Thema 1_Ziekte en gezondheid 25_26.pdf

# Concepten rond ziekte en gezondheid Dit onderwerp onderzoekt de diverse conceptuele benaderingen van ziekte en gezondheid, inclusief hun historische ontwikkeling en de onderlinge relaties tussen de concepten disease, illness en sickness [3](#page=3). ### 1.1 De complexiteit van gezondheid en ziekte Gezondheid wordt vaak beschouwd als het hoogste goed maar de definitie ervan is niet eenduidig. De relatie tussen gezondheid en ziekte is complex en kan uni- of multidimensioneel zijn. Er bestaan zowel leken- als professionele opvattingen, wat leidt tot conceptuele onduidelijkheid. Verschillende perspectieven op ziekte zijn mogelijk [10](#page=10) [9](#page=9). ### 1.2 De drie concepten: disease, illness en sickness De concepten disease, illness en sickness weerspiegelen verschillende perspectieven op ziekte: * **Disease**: * Verwijst naar biologische of pathofysiologische afwijkingen op fysiologisch, anatomisch, cellulair of moleculair niveau [13](#page=13). * Kan geïdentificeerd en gemeten worden met medische diagnostische methoden [13](#page=13). * Is een "objectief concept" dat centraal staat in de gezondheidszorg [13](#page=13). * **Illness**: * Verwijst naar de persoonlijke ervaring van symptomen en lijden die een individu ervaart als gevolg van een ziekte of aandoening [14](#page=14). * Is een subjectief concept dat de perceptie en beleving van ziekte omvat, inclusief fysieke sensaties, emotionele reacties en cognitieve interpretaties [14](#page=14). * Omvat de fysieke, psychologische en sociale gevolgen van de ziekte [14](#page=14). * **Sickness**: * Verwijst naar de sociale en culturele constructie van ziekte binnen een samenleving [15](#page=15). * Omvat de manier waarop ziekte wordt begrepen, geïnterpreteerd en behandeld in een culturele context [15](#page=15). * Heeft invloed op hoe individuen en gemeenschappen met ziekte omgaan, attitudes, beschikbaarheid van zorg en sociale steun [15](#page=15). * Is een bredere term die de sociale en culturele dimensies van ziekte omvat [15](#page=15). Er is een dynamische interactie tussen deze drie concepten. Illness wordt beïnvloed door eerdere ervaringen, kennis en ervaringen binnen het sociale netwerk, maar ook door culturele normen en de impact van media en internet. Er is een mogelijke terugkoppeling van illness naar sickness [17](#page=17). ### 1.3 De evolutie van de gezondheidsconceptie door de geschiedenis #### 1.3.1 Prehistorie In de prehistorie werden planten en kruiden als medicijn gebruikt, en primitieve behandelmethodes zoals schedeltrepanatie kwamen voor. Er was een geloof in bovennatuurlijke wezens die ziekte en genezing konden veroorzaken, en de geneeskunst werd vaak overgelaten aan sjamanen [24](#page=24). #### 1.3.2 Oudheid * **Egypte**: Ziekte werd deels gezien als gevolg van demonen, maar er was ook een ontwikkeling van anatomische kennis (door mummificatie). Er was toenemende kennis van gezondheid, klinische diagnoses, medicijnen en behandelmethodes. De papyrus Heberus (circa 1550 v.Chr.) is een vroeg geschrift over geneeskunde. Artsen konden al gespecialiseerd zijn in één enkele ziekte [25](#page=25). * **Mesopotamië**: Sumeriërs baseerden geneeskunst op sterrenkunde, waarbij ziekten werden gezien als straf van goden of gevolg van demonische tussenkomst. Assyriërs en Babyloniërs ontwikkelden diagnoses, prognoses, lichamelijk onderzoek en medicatievoorschriften, vastgelegd in het Diagnostisch Handboek. De Codex Hammurabi (1780 v.Chr.) bevatte bepalingen voor artsen [26](#page=26). * **Indië**: Heilige geschriften over geneeskunde (Atharvaveda, 1200 v.Chr.) combineerden geloof in het bovennatuurlijke met beschrijvingen van ziekten en symptomen. De Ayurveda (1000 v.Chr.) was het eerste wetenschappelijke systeem voor