Summary
# De staat en soevereiniteit
Hier is een gedetailleerde samenvatting van het onderwerp "De staat en soevereiniteit" voor uw studiehandleiding.
## 1. De staat en soevereiniteit
Dit onderwerp verkent de kernconcepten van de staat, haar kenmerken, het principe van soevereiniteit en het non-interventiebeginsel met zijn bijbehorende uitzonderingen.
### 1.1 Wat is een staat? Definities en eigenschappen
Een staat kan gedefinieerd worden als een politieke en bestuurlijke eenheid die bestaat uit een grondgebied met vaste grenzen en een onafhankelijk bestuur. Het wordt ook omschreven als een geordende, centraal geregeerde en bestuurde volksgemeenschap. In essentie is een staat een hiërarchische politieke organisatie die gezag uitoefent over een bepaald land, waarbij dit staatsgezag gelegitimeerd wordt door een vorm van recht.
De fundamentele eigenschappen van een staat omvatten:
* **Grondgebied:** Een afgebakend territorium.
* **Bevolking:** Een menselijke gemeenschap die op dit grondgebied woont.
* **Overheid:** Een politieke en wettelijke organisatie die het gezag uitoefent.
* **Morele persoonlijkheid:** De staat heeft rechten en plichten op internationaal niveau.
* **Soevereiniteit:** Het hoogste gezag binnen het grondgebied, zowel intern als extern.
### 1.2 Staatssoevereiniteit
Soevereiniteit verwijst naar het exclusieve recht van een staat om het hoogste gezag uit te oefenen binnen zijn grondgebied, zonder inmenging van externe machten. Dit concept werd geformaliseerd door denkers zoals Jean Bodin. Soevereiniteit is dus de absolute en eeuwige kracht van een staat om intern te besturen en extern erkend te worden.
### 1.3 Het non-interventiebeginsel
Het non-interventiebeginsel (of non-inmengingsbeginsel) houdt in dat staten zich dienen te onthouden van directe inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van andere staten. Dit beginsel is cruciaal voor het handhaven van internationale stabiliteit en het respecteren van de soevereiniteit van elke staat.
**Tip:** Hoewel het non-interventiebeginsel een hoeksteen is van het internationale recht, wordt het in de praktijk uitgedaagd door grensoverschrijdende veiligheidsbedreigingen die staten dwingen tot samenwerking en soms tot interventie.
### 1.4 Uitzonderingen op het non-interventiebeginsel
Er zijn specifieke omstandigheden waarin het non-interventiebeginsel doorbroken kan worden, met name via het principe van de beschermingsverantwoordelijkheid, ook wel bekend als humanitaire interventie. Dit houdt in dat staten militair mogen ingrijpen in een ander land om ernstige mensenrechtenschendingen te voorkomen of te stoppen.
Dit kan betrekking hebben op:
* Grootschalig verlies aan mensenlevens, zoals genocide of oorlogsmisdaden.
* Natuurrampen die leiden tot een gevaar voor grootschalig verlies aan mensenlevens.
* De ineenstorting van het gezondheidsgezag, met een gevaar voor grootschalig verlies aan mensenlevens.
**Voorbeeld:** De interventies in Joegoslavië worden vaak aangehaald als voorbeelden van pogingen tot humanitaire interventie, alhoewel de legitimiteit en effectiviteit ervan complex blijven.
### 1.5 Besluitvorming over militaire interventie
Wanneer er sprake is van een potentiële militaire interventie, rijst de vraag wie hierover beslist. De Verenigde Naties (VN) Veiligheidsraad is het primaire orgaan dat belast is met het handhaven van internationale vrede en veiligheid. Deze raad bestaat uit 15 leden, waarvan 5 permanente leden met vetorecht. De permanente leden zijn China, Frankrijk, de Russische Federatie, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. De Veiligheidsraad neemt besluiten over vredeshandhaving en sancties.
**Tip:** Het vetorecht van de permanente leden kan ertoe leiden dat een resolutie, zelfs met brede steun, geblokkeerd wordt, wat de effectiviteit van de Veiligheidsraad kan beperken.
### 1.6 Het Sociaal Contract
Het concept van het sociaal contract verklaart de relatie tussen burgers en de staat. Burgers staan bepaalde rechten af aan de staat in ruil voor bescherming en orde. Historische denkers zoals Thomas Hobbes, John Locke en Jean-Jacques Rousseau hebben verschillende perspectieven op het sociaal contract en de legitimiteit van staatsgezag.
* **Thomas Hobbes** stelde dat mensen hun persoonlijke vrijheid opgeven aan een soeverein om een einde te maken aan de "oorlog van allen tegen allen".
* **John Locke** betoogde dat de staat gelegitimeerd kan worden vanuit het algemeen belang van de samenleving en dat burgers rechten hebben die de staat moet beschermen.
* **Jean-Jacques Rousseau** benadrukte dat de staat veiligheid en rechtsorde moet garanderen om het vertrouwen van de burgers te behouden, wat een directe link heeft met de werking van de veiligheidssector.
**John Rawls** introduceerde verder het idee van een "sluier van onwetendheid" in zijn theorie van rechtvaardigheid, waarbij hij stelt dat universele wetten die het principe van rechtvaardigheid waarborgen, zouden worden gekozen in een hypothetische "originele positie" zonder kennis van de eigen positie in de samenleving. Dit concept draagt bij aan de legitimiteit van de staat door te pleiten voor rechtvaardige structuren.
---
# Internationale veiligheidspartners en EU-beleid
Hieronder vindt u een gedetailleerd studiemateriaal over internationale veiligheidspartners en EU-beleid, gebaseerd op de verstrekte documentatie.
## 2 Internationale veiligheidspartners en EU-beleid
Dit onderdeel bespreekt de rol van internationale organisaties zoals de VN en NAVO, alsook het buitenlands en veiligheidsbeleid van de Europese Unie, inclusief Europol en Frontex.
### 2.1 De Verenigde Naties (VN)
De Verenigde Naties (VN) zijn opgericht in 1945 na de San Francisco-conferentie door 50 naties, met als doel het organiseren van wereldwijde vrede, veiligheid, humanitaire hulp en mensenrechten. De organisatie kent zes hoofdorganen, elk met specifieke bevoegdheden:
* **Algemene Vergadering:** Het belangrijkste orgaan waar alle lidstaten vertegenwoordigd zijn en waar discussies plaatsvinden over internationale vraagstukken.
* **Veiligheidsraad:** Heeft de primaire verantwoordelijkheid voor de handhaving van internationale vrede en veiligheid. Bestaat uit 15 leden, waarvan 5 permanente leden met vetorecht (China, Frankrijk, Rusland, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten). De raad neemt besluiten over vredeshandhaving en sancties.
* **Economische en Sociale Raad (ECOSOC):** Coördineert economische en sociale beleidslijnen.
* **Vertrouwensraad:** Was bedoeld om toezicht te houden op niet-zelfbesturende gebieden, maar is grotendeels inactief.
* **Internationaal Gerechtshof:** Behandelt juridische geschillen tussen staten.
* **Secretariaat:** Bestaat uit de secretaris-generaal en het personeel dat de organisatie ondersteunt. De secretaris-generaal speelt een belangrijke rol in diplomatie en crisisbeheer.
De VN-Veiligheidsraad heeft vier hoofddoelstellingen: het bewaren van internationale vrede en veiligheid, het onderzoeken van geschillen, het aanbevelen van oplossingen en het nemen van bindende beslissingen. De geopolitieke samenstelling met permanente leden en vetorecht kan echter leiden tot blokkades.
VN-vredesoperaties variëren van waarnemersmissies tot grotere stabilisatiemachten. Het Bureau voor de coördinatie van humanitaire aangelegenheden (OCHA) speelt een cruciale rol bij het coördineren van hulpverlening bij rampen en crises.
### 2.2 De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO)
De NAVO is een intergouvernementele militaire alliantie die in 1949 werd opgericht en momenteel 32 lidstaten telt. De kern van de NAVO is vastgelegd in **Artikel 5** van het Noord-Atlantisch Verdrag: een gewapende aanval op één lidstaat wordt beschouwd als een aanval op alle lidstaten, die vervolgens militaire hulp bieden.
Belangrijke taken van de NAVO omvatten:
* Vredeshandhaving en crisisbeheer door middel van NAVO-missies.
* Reageren op civiele crisissituaties, zoals rampenplanning.
* Samenwerken op het gebied van wetenschap en milieu.
Daarnaast zijn er belangrijke artikelen:
* **Artikel 4:** Leden kunnen overleggen wanneer de veiligheid, territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van een lidstaat wordt bedreigd.
* **Artikel 3:** Leden versterken hun eigen defensie en samenwerking om elkaar beter te kunnen beschermen.
De besluitvormingsorganen van de NAVO zijn onder andere de Noord-Atlantische Raad, de Nucleaire Planningsgroep en het Militair Comité.
### 2.3 De Europese Unie (EU)
De Europese Unie heeft een uitgebreid buitenlands en veiligheidsbeleid, mede vormgegeven door de Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid. De EU streeft naar:
* Het bewaren van vrede en het veiliger maken van de wereld.
* Het bevorderen van internationale samenwerking.
* Het versterken van democratie, rechtsstaat, mensenrechten en fundamentele vrijheden.
De **Hoge Vertegenwoordiger** is verantwoordelijk voor het vormgeven en uitvoeren van het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB), inclusief het Gemeenschappelijk Veiligheids- en Defensiebeleid (GVDB). Deze functie combineert het voorzitterschap van de Raad Buitenlandse Zaken, het hoofd van het Europees Defensieagentschap (EDA) en een vicevoorzitter van de Europese Commissie.
De institutionele structuur van de EU is cruciaal voor het veiligheidsbeleid:
* **Europees Parlement:** Vertegenwoordigt de burgers en neemt samen met de Raad van de EU wetgevende besluiten.
* **Europese Raad:** Brengt staatshoofden en regeringsleiders samen om de algemene beleidsprioriteiten van de EU vast te leggen.
* **Raad van de Europese Unie:** Vertegenwoordigt de regeringen van de lidstaten en neemt samen met het Europees Parlement wetten aan.
* **Europese Commissie:** Het uitvoerende orgaan dat wetgevingsvoorstellen indient.
De **interne veiligheidsstrategie van de EU**, bekend als 'Protect EU', richt zich op het anticiperen op veiligheidsdreigingen door middel van verbeterde inlichtingenuitwisseling, effectievere rechtshandhaving, het versterken van interne veiligheidsagentschappen, het opbouwen van weerbaarheid tegen hybride dreigingen, en het bestrijden van zware criminaliteit en extremisme.
