggende misdrijf of de daderproblematiek. Voorbeelden hiervan zijn het verval van het recht tot sturen bij verkeersdelicten of een beroepsverbod bij economische misdrijven. #### 3.5.6 Consensuele straffen en bestemmingsmodaliteiten De beklaagde kan instemmen met bepaalde straffen, zoals straffen onder elektronisch toezicht, werkstraffen of probatiestraffen. #### 3.5.7 Vervangende straffen Vervangende straffen worden subsidiair opgelegd wanneer de hoofdgestrafte straf geen of geen volledige uitvoering krijgt. De wet voorziet in specifieke regels voor vervangende gevangenisstraffen en geldboetes. #### 3.5.8 Indeling van straffen De straffen worden onderverdeeld in verschillende categorieën: * **Hoofdstraffen natuurlijke personen:** Variërend van gevangenisstraffen en behandeling onder vrijheidsberoving tot straffen onder elektronisch toezicht, werkstraffen, probatiestraffen en geldboetes, afhankelijk van het strafniveau. * **Bijkomende straffen natuurlijke personen:** Zoals verlengde opvolging, geldboete, verbeurdverklaring, ontzetting uit burgerlijke en politieke rechten, beroepsverbod, verval van het recht tot sturen, en verblijfs-, plaats- of contactverboden. * **Hoofdstraffen rechtspersonen:** Voornamelijk geldboetes, dienstverleningsstraffen, probatiestraffen, verboden op activiteiten, verbeurdverklaringen en sluiting van inrichtingen, eveneens ingedeeld per strafniveau. * **Bijkomende straffen rechtspersonen:** Zoals geldboetes, verbeurdverklaringen, verboden op activiteiten en sluiting van inrichtingen. #### 3.5.9 Veroordeling bij schuldigverklaring Een veroordeling bij schuldigverklaring is een modaliteit die kan worden toegepast, zowel voor natuurlijke als rechtspersonen, en kan leiden tot straffen op lagere niveaus of tot bijkomende straffen in plaats van een hoofdstraf, afhankelijk van de omstandigheden en eventuele verzachtende omstandigheden. * * * # Casuïstiek en individuele straftoemeting Dit onderwerp onderzoekt de toepassing van strafrechtelijke beginselen aan de hand van concrete oefeningen, met aandacht voor verzachtende omstandigheden en de individualisering van de straf. ## 4.1 Kenmerken van de straf Een straf is een punitieve sanctie die rechterlijk wordt uitgesproken. Bestuurlijke sancties, hoewel punitief, worden niet door een rechter opgelegd. De kwalificatie als "straf" in de zin van artikel 6 en 7 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) is afhankelijk van de aard van de inbreuk en de aard en ernst van de sanctie, waarbij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) een casuïstische beoordeling hanteert. ## 4.2 Uitvoering van de straf De uitvoering van straffen geschiedt op basis van definitieve veroordelingen die kracht van gewijsde hebben verkregen. Zowel het Openbaar Ministerie (OM) als, in burgerlijke aspecten, de burgerlijke partijen kunnen de tenuitvoerlegging van een straf vorderen. De strafuitvoeringswet (SW 2024) regelt de bevoegdheden van het strafuitvoeringsrecht (SURB), dat de probatiecommissie zal vervangen. Het OM kan overgaan tot onmiddellijke aanhouding indien er vrees is voor onttrekking aan de uitvoering van de straf of voor recidivegevaar, met name bij straffen van een bepaalde duur of bij ernstige internationale misdrijven. Voorlopige hechtenis is geen straf, maar een vrijheidsberoving tijdens het gerechtelijk onderzoek die van de opgelegde straf wordt afgetrokken. ## 4.3 Doelstellingen van de straf De doelstellingen van strafvervolging omvatten onder meer het uiten van maatschappelijke afkeuring, het bevorderen van herstel, het bevorderen van maatschappelijke rehabilitatie en re-integratie, en de bescherming van de maatschappij. De klassieke leer stelde het leedtoevoegende karakter van de straf voorop, maar de huidige wetgeving legt de nadruk op de veelvoudige doelstellingen van straf, waarbij gevangenisstraf als ultimum remedium wordt beschouwd. > **Tip:** De doelstellingen van de straf zijn leidend bij de keuze van de strafsoort en strafmaat. De rechter heeft een strikte motiveringsplicht bij het opleggen van gevangenisstraffen. ### 4.3.1 Gevangenisstraf als ultimum remedium De gevangenisstraf mag enkel als laatste redmiddel worden ingezet, rekening houdend met de ongewenste neveneffecten op betrokkenen en de samenleving. Bij een veroordeling in de hogere strafniveaus (7 en 8) is een gevangenisstraf verplicht. ### 4.3.2 Proportionele bestraffing Een rechtvaardige proportionaliteit tussen het misdrijf en de straf is een algemeen principe. Bij geldboetes wordt rekening gehouden met de financiële draagkracht en sociale toestand van de dader, en de vaststelling kan gebeuren op basis van het verwachte of behaalde voordeel. ### 4.3.3 Individualisering van de straf De individualisering van de straf is cruciaal. Hiervoor kan de rechter een voorlichtingsrapport opvragen (art. 31 SW 2024) of advies inwinnen bij deskundigen of gespecialiseerde diensten, met name bij zeden- en terrorismemisdrijven. ## 4.4 Gediversifieerd sanctiepalet Het strafrecht voorziet in een gediversifieerd palet aan straffen, onderverdeeld in strafniveaus. Deze niveaus bepalen de mogelijke strafsoorten en strafmaten voor natuurlijke en rechtspersonen. ### 4.4.1 Hoofdstraffen voor natuurlijke personen * **Niveau 8:** Levenslange gevangenisstraf, behandeling onder vrijheidsberoving (meer dan 18 jaar tot 20 jaar). * **Niveau 7:** Gevangenisstraf (meer dan 20 jaar tot 30 jaar), behandeling onder vrijheidsberoving (meer dan 16 jaar tot 18 jaar). * **Niveau 6:** Gevangenisstraf (meer dan 15 jaar tot 20 jaar), behandeling onder vrijheidsberoving (meer dan 11 jaar tot 16 jaar). * **Niveau 5:** Gevangenisstraf (meer dan 10 jaar tot 15 jaar), behandeling onder vrijheidsberoving (meer dan 6 jaar tot 11 jaar). * **Niveau 4:** Gevangenisstraf (meer dan 5 jaar tot 10 jaar), behandeling onder vrijheidsberoving (meer dan 4 jaar tot 6 jaar). * **Niveau 3:** Gevangenisstraf (meer dan 3 jaar tot 5 jaar), behandeling onder vrijheidsberoving (meer dan 2 jaar tot 4 jaar). * **Niveau 2:** Gevangenisstraf (6 maanden tot 3 jaar), behandeling onder vrijheidsberoving (6 maanden tot 2 jaar), straf onder elektronisch toezicht (1 maand tot 1 jaar), werkstraf (meer dan 120 uur tot 300 uur), probatiestraf (meer dan 12 maanden tot 2 jaar), veroordeling bij schuldigverklaring. * **Niveau 1:** Geldboete (200 euro tot 20.000 euro), werkstraf (20 uur tot 120 uur), probatiestraf (6 maanden tot 12 maanden), verbeurdverklaring (inclusief verruimde verbeurdverklaring), geldstraf (gebaseerd op voordeel), veroordeling bij schuldigverklaring. Na aanneming van verzachtende omstandigheden kunnen straffen in lagere niveaus worden opgelegd. ### 4.4.2 Bijkomende straffen voor natuurlijke personen Bijkomende straffen kunnen enkel samen met een hoofdstraf worden uitgesproken. Voorbeelden zijn: verlengde opvolging, geldboete, verbeurdverklaring, ontzetting uit burgerlijke en politieke rechten, beroepsverbod, verval van het recht tot sturen, en verblijfs-, plaats- of contactverboden. ### 4.4.3 Hoofdstraffen voor rechtspersonen De straffen voor rechtspersonen bestaan voornamelijk uit geldboetes, dienstverleningsstraffen en specifieke verboden, die ook ingedeeld zijn in strafniveaus, vergelijkbaar met die voor natuurlijke personen, maar met andere bedragen en duur. ### 4.4.4 Bijkomende straffen voor rechtspersonen Bijkomende straffen voor rechtspersonen omvatten onder andere geldboetes, verbeurdverklaring, verbod op bepaalde activiteiten, en sluiting van de inrichting. ## 4.5 Casuïstiek en individuele straftoemeting De casuïstiek toont aan dat de rechter bij de straftoemeting rekening moet houden met alle individuele omstandigheden van de dader en het misdrijf. Verzachtende omstandigheden, zoals de zorg voor een hulpbehoevende moeder of een eerste overtreding door een jongvolwassene, kunnen leiden tot een mildere straf. De intentie achter het misdrijf, de sociale context en de persoonlijke omstandigheden van de dader spelen een cruciale rol in de individualisering van de straf. Er is geen exhaustieve lijst van verzachtende omstandigheden; elke omstandigheid die een lagere schuld of strafwaardigheid impliceert, kan als zodanig worden beschouwd. > **Voorbeeld:** In de casus van Jules kan de noodzaak om medicatie voor zijn zieke moeder te betalen als een verzachtende omstandigheid worden aangevoerd. Bij de jonge dader Thomas kan de druk om indruk te maken op zijn medestudente, hoewel geen rechtvaardiging, de beoordeling van zijn strafbaar gedrag beïnvloeden in het kader van individualisering. ## 4.6 Spiegeldende straffen en consensuele modaliteiten Spiegeldende straffen zijn straffen die het onderliggende misdrijf of de daderproblematiek reflecteren, zoals het verval van het recht tot sturen bij verkeersmisdrijven of een beroepsverbod bij economische delicten. Consensuele straffen, zoals straf onder elektronisch toezicht, werkstraffen en probatiestraffen, vereisen de instemming van de beklaagde. ## 4.7 Vervangende straffen Vervangende straffen treden in de plaats van de hoofdgevangenisstraf wanneer deze laatste niet of niet volledig wordt uitgevoerd. De regels voor vervangende straffen zijn in de SW 2024 gewijzigd, met afschaffing van de vervangende gevangenisstraf bij geldboetes en nieuwe regels voor de tenuitvoerlegging van andere straffen. ## 4.8 Verband tussen hoofd- en bijkomende straffen Hoofdstraffen kunnen afzonderlijk worden uitgesproken, terwijl bijkomende straffen steeds samen met een hoofdstraf worden opgelegd, met uitzondering van bepaalde modaliteiten zoals internering en verbeurdverklaring. > **Tip:** Bij de beoordeling van een casus is het belangrijk om onderscheid te maken tussen hoofd- en bijkomende straffen, en de mogelijke impact van verzachtende omstandigheden op de uiteindelijke straftoemeting te analyseren. * * * ## Veelgemaakte fouten om te vermijden * Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens * Let op formules en belangrijke definities * Oefen met de voorbeelden in elke sectie * Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Punitieve sanctie | Een sanctie die als doel heeft leed toe te voegen of te bestraffen, met het oog op vergelding, preventie of rehabilitatie van de dader. | | Criminal charge | Een aanklacht wegens een strafbaar feit, zoals bedoeld in artikel 6 en 7 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, die recht geeft op bepaalde procedurele waarborgen. | | Internrechtelijke classificatie | De beoordeling of een sanctie volgens het nationale recht van een land als een straf wordt beschouwd, wat relevant is voor de toepassing van internationale mensenrechtenverdragen. | | Aard van de inbreuk | De aard van de gedraging die strafbaar is gesteld, inclusief de ernst en de maatschappelijke impact ervan. | | Aard en ernst van de sanctie | De kenmerken van een opgelegde sanctie, zoals de aard van de beperking of het leed dat het veroorzaakt, en de mate van impact op de betrokkene. | | Casuïstisch | Een benadering die per geval wordt bekeken, waarbij de specifieke omstandigheden van een zaak de beslissing bepalen, in plaats van een algemene regel toe te passen. | | Kracht van gewijsde | Het moment waarop een rechterlijke beslissing definitief is geworden en niet meer vatbaar is voor hoger beroep, waardoor de straf ten uitvoer kan worden gelegd. | | Verbeurdverklaring | Een straf waarbij de veroordeelde de opbrengst van het misdrijf of voorwerpen die tot het misdrijf dienstig waren, moet afstaan aan de staat. | | Strafuitvoeringswetboek | Een wetboek dat de regels bevat voor de uitvoering van straffen en maatregelen die door de rechter zijn opgelegd. | | Strafniveau | Een indeling van straffen in verschillende gradaties van zwaarte, gebaseerd op de ernst van het misdrijf en de wettelijke bepalingen. | | Preventie | Het voorkomen van strafbare feiten, onderverdeeld in algemene preventie (afschrikking van anderen) en individuele preventie (voorkomen van recidive bij de dader). | | Re-integratie | Het proces waarbij een veroordeelde opnieuw wordt opgenomen in de samenleving na het uitzitten van een straf, met als doel te voorkomen dat hij of zij opnieuw strafbare feiten pleegt. | | Ultimum remedium | Het laatste redmiddel, wat betekent dat een straf, met name vrijheidsbeneming, alleen mag worden opgelegd wanneer andere, minder ingrijpende middelen ontoereikend zijn. | | Proportionaliteit | Het principe dat er een evenredigheid moet bestaan tussen de ernst van het misdrijf en de zwaarte van de opgelegde straf. | | Individualisering | Het aanpassen van de strafmaat en de tenuitvoerlegging van de straf aan de specifieke omstandigheden van de dader en het begane misdrijf. | | Gediversifieerd sanctiepalet | Een breed scala aan verschillende soorten straffen en maatregelen die de rechter kan opleggen, om zo beter aan te sluiten bij de individuele behoeften en omstandigheden. | | Spiegelstraffen | Strafvormen die de aard van het onderliggende misdrijf of de problematische gedraging van de dader reflecteren, met als doel een dieper en meer aangepast herstel te bewerkstelligen. | | Consensuele straffen | Strafmodaliteiten waarbij de instemming van de beklaagde, al dan niet via zijn advocaat, vereist is voor de oplegging ervan. | | Vervangende straffen | Strafrechtelijke sancties die subsidiair worden opgelegd en ten uitvoer worden gebracht wanneer de hoofdstraffen niet (volledig) worden uitgevoerd. | | Hoofdstraffen | De primaire straffen die door de rechter worden opgelegd voor een misdrijf, zoals gevangenisstraf of geldboete. | | Bijkomende straffen | Strafrechtelijke sancties die naast een hoofdstraf kunnen worden opgelegd, zoals ontzetting uit burgerlijke en politieke rechten of een beroepsverbod. | | Naturlijke personen | Individuele mensen, in tegenstelling tot rechtspersonen. | | Rechtspersonen | Organisaties, zoals bedrijven of verenigingen, die volgens de wet drager kunnen zijn van rechten en plichten en dus ook strafrechtelijk aansprakelijk kunnen worden gesteld. | | Gevangenisstraf | Een vrijheidsbenemende straf die inhoudt dat de veroordeelde voor een bepaalde periode wordt opgesloten in een gevangenis. | | Elektronisch toezicht | Een vorm van vrijheidsbeperking waarbij de veroordeelde wordt voorzien van een enkelband die elektronisch wordt gemonitord om zijn of haar bewegingsvrijheid te controleren. | | Werkstraf | Een straf waarbij de veroordeelde onbetaald werk verricht ten dienste van de gemeenschap, als alternatief voor een vrijheidsstraf. | | Probatiestraf | Een straf waarbij de veroordeelde onder toezicht wordt geplaatst en zich aan bepaalde voorwaarden moet houden, met als doel recidive te voorkomen. | | Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap | Een straf waarbij de veroordeelde een bepaalde hoeveelheid uren onbetaald werk verricht ten behoeve van een non-profitorganisatie of de gemeenschap. | | Verruimde verbeurdverklaring | Een vorm van verbeurdverklaring die niet beperkt is tot de opbrengsten van het specifieke misdrijf, maar ook de opbrengsten van andere misdrijven kan omvatten. | | Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel | Een geldboete waarvan de hoogte wordt bepaald door de financiële winst die de dader heeft behaald of had kunnen behalen met het plegen van het misdrijf. | | Ontbinding | De wettelijke beëindiging van het bestaan van een rechtspersoon, vaak als straf of beveiligingsmaatregel. | | Beveiligingsmaatregel | Een maatregel die gericht is op het beschermen van de samenleving tegen personen die een gevaar vormen, zoals terbeschikkingstelling (TBS). |

# Hoofdstraffen natuurlijke personen Dit onderwerp behandelt de verschillende hoofdstraffen die aan natuurlijke personen kunnen worden opgelegd, inclusief hun duur, specifieke kenmerken en de rol van verzachtende omstandigheden. ### 1.1 De strafniveaus en hun duur De Wet betreffende het Strafrecht (Sw.) 2024 kent verschillende niveaus toe aan straffen, die de ernst van de straf weerspiegelen. Deze niveaus zijn direct gekoppeld aan de duur van gevangenisstraffen en de omvang van andere hoofdstraffen. #### 1.1.1 Niveau 8: Levenslange gevangenisstraf * **Gevangenisstraf:** Levenslang. * **Behandeling onder vrijheidsberoving:** Meer dan 18 jaar tot 20 jaar. * **Na verzachtende omstandigheden:** Kan leiden tot een lagere straf in niveau 7, 6, 5, 4 of 3. #### 1.1.2 Niveau 7: Gevangenisstraf van meer dan 20 tot 30 jaar * **Gevangenisstraf:** Meer dan 20 jaar tot 30 jaar. * **Behandeling onder vrijheidsberoving:** Meer dan 16 jaar tot 18 jaar. * **Na verzachtende omstandigheden:** Kan leiden tot een lagere straf in niveau 6, 5, 4 of 3. * **Opmerking:** De behandeling onder vrijheidsberoving is nog niet in werking en uitgesteld tot 2030. #### 1.1.3 Niveau 6: Gevangenisstraf van meer dan 15 tot 20 jaar * **Gevangenisstraf:** Meer dan 15 jaar tot 20 jaar. * **Behandeling onder vrijheidsberoving:** Meer dan 11 jaar tot 16 jaar. * **Na verzachtende omstandigheden:** Kan leiden tot een lagere straf in niveau 5, 4, 3 of 2. * **Opmerking:** In dit niveau is het mogelijk een andere straf uit te spreken dan een gevangenisstraf. #### 1.1.4 Niveau 5: Gevangenisstraf van meer dan 10 tot 15 jaar * **Gevangenisstraf:** Meer dan 10 jaar tot 15 jaar. * **Behandeling onder vrijheidsberoving:** Meer dan 6 jaar tot 11 jaar. * **Na verzachtende omstandigheden:** Kan leiden tot een lagere straf in niveau 4, 3 of 2. #### 1.1.5 Niveau 4: Gevangenisstraf van meer dan 5 tot 10 jaar * **Gevangenisstraf:** Meer dan 5 jaar tot 10 jaar. * **Behandeling onder vrijheidsberoving:** Meer dan 4 jaar tot 6 jaar. * **Na verzachtende omstandigheden:** Kan leiden tot een lagere straf in niveau 3 of 2. #### 1.1.6 Niveau 3: Gevangenisstraf van meer dan 3 tot 5 jaar * **Gevangenisstraf:** Meer dan 3 jaar tot 5 jaar. * **Behandeling onder vrijheidsberoving:** Meer dan 2 jaar tot 4 jaar. * **Na verzachtende omstandigheden:** Kan leiden tot een lagere straf in niveau 2 of 1. * **Opmerking:** In niveau 1 is geen gevangenisstraf mogelijk. #### 1.1.7 Niveau 2: Gevangenisstraf van 6 maanden tot 3 jaar * **Gevangenisstraf:** 6 maanden tot 3 jaar. * **Behandeling onder vrijheidsberoving:** 6 maanden tot 2 jaar. * **Straf onder elektronisch toezicht:** 1 maand tot 1 jaar. * **Werkstraf:** Meer dan 120 uur tot 300 uur. * **Probatiestraf:** Meer dan 12 maanden tot 2 jaar. * **Na verzachtende omstandigheden:** Kan leiden tot een lagere straf in niveau 1. #### 1.1.8 Niveau 1: Geldboete, werkstraf, probatiestraf * **Geldboete:** 200 euro tot 20.000 euro. * **Werkstraf:** 20 uur tot 120 uur. * **Probatiestraf:** 6 maanden tot 12 maanden. * **Verbeurdverklaring:** Met inbegrip van de verruimde verbeurdverklaring. * **Geldstraf vastgesteld op basis van voordeel:** Vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel. * **Na verzachtende omstandigheden:** Kan leiden tot een bijkomende straf in plaats van de hoofdstraf. ### 1.2 Algemene principes van gevangenisstraf De gevangenisstraf (GS) wordt in de Sw. 2024 beschouwd als een **ultimum remedium**, wat betekent dat het de laatste redmiddel is. De wet definieert gevangenisstraf als de vrijheidsberoving van een persoon voor de door de rechter bepaalde termijn, conform de wettelijke regels. > **Tip:** De definitie van gevangenisstraf is cruciaal. Het is de enige straf die vrijheidsberoving inhoudt. * **Historisch perspectief:** Oorspronkelijk ingevoerd als een menselijker alternatief voor de doodstraf en lijfstraffen. * **Menswaardige bestraffing:** Er is kritiek op de huidige detentieomstandigheden, die door internationale organen als mensonterend worden beschouwd. * **Subsidiariteit:** De focus ligt op alternatieve straffen (elektronisch toezicht, probatie, werkstraf) die als uitgangspunt zouden moeten dienen. * **Bijzondere motiveringsverplichting:** Als een gevangenisstraf in niveau 2 wordt opgelegd, is er een bijzondere (negatieve) motiveringsverplichting. * **Minimumgevangenisstraf:** Er is geen gevangenisstraf mogelijk in niveau 1. In niveau 2 geldt een minimum van 6 maanden. * **Verplichte vrijheidsbenemende straf:** Alleen verplicht bij strafniveau 8 en 7 (gevangenisstraf of behandeling onder vrijheidsberoving). * **Geen vervangende gevangenisstraf voor geldboete:** Dit is niet mogelijk. * **Vervangende gevangenisstraf:** Wel mogelijk bij niet-uitvoering van een werkstraf en probatiestraf in niveau 2, met een maximum van 1 jaar. * **Duur van de gevangenisstraf:** Varieert van minimaal 6 maanden tot maximaal levenslang. * **Nuances in duur:** * Uitstel van de tenuitvoerlegging van de straf. * Vervangende gevangenisstraf in niveau 1 bij werkstraf en probatiestraf. * De berekening van duur: 1 dag = 24 uur, 1 maand = 30 dagen, 1 jaar = 365 dagen. Let op: 12 maanden is niet altijd gelijk aan 1 jaar in de context van strafmaat. * **Toerekening van hechtenis:** Elke ondergane hechtenis wordt verrekend op de duur van de nog uit te voeren gevangenisstraffen. Dit geldt ook voor voorlopige plaatsingsmaatregelen in een gesloten opvoedingsafdeling bij minderjarigen. ### 1.3 Artificiële verlengingen van vrijheidsbeneming De wetgeving voorziet in mechanismen die de effectieve duur van vrijheidsbeneming kunnen beïnvloeden of verlengen, vaak als gevolg van nieuwe wetgeving of specifieke risico's. * **Verlengde opvolging:** Vanaf 1 januari 2035. * **Terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank (TBS):** Als overgangsrecht. * **Beveiligingsmaatregel ter bescherming van de maatschappij:** Ingevoerd bij wet van 29 februari 2024. * **Niet-samendrukbare straf:** Dit verwijst naar de beveiligingsperiode, waarin bepaalde strafuitvoeringsmodaliteiten niet mogelijk zijn. Dit is geen straf op zich, maar beïnvloedt de strafuitvoering. Het is facultatief en kan worden opgelegd bij gevangenisstraffen van meer dan 3 jaar tot 30 jaar, in specifieke gevallen (zie verder). #### 1.3.1 Beveiligingsperiode (art. 195 Sv.) * De strafrechter bepaalt tijdens de straftoemetingsfase een periode waarin voorwaardelijke invrijheidstelling (VI) of voorlopige invrijheidstelling met het oog op verwijdering uit het grondgebied of overlevering niet mogelijk is. * **Facultatief:** De beveiligingsperiode is facultatief. * **Voorwaarden voor oplegging:** * Gevangenisstraf van meer dan 3 jaar tot 30 jaar, gecombineerd met een misdrijf uit een limitatieve lijst (bijv. ernstige schending van internationaal humanitair recht, terrorisme, misdrijven tegen de staatsorde, etc.). * Voor VI na 2/3 van de straf: geldt voor specifieke ernstige misdrijven. * Gevangenisstraf van 30 jaar of levenslang: VI mogelijk na 15-25 jaar. #### 1.3.2 Voorwaardelijke Invrijheidstelling (VI) * **Definitie:** Een strafuitvoeringsmodaliteit waarbij de veroordeelde zijn straf buiten de gevangenis ondergaat mits naleving van voorwaarden gedurende een proeftijd. * **Wetsbasis:** Vergelijkbaar met de voormalige "Wet Lejeune" (afgeschaft). * **Voorwaarden:** Naleving van tijdsvoorwaarden, geen tegenaanwijzingen en een sociaal reclasseringsplan (via de Strafuitvoeringsrechter en de Strafuitvoeringsrechtbank - SURB). * **Tijdsvoorwaarden:** Afhankelijk van de duur van de straf en eventuele recidive. Voor straffen van 30 jaar of levenslang geldt een specifieke regeling (15-25 jaar). * **Proeftijd:** De duur van de nog te ondergane gevangenisstraf, met een minimum van 1 jaar en een maximum van 10 jaar. ### 1.4 Uitvoering van de gevangenisstraf De uitvoering van een gevangenisstraf gebeurt onder specifieke voorwaarden en modaliteiten, met oog op de re-integratie van de gedetineerde en het beperken van detentieschade. * **Wanneer strafuitvoering mogelijk is:** Pas wanneer de straf onherroepelijk is geworden (niet meer vatbaar voor rechtsmiddelen). Het Openbaar Ministerie (OM) beschikt over het vervolgingsmonopolie. * **Start van de uitvoering:** Het OM kan een waarschuwing geven, een vattingsbevel uitvaardigen of de persoon onmiddellijk aanhouden ter zitting. * **Wet Externe Rechtspositie (Wet 17 mei 2006):** Reguleert de verschillende strafuitvoeringsmodaliteiten en de rechten van gedetineerden. Belangrijk voor het examen. * **Gevangeniswezen:** Gebaseerd op het legaliteitsbeginsel (gedetineerden hebben rechten bepaald bij wet) en het schadebeperkingsbeginsel (minimaliseren van detentieschade). * **Toezicht:** Gevangenissen worden gecontroleerd door de Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen en commissies van toezicht bij elke gevangenis. * **Detentieplanning:** Essentieel voor de dagelijkse gang van zaken. * **Levensvoorwaarden, orde, veiligheid en dwang:** Kernaspecten van de gevangenisorganisatie. * **Tuchtregime en klachtenafhandeling:** Essentieel voor de interne organisatie. > **Tip:** De Wet Externe Rechtspositie is cruciaal voor het begrip van de uitvoeringsmodaliteiten van straffen. #### 1.4.1 Strafuitvoeringsmodaliteiten door de minister van Justitie Bepaalde strafuitvoeringsmodaliteiten vallen onder de bevoegdheid van de minister van Justitie: * **Uitgaansvergunning:** Voor specifieke gebeurtenissen zoals begrafenissen of medische ingrepen. * **Penitentiair verlof:** Maximaal vier keer 36 uur per trimester. * **Plaatsing in een transitiehuis:** Ter voorbereiding op re-integratie. * **Onderbreking van de strafuitvoering:** Maximaal 3 maanden. * **Invrijheidstelling met het oog op verwijdering en overbrenging:** In het kader van vreemdelingenrecht. #### 1.4.2 Strafuitvoeringsmodaliteiten door de strafuitvoeringsrechter Andere modaliteiten worden beoordeeld door de strafuitvoeringsrechter: * **Beperkte detentie:** Overdag de gevangenis verlaten. * **Elektronisch toezicht (ET):** Wordt ook als modaliteit van voorlopige hechtenis beschouwd. * **Voorwaardelijke invrijheidstelling (VI):** Zoals eerder besproken. * **Voorlopige invrijheidstelling met het oog op verwijdering uit het grondgebied of overlevering.