geneeskunst, met kennis over therapieën, nosologie, en een onderverdeling in 8 categorieën van geneeskunde [27](#page=27). * **China**: Traditionele Chinese geneeskunde ontwikkelde zich op basis van observaties, met analyse van interne systemen, energiebanen, de Vijf Elementen, het meridiaanstelsel en Yin-Yang [28](#page=28). * **Griekenland**: Hippocrates van Kos, de oprichter van de moderne geneeskunde, deelde ziekten in 4 categorieën in en verwierp bovennatuurlijke oorzaken. Hij ging uit van het sappenleer: ziekte als gevolg van een onevenwicht tussen de vier lichaamssappen (bloed, slijm, gal) [29](#page=29). #### 1.3.3 Middeleeuwen In de Perzische wereld was er grote vooruitgang in de geneeskunde (anatomie, oogheelkunde, farmacologie, chirurgie). Er ontstonden concepten van moderne chirurgie, microbiologie en immunologie, en denken op populatieniveau (afzondering van patiënten). In Europa werd oude kennis vervangen door volkswijsheden, ziekte werd gezien als een uitdaging van God, en chirurgie werd uitgevoerd door chirurgijns. Priesters speelden een belangrijke rol [30](#page=30) [31](#page=31). #### 1.3.4 Renaissance: Opkomst van het biomedisch perspectief De Renaissance bracht belangrijke vooruitgang in de geneeskunde, geïnspireerd door het humanisme. Anatomische studies (Vesalius) en verbeteringen in chirurgische technieken vonden plaats. De 16e-17e eeuw zag de opkomst van de moderne wetenschap, wat leidde tot het biomedische model [32](#page=32) [33](#page=33). ### 1.4 Het biomedisch model Het biomedisch model gaat uit van een objectieve waarneming en falsifieerbare hypotheses. Ziekte is een probleem in biologische processen en de taak van de arts is het herstellen van de verstoorde processen. Het model onderscheidt lichaam en ziel (dualime). Dit leidde tot het moderne inzicht in het lichaam, maar ook tot een mechanische visie [33](#page=33). #### 1.4.1 Kenmerken van het biomedisch model * Oorsprong van ziekte is een onderliggende abnormaliteit in het lichaam (disease); illness vloeit hieruit voort [35](#page=35). * Gezondheid is de afwezigheid van ziekte [36](#page=36). * De ziekte vormt de aanleiding tot symptomen; andere factoren beïnvloeden de gevolgen, maar niet de ontwikkeling ervan [36](#page=36). * Mentale problemen zijn afzonderlijk en ongerelateerd aan lichamelijk functioneren [36](#page=36). * De patiënt is een 'slachtoffer' met weinig verantwoordelijkheid voor de oorzaken van illness [36](#page=36). * De patiënt is een passieve ontvanger van de behandeling [36](#page=36). #### 1.4.2 Assumpties van het biomedisch model * **Positivisme**: Kennis wordt verkregen door observatie en experimenten; ziekte is een objectieve biologische afwijking die gemeten kan worden [37](#page=37). * **Reductionisme**: Complexe fenomenen worden teruggebracht tot elementaire componenten (cellulair of moleculair niveau), los van psychologische, sociale of culturele contexten [37](#page=37). * **Geest-lichaam dualisme**: 'Geest' en 'lichaam' zijn twee verschillende zaken, waarbij mentale stoornissen het resultaat zijn van lichamelijk functioneren [38](#page=38). #### 1.4.3 Biomedisch model en disease/illness/sickness Disease wordt gezien als een objectieve biologische afwijking die behandeld wordt. Illness en sickness worden geïnterpreteerd als subjectieve reacties op de biologische afwijking. Er wordt vaak uitgegaan van een rechtlijnig verband tussen disease, illness en sickness [39](#page=39). > **Voorbeeld**: Een persoon met chronische kaakpijn waarbij geen biomedische afwijkingen worden vastgesteld, kan door een arts geweigerd worden voor een doktersattest. Bij overdiagnose van prostaatproblemen zonder klachten kan een operatie leiden tot complicaties [40](#page=40). #### 1.4.4 Kritiek op het biomedisch model * **Reductionisme**: Negeert psychologische, sociale en culturele factoren [41](#page=41). * **Dualisme**: Beschouwt lichaam en geest als afzonderlijke entiteiten, negeert verbindingen [41](#page=41). * **Medicalisering**: Neiging om alledaagse problemen te medicaliseren, wat leidt tot overdiagnose en -behandeling [41](#page=41). > **Reactie**: Quateraire preventie minimaliseert onnodige medische ingrepen [41](#page=41). * **Sociale Determinanten van Gezondheid**: Negeert factoren als sociaaleconomische status, onderwijs, werk- en woonomgeving [42](#page=42). * **Beperkte Behandelingsopties**: Nadruk op farmaceutica en chirurgie, minder erkenning voor preventie en levensstijlveranderingen [42](#page=42). * **Culturele en Ethische Kwesties**: Kan culturele diversiteit en ethische kwesties negeren [42](#page=42). ### 1.5 De 19e-eeuwse "Sanitary Movement" en epidemiologie De 19e-eeuwse "Sanitary Movement" richtte zich op volksgezondheid en hygiëne, mede ingegeven door economische belangen (gezonde arbeidersklasse). Dit leidde tot de ontwikkeling van population health surveillance, met rapporten over sterfte, locatie en beroep door William Farr. Edwin Chadwick belichtte de slechte sanitaire omstandigheden in arme wijken. John Snow deed onderzoek naar de cholera-epidemie van 1854, waarbij hij de miasma-theorie verwierp en micro-organismen in water als oorzaak aanwees. Dit onderzoek maakte gebruik van kaarten en huis-aan-huis bevragingen en leidde tot het verwijderen van de zwengel van de besmette waterpomp op Broad Street. De beweging droeg bij aan stadsplanning, volksgezondheidsmaatregelen en de ontwikkeling van de epidemiologie. De invloed van de industriële revolutie op gezondheid werd ook erkend [43](#page=43) [44](#page=44) [45](#page=45) [46](#page=46) [47](#page=47). ### 1.6 De WHO-definitie van gezondheid . De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) definieerde gezondheid in 1948 als: "een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn, en niet slechts de afwezigheid van ziekte of gebreken." Deze definitie werd bekritiseerd omdat ze statisch en utopisch, oftewel onbereikbaar, werd geacht [21](#page=21) [22](#page=22) [49](#page=49) [57](#page=57). ### 1.7 Het biopsychosociaal model Het biopsychosociaal model, geïntroduceerd door George L. Engel in 1977, pleit voor een holistische benadering van ziekte en gezondheid. Het model stelt dat biologische, psychologische en sociale factoren een cruciale rol spelen [50](#page=50). #### 1.7.1 Kenmerken van het biopsychosociaal model * Gezondheid en ziekte worden beïnvloed door een complex samenspel van biologische, psychologische en sociale factoren [51](#page=51). * De persoonlijke ervaring van de patiënt, gedragsmatige en psychosociale dimensies zijn even belangrijke bronnen voor klinische informatie [51](#page=51). * Levensomstandigheden beïnvloeden de manifestatie van disease als illness [51](#page=51). * Behandelingen die beperkt blijven tot het corrigeren van lichamelijke disfunctie zijn niet voldoende [52](#page=52). * Het succes van een behandeling is mede afhankelijk van de dokter-patiëntrelatie [52](#page=52). #### 1.7.2 Biopsychosociaal model en disease/illness/sickness Disease wordt nog steeds als biologische afwijking gezien, maar met nadruk op de invloed van psychologische en sociale factoren op het ontstaan, verloop en behandeling. Illness wordt beschouwd als een interpersoonlijke en subjectieve ervaring, beïnvloed door psychologische en sociale factoren naast de biologische afwijking. Sickness wordt begrepen als een sociale constructie gevormd door culturele normen en praktijken. Het verband tussen de concepten is niet langer rechtlijnig [54](#page=54). > **Voorbeeld**: Depressie met een multidimensionele oorzaak [53](#page=53). #### 1.7.3 Kritiek op het biopsychosociaal