#### 2.3.1 Europol
Europol is het centrale Europese recherchebureau, opgericht in 1991 en verder uitgebouwd door het Verdrag van Maastricht. Het bevordert politiële samenwerking ter voorkoming en bestrijding van terrorisme, illegale drugshandel en andere ernstige criminaliteit. Europol ondersteunt de uitwisseling van informatie tussen de Europese politiediensten en heeft een breed scala aan operationele activiteiten, waaronder:
* Aanpak van illegale drugs, mensenhandel en illegale immigratie.
* Bestrijding van cybercriminaliteit, vervalsing van de euro, btw-fraude, witwassen en georganiseerde criminaliteit.
* Ondersteuning bij de aanpak van sigarettensmokkel en verboden motorbendes.
* Terrorismebestrijding.
Europol is georganiseerd in verschillende centra, zoals het European Serious and Organised Crime Centre (ESOCC), het European Cybercrime Centre (EC3), het European Counter Terrorism Centre (ECTC), het European Migrant Smuggling Centre, en het European Financial and Economic Crime Centre (EFECC). Deze centra bieden gespecialiseerde ondersteuning, coördinatie en expertise.
* **ESOCC:** Richt zich op ernstige en georganiseerde criminaliteit.
* **EC3:** Bestrijdt cybercriminaliteit, waaronder seksuele uitbuiting van kinderen en betalingsfraude.
* **ECTC:** Faciliteert informatie-uitwisseling en operationele ondersteuning voor onderzoeken naar terrorisme, inclusief het gebruik van sociale media voor radicalisering.
* **ERCC (Emergency Response Coordination Centre):** Coördineert bijstand aan door rampen getroffen landen, zowel binnen als buiten de EU.
#### 2.3.2 Frontex
Frontex, het Europese Grens- en Kustwachtagentschap, ondersteunt EU- en Schengenlanden bij grensbeheer. De taken omvatten steun ter plaatse, bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit, luchtbewaking, informatieverzameling en hulp bij terugkeerprocedures. Frontex speelt een rol in het in kaart brengen van nieuwe technologieën voor grensbeheer.
#### 2.3.3 Europees Defensieagentschap (EDA)
Het EDA ondersteunt de ontwikkeling van defensiecapaciteiten en de militaire samenwerking tussen EU-lidstaten. Het stimuleert defensieonderzoek en technologie (R&T) en fungeert als militaire interface met het EU-beleid. Activiteiten omvatten kostenbesparend inkopen, ondersteuning van onderzoeksprojecten en het beheren van projecten, zoals onder het Permanent Structured Cooperation (PESCO) kader. Het EDA is ook een hub voor Europese defensie-innovatie (HEDI).
### 2.4 Interpol
Interpol is een intergouvernementele organisatie met 195 lidstaten die samenwerkt met internationale organisaties zoals UNODC. Interpol faciliteert wereldwijde politiecommunicatie en informatie-uitwisseling via databanken voor gestolen documenten en voertuigen. Ze biedt operationele ondersteuning bij internationale operaties, zoals de opsporing van voortvluchtigen. **Rode meldingen (Red Notices)** zijn verzoeken om gezochte personen op te sporen en eventueel aan te houden, maar zijn geen arrestatiebevelen. Interpol versterkt ook de capaciteiten van politiediensten wereldwijd door middel van trainingen en technische ondersteuning.
### 2.5 Federale Overheid en Veiligheidsbeleid in België
De Belgische federale overheid kent een Trias Politica-structuur met een wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. Op veiligheidsgebied zijn de bevoegdheden van de federale overheid onder meer: financiën, leger, justitie, sociale zekerheid en buitenlandse zaken. De federale politie speelt een cruciale rol in de nationale veiligheid.
De Nationale Veiligheidsstrategie van België is gericht op het waarborgen van zes vitale belangen: een goed functionerend internationaal stelsel, een goed functionerende EU, een democratische rechtsstaat, de fysieke veiligheid van burgers, de natuurlijke omgeving en economische welvaart. Deze strategie vormt de basis voor de Kadernota Integrale Veiligheid en het Nationaal Veiligheidsplan, die de samenhang van het optreden van de politiediensten waarborgen.
Het Belgische politieapparaat is geïntegreerd op twee niveaus: de **federale politie** (gespecialiseerde en supralokale opdrachten, onder leiding van de commissaris-generaal) en de **lokale politie** (178 politiezones, onder leiding van korpschefs en onder gezag van burgemeesters/politiecolleges). Beide niveaus zijn autonoom, maar werken functioneel samen.
De **federale politie** is onderverdeeld in algemene directies die zich bezighouden met onder andere coördinatie en steun, interne en externe toezichtsdiensten. De **lokale politie** voert basispolitiezorg uit, waaronder wijkwerking, interventie en lokale opsporing.
#### 2.5.1 Wet Private en Bijzondere Veiligheid (2017)
Deze wet regelt de private en bijzondere veiligheidssector. Hij bepaalt welke sectoren onder deze wet vallen, welke activiteiten toegestaan zijn en hoe toezicht verloopt. De wet is van toepassing op verschillende organisatievormen, waaronder bewakingsondernemingen, ondernemingen voor camerasystemen, alarmen, veiligheidsadvies, opleidingsinstellingen, veiligheidsdiensten van openbaar vervoer (zoals Securail), en maritieme veiligheid.
De wet erkent drie soorten bevoegdheden voor bewakingsagenten:
* **Generieke bevoegdheden:** Geldig bij elke bewakingsactiviteit (bv. uniform, verbod op geweld, beperkingen op wapenbezit).
* **Activiteitsgebonden bevoegdheden:** Afhankelijk van de specifieke activiteit (bv. winkelinspectie, verkeersbegeleiding).
* **Situationele bevoegdheden:** Gebonden aan specifieke plaatsen of situaties (bv. controle van voertuigen bij nucleaire sites).
De wet kent ook bepalingen voor **privédetectives** (Wet Private Opsporing, 2024).
### 2.6 Defensie
Defensie is een uniek gebied waar burgers wettelijk verplicht kunnen worden deel te nemen. De strategische visie voor defensie 2025 is gebaseerd op drie krachtlijnen: bijdragen aan collectieve militaire afschrikking, het grondgebied beschermen tegen luchtaanvallen en oorlog, en voorbereiden op de oorlog van morgen in een VUCA-omgeving (volatiliteit, onzekerheid, complexiteit, ambiguïteit).
De opdrachten van Defensie omvatten:
* Afschrikking en collectieve verdediging.
* Bescherming van het nationale grondgebied.
* Collectieve veiligheid en internationale samenwerking.
* Bescherming van Belgische onderdanen in het buitenland.
* Steun voor internationale humanitaire missies.
* Hulp aan de Natie bij rampen.
De operationele structuur van Defensie omvat de Landmacht, Luchtmacht, Marine en een Cybermacht. Elk van deze componenten heeft specifieke taken en capaciteiten. De **militaire politie** heeft beperkte politionele bevoegdheden die primair gericht zijn op ordehandhaving binnen de militaire context.
De **Cybermacht** is de enige gezamenlijke component die alle machten omvat en zich richt op het beveiligen van defensienetwerken, het verzamelen van informatie in cyberspace, het uitvoeren van operaties en het bijdragen aan nationale cyberweerbaarheid.
### 2.7 Justitie
Het Belgische justitiesysteem omvat diverse organen en processen voor wetgeving, rechtspraak en uitvoering van straffen. De **Minister van Justitie** is belast met de voorbereiding en uitvoering van wetgeving en de ondersteuning van de rechterlijke macht.
Belangrijke instanties binnen Justitie zijn:
* **DG EPI (Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen):** Ziet toe op de veilige en humane uitvoering van straffen met oog op re-integratie.
* **DG WL (Directoraat-generaal Wetgeving en Fundamentele rechten):** Adviseert de minister over diverse rechtsdomeinen.
* **IACCSO (Informatie- en Adviescentrum inzake de Schadelijke Sektarische Organisaties):** Onderzoekt het fenomeen van schadelijke sektarische organisaties en informeert het publiek en de overheid.
* **Kansspelcommissie:** Verleent vergunningen, controleert de naleving van de wet en legt sancties op. Zij beheert ook het **EPIS (Excluded Persons Information System)**, een systeem voor personen met een toegangsverbod tot casino's.
* **OCAD (Coördinatieorgaan voor de dreigingsanalyse):** Verwerkt informatie over terrorisme, extremisme en radicalisering en stelt dreigingsanalyses op.
* **NICC (Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie):** Een federale wetenschappelijke instelling die forensisch onderzoek uitvoert en wetenschappelijk onderzoek naar criminele verschijnselen verricht.
Belgische gevangenissen variëren van klassieke gesloten instellingen tot detentie- en transitiehuizen voor veroordeelden met kortere straffen. De **hoven en rechtbanken** (Vredegerecht, Politierechtbank, Rechtbank van eerste aanleg, Arbeidsrechtbank, Ondernemingsrechtbank) behandelen verschillende soorten rechtszaken. Hoger beroep kan ingesteld worden bij het Hof van beroep, Arbeidshof of het Hof van Assisen voor zwaardere misdrijven. Het Hof van Cassatie controleert op wetschendingen.
De **magistratuur** bestaat uit rechters en parketmagistraten (openbare aanklagers). De griffier en referendaris ondersteunen de rechters. De **onderzoeksrechter** is belast met de diepgaande uitdieping van complexe zaken, inclusief het in verdenking stellen van verdachten en het toepassen van voorlopige hechtenis.
### 2.8 Inlichtingen- en Coördinatieorganen
Belgische inlichtingendiensten richten zich op diverse dreigingen, waaronder terrorisme, extremisme, spionage, subversie en georganiseerde misdaad (TESSOC).
* **VSSE (Veiligheid van de Staat):** Beschermt de fundamentele waarden en belangen van de staat, voert veiligheidsonderzoeken uit en verwerkt aanvragen voor vergunningen (bv. voor vuurwapens).
* **ADIV (Algemene Dienst Inlichting en Veiligheid):** De militaire inlichtingendienst, die zich richt op spionageonderzoeken, bescherming van defensieplannen, handhaving van veiligheidsnormen en cyberinlichtingen.
De **Nationale Veiligheidsoverheid (NVO)** houdt toezicht op en voert het nationale beleid voor de bescherming van geclassificeerde informatie uit. Er zijn drie veiligheidsclassificatieniveaus: Vertrouwelijk, Geheim en Zeer Geheim. Een **veiligheidsadvies** is een minder diepgaand onderzoek, terwijl een **veiligheidsmachtiging** een grondiger onderzoek vereist voor toegang tot geclassificeerde informatie.
Het **Nationaal Crisiscentrum (NCCN)** werkt 24/7 ter ondersteuning van overheden en hulpdiensten, versterkt de veiligheid en weerbaarheid van de samenleving, organiseert noodplanning en crisisbeheer, en analyseert passagiersgegevens (NTTC) ter bestrijding van terrorisme en georganiseerde criminaliteit.
* **Comité I:** Controleert de Belgische inlichtingen- en veiligheidsdiensten (VSSE, ADIV) op wettelijkheid, efficiëntie en coördinatie.
