Civil Law

# Indeling van goederen Hier is de studiehandleiding voor de "Indeling van goederen", gebaseerd op de verstrekte documentatie. ## 1. Indeling van de goederen Goederen worden ingedeeld om conflicten te voorkomen en het recht op deze goederen duidelijk af te bakenen, waarbij het nieuwe Burgerlijk Wetboek meer rekening houdt met de maatschappelijke impact van het gebruik van rechten op goederen. Een "vermogen" wordt gedefinieerd als het geheel van goederen en verbintenissen. ### 1.1 Verschillende indelingscriteria voor goederen De belangrijkste indelingscriteria voor goederen zijn: * Lichamelijke en onlichamelijke goederen * Onroerende en roerende goederen * Publieke en private goederen en "gemene voorwerpen" * Gebruiksgoederen en verbruiksgoederen * Vervangbare en niet-vervangbare goederen * Zakelijke rechten en vorderingsrechten #### 1.1.1 Lichamelijke en onlichamelijke goederen Dit onderscheid is gebaseerd op de tastbaarheid van een goed. #### 1.1.2 Onroerende en roerende goederen Dit onderscheid is cruciaal in het vermogensrecht. * **Onroerende goederen:** Grond en alles wat eraan vastzit, zowel van nature als door de mens aangebracht (bv. gebouwen, bomen). * **Roerende goederen:** Alle andere goederen die niet onroerend zijn. #### 1.1.3 Publieke en private goederen en "gemene voorwerpen" * **Publieke goederen:** Goederen die toebehoren aan een publiekrechtelijke rechtspersoon en bestemd zijn voor het algemeen nut. * **Private goederen:** Goederen die toebehoren aan natuurlijke of rechtspersonen, en niet bestemd zijn voor het algemeen nut. * **Gemene voorwerpen:** Goederen die aan niemand toebehoren en vrij te gebruiken zijn (bv. de lucht, de zee). #### 1.1.4 Gebruiksgoederen en verbruiksgoederen * **Gebruiksgoederen:** Goederen die bij een normaal gebruik niet tenietgaan (bv. een tafel, een fiets). * **Verbruiksgoederen:** Goederen die bij een eerste gebruik tenietgaan (bv. voedsel, geld). #### 1.1.5 Vervangbare en niet-vervangbare goederen Dit onderscheid hangt af van de individualisering van het goed en de vervangbaarheid ervan, wat vaak afhankelijk is van de bedoeling van de partijen. * **Vervangbare goederen:** Goederen die onderling verwisselbaar zijn (bv. eurobiljetten, kilogram suiker). * **Niet-vervangbare goederen:** Unieke goederen (bv. een specifiek kunstwerk, een huis met een uniek adres). #### 1.1.6 Zakelijke rechten en vorderingsrechten Dit onderscheid maakt een fundamenteel onderscheid tussen verschillende soorten rechten op goederen. > **Tip:** Het correct onderscheiden van deze categorieën is essentieel om de aard van de rechten en verplichtingen die aan een goed verbonden zijn, te begrijpen. ### 1.2 Zakelijke rechten en vorderingsrechten nader bekeken De tekst maakt een belangrijk onderscheid tussen zelfstandige zakelijke rechten en zakelijke zekerheidsrechten. #### 1.2.1 Zelfstandige zakelijke rechten Dit zijn rechten die op zichzelf kunnen bestaan, zonder directe band met een ander recht. Voorbeelden zijn: * Eigendom * Vruchtgebruik * Recht van gebruik * Recht van bewoning * Erfdienstbaarheden * Recht van opstal * Erfpacht #### 1.2.2 Zakelijke zekerheidsrechten Deze rechten zijn "on-zelfstandig" omdat ze enkel kunnen bestaan als bijkomend recht bij een ander recht, met name een vorderingsrecht. Ze bieden de zekerheid dat een vorderingsrecht wordt voldaan. Voorbeelden zijn: * Hypotheek * Pand * Voorrechten Bij een zakelijk zekerheidsrecht zijn er altijd minstens twee titularissen van een zakelijk recht op hetzelfde goed: de titularis van een zelfstandig zakelijk recht (meestal de eigenaar) en de titularis van een zakelijk zekerheidsrecht. > **Voorbeeld:** Jan leent geld van de bank voor de aankoop van een huis. De bank krijgt een hypotheek op het huis als waarborg voor de lening. Jan is eigenaar, de bank heeft een zakelijk zekerheidsrecht (hypotheek). ### 1.3 Eigendom Eigendom is het meest omvattende recht dat men op een zaak kan hebben. #### 1.3.1 Omvang van het eigendomsrecht Volgens artikel 3.50 Burgerlijk Wetboek omvat het eigendomsrecht het recht om het voorwerp ervan te gebruiken, hieraan genot te hebben en erover te beschikken. De eigenaar heeft de volheid van bevoegdheden, behoudens beperkingen door de wet of door rechten van derden. * **Bevoegdheden van de eigenaar:** * **Genotsrecht:** Het recht op de materiële (bv. fruit) en financiële (bv. huurgelden, intresten) opbrengsten van het goed. * **Beheersrecht:** Het recht om het goed te gebruiken en te exploiteren (bv. verhuren, uitlenen). * **Beschikkingsrecht:** Het recht om materieel (bv. vernietiging, verbruiken) of juridisch (bv. verkoop, schenking, hypotheek vestigen) over het goed te beschikken. #### 1.3.2 Beperkingen van het eigendomsrecht Het eigendomsrecht kan beperkt worden door: * **Privaatrechtelijke beperkingen:** Aantasting van de rechten van anderen, zoals burenhinder of rechtsmisbruik. * **Publiekrechtelijke beperkingen:** Directe beperkingen op het eigendomsrecht zelf (bv. onteigening) of op de uitoefening ervan (bv. stedenbouwwetgeving, vergunningen). #### 1.3.3 Eigendomsverwerving De eigendom kan op verschillende manieren verkregen worden: * **Toe-eigening:** Goederen zonder eigenaar (niet van het openbaar domein). * **Verloren voorwerpen:** Gevonden voorwerpen in de openbare of private ruimte. * **Niet opgehaalde voorwerpen:** Na kennisgeving en een termijn van één jaar kan er een gedwongen verkoop plaatsvinden. * **Recht van natrekking:** Alles wat een zaak voortbrengt of wat als bijzaak met een zaak wordt verenigd. * **Bezit:** De feitelijke macht over een zaak met de intentie om deze voor zichzelf uit te oefenen alsof men eigenaar is. Dit onderscheidt zich van detentie (enkel feitelijke macht zonder intentie). #### 1.3.4 Bezit Bezit omvat een feitelijk bestanddeel (de macht over het goed) en een intentioneel bestanddeel (de wil om het goed voor zichzelf te houden). * **Bezit te goeder trouw vs. te kwader trouw:** Er geldt een vermoeden van goede trouw. * **Rechtsgevolgen van bezit van onroerende goederen (Verkrijgende verjaring):** Na een bepaalde termijn wordt de bezitter eigenaar mits aan voorwaarden van "deugdelijk bezit" (voortdurend, vreedzaam, openbaar, ondubbelzinnig) wordt voldaan. De verjaringstermijn bedraagt 30 jaar bij bezit te kwader trouw en 10 of 20 jaar bij bezit te goeder trouw, tenzij schorsing of stuiting optreedt. * **Rechtsgevolgen van bezit van roerende goederen:** Volgens artikel 3.23 BW geldt bezit als titel. Bij bezit te goeder trouw wordt de bezitter vermoed eigenaar te zijn. De ware eigenaar kan het goed echter terugvorderen binnen drie jaar na diefstal of verlies, indien het zonder prijs werd verkregen. #### 1.3.5 Mede-eigendom Mede-eigendom van een recht gaat gepaard met onverdeeldheid van het goed. Niemand kan worden genoodzaakt in onverdeeldheid te blijven. * **Verschil met volume-eigendom:** Bij volume-eigendom bezitten verschillende personen verschillende delen van een gebouw zonder gemeenschappelijke delen, zoals een gebouw met winkels en een parking. * **Soorten mede-eigendom:** * **Vrijwillige mede-eigendom:** Ontstaat bij overeenkomst, geldig voor maximaal vijf jaar (hernieuwbaar). Partijen zijn vrij om de aandelen te bepalen; bij gebreke hiervan wordt een gelijk aandeel vermoed. De titularis kan vrij over zijn aandeel beschikken. * **Toevallige mede-eigendom:** Ontstaat door externe omstandigheden, zoals een erfenis. Als er geen verdeling plaatsvindt, geldt het principe van vrijwillige mede-eigendom. * **Gedwongen mede-eigendom:** * **Mede-eigendom in gebouwen:** De gemeenschappelijke delen van een gebouw zijn in mede-eigendom. De wet stelt hier dwingende regels voor op (bv. basisakte, reglement van mede-eigendom, syndicus). Het onverdeeld aandeel in de gemeenschappelijke delen kan niet afzonderlijk worden vervreemd en men kan niet uit deze onverdeeldheid treden. * **Gemene afsluiting (muur, haag):** Wordt vermoed "mandelig" te zijn. Men kan hieruit niet treden. ### 1.4 Vruchtgebruik Vruchtgebruik is het tijdelijk recht op gebruik en genot van andermans goed, met de verplichting de zaak in stand te houden en in natura terug te geven. * **Omschrijving:** Het is een genotsrecht op andermans goed, waarbij het eigendomsrecht gesplitst wordt in het genot (vruchtgebruiker) en de beschikking (blote eigenaar). * **Kenmerken:** Het is een zelfstandig zakelijk recht, een tijdelijk recht, en kan een persoonsgebonden recht zijn (bv. recht van bewoning). * **Ontstaan:** Door de wet (bv. erfenis) of door de wil van de mens (bv. gesplitste aankoop, overeenkomst). * **Verplichtingen van de vruchtgebruiker:** Een inventaris opmaken, borgstelling geven, de zaak in stand houden (gebruik en beheer als een voorzichtig persoon), en de zaak in natura teruggeven. Belangrijke (structurele) herstellingen vallen buiten zijn verantwoordelijkheid. * **Einde:** Door het overlijden van de vruchtgebruiker (niet de blote eigenaar), of door het verstrijken van de afgesproken termijn. ### 1.5 Erfdienstbaarheden Een erfdienstbaarheid is een last op een onroerend goed ten dienste van een ander onroerend goed. * **Omschrijving:** Een last op een lijdend erf (bv. recht van doorgang, dakdrop, bouwbeperking) dat geduld moet worden door de eigenaar, vruchtgebruiker of bewoner, ten gebruike en nutte van een heersend erf. Er bestaan ook erfdienstbaarheden tot algemeen nut. * **Kenmerken:** Bijkomstig (afhankelijk van het heersend erf), onroerend, in principe eeuwigdurend en een zakelijk recht. * **Ontstaan:** Door rechtshandeling, wettelijke bepaling, verjaring, of bestemming door de eigenaar. * **Einde:** Door verlies van nut, vermenging van de hoedanigheid van eigenaar van het lijdend en heersend erf, of door verjaring. ### 1.6 Opstalrecht Het opstalrecht is een zakelijk gebruiksrecht om gebouwen, werken of beplantingen te hebben voor het geheel of een deel, op, boven of onder andermans grond. * **Kenmerk:** Het is een uitzondering op het recht van natrekking. * **Toekenning:** Het kan betrekking hebben op opstallen (gebouwen) en onderstallen (ondergrondse parkings). * **Wie en hoe:** Toegekend door de eigenaar-titularis van het zakelijk gebruiksrecht, door overeenkomst (maximaal 99 jaar), testament, of na 30 jaar verjaring. * **Bevoegdheid:** De opstalhouder kan over zijn recht beschikken. * **Einde:** Na verloop van de afgesproken tijd, vermenging of verjaring. Na het einde komen de opstallen toe aan de grondeigenaar. ### 1.7 Intellectuele rechten Intellectuele rechten beschermen creaties van de geest, los van de materiële realisatie ervan. Ze beschermen de titularis tegen namaak of overname van de creatie en zijn overdraagbaar. * **Voorbeelden:** Auteursrecht, octrooi (patent), merkenrecht, recht op tekeningen en modellen, kwekersrecht. #### 1.7.1 Auteursrecht * **Begrip:** Beschermt letterkunde, kunst en wetenschap. * **Bescherming:** Ontstaat door de loutere creatie (geen formaliteit). * **Exclusief recht:** De auteur heeft het exclusieve recht om te kopiëren, publiceren, uitvoeren, en toestemming te geven. Hij kan zich verzetten tegen wijziging van zijn werk. * **Termijn:** Eindigt 70 jaar na het overlijden van de auteur. #### 1.7.2 Octrooi (patent) * **Begrip:** Beschermt technologische uitvindingen. * **Voorwaarden:** De uitvinding moet nieuw, inventief, industrieel toepasbaar en geoorloofd zijn. * **Bescherming:** Vereist een aanvraag. Het verleent een exclusief recht van exploitatie. * **Termijn:** Tijdelijk, 20 jaar, niet hernieuwbaar. #### 1.7.3 Merkenrecht * **Begrip:** Beschermt namen, logo's, vormen, slogans, kleuren. * **Voorwaarde:** Nieuwheid (geen natuurlijke vorm of naam). * **Bescherming:** Vereist een depot. Geeft exclusiviteit. * **Termijn:** 10 jaar, hernieuwbaar. #### 1.7.4 Tekeningen en modellen * **Begrip:** Beschermt het eigen esthetisch karakter van een kleur, vorm of materiaal. * **Voorwaarde:** De vorm mag niet noodzakelijk zijn voor een technisch effect. * **Bescherming:** Vereist een depot. Geeft exclusiviteit. * **Termijn:** 5 jaar, hernieuwbaar tot maximaal 25 jaar. #### 1.7.5 Kwekersrecht * **Begrip:** Beschermt nieuwe plantenrassen. * **Voorwaarden:** Nieuw, homogeen, bestendig, onderscheidbaar. * **Bescherming:** Vereist een aanvraag. Geeft een exclusief exploitatierecht (kweken, verkopen, zaad verhandelen, licenties geven). * **Termijn:** 25 jaar of 30 jaar. ### 1.8 Zekerheden Zekerheden bieden een schuldeiser juridische mogelijkheden om zich te beschermen tegen de insolventie van zijn schuldenaar. #### 1.8.1 Principe van het vermogen als onderpand De schuldenaar staat met zijn gehele vermogen in voor al zijn schulden. Bij samenloop (wanneer meerdere schuldeisers aanspraak maken op hetzelfde vermogen) geldt in principe de gelijkheid van schuldeisers, wat leidt tot een "pondsgewijze verdeling". Wettelijke redenen van voorrang, zoals zakelijke zekerheidsrechten, doorbreken deze gelijkheid. > **Tip:** Zekerheden zijn cruciaal in kredietverlening, omdat ze de kans op terugbetaling vergroten. #### 1.8.2 Zakelijke zekerheden (herhaling) Zakelijke zekerheidsrechten zijn onzelfstandige rechten die een vorderingsrecht waarborgen. Ze zijn bijkomstig aan een vorderingsrecht. * **Hypotheek:** Een zakelijk zekerheidsrecht op een **onroerend goed**. Het kan wettelijk, testamentair of contractueel worden gevestigd. Het is een recht op onroerende goederen, onroerende zakelijke rechten en schepen. Een contractuele hypotheek vereist een authentieke akte en inschrijving in het hypotheekkantoor voor tegenstelbaarheid en rangorde. Het einde van de hypotheek kan komen door nietigheid, ontbinding, aflossing van de schuld met doorhaling, of hypothecaire zuivering. * **Pand:** Een zakelijk zekerheidsrecht op **roerende goederen**, gevestigd bij overeenkomst. De pandgever geeft het goed in pand (bv. een Rolex als onderpand voor een lening). Tegenwerpelijkheid gebeurt na inschrijving in het elektronisch pandregister. De pandgever behoudt het bezit, maar de pandhouder heeft een volgrecht. * **Voorrecht:** Een wettelijk bepaald recht van voorrang op bepaalde goederen. Een voorbeeld is het voorrecht bij handelshuur. #### 1.8.3 Persoonlijke zekerheden Een persoonlijke zekerheid geeft een schuldeiser de bevoegdheid om betaling te vorderen van een derde wanneer de hoofdschuldenaar in gebreke blijft. * **Borgtocht:** Een persoonlijke zekerheid die bijkomend en eenzijdig is. De schuldeiser kan zowel de borg als de hoofdschuldenaar aanspreken. De borg kan de hoofdschuldenaar in vrijwaring roepen en verhaal halen. Er kan sprake zijn van wettelijke of gerechtelijke borgtocht, waarbij de rechter iemand tot borgstelling verplicht. --- # Zelfstandige zakelijke rechten Het volgende is een gedetailleerde samenvatting van zelfstandige zakelijke rechten, bedoeld als studiegids voor examens. ## 2. Zelfstandige zakelijke rechten Zelfstandige zakelijke rechten zijn rechten die op zichzelf kunnen bestaan en directe zeggenschap geven over een goed, in tegenstelling tot zakelijke zekerheidsrechten die afhankelijk zijn van een vorderingsrecht. ### 2.1 Overzicht van zakelijke rechten Zakelijke rechten kunnen worden onderverdeeld in: * **Zelfstandige zakelijke rechten**: rechten die zelfstandig bestaan (bv. eigendom, vruchtgebruik, erfdienstbaarheden, opstalrecht, erfpacht). * **Zakelijke zekerheidsrechten**: rechten die bestaan ter zekerheid van een vorderingsrecht (bv. hypotheek, pand, voorrecht). ### 2.2 Zelfstandige zakelijke rechten #### 2.2.1 Eigendom Eigendom is het meest omvattende recht dat men op een zaak kan hebben. Het geeft de eigenaar de volheid van bevoegdheden, met uitzondering van wettelijke beperkingen of beperkingen opgelegd door rechten van derden. ##### 2.2.1.1 Omvang van het eigendomsrecht Het eigendomsrecht omvat drie bevoegdheden: * **Genotsrecht**: Het recht om de materiële en financiële opbrengsten van de zaak te ontvangen (bv. fruit van een boom, huurgelden, interesten). * **Beheersrecht**: Het recht om de zaak te gebruiken, te exploiteren, te verhuren of uit te lenen. * **Beschikkingsrecht**: Het recht om materieel (bv. vernietigen, verbruiken) of juridisch (bv. verkopen, schenken, hypothekeren) over de zaak te beschikken. ##### 2.2.1.2 Beperkingen van het eigendomsrecht Beperkingen op het eigendomsrecht kunnen zowel privaatrechtelijk als publiekrechtelijk zijn: * **Privaatrechtelijke beperkingen**: Aantasting van de rechten van anderen, zoals burenhinder of rechtsmisbruik, gebaseerd op de evenwichtsleer. * **Publiekrechtelijke beperkingen**: Directe beperkingen op het eigendomsrecht zelf (bv. onteigening, opeising) of op de uitoefening ervan (bv. stedenbouwwetgeving, vergunningen). ##### 2.2.1.3 Eigendomsverwerving Eigendom kan op verschillende manieren worden verkregen: * **Toe-eigening**: Van goederen zonder eigenaar. * **Verloren voorwerpen**: Gevonden in de openbare ruimte of privé-eigendom. * **Niet opgehaalde voorwerpen**: Na een kennisgevingstermijn van één jaar, kan gedwongen verkoop volgen. * **Recht van natrekking**: Alles wat een zaak voortbrengt of er onlosmakelijk mee verbonden wordt. * **Bezit (verkrijgende verjaring)**: Feitelijke macht over een zaak met de bedoeling deze voor zichzelf uit te oefenen. Voor de verkrijgende verjaring is een "deugdelijk bezit" vereist (voortdurend, vreedzaam, openbaar, ondubbelzinnig). De verjaringstermijn bedraagt 30 jaar bij ter kwader trouw bezit en 10 of 20 jaar bij te goeder trouw bezit. * **"Bezits geldt als titel" (roerende goederen)**: Bij te goeder trouw bezit van een roerend goed, geldt het bezit als titel, tenzij de ware eigenaar het goed binnen drie jaar na diefstal of verlies terugvordert. ##### 2.2.1.4 Mede-eigendom Mede-eigendom ontstaat wanneer meerdere personen het recht op eenzelfde goed delen, wat leidt tot onverdeeldheid over het goed. Niemand kan gedwongen worden om in onverdeeldheid te blijven, tenzij bij gedwongen mede-eigendom. * **Verschil met volume-eigendom**: Bij volume-eigendom behoren verschillende delen van een gebouw toe aan verschillende eigenaars zonder gemeenschappelijke delen. * **Soorten mede-eigendom**: * **Vrijwillige mede-eigendom**: Ontstaat bij overeenkomst, voor maximaal vijf jaar (hernieuwbaar). Er geldt een vermoeden van gelijke aandelen. * **Toevallige mede-eigendom**: Ontstaat door externe omstandigheden, zoals een erfenis. * **Gedwongen mede-eigendom**: * **Mede-eigendom in gebouwen (appartementen)**: De gemeenschappelijke delen zijn in mede-eigendom. De wet stelt hier dwingende regels voor, waaronder een basisakte, reglement van mede-eigendom en een syndicus. Men kan niet uit onverdeeldheid treden met betrekking tot de gemeenschappelijke delen. * **Gemene afsluiting (muur, haag)**: Er is een vermoeden van "mandeligheid". Men kan niet uit onverdeeldheid treden. #### 2.2.2 Vruchtgebruik Vruchtgebruik is het tijdelijk recht op gebruik en genot van andermans goed, met de verplichting de zaak in stand te houden en in natura terug te geven. * **Kenmerken**: Zelfstandig zakelijk recht, tijdelijk recht, en kan persoonsgebonden zijn (recht van bewoning). * **Ontstaan**: Door de wet (bv. erfenis) of door wil van de mens (bv. overeenkomst, gesplitste aankoop). * **Verplichtingen van de vruchtgebruiker**: * Opstellen van een inventaris en borgstelling. * De zaak in stand houden en gebruiken en beheren als een voorzichtig en redelijk persoon. * Belangrijke structurele herstellingen zijn voor de naakte eigenaar. * De zaak in natura teruggeven, rekening houdend met normale slijtage. * **Einde**: Overlijden van de vruchtgebruiker (niet de naakte eigenaar), verstrijken van de overeengekomen termijn. #### 2.2.3 Erfdienstbaarheden Een erfdienstbaarheid is een last op een onroerend goed (lijdend erf) ten gunste van een ander onroerend goed (heersend erf). * **Kenmerken**: Bijkomstig, onroerend, eeuwigdurend, zakelijk recht. * **Voorbeelden**: Recht van doorgang, dakdrop, bouwbeperking. * **Ontstaan**: Door rechtshandeling, wettelijke bepaling, verjaring, of bestemming van de eigenaar. * **Einde**: Verlies van nut, vermenging van de eigenaar van het heersend en lijdend erf, of verjaring. #### 2.2.4 Opstalrecht Het opstalrecht is een zakelijk gebruiksrecht om gebouwen, werken of beplantingen te hebben op, boven of onder andermans grond. * **Kenmerk**: Het is een uitzondering op het recht van natrekking. * **Bevoegdheden**: De opstalhouder kan beschikken over zijn recht. Het kan betrekking hebben op opstallen (bovengronds) of onderstallen (ondergronds). * **Ontstaan**: Door overeenkomst (max. 99 jaar), testament, of na 30 jaar verjaring. * **Einde**: Na verloop van de afgesproken tijd, vermenging, of verjaring. Na einde komen de opstallen toe aan de grondeigenaar, conform het recht van natrekking. #### 2.2.5 Erfpacht Erfpacht is een zakelijk recht dat een persoon de bevoegdheid geeft om het volle genot te hebben van een onroerende zaak die aan een ander toebehoort, met de verplichting tot betaling van een canon (periodieke vergoeding). * **Kenmerken**: Geeft het recht op het gebruik en genot van een onroerend goed, vergelijkbaar met eigendom, maar tijdelijk. * **Bevoegdheden**: De erfpachter kan het goed gebruiken, exploiteren en erover beschikken, binnen de grenzen van de overeenkomst en de wet. * **Verplichtingen**: Betaling van de canon en het in stand houden van het goed. * **Ontstaan**: Meestal bij overeenkomst. * **Einde**: Vergelijkbaar met andere zakelijke rechten, zoals verstrijken van de termijn of vermenging. ### 2.3 Intellectuele rechten Intellectuele rechten beschermen creaties van de geest, los van hun materiële realisatie. Ze beschermen de titularis tegen namaak en commercialisatie, en zijn overdraagbaar. #### 2.3.1 Auteursrecht Beschermt letterkundige, artistieke en wetenschappelijke werken door loutere creatie. Het geeft de auteur exclusieve rechten op kopiëren, publiceren en uitvoeren. Het is een tijdelijk recht dat eindigt 70 jaar na het overlijden van de auteur. #### 2.3.2 Octrooi (patent) Beschermt technologische uitvindingen die nieuw, inventief en industrieel toepasbaar zijn. Het geeft een exclusief recht van exploitatie voor een tijdelijke termijn van 20 jaar, niet hernieuwbaar. #### 2.3.3 Merkenrecht Beschermt namen, logo's, vormen, slogans, kleuren die een onderneming onderscheiden. Bescherming wordt verkregen door een depot, met een exclusiviteit voor een termijn van 10 jaar, hernieuwbaar. #### 2.3.4 Recht op tekeningen en modellen Beschermt de esthetische vormgeving van een product. Voorwaarde is een eigen esthetisch karakter. Bescherming wordt verkregen door een depot, met een exclusiviteit voor een termijn van 5 jaar, hernieuwbaar tot maximaal 25 jaar. #### 2.3.5 Kwekersrecht Beschermt nieuwe plantenrassen die homogeen, bestendig en onderscheidbaar zijn. Het geeft een exclusief exploitatierecht voor het kweken en verkopen van planten en zaad. De termijn bedraagt 25 of 30 jaar. ### 2.4 Zekerheden Zekerheden zijn juridische mogelijkheden die een schuldeiser beschermen tegen de insolventie van zijn schuldenaar. Ze doorbreken het principe van gelijkheid van schuldeisers en bieden voorrang bij betaling. #### 2.4.1 Zakelijke zekerheden Zakelijke zekerheidsrechten zijn onzelfstandige rechten die bestaan ter zekerheid van een vorderingsrecht. * **Hypotheek**: Een zakelijk zekerheidsrecht op een onroerend goed, gevestigd bij wet, testament of overeenkomst. Het biedt zekerheid voor bestaande of toekomstige schuldvorderingen. Publiciteit gebeurt via inschrijving in het hypotheekkantoor, en de rangorde wordt bepaald door de datum van inschrijving. * **Pand**: Een zakelijk zekerheidsrecht op een roerend goed, gevestigd bij overeenkomst. De pandgever behoudt het bezit, maar tegenwerpelijkheid aan derden gebeurt via inschrijving in het elektronisch pandregister. * **Voorrecht**: Een door de wet toegekende voorrang bij de verhaal op het vermogen van de schuldenaar. #### 2.4.2 Persoonlijke zekerheden Een persoonlijke zekerheid geeft een schuldeiser het recht om betaling te vorderen van een derde wanneer de hoofdschuldenaar in gebreke blijft. * **Borgtocht**: Een persoonlijke zekerheid waarbij een derde (borg) zich verbindt tot betaling van de schuld indien de hoofdschuldenaar in gebreke blijft. De schuldeiser kan zowel de borg als de hoofdschuldenaar aanspreken. De borg kan de hoofdschuldenaar in vrijwaring roepen. Borgtochten kunnen wettelijk of gerechtelijk worden opgelegd. --- # Intellectuele rechten Intellectuele rechten beschermen creaties van de geest en omvatten diverse vormen van exclusieve rechten op immateriële goederen. ### 3.1 Kenmerken van intellectuele rechten Intellectuele rechten zijn ontworpen om de titularis te beschermen tegen namaak, het ongeoorloofd overnemen van creaties en ongeoorloofde commercialisatie. Deze rechten zijn overdraagbaar en kunnen worden verkocht, geërfd of in licentie worden gegeven. ### 3.2 Soorten intellectuele rechten De belangrijkste vormen van intellectuele rechten die worden behandeld, zijn: * Auteursrecht * Octrooi * Merkenrecht * Recht op tekeningen en modellen * Kwekersrecht ### 3.3 Auteursrecht #### 3.3.1 Begrip en bescherming Het auteursrecht beschermt werken uit de letterkunde, kunst en wetenschap. De bescherming ontstaat door de loutere creatie van het werk, zonder dat daarvoor enige formaliteit vereist is. #### 3.3.2 Rechten van de auteur De auteur geniet een exclusief recht om zijn werk te kopiëren, publiceren en uit te voeren, of om hierin toestemming te verlenen. De auteur kan zich ook verzetten tegen wijzigingen van zijn werk. #### 3.3.3 Beperkingen voor anderen Voor derden geldt een verbod om het werk van de auteur te exploiteren zonder diens toestemming. Dit geldt ook voor mondelinge weergaven of vertalingen, tenzij er sprake is van een citaat. #### 3.3.4 Tijdsduur Het auteursrecht is een tijdelijk recht. De bescherming eindigt 70 jaar na het overlijden van de auteur. ### 3.4 Octrooi (patent) #### 3.4.1 Begrip en voorwaarden Een octrooi beschermt technologische uitvindingen. Om voor octrooibescherming in aanmerking te komen, moet een uitvinding aan de volgende voorwaarden voldoen: * Nieuw * Inventief * Industrieel toepasbaar * Geoorloofd #### 3.4.2 Bescherming en tijdsduur De bescherming door een octrooi wordt verkregen na een aanvraagprocedure. Het verleent de houder het exclusieve recht van exploitatie. De tijdsduur van een octrooi bedraagt 20 jaar en is niet hernieuwbaar. Er bestaat ook een Europees "Unitair Octrooi". > **Voorbeeld:** De uitvinding van de pil werd door de uitvinder, dokter Ferdinand Peeters, om religieuze redenen niet gepatenteerd, hoewel dit technisch mogelijk was. ### 3.5 Merkenrecht #### 3.5.1 Begrip en beschermde tekens Het merkenrecht beschermt diverse tekens die dienen om goederen of diensten van een onderneming te onderscheiden van die van andere. Dit kan een naam, logo, vorm, slogan of kleur zijn. #### 3.5.2 Voorwaarden Een teken kan enkel als merk worden beschermd indien het nieuw is. Natuurlijke vormen of gangbare namen komen niet in aanmerking. #### 3.5.3 Bescherming en tijdsduur Bescherming wordt verkregen door een depot van het merk. Het merk verleent exclusiviteit aan de houder. De beschermingstermijn bedraagt 10 jaar en is steeds hernieuwbaar. ### 3.6 Recht op tekeningen en modellen #### 3.6.1 Begrip en voorwaarden Dit recht beschermt het uiterlijk kenmerk van een product, zoals de kleur, vorm of het materiaal. Het is cruciaal dat de tekening of het model een eigen esthetisch karakter heeft. Een vorm die enkel noodzakelijk is voor een technisch effect, valt hier niet onder. #### 3.6.2 Bescherming en tijdsduur Bescherming wordt verkregen na een depot. Het recht op tekeningen en modellen biedt exclusiviteit voor een periode van 5 jaar, welke kan worden verlengd tot een maximum van 25 jaar. ### 3.7 Kwekersrecht #### 3.7.1 Begrip en voorwaarden Het kwekersrecht beschermt nieuwe plantenrassen. Om in aanmerking te komen, moet een ras nieuw, homogeen, bestendig en onderscheidbaar zijn. #### 3.7.2 Bescherming en tijdsduur De bescherming wordt verkregen na een aanvraag en verleent een exclusief exploitatierecht. Dit omvat het kweken en verkopen van de planten, het verhandelen van zaad, of het verlenen van licenties aan derden. De beschermingstermijn bedraagt 25 jaar, of 30 jaar voor bepaalde soorten. --- # Zekerheden Dit documentgedeelte behandelt de juridische concepten van zekerheden, die zowel zakelijke als persoonlijke vormen aannemen en dienen ter bescherming van schuldeisers bij mogelijke insolventie van de schuldenaar. ## 3. Goederen en zekerheden ### 3.1. Indeling van de goederen Goederen zijn alles wat vatbaar is voor toe-eigening en vormt de basis van een "vermogen". Het Burgerlijk Wetboek classificeert goederen op verschillende manieren: * **Lichamelijke en onlichamelijke goederen:** Lichamelijke goederen zijn tastbaar, terwijl onlichamelijke goederen rechten of aanspraken betreffen. * **Onroerende en roerende goederen:** Onroerende goederen zijn die welke vast aan de grond verbonden zijn (natuurlijk of kunstmatig), terwijl roerende goederen verplaatsbaar zijn. * **Publieke en private goederen:** Publieke goederen zijn bestemd voor gemeenschappelijk gebruik, private goederen behoren toe aan particulieren. * **Gebruiksgoederen en verbruiksgoederen:** Gebruiksgoederen kunnen herhaaldelijk gebruikt worden zonder teniet te gaan, verbruiksgoederen gaan teniet bij eerste gebruik. * **Vervangbare en niet-vervangbare goederen:** Vervangbare goederen zijn onderling verwisselbaar, wat afhangt van de partijbedoeling. * **Zakelijke rechten en vorderingsrechten:** Zakelijke rechten geven een directe heerschappij over een goed, vorderingsrechten geven recht op een prestatie van een persoon. ### 3.2. Zelfstandige zakelijke rechten Zakelijke rechten kunnen worden onderverdeeld in zelfstandige zakelijke rechten en zakelijke zekerheidsrechten. Zelfstandige zakelijke rechten kunnen op zichzelf bestaan, terwijl zakelijke zekerheidsrechten afhankelijk zijn van een vorderingsrecht. #### 3.2.1. Eigendom Het eigendomsrecht omvat de bevoegdheden om een goed te gebruiken, ervan te genieten en erover te beschikken. * **Omvang van het eigendomsrecht:** De eigenaar heeft volheid van bevoegdheden, onderhevig aan wettelijke of derde-rechtenbeperkingen. * **Bevoegdheden:** Genot (passieve materiële en financiële opbrengsten), beheer (gebruik, exploitatie), en beschikking (materieel en juridisch). * **Beperkingen:** Privaatrechtelijke beperkingen (burenrecht, rechtsmisbruik) en publiekrechtelijke beperkingen (onteigening, stedenbouwwetgeving). * **Eigendomsverwerving:** Dit kan plaatsvinden via toe-eigening, vondst van verloren voorwerpen, niet-opgehaalde voorwerpen, het recht van natrekking, en bezit. * **Bezit:** Feitelijke macht over een zaak met de intentie om deze voor zichzelf uit te oefenen. Het onderscheidt zich van detentie. * **Bezit te goeder trouw vs. te kwader trouw:** Er geldt een vermoeden van goede trouw. * **Rechtsgevolgen van bezit van onroerende goederen:** Verkrijgende verjaring na een bepaalde termijn, mits het bezit "deugdelijk" is (voortdurend, vreedzaam, openbaar, ondubbelzinnig). Verjaringstermijnen variëren naargelang de goede of kwade trouw (30 jaar voor kwade trouw, 10/20 jaar voor goede trouw). * **Rechtsgevolgen van bezit van roerende goederen:** "Bezit geldt als titel" te goeder trouw, wat eigendomsverwerving impliceert, tenzij de ware eigenaar het goed terugvordert binnen drie jaar na diefstal of verlies zonder prijs. * **Mede-eigendom:** Dit gaat gepaard met de onverdeeldheid van het goed. Niemand kan gedwongen worden om in onverdeeldheid te blijven. Er zijn verschillende soorten mede-eigendom: * **Vrijwillige mede-eigendom:** Ontstaat door overeenkomst, met een maximale duur van vijf jaar. Aandelen worden vermoed gelijk te zijn. * **Toevallige mede-eigendom:** Ontstaat door externe omstandigheden, zoals een erfenis. * **Gedwongen mede-eigendom:** * **Mede-eigendom in gebouwen:** Gemeenschappelijke delen zijn in mede-eigendom en niet afzonderlijk vervreemdbaar. Uit onverdeeldheid treden is niet mogelijk. * **Gemene afsluiting:** Muren, heggen, etc., worden vermoed "mandelig" te zijn. Uit onverdeeldheid treden is niet mogelijk. #### 3.2.2. Vruchtgebruik Vruchtgebruik is het tijdelijk recht op gebruik en genot van andermans goed, met de verplichting de zaak in stand te houden en in natura terug te geven. * **Omschrijving:** Het splitst het eigendomsrecht, waarbij de vruchtgebruiker genot en gebruik heeft en de naakte eigenaar beschikkingsbevoegdheid. Het is een zelfstandig, tijdelijk en persoonsgebonden zakelijk recht. * **Ontstaan:** Door de wet, de wil van de mens (overeenkomst) of gesplitste aankoop. * **Verplichtingen van de vruchtgebruiker:** Inventaris opmaken, borg stellen, de zaak in stand houden (normaal onderhoud, geen grote herstellingen), en de zaak in natura teruggeven. * **Einde:** De dood van de vruchtgebruiker, het verstrijken van de termijn of vermenging van hoedanigheden. #### 3.2.3. Erfdienstbaarheden Een erfdienstbaarheid is een last op een onroerend goed (lijdend erf) ten behoeve van een ander onroerend goed (heersend erf). * **Omschrijving:** Het betreft een last die de eigenaar, vruchtgebruiker of bewoner moet dulden, zoals een recht van doorgang of dakdrop. Kenmerken zijn dat het bijkomstig, onroerend, eeuwigdurend en een zakelijk recht is. * **Ontstaan:** Door rechtshandeling, wettelijke bepaling, verjaring of bestemming van de eigenaar. * **Einde:** Verlies van nut, vermenging van eigenaar of verjaring. #### 3.2.4. Opstalrecht Het opstalrecht is een zakelijk gebruiksrecht om gebouwen, werken of beplantingen te hebben op, boven of onder andermans grond. * **Kenmerken:** Het is een uitzondering op het recht van natrekking. * **Bevoegdheid:** De opstalhouder kan over zijn recht beschikken. * **Duur:** Maximaal negenennegentig jaar bij overeenkomst of testament, of na dertig jaar verjaring. * **Einde:** Na verloop van de afgesproken tijd, vermenging of verjaring. De opstallen komen toe aan de grondeigenaar. ### 3.3. Intellectuele rechten Intellectuele rechten beschermen creaties van de geest, los van hun materiële realisatie. * **Kenmerken:** Beschermen de titularis tegen namaak en commercialisatie, en zijn overdraagbaar. * **Soorten:** Auteursrecht, octrooi (patent), merkenrecht, recht op tekeningen en modellen, en kwekersrecht. #### 3.3.1. Auteursrecht Beschermt literatuur, kunst en wetenschap door de loutere creatie. Het geeft de auteur exclusieve rechten op kopiëren, publiceren, etc. Het recht is tijdelijk en eindigt zeventig jaar na het overlijden van de auteur. #### 3.3.2. Octrooi (= patent) Beschermt technologische uitvindingen die nieuw, inventief en industrieel toepasbaar zijn. Het geeft een exclusief exploitatierecht voor een termijn van twintig jaar, niet hernieuwbaar. #### 3.3.3. Merkenrecht Beschermt namen, logo's, vormen, slogans en kleuren. Bescherming ontstaat door registratie (depot) en geldt voor een hernieuwbare termijn van tien jaar. #### 3.3.4. Tekeningen en modellen Beschermt ontwerpen met een eigen esthetisch karakter. Bescherming ontstaat door depot en geldt voor een termijn van vijf jaar, hernieuwbaar tot maximaal vijfentwintig jaar. #### 3.3.5. Kwekersrecht Beschermt nieuwe plantenrassen. Bescherming ontstaat door aanvraag en geeft een exclusief exploitatierecht voor een termijn van vijfentwintig tot dertig jaar. ### 3.4. Zekerheden Zekerheden zijn juridische middelen waarmee een schuldeiser zich kan beschermen tegen insolventie van de schuldenaar. Het principe is dat de schuldenaar met zijn gehele vermogen instaat voor zijn schulden. Bij samenloop van schuldeisers geldt het principe van gelijkheid, tenzij er wettelijke redenen van voorrang zijn. #### 3.4.1. Zakelijke zekerheden Zakelijke zekerheden zijn onzelfstandige rechten die een schuldeiser voorrang geven op een specifiek goed van de schuldenaar. * **Hypotheek:** Een zakelijk zekerheidsrecht op een onroerend goed, gevestigd bij wet, testament of overeenkomst. * **Voorwerp:** Onroerende goederen, onroerende zakelijke rechten, schepen. * **Ontstaan:** Contractueel (bij overeenkomst), wettelijk (bv. voogd t.v.v. minderjarige) of testamentair. * **Rechten en plichten van de hypothecaire schuldenaar:** Behoud van gebruik, genot en beschikking, maar met de plicht de waarde niet te verminderen en een verplichte brandverzekering. * **Publiciteit:** Inschrijving in het hypotheekkantoor, met een geldigheidsduur van 30 jaar. De rangorde wordt bepaald door de datum van inschrijving. * **Einde:** Nietigheid, ontbinding, aflossing van de schuld met doorhaling, of hypothecaire zuivering. * **Pand:** Een zakelijk zekerheidsrecht op roerende goederen, gevestigd bij overeenkomst. * **Omschrijving:** Tot zekerheid van bestaande of toekomstige schuldvorderingen. De pandgever behoudt het bezit, maar de pandhouder heeft een volgrecht na inschrijving in het elektronisch pandregister. * **Voorrecht:** Een door de wet toegekende reden van voorrang, bijvoorbeeld bij handelshuur. #### 3.4.2. Persoonlijke zekerheden Persoonlijke zekerheden geven een schuldeiser het recht om betaling te vorderen van een derde (de borg) wanneer de hoofdschuldenaar in gebreke blijft. * **Borgtocht:** * **Omschrijving:** Een persoonlijke, bijkomende, eenzijdige en kosteloze zekerheid. * **Gevolgen:** De schuldeiser kan zowel de borg als de hoofdschuldenaar aanspreken. De hoofdschuldenaar moet de borg vrijwaren. * **Wettelijke en gerechtelijke borgtocht:** De wet legt de borgstelling op of een rechter verplicht deze. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Vermogen | Het geheel van goederen en verbintenissen van een persoon, dat vatbaar is voor toe-eigening en dient om een financiële basis op te bouwen. | | Zakelijk recht | Een recht dat rechtstreeks op een goed betrekking heeft, waardoor de titularis bepaalde bevoegdheden over dat goed kan uitoefenen. | | Vorderingsrecht | Een recht waarbij een persoon (de schuldeiser) van een andere persoon (de schuldenaar) een bepaalde prestatie kan eisen. | | Lichamelijke goederen | Goederen die door de zintuigen waargenomen kunnen worden, zoals een tafel of een pen. | | Onlichamelijke goederen | Goederen die niet door de zintuigen waargenomen kunnen worden, zoals een octrooirecht of een auteursrecht. | | Roerende goederen | Goederen die verplaatsbaar zijn, zoals een auto of een boek. | | Onroerende goederen | Goederen die niet verplaatsbaar zijn, zoals een gebouw of een stuk grond. | | Gebruiksgoederen | Goederen die herhaaldelijk gebruikt kunnen worden zonder dat ze tenietgaan, zoals een stoel. | | Verbruiksgoederen | Goederen die door het eerste gebruik tenietgaan of hun aard veranderen, zoals voedsel of brandstof. | | Zelfstandige zakelijke rechten | Zakelijke rechten die op zichzelf kunnen bestaan, zonder directe band met een ander recht. Voorbeelden zijn eigendom en vruchtgebruik. | | Zakelijke zekerheidsrechten | Onzelfstandige zakelijke rechten die bestaan ter zekerheid van een vorderingsrecht, zoals hypotheek en pand. | | Eigendom | Het meest omvattende zakelijke recht, dat de eigenaar het recht geeft op het gebruik, genot en de beschikking over zijn goed, behoudens wettelijke beperkingen. | | Vruchtgebruik | Het tijdelijke recht om gebruik te maken van andermans goed en de vruchten ervan te genieten, met de verplichting de zaak in stand te houden en in natura terug te geven. | | Erfdienstbaarheid | Een last op een onroerend goed ten behoeve van een ander onroerend goed, zoals een recht van doorgang. | | Opstalrecht | Een zakelijk gebruiksrecht om gebouwen, werken of beplantingen te hebben op, boven of onder andermans grond, wat een uitzondering is op het recht van natrekking. | | Erfpacht | Een zakelijk recht om andermans onroerend goed te gebruiken en te genieten, met de verplichting tot betaling van een canon. | | Intellectuele rechten | Rechten die betrekking hebben op intellectuele creaties, ideeën en scheppingen van de geest, zoals auteursrecht en octrooi. | | Auteursrecht | Het exclusieve recht van een maker op zijn letterkundige, kunstzinnige of wetenschappelijke werken, dat ontstaat door de loutere creatie. | | Octrooi (patent) | Een exclusief recht verleend voor een technologische uitvinding die nieuw, inventief en industrieel toepasbaar is. | | Merkenrecht | Het recht om een teken, naam, logo of slogan te gebruiken om producten of diensten te onderscheiden van die van anderen. | | Pand | Een zakelijk zekerheidsrecht op roerende goederen, gevestigd bij overeenkomst tot zekerheid van een schuldvordering. | | Hypotheek | Een zakelijk zekerheidsrecht op onroerende goederen, gevestigd bij wet, testament of overeenkomst tot zekerheid van een schuldvordering. | | Borgtocht | Een persoonlijke zekerheid waarbij een derde zich verbindt om een schuld te betalen als de hoofdschuldenaar in gebreke blijft. |

# Doel en systeem van het erfrecht Het erfrecht regelt de overgang van goederen en schulden van een overledene naar zijn erfgenamen, met als kernbegrippen familiale solidariteit en bescherming van nabestaanden, aangevuld met moderne testamentaire vrijheid. ## 1. Doel en systeem van het erfrecht ### 1.1 Doel van het erfrecht Het erfrecht heeft als hoofddoel de regeling van de overgang van vermogen (goederen en schulden) van een overledene (de erflater) naar zijn erfgenamen. Dit systeem is geworteld in twee fundamentele beginselen: * **Familiale solidariteit**: Dit beginsel houdt in dat de nalatenschap primair gericht is op de familie van de erflater. De wet voorziet in een specifieke orde van erfopvolging die de dichtstbijzijnde familieleden bevoordeelt. * **Bescherming van de nabestaanden**: Een belangrijk aspect is de bescherming van degenen die het dichtst bij de erflater stonden, in het bijzonder de langstlevende echtgenoot. Naast deze traditionele beginselen, is er een moderne evolutie merkbaar die streeft naar een grotere **testamentaire vrijheid**. Dit betekent dat de erflater meer mogelijkheden krijgt om bij testament zelf te bepalen wie zijn nalatenschap ontvangt. > **Tip:** Het onderscheid tussen wettelijk en testamentair erfrecht is cruciaal. Bij afwezigheid van een testament treedt het wettelijk erfrecht in werking, waarbij de wet de erfgenamen aanwijst. Dit kan enkel naar natuurlijke personen gaan. Bij testament kan de erflater vrij beschikken, ook over niet-natuurlijke personen zoals bedrijven of vzw's. ### 1.2 Erfopvolgingssystemen en het Belgische erfrecht Wereldwijd bestaan er verschillende erfopvolgingssystemen. Het Belgische erfrecht is een combinatie van deze systemen, waarbij zowel de familiale solidariteit als de testamentaire vrijheid hun plaats hebben. ### 1.3 Algemene begrippen in het erfrecht Om het erfrecht te begrijpen, zijn enkele kernbegrippen essentieel: * **Erfrecht**: Het geheel van rechtsregels dat de overgang van een nalatenschap regelt. * **Devolutie (of erfovergang)**: Het proces waarbij de nalatenschap van de ene persoon naar de andere overgaat. * **Wettelijke devolutie**: De erfovergang zoals bepaald door de wet (wettelijk erfrecht). * **Conventionele devolutie**: De erfovergang zoals bepaald door testamenten. * **Erfgerechtigden (of erfopvolgers of rechtsopvolgers)**: Personen die in aanmerking komen om te erven. * **Erfgenamen**: Personen die de nalatenschap officieel aanvaarden. * **Erfdeel**: Het gedeelte van de nalatenschap dat een erfgenaam toekomt. * **Wettelijk erfdeel**: Het deel dat een erfgenaam toekomt volgens de wet, in afwezigheid van een testament. * **Conventioneel erfdeel (beschikbaar deel)**: Het deel van de nalatenschap waarover de erflater vrij kan beschikken via testament. * **Reservatair erfdeel**: Een minimumgedeelte van de nalatenschap waarop bepaalde erfgenamen, de reservataire erfgenamen, altijd recht hebben en dat de erflater niet kan ontnemen. > **Tip:** Kinderen zijn altijd reservataire erfgenamen. Zij kunnen nooit volledig onterfd worden. ### 1.4 Wettelijke erfopvolging #### 1.4.1 Algemene regels bij het openvallen van de erfenis De erfopvolging wordt geopend op het ogenblik van het overlijden. Twee factoren zijn hierbij cruciaal: * **Tijdstip van overlijden**: Het exacte uur van overlijden (of van de vaststelling ervan) is van belang voor de bepaling van de erfgenamen en hun rechten. * **Woonplaats van de erflater**: De woonplaats (domicilie) van de erflater op het moment van overlijden is bepalend voor de bevoegde rechtbank en de plaats waar de aangifte van nalatenschap moet gebeuren. #### 1.4.2 Hoedanigheid van erfgenamen Om als erfgenaam te kunnen optreden, moet een persoon aan bepaalde voorwaarden voldoen: * **Bestaan**: De erfgenaam moet bestaan op het ogenblik van het openvallen van de nalatenschap. Dit betekent dat de erfgenaam reeds verwekt moet zijn en levensvatbaar geboren moet worden. Iemand die sterft vóór de erflater kan niet erven, tenzij er sprake is van plaatsvervulling. * **Niet onwaardig zijn**: De erfgenaam mag niet onwaardig zijn om te erven. Onwaardigheid is een juridische sanctie die wordt opgelegd aan personen die ernstige misdrijven hebben gepleegd tegen de erflater of zijn naaste familie. #### 1.4.3 Aanvaarding en verwerping van de nalatenschap Een erfgerechtigde heeft drie mogelijkheden bij het openvallen van de nalatenschap: * **Zuivere aanvaarding**: De erfgenaam aanvaardt zowel de goederen als de schulden van de nalatenschap zonder beperking. Hij wordt hoofdelijk aansprakelijk voor de schulden, zelfs met zijn eigen vermogen. * **Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving**: De erfgenaam aanvaardt de nalatenschap slechts tot beloop van de goederen. De schuldeisers kunnen de nalatenschap dus niet aanvallen met het privévermogen van de erfgenaam. Dit proces kan wel kostelijk zijn omdat een notaris de activa en passiva zal moeten vaststellen. * **Verwerping**: De erfgenaam wijst de nalatenschap volledig af. Hij wordt geacht nooit erfgenaam te zijn geweest. #### 1.4.4 Verdeling, inbreng en erfovereenkomst De verdeling van de erfenis, de inbreng van goederen door erfgenamen en de mogelijkheid tot het sluiten van een erfovereenkomst zijn verdere stappen binnen de wettelijke erfopvolging. ### 1.5 Basisbegrippen van bloedverwantschap in het erfrecht Bloedverwantschap is de juridisch vastgestelde afstamming die de basis vormt voor de erfgerechtigheid. Het gaat hierbij om de **juridische bloedverwantschap**, ongeacht de biologische realiteit. * **Moederlijke afstamming**: Wordt in de regel vastgesteld via de geboorteakte en geeft weinig aanleiding tot betwisting. * **Vaderlijke afstamming**: Kan aanleiding geven tot betwisting, met name wanneer de ouders niet gehuwd zijn. De vaststelling van vaderlijke afstamming gebeurt dan vaak door erkenning. #### 1.5.1 De orde De familieleden worden ingedeeld in verschillende groepen, de zogenaamde orden. De eerste orde sluit alle verdere orden uit. * **Eerste orde**: Descendenten (kinderen, kleinkinderen, enz.). * **Tweede orde**: Ouders, broers en zussen (inclusief halbroers en -zussen), en hun afstammelingen. * **Derde orde**: Ascendenten (voorouders zoals grootouders, overgrootouders, enz.). * **Vierde orde**: Verdere familie, zoals ooms, tantes en hun afstammelingen (neven en nichten), grootooms en groottantes. > **Tip:** Vanaf de derde orde wordt de nalatenschap in twee helften verdeeld: één helft gaat naar de moederlijke lijn en de andere helft naar de vaderlijke lijn. #### 1.5.2 De lijn De term 'lijn' heeft een dubbele betekenis: * **Rechte lijn**: Verwijst naar de directe afstamming (ouders, kinderen, grootouders, kleinkinderen, etc.). * **Zijlijn**: Verwijst naar afstamming via een gemeenschappelijke voorouder (broers, zussen, ooms, tantes, neven, nichten). * **Vaderlijke lijn / Moederlijke lijn**: Deze onderscheiding is vooral relevant vanaf de derde orde voor de verdeling van de nalatenschap. #### 1.5.3 De graad van verwantschap De graad van verwantschap bepaalt de afstand tussen familieleden. Dit is van belang voor de rangorde binnen eenzelfde orde. Hoe dichter de graad, hoe groter het erfrecht. ### 1.6 Verkrijging van erfenissen De verkrijging van erfenissen wordt beheerst door twee hoofdregels en twee belangrijke uitzonderingen: * **Regel 1**: Vertegenwoordigers van de dichtste orde sluiten de vertegenwoordigers van alle verdere ordes uit. * **Regel 2**: Binnen dezelfde orde sluiten vertegenwoordigers in de dichtste graad de vertegenwoordigers van de verdere graden uit. * **Uitzondering 1 (Kloving)**: De prioriteit van ordes en graden wordt doorbroken door de techniek van de kloving, die vooral van toepassing is vanaf de derde orde en zorgt voor een verdeling tussen de vaderlijke en moederlijke lijn. * **Uitzondering 2 (Plaatsvervulling)**: De prioriteit van de graden wordt doorbroken door de techniek van plaatsvervulling. Hierbij kunnen afstammelingen de plaats van hun vooroverleden ouder innemen in de erfopvolging. ### 1.7 Testamenten en reservataire erfgenamen #### 1.7.1 Testamenten Een testament is een techniek om af te wijken van het wettelijk erfrecht. Er bestaan verschillende vormen: * **Eigenhandig testament**: Volledig door de erflater zelf geschreven, gedateerd en ondertekend. Dit is gratis. * **Notarieel testament**: Opgesteld door een notaris. Dit type testament kan niet verdwijnen en biedt meer juridische zekerheid. Het vereist de aanwezigheid van de erflater, een notaris en twee getuigen. De notaris leest het testament voor. * **Internationaal testament**: Een vorm die internationale situaties dekt. Een testament kan legaten bevatten, zowel algemene (een deel van de nalatenschap) als bijzondere (specifieke goederen). > **Tip:** Het notariële testament wordt vaak aangeraden vanwege de zekerheid en het feit dat het niet verloren kan gaan. #### 1.7.2 Reservataire erfgenamen De erflater kan niet vrij over zijn volledige nalatenschap beschikken. Een deel is voorbehouden voor de **reservataire erfgenamen**. * **Reservataire erfgenamen**: Dit zijn voornamelijk de afstammelingen (kinderen, kleinkinderen, etc.) en de langstlevende echtgenoot. * **Reservatair deel**: Het minimumgedeelte van de nalatenschap waarop zij altijd recht hebben en dat de erflater niet kan ontnemen. * **Beschikbaar gedeelte**: Het resterende deel van de nalatenschap waarover de erflater wel vrij kan beschikken, bijvoorbeeld door een testament op te stellen. De omvang van het voorbehouden gedeelte hangt af van het aantal reservataire erfgenamen. ### 1.8 Schenkingen #### 1.8.1 Begrip en verschil met testamenten Een **schenking** is een overeenkomst met onmiddellijk effect, waarbij iemand een goed gratis overdraagt aan een ander. Een **testament** daarentegen is een eenzijdige rechtshandeling die pas werkt na het overlijden van de erflater. > **Tip:** Wat geschonken wordt, blijft geschonken en kan niet meer worden teruggevorderd, tenzij er specifieke voorwaarden zijn opgenomen of in uitzonderlijke omstandigheden. Schenkingen kunnen wel een impact hebben op de verdeling van de nalatenschap. #### 1.8.2 Vormvereisten, schenkingen en huwelijk, schenkingen en erfrecht, en uitzonderingen op de onherroepelijkheid Deze onderdelen behandelen de specifieke vormvereisten voor schenkingen, de relatie tussen schenkingen en het huwelijksvermogensrecht, de impact van schenkingen op het erfrecht (bijvoorbeeld inbreng en inkorting) en de zeldzame uitzonderingen op het principe van de onherroepelijkheid van schenkingen. --- # Wettelijke erfopvolging en basisbegrippen Dit deel behandelt de algemene concepten van wettelijke erfopvolging, waarbij de wet bepaalt wie de nalatenschap van een overledene erft wanneer er geen testament is. ### 2.1 Inleiding tot het erfrecht Het erfrecht regelt de overgang van goederen en schulden van een overledene naar zijn erfgenamen. Dit systeem is gebaseerd op twee principes: familiale solidariteit, waarbij de nalatenschap in de eerste plaats naar de familie gaat, en de bescherming van nabestaanden, met name de langstlevende echtgenoot. Moderne ontwikkelingen bieden echter meer vrijheid om via testament te beschikken over de nalatenschap. * **Wettelijk erfrecht:** De wet bepaalt wie de nalatenschap erft. Dit kan enkel naar natuurlijke personen gaan. * **Testamentair erfrecht:** De erflater stelt zelf een testament op en kan vrij kiezen wie zijn nalatenschap ontvangt, ook aan niet-natuurlijke personen (bedrijven, vzw's, etc.). ### 2.2 Wettelijke erfopvolging: algemene begrippen #### 2.2.1 Devolutie Devolutie, of erfovergang, verwijst naar de manier waarop de nalatenschap wordt overgedragen. Dit kan op twee manieren gebeuren: * **Wettelijke devolutie:** Bepaald door de wet, wanneer er geen testament is. * **Conventionele devolutie:** Bepaald door testamenten. #### 2.2.2 Erfgerechtigden en erfgenamen * **Erfgerechtigden (of erfopvolgers of rechtsopvolgers):** Personen die in aanmerking komen om te erven. * **Erfgenamen:** Personen die de erfenis officieel aanvaarden. #### 2.2.3 Erfdeel Het erfdeel is het gedeelte van de nalatenschap dat een erfgenaam toekomt. * **Wettelijk erfdeel:** Het deel dat iemand erft wanneer er geen testament is. * **Conventioneel erfdeel (beschikbaar deel):** Het deel van de nalatenschap waarover de erflater vrij kan beschikken in een testament. * **Reservatair erfdeel:** Een minimumdeel van de nalatenschap dat wettelijk voorbehouden is voor bepaalde erfgenamen en dat men nooit kan onterven. Kinderen zijn altijd reservataire erfgenamen. #### 2.2.4 Algemene regels bij openvallen van de erfenis Twee cruciale factoren bepalen de wettelijke erfopvolging: * **Tijdstip van overlijden:** Dit is van cruciaal belang voor het bepalen van de erfgenamen en de geldende wetgeving. Het uur van overlijden of de vaststelling ervan is hierbij bepalend. * **Woonplaats van de erflater:** De woonplaats (domicilie) van de erflater op het moment van overlijden is van belang. Dit bepaalt ook waar de aangifte van nalatenschap ingediend moet worden. #### 2.2.5 Hoedanigheid van erfgenamen Om als erfgenaam te kunnen optreden, moet een persoon voldoen aan twee voorwaarden: * **Bestaan:** De erfgenaam moet reeds verwekt zijn op het moment van openvallen van de nalatenschap en bij de erfovergang in leven zijn. Een reeds verwekt kind dat nog niet geboren is, kan dus erven. De begunstigde moet langer leven dan de erflater. * **Niet onwaardig zijn:** De erfgenaam mag niet onwaardig zijn verklaard om te erven. #### 2.2.6 Aanvaarding en verwerping van de nalatenschap Een erfgerechtigde heeft drie mogelijkheden met betrekking tot de nalatenschap: * **Zuivere aanvaarding:** De erfgenaam aanvaardt zowel de activa als de passiva van de nalatenschap. * **Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving:** De erfgenaam aanvaardt de nalatenschap enkel tot beloop van de activa. De schulden worden beperkt tot de waarde van de goederen die men erft. Dit proces kan kostelijk zijn, omdat een notaris de activa en passiva moet inventariseren. * **Verwerping:** De erfgenaam wijst de nalatenschap volledig af. #### 2.2.7 Verdere regels bij wettelijke erfopvolging Naast de algemene begrippen zijn er nog andere regels die van toepassing zijn op de wettelijke erfopvolging: * **Verdeling van de erfenis:** Hoe de nalatenschap wordt verdeeld onder de erfgenamen. * **Inbreng:** Goederen die een erfgenaam reeds tijdens het leven van de erflater heeft ontvangen, moeten soms worden ingebracht in de nalatenschap. * **Erfovereenkomst:** Een overeenkomst tussen erfgenamen om de verdeling van de nalatenschap te regelen. ### 2.3 Basisbegrippen van de wettelijke erfopvolging #### 2.3.1 Bloedverwantschap Bloedverwantschap is de juridisch vastgestelde afstamming en vormt de sleutel tot erfgerechtigheid. Enkel juridische bloedverwantschap telt, ongeacht de biologische realiteit. * **Moederlijke afstamming:** Meestal zonder betwisting, aangezien de biologische afstamming die in de geboorteakte wordt vastgesteld, juridisch bindend is. * **Vaderlijke afstamming:** Kan aanleiding geven tot betwisting, vooral wanneer de ouders niet gehuwd zijn. De vaststelling van vaderlijke afstamming gebeurt dan door erkenning. #### 2.3.2 De orde De orde deelt de familieleden in groepen in, die hiërarchisch geordend zijn. Een lagere orde sluit een hogere orde uit. * **Eerste orde:** Descendenten (kinderen, kleinkinderen, etc.). * **Tweede orde:** Ouders, broers en zussen (inclusief halbroers en -zussen), alsook hun afstammelingen. * **Derde orde:** Ascendenten (voorouders: ouders, grootouders, etc.). * **Vierde orde:** Verdere familieleden, zoals ooms, tantes (en hun afstammelingen: neven en nichten), grootooms en groottantes. #### 2.3.3 De lijn De term "lijn" heeft een dubbele betekenis binnen het erfrecht: * **Rechte lijn:** Afstamming van persoon op persoon (bv. ouder-kind). * **Zijlijn:** Afstamming van een gemeenschappelijke voorouder via verschillende takken (bv. broers en zussen). Daarnaast wordt er onderscheid gemaakt tussen: * **Vaderlijke lijn:** Afstamming via de vader. * **Moederlijke lijn:** Afstamming via de moeder. Dit onderscheid is vooral relevant vanaf de derde orde, waar de nalatenschap wordt gekloofd (verdeeld in twee gelijke helften: één voor de vaderlijke lijn, één voor de moederlijke lijn). Ook in de tweede orde speelt dit een rol in de verdeling. #### 2.3.4 De graad van verwantschap De graad van verwantschap bepaalt de afstand tussen familieleden. Deze graad is belangrijk voor de toepassing van regels zoals plaatsvervulling. ### 2.4 Verkrijging van erfenissen De verkrijging van erfenissen wordt beheerst door twee hoofdregels en twee belangrijke uitzonderingen: #### 2.4.1 Regel 1: Prioriteit van ordes Vertegenwoordigers van de dichtste erforde sluiten de vertegenwoordigers van alle verdere ordes uit. Dit betekent dat bijvoorbeeld kinderen (eerste orde) alle andere familieleden (tweede, derde, vierde orde) uitsluiten. #### 2.4.2 Regel 2: Prioriteit van graden binnen een orde Binnen dezelfde erforde sluiten de vertegenwoordigers in de dichtste graad de vertegenwoordigers van de verdere graden uit. Bijvoorbeeld, een kind (eerste graad in de eerste orde) erft volledig, en kleinkinderen (tweede graad in de eerste orde) erven enkel via plaatsvervulling indien een kind reeds is overleden. #### 2.4.3 Uitzondering 1: Kloving De prioriteit van de ordes en de graden wordt doorbroken door de techniek van de kloving. Dit principe, dat vooral van toepassing is vanaf de derde orde, zorgt voor een gelijke verdeling van de nalatenschap over de vaderlijke en moederlijke lijn. #### 2.4.4 Uitzondering 2: Plaatsvervulling De prioriteit van de graden wordt doorbroken door de techniek van de plaatsvervulling. Dit houdt in dat een afstammeling de plaats kan innemen van een vooroverleden bloedverwant om diens erfdeel te ontvangen. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer een kind is overleden en diens kinderen (de kleinkinderen van de erflater) in diens plaats treden. ### 2.5 Testamenten en reservataire erfgenamen #### 2.5.1 Testamenten Testamenten zijn een middel om het wettelijk erfrecht te doorbreken. Er bestaan verschillende vormen: * **Eigenhandig testament:** Volledig geschreven, gedateerd en ondertekend door de erflater. Dit is gratis. * **Notarieel testament:** Opgesteld door een notaris, voorgelezen aan de erflater in aanwezigheid van twee getuigen (die de erflater niet kent). Dit kan niet zomaar verdwijnen. * **Internationaal testament:** Een vorm die internationaal erkend wordt. Een testament bevat vaak legaten, dit zijn bepalingen waarbij de erflater specifieke goederen of sommen geld toewijst aan bepaalde personen of instellingen. Deze kunnen algemeen of bijzonder van aard zijn. #### 2.5.2 Reservataire erfgenamen Niet de volledige nalatenschap kan vrij worden bepaald door de erflater. Een deel is voorbehouden voor reservataire erfgenamen. * **Reservataire erfgenamen:** Dit zijn de afstammelingen (kinderen, kleinkinderen, etc.) en de langstlevende echtgenoot. * **Reservatair deel:** Het minimumdeel van de nalatenschap waarop deze erfgenamen wettelijk recht hebben en dat niet ontnomen kan worden, zelfs niet bij testament. Het reservataire deel wordt berekend op basis van het aantal reservataire erfgenamen. ### 2.6 Schenkingen #### 2.6.1 Begrip en verschil met testamenten Een schenking is een overeenkomst met onmiddellijk effect, waarbij iemand een goed overdraagt aan een ander persoon terwijl hij nog leeft. Een testament is een eenzijdige handeling die pas na het overlijden van de erflater uitwerking heeft. Wat geschonken is, blijft geschonken, terwijl een testament de nalatenschap na overlijden regelt. #### 2.6.2 Vormvereisten, huwelijk, erfrecht en uitzonderingen Er gelden specifieke vormvereisten voor schenkingen. Schenkingen kunnen ook een impact hebben op het huwelijksvermogen en het erfrecht. De onherroepelijkheid van schenkingen kent eveneens uitzonderingen. --- # Verkrijging van erfenissen en testamenten Het verkrijgen van erfenissen en testamenten regelt de overgang van vermogen van een overledene naar zijn nabestaanden, waarbij zowel wettelijke regels als de wensen van de erflater via testamenten een rol spelen. ## 3. Verkrijging van erfenissen en testamenten ### 3.1 Doel en systeem van het erfrecht Het erfrecht heeft tot doel de overgang van goederen en schulden van een overledene naar zijn erfgenamen te regelen. Het is gebaseerd op twee beginselen: * **Familiale solidariteit**: De nalatenschap gaat in eerste instantie naar de familie. * **Bescherming van nabestaanden**: Dit omvat onder andere de bescherming van de langstlevende echtgenoot. Moderne ontwikkelingen bevorderen de testamentaire vrijheid, waardoor men bij testament kan beschikken over de nalatenschap. #### 3.1.1 Wettelijke en testamentaire erfopvolging * **Wettelijke erfopvolging**: Wanneer iemand overlijdt zonder testament, bepaalt de wet wie de erfgenamen zijn. De nalatenschap kan enkel naar natuurlijke personen gaan. * **Testamentaire erfopvolging**: Bij het opstellen van een testament kan men zelf kiezen wie de nalatenschap ontvangt, inclusief begunstiging van specifieke personen of het schenken aan niet-natuurlijke personen (zoals bedrijven of vzw's). #### 3.1.2 Begrippen in het erfrecht * **Devolutie (erfovergang)**: Het proces waarbij de nalatenschap overgaat op de erfgenamen. * **Wettelijke devolutie**: De erfovergang volgens de wet. * **Conventionele devolutie**: De erfovergang zoals bepaald in testamenten. * **Erfgerechtigden (erfopvolgers, rechtsopvolgers)**: Personen die in aanmerking komen om te erven. * **Erfgenamen**: Personen die de erfenis officieel aanvaarden. * **Erfdeel**: Het aandeel dat een erfgenaam ontvangt. * **Wettelijk erfdeel**: Het deel dat een erfgenaam ontvangt bij wettelijke erfopvolging. * **Conventioneel erfdeel (beschikbaar deel)**: Het deel van de nalatenschap waarover de erflater vrij kan beschikken in een testament. * **Reservatair erfdeel**: Het minimumdeel van de nalatenschap waarop bepaalde erfgenamen, zoals kinderen, recht hebben en dat niet via testament kan worden ontnomen. #### 3.1.3 Algemene regels voor de openval van de erfenis De erfenis valt open op het moment van het overlijden van de erflater. Het tijdstip van overlijden is cruciaal. De woonplaats van de erflater (de plaats waar die gedomicilieerd was) is eveneens van belang, omdat dit bepaalt waar de aangifte van nalatenschap moet worden ingediend. #### 3.1.4 Hoedanigheid van erfgenamen Om erfgenaam te kunnen zijn, moet een persoon aan de volgende voorwaarden voldoen: * **Bestaan (positieve voorwaarde)**: De erfgenaam moet bestaan op het moment van openvallen van de nalatenschap. Een reeds verwekt kind dat nog niet geboren is, kan reeds erven, mits het levend geboren wordt. De begunstigde moet langer leven dan de erflater. * **Niet onwaardig zijn (negatieve voorwaarde)**: Een erfgenaam mag niet onwaardig zijn om te erven. #### 3.1.5 Aanvaarding en verwerping van de nalatenschap Een erfgerechtigde heeft de keuze tussen drie mogelijkheden: * **Zuivere aanvaarding**: De erfgenaam aanvaardt de nalatenschap volledig, inclusief alle schulden. * **Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving**: De erfgenaam aanvaardt de nalatenschap enkel tot beloop van de activa. Een notaris zal een inventaris opmaken van de activa en passiva. Indien de schulden de activa overschrijden, hoeft de erfgenaam de schulden niet persoonlijk te voldoen. * **Verwerping**: De erfgenaam wijst de nalatenschap volledig af. #### 3.1.6 Verdeling, inbreng en erfovereenkomsten Naast aanvaarding en verwerping, zijn ook de verdeling van de erfenis, de inbreng (verrekening van eerder gedane schenkingen) en erfovereenkomsten (overeenkomsten tussen erfgenamen over de verdeling) belangrijke aspecten van de erfopvolging. ### 3.2 Wettelijke erfopvolging in detail #### 3.2.1 Bloedverwantschap Bloedverwantschap, gedefinieerd als een juridisch vastgestelde afstamming, is de basis voor erfgerechtigheid. Enkel juridische bloedverwantschap telt, ongeacht biologische realiteit. * **Moederlijke afstamming**: Wordt vastgesteld in de geboorteakte. * **Vaderlijke afstamming**: Kan aanleiding geven tot betwisting, zeker wanneer de ouders niet gehuwd zijn. De vaststelling gebeurt dan vaak via erkenning. #### 3.2.2 De orde De orde verdeelt de familieleden in groepen, waarbij de hogere ordes de lagere uitsluiten: * **Eerste orde**: Descendenten (kinderen, kleinkinderen, etc.). * **Tweede orde**: Ouders, broers en zussen (inclusief halbroers en -zussen), en hun afstammelingen. * **Derde orde**: Ascendenten (ouders, grootouders, etc.). * **Vierde orde**: Verdere familie (ooms, tantes, neven en nichten, grootooms, groottantes). #### 3.2.3 De lijn De lijn kent een dubbele betekenis: * **Rechte lijn**: Ouders, kinderen, kleinkinderen, etc. * **Zijlijn**: Broers, zussen, ooms, tantes, neven en nichten. Daarnaast wordt er onderscheid gemaakt tussen de **vaderlijke lijn** en de **moederlijke lijn**, wat met name vanaf de derde orde relevant is voor de verdeling van de nalatenschap. In de tweede orde wordt de nalatenschap ook verdeeld tussen de vaderlijke en moederlijke lijn. #### 3.2.4 De graad van verwantschap De graad van verwantschap bepaalt de afstand tussen familieleden. Dit is relevant voor de toepassing van de wettelijke regels van erfopvolging. #### 3.2.5 Verkrijging van erfenissen: regels en uitzonderingen De verkrijging van erfenissen wordt beheerst door twee hoofdregels en twee belangrijke uitzonderingen: * **Regel 1**: Vertegenwoordigers van de dichtste erfordes sluiten de vertegenwoordigers van alle verdere ordes uit. Dit betekent dat, indien er erfgenamen in de eerste orde zijn, erfgenamen uit de tweede, derde en vierde orde geen aanspraak kunnen maken op de nalatenschap. * **Regel 2**: Binnen dezelfde erforde sluiten de vertegenwoordigers in de dichtste graad de vertegenwoordigers van de verdere graden uit. Bijvoorbeeld, binnen de eerste orde (kinderen), zullen de kinderen van de overledene erven en niet de kleinkinderen, tenzij er sprake is van plaatsvervulling. Er zijn twee uitzonderingen op deze prioriteitsregels: * **Uitzondering 1: Kloving**: De prioriteit van de ordes en de graden wordt doorbroken door de techniek van de kloving. Dit principe is vooral van toepassing vanaf de derde orde en zorgt voor een gelijke verdeling van de nalatenschap tussen de vaderlijke en moederlijke lijn, ongeacht de dichtheid van de bloedverwanten in elke lijn. * **Uitzondering 2: Plaatsvervulling**: De prioriteit van de graden wordt doorbroken door de techniek van de plaatsvervulling. Dit houdt in dat wanneer een erfgerechtigde reeds is overleden, zijn of haar plaats kan worden ingenomen door zijn of haar afstammelingen. Dit is met name van toepassing in de eerste orde (kinderen vervangen door kleinkinderen) en de tweede orde (broers/zussen vervangen door hun kinderen, d.w.z. neven/nichten van de erflater). ### 3.3 Testamenten en reservataire erfgenamen #### 3.3.1 Testamenten Een testament is een juridische akte waarmee een persoon (de testator) zijn nalatenschap kan regelen voor na zijn overlijden. Het is een techniek om af te wijken van het wettelijk erfrecht. De mogelijke vormen van testamenten zijn: * **Eigenhandig testament**: Volledig door de testator zelf geschreven, gedateerd en ondertekend. Het