model * **Complexiteit en Praktische Toepassing**: Moeilijk te integreren in klinische praktijk door beperkte tijd en middelen [56](#page=56). * **Gebrek aan Operationalisatie**: Moeilijk te meten en kwantificeren, waardoor concrete interventies en evaluatie lastig zijn [56](#page=56). * **Onderbelichten van Biologische Factoren**: Soms wordt de nadruk op psychologische en sociale factoren gelegd ten koste van biologische determinanten zoals genetica [56](#page=56). * **Gebrek aan Evidentiebasis**: Beperkte empirische gegevens ter ondersteuning van de effectiviteit in vergelijking met andere benaderingen [56](#page=56). * **Culturele Relevantie**: Mogelijk minder geschikt voor culturen met collectivistische waarden [56](#page=56). ### 1.8 Huidige trends en toekomstige perspectieven Technologische vooruitgang, gepersonaliseerde geneeskunde en genetische therapieën brengen ethische overwegingen met zich mee [58](#page=58). ### 1.9 Samenvatting: Conceptuele evoluties in de definitie van gezondheid De definitie van gezondheid heeft belangrijke conceptuele evoluties gekend, beïnvloed door culturen, sociale en wetenschappelijke inzichten [59](#page=59). * **Holistisch perspectief**: Benadrukt de interactie van fysieke, mentale, emotionele, sociale en spirituele dimensies [59](#page=59). > **Voorbeeld**: Saracci stelt dat gezondheid geluk is; een verstoring van geluk is een gezondheidsprobleem [59](#page=59). * **Dynamische aard van gezondheid**: Gezondheid is geen statische toestand maar een dynamisch proces dat evolueert door levensstijl, omgeving, genetica en toegang tot zorg [59](#page=59). > **Voorbeeld**: Bircher definieert gezondheid als een dynamische toestand van welzijn met fysiek en mentaal potentieel dat voldoet aan de eisen van het leven, rekening houdend met leeftijd, cultuur en persoonlijke verantwoordelijkheid [59](#page=59). * **Subjectief concept**: Gezondheid wordt door individuen anders waargenomen op basis van culturele, sociale en persoonlijke overtuigingen [60](#page=60). * **Functionele vermogens**: Het effectief kunnen functioneren in het dagelijks leven, inclusief capaciteit om activiteiten uit te voeren, sociale relaties aan te gaan en doelen na te streven. Dit concept is aanvullend op het medische model [60](#page=60). > **Voorbeeld**: Parsons definieerde gezondheid als de optimale capaciteit voor de effectieve uitvoering van gesocialiseerde rollen en taken [60](#page=60). #### 1.9.1 Het sociologisch model Het sociologisch model definieert gezondheid en ziekte in relatie tot sociale rollen en taken [61](#page=61). * **Rol en Taak**: Een rol is een georganiseerd systeem van participatie; een taak is een afgebakende set fysieke activiteiten binnen een rol [61](#page=61). * **Incapaciteit**: Somatische/lichamelijke disease/illness is incapaciteit tot het uitvoeren van relevante taken; mentale disease/illness is incapaciteit tot het uitvoeren van de relevante rol [61](#page=61). * **Gezondheid**: Een conditie van optimale capaciteit voor de effectieve uitvoering van gewaardeerde taken en rollen. De nadruk ligt op capaciteit; de motivationele dimensie ontbreekt [61](#page=61). * **Focus op sociale structuren**: In tegenstelling tot biomedische modellen, richt het sociologisch model zich op de invloed van sociale structuren, instituties en interacties (sociale klasse, gender, etniciteit, macht). Het onderzoekt hoe ongelijkheden en machtsverhoudingen gezondheidskansen beïnvloeden [62](#page=62). * **Sociale Determinanten**: Benadrukt de rol van sociaaleconomische status, opleidingsniveau, arbeidsomstandigheden, woonomgeving, sociale ondersteuning en toegang tot gezondheidszorg [62](#page=62). * **Interactie en Sociale Netwerken**: Belang van sociale interacties, netwerken en ondersteuningssystemen bij het