* **Comité P:** Controleert de politie- en gerechtelijke diensten.
### 2.9 Bijzondere Statuten en Civiele Veiligheid
Verschillende autoriteiten met bijzondere bevoegdheden dragen bij aan de veiligheid:
* **Havenkapitein:** Beheert en bewaakt de veiligheid in zeehavens en heeft politionele bevoegdheden.
* **FANC (Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle):** Beschermt bevolking en milieu tegen gevaren van ioniserende stralingen.
* **FAGG (Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten):** Zorgt voor de kwaliteit, veiligheid en doeltreffendheid van geneesmiddelen.
* **Bijzondere Veldwachter:** Houdt toezicht op landelijk gelegen eigendommen en heeft beperkte politionele bevoegdheden.
De **Civiele Veiligheid** is een essentieel onderdeel van de Belgische veiligheidscyclus. Het omvat de Algemene Directie Civiele Veiligheid (met de operationele leden van de Civiele Bescherming), de noodoproepcentrales 112 en de brandweer op zonaal niveau. Het doel is het bieden van adequate hulp bij ongevallen, rampen en catastrofes.
* De **Civiele Bescherming** is een federale tweedelijns hulpdienst die gespecialiseerde en technische ondersteuning biedt, onder andere op het gebied van CBRN (chemisch, biologisch, radioactief, nucleair) en SAR (zoek- en reddingsacties).
* De **brandweer** is verantwoordelijk voor brandbestrijding, hulpverlening bij ontploffingen en technische hulpverlening.
De **Noodcentrale 112** (en 101 voor politie) is 24/7 operationeel voor het coördineren van hulpdiensten. Het **EU Civil Protection Mechanism (UCPM)** versterkt de samenwerking tussen lidstaten bij rampen. **B-FAST** is het Belgische noodhulpmechanisme voor het buitenland.
---
# Staatsstructuur en veiligheidsplannen in België
Hieronder volgt een gedetailleerd overzicht van de staatsstructuur en veiligheidsplannen in België, opgesteld als een examenklare studiegids.
## 3. Staatsstructuur en veiligheidsplannen in België
De Belgische staatsstructuur, gebaseerd op de scheiding der machten en een hiërarchie van rechtsnormen, bepaalt de verantwoordelijkheden en samenwerking tussen verschillende overheidsniveaus voor de aanpak van veiligheidsproblemen.
### 3.1 De Belgische staatsstructuur
De Belgische staat is een federale staat met een complex institutioneel kader dat voortvloeit uit opeenvolgende staatshervormingen. Dit kader is essentieel voor het begrijpen van wie verantwoordelijk is voor welk aspect van veiligheid.
#### 3.1.1 De trias politica
De Belgische staat is, net als veel andere democratische rechtsstaten, georganiseerd volgens het principe van de scheiding der machten, de zogenaamde 'trias politica'. Dit principe, hoewel in de praktijk vaak interdependente machten, onderscheidt drie hoofdmachten:
* **Wetgevende macht:** Deze macht is verantwoordelijk voor het opstellen van wetten en het controleren van de uitvoerende macht. Op federaal niveau bestaat deze macht uit het Parlement en de Senaat, terwijl de gewesten en gemeenschappen eigen parlementen hebben.
* **Uitvoerende macht:** Deze macht is belast met het besturen van het land en het uitvoeren van de wetten. Op federaal niveau wordt dit vertegenwoordigd door de Regering (de Koning en de ministers), en op gewestelijk en gemeenschapsniveau door de respectieve regeringen.
* **Rechterlijke macht:** Deze macht doet uitspraak over geschillen en controleert de wettelijkheid van de daden van de uitvoerende macht. Ze is onafhankelijk en bestaat uit verschillende niveaus van rechtbanken en hoven.
#### 3.1.2 Hiërarchie van rechtsnormen
De geldigheid van rechtsnormen in België wordt bepaald door een hiërarchie, waarbij hogere normen voorrang hebben op lagere. Deze hiërarchie is cruciaal voor het oplossen van conflicten tussen verschillende soorten regels.
1. **Grondwet en internationale normen:** De Belgische Grondwet vormt de hoogste nationale rechtsnorm. Internationale verdragen en bepalingen van Europees recht, mits ze rechtstreekse werking hebben, kunnen ook een hogere status hebben dan nationale wetgeving. Er bestaat een constant spanningsveld tussen nationale wetgeving en supranationale regelgeving.
2. **Wetgevende akten:** Dit zijn wetten, decreten (voor de gemeenschappen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest) en ordonnanties (voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest) die op nationaal, gewestelijk of gemeenschapsniveau geldig zijn.
3. **Uitvoeringsbesluiten:** Deze besluiten concretiseren de wetgeving. Voorbeelden zijn Koninklijke Besluiten (KB) die de nodige uitvoeringsmaatregelen bevatten voor een wet, en Ministeriële Besluiten (MB) die detailmaatregelen bevatten uitgaande van een individuele minister.
4. **Omzendbrieven:** Dit zijn beleidsdocumenten, zoals ministeriële omzendbrieven of circulars, die de interpretatie van regels sturen. Ze zijn niet bindend in de zin van wetgeving, maar hebben wel invloed op de praktijk en richten zich tot ambtenaren of instellingen binnen een bepaald beleidsdomein.
5. **Provinciale en gemeentelijke verordeningen:** Lagere overheden kunnen ook verordeningen opstellen binnen hun bevoegdheden.
#### 3.1.3 Federale overheid, gemeenschappen en gewesten
België is een federale staat, wat betekent dat de bevoegdheden verdeeld zijn tussen de federale overheid en de deelstaten (gemeenschappen en gewesten).
* **Federale overheid:** Bevoegd voor zaken die de gehele natie aangaan, zoals financiën, defensie, justitie, sociale zekerheid, buitenlandse zaken en het gemeenschappelijk erfgoed. De federale politie valt hieronder.
* **Gemeenschappen:** Hebben bevoegdheden die hoofdzakelijk persoonsgebonden zijn, zoals onderwijs, cultuur, jeugdbeleid, gezondheidszorg en sociale integratie van migranten.
* **Gewesten:** Hebben bevoegdheden die gebieden gebonden zijn, zoals ruimtelijke ordening, huisvesting, economisch beleid, milieu en transport.
Deze indeling is het resultaat van staatshervormingen en kan complex zijn, met name voor bevoegdheden die overlappen of waarvoor samenwerking vereist is.
#### 3.1.4 Provincies en gemeenten
Onder de gewesten staan de provincies en gemeenten, die lokale besturen vormen met eigen bevoegdheden:
* **Provincies:** Hebben minder autonome bevoegdheden dan gewesten en gemeenschappen. Hun bevoegdheden situeren zich vaak op het vlak van cultuur, sport, toerisme en preventieve gezondheidszorg.
* **Gemeenten:** Hebben ruimere bevoegdheden die gericht zijn op het invullen van collectieve noden. De gemeente mag alles doen wat niet expliciet verboden is. Dit omvat lokale ordehandhaving (politie), rampenplanning, brandweer, en het uitvaardigen van gemeentelijke administratieve sancties (GAS).
### 3.2 Veiligheidsplannen
Veiligheidsplannen zijn cruciaal om de veiligheid van burgers en de nationale belangen te garanderen. Ze worden opgesteld op verschillende niveaus en vormen een geïntegreerde aanpak van diverse dreigingen.
#### 3.2.1 Nationale veiligheidsstrategie en -plannen
* **Regeerakkoord:** Bij het begin van elke regeerperiode stellen de regeringspartijen een regeerakkoord op dat hun voornemens en prioriteiten voor de zittingsperiode uiteenzet, inclusief veiligheidsaspecten.
* **Nationale veiligheidsstrategie:** Dit document definieert de vitale belangen van het land en de belangrijkste bedreigingen, zoals cyberaanvallen, nepnieuws en extreem gedachtegoed. De 6 vitale belangen zijn: een goed functionerend internationaal stelsel, een goed geoliede EU, democratische rechtsstaat, fysieke veiligheid van burgers, natuurlijke omgeving, en economische welvaart.
* **Kadernota integrale veiligheid:** Deze nota, opgesteld door de ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken, stemt het beleid van politie en gerecht op elkaar af.
* **Nationaal veiligheidsplan (NVP):** Dit plan is de politionele vertaling van de Nationale Veiligheidsstrategie en de Kadernota Integrale Veiligheid. Het stelt de algemene kader voor veiligheidsprioriteiten en de beleidspijlers van de geïntegreerde politie vast.
#### 3.2.2 Zonaal veiligheidsplan
* **Lokale politie:** Elke politieraad, opgesteld door de lokale politiekorpsen (bv. PZ Antwerpen), ontwikkelt een zonale veiligheidsplan. Dit plan omvat de globale doelstellingen en prioritaire problematieken op lokaal niveau.
* **Samenwerking:** Het NVP en de zonale veiligheidsplannen moeten samenhang vertonen om een efficiënte, geïntegreerde aanpak van veiligheid te verzekeren.
#### 3.2.3 Gemeentelijke veiligheidsmaatregelen
* **Rol van de gemeente:** Gemeenten zijn verantwoordelijk voor het waarborgen van collectieve noden, waaronder lokale ordehandhaving, rampenplanning en brandweerzorg. De burgemeester speelt hierin een centrale rol.
* **Veiligheidsgerelateerde bevoegdheden van de gemeente:** Omvatten ordehandhaving, rampenplanning, het beheer van lokale politiemachten en de brandweer.
* **GAS (Gemeentelijke Administratieve Sancties):** De wet van 24 juni 2013 regelt GAS-boetes voor hinderlijk gedrag dat zuiver administratieve inbreuken betreft, of voor lichte gemengde inbreuken. Dit zorgt voor een snellere en efficiëntere aanpak van bepaalde overtredingen, maar kent ook kritiek wegens mogelijke schending van grondrechten.
* **Gemeenschapswachten:** Deze fungeren als laagdrempelig aanspreekpunt met een informatieve, meldings-, preventieve, sensibiliserende en handhavende functie. Ze kunnen GAS-boetes vaststellen voor diverse overtredingen.
* **BIN (Buurtinformatienetwerk):** Een gestructureerd samenwerkingsverband tussen buurtbewoners en de lokale politie, gericht op het verhogen van het meldingsgedrag, het verlagen van het onveiligheidsgevoel en het bevorderen van sociale controle.
* **LIVC-R (Lokale Integrale Veiligheidscel inzake Radicalisering):** Een multidisciplinair overlegplatform onder voorzitterschap van de burgemeester, gericht op het voorkomen van terroristische misdrijven door individuele opvolgingstrajecten uit te werken voor personen met signalen van radicalisering.