** * **Voorlopige invrijheidstelling om medische redenen.** * **Vermindering van de duur van de ontzetting uit bepaalde rechten (bv. woonplaatsverbod).** #### 1.4.3 Strafuitvoeringsmodaliteiten door de strafuitvoeringsrechtbank (SURB) De SURB heeft bredere bevoegdheden, waaronder het aanpassen, nader omschrijven, opschorten, beëindigen, verminderen van de duur van probatiestraffen, verlengde opvolging, ontzetting uit rechten, beroepsverboden, verval van het recht tot sturen en verblijfs-, plaats- of contactverboden. ### 1.5 Alternatieve straffen Naast gevangenisstraf zijn er diverse alternatieve straffen die, afhankelijk van het niveau en de aard van het misdrijf, kunnen worden opgelegd. #### 1.5.1 Straf onder elektronisch toezicht (ET) * **Natuurlijk persoon (Niv. 2):** Duur van 1 maand tot ten hoogste 1 jaar. De duur van de voorlopige hechtenis wordt in mindering gebracht. * **Niet van toepassing bij:** Poging doodslag, niet-consensuele seksuele handelingen met foltering, opsluiting, zwaar geweld. * **Geen uitstel van tenuitvoerlegging:** Straf begint direct. * **Vrijheidsbeperkend:** Verplichting om op een bepaald adres te verblijven volgens een programma, met uitzonderingen voor toegestane verplaatsingen. * **Controle:** Gebeurt onder meer door elektronische middelen. * **Juridisch minder zwaar dan GS:** Hoewel het voor de veroordeelde als zwaarder kan worden ervaren door de eigen organisatie. * **Consensueel:** Vereist instemming van de veroordeelde. Dit is geen erkenning van schuld. * **Vervangende GS:** De duur van de straf onder ET kan worden omgezet naar een gevangenisstraf. * **Algemene voorwaarden:** Geen nieuwe misdrijven plegen, vast adres, adreswijzigingen doorgeven, gevolg geven aan oproepingen. * **Rol feitenrechter:** Bepaalt duur ET en legt eventuele vervangende GS op. Kan aanwijzingen geven over verplaatsingen en geïndividualiseerde voorwaarden opleggen. #### 1.5.2 Probatiestraf * **Natuurlijk persoon & rechtspersoon:** * **Duur:** 6 maanden tot ten hoogste 2 jaar. * **Niv. 2:** Meer dan 12 maanden tot ten hoogste 2 jaar. * **Niv. 1:** 6 maanden tot ten hoogste 12 maanden. * **Niet van toepassing bij:** Poging doodslag, niet-consensuele seksuele handelingen met foltering, opsluiting, zwaar geweld. * **Geen uitstel van tenuitvoerlegging.** * **Afschaffing probatieopschorting.** * **Consensueel:** Vereist instemming van betrokkene of advocaat. * **Vervangende straf:** Kan worden omgezet naar een gevangenisstraf of geldboete, afhankelijk van het niveau. * **Voorwaarden:** Verplichting om algemene en bijzondere voorwaarden na te leven gedurende een door de rechter bepaalde periode. #### 1.5.3 Werkstraf * **Natuurlijk persoon:** * **Duur:** 20 uur tot ten hoogste 300 uur. * **Niv. 2:** Meer dan 120 uur tot ten hoogste 300 uur. * **Niv. 1:** 20 uur tot ten hoogste 120 uur. * **Niet van toepassing bij:** Poging doodslag, niet-consensuele seksuele handelingen met foltering, opsluiting, zwaar geweld. * **Geen uitstel van tenuitvoerlegging.** * **Consensueel:** Vereist instemming. * **Vervangende straf:** Kan worden omgezet naar een gevangenisstraf of geldboete. * **Uitvoering:** Kosteloos arbeid verrichten tijdens vrije tijd, bij publieke diensten, OCMW's, verenigingen zonder winstoogmerk, stichtingen, of sociale ondernemingen. De activiteit mag niet door bezoldigde werknemers worden verricht. #### 1.5.4 Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap (voor rechtspersonen) * **Budget:** Geraamd op een bedrag van 200 euro tot ten hoogste 360.000 euro. * **Niv. 2:** Meer dan 20.000 euro tot ten hoogste 360.000 euro. * **Niv. 1:** 200 euro tot ten hoogste 20.000 euro. * **Consensueel:** Instemming door lasthebber ad hoc of advocaat. * **Geen uitstel van tenuitvoerlegging.** * **Vervangende geldboete:** Binnen de door de wet bepaalde grenzen. * **Begunstigden:** Openbare diensten, OCMW's, verenigingen zonder winstoogmerk, stichtingen met sociaal, wetenschappelijk of cultureel oogmerk. ### 1.6 Veroordeling bij schuldigverklaring * **Natuurlijk persoon & rechtspersoon (Niveau 1 + 2):** * **Toepassing:** Feiten van geringe ernst OF wanneer een andere straf niet opportuun is wegens tijdsverstrijken. * **Niet consensueel.** * **Geen proeftermijn.** * **Opmerking:** Dit is geen opschorting van de uitspraak van de veroordeling als bestraffingsmodaliteit. Er is een uitzondering voor publiekrechtelijke rechtspersonen. ### 1.7 Strafuitvoeringsmodaliteiten en de Strafrrechter/Rechtbank De bevoegdheid voor het toekennen van strafuitvoeringsmodaliteiten is verdeeld tussen de minister van Justitie, de strafuitvoeringsrechter en de strafuitvoeringsrechtbank. > **Belangrijk:** Begrijp de specifieke bevoegdheden van elke instantie met betrekking tot de verschillende strafuitvoeringsmodaliteiten. #### 1.7.1 Modaliteiten door de strafuitvoeringsrechter * Beperkte detentie * Elektronisch toezicht (ET) * Voorwaardelijke invrijheidstelling (VI) * Voorlopige invrijheidstelling met het oog op verwijdering uit het grondgebied of overlevering * Voorlopige invrijheidstelling om medische redenen * Vermindering van de duur van ontzetting uit bepaalde rechten #### 1.7.2 Modaliteiten door de strafuitvoeringsrechtbank (SURB) * Aanpassen, nader omschrijven, opschorten, beëindigen, vermindering van de duur van probatiestraf, verlengde opvolging, ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten, beroepsverbod, verval van het recht tot sturen, verblijfs-, plaats- of contactverbod. ### 1.8 Gevangenisstraffen van drie jaar en minder De inwerkingtreding van bepalingen in het Wetboek van Strafvordering (WER) inzake gevangenisstraffen van drie jaar en minder is meermaals uitgesteld. Er zijn tijdelijke noodmaatregelen van kracht. * **Gevangenisstraf ≤ 6 maanden:** Ministeriële omzendbrieven tot 1 juni 2030. * **Gevangenisstraf > 6 maanden tot 3 jaar:** Tijdelijke noodmaatregelen tot 1 juni 2030. * **Soepelere procedure:** Voor de toekenning van ET, beperkte detentie, VI, voorlopige invrijheidstelling met het oog op verwijdering uit het grondgebied of overlevering. * **Uitzonderingen:** Zedenfeiten, terreur, gewelddadig extremisme. * **Vervroegde invrijheidstelling:** Nieuwe maatregel vanaf 6 maanden vóór strafeinde (tot 31 december 2026) wegens overbevolking. > **Tip:** Houd rekening met de vertraging in de implementatie van het nieuwe WER en de tijdelijke noodmaatregelen. ### 1.9 Overbevolking en recidive De Belgische gevangenissen kampen met overbevolking, wat leidt tot mensonwaardige detentieomstandigheden en een hoge recidive. * **Vaststellingen:** Aanzienlijk aantal gedetineerden boven de theoretische capaciteit. * **Recidive:** Hoge recidivecijfers worden in verband gebracht met de inadequate middelen voor re-integratie in overvolle gevangenissen. Landen zoals Noorwegen, met een focus op rehabilitatie en normalisatie, kennen lagere recidivecijfers. ### 1.10 Straf onder elektronisch toezicht (ET) - Aandachtspunten * **Consensueel:** Vereist instemming van de veroordeelde. Dit is geen erkenning van schuld. * **Niet altijd minder zwaar:** Kan door de gedetineerde als zwaarder worden ervaren dan een gevangenisstraf omdat men zelf alles moet regelen. * **Geen apart misdrijf:** Ontsnapping of doorknippen van de enkelband is geen afzonderlijk misdrijf. * **Vervangende GS:** Kan worden opgelegd bij schending van de voorwaarden. ### 1.11 Probatiestraf - Aandachtspunten * **Consensueel:** Vereist instemming van de veroordeelde. * **Nieuw voor rechtspersonen:** Nu ook mogelijk als autonome straf voor rechtspersonen. * **Vervangende straf:** Kan worden omgezet naar een gevangenisstraf of geldboete. ### 1.12 Werkstraf - Aandachtspunten * **Consensueel:** Vereist instemming. * **Kosteloos arbeid:** Verricht tijdens vrije tijd. * **Vervangende straf:** Kan worden omgezet naar een gevangenisstraf of geldboete. ### 1.13 Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap - Aandachtspunten * **Consensueel:** Vereist instemming via een lasthebber of advocaat. * **Vervangende geldboete:** Kan worden opgelegd. ### 1.14 Veroordeling bij schuldigverklaring - Aandachtspunten * **Niet consensueel.** * **Geen proeftermijn.** * **Doel:** Feiten van geringe ernst of indien een andere straf niet opportuun is. --- **Disclaimer:** Dit studiemateriaal is samengesteld op basis van de verstrekte documentatie en dient als een leidraad voor examenvoorbereiding. Raadpleeg steeds de officiële wetteksten en specifieke academische bronnen voor een volledige en nauwkeurige kennis van het onderwerp. --- # Bijkomende straffen natuurlijke personen Dit deel van de studiehandleiding behandelt de bijkomende straffen die aan natuurlijke personen opgelegd kunnen worden, naast de hoofdstraffen, ter aanvulling van het strafrechtelijk instrumentarium. ### 2.1 Overzicht van bijkomende straffen Bijkomende straffen worden opgelegd om de veroordeelde verder te beïnvloeden, specifieke situaties aan te pakken of de maatschappij te beschermen. Ze kunnen verplicht of facultatief zijn, afhankelijk van de aard van het misdrijf en de omstandigheden van de veroordeling. **De belangrijkste bijkomende straffen voor natuurlijke personen zijn:** * **Verlengde opvolging:** Dit kan verplicht of facultatief zijn en houdt een langdurige monitoring na de hoofdstraf in. * **Geldboete:** Facultatief, maar niet mogelijk voor niveau 1 straffen of indien reeds een geldstraf is vastgesteld op basis van het verkregen voordeel. * **Verbeurdverklaring:** Dit is een verplichte bijkomende straf. * **Verruimde verbeurdverklaring:** Facultatief en breidt de mogelijkheden van verbeurdverklaring uit. * **Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel:** Facultatief en richt zich op het ontnemen van wederrechtelijk verkregen winst. * **Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten:** Dit kan verplicht of facultatief zijn en beperkt de rechten van de veroordeelde. * **Beroepsverbod:** Facultatief en verbiedt de veroordeelde om een bepaald beroep uit te oefenen. * **Bekendmaking van de beslissing houdende veroordeling:** Facultatief en enkel van toepassing in bij de wet bepaalde gevallen. * **Sluiting van de inrichting:** Facultatief en eveneens enkel in bij de wet bepaalde gevallen. * **Verval van het recht tot sturen:** Facultatief en beperkt het recht om een voertuig te besturen. * **Verblijfs-, plaats- of contactverbod:** Facultatief en kan opgelegd worden om specifieke personen of plaatsen te mijden. > **Tip:** De keuze tussen een verplichte en facultatieve bijkomende straf hangt sterk af van de wettelijke bepalingen die specifiek van toepassing zijn op het begane misdrijf. ### 2.2 Specifieke bijkomende straffen nader toegelicht #### 2.2.1 Geldboete en geldstraf op basis van voordeel * **Geldboete:** Deze kan worden opgelegd als bijkomende straf, tenzij het gaat om een straf van niveau 1 of indien er reeds een geldstraf is vastgesteld op basis van het uit het misdrijf verkregen voordeel. De bedragen variëren naargelang het strafniveau. Voor niveau 1 bedraagt de geldboete tussen 200 euro en 20.000 euro. * **Geldstraf op basis van voordeel:** Deze facultatieve bijkomende straf is gericht op het ontnemen van de economische winst die de dader heeft behaald uit het misdrijf. #### 2.2.2 Verbeurdverklaring De verbeurdverklaring is een verplichte bijkomende straf die inhoudt dat de veroordeelde het eigendomsrecht op bepaalde goederen verliest ten gunste van de staat. De **verruimde verbeurdverklaring** is een facultatieve uitbreiding hiervan, die meer mogelijkheden biedt om voordelen uit misdrijven te ontnemen. #### 2.2.3 Ontzetting uit rechten en beroepsverbod * **Ontzetting uit burgerlijke en politieke rechten:** Dit kan verplicht of facultatief zijn en houdt in dat de veroordeelde voor een bepaalde periode geen bepaalde burgerlijke of politieke rechten meer mag uitoefenen, zoals het recht om te stemmen of gekozen te worden. * **Beroepsverbod:** Een facultatieve straf die de veroordeelde verbiedt om een specifiek beroep uit te oefenen dat verband houdt met het begane misdrijf. #### 2.2.4 Overige bijkomende straffen Naast de bovenstaande straffen, kan ook nog gedacht worden aan: * **Verval van het recht tot sturen:** Een facultatieve straf die het recht om een voertuig te besturen ontneemt. * **Verblijfs-, plaats- of contactverbod:** Een facultatieve maatregel die de veroordeelde verplicht bepaalde plaatsen te mijden of geen contact te hebben met specifieke personen. * **Bekendmaking van de veroordeling en sluiting van de inrichting:** Deze zijn facultatief en enkel van toepassing in de gevallen die de wet specificeert. > **Voorbeeld:** Een fraudeur kan, naast een gevangenisstraf, veroordeeld worden tot een geldboete en tot de verbeurdverklaring van de gestolen gelden. Daarnaast kan hem ook een beroepsverbod worden opgelegd als zijn beroep verband houdt met de fraude. #### 2.2.5 Verhouding tot hoofdstraffen Bijkomende straffen worden altijd naast een hoofdstraf opgelegd, met enkele uitzonderingen zoals een geldboete die als hoofdstraf kan fungeren in niveau 1. Het is cruciaal om de wettelijke bepalingen die de relatie tussen hoofd- en bijkomende straffen regelen, goed te kennen, met name waar het gaat om mogelijke cumulaties of uitsluitingen. --- # Hoofdstraffen rechtspersonen Dit hoofdstuk behandelt de specifieke hoofdstraffen die aan rechtspersonen kunnen worden opgelegd, met een focus op geldboetes en andere alternatieve straffen. ## 3. Hoofdstraffen rechtspersonen ### 3.1 Geldboetes voor rechtspersonen De geldboete vormt de primaire hoofdstraf voor rechtspersonen en is onderverdeeld in verschillende niveaus, afhankelijk van de ernst van het misdrijf. #### 3.1.1 Niveau 8 * **Geldboete:** Meer dan 4.000.000 euro tot 5.760.000 euro. * **Na verzachtende omstandigheden:** Mogelijk worden de straffen van niveau 7, 6, 5, 4 of 3 toegepast. #### 3.1.2 Niveau 7 * **Geldboete:** Meer dan 1.600.000 euro tot 4.000.000 euro. * **Na verzachtende omstandigheden:** Mogelijk worden de straffen van niveau 6, 5, 4 of 3 toegepast. #### 3.1.3 Niveau 6 * **Geldboete:** Meer dan 1.200.000 euro tot 1.600.000 euro. * **Na verzachtende omstandigheden:** Mogelijk worden de straffen van niveau 5, 4, 3 of 2 toegepast. #### 3.1.4 Niveau 5 * **Geldboete:** Meer dan 800.000 euro tot 1.200.000 euro. * **Na verzachtende omstandigheden:** Mogelijk worden de straffen van niveau 4, 3 of 2 toegepast. #### 3.1.5 Niveau 4 * **Geldboete:** Meer dan 600.000 euro tot 800.000 euro. * **Na verzachtende omstandigheden:** Mogelijk worden de straffen van niveau 3 of 2 toegepast. #### 3.1.6 Niveau 3 * **Geldboete:** Meer dan 360.000 euro tot 600.000 euro. * **Na verzachtende omstandigheden:** Mogelijk worden de straffen van niveau 2 of 1 toegepast. #### 3.1.7 Niveau 2 * **Geldboete:** Meer dan 20.000 euro tot 360.000 euro. * **Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap:** Geraamd op een bedrag van meer dan 20.000 euro tot 360.000 euro. * **Probatiestraf:** Van meer dan 12 maanden tot 2 jaar. * **Cumulatie van twee straffen van niveau 1.** * **Na verzachtende omstandigheden:** Mogelijk wordt de straf van niveau 1 toegepast. #### 3.1.8 Niveau 1 * **Geldboete:** 200 euro tot ten hoogste 20.000 euro. * **Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap:** Geraamd op een bedrag van 200 euro tot 20.000 euro. * **Probatiestraf:** 6 maanden tot 12 maanden. * **Verbod om een activiteit die deel uitmaakt van het voorwerp uit te oefenen:** Voor een periode van 1 jaar tot 10 jaar. * **Verbeurdverklaring:** Inclusief de verruimde verbeurdverklaring. * **Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel.** * **Sluiting van de inrichting.** * **Na verzachtende omstandigheden:** Kan een bijkomende straf worden opgelegd in plaats van de hoofdstraf. ### 3.2 Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap Deze straf houdt in dat de rechtspersoon verplicht wordt bepaalde diensten te verlenen ten gunste van de gemeenschap. De duur wordt door de rechter vastgesteld in een budget, variërend van 200 euro tot ten hoogste 360.000 euro. * **Niveau 2:** Meer dan 20.000 euro tot ten hoogste 360.000 euro. * **Niveau 1:** 200 euro tot ten hoogste 20.000 euro. * **Instemming:** Vereist instemming van de rechtspersoon, verleend door een lasthebber ad hoc of een advocaat. * **Begunstigden:** Beperkte lijst van openbare diensten, OCMW's, verenigingen zonder winstoogmerk, stichtingen met een sociaal, wetenschappelijk of cultureel oogmerk, en coöperatieve vennootschappen erkend als sociale onderneming. * **Vervangende straf:** Bij niet-naleving kan een vervangende geldboete worden opgelegd binnen de wettelijk bepaalde grenzen. * **Geen uitstel:** Er is geen uitstel van de tenuitvoerlegging van deze straf mogelijk. > **Tip:** De dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap is de tegenhanger van de werkstraf voor natuurlijke personen. ### 3.3 Probatiestraf De probatiestraf is een straf die zowel aan natuurlijke personen als aan rechtspersonen kan worden opgelegd. * **Duur:** 6 maanden tot ten hoogste 2 jaar. * **Niveau 2:** Meer dan 12 maanden tot ten hoogste 2 jaar. * **Niveau 1:** 6 maanden tot ten hoogste 12 maanden. * **Uitsluiting:** Niet van toepassing bij poging tot doodslag, niet-consensuele seksuele handelingen met foltering, opsluiting of zwaar geweld. * **Instemming:** De straf is consensueel, wat betekent dat de instemming van de rechtspersoon (via lasthebber of advocaat) vereist is. * **Vervangende straf:** Bij niet-naleving kan een vervangende geldboete worden opgelegd. * **Niveau 2:** Vervangende gevangenisstraf van 1 maand tot 1 jaar of een vervangende geldboete van 200 euro tot 20.000 euro. * **Niveau 1:** Vervangende gevangenisstraf van 1 maand tot 6 maanden of een vervangende geldboete van 200 euro tot 20.000 euro. * **Niet op strafregister:** Deze straf wordt niet vermeld op uittreksels uit het strafregister die aan particulieren worden uitgereikt. > **Tip:** De invoering van de probatiestraf voor rechtspersonen is een recente ontwikkeling. ### 3.4 Verbod om een activiteit uit te oefenen Rechtspersonen kunnen worden veroordeeld tot een verbod om een specifieke activiteit die deel uitmaakt van hun statutaire doel uit te oefenen. * **Duur:** 1 jaar tot 10 jaar. * **Plaatsing:** Dit verbod valt onder niveau 1. ### 3.5 Verbeurdverklaring en verruimde verbeurdverklaring Verbeurdverklaring, inclusief de mogelijkheid van verruimde verbeurdverklaring, kan als hoofdstraf aan rechtspersonen worden opgelegd. Dit houdt in dat bepaalde goederen of geldbedragen verbeurd worden verklaard. ### 3.6 Geldstraf vastgesteld op basis van voordeel Een specifieke vorm van geldstraf die wordt vastgesteld op basis van het verwachte of daadwerkelijk uit het misdrijf behaalde voordeel. Dit kan als hoofdstraf worden opgelegd. ### 3.7 Sluiting van de inrichting In bepaalde gevallen kan de rechtbank de sluiting van een inrichting van de rechtspersoon bevelen. Dit valt onder niveau 1 van de hoofdstraffen. ### 3.8 Veroordeling bij schuldigverklaring Dit is een bestraffingsmodaliteit die zowel aan natuurlijke personen als aan rechtspersonen kan worden opgelegd, voornamelijk in niveau 1 en 2. Het is van toepassing bij feiten van geringe ernst of wanneer andere straffen wegens tijdsverloop niet meer opportuun zijn. Deze modaliteit is niet consensueel. Voor publiekrechtelijke rechtspersonen geldt een specifieke regeling. > **Tip:** De veroordeling bij schuldigverklaring is een minder ingrijpende vorm van bestraffing waarbij de rechter de schuld vaststelt zonder onmiddellijk een hoofdstraf op te leggen. ### 3.9 Bijkomende straffen voor rechtspersonen Net als bij natuurlijke personen, kunnen aan rechtspersonen, na een veroordeling bij schuldigverklaring en na verzachtende omstandigheden, bijkomende straffen worden opgelegd in plaats van de hoofdstraf. De specifieke bijkomende straffen die van toepassing zijn op rechtspersonen worden in dit document niet gedetailleerd opgesomd, maar de algemene categorieën lijken vergelijkbaar met die voor natuurlijke personen (bijv. verbeurdverklaring, geldstraf vastgesteld op voordeel). #### 3.9.1 De omzetting naar rechtspersonen (Art. 41bis Sw.) Dit artikel regelt de omzetting van straffen die oorspronkelijk voor natuurlijke personen waren bedoeld, naar de equivalenten die aan rechtspersonen kunnen worden opgelegd. Dit proces is cruciaal om de proportionaliteit en effectiviteit van de strafoplegging te waarborgen. #### 3.9.2 Geldboete als hoofdstraf Het is belangrijk op te merken dat de geldboete de meest voorkomende en vaak de enige hoofdstraf is die aan rechtspersonen wordt opgelegd, zeker in de hogere niveaus. > **Let op:** De straffen en hun bijbehorende bedragen zijn aanzienlijk en weerspiegelen de economische draagkracht en impact van rechtspersonen. --- # Uitvoering van de gevangenisstraf en strafuitvoeringsmodaliteiten Dit hoofdstuk behandelt de diverse manieren waarop straffen, met name de gevangenisstraf, worden uitgevoerd en de verschillende modaliteiten die hierbij komen kijken, inclusief de rol van gespecialiseerde rechtbanken en rechters. ### 4.1 Hoofdstraffen natuurlijke personen De wet voorziet in verschillende niveaus voor hoofdstraffen, met name de gevangenisstraf, die variëren in duur en zwaarte. Deze niveaus zijn gekoppeld aan mogelijke "behandeling onder vrijheidsberoving" en alternatieve straffen zoals elektronisch toezicht, werkstraffen en probatiestraffen. #### 4.1.1 Niveau-indeling van hoofdstraffen (natuurlijke personen) * **Niveau 8:** Levenslange gevangenisstraf. Behandeling onder vrijheidsberoving: meer dan 18 tot 20 jaar. Na verzachtende omstandigheden: niveau 7, 6, 5, 4 of 3. * **Niveau 7:** Gevangenisstraf meer dan 20 jaar tot 30 jaar. Behandeling onder vrijheidsberoving: meer dan 16 jaar tot 18 jaar. Na verzachtende omstandigheden: niveau 6, 5, 4 of 3. * **Niveau 6:** Gevangenisstraf meer dan 15 jaar tot 20 jaar. Behandeling onder vrijheidsberoving: meer dan 11 jaar tot 16 jaar. Na verzachtende omstandigheden: niveau 5, 4, 3 of 2. In dit niveau kan een andere straf dan gevangenisstraf worden uitgesproken. * **Niveau 5:** Gevangenisstraf meer dan 10 jaar tot 15 jaar. Behandeling onder vrijheidsberoving: meer dan 6 jaar tot 11 jaar. Na verzachtende omstandigheden: niveau 4, 3 of 2. * **Niveau 4:** Gevangenisstraf meer dan 5 jaar tot 10 jaar. Behandeling onder vrijheidsberoving: meer dan 4 jaar tot 6 jaar. Na verzachtende omstandigheden: niveau 3 of 2. * **Niveau 3:** Gevangenisstraf meer dan 3 jaar tot 5 jaar. Behandeling onder vrijheidsberoving: meer dan 2 jaar tot 4 jaar. Na verzachtende omstandigheden: niveau 2 of 1. * **Niveau 2:** Gevangenisstraf 6 maanden tot 3 jaar. Behandeling onder vrijheidsberoving: 6 maanden tot 2 jaar. Straf onder elektronisch toezicht: van 1 maand tot 1 jaar. Werkstraf: meer dan 120 uur tot 300 uur. Probatiestraf: meer dan 12 maanden tot 2 jaar. Na verzachtende omstandigheden: niveau 1. * **Niveau 1:** Geldboete 200 euro tot 20.000 euro. Werkstraf: 20 uur tot 120 uur. Probatiestraf: 6 maanden tot 12 maanden. Verbeurdverklaring, met inbegrip van de verruimde verbeurdverklaring. Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel. #### 4.1.2 Bijkomende straffen natuurlijke personen Naast hoofdstraffen kunnen bijkomende straffen worden opgelegd, facultatief of verplicht: * Verlengde opvolging (verplicht of facultatief) * Geldboete (facultatief, niet voor niveau 1, niet samen met geldstraf op basis van voordeel) * Verbeurdverklaring (verplicht) * Verruimde verbeurdverklaring (facultatief) * Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel (facultatief) * Ontzetting uit bepaalde burgerlijke en politieke rechten (verplicht of facultatief) * Beroepsverbod (facultatief) * Bekendmaking van de beslissing houdende veroordeling (facultatief, in bij wet bepaalde gevallen) * Sluiting van de inrichting (facultatief, in bij wet bepaalde gevallen) * Verval van het recht tot sturen (facultatief) * Verblijfs-, plaats- of contactverbod (facultatief) ### 4.2 Hoofdstraffen rechtspersonen Voor rechtspersonen worden eveneens niveaus van hoofdstraffen gehanteerd, voornamelijk in de vorm van geldboetes, maar ook via dienstverleningsstraffen, probatiestraffen en andere sancties. #### 4.2.1 Niveau-indeling van hoofdstraffen (rechtspersonen) * **Niveau 8:** Geldboete meer dan 4.000.000 euro tot 5.760.000 euro. Na verzachtende omstandigheden: niveau 7, 6, 5, 4 of 3. * **Niveau 7:** Geldboete meer dan 1.600.000 euro tot 4.000.000 euro. Na verzachtende omstandigheden: niveau 6, 5, 4 of 3. * **Niveau 6:** Geldboete meer dan 1.200.000 euro tot 1.600.000 euro. Na verzachtende omstandigheden: niveau 5, 4, 3 of 2. * **Niveau 5:** Geldboete meer dan 800.000 euro tot 1.200.000 euro. Na verzachtende omstandigheden: niveau 4, 3 of 2. * **Niveau 4:** Geldboete meer dan 600.000 euro tot 800.000 euro. Na verzachtende omstandigheden: niveau 3 of 2. * **Niveau 3:** Geldboete meer dan 360.000 euro tot 600.000 euro. Na verzachtende omstandigheden: niveau 2 of 1. * **Niveau 2:** Geldboete meer dan 20.000 euro tot 360.000 euro. Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap geraamd op een bedrag van meer dan 20.000 euro tot 360.000 euro. Probatiestraf van meer dan 12 maanden tot 2 jaar. Cumulatie van twee straffen van niveau 1. Na verzachtende omstandigheden: niveau 1. * **Niveau 1:** Geldboete 200 euro tot ten hoogste 20.000 euro. Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap, geraamd op een bedrag van 200 euro tot 20.000 euro. Probatiestraf 6 maanden tot 12 maanden. Verbod om een activiteit die deel uitmaakt van het voorwerp uit te oefenen voor een periode van 1 jaar tot 10 jaar. Verbeurdverklaring, met inbegrip van de verruimde verbeurdverklaring. Geldstraf vastgesteld op basis van het verwachte of uit het misdrijf behaalde voordeel. Sluiting van de inrichting. ### 4.3 De gevangenisstraf De gevangenisstraf wordt gedefinieerd als de vrijheidsberoving van een persoon voor een door de rechter bepaalde termijn en volgens de bij wet bepaalde regels. Het wordt beschouwd als een ultimum remedium, een laatste redmiddel, en is erop gericht om een latere re-integratie in de samenleving mogelijk te maken. #### 4.3.1 Principes rond de gevangenisstraf * **Ultimum remedium:** Gevangenisstraf is een subsidiaire straf. Alternatieve straffen zoals elektronisch toezicht, probatie en werkstraffen moeten het uitgangspunt zijn. * **Rechtstreekse verankering:** Verankerd in artikel 27 Sw., met inachtneming van ongewenste neveneffecten op betrokkenen en de samenleving. * **Bijzondere motiveringsverplichting:** Een bijzondere (negatieve) motiveringsverplichting geldt als een gevangenisstraf wordt opgelegd in niveau 2. * **Minimumduur:** Geen gevangenisstraf mogelijk in niveau 1. Een minimum gevangenisstraf van 6 maanden geldt in niveau 2. * **Verplichte vrijheidsbenemende straf:** Alleen verplicht bij strafniveau 8 en 7 (gevangenisstraf of behandeling onder vrijheidsberoving). * **Geen vervangende gevangenisstraf:** Geen vervangende gevangenisstraf voor een geldboete. * **Vervangende gevangenisstraf:** Bij niet-uitvoering van werkstraf en probatiestraf in niveau 2, is een vervangende gevangenisstraf van maximaal 1 jaar mogelijk. * **Duur:** De duur van de gevangenisstraf varieert van minimaal 6 maanden tot maximaal levenslang. De effectieve duur kan worden beïnvloed door uitstel van tenuitvoerlegging en vervangende gevangenisstraffen bij werkstraffen en probatiestraffen in niveau 1. #### 4.3.2 Berekening en duur * 1 dag = 24 uur, 1 maand = 30 dagen, 1 jaar = 365 dagen. Belangrijk is dat 12 maanden niet gelijk is aan 1 jaar. * Elke ondergane hechtenis wordt toegerekend op de duur van de nog uit te voeren gevangenisstraffen. Dit geldt eveneens voor iedere voorlopige plaatsingsmaatregel in een gesloten opvoedingsafdeling ten aanzien van een minderjarige. #### 4.3.3 Artificiële verlengingen vrijheidsbeneming Dit omvat maatregelen die de vrijheidsbeneming verlengen of beïnvloeden: * **Verlengde opvolging:** Vanaf 1 januari 2035 een verplichting. * **Terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank (TBS):** Als overgangsrecht. * **Beveiligingsmaatregel ter bescherming van de maatschappij:** Ingevoerd bij wet van 29 februari 2024. * **Beveiligingsperiode (artikel 195 Sv.):** Een door de strafrechter bepaalde periode waarin voorwaardelijke invrijheidstelling of voorlopige invrijheidstelling met het oog op verwijdering uit het grondgebied of overlevering niet mogelijk is. Dit is geen straf, maar een factor die de strafuitvoering beïnvloedt. Het is facultatief en van toepassing bij gevangenisstraffen van meer dan 3 jaar tot 30 jaar, voor misdrijven uit een limitatieve lijst (zoals ernstige schending van het internationaal humanitair recht, terrorisme, misdrijven tegen de staatsordening, etc.). Bij gevangenisstraffen van 30 jaar of langer, of levenslang, geldt VI na 15 tot 25 jaar effectieve detentie. De proeftijd voor VI kan niet korter zijn dan 1 jaar. ### 4.4 Strafuitvoeringsrechter en strafuitvoeringsrechtbank Deze instanties spelen een cruciale rol in de tenuitvoerlegging van straffen. #### 4.4.1 Strafuitvoeringsrechter De strafuitvoeringsrechter is bevoegd voor: * Beperkte detentie * Elektronisch toezicht (als modaliteit van voorlopige hechtenis) * Voorwaardelijke invrijheidstelling (VI) * Voorlopige invrijheidstelling met het oog op verwijdering uit het grondgebied of overlevering * Voorlopige invrijheidstelling om medische redenen * Vermindering van de duur van de ontzetting uit bepaalde rechten #### 4.4.2 Strafuitvoeringsrechtbank (SURB) De strafuitvoeringsrechtbank heeft een bredere bevoegdheid en is onder andere bevoegd voor: * Beperkte detentie * Elektronisch toezicht * Voorwaardelijke invrijheidstelling (VI) * Voorlopige invrijheidstelling met het oog op verwijdering uit het grondgebied of overlevering * Het aanpassen, nader omschrijven, opschorten, beëindigen, verminderen van de duur van probatiestraffen, verlengde opvolging, ontzetting uit bepaalde rechten, beroepsverboden, verval van het recht tot sturen en verblijfs-, plaats- of contactverboden. > **Tip:** De Wet Externe Rechtspositie (Wet 17 mei 2006) regelt de bevoegdheden van zowel de minister van Justitie als de strafuitvoeringsrechter/rechtbank met betrekking tot strafuitvoeringsmodaliteiten. ### 4.5 Strafuitvoeringsmodaliteiten Dit zijn verschillende manieren waarop een straf, met name de gevangenisstraf, kan worden uitgevoerd buiten de traditionele gevangenismuren of op een aangepaste manier binnen de gevangenis. #### 4.5.1 Uitvoering in gevangenis of strafinrichting De uitvoering van de gevangenisstraf vindt plaats in door de Koning aangewezen inrichtingen. Er bestaan verschillende soorten inrichtingen: * **Gesloten inrichtingen:** 24/24 u op cel. * **Halfopen inrichtingen:** Mogelijkheid om buiten de gevangenismuren te werken. * **Transitiehuizen:** Gericht op re-integratie in de samenleving. * **Detentiehuizen:** Voor kortere straffen (tot 3 jaar gevangenisstraf). * **Gemeenschapscentra:** Voor minderjarigen die zijn "uitgehandeld". * **Arresthuizen:** Voor voorlopige hechtenis. #### 4.5.2 Penitentiair verlof en uitgangsvergunning * **Penitentiair verlof:** Veroordeelden kunnen vier keer 36 uur per trimester verlof krijgen. * **Uitgangsvergunning:** Voor specifieke gelegenheden zoals een begrafenis of medische ingreep. #### 4.5.3 Overige strafuitvoeringsmodaliteiten * **Beperkte detentie:** De veroordeelde mag overdag de gevangenis verlaten. * **Elektronisch toezicht (ET):** De veroordeelde moet zich op een bepaald adres bevinden volgens een vastgelegd programma, met controle via elektronische middelen. Dit kan als strafuitvoeringsmodaliteit of als modaliteit van voorlopige hechtenis. * Natuurlijke persoon, Niveau 2: duur van 1 maand tot maximaal 1 jaar (duur van voorlopige hechtenis in mindering). Niet voor poging doodslag, niet-consensuele seksuele handelingen met foltering, opsluiting, zwaar geweld. * ET is consensueel en vereist instemming van de veroordeelde. * Vervangende gevangenisstraf: de duur is gelijk aan de duur van het elektronisch toezicht. * **Voorwaardelijke invrijheidstelling (VI):** De veroordeelde ondergaat de straf buiten de gevangenis onder bepaalde voorwaarden gedurende een proeftijd. * Tijdsvoorwaarden: Afhankelijk van de duur van de straf en eventuele recidive. Voor straffen van 30 jaar of levenslang geldt VI na 15-25 jaar effectieve detentie. * Proeftijd: Kan niet korter zijn dan 1 jaar. Minimaal 5 jaar tot maximaal 10 jaar voor een gevangenisstraf van 30 jaar of levenslang. * **Voorlopige invrijheidstelling met het oog op verwijdering uit het grondgebied of overlevering:** Mogelijk in specifieke gevallen. * **Voorlopige invrijheidstelling om medische redenen:** Mogelijk in uitzonderlijke omstandigheden. * **Vermindering van de duur van ontzetting uit het recht:** Met betrekking tot verblijfs-, plaats- of contactverboden. #### 4.5.4 Strafuitvoeringsmodaliteiten voor gevangenisstraffen van drie jaar en minder Door de overbevolking in gevangenissen zijn er tijdelijke noodmaatregelen ingesteld. Deze bepalingen van het Wetboek van Strafvordering (WER) zijn deels nog niet in werking getreden en er gelden soepelere procedures voor de toekenning van onder andere elektronisch toezicht en VI, met uitzonderingen voor ernstige misdrijven zoals zedendelicten of terrorisme. Een nieuwe maatregel is de vervroegde invrijheidstelling vanaf 6 maanden vóór strafeinde, tot 31 december 2026. #### 4.5.5 Probatiestraf * **Natuurlijk persoon:** 6 maanden tot maximaal 2 jaar. Niveau 2: meer dan 12 maanden tot maximaal 2 jaar. Niveau 1: 6 maanden tot maximaal 12 maanden. * **Rechtspersoon:** Niveau 2: meer dan 12 maanden tot 2 jaar. Niveau 1: 6 maanden tot 12 maanden. * Consensueel (vereist instemming). * Niet voor poging doodslag, niet-consensuele seksuele handelingen met foltering, opsluiting, zwaar geweld. * Vervangende straf: Gevangenisstraf of geldboete. #### 4.5.6 Werkstraf * **Natuurlijke persoon:** 20 uur tot maximaal 300 uur. Niveau 2: meer dan 120 uur tot maximaal 300 uur. Niveau 1: 20 uur tot maximaal 120 uur. * Consensueel (vereist instemming). * Niet voor poging doodslag, niet-consensuele seksuele handelingen met foltering, opsluiting, zwaar geweld. * Vervangende straf: Gevangenisstraf of geldboete. * Kosteloos arbeid verrichten naast school- en beroepsactiviteiten, ten gunste van publieke diensten, OCMW's, verenigingen zonder winstoogmerk, stichtingen, etc. #### 4.5.7 Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap Dit is de "werkstraf" voor rechtspersonen. * **Budget:** 200 euro tot maximaal 360.000 euro. Niveau 2: meer dan 20.000 euro tot maximaal 360.000 euro. Niveau 1: 200 euro tot maximaal 20.000 euro. * Consensueel (vereist instemming van lasthebber ad hoc of advocaat). * De begunstigden zijn openbare diensten, OCMW's, verenigingen zonder winstoogmerk, stichtingen, etc. #### 4.5.8 Veroordeling bij schuldigverklaring Dit is een modaliteit voor natuurlijke en rechtspersonen in niveau 1 en 2, van toepassing bij feiten van geringe ernst of wanneer een andere straf niet opportuun is wegens verstrijken van tijd. Het is geen opschorting van de uitspraak. Het is niet consensueel. > **Vaststelling:** De overbevolking in gevangenissen, de mensonwaardige detentieomstandigheden en de hoge recidivecijfers zijn belangrijke aandachtspunten in de huidige strafuitvoeringspraktijk. ### 4.6 Wetgeving en praktijk * **Gevangenisstraf als ultimum remedium:** Benadrukt de subsidiariteit van het strafrecht. * **Wet Externe Rechtspositie (Wet 17 mei 2006):** Regelt de verschillende strafuitvoeringsmodaliteiten en de bevoegdheden van de minister van Justitie en de strafuitvoeringsrechter/rechtbank. * **Wet Basiswet Gevangeniswezen (12 januari 2005):** Verankert het legaliteitsbeginsel (gedetineerden hebben rechten) en het schadebeperkingsbeginsel (zo weinig mogelijk detentieschade). * **Artificiële verlengingen vrijheidsbeneming:** Maatregelen zoals verlengde opvolging, TBS en beveiligingsperiodes. * **Overbevolking en nodwetgeving:** Tijdelijke maatregelen om de overbevolking aan te pakken, met soepelere procedures voor bepaalde modaliteiten. > **Belangrijk:** De uitvoering van straffen, met name gevangenisstraffen, wordt gekenmerkt door uitdagingen zoals overbevolking en de noodzaak om re-integratie te bevorderen. Alternatieve straffen en strafuitvoeringsmodaliteiten spelen een steeds belangrijkere rol. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Hoofdstraffen natuurlijke personen | Dit zijn de primaire straffen die aan individuen worden opgelegd voor strafbare feiten, variërend van geldboetes tot levenslange gevangenisstraffen, ingedeeld in verschillende niveaus op basis van de ernst van het misdrijf. | | Niv. | Afkorting voor niveau, verwijzend naar de schaal van strafmaat die wordt gebruikt om de ernst van een misdrijf en de bijbehorende straf te categoriseren. | | Gevangenisstraf | Een vrijheidsbenemende straf waarbij de veroordeelde voor een bepaalde periode wordt opgesloten in een penitentiaire inrichting. | | Behandeling onder vrijheidsberoving | Een strafvorm waarbij de veroordeelde gedurende een bepaalde periode onder toezicht staat en behandelingen ondergaat, terwijl hij vrijheidsberoving ervaart, met het oog op rehabilitatie. | | Verzachtende omstandigheden | Factoren die de rechter kan meenemen bij het bepalen van de straf, waardoor deze mogelijk lager kan uitvallen dan het oorspronkelijk bepaalde niveau. | | Elektronisch toezicht | Een straf of uitvoeringsmodaliteit waarbij elektronische middelen worden gebruikt om de aanwezigheid van de veroordeelde op een bepaald adres te controleren en te monitoren, vaak als alternatief voor gevangenisstraf. | | Werkstraf | Een straf waarbij de veroordeelde verplicht is een bepaald aantal uren onbetaald werk te verrichten ten gunste van de gemeenschap. | | Probatiestraf | Een straf waarbij de veroordeelde onder toezicht van een probatiecommissie wordt geplaatst en zich aan specifieke voorwaarden moet houden gedurende een bepaalde periode. | | Vervangende straf | Een straf die wordt opgelegd ter vervanging van een andere straf die niet is uitgevoerd, zoals een gevangenisstraf die wordt opgelegd als de probatiestraf of werkstraf niet wordt nageleefd. | | Verbeurdverklaring | De ontneming van goederen die verkregen zijn door een misdrijf, of goederen die gebruikt zijn bij het plegen van een misdrijf, ten gunste van de staat. | | Verruimde verbeurdverklaring | Een vorm van verbeurdverklaring die zich uitstrekt tot goederen waarvan vermoed wordt dat ze afkomstig zijn uit criminele activiteiten, zelfs als de directe link met een specifiek misdrijf niet volledig bewezen is. | | Geldboete | Een financiële sanctie die aan de veroordeelde wordt opgelegd als straf voor een strafbaar feit. | | Dienstverleningsstraf ten gunste van de gemeenschap | Een straf voor rechtspersonen die vergelijkbaar is met een werkstraf, waarbij de rechtspersoon diensten verleent aan de gemeenschap voor een door de rechter vastgesteld budget. | | Veroordeling bij schuldigverklaring | Een uitspraak van de rechter waarbij de verdachte schuldig wordt bevonden aan een strafbaar feit, maar waarbij de strafoplegging afhankelijk kan zijn van bepaalde voorwaarden of het verstrijken van de tijd. | | Ultimum remedium | Latijnse term voor "laatste redmiddel", wat aangeeft dat gevangenisstraf slechts als laatste optie moet worden ingezet wanneer andere middelen ontoereikend zijn. | | Subsidiariteit van het strafrecht | Het principe dat het strafrecht alleen mag worden ingezet wanneer andere, minder ingrijpende middelen ontoereikend zijn om de maatschappelijke belangen te beschermen. | | Detentieschade | De negatieve psychologische, sociale en fysieke gevolgen die een detentie kan hebben voor de gedetineerde, en die zich kunnen uitstrekken tot diens omgeving. | | Recidive | Het opnieuw plegen van strafbare feiten door een persoon die reeds eerder is veroordeeld en gestraft. | | Voorwaardelijke invrijheidstelling (VI) | Een modaliteit waarbij een veroordeelde zijn straf mag ondergaan buiten de gevangenis, mits hij zich aan bepaalde voorwaarden houdt gedurende een proeftijd. | | Beveiligingsperiode | Een door de strafrechter vastgestelde periode waarin bepaalde strafuitvoeringsmodaliteiten, zoals voorwaardelijke invrijheidstelling, niet mogelijk zijn. | | Strafuitvoeringsrechter | Een rechter die bevoegd is om beslissingen te nemen met betrekking tot de uitvoering van straffen, zoals het toekennen van elektronisch toezicht of voorwaardelijke invrijheidstelling. | | Strafuitvoeringsrechtbank | Een rechtbank die bevoegd is voor het uitvoeren van straffen en het nemen van beslissingen over modaliteiten zoals beperkte detentie, elektronisch toezicht en voorwaardelijke invrijheidstelling. | | Penitentaire verlof | Een door de minister van Justitie toegekende verlofpoging die het mogelijk maakt om de gevangenis tijdelijk te verlaten voor specifieke doeleinden, zoals een begrafenis of medische ingreep. | | Opschorting van de tenuitvoerlegging van de straf | Een beslissing waarbij de uitvoering van een straf tijdelijk wordt uitgesteld, vaak in afwachting van bepaalde omstandigheden of beslissingen. | | Overbevolking | Een situatie in gevangenissen waarbij het aantal gedetineerden de capaciteit van de inrichting overschrijdt, wat kan leiden tot slechtere leefomstandigheden en verminderde rehabilitatiemogelijkheden. | | Europees Comité inzake de Voorkoming van Foltering of Vernederende Behandeling of Bestraffing (CPT) | Een internationaal orgaan dat toeziet op de behandeling van personen die hun vrijheid is ontnomen, en dat rapporten uitbrengt over de omstandigheden in detentie-inrichtingen. |

# Strafbaarheid en misdrijfbestanddelen Dit onderwerp behandelt de fundamentele elementen die nodig zijn om tot strafbaarheid te komen, inclusief de materiële en morele bestanddelen van een misdrijf, en de afwezigheid van rechtvaardigings- of schuldontheffingsgronden. ### 1.1 De weg naar strafbaarheid Om tot strafbaarheid te komen, moeten een reeks cumulatieve voorwaarden vervuld zijn. Dit proces begint met het nagaan of er sprake is van een bestaande Belgische strafrechtelijke kwalificatie. Vervolgens moeten de constitutieve bestanddelen van het misdrijf verenigd zijn. Dit omvat zowel het materiële bestanddeel (de gedraging) als het morele bestanddeel (de intentie of schuld). Daarnaast mag er geen sprake zijn van een rechtvaardigingsgrond, die de wederrechtelijkheid van de daad wegneemt, noch van een schuldontheffingsgrond, die de verwijtbaarheid van de dader wegneemt. Tenslotte moet de dader toerekeningsvatbaar zijn. Indien al deze voorwaarden vervuld zijn, wordt de strafbaarheid aangenomen, tenzij er sprake is van een strafontheffende verschoningsgrond die tot een gebrek aan strafwaardigheid leidt. ### 1.2 Bestanddelen van een misdrijf #### 1.2.1 Materiële bestanddelen Het materiële bestanddeel verwijst naar de concrete gedraging of het feit dat door de wet als strafbaar is aangemerkt. Dit kan een actieve handeling zijn (bv. slaan, stelen) of een nalaten (bv. schuldig verzuim). Voor de vervulling van het materiële bestanddeel is het cruciaal dat de wettelijke omschrijving van het misdrijf in concreto is gerealiseerd. Dit omvat ook de vraag of het misdrijf voltooid is, dan wel of er sprake is van een strafbare poging. #### 1.2.2 Morele bestanddelen Het morele bestanddeel heeft betrekking op de psychische gesteldheid van de dader op het moment van de feiten. In het strafrecht wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende vormen van schuld, zoals opzet en onachtzaamheid. * **Opzet:** Dit vereist een bewuste wil om het misdrijf te plegen of de gevolgen ervan te beogen. Het algemene opzet houdt in dat de dader de wil heeft om de daad te stellen, terwijl het bijzondere opzet vereist dat de dader een specifiek oogmerk heeft (bv. om te doden). * **Onachtzaamheid:** Dit omvat handelingen die voortkomen uit een gebrek aan voorzorg, voorzichtigheid of plichtsbetrachting, met schadelijke gevolgen als gevolg. #### 1.2.3 Constitutieve bestanddelen De constitutieve bestanddelen zijn de elementen die wettelijk zijn voorgeschreven en die, wanneer ze alle aanwezig zijn, het misdrijf in zijn essentie definiëren. De vereniging van deze bestanddelen is vereist voor de juridische kwalificatie van een feit als misdrijf. ### 1.3 Rechtvaardigings- en schuldontheffingsgronden #### 1.3.1 Rechtvaardigingsgronden Rechtvaardigingsgronden wegnemen de wederrechtelijkheid van een gedraging. Zij maken een in principe strafbare handeling legaal. Voorbeelden hiervan zijn wettelijke plicht, ambtelijk bevel, toestemming van de getroffene, overmacht (noodtoestand), en wettige verdediging. Deze gronden werken door ten aanzien van de dader en eventuele deelnemers. * **Noodtoestand:** Handelen onder onweerstaanbare dwang om een groter kwaad te vermijden. * **Wettige verdediging:** Het verdedigen van eigen of andermans goederen tegen ogenblikkelijke en wederrechtelijke aanranding. #### 1.3.2 Schuldontheffingsgronden Schuldontheffingsgronden nemen de verwijtbaarheid van de dader weg. Zij maken de dader niet straffeloos, maar maken hem minder strafbaar. * **Onweerstaanbare dwang:** Een externe kracht die de wilsvrijheid van de dader uitschakelt. * **Geestesstoornis:** Een stoornis die op het moment van de feiten het oordeelsvermogen of de controle over de daden van de dader ernstig heeft aangetast, kan leiden tot niet-toerekeningsvatbaarheid. Dit kan resulteren in vrijspraak van straf, maar kan leiden tot een beveiligingsmaatregel zoals internering. > **Tip:** Het is cruciaal om het onderscheid tussen rechtvaardigingsgronden en schuldontheffingsgronden te kennen. Rechtvaardigingsgronden maken de daad zelf legaal, terwijl schuldontheffingsgronden de dader minder verwijtbaar maken. ### 1.4 Strafuitsluitende verschoningsgronden Strafuitsluitende verschoningsgronden, wettelijk vastgelegd, leiden tot de niet-bestraffing van een dader, ondanks de vervulling van alle constitutieve bestanddelen van een misdrijf. Deze gronden worden ingevoerd om redenen van sociaal nut of strafrechtelijke politiek en hebben een bijzonder en uitzonderlijk karakter. * **Kenmerken:** Ze zijn wettelijk bepaald, meestal van uitzonderlijke aard en gelimiteerd tot specifieke situaties. Ze werken van rechtswege en tasten enkel de strafbaarheid aan, niet de status van het feit als misdrijf. * **Voorbeelden:** * Sadomasochisme: Hoewel opzettelijke gewelddaden, kan er onder strikte voorwaarden en bij toestemming van de betrokkene, zonder schade aan gezondheid of essentiële belangen, geen straf worden opgelegd (gelinkt aan artikel 8 EVRM). * Politieambtenaren en burgerinformanten: In het kader van bijzondere opsporingsmethoden kunnen zij vrijgesteld worden van straf. * Intrafamiliale verschoning: Vroeger van toepassing op eigendomsmisdrijven binnen de familie, maar niet meer in het huidige Wetboek van Strafrecht. * Verberging: Het verbergen van een vervolgde persoon, een lijk, of bewijs kan, onder bepaalde familiaire of aanverwante omstandigheden, onderworpen zijn aan strafontheffende verschoningsgronden. > **Belangrijk:** Strafuitsluitende verschoningsgronden zijn persoonlijk en werken enkel ten gunste van de dader. De burgerlijke rechtsvordering ter vergoeding van schade kan echter wel ontvankelijk zijn voor de burgerlijke rechter. ### 1.5 Toerekeningsvatbaarheid Toerekeningsvatbaarheid impliceert dat de dader op het moment van de feiten in staat was tot het begrijpen van zijn handelen en de controle erover had. Psychiatrische beoordelingen vinden plaats op het moment van de berechting, niet enkel op het moment van de feiten, om de toerekeningsvatbaarheid te bepalen. Een niet-toerekeningsvatbare dader kan nog steeds onderworpen worden aan beveiligingsmaatregelen zoals internering. ### 1.6 Overige relevante concepten * **Meerdaadse samenloop:** Wanneer één daad meerdere misdrijven oplevert. * **Strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen:** Rechtspersonen kunnen strafrechtelijk aansprakelijk worden gesteld voor feiten die intrinsiek verband houden met hun doel of belangen, of die voor hun rekening zijn gepleegd. * **Lex mitior principe:** Het principe van de mildere strafwet, waarbij een nieuwe, mildere strafwet met terugwerkende kracht kan worden toegepast op feiten die vóór de inwerkingtreding ervan zijn gepleegd. * **Aberratio ictus (misslag):** Wanneer een slag het beoogde slachtoffer mist, maar een derde persoon treft. #### 1.6.1 Toepassing van de strafwet in de tijd en in de ruimte * **In de tijd:** Het uitgangspunt is het verbod van retroactieve werking van strafwetgeving. Uitzondering hierop is de terugwerkende kracht van de mildere strafwet. * **In de ruimte:** Het territorialiteitsbeginsel houdt in dat strafbare feiten die in België plaatsvinden, onderworpen zijn aan het Belgisch strafrecht. De ubiqiteitstheorie en de leer van de ondeelbaarheid kunnen hierbij van toepassing zijn. #### 1.6.2 Poging tot misdrijf Voor strafbare pogingen zijn de volgende voorwaarden vereist: een crimineel voornemen, een begin van uitvoering, en het niet voltooien van het misdrijf om redenen buiten de wil van de dader. Strafbare pogingen tot opzettelijke misdrijven zijn steeds