bevorderen van gezondheid en omgaan met ziekte [62](#page=62). * **Individuele verantwoordelijkheid**: Het model reduceert individuele verantwoordelijkheid; bijvoorbeeld, longkanker door roken is eerder een gevolg van psychosociale stress en opvoedingscultuur [63](#page=63). * **Vrijstelling van sociale rollen**: Ziekte leidt tot vrijstelling van normale sociale-rol verantwoordelijkheden, mits gelegitimeerd door een autoriteit. De zieke heeft de verantwoordelijkheid om beter te willen worden [63](#page=63). * **Medicalisering en Ziekte-ervaring**: Kritische kijk op medicalisering en hoe ziekte-ervaringen worden gevormd door sociale en culturele factoren [63](#page=63). #### 1.9.2 Kritiek op het sociologisch model * **Determinisme**: Ziet sociale factoren als de enige of dominante determinanten, negeert biologische en psychologische factoren [64](#page=64). * **Reductionisme**: Reduceert de complexiteit van gezondheid tot sociale structuren en processen [64](#page=64). * **Overgeneralisatie**: Algemene aannames op basis van sociale categorieën negeren individuele diversiteit [64](#page=64). * **Determinisme vs. Agency**: Kan de rol van individueel handelen en agency onderschatten [65](#page=65). * **Beperkte focus op gezondheidssystemen**: Te weinig aandacht voor de rol van gezondheidszorg [65](#page=65). ### 1.10 Populatiegezondheid en equity Er is een toenemende aandacht voor Populatiegezondheid (itt individuele gezondheid). Equity en sociale rechtvaardigheid zijn bijkomende aspecten, met de vraag of er sprake kan zijn van een gezonde populatie bij grote verschillen tussen sociale lagen. Equity benadrukt het aanpakken van sociale determinanten en het bevorderen van rechtvaardigheid in toegang tot zorg en uitkomsten [66](#page=66). ### 1.11 Evolutionair model van gezondheid en ziekte Dit model beschouwt menselijke fysiologie, gedrag en gezondheid als producten van evolutionaire aanpassing [67](#page=67). * **Adaptatie**: Biologische kenmerken zijn geëvolueerd als reactie op selectieve druk [67](#page=67). * **Mismatch Hypothese**: Moderne gezondheidsproblemen ontstaan door een mismatch tussen de omgeving waarin onze biologie is geëvolueerd en de huidige omgeving [67](#page=67). * **Trade-offs**: Evolutionaire aanpassingen gaan gepaard met voordelen en nadelen [67](#page=67). * **Evolutionaire Geneeskunde**: Een opkomend vakgebied dat evolutionaire principes toepast op preventie, diagnose en behandeling [67](#page=67). * Disease en illness zijn onvermijdbaar binnen dit model [67](#page=67). --- # Modellen voor determinanten van gezondheid Dit onderwerp onderzoekt de diverse modellen en factoren die van invloed zijn op de gezondheid van individuen en gemeenschappen, van individuele leefstijl tot bredere maatschappelijke structuren [71](#page=71). ### 2.1 Determinanten van gezondheid: een overzicht Determinanten van gezondheid zijn de diverse factoren en omstandigheden die van invloed zijn op de gezondheid van individuen en gemeenschappen. Deze determinanten kunnen zowel positieve als negatieve invloeden hebben op de gezondheidstoestand van mensen. Ze omvatten een breed scala aan biologische, sociale, economische, omgevings- en gedragsfactoren die samen de gezondheid beïnvloeden [71](#page=71). Op pagina 69 wordt de vraag gesteld wat de grootste impact heeft op de gezondheid van een populatie, met de volgende opties gesorteerd van meest naar minst impact: * Gezondheidszorg * Leefomgeving * Leefstijl * Sociaal-economische omgeving [69](#page=69). ### 2.2 Modellen voor determinanten van gezondheid #### 2.2.1 Het model van Lalonde Het model van Lalonde, voorgesteld in 1974 door de Canadese minister van Volksgezondheid, Marc Lalonde, biedt een kader om de oorzaken van ziekte en de factoren die van invloed zijn op gezondheid te begrijpen. Het