#### 3.2.4 Federale veiligheidsdiensten en -organisaties
* **Douane en Accijnzen (AAD&A):** Als deel van de FOD Financiën beschermt de douane de buitengrenzen, strijdt tegen fraude, georganiseerde misdaad en terrorisme. Ze beschikt over beperkte politionele bevoegdheden en werkt nauw samen met andere autoriteiten.
* **Civiele Veiligheid:** Omvat de Civiele Bescherming en de noodoproepcentrales (112). De Civiele Bescherming is een federale tweedelijns hulpdienst die gespecialiseerde technische ondersteuning biedt bij rampen, zowel nationaal als internationaal. De noodcentrales 112 staan 24/7 in voor het alarmeren van de hulpdiensten.
* **Inlichtingen- en veiligheidsdiensten:**
* **VSSE (Veiligheid van de Staat):** Heeft als hoofdtaken het beschermen van fundamentele waarden en belangen van de staat, het uitvoeren van veiligheidsonderzoeken en het uitvoeren van toevertrouwde opdrachten.
* **ADIV (Algemene Dienst Inlichting en Veiligheid):** De militaire inlichtingendienst, actief op het vlak van inlichtingen (spionageonderzoeken), veiligheid (handhaving veiligheidsnormen) en cyber (informatie verzamelen en operaties uitvoeren in cyberspace).
* **NCCN (Nationaal Crisiscentrum):** Versterkt de veiligheid en weerbaarheid van de samenleving door het verhogen van de weerbaarheid, het organiseren van noodplanning en crisisbeheer, en actieve waakzaamheid. Het beheert ook passagiersgegevens (NTTC) in de strijd tegen terrorisme en georganiseerde criminaliteit.
* **Comité I en Comité P:** Onafhankelijke controleorganen. Comité I controleert de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (VSSE, ADIV), terwijl Comité P toezicht houdt op de politie- en gerechtelijke diensten.
#### 3.2.5 EU en internationale veiligheidspartners
België is lid van diverse internationale organisaties die een rol spelen in veiligheid en veiligheidsplanning, zoals de NAVO en de Europese Unie. De EU heeft een eigen veiligheidsbeleid met doelstellingen gericht op vrede, veiligheid en de bevordering van democratie en rechtsstaat. Organen zoals Europol en Frontex spelen een belangrijke rol in de grensoverschrijdende criminaliteitsbestrijding. De NAVO richt zich op collectieve militaire afschrikking en defensie, met artikel 5 als kernprincipe: een aanval op één lidstaat wordt beschouwd als een aanval op alle lidstaten.
> **Tip:** Het is cruciaal om de hiërarchie van de verschillende overheidsniveaus (federaal, gemeenschappen, gewesten, provincies, gemeenten) en hun specifieke bevoegdheden op het vlak van veiligheid te kennen voor het examen. Let vooral op de overlap en de samenwerkingsverbanden.
> **Tip:** Begrijp de verschillende soorten veiligheidsplannen (nationaal, regionaal, lokaal) en de verbanden daartussen. De rol van de burgemeester in lokale veiligheid is bijzonder belangrijk.
> **Tip:** Maak een schema van de verschillende inlichtingen- en veiligheidsdiensten en hun hoofdtaken, evenals van de controleorganen (Comité I en P).
> **Voorbeeld:** Het Nationaal Veiligheidsplan vertaalt de algemene strategische doelstellingen naar concrete politionele acties, die vervolgens verder worden uitgewerkt in de zonale veiligheidsplannen van de lokale politiezones. Dit toont de gelaagdheid van de veiligheidsplanning.
---
# Geïntegreerde politie, lokale veiligheid en douane
Hier is een gedetailleerde studiehandleiding over Geïntegreerde politie, lokale veiligheid en douane, gebaseerd op de verstrekte documentatie.
## 4. Geïntegreerde politie, lokale veiligheid en douane
Deze sectie beschrijft de structuur en taken van de Belgische politie (federaal en lokaal), gemeentelijke bevoegdheden op het gebied van veiligheid, en de rol van de douane.
### 4.1 De Belgische politie: geïntegreerd en gestructureerd op twee niveaus
De Belgische politie is een overheidsinstantie die belast is met het handhaven van de wetten van het land, het bewaren van de openbare orde, het verlenen van hulp, en het ondersteunen van het Openbaar Ministerie bij de opsporing en vaststelling van misdrijven. De politiehervorming, voortkomend uit het Octopusakkoord, heeft geleid tot de oprichting van de geïntegreerde politie, gestructureerd op twee niveaus: de Federale Politie en de Lokale Politie, vastgelegd in de Wet van 7 december 1998 (Wet Geïntegreerde Politie).
#### 4.1.1 De structuur van de geïntegreerde politie
De federale en lokale politie zijn autonoom en hangen af van verschillende overheden, maar zijn functioneel verbonden en opereren op basis van dezelfde principes en statuten.
* **Federale politie:**
* Staat onder leiding van de commissaris-generaal (CG).
* Valt onder het gezag van de ministers van Binnenlandse Zaken en Justitie.
* Verantwoordelijk voor gespecialiseerde en supralokale opdrachten, en ter ondersteuning van de lokale politie.
* Bestaat uit drie algemene directies, onder leiding van de minister van Veiligheid en Binnenlandse Zaken.
* Belangrijke onderdelen zijn de Gedeconcentreerde Coördinatie- en Steundirecties (CSD-DIRCO) voor bovenlokaal beheer van crisissituaties, SICAD (Communicatie- en informatiedienst van het arrondissement), en het CIK (Interventiekorps).
* De CG ziet toe op de efficiënte interne werking.
* Intern en extern toezicht wordt uitgeoefend door de dienst intern toezicht, de algemene inspectie, en het vast comité van inspectiediensten.
* **Lokale politie:**
* Bestrijkt 178 politiezones en staat onder leiding van een korpschef.
* Werkt autonoom met lokale autoriteiten, zoals het college van burgemeester en schepenen of het politiecollege, en de gemeenteraad of politieraad.
* De zonale veiligheidsraad en de provinciegouverneur spelen ook een rol in de coördinatie.
* De korpschef is verantwoordelijk voor de basispolitiezorg, die bestaat uit zeven functionaliteiten: wijkwerking, onthaal, interventie, politionele slachtofferbejegening, lokale opsporing en lokaal onderzoek, handhaving van de openbare orde, en wegverkeer.
* Daarnaast voert de lokale politie ook bepaalde bestuurlijke opdrachten van federale aard uit.
* De lokale politie is zowel burgerlijk als gerechtelijk actief.
#### 4.1.2 Leiding en gezag
* **Federale politie:** De ministers van Binnenlandse Zaken en Justitie zijn belast met de coördinatie van het algemeen politiebeleid en het beheer van zowel de federale als de lokale politie. De commissaris-generaal stuurt de politiediensten rechtstreeks aan en draagt hiervoor de verantwoordelijkheid.
* **Lokale politie:** De korpschef staat onder het gezag van de burgemeester of het politiecollege op bestuurlijk vlak. Op gerechtelijk vlak vallen de officieren onder het gezag van de gerechtelijke overheden.
#### 4.1.3 Nationale en regionale veiligheidsplannen
* **Nationaal Veiligheidsplan (NVP):** Opgesteld door de ministers van Binnenlandse Zaken en Justitie, dit plan zorgt voor een globale en geïntegreerde aanpak van de veiligheid en verzekert de samenhang van het optreden van de politiediensten. Het is de politionele vertaling van het federaal en regionaal veiligheidsbeleid.
* **Zonale Veiligheidsplan:** Elk lokaal politiekorps (bv. PZ Antwerpen) stelt een beleidsplan op dat globale doelstellingen en prioritaire problematieken vastlegt.
#### 4.1.4 Politie-opdrachten: bestuurlijke en gerechtelijke politie
* **Bestuurlijke politie:** Gericht op het handhaven van de openbare orde en het voorkomen van misdrijven (preventieve politie). Staat onder het gezag van bestuurlijke autoriteiten.
* **Gerechtelijke politie:** Gericht op het opsporen van misdrijven, het verzamelen van bewijzen en het opsporen van daders. Officieren hiervan staan onder toezicht van de Procureur-Generaal bij het Hof van Beroep of de Federale Procureur.
* **Officier van Bestuurlijke Politie (OBP):** Heeft bepaalde bevoegdheden die leiden tot beperkingen van individuele vrijheden, met beslissingsbevoegdheden en verantwoordelijkheden.
* **Officier van Gerechtelijke Politie (OGP):** Belast met de opsporing en vaststelling van misdrijven. Veel ambtenaren die geen politieambtenaar zijn (bv. uit de administratie, sociale inspectiediensten) kunnen ook een OGP-bevoegdheid hebben.
#### 4.1.5 Principes van politiezorg
* **Gemeenschapsgerichte politiezorg:** Richt zich op de gemeenschap, probleemoplossend werken, partnerschap, verantwoording en bekwame betrokkenheid.
* **Informatiegestuurde politiezorg:** Kenmerkt zich door doelbepaling, een proactieve en reactieve benadering, het bieden van meerwaarde, uitwisseling en doelgerichtheid.
* **Optimale bedrijfsvoering:** Gebaseerd op resultaatgerichtheid, transparantie, samenwerking en continu verbeteren, met leiderschap.
### 4.2 Lokale veiligheid: de rol van gemeenten
Gemeenten hebben ruime bevoegdheden en mogen alles doen wat hen niet expliciet verboden is, gericht op collectieve noden. Hun bevoegdheden inzake veiligheid omvatten ordehandhaving, rampenplanning, de aanpak van radicalisering, en de brandweer.
#### 4.2.1 Bevoegdheden van gemeenten en burgemeesters
Gemeenten zijn specifiek bevoegd voor openbare werken en ordehandhaving. Ze voeren taken uit die worden opgelegd door hogere instanties en zijn belast met politiemachten. De burgemeester is voorzitter van het college van burgemeester en schepenen en van het vast bureau, en verantwoordelijk voor de uitvoering van wetten en decreten. In meergemeentezones is de burgemeester lid van het politiecollege en de politieraad.
De bevoegdheden van de burgemeester met betrekking tot veiligheid omvatten:
* **Zindelijkheid:** Voorkomen van vervuiling en handhaven van hygiënische omstandigheden.
* **Gezondheid:** Aanpakken van situaties die risico's vormen voor de volksgezondheid.
* **Veiligheid:** Nemen van maatregelen bij instortingsgevaar, brandrisico's, etc.
* **Rust:** Tegengaan van verstoringen van de openbare orde.
#### 4.2.2 Noodplanning en coördinatie
* **Noodplanningscoördinator:** Fungeert als referentiepersoon voor de burgemeester in geval van noodsituaties, adviseert over maatregelen en coördineert de noodplanning, inclusief oefeningen en trainingen.
* **Lokale Integrale Veiligheidscel inzake Radicalisering (LIVC-R):** Een multidisciplinair overlegplatform onder leiding van de burgemeester om situationele radicalisering te bespreken en individuele opvolgingstrajecten uit te werken.