strafbaar. --- # Schuld- en strafontheffingsgronden Dit hoofdstuk bespreekt gronden die de strafbaarheid of de straf zelf kunnen beïnvloeden, zoals schuldontheffingsgronden die de morele toerekeningsvatbaarheid raken, en strafontheffende verschoningsgronden die voortvloeien uit sociaal nut of criminele politiek. ### 2.1 Schuldontheffingsgronden Schuldontheffingsgronden raken het morele bestanddeel van een misdrijf. Wanneer deze gronden succesvol worden ingeroepen, blijft het misdrijf niet overeind omdat de dader gehandeld heeft in een staat die hem moreel niet toerekenbaar maakt. In tegenstelling tot rechtvaardigingsgronden, die doorwerken voor zowel de dader als deelnemers, hebben schuldontheffingsgronden enkel betrekking op de dader zelf. #### 2.1.1 Kenmerken en Toepassing * **Morele Toerekeningsvatbaarheid:** Schuldontheffingsgronden beogen aan te tonen dat de dader, ondanks het vervullen van de materiële en morele bestanddelen van een misdrijf, moreel gezien niet verantwoordelijk kan worden gehouden voor zijn daad. * **Niet-toerekeningsvatbaarheid:** Een niet-toerekeningsvatbare dader kan nog steeds gehandeld hebben in een staat van noodtoestand, onweerstaanbare dwang of wettige verdediging. In dergelijke gevallen kan dit leiden tot vrijspraak. * **Geestesstoornis:** Een geestesstoornis op het moment van de feiten kan leiden tot vrijspraak. Echter, op het moment van berechting kan, indien de stoornis nog aanwezig is, worden overgegaan tot internering als beveiligingsmaatregel. Internering is geen straf, maar een maatregel gericht op de beveiliging van de maatschappij. Bij minderjarige delictplegers worden in principe geen straffen uitgesproken, tenzij er sprake is van uithandengeving. * **Onweerstaanbare Dwang:** Dit is een schuldontheffingsgrond. Het is echter moeilijk om aan te tonen dat er sprake was van een volledige uitschakeling van de wilsvrijheid. In het verleden is onweerstaanbare dwang (art. 71 Sw. 1867) niet altijd aanvaard als een geldige grond om straf te ontlopen. * **Noodtoestand:** Noodtoestand kan worden beschouwd als een rechtvaardigingsgrond. Het afstoten van familie of het beroep doen op culturele verweren worden niet als hoger belang beschouwd dat een rechtvaardigingsgrond zou kunnen vormen. Verzwarende factoren kunnen nooit als rechtvaardigingsgrond worden ingeroepen. ### 2.2 Strafontheffende verschoningsgronden Strafontheffende verschoningsgronden, ook wel strafuitsluitende verschoningsgronden genoemd, leiden tot een volledige ontheffing van straf, ook al zijn alle constitutieve bestanddelen van een misdrijf vervuld. Dit gebeurt om redenen van sociaal nut of criminele politiek. #### 2.2.1 Kenmerken en Toepassing * **Wettelijk Bepaald:** Deze gronden moeten wettelijk voorzien zijn. * **Bijzonder Karakter:** Ze zijn vaak gekoppeld aan specifieke misdrijven en hebben een uitzonderlijk karakter. Er zijn echter enkele uitzonderingen met een meer algemene draagwijdte. * **Geen Strafwaardigheid:** De actie wordt weliswaar als misdrijf gekwalificeerd, maar er is geen sprake van strafwaardigheid. * **In Personam:** De verschoning geldt enkel ten hoofde van de dader. * **Gevolgen:** De strafvordering en de burgerlijke rechtsvordering worden niet-ontvankelijk verklaard. De burgerlijke rechtsvordering kan wel nog voor de burgerlijke rechter aanhangig worden gemaakt voor schadevergoeding. #### 2.2.2 Specifieke Strafontheffende Gronden * **Sadomasochisme:** In het verleden heeft de rechtspraak geoordeeld dat er geen straf moest staan tegenover sadomasochistische handelingen, mits voldaan aan bepaalde voorwaarden zoals toestemming en het niet schaden van de gezondheid van de betrokkene, in het licht van artikel 8 EVRM. * **Politieambtenaren en Burgerinformanten:** Politieambtenaren die handelen in het kader van bijzondere opsporingsmethoden en burgerinformanten kunnen vrijgesteld worden van straf. Dit is vastgelegd in artikel 47 quinquies Sv. en artikel 47 novies/1 Sv. Deze vrijstelling werkt van rechtswege. * **Verberging van Bewijs en Lijkverberging (thans in Sw. 2024):** * **Verberging van een vervolgde persoon (art. 657 Sw. 2024):** Indien er een bloed- of aanverwantschapsband is tussen de dader en de vervolgde persoon, kan er sprake zijn van een strafontheffende verschoningsgrond. * **Lijkverberging (art. 658 Sw. 2024):** Identiek aan de verberging van een vervolgde persoon, kan de familiale band leiden tot een strafontheffende verschoning. * **Verberging van bewijs (art. 659 Sw. 2024):** Ook hier kan een familiaire band aanleiding geven tot een strafontheffende verschoningsgrond. * **Intrafamiliale Verschoningen (historisch):** Voor eigendomsmisdrijven, waaronder diefstal, bestond in het Sw. 1867 een intrafamiliale verschoningsgrond die geen bestraffing toestond tussen familieleden. Deze verschoningsgrond is echter niet meer van toepassing in het huidige Sw. 2024. > **Tip:** Het is cruciaal om te onthouden dat, ook al leidt een strafontheffende verschoningsgrond tot het uitblijven van een straf, de constitutieve bestanddelen van het misdrijf nog steeds vervuld zijn. Dit betekent dat de daad juridisch nog steeds als een misdrijf wordt beschouwd. ### 2.3 Vraagstukken bij de Toepassing Bij de beoordeling van strafbaarheid en straf moeten de volgende elementen stapsgewijs worden nagegaan: 1. Bestaat er een relevante Belgische strafrechtelijke kwalificatie? 2. Zijn de materiële bestanddelen van het misdrijf vervuld? 3. Is er sprake van een voltooid misdrijf of een strafbare poging? 4. Is de dader of een deelnemer betrokken? 5. Zijn de morele bestanddelen vervuld? 6. Is er sprake van een schuldontheffingsgrond? 7. Is er sprake van een rechtvaardigingsgrond? 8. Is er sprake van een grond van niet-toerekeningsvatbaarheid? 9. Is er sprake van een strafontheffende verschoningsgrond? > **Voorbeeld:** De 15-jarige Lucas duwt Nora, die hierdoor overlijdt. Lucas kan vervolgd worden voor verzwarende omstandigheden van opzettelijk misdrijf met de dood tot gevolg (art. 197 en 200, 4° Sw. 2024) en schuldig verzuim (art. 299 Sw. 2024). Zijn moeder, Floor, die hem helpt met het verbergen van bewijs en het lijk, kan hiervoor vervolgd worden onder art. 658 en 659 Sw. 2024. Deze laatste twee misdrijven zijn strafontheffende verschoningsgronden indien er een familierelatie is, wat impliceert dat Floor voor deze feiten geen straf zal krijgen, hoewel ze wel als misdrijf worden beschouwd. Het duwen zelf is een voltooid misdrijf (diefstal met geweld), zelfs als de gsm onmiddellijk wordt teruggegeven. De burgerlijke partijstelling van Jesse kan dus niet ongegrond worden verklaard op basis van het terugkrijgen van de gsm. ### 2.4 Uitzonderingen op de Strafwaardigheid Hoewel alle constitutieve bestanddelen van een misdrijf aanwezig zijn, er geen rechtvaardigingsgrond of schuldontheffingsgrond is, en de dader toerekeningsvatbaar is, kan er toch sprake zijn van geen strafwaardigheid door een strafontheffende verschoningsgrond. Dit vereist dat de betreffende grond wettelijk is voorzien en een bijzonder karakter heeft, dat gekoppeld is aan specifieke omstandigheden zoals sociaal nut of criminele politiek. De voorbeelden in het Strafwetboek 2024 omvatten de verberging van een vervolgde persoon, lijkverberging en verberging van bewijs, waarbij familiale banden een rol kunnen spelen bij de toepassing van de strafontheffende verschoningsgrond. --- # Toepassing van de strafwet en oefeningen Dit gedeelte behandelt de toepassing van de strafwet in de tijd en ruimte, geïllustreerd met oefeningen en casussen die de materie verduidelijken. ### 3.1 Toepassing van de strafwet in de tijd Het principe van de niet-retroactieve werking van de strafwet is fundamenteel, wat inhoudt dat een feit enkel strafbaar is indien het op het moment van plegen reeds bij wet was voorzien. #### 3.1.1 Uitzondering: De lex mitior-regel Een belangrijke uitzondering op het verbod van retroactiviteit is de **lex mitior**-regel, die stelt dat een mildere strafwet met terugwerkende kracht kan worden toegepast. Dit geldt ook voor de invoering van nieuwe rechtvaardigingsgronden of verschoningsgronden die een gunstig effect hebben op de beklaagde of beschuldigde. > **Tip:** Wanneer een nieuwe wet in werking treedt tijdens de procedure, ook al bestond deze op het moment van de feiten niet, moet deze als lex mitior worden toegepast indien ze gunstiger is voor de beklaagde. ### 3.2 Toepassing van de strafwet in de ruimte De toepassing van de strafwet in de ruimte wordt voornamelijk beheerst door het **territorialiteitsprincipe**. Dit houdt in dat een misdrijf strafbaar is indien het (gedeeltelijk) in België kan worden gelokaliseerd. #### 3.2.1 De leer van de ondeelbaarheid en de ubiqiteitstheorie In specifieke gevallen, zoals bij de levering van een moordwapen in het buitenland en de uitvoering van de moord in België, kan het Belgisch hof van assisen zich toch bevoegd verklaren. Dit is het gevolg van de **ubiqiteitstheorie**, samen te lezen met de **leer van de ondeelbaarheid**, die stelt dat een misdrijf dat op meerdere plaatsen is gepleegd, volledig onder de bevoegdheid van de rechter van één van die plaatsen kan vallen. > **Tip:** Gedefederaliseerd strafrecht, zoals decreten en ordonnanties, kan ook strafbaarstellingen bevatten, mits een eensluidend advies van de ministerraad. ### 3.3 Constitutieve bestanddelen, rechtvaardigingsgronden en schuldontheffingsgronden Om tot een strafrechtelijke veroordeling te komen, moeten eerst de **constitutieve bestanddelen** van een misdrijf vervuld zijn. Vervolgens worden mogelijke **rechtvaardigingsgronden** en **schuldontheffingsgronden** onderzocht. * **Rechtvaardigingsgronden** werken door ten aanzien van de dader en eventuele deelnemers. * **Schuldontheffingsgronden** daarentegen tasten enkel de schuld van de dader aan en hebben geen doorwerking naar deelnemers. * Niet-toerekeningsvatbare daders kunnen, ondanks hun ontoerekeningsvatbaarheid, gehandeld hebben in een staat van noodtoestand, onweerstaanbare dwang of wettige verdediging. Een geestesstoornis op het moment van de feiten kan leiden tot vrijspraak, terwijl de toestand op het moment van de berechting kan leiden tot internering als beveiligingsmaatregel. ### 3.4 Strafuitsluitende en strafverminderende verschoningsgronden Verschoningsgronden, zowel strafuitsluitende als strafverminderende, zijn in de wet opgenomen en hebben een speciaal, uitzonderlijk karakter. #### 3.4.1 Strafuitsluitende verschoningsgronden Deze gronden leiden tot het uitblijven van straf, ook al zijn de constitutieve bestanddelen van een misdrijf vervuld. Ze zijn ingegeven door redenen van sociaal nut of criminele politiek. * **Voorbeelden:** * Sadomasochisme (in specifieke omstandigheden) * Bepaalde handelingen van politieambtenaren en burgerinformanten in het kader van opsporingsmethoden (art. 47 quinquies Sv.; art. 47 novies /1 Sv.) * Verberging van een vervolgde persoon (art. 657 Sw. 2024) * Lijkverberging (art. 658 Sw. 2024) * Verberging van bewijs (art. 659 Sw.2024) > **Tip:** Een strafontheffende verschoningsgrond betekent niet dat het feit geen misdrijf meer is, maar enkel dat er geen straf wordt opgelegd. Een burgerlijke rechtsvordering voor schadevergoeding kan wel nog steeds voor de burgerlijke rechter worden ingesteld. #### 3.4.2 Strafverminderende verschoningsgronden Deze gronden leiden tot een vermindering van de straf, zonder deze volledig uit te sluiten. ### 3.5 Oefeningen en casussen #### 3.5.1 Casus Lucas en Nora **Feiten:** Lucas duwt Nora, die daardoor overlijdt. Zijn moeder, Floor, helpt bij het verbergen van bewijs en het lichaam. Floor slaat Lucas later. **Analyse Lucas:** * **Kwalificatie:** Opzettelijk misdrijf met de dood tot gevolg zonder oogmerk (art. 197 Sw. 2024, verzwaard door de dood). Mogelijk art. 200, 4° Sw. 2024 indien de dood aan de duw gerelateerd is. * **Schuldig verzuim:** Opzettelijk nalaten om hulp te bieden (art. 299 Sw.). **Analyse Floor:** * **Lijkverberging:** Art. 658 Sw. 2024 (strafniveau 2). * **Verbergen van bewijs:** Art. 659 Sw. 2024 (strafniveau 2). * **Opzettelijke gewelddaden:** Slaan van Lucas (art. 200, 1° Sw. 2024). **Toepassing strafwet in de tijd:** De regels over de niet-retroactieve werking en de lex mitior-regel zijn van toepassing. **Moreel bestanddeel:** Voor opzettelijke misdrijven geldt algemeen opzet; voor schuldig verzuim eveneens algemeen opzet. #### 3.5.2 Oefening Protestactie **Feiten:** Elena vernielt landbouwgrond tijdens een protestactie. Een nieuwe wet erkent protestacties als rechtvaardigingsgrond bij materiële schade. **Analyse:** De correcte toepassing van de lex mitior-regel is hier cruciaal. De nieuwe wet, die op het moment van de berechting geldt, moet als gunstiger worden beschouwd en dus met terugwerkende kracht worden toegepast. De correctionele rechtbank handelt correct door Elena vrij te spreken. #### 3.5.3 Oefening Verkeersongeval Gemeente **Feiten:** Een gemeente wordt veroordeeld voor onopzettelijke doding door nalatigheid in wegonderhoud. **Analyse:** * **Strafrechtelijke verantwoordelijkheid van rechtspersonen:** Art. 18 Sw. 2024. De gedraging moet toerekenbaar zijn aan de gemeente. * **Moreel bestanddeel:** Elk misdrijf heeft een moreel bestanddeel, ook onopzettelijke misdrijven. De kwalificatie van zware nalatigheid volstaat. * **Veroordeling tot geldboete:** Art. 40 Sw. 2024 bepaalt dat voor publiekrechtelijke entiteiten enkel een schuldigverklaring mogelijk is, geen geldboete. #### 3.5.4 Oefening Daan en Roos **Feiten:** Daan wordt veroordeeld voor opzettelijke gewelddaden. Hij lijdt aan een geestesstoornis. De rechter legt internering op, gebaseerd op een verslag dat de toestand op het moment van de feiten beoordeelt. **Analyse:** * **Toerekeningsvatbaarheid:** De beoordeling van de geestesstoornis moet plaatsvinden op het moment van de berechting, niet enkel op het moment van de feiten (art. 25 Sw. 2024). * **Internering:** Internering is een beveiligingsmaatregel en kan niet in niveaus of met een bepaalde duur worden uitgedrukt. De beslissing kan ook niet enkel gebaseerd zijn op de toestand op het moment van de feiten. #### 3.5.5 Casus Tom en Jan **Feiten:** Tom en Jan plegen een diefstal met bedreiging op Jesse. Jan geeft de gsm terug. Later probeert Tom Sam aan te vallen, maar Sam blokkeert de aanval. **Vragen en analyse:** 1. **Constitutieve bestanddelen op Jesse:** * **Jan:** Heeft de constitutieve bestanddelen van diefstal vervuld (wegnemen van goederen). Co-daderschap met Tom (art. 17, 3° Sw. 2024). * **Tom:** Heeft de constitutieve bestanddelen van bedreiging vervuld. * **Kwalificatie:** Diefstal met bedreiging gepleegd door twee of meer personen (art. 467 Sw. 2024, verzwaard door art. 469, §1, 3° Sw. 2024). De discriminerende drijfveer (art. 474, 4° Sw. 2024) is een verzwarende factor, geen constitutief bestanddeel. 2. **Strafbare poging?** * De diefstal met bedreiging op Jesse is een **aflopend misdrijf**, voltooid op het moment van het wegnemen van de gsm. Het teruggeven van de gsm is actief berouw en doet het misdrijf niet teniet. Er is geen sprake van strafbare poging. * De poging tot opzettelijke gewelddaden op Sam is wel strafbaar (art. 9 Sw. 2024). De voorwaarden zijn voldaan: crimineel voornemen (Tom zocht het adres op), begin van uitvoering (klopte aan), en het niet voltooien omwille van externe omstandigheden (reactie van Sam). * **Kwalificatie poging gewelddaden:** Poging tot opzettelijke gewelddaden met voorbedachtheid zonder integriteitsaantasting (art. 198, 1° Sw. 2024, samen met art. 79, 21° Sw. 2024). Dit resulteert in strafniveau 1 (want de uitgangsstraf is niveau 2, verminderd met één niveau voor de poging). 3. **Subjectieve verzwarende bestanddelen Tom?** * Ja, de **voorbedachtheid** (art. 198, 1° Sw. 2024) is een subjectief verzwarend bestanddeel ten aanzien van Tom, aangezien dit op zijn persoonlijk crimineel voornemen betrekking heeft. 4. **Authentieke interpretatie voor objectief verzwarend bestanddeel?** * Nee. Voor de kwalificatie diefstal met bedreiging door twee of meer personen is geen authentieke interpretatie van de wetgever nodig. De begrippen bedreiging (art. 79, 19° Sw. 2024) en integriteitsaantasting (art. 79 Sw.) zijn reeds gedefinieerd of duidelijk. 5. **Burgerlijke partijstelling Jesse ongegrond?** * Nee, het verweer van Jan heeft geen kans op slagen. De diefstal op Jesse was voltooid, ook al werd de gsm teruggegeven. Actief berouw doet de strafbaarheid niet teniet en de burgerlijke partijstelling is gegrond zodra er een misdrijf is gepleegd. 6. **Tom niet veroordelen omdat hij slagen heeft gekregen?** * Nee, dit verweer heeft geen kans op slagen. Er is geen wettige verdediging mogelijk tegen een persoon die handelt uit wettige verdediging. ### 3.6 Bijzondere concepten in strafrecht * **Aberratio ictus of misslag:** Een slag die het beoogde slachtoffer mist, maar een derde treft. * **Gerechtelijke antecedenten:** Voorgaande veroordelingen. * **Doodslag versus moord:** Doodslag is opzettelijk doden zonder voorbedachtheid. Moord is doden met voorbedachtheid. * **Opzettelijke gewelddaden zonder integriteitsaantasting:** Dit kan strafbaar zijn op basis van voorbedachtheid (art. 198, 1° Sw. 2024). * **Onweerstaanbare dwang:** Een schuldontheffingsgrond die de uitschakeling van de wilsvrijheid vereist en moeilijk hard te maken is. * **Noodtoestand:** Een mogelijke rechtvaardigingsgrond, maar het afstoten van familie valt daar niet onder. * **Cultuurverweer:** Een verzwarende factor kan nooit als rechtvaardigingsgrond worden ingeroepen. * **Verzegeling van goederen:** Dit kan als een strafontheffende verschoningsgrond worden beschouwd. --- # Casussen en specifieke misdrijven Deze sectie analyseert concrete casussen om de toepassing van specifieke misdrijven, zoals diefstal met bedreiging, opzettelijke gewelddaden, lijkverberging, en de rol van mededaderschap en poging te verduidelijken. ### 4.1 Criminaliteitsanalyse in casuïstiek Bij de analyse van een casus moeten de volgende stappen systematisch worden doorlopen: 1. **Bestaande strafrechtelijke kwalificatie:** Nagaan welke strafbepalingen van toepassing zijn op het moment van de feiten. Hierbij is de regel van niet-retroactieve werking van de strafwet van belang, tenzij er sprake is van een mildere strafwet (lex mitior). 2. **Materieel bestanddeel:** Vaststellen of de gedragingen van de dader voldoen aan de objectieve elementen van het misdrijf. 3. **Voltooid misdrijf of strafbare poging:** Bepalen of het misdrijf volledig is uitgevoerd of dat er sprake is van een strafbare poging. 4. **Dader of deelnemer:** Identificeren wie de dader is en of er sprake is van mededaderschap. 5. **Moreel bestanddeel:** Onderzoeken van het opzet of de schuld van de dader. 6. **Schuldontheffingsgrond:** Nagaan of er omstandigheden waren die de schuld van de dader tenietdoen, zoals onweerstaanbare dwang. 7. **Rechtvaardigingsgrond:** Bepalen of de gedraging van de dader gerechtvaardigd was, zoals wettige verdediging. 8. **Grond van niet-toerekeningsvatbaarheid:** Vaststellen of de dader ontoerekeningsvatbaar was wegens bijvoorbeeld een geestesstoornis. 9. **Strafontheffende verschoningsgrond:** Nagaan of er wettelijk voorziene gronden zijn die leiden tot het uitblijven van straf, ondanks de vervulling van de bestanddelen van een misdrijf. #### 4.1.1 Specifieke misdrijven en hun kwalificatie **4.1.1.1 Diefstal met bedreiging en mededaderschap** * **Diefstal met geweld of bedreiging (art. 467 Sw. 2024):** Vereist het bedrieglijk wegnemen van goederen, gekoppeld aan geweld of bedreiging. * **Verzwarende bestanddelen:** * **Gepleegd door twee of meer personen (art. 469, §1, 3° Sw. 2024):** Een objectief verzwarend bestanddeel dat de strafmaat verhoogt. * **Discriminerende drijfveer (art. 474, 4° Sw. 2024):** Dit is een straftoemetingsfactor, geen constitutief bestanddeel, waar de rechter rekening mee houdt. **4.1.1.2 Opzettelijke gewelddaden** * **Basis misdrijf (art. 193 Sw. 2024):** Het plegen van geweld. * **Verzwarende bestanddelen:** * **Met voorbedachten rade (art. 198, 1° Sw. 2024):** Vereist een voorafgaande beslissing en planning om het misdrijf te plegen. Dit is een subjectief verzwarend bestanddeel. * **Integriteitsaantasting (art. 200, 201 Sw. 2024):** Afhankelijk van de ernst van de aantasting. * **Gepleegd op minderjarige (art. 200, 4° Sw. 2024).** * **Met de dood tot gevolg (zonder oogmerk):** Kwalificeert als een verzwarend bestanddeel bij opzettelijke geweldpleging, bijvoorbeeld art. 197 Sw. 2024. **4.1.1.3 Lijkverberging en verberging van bewijs** * **Lijkverberging (art. 658 Sw. 2024):** Het verbergen van een lijk. * **Verberging van bewijs (art. 659 Sw. 2024):** Het verbergen van bewijsmateriaal met het oogmerk om de waarheid te verbergen of een misdrijf te maskeren. * **Strafontheffende verschoningsgrond (art. 660 Sw. 2024):** In specifieke gevallen (bv. bij bloed- of aanverwantschap) kunnen deze misdrijven een strafontheffende verschoningsgrond kennen, waardoor de dader vrij blijft van straf, hoewel het misdrijf wel is gepleegd. #### 4.1.2 Mededaderschap en deelneming Mededaderschap (art. 17 Sw. 2024) houdt in dat meerdere personen samen een misdrijf plegen. Dit kan verschillende vormen aannemen, waarbij alle deelnemers in principe strafrechtelijk verantwoordelijk zijn voor de aan hen toe te rekenen gedragingen en de gevolgen daarvan. > **Tip:** Medeplichtigheid (uitlokking, medeplichtigheid in de zin van art. 66 Sw.) is strikt te onderscheiden van mededaderschap. #### 4.1.3 Poging tot misdrijf Een strafbare poging (art. 9 Sw. 2024) vereist de volgende voorwaarden: * **Crimineel voornemen:** Een vastgesteld voornemen om een misdrijf te plegen. * **Begin van uitvoering:** Handelingen die rechtstreeks en onmiddellijk tot voltooiing van het misdrijf leiden. * **Niet-voltooiing door externe omstandigheden:** Het misdrijf is niet voltooid om redenen buiten de wil van de dader. **Voorbeelden van toepassing:** * **Poging tot diefstal met bedreiging:** Als Jan de gsm onmiddellijk teruggeeft, is de diefstal voltooid, en is er geen sprake van een poging. Het voltooid misdrijf blijft echter strafbaar. * **Poging tot opzettelijke gewelddaden:** Wanneer Tom Sam probeert te slaan, maar Sam de slag blokkeert en Tom zelf valt, is er sprake van een poging tot opzettelijke gewelddaden. Als dit met voorbedachten rade gebeurt, kan art. 198, 1° Sw. 2024 toegepast worden. Een poging tot opzettelijke misdaden is altijd strafbaar (art. 9, §1, 3de lid Sw. 2024). De strafmaat wordt dan verminderd met één niveau ten opzichte van het voltooide misdrijf. #### 4.1.4 Strafuitsluitende en strafontheffende verschoningsgronden * **Strafuitsluitende verschoningsgronden:** Wettelijk bepaalde omstandigheden die ertoe leiden dat er geen straf wordt opgelegd, omdat er om redenen van sociaal nut of criminele politiek geen strafwaardigheid wordt toegekend. Ze zijn wettelijk, bijzonder (gelinkt aan specifieke misdrijven), en werken van rechtswege. Voorbeelden zijn strafbare feiten gepleegd door politieambtenaren in het kader van bijzondere opsporingsmethoden of door burgerinformanten (art. 47 quinquies Sv.; art. 47 novies/1 Sv.). * **Strafontheffende verschoningsgronden:** Deze zorgen ervoor dat de dader van een misdrijf, ondanks de vervulling van de bestanddelen, vrij blijft van straf. Ze zijn persoonlijk en werken van rechtswege. Hoewel het misdrijf zelf blijft bestaan, wordt de strafrechtelijke sanctie niet opgelegd. Deze verschoningsgronden kunnen bijvoorbeeld van toepassing zijn op lijkverberging (art. 658 Sw. 2024) en verberging van bewijs (art. 659 Sw. 2024) onder bepaalde voorwaarden. De intrafamiliale verschoning voor eigendomsmisdrijven, zoals voorzien in het oude Sw. 1867, is niet meer van toepassing in het Sw. 2024. > **Tip:** Een strafontheffende verschoningsgrond neemt de wederrechtelijkheid van de daad weg, maar niet de strafbaarheid als misdrijf in de zin dat de burgerlijke rechtsvordering wel kan worden ingesteld voor de burgerlijke rechter. #### 4.1.5 Subjectieve en objectieve verzwarende bestanddelen * **Subjectieve verzwarende bestanddelen:** Werken enkel in hoofde van de persoon die ze vervult en zijn niet noodzakelijk van toepassing op andere betrokkenen. Een voorbeeld is voorbedachtheid bij opzettelijke gewelddaden (art. 198, 1° Sw. 2024). * **Objectieve verzwarende bestanddelen:** Kenmerken die objectief aan het misdrijf verbonden zijn en voor iedereen die het misdrijf pleegt, dezelfde gevolgen hebben. Voorbeelden zijn de bedreiging (art. 79, 19° Sw. 2024) of de aanwezigheid van twee of meer personen bij diefstal (art. 469, §1, 3° Sw. 2024). * **Authentieke interpretatie:** Dit betreft de situatie waarin de strafwetgever zelf begrippen in de wet definieert, zodat er geen beroep hoeft te worden gedaan op een autonome interpretatie of een authentieke interpretatie van de wet nodig is. #### 4.1.6 Burgerlijke partijstelling en schadevergoeding * **Ongegrondheid van de burgerlijke partijstelling:** Het verweer dat de burgerlijke partijstelling ongegrond is omdat het misdrijf (diefstal) pas als voltooid kan worden beschouwd indien de gsm niet werd teruggegeven, is niet kansrijk. Diefstal is een aflopend misdrijf dat voltooid is op het moment van de wegneming. Actief berouw (het teruggeven van de gsm) doet de strafrechtelijke strafbaarheid niet teniet, aangezien strafrecht de openbare orde raakt. Zolang een misdrijf is vastgesteld, is de burgerlijke partijstelling gegrond. #### 4.1.7 Wettige verdediging en geweld * **Wettige verdediging:** Kan geen aanleiding geven tot een strafuitsluitende verschoningsgrond wanneer de dader zelf geweld heeft gebruikt. Er is geen wettige verdediging mogelijk tegen een persoon die handelt uit wettige verdediging. #### 4.1.8 Overige specifieke misdrijven en concepten * **Onopzettelijke doding:** Kan de verantwoordelijkheid van rechtspersonen (bv. gemeenten) met zich meebrengen (art. 18 Sw. 2024). * **Moreel bestanddeel:** Elk misdrijf heeft een moreel bestanddeel, ongeacht of het opzettelijk, onopzettelijk of reglementair is. Bij onopzettelijke misdrijven is dit een zware fout of een ernstig gebrek aan voorzorg of voorzichtigheid. * **Internering:** Een beveiligingsmaatregel, geen straf. De toestand van de persoon wordt beoordeeld op het moment van de berechting, niet op het moment van de feiten, en de duur is onbepaald, niet uitgedrukt in niveaus. * **Doodslag versus moord:** Doodslag is het opzettelijk doden zonder voorbedachtheid. Moord is doden met voorbedachtheid. De juridische aanduidingen van straffen, zoals "jaar cel" versus "opsluiting", zijn afhankelijk van de wetgeving in tijd. * **Onweerstaanbare dwang en noodtoestand:** Dit zijn schuldontheffingsgronden of rechtvaardigingsgronden die aan strenge voorwaarden gebonden zijn en moeilijk te bewijzen zijn. Bijvoorbeeld, angst voor afstoting van familie wordt niet als een hogere belang beschouwd voor een beroep op noodtoestand. > **Voorbeeld:** De casus van Lucas en Nora illustreert diefstal met bedreiging, de rol van een moeder bij lijkverberging en verberging van bewijs, en de toepassing van strafontheffende verschoningsgronden. Lucas' duw die leidt tot Nora's dood kan gekwalificeerd worden als opzettelijke gewelddaden met de dood tot gevolg (art. 197 Sw. 2024), mogelijk verzwaard door het feit dat Nora minderjarig was (art. 200, 4° Sw. 2024). Daarnaast kan schuldig verzuim (art. 299 Sw.) aan de orde zijn. Floor kan vervolgd worden voor lijkverberging (art. 658 Sw. 2024) en verberging van bewijs (art. 659 Sw. 2024), maar hierop kan een strafontheffende verschoningsgrond van toepassing zijn (art. 660 Sw. 2024). Floor die Lucas slaat, is een opzettelijke gewelddaad. > **Voorbeeld:** De casus van Tom en Jan met Jesse en Sam toont diefstal met bedreiging gepleegd door twee personen (art. 467 en 469 Sw. 2024) en een poging tot opzettelijke gewelddaden met voorbedachten rade (art. 198 Sw. 2024). De discriminerende drijfveer bij de diefstal is een verzwarende factor. De burgerlijke partijstelling van Jesse is gegrond omdat de diefstal voltooid was, ongeacht de teruggave van de gsm. Tom kan niet worden veroordeeld omdat hij zelf slagen heeft gekregen, is ongegrond omdat er geen sprake is van wettige verdediging. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Schuldontheffingsgronden | Dit zijn redenen die het morele bestanddeel van een misdrijf aantasten, waardoor de dader niet strafbaar wordt geacht omdat hij handelde in een staat van onweerstaanbare dwang of noodtoestand. Ze beïnvloeden de schuld van de dader. | | Rechtvaardigingsgronden | Dit zijn omstandigheden die de wederrechtelijkheid van een gedraging wegnemen, waardoor deze rechtmatig wordt geacht en de dader niet strafbaar is. Voorbeelden zijn wettelijke verdediging en noodtoestand. | | Niet-toerekeningsvatbare dader | Een dader die, wegens een geestesstoornis op het moment van het plegen van het feit, niet in staat kan worden geacht zijn daden te beheersen of zijn oordeelsvermogen uit te oefenen, en hierdoor niet strafrechtelijk verantwoordelijk kan worden gesteld. | | Internering | Een beveiligingsmaatregel die wordt opgelegd aan een niet-toerekeningsvatbare dader, gericht op behandeling en bescherming van de maatschappij, in plaats van op bestraffing. Dit kan ook van toepassing zijn op minderjarige delictplegers. | | Strafontheffende verschoningsgrond | Een wettelijke bepaling die ertoe leidt dat een dader geen straf krijgt voor een gepleegd misdrijf, om redenen van sociaal nut of criminele politiek, hoewel de constitutieve bestanddelen van het misdrijf wel vervuld zijn. | | Constitutieve bestanden | De materiële en morele elementen die wettelijk zijn omschreven als noodzakelijk om een bepaald misdrijf te kunnen vaststellen. Als deze niet allemaal aanwezig zijn, is er geen sprake van een misdrijf. | | Strafuitsluitende verschoningsgrond | Een wettelijk voorgeschreven grond die, indien vervuld, de strafbaarheid van een bepaalde handeling uitsluit, zelfs als deze anders een misdrijf zou zijn. Vaak is dit gebonden aan specifieke omstandigheden of personen. | | Strafverminderende verschoningsgrond | Een grond die, indien aanwezig, leidt tot een vermindering van de op te leggen straf, maar de strafbaarheid van het misdrijf niet wegneemt. | | Straffeloosheid | De situatie waarin een persoon die een strafbaar feit heeft gepleegd, niet wordt gestraft, hetzij wegens de afwezigheid van strafbaarheid, hetzij wegens een verschoningsgrond. | | Materieel bestanddeel | Het uiterlijke, waarneembare gedrag dat kenmerkend is voor een misdrijf, zoals het wegnemen van goederen bij diefstal of het toebrengen van letsel bij mishandeling. | | Moreel bestanddeel | De geestelijke of intentionele component van een misdrijf, zoals opzet, nalatigheid of schuld, die de dader kan worden toegerekend. | | Meerdaadse samenloop | De situatie waarin één persoon meerdere strafbare feiten pleegt die afzonderlijk van elkaar tot berechting kunnen leiden. | | Eendaadse samenloop | De situatie waarin één enkele handeling van een persoon meerdere strafbare feiten oplevert. | | Wettige verdediging | Een rechtvaardigingsgrond die een strafrechtelijke aansprakelijkheid uitsluit wanneer iemand geweld gebruikt om zichzelf of anderen te verdedigen tegen een ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding. | | Noodtoestand | Een rechtvaardigingsgrond die kan worden ingeroepen wanneer een persoon een strafbaar feit pleegt om een hoger, onmiddellijk gevaar voor zichzelf of anderen af te wenden. | | Aberratio ictus (misslag) | Een juridisch concept waarbij het beoogde slachtoffer van een aanval mist, maar een derde persoon getroffen wordt. Dit kan leiden tot andere juridische kwalificaties en straffen. | | Ubiqiteitstheorie | Een leerstuk in het strafrecht dat stelt dat een misdrijf kan worden vervolgd in elke jurisdictie waar een deel van de uitvoering of de gevolgen plaatsvindt. | | Legaliteitsbeginsel | Een fundamenteel principe in het strafrecht dat stelt dat niemand gestraft kan worden voor een feit dat niet bij wet als strafbaar is aangemerkt op het moment van de daad. | | Doenpleger | Degene die een misdrijf zelfstandig pleegt, vaak door directe handeling of door anderen als werktuig te gebruiken. | | Voorbedachtheid | Het bestaan van een bewuste en voorafgaande intentie om een misdrijf te plegen, wat vaak als verzwarend bestanddeel geldt. | | Civiele vordering (burgerlijke rechtsvordering) | Een juridische procedure ingesteld door een partij die schade heeft geleden door een strafbaar feit, met als doel een schadevergoeding te verkrijgen. | | Actief berouw | De situatie waarin een dader na het plegen van een misdrijf vrijwillig de gevolgen van zijn daad probeert te herstellen of ongedaan te maken, wat invloed kan hebben op de strafmaat. | | Gedefederaliseerd strafrecht | Strafrecht dat niet langer uitsluitend onder de federale wetgeving valt, maar ook door regionale wetgevers (zoals de gewesten of gemeenschappen) kan worden gereguleerd via decreten of ordonnanties. | | Averechtse werking (lex mitior) | Het principe dat een nieuwere, mildere strafwet met terugwerkende kracht van toepassing is op feiten die vóór de inwerkingtreding ervan zijn gepleegd, indien deze milder is voor de beklaagde. | | Rechtspersonen (strafrechtelijke verantwoordelijkheid) | Het principe dat rechtspersonen, zoals gemeenten of bedrijven, strafrechtelijk verantwoordelijk kunnen worden gesteld voor strafbare feiten die door hun organen of vertegenwoordigers zijn gepleegd. | | Schijn van wettige verdediging | Een situatie waarbij de uiterlijke schijn van wettige verdediging aanwezig is, maar de handeling objectief gezien niet voldeed aan de vereisten van wettige verdediging, waardoor strafrechtelijke aansprakelijkheid kan ontstaan. | | Strafklacht | Een formele melding bij de politie of het openbaar ministerie van een strafbaar feit, die een onderzoek kan inluiden. | | Voorwaardelijke veroordeling | Een straf die wel wordt uitgesproken, maar waarvan de tenuitvoerlegging voor een bepaalde periode wordt opgeschort, met als voorwaarde dat de veroordeelde geen nieuwe strafbare feiten pleegt. | | Justitiële antecedenten | Eerdere veroordelingen van een beklaagde, die door de rechter kunnen worden meegewogen bij de bepaling van de straf. |

# Begrip en indeling van het strafrecht Dit onderdeel van de studiehandleiding behandelt de definitie van strafrecht, de onderscheidingen met privaatrecht, en de materiële, formele en internationale aspecten van het strafrecht. ## 1. Begrip van het strafrecht ### 1.1 Juridische situering Strafrecht definieert onder welke voorwaarden gedragingen misdrijven zijn, wie als dader van een misdrijf wordt beschouwd en strafrechtelijk verantwoordelijk is, welke straffen bestaan en onder welke voorwaarden deze kunnen worden opgelegd en uitgevoerd, en hoe bevoegde instanties oordelen over misdrijf, dader en straf. #### 1.1.1 Kernbegrippen * **Misdrijf:** Een afwijking van een norm die een straf uitlokt. Normen zijn afhankelijk van ruimte en tijd. * **Dader:** Degene die als pleger van een misdrijf wordt gezien en hiervoor strafrechtelijk verantwoordelijk is. * **Straf:** Een wettelijk bepaalde vorm van leed die door de rechter wordt opgelegd als sanctie. * **Beveiligingsmaatregelen:** Dit zijn geen straffen, maar maatregelen die beogen de maatschappij te 'veiligen' en geen leed veroorzaken, hoewel ze wel nadelige gevolgen kunnen hebben. #### 1.1.2 Onderscheid met privaatrecht Strafrecht behoort tot het publiekrecht. Het plegen van een misdrijf creëert een verticale rechtsverhouding tussen de dader en de staat. Het recht om strafbaar te stellen en te straffen is voorbehouden aan de staat. Strafwetten zijn van dwingend recht, wat betekent dat burgers geen inspraak hebben in de straffen. Toestemming van het slachtoffer is geen rechtvaardiging voor een strafbaar feit. Hoewel slachtoffers niet meer noodzakelijk zijn om een strafprocedure op te starten (geen klachtmisdrijven meer), kunnen zij wel deelnemen als burgerlijke partij om een privaatrechtelijk belang na te streven. Er is een groeiende aandacht voor slachtofferrechten, zoals het recht om gehoord, geïnformeerd en ingelicht te worden. ### 1.2 Indeling van het strafrecht #### 1.2.1 Materieel en formeel strafrecht * **Materieel strafrecht:** Omvat de rechtsregels die betrekking hebben op de omschrijving van strafbare gedragingen, daderschap, straffen en de voorwaarden voor het opleggen en uitvoeren van straffen. Dit wordt ook wel de strafwet genoemd. * **Formeel strafrecht:** Bestaat uit de procedureregels die de toepassing van het materieel strafrecht regelen. Dit wordt ook wel het strafprocesrecht genoemd. * **Strafuitvoeringsrecht:** Zowel materieel als formeel van aard, regelt de uitvoering van straffen. #### 1.2.2 Nationaal en internationaal strafrecht * **Nationaal strafrecht:** Strafrecht is primair nationaal recht, hoewel het ook bepalingen kan bevatten van gemeenschappen, gewesten, provincies en gemeenten. * **Internationaal strafrecht:** Dit is een hybride rechtsgebied dat zowel internationaal recht als nationaal strafrecht omvat. Het heeft verschillende componenten: * Nationaal materieel strafrecht met internationale achtergrond: Stimuleren van samenwerkingen tussen staten om misdrijven en straffen op elkaar af te stemmen. * Internationale strafbaarstellingen: Bijvoorbeeld misdrijven zoals gedefinieerd in internationale verdragen zoals het Verdrag van Rome. * Rechtsmachtrecht: Bepaalt de bevoegdheid van een staat om de eigen strafwet toe te passen. * Formeel internationaal strafrecht: Procedureregels voor de behandeling van internationale misdrijven voor internationale strafgerechtshoven en internationale rechtshulp in strafzaken. #### 1.2.3 Algemeen en bijzonder strafrecht Het algemeen strafrecht bevat bepalingen die van toepassing zijn op alle misdrijven, terwijl het bijzonder strafrecht specifieke regels bevat voor bepaalde soorten misdrijven (bijvoorbeeld verkeersmisdrijven of economische misdrijven). Het algemeen strafrecht vormt de basis en wordt aangevuld door bijzondere wetten. ### 1.3 Functies en achtergronden van het strafrecht #### 1.3.1 Wortels en evolutie De wortels van straffen zijn diep, en de mensheid heeft altijd te maken gehad met onrecht. De evolutie van strafrecht kan worden geschetst langs verschillende periodes: * **Vroege maatschappijen (jagers-verzamelaars):** Egalitaire gemeenschappen met minder behoefte aan formele handhaving. Regels en rituelen dienden ter regulatie van emoties. * **Landbouwersmaatschappijen:** Meer complexe sociale ordening leidde tot de ontwikkeling van rechtssystemen met regels en formele handhaving. De Codex Hammurabi is een vroeg voorbeeld van schriftelijk vastgelegd strafrecht, waarin privé-wraakrecht (ius talionis) een belangrijke rol speelde, maar ook de noodzaak om intern geweld te beperken via legaliteit en proportionaliteit. Oude culturen en monotheïstische religies (zoals te zien in Exodus en Leviticus) legden al principes van vergelding en proportionaliteit vast. * **Vroege Middeleeuwen (11e-15e eeuw):** Bloed- en vredegeld symboliseren de overgang van privé-wraakrecht naar een meer publiek strafrecht. Bloedgeld diende als privaatrechtelijke schadevergoeding, terwijl vredegeld een publiekrechtelijke boete aan de overheid was. De tussenkomst van de overheid werd verplicht. * **Late Middeleeuwen (15e-18e eeuw):** Verdere centralisatie van macht onder vorsten, waarbij strafrecht werd ingezet om eigen belangen te beschermen en beleid door te drukken. Dit leidde tot willekeur, maar ook tot de ontwikkeling van strafrechtsleer en de verzameling van strafrechtspraak. Straf werd steeds harder en zichtbaarder, met lijfstraffen en de doodstraf als afschrikmiddel. Foltering werd als bewijsmiddel gebruikt. * **Klassieke leer (18e-eind 19e eeuw):** Gevormd door de Verlichting, die de absolute macht van de vorst in twijfel trok. De nadruk kwam te liggen op de bescherming van de burger tegen willekeur en wrede straffen, via fundamentele beginselen van een legitiem strafrecht: legaliteit, proportionaliteit, subsidiariteit en personaliteit. Gevangenisstraf werd een alternatief voor lijfstraffen. Belangrijke auteurs zoals Beccaria pleitten voor een rationeel en humaan strafrecht. De Franse Code pénal van 1810 en de Belgische Code pénal van 1867 legden deze principes vast, hoewel nog met strenge straffen. De rol van strafrecht was voornamelijk die van een 'nachtwakerstaat'. * **Sociaal verweer (19e-eerste helft 20e eeuw):** Beïnvloed door het positivisme, verschoof de focus van de daad naar de dader en het gevaar dat deze voor de maatschappij inhield. Schuld werd vervangen door gevaar. Adolphe Prins was een sleutelfiguur. Dit leidde tot een tweesporig systeem, waarbij volwassen delinquenten verantwoordelijk werden gehouden op basis van schuld, en personen met verminderde toerekeningsvatbaarheid (minderjarigen, geestesgestoorden) werden beschermd door middel van beveiligingsmaatregelen zoals internering. Excessen van dit denken konden leiden tot misbruik door focus op de dader groter te maken dan de daad. * **Nieuw sociaal verweer (tweede helft 20e eeuw):** Met de groei van de welvaartsstaat en de nadruk op mensenrechten, kreeg rechtsbescherming en resocialisatie een centrale plaats. Geloof in preventie, hulpverlening en re-integratie. Nieuwe takken zoals sociaal strafrecht en milieustrafrecht ontstonden. Marc Ancel en Willy Callewaert waren belangrijke figuren, met wetten zoals de Probatiewet en de Interneringswet. * **Postmodern strafrecht (laatste kwart 20e eeuw-heden):** Gekenmerkt door wantrouwen ten aanzien van de overheid en kritiek op het strafrechtssysteem. Er is een roep om herstel van het klassiek strafrecht, maar ook tendensen naar dadergerichte interventies, risico-daderstrafrecht en een combinatie van strafrecht met hulpverlening. Net-widening door alternatieve straffen en de toenemende administratieve sanctionering (GAS-boetes) zijn kenmerken. De notie van schuld wordt soms minder belangrijk. Herstelrechtelijke interventies winnen terrein. Het nieuwe Strafwetboek, dat in april 2026 inwerking treedt, is een update van de principes, met behoud van daadstrafrecht maar met ruimte voor individualisering en het principe van vrije wil. #### 1.3.2 Functies van het strafrecht Strafrecht dient zowel als: * **Instrument van de macht:** Ter ondersteuning van het beleid en als afspiegeling van machtsverhoudingen in de samenleving. * **Instrument tegen de macht:** Ter beperking van publiek geweld en ter bescherming tegen (te veel) overheidsmacht. De macht om te straffen is uitbesteed aan de staat, maar de staat wordt ook aan banden gelegd door principes als legaliteit, proportionaliteit en subsidiariteit. Strafrecht gaat vaak gepaard met de inperking van rechten en soms met rituele degradatie. ## 2. Indeling van het strafrecht ### 2.1 Materieel strafrecht Het materieel strafrecht omvat de bepalingen inzake de strafwet. #### 2.1.1 Het legaliteitsbeginsel Dit is de hoeksteen van het klassiek strafrecht en wordt uitgedrukt in de lex certa- en nullum crimen, nulla poena sine lege-beginselen: geen misdrijf, geen straf zonder wet. * **Wettelijke grondslag:** Enkel de wetgever mag misdrijven en straffen bepalen. Dit geldt voor de federale wetgevende macht, maar ook voor regionale en lokale overheden (decreten, ordonnanties, reglementen). Soms kan ook een 'genummerd KB' (in crisistijden) als basis dienen. * **Duidelijkheid:** Strafwetten moeten duidelijk zijn (lex certa-beginsel). Hoewel rechters enige beslissingsruimte hebben, mag deze niet te groot zijn. * **Toepassing:** Strafwetten in materiële zin zijn beslissingen van wetgevende organen. De uitvoerende macht kan slechts preciseringen uitvaardigen 'krachtens de wet'. * **Internationaal recht:** Internationale verdragen (zoals het EVRM) kunnen niet direct straffen invoeren, maar de Belgische wetgever moet worden tussenbeide komen. Verdragen kunnen wel de nationale wetgever verplichten bepaalde gedragingen te sanctioneren of verbieden straffen in te voeren die strijdig zijn met mensenrechten. Het EU-recht kan via verordeningen en richtlijnen leiden tot omzetting naar nationaal recht, en kan leiden tot niet-toepassing van nationale wetgeving bij onverenigbaarheid. * **Controle:** De rechterlijke macht kan de wetgevende macht controleren via ongrondwettelijkheidsverklaringen en prejudiciële vragen bij het Grondwettelijk Hof. #### 2.1.2 Toepassing van de strafwet in de tijd In principe geldt de strafwet van het moment dat de gedraging werd gepleegd (art. 2 Nieuw Sw.). Er geldt een verbod op retroactiviteit van de strengere strafwet. Wel is retroactiviteit toegelaten voor de meest gunstige strafwet voor de dader (billijkheidsbeginsel). Dit geldt niet voor periodieke reglementering, gelegenheidswetten of wetten met tijdelijke toepassing. #### 2.1.3 Toepassing van de strafwet in de ruimte De Belgische strafwet geldt in principe voor alle gedragingen die zich op Belgisch grondgebied voordoen, ongeacht de nationaliteit van dader of slachtoffer (territorialiteitsbeginsel). * **Territorialiteit:** Misdrijven op het grondgebied, in de Belgische territoriale zee, en in het Belgische luchtruim vallen onder de Belgische rechtsmacht. Belgische schepen en vliegtuigen vallen ook onder Belgische rechtsmacht, ongeacht waar ze zich bevinden. De **ubiquiteitstheorie** stelt dat een misdrijf zich op Belgisch grondgebied bevindt wanneer een (materieel of verzwarend) bestanddeel ervan daar plaatsvindt. * **Extraterritorialiteit:** In bepaalde uitzonderlijke gevallen kan de Belgische strafwet ook buiten België worden toegepast (art. 6-14 V.T. Sv.). Dit kan gebaseerd zijn op: * **Actief personaliteitsbeginsel:** Belgische dader in het buitenland. * **Passief personaliteitsbeginsel:** Belgisch slachtoffer in het buitenland. * **Zakelijke aanknopingspunten (universaliteitsbeginsel):** Bij de krenking van een concreet belang, zoals bij oorlogsmisdaden. * **Afgeleide rechtsmacht (aut dedere, aut judicare):** Indien een staat een onderdaan niet uitlevert, moet die staat deze persoon zelf berechten. * **Beperkingen:** Dubbele incriminatie (de gedraging moet ook in het buitenland strafbaar zijn) en het ne bis in idem-beginsel (niet tweemaal gestraft voor hetzelfde misdrijf) zijn belangrijke beperkingen. #### 2.1.4 Interpretatie van de strafwet De strafwet moet strikt worden geïnterpreteerd. Analoge interpretatie in het nadeel van de beklaagde is verboden, maar interpretatie in het voordeel van de beklaagde (analogia in bonam partem) is wel toegestaan. ### 2.2 Misdrijf #### 2.2.1 Bestanddelen van het misdrijf Een misdrijf kent drie verplichte bestanddelen: * **Materieel bestanddeel (actus reus):** De gedraging zelf (een handeling, een nalaten, of een gevolg). Louter voornemens zijn niet strafbaar. * **Handelingsmisdrijven:** Het stellen van een handeling (bv. diefstal). * **Verzuimsmisdrijven:** Het nalaten van een handeling (bv. familieverlating). * **Gevolgmisdrijven:** Het veroorzaken van een bepaald gevolg is een bestanddeel (bv. aantasting van de integriteit door nalatigheid). De equivalentieleer wordt gehanteerd om het oorzakelijk verband te bepalen. * **Moreel bestanddeel (mens rea):** De ingesteldheid van de dader. Minimaal vereist is dat de dader bewust en uit vrije wil handelt. Voor opzettelijke misdrijven is opzet vereist. Voor onopzettelijke misdrijven is een zware fout (ernstig gebrek aan voorzorg of voorzichtigheid) vereist. * **Wederrechtelijkheid:** De gedraging is ongeoorloofd of ontoelaatbaar. Dit wordt vermoed indien het materieel en moreel bestanddeel vervuld zijn, tenzij er een rechtvaardigingsgrond is. #### 2.2.2 Verzwarende bestanddelen Dit zijn elementen die een basismisdrijf omvormen tot een nieuw, zwaarder misdrijf. Ze kunnen objectief (inherent aan de daad) of subjectief (inherent aan de dader) zijn. #### 2.2.3 Strafbare poging Een strafbare poging vereist een crimineel voornemen en een begin van uitvoering. De Belgische rechtspraak hanteert een objectivistische invulling, maar met subjectivistische elementen. Pogingen tot verzuimsmisdrijven zijn niet mogelijk. Onmogelijke en ondeugdelijke pogingen zijn strafbaar, tenzij het absurde of putatieve misdrijven betreft. Vrijwillige terugtred kan een strafuitsluitende verschoningsgrond zijn. #### 2.2.4 Rechtvaardigingsgronden Deze gronden maken de gedraging niet langer wederrechtelijk. Voorbeelden zijn: * **Gebod of toelating bij wet:** De wet zelf laat een gedraging toe (bv. medische ingrepen, carnaval). * **Bevel van de overheid:** Een rechtmatig en niet-manifest onrechtmatig bevel van een wettige overheid. * **Noodtoestand:** Het opofferen van een lager belang om een hoger belang te vrijwaren. * **Wettige verdediging (noodweer):** Verdediging tegen een onrechtmatige, ernstige, ogenblikkelijke aanval. * **Wettig verzet:** Verzet tegen een kennelijk onwettige daad van de overheid. De toestemming van het slachtoffer is in principe geen rechtvaardigingsgrond, tenzij de wet dit uitdrukkelijk bepaalt of de toestemming een materieel bestanddeel van het misdrijf is. ### 2.3 Daderschap en deelneming #### 2.3.1 Strafrechtelijke verantwoordelijkheid Strafrechtelijke verantwoordelijkheid is individueel. * **Daderschap:** Alle bestanddelen van het misdrijf zijn aan de persoon toerekenbaar. Er zijn drie vormen: onmiddellijk daderschap, middellijk daderschap en co-daderschap. * **Deelneming:** Bijdragen aan het misdrijf zonder alle bestanddelen zelf te vervullen. Deelnemers kunnen als daders worden gestraft. #### 2.3.2 Rechtspersonen Rechtspersonen kunnen autonoom strafrechtelijk verantwoordelijk worden gesteld. #### 2.3.3 Schuld Schuld kan worden weggenomen door schuldontheffingsgronden (onweerstaanbare dwang, onoverkomelijke dwaling) of niet-toerekeningsvatbaarheid (geestesstoornis, minderjarigheid). * **Schuldontheffingsgronden:** De gedraging is niet verwijtbaar. * **Niet-toerekeningsvatbaarheid:** De gedraging blijft een misdrijf, maar is niet verwijtbaar. Hierbij is geen straf mogelijk, wel een