is gratis. * **Notarieel testament**: Opgesteld door een notaris, in het bijzijn van twee getuigen. Dit testament kan niet verdwijnen en biedt extra rechtszekerheid. De notaris leest het testament voor aan de testator en de getuigen. * **Internationaal testament**: Een vorm die voldoet aan specifieke internationale regels en nuttig kan zijn bij grensoverschrijdende vermogens. Een testament kan legaten bevatten, dit zijn beschikkingen van de erflater over specifieke goederen of een deel van zijn nalatenschap. #### 3.3.2 Reservataire erfgenamen De testamentaire vrijheid is niet absoluut. Bepaalde erfgenamen, de reservataire erfgenamen, hebben recht op een minimumgedeelte van de nalatenschap dat niet kan worden ontnomen door een testament. * **Descendenten (kinderen en hun afstammelingen)**: Zijn altijd reservataire erfgenamen. Ze kunnen nooit volledig onterfd worden. * **Langstlevende echtgenoot**: Is eveneens reservataire erfgenaam. Het reservataire deel is het gedeelte van de nalatenschap waarop deze erfgenamen altijd recht hebben, ongeacht wat er in het testament staat. Het overige deel van de nalatenschap is het "beschikbaar gedeelte", waarover de erflater vrij kan beschikken in zijn testament. ### 3.4 Schenkingen #### 3.4.1 Begrip en verschil met testamenten * **Schenking**: Een overeenkomst die onmiddellijk effect heeft. Wat geschonken is, blijft geschonken. * **Testament**: Een eenzijdige handeling die pas werkt na het overlijden van de erflater. Het onderscheid is cruciaal: schenkingen gebeuren bij leven en testamenten regelen de nalatenschap na overlijden. #### 3.4.2 Vormvereisten, schenkingen en huwelijk, schenkingen en erfrecht, uitzonderingen op onherroepelijkheid Deze sectie omvat de specifieke vormvereisten voor schenkingen, de juridische implicaties van schenkingen in relatie tot het huwelijk en het erfrecht, en de zeldzame uitzonderingen op het principe van de onherroepelijkheid van schenkingen. De details van deze subonderdelen vereisen verdere studie van specifieke wetteksten en jurisprudentie. --- # Schenkingen Schenkingen vertegenwoordigen een overeenkomst met onmiddellijk effect, wat hen onderscheidt van testamenten die een eenzijdige handeling zijn en pas na het overlijden van de schenker rechtsgevolgen hebben. ### 4.1 Begrip en onderscheid met testamenten Een schenking is een overeenkomst waarbij een persoon, de schenker, een goed onmiddellijk en onherroepelijk overdraagt aan een andere persoon, de begiftigde, die het aanvaardt. Het essentiële verschil met een testament ligt in het tijdstip van inwerkingtreding en de aard van de handeling. * **Schenking:** * Een overeenkomst tussen twee levende partijen. * Heeft een onmiddellijk effect: de overdracht van het goed gebeurt op het moment van de schenking. * Is in principe onherroepelijk. * **Testament:** * Een eenzijdige rechtshandeling. * Werkt pas na het overlijden van de erflater. * Is in principe herroepelijk door de erflater. > **Tip:** De onmiddellijke en onherroepelijke aard van schenkingen betekent dat wat eenmaal geschonken is, definitief is en niet zomaar teruggevorderd kan worden, tenzij er specifieke uitzonderingen van toepassing zijn. ### 4.2 Vormvereisten De vormvereisten voor schenkingen variëren afhankelijk van het type schenking en het goed dat wordt geschonken. Hoewel de specifieke details van de vormvereisten in de verstrekte tekst niet diepgaand worden uitgewerkt, is het cruciaal om te weten dat er specifieke formaliteiten nageleefd moeten worden om een schenking geldig te laten zijn. Deze formaliteiten zijn er om de wil van de schenker vast te stellen en te beschermen, en om de begiftigde duidelijkheid te geven over de aard en omvang van de schenking. ### 4.3 Schenkingen en huwelijk De relatie tussen schenkingen en het huwelijk is significant, vooral in het kader van huwelijkscontracten en giften tussen echtgenoten. Schenkingen die tijdens het huwelijk worden gedaan, kunnen invloed hebben op de huwgemeenschap of het eigen vermogen van de echtgenoten en dienen in overeenstemming met de bepalingen van het huwelijkscontract te gebeuren. ### 4.4 Schenkingen en erfrecht Schenkingen hebben een directe impact op de verdeling van de nalatenschap. Goederen die bij leven zijn geschonken, kunnen in mindering worden gebracht op het deel waar erfgenamen recht op hebben, tenzij de schenker anders heeft bepaald (bijvoorbeeld via een in te brengen schenking of als het een onderdeel betreft van het beschikbaar deel). Dit is met name relevant in relatie tot het reservataire deel van erfgenamen. > **Tip:** Schenkingen kunnen worden ingebracht in de nalatenschap (inbreng) of afgehouden worden van het beschikbaar deel. Het is belangrijk om de bedoeling van de schenker hieromtrent duidelijk vast te leggen. ### 4.5 Uitzonderingen op de onherroepelijkheid Hoewel schenkingen in principe onherroepelijk zijn, kent de wet enkele specifieke uitzonderingen waarbij een schenking toch kan worden herroepen of tenietgedaan. Deze uitzonderingen zijn strikt geregeld en dienen ter bescherming van de schenker in uitzonderlijke omstandigheden. De belangrijkste uitzonderingen die vaak worden besproken zijn: * **Erkenning van ondankbaarheid:** Indien de begiftigde zich ernstig misdraagt tegenover de schenker (bijvoorbeeld door een misdrijf tegen de schenker te plegen, of door de schenker in een situatie van wettelijke armoede te laten zonder hulp te bieden), kan de schenking herroepen worden. * **Niet-uitvoering van de voorwaarde:** Indien de schenking onderworpen was aan een voorwaarde die de begiftigde niet heeft vervuld. * **Geboorte van een kind (in specifieke gevallen):** Hoewel minder courant in het huidige recht, kan de geboorte van een wettig kind na de schenking onder bepaalde omstandigheden aanleiding geven tot herroeping. Het is essentieel om de precieze wettelijke bepalingen omtrent deze uitzonderingen te raadplegen, aangezien de toepassing ervan strikt gedefinieerd is. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Erfrecht | Het rechtsgebied dat de overgang regelt van de goederen en schulden van een overledene naar zijn erfgenamen. | | Testamentaire vrijheid | Het recht van een persoon om bij testament vrij te beschikken over zijn nalatenschap, binnen de wettelijke grenzen. | | Reservataire erfgenamen | Erfgenamen die wettelijk beschermd zijn en altijd aanspraak maken op een bepaald minimumdeel van de nalatenschap, ongeacht de wilsbeschikking van de erflater. | | Wettelijk erfrecht | De regels die bepalen wie erft wanneer er geen geldig testament is opgemaakt. De wet bepaalt de erfgenamen en hun onderlinge verhoudingen. | | Testamentair erfrecht | Het erfrecht dat gebaseerd is op een testament, waarbij de erflater zelf de erfgenamen en de verdeling van de nalatenschap kan bepalen. | | Devolutie (erfovergang) | Het proces waarbij de nalatenschap van een overledene overgaat op zijn erfgenamen. Dit kan wettelijk of testamentair bepaald zijn. | | Wettelijke devolutie | De erfovergang die plaatsvindt volgens de bepalingen van de wet, in afwezigheid van een testament. | | Conventionele devolutie | De erfovergang die plaatsvindt op basis van een testament of andere uiterste wilsbeschikking. | | Erfgerechtigden (erfopvolgers) | Personen die in aanmerking komen om te erven, zowel op grond van de wet als op grond van een testament. | | Erfgenamen | Personen die de nalatenschap officieel aanvaarden en daardoor de rechten en plichten van de overledene overnemen. | | Erfdeel | Het deel van de nalatenschap waarop een erfgenaam recht heeft. Dit kan wettelijk bepaald zijn of testamentair toegekend worden. | | Wettelijk erfdeel | Het deel van de nalatenschap dat een erfgenaam toekomt op basis van de wettelijke erfopvolgingsregels, zonder testament. | | Conventioneel erfdeel (beschikbaar deel) | Het deel van de nalatenschap waarover de erflater vrij kan beschikken in zijn testament, nadat de reservataire delen zijn toegekend. | | Reservatair erfdeel | Het minimumdeel van de nalatenschap dat voorbehouden is voor de reservataire erfgenamen, zoals kinderen of de langstlevende echtgenoot. | | Bloedverwantschap | De juridisch vastgestelde afstamming tussen personen, die een sleutelrol speelt in de bepaling van erfgerechtigheid. | | Orde van erfopvolging | Een indeling van familieleden in groepen (ordes) die bepalen wie erft. Een lagere orde sluit een hogere orde uit. | | Lijn (rechte lijn, zijlijn, vaderlijke lijn, moederlijke lijn) | Aanduiding van de afstamming. Rechte lijn is directe afstamming (ouder-kind), zijlijn is via een gemeenschappelijke voorouder (broer-zus). Vaderlijke en moederlijke lijn onderscheiden de afstamming via de vader of moeder. | | Graad van verwantschap | Bepaalt de afstand tussen familieleden, bijvoorbeeld vader is 1e graad, broer is 2e graad in rechte zijlijn. | | Plaatsvervulling | Techniek waarbij een afstammeling de plaats inneemt van een vooroverleden erfgenaam om diens erfdeel te verkrijgen. | | Kloving | Een techniek in het erfrecht waarbij de nalatenschap wordt verdeeld tussen de vaderlijke en moederlijke lijn, met name vanaf de derde orde. | | Eigenhandig testament | Een testament dat volledig door de erflater zelf is geschreven en ondertekend, zonder tussenkomst van een notaris. | | Notarieel testament | Een testament dat wordt opgemaakt door een notaris, voorgelezen aan de erflater en twee getuigen, wat zorgt voor een grotere rechtszekerheid. | | Internationaal testament | Een testament dat voldoet aan de vormvereisten van een internationale conventie om geldig te zijn in meerdere landen. | | Legaten | Bepalingen in een testament waarbij de erflater specifieke goederen of een som geld toekent aan bepaalde personen of organisaties. | | Schenking | Een overeenkomst waarbij iemand tijdens zijn leven een goed onmiddellijk en onherroepelijk wegschenkt aan een ander, zonder tegenprestatie. |

# Doel en systeem van het erfrecht Het erfrecht regelt de overgang van vermogen van een overledene naar zijn erfgenamen, waarbij familialen solidariteit en bescherming van nabestaanden centraal staan, aangevuld met moderne testamentaire vrijheid. ## 1. Doel en systeem van het erfrecht Het erfrecht heeft als primair doel de overgang van goederen en schulden van een overledene naar diens erfgenamen te regelen. Dit systeem is gebaseerd op twee fundamentele beginselen: * **Familiale solidariteit**: Dit principe stelt dat de nalatenschap in de eerste plaats bestemd is voor de familieleden van de overledene. De wet creëert hiërarchieën binnen de familie om te bepalen wie erft. * **Bescherming van de nabestaanden**: Een belangrijk aspect van het erfrecht is de bescherming van degenen die de overledene achterlaat, in het bijzonder de langstlevende echtgenoot. Naast deze traditionele beginselen, evolueert het erfrecht naar een grotere mate van testamentaire vrijheid, waardoor individuen meer controle krijgen over de verdeling van hun nalatenschap. ### 1.1 Erfopvolgingssystemen Het Belgische erfrecht is geen monolithisch systeem, maar combineert verschillende benaderingen om de erfopvolging te regelen. Deze combinatie streeft ernaar een evenwicht te vinden tussen de wensen van de overledene en de bescherming van diens naasten. ### 1.2 Wettelijke erfopvolging Wettelijke erfopvolging treedt in werking wanneer de overledene geen testament heeft opgesteld of wanneer het testament de volledige nalatenschap niet regelt. De wet bepaalt dan wie de erfgenamen zijn en welk deel van de nalatenschap zij ontvangen. #### 1.2.1 Algemene begrippen in de wettelijke erfopvolging * **Erfrecht**: Het geheel van regels dat de overgang van het vermogen van een overledene regelt. * **Devolutie (of erfovergang)**: Het proces waarbij het vermogen van de overledene overgaat naar de erfgenamen. Dit kan **wettelijk** (door de wet bepaald) of **conventioneel** (door een testament of schenking bepaald) gebeuren. * **Erfgerechtigden (of erfopvolgers of rechtsopvolgers)**: Personen die een recht hebben op de nalatenschap. * **Erfgenamen**: Erfgerechtigden die de nalatenschap daadwerkelijk verkrijgen. * **Erfdeel**: Het gedeelte van de nalatenschap dat een erfgerechtigde toekomt. Dit kan **wettelijk erfdeel**, **conventioneel erfdeel** (indien bepaald bij testament of schenking) of **reservatair erfdeel** zijn. #### 1.2.2 Algemene regels van wettelijke erfopvolging * **Openvallen van de erfenis**: De erfenis valt open op het moment van het overlijden van de erflater. Het **tijdstip** en de **woonplaats** van de erflater op dat moment zijn cruciaal voor de bepaling van de toepasselijke wetgeving. * **Hoedanigheid van erfgenamen**: Om als erfgenaam te kunnen optreden, moet een persoon aan twee voorwaarden voldoen: * **Bestaan**: De erfgenaam moet op het moment van het openvallen van de erfenis reeds bestaan en nog in leven zijn. Dit betekent dat een kind dat na het overlijden van de erflater wordt geboren, wel nog kan erven indien het reeds verwekt was. * **Niet onwaardig zijn**: Een erfgenaam mag niet onwaardig zijn om te erven. Onwaardigheid kan voortvloeien uit ernstige misdrijven tegen de overledene of diens familie, of uit het verduisteren van goederen van de nalatenschap. * **Aanvaarding en verwerping**: Een erfgerechtigde heeft drie opties met betrekking tot de nalatenschap: * **Zuivere aanvaarding**: De erfgenaam aanvaardt zowel de goederen als de schulden van de nalatenschap, zelfs indien de schulden de waarde van de goederen overschrijden. * **Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving**: De erfgenaam aanvaardt de nalatenschap, maar is slechts gehouden tot de schulden tot beloop van de waarde van de goederen die hij uit de nalatenschap verkrijgt. Dit beschermt het eigen vermogen van de erfgenaam. * **Verwerping**: De erfgenaam wijst de nalatenschap volledig af. Hij wordt geacht nooit erfgenaam te zijn geweest en verkrijgt niets uit de nalatenschap, maar draagt ook niet bij in de schulden. * **Verdeling van de erfenis**: Na aanvaarding moet de nalatenschap verdeeld worden onder de erfgenamen. * **Inbreng**: Bepaalde schenkingen die de erflater aan een erfgenaam heeft gedaan, moeten ingebracht worden in de nalatenschap bij de verdeling. Dit dient om de gelijkheid tussen de erfgenamen te bewaren. * **Erfovereenkomst**: Dit is een overeenkomst tussen de deelgenoten van een nalatenschap betreffende de verdeling van die nalatenschap. #### 1.2.3 Basisbegrippen in de wettelijke erfopvolging * **Bloedverwantschap**: De juridische band tussen personen die van elkaar afstammen. * **Principe**: Juridisch vastgestelde afstamming is de sleutel tot erfgerechtigheid. Enkel de juridische bloedverwantschap telt, ongeacht de biologische realiteit. * **Moederlijke afstamming**: Meestal eenduidig vastgesteld via de geboorteakte, die de biologische afstamming juridisch bevestigt. * **Vaderlijke afstamming**: Kan aanleiding geven tot betwisting, vooral wanneer de ouders niet gehuwd zijn. In dat geval wordt de vaderlijke afstamming vastgesteld door erkenning. * **De orde**: De familieleden worden ingedeeld in groepen, de zogenaamde ordes. De hogere ordes sluiten de lagere ordes uit. * **Eerste orde**: Descendenten (afstammelingen): kinderen, kleinkinderen, etc. * **Tweede orde**: Ouders, broers en zussen (inclusief halbroers en -zussen), alsook hun afstammelingen. * **Derde orde**: Ascendenten (voorouders): ouders, grootouders, etc. * **Vierde orde**: Verdere familie: ooms, tantes (en hun afstammelingen: neven en nichten), grootooms en groottantes. * **De lijn**: Verwijst naar de relatie tussen familieleden. * **Rechte lijn**: Afstamming van persoon op persoon (bv. ouder-kind, kind-kleinkind). * **Zijlijn**: Afstamming van een gemeenschappelijke voorouder (bv. broers en zussen, neven en nichten). * **Vaderlijke lijn / Moederlijke lijn**: Geeft de lijn van afstamming via respectievelijk de vader of de moeder aan, wat vooral relevant is vanaf de derde orde. * **De graad van verwantschap**: Deze bepaalt de afstand tussen twee familieleden. Hoe dichter de graad, hoe dichter de verwantschap. Dit is bepalend binnen eenzelfde orde. #### 1.2.4 Verkrijging van erfenissen De verkrijging van erfenissen wordt bepaald door twee hoofdregels, met twee belangrijke uitzonderingen: * **Regel 1 (Prioriteit van ordes)**: Vertegenwoordigers van de dichtste erforde sluiten de vertegenwoordigers van alle verdere ordes uit. Dit betekent dat, indien er nog kinderen (eerste orde) in leven zijn, de ouders (tweede orde) of grootouders (derde orde) niet erven. * **Regel 2 (Prioriteit van graden)**: Binnen dezelfde orde sluiten de vertegenwoordigers in de dichtste graad de vertegenwoordigers van de verdere graden uit. Bijvoorbeeld, binnen de eerste orde erven kinderen (dichtere graad) vóór kleinkinderen (verdere graad). * **Uitzondering 1 (Kloving)**: De techniek van kloving doorbreekt de prioriteit van de ordes en de graden. Dit houdt in dat wanneer er geen erfgenamen zijn in een bepaalde lijn (bv. geen afstammelingen via de vaderlijke lijn), de nalatenschap toekomt aan de erfgenamen in de andere lijn (bv. de erfgenamen via de moederlijke lijn). * **Uitzondering 2 (Plaatsvervulling)**: De techniek van plaatsvervulling doorbreekt de prioriteit van de graden. Wanneer een erfgerechtigde die wel erfgenamen zou hebben voortgebracht (bv. een kind) is overleden, kunnen diens afstammelingen (bv. kleinkinderen) in diens plaats treden en het deel erven dat hun voorouder zou hebben gekregen. Dit geldt voor de eerste, tweede en vierde orde. ### 1.3 Testamenten en reservataire erfgenamen #### 1.3.1 Testamenten Een testament is een eenzijdige rechtshandeling waarbij een persoon zijn wil met betrekking tot de verdeling van zijn nalatenschap na zijn overlijden vastlegt. De belangrijkste vormen van testamenten zijn: * **Eigenhandig testament**: Volledig geschreven en ondertekend door de erflater. * **Notarieel testament**: Opgesteld door een notaris, in aanwezigheid van de erflater en eventueel getuigen. * **Internationaal testament**: Een vorm die internationaal erkend wordt en specifieke procedurele vereisten kent. Een testament kan legaten bevatten, zijnde bepalingen waarbij de erflater een bepaald goed of een bepaald deel van zijn nalatenschap toekent aan een persoon of instelling. Dit kunnen algemene legaten (bv. de gehele nalatenschap) of bijzondere legaten (bv. een specifiek schilderij) zijn. #### 1.3.2 Reservataire erfgenamen Niet alle goederen van de nalatenschap kunnen vrij bij testament worden vermaakt. Er bestaat een **voorbehouden gedeelte** dat wettelijk is gereserveerd voor bepaalde erfgenamen, de **reservataire erfgenamen**. Het resterende deel is het **beschikbaar gedeelte**, waarover de erflater vrij kan beschikken. * **Reservataire erfgenamen**: In het Belgische recht zijn dit in de eerste plaats de **descendenten** (kinderen, kleinkinderen, etc.) en de **langstlevende echtgenoot**. * **Reservatair deel**: Dit is het minimum waarop de reservataire erfgenamen wettelijk recht hebben. De omvang van dit voorbehouden deel hangt af van het aantal reservataire erfgenamen. ### 1.4 Schenkingen #### 1.4.1 Begrip – Verschil met testamenten Een **schenking** is een overeenkomst waarbij iemand (de schenker) onmiddellijk en onherroepelijk een goed uit zijn vermogen afstaat aan een ander (de begiftigde), die het aanneemt. Het belangrijkste verschil met een testament is dat een schenking een **onmiddellijk effect** heeft, terwijl een testament pas **werking heeft na overlijden**. #### 1.4.2 Vormvereisten Schenkingen moeten aan specifieke vormvereisten voldoen om geldig te zijn. De aard van deze vereisten hangt af van het type goed dat geschonken wordt. #### 1.4.3 Schenkingen en huwelijk Schenkingen kunnen een rol spelen in het huwelijksvermogensrecht en de planning van het huwelijksvermogen. #### 1.4.4 Schenkingen en erfrecht Schenkingen die de erflater tijdens zijn leven heeft gedaan, kunnen een impact hebben op de nalatenschap na overlijden. Ze kunnen deel uitmaken van de **inbreng** of de **herroepingsberekening** om de reserve van de reservataire erfgenamen te bepalen. #### 1.4.5 Uitzonderingen op de onherroepelijkheid Hoewel schenkingen in principe onherroepelijk zijn, voorziet de wet in specifieke uitzonderingen, zoals bij ernstige persoonlijke ingebruikingen of ondankbaarheid. --- # Wettelijke erfopvolging Dit onderwerp behandelt de algemene begrippen en regels van wettelijke erfopvolging, inclusief bloedverwantschap, ordes, lijnen, graden, en de mechanismen van vertegenwoordiging, kloving en plaatsvervulling. ### 6.2.1 Algemene begrippen Het erfrecht regelt de overgang van goederen en schulden van een overledene naar zijn erfgenamen. Het principe is familiale solidariteit, waarbij de nalatenschap in eerste instantie naar de familie gaat, en de bescherming van nabestaanden, zoals de langstlevende echtgenoot. Moderne ontwikkelingen bevorderen testamentaire vrijheid. De belangrijkste begrippen zijn: * **Erfrecht:** Het geheel van rechtsregels die de overgang van het vermogen van een overledene regelen. * **Devolutie (of erfovergang):** De manier waarop de nalatenschap overgaat. Dit kan wettelijk (wettelijke devolutie) of via testament (conventionele devolutie) gebeuren. * **Erfgerechtigden (of erfopvolgers of rechtsopvolgers):** Personen die recht hebben op (een deel van) de nalatenschap. * **Erfgenamen:** Erfgerechtigden die de nalatenschap aanvaard hebben. * **Erfdeel:** Het deel van de nalatenschap dat een erfgenaam toekomt. * **Wettelijk erfdeel:** Het deel bepaald door de wet bij gebreke van een testament. * **Conventioneel erfdeel:** Het deel bepaald door de erflater in een testament. * **Reservatair erfdeel:** Het minimumdeel waarop bepaalde erfgenamen (reservataire erfgenamen) wettelijk recht hebben. ### 6.2.2 Algemene regels #### A. Openvallen van de erfenis De erfenis valt open op het ogenblik van het overlijden, en de bepaling van het bevoegde recht gebeurt op basis van de laatste woonplaats van de overledene. #### B. Hoedanigheid van erfgenamen Om erfgenaam te kunnen zijn, moet een persoon aan twee voorwaarden voldoen: 1. **Bestaan:** De erfgenaam moet al leven op het ogenblik van het openvallen van de nalatenschap. Dit geldt ook voor nog te verwekken kinderen, mits zij binnen de 300 dagen na het overlijden worden geboren. 2. **Niet onwaardig zijn:** Een erfgenaam mag niet juridisch onwaardig zijn om te erven. Onwaardigheid kan het gevolg zijn van bepaalde strafbare feiten gepleegd ten aanzien van de erflater of zijn familie. #### C. Aanvaarding en verwerping Erfgerechtigden hebben drie mogelijkheden bij het openvallen van de nalatenschap: 1. **Zuivere aanvaarding:** De erfgenaam aanvaardt de nalatenschap integraal, met zowel de lusten als de lasten. Dit kan uitdrukkelijk of stilzwijgend gebeuren. 2. **Aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving:** De erfgenaam aanvaardt de nalatenschap, maar is slechts gehouden tot betaling van de schulden tot beloop van de waarde van de goederen die hij uit de nalatenschap verkrijgt. Een boedelbeschrijving is verplicht. 3. **Verwerping:** De erfgenaam verwerpt de nalatenschap. Hij wordt geacht nooit erfgenaam te zijn geweest. Dit moet uitdrukkelijk gebeuren door een verklaring op de griffie van de rechtbank van de laatst bekende woonplaats van de erflater. #### D. Verdeling van de erfenis De verdeling van de nalatenschap onder de erfgenamen wordt geregeld door de wet of door de wil van de erflater (in een testament of via een erfovereenkomst). #### E. Inbreng Inbreng is de verplichting voor een erfgenaam om schenkingen of legaten die hij van de erflater heeft ontvangen, mee te brengen in de verdeling van de nalatenschap. Dit dient om de gelijkheid tussen erfgenamen te waarborgen. #### F. Erfovereenkomst Een erfovereenkomst is een overeenkomst tussen erfgenamen (of potentiële erfgenamen) betreffende de verdeling of de rechten op een nalatenschap. ### 6.2.3 Basisbegrippen van de wettelijke erfopvolging #### Bloedverwantschap Bloedverwantschap is de juridisch vastgestelde afstamming tussen personen. Enkel de juridische bloedverwantschap, ongeacht de biologische realiteit, is relevant voor de erfopvolging. * **Moederlijke afstamming:** De afstamming van de moeder is meestal onbetwist, aangezien deze wordt vastgesteld in de geboorteakte. * **Vaderlijke afstamming:** De afstamming van de vader kan aanleiding geven tot betwisting, vooral wanneer de ouders niet gehuwd zijn. De vaderlijke afstamming wordt dan vastgesteld door erkenning. #### De orde De ordes delen de familieleden in groepen in op basis van de nabijheid tot de overledene: * **Eerste orde:** Descendenten (kinderen, kleinkinderen, etc.). * **Tweede orde:** Ouders, broers en zussen (inclusief halbroers en -zussen), alsook hun afstammelingen. * **Derde orde:** Ascendenten (ouders, grootouders, etc.). * **Vierde orde:** Verdere familie (ooms, tantes, neven, nichten, grootooms, groottantes). #### De lijn De lijn beschrijft de manier waarop bloedverwanten aan elkaar gerelateerd zijn: * **Rechte lijn:** Afstamming van ouder op kind (bv. grootouder-ouder-kind). * **Zijlijn:** Verwanten die van een gemeenschappelijke voorouder afstammen, maar niet rechtstreeks van elkaar (bv. broer-zus-neef). * **Vaderlijke lijn en moederlijke lijn:** Geeft de afstamming langs vaderskant of moederskant aan. Dit is vooral relevant vanaf de derde orde. #### De graad van verwantschap De graad van verwantschap bepaalt de afstand tussen familieleden en wordt berekend per geboorte die de verbinding tussen hen vormt. In de rechte lijn is het aantal graden gelijk aan het aantal geboorten. In de zijlijn telt men de geboorten tot aan de gemeenschappelijke voorouder en dan terug naar de betroffene. * **Voorbeeld:** Een broer en zus zijn verwant in de tweede graad (kind A -> ouder -> kind B). Een neef en tante zijn verwant in de derde graad (neef -> ouder -> grootouder -> tante). ### 6.2.4 Verkrijging van erfenissen Bij wettelijke erfopvolging gelden twee hoofdregels en twee belangrijke uitzonderingen voor de verkrijging van de nalatenschap: **Regel 1: De vertegenwoordigers van de dichtste erforde sluiten de vertegenwoordigers van alle verdere ordes uit.** Dit betekent dat als er erfgenamen in een hogere orde zijn, de erfgenamen uit lagere ordes geen recht hebben op de nalatenschap. De eerste orde (kinderen) heeft voorrang op de tweede orde (ouders, broers/zussen), enzovoort. **Regel 2: Binnen dezelfde erforde sluiten de vertegenwoordigers in de dichtste graad de vertegenwoordigers van de verdere graden uit.** Als er binnen een bepaalde orde erfgenamen zijn, bepalen de dichtste graden wie erft. Bijvoorbeeld, in de eerste orde erven de kinderen rechtstreeks, en kleinkinderen erven alleen als hun ouder (het kind van de erflater) vooroverleden is. **Uitzondering 1: De kloving** De kloving doorbreekt de prioriteit van de ordes en de graden. Dit mechanisme past wanneer een erflater langs de ene ouder (bv. vader) roerende goederen en langs de andere ouder (bv. moeder) onroerende goederen heeft geërfd. De nalatenschap wordt dan in twee helften verdeeld: de ene helft gaat naar de familie langs vaderskant, de andere helft naar de familie langs moederskant. Binnen die helften geldt dan weer de normale volgorde van ordes en graden. **Uitzondering 2: De plaatsvervulling** Plaatsvervulling doorbreekt de prioriteit van de graden. Dit mechanisme zorgt ervoor dat, wanneer een erfgenaam in een lagere graad is vooroverleden, hij wordt vervangen door zijn afstammelingen. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer een kind van de erflater (eerste graad in de eerste orde) vooroverleden is; dan treden diens kinderen (kleinkinderen van de erflater) in de plaats van hun ouder en erven diens deel. Plaatsvervulling kan plaatsvinden in de rechte lijn en in de zijlijn tot en met de vierde graad. > **Tip:** Begrijp de hiërarchie van ordes en graden goed, want dit is de basis van de wettelijke erfopvolging. De uitzonderingen (kloving en plaatsvervulling) zijn cruciaal voor specifieke situaties. > **Voorbeeld:** Een erflater laat twee kinderen na, A en B. Kind A is reeds overleden en laat twee kinderen na (kleinkinderen van de erflater). Volgens Regel 1 en 2, zou kind B de ganse nalatenschap erven, en de kinderen van A niets. Dankzij plaatsvervulling (Uitzondering 2) erven de kinderen van A het deel dat hun vader A zou hebben geërfd. De nalatenschap wordt dus verdeeld in twee helften: één voor kind B en één voor de twee kinderen van A samen. --- # Testamenten en reservataire erfgenamen Dit gedeelte behandelt de verschillende vormen van testamenten, de bijbehorende vormvereisten, en het concept van reservataire erfgenamen, waarbij het voorbehouden en beschikbare gedeelte van de nalatenschap wordt toegelicht. ### 3.1 Testamenten Een testament is een eenzijdige handeling waarmee een persoon zijn nalatenschap regelt voor na zijn overlijden. In een testament kunnen legaten (zowel algemene als bijzondere) worden opgenomen. Er bestaan verschillende vormen van testamenten: #### 3.1.1 Eigenhandig testament Dit type testament wordt volledig door de erflater zelf geschreven, gedateerd en ondertekend. Er zijn geen getuigen vereist. #### 3.1.2 Notarieel testament Dit testament wordt opgemaakt door een notaris, in aanwezigheid van de erflater. De notaris zorgt ervoor dat aan alle wettelijke vormvereisten is voldaan. #### 3.1.3 Internationaal testament Dit is een testament dat in een internationale context wordt opgemaakt en voldoet aan specifieke internationale regels. ### 3.2 Reservataire erfgenamen De testamentaire vrijheid van de erflater is niet absoluut. De wet beschermt bepaalde naaste familieleden door hen recht te geven op een minimumdeel van de nalatenschap, het zogenaamde reservataire deel. #### 3.2.1 Wie zijn reservataire erfgenamen? De belangrijkste reservataire erfgenamen zijn: * **Descendenten:** Dit zijn de kinderen, kleinkinderen en verdere afstammelingen van de erflater. * **Langstlevende echtgenoot:** De echtgenoot die overblijft na het overlijden van de andere echtgenoot. #### 3.2.2 Het voorbehouden en beschikbare gedeelte De nalatenschap wordt opgesplitst in twee delen: * **Het voorbehouden gedeelte (reserve):** Dit is het deel van de nalatenschap waarover de erflater niet vrij kan beschikken, omdat het wettelijk is voorbehouden voor de reservataire erfgenamen. De omvang van dit gedeelte hangt af van het aantal reservataire erfgenamen. * **Het beschikbare gedeelte:** Dit is het deel van de nalatenschap waarover de erflater vrij kan beschikken, bijvoorbeeld door het toe te kennen aan legatarissen via een testament. #### 3.2.3 Omvang van het voorbehouden gedeelte De exacte omvang van het voorbehouden gedeelte wordt bepaald aan de hand van het aantal reservataire erfgenamen. Hierbij wordt rekening gehouden met de wettelijke bepalingen die het aandeel van de descendenten en de langstlevende echtgenoot vastleggen. > **Tip:** Het is cruciaal om de specifieke berekeningsregels voor de omvang van het voorbehouden gedeelte te kennen, aangezien deze kunnen variëren afhankelijk van de gezinssituatie van de erflater. ### 3.3 Schenkingen en testamenten Hoewel zowel schenkingen als testamenten manieren zijn om vermogen over te dragen, verschillen ze fundamenteel: * **Schenking:** Dit is een overeenkomst die onmiddellijk effect sorteert. De overdracht van het vermogen gebeurt tijdens het leven van de schenker. * **Testament:** Dit is een eenzijdige handeling die pas na het overlijden van de erflater uitwerking heeft. Het verschil in uitwerkingstijdstip heeft belangrijke consequenties voor de juridische aard en de vormvereisten van beide handelingen. Schenkingen kennen specifieke vormvereisten en kunnen onderhevig zijn aan regels met betrekking tot het erfrecht, zoals inbreng en inkorting, om de reserve van de reservataire erfgenamen te vrijwaren. --- # Schenkingen Dit deel behandelt het concept schenkingen, hun onderscheid met testamenten, de bijbehorende vormvereisten, en de relatie ervan met het huwelijk en het erfrecht, inclusief uitzonderingen op de onherroepelijkheid van schenkingen. ### 4.1 Begrip schenking en onderscheid met testamenten Een schenking is een overeenkomst die een onmiddellijk effect heeft, waarbij een partij (de schenker) een goed om niet overdraagt aan een andere partij (de begiftigde), die het aanvaardt. In tegenstelling hiermee is een testament een eenzijdige rechtshandeling die pas na het overlijden van de opsteller (de erflater) uitwerking heeft. > **Tip:** Het cruciale verschil ligt in het moment van ingang: schenkingen zijn onmiddellijk, terwijl testamenten de nalatenschap regelen voor na het overlijden. ### 4.2 Vormvereisten voor schenkingen Hoewel de meeste schenkingen vormvrij zijn, vereist de wet voor bepaalde specifieke schenkingen wel een vormvereiste. Deze vereiste is er om de schenker te beschermen tegen impulsieve beslissingen en om de begiftigde duidelijkheid te verschaffen over de aard van de rechtshandeling. ### 4.3 Schenkingen en het huwelijk Schenkingen kunnen een rol spelen binnen het huwelijksvermogensrecht. Er zijn specifieke regels en regimes van toepassing op schenkingen die gedaan worden door echtgenoten of aan echtgenoten, die verband houden met hun huwelijksvermogensstelsel. ### 4.4 Schenkingen en het erfrecht Schenkingen staan in nauwe relatie tot het erfrecht. Schenkingen die tijdens het leven van de erflater zijn gedaan, kunnen onder bepaalde omstandigheden worden ingebracht in de nalatenschap. Dit gebeurt om de gelijke behandeling van erfgenamen te waarborgen en om de zogenaamde 'reservataire erfgenamen' te beschermen tegen een te grote inkrimping van hun voorbehouden deel door schenkingen die de erflater aan derden heeft gedaan. ### 4.5 Uitzonderingen op de onherroepelijkheid van schenkingen Een fundamenteel principe van schenkingen is hun onherroepelijkheid. Eens een schenking geldig is voltrokken, kan de schenker deze in principe niet meer terugvorderen. De wet voorziet echter in een beperkt aantal wettelijk bepaalde uitzonderingen op dit principe. Deze uitzonderingen zijn strikt gedefinieerd en bieden de mogelijkheid tot herroeping onder specifieke, wettelijk omschreven omstandigheden. Enkele voorbeelden van dergelijke uitzonderingen kunnen zijn: * **Onhandigheid of ondankbaarheid:** Indien de begiftigde zich op een ernstige manier ondankbaar gedraagt tegenover de schenker, of indien de begiftigde de schenker mishandelt of beledigt. * **Zware tekortkoming in de onderhoudsplicht:** Indien de begiftigde nalaat de schenker te onderhouden, waar daartoe een wettelijke verplichting bestaat. > **Tip:** Hoewel schenkingen in principe onherroepelijk zijn, is het cruciaal om de uitzonderingen goed te kennen, aangezien deze de mogelijkheid bieden om een schenking terug te draaien onder specifieke, ernstige omstandigheden. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Erfrecht | Het recht dat regelt wie de goederen en schulden van een overledene verkrijgt en hoe deze overgang plaatsvindt. | | Devolutie (of erfovergang) | Het proces waarbij de nalatenschap van een overledene overgaat op de erfgenamen, ofwel krachtens de wet (wettelijke devolutie) ofwel krachtens een testament (conventionele devolutie). | | Wettelijke devolutie | De overgang van de nalatenschap volgens de regels van de wet, in afwezigheid van een testament of wanneer een testament niet alle goederen regelt. | | Conventionele devolutie | De overgang van de nalatenschap zoals bepaald in een testament door de erflater. | | Erfgerechtigden (of erfopvolgers of rechtsopvolgers) | Personen die in aanmerking komen om een deel van de nalatenschap te verkrijgen, zowel volgens de wet als volgens een testament. | | Erfgenaam | Een persoon die een deel van de nalatenschap verkrijgt; kan zowel een wettelijke erfgenaam als een erfgenaam krachtens testament zijn. | | Erfdeel | Het gedeelte van de nalatenschap dat een erfgenaam toekomt. | | Wettelijk erfdeel | Het deel van de nalatenschap dat een erfgenaam toekomt op basis van de wettelijke bepalingen, ongeacht een testament. | | Conventioneel erfdeel | Het deel van de nalatenschap dat een erfgenaam toekomt zoals bepaald in een testament. | | Reservataire erfdeel | Een minimumgedeelte van de nalatenschap dat wettelijk voorbehouden is voor bepaalde erfgenamen, zoals kinderen en de langstlevende echtgenoot, dat niet kan worden ontnomen door een testament. | | Openvallen van de erfenis | Het moment waarop een nalatenschap ontstaat, namelijk bij het overlijden van de erflater. | | Bloedverwantschap | Een juridisch vastgestelde afstamming tussen personen, die de basis vormt voor erfgerechtigheid in de wettelijke erfopvolging. | | Orde van erfopvolging | Een hiërarchische indeling van familieleden die bepalen wie erft in het geval van wettelijke erfopvolging. | | Rechte lijn | De lijn die de directe afstamming aangeeft, van voorouder op nakomeling (bv. ouder-kind, kind-kleinkind). | | Zijlijn | De lijn die afstammingsrelaties buiten de directe lijn aangeeft, zoals broers, zussen en hun afstammelingen (bv. oom-neef). | | Graad van verwantschap | De afstand tussen twee familieleden, bepaald door het aantal geboorten tussen hen te tellen. | | Kloving | Een techniek in het erfrecht waarbij de nalatenschap wordt verdeeld tussen de lijn van de vader en de lijn van de moeder, wat de normale prioriteit van ordes en graden kan doorbreken. | | Plaatsvervulling | Een techniek waarbij een afwezige of verworpen erfgenaam wordt vervangen door zijn eigen afstammelingen in het verkrijgen van diens erfdeel. | | Eigenhandig testament | Een testament dat volledig met de hand door de erflater is geschreven, gedateerd en ondertekend. | | Notarieel testament | Een testament dat wordt opgemaakt door een notaris in de aanwezigheid van de erflater en eventueel getuigen. | | Internationaal testament | Een testament dat voldoet aan de vormvereisten van het Verdrag van Washington, bedoeld voor situaties met een internationale component. | | Legaten | Bepalingen in een testament waarbij de erflater specifieke goederen of een deel van zijn nalatenschap toewijst aan bepaalde personen of instellingen. | | Schenking | Een overeenkomst waarbij een persoon (de schenker) een goed onmiddellijk en onherroepelijk overdraagt aan een ander persoon (de begiftigde), zonder tegenprestatie. |

# Verbintenissenrecht: soorten en bronnen Dit onderwerp behandelt de fundamentele concepten van verbintenissen, inclusief de verschillende soorten verbintenissen zoals voorwaardelijke verbintenissen en verbintenissen met tijdsbepaling, alsook de bronnen van verbintenissen. ## 1. Verbintenissen: algemeen Een verbintenis is een juridische plicht om iets te geven, te doen of te laten. Hierbij is de ene partij de schuldenaar (SA) die gehouden is tot de prestatie, en de andere partij de schuldeiser (SE) die recht heeft op deze prestatie. ### 1.1 Soorten verbintenissen Er bestaan verschillende manieren om verbintenissen te classificeren, met elk specifieke juridische gevolgen. #### 1.1.1 Voorwaardelijke verbintenissen Een voorwaardelijke verbintenis is een verbintenis waarvan de uitvoering of uitdoving afhankelijk wordt gemaakt van een toekomstige en onzekere gebeurtenis. * **Opschortende voorwaarde:** De verbintenis wordt pas afdwingbaar of ontstaat pas zodra aan de voorwaarde is voldaan. * *Voorbeeld:* Een koopovereenkomst voor een huis die afhankelijk is van het verkrijgen van een lening. * **Ontbindende voorwaarde:** De verbintenis die reeds bestaat, wordt beëindigd zodra aan de voorwaarde is voldaan. * *Voorbeeld:* Een schenking die komt te vervallen indien de begunstigde geen diploma behaalt. #### 1.1.2 Verbintenissen met tijdsbepaling Bij verbintenissen met tijdsbepaling hangt de uitvoering of uitdoving af van een toekomstige en zekere gebeurtenis. * **Opschortende tijdsbepaling:** De uitvoering van de verbintenis vangt aan na het verstrijken van de afgesproken termijn. * **Ontbindende tijdsbepaling:** De verbintenis wordt beëindigd bij het bereiken van de afgesproken termijn. #### 1.1.3 Persoonsgebonden en prestatiegebonden verbintenissen Deze indeling focust op het belang van de persoon van de schuldenaar of de aard van de prestatie. * **Persoonsgebonden verbintenissen:** De identiteit en hoedanigheid van de schuldenaar zijn cruciaal. Bij overlijden van de schuldenaar eindigt de verbintenis. Dit is het geval bij bijvoorbeeld een chirurgische ingreep waarbij het vertrouwen in de specifieke arts van doorslaggevend belang is. * **Prestatiegebonden verbintenissen:** De prestatie zelf is van belang, ongeacht wie deze uitvoert. De verbintenis gaat over op de erfgenamen indien de schuldenaar overlijdt. Dit is bijvoorbeeld het geval bij het betalen van een factuur. #### 1.1.4 Deelbare en ondeelbare verbintenissen De deelbaarheid van een verbintenis bepaalt of de schuld kan worden opgesplitst bij meerdere schuldenaars of schuldeisers. * **Principe:** De meeste verbintenissen zijn deelbaar. Elke schuldenaar is slechts gehouden tot zijn deel, en elke schuldeiser kan slechts zijn deel van de vordering opeisen. #### 1.1.5 Hoofdelijke verbintenissen Hoofdelijkheid is een uitzondering op het principe van deelbaarheid, waarbij elke schuldenaar voor het geheel kan worden aangesproken. * **Hoofdelijke verbintenissen tussen schuldenaars:** De schuldeiser kan de volledige prestatie eisen van eender welke schuldenaar. De gekozen schuldenaar kan nadien wel regres uitoefenen op de medeschuldenaars voor hun aandeel. * Hoofdelijkheid kan voortvloeien uit een wettelijke bepaling (bv. belastingschulden), een contractuele afspraak, of soms een juridisch vermoeden (bv. tussen ondernemers). * *Voorbeeld:* Medische kosten zijn vaak hoofdelijk. * **In solidum verbintenissen:** Vergelijkbaar met hoofdelijkheid, maar ontstaat buiten contractuele relaties, bijvoorbeeld bij onrechtmatige daden met meerdere daders. De benadeelde kan het volledige bedrag van elke dader vorderen. De rechter kan de bijdrage van elke dader in de schade bepalen. #### 1.1.6 Resultaats- en inspanningsverbintenissen Deze classificatie is relevant voor het bepalen van de aansprakelijkheid bij niet-nakoming. * **Resultaatsverbintenis:** De schuldenaar is gehouden tot het bereiken van een bepaald, gegarandeerd resultaat. Indien het resultaat niet wordt bereikt, is er sprake van een contractuele fout, tenzij overmacht kan worden ingeroepen. * *Voorbeeld:* Een hotel dat een parasietvrije kamer moet garanderen. * **Inspanningsverbintenis:** De schuldenaar is gehouden tot het leveren van de nodige inspanningen om een bepaald resultaat te bereiken. De schuldeiser moet bewijzen dat de schuldenaar niet voldoende inspanningen heeft geleverd. * *Voorbeeld:* Een advocaat die zijn uiterste best doet om een cliënt vrij te pleiten. ## 2. Bronnen van verbintenissen Verbintenissen kunnen voortvloeien uit verschillende rechtsfeiten. De belangrijkste bronnen zijn overeenkomsten en onrechtmatige daden. ### 2.1 Overeenkomsten Een overeenkomst, ook wel contract genoemd, is een meerzijdige rechtshandeling waarbij twee of meer personen hun wil uiten met de bedoeling verbintenissen aan te gaan, te wijzigen of te beëindigen. #### 2.1.1 Kenmerken en totstandkoming * **Wilsovereenstemming:** Kern van elke overeenkomst. * **Contractuele vrijheid:** Partijen zijn vrij om overeenkomsten af te sluiten en de inhoud te bepalen, binnen de grenzen van de wet. * **Bindende kracht:** Een geldig gesloten overeenkomst strekt partijen tot wet. * **Uitvoering te goeder trouw:** Partijen moeten hun verbintenissen redelijk en billijk uitvoeren. De totstandkoming vereist een **aanbod** (met alle essentiële elementen) en een **aanvaarding** hiervan. Tijdens onderhandelingen geldt in principe contractuele vrijheid, maar het schenden van gewekt vertrouwen kan leiden tot precontractuele aansprakelijkheid. #### 2.1.2 Geldigheidsvoorwaarden Voor een geldige overeenkomst zijn vereist: * Wilsovereenstemming * Een bepaald en geoorloofd voorwerp * Een geoorloofde oorzaak * Bekwaamheid van de partijen * Overeenstemming met dwingend recht en openbare orde De sanctie bij het niet voldoen aan deze voorwaarden is relatieve of absolute nietigheid. #### 2.1.3 Gevolgen van overeenkomsten * **Gevolgen tussen partijen:** * **Bindende kracht en uitvoering te goeder trouw:** Verbintenissen moeten worden nagekomen, tenzij er sprake is van overmacht. Wijziging of ontbinding vereist wederzijdse toestemming of wettelijke gronden. * **Vrijwillige uitvoering:** De prestatie moet geleverd worden door de juiste persoon, aan de juiste persoon, op de juiste plaats en op het juiste moment. * **Sanctie bij niet-uitvoering:** Indien de schuldenaar in gebreke blijft, kan de schuldeiser kiezen voor gedwongen uitvoering (in natura of bij equivalent, bv. schadevergoeding) of gerechtelijke ontbinding. Voor contractuele aansprakelijkheid is een contractuele wanprestatie, een aanmaning en schade vereist. * **Gevolgen tegenover derden:** * **Betrekkelijkheid:** Overeenkomsten binden in principe enkel de contractspartijen. Uitzonderingen hierop zijn erfgenamen en rechtverkrijgenden onder algemene titel. * **Tegenwerpelijkheid:** Overeenkomsten moeten door derden worden erkend als een feit. #### 2.1.4 Tenietgaan van overeenkomsten Overeenkomsten kunnen tenietgaan door nietigverklaring, ontbinding (contractueel, gerechtelijk of wegens overmacht) of eenzijdige opzegging (bij overeenkomsten van onbepaalde duur). ### 2.2 Onrechtmatige daad (buitencontractuele aansprakelijkheid) Een onrechtmatige daad is een rechtsfeit, voortkomend uit een menselijke handeling, waardoor een schadeverwekker (dader) tegenover een schadelijder (slachtoffer) komt te staan. #### 2.2.1 Kenmerken van foutaansprakelijkheid De algemene regel is dat eenieder aansprakelijk is voor de schade die hij door zijn fout aan een ander veroorzaakt. De **fout** kan bestaan uit een handeling, nalatigheid of onvoorzichtigheid, waarbij het criterium de zorgvuldigheid van een redelijk en voorzichtig persoon is. Naast de fout en het **causaal verband** (noodzakelijke voorwaarde tussen fout en schade), moet er ook **schade** zijn (materieel of moreel). #### 2.2.2 Uitzonderingen op de foutaansprakelijkheid * **Samengestelde aansprakelijkheid (aansprakelijkheid voor andermans fout):** * **Ouders voor minderjarige kinderen:** Foutloze aansprakelijkheid voor kinderen onder de 16 jaar, en een weerlegbaar vermoeden voor 16-17 jarigen. * **Personen belast met toezicht:** Weerlegbaar vermoeden van aansprakelijkheid indien er een gebrekkig toezicht was. * **Werkgevers voor werknemers:** Absoluut vermoeden van aansprakelijkheid voor fouten begaan door werknemers in de uitoefening van hun functie. * **Objectieve aansprakelijkheid (foutloze aansprakelijkheid):** * **Aansprakelijkheid voor zaken:** De "bewaarder" van een zaak is foutloos aansprakelijk voor schade veroorzaakt door een gebrek van die zaak. Bevrijding is mogelijk door een vreemde oorzaak. * **Productaansprakelijkheid:** Getrapte aansprakelijkheid voor onveilige producten, van producent tot leverancier. #### 2.2.3 Pluraliteit van aansprakelijken Wanneer meerdere daders betrokken zijn bij het veroorzaken van schade, worden zij in beginsel **in solidum** aansprakelijk gesteld. Als het slachtoffer zelf mede-schuld heeft, spreekt men van **gedeelde aansprakelijkheid**. ## 3. Algemene wijzen van tenietgaan van verbintenissen Verbintenissen kunnen op verschillende manieren tenietgaan: * Integrale uitvoering of betaling * Schuldvergelijking * Bevrijdende verjaring * Schuldvernieuwing * Overdracht van schuldvordering * Kwijtschelding * Overmacht * Overlijden van de schuldenaar bij persoonsgebonden verbintenissen * Realisatie van een ontbindende voorwaarde * Tenietgaan van de overeenkomst waaruit de verbintenis voortvloeit --- # Overeenkomsten: totstandkoming, gevolgen en sancties Dit gedeelte van de studiegids focust op de totstandkoming, de geldige voorwaarden, de gevolgen en de sancties bij niet-uitvoering van overeenkomsten binnen het verbintenissenrecht. ## 2. Overeenkomsten ### 2.1 Omschrijving van een overeenkomst Een overeenkomst, ook wel een contract genoemd, is een meerzijdige rechtshandeling waarbij **wilsovereenstemming** tussen twee of meer personen tot stand komt met het doel verbintenissen aan te gaan, te wijzigen of te beëindigen. De basisprincipes van overeenkomsten zijn: * **Contractuele vrijheid:** Partijen zijn in principe vrij om hun overeenkomsten te sluiten. * **Bindende kracht:** Overeenkomsten zijn bindend voor de partijen die ze sluiten. * **Uitvoering te goeder trouw:** Partijen moeten hun verbintenissen redelijk en met billijkheid uitvoeren. **Voorbeelden van overeenkomsten zijn:** koop, huur, aanneming, bewaargeving, ruil, lening, franchisingovereenkomst, en licentieovereenkomst. ### 2.2 Soorten overeenkomsten Overeenkomsten kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld, onder andere op basis van: * Aard van de verbintenissen (bv. eenzijdig/wederkerig, om baat/om niet, consensueel/formeel). * De wijze van totstandkoming (bv. hoofd- en bijkomstige overeenkomsten). * De invulling van de verbintenissen (bv. resultaats- en inspanningsverbintenissen). ### 2.3 Totstandkoming van overeenkomsten #### 2.3.1 Stadia van totstandkoming 1. **Aanbod:** Een voorstel dat alle essentiële elementen van de overeenkomst bevat. Een aanbod is bindend en de aanbieder moet eraan gebonden zijn. Er zijn geen vormvereisten voor een aanbod. 2. **Aanvaarding:** De akkoordverklaring van de partij aan wie het aanbod is gericht. Een geldige aanvaarding moet het aanbod kennen en kan uitdrukkelijk of stilzwijgend gebeuren. Na aanvaarding is de overeenkomst gesloten. **Precontractuele aansprakelijkheid:** Tijdens onderhandelingen is men in principe nog niet gebonden. Echter, het schenden van vertrouwen tijdens deze fase kan leiden tot **precontractuele fouten** en contractuele aansprakelijkheid. #### 2.3.2 Geldigheidsvoorwaarden voor overeenkomsten Om geldig tot stand te komen, moet een overeenkomst voldoen aan de volgende voorwaarden: * **Wilsovereenstemming:** De wil van de partijen mag niet aangetast zijn. * **Voorwerp:** De prestatie die het onderwerp van de verbintenis vormt, moet bepaald of bepaalbaar zijn, geoorloofd en mogelijk. * **Oorzaak:** De rechtvaardiging voor de verbintenis moet geoorloofd zijn. * **Bekwaamheid:** De partijen moeten handelingsbekwaam zijn. * **Overeenstemming met dwingend recht en openbare orde:** De overeenkomst mag niet ingaan tegen regels van dwingend recht of de openbare orde. **Sanctie bij niet-voldoen aan geldigheidsvoorwaarden:** Relatieve of absolute nietigheid. ### 2.4 Gevolgen van overeenkomsten #### 2.4.1 Gevolgen tussen partijen * **Contractuele trouw en uitvoering te goeder trouw:** Een geldig tot stand gekomen contract strekt de partijen tot wet. Niet-nakoming leidt tot contractuele aansprakelijkheid, tenzij er sprake is van overmacht. Ontbinding of wijziging van het contract kan enkel met wederzijdse toestemming of op grond van de wet. De uitvoering moet gebeuren met redelijkheid en billijkheid. * **Vrijwillige uitvoering:** * **Wie:** Afhankelijk van het al dan niet persoonsgebonden karakter van de verbintenis. * **Aan wie:** In handen van de schuldeiser, diens lasthebber, contractuele, gerechtelijke of wettelijke vertegenwoordiger. * **Wat:** Levering van soortgoederen, betaling van geldsommen (met specifieke regels). * **Waar:** In principe de woonplaats van de schuldenaar, tenzij anders overeengekomen of indien het gaat om de levering van een bepaalde zaak. * **Sanctie bij niet-uitvoering:** 1. **Algemene voorwaarden van contractuele aansprakelijkheid:** * **Contractuele wanprestatie:** Een partij blijft door eigen fout in gebreke bij de uitvoering van zijn verbintenis. * **Aanmaning:** De schuldeiser maant de schuldenaar uitdrukkelijk aan tot uitvoering (bv. aangetekend schrijven, gerechtsdeurwaardersexploot). * **Vereisten voor contractuele aansprakelijkheid:** * Inbreuk op een juridische verplichting (resultaats- of inspanningsverbintenis). * De prestatie was opeisbaar. * Een aan de schuldenaar toerekenbare fout (uitzondering: overmacht). * Schade in hoofde van de schuldeiser. * Een oorzakelijk verband tussen de fout en de schade. 2. **Gedwongen uitvoering:** * **Uitvoerbare titel:** Een vonnis of notarisakte is vereist. * **Uitvoering in natura:** Indien mogelijk, nuttig en toegelaten. Kan ook via uitvoering door een derde of een dwangsom. * **Uitvoering bij equivalent (schadeherstel):** Vereist een vonnis. Dit omvat vervangende of compensatoire schadevergoeding en moratoire schadevergoeding. De volledige schade, zowel geleden verlies als gederfde winst, moet vergoed worden, voor zover deze voorzienbaar was (tenzij opzet). 3. **Wederkerige overeenkomsten:** * **Weigering wegens niet-uitvoering (opschortingsrecht):** De schuldeiser mag zijn eigen prestatie opschorten zonder rechterlijke tussenkomst na aanmaning. * **Gerechtelijke ontbinding:** De schuldeiser kan de rechter verzoeken de overeenkomst te ontbinden, eventueel met bijkomende schadevergoeding. * **Uitdrukkelijk ontbindend beding:** Een clausule die voorziet in automatische ontbinding bij niet-naleving. #### 2.4.2 Gevolgen tegenover derden * **Betrekkelijkheid van overeenkomsten (relativiteit):** Overeenkomsten hebben in principe enkel gevolgen voor de contractspartijen zelf. Derden hebben geen rechten of plichten uit de overeenkomst. * **Uitzonderingen:** Erfgenamen, rechtverkrijgenden onder algemene titel en rechtverkrijgenden onder bijzondere titel. * **Uitzonderingen op de betrekkelijkheid:** * **Beding ten gunste van een derde (derdenbeding):** Een contractspartij bedingt een recht voor een derde (bv. levensverzekering). * **Zijdelingse vordering:** Een schuldeiser kan in naam van zijn schuldenaar optreden tegen een derde (bv. vordering van een SE tegen de verzekeraar van de automobilist). * **Tegenwerpelijkheid van overeenkomsten:** Overeenkomsten moeten door derden worden erkend als een feit dat juridische gevolgen heeft. ### 2.5 Sancties bij niet-uitvoering De sancties bij niet-uitvoering van een overeenkomst zijn contractuele aansprakelijkheid, gedwongen uitvoering en ontbinding. **Contractuele wanprestatie:** Als een partij zijn contractuele verplichtingen niet nakomt, kan de andere partij bepaalde sancties inroepen. De voorwaarden hiervoor zijn: 1. Inbreuk op een juridische verplichting (resultaats- of inspanningsverbintenis). 2. De prestatie was opeisbaar. 3. De fout is de schuldenaar toerekenbaar (uitzondering: overmacht). 4. De schuldeiser heeft schade geleden. 5. Er is een causaal verband tussen de fout en de schade. **Niet-uitvoering:** De verbintenis wordt niet uitgevoerd. **Laattijdige uitvoering:** De verbintenis wordt wel uitgevoerd, maar te laat. **Wanuitvoering of gebrekkige uitvoering:** De verbintenis wordt uitgevoerd, maar niet conform de afspraken, niet volgens de regels van de kunst, of niet volledig. **Aanmaning:** De schuldeiser moet de schuldenaar in gebreke stellen, wat bewijsbaar moet zijn (bv. aangetekend schrijven). **Gedwongen uitvoering:** * **Uitvoerbare titel:** Een vonnis of authentieke akte. * **In natura:** Directe uitvoering van de prestatie. Kan ook gebeuren door een derde of via een dwangsom. * **Bij equivalent (schadeherstel):** Een financiële vergoeding voor de geleden schade. De volledige, voorzienbare schade moet vergoed worden. **Wederkerige overeenkomsten:** * **Weigering wegens niet-uitvoering (opschortingsrecht):** De ene partij mag zijn prestatie opschorten als de andere partij niet presteert. * **Gerechtelijke ontbinding:** De rechter kan de overeenkomst ontbinden. Een **uitdrukkelijk ontbindend beding** kan dit voorzien. ### 2.6 Tenietgaan van overeenkomsten Overeenkomsten kunnen op verschillende manieren tenietgaan: * **Nietigverklaring:** De overeenkomst wordt met terugwerkende kracht ongeldig verklaard. * **Ontbinding:** De overeenkomst wordt beëindigd. Dit kan contractueel (door wederzijds akkoord of een ontbindend beding), gerechtelijk of wegens overmacht. * **Eenzijdige opzegging:** Indien wettelijk voorzien, bv. bij overeenkomsten van onbepaalde duur zoals aanneming of lastgeving. * **Algemene wijzen van tenietgaan van verbintenissen:** Denk aan integrale uitvoering, betaling, schuldvergelijking, bevrijdende verjaring, schuldvernieuwing, overdracht van schuldvordering, kwijtschelding, overmacht, of het overlijden van de SA bij persoonsgebonden verbintenissen. ### 2.7 Bijzondere overeenkomsten Dit deel van het studiemateriaal behandelt specifieke soorten overeenkomsten zoals koop en huur. #### 2.7.1 Koop * **Algemeen:** Een overeenkomst waarbij de ene partij (verkoper) zich verbindt een zaak te leveren en de andere partij (koper) zich verbindt daarvoor een prijs te betalen. * **Eigendomsoverdracht en risico:** In principe gaat het eigendom over bij de totstandkoming van de koop, tenzij anders overeengekomen (bv. bij soortzaken, toekomstige zaken of met eigendomsvoorbehoud). Het risico gaat meestal mee over met de eigendom. * **Verbintenissen van de verkoper:** 1. Levering van de zaak (bezitsoverdracht). 2. Kwaliteitswaarborg (vrijwaring voor verborgen gebreken die ernstig zijn, bestonden op het moment van koop, niet bekend waren en niet uitgesloten zijn, en tijdig gemeld worden). De koper kan kiezen voor ontbinding of prijsvermindering. 3. Juridische waarborg (vrijwaring voor uitwinning): de verkoper garandeert rustig en vreedzaam bezit. * **Verbintenissen van de koper:** 1. Aanvaarding van de levering. 2. Betaling van de prijs. 3. Betaling van de kosten (tenzij anders overeengekomen). #### 2.7.2 Huur * **Algemeen:** Een overeenkomst waarbij de ene partij (verhuurder) zich verbindt het genot van een zaak te verschaffen aan de andere partij (huurder) tegen een prijs. Dit is een persoonlijk recht, geen zakelijk recht. * **Verbintenissen van de verhuurder:** 1. Leveren van de zaak in goede staat. 2. Onderhoud van de zaak (nodige herstellingen). 3. Waarborgen van rustig genot (vrijwaren voor eigen daden, rechtsstoornissen en feitelijke stoornissen van derden, en vrijwaren voor verborgen gebreken). 4. Waarborgsom (indien contractueel voorzien). * **Verbintenissen van de huurder:** 1. Gebruik als een goede huisvader, volgens normale bestemming en uitvoeren van geringe herstellingen. 2. Betalen van de huurprijs. 3. Teruggave van het goed in goede staat (tenzij overmacht of ouderdom). Een plaatsbeschrijving bij aanvang is nuttig. 4. Voorzien van huisraad (stoffen). 5. (In Vlaanderen) afsluiten van een verplichte brand- en waterschadeverzekering. * **Einde van de huur:** Door het verstrijken van de termijn (bepaalde duur), opzegging (onbepaalde duur), wederzijds akkoord, ontbinding, etc. Woninghuur kent een strikte reglementering. * **Bijzondere vormen:** Huur aan studenten, gemeen huurrecht, woninghuur, handelshuur. Elk met specifieke regels en dwingend recht. --- # Onrechtmatige daad en aansprakelijkheid Hier is een gedetailleerde samenvatting over onrechtmatige daad en aansprakelijkheid, opgesteld als een examenstudiegids. ## 3. Onrechtmatige daad en aansprakelijkheid Dit deel behandelt de aansprakelijkheid buiten contract, inclusief de kenmerken van foutaansprakelijkheid, aansprakelijkheid voor eigen daden, andermans daden, zaken en dieren. ### 3.1 Kenmerken van foutaansprakelijkheid #### 3.1.1 De algemene regel van foutaansprakelijkheid Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad wordt ook wel "buitencontractuele aansprakelijkheid" genoemd. Het is een rechtsfeit dat ontstaat door een menselijke handeling die schade veroorzaakt, waardoor een schadeverwekker (dader) tegenover een schadelijder (slachtoffer) komt te staan. De algemene regel is vastgelegd in het Burgerlijk Wetboek: $$ \text{Eenieder is aansprakelijk voor de schade die hij door zijn fout aan een ander veroorzaakt.} $$ Het onderscheid met contractuele aansprakelijkheid is cruciaal. Contractuele aansprakelijkheid ontstaat uit de schending van een contractuele verbintenis, terwijl buitencontractuele aansprakelijkheid voortvloeit uit de schending van een algemene wettelijke plicht om geen schade toe te brengen aan anderen. #### 3.1.2 Uitzonderingen op de foutaansprakelijkheid Naast de persoonlijke aansprakelijkheid voor eigen fouten, zijn er uitzonderingen waarbij men aansprakelijk kan worden gesteld voor andermans fouten (samengestelde aansprakelijkheid) of voor zaken (objectieve aansprakelijkheid). * **Samengestelde aansprakelijkheid:** Dit is aansprakelijkheid voor andermans fout. * **Objectieve aansprakelijkheid (foutloze aansprakelijkheid):** Dit is aansprakelijkheid zonder dat er een concrete fout van de aansprakelijke hoeft te worden aangetoond. ### 3.2 Aansprakelijkheid voor eigen fout Om aansprakelijk te worden gesteld voor een eigen fout, moeten drie cumulatieve voorwaarden vervuld zijn: een fout, een causaal verband tussen de fout en de schade, en schade. #### 3.2.1 De fout Een fout in de zin van onrechtmatige daad kan bestaan uit: * Het niet-naleven van een wettelijke of reglementaire norm. * Het niet-naleven van de algemene zorgvuldigheidsnorm, die vereist dat men handelt zoals een voorzichtig en redelijk persoon in dezelfde omstandigheden zou doen. De beoordeling van de zorgvuldigheidsnorm gebeurt aan de hand van twee criteria: 1. **Vergelijking met een redelijk en voorzichtig persoon:** Het concrete gedrag wordt vergeleken met dat van een hypothetische, gemiddelde persoon. 2. **Voorzienbaarheid van de schade:** Als de schade enigszins voorzienbaar was, kan het gedrag als foutief worden beschouwd. De grootte van de fout is onbelangrijk; zelfs een kleine fout kan leiden tot aansprakelijkheid als deze schade veroorzaakt. > **Tip:** De grootte van de fout is irrelevant voor de aansprakelijkheid zelf, maar kan wel een rol spelen bij de bepaling van de omvang van de schadevergoeding. **Uitsluitingsgronden voor fout:** Situaties zoals overmacht, onoverwinnelijke dwaling, dwang, een onwettige regel of een hoger belang kunnen de aansprakelijkheid voor een fout uitsluiten. #### 3.2.2 Causaal verband (oorzakelijk verband) De fout moet een noodzakelijke voorwaarde zijn voor de schade. Dit betekent dat de schade niet zou zijn ontstaan zonder de fout. * **Meerdere oorzaken/daders:** Wanneer meerdere personen of factoren aan de schade hebben bijgedragen, spreekt men van "in solidum aansprakelijkheid" of "gedeeltelijke aansprakelijkheid". * **In solidum aansprakelijkheid:** Elk van de daders is voor het geheel aansprakelijk tegenover het slachtoffer. De daders kunnen wel verhaal halen bij elkaar (regresvordering) op basis van hun relatieve bijdrage tot de schade. * **Gedeeltelijke aansprakelijkheid:** Als het slachtoffer zelf (mede)schuldig is aan de schade, is de dader slechts aansprakelijk in verhouding tot zijn fout. > **Tip:** Het causale verband kan zowel een directe als een indirecte oorzaak omvatten. #### 3.2.3 Schade De schade die geleden wordt, moet rechtmatig zijn, persoonlijk en bewezen. De schade kan zowel materieel (vermogensrechtelijk) als moreel (extramaterieel) zijn. * **Materiële schade:** Omvat het geleden verlies (bv. kosten voor herstelling) en de gederfde winst (bv. gemiste inkomsten door arbeidsongeschiktheid). * **Morele schade:** Omvat immateriële schade zoals pijn, leed of verlies van levensvreugde. **Aansprakelijkheid van minderjarigen en geestesgestoorden:** Kinderen onder de 12 jaar zijn niet aansprakelijk voor hun fouten. Vanaf 12 jaar zijn ze in principe wel aansprakelijk, hoewel de rechter hen in bepaalde gevallen kan vrijstellen. Geestesgestoorden worden juridisch gelijkgesteld met minderjarigen vanaf 12 jaar wat betreft hun aansprakelijkheid. ### 3.3 Aansprakelijkheid voor andermans fout (samengestelde aansprakelijkheid) Dit betreft situaties waarin men aansprakelijk wordt gesteld voor fouten begaan door personen waarover men een zekere controle of gezag uitoefent. De aansprakelijke persoon kan vervolgens regres uitoefenen op de werkelijke dader. #### 3.3.1 Personen met gezag over minderjarigen * **Ouders/voogden:** Zijn aansprakelijk voor de schade veroorzaakt door de fouten van hun kinderen. * **Kinderen onder de 16 jaar:** Foutloze aansprakelijkheid van de ouders (tegenbewijs is niet mogelijk). * **Kinderen tussen 16 en 17 jaar:** Een vermoeden van aansprakelijkheid dat weerlegbaar is door aan te tonen dat er geen gebrekkig toezicht was of dat het kind goed werd opgevoed. #### 3.3.2 Personen belast met toezicht op anderen Dit geldt voor personen die duurzaam controle hebben over anderen, zoals leerkrachten over leerlingen. Het betreft een weerlegbaar vermoeden van aansprakelijkheid, waarbij het tegenbewijs bestaat in het aantonen van geen fout in het toezicht. Deze aansprakelijkheid geldt enkel gedurende de periode van het toezicht. #### 3.3.3 Aansprakelijkheid van werkgevers Werkgevers zijn aansprakelijk voor schade veroorzaakt door de fouten van hun werknemers ("aanstellers") in het kader van hun opdracht. Dit is een absoluut vermoeden van aansprakelijkheid, wat betekent dat het niet weerlegd kan worden. De aansprakelijkheid is echter beperkt door de wet (bv. artikel 18 van de Wet van 24 juli 1987 betreffende de arbeidsovereenkomsten). ### 3.4 Aansprakelijkheid voor zaken en dieren Dit betreft objectieve (foutloze) aansprakelijkheid. De "bewaarder" van een zaak is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door een gebrek van die zaak, ongeacht of er een fout is begaan. #### 3.4.1 Aansprakelijkheid voor zaken * **Bewaarder:** De persoon die feitelijk gebruik maakt van de zaak en er recht van leiding en toezicht op heeft. * **Gebrek van de zaak:** Een abnormaal kenmerk dat een risico op schade inhoudt. * **Voorwaarden:** De schadelijder moet het volgende bewijzen: * Dat de beklaagde de bewaarder was. * Dat er een gebrek van de zaak was. * Dat er schade is geleden. * Dat er een causaal verband is tussen het gebrek en de schade. Gevolg: Een onweerlegbaar vermoeden van aansprakelijkheid voor de bewaarder. **Bevrijding:** De bewaarder kan enkel bevrijd worden door een vreemde oorzaak (overmacht). #### 3.4.2 Productaansprakelijkheid Dit regelt de aansprakelijkheid voor onveilige producten. Het is een getrapte aansprakelijkheid (producent > invoerder > leverancier). * **Voorwaarden:** * De benadeelde is een consument. * Het gaat om een "product" (lichamelijk roerende zaak). * Het product vertoont een gebrek (is niet veilig). * Er is schade geleden. * Er is een causaal verband tussen het gebrek en de schade. * **Schadevergoeding:** Integraal voor lichamelijke en morele schade. * **Verjaring:** 10 jaar nadat het product op de markt is gebracht, of 3 jaar na het schadegeval. ### 3.5 Aansprakelijkheid voor dieren De bewaarder van een dier is aansprakelijk voor de schade die het dier veroorzaakt. Dit is eveneens een objectieve aansprakelijkheid. * **Bewaarder:** De persoon die feitelijk gebruik en leiding en toezicht heeft over het dier. * **Voorwaarden:** Bewijs van het dier, de schade en het causale verband tussen het dier en de schade. * **Bevrijding:** Enkel door een vreemde oorzaak (bv. het dier is ontsnapt door een storm). ### 3.6 Pluraliteit van aansprakelijken Wanneer meerdere personen aansprakelijk zijn voor dezelfde schade, kan de benadeelde zich tot elk van hen richten voor de gehele schade (in solidum aansprakelijkheid). De aansprakelijken kunnen nadien wel onderling het aandeel van elk bepalen op basis van hun relatieve bijdrage tot de schade. ### 3.7 Gedeeltelijke aansprakelijkheid (eigen schuld van het slachtoffer) Als de schade mede te wijten is aan het slachtoffer zelf, wordt de aansprakelijkheid van de dader verminderd in verhouding tot het aandeel van het slachtoffer in de schade. Dit omvat situaties waarbij het slachtoffer een risico heeft aanvaard (bv. bij sporten zoals boksen). ### 3.8 Tenietgaan van verbintenissen (relevant in context van onrechtmatige daad) Hoewel dit een breder onderwerp is, zijn enkele aspecten relevant voor onrechtmatige daad: * **Schadevergoeding:** De meest voorkomende sanctie bij een onrechtmatige daad is het betalen van een schadevergoeding, wat leidt tot het tenietgaan van de verbintenis tot herstel van de schade. * **Overmacht:** Kan een bevrijding zijn van aansprakelijkheid, waardoor de schadevergoedingsverbintenis niet ontstaat. * **Overlijden van de SA bij persoonsgebonden verbintenissen:** Hoewel minder direct van toepassing op de *dader* van een onrechtmatige daad die een schadevergoeding moet betalen, is het relevant indien de *schadeveroorzakende handeling* zelf persoonsgebonden was en de dader zou overlijden. De verbintenis tot schadevergoeding gaat echter wel over op de erfgenamen. ### 3.9 Bijzondere overeenkomsten (als bron van aansprakelijkheid) Hoewel het hoofdzakelijk over aansprakelijkheid buiten contract gaat, is het belangrijk te onthouden dat bepaalde bijzondere overeenkomsten specifieke aansprakelijkheidsregimes kunnen inhouden of de algemene regels kunnen aanvullen of wijzigen. De documentatie bespreekt koop en huur, maar deze secties richten zich primair op contractuele verbintenissen en hun gevolgen. De principes van aansprakelijkheid (eigen fout, andermans fout, zaken) blijven echter de basisprincipes, ook binnen contractuele relaties waar specifieke regels van toepassing zijn. --- # Tenietgaan van verbintenissen en bijzondere overeenkomsten Dit onderwerp behandelt de verschillende manieren waarop verbintenissen kunnen eindigen en introduceert specifieke contractvormen zoals koop en huur. ### 4.1. Tenietgaan van verbintenissen Verbintenissen kunnen op verschillende wijzen tenietgaan. De belangrijkste methoden zijn: * **Integrale uitvoering / betaling:** Dit is de meest natuurlijke manier waarop een verbintenis tenietgaat. Wanneer de beloofde prestatie volledig is uitgevoerd, is de verbintenis voldaan. Dit geldt zowel voor de betaling van een koopsom als voor een schadevergoeding. * **Schuldvergelijking:** Wanneer twee personen elkaars schuldenaar en schuldeiser zijn, gaan de verbintenissen tussen hen teniet tot het bedrag van de laagste schuld. De voorwaarden hiervoor zijn: * De schulden moeten geldsommen betreffen. * De schulden moeten vaststaan. * De schulden moeten opeisbaar zijn. * De schuldenaars moeten persoonlijk verbonden zijn. * **Bevrijdende verjaring:** Na verloop van een bepaalde wettelijk bepaalde termijn is men bevrijd van een verbintenis. Dit principe dient ter bevordering van rechtszekerheid en om bewijsproblemen te voorkomen. Een verjaringstermijn kan gestuit (de termijn wordt opnieuw ingesteld) of geschorst (de reeds verlopen tijd blijft behouden) worden, maar kan niet contractueel worden uitgesloten. * **Gewijzigde omstandigheden en overmacht:** * **Gewijzigde omstandigheden:** Indien de omstandigheden aanzienlijk wijzigen (bijvoorbeeld een sterk gestegen kostprijs), kan dit aanleiding geven tot heronderhandeling. * **Overmacht:** Een gebeurtenis die volledig onafhankelijk is van de wil van de schuldenaar en de uitvoering van de verbintenis onmogelijk maakt, leidt tot bevrijding van de schuldenaar. Enkel een definitieve onmogelijkheid bevrijdt de schuldenaar; tijdelijke onmogelijkheid leidt enkel tot schorsing van de verbintenis. * **Overlijden van de schuldenaar bij persoonsgebonden verbintenissen:** Indien de schuldenaar van een persoonsgebonden verbintenis (een verbintenis die inherent is aan de persoon van de schuldenaar) overlijdt, gaat deze verbintenis niet over op zijn erfgenamen. * **Realisatie van de ontbindende voorwaarde:** Wanneer een ontbindende voorwaarde wordt vervuld, gaat de verbintenis (of de gehele overeenkomst) teniet. * **Tenietgaan van de overeenkomst:** Als de onderliggende overeenkomst tenietgaat, gaan ook de verbintenissen die eruit voortvloeien teniet. ### 4.2. Bijzondere overeenkomsten Dit gedeelte focust op specifieke soorten overeenkomsten, met name de koop en de huur. #### 4.2.1. Koop De koopovereenkomst wordt gedefinieerd als een overeenkomst waarbij de ene partij (de verkoper) zich verbindt om een zaak te leveren en de andere partij (de koper) zich verbindt om daarvoor een prijs te betalen. * **Algemeen:** De geldigheid van een koopovereenkomst is onderworpen aan de algemene geldigheidsvoorwaarden voor overeenkomsten (wilsovereenstemming, voorwerp, oorzaak, bekwaamheid, wettigheid) en soms aan bijzondere voorwaarden, zoals bescherming van consumenten bij specifieke verkooptechnieken. * **Eigendomsoverdracht en risico:** * **Principe:** De eigendom van de zaak gaat over bij de totstandkoming van de koopovereenkomst, tenzij anders overeengekomen. * **Uitzonderingen:** Bij de verkoop van soortzaken, toekomstige zaken, of wanneer er contractueel een eigendomsvoorbehoud wordt afgesproken, kan de eigendomsoverdracht later plaatsvinden. * **Belang:** Het moment van eigendomsoverdracht is cruciaal voor de risico-overdracht (wie draagt de schade bij verlies of beschadiging van de zaak). Dit is aanvullend recht, wat betekent dat partijen hiervan contractueel kunnen afwijken. * **Verbintenissen van de verkoper:** 1. **Levering van de zaak:** Dit omvat de bezitsoverdracht. Voor roerende goederen is dit de afgifte van de zaak, voor onroerende goederen de afgifte van de sleutels en eigendomstitels. Tenzij anders overeengekomen, moet de koper de zaak afhalen bij de verkoper. 