#### 4.2.3 Gemeentelijke administratieve sancties (GAS)
De Wet van 24 juni 2013 regelt GAS, waarmee hinderlijk gedrag snel en efficiënt kan worden aangepakt. Er zijn zuiver administratieve inbreuken en gemengde inbreuken (die ook strafrechtelijk gesanctioneerd kunnen worden). Sancties kunnen een geldboete (maximaal €500 of €175 voor minderjarigen), schorsing of intrekking van een vergunning, of tijdelijke/definitieve sluiting van een inrichting omvatten. Sancties worden opgelegd door een sanctionerend ambtenaar, wat een verschuiving betekent van de rechtspraak naar de administratie.
#### 4.2.4 Gemeenschapswachten en Buurtinformatienetwerken (BIN)
* **Gemeenschapswachten:** Fungeren als laagdrempelig aanspreekpunt en hebben informatieve, meldings-, preventieve, sensibiliserings- en handhavingsfuncties. Zij kunnen als vaststeller optreden en boetes opleggen in het kader van GAS.
* **Buurtinformatienetwerk (BIN):** Een gestructureerd samenwerkingsverband tussen buurtbewoners en de lokale politie dat meldingsgedrag stimuleert, het onveiligheidsgevoel verlaagt en preventiegedachte verspreidt.
### 4.3 De Douane: bescherming en controle
De Algemene Administratie Douane en Accijzen (AAD&A), onderdeel van de FOD Financiën, speelt een cruciale rol in internationale handel door buitengrenzen te controleren en te beschermen tegen oneerlijke en illegale handel zoals namaak, drugs en gevaarlijke goederen.
#### 4.3.1 Bevoegdheden en taken
* **Politionele bevoegdheden:** In bepaalde, beperkte gevallen heeft de douane politionele bevoegdheden. Officieren van de douane op niveau A & B kunnen worden aangesteld als officier van gerechtelijke politie, met bevoegdheden zoals het betreden van plaatsen, doorzoekingen, inbeslagneming, het opnemen van verklaringen en het aanhouden van personen.
* **Bescherming van financiële belangen:** Dit omvat de controle op intracommunautaire goederenstromen, goederen in- en uit- of doorvoer, en gerelateerde overtredingen.
* **Controle:**
* **Eerste lijn:** Bewaking en controle in havens, luchthavens en op de weg, verificatie van aangiften, en het vaststellen van overtredingen.
* **Tweede lijn:** Administratieve en boekhoudkundige controles bij economische operatoren, inclusief voorafgaande en achterafgaande controles.
* **Opsporing:** Bestrijding van accijnzen (alcohol, tabak, koffie) en douane-gerelateerde fraude, zoals antidumping, oorsprongsfraude, namaak, drugs, wapens, etc.
* **Douane-Attachés:** Opereren vanuit vestigingen in onder andere Brazilië, Rusland, India, Indonesië en China om inlichtingen te verstrekken en contacten met buitenlandse douanediensten te vergemakkelijken.
### 4.4 Samenwerking met andere entiteiten
* **Europol:** Het Europees politieagentschap, opgericht in 1991, bevordert politiële samenwerking ter voorkoming en bestrijding van terrorisme, illegale drugs en andere ernstige criminaliteit, met een uniewijd informatie-uitwisselingssysteem. Europol heeft diverse gespecialiseerde centra, zoals het European Cybercrime Centre (EC3) en het European Counter Terrorism Centre (ECTC).
* **Frontex (Europees Grens- en Kustwachtagentschap):** Ondersteunt EU- en Schengenlanden bij grensbeheer, bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit en terugkeerprocedures.
* **European Defence Agency (EDA):** Bevordert de ontwikkeling van defensiecapaciteiten en militaire samenwerking tussen EU-lidstaten, en stimuleert defensieonderzoek en technologie.
* **Interpol:** Een intergouvernementele organisatie die wereldwijd politiediensten ondersteunt via databanken, een communicatiesysteem, operationele ondersteuning (bv. rode meldingen) en capaciteitsopbouw.
### 4.5 Bevoegdheden van de staat en de samenleving
* **Trias Politica:** De scheiding der machten (wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht) vormt de basis van de staatsstructuur.
* **Hiërarchie der Rechtsnormen:** De grondwet en internationale normen staan bovenaan, gevolgd door wetten, uitvoeringsbesluiten en verordeningen.
* **Sociaal Contract:** Burgers dragen rechten af aan de staat in ruil voor bescherming en orde, een concept dat door denkers als Hobbes, Locke en Rousseau is uitgewerkt. De werking van veiligheidsdiensten is een manifestatie van dit contract.
* **Nationale Veiligheidsstrategie:** Deze strategie garandeert de veiligheid van het land door middel van samenhangende maatregelen gericht op zes vitale belangen: het internationaal stelsel, de EU, de democratische rechtsstaat, de fysieke veiligheid van burgers, de natuurlijke omgeving en de economische welvaart.
#### 4.5.1 Gemeentelijke bevoegdheden inzake veiligheid
Gemeenten hebben een belangrijke rol in lokale veiligheid, met specifieke bevoegdheden op het gebied van ordehandhaving, rampenplanning, radicalisering en brandweer. Ze zijn ook bevoegd voor Gemeentelijke Administratieve Sancties (GAS) en kunnen gemeenschapswachten inzetten.
> **Tip:** Het is cruciaal om het onderscheid tussen de bevoegdheden van de federale politie en de lokale politie goed te kennen, evenals de coördinerende rol van de federale ministers. Ook de specifieke taken en de onderlinge relatie tussen gemeenten, lokale politie en andere hulpdiensten zijn belangrijk voor de lokale veiligheid.
> **Tip:** Begrijp de kernrol van de douane in de bescherming van financiële belangen en de strijd tegen illegale handel, en de overlap met politionele bevoegdheden.
> **Example:** De Lokale Politie is verantwoordelijk voor de dagelijkse wijkwerking en interventies in een specifieke gemeente, terwijl de Federale Politie gespecialiseerde eenheden heeft voor cybercriminaliteit of terrorismebestrijding die nationaal opereren. De douane controleert vrachtwagens aan de buitengrens op illegale goederen, en kan hierbij optreden als gerechtelijke politie indien nodig.
---
# Private veiligheid en defensie
Hier is een gedetailleerd studiemateriaal voor het onderwerp "Private veiligheid en defensie", gebaseerd op de verstrekte documentatie, met focus op pagina's 33-44.
## 5 Private veiligheid en defensie
Dit onderwerp verkent de evolutie van private veiligheid, de wetgeving errond, en de taken en structuren van de Belgische defensie binnen een breed veiligheidslandschap.
### 5.1 Evolutie en regelgeving van private veiligheid
De sector van private veiligheid kent een snelle evolutie, met een explosieve groei van de beveiligingsindustrie in de afgelopen twee decennia. Dit heeft geleid tot de ontwikkeling van het concept "plural policing", een visie waarbij veiligheid als een gedeelde verantwoordelijkheid wordt gezien, niet alleen van de politie maar ook van private partners en niet-politionele staatsdiensten. Deze benadering omvat de gehele veiligheidsketen, van preventie tot repressie, en erkent dat openbare orde op een onderhandelde manier beheerd kan worden door samenwerking tussen politie, overheden, organisatoren en andere veiligheidspartners. Publiek-private samenwerking (PPS) speelt hierin een cruciale rol.
De Belgische wet van 2 oktober 2017 tot regeling van private en bijzondere veiligheid reguleert deze sector. Deze wet bepaalt welke sectoren onder private veiligheid vallen, welke activiteiten zijn toegestaan en hoe toezicht en controle verlopen. Het Federaal Ministerie van Binnenlandse Zaken, via de Algemene directie Veiligheid en Preventie (BeSafe), houdt toezicht op de naleving van deze wet en verleent de nodige vergunningen.
De wet is van toepassing op zeven organisatievormen:
* Bewakingsondernemingen en interne bewakingsdiensten.
* Ondernemingen voor camerasystemen.
* Ondernemingen voor alarmsystemen.
* Ondernemingen voor veiligheidsadvies.
* Opleidingsinstellingen van private veiligheid.
* Veiligheidsdiensten van openbare vervoersmaatschappijen (bijzondere veiligheid).
* Maritieme veiligheid (bijzondere veiligheid).
Een bewakingsonderneming biedt bewakingsactiviteiten tijdelijk of blijvend aan derden, terwijl een interne bewakingsdienst dit ten eigen behoeve doet, bijvoorbeeld binnen een eigen onderneming zoals een ziekenhuis of museum.
De wetgeving voorziet in vergunningen voor dertien specifieke bewakingsactiviteiten. Verder onderscheidt de wet private veiligheid drie soorten bevoegdheden:
1. **Generieke bevoegdheden**: Deze gelden bij de uitoefening van elke bewakingsactiviteit, ongeacht de omstandigheden. Voorbeelden zijn de verplichting tot het dragen van een uniform en de beperkingen op het dragen van wapens.
2. **Activiteitsgebonden bevoegdheden en/of verplichtingen**: Deze zijn specifiek voor bepaalde bewakingsactiviteiten, zoals winkelinspectie, verkeersbegeleiding, beveiligd vervoer en bewaking in het uitgaansmilieu.
3. **Situationele bevoegdheden**: Deze zijn van toepassing op specifieke plaatsen of in specifieke situaties, zoals de systematische controle van voertuigen bij nucleaire sites of het zoeken naar onbevoegde personen op sites.
Het specialiteitsbeginsel is hierbij cruciaal: men mag geen andere bewakingsactiviteiten uitoefenen dan waarvoor men vergund is. Er zijn echter ook diensten waarvoor geen vergunning nodig is, mits deze verband houden met preventie of veiligheid.
De wet Private opsporing van 18 mei 2024 regelt de activiteiten van privédetectives, die ingeschakeld kunnen worden door bewakingsfirma's om hun eigen bewakingsactiviteiten te controleren.
> **Tip:** Het is belangrijk om het onderscheid te kennen tussen de verschillende soorten bevoegdheden (generiek, activiteitsgebonden, situationeel) en het specialiteitsbeginsel te begrijpen bij het bestuderen van de wetgeving rond private veiligheid.
### 5.2 De Belgische defensie: structuur en taken
Defensie is de enige sector waar een burger verplicht kan worden deel te nemen. De strategische visie van defensie voor 2025 is gebaseerd op drie krachtlijnen: bijdragen aan collectieve militaire afschrikking, het grondgebied beschermen tegen luchtaanvallen en oorlog, en het voorbereiden op de oorlog van morgen in een VUCA-omgeving (Volatiliteit, Onzekerheid, Complexiteit, Ambiguïteit).
De hoofdtaken van defensie omvatten:
* **Afschrikking en collectieve verdediging**: België beschermen tegen militaire dreigingen en samenwerken met andere landen om vrede te bewaren.