beveiligingsmaatregel. #### 2.3.4 Strafuitsluitende verschoningsgronden Deze ontnemen de strafwaardigheid, maar de gedraging blijft wederrechtelijk en verwijtbaar. Een straf is niet mogelijk, wel een maatregel en schadevergoeding. ### 2.4 Straf #### 2.4.1 Begripsbepaling en kenmerken Een straf moet wettelijk, rechterlijk, persoonlijk en individueel zijn. Doelstellingen van de straf omvatten het uiten van maatschappelijke afkeuring, het bevorderen van herstel, rehabilitatie en maatschappelijke bescherming. Preventie en vergelding zijn geen strafdoelen op zich, maar kunnen voortvloeien uit de doelstellingen. #### 2.4.2 Hoofd- en bijkomende straffen Het nieuwe Strafwetboek kent verschillende niveaus van misdrijven met bijhorende straffen. Er zijn vrijheidsbenemende, vrijheidsbeperkende en vermogensstraffen. Bijkomende straffen worden nooit zonder hoofdstraf opgelegd. #### 2.4.3 Strafmaat en straftoemeting De rechter heeft discretionaire bevoegdheid bij de straftoemeting, maar deze moet gemotiveerd worden. Bij de bepaling van de straf wordt rekening gehouden met verzachtende omstandigheden, verzwarende factoren, herhaling en samenloop. #### 2.4.4 Modaliteiten van strafuitvoering Alternatieve straffen zoals opschorting van de uitspraak, uitstel van de tenuitvoerlegging, probatiestraf, werkstraf en elektronisch toezicht bieden flexibiliteit. ### 2.5 Beveiligingsmaatregelen Beveiligingsmaatregelen, zoals internering en de beveiligingsmaatregel ter bescherming van de maatschappij, zijn geen straffen maar maatregelen om de maatschappij te beschermen. Ze worden opgelegd aan personen die, omwille van geestesstoornis of andere redenen, niet volledig toerekeningsvatbaar zijn. De duur is vaak onbepaald en wordt beslist door de Kamer voor Bescherming van de Maatschappij. --- # Historische evolutie van het strafrecht Het strafrecht heeft een lange en complexe evolutie gekend, waarbij het zich heeft ontwikkeld van primitieve wraakpraktijken naar een gelaagd systeem van publiekrechtelijk strafrecht, met verschillende juridische stromingen die de nadruk legden op respectievelijk de daad, de dader en de bescherming van de maatschappij. ## 2. Historische evolutie van het strafrecht ### 2.1 Wortels en de overgang naar publiek strafrecht De oorsprong van strafrechtelijke reacties ligt in fundamentele menselijke behoeften om onrecht te sanctioneren. Vroege samenlevingen, van jagers-verzamelaars tot landbouwers, ontwikkelden normen en rituelen om conflicten te reguleren. In landbouwsamenlevingen ontstonden de eerste rechtssystemen, gekenmerkt door regels en formele handhaving. Het **privé wraakrecht**, ook wel bekend als het *ius talionis* of verdedigingsrecht, speelde hierin een belangrijke rol. Dit recht werd echter begrensd om intern geweld te beperken en legaliteit en proportionaliteit te bevorderen. Invloeden van oude culturen en monotheïstische religies, zoals de Codex Hammurabi en Bijbelse voorschriften ('een oog voor een oog'), toonden reeds een streven naar begrensd wraakrecht. De evolutie kenmerkt zich door een geleidelijke verschuiving van **privé wraakrecht naar publiek strafrecht**. Dit publieke karakter van het strafrecht manifesteerde zich als een instrument van de macht, ter ondersteuning van overheidsbeleid en als afspiegeling van machtsverhoudingen, waarbij het recht om te straffen werd overgedragen aan de staat. Tegelijkertijd werd het strafrecht ook een instrument tégen de macht, gericht op het beperken en beschermen tegen excessief publiek geweld. De mate van gecentraliseerde macht beïnvloedde de aard van het strafrecht: veel macht leidde tot veel en hard publiek straffen, terwijl weinig macht leidde tot afname van geweldsuitoefening en toename van beginselen als legaliteit, proportionaliteit en subsidiariteit. Strafrecht ging gepaard met de gedwongen inperking van rechten en met rituele degradatie. #### 2.1.1 Vroege middeleeuwen: bloed- en vredegeld In de vroege middeleeuwen (11e-15e eeuw) werd het wraakrecht verder begrensd door middel van **bloedgeld** en **vredegeld**. Bloedgeld functioneerde als een privaatrechtelijke schadevergoeding voor het slachtoffer, terwijl vredegeld een publiekrechtelijke boete was voor de tussenkomende overheid. Het strafrecht werd publiekrechtelijk doordat de tussenkomst van de overheid verplicht werd en het privé wraakrecht verder werd afgebouwd. #### 2.1.2 Late middeleeuwen: van en voor de vorst De late middeleeuwen (15e-18e eeuw) werden gekenmerkt door verdere centralisatie van de macht, waarbij het strafrecht door vorsten werd ingezet om eigen belangen te behartigen en beleid door te drukken. Dit ging gepaard met veel willekeur. De ontwikkeling van de strafrechtsleer en de verzameling van strafrechtspraak dienden als inspiratie. De groeiende centralisatie leidde tot meer strafwetten en forsere bestraffing, met onterende en lijfstraffen. De rechtspraak werd brutaal en gewelddadig, en diende als illustratie van de macht. Gevangenisstraffen waren schaars; het optreden was gericht op afschrikking en het bewaren van de sociale orde. De doodstraf nam toe in belang, en foltering werd als bewijsmiddel gebruikt. Feiten die het strengst werden bestraft, betroffen inbreuken tegen bezit, gewelddadig gedrag, verraad, godslastering en seksuele misdrijven. ### 2.2 De klassieke leer: daad en schuld (18e - einde 19e eeuw) De **Verlichting** bracht een kritische kijk op de absolute macht van de vorst en introduceerde rationele en wetenschappelijke inzichten. Het concept van het **sociaal contract** werd geïntroduceerd, waarbij de samenleving een contract sloot met de overheid. Dit leidde tot een grotere rechtsbescherming tegen willekeur en wrede straffen, en legde de nadruk op fundamentele beginselen van een legitiem strafrecht: * **Legaliteit**: Geen misdrijf, geen straf zonder wettelijke grondslag (*nullum crimen, nulla poena sine lege*). * **Proportionaliteit**: De straf moet in verhouding staan tot het misdrijf. * **Subsidiariteit**: Strafrecht mag enkel worden ingezet als andere middelen ontoereikend zijn. * **Personaliteit**: Enkel de dader wordt gestraft, met een individuele beoordeling en straf. * **Gelijkheid**: Iedereen wordt gelijk behandeld, ongeacht geslacht, afkomst of status. * **Publiciteit**: De rechtspraak moet openbaar zijn voor controle. De **gevangenisstraf** werd geïntroduceerd als alternatief voor lijfstraffen, met isolatie als middel tot bestraffing en bezinning. Belangrijke auteurs uit deze periode zijn Beccaria, Bentham en von Feuerbach. De rechtszekerheid stimuleerde de vastlegging van strafrecht in wetboeken, zoals de Franse Code Pénal (1810) en de Belgische Code Pénal (1867). Deze leer hield echter nog geen rekening met de omstandigheden van de dader, zoals slechte jeugd of beïnvloeding door anderen. Het strafrecht diende voornamelijk de economische belangen van de 'nachtwakerstaat'. ### 2.3 Sociaal verweer: dader en gevaar (19e eeuw - eerste helft 20e eeuw) Het **positivisme** zorgde voor een nieuwe kijk op de maatschappij, met een nadruk op **de dader** en de noodzaak voor de maatschappij om zich tegen (gevaarlijke) daders te beschermen. Dit was een directe tegenhanger van de klassieke leer. De economische crisis in de 19e eeuw leidde tot sociale onrust, waarop de overheid tweeledig reageerde: hardhandig neerslaan van opstanden en ingrijpen in het economisch en sociaal leven (einde van de nachtwakerstaat). #### 2.3.1 Oud sociaal verweer Fundamentele karakteristieken van het oud sociaal verweer waren: * Vervanging van de **schuldnotie door de gevaarnotie**: het gevaar dat de dader vormt voor de maatschappij werd belangrijker dan zijn schuld. * Rekening houden met de **persoonlijkheid en gevaarlijkheid** van delinquenten. * Het strafrecht werd **dadergericht**. Adolphe Prins was een belangrijke naam in deze stroming. Een neoklassieke, minder radicale versie van het sociaal verweer ontstond, die een synthese zocht tussen wilsvrijheid en determinisme. Het strafrecht ging op twee sporen lopen: volwassen delinquenten werden als schuldige beschouwd en gestraft, terwijl personen die niet op dezelfde manier verantwoordelijk konden worden gehouden (minderjarigen, geestesgestoorden) werden beschermd door middel van maatregelen zoals internering. De wet van 1888 was hierin een belangrijk initiatief. #### 2.3.2 Excessen en het nieuwe sociaal verweer De radicale doorvoering van het sociaal verweer leidde tot excessen, waarbij het strafrecht werd gebruikt om groepen te viseren en de focus op de dader groter werd dan op de daad. Dit kon leiden tot misbruik, zoals tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het **nieuwe sociaal verweer** (tweede helft 20e eeuw) bracht opnieuw aandacht voor rechtsbescherming en resocialisatie. * **Rechtsbescherming** werd een mensenrecht, mede ingegeven door het EVRM (1950), als reactie op de excessen van het verleden. * De **welvaartsstaat** nam toe, met sociale zekerheid en meer overheidsingrijpen. Dit leidde tot nieuwe takken van het strafrecht, zoals sociaal strafrecht en milieustrafrecht. * Geloof in **resocialisatie** en **preventie** werd belangrijk. * **Hulpverlening** werd gezien als een integraal onderdeel van het strafrecht, niet als een tegenstelling. Belangrijke figuren zoals Marc Ancel en Willy Callewaert speelden een rol in de ontwikkeling van wetgeving zoals de Probatiewet (1964), Interneringswet (1964) en de Jeugdbeschermingswet (1965). Het optimisme van de welvaartsstaat botste echter op economische realiteit, wat leidde tot een crisis van het strafrecht en het verdwijnen van zekerheden en geloof in eerdere modellen. ### 2.4 Postmodern strafrecht (laatste kwart 20e eeuw en 21e eeuw) Het **postmodern strafrecht** kenmerkt zich door toenemend wantrouwen ten aanzien van de overheid en kritiek op het strafrechtssysteem. Er is een gebrek aan visie op de toekomstige richting van het strafrecht. Verschillende benaderingen komen naar voren: * **Roep om herstel van het klassiek strafrecht**: pleidooi voor gelijke behandeling en nadruk op de daad, onafhankelijk van het profiel van de dader. * **Dadergerichte interventies / risico-daderstrafrecht**: focus op het bepalen van de gepaste reactie op basis van de gevaarlijkheid van de dader, als alternatief voor effectieve gevangenisstraffen. * **Strafrecht en (geïntegreerde) hulpverlening**: men ziet deze als verenigbaar en complementair. * **Net-widening door alternatieve bestraffing**: meer mensen worden blootgesteld aan gerechtelijke controle door de introductie van alternatieve vormen van bestraffing. * **Toename van daadstrafrecht zonder veel schuld**: schuld wordt minder belangrijk, met een toename van administratieve sanctionering (zoals GAS-boetes). * **Mensenrechtengericht strafrecht**: behandeling gericht op de toekomst en verandering van mensen, met aandacht voor het recht op zorg voor geïnterneerden. * **Afschaft of aanvulling van strafrecht**: pleidooien voor het afschaffen van het strafrecht (abolitionisme) of de aanvulling ervan met herstelrechtelijke interventies, waarbij slachtoffers zelf een leidende rol spelen. Het nieuwe Strafwetboek, dat in april 2026 in werking treedt, is geen grote omwenteling maar neemt veel principes op die voorheen in rechtspraak werden gezocht. Het blijft in principe uitgaan van daadstrafrecht, maar houdt ruimte voor individualisering gericht op de dader. ## 3. Strafwet ### 3.1 Legaliteitsbeginsel Het **legaliteitsbeginsel** (*nullum crimen, nulla poena sine lege*), vastgelegd in artikel 1 van het Strafwetboek, is de hoeksteen van het klassiek strafrecht. Dit beginsel stelt dat er geen misdrijf of straf kan zijn zonder een wettelijke grondslag. Het is absoluut en zorgt voor rechtszekerheid. Enkel de wetgever mag misdrijven en straffen bepalen, en deze moeten duidelijk zijn. De **strafwet in materiële zin** omvat beslissingen van wetgevende organen, inclusief decreten, ordonnanties, en uitzonderlijk genummerde Koninklijke Besluiten in crisistijden. De wetgever kan specifieke preciseringen delegeren aan de uitvoerende macht onder het motto 'krachtens de wet'. Internationale verdragen, zoals het EVRM, hebben directe werking en kunnen geen nieuwe misdrijven of straffen invoeren maar verplichten de nationale wetgever wel om aantastingen van mensenrechten te sanctioneren. #### 3.1.1 Toetsing en interpretatie Wetten kunnen getoetst worden op hun grondwettelijkheid door het Grondwettelijk Hof, dat wetten kan vernietigen of ongrondwettelijk kan verklaren. Rechtbanken kunnen strafbepalingen enkel toepassen als ze met de wet overeenstemmen. De interpretatie van de strafwet gebeurt strikt, waarbij teleologische interpretatie (rekening houdend met het doel van de wetgever) is toegelaten, maar analogische interpretatie in het nadeel van de vervolgde persoon verboden is. Analogie in het voordeel van de beklaagde (*analogia in bonam partem*) is wel toegelaten. #### 3.1.2 Toepassing van de strafwet in de tijd De strafwet wordt toegepast op de gedraging ten tijde van het feit. Er geldt een verbod op **retroactiviteit van de strengere strafwet**. Wel is retroactiviteit van de voor de dader **meest gunstige bepaling** toegelaten op basis van billijkheid. Uitzonderingen hierop zijn onder meer interpretatieve wetten, procedurewetten, en bepaalde periodieke of tijdelijke wetten. #### 3.1.3 Toepassing van de strafwet in de ruimte Het principe is dat alles wat zich op het Belgische grondgebied voordoet, onder de Belgische Strafwet valt, ongeacht de nationaliteit van dader of slachtoffer (**territorialiteitsbeginsel**). De Belgische rechtsmacht kan echter ook buiten België worden uitgeoefend via **extraterritorialiteit**, gebaseerd op persoonlijke aanknopingspunten (nationaliteit, slachtoffer) of zakelijke aanknopingspunten (krenking van een concreet belang). Het **ubiquiteitsbeginsel** stelt dat een misdrijf op Belgische grondgebied wordt geacht te zijn gepleegd indien één van de bestanddelen ervan hier plaatsvond. Het **aut dedere, aut judicare** principe houdt in dat een staat een verdachte moet uitleveren of zelf berechten. ### 3.2 Misdrijf Een misdrijf vereist drie **onontbeerlijke bestanddelen**: 1. **Materieel bestanddeel (actus reus)**: een gedraging (handelen, nalaten of oneigenlijk verzuim). Louter voornemens zijn niet strafbaar. 2. **Moreel bestanddeel (mens rea)**: de gedraging moet verwijtbaar zijn, met een minimale schuldvorm van bewust en uit vrije wil handelen. Voor opzettelijke misdrijven is bovendien opzet vereist (algemeen of bijzonder). Bij onopzettelijke misdrijven is een zware fout vereist. 3. **Wederrechtelijkheid**: de gedraging is ongeoorloofd en niet gerechtvaardigd. Dit wordt vermoed indien het materieel en moreel bestanddeel vervuld zijn. **Verzwarende bestanddelen** transformeren een basismisdrijf tot een nieuw, zwaarder misdrijf. **Strafbare poging** is mogelijk vanaf het begin van de uitvoering, met een lagere straf dan bij een voltooid misdrijf, tenzij de wet anders bepaalt. **Vrijwillige terugtred** voor het misdrijf voltooid is, is een strafuitsluitende verschoningsgrond. Het **crimineel aanbod** is strafbaar vanaf de aanvaarding ervan. #### 3.2.1 Rechtvaardigingsgronden Rechtvaardigingsgronden maken een gedraging gerechtvaardigd, waardoor er geen misdrijf meer is. Deze werken door naar deelnemers. Voorbeelden zijn: * **Gerechtvaardigd bevel of toelating bij wet**: wettelijke opdrachten die normaal strafbare gedragingen toelaten of opleggen. * **Bevel van de overheid**: mits het bevel gegeven is door een wettige overheid en rechtmatig is. * **Noodtoestand**: wanneer een recht of belang in ernstig gevaar is en andere alternatieven ontbreken, mits het geredde rechtsgoed van hogere waarde is. * **Wettige verdediging (noodweer)**: verzet tegen een onrechtmatige, ernstige en ogenblikkelijke aanval. * **Wettig verzet**: verzet tegen een kennelijk onwettige daad van de overheid waarbij onmiddellijke reactie noodzakelijk is. Toestemming van het slachtoffer is geen rechtvaardigingsgrond, tenzij de wet dit expliciet toelaat of de toestemming een materieel bestanddeel van het misdrijf is. ### 3.3 Dader **Strafrechtelijke verantwoordelijkheid** is individueel. **Daderschap** omvat de persoon die alle bestanddelen van een misdrijf vervult, of die voldoet aan de voorwaarden van strafbare poging. Er zijn drie vormen van daderschap: 1. **Onmiddellijk of rechtstreeks daderschap**: de dader stelt zelf de gedraging. 2. **Middellijk daderschap**: de dader gebruikt een derde persoon als instrument. 3. **Co-daderschap**: twee of meer personen plegen gezamenlijk een misdrijf. **Rechtspersonen** zijn autonoom strafrechtelijk verantwoordelijk. **Strafbare deelneming** omvat handelingen die op betekenisvolle wijze bijdragen aan een misdrijf, met deelnemingsopzet. #### 3.3.1 Schuldontheffingsgronden en niet-toerekeningsvatbaarheid * **Schuldontheffingsgronden** (onweerstaanbare dwang, onoverkomelijke dwaling) nemen de schuld weg, waardoor het misdrijf niet verwijtbaar is. * **Gronden van niet-toerekeningsvatbaarheid** (geestesstoornis, minderjarigheid) maken de dader schuldonbekwaam. Er is geen straf, wel een beveiligingsmaatregel mogelijk en schadevergoeding aan benadeelden. ### 3.4 Straf Een **straf** is een wettelijke, rechterlijke, persoonlijke en individuele sanctie die de maatschappelijke afkeuring uitdrukt, het maatschappelijk evenwicht herstelt, de dader rehabiliteert en de maatschappij beschermt. **Preventie** en **vergelding** zijn geen strafdoelen op zich. #### 3.4.1 Hoofd- en bijkomende straffen Nieuw strafrecht maakt een onderscheid tussen misdrijven op basis van strafniveaus. Hoofdstraffen zijn onder meer vrijheidsbenemende (gevangenisstraf, behandeling onder vrijheidsberoving) en vrijheidsbeperkende straffen (elektronisch toezicht, probatiestraf, werkstraf). Bijkomende straffen, die nooit zonder hoofdstraf worden opgelegd, omvatten onder meer ontzetting uit bepaalde rechten en beroepsverboden. Voor rechtspersonen bestaan geldboetes, dienstverleningsstraffen en probatiestraffen. #### 3.4.2 Vermogensstraffen Vermogensstraffen omvatten de geldboete, verbeurdverklaring (van zaken misbruikt, verworven of ontstaan door het misdrijf), verruimde verbeurdverklaring, en de geldstraf vastgesteld op basis van het behaalde voordeel. #### 3.4.3 Straftoemeting en strafuitvoering De rechter heeft een **discretionaire bevoegdheid** bij de straftoemeting, rekening houdend met verzachtende omstandigheden, verzwarende factoren, samenloop, en de financiële draagkracht van de beklaagde. Modaliteiten zoals opschorting van de uitspraak en uitstel van de tenuitvoerlegging zijn mogelijk. De **strafuitvoering** is de verantwoordelijkheid van het Openbaar Ministerie, met betrokkenheid van de strafuitvoeringsrechter. De uitvoering van straffen omvat regels voor gevangenissen, elektronisch toezicht, probatiestraffen en werkstraffen. ### 3.5 Beveiligingsmaatregelen Beveiligingsmaatregelen, zoals ** **internering** en de **beveiligingsmaatregel ter bescherming van de maatschappij**, zijn gericht op bescherming van de maatschappij en kunnen worden opgelegd in plaats van of samen met een straf. Ze hebben vaak een onbepaalde duur en worden toegekend door de Kamer voor Bescherming van de Maatschappij. #### 3.5.1 Internering Internering is een maatregel voor personen met een geestesstoornis die een misdrijf hebben gepleegd dat de fysieke of psychische integriteit aantast of bedreigt, en waarbij er een gevaar voor recidive is. #### 3.5.2 Beveiligingsmaatregel ter bescherming van de maatschappij Deze maatregel kan worden opgelegd na veroordeling tot een gevangenisstraf van minstens vijf jaar, indien er een ernstige psychiatrische aandoening is en een gevaar op recidive. ## 4. Burgerrechtelijke bepalingen en beveiligingsmaatregelen De **burgerrechtelijke bepalingen** regelen onder meer de burgerrechtelijke aansprakelijkheid voor vermogensstraffen, teruggave van schadevergoeding, onwaardigheid om te erven en hoofdelijkheid. **Beveiligingsmaatregelen** omvatten ook de vernietiging en verbeurdverklaring als beveiligingsmaatregel, en de ontbinding van de rechtspersoon. ### 4.1 Het Centraal Strafregister Het **Centraal Strafregister** bevat gegevens over beslissingen in strafzaken en ter bescherming van de maatschappij. Veroordelingen worden opgenomen en blijven permanent geregistreerd. **Uitwissing van veroordelingen** en **herstel in eer en rechten** kunnen leiden tot het wissen van de gegevens uit het register onder bepaalde voorwaarden. --- # De bestanddelen van een misdrijf en de toepassing van de strafwet Hier is de gedetailleerde samenvatting voor het onderwerp "De bestanddelen van een misdrijf en de toepassing van de strafwet". ## 3. De bestanddelen van een misdrijf en de toepassing van de strafwet Dit onderwerp behandelt de vereisten voor een misdrijf, zoals het materiële, morele bestanddeel en wederrechtelijkheid, alsook de toepassing van de strafwet in tijd en ruimte. ### 3.1 Strafwet en het legaliteitsbeginsel #### 3.1.1 Begripsomschrijving en hoekstenen Het strafrecht omvat rechtsregels die bepalen welke gedragingen misdrijven zijn, wie daarvoor verantwoordelijk is, welke straffen bestaan en hoe deze worden toegepast. Het legaliteitsbeginsel, vastgelegd in artikel 1 van het Nieuw Strafwetboek (N. Sw.), vormt de hoeksteen van het klassiek strafrecht. Dit principe, "nullum crimen, nulla poena sine lege" (geen misdrijf, geen straf zonder wet), is absoluut en essentieel voor de rechtszekerheid. Het bepaalt dat enkel de wetgever misdrijven en straffen mag vaststellen, en dat deze duidelijk en bepaald moeten zijn. #### 3.1.2 Bronnen van het legaliteitsbeginsel De bronnen van het legaliteitsbeginsel omvatten: * **Materiële strafwet:** Beslissingen van wetgevende organen, inclusief federale wetten, decreten, ordonnanties, provinciale en gemeentelijke reglementen. In crisissituaties kunnen ook genummerde koninklijke besluiten hieronder vallen. * **"Krachtens de wet":** De wetgever kan de uitvoerende macht delegeren om nadere preciseringen uit te werken. * **Algemene beginselen van het volkerenrecht:** Internationale gemeenschappen kunnen strafbaarstellingen erkennen die niet expliciet in nationale wetgeving zijn opgenomen (bv. genocide). * **Internationale verdragen:** Verdragen met directe werking, zoals het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), kunnen niet zelf straffen invoeren, maar verplichten de nationale wetgever tot sanctionering van bepaalde schendingen. * **Recht van de Europese Unie:** Verordeningen en richtlijnen kunnen leiden tot omzetting naar nationaal recht en kunnen, bij onverenigbaarheid met EU-recht, leiden tot niet-toepassing van nationale wetgeving. #### 3.1.3 Controle op het legaliteitsbeginsel Controle op de naleving van het legaliteitsbeginsel gebeurt op verschillende niveaus: * **Rechterlijke macht:** Strafbepalingen worden enkel toegepast als ze overeenstemmen met de wet. Vragen over de legaliteit van wetten kunnen prejudicieel aan het Grondwettelijk Hof worden voorgelegd. * **Grondwettelijk Hof (GwH):** Heeft de bevoegdheid om wetten te vernietigen via een beroep tot vernietiging of ongrondwettelijkheidsverklaring, en beantwoordt prejudiciële vragen. * **Hoven en rechtbanken:** Toetsen wetten aan hogere normen, waaronder de Grondwet en internationale verdragen. ### 3.2 Toepassing van de strafwet in de tijd #### 3.2.1 Het tijdstip van de gedraging De toepassing van de strafwet in de tijd wordt geregeld door artikel 2 van het Nieuw Strafwetboek. In principe geldt de wet die van kracht is op het moment van de gedraging. Een wet treedt in werking, in beginsel, tien dagen na publicatie in het Belgisch Staatsblad, tenzij anders bepaald. #### 3.2.2 Conflicten in de tijd Conflicten ontstaan wanneer de strafwet op het moment van de gedraging verschilt van de wet op het moment van de beoordeling door de rechter. * **Verboden retroactiviteit van de strengere strafwet:** Een strengere wet die na het plegen van het misdrijf in werking treedt, mag niet worden toegepast. Dit omvat nieuwe misdrijfomschrijvingen, uitbreidingen van bestaande omschrijvingen, verzwaring van straffen of strafuitvoeringsmodaliteiten. * **Toegelaten retroactiviteit van de gunstigere strafwet:** Een mildere wet die na het plegen van het misdrijf in werking treedt, mag wel worden toegepast (dit geldt voor beperkingen van de misdrijfomschrijving of mildere straffen). #### 3.2.3 Uitzonderingen op de retroactiviteit van de gunstigste bepaling Er zijn bijzondere gevallen waarin de gunstigste bepaling niet retroactief wordt toegepast, zoals bij: * Periodieke reglementering en gelegenheidswetten. * Tijdelijke wetten (bv. gerelateerd aan COVID-19). * Uitvoeringsreglementering met wisselende uitvoering van kaderwetgeving. * Interpretatieve of preciserende wetten (tenzij ze strikt een bestaande norm verduidelijken). #### 3.2.4 Procedurewetten en niet-strafrechtelijke sancties Procedurewetten (bv. inzake verjaring) krijgen onmiddellijke toepassing. Wetten betreffende niet-strafrechtelijke sancties (bv. internering) vallen buiten de regels van artikel 2 N. Sw. ### 3.3 Toepassing van de strafwet in de ruimte #### 3.3.1 Principe van territorialiteit Het principe van territorialiteit (artikel 3 N. Sw.) houdt in dat de Belgische strafwet van toepassing is op alle gedragingen die zich op het Belgische grondgebied voordoen, ongeacht de nationaliteit van dader of slachtoffer. Het Belgische grondgebied omvat het land, de territoriale zee, het luchtruim en Belgische schepen en vliegtuigen. #### 3.3.2 Ubiquiteitstheorie België hanteert de **ubiquiteitstheorie** voor de lokalisatie van misdrijven: een misdrijf is plaatselijk in België indien één van de constitutieve of verzwarende bestanddelen ervan op Belgisch grondgebied is gepleegd. Dit geldt ook voor buitenlandse daden van deelneming aan een misdrijf dat in België is gepleegd. #### 3.3.3 Extraterritorialiteit (uitzondering) De uitoefening van rechtsmacht buiten België is beperkt en gebaseerd op extraterritorialiteitsregels (artikelen 6-14 V.T. Sv.): * **Actief personaliteitsbeginsel:** Belgische daders die in het buitenland een misdrijf plegen. * **Passief personaliteitsbeginsel:** Belgische slachtoffers die in het buitenland slachtoffer worden. * **Zakelijke aanknopingspunten (universaliteitsbeginsel):** Krenking van een concreet belang (bv. oorlogsmisdaden, genocide). * **Afgeleide rechtsmacht (aut dedere, aut judicare):** De plicht om een vreemde onderdaan die op het Belgische grondgebied is, te berechten of uit te leveren indien het thuisland dit vraagt. #### 3.3.4 Beperkingen aan extraterritorialiteit Beperkingen zijn onder meer: * **Dubbele incriminatie:** Het misdrijf moet ook in België strafbaar zijn. * **Ne bis in idem:** Niet tweemaal gestraft voor hetzelfde misdrijf. * **Vervolgingfilters:** Goedkeuring door de federale procureur is vereist. #### 3.3.5 Internationale straftribunalen Internationale straftribunalen en hun rol, zoals het Internationaal Strafhof (ISH), zijn complex en politiek geladen. ### 3.4 Interpretatie van de strafwet #### 3.4.1 Interpretatiemethoden De interpretatie van de strafwet (artikel 4 N. Sw.) moet strikt gebeuren en mag **nooit analoog in het nadeel van de vervolgde persoon** gebeuren. Toegelaten interpretatiemethoden zijn onder meer de letterlijke en de teleologische interpretatie (rekening houdend met het doel van de wetgever). #### 3.4.2 Analogieverbod (in malam partem) Analogie in het nadeel van de beklaagde (analogia in malam partem) is verboden. Dit betekent dat het toepassingsgebied van een strafbepaling niet mag worden uitgebreid naar gevallen die niet expliciet door de wet zijn gedekt, zelfs als ze gelijkaardig lijken. #### 3.4.3 Analogie in bonam partem Analogie is wel toegelaten in het voordeel van de vervolgde persoon (analogia in bonam partem). ### 3.5 Bestanddelen van het misdrijf Een misdrijf bestaat uit drie verplichte en onontbeerlijke bestanddelen (artikel 5 N. Sw.): 1. **Materieel bestanddeel (actus reus):** Een gedraging (handelen, nalaten, oneigenlijk verzuim) of het veroorzaken van een gevolg. Louter voornemen of idee is niet strafbaar. * **Handelingsmisdrijven (commissiedelicten):** Materiële bestanddeel is het stellen van een handeling. * **Verzuimsmisdrijven (omissiedelicten):** Materiële bestanddeel is het nalaten van een handeling. * **Gevolgmisdrijven:** Het veroorzaken van een bepaald gevolg is een bestanddeel. De causaliteit wordt beoordeeld aan de hand van de **equivalentieleer** (conditio sine qua non). 