categoriseert deze factoren in vier brede domeinen [72](#page=72): * **Biologische factoren:** Genetische aanleg, fysiologische processen, etc [72](#page=72). * **Leefstijlfactoren:** Keuzes en gedragingen van individuen, zoals voeding, beweging, rookgedrag [72](#page=72). * **Omgevingsfactoren:** Fysieke, sociale en economische omstandigheden waarin mensen leven, zoals luchtkwaliteit, sociale steun, werkgelegenheid [72](#page=72). * **Gezondheidszorgsystemen:** De beschikbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit van medische zorg [72](#page=72). Het model erkent de multifactoriële aard van gezondheid en benadrukt de rol van preventie door de aanpak van alle vier de domeinen [72](#page=72). #### 2.2.2 Het model van Blum Het model van Blum, ontwikkeld in de jaren '80, reageerde op het biomedische model door de invloed van sociale en omgevingsfactoren op gezondheid te benadrukken. Volgens dit model is gezondheid het resultaat van een complex samenspel van [73](#page=73): * Biologische factoren [73](#page=73). * Sociale factoren [73](#page=73). * Gedragsmatige factoren [73](#page=73). * Omgevingsfactoren [73](#page=73). Het model van Blum benadrukt het belang van preventie, empowerment en participatie bij het bevorderen van gezondheid en het voorkomen van ziekte [73](#page=73). > **Tip:** Het model van Blum visualiseert deze interacties vaak met 'natuurlijke geschiedenis van ziekte' en 'leefstijl' als centrale elementen, omringd door meer externe krachten zoals de 'gebreken van de geneeskunde' en de 'leefomgeving' [74](#page=74). #### 2.2.3 Het model van Whitehead en Dahlgren (Socio-ecologisch model) Het model van Whitehead en Dahlgren wordt ook wel het socio-ecologische model van gezondheid genoemd en legt de nadruk op de complexe interacties tussen individuele, sociale, omgevings- en beleidsfactoren. Dit model erkent meerdere niveaus van invloed op gezondheid [75](#page=75): * **Individueel:** Kenmerken en gedragingen van de persoon [75](#page=75). * **Interpersoonlijk:** Invloeden vanuit directe sociale kringen (familie, vrienden) [75](#page=75). * **Organisatie:** Invloeden vanuit instellingen en gemeenschappen (werk, school) [75](#page=75). * **Gemeenschap:** Bredere sociale en fysieke omgeving van de woonplaats [75](#page=75). * **Maatschappij (Society):** Brede sociale, economische, fysieke en politieke omgevingsfactoren, waaronder beleid [75](#page=75). Het model benadrukt de complexe interacties tussen deze niveaus. Individuele leefstijlkeuzes kunnen bijvoorbeeld worden beïnvloed door sociale normen en culturele waarden, die op hun beurt worden beïnvloed door bredere sociale en economische omgevingsfactoren [75](#page=75). > **Tip:** Dit model is uitgebreider beschreven in de lessen van Thema 2 [76](#page=76). Het belang van de context waarin mensen leven, werken en spelen is cruciaal voor het bepalen van gezondheid. Factoren zoals sociaaleconomische status, opleidingsniveau, werk- en woonomstandigheden, toegang tot gezondheidszorg en de kwaliteit van de gebouwde omgeving kunnen allemaal van invloed zijn op gezondheid en welzijn [76](#page=76). Beleidsinterventies moeten zich niet alleen richten op individuele gedragingen, maar ook op bredere sociale, economische en beleidsfactoren die van invloed zijn op gezondheid. Dit omvat beleidsmaatregelen gericht op het verbeteren van onderwijs, inkomen, huisvesting, werkgelegenheid, milieukwaliteit en toegang tot gezondheidszorg [76](#page=76). --- # Casuïstiek en toepassing van concepten Dit deel past theoretische concepten over ziekte en gezondheid toe op concrete casussen om hun praktijktoepassing te illustreren [5](#page=5) [6](#page=6). ### 3.1 Casus 1: Hoofdpijn (Vrouw, 35 jaar) Patiënt A is een 35-jarige jonge moeder van twee kinderen, werkzaam als