* **Verdediging van het nationale grondgebied**: België beschermen tegen militaire dreigingen.
* **Bescherming van Belgische onderdanen in het buitenland**.
* **Steun voor internationale humanitaire opdrachten**.
* **Hulp aan Natie**: ondersteunen bij rampen.
Capaciteitsontwikkeling, met behulp van het DOTMLPFI-model (Doctrine, Organization, Training, Materiel, Leadership, Personnel, Facilities, Interoperability), is essentieel om de strategische doelstellingen te realiseren. Hierbij wordt rekening gehouden met de kaders die door NAVO en de Europese Unie zijn vastgesteld, alsook met nationale behoeften.
De operationele structuur van Defensie wordt geleid door de Chief of Defence (CHOD), die rechtstreeks verantwoording aflegt aan de Minister van Defensie. De CHOD stuurt de verschillende componenten van defensie aan. De Vice Chief of Defence (VCHOD) ondersteunt de CHOD en is verantwoordelijk voor beleid en algemene werking. ACOS-functies zijn gericht op operationele processen zoals 'Readiness & Operations' en 'Intelligence & Security'. Diverse Algemene Departementen (DG's) ondersteunen de primaire processen, waaronder Personeel, Materieel, Financiën, Strategische Communicatie, Juridische Dienst en Gezondheid & Welzijn. De Chief Information Officer (CIO) coördineert digitalisering, en de Dienst Identificatie en Evaluatie van Risico’s op Werk (IDPBW) adviseert over veiligheid en gezondheid.
De **Landmacht** heeft vijf hoofdtaken: vrede en stabiliteit bewaren, het nationale grondgebied verdedigen, de natie ondersteunen (bijvoorbeeld bij rampen), landgenoten evacueren en de natie beveiligen en bewaken (bijvoorbeeld kerncentrales). De **Militaire Politie** heeft specifieke bevoegdheden, maar opereert als militair personeel en heeft beperkte politionele bevoegdheden, voornamelijk gericht op ordehandhaving in specifieke contexten.
De **Luchtmacht** heeft zes hoofdtaken: Quick Reaction Alert (luchtruim beschermen), Search and Rescue (medische evacuaties), Air Traffic Control (luchtverkeer coördineren), operaties in het buitenland uitvoeren, landgenoten repatriëren (NEO) en noodhulp bieden. Voordelen van de luchtmacht zijn de snelheid, het bereik en de wendbaarheid, maar nadelen zijn de beperkte landingscapaciteit en infrastructuurafhankelijkheid.
De **Marine** heeft negen hoofdtaken: handelsroutes beschermen, deelnemen aan internationale operaties, springtuigen op zee vernietigen, ondersteuning bieden aan andere diensten (bv. douane), territoriale wateren en de exclusieve economische zone controleren, reddingen op zee uitvoeren, humanitaire operaties ondersteunen, kennis delen met partnerlanden en diplomatieke en handelsondersteuning bieden. De inzetmodi van de marine omvatten Maritime Security Operations (veiligheid en orde op zee handhaven), Maritime Assistance (hulp bieden) en Maritime Combat Operations (vijand bestrijden).
De **Medische Dienst** biedt medische steun aan operaties, zorgt voor de paraatheid van medische eenheden en voert medische evaluaties uit. Verschillende medische zorgniveaus (Role 1 tot Role 4) en transportmiddelen (MEDEVAC) worden gebruikt. Het Militair Hospitaal Koningin Astrid (MHKA) ondersteunt Belgische militaire operaties, evalueert medische geschiktheid en biedt hulp aan de bevolking.
De **Cybermacht**, die als enige een gezamenlijke component is die alle machten omvat, heeft vier hoofdtaken: defensienetwerken beveiligen, informatie verzamelen in cyberspace, operaties uitvoeren in cyberspace en bijdragen aan de nationale cyberweerbaarheid.
### 5.3 Bevoegdheden en coördinatie op lokaal niveau
Op lokaal niveau zijn de **gemeenten** bevoegd voor collectieve noden en mogen zij alles doen wat niet expliciet verboden is. Specifieke bevoegdheden liggen op het gebied van openbare werken, ordehandhaving en het uitvoeren van taken opgelegd door hogere instanties. Gemeenten zijn ook belast met het organiseren van politiemachten, intergemeentelijke samenwerking, noodhulp (brandweerdiensten), sociale huisvesting, nutsvoorzieningen en afvalverwerking.
De **burgemeester** is voorzitter van het college van burgemeester en schepenen, hoofd van de bestuurlijke politie, lid van het politiecollege en de politieraad (in meergemeentezones), en lid van de zoneraad van de hulpverleningszones. Zijn bevoegdheden inzake veiligheid omvatten zindelijkheid, volksgezondheid, brandrisico's en het handhaven van de openbare orde.
De **Noodplanningscoördinator** is een referentiepersoon voor noodsituaties, adviseert de burgemeester, coördineert de noodplanning en onderhoudt de link tussen het gemeentebestuur en de hulpdiensten. De **Lokale Integrale Veiligheidscel inzake Radicalisering (LIVC-R)** is een multidisciplinair overlegplatform dat tot doel heeft terroristische misdrijven te voorkomen door personen met signalen van radicalisering gezamenlijk te bespreken en individuele opvolgingstrajecten uit te werken.
De **Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG)** behartigt de belangen van lokale besturen, deelt kennis en bouwt netwerken. Binnen de VVSG zijn er bestuurlijke commissies die zich verdiepen in beleidsdomeinen zoals politie, brandweer en lokaal veiligheidsbeleid.
**Gemeentelijke administratieve sancties (GAS)**, geregeld door de wet van 24 juni 2013, maken een snelle en efficiënte aanpak mogelijk van hinderlijk gedrag. Er zijn zuiver administratieve inbreuken en gemengde inbreuken die ook strafrechtelijk gesanctioneerd kunnen worden. De sancties kunnen variëren van geldboetes tot de schorsing of intrekking van vergunningen.
**Gemeenschapswachten** fungeren als laagdrempelig aanspreekpunt met diverse functies: informeren, melden, preventie, sensibiliseren en handhaven. Zij kunnen ook fungeren als vaststellers voor GAS-inbreuken.
Het **Buurtinformatienetwerk (BIN)** is een gestructureerd samenwerkingsverband tussen buurtbewoners en de lokale politie, met als doel het meldingsgedrag te verhogen, het onveiligheidsgevoel te verlagen en preventie te bevorderen.
### 5.4 Douane en Accijnzen
De Algemene Administratie Douane en Accijzen (AAD&A), een onderdeel van de FOD Financiën, speelt een sleutelrol in internationale handel door de buitengrenzen te controleren en te beschermen tegen oneerlijke en illegale handel. De douane heeft in bepaalde gevallen politionele bevoegdheden en kan optreden tegen fraude, georganiseerde misdaad en terrorisme, vaak in samenwerking met andere autoriteiten. Bevoegdheden omvatten het beschermen van financiële belangen van de Europese gemeenschappen, en het aanpakken van overtredingen met betrekking tot intracommunautaire goederenstromen, in- en uitvoer, en doorvoer van goederen. De administratie werkt met een controle op de eerste lijn (havens, luchthavens, openbare weg) en een controle op de tweede lijn (administratieve en boekhoudkundige controles bij economische operatoren). De administratie Opsporing strijdt tegen fraudefenomenen met betrekking tot accijnzen en douane, maar ook op niet-fiscale materies zoals drugs, namaakproducten en wapens.
### 5.5 Defensie: Strategie en Capaciteiten
De Belgische **defensie** draagt bij aan collectieve militaire afschrikking en de bescherming van het grondgebied. De strategische visie is gericht op het voorbereiden op toekomstige oorlogen in een VUCA-omgeving. De hoofdtaken omvatten afschrikking, collectieve verdediging, bescherming van onderdanen in het buitenland, humanitaire opdrachten en hulp aan de natie. Capaciteitsontwikkeling verloopt via het DOTMLPFI-model en houdt rekening met NAVO- en EU-prioriteiten. De Chief of Defence (CHOD) stuurt de krijgsmachten aan, ondersteund door diverse departementen en functies. De **Landmacht**, **Luchtmacht** en **Marine** hebben elk specifieke taken en inzetmodaliteiten. De **Cybermacht** is een gezamenlijke component die zich richt op cyberveiligheid en operaties in cyberspace.
### 5.6 Justitie: Instellingen en Bevoegdheden
Het Ministerie van Justitie ondersteunt de wetgeving, de rechterlijke macht en de uitvoering van juridische beslissingen. Verschillende directies, zoals DG EPI (Penitentiaire Inrichtingen) en DG WL (Wetgeving en Fundamentele Rechten), vallen hieronder. Het Informatie- en Adviescentrum inzake de Schadelijke Sektarische Organisaties (IACCSO) onderzoekt sektarisme. De Kansspelcommissie verleent vergunningen en controleert de naleving van wetgeving, met sancties zoals boetes en toegangsverboden via het EPIS-systeem. Het Coördinatieorgaan voor de dreigingsanalyse (OCAD) verwerkt inlichtingen over terrorisme, extremisme en radicalisering. Administratieve maatregelen zoals paspoortintrekking kunnen worden toegepast. Het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie (NICC) voert wetenschappelijk onderzoek uit. Het Belgische gevangenissysteem kent klassieke gevangenissen, arresthuizen, strafhuizen, detentiehuizen en transitiehuizen.
De verschillende **hoven en rechtbanken** behandelen specifieke rechtszaken: het Vredegerecht voor kleinere geschillen, de Politierechtbank voor verkeersmisdrijven en overtredingen, de Rechtbank van eerste aanleg met burgerlijke, correctionele en jeugdrechtbanken, de Strafuitvoeringsrechtbank, de Arbeidsrechtbank en de Ondernemingsrechtbank. Hoger beroep kan ingesteld worden bij het Hof van Beroep of het Arbeidshof. Het Hof van Assisen behandelt zwaarste misdrijven en politieke misdrijven, terwijl het Hof van Cassatie nagaat of wetten correct worden toegepast. De magistratuur omvat rechters en parketmagistraten. Een onderzoeksrechter kan complexe zaken uitdiepen en specifieke onderzoeksmaatregelen bevelen.
### 5.7 Inlichtingen- en Coördinatieorganen
Belgische inlichtingendiensten richten zich op dreigingen zoals terrorisme, extremisme, spionage, subversie en georganiseerde misdaad (TESSOC). De Veiligheid van de Staat (VSSE) beschermt fundamentele waarden, voert veiligheidsonderzoeken uit en voert toevertrouwde opdrachten uit, met gebruik van gewone, specifieke en uitzonderlijke methodes. De Nationale Veiligheidsoverheid (NVO) bewaakt de bescherming van geclassificeerde informatie. De Algemene Dienst Inlichting en Veiligheid (ADIV) is de militaire inlichtingendienst. Het Nationaal Crisiscentrum (NCCN) versterkt de weerbaarheid van de samenleving, organiseert noodplanning en crisisbeheer, en waakt actief. Het National Travel Targetting Center (NTTC) analyseert passagiersgegevens. Comité I controleert de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, terwijl Comité P de politie en gerechtelijke diensten controleert.