2. **Kwaliteitswaarborg (vrijwaring voor verborgen gebreken):** De verkoper garandeert dat de zaak vrij is van verborgen gebreken die aan de volgende voorwaarden voldoen: het gebrek is ernstig, bestond op het ogenblik van de koop, was niet bekend aan de koper, werd niet contractueel uitgesloten, en werd binnen een korte termijn gemeld. De koper heeft dan de keuze tussen ontbinding van de overeenkomst of een prijsvermindering. 3. **Juridische waarborg (vrijwaring voor uitwinning):** De verkoper moet ervoor zorgen dat de koper de zaak rustig en vreedzaam kan bezitten en vrijwaren voor zowel eigen daden als daden van derden die dit genot zouden verstoren. * **Verbintenissen van de koper:** 1. **Aanvaarding van de levering:** Dit impliceert ook de aanvaarding van de zichtbare gebreken en conformiteit. Tenzij anders overeengekomen, dient de koper de zaak af te halen. 2. **Betaling van de prijs:** De prijs dient betaald te worden op de plaats en het ogenblik van levering, tenzij contractueel anders overeengekomen. 3. **Betaling van de kosten:** Tenzij contractueel anders bepaald, draagt de koper alle kosten (bv. vervoerskosten) verbonden aan de aankoop. #### 4.2.2. Huur De huurovereenkomst wordt gedefinieerd als een overeenkomst waarbij de ene partij (de verhuurder) zich ertoe verbindt om de andere partij (de huurder) het genot te geven van een zaak tegen een prijs. * **Algemeen:** Huur is geen zakelijk recht, maar een persoonlijk recht (vorderingsrecht). Het wordt beschouwd als een daad van beheer, tenzij de huur langer dan negen jaar duurt. Er bestaan verschillende huurstelsels (gemene huur, woninghuur, handelshuur, studentenhuur). * **Verbintenissen van de verhuurder:** 1. **Leveren van de zaak:** De zaak moet geleverd worden in goede staat, tenzij contractueel anders overeengekomen. Bij woninghuur zijn er bijkomende informatieverplichtingen en een huurwaarborg. 2. **Onderhoud van de zaak:** De verhuurder moet ervoor zorgen dat de zaak bruikbaar is waarvoor ze verhuurd is en de nodige herstellingen en onderhoudswerken uitvoeren die voortvloeien uit normale slijtage. De huurder heeft een meldingsplicht en is verantwoordelijk voor individuele inrichtingen. 3. **Waarborgen van rustig genot:** De verhuurder vrijwaart de huurder voor eigen daden die het genot verstoren, voor rechtsstoornissen, en voor verborgen gebreken. 4. **Waarborgsom:** Indien contractueel voorzien, mag deze bij woninghuur maximaal drie maanden huur bedragen en wordt deze gestort op een geïndividualiseerde rekening met kapitalisatie-interesten ten voordele van de huurder. * **Verbintenissen van de huurder:** 1. **Gebruik als goede huisvader en volgens normale bestemming:** De huurder moet de zaak gebruiken zoals een zorgvuldig persoon en conform de overeengekomen bestemming. 2. **Geringe huurherstellingen:** De huurder is verantwoordelijk voor kleine herstellingen die voortvloeien uit het gebruik, tenzij er sprake is van overmacht of ouderdom. 3. **Betalen van de huurprijs:** De overeengekomen huurprijs moet tijdig betaald worden. 4. **Teruggave van het goed:** Bij het einde van de huur moet het goed volledig ontruimd en in goede staat worden teruggegeven. Een plaatsbeschrijving bij aanvang van de huur is nuttig om te bewijzen in welke staat het goed wordt teruggegeven. Zonder plaatsbeschrijving wordt vermoed dat het goed in dezelfde staat werd ontvangen, tenzij tegenbewijs. 5. **Voorzien van huisraad (stoffering):** Dit creëert een voorrecht voor de verhuurder op de meubels van de huurder bij onbetaalde huur. 6. **Afsluiten van een verplichte verzekering (in Vlaanderen):** Voor onroerende goederen is een verplichte verzekering voor brand- en waterschade vereist voor zowel huurder als verhuurder. * **Einde van de huur:** De huur kan eindigen door het verstrijken van de termijn (bij huurcontracten voor bepaalde tijd), opzegging (bij huurcontracten voor onbepaalde tijd), of door andere algemene wijzen van tenietgaan van overeenkomsten zoals wederzijds akkoord of ontbinding. Woninghuur kent strikte regels rond opzegmogelijkheden en schadevergoedingen. * **Verhuur aan studenten:** Dit is een dwingende regeling voor huurders die student zijn en waarbij het gehuurde goed niet hun hoofdverblijfplaats is. De huurwaarborg is beperkt tot twee maanden, huuroverdracht en onderhuur zijn niet toegestaan zonder akkoord, en de verhuurder kan niet opzeggen. * **Bijzondere vormen van huur:** * **Gemene huurregime:** Geldt voor alle huurcontracten die niet onder een specifieke regeling vallen (bv. garagebox, kantoorruimte). * **Woninghuur:** Specifieke regels voor de hoofdverblijfplaats, grotendeels van dwingend recht, met een standaardduur van negen jaar, tenzij anders overeengekomen. * **Handelshuur:** Specifieke regels voor handelspanden, met een minimumduur van negen jaar en recht op huurhernieuwingen mits tijdige en correcte aanvraag. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Verbintenis | Een juridische relatie waarbij een persoon (de schuldenaar) verplicht is tot het geven, doen of laten van iets ten gunste van een andere persoon (de schuldeiser), die recht heeft op deze prestatie. | | Schuldenaar (SA) | De partij die een verbintenis heeft, oftewel de plicht om iets te geven, te doen of te laten. | | Schuldeiser (SE) | De partij die recht heeft op een prestatie van de schuldenaar; ook wel vorderingsrecht of schuldvordering genoemd. | | Voorwaardelijke verbintenis | Een verbintenis waarvan de uitvoering of uitdoving afhankelijk is gemaakt van een toekomstige en onzekere gebeurtenis. | | Opschortende voorwaarde | Een voorwaarde die de uitvoering van een verbintenis uitstelt totdat de voorwaarde is vervuld. | | Ontbindende voorwaarde | Een voorwaarde die, indien vervuld, de verbintenis of overeenkomst beëindigt. | | Potestatieve voorwaarde | Een voorwaarde waarbij de realisatie van de toekomstige en onzekere gebeurtenis afhangt van de wil van de schuldenaar. | | Verbintenis met tijdsbepaling | Een verbintenis waarvan de uitvoering of uitdoving afhangt van een toekomstige en zekere gebeurtenis. | | Opschortende tijdsbepaling | Een tijdstip dat de aanvang van de uitvoering van een verbintenis bepaalt. | | Ontbindende tijdsbepaling | Een tijdstip dat het einde van de uitvoering van een verbintenis bepaalt. | | Persoonsgebonden verbintenis | Een verbintenis waarbij de persoon van de schuldenaar of schuldeiser van doorslaggevend belang is. | | Prestatiegebonden verbintenis | Een verbintenis waarbij de aard van de prestatie centraal staat en de identiteit van de uitvoerende persoon minder relevant is. | | Deelbare verbintenis | Een verbintenis die in delen kan worden uitgevoerd, waarbij elke schuldenaar of schuldeiser slechts voor zijn deel gehouden is. Deelbaarheid is de regel. | | Hoofdelijke verbintenis | Een verbintenis waarbij meerdere schuldenaars hoofdelijk gehouden zijn tot dezelfde prestatie, zodat de schuldeiser ieder van hen voor het geheel kan aanspreken. | | In solidum verbintenis | Een verbintenis die lijkt op hoofdelijkheid, maar die ontstaat buiten contractuele afspraken, bijvoorbeeld bij de aansprakelijkheid voor een onrechtmatige daad. Elke mede-aansprakelijke kan voor het geheel worden aangesproken. | | Resultaatsverbintenis | Een verbintenis waarbij de schuldenaar gehouden is tot het bereiken van een bepaald, gegarandeerd resultaat. | | Inspanningsverbintenis | Een verbintenis waarbij de schuldenaar zich ertoe verbindt om zijn best te doen om een bepaald resultaat te bereiken, zonder de garantie van het succes. | | Overeenkomst | Een meerzijdige rechtshandeling waarbij twee of meer personen hun wil uiten met het doel om verbintenissen aan te gaan, te wijzigen of te beëindigen. Ook wel contract genoemd. | | Contractuele vrijheid | Het principe dat partijen vrij zijn om overeenkomsten aan te gaan en de inhoud ervan te bepalen, binnen de grenzen van de wet. | | Aanbod | Een voorstel dat alle essentiële elementen van een overeenkomst bevat en dat, bij aanvaarding, leidt tot de totstandkoming van de overeenkomst. | | Aanvaarding | De instemming met een aanbod, die kan leiden tot de totstandkoming van een overeenkomst. | | Precontractuele aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die kan ontstaan tijdens onderhandelingsfasen van een overeenkomst, bijvoorbeeld door het schenden van het beginsel van vertrouwen. | | Nietigheid (relatieve/absolute) | De sanctie die een overeenkomst ongeldig verklaart. Relatieve nietigheid kan enkel door de beschermde partijen worden ingeroepen, absolute nietigheid door iedereen. | | Contractuele trouw | Het principe dat partijen bij de uitvoering van hun overeenkomst de redelijkheid en billijkheid in acht moeten nemen. | | Uitvoering te goeder trouw | Het principe dat overeenkomsten moeten worden uitgevoerd met de zorgvuldigheid die van een redelijk en voorzichtig persoon mag worden verwacht. | | Overmacht | Een gebeurtenis die volledig onafhankelijk is van de wil van de schuldenaar en die de uitvoering van de verbintenis onmogelijk maakt. | | Contractuele aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die voortvloeit uit de niet-nakoming van een contractuele verbintenis. | | Wanprestatie | De niet-nakoming van een contractuele verbintenis door de schuldenaar. | | Aanmaning | Een officiële waarschuwing of herinnering aan de schuldenaar om zijn verbintenis na te komen. | | Gedwongen uitvoering | De afdwinging van een verbintenis door gerechtelijke middelen, zoals uitvoering in natura of bij equivalent (schadevergoeding). | | Uitvoerbare titel | Een document, zoals een vonnis of een authentieke akte, dat de tenuitvoerlegging van een verbintenis mogelijk maakt. | | Uitvoering in natura | De daadwerkelijke uitvoering van de overeengekomen prestatie. | | Uitvoering bij equivalent | Compensatie in geld voor de niet-uitvoering van een verbintenis, in de vorm van schadevergoeding. | | Wederkerige overeenkomst | Een overeenkomst waarbij beide partijen over en weer verbintenissen aangaan. | | Weigering wegens niet-uitvoering (opschortingsrecht) | Het recht van een partij om de eigen prestatie op te schorten als de andere partij haar verbintenis niet nakomt. | | Gerechtelijke ontbinding | De beëindiging van een overeenkomst door tussenkomst van de rechter, wegens niet-nakoming door een partij. | | Betrekkelijkheid van overeenkomsten | Het principe dat een overeenkomst enkel gevolgen heeft voor de contracterende partijen en niet voor derden. | | Tegenwerpelijkheid van overeenkomsten | De mogelijkheid om een overeenkomst aan derden te bewijzen of te laten respecteren, afhankelijk van de omstandigheden. | | Beding ten gunste van een derde | Een clausule in een overeenkomst die een recht toekent aan een derde die geen partij is bij de overeenkomst. | | Zijdelingse vordering | Een vordering die een schuldeiser instelt in naam van zijn schuldenaar, die op zijn beurt schuldeiser is van een derde. | | Onrechtmatige daad | Een handeling die buiten contractuele relaties om, schade toebrengt aan een ander, en waarvoor de dader aansprakelijk kan worden gesteld. | | Buitencontractuele aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die ontstaat door een onrechtmatige daad, zonder dat er een voorafgaande contractuele relatie bestond. | | Foutaansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die gebaseerd is op een verwijtbare gedraging (fout) van de dader. | | Samengestelde aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid voor de fout van een ander persoon, zoals de aansprakelijkheid van ouders voor hun kinderen. | | Objectieve aansprakelijkheid (foutloze aansprakelijkheid) | Aansprakelijkheid die ontstaat zonder dat er een persoonlijke fout van de dader hoeft te worden bewezen; gebaseerd op risico of bewaargeving. | | Causaal verband | Het verband tussen de fout van de dader en de geleden schade, dat essentieel is voor het aannemen van aansprakelijkheid. | | Gedeelde aansprakelijkheid | Situatie waarbij zowel de dader als het slachtoffer bijdragen aan de schade, waardoor de aansprakelijkheid van de dader verminderd kan worden. | | Schade | Een vermindering van het vermogen van een persoon, zowel materieel als moreel, als gevolg van een fout of gebeurtenis. | | Materiële schade (patrimoniale schade) | Schade die een financiële impact heeft, zoals geleden verlies of gederfde winst. | | Morele schade (extramatrimoniale schade) | Schade die geen directe financiële impact heeft, zoals leed, pijn of aantasting van eer en goede naam. | | Toerekenbaarheid | De bekwaamheid van een persoon om juridisch verantwoordelijk te worden gehouden voor zijn daden, rekening houdend met leeftijd en geestestoestand. | | Bevrijdende verjaring | Het tenietgaan van een verbintenis door het verstrijken van een wettelijk bepaalde termijn, waardoor de schuldenaar bevrijd wordt van zijn plicht. | | Verkrijgende verjaring | Het verkrijgen van een recht door het gedurende een bepaalde wettelijke periode ononderbroken bezit van een goed. | | Schorsing van de verjaringstermijn | Het tijdelijk stopzetten van de verjaringstermijn, waarbij de reeds verstreken tijd behouden blijft. | | Stuiting van de verjaringstermijn | Het opnieuw laten beginnen van de verjaringstermijn vanaf nul, na een gebeurtenis die de verjaring onderbreekt. | | Gewijzigde omstandigheden | Onvoorziene gebeurtenissen die de uitvoering van een overeenkomst significant bemoeilijken, wat kan leiden tot heronderhandeling. | | Overlijden van de SA bij persoonsgebonden verbintenissen | Het tenietgaan van een persoonsgebonden verbintenis door het overlijden van de schuldenaar, omdat de verbintenis aan zijn persoon gebonden was. | | Realisatie van de ontbindende voorwaarde | Het vervullen van een voorwaarde die, indien waargemaakt, een einde maakt aan de (geldigheid van de) overeenkomst of verbintenis. | | Koop | Een overeenkomst waarbij een verkoper zich verbindt om een zaak over te dragen aan een koper en de prijs te betalen. | | Eigendomsoverdracht | De juridische overgang van het eigendomsrecht van een zaak van de ene persoon op de andere. | | Risico-overdracht | De overgang van het risico op verlies of beschadiging van een zaak, meestal gekoppeld aan de eigendomsoverdracht. | | Verborgen gebrek | Een gebrek aan een verkochte zaak dat niet zichtbaar was bij de levering en dat de zaak ongeschikt maakt voor het beoogde gebruik. | | Vrijwaring voor uitwinning | De verplichting van de verkoper om de koper te beschermen tegen rechtsstoornissen of claims van derden die het rustig genot van de zaak verstoren. | | Huur | Een overeenkomst waarbij een partij (de verhuurder) het genot van een zaak voor een bepaalde tijd toestaat aan een andere partij (de huurder) tegen een prijs. | | Goede huisvader | Een maatstaf voor de zorgvuldigheid die van een normaal zorgvuldig persoon mag worden verwacht bij het gebruik van een zaak. | | Plaatsbeschrijving | Een gedetailleerde beschrijving van de staat van een onroerend goed bij aanvang en einde van een huurovereenkomst, om geschillen te voorkomen. |

# Verbintenissenrecht: soorten en bronnen Hier is een gedetailleerde samenvatting van het onderwerp "Verbintenissenrecht: soorten en bronnen" in het Nederlands, opgesteld als een examen-klaar studiemateriaal. ## 1. Verbintenissenrecht: soorten en bronnen Dit deel behandelt de verschillende soorten verbintenissen en de bronnen waaruit ze voortvloeien, zoals overeenkomsten en onrechtmatige daden. ### 1.1. Inleiding tot verbintenissen Een verbintenis kan worden omschreven als een juridische band die een schuldenaar (SA) verplicht tot een bepaalde prestatie ten gunste van een schuldeiser (SE). Deze prestatie kan bestaan uit het geven van iets, het doen van iets, of het nalaten van iets. * **Schuldenaar (SA):** Degene die gehouden is tot de prestatie. * **Schuldeiser (SE):** Degene die recht heeft op de prestatie. * **Vorderingsrecht/Schuldvordering:** Het recht van de schuldeiser op de prestatie van de schuldenaar. In tegenstelling tot zakelijke rechten, die absolute rechten zijn en tegenover iedereen kunnen worden ingeroepen, zijn vorderingsrechten relatieve rechten die slechts tussen de contractspartijen gelden. Een uitzondering hierop vormen de algemene rechtsopvolgers, die alle rechten en plichten van een partij overnemen, bijvoorbeeld bij de verkoop van een gehele onderneming. Derden, die geen partij zijn bij de overeenkomst, hebben in principe geen rechten of plichten uit hoofde van die overeenkomst. ### 1.2. Bronnen van verbintenissen Verbintenissen kunnen voortkomen uit verschillende juridische bronnen. De belangrijkste bronnen die in dit deel behandeld worden, zijn: * Overeenkomsten * Onrechtmatige daden ### 1.3. Soorten verbintenissen Verbintenissen kunnen worden ingedeeld op basis van verschillende criteria: #### 1.3.1. Voorwaardelijke verbintenissen Bij voorwaardelijke verbintenissen hangt de uitvoering of uitdoving van de verbintenis af van een toekomstige, onzekere gebeurtenis. * **Opschortende voorwaarde:** De verbintenis ontstaat pas wanneer de voorwaarde in vervulling gaat. * *Voorbeeld:* "Je krijgt de auto als je slaagt voor je examen." * **Ontbindende voorwaarde:** De verbintenis dooft uit wanneer de voorwaarde in vervulling gaat. * *Voorbeeld:* Een schenking van een gebruiksvoorwerp die herroepen kan worden op het moment dat de schenker kinderen krijgt. Een **potestatieve voorwaarde** is een voorwaarde waarvan de realisatie afhangt van de wil van een van de partijen. Een zuiver potestatieve voorwaarde (waarbij de wil van de schuldenaar alleen doorslaggevend is) is niet geldig. Een gemengde voorwaarde, waarbij de wil van de schuldenaar gecombineerd wordt met andere factoren, kan wel geldig zijn. #### 1.3.2. Verbintenissen met tijdsbepaling Bij verbintenissen met tijdsbepaling hangt de uitvoering of uitdoving af van een toekomstige, maar zekere gebeurtenis. * **Opschortende tijdsbepaling:** De SA zal een prestatie leveren na een afgesproken tijdstip. * *Voorbeeld:* De betaling van een aankoop die pas na zes maanden moet gebeuren. * **Ontbindende tijdsbepaling:** De SA zal een prestatie leveren tot aan een afgesproken tijdstip. * *Voorbeeld:* Een contract dat loopt vanaf heden en eindigt op een specifieke datum. #### 1.3.3. Persoonsgebonden en prestatiegebonden verbintenissen * **Persoonsgebonden verbintenissen:** De identiteit van de persoon die de prestatie moet leveren of ontvangen is van doorslaggevend belang. Bij overlijden van de betreffende persoon kan de verbintenis tenietgaan. * *Voorbeeld:* Een overeenkomst om te worden geopereerd door een specifieke chirurg. * **Prestatiegebonden verbintenissen:** Het maakt niet uit wie de prestatie uitvoert, zolang de prestatie maar correct wordt geleverd. #### 1.3.4. Deelbare en ondeelbare verbintenissen * **Deelbare verbintenissen:** Wanneer er meerdere schuldeisers of schuldenaren zijn, is elk van hen in principe slechts gehouden tot zijn deel van de verbintenis. Dit is de hoofdregel. * **Ondeelbare verbintenissen:** Verbintenissen die niet in delen kunnen worden uitgevoerd. #### 1.3.5. Hoofdelijke verbintenissen Bij hoofdelijkheid zijn meerdere schuldenaren gehouden tot dezelfde prestatie, en de schuldeiser kan ieder van hen voor het *gehele* bedrag aanspreken. * **Hoofdelijkheid kan voortkomen uit:** * Een wettelijke bepaling (bv. hoofdelijkheid inzake belastingschulden). * Een contractuele afspraak. * Een juridisch vermoeden (bv. tussen ondernemers). * **In solidum verbintenissen:** De rechter kan meerdere verantwoordelijken van een foutieve daad veroordelen om de schade "in solidum" te vergoeden. Dit is vergelijkbaar met hoofdelijkheid, waarbij elke partij voor het volledige bedrag kan worden aangesproken. #### 1.3.6. Resultaats- en inspanningsverbintenissen Deze indeling is relevant voor het bewijs van aansprakelijkheid. * **Resultaatsverbintenis:** De schuldenaar garandeert een bepaald resultaat. Als het resultaat niet bereikt is, is er sprake van een fout. * *Voorbeeld:* Een hotel dat een parasietvrije kamer moet garanderen. De SE hoeft enkel aan te tonen dat er parasieten waren. * **Inspanningsverbintenis:** De schuldenaar verbindt zich ertoe om de nodige inspanningen te leveren om een bepaald resultaat te bereiken, zonder dit resultaat te garanderen. De SE moet bewijzen dat de schuldenaar niet voldoende inspanningen heeft geleverd. * *Voorbeeld:* Een advocaat die zijn uiterste best moet doen om een cliënt vrij te pleiten. De SE moet bewijzen dat de advocaat niet voldoende inspanningen heeft geleverd, niet enkel dat de cliënt niet is vrijgesproken. * *Voorbeeld:* Een geneesheer die probeert te genezen. De patiënt moet bewijzen dat de geneesheer niet alles in het werk heeft gesteld. ### 1.4. Bronnen van verbintenissen: Overeenkomsten Een overeenkomst, ook wel contract genoemd, is een wilsovereenstemming tussen twee of meer personen gericht op het aangaan, wijzigen of beëindigen van verbintenissen. #### 1.4.1. Omschrijving en basisprincipes * **Wilsovereenstemming:** Essentieel voor de totstandkoming. * **Basisprincipes:** * **Contractuele vrijheid:** Partijen zijn vrij om contracten af te sluiten en de inhoud te bepalen. * **Bindende kracht van overeenkomsten:** Een geldig gesloten overeenkomst strekt partijen tot wet. * **Uitvoering te goeder trouw:** Partijen moeten de overeenkomst redelijk en billijk uitvoeren. #### 1.4.2. Totstandkoming van overeenkomsten * **Stadia van totstandkoming:** 1. **Aanbod:** Een voorstel met alle essentiële elementen van de overeenkomst. Het aanbod is bindend voor de aanbieder. 2. **Aanvaarding:** De instemming met het aanbod, die kan gebeuren uitdrukkelijk of stilzwijgend. Een geldige aanvaarding leidt tot de overeenkomst. * **Precontractuele aansprakelijkheid:** Hoewel men tijdens onderhandelingen nog niet gebonden is, kan een fout tijdens deze fase leiden tot precontractuele aansprakelijkheid (op basis van art. 1382 Oud BW). * **Geldigheidsvoorwaarden:** Voor een geldige overeenkomst zijn vereist: * Wilsovereenstemming * Een bepaald of bepaalbaar voorwerp * Een geoorloofde oorzaak * Bekwaamheid van de partijen * Ontbreken van strijd met dwingend recht en openbare orde. De sanctie bij het schenden van deze voorwaarden is nietigheid (relatief of absoluut). #### 1.4.3. Gevolgen van overeenkomsten * **Gevolgen tussen partijen:** * **Contractuele trouw en uitvoering te goeder trouw:** De overeenkomst is bindend en moet redelijk en billijk worden uitgevoerd. * **Vrijwillige uitvoering:** De prestatie wordt door de SA geleverd aan de SE (of diens vertegenwoordiger). Dit kan persoonsgebonden of prestatiegebonden zijn. Betaling van geld dient in principe op de woonplaats van de SA, tenzij anders overeengekomen. * **Sanctie bij niet-uitvoering:** Indien een partij zijn verbintenis niet nakomt, kan de andere partij gerechtelijke stappen ondernemen. Dit vereist in de meeste gevallen eerst een aanmaning (ingebrekestelling) van de SA. Mogelijke sancties zijn: * **Gedwongen uitvoering:** * *Uitvoerbare titel:* Een vonnis of notarisakte. * *Uitvoering in natura:* De overeenkomst wordt alsnog correct uitgevoerd. Indien dit onmogelijk of nutteloos is, kan uitvoering door een derde of een dwangsom worden bevolen. * *Uitvoering bij equivalent (schadevergoeding):* Compensatie voor de geleden schade. Dit kan voorzienbare schade zijn (verlies en gederfde winst) tenzij de niet-nakoming opzettelijk is. * **Ontbinding:** De overeenkomst wordt beëindigd. * *Weigering wegens niet-uitvoering (opschortingsrecht):* Bij wederkerige overeenkomsten mag de SE zijn eigen prestatie opschorten als de SA zijn prestatie niet levert. Dit gebeurt zonder rechterlijke tussenkomst na aanmaning. * *Gerechtelijke ontbinding:* Via de rechter, eventueel met bijkomende schadevergoeding. * **Gevolgen tegenover derden:** * **Betrekkelijkheid van overeenkomsten:** In principe binden overeenkomsten alleen de contractspartijen. Derden hebben er geen rechten of plichten uit. * **Uitzonderingen op betrekkelijkheid:** Bedingen ten gunste van een derde (bv. levensverzekering) en zijdelingse vorderingen (bv. vordering van een SE op de verzekeraar van de SA). * **Tegenwerpelijkheid:** Een overeenkomst is een feit dat derden moeten erkennen. #### 1.4.4. Tenietgaan van overeenkomsten Een overeenkomst kan tenietgaan door: * Nietigverklaring * Ontbinding (contractueel, gerechtelijk, wegens overmacht) * Eenzijdige opzegging (indien wettelijk voorzien, bv. bij overeenkomsten van onbepaalde duur). ### 1.5. Bronnen van verbintenissen: Onrechtmatige daad Een onrechtmatige daad is een menselijke handeling die schade veroorzaakt en leidt tot buitencontractuele aansprakelijkheid. #### 1.5.1. Kenmerken van foutaansprakelijkheid De algemene regel is dat eenieder aansprakelijk is voor de schade die hij door zijn fout aan een ander veroorzaakt. * **Verschil met contractuele aansprakelijkheid:** Contractuele aansprakelijkheid ontstaat uit een schending van een contractuele verbintenis, terwijl buitencontractuele aansprakelijkheid ontstaat uit een schending van een algemene zorgvuldigheidsnorm of wettelijke plicht. * **Uitzonderingen op de foutaansprakelijkheid:** * **Samengestelde aansprakelijkheid:** Aansprakelijkheid voor andermans fout. * **Objectieve aansprakelijkheid (foutloze aansprakelijkheid):** Aansprakelijkheid zonder dat er een fout bewezen moet worden (bv. aansprakelijkheid voor zaken of dieren). #### 1.5.2. Aansprakelijkheid voor eigen fout (Art. 6.5 BW) Om aansprakelijk te zijn voor eigen fout, moet aan drie voorwaarden voldaan zijn: 1. **Fout:** * Schending van een wettelijke of reglementaire norm. * Schending van de algemene zorgvuldigheidsnorm: gedrag dat een redelijk en voorzichtig persoon niet zou stellen. De voorzienbaarheid van de schade is hierbij een belangrijk criterium. * De grootte van de fout is onbelangrijk. 2. **Oorzakelijk verband (causaal verband):** De fout moet een noodzakelijke voorwaarde zijn voor de schade. * Bij meerdere oorzaken en/of daders kan er sprake zijn van *in solidum* aansprakelijkheid of gedeelde aansprakelijkheid. 