2. **Moreel bestanddeel (mens rea):** De ingesteldheid van de dader. Vereist is een minimale schuldvorm: bewust en uit vrije wil handelen. Voor opzettelijke misdrijven is opzet vereist (algemeen of bijzonder). Voor onopzettelijke misdrijven is een zware fout (ernstig gebrek aan voorzorg/voorzichtigheid) vereist. 3. **Wederrechtelijkheid:** De gedraging is ongeoorloofd of ontoelaatbaar. Wordt vermoed indien materieel en moreel bestanddeel vervuld zijn, tenzij er een rechtvaardigingsgrond is. #### 3.5.1 Strafwaardigheid Strafwaardigheid is geen constitutief bestanddeel meer volgens het Nieuw Strafwetboek. Strafuitsluitende verschoningsgronden (bv. intrekking van valse verklaring) kunnen echter de strafbaarheid wegnemen. #### 3.5.2 Verzwarende bestanddelen Verzwarende bestanddelen (artikel 8 N. Sw.) transformeren een basismisdrijf tot een nieuw, zwaarder misdrijf. Deze kunnen objectief (bv. inbraak in de nacht) of subjectief (bv. misdrijf met discriminerende drijfveer) zijn. ### 3.6 Strafbare poging #### 3.6.1 Begrip en uitbreiding van strafbaarheid De strafbare poging omvat het **begin van uitvoering** van een welbepaald misdrijf. De uitbreiding van de strafbaarheid ten aanzien van de dader kan gebeuren via strafuitsluitende verschoningsgronden zoals bedrieglijk onvermogen. #### 3.6.2 Voorwaarden Vereist zijn een crimineel voornemen en een begin van uitvoering. Een poging tot verzuimsmisdrijven is niet mogelijk. Het Belgisch strafrecht hanteert een **objectivistische invulling** van het begin van uitvoering, maar er zijn subjectivistische elementen. #### 3.6.3 Onmogelijke en ondeugdelijke pogingen Deze zijn strafbaar, tenzij het gaat om absurde of putatieve misdrijven (bv. voodoo, misverstand over eigendom). Pogingen tot opzettelijke misdrijven zijn steeds strafbaar, tenzij de wet anders bepaalt. #### 3.6.4 Vrijwillige terugtred Vrijwillige terugtred vóór de voltooiing van het misdrijf is een strafuitsluitende verschoningsgrond. De terugtred moet vrijwillig en definitief zijn en werkt individueel. #### 3.6.5 Bestraffing van poging De straf voor een poging is in beginsel het onmiddellijk lagere strafniveau. #### 3.6.6 Crimineel aanbod Het doen of aanvaarden van een crimineel aanbod vanaf strafniveau 5 is strafbaar. ### 3.7 Rechtvaardigingsgronden Rechtvaardigingsgronden (artikel 10 N. Sw.) maken een gedraging gerechtvaardigd, waardoor er geen misdrijf meer is. Ze werken door naar deelnemers. #### 3.7.1 Gebod of toelating bij wet De wet zelf kan een gedraging die normaal strafbaar is, toelaten of opleggen (bv. gezichtsbedekking bij carnaval, medische ingrepen). Toestemming van het slachtoffer is enkel een rechtvaardigingsgrond indien dit expliciet in de wet is opgenomen of indien het een materieel bestanddeel van het misdrijf is. #### 3.7.2 Bevel van de overheid Een bevel van een wettige overheid, dat rechtmatig is, kan een rechtvaardigingsgrond vormen. Indien het bevel kennelijk onrechtmatig was, kan dit aanleiding geven tot schuldontheffing. #### 3.7.3 Noodtoestand Bij een ernstig en onmiddellijk gevaar kan een rechtsgoed worden opgeofferd om een hoger belang te vrijwaren, mits subsidiariteit en een waardenverschil. Bepaalde misdrijven, zoals foltering, kunnen nooit door noodtoestand worden gerechtvaardigd. #### 3.7.4 Wettige verdediging (noodweer) Wettige verdediging (artikel 14 N. Sw.) is een rechtvaardigingsgrond tegen een onrechtmatige, ernstige en ogenblikkelijke aanval op een persoon. Noodweerexces is een strafverminderende verschoningsgrond. #### 3.7.5 Wettig verzet Wettig verzet (artikel 15 N. Sw.) staat toe zich te verzetten tegen een kennelijk onwettige daad van de overheid indien een onmiddellijke reactie noodzakelijk is. ### 3.8 Dader en strafrechtelijke verantwoordelijkheid #### 3.8.1 Individuele verantwoordelijkheid Strafrechtelijke verantwoordelijkheid is strikt individueel. #### 3.8.2 Daderschap Daders zijn natuurlijke personen of rechtspersonen aan wie alle constitutieve bestanddelen van een misdrijf kunnen worden toegerekend. Er zijn drie vormen van daderschap: * **Onmiddellijk/rechtstreeks daderschap:** De dader stelt de gedraging zelf. * **Middellijk daderschap:** De dader gebruikt een derde als instrument. * **Co-daderschap:** Gezamenlijk plegen van een misdrijf door twee of meer personen met eenzelfde opzet. #### 3.8.3 Rechtspersonen Rechtspersonen zijn autonoom strafrechtelijk verantwoordelijk onder bepaalde voorwaarden. #### 3.8.4 Strafbare deelneming Deelnemers dragen op betekenisvolle wijze bij aan een misdrijf gepleegd door anderen. Vereist is een gepleegd misdrijf, een deelnemingsgedraging en deelnemingsopzet. Deelnemers kunnen als daders worden gestraft. #### 3.8.5 Verzwarende bestanddelen en factoren Objectieve en subjectieve verzwarende bestanddelen en factoren hebben invloed op de strafmaat. Objectieve bestanddelen worden doorgaans doorgerekend aan alle betrokkenen, subjectieve bestanddelen enkel aan de dader zelf. ### 3.9 Schuld en schulduitsluitingsgronden Schuld is de basis voor strafrechtelijke verantwoordelijkheid. #### 3.9.1 Schuldontheffingsgronden Deze gronden nemen de schuld weg, waardoor het misdrijf niet verwijtbaar is: * **Onoverkomelijke dwaling (art. 23 N. Sw.):** Een fundamentele vergissing over de feiten of de strafbaarheid. * **Onweerstaanbare dwang of overmacht (art. 22 N. Sw.):** Fysieke of morele dwang die de vrije wil volledig uitschakelt. #### 3.9.2 Gronden van niet-toerekeningsvatbaarheid De dader is schuldonbekwaam: * **Geestesstoornis (art. 25 N. Sw.):** Tenietdoen van het oordeelsvermogen of controle over daden op het moment van de feiten. Kan leiden tot internering in plaats van straf. * **Minderjarigheid (art. 26 N. Sw.):** Minderjarigen zijn vanaf 12 jaar schuldbekwaam, maar het jeugdstrafrecht blijft van toepassing. ### 3.10 Strafwaardigheid en strafuitsluitende verschoningsgronden Sommige situaties, zoals het intrekken van een valse verklaring, ontnemen de strafbaarheid maar laten de wederrechtelijkheid en verwijtbaarheid van de gedraging intact. ### 3.11 De straf #### 3.11.1 Kenmerken van een straf Een straf is wettelijk, rechterlijk, persoonlijk en individueel bepaald. #### 3.11.2 Hoofdstraffen en bijkomende straffen Het Nieuw Strafwetboek onderscheidt hoofdstraffen (vrijheidsbenemend, vrijheidsbeperkend, vermogensstraffen) en bijkomende straffen. #### 3.11.3 Strafmaat en straftoemeting De strafmaat wordt bepaald door de wet, maar de rechter heeft een discretionaire bevoegdheid bij de straftoemeting, rekening houdend met de doelstellingen van de straf (maatschappelijke afkeuring, herstel, rehabilitatie, bescherming). #### 3.11.4 Regels voor verzwaring en verlichting van straf Regels rond herhaling, verzwarende factoren, verzachtende omstandigheden en verschoningsgronden beïnvloeden de uiteindelijke strafmaat. #### 3.11.5 Samenloop Bij samenloop van misdrijven wordt de zwaarste straf uitgesproken, met rekening houdend met reeds opgelegde straffen. #### 3.11.6 Modaliteiten van strafuitvoering Modaliteiten zoals opschorting van de uitspraak, uitstel van tenuitvoerlegging, werkstraffen en probatiestraffen bieden alternatieven voor effectieve gevangenisstraf. ### 3.12 Beveiligingsmaatregelen Beveiligingsmaatregelen, zoals internering, beogen de bescherming van de maatschappij en worden opgelegd bij geestesgestoorde daders of daders die een ernstig risico vormen. Ze verschillen van straffen en hebben geen straffend karakter. ### 3.13 Uitvoering van straffen en maatregelen De uitvoering van straffen en maatregelen is een complex proces, waarvoor de strafuitvoeringsrechtbanken bevoegd zijn. Modaliteiten van strafuitvoering, zoals uitgaansvergunningen en elektronisch toezicht, trachten een balans te vinden tussen strafdoelen en re-integratie. ### 3.14 Herstel van eer en rechten Het Centraal Strafregister houdt gegevens bij over veroordelingen. Uitwissing van veroordelingen en herstel in eer en rechten kunnen de juridische gevolgen van een veroordeling na verloop van tijd tenietdoen. --- # Strafrechtelijke verantwoordelijkheid, daderschap en deelneming Dit onderdeel behandelt de kernbegrippen van individuele strafrechtelijke verantwoordelijkheid, de verschillende vormen van daderschap en deelneming aan misdrijven, evenals de rol van schuld en toerekeningsvatbaarheid. ## 4 Strafrechtelijke verantwoordelijkheid, daderschap en deelneming ### 4.1 Inleiding tot strafrechtelijke verantwoordelijkheid Strafrechtelijke verantwoordelijkheid houdt in dat een persoon kan worden aangesproken voor een strafbaar feit dat hij heeft gepleegd. Het is cruciaal dat deze verantwoordelijkheid individueel is, wat betekent dat enkel de dader of deelnemer aan een misdrijf persoonlijk gestraft kan worden, en niet bijvoorbeeld diens familie. Dit principe is vastgelegd in artikel 16 van het Nieuw Strafwetboek. ### 4.2 Daderschap Daderschap verwijst naar degene(n) bij wie alle bestanddelen van een misdrijf vervuld zijn of die voldoen aan de voorwaarden voor strafbare poging zoals bepaald in artikel 9 van het Nieuw Strafwetboek. Er worden drie vormen van daderschap onderscheiden: * **Onmiddellijk of rechtstreeks daderschap (art. 17, 1° N. Sw.):** De dader stelt de strafbare gedraging persoonlijk. * **Middellijk daderschap (art. 17, 2° N. Sw.):** De dader gebruikt een derde persoon als instrument om het misdrijf te plegen. De derde persoon is in dit geval geen dader, aangezien niet alle constitutieve bestanddelen van het misdrijf aan hem toerekenbaar zijn. Dit onderscheidt zich van aanzetting als vorm van deelneming. * **Co-daderschap (art. 17, 3° N. Sw.):** Twee of meer personen plegen gezamenlijk een misdrijf, verenigd door hetzelfde opzet. Dit kan zowel wanneer het gedrag van elke persoon afzonderlijk alle bestanddelen vervult, als wanneer het gedrag van alle personen gezamenlijk alle bestanddelen vervult. #### 4.2.1 Rechtspersonen Rechtspersonen kunnen autonoom strafrechtelijk verantwoordelijk worden gesteld (art. 18 N. Sw.). Dit geldt voor alle rechtspersonen, inclusief publieke rechtspersonen, en voor sommige niet-rechtspersonen zoals vennootschappen in oprichting. Er zijn drie criteria om een gedraging aan een rechtspersoon toe te rekenen: een intrinsieke band met de verwezenlijking van het voorwerp van de rechtspersoon, een intrinsieke band met de belangenwaarneming van de rechtspersoon, of indien het misdrijf voor rekening van de rechtspersoon is gepleegd. Zowel natuurlijke personen als rechtspersonen kunnen voor hetzelfde misdrijf worden veroordeeld. ### 4.3 Strafbare deelneming Strafbare deelneming, geregeld in artikel 19 van het Nieuw Strafwetboek, omvat bijdragen aan een misdrijf die niet alle constitutieve bestanddelen van het hoofdmisdrijf vervullen, maar wel op een betekenisvolle wijze aan het misdrijf bijdragen. **Voorwaarden voor strafbare deelneming:** * **Er moet een misdrijf zijn gepleegd:** Dit kan een handelings- of verzuimsmisdrijf zijn, of een poging tot misdrijf. Poging tot deelneming is niet strafbaar. * **Er is een deelnemingsgedraging:** Dit vereist een deelnemingsopzet, wat inhoudt dat de gedraging wetens en willens is gesteld met het doel betekenisvol bij te dragen aan het misdrijf. Dit deelnemingsopzet kan verschillen van de schuldvorm die vereist is voor het hoofdmisdrijf. Deelneming aan onopzettelijke misdrijven is niet mogelijk. * **Betekenisvolle bijdrage:** De bijdrage moet concreet iets hebben veranderd aan de uitvoering van het misdrijf. Deelnemers kunnen als daders worden gestraft. Er wordt geen onderscheid meer gemaakt tussen mededaders en medeplichtigen, maar binnen de straftoemeting kan wel onderscheid gemaakt worden. #### 4.3.1 Verzwarende bestanddelen en factoren Artikel 20 van het Nieuw Strafwetboek regelt de doorwerking van verzwarende bestanddelen en factoren naar daders, co-daders en deelnemers. * **Objectieve verzwarende bestanddelen of factoren:** Deze zijn inherent verbonden aan de gedraging van het misdrijf (bv. inbraak in de nacht). Ze worden doorgerekend aan daders, co-daders en deelnemers, tenzij het niet voorzienbaar was dat dit gevolg zou optreden. * **Subjectieve verzwarende bestanddelen of factoren:** Deze zijn inherent verbonden aan de persoon van de dader, zoals de relatie tot het slachtoffer of een discriminerende drijfveer (art. 29 N. Sw.). Deze worden in principe enkel toegerekend aan de dader zelf, tenzij er sprake is van specifieke wettelijke bepalingen. ### 4.4 Schuld en toerekeningsvatbaarheid De aanwezigheid van schuld is een vereiste voor strafrechtelijke verantwoordelijkheid. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen schuldontheffingsgronden en gronden van niet-toerekeningsvatbaarheid. #### 4.4.1 Schuldontheffingsgronden Schuldontheffingsgronden nemen de schuld weg, waardoor het misdrijf niet aan de dader kan worden verweten. * **Onoverkomelijke dwaling (art. 23 N. Sw.):** Dit betreft een vergissing over de strafbaarheid van de gedraging (rechtsdwaling) of over de aard van de gedraging of omstandigheden (feitelijke dwaling). Een dwaling wordt als onoverkomelijk beschouwd indien een normaal, voorzichtig persoon in dezelfde omstandigheden op een zelfde manier zou hebben gehandeld. Rechtsdwaling wordt streng beoordeeld en zelden aanvaard. * **Onweerstaanbare dwang of overmacht (art. 22 N. Sw.):** Dit kan fysiek of moreel van aard zijn en moet de vrije wil van de dader volledig uitschakelen. De dwang mag niet aan de dader te wijten zijn (bv. door eigen alcohol- of drugsgebruik). Bij aanvaarding van een schuldontheffingsgrond wordt de dader vrijgesproken, is er geen verwijtbaar gedrag meer, en volgen er geen straffen, maatregelen of schadevergoedingen. #### 4.4.2 Gronden van niet-toerekeningsvatbaarheid Niet-toerekeningsvatbaarheid houdt in dat de dader weliswaar een misdrijf pleegt, maar hiervoor niet verantwoordelijk kan worden gehouden omwille van een geestesstoornis of minderjarigheid. * **Geestesstoornis (art. 25 N. Sw.):** Vereist is een geestesstoornis die het oordeelsvermogen of de controle over de daden tenietdoet of ernstig aantast, op het ogenblik van de feiten. Indien deze voorwaarden vervuld zijn, kan de dader niet gestraft worden, maar wel geïnterneerd worden indien er gevaar op recidive is en het misdrijf een bepaalde ernst heeft (vereisten uit de Interneringswet). * **Minderjarigheid (art. 26 N. Sw.):** Minderjarigen zijn vanaf 12 jaar schuldbekwaam, maar worden vanaf die leeftijd tot 18 jaar als ontoerekeningsvatbaar en schuldonbekwaam beschouwd in het strafrecht. Vanaf 16 jaar kunnen zij soms wel als volwassene strafrechtelijk schuldbekwaam worden verklaard. Bij niet-toerekeningsvatbaarheid blijft het misdrijf bestaan en is het verwijtbaar, maar de dader wordt niet gestraft. Wel kunnen er beveiligingsmaatregelen (zoals internering) worden opgelegd en kan er een schadevergoeding worden toegekend aan de benadeelden. ### 4.5 De bestanddelen van het misdrijf Een misdrijf vereist drie constitutieve bestanddelen: 1. **Materieel bestanddeel (actus reus):** Een gedraging in de vorm van een handeling, een nalaten van handelen, of het veroorzaken van een gevolg. Een louter voornemen is niet strafbaar. Bij gevolgmisdrijven moet een oorzakelijk verband tussen de gedraging en het gevolg bestaan, vaak beoordeeld aan de hand van de equivalentieleer. 2. **Moreel bestanddeel (mens rea):** Dit omvat de minimale schuldvorm die inhoudt dat de dader bewust en uit vrije wil heeft gehandeld. Voor opzettelijke misdrijven is naast deze minimale schuldvorm ook opzet vereist, hetzij algemeen (wetens en willens) of bijzonder (het voornemen om een specifiek resultaat te bereiken). Bij onopzettelijke misdrijven is een zware fout vereist. 3. **Wederrechtelijkheid:** Een gedraging is wederrechtelijk wanneer er geen rechtvaardiging voor is. Dit wordt vermoed indien het materieel en moreel bestanddeel vervuld zijn, tenzij er een rechtvaardigingsgrond is. #### 4.5.1 Strafbare poging (art. 9 N. Sw.) Een strafbare poging ontstaat wanneer er een crimineel voornemen is, gevolgd door een begin van uitvoering. Het Belgische strafrecht hanteert hierbij een grotendeels objectivistische benadering, waarbij gekeken wordt naar de gedraging zelf, alhoewel subjectivistische elementen (zoals de intentie van de dader) ook een rol spelen bij de interpretatie van het begin van uitvoering. Pogingen tot verzuimsmisdrijven zijn niet strafbaar. Onmogelijke of ondeugdelijke pogingen zijn wel strafbaar, tenzij het om absurde of putatieve misdrijven gaat. #### 4.5.2 Rechtvaardigingsgronden (art. 10 N. Sw.) Rechtvaardigingsgronden sluiten de wederrechtelijkheid van een gedraging uit, waardoor er geen misdrijf meer is. Ze werken door naar alle deelnemers. Voorbeelden zijn: * **Gebod of toelating bij wet (art. 11 N. Sw.):** Wanneer de wet zelf een gedraging toelaat of oplegt. * **Bevel van de overheid (art. 12 N. Sw.):** Een bevel van een wettige overheid dat rechtmatig is. * **Noodtoestand (art. 13 N. Sw.):** Wanneer een rechtsgoed moet worden opgeofferd om een groter, onmiddellijk gevaar af te wenden. * **Wettige verdediging (noodweer) (art. 14 N. Sw.):** Een verdediging tegen een onrechtmatige, ernstige en onmiddellijke aanval. * **Wettig verzet (art. 15 N. Sw.):** Verzet tegen een kennelijk onwettige daad van de overheid waarbij onmiddellijke reactie noodzakelijk is. De toestemming van het slachtoffer is in principe geen rechtvaardigingsgrond, tenzij specifiek wettelijk voorzien of wanneer de afwezigheid van toestemming een materieel bestanddeel van het misdrijf is. ### 4.6 Strafbaarheid De strafbaarheid van een gedraging wordt bepaald door de aanwezigheid van een misdrijf en de toepasselijkheid van wettelijke regels. Dit proces omvat verschillende stappen: 1. **Kwalificatie:** Bepalen onder welke misdrijfomschrijving de gedraging valt en of er verzwarende bestanddelen zijn. 2. **Poging:** Nagaan of er sprake is van een strafbare poging. 3. **Herhaling en verschoning:** Beoordelen of herhaling van misdrijven strafverzwarend werkt en of er verschoningsgronden (die de straf verminderen of wegnemen) van toepassing zijn. 4. **Verzachtende omstandigheden:** Nagaan of er omstandigheden zijn die de straf kunnen verzachten. 5. **Samenloop:** Indien meerdere misdrijven door dezelfde dader zijn gepleegd, wordt bekeken hoe deze worden behandeld. 6. **Schuldontheffing of niet-toerekeningsvatbaarheid:** Bepalen of er gronden zijn die de schuld wegnemen of de toerekeningsvatbaarheid aantasten. 