### 5.8 Bijzondere Statuten en Civiele Veiligheid
De **Havenkapitein** beheert de veiligheid in zeehavens en heeft politionele bevoegdheden. Het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) beschermt bevolking en leefmilieu tegen stralingsgevaren en heeft uitgebreide inspectiebevoegdheden. Het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) verzekert de kwaliteit van geneesmiddelen. Bijzondere Veldwachters houden toezicht op landelijk gelegen eigendommen.
De **Civiele Veiligheid** omvat de Algemene Directie Civiele Veiligheid, de Civiele Bescherming en de Noodoproepcentrale 112. De hervorming van de Civiele Veiligheid beoogt een optimale hulpverlening, vergrote veiligheid en professionalisering. De Civiele Bescherming is een federale tweedelijns hulpdienst met gespecialiseerde eenheden voor chemische, biologische, radiologische, nucleaire (CBRN) en zoek- en reddingsacties. De **Brandweer** is verantwoordelijk voor brandbestrijding, technische hulpverlening en fungeert als ambulancedienst. Ze maken deel uit van het gemeentepersoneel. Het **EU Civil Protection Mechanism (UCPM)** versterkt de samenwerking tussen lidstaten bij rampenpreventie en -respons, gecoördineerd via het ERCC (Emergency Response Coordination Centre). B-FAST organiseert Belgische noodhulp naar het buitenland.
---
# Justitie, inlichtingen en civiele veiligheid
Hier volgt een gedetailleerde en uitgebreide samenvatting van het onderwerp "Justitie, inlichtingen en civiele veiligheid", bedoeld als een studiehandleiding voor examens.
## 6. Justitie, inlichtingen en civiele veiligheid
Dit hoofdstuk behandelt de structuur van het Belgische justitiesysteem, de rol van inlichtingen- en coördinatieorganen, en de verschillende aspecten van civiele veiligheid.
### 6.1 Staatsstructuur en de trias politica
De staat is een hiërarchische, politieke organisatie die gezag uitoefent over een land. Eigenschappen van een staat zijn: een grondgebied, een bevolking, een overheid, morele persoonlijkheid en soevereiniteit. Staatssoevereiniteit impliceert het exclusieve recht van een staat om hoogste gezag uit te oefenen binnen zijn grondgebied zonder externe inmenging. Het non-interventiebeginsel stelt dat staten zich onthouden van directe inmenging in elkaars binnenlandse aangelegenheden, hoewel er uitzonderingen bestaan zoals bij ernstige mensenrechtenschendingen of grootschalig verlies aan mensenlevens.
De Belgische staatsstructuur is gebaseerd op de trias politica, de scheiding der machten:
* **Wetgevende macht:** Maakt wetten en controleert de uitvoerende macht.
* **Uitvoerende macht:** Bestuurt het land.
* **Rechterlijke macht:** Doet uitspraak over geschillen en controleert de wettelijkheid van daden van de uitvoerende macht.
De hiërarchie der rechtsnormen is opgebouwd uit de grondwet en internationale normen bovenaan, gevolgd door wetgevende akten (wetten, decreten, ordonnanties), uitvoeringsbesluiten (zoals koninklijke en ministeriële besluiten), en tot slot provinciale en gemeentelijke verordeningen.
De federale overheid is bevoegd voor onder meer financiën, defensie, justitie, sociale zekerheid en buitenlandse zaken. De staatshervorming heeft geleid tot de overdracht van bevoegdheden naar de gewesten en gemeenschappen, waarbij gewesten bevoegd zijn voor gebiedsgebonden zaken en gemeenschappen voor persoonsgebonden zaken. Provincies houden zich bezig met cultuur, sport, toerisme en preventieve gezondheidszorg. Gemeenten hebben ruime bevoegdheden op het gebied van collectieve noden, inclusief ordehandhaving, rampenplanning en radicalisering.
Veiligheidsplannen worden opgesteld via het regeerakkoord, de kadernota integrale veiligheid en het nationaal veiligheidsplan. Dit laatste vertaalt het geïntegreerd en integraal veiligheidsbeleid naar een politionele vertaling. Lokale politiezones werken met zonale veiligheidsplannen.
### 6.2 Geïntegreerde politie gestructureerd op twee niveaus
De Belgische politie is een overheidsinstantie die wetten handhaaft, openbare orde bewaart en hulp verleent (bestuurlijke politie), en misdrijven opspoort (gerechtelijke politie). De politiehervorming heeft geleid tot een geïntegreerde politie gestructureerd op twee niveaus: de federale politie en de lokale politie. Deze niveaus zijn autonoom, maar functioneel verbonden en werken volgens dezelfde principes en met hetzelfde statuut.
* **Federale politie:** Staat onder leiding van de commissaris-generaal en is belast met gespecialiseerde en supralokale opdrachten, ter ondersteuning van de lokale politie. Ze is onderverdeeld in algemene directies, waaronder de gedeconcentreerde coördinatie- en steundirecties (CSD-DIRCO) voor crisissituaties en de SICAD (Communicatie- en informatiedienst van het arrondissement).
* **Lokale politie:** Bestaat uit 178 politiezones, elk onder leiding van een korpschef en autonoom opererend met lokale autoriteiten. De lokale politie voert basispolitiezorg uit, inclusief wijkwerking, interventie, opsporing en handhaving van de openbare orde.
De Ministers van Binnenlandse Zaken en Justitie coördineren het algemeen politiebeleid en het beheer van de federale en lokale politie. Het Nationaal Veiligheidsplan (NVP) bepaalt de bijdrage van de geïntegreerde politie aan het veiligheidsbeleid.
Politiewerk kan bestuurlijk (openbare orde, preventie) of gerechtelijk (opsporing, bewijsverzameling) van aard zijn. De principes van gemeenschapsgerichte politiezorg, informatiegestuurde politiezorg en optimale bedrijfsvoering vormen de basis voor excellente politiezorg.
### 6.3 Lokale veiligheid
Gemeenten hebben bevoegdheden op het gebied van gemeentelijk belang, waaronder openbare werken, ordehandhaving en het uitvoeren van taken opgelegd door hogere instanties. Dit omvat ook politiemachten en rampenplanning. De burgemeester is hoofd van de bestuurlijke politie en verantwoordelijk voor de veiligheid, zindelijkheid, gezondheid en rust binnen de gemeente.
Intergemeentelijke samenwerking is essentieel voor onder andere ordehandhaving (lokale politiezones) en noodhulp (brandweerdiensten). De Veiligheids- en Noodplanning (VVSG) vertegenwoordigt de lokale besturen en deelt kennis en praktijken op het gebied van veiligheid.
Gemeentelijke administratieve sancties (GAS) bieden een alternatief voor strafrechtelijke sancties voor lichte overtredingen. Deze sancties kunnen variëren van geldboetes tot de schorsing of intrekking van vergunningen. Gemeenschapswachten fungeren als laagdrempelig aanspreekpunt met een informatieve, meldings-, preventieve, sensibiliserings- en handhavingsfunctie.
Buurtinformatienetwerken (BIN) stimuleren de samenwerking tussen buurtbewoners en de lokale politie om het meldingsgedrag te verhogen en het onveiligheidsgevoel te verlagen.
### 6.4 Douane en Accijnzen
De Algemene Administratie Douane en Accijnzen (AAD&A), een onderdeel van de FOD Financiën, speelt een cruciale rol in internationale handel door buitengrenzen te controleren en te beschermen tegen illegale handel zoals namaak, drugs en gevaarlijke goederen. De douane beschikt over beperkte politionele bevoegdheden en kan optreden bij overtredingen met betrekking tot financiële belangen, goederenstromen, en niet-fiscale materies zoals drugs en wapens.
De AAD&A kent een controle van de eerste lijn (teams controle DA, o.a. in havens en luchthavens) en een controle van de tweede lijn (administratieve en boekhoudkundige controles bij economische operatoren). De administratie opsporing strijdt tegen fraudefenomenen zoals accijnzen op alcohol en tabak, en douanefraude. Douane-attachés in het buitenland faciliteren de internationale samenwerking.
### 6.5 Private veiligheid
Private veiligheid kent een snelle evolutie, waarbij de beveiligingsindustrie is gegroeid. Plural policing is een visie waarbij veiligheid een gedeelde verantwoordelijkheid is, met participatie van private partners. De wet private en bijzondere veiligheid van 2017 regelt deze sector, inclusief bewakingsondernemingen, camerasystemen, alarmsystemen, veiligheidsadvies, opleidingsinstellingen en veiligheidsdiensten van openbaar vervoer.
Bewakingsagenten hebben generieke, activiteitsgebonden en situationele bevoegdheden. De wet private opsporing van 2024 regelt de inzet van privédetectives.
Publiek-private samenwerking (PPS) is een belangrijke vorm van samenwerking tussen de publieke en private sector op het gebied van veiligheid.
### 6.6 Defensie
Defensie is de enige sector waarvoor een wettelijke verplichting tot deelname kan bestaan. De strategische visie van de Defensie 2025 is gebaseerd op bijdragen aan collectieve militaire afschrikking, bescherming van het grondgebied en voorbereiding op toekomstige conflicten in een VUCA-omgeving (Volatility, Uncertainty, Complexity, Ambiguity).
De opdrachten van Defensie omvatten afschrikking en collectieve verdediging, bescherming van het nationale grondgebied en van Belgische onderdanen in het buitenland, steun aan internationale humanitaire opdrachten en hulp aan de natie bij rampen. Capaciteitsopbouw verloopt via de DOTMLPFI-methode (Doctrine, Organisation, Training, Materiel, Leadership, Personnel, Facilities, Interoperability, sekä Logistics).
De Chief of Defence (CHOD) is verantwoordelijk voor het defensiebeleid en de leiding van de krijgsmachten. De Defensiestaf is onderverdeeld in verschillende Directies-Generaal (DG’s) die gespecialiseerd zijn in personeelsbeheer, materieel, financiën, communicatie, juridische zaken en gezondheid. De cybermacht, die bestaat uit eenheden van alle componenten, is cruciaal voor het beveiligen van netwerken en het uitvoeren van operaties in cyberspace.
De Landmacht, Luchtmacht en Marine hebben elk specifieke hoofdtaken. De Militaire Politie heeft, hoewel geen politieagenten, politionele bevoegdheden in specifieke situaties, zoals het optreden tegen burgers in het kader van ordehandhaving. De Luchtmacht blinkt uit in snelheid, bereik en wendbaarheid. De Marine beschermt handelsroutes, neemt deel aan internationale operaties en biedt hulp bij rampen.