3. **Schade:** De schade moet rechtmatig belang hebben, persoonlijk zijn en bewezen worden. Dit kan materiële (vermogensrechtelijke) of morele (extramatrimoniale) schade zijn. * **Toerekenbaarheid:** Bij minderjarigen en geestesgestoorden speelt de toerekenbaarheid een rol. Kinderen onder de 12 jaar zijn niet aansprakelijk. Vanaf 12 jaar zijn ze in principe aansprakelijk, maar de rechter kan hen vrijstellen. Geestesgestoorden worden gelijkgesteld aan minderjarigen vanaf 12 jaar. #### 1.5.3. Aansprakelijkheid voor andermans fout * **Samengestelde aansprakelijkheid:** De aansprakelijke persoon wordt naast de eigenlijke dader(s) aansprakelijk gesteld. * **Personen met gezag over minderjarigen:** Ouders zijn aansprakelijk voor fouten van hun kinderen. Voor kinderen onder de 16 jaar is dit foutloze aansprakelijkheid. Voor 16-17 jarigen geldt een vermoeden van aansprakelijkheid dat weerlegbaar is (bv. door aan te tonen dat er geen gebrekkig toezicht was). * **Personen belast met toezicht op anderen:** Een weerlegbaar vermoeden van aansprakelijkheid geldt gedurende het toezicht. * **Werkgevers:** Werkgevers zijn aansprakelijk voor fouten van hun werknemers begaan bij de uitoefening van hun opdracht. Dit is een absoluut vermoeden. * **Regresvordering:** De aansprakelijke persoon die betaald heeft, kan het bedrag terugvorderen van de werkelijke dader. #### 1.5.4. Aansprakelijkheid voor zaken en dieren Dit is vaak een vorm van objectieve aansprakelijkheid (foutloze aansprakelijkheid). * **Aansprakelijkheid voor zaken:** De "bewaarder" van een zaak is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door een gebrek van die zaak. Bewijs vereist: de hoedanigheid van bewaarder, een gebrek van de zaak, schade en een oorzakelijk verband. Bevrijding is mogelijk door een vreemde oorzaak. * **Productaansprakelijkheid:** Getrapte aansprakelijkheid van producent, invoerder en leverancier voor schade veroorzaakt door een onveilig product. ### 1.6. Bijzondere overeenkomsten Naast de algemene regels inzake verbintenissen en overeenkomsten, bestaan er specifieke regelingen voor bepaalde soorten overeenkomsten: * **Koop:** Betreft de eigendomsoverdracht van een zaak tegen een prijs. Belangrijk zijn de verplichtingen van de verkoper (levering, kwaliteitswaarborg, juridische waarborg) en de koper (aanvaarding levering, betaling prijs, betaling kosten). Ook de overdracht van eigendom en risico is cruciaal. * **Huur:** Betreft het genot van een zaak tegen een prijs. De verhuurder heeft verplichtingen inzake levering, onderhoud en waarborg van rustig genot. De huurder moet het goed gebruiken als goede huisvader, de huurprijs betalen en het goed teruggeven. Er bestaan specifieke regelingen voor woninghuur, handelshuur en studentenhuisvesting. * **Andere bijzondere overeenkomsten:** Bewaargeving, dading, aanneming, lastgeving. ### 1.7. Tenietgaan van verbintenissen Verbintenissen kunnen op verschillende manieren tenietgaan: * **Integrale uitvoering/betaling:** De beloofde prestatie wordt correct uitgevoerd. * **Schuldvergelijking:** Wanneer twee personen elkaars schuldenaar en schuldeiser zijn, gaan de verbintenissen teniet tot beloop van de laagste schuld (onder voorwaarden: geldsommen, vaststaand, opeisbaar, persoonlijk verbonden). * **Bevrijdende verjaring:** Na het verstrijken van een bepaalde termijn is men bevrijd van een verbintenis. Dit dient de rechtszekerheid. * **Overmacht:** Een gebeurtenis onafhankelijk van de wil van de SA die de uitvoering onmogelijk maakt. Een definitieve onmogelijkheid bevrijdt de SA, een tijdelijke onmogelijkheid schorst de verbintenis. * **Overlijden van de SA bij persoonsgebonden verbintenissen:** De verbintenis gaat niet over op de erfgenamen. * **Realisatie van de ontbindende voorwaarde:** De verbintenis dooft uit. * **Tenietgaan van de overeenkomst:** Indien de onderliggende overeenkomst tenietgaat, gaan ook de verbintenissen daaruit voortvloeiend teniet. --- # De overeenkomst: totstandkoming, gevolgen en beëindiging Hier is een gedetailleerde studiehandleiding over de totstandkoming, gevolgen en beëindiging van overeenkomsten, gebaseerd op de verstrekte documentatie. ## 2. De overeenkomst: totstandkoming, gevolgen en beëindiging Dit gedeelte behandelt de essentie van overeenkomsten in het burgerlijk recht, van hun vorming tot hun einde, inclusief de gevolgen die ze teweegbrengen voor de betrokken partijen en derden. ### 2.1 Inleiding tot verbintenissen en overeenkomsten Een **verbintenis** is een rechtsbetrekking waarbij een schuldenaar (SA) gehouden is tot een bepaalde prestatie ten gunste van een schuldeiser (SE), die daartoe gerechtigd is. Deze prestatie kan erin bestaan iets te geven, te doen of te laten. Een **overeenkomst** (of contract) is een meerzijdige rechtshandeling, gebaseerd op **wilsovereenstemming** tussen twee of meer personen, met als doel verbintenissen aan te gaan, te wijzigen of te beëindigen. De basisprincipes van het overeenkomstenrecht zijn contractuele vrijheid, de bindende kracht van overeenkomsten en de uitvoering te goeder trouw. #### 2.1.1 Soorten verbintenissen Er zijn diverse manieren om verbintenissen te classificeren: * **Voorwaardelijke verbintenissen**: De uitvoering of uitdoving hangt af van een toekomstige, onzekere gebeurtenis. * **Opschortende voorwaarde**: De verbintenis begint pas te bestaan als de voorwaarde vervuld is. * **Ontbindende voorwaarde**: De verbintenis houdt op te bestaan als de voorwaarde vervuld is. * **Potestatieve voorwaarde**: De realisatie hangt af van de wil van de schuldenaar. Een zuiver potestatieve voorwaarde is nietig. Een gemengde potestatieve voorwaarde (afhankelijk van de wil van de schuldenaar én een externe factor) kan geldig zijn. * **Verbintenissen met tijdsbepaling**: De uitvoering of uitdoving hangt af van een toekomstige, zekere gebeurtenis. * **Opschortende tijdsbepaling**: De prestatie wordt uitgesteld tot een bepaald toekomstig tijdstip. * **Ontbindende tijdsbepaling**: De verbintenis geldt tot een bepaald toekomstig tijdstip. * **Persoonsgebonden en prestatiegebonden verbintenissen**: * **Persoonsgebonden verbintenis**: De identiteit en hoedanigheid van de persoon zijn cruciaal. Bij overlijden van deze persoon kan de verbintenis tenietgaan. * **Prestatiegebonden verbintenis**: Wie de prestatie uitvoert, is minder belangrijk, zolang de prestatie correct wordt geleverd. * **Deelbare en ondeelbare verbintenissen**: * **Deelbare verbintenis**: Kan in delen worden uitgevoerd. Dit is het principe. * **Ondeelbare verbintenis**: Kan niet in delen worden uitgevoerd. * **Hoofdelijke verbintenissen**: Tussen schuldenaars, wanneer de schuldeiser ieder van hen voor het geheel kan aanspreken. Dit kan voortkomen uit een wettelijke bepaling, een contractuele afspraak of een juridisch vermoeden (bv. tussen ondernemers). * **In solidum verbintenissen**: Vergelijkbaar met hoofdelijkheid, waarbij meerdere partijen voor het volledige bedrag van een schadevergoeding veroordeeld kunnen worden. Dit wordt vaak door rechters opgelegd bij fouten van meerdere daders. * **Resultaats- en inspanningsverbintenissen**: Dit onderscheid is relevant voor het bewijs van aansprakelijkheid. * **Resultaatsverbintenis**: De schuldenaar garandeert een bepaald resultaat. Als het resultaat niet bereikt wordt, is er een wanprestatie. * **Inspanningsverbintenis**: De schuldenaar verbindt zich ertoe de nodige inspanningen te leveren om een resultaat te bereiken, zonder dit te garanderen. De schuldeiser moet bewijzen dat de schuldenaar onvoldoende inspanningen heeft geleverd. ### 2.2 Bronnen van verbintenissen Verbintenissen kunnen voortvloeien uit: * Overeenkomsten * Onrechtmatige daden * Andere rechtsfeiten (bv. wet) ### 2.3 De overeenkomst #### 2.3.1 Omschrijving en beginselen Een overeenkomst is een wilsovereenstemming tussen twee of meer personen die gericht is op het creëren, wijzigen of beëindigen van verbintenissen. Belangrijke beginselen zijn: * **Contractuele vrijheid**: Partijen zijn vrij om overeenkomsten aan te gaan en de inhoud ervan te bepalen. * **Bindende kracht**: Een geldig gesloten overeenkomst is bindend voor de partijen ("overeenkomst strekt partijen tot wet"). * **Uitvoering te goeder trouw**: Partijen moeten redelijkheid en billijkheid in acht nemen bij de uitvoering. #### 2.3.2 Soorten overeenkomsten Overeenkomsten kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld, bijvoorbeeld naar de aard van de prestaties, de wederkerigheid, de formaliteit, etc. #### 2.3.3 Totstandkoming van overeenkomsten **A. Stadia van totstandkoming**: * **Aanbod**: Een voorstel met alle essentiële elementen van de overeenkomst. Een aanbod bindt de aanbieder. * **Aanvaarding**: De instemming met het aanbod, die geen vormvereisten kent (uitdrukkelijk of stilzwijgend). Bij aanvaarding ontstaat de overeenkomst. * **Precontractuele aansprakelijkheid**: Tijdens onderhandelingen is men in principe nog niet gebonden. Echter, het beschamen van vertrouwen kan leiden tot precontractuele fouten en aansprakelijkheid (vergelijkbaar met art. 1382 Oud BW). **B. Geldigheidsvoorwaarden**: Voor een geldige overeenkomst zijn vereist: * **Wilsovereenstemming**: Vrije en bewuste toestemming van de partijen. * **Bekwaamheid**: De partijen moeten handelingsbekwaam zijn. * **Voorwerp**: De verbintenis moet een duidelijk en geoorloofd voorwerp hebben. * **Oorzaak**: De overeenkomst moet een geoorloofde reden hebben. * **Overeenstemming met dwingend recht en openbare orde**. De sanctie bij het schenden van deze voorwaarden is **relatieve of absolute nietigheid**. #### 2.3.4 Interpretatie van overeenkomsten Bij onduidelijkheid over de inhoud van een overeenkomst tracht de rechter de gemeenschappelijke bedoeling van de partijen te achterhalen, rekening houdend met alle omstandigheden. #### 2.3.5 Gevolgen van overeenkomsten **A. Gevolgen tussen partijen**: * **Contractuele trouw en uitvoering te goeder trouw**: De overeenkomst is bindend en moet redelijk en billijk worden uitgevoerd. Wijziging of beëindiging vereist wederzijdse toestemming of wettelijke gronden. * **Vrijwillige uitvoering**: * **Wie**: Afhankelijk van het type verbintenis (persoonsgebonden of prestatiegebonden). * **Aan wie**: Aan de schuldeiser, diens lasthebber of vertegenwoordiger. * **Wat**: De overeengekomen prestatie. * **Waar**: Volgens afspraak, of anders op de woonplaats van de SA (voor soortzaken) of de plaats van de zaak (voor bepaalde zaken). * **Sanctie bij niet-uitvoering**: * **Algemene voorwaarden van contractuele aansprakelijkheid**: 1. **Contractuele wanprestatie**: Niet-nakoming van de verbintenis door de SA. 2. **Aanmaning**: De SE maant de SA schriftelijk aan om na te komen. 3. **Toerekenbare fout aan de SA**: De wanprestatie moet aan de SA te wijten zijn (niet door overmacht). 4. **Schade in hoofde van de SE**: De SE moet schade geleden hebben. 5. **Oorzakelijk verband**: Er moet een verband zijn tussen de wanprestatie en de schade. * **Gedwongen uitvoering**: * **Uitvoerbare titel**: Een vonnis of notariële akte is vereist. * **Uitvoering in natura**: De overeenkomst wordt daadwerkelijk uitgevoerd zoals afgesproken. * **Uitvoering door een derde**: Een andere partij voert de prestatie uit op kosten van de SA. * **Dwangsom**: Een geldsom die per dag vertraging wordt opgelegd om de SA tot nakoming aan te zetten. * **Uitvoering bij equivalent (schadevergoeding)**: De SA betaalt een geldsom ter compensatie van de geleden schade (vervangende of moratoire schadevergoeding). De schade moet voorzienbaar zijn, tenzij er sprake is van opzettelijke fout. * **Wederkerige overeenkomsten**: * **Weigering wegens niet-uitvoering (opschortingsrecht)**: De SE mag zijn eigen prestatie opschorten als de SA niet presteert. Dit gebeurt zonder rechterlijke tussenkomst na een aanmaning. * **Gerechtelijke ontbinding**: De SE kan de rechter vragen de overeenkomst te ontbinden. Dit kan gepaard gaan met een schadevergoeding. Een **uitdrukkelijk ontbindend beding** kan voorzien in ontbinding zonder rechterlijke tussenkomst onder bepaalde voorwaarden. **B. Gevolgen tegenover derden**: * **Betrekkelijkheid van overeenkomsten**: Principe: overeenkomsten binden alleen de partijen die ze hebben gesloten. Derden hebben er geen rechten of plichten uit. Uitzonderingen zijn erfgenamen en rechtsverkrijgenden onder algemene titel. * **Uitzonderingen op de betrekkelijkheid**: * **Beding ten gunste van een derde**: Een partij bedingt een recht voor een derde (bv. levensverzekering). * **Zijdelingse vordering**: De SE kan in naam van de SA een vordering instellen tegen iemand die aan de SA verschuldigd is. * **Tegenwerpelijkheid van overeenkomsten**: Overeenkomsten moeten door derden worden erkend als een feit. #### 2.3.6 Tenietgaan van overeenkomsten Overeenkomsten kunnen tenietgaan door: * **Nietigverklaring**: Wegens schending van de geldigheidsvoorwaarden. * **Ontbinding**: * **Contractuele ontbinding**: Overeenkomstig een uitdrukkelijk ontbindend beding. * **Gerechtelijke ontbinding**: Op verzoek van een partij aan de rechter. * **Ontbinding wegens overmacht**: Bij wederkerige overeenkomsten indien een verbintenis definitief onmogelijk wordt. * **Eenzijdige opzegging**: Indien wettelijk voorzien (bv. bij overeenkomsten van onbepaalde duur, zoals aanneming of lastgeving). ### 2.4 Gevolgen bij niet-nakoming van verbintenissen Bij niet-nakoming van een verbintenis, die voortvloeit uit een overeenkomst, kan de SE verschillende stappen ondernemen. #### 2.4.1 Contractuele wanprestatie Contractuele aansprakelijkheid ontstaat wanneer een contractspartij door eigen fout in gebreke blijft bij de uitvoering van haar verbintenis. Hiervoor zijn de volgende cumulatieve voorwaarden vereist: 1. **Inbreuk op een juridische verplichting**: Dit kan niet-uitvoering, gebrekkige uitvoering of laattijdige uitvoering zijn. 2. **Toerekenbare fout aan de SA**: De fout mag niet te wijten zijn aan overmacht (een onvoorziene en onoverkomelijke gebeurtenis). 3. **Schade in hoofde van de SE**: De SE moet verlies hebben geleden of winst gederfd. 4. **Oorzakelijk verband**: Er moet een causaal verband zijn tussen de fout van de SA en de schade van de SE. #### 2.4.2 Stappen voor de schuldeiser 1. **Ingebrekestelling (aanmaning)**: De SE maant de SA uitdrukkelijk aan om zijn verbintenis uit te voeren. Dit moet bij voorkeur gebeuren via een aangetekende brief, gerechtsdeurwaardersexploot of een andere bewijsbare methode. 2. **Keuze van de SE (na aanmaning)**: * **Gedwongen uitvoering**: Nakoming van de verbintenis afdwingen. * **Gerechtelijke ontbinding**: De overeenkomst laten ontbinden door de rechter. * **Weigering wegens niet-uitvoering (opschortingsrecht)**: Bij wederkerige overeenkomsten de eigen prestatie opschorten. #### 2.4.3 Gedwongen uitvoering Indien de SA weigert vrijwillig na te komen, kan de SE de **gedwongen uitvoering** vorderen. Dit vereist een **uitvoerbare titel**. De uitvoering kan plaatsvinden: * **In natura**: De overeenkomst wordt alsnog correct uitgevoerd. * **Door een derde**: Een andere partij voert de prestatie uit op kosten van de SA. * **Bij equivalent (schadevergoeding)**: De SA betaalt een geldsom ter compensatie van de geleden schade. Dit kan **vervangende schadevergoeding** zijn of **moratoire schadevergoeding** (voor vertraging). De schade moet integraal hersteld worden, met uitzondering van schade die de partijen redelijkerwijs niet konden voorzien, tenzij de niet-nakoming opzettelijk was. Schadebeding (forfaitaire bepaling van schade) en exoneratieclausules (beperking van aansprakelijkheid) kunnen hierbij een rol spelen, mits ze niet strijdig zijn met de wet. #### 2.4.4 Wederkerige overeenkomsten Bij wederkerige overeenkomsten kan de SE bij niet-nakoming van de SA: * Zijn eigen prestatie weigeren (opschortingsrecht). Dit vereist een aanmaning maar geen rechterlijke tussenkomst. * Gerechtelijke ontbinding vragen, eventueel met schadevergoeding. ### 2.5 Gevolgen tegenover derden Het **principe van de betrekkelijkheid** houdt in dat overeenkomsten geen gevolgen hebben voor derden. Derden kunnen echter wel te maken krijgen met de **tegenwerpelijkheid** van overeenkomsten, wat betekent dat zij de feitelijke situatie die uit een overeenkomst voortvloeit, moeten erkennen. Er zijn **uitzonderingen** op de betrekkelijkheid, zoals het beding ten gunste van een derde en de zijdelingse vordering. ### 2.6 Tenietgaan van verbintenissen Verbintenissen kunnen op verschillende manieren tenietgaan: * **Integrale uitvoering/betaling**: De beloofde prestatie wordt uitgevoerd. * **Betaling met subrogatie**: Een derde betaalt de schuld en treedt in de rechten van de schuldeiser. * **Schuldvergelijking**: Als twee personen elkaars schuldenaar en schuldeiser zijn, gaan de verbintenissen tot het laagste bedrag teniet. * **Bevrijdende verjaring**: Na het verstrijken van een wettelijk bepaalde termijn is de schuldenaar bevrijd van zijn verbintenis. * **Schuldvernieuwing**: Een bestaande verbintenis wordt vervangen door een nieuwe. * **Overdracht van schuldvordering**: De schuldeiser draagt zijn vorderingsrecht over aan een derde. * **Kwijtschelding**: De schuldeiser schenkt de schuld. * **Overmacht**: Een gebeurtenis buiten de wil van de SA die de uitvoering onmogelijk maakt. Dit leidt tot bevrijding van de SA. Bij tijdelijke onmogelijkheid is er schorsing. * **Overlijden van de SA bij persoonsgebonden verbintenissen**: De verbintenis gaat niet over op de erfgenamen. * **Realisatie van de ontbindende voorwaarde**: De verbintenis eindigt wanneer de voorwaarde intreedt. * **Tenietgaan van de overeenkomst**: Als de overeenkomst tenietgaat, gaan ook de verbintenissen die eruit voortvloeien teniet. ### 2.7 Bijzondere overeenkomsten De wet regelt diverse bijzondere overeenkomsten, waaronder: #### 2.7.1 Koop * **Algemeen**: Een overeenkomst waarbij de verkoper zich verbindt een zaak te leveren en de prijs te betalen. Geldigheid vereist algemene en specifieke voorwaarden. * **Eigendomsoverdracht en risico**: Principe: eigendom en risico gaan over bij de totstandkoming van de koop, tenzij anders overeengekomen (bv. bij soortzaken, toekomstige zaken, of clausules van eigendomsvoorbehoud). * **Verbintenissen van de verkoper**: * **Levering van de zaak**: Bezits- en eigendomsoverdracht. * **Kwaliteitswaarborg (vrijwaring voor verborgen gebreken)**: De verkoper staat in voor ernstige, verborgen gebreken die reeds aanwezig waren bij de koop en niet gekend waren door de koper. De koper heeft een keuzerecht tussen ontbinding of prijsvermindering. * **Juridische waarborg (vrijwaring voor uitwinning)**: De verkoper garandeert een rustig en vreedzaam bezit, vrij van rechtsstoornissen door eigen daden of daden van derden. * **Verbintenissen van de koper**: * **Aanvaarding van de levering**: Controleren op zichtbare gebreken. * **Betaling van de prijs**. * **Betaling van de kosten**: Tenzij anders overeengekomen. #### 2.7.2 Huur * **Algemeen**: Een overeenkomst waarbij de verhuurder zich verbindt een zaak in ruil voor een prijs te laten gebruiken door de huurder. Het is een persoonlijk recht, geen zakelijk recht. * **Verbintenissen van de verhuurder**: * Leveren van de zaak in goede staat. * Onderhoud van de zaak (noodzakelijke herstellingen door normale slijtage). * Waarborgen van rustig genot (vrijwaren voor eigen daden, rechtsstoornissen van derden en verborgen gebreken). * **Waarborgsom**: Maximale 3 maanden huur bij woninghuur, gestort op een geïndividualiseerde rekening. * **Verbintenissen van de huurder**: * Gebruik als goede huisvader en volgens de bestemming. * Betalen van de huurprijs. * Teruggave van het goed in goede staat. * Voorzien van huisraad en eventueel afsluiten van brand- en waterschadeverzekering. * **Einde van de huur**: Door het verstrijken van de termijn (bepaalde duur), opzegging (onbepaalde duur) of andere algemene wijzen van tenietgaan. Woninghuur kent strikte regels voor beëindiging. * **Bijzondere vormen van huur**: Woninghuur (dwingend recht, min. 3 jaar), handelshuur (min. 9 jaar, recht op hernieuwingen) en huur aan studenten. --- Dit studiemateriaal biedt een diepgaand overzicht van de totstandkoming, gevolgen en beëindiging van overeenkomsten. Het is cruciaal om de concepten te begrijpen in hun onderlinge samenhang en te oefenen met concrete voorbeelden en casussen. --- # Onrechtmatige daad en aansprakelijkheid Hieronder volgt een gedetailleerd studieoverzicht van het onderwerp "Onrechtmatige daad en aansprakelijkheid", gebaseerd op de verstrekte documentatie voor de pagina's 84-99. ## 3. Onrechtmatige daad en aansprakelijkheid Dit onderwerp verkent de principes van aansprakelijkheid voor eigen en andermans daden, alsook voor zaken, met een focus op foutaansprakelijkheid. ### 3.1 Bronnen van verbintenissen Verbintenissen kunnen voortvloeien uit overeenkomsten of uit feitelijke handelingen, zoals de onrechtmatige daad. ### 3.2 Onrechtmatige daad Een onrechtmatige daad, ook wel buitencontractuele aansprakelijkheid genoemd, is een rechtsfeit dat ontstaat uit een menselijke handeling die leidt tot schade en een rechtsband creëert tussen een schadeverwekker (dader) en een schadelijder (slachtoffer). #### 3.2.1 Kenmerken van foutaansprakelijkheid De algemene regel van foutaansprakelijkheid is vastgelegd in artikel 6.5 BW: "Eenieder is aansprakelijk voor de schade die hij door zijn fout aan een ander veroorzaakt." De basiscomponenten hiervan zijn: * **Fout:** Dit omvat de niet-naleving van een wettelijke of reglementaire norm, of de niet-naleving van de algemene zorgvuldigheidsnorm (gedrag van een voorzichtig en redelijk persoon). Zelfs een kleine fout kan leiden tot aansprakelijkheid als deze schade veroorzaakt. * **Schade:** De schade moet een rechtmatig belang betreffen, persoonlijk zijn en bewezen worden. Dit kan materiële (vermogensrechtelijke) of morele (extramatrimoniale) schade zijn. * **Oorzakelijk verband (causaal verband):** De fout moet een noodzakelijke voorwaarde zijn voor de schade. Dit verband kan zowel rechtstreeks als onrechtstreeks zijn. **Tip:** Het onderscheid tussen contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid is cruciaal: bij buitencontractuele aansprakelijkheid bestaat er geen eerdere contractuele band. > **Voorbeeld:** Als een dronken persoon uw auto bestuurt en een ongeval veroorzaakt, is de beslissing om die persoon de sleutels te geven een foutieve gedraging omdat de schade (een ongeval) voorzienbaar was. #### 3.2.2 Aansprakelijkheid voor eigen fout Dit is de kern van de foutaansprakelijkheid. De vereisten zijn, zoals hierboven vermeld: 1. **Fout:** De schending van een wettelijke norm of een algemene zorgvuldigheidsnorm. 2. **Schade:** De daadwerkelijke schade die de benadeelde heeft geleden. 3. **Oorzakelijk verband:** Een direct verband tussen de fout en de schade. **Toerekenbaarheid bij minderjarigen en geestesgestoorden:** * Kinderen onder de 12 jaar zijn niet aansprakelijk voor hun fouten. * Kinderen boven de 12 jaar zijn in principe aansprakelijk, maar de rechter kan hen vrijstellen. * Geestesgestoorden worden wat betreft aansprakelijkheid gelijkgesteld aan minderjarigen vanaf 12 jaar. #### 3.2.3 Aansprakelijkheid voor andermans daad (samengestelde aansprakelijkheid) Hierbij is niet de dader van de fout zelf aansprakelijk, maar iemand anders die een specifieke relatie heeft met de dader. * **Ouders (personen met gezag over minderjarigen):** * Onder de 16 jaar: Foutloze aansprakelijkheid (onweerlegbaar vermoeden). * 16-17 jaar: Vemoeden van aansprakelijkheid, maar dit is weerlegbaar door te bewijzen dat er geen sprake was van gebrekkig toezicht of dat de opvoeding correct was. * **Personen belast met toezicht op anderen:** Dit geldt voor personen die duurzaam controle uitoefenen over anderen. Het is een weerlegbaar vermoeden van aansprakelijkheid. Tegenbewijs houdt in dat er geen fout in het toezicht was. Dit geldt enkel gedurende de periode van toezicht. * **Werkgevers:** Werkgevers zijn aansprakelijk voor de fouten van hun werknemers begaan in de uitoefening van hun opdracht. Dit is een absoluut vermoeden van aansprakelijkheid (art. 18 WAO kent echter een beperking). **Regresvordering:** De aansprakelijke persoon die de schade heeft vergoed, kan het bedrag terugvorderen van de werkelijke dader. #### 3.2.4 Aansprakelijkheid voor zaken en dieren (objectieve aansprakelijkheid) Hier is de aansprakelijkheid foutloos, wat betekent dat er geen eigen fout van de bewaarder bewezen hoeft te worden. * **Aansprakelijkheid voor zaken:** De "bewaarder" van een zaak is foutloos aansprakelijk voor de schade veroorzaakt door een gebrek van die zaak. * **Te bewijzen:** * Wie de "bewaarder" is (feitelijk gebruik, recht van leiding en toezicht). * Dat de zaak een "gebrek" had (een abnormaal kenmerk). * Schade. * Oorzakelijk verband tussen het gebrek en de schade. * **Gevolg:** Onweerlegbaar vermoeden van aansprakelijkheid, tenzij er sprake is van een vreemde oorzaak die de bewaarder bevrijdt. * **Productaansprakelijkheid:** Dit betreft schade veroorzaakt door een onveilig product. Er geldt een getrapte aansprakelijkheid van producent naar invoerder naar leverancier. * **Voorwaarden:** Consument, product (lichamelijk roerende zaak), gebrek (veiligheid), schade, oorzakelijk verband. * **Verjaringstermijn:** 10 jaar na het in de handel brengen van het product, of 3 jaar na het schadegeval. > **Voorbeeld:** Een hoteluitbater is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door parasieten in de hotelkamer, omdat dit een resultaatsverbintenis is om een parasietvrije kamer aan te bieden. ### 3.3 Gevolgen van aansprakelijkheid Bij het vaststellen van aansprakelijkheid voor onrechtmatige daad, heeft de benadeelde partij recht op vergoeding van de geleden schade. De schade moet integraal hersteld worden, inclusief voorzienbare materiële en morele schade, alsook gederfde winst. #### 3.3.1 Keuzemogelijkheden van de schuldeiser bij contractuele wanprestatie Wanneer er sprake is van contractuele wanprestatie en de schuldeiser de schuldenaar in gebreke heeft gesteld, heeft de schuldeiser de keuze tussen: * **Gedwongen uitvoering:** * **Uitvoerbare titel:** Een vonnis of notariële akte. * **Uitvoering in natura:** De overeenkomst wordt alsnog uitgevoerd. Soms is dit onmogelijk, nutteloos of niet toegestaan, dan kan uitvoering door een derde of een dwangsom worden opgelegd. * **Uitvoering bij equivalent (schadevergoeding):** Dit kan een vervangende of compensatoire schadevergoeding zijn, of een moratoire schadevergoeding voor laattijdige betaling. * **Gerechtelijke ontbinding:** De rechter ontbindt de overeenkomst. Dit kan gepaard gaan met bijkomende schadevergoeding indien voorzienbaar. * **Weigering wegens niet-uitvoering (opschortingsrecht):** Bij wederkerige overeenkomsten mag de schuldeiser zijn eigen prestatie opschorten zolang de andere partij niet nakomt. Dit gebeurt zonder rechterlijke tussenkomst, maar een aanmaning is wel vereist. #### 3.3.2 Gedeelde aansprakelijkheid Wanneer de schade mede te wijten is aan de schuld van het slachtoffer, is de dader slechts aansprakelijk in verhouding tot zijn fout. #### 3.3.3 In solidum aansprakelijkheid Wanneer de schade door verschillende schadeverwekkers is veroorzaakt, kunnen zij allen in solidum aansprakelijk gesteld worden voor de gehele schade. De benadeelde kan één van hen aanspreken voor het volledige bedrag. ### 3.4 Uitzonderingen en beperkingen op aansprakelijkheid * **Overmacht:** Een gebeurtenis die volledig onafhankelijk is van de wil van de schuldenaar en de uitvoering "onmogelijk" maakt, kan bevrijden van aansprakelijkheid. Enkel definitieve onmogelijkheid bevrijdt volledig; tijdelijke onmogelijkheid leidt tot schorsing. * **Onweerlegbaar vermoeden van aansprakelijkheid:** Dit geldt bijvoorbeeld bij de aansprakelijkheid voor zaken. Bevrijding is enkel mogelijk door een vreemde oorzaak. * **Vermoeden van aansprakelijkheid:** Dit is weerlegbaar. Bijvoorbeeld bij de aansprakelijkheid van 16-17 jarigen of personen belast met toezicht. Tegenbewijs is mogelijk. * **Aansprakelijkheidsbeperkende clausules:** Deze zijn niet altijd geldig, zeker niet voor lichamelijke schade. * **Schadebedingen:** Deze specificeren vooraf de te vergoeden schade bij contractuele wanprestaties. * **Exoneratieclausules:** Deze proberen de aansprakelijkheid van een partij te beperken of uit te sluiten. **Tip:** Bij het beoordelen van aansprakelijkheid is het cruciaal om de vereisten van fout, schade en oorzakelijk verband nauwkeurig te analyseren en de specifieke wettelijke bepalingen en rechtspraak in acht te nemen. --- # Bijzondere overeenkomsten: koop en huur Dit deel behandelt specifieke, veelvoorkomende overeenkomsten, met een diepgaande uitwerking van de koop- en huurovereenkomst, inclusief de wederzijdse verbintenissen van de partijen. ### 4.1. Koopovereenkomst De koopovereenkomst is een overeenkomst waarbij de ene partij (de verkoper) zich verbindt om een zaak te leveren en de andere partij (de koper) zich verbindt om daarvoor een prijs te betalen. #### 4.1.1. Algemene aspecten van de koop * **Definitie**: Volgens de wet is de koop een overeenkomst waarbij de ene partij zich verbindt om een zaak te leveren en de andere om daarvoor een prijs te betalen. * **Geldigheid**: Naast de algemene geldigheidsvoorwaarden voor overeenkomsten (wilsovereenstemming, voorwerp, oorzaak, bekwaamheid) gelden er bijzondere voorwaarden, bijvoorbeeld voor echtgenoten, voogden, of bij de bescherming van consumenten bij specifieke verkooptechnieken. #### 4.1.2. Eigendomsoverdracht en risico * **Ogenblik van eigendomsoverdracht**: In principe gaat de eigendom van de zaak over bij de totstandkoming van de koop, tenzij anders bepaald. * **Uitzonderingen**: * Koop van soortzaken (bijv. 100 liter diesel). * Koop van toekomstige zaken (bijv. een huis dat nog gebouwd moet worden). * Contractueel eigendomsvoorbehoud (de verkoper blijft eigenaar tot de volledige prijs betaald is). * **Belang van eigendomsoverdracht**: Dit is cruciaal voor de risico-overdracht. De partij die op het moment van de overdracht eigenaar is, draagt ook het risico voor verlies of beschadiging van de zaak, tenzij anders contractueel is overeengekomen. #### 4.1.3. Verbintenissen van de verkoper 1. **Levering van de zaak**: Dit omvat de bezitsoverdracht. Bij roerende goederen gaat het om de afgifte van de zaak; bij onroerende goederen om de afgifte van de sleutels en eigendomstitels. Tenzij anders overeengekomen, moet de koper de zaak afhalen bij de verkoper. 2. **Kwaliteitswaarborg (vrijwaring voor verborgen gebreken)**: De verkoper moet de koper vrijwaren voor verborgen gebreken die bestaan op het ogenblik van de koop, ernstig zijn, niet bekend waren aan de koper en niet uitgesloten werden in het contract. De koper moet het gebrek binnen een korte termijn melden en heeft de keuze tussen ontbinding van de koop of een prijsvermindering. 3. **Juridische waarborg (vrijwaring voor uitwinning)**: De verkoper moet ervoor zorgen dat de koper de zaak rustig en vreedzaam kan bezitten en vrijwaren voor daden van derden die het bezit van de koper storen, alsook voor eigen daden. #### 4.1.4. Verbintenissen van de koper 1. **Aanvaarding van de levering**: De koper moet de geleverde zaak aanvaarden. Dit impliceert ook de controle op zichtbare gebreken en de conformiteit van de levering. Tenzij anders overeengekomen, moet de koper de zaak afhalen. 2. **Betaling van de prijs**: De koper is gehouden de overeengekomen prijs te betalen op de plaats en op het ogenblik van de levering, tenzij anders overeengekomen. 3. **Betaling van de kosten**: Tenzij contractueel anders bepaald, draagt de koper alle kosten verbonden aan de koop. #### 4.1.5. Bijzondere verkoopovereenkomsten Er bestaan specifieke regelingen voor bepaalde soorten verkoop, bijvoorbeeld consumentenkoop, waarbij extra bescherming wordt geboden aan de consument. ### 4.2. Huurovereenkomst De huurovereenkomst is een overeenkomst waarbij een partij (de verhuurder) zich verbindt om de andere partij (de huurder) het genot van een zaak te geven gedurende een zekere tijd, in ruil voor een prijs (de huurprijs). Het is een persoonlijk recht en geen zakelijk recht. #### 4.2.1. Verbintenissen van de verhuurder 1. **Leveren van de zaak**: De verhuurder moet de zaak in goede staat leveren, tenzij contractueel anders is overeengekomen (bv. renovatieverplichting). Bij woninghuur zijn er bijkomende informatieverplichtingen en specifieke regels voor de huurwaarborg. 2. **Onderhoud van de zaak**: De verhuurder is verplicht de zaak zo te onderhouden dat deze kan dienen voor het gebruik waarvoor ze verhuurd is. Dit omvat de nodige herstellingen en onderhoudswerken die voortvloeien uit normale slijtage. De huurder heeft een meldingsplicht voor gebreken en is verantwoordelijk voor individuele inrichtingen. 3. **Waarborgen van rustig genot**: De verhuurder moet het rustig genot van de zaak garanderen. Dit houdt in dat hij zich moet onthouden van rechts- of feitelijke stoornissen, en vrijwaren voor stoornissen door derden en voor verborgen gebreken. 4. **Huurwaarborg**: Indien contractueel voorzien, kan een huurwaarborg worden gevraagd. Bij woninghuur is deze maximaal drie maanden huur en moet deze op een geïndividualiseerde rekening worden gestort, waarbij de intresten ten voordele van de huurder zijn. #### 4.2.2. Verbintenissen van de huurder 1. **Gebruik als goede huisvader**: De huurder moet de gehuurde zaak gebruiken volgens de normale bestemming en als een zorgvuldig persoon. Kleine huurherstellingen die voortvloeien uit normaal gebruik of schade veroorzaakt door de huurder vallen hieronder. Herstellingen wegens overmacht of ouderdom zijn in principe ten laste van de verhuurder. 2. **Betalen van de huurprijs**: De huurder is gehouden de overeengekomen huurprijs te betalen. 3. **Teruggave van het goed**: Bij het einde van de huur moet de huurder het goed volledig ontruimd en in goede staat teruggeven. Een plaatsbeschrijving bij aanvang van de huur is cruciaal voor de bepaling van de staat bij teruggave. Zonder plaatsbeschrijving geldt een vermoeden dat het goed in dezelfde staat werd ontvangen, tenzij de huurder het tegendeel kan bewijzen. Een vermoeden bestaat ook dat de huurder aansprakelijk is voor brand. 4. **Voorzien van huisraad (stoffering)**: Voor onroerende goederen kan dit de stoffering betreffen. Dit is belangrijk voor het voorrecht van de onbetaalde verhuurder op de meubels van de huurder. 5. **Afsluiten van een verplichte verzekering**: In Vlaanderen moeten zowel huurder als verhuurder een verplichte verzekering afsluiten voor brand- en waterschade. #### 4.2.3. Einde van de huur * **Onroerende goederen die niet tot woning dienen**: Huurovereenkomsten voor bepaalde tijd eindigen door het verstrijken van de termijn. Huurovereenkomsten voor onbepaalde tijd eindigen door opzegging. * **Woninghuur**: Dit valt onder een strikte reglementering met beperkte opzegmogelijkheden voor de verhuurder, die vaak hoge schadevergoedingen met zich meebrengt. Er is een registratieplicht voor de verhuurder. * **Andere wijzen van beëindiging**: Zoals bij andere overeenkomsten, kan huur eindigen door wederzijds akkoord, ontbinding, of tenietgaan van de overeenkomst. #### 4.2.4. Verhuur aan studenten Dit betreft een specifieke, dwingende regeling voor huurders die student zijn en het gehuurde goed niet als hoofdverblijfplaats gebruiken. De huurwaarborg mag maximaal twee maanden bedragen. Huuroverdracht en onderhuur zijn niet toegestaan zonder toestemming van de verhuurder, tenzij het om Erasmusstudenten gaat. De verhuurder kan niet opzeggen en stilzwijgende verlenging is verboden. De student kan wel opzeggen. #### 4.2.5. Bijzondere vormen van huur * **Gemene huurregime**: Dit geldt voor alle huurcontracten die niet onder een bijzondere regeling vallen, zowel van bepaalde als onbepaalde duur. * **Woninghuur**: Specifieke regels voor de huur van de hoofdverblijfplaats, grotendeels dwingend recht. De duur is in principe 9 jaar, met uitzonderingen voor langere of kortere huurtijden (maximaal 3 jaar). Er zijn bijzondere regels voor de beëindiging van het contract (opzegging is noodzakelijk met respecteren van opzegtermijnen en eventuele schadevergoeding). * **Handelshuur**: Bijzondere regels voor de huur van een handelspand, dwingend recht met een groot formalisme. Van toepassing indien het gaat om kleinhandel of een bedrijf dat in direct contact staat met het publiek. De duur is minimaal 9 jaar, met recht op drie huurhervormingen mits tijdig en correct aanvragen. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Verbintenis | Een juridische verplichting die een schuldenaar heeft tegenover een schuldeiser, bestaande uit een geven, doen of laten. Het is een rechtsband die een persoon aan een andere bindt krachtens het recht. | | Schuldenaar (SA) | De partij die gehouden is tot het leveren van een prestatie (geven, doen of laten) aan de schuldeiser. De schuldenaar is degene die de verplichting heeft om iets te voldoen. | | Schuldeiser (SE) | De partij die recht heeft op een prestatie van de schuldenaar. De schuldeiser kan de nakoming van de verbintenis eisen. | | Vorderingsrecht | Het recht van een schuldeiser om van een schuldenaar een bepaalde prestatie te eisen. Dit recht is het spiegelbeeld van de schuld van de schuldenaar. | | Overeenkomst | Een meerzijdige rechtshandeling waarbij twee of meer personen hun wil tot een bepaalde uitkomst binden, met als doel het ontstaan, wijzigen of tenietgaan van verbintenissen. Dit vormt de basis van veel juridische relaties. | | Wilsovereenstemming | De wederzijdse instemming van partijen over de essentiële elementen van een overeenkomst. Zonder deze overeenstemming kan er geen geldige contractuele band ontstaan. | | Rechtshandeling | Een handeling die gericht is op het tot stand brengen van rechtsgevolgen. Een overeenkomst is een voorbeeld van een meerzijdige rechtshandeling, terwijl een testament een eenzijdige rechtshandeling is. | | Onrechtmatige daad | Een daad die onrechtmatig is en schade veroorzaakt aan een derde, zonder dat er een contractuele relatie tussen de dader en het slachtoffer bestaat. Dit leidt tot buitencontractuele aansprakelijkheid. | | Foutaansprakelijkheid | Een vorm van aansprakelijkheid waarbij de dader een fout heeft begaan die schade heeft veroorzaakt. Deze fout kan bestaan uit een handelen of nalaten in strijd met de wet of de algemene zorgvuldigheidsnorm. | | Causaal verband | Het verband tussen de fout van de dader en de geleden schade. Zonder dit verband, waarbij de fout noodzakelijk was voor het ontstaan van de schade, kan er geen aansprakelijkheid zijn. | | Schade | De vermogensrechtelijke of niet-vermogensrechtelijke benadeling die een persoon lijdt als gevolg van een fout of wanprestatie. Dit kan materieel of moreel van aard zijn en moet integraal hersteld worden. | | Voorwaardelijke verbintenis | Een verbintenis waarvan de uitvoering of uitdoving afhankelijk is van een toekomstige en onzekere gebeurtenis, de voorwaarde. Dit kan een opschortende of ontbindende voorwaarde zijn. | | Opschortende voorwaarde | Een voorwaarde die, indien ze vervuld wordt, de aanvang van de uitvoering van de verbintenis bepaalt. De verbintenis bestaat juridisch reeds, maar is nog niet uitvoerbaar. | | Ontbindende voorwaarde | Een voorwaarde die, indien ze vervuld wordt, het einde van de uitvoering van de verbintenis bepaalt. De verbintenis is direct uitvoerbaar, maar dooft uit bij vervulling van de voorwaarde. | | Tijdsbepaling | Een toekomstige en zekere gebeurtenis waarvan de uitvoering of uitdoving van een verbintenis afhangt. Dit verschilt van een voorwaarde omdat de gebeurtenis zeker zal plaatsvinden. | | Persoonsgebonden verbintenis | Een verbintenis die zo nauw verbonden is met de persoon van de schuldenaar dat enkel hij of zij de prestatie kan leveren. Bij overlijden van de schuldenaar gaat deze verbintenis teniet. | | Prestatiegebonden verbintenis | Een verbintenis waarbij het niet uitmaakt wie de prestatie levert, zolang de prestatie zelf maar correct wordt uitgevoerd. De identiteit van de schuldenaar is hierbij van ondergeschikt belang. | | Hoofdelijke verbintenis | Een verbintenis waarbij meerdere schuldenaars hoofdelijk gehouden zijn tot dezelfde prestatie, en de schuldeiser ieder van hen voor het geheel kan aanspreken. | | In solidum verbintenis | Een verbintenis die rechters kunnen opleggen waarbij meerdere verantwoordelijken voor een foutieve daad gezamenlijk en voor het geheel tot betaling van de schadevergoeding worden veroordeeld. Vergelijkbaar met hoofdelijkheid. | | Resultaatsverbintenis | Een verbintenis waarbij de schuldenaar zich ertoe verbindt een bepaald resultaat te bereiken. Bij niet-bereiken van dit resultaat is er per definitie sprake van wanprestatie, tenzij overmacht. | | Inspanningsverbintenis | Een verbintenis waarbij de schuldenaar zich ertoe verbindt om de nodige inspanningen te leveren om een bepaald resultaat te bereiken. De aansprakelijkheid ontstaat pas als hij kan bewijzen dat hij niet alle nodige inspanningen heeft geleverd. | | Wanprestatie | De niet-nakoming van een verbintenis door de schuldenaar, hetzij door een gebrekkige uitvoering, hetzij door laattijdige uitvoering, hetzij door een algehele niet-uitvoering. | | Gedwongen uitvoering | Een rechtsmiddel waarbij de schuldeiser via de rechter nakoming van de verbintenis kan afdwingen, hetzij in natura, hetzij bij equivalent in de vorm van een schadevergoeding. | | Schadevergoeding | Een geldbedrag dat de benadeelde partij ontvangt ter compensatie van de geleden schade. Dit kan zowel vervangende als aanvullende schadevergoeding zijn. | | Betrekkelijkheid van overeenkomsten | Het principe dat overeenkomsten enkel gevolgen hebben voor de contractspartijen die de overeenkomst hebben gesloten, en niet voor derden. | | Tegenwerpelijkheid van overeenkomsten | Het principe dat overeenkomsten als een feit erkend moeten worden door derden, hoewel ze hen geen rechten of plichten opleggen. | | Verbintenis tenietgaan | Het beëindigen van een verbintenis, bijvoorbeeld door integrale uitvoering, betaling, schuldvergelijking, verjaring, kwijtschelding of overmacht. | | Overmacht | Een externe gebeurtenis die onvoorzienbaar en onvermijdbaar is, waardoor de schuldenaar zijn verbintenis niet kan nakomen. Dit bevrijdt de schuldenaar van zijn aansprakelijkheid. | | Koop | Een overeenkomst waarbij de verkoper zich verbindt de eigendom van een zaak over te dragen aan de koper tegen betaling van een prijs. | | Huur | Een overeenkomst waarbij de verhuurder zich verbindt om genot te verschaffen van een zaak aan de huurder, tegen betaling van een prijs. | | Gebrek (in een zaak) | Een abnormaal kenmerk van een zaak dat het gebruik ervan belemmert of de zaak minder geschikt maakt voor het doel waarvoor ze bestemd is. | | Aansprakelijkheid | De juridische verplichting om de schade te vergoeden die men heeft veroorzaakt. Dit kan contractueel of buitencontractueel zijn. | | Productaansprakelijkheid | De aansprakelijkheid van de producent voor schade veroorzaakt door een gebrekkig product. Dit is een vorm van objectieve aansprakelijkheid. | | Consument | Een natuurlijke persoon die handelt voor doeleinden die buiten zijn bedrijfs-, beroeps- of ambachtsactiviteit vallen. | | Producent | De fabrikant van een eindproduct, een onderdeel van een eindproduct, of een grondstof, alsook degene die zich als producent presenteert door zijn naam, merk of ander onderscheidend teken op het product aan te brengen. | | Bewaarder | Degene die feitelijk gebruik, leiding en toezicht heeft over een zaak. Dit is de persoon die objectief aansprakelijk is voor schade veroorzaakt door een gebrek van die zaak. |

# Verbintenissenrecht Dit onderwerp behandelt de kernbegrippen van het verbintenissenrecht, inclusief verschillende soorten verbintenissen, hun bronnen, de totstandkoming, gevolgen en tenietgaan van overeenkomsten, en de regeling rond onrechtmatige daden. ## 1. Verbintenissenrecht ### 1.1. Algemeen Een verbintenis is een rechtsband waardoor een persoon, de schuldenaar (SA), gehouden is tot een bepaalde prestatie ten gunste van een andere persoon, de schuldeiser (SE). Het vorderingsrecht van de SE en de schuld van de SA zijn twee zijden van dezelfde medaille. ### 1.2. Soorten verbintenissen #### 1.2.1. Voorwaardelijke verbintenissen De uitvoering of uitdoving van de verbintenis is afhankelijk gemaakt van een onzekere toekomstige gebeurtenis. Een potestatieve voorwaarde hangt af van de wil van de schuldenaar. #### 1.2.2. Verbintenissen met tijdsbepaling De uitvoering of uitdoving van de verbintenis hangt af van een toekomstige en zekere gebeurtenis. Een opschortende tijdsbepaling stelt de uitvoering uit, een ontbindende tijdsbepaling beëindigt de verbintenis op een bepaald tijdstip. #### 1.2.3. Persoonsgebonden en prestatiegebonden verbintenissen Bij persoonsgebonden verbintenissen zijn de identiteit en hoedanigheid van de schuldenaar cruciaal. Bij prestatiegebonden verbintenissen is enkel de uitvoering van de prestatie van belang. #### 1.2.4. Deelbare en ondeelbare verbintenissen De regel is dat verbintenissen deelbaar zijn: elke schuldenaar is slechts gehouden tot zijn deel. Uitzonderingen hierop zijn hoofdelijke en in solidum verbintenissen. #### 1.2.5. Hoofdelijke verbintenissen Bij hoofdelijkheid tussen schuldenaars kan de schuldeiser elke schuldenaar aanspreken voor het geheel van de schuld. Dit kan voortvloeien uit de wet, een contract of een vermoeden tussen ondernemers. 'In solidum' verbintenissen zijn vergelijkbaar met hoofdelijkheid, waarbij meerdere verantwoordelijken voor een foutieve daad gezamenlijk en hoofdelijk worden veroordeeld tot betaling van schadevergoeding. > **Voorbeeld:** De bestuurder van een bv die een lening aangaat in naam van de bv én in eigen naam. #### 1.2.6. Resultaats- en inspanningsverbintenissen Bij een resultaatsverbintenis moet het vooropgestelde resultaat bereikt worden. Bij een inspanningsverbintenis moet de schuldenaar zich inspannen om een bepaald resultaat te bereiken. Het onderscheid is relevant voor het bewijs van aansprakelijkheid. > **Voorbeeld:** Een hotel heeft een resultaatsverbintenis wat betreft parasietvrije kamers. De advocaat die hoger beroep moet instellen heeft een inspanningsverbintenis. ### 1.3. Bronnen van verbintenissen Verbintenissen kunnen voortvloeien uit: * Overeenkomsten * Onrechtmatige daad * Andere rechtsfeiten (bv. wet, onverschuldigde betaling) ### 1.4. Overeenkomsten #### 1.4.1. Omschrijving Een overeenkomst is een wilsovereenstemming tussen twee of meer personen met als doel verbintenissen aan te gaan, te wijzigen of te beëindigen. Dit is een meerzijdige rechtshandeling. De basisprincipes zijn contractuele vrijheid, bindende kracht van overeenkomsten en uitvoering te goeder trouw. #### 1.4.2. Soorten overeenkomsten Overeenkomsten kunnen op verschillende manieren ingedeeld worden, bijvoorbeeld op basis van hun aard (wederkerig/eenzijdig), hun uitwerking (kanscontracten/verbruikerscontracten) of hun formele vereisten (consensueel/formeel). #### 1.4.3. Totstandkoming van overeenkomsten De totstandkoming verloopt via een aanbod, dat alle essentiële elementen van de overeenkomst bevat, en een aanvaarding. Zonder vormvereisten is een overeenkomst geldig zodra het aanbod gekend is bij de aanvaarding. Tijdens onderhandelingen is men nog niet gebonden, tenzij er sprake is van precontractuele aansprakelijkheid wegens een schending van vertrouwen. De geldigheidsvoorwaarden voor een overeenkomst zijn: * Wilsovereenstemming * Voorwerp * Oorzaak * Bekwaamheid * Overeenstemming met dwingend recht en openbare orde De sanctie bij schending van deze voorwaarden is relatieve of absolute nietigheid. #### 1.4.4. Gevolgen van overeenkomsten * **Gevolgen tussen partijen:** * **Contractuele trouw en uitvoering te goeder trouw:** Overeenkomsten strekken partijen tot wet en kunnen enkel gewijzigd of opgezegd worden met wederzijdse toestemming of op grond van de wet. De uitvoering moet gebeuren met redelijkheid en billijkheid. * **Vrijwillige uitvoering:** De prestatie moet geleverd worden aan de juiste persoon, op de juiste plaats en op de juiste manier. De plaats van levering is in principe de woonplaats van de schuldenaar, tenzij anders overeengekomen. * **Sanctie bij niet-uitvoering:** Indien een partij de verbintenis niet nakomt, kan de andere partij kiezen voor gedwongen uitvoering, gerechtelijke ontbinding of weigering tot uitvoering (opschortingsrecht). Voor contractuele aansprakelijkheid is een contractuele wanprestatie en aanmaning vereist. * **Gedwongen uitvoering:** Kan gebeuren in natura (via een uitvoerbare titel, dwangsom) of bij equivalent (schadevergoeding). De schadevergoeding strekt tot integraal herstel van de geleden schade, inclusief gederfde winst, tenzij er sprake is van een opzettelijke fout. Aansprakelijkheidsbeperkende clausules en schadebedingen zijn mogelijk, maar beperkingen op lichamelijke schade zijn niet toegelaten. Exoneratieclausules kunnen de aansprakelijkheid beperken. * **Weigering wegens niet-uitvoering (opschortingsrecht):** Een partij mag haar eigen prestatie opschorten als de andere partij haar verbintenis niet nakomt. * **Gerechtelijke ontbinding:** De rechter kan de overeenkomst ontbinden, eventueel met bijkomende schadevergoeding. Een uitdrukkelijk ontbindend beding kan vooraf worden overeengekomen. * **Gevolgen tegenover derden:** * **Betrekkelijkheid van overeenkomsten:** Overeenkomsten binden enkel de contractspartijen. Derden hebben geen rechten of plichten uit de overeenkomst, met uitzondering van erfgenamen en verkrijgers onder algemene of bijzondere titel. * **Uitzonderingen op de betrekkelijkheid:** Denk aan bedingen ten gunste van een derde (bv. levensverzekering) en zijdelingse vorderingen. * **Tegenwerpelijkheid van overeenkomsten:** Overeenkomsten moeten door derden erkend worden als een feit. #### 1.4.5. Tenietgaan van overeenkomsten Overeenkomsten kunnen tenietgaan door: * Nietigverklaring * Ontbinding (contractueel, gerechtelijk, wegens overmacht) * Eenzijdige opzegging (indien wettelijk voorzien, bv. bij overeenkomsten van onbepaalde duur) * Wederzijds akkoord * Tenietgaan van de verbintenissen die uit de overeenkomst voortvloeien. ### 1.5. Onrechtmatige daad (buitencontractuele aansprakelijkheid) #### 1.5.1. Kenmerken van foutaansprakelijkheid De algemene regel is dat eenieder aansprakelijk is voor de schade die hij door zijn fout aan een ander veroorzaakt (artikel 6.5 BW). Dit verschilt van contractuele aansprakelijkheid. Er zijn echter uitzonderingen op deze persoonlijke aansprakelijkheid, zoals samengestelde aansprakelijkheid (aansprakelijkheid voor andermans fout) en objectieve aansprakelijkheid (foutloze aansprakelijkheid). #### 1.5.2. Aansprakelijkheid voor eigen fout Om aansprakelijk gesteld te worden voor eigen fout, moet er sprake zijn van: * **Fout:** Dit kan een onrechtmatige daad zijn, d.w.z. de niet-naleving van een wettelijke/reglementaire norm of een algemene zorgvuldigheidsnorm (gedrag van een redelijk en voorzichtig persoon). Ook voorzienbaarheid speelt een rol. De grootte van de fout is onbelangrijk. * **Schade:** De schade moet rechtmatig zijn, persoonlijk, bewezen en kan materieel (vermogensrechtelijk, lichamelijk) of moreel zijn. * **Oorzakelijk verband (causaal verband):** De fout moet een noodzakelijke voorwaarde zijn voor de schade. Bij meerdere oorzaken of daders is er sprake van 'in solidum' aansprakelijkheid, waarbij elke dader voor de gehele schade kan worden aangesproken. Indien het slachtoffer zelf gedeeltelijk aansprakelijk is, spreekt men van 'gedeelde aansprakelijkheid'. **Minderjarigen en geestesgestoorden:** De toerekenbaarheid van de fout is een bijkomstige voorwaarde. Kinderen onder de 12 jaar zijn niet aansprakelijk. Vanaf 12 jaar zijn ze in principe aansprakelijk, maar de rechter kan hen vrijstellen. Geestesgestoorden worden gelijkgesteld met minderjarigen vanaf 12 jaar. #### 1.5.3. Aansprakelijkheid voor andermans daad (samengestelde aansprakelijkheid) Dit is een aansprakelijkheid die naast de persoonlijke aansprakelijkheid van de dader bestaat. * **Ouders voor hun minderjarige kinderen:** Ouders zijn foutloos aansprakelijk voor kinderen onder de 16 jaar. Voor 16-17 jarigen is er een vermoeden van aansprakelijkheid dat weerlegbaar is (bv. door te bewijzen dat er geen gebrekkig toezicht was). * **Personen belast met toezicht op anderen:** Er is een weerlegbaar vermoeden van aansprakelijkheid als er sprake is van een fout in het toezicht. * **Werkgevers voor hun werknemers:** Werkgevers zijn foutloos aansprakelijk voor schade veroorzaakt door hun werknemers bij de uitoefening van hun opdracht. Dit is een absoluut vermoeden. In al deze gevallen kan de aansprakelijke partij een regresvordering instellen tegen de werkelijke dader. #### 1.5.4. Aansprakelijkheid voor zaken en dieren Dit is een **objectieve aansprakelijkheid**, dus foutloze aansprakelijkheid. De "bewaarder" van een zaak is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door een gebrek van die zaak. Bewijs vereist: bewaarder, feitelijk gebruik, recht van leiding en toezicht, gebrek van de zaak, schade en oorzakelijk verband. Bevrijding is mogelijk via een vreemde oorzaak. * **Productaansprakelijkheid:** Producenten, invoerders en leveranciers zijn aansprakelijk voor schade veroorzaakt door een onveilig product. Dit is een getrapte aansprakelijkheid. ### 1.6. Tenietgaan van verbintenissen Verbintenissen kunnen tenietgaan door: * Integrale uitvoering (betaling) * Betaling met subrogatie * Schuldvergelijking (indien twee personen elkaars SA en SE zijn, gaan de verbintenissen tot beloop van de laagste schuld teniet, mits de schulden opeisbaar, vaststaand en in geld zijn) * Bevrijdende verjaring (verjaringstermijn) * Schuldvernieuwing * Overdracht van schuldvordering * Kwijtschelding * Overmacht (onmogelijkheid tot uitvoering, volledig onafhankelijk van de wil van de SA) * Overlijden van de SA bij persoonsgebonden verbintenissen * Realisatie van de ontbindende voorwaarde * Tenietgaan van de overeenkomst waaruit de verbintenis voortvloeit. ### 1.7. Bijzondere overeenkomsten #### 1.7.1. Koop De koopovereenkomst omvat de eigendomsoverdracht tegen betaling van een prijs. * **Eigendomsoverdracht en risico:** Principe: bij totstandkoming van de koop, tenzij contractueel anders bepaald (bv. eigendomsvoorbehoud). Het risico gaat mee over met de eigendom. * **Verbintenissen van de verkoper:** Levering van de zaak (bezitsoverdracht) en vrijwaring voor verborgen gebreken (kwaliteitswaarborg) en vrijwaring voor uitwinning (juridische waarborg). * **Verbintenissen van de koper:** Aanvaarding van de levering, betaling van de prijs en betaling van de kosten. #### 1.7.2. Huur De huurovereenkomst geeft recht op genot van een zaak tegen betaling van een prijs. * **Verbintenissen van de verhuurder:** Leveren van de zaak in goede staat, onderhoud van de zaak, waarborgen van rustig genot, en het terugbetalen van de waarborgsom. * **Verbintenissen van de huurder:** Gebruik als goede huisvader, betalen van de huurprijs, teruggave van het goed in goede staat, voorzien van huisraad, en (in Vlaanderen) het afsluiten van een brand- en waterschadeverzekering. * **Einde van de huur:** Kan gebeuren door het verstrijken van de termijn, opzegging, wederzijds akkoord, ontbinding, etc. Woninghuur kent een strikte reglementering rond duur en beëindiging. Handelshuur heeft een minimumduur van negen jaar met recht op hernieuwing. --- # Onrechtmatige daad De onrechtmatige daad, ook wel buitencontractuele aansprakelijkheid genoemd, regelt de aansprakelijkheid die ontstaat wanneer iemand door een fout schade toebrengt aan een ander, zonder dat er een voorafgaand contract is tussen de betrokkenen. Dit hoofdstuk bespreekt de verschillende vormen van aansprakelijkheid die hieruit voortvloeien, waaronder aansprakelijkheid voor eigen daden, andermans daden, en zaken. ### 4.4.1 Kenmerken van foutaansprakelijkheid De algemene regel van foutaansprakelijkheid is vastgelegd in artikel 6.5 BW, dat stelt dat eenieder aansprakelijk is voor de schade die hij door zijn fout aan een ander veroorzaakt. Dit onderscheidt zich van contractuele aansprakelijkheid, die voortvloeit uit de niet-nakoming van een contractuele verbintenis. Naast de aansprakelijkheid voor eigen fouten, kent het recht ook uitzonderingen en uitbreidingen, zoals: * **Samengestelde aansprakelijkheid:** Aansprakelijkheid voor de fouten van anderen. * **Vermoeden van aansprakelijkheid:** Een vermoeden dat de veroorzaker schuldig is, waar tegenbewijs mogelijk is. * **Objectieve aansprakelijkheid (foutloze aansprakelijkheid):** Aansprakelijkheid zonder dat er een specifieke fout hoeft te worden bewezen. ### 4.4.2 Aansprakelijkheid voor eigen fout Om aansprakelijk gesteld te worden voor een eigen fout, moeten drie elementen aanwezig zijn: een fout, een oorzakelijk verband tussen de fout en de schade, en schade. * **Fout:** Een fout kan bestaan uit: * **Niet-naleving van een wettelijke of reglementaire norm.** * **Niet-naleving van de algemene zorgvuldigheidsnorm.** Dit wordt beoordeeld aan de hand van de vergelijking met het gedrag van een redelijk en voorzichtig persoon. De voorzienbaarheid van de schade is hierbij een belangrijk criterium. Zelfs een kleine fout kan aanleiding geven tot aansprakelijkheid als deze tot schade leidt. * **Uitsluitingsgronden** voor fout zijn overmacht, onoverwinnelijke dwaling, dwang, of het naleven van een onwettige regel of hoger belang. * **Oorzakelijk verband (causaal verband):** De fout moet een noodzakelijke voorwaarde zijn voor het ontstaan van de schade. Bij meerdere oorzaken of meerdere daders kan dit leiden tot *in solidum* aansprakelijkheid (waarbij elke dader voor de volledige schade aansprakelijk is en onderling regres kan zoeken) of gedeelde aansprakelijkheid (waarbij de dader slechts aansprakelijk is in verhouding tot zijn bijdrage aan de schade). * **Schade:** De schade moet een rechtmatig belang raken, persoonlijk zijn en bewezen kunnen worden. Het kan gaan om materiële (vermogensrechtelijke) schade, zoals geleden verlies en winstderving, of morele (extrapatrimoniale) schade, zoals lichamelijke schade. * **Toerekenbaarheid:** Bij minderjarigen en geestesgestoorden moet de toerekenbaarheid van de fout aan de dader beoordeeld worden. Kinderen onder de 12 jaar zijn niet aansprakelijk voor hun fouten. Vanaf 12 jaar zijn ze in principe aansprakelijk, maar de rechter kan hen vrijstellen. Geestesgestoorden worden in dit opzicht gelijkgesteld met minderjarigen vanaf 12 jaar. ### 4.4.3 Aansprakelijkheid voor andermans fout In bepaalde gevallen kan men aansprakelijk gesteld worden voor de fouten die door anderen zijn begaan. Dit is samengestelde aansprakelijkheid en kan leiden tot een regresvordering tegen de werkelijke dader. * **Ouders/personen met gezag over minderjarigen:** * Onder de 16 jaar: Ouders zijn foutloos aansprakelijk voor de schade veroorzaakt door hun minderjarige kinderen. * 16-17 jaar: Er is een vermoeden van aansprakelijkheid, wat weerlegbaar is door aan te tonen dat er geen sprake was van gebrekkig toezicht of dat er sprake was van goede opvoeding. * **Personen belast met toezicht op anderen:** Dit betreft personen die duurzame controle hebben over anderen (bijvoorbeeld leerkrachten, opvangcentra). Er geldt een weerlegbaar vermoeden van aansprakelijkheid, waarbij de toezichthouder kan worden bevrijd als hij aantoont dat hij geen fout in het toezicht heeft begaan. Dit geldt enkel gedurende de periode van het toezicht. * **Werkgevers:** Werkgevers zijn aansprakelijk voor schade veroorzaakt door de fouten van hun werknemers bij de uitoefening van hun opdracht. Dit geldt voor een *aanstellers*-relatie (ondergeschikt verband) en de opdracht wordt ruim geïnterpreteerd. Dit is een absoluut vermoeden, maar de werkgever kan zijn aansprakelijkheid beperken conform artikel 18 WAO. ### 4.4.4 Aansprakelijkheid voor zaken en dieren De aansprakelijkheid voor zaken en dieren is een vorm van objectieve aansprakelijkheid, wat betekent dat er geen specifieke fout bewezen hoeft te worden. * **Aansprakelijkheid voor zaken:** De "bewaarder" van een zaak is foutloos aansprakelijk voor schade veroorzaakt door een gebrek van die zaak. Vereist is het bewijs van de hoedanigheid van "bewaarder" (feitelijk gebruik en recht van leiding en toezicht), een "gebrek van de zaak" (een abnormaal kenmerk), schade en een oorzakelijk verband. Dit leidt tot een onweerlegbaar vermoeden van aansprakelijkheid, tenzij er sprake is van een vreemde oorzaak. * **Productaansprakelijkheid:** Dit regelt de aansprakelijkheid voor onveilige producten. Er is sprake van getrapte aansprakelijkheid: de producent, invoerder, en leverancier kunnen aangesproken worden. De voorwaarden zijn dat de consument schade lijdt door een gebrek in een product. De schadevergoeding is integraal voor zowel lichamelijke, morele als materiële schade. Er geldt een verjaringstermijn van 10 jaar na het op de markt brengen van het product, of 3 jaar na het schadegeval. ### 4.4.5 Pluraliteit van aansprakelijken Wanneer meerdere personen aansprakelijk zijn voor dezelfde schade, kunnen zij *in solidum* aangesproken worden voor de integrale schadevergoeding. De benadeelde partij kan dan één van de daders aanspreken voor het geheel. De aansprakelijke die de volledige schade betaalt, kan vervolgens regres vorderen tegen de mededaders voor hun aandeel in de schade. Wanneer de schade ook te wijten is aan het slachtoffer zelf ("gedeelde aansprakelijkheid"), is de dader slechts aansprakelijk in verhouding tot zijn fout. --- # Bijzondere overeenkomsten Dit hoofdstuk behandelt de bijzondere soorten overeenkomsten, met een specifieke focus op de koop- en huurovereenkomst, waarbij de algemene principes van contractenrecht worden toegepast en verder uitgewerkt. ## 3. Bijzondere overeenkomsten ### 3.1 Algemene aspecten van verbintenissen (in context van bijzondere overeenkomsten) De algemene principes van het verbintenissenrecht vormen de basis voor alle overeenkomsten, inclusief de bijzondere overeenkomsten. Deze principes omvatten de kernbegrippen, soorten verbintenissen, bronnen van verbintenissen en de algemene regels rond de totstandkoming, interpretatie, gevolgen en het tenietgaan van overeenkomsten. #### 3.1.1 Soorten verbintenissen * **Voorwaardelijke verbintenissen:** De uitvoering of uitdoving is afhankelijk van een onzekere toekomstige gebeurtenis. * **Verbintenissen met tijdsbepaling:** De uitvoering of uitdoving hangt af van een toekomstige en zekere gebeurtenis. * *Opschortende tijdsbepaling:* Uitvoering na de afgesproken termijn. * *Ontbindende tijdsbepaling:* Uitvoering tot aan de afgesproken termijn. * **Persoonsgebonden en prestatiegebonden verbintenissen:** * *Persoonsgebonden:* De specifieke persoon is cruciaal (bv. bij een chirurg). * *Prestatiegebonden:* Wie de prestatie uitvoert is minder belangrijk, zolang de prestatie maar geleverd wordt. * **Deelbare en ondeelbare verbintenissen:** De regel is deelbaarheid, tenzij anders bepaald. * **Hoofdelijke verbintenissen:** Meerdere schuldenaren zijn voor het geheel gehouden jegens de schuldeiser. De schuldeiser kan ieder van hen voor het geheel aanspreken. Dit kan voortvloeien uit de wet, een contract of een juridisch vermoeden. * **In solidum verbintenissen:** Lijkend op hoofdelijkheid, waarbij meerdere verantwoordelijken voor een foutieve daad gezamenlijk en voor het geheel aansprakelijk worden gesteld voor de schadevergoeding. * **Resultaats- en inspanningsverbintenissen:** * *Resultaatsverbintenis:* De schuldenaar verbindt zich ertoe een bepaald resultaat te behalen. Het niet-bereiken van het resultaat impliceert een foutieve uitvoering. * *Inspanningsverbintenis:* De schuldenaar verbindt zich ertoe alle mogelijke inspanningen te leveren om een bepaald resultaat te bereiken. De schuldeiser moet bewijzen dat de schuldenaar onvoldoende inspanningen heeft geleverd. #### 3.1.2 Bronnen van verbintenissen Verbintenissen kunnen voortkomen uit overeenkomsten, onrechtmatige daden, of andere rechtsfeiten. #### 3.1.3 Overeenkomsten in het algemeen Een overeenkomst is een wilsovereenstemming tussen twee of meer personen met als doel verbintenissen aan te gaan, te wijzigen of te beëindigen. De basisprincipes zijn contractuele vrijheid, de bindende kracht van overeenkomsten ("pacta sunt servanda") en uitvoering te goeder trouw. * **Totstandkoming:** * *Stadia:* Aanbod (met essentiële elementen, bindend voor aanbieder) gevolgd door aanvaarding (uitdrukkelijk of stilzwijgend). Tijdens onderhandelingen is er in principe geen gebondenheid, tenzij de precontractuele aansprakelijkheid wordt ingeroepen bij het schenden van vertrouwen. * *Geldigheidsvoorwaarden:* Wilsovereenstemming, voorwerp, oorzaak, bekwaamheid, en overeenstemming met dwingend recht en openbare orde. Sanctie bij niet-naleving is relatieve of absolute nietigheid. * **Gevolgen van overeenkomsten:** * *Tussen partijen:* * **Contractuele trouw en uitvoering te goeder trouw:** Overeenkomsten binden partijen als wet, tenzij overmacht. Wijziging of beëindiging vereist wederzijdse toestemming of wettelijke gronden. Uitvoering moet redelijk en billijk gebeuren. * **Vrijwillige uitvoering:** Wie, wat, waar en aan wie de prestatie moet geleverd worden, dient te worden nagekomen conform de afspraken. * **Sanctie bij niet-uitvoering:** Vereist eerst een ingebrekestelling (aanmaning). Daarna heeft de schuldeiser de keuze tussen gedwongen uitvoering (in natura of bij equivalent, eventueel met dwangsom) of ontbinding van de overeenkomst. Bij wederkerige overeenkomsten is er ook het opschortingsrecht (weigering wegens niet-uitvoering) en de gerechtelijke ontbinding. * *Tegenover derden:* * **Betrekkelijkheid:** Overeenkomsten binden in principe enkel de contractpartijen. Uitzonderingen zijn erfgenamen en rechtverkrijgenden onder algemene of bijzondere titel. * **Tegenwerpelijkheid:** De overeenkomst is een feit dat door derden erkend moet worden. * **Uitzonderingen op betrekkelijkheid:** Beding ten gunste van een derde (bv. levensverzekering) en zijdelingse vordering (bv. vordering van slachtoffer op verzekeraar van dader). * **Tenietgaan van overeenkomsten:** Kan gebeuren door nietigverklaring, ontbinding (contractueel, gerechtelijk, wegens overmacht), eenzijdige opzegging (indien wettelijk voorzien voor onbepaalde duur), of andere algemene wijzen van tenietgaan. #### 3.1.4 Onrechtmatige daad Dit betreft buitencontractuele aansprakelijkheid, waarbij een foutieve handeling leidt tot schade bij een ander. De algemene regel is dat eenieder aansprakelijk is voor de schade die hij door zijn fout aan een ander veroorzaakt. Er zijn echter uitzonderingen zoals samengestelde aansprakelijkheid (aansprakelijkheid voor andermans fout) en objectieve aansprakelijkheid (foutloze aansprakelijkheid voor zaken en dieren). ### 3.2 De koopovereenkomst #### 3.2.1 Algemeen en totstandkoming De koopovereenkomst is een overeenkomst waarbij een partij (verkoper) zich verbindt om een zaak over te dragen en de andere partij (koper) zich verbindt om daarvoor een prijs te betalen. De geldigheid ervan vereist de algemene geldigheidsvoorwaarden voor overeenkomsten, met specifieke regels voor echtgenoten, voogden en consumentenbescherming bij bepaalde verkooptechnieken. #### 3.2.2 Eigendomsoverdracht en risico * **Eigendomsoverdracht:** Geschiedt in principe op het moment van de totstandkoming van de koop, tenzij er uitzonderingen zijn zoals koop van soortzaken, toekomstige zaken, of contractueel eigendomsvoorbehoud. * **Risico-overdracht:** Volgt in principe de eigendomsoverdracht. Clausules van eigendomsvoorbehoud kunnen het risico reeds bij levering doen overgaan. #### 3.2.3 Verbintenissen van de verkoper 1. **Levering van de zaak:** Dit omvat de bezits- en eigendomsoverdracht. Tenzij anders overeengekomen, dient de zaak afgehaald te worden bij de verkoper. 2. **Kwaliteitswaarborg (vrijwaring voor verborgen gebreken):** De verkoper is aansprakelijk voor verborgen gebreken die ernstig zijn, bestonden op het ogenblik van de koop, niet bekend waren aan de koper, niet uitgesloten in het contract, en binnen een korte termijn gemeld werden. De koper kan kiezen voor ontbinding of prijsvermindering. 3. **Juridische waarborg (vrijwaring voor uitwinning):** De verkoper moet instaan voor een rustig en vreedzaam bezit van de zaak en vrijwaren voor daden van derden en eigen daden die het bezit verstoren. #### 3.2.4 Verbintenissen van de koper 1. **Aanvaarding van de levering:** Dit impliceert de aanvaarding van zichtbare gebreken en conformiteit, tenzij anders overeengekomen. De zaak dient in principe te worden afgehaald. 2. **Betaling van de prijs:** Dient plaats te vinden op het ogenblik en de plaats van levering, tenzij anders overeengekomen. 3. **Betaling van de kosten:** Dient te gebeuren conform de afspraken, met de regel dat de koper de kosten draagt, tenzij anders overeengekomen. #### 3.2.5 Bijzondere verkoopovereenkomsten Dit deel van de stof is niet gedetailleerd uitgewerkt in de verstrekte tekst. ### 3.3 De huurovereenkomst #### 3.3.1 Algemeen Huur is een overeenkomst waarbij een partij (verhuurder) zich verbindt om een zaak in gebruik te geven aan een andere partij (huurder) tegen betaling van een prijs. Het is een persoonlijk recht, geen zakelijk recht, en wordt beschouwd als een daad van beheer, tenzij de duur langer is dan negen jaar. #### 3.3.2 Verbintenissen van de verhuurder 1. **Leveren van de zaak:** De zaak dient in goede staat te worden geleverd, tenzij contractueel anders overeengekomen. Bij woninghuur gelden bijkomende informatieverplichtingen en regels omtrent de huurwaarborg. 2. **Onderhoud van de zaak:** De verhuurder is verantwoordelijk voor het gebruik waarvoor de zaak verhuurd is en voor de nodige herstellingen en onderhoudswerken ten gevolge van normale sleet. 3. **Waarborgen van rustig genot:** De verhuurder moet vrijwaren voor eigen daden, rechtsstoornissen en feitelijke stoornissen, evenals voor rechtsstoornissen van derden en verborgen gebreken. 4. **Huurwaarborgsom:** Indien contractueel voorzien, is een waarborgsom verschuldigd. Bij woninghuur is deze beperkt tot maximaal drie maanden huur en dient deze gestort te worden op een geïndividualiseerde rekening met kapitalisatie-intresten ten voordele van de huurder. #### 3.3.3 Verbintenissen van de huurder 1. **Gebruik als goede huisvader:** Het gehuurde goed moet gebruikt worden volgens de normale bestemming en met zorg. Geringe huurherstellingen vallen ten laste van de huurder, tenzij deze te wijten zijn aan overmacht of ouderdom. 2. **Betalen van de huurprijs:** De huurprijs dient te worden betaald zoals overeengekomen in de huurovereenkomst. 3. **Teruggave van het goed:** Het goed dient in goede staat te worden teruggegeven. Indien er een plaatsbeschrijving bij aanvang is, dient de teruggave in overeenkomstige staat te gebeuren, tenzij overmacht of ouderdom. Zonder plaatsbeschrijving geldt een vermoeden dat het goed in dezelfde staat werd ontvangen, tenzij de huurder het tegendeel kan bewijzen. De huurder is aansprakelijk voor brand, tenzij hij het tegendeel bewijst. 