7. **Strafwaardigheid:** Nagaan of er strafuitsluitende verschoningsgronden zijn die de strafwaardigheid van de gedraging wegnemen. Pas na deze stappen kan de eigenlijke bestraffing en straftoemeting plaatsvinden. #### 4.6.1 Beveiligingsmaatregelen versus straffen Beveiligingsmaatregelen, zoals internering, zijn geen straffen en beogen geen leed, maar wel de bescherming van de maatschappij. Ze kunnen wel nadelige gevolgen hebben voor de betrokkene. ### 4.7 De straf Een straf is een wettelijk bepaalde vorm van leed die door de rechter wordt opgelegd als sanctie voor een misdrijf. De straf moet wettelijk, rechterlijk, persoonlijk en individueel zijn. Het Nieuw Strafwetboek onderscheidt verschillende hoofdstraffen en bijkomende straffen voor natuurlijke personen en rechtspersonen. De doelstellingen van de straf, zoals maatschappelijke afkeuring, herstel van maatschappelijk evenwicht, rehabilitatie van de dader en bescherming van de maatschappij, worden door de rechter in acht genomen bij de straftoemeting. #### 4.7.1 Straftoemeting De straftoemeting omvat het opleggen van de straf en de keuze van de strafmaat. De rechter heeft hierbij een grote discretionaire bevoegdheid, maar moet zijn beslissingen motiveren. Regels omtrent verzachtende en verzwarende omstandigheden, herhaling, samenloop en de financiële draagkracht van de beklaagde spelen hierbij een rol. Modaliteiten zoals opschorting van de uitspraak van de veroordeling of uitstel van de tenuitvoerlegging van de straf bieden alternatieve mogelijkheden. ### 4.8 Burgerrechtelijke bepalingen en beveiligingsmaatregelen Naast strafrechtelijke sancties zijn er ook burgerrechtelijke bepalingen die verband houden met misdrijven, zoals teruggave van schade en schadevergoeding. Beveiligingsmaatregelen, zoals internering, zijn gericht op bescherming van de maatschappij en worden niet als straf beschouwd. #### 4.8.1 Internering De internering is een beveiligingsmaatregel die kan worden opgelegd aan personen die lijden aan een geestesstoornis en een misdrijf hebben gepleegd dat de integriteit van derden aantast of bedreigt, en waarbij er gevaar op recidive is. De duur van de internering is onbepaald en de beslissing over het einde ervan ligt bij de Kamer voor Bescherming van de maatschappij. #### 4.8.2 Beveiligingsmaatregel ter bescherming van de maatschappij Deze maatregel kan worden opgelegd bij veroordeling tot een gevangenisstraf van minstens vijf jaar, indien er sprake is van een ernstige psychiatrische aandoening en gevaar op recidive. Het combineert aspecten van straf en beveiliging. Het correcte begrip van daderschap, deelneming, schuld, toerekeningsvatbaarheid en de verschillende straffen en maatregelen is essentieel voor het beheersen van de complexiteit van het strafrecht. --- # Strafbaarheid, straftoemeting en uitvoering van straffen en maatregelen Dit onderwerp behandelt de verschillende soorten straffen en beveiligingsmaatregelen, de regels voor de toemeting van straffen, en de modaliteiten van de uitvoering daarvan. ## 5. Strafbaarheid, straftoemeting en uitvoering van straffen en maatregelen ### 5.1 Strafbaarheid: het misdrijf en de dader #### 5.1.1 Het strafrechtelijk legaliteitsbeginsel Het legaliteitsbeginsel, vervat in artikel 1 Nieuw Strafwetboek (N. Sw.), vormt de hoeksteen van het klassiek strafrecht en stelt dat er geen misdrijf, geen straf bestaat zonder wet ($nullum$ $crimen$, $nulla$ $poena$ $sine$ $lege$). Dit beginsel waarborgt rechtszekerheid ($lex$ $certa$) en houdt in dat enkel de wetgever misdrijven en straffen mag bepalen, en dat deze duidelijk moeten zijn omschreven. * **Strafwet in materiële zin:** Beslissingen van wetgevende organen (federaal, gemeenschappen, gewesten, provincies, gemeenten), inclusief decreten, ordonnanties en soms zelfs genummerde koninklijke besluiten in crisistijden. * **Krachtens de wet:** De wetgever stelt het kader vast, en de uitvoerende macht kan verdere preciseringen doorvoeren. * **Internationale verdragen:** Hoewel ze directe werking kunnen hebben, kunnen internationale verdragen geen misdrijven of straffen invoeren zonder tussenkomst van de Belgische wetgever. Ze kunnen wel verplichtingen opleggen aan de nationale wetgever om bepaalde handelingen te sanctioneren. * **EU-recht:** Verordeningen en richtlijnen kunnen leiden tot de omzetting naar nationaal recht of tot niet-toepassing van nationale wetgeving bij strijdigheid. * **Legaliteitscontrole:** Kan plaatsvinden door de wetgevende macht (via het Grondwettelijk Hof), de uitvoerende macht (via het Grondwettelijk Hof dat wetten kan vernietigen of ongrondwettelijk verklaren) en de rechterlijke macht (die strafbepalingen enkel toepast indien ze met de wet overeenstemmen). #### 5.1.2 Toepassing van de strafwet in de tijd Artikel 2 Nieuw Strafwetboek regelt de toepassing van de strafwet in de tijd. * **Tijdstip van de gedraging:** De strafwet die gold op het moment van de gedraging is in principe van toepassing. Een wet treedt in werking tien dagen na publicatie in het Belgisch Staatsblad, tenzij anders bepaald. * **Retroactiviteit:** De wet stelt een strikt verbod op retroactiviteit van de strengere strafwet. Dit betekent dat een wet die een nieuw misdrijf omschrijft, een misdrijfomschrijving uitbreidt, of een straf verzwaart, niet mag worden toegepast op feiten die vóór de inwerkingtreding van die wet zijn gepleegd. * **Retroactiviteit van de gunstigere strafwet:** De toepassing van een strafwet die voor de dader gunstiger is (bijvoorbeeld door een beperking van de misdrijfomschrijving of een lichtere straf), is wel toegelaten op basis van billijkheid. * **Uitzonderingen op de gunstigere retroactiviteit:** Dit geldt niet voor periodieke reglementering, gelegenheidswetten, tijdelijke wetten, interpretatieve wetten, procedurewetten en wetten die betrekking hebben op niet-strafrechtelijke sancties. #### 5.1.3 Toepassing van de strafwet in de ruimte Artikel 3 Nieuw Strafwetboek bepaalt de toepassing van de strafwet in de ruimte. * **Territorialiteitsbeginsel:** In principe is de Belgische strafwet van toepassing op alle feiten die zich op het Belgisch grondgebied voordoen, ongeacht de nationaliteit van de dader of het slachtoffer. Dit omvat het Belgische land-, zee- en luchtruim. * **Ubiquiteitstheorie:** De Belgische rechtbank is bevoegd indien één van de constitutieve of verzwarende bestanddelen van het misdrijf op Belgisch grondgebied is gebeurd, of indien buitenlandse daden van deelneming hebben bijgedragen aan een misdrijf dat in België is gepleegd. * **Extraterritorialiteit:** De Belgische rechtsmacht kan buiten België worden uitgeoefend in specifieke gevallen: * **Actief personaliteitsbeginsel:** Voor Belgische daders in het buitenland. * **Passief personaliteitsbeginsel:** Voor Belgische slachtoffers in het buitenland. * **Zakelijke aanknopingspunten (universaliteitsbeginsel):** Voor bepaalde misdrijven van internationale aard (bv. oorlogsmisdaden, genocide). * **Afgeleide rechtsmacht (aut dedere aut judicare):** Indien een staat een onderdaan niet uitlevert, moet hij deze persoon zelf straffen. * **Beperkingen:** Dubbele incriminatie (het feit moet ook in het buitenland strafbaar zijn) en het ne bis in idem-beginsel zijn van toepassing. #### 5.1.4 Interpretatie van de strafwet Artikel 4 Nieuw Strafwetboek regelt de interpretatie van de strafwet. * **Strikte interpretatie:** Heldere wetteksten worden strikt (letterlijk) geïnterpreteerd. * **Toegelaten interpretatiemethoden:** * **Letterlijke interpretatie:** De grammaticale betekenis van de woorden. * **Teleologische interpretatie:** Rekening houden met het doel van de wetgever. * **Verboden interpretatie:** Interpretatie naar analogie in het nadeel van de vervolgde persoon ($analogia$ $in$ $malam$ $partem$) is verboden. Dit betekent dat het toepassingsgebied van een strafwet niet mag worden uitgebreid op basis van gelijkenis. Analogische interpretatie ten voordele van de vervolgde persoon ($analogia$ $in$ $bonam$ $partem$) is wel toegelaten. ### 5.2 Het misdrijf #### 5.2.1 Bestanddelen van het misdrijf Volgens artikel 5 Nieuw Strafwetboek kent een misdrijf drie verplichte, onontbeerlijke bestanddelen: * **Materieel bestanddeel (actus reus):** Een gedraging (handeling of nalaten) die in strijd is met de wet. Loutere voornemens of ideeën zijn niet strafbaar. Dit kan een handelingsmisdrijf (commissiedelict) of een verzuimsmisdrijf (omissiedelict) zijn. Bij gevolgmisdrijven vereist het materieel bestanddeel het veroorzaken van een bepaald gevolg, waarbij de equivalentieleer in België wordt toegepast om het oorzakelijk verband te bepalen. * **Moreel bestanddeel (mens rea):** De gedraging moet verwijtbaar zijn, wat betekent dat de dader bewust en uit vrije wil heeft gehandeld. Voor de meeste misdrijven is naast deze minimale schuldvorm ook opzet vereist (algemeen of bijzonder opzet). Bij onopzettelijke misdrijven volstaat een zware fout (ernstig gebrek aan voorzorg of voorzichtigheid). * **Wederrechtelijkheid:** De gedraging mag niet gerechtvaardigd zijn. Wederrechtelijkheid wordt vermoed indien de materiële en morele bestanddelen vervuld zijn, tenzij er sprake is van een rechtvaardigingsgrond. * **Strafwaardigheid:** Hoewel geen constitutief bestanddeel, kan een gedraging die wel materieel, moreel en wederrechtelijk is, toch niet als misdrijf worden beschouwd indien de wetgever deze specifieke situatie niet als strafwaardig beschouwt (bv. strafuitsluitende verschoningsgronden, familiale immuniteiten). #### 5.2.2 Verzwarende bestanddelen Artikel 8 Nieuw Strafwetboek bepaalt dat verzwarende bestanddelen een basismisdrijf omvormen tot een nieuw, zwaarder misdrijf. Deze kunnen objectief (inherent aan de gedraging) of subjectief (inherent aan de persoon van de dader, bv. discriminerende drijfveer) zijn. #### 5.2.3 Strafbare poging De strafbaarheid van een poging tot misdrijf breidt de strafrechtelijke verantwoordelijkheid uit vóór het misdrijf voltooid is (iter criminis). * **Voorwaarden:** Een crimineel voornemen, een begin van uitvoering (objectivistisch ingevuld, maar met subjectivistische elementen in de praktijk) en de uitvoering van een welbepaald misdrijf. * **Straf:** Voor pogingen tot opzettelijke misdrijven is de straf doorgaans het onmiddellijk lagere strafniveau. Pogingen tot verzuimsmisdrijven zijn niet mogelijk. * **Vrijwillige terugtred:** Indien de dader vrijwillig en definitief afziet van de voltooiing van het misdrijf vóór het voltooid is, kan dit een strafuitsluitende verschoningsgrond zijn. #### 5.2.4 Rechtvaardigingsgronden Rechtvaardigingsgronden sluiten de wederrechtelijkheid van een gedraging uit, waardoor deze niet als misdrijf wordt beschouwd. Ze werken door naar deelnemers. * **Gebod of toelating bij wet (art. 11 N. Sw.):** De wet zelf laat een normaal strafbare gedraging toe (bv. chirurgische ingrepen, bepaalde beroepsactiviteiten). * **Bevel van de overheid (art. 12 N. Sw.):** Een door een wettige overheid gegeven, rechtmatig bevel. Bij een kennelijk onrechtmatig bevel kan er mogelijk een beroep worden gedaan op schuldontheffing. * **Noodtoestand (art. 13 N. Sw.):** Een gedraging die noodzakelijk is om een groter gevaar af te wenden. Er gelden strikte voorwaarden van subsidiariteit en waardenverschil. * **Wettige verdediging (noodweer) (art. 14 N. Sw.):** Verweer tegen een onrechtmatige, ernstige en ogenblikkelijke aanval op een persoon. Noodweerexces is een strafverminderende verschoningsgrond. * **Wettig verzet (art. 15 N. Sw.):** Verzet tegen een kennelijk onwettige daad van de overheid waarbij onmiddellijke reactie noodzakelijk is. ### 5.3 De dader en zijn verantwoordelijkheid #### 5.3.1 Strafrechtelijke verantwoordelijkheid en daderschap * **Individuele verantwoordelijkheid (art. 16 N. Sw.):** Strafrechtelijke verantwoordelijkheid is strikt persoonlijk en individueel. * **Daderschap (art. 17 N. Sw.):** Wordt toegekend aan natuurlijke personen of rechtspersonen die de constitutieve bestanddelen van een misdrijf vervullen of aan een strafbare poging voldoen. Er zijn drie vormen van daderschap: * **Onmiddellijk daderschap:** De dader stelt zelf de gedraging. * **Middellijk daderschap:** De dader gebruikt een derde als instrument. * **Co-daderschap:** Gezamenlijk plegen van een misdrijf door twee of meer personen met éénzelfde opzet. * **Rechtspersonen (art. 18 N. Sw.):** Rechtspersonen zijn autonoom strafrechtelijk verantwoordelijk onder bepaalde voorwaarden. #### 5.3.2 Strafbare deelneming Artikel 19 Nieuw Strafwetboek regelt strafbare deelneming, waarbij personen op betekenisvolle wijze bijdragen aan een misdrijf zonder noodzakelijk alle bestanddelen zelf te vervullen. Deelnemers kunnen als daders worden gestraft. #### 5.3.3 Schuld en niet-toerekeningsvatbaarheid * **Schuldontheffingsgronden:** Omstandigheden die de schuld wegnemen (onweerstaanbare dwang/overmacht en onoverkomelijke dwaling). De dader wordt vrijgesproken, maar slachtoffers worden niet vergoed. * **Niet-toerekeningsvatbaarheid:** De dader is schuldonbekwaam (geestesstoornis of minderjarigheid). Het misdrijf blijft bestaan, maar is niet verwijtbaar. Er volgt geen straf, wel een beveiligingsmaatregel en schadevergoeding. #### 5.3.4 Stappenplan voor het bepalen van strafrechtelijke verantwoordelijkheid 1. **Kwalificatie:** Bepalen van het basismisdrijf en eventuele verzwarende bestanddelen. 2. **Poging:** Nagaan of er sprake is van een strafbare poging. 3. **Herhaling:** Controleren op verplichte herhaling (strafverzwarend). 4. **Verschoning:** Nagaan of er strafverminderende verschoningsgronden zijn. 5. **Facultatieve herhaling:** Mogelijkheid van facultatieve herhaling. 6. **Verzachtende omstandigheden:** Rekening houden met verzachtende omstandigheden. 7. **Samenloop:** Behandelen van meerdere feiten gepleegd door dezelfde dader. 8. **Schuldontheffing/Niet-toerekeningsvatbaarheid:** Nagaan of er gronden zijn voor schuldontheffing of niet-toerekeningsvatbaarheid. 9. **Strafwaardigheid:** Controleren op strafuitsluitende verschoningsgronden. Pas na deze stappen kan worden overgegaan tot de eigenlijke bestraffing en straftoemeting. ### 5.4 Straffen en maatregelen #### 5.4.1 De straf Een straf heeft vier kenmerken: wettelijk, rechterlijk, persoonlijk en individueel. De doelstellingen van de straf, zoals vastgelegd in artikel 27 Nieuw Strafwetboek, omvatten maatschappelijke afkeuring, herstel van maatschappelijk evenwicht, rehabilitatie van de dader en bescherming van de maatschappij. Preventie en vergelding worden niet als expliciete strafdoelen genoemd. #### 5.4.2 Hoofdstraffen en bijkomende straffen * **Natuurlijke personen:** * **Hoofdstraffen:** Vrijheidsbenemende (gevangenisstraf, behandeling onder vrijheidsberoving), vrijheidsbeperkende (elektronisch toezicht, probatiestraf, werkstraf, verlengde opvolging) en vermogensstraffen (geldboete, verbeurdverklaring). * **Bijkomende straffen:** Facultatief of verplicht, zoals ontzetting uit burgerlijke en politieke rechten, beroepsverbod en verval van het recht tot sturen. * **Rechtspersonen:** Hoofdstraffen omvatten geldboetes, dienstverleningsstraffen en probatiestraffen. Bijkomende straffen zijn facultatief of verplicht. #### 5.4.3 Beveiligingsmaatregelen Beveiligingsmaatregelen zijn geen straffen, maar zijn gericht op het veiligstellen van beschermde goederen. * **Vernietiging en verbeurdverklaring als beveiligingsmaatregel:** Ontneming van zaken. * **Ontbinding van de rechtspersoon:** Als beveiligingsmaatregel. * **Internering:** Maatregel voor personen met een geestesstoornis die een misdrijf hebben gepleegd en een recidiverisico vormen. De duur is onbepaald en wordt beslist door de Kamer voor Bescherming van de maatschappij (KBM). * **Beveiligingsmaatregel ter bescherming van de maatschappij:** Nieuwe maatregel voor personen die veroordeeld zijn tot een gevangenisstraf van minstens vijf jaar en lijden aan een ernstige psychiatrische aandoening met recidiverisico. * **Bijzondere strafwetten:** Specifieke beveiligingsmaatregelen in bijzondere wetten. ### 5.5 Straftoemeting Straftoemeting is het proces waarbij de rechter de specifieke straf en strafmaat kiest, rekening houdend met de wet, verzachtende en verzwarende omstandigheden, samenloop, en de persoon van de dader. * **Regels voor verzwaring straf:** Herhaling, discriminerende drijfveer. * **Regels voor verlichting straf:** Verzachtende omstandigheden, verschoningsgronden, noodweerexces, minderjarigheid. * **Samenloop:** Bij eendaadse samenloop wordt slechts de zwaarste straf uitgesproken. Bij meerdaadse samenloop wordt rekening gehouden met reeds opgelegde straffen. * **Straftoemetingsmodaliteiten:** Dit zijn alternatieve mogelijkheden die de rechter kan toepassen om een meer gepersonaliseerde reactie te geven, zoals de opschorting van de uitspraak van de veroordeling of het uitstel van de tenuitvoerlegging van de straf. ### 5.6 Uitvoering van straffen en maatregelen De uitvoering van straffen en maatregelen is een complex en evoluerend proces, waarbij zowel het Openbaar Ministerie als de strafuitvoeringsrechtbanken (SUR) en de strafuitvoeringsbireaus (SURB) een rol spelen. * **Uitvoering van vrijheidsbenemende straffen:** * **Gevangenisstraf:** Verschillende soorten gevangenissen en regimes. Rechten van gedetineerden zijn vastgelegd in de wet. * **Strafonderbreking en strafuitvoeringsmodaliteiten:** Uitgaansvergunningen, penitentiair verlof, plaatsing in transitiehuizen, elektronisch toezicht, probatiestraffen en werkstraffen kunnen door de minister, SUR of SURB worden toegekend of aangepast. * **Uitvoering van vrijheidsbeperkende straffen:** Regels voor elektronisch toezicht, probatiestraffen, werkstraffen en verlengde opvolging worden door de Koning bepaald en kunnen door de SURB worden aangepast. * **Uitvoering van vermogensstraffen:** Betreft de tenuitvoerlegging van geldboetes en verbeurdverklaringen. * **Opschorting en uitstel:** Herroeping is mogelijk bij nieuw misdrijf of niet-naleving van voorwaarden tijdens de proeftijd. * **Uitvoering van beveiligingsmaatregelen:** Internering en de beveiligingsmaatregel ter bescherming van de maatschappij kennen specifieke uitvoeringsmodaliteiten en procedures voor hun beëindiging door de KBM. * **Uitwissing en herstel in eer en rechten:** Het centraal strafregister houdt gegevens bij. Na een bepaalde termijn kunnen veroordelingen automatisch worden uitgewist of kan herstel in eer en rechten worden gevraagd. > **Tip:** Het is cruciaal om de onderscheidingen tussen straffen en beveiligingsmaatregelen, evenals de specifieke voorwaarden voor hun toepassing en uitvoering, grondig te begrijpen. Ook de rol van de verschillende actoren (wetgever, rechter, OM, SUR, KBM) is van groot belang. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Misdrijf | Een afwijking van een norm die een straf uitlokt; de normen zijn afhankelijk van ruimte en tijd. | | Dader | Iemand die als pleger(s) van een misdrijf wordt aanzien en daarvoor strafrechtelijke verantwoordelijkheid draagt. | | Straf | Een wettelijk bepaalde vorm van leed die door de rechter wordt opgelegd als sanctie voor een misdrijf. | | Beveiligingsmaatregelen | Sancties die geen leed beogen, maar wel een "veiligstelling" van de maatschappij, hoewel ze wel nadelige gevolgen kunnen hebben. | | Publiek recht | Het rechtsgebied dat de verhoudingen regelt tussen de staat en de burgers, alsook tussen verschillende overheidsinstanties. Strafrecht valt hieronder. | | Materieel strafrecht | De rechtsregels die de omschrijving van strafbare gedragingen, daderschap, straffen en de voorwaarden voor het opleggen en uitvoeren van straffen bepalen. Dit wordt ook wel de strafwet genoemd. | | Formeel strafrecht | De procedureregels die de toepassing van het materieel strafrecht regelen. Dit staat ook bekend als strafprocesrecht. | | Internationaal strafrecht | Een hybride rechtstak die zowel internationaal recht als strafrecht omvat, met betrekking tot misdrijven en straffen die grensoverschrijdend zijn. | | Legaliteitsbeginsel | Het fundamentele beginsel dat stelt dat er geen misdrijf en geen straf mag zijn zonder voorafgaande wettelijke bepaling (nullum crimen, nulla poena sine lege). | | Territoraliteit | Het beginsel dat stelt dat de strafwet van een staat van toepassing is op alle feiten die zich op het grondgebied van die staat voordoen, ongeacht de nationaliteit van de dader of het slachtoffer. | | Actief personaliteitsbeginsel | Het beginsel dat de strafwet van een staat van toepassing is op daden gepleegd door zijn onderdanen, zelfs buiten het grondgebied van die staat. | | Passief personaliteitsbeginsel | Het beginsel dat de strafwet van een staat van toepassing is op feiten gepleegd tegen zijn onderdanen, zelfs buiten het grondgebied van die staat. | | Materieel bestanddeel (actus reus) | Het fysieke element van een misdrijf, de gedraging (handelen of nalaten) die strafbaar is gesteld. | | Moreel bestanddeel (mens rea) | Het psychische element van een misdrijf, de schuld of verwijtbaarheid van de dader, vaak bestaande uit opzet of een zware fout. | | Wederrechtelijkheid | Het feit dat een gedraging ongeoorloofd of ontoelaatbaar is, en niet gerechtvaardigd door een wettelijke grondslag. | | Strafbare poging | Het strafbaar stellen van handelingen die gericht zijn op het plegen van een misdrijf, zelfs als het misdrijf niet voltooid wordt, mits er sprake is van een begin van uitvoering. | | Rechtvaardigingsgrond | Omstandigheden die een gedraging, ondanks de vervulling van de bestanddelen van een misdrijf, rechtvaardigen waardoor er geen misdrijf meer is. | | Daderschap | De juridische toerekening van het plegen van een misdrijf aan een natuurlijk persoon of rechtspersoon, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen onmiddellijk, middellijk en co-daderschap. | | Strafbare deelneming | De bijdrage van personen aan een misdrijf gepleegd door anderen, waarbij de strafbaarheid ontleend wordt aan het hoofdmisdrijf. | | Schuldontheffingsgrond | Omstandigheden die de schuld van de dader wegnemen, waardoor het misdrijf hem niet kan worden verweten, zoals onweerstaanbare dwang of onoverkomelijke dwaling. | | Niet-toerekeningsvatbaarheid | De situatie waarin een dader, ondanks de verwijtbaarheid van zijn gedraging, niet strafrechtelijk verantwoordelijk kan worden gehouden vanwege een geestesstoornis of minderjarigheid. | | Straftoemeting | Het proces waarbij de rechter de specifieke straf of maatregel bepaalt die aan de veroordeelde wordt opgelegd, rekening houdend met de wet en de omstandigheden van het geval. | | Vrijheidsbenemende straffen | Strafvormen die de vrijheid van een persoon beperken, zoals gevangenisstraf of behandeling onder vrijheidsberoving. | | Vrijheidsbeperkende straffen | Strafvormen die de vrijheid van een persoon beperken zonder volledige detentie, zoals straf onder elektronisch toezicht of een werkstraf. | | Vermogensstraf | Strafvormen die een financiële sanctie inhouden, zoals een geldboete of verbeurdverklaring. | | Beveiligingsmaatregel | Sancties die gericht zijn op het beschermen van de maatschappij tegen gevaarlijke personen, zoals internering. | | Strafuitvoeringsmodaliteiten | De verschillende manieren waarop een opgelegde straf of maatregel kan worden uitgevoerd, zoals elektronisch toezicht of penitentiair verlof. | | Recidive | Het herhaaldelijk plegen van strafbare feiten door een persoon na eerdere veroordelingen. | | Verbeurdverklaring | De ontneming van eigendomsrechten op zaken die het voorwerp van een misdrijf uitmaken, die ermee gepleegd zijn, of die uit het misdrijf zijn voortgekomen. | | Opschorting van de uitspraak van de veroordeling | Een rechterlijke beslissing waarbij de schuldvraag wordt vastgesteld, maar de uitspraak over de straf wordt uitgesteld, met als doel de dader een kans te geven zich te rehabiliteren. | | Uitstel van de tenuitvoerlegging van de straf | Een rechterlijke beslissing waarbij de effectieve uitvoering van een opgelegde straf geheel of gedeeltelijk wordt uitgesteld, met een proeftijd. | | Centraal strafregister | Een geautomatiseerd systeem voor de verwerking van gegevens betreffende beslissingen in strafzaken en ter bescherming van de maatschappij. | | Amnestie | Een wetgevende daad die het strafbare karakter van gedragingen uit het verleden opheft, waardoor zowel de strafvordering als het bestaan van de straf vervallen. | | Wettige verdediging (noodweer) | Een rechtvaardigingsgrond die een verdedigingsreactie toelaat tegen een ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding, indien deze proportioneel is. | | Noodtoestand | Een rechtvaardigingsgrond die toelaat een strafbaar feit te plegen om een hoger of gelijkwaardig rechtsgoed te beschermen dat in ernstig en onmiddellijk gevaar verkeert. | | Poging tot misdrijf | Het strafbaar stellen van handelingen die gericht zijn op het plegen van een misdrijf, zelfs indien het misdrijf niet voltooid wordt, mits er sprake is van een begin van uitvoering en een crimineel voornemen. | | Dubbele incriminatie | Een voorwaarde voor internationale rechtshulp of uitlevering, waarbij het feit zowel in het land van herkomst als in het vragende land strafbaar moet zijn. | | Ne bis in idem | Het beginsel dat stelt dat niemand tweemaal voor hetzelfde feit mag worden berecht of gestraft. | | Gevaarnotie | Een concept binnen het sociaal verweer dat de nadruk legt op de gevaarlijkheid van de dader als criterium voor strafrechtelijke reactie, in plaats van enkel de schuld. | | Klassieke leer | Een stroming binnen het strafrecht die de nadruk legt op de wilsvrijheid van de dader, de rationaliteit van straffen en de bescherming tegen willekeur, met beginselen als legaliteit, proportionaliteit en personaliteit. | | Sociaal verweer | Een stroming binnen het strafrecht die de nadruk legt op de dader, zijn gevaarlijkheid en de noodzaak van maatschappelijke bescherming, met aandacht voor determinisme en resocialisatie. | | Omissiedelicten (verzuimsmisdrijven) | Misdrijven die bestaan uit het nalaten van een handeling die wettelijk verplicht is. | | Commissiemisdrijven (handelingsmisdrijven) | Misdrijven die bestaan uit het actief stellen van een handeling. | | Equivalentieleer (conditio sine qua non) | Een causaliteitsleer die stelt dat alle oorzaken die noodzakelijk aanwezig moeten zijn opdat een gevolg zou intreden, als oorzaak van dat gevolg worden beschouwd. | | Adequatieleer | Een causaliteitsleer die stelt dat enkel oorzaken die niet alleen noodzakelijk maar ook adequaat (doeltreffend) zijn ten aanzien van het gevolg, als oorzaak worden beschouwd. | | Strafuitsluitende verschoningsgrond | Omstandigheden die, indien ze aanwezig zijn, de strafwaardigheid van een gedraging wegnemen, waardoor er geen straf kan worden opgelegd, maar de gedraging wel wederrechtelijk en verwijtbaar blijft. | | Straftoemetingsmodaliteiten | Alternatieve vormen van straftoemeting die dadergericht strafrecht weerspiegelen, zoals opschorting van de uitspraak of uitstel van de tenuitvoerlegging van de straf. | | Verruimde verbeurdverklaring | Een vorm van verbeurdverklaring waarbij eigendommen die voortkomen uit misdrijven waarvoor de dader niet werd veroordeeld, kunnen worden ontnomen indien er ernstige aanwijzingen zijn dat ze uit misdrijf afkomstig zijn. | | Straffeloosheid | De situatie waarin een misdrijf niet wordt bestraft, bijvoorbeeld door verjaring van de strafvordering of amnestie. | | Kamer voor Bescherming van de Maatschappij (KBM) | Een rechtsprekende instantie die beslist over de modaliteiten van de uitvoering van interneringsmaatregelen en andere beveiligingsmaatregelen. | | Voorwaardelijke invrijheidsstelling | De mogelijkheid voor veroordeelden om vervroegd vrij te komen uit de gevangenis, mits aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. | | Voorlopige invrijheidsstelling | Een vervroegde vrijlating die kan worden toegekend aan gedetineerden, met name in het kader van hun verwijdering van het grondgebied of overlevering. | | Strafuitvoeringsrechtbank (SURB) | Een rechtsprekende instantie die bevoegd is voor de tenuitvoerlegging van straffen en maatregelen, waaronder de toekenning van strafuitvoeringsmodaliteiten. |