Inzetmodi zoals Close Air Support (CAS) en Maritime Security Operations (MSO) worden toegepast door respectievelijk de Luchtmacht en de Marine. De medische dienst verzorgt medische steun aan operaties, paraatheidsgaranties en medische evaluaties, met verschillende niveaus van medische zorg (Role 1 tot Role 4). Het Militair Hospitaal Koningin Astrid (MHKA) ondersteunt militaire operaties, evalueert medische geschiktheid en biedt hulp aan de bevolking.
### 6.7 Justitie
De justitiële organisatie omvat de voorbereiding en uitvoering van wetgeving, ondersteuning van de minister van Justitie en de rechterlijke macht, en de uitvoering van juridische en administratieve beslissingen. Verschillende directoraten-generaal (DG EPI, DG WL) en diensten zoals het Informatie- en Adviescentrum inzake de Schadelijke Sektarische Organisaties (IACCSO) en de Kansspelcommissie dragen bij aan de werking van het justitiesysteem.
Het OCAD (Coördinatieorgaan voor de dreigingsanalyse) verwerkt informatie over terrorisme, extremisme en radicalisering en stelt dreigingsanalyses op. Administratieve maatregelen zoals het intrekken van paspoorten of identiteitskaarten kunnen worden genomen.
Het Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie (NICC) voert wetenschappelijke en forensische onderzoeken uit. De Belgische gevangenissen zijn onderverdeeld in klassieke gevangenissen (gesloten en open), gevangenisdorpen en inrichtingen tot bescherming van de maatschappij (voor geïnterneerden). Er is een onderscheid tussen arresthuizen (beklaagden), strafhuizen (veroordeelden) en detentiehuizen (kortere straffen).
De rechtbanken en hoven behandelen rechtszaken op verschillende niveaus:
* **Vredegerecht:** Laagdrempelig, voor kleine geldzaken, burenruzies, huurgeschillen.
* **Politierechtbank:** Voor verkeersmisdrijven en lichte overtredingen, alsook burgerlijke betwistingen in verkeerszaken en beroep tegen GAS-boetes.
* **Rechtbank van eerste aanleg:** Met afdelingen voor burgerlijke, correctionele, jeugd- en familierechtbanken, en de strafuitvoeringsrechtbank.
* **Arbeidsrechtbank en Ondernemingsrechtbank:** Gespecialiseerd in respectievelijk arbeids- en handelsrecht.
Hoger beroep kan worden ingesteld bij het Hof van beroep, het Arbeidshof of het Hof van assisen voor de zwaarste misdrijven. Het Hof van Cassatie controleert de correcte toepassing van de wet in laatste aanleg.
De magistratuur bestaat uit rechters en parketmagistraten (openbaar ministerie). Griffiers ondersteunen de rechters administratief. Referendarissen en parketjuristen helpen bij juridisch onderzoek en de voorbereiding van zaken. Onderzoeksrechters behandelen complexe zaken die specifieke onderzoeksmaatregelen vereisen.
### 6.8 Inlichtingen- en coördinatieorganen
Belgische inlichtingendiensten richten zich op bedreigingen zoals terrorisme, extremisme, spionage, subversie en georganiseerde misdaad (TESSOC).
* **Veiligheid van de Staat (VSSE):** Heeft als hoofdtaken het beschermen van fundamentele waarden en belangen, het uitvoeren van veiligheidsonderzoeken (voor veiligheidsmachtigingen) en het uitvoeren van toevertrouwde opdrachten. Ze maakt gebruik van gewone, specifieke en uitzonderlijke methodes voor gegevensinwinning.
* **Algemene Dienst Inlichting en Veiligheid (ADIV):** De militaire inlichtingendienst, omvat inlichtingen (spionage, defensieplannen), veiligheid (handhaving veiligheidsnormen) en cyberinlichtingen.
* **Nationaal Crisiscentrum (NCCN):** Versterkt de veiligheid en weerbaarheid van de samenleving via noodplanning, crisisbeheer en actieve waakzaamheid. Het beheert passagiersgegevens (NTTC) voor de strijd tegen terrorisme en georganiseerde criminaliteit.
Comité I controleert de Belgische inlichtingen- en veiligheidsdiensten (VSSE, ADIV) op hun wettelijkheid, efficiëntie en coördinatie. Het kan de inzet van bepaalde gewone methodes stopzetten.
### 6.9 Civiele Veiligheid
Civiele Veiligheid is een essentieel onderdeel van de Belgische veiligheidscyclus en omvat de Algemene Directie Civiele Veiligheid (onderdeel van de FOD Binnenlandse Zaken), de Civiele Bescherming en de noodoproepcentrales 112. Op zonaal niveau zijn de brandweerdiensten verantwoordelijk. Het doel is burgers te beschermen bij ongevallen, rampen en catastrofes.
De hervorming van de Civiele Veiligheid na de gasramp in Gellingen (2004) had als doel de organisatie van hulpverlening te optimaliseren, de veiligheid te vergroten en de hulpverleners te professionaliseren. Basisprincipes zijn uniforme werkwijzen, doorgedreven samenwerking en efficiënter budgetgebruik.
De Civiele Bescherming is een federale tweedelijns hulpdienst die gespecialiseerde technische ondersteuning biedt aan brandweer, politie of medische diensten, zowel nationaal als internationaal. Ze is onderverdeeld in clusters zoals CBRN (chemisch, biologisch, radioactief, nucleair), SAR (zoek- en reddingsacties) en ICM (incident- en crisismanagement).
De Noodcentrale 112 is 24/7 operationeel en verwittigt de hulpdiensten. De brandweer is verantwoordelijk voor brandbestrijding, gevolgen van ontploffingen, technische hulpverlening, en fungeert ook als ambulancedienst. Internationale missies via het EU Civil Protection Mechanism (UCPM) en het B-FAST (Belgian First Aid and Support Team) mechanisme voor dringende hulp naar het buitenland zijn eveneens belangrijke componenten.
### 6.10 Bijzondere statuten en entiteiten
Verschillende entiteiten met specifieke bevoegdheden dragen bij aan de veiligheid:
* **Havenkapitein:** Beheert en bewaakt de veiligheid in zeehavens, met politionele bevoegdheden zoals het opmaken van PV's en optreden als hulpofficier van de Procureur des Konings.
* **Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC):** Beschermt bevolking en leefmilieu tegen ioniserende stralingen, met uitgebreide bevoegdheden voor nucleaire inspecteurs.
* **Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG):** Verzekert de kwaliteit, veiligheid en doeltreffendheid van geneesmiddelen en gezondheidsproducten.
* **Bijzondere Veldwachter:** Houdt toezicht op landelijk gelegen eigendommen, met beperkte politionele bevoegdheden voor het vaststellen van wanbedrijven en het opstellen van PV's.
---
## Veelgemaakte fouten om te vermijden
- Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens
- Let op formules en belangrijke definities
- Oefen met de voorbeelden in elke sectie
- Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen
Glossary
| Term | Definition |
|------|------------|
| Staatsstructuur | De manier waarop een staat is georganiseerd, inclusief de verdeling van macht en verantwoordelijkheden tussen verschillende overheidsniveaus. |
| Soevereiniteit | Het hoogste gezag binnen een bepaald grondgebied, waarbij de staat het exclusieve recht heeft om te regeren zonder externe inmenging. |
| Non-interventiebeginsel | Het principe dat staten zich niet direct mogen mengen in de binnenlandse aangelegenheden van andere staten. |
| Sociaal contract | Een concept waarbij burgers rechten afstaan aan de staat in ruil voor bescherming, orde en stabiliteit. |
| Internationale veiligheidspartners | Organisaties en landen die samenwerken op het gebied van vrede, veiligheid en crisisbeheer, zoals de Verenigde Naties en de NAVO. |
| Gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid (GBVB) | Het beleid van de Europese Unie gericht op het coördineren van buitenlandse betrekkingen en veiligheidskwesties tussen lidstaten. |
| Geïntegreerde politie | Een politiestructuur die is georganiseerd op twee niveaus: federaal en lokaal, met een functionele samenwerking tussen beide niveaus. |
| Trias politica | Het principe van de scheiding der machten in een staat, bestaande uit de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. |
| Hiërarchie der rechtsnormen | De rangorde van wetten en regels binnen een rechtssysteem, waarbij hogere normen voorrang hebben op lagere normen. |
| Veiligheidsplannen | Documenten die de strategieën en maatregelen uiteenzetten om de veiligheid van een land, regio of gemeente te waarborgen. |
| Plural policing | Een visie op veiligheid waarbij niet alleen de politie, maar ook private partners en niet-politionele staatsdiensten betrokken zijn bij veiligheidstaken. |
| Defensie | De bescherming van een staat tegen externe bedreigingen, inclusief militaire afschrikking, grondgebiedverdediging en internationale samenwerking. |
| VUCA-omgeving | Een omgeving die wordt gekenmerkt door volatiliteit, onzekerheid, complexiteit en ambiguïteit, wat uitdagend is voor organisaties zoals defensie. |
| Justitie | Het rechtssysteem van een land, inclusief de rechtbanken, openbaar ministerie en strafuitvoeringsdiensten, gericht op het handhaven van de rechtsorde. |
| Inlichtingen- en veiligheidsdiensten | Organisaties die verantwoordelijk zijn voor het verzamelen, analyseren en beschermen van informatie om de nationale veiligheid te waarborgen. |
| Civiele Veiligheid | Alle maatregelen en diensten die gericht zijn op het beschermen van burgers en het bieden van hulp bij ongevallen, rampen en catastrofes, buiten militaire context. |
| FANC (Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle) | Een Belgisch agentschap dat toeziet op de bescherming van bevolking en leefmilieu tegen de gevaren van ioniserende straling. |
| FAGG (Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten) | Een Belgisch agentschap dat de kwaliteit, veiligheid en doeltreffendheid van geneesmiddelen en gezondheidsproducten verzekert. |
| Internationale handel | De uitwisseling van goederen en diensten tussen verschillende landen, waarbij douaneautoriteiten een cruciale rol spelen in controle en handhaving. |
| Cybermacht | De militaire capaciteit die gericht is op operaties in de cyberspace, inclusief het beveiligen van netwerken en het verzamelen van informatie. |
| Openbare orde | De toestand van rust en veiligheid binnen een gemeenschap, gehandhaafd door ordehandhavende instanties. |
| Noodplan | Een gedetailleerd plan dat de procedures beschrijft voor het reageren op noodsituaties, rampen of crises. |
| GAS (Gemeentelijke Administratieve Sanctie) | Een administratieve sanctie die gemeenten kunnen opleggen voor bepaalde overtredingen, zoals hinderlijk gedrag. |
| Red notice | Een internationaal verzoek dat wordt uitgevaardigd door Interpol om een gezochte persoon op te sporen en mogelijk aan te houden, maar het is geen arrestatiebevel. |