4. **Voorzien van huisraad (stoffering):** Voor onroerende goederen is dit relevant voor het voorrecht van de onbetaalde verhuurder op de meubels van de huurder. 5. **Verzekering (in Vlaanderen):** Verplichting tot het afsluiten van een verzekering voor brand- en waterschade, zowel voor huurder als verhuurder. #### 3.3.4 Einde van de huur * **Onroerende goederen die niet tot woning dienen:** Huurovereenkomsten voor bepaalde tijd eindigen door het verstrijken van de termijn. Huurovereenkomsten voor onbepaalde tijd eindigen door opzegging. * **Woninghuur:** Gekarakteriseerd door een strikte reglementering van de duur, registratieplicht voor de verhuurder, en beperkte opzegmogelijkheden voor de verhuurder met mogelijke hoge schadevergoeding. * **Andere wijze van beëindiging:** Wederzijds akkoord, ontbinding, tenietgaan van de overeenkomst. #### 3.3.5 Bijzondere vormen van huur * **Verhuur aan studenten:** Dwingende regeling met beperkte huurwaarborg (max. 2 maanden), geen overdracht of onderhuur zonder akkoord, en geen opzegmogelijkheid voor de verhuurder. * **Gemene huurregime:** Van toepassing op huurcontracten die niet onder een specifieke regeling vallen, voor bepaalde of onbepaalde duur. * **Woninghuur:** Specifieke regels voor de hoofdverblijfplaats, dwingend recht, in principe negen jaar durend, met bijzondere regels voor beëindiging. * **Handelshuur:** Dwingend recht met groot formalisme, van toepassing op huur van handelspanden met direct contact met publiek. Minimaal negen jaar durend met recht op drie huurhernieuwingen. ### 3.4 Andere bijzondere overeenkomsten * **Bewaargeving:** Een overeenkomst waarbij een partij een zaak aanneemt om deze te bewaren en in natura terug te geven. * **Dading:** Een overeenkomst waarbij partijen een geschil beëindigen door wederzijdse toegevingen. * **Aanneming:** Een overeenkomst waarbij een aannemer zich verbindt om een werk uit te voeren tegen een prijs. * **Lastgeving:** Een overeenkomst waarbij een lasthebber zich verbindt om rechtshandelingen te stellen in naam en voor rekening van de lastgever. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Verbintenis | Een rechtsband waarbij een persoon (de schuldenaar) zich ertoe verbindt om een bepaalde prestatie te leveren aan een andere persoon (de schuldeiser), die recht heeft op die prestatie. Dit kan bestaan uit iets geven, iets doen of iets niet doen. | | Schuldenaar | De partij die gehouden is tot het leveren van een prestatie krachtens een verbintenis. | | Schuldeiser | De partij die recht heeft op een prestatie van de schuldenaar krachtens een verbintenis; ook wel de houder van een vorderingsrecht genoemd. | | Voorwaardelijke verbintenis | Een verbintenis waarvan de uitvoering of uitdoving afhankelijk wordt gemaakt van een toekomstige en onzekere gebeurtenis. | | Potestatieve voorwaarde | Een voorwaarde waarvan de realisatie van de toekomstige en onzekere gebeurtenis afhangt van de wil van de schuldenaar of schuldeiser. | | Verbintenis met tijdsbepaling | Een verbintenis waarvan de uitvoering of uitdoving afhangt van een toekomstige en zekere gebeurtenis. | | Opschortende tijdsbepaling | Een vorm van tijdsbepaling waarbij de uitvoering van de verbintenis pas aanvangt na het verstrijken van de afgesproken termijn. | | Ontbindende tijdsbepaling | Een vorm van tijdsbepaling waarbij de verbintenis eindigt na het verstrijken van de afgesproken termijn. | | Persoonsgebonden verbintenis | Een verbintenis waarbij de persoon van de schuldenaar of schuldeiser van doorslaggevend belang is. | | Prestatiegebonden verbintenis | Een verbintenis waarbij de identiteit van de uitvoerende partij van geen belang is, zolang de afgesproken prestatie maar wordt geleverd. | | Deelbare verbintenis | Een verbintenis waarvan de prestatie in delen kan worden opgesplitst, waarbij elke schuldenaar slechts gehouden is tot zijn deel. Dit is de hoofdregel. | | Hoofdelijke verbintenis | Een verbintenis waarbij meerdere schuldenaars tot dezelfde prestatie gehouden zijn en de schuldeiser ieder van hen voor het geheel kan aanspreken. | | In solidum verbintenis | Een type aansprakelijkheid waarbij meerdere verantwoordelijken voor een foutieve daad gezamenlijk worden veroordeeld tot betaling van de volledige schadevergoeding, vergelijkbaar met hoofdelijkheid. | | Resultaatsverbintenis | Een verbintenis waarbij de schuldenaar gehouden is tot het bereiken van een specifiek resultaat; het niet-bereiken van dit resultaat impliceert een fout. | | Inspanningsverbintenis | Een verbintenis waarbij de schuldenaar gehouden is om alle mogelijke inspanningen te leveren om een bepaald resultaat te bereiken; een fout is pas aangetoond indien kan bewezen worden dat de schuldenaar niet voldoende inspanningen heeft geleverd. | | Overeenkomst (contract) | Een meerzijdige rechtshandeling waarbij twee of meer personen hun wil overeenstemmen met het doel om verbintenissen aan te gaan, te wijzigen of te beëindigen. | | Contractuele vrijheid | Het principe dat partijen vrij zijn om overeenkomsten aan te gaan en de inhoud ervan te bepalen, binnen de grenzen van de wet. | | Uitvoering te goeder trouw | Het principe dat overeenkomsten moeten worden uitgevoerd op een redelijke en billijke manier, rekening houdend met de bedoelingen van de partijen. | | Aanbod | Een voorstel met alle essentiële elementen van een overeenkomst, dat, mits aanvaarding, leidt tot het ontstaan van een verbintenis. | | Aanvaarding | De instemming met een aanbod, die, indien geldig en gekend door de aanbieder, leidt tot de totstandkoming van een overeenkomst. | | Precontractuele aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die kan ontstaan tijdens de onderhandelingsfase van een overeenkomst, wanneer een partij het opgewekte vertrouwen op onredelijke wijze beschaamt. | | Geldigheidsvoorwaarden voor overeenkomsten | De essentiële elementen die aanwezig moeten zijn voor de geldige totstandkoming van een overeenkomst, zoals wilsovereenstemming, een voorwerp, een oorzaak, bekwaamheid en overeenstemming met dwingend recht. | | Nietigheid (relatieve/absolute) | De sanctie die een overeenkomst ongeldig verklaart wegens het ontbreken van een geldigheidsvoorwaarde. Relatieve nietigheid kan enkel worden ingeroepen door de beschermde partij, absolute nietigheid door elke belanghebbende. | | Contractuele trouw | Het principe dat partijen zich tijdens de uitvoering van een overeenkomst aan elkaar verplicht hebben, zoals vastgelegd in de overeenkomst zelf. | | Contractuele aansprakelijkheid | De aansprakelijkheid die ontstaat wanneer een contractspartij zijn verbintenissen niet (correct) nakomt. | | Wanprestatie | Het niet-nakomen of gebrekkig nakomen van een contractuele verbintenis door de schuldenaar. | | Aanmaning | Een formele waarschuwing of oproep van de schuldeiser aan de schuldenaar om de verbintenis na te komen. | | Gedwongen uitvoering | De mogelijkheid voor de schuldeiser om via gerechtelijke weg de nakoming van de verbintenis af te dwingen. | | Uitvoerbare titel | Een document dat de schuldeiser toelaat om de gedwongen uitvoering van een verbintenis te verkrijgen, zoals een vonnis of een notariële akte. | | Uitvoering in natura | De nakoming van de verbintenis zoals oorspronkelijk overeengekomen, zonder vervanging door een equivalente prestatie. | | Uitvoering bij equivalent (schadeherstel) | Het vervangen van de oorspronkelijke prestatie door een financiële compensatie (schadevergoeding) wanneer uitvoering in natura niet mogelijk, nuttig of toegelaten is. | | Wederkerige overeenkomst | Een overeenkomst waarbij beide partijen over en weer verbintenissen aangaan. | | Weigering wegens niet-uitvoering (opschortingsrecht) | Het recht van een partij in een wederkerige overeenkomst om haar eigen verbintenis op te schorten zolang de andere partij haar verbintenis niet nakomt. | | Gerechtelijke ontbinding | De beëindiging van een overeenkomst door tussenkomst van de rechter, als sanctie op de niet-nakoming van een partij. | | Betrekkelijkheid van overeenkomsten | Het principe dat overeenkomsten enkel gevolgen hebben voor de contractpartijen zelf en niet voor derden. | | Tegenwerpelijkheid van overeenkomsten | Het principe dat een overeenkomst als een feit moet worden erkend door derden, zonder dat zij erdoor gebonden worden. | | Beding ten gunste van een derde | Een clausule in een overeenkomst die een recht toekent aan een persoon die geen partij is bij de overeenkomst. | | Zijdelingse vordering | Een vordering die een schuldeiser instelt in naam van zijn schuldenaar, wanneer de schuldenaar zelf nalaat een vordering in te stellen die tot zijn vermogen behoort. | | Onrechtmatige daad (buitencontractuele aansprakelijkheid) | Een handeling of nalaten die schade veroorzaakt aan een ander, buiten enige contractuele relatie om, en die leidt tot een aansprakelijkheidsrelatie. | | Foutaansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die gebaseerd is op het begaan van een fout, waarbij de dader gehouden is tot vergoeding van de geleden schade. | | Fout | Het schenden van een wettelijke of reglementaire norm, of het niet voldoen aan de algemene zorgvuldigheidsnorm die van toepassing is op een voorzichtig en redelijk persoon. | | Zorgvuldigheidsnorm | De norm van voorzichtigheid en redelijkheid die van een gemiddeld persoon verwacht mag worden in een bepaalde situatie. | | Voorzienbaarheid | Het criterium waarbij een gedraging als foutief wordt beschouwd indien de schade die eruit voortvloeit redelijkerwijs voorzienbaar was. | | Causaal verband (oorzakelijk verband) | Het verband tussen de fout van de dader en de geleden schade, waarbij de fout een noodzakelijke voorwaarde moet zijn voor de schade. | | Gedeelde aansprakelijkheid | Situatie waarbij de schade mede te wijten is aan de schuld van het slachtoffer zelf, waardoor de aansprakelijkheid van de dader wordt verminderd. | | Materiële schade (patrimoniale schade) | Schade die een vermogensrechtelijk verlies of een derving van winst inhoudt. | | Morele schade (extramatrimoniale schade) | Schade die betrekking heeft op immateriële verliezen, zoals pijn, leed, of aantasting van de eer en goede naam. | | Samengestelde aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid voor de fout van een ander, zoals de aansprakelijkheid van ouders voor hun kinderen of werkgevers voor hun werknemers. | | Vermoeden van aansprakelijkheid | Een wettelijk vermoeden dat een persoon aansprakelijk is, dat door tegenbewijs kan worden weerlegd. | | Objectieve aansprakelijkheid (foutloze aansprakelijkheid) | Aansprakelijkheid die wordt aangenomen zonder dat er een fout hoeft te worden bewezen door de benadeelde partij; de aansprakelijkheid is gebaseerd op het beheer van een zaak of dier. | | Bewaarder | De persoon die feitelijk gebruik, leiding en toezicht heeft over een zaak. | | Gebrek van de zaak | Een abnormaal kenmerk van een zaak dat een risico op schade veroorzaakt. | | Vreemde oorzaak | Een externe factor, onafhankelijk van de bewaarder en de zaak zelf, die de schade veroorzaakt en de bewaarder kan bevrijden van aansprakelijkheid. | | Productaansprakelijkheid | Aansprakelijkheid van de producent voor schade veroorzaakt door een gebrekkig product. | | Tenietgaan van verbintenissen | De wijzen waarop een verbintenis ophoudt te bestaan, zoals door uitvoering, schuldvergelijking, kwijtschelding of overmacht. | | Integrale uitvoering / betaling | De volledige nakoming van de overeengekomen prestatie, waardoor de verbintenis tenietgaat. | | Schuldvergelijking | De tenietgaan van wederzijdse schulden tussen twee personen die elkaars schuldenaar en schuldeiser zijn, tot beloop van het laagste bedrag. | | Bevrijdende verjaring | Het tenietgaan van een vorderingsrecht door het verstrijken van een wettelijk bepaalde termijn, waardoor de schuldenaar bevrijd wordt van zijn verbintenis. | | Schuldvernieuwing | Een overeenkomst waarbij een bestaande verbintenis wordt vervangen door een nieuwe verbintenis, waardoor de oude verbintenis tenietgaat. | | Kwijtschelding | Het door de schuldeiser vrijwillig afstand doen van zijn vorderingsrecht, waardoor de verbintenis tenietgaat. | | Overmacht | Een onvoorzienbare en onvermijdelijke gebeurtenis die de uitvoering van een verbintenis onmogelijk maakt en de schuldenaar bevrijdt van zijn aansprakelijkheid. | | Ontbindende voorwaarde | Een voorwaarde die, bij realisatie, de uitvoering of het bestaan van een verbintenis beëindigt. | | Bijzondere overeenkomsten | Specifieke soorten contracten die in de wet apart geregeld zijn, zoals koop, huur, bewaargeving, etc. | | Koop | Een overeenkomst waarbij de verkoper zich verbindt een zaak te leveren en de prijs daarvan te betalen, en de koper zich verbindt de prijs te betalen en de zaak in ontvangst te nemen. | | Kwaliteitswaarborg (vrijwaring voor verborgen gebreken) | De verplichting van de verkoper om de koper te vrijwaren voor ernstige gebreken aan de verkochte zaak die bestonden op het ogenblik van de verkoop en die niet kenbaar waren voor de koper. | | Juridische waarborg (vrijwaring voor uitwinning) | De verplichting van de verkoper om de koper te beschermen tegen juridische aanspraken van derden die het rustig bezit van de zaak zouden kunnen verstoren. | | Huur | Een overeenkomst waarbij de ene partij (de verhuurder) zich verbindt om de andere partij (de huurder) het genot te verschaffen van een zaak voor een bepaalde tijd, tegen een prijs (de huurprijs). | | Verhuurder | De partij in een huurovereenkomst die het genot van een zaak verleent. | | Huurder | De partij in een huurovereenkomst die het genot van een zaak verkrijgt. | | Waarborgsom | Een bedrag dat de huurder betaalt aan de verhuurder als zekerheid voor de nakoming van zijn verplichtingen. | | Woninghuur | Een specifieke vorm van huur die betrekking heeft op de hoofdverblijfplaats van de huurder en onderworpen is aan dwingende wettelijke bepalingen. | | Handelshuur | Een specifieke vorm van huur die betrekking heeft op de huur van een pand voor de uitoefening van een kleinhandel of bedrijf dat in rechtstreeks contact staat met het publiek. |

## Inleiding tot het insolventierecht Dit document biedt een diepgaande analyse van het insolvensierecht, met specifieke aandacht voor beslag- en executierecht, evenals de verschillende soorten zekerheidsrechten. Het origineel, dat voortkwam uit "Voorrechten en hypotheken" (Boek III, Titel XVIII B.W. uit 1851), is uitgebreid en omvat nu vier quasi-autonome instellingen: het gehouden zijn tot schuld (SA - SE), wettelijke preferenties (voorrechten), onroerende publiciteit en het hypotheekrecht. De huidige focus ligt op het "Insolventierecht", dat de situatie behandelt wanneer een schuldenaar (SA) in financiële problemen verkeert en de relatie tussen de schuldenaar en zijn schuldeiser(s) (SE) onder de loep wordt genomen. Het overzicht van de zes delen van de studie behandelt achtereenvolgens: het vermogen, beslag- en executierecht, vermogensvereffening, klassieke voorrechten, zekerheidsovereenkomsten, en onroerende publiciteit en hypotheken. ## Deel I: Het vermogen ### Hoofdstuk 1: Het vermogensbegrip De definitie van "vermogen" wordt gegeven door artikel 3.35 van het Nieuw Burgerlijk Wetboek (NBW): het is de juridische algemeenheid die het geheel van de bestaande en toekomstige goederen en verbintenissen omvat. Elke natuurlijke persoon of rechtspersoon heeft een vermogen, en behoudens wettelijke uitzonderingen, slechts één enkel vermogen. Het vermogensbegrip kent diverse interpretaties: * **"Eigendom"**: verwijst naar goederen in het recht/zakenrecht. * **"Onderpand" (boedel)**: duidt op schuldvorderingen of verbintenissen. * **"Vereffenen" (verdeling)**: betekent het in geld omzetten van activa en passiva. * **"Juridische algemeenheid"**: benadrukt de eenheid van het vermogen. #### Klassieke theorie omtrent ‘het vermogen’ De klassieke theorie stelt vier regels: 1. Alle rechtssubjecten hebben een vermogen. 2. Een rechtssubject heeft slechts één vermogen. 3. Een apart vermogen vereist een apart subject (persoon). 4. Alleen rechtssubjecten hebben een vermogen. #### Recente theorie omtrent ‘het vermogen’ Deze theorie is soepeler en stelt het vermogen centraal in plaats van het subject, zoals te zien is bij een advocaat of dokter met een vennootschap. ### Hoofdstuk 2: De juridische functie van het vermogen **Principe** Volgens artikel 3.35 en 3.36 NBW kan een schuldeiser, tenzij de wet of het contract anders bepaalt, zijn vordering verhalen op alle goederen van zijn schuldenaar. Dit principe benadrukt de ondeelbaarheid van het vermogen als gemeenschappelijk onderpand voor alle schuldeisers (SE). **Beperkingen** Een belangrijke beperking is de onbeslagbaarheid van bepaalde goederen, zoals voorzien in artikel 1408 van het Gerechtelijk Wetboek (Ger.W.). ### Hoofdstuk 3: Het verhaalsrecht van de schuldeisers Schuldeisers (SE) kunnen verhaal nemen op het vermogen van hun debiteur (SA). Dit vermogen dient als gemeenschappelijk onderpand. **MAAR:** * Het is **geen "zakelijk recht"**. * Het is **geen "volgrecht"**. * Het is **enkel een "stil pandrecht"**. Het verhaalsrecht kan verschillende vormen aannemen, zoals: * (uitvoerend) beslag * faillissement * pandverzilvering * overdracht van schuldvordering als zekerheid * rechtstreekse vordering ### Hoofdstuk 4: Het vermogen als verhaalsobject **Principe** Het vermogen van de debiteur (SA) is het onderpand voor de schuldeisers (SE). Op het moment dat men het verhaalsrecht uitoefent, is er enkel sprake van een stilzwijgend pandrecht. **LET OP:** * Er is sprake van onbeperkte zakelijke subrogatie/fluctuaties. * Er is géén volgrecht. * Preventieve maatregelen zoals bewarend beslag zijn wel mogelijk. #### Onverdeeldheid en gemeenschap Goederen die onverdeeld zijn, worden niet onttrokken aan het verhaalsrecht van de SE van een deelgenoot. De regel is dat geen uitwinning mogelijk is zolang de onverdeeldheid duurt, maar wel beslag (tot zekerheid). Dit geldt bijvoorbeeld voor onverdeelde eigendom, huwelijksgemeenschap en vennootschappen, met uitzonderingen zoals bepaald in artikel 3.75 NBW. #### Goederen van derden Goederen van derden zijn onttrokken aan het verhaalsrecht van de SE van de debiteur. Er is echter sprake van een stilzwijgend pandrecht in specifieke situaties, zoals bij verhuurders, bewaargevers of leasinggevers, en bij verkoop met eigendomsvoorbehoud (EVBH) (art. 3.23 & 3.24 NBW). ### Hoofdstuk 5: Het bestuur van het vermogen **Principe** Het bestuur van het vermogen berust bij de titularis. Dit omvat alle handelingen van beheer, bewaring en beschikking. **Uitzondering** Het bestuur kan ook worden uitgeoefend door een bewindvoerder, wat een gedelegeerde bevoegdheid inhoudt. Er zijn verschillende soorten bewind, zoals aanzuiveringsbewind en vereffeningsbewind. ## Deel II: Beslag- en executierecht ### Hoofdstuk 1: Inleiding #### Begrippen * **"Uitvoering"**: het in rechte dwingen van een verbintenis, waarbij eigenrichting verboden is en de rechterlijke machtsmiddelen worden aangewend. * **"Beslag- en executiemaatregelen"**: de middelen die de wet biedt om een uitvoerbare titel te realiseren. * **"Titel"**: een akte met een bepaalde kwaliteit, zijnde een uitvoerbare titel die "parate executie" mogelijk maakt. #### Beslagrecht Beslagrecht, als onderdeel van het executierecht, is de tenuitvoerlegging op het vermogen van de SA. Directe executie is vaak niet mogelijk wanneer er een verbintenis tot betaling van een geldsom is. De regels van beslag zijn van openbare orde. #### Reële executie In principe is uitvoering in natura het recht van elke SE. Wanneer dit echter onmogelijk is (bv. wegens dwang), kan dit leiden tot uitvoering bij equivalent, zoals vervangende schadevergoeding. Voorbeelden zijn het laten afbreken van een bouwwerk of het uitdrijven van een huurder. #### Procedure De procedure voor tenuitvoerlegging is strikt geregeld: * De uitvoering mag enkel strekken tot wat de titel toestaat. * Het vonnis moet eerst betekend worden aan de SA. * Tenuitvoerleggingshandelingen zijn niet toegestaan tussen 21u en 6u, noch op zaterdag, zondag of feestdagen. * Rechtsmiddelen schorsen in regel de tenuitvoerlegging. * De tenuitvoerlegging gebeurt via een gerechtsdeurwaarder. * De beslagrechter is bevoegd voor bepaalde aspecten. #### Uithuiszetting De procedure van uithuiszetting is, conform artikel 1344ter Ger.W., een gehumaniseerde procedure ter bescherming van de huurder. Er geldt een verplichting om het OCMW in te lichten, het vonnis kan ten vroegste één maand na betekening worden uitgevoerd, en de gerechtsdeurwaarder kondigt de uithuiszetting minstens 5 dagen op voorhand aan. #### Dwangsom Een dwangsom, gedefinieerd in artikel 1385bis Ger.W., is een bijkomende veroordeling die dient als drukmiddel en indirecte reële executie. Het komt de schuldeiser toe, heeft geen vergoedende functie, en de grootte wordt geval per geval bepaald. De oplegging kan soms uitgesloten zijn. #### Bevoegde rechter Elke rechter kan bevoegd zijn, niet noodzakelijk met een hoofdveroordeling. De dwangsom wordt opeisbaar vanaf de betekening van de uitspraak (art. 1385bis Ger.W.). #### Beslag Beslag is een vorm van tenuitvoerlegging wanneer reële executie niet mogelijk is, of wanneer een verbintenis strekt tot betaling van een geldsom. Het is een ambtshandeling van een gerechtsdeurwaarder waarbij de SA (of een derde) wordt aangesproken over welke vermogensbestanddelen zullen dienen voor de delging van de schuld. #### Beschikkingsonbevoegdheid Bij beslag verliest de beslagene het recht om vrij te beschikken over de beslagen goederen. Deze beschikkingsonbevoegdheid is echter relatief in vergelijking met een faillissement. #### Beslag en samenloop Beslag legt een stil pandrecht aan voor de beslaglegger. Een individuele actie kan mogelijk leiden tot een collectieve dimensie ("samenloop"). Bij roerend beslag gebeurt de verdeling evenredig, na onroerend beslag geldt een rangregeling. De start van samenloop na beslag is vanaf de "uitvoering van het beslag", niet vanaf de beslaglegging zelf, conform het gelijkheidsbeginsel. #### Voorwerp van het beslag Het beslag strekt zich uit tot de goederen van de debiteur, die het gemeenschappelijk onderpand vormen (art. 3.35 & 3.36 NBW) en vatbaar zijn voor beslag (art. 1408 Ger.W.). Toekomstige goederen zijn in principe niet vatbaar voor beslag, met uitzondering van toekomstige schuldvorderingen. Vruchten zijn wel vatbaar bij uitvoerend beslag, maar niet bij bewarend beslag. #### Zaakvervanging Zaakvervanging is **geen** algemeen rechtsbeginsel bij beslag. Het beslag strekt zich uit tot het gehele goed (art. 1527 Ger.W.). #### Soorten van beslag Het document onderscheidt diverse soorten beslag: * **Bewarend beslag**: o.a. beslag op roerend goed (art. 1422 Ger.W.), onroerend goed (art. 1429 Ger.W.), onder derden (art. 1445 Ger.W.), pandbeslag (art. 1461 Ger.W.), beslag tot terugvordering (art. 1462 Ger.W.), en beslag op schepen (art. 1467 Ger.W.). * **Uitvoerend beslag**: o.a. beslag op roerend goed (art. 1499 Ger.W.), tak en vruchten (art. 1529 Ger.W.), onder derden (art. 1539 Ger.W.), schepen (art. 1545 Ger.W.), en onroerend goed (art. 1560 Ger.W.). ### Hoofdstuk 2: Beslagrechter #### Algemeen De bevoegdheid van de beslagrechter omvat de territoriale bevoegdheid (plaats waar het beslag wordt gelegd, conform art. 633 Ger.W.) en de materiële bevoegdheid (alle vorderingen betreffende bewarende beslagen en middelen tot tenuitvoerlegging, art. 1395-1396 Ger.W.). De beslagrechter heeft een algemeen en "gedwongen" karakter wat betreft middelen tot tenuitvoerlegging, maar spreekt zich niet uit over de onderliggende vordering. Hij kan machtigingen verlenen tot bewarend beslag en schorsingen van uitvoeringshandelingen bevelen. #### De rechtspleging voor de beslagrechter De behandeling gebeurt "zoals in kortgeding" (art. 1395 Ger.W.) via beschikkingen die van rechtswege uitvoerbaar bij voorraad zijn. Vaak gebeurt dit via een verzoekschrift, en het gezag van gewijsde is hierin "relatief". ### Hoofdstuk 3: Beslagbaarheid #### Algemeen Bij onverdeeldheid, waar niemand gedwongen kan worden in onverdeeldheid te blijven (art. 3.75 NBW), kunnen schuldeisers wel bewarend beslag leggen op een onverdeeld aandeel, maar geen uitwinning zolang de onverdeeldheid duurt. #### De echtgenoten Onder het wettelijk stelsel zijn gemeenschappelijke en eigen schulden van belang. Bij scheiding van goederen geldt dit principe ook, met uitzondering van fiscale schulden (art. 394 WIB). #### Samenloop Samenloop ontstaat wanneer meerdere schuldeisers gelijktijdig aanspraken maken op het vermogen van de debiteur, wat het beginsel van gelijkheid van schuldeisers inhoudt. Er zijn vier gevallen van "samenloop": faillissement, samenloop na (uitvoerend) beslag, collectieve schuldenregeling, en gerechtelijke reorganisatie. #### Beslagbare goederen Volgens art. 3.35 & 3.36 NBW is het vermogen het gemeenschappelijk onderpand. "Onbeslagbaarheid" is een uitzondering die wettelijk is bepaald en beperkend moet worden uitgelegd. #### Niet-beslagbare goederen Deze zijn uit de aard van het geval onbeslagbaar, zoals vermeld in artikel 1408 Ger.W. Dit omvat onder andere loon en soortgelijke vorderingsrechten, waarbij loon een beperkte beslagbaarheid kent (art. 1409 Ger.W.). Niet-beslagbare uitkeringen en vorderingen tot alimentatie zijn ook uitzonderingen. #### Woning zelfstandige De woning van een zelfstandige of vrij beroeper kan onbeslagbaar worden verklaard na een verklaring voor de notaris en inschrijving op het hypotheekkantoor. Dit dient ter bescherming van de hoofdverblijfplaats en ter bevordering van het ondernemerschap. ### Hoofdstuk 4: Bewarend beslag #### Begrip en gevolgen Bewarend beslag dient om het vermogen van de SA als gemeenschappelijk onderpand te beschermen tegen fluctuaties. Het plaatst de goederen onder gerechtelijk toezicht. Het verleent echter **geen** voorrecht aan de beslaglegger. Het bewaart beslag verhindert de SA om het goed nog te "vervreemden" of "bezwaren". De SA verliest echter niet het eigendom, bezit of genot. Het leidt enkel tot beschikkingsonbevoegdheid van de SA. De duurtijd is beperkt tot drie jaar, maar is hernieuwbaar. #### Gemeenschappelijke bepalingen * **Urgentie**: Hoogdringendheid is vereist wanneer de solvabiliteit van de SA in het gedrang is. De bewijslast ligt bij de beslaglegger. * **Schuldvordering**: De beslaglegger moet een SE zijn van de beslagene, ongeacht de aard of het bedrag van de schuldvordering. #### Kwaliteit van de schuldvordering De schuldvordering moet zeker en eisbaar zijn. Het toetsingsrecht is marginaal; de beslagrechter beoordeelt de vordering niet ten gronde. #### "Rechterlijke machtiging" In principe is toestemming van de beslagrechter vereist, tenzij het gaat om bewarend derdenbeslag, een voorrecht (VH), of een titel. #### Kantonnement (bij bewarend beslag) Dit beperkt de gevolgen van de onbeschikbaarheid van het beslagobject. Kantonnement geldt **niet** als voorwaardelijke betaling. #### Omzetting in uitvoerend beslag Dit vereist geen nieuw beslag. #### Bijzondere bepalingen * **Pandbeslag**: Een vereenvoudigd bewarend beslag voor vervallen huurgelden, met een voorrecht op "al hetgeen het gehuurde goed stoffeert" (art. 20,1e Hyp.W.). * **Beslag tot terugvordering**: Een specifiek type beslag. ### Hoofdstuk 5: Uitvoerend beslag #### Algemeen Dit hoofdstuk behandelt de hoedanigheid van de schuldeiser (inclusief rechtsopvolgers) en de schuldenaar zoals vermeld in de uitvoerbare titel. #### Kwaliteiten van de schuldvordering De schuldvordering moet een "uitvoerbare titel" hebben, verleend door bevoegde ambtenaren met een "grosse" (uitvoerbare kopie). De vordering moet zeker, vaststaand en opeisbaar zijn op het moment van uitvoering (art. 1494 Ger.W.). #### Actualiteit van de titel De titel, die de materieelrechtelijke verhouding tussen partijen weerspiegelt, moet "actueel" zijn. Dit betekent dat de beslaglegger nog steeds schuldeiser moet zijn en de schuldvordering niet uitgedoofd mag zijn (bv. door verjaring of betaling). #### Procedure * **Betekening** (art. 1495 Ger.W.): Kennisgeving aan de SA, begin van termijnen voor rechtsmiddelen. * **Bevel**: Laatste sommatie aan de SA. * **Beslag**: Via gerechtsdeurwaardersexploot, met aanzegging en aanwijzing. #### Kantonnement (bij uitvoerend beslag) Hier geldt kantonnement **wel** als voorwaardelijke betaling. Het beperkt de gevolgen van onbeschikbaarheid. #### Gerechtsdeurwaarder De gerechtsdeurwaarder is een openbaar ambtenaar met specifieke bevoegdheden onder toezicht van de beslagrechter. Hij kan soms optreden als voorlopig bewindvoerder in samenloop. ### Hoofdstuk 6: Beslag op roerend goed #### Algemeen * **Bewarend beslag**: Vereist machtiging (art. 1422 – 1424 Ger.W.). * **Uitvoerend beslag**: Na een bevel (laatste ingebrekestelling) met een wachttermijn van minstens één dag. #### Beslag Het beslag gebeurt bij exploot, met aanwijzing van de goederen en verplichte vermeldingen. Conflict kan ontstaan bij toegang tot de woning. #### Eenheid van beslag * **Verkoop**: Minimumtermijn van 1 maand tussen beslag en verkoop (art. 1520 Ger.W.) dient voor betaling door de SA en publiciteit. Verplichte vermeldingen (art. 1511 Ger.W.), aanplakking (art. 1517 Ger.W.) en verkoop in een veilingzaal (art. 1522 Ger.W.) zijn voorgeschreven. * **Openbaar**: Door de gerechtsdeurwaarder, met opmaak van proces-verbaal van verkoop, biedingen, ontvangst van koopsommen en toewijzing (eigendomsoverdracht). #### Incidenten * **Verzet van de schuldenaar**: Grieven betreffende de regulariteit van de uitwinning, zonder schorsende werking. * **Verzet van andere schuldeisers**: Enkel tegen de afgifte van de verkoopprijs, wat het beslag een collectief karakter geeft. * **Verzet van derden**: Bij beslag op goederen van derden, wat neerkomt op revindicatie (art. 1514 Ger.W.). Dit wordt behandeld zoals in kortgeding, met vereiste van eigendomsbewijzen. #### Evenredige verdeling Bij samenloop na roerend beslag volgt een verdeling via de gerechtsdeurwaarder, 15 dagen na de verkoop, met een ontwerp van verdeling. ### Hoofdstuk 7: Beslag onder derden #### Algemeen Dit is een beslag in handen van een derde die iets aan de beslagene moet betalen of afgeven. De structuur is triangulair: beslaglegger, beslagene, en derde. #### Oorzaak en voorwerp van beslag De oorzaak van het beslag is de relatie tussen de beslaglegger (SE) en de beslagene (SA). Het voorwerp van het beslag is de relatie tussen de beslagene (SA) en diens schuldenaar (de derde), namelijk een actuele, opeisbare schuldvordering. #### Gevolgen Er is geen overdracht van de schuldvordering. De beslagen vordering blijft in het vermogen van de SA, maar wordt onbeschikbaar. De derde mag niet meer aan de SA betalen. Andere gronden van tenietgaan van de schuldvordering zijn niet tegenwerpelijk aan de SE. Dit geldt zowel voor bewarend als uitvoerend derdenbeslag. ### Hoofdstuk 8: Beslag op onroerend goed #### Bewarend beslag Vereist urgentie en een zekere, eisbare en vaststaande vordering (art. 1430 – 1432 Ger.W.). Verplichte vermeldingen zijn essentieel op straffe van nietigheid. De onbeschikbaarheid van het onroerend goed (OG) begint vanaf de overschrijving op het hypotheekkantoor. #### Uitvoerend beslag De procedure van uitvoerend beslag op onroerend goed is gestructureerd in vier fasen: 1. **Drie voorafgaandelijke handelingen**: Betekening van het bevel tot betalen (art. 1564 Ger.W.) binnen 6 maanden, en beslag (art. 1566 Ger.W.) ten vroegste 15 dagen na bevel, met overschrijving op het hypotheekkantoor. 2. **Verkoopsvoorwaarden**: Het juridische kader voor de verkoop, opgesteld door een notaris. 3. **Verkoop**: Binnen 6 maanden na aanstelling van de notaris, met zitdagen en toewijzing. 4. **Rangregeling**: Verdeling van de koopsom onder de SE, wat leidt tot zuivering van het OG. ## Deel III: Vermogensvereffening ### Hoofdstuk 1: Begrip vereffening Vereffening betekent het "effen maken" van een vermogen. Dit omvat het afwikkelen van lopende activiteiten, het te gelde maken van activa, het aanzuiveren van passiva, en vervolgens het vereffenen en verdelen van het resterende. ### Hoofdstuk 2: Categorieën vermogensvereffening Het doel van vermogensvereffening is in het belang van zowel de vermogensgerechtigden als de schuldeisers. De vereffenaar kan de vermogenstitularis zelf zijn of een onafhankelijke derde. De vereffening kan algemeen (heel het vermogen) of partieel (een deel van het vermogen) zijn. ### Hoofdstuk 3: Samenloop #### Algemeen Het principe van gelijkheid van schuldeisers ("paritas creditorum") geldt bij samenloop (art. 3.35 & 3.36 NBW). Uitzonderingen hierop zijn voorrechten en hypotheken. Binnen samenloop geldt een pondsgewijze verdeling. Buiten samenloop geldt het principe "wie eerst komt, eerst maalt". #### Begrip samenloop Samenloop is de situatie waarin meerdere SE gelijktijdig verhaal nemen op het vermogen van hun gezamenlijke SA. Dit impliceert dat de activa onder bewind komen te staan, met een fixatiebeginsel en een collectieve realisatie. #### Soorten samenloop Er zijn verschillende classificaties: naar oorsprong (rechtswege, toevallig), naar rol van bewindvoerder (actief, passief), en naar omvang (groot, klein). #### Organisatie samenloop * **Grote samenloop**: Faillissement, gerechtelijke reorganisatie, collectieve schuldenregeling. * **Kleine samenloop**: Evenredige verdeling (bij beslag op RG) of rangregeling (bij beslag op OG). #### 'Ruimere' insolventierecht > 2018 Sinds 1 mei 2018 geldt Boek XX W.E.R. voor "ondernemers" (voorheen "handelaars"). Dit boek, van toepassing sinds 1 november 2018, vervangt de Faillissementswet en WCO. De Rechtbank van Koophandel werd de Ondernemingsrechtbank, met een specifieke Insolventiekamer [1997](#page=1997) [2009](#page=2009). #### Gevallen samenloop 1. **Faillissement**: Grote, actieve samenloop, behandeld als een vereffeningsbewind. Er is sprake van collectief beslag ten voordele van de gezamenlijke schuldeisers, met als doel betaling op