verpleegkundige, met een fulltime werkende echtgenoot en beperkte familieondersteuning. Ze presenteert zich met hoofdpijnklachten, vergelijkbaar met een eerdere aanval enkele maanden geleden waarvoor ze naar een neuroloog werd verwezen. Destijds konden een EEG en scan geen afwijkingen aantonen, en werd de oorzaak toegeschreven aan stress. Nu ervaart ze opnieuw pijn, wat haar vermogen om voor haar kinderen te zorgen en het huishouden te doen belemmert, ondanks haar gebruikelijke perfectie. Ze verzoekt de arts om een krachtige pijnstiller om te kunnen blijven werken. De arts weigert dit echter en adviseert haar een ontspannende hobby te zoeken [5](#page=5). #### 3.1.1 Toepassing van concepten op Casus 1 Deze casus belicht verschillende concepten: * **Ziektebeleving:** Patiënte ervaart de hoofdpijn als een beperking die haar functioneren thuis en op het werk beïnvloedt [5](#page=5). * **Zorgvraag:** Haar vraag richt zich op een snelle oplossing (pijnstiller) om haar functioneren te herstellen, eerder dan op de onderliggende oorzaak [5](#page=5). * **Gezondheidsmodel:** De arts neigt naar een biopsychosociaal model door stress als mogelijke oorzaak te overwegen en een gedragsmatige interventie (hobby) voor te stellen [5](#page=5). * **Rol van de patiënt en arts:** Er is een mismatch tussen de verwachting van de patiënt (directe medicatie) en de aanpak van de arts (focus op gedragsverandering en stressmanagement) [5](#page=5). ### 3.2 Casus 2: Hoofdpijn (Man, 37 jaar) Patiënt B is een 37-jarige alleenstaande man zonder directe familieondersteuning, die een rustig leven leidt met een baan als plantsoenarbeider en veel tijd besteedt aan hobby's. Hij bezoekt de huisarts vanwege terugkerende hoofdpijnaanvallen die enkele dagen duren. Vijf jaar geleden brak hij nekwervels bij een arbeidsongeval en heeft hieraan restklachten overgehouden. Hij maakt zich echter geen zorgen over deze symptomen, beschouwt ze meer als ongemak dan als een bedreiging voor zijn dagelijks leven, en verwacht dat rust en warmtetherapie volstaan. Hij komt langs bij de huisarts met de vraag om een doktersbriefje voor een paar dagen rust thuis [6](#page=6). #### 3.2.1 Toepassing van concepten op Casus 2 Deze casus illustreert: * **Ziektebeleving:** Patiënt B ervaart zijn hoofdpijn als een bekend, hanteerbaar ongemak dat zijn dagelijks leven minimaal beïnvloedt. Hij is niet angstig en vertrouwt op zelfzorg [6](#page=6). * **Zorgvraag:** Zijn vraag is gericht op formele goedkeuring voor rust (een briefje), wat kan duiden op een behoefte aan bevestiging of erkenning van zijn symptomen, zonder dat er een medische interventie vereist is [6](#page=6). * **Gezondheidsmodel:** Dit kan worden gezien als een meer biomedi-sche benadering vanuit het perspectief van de patiënt, waarbij de focus ligt op het fysieke letsel en herstel, met minder nadruk op psychologische of sociale factoren [6](#page=6). * **Rol van de patiënt en arts:** De patiënt is proactief in het managen van zijn eigen gezondheid en zoekt een administratieve ondersteuning van de arts [6](#page=6). ### 3.3 Vergelijking van casuïstiek De twee casussen tonen contrasten in hoe patiënten ziekte ervaren en hoe ze met hun klachten omgaan [7](#page=7). * **Patiënt A (35 jaar)**: Is jong, heeft veel verplichtingen, en ervaart de hoofdpijn als een ernstige bedreiging die haar functioneren in gevaar brengt. Ze zoekt een snelle, actieve medische oplossing [5](#page=5). * **Patiënt B (37 jaar)**: Is alleenstaand, heeft minder externe druk, en beschouwt zijn hoofdpijn als een beheersbaar ongemak door een oud letsel. Hij vertrouwt op zelfzorg en zoekt vooral erkenning voor zijn behoefte aan rust [6](#page=6). Deze verschillen benadrukken het belang van het begrijpen van de individuele context, de ziektebeleving en de sociale determinant van gezondheid bij het bepalen van de juiste zorg [7](#page=7). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Disease | Verwijst naar de biologische of pathofysiologische afwijkingen of verstoringen in het lichaam op fysiologisch, anatomisch, cellulair of moleculair niveau, identificeerbaar en meetbaar door medische diagnostische methoden. Dit wordt beschouwd als een objectief concept dat vaak centraal staat in de gezondheidszorg. | | Illness | Verwijst naar de persoonlijke ervaring van symptomen en lijden die een individu ervaart als gevolg van een ziekte of aandoening. Dit is een subjectief concept dat de perceptie en beleving van ziekte omvat, inclusief fysieke sensaties, emotionele reacties en cognitieve interpretaties van de symptomen. | | Sickness | Verwijst naar de sociale en culturele constructie van ziekte binnen een bepaalde samenleving, inclusief hoe ziekte wordt begrepen, geïnterpreteerd en behandeld binnen een culturele context. Dit kan invloed hebben op hoe individuen en gemeenschappen omgaan met ziekte en attitudes ten opzichte van ziekte. | | Biomedisch model | Een model dat uitgaat van objectieve waarneming en falsifieerbare hypotheses, waarbij ziekte wordt gezien als een probleem in biologische processen en de taak van de arts is om verstoorde processen te herstellen. Het maakt een onderscheid tussen lichaam en geest. | | Biopsychosociaal model | Een model dat stelt dat gezondheid en ziekte worden beïnvloed door een complex samenspel van biologische, psychologische en sociale factoren, waarbij de persoonlijke ervaring, gedragsmatige en psychosociale dimensies van de patiënt cruciaal zijn voor klinische informatie. | | Sociologisch model | Een model dat zich richt op de invloed van sociale structuren, instituties en interacties op de gezondheid van individuen en bevolkingsgroepen, met nadruk op sociale determinanten zoals sociaaleconomische status en hoe ongelijkheden de verdeling van gezondheidskansen beïnvloeden. | | Determinanten van gezondheid | De diverse factoren en omstandigheden die van invloed zijn op de gezondheid van individuen en gemeenschappen, inclusief biologische, sociale, economische, omgevings- en gedragsfactoren die samen de gezondheid beïnvloeden. | | Lalonde model | Een model voorgesteld in 1974 dat de oorzaken van ziekte en factoren die gezondheid beïnvloeden, categoriseert in vier domeinen: biologische factoren, leefstijlfactoren, omgevingsfactoren en gezondheidszorgsystemen, met nadruk op preventie. | | Blum model | Een model uit de jaren ‘80 dat, als reactie op het biomedische model, de invloed van sociale en omgevingsfactoren op gezondheid benadrukt, en de gezondheid ziet als een complex samenspel van biologische, sociale, gedragsmatige en omgevingsfactoren, met nadruk op preventie en empowerment. | | Whitehead en Dahlgren model | Ook bekend als het socio-ecologische model, dit model benadrukt de complexe interacties tussen individuele, sociale, omgevings- en beleidsfactoren die de gezondheid beïnvloeden op verschillende niveaus. | | Medicalisering | De neiging van het biomedische model om alledaagse problemen en levenservaringen te medicaliseren, waardoor normale variaties in gezondheid als pathologisch worden beschouwd, wat kan leiden tot overdiagnose en overbehandeling. | | Agency | Het vermogen van individuen om doelbewust te handelen, keuzes te maken en invloed uit te oefenen op hun omgeving en levensomstandigheden, nauw verbonden met persoonlijke autonomie, zelfbeschikking en verantwoordelijkheid. | | Equity | De afwezigheid van oneerlijke en vermijdbare verschillen in gezondheid tussen verschillende groepen, wat impliceert dat sociale determinanten van gezondheid worden aangepakt en rechtvaardigheid in toegang tot gezondheidszorg en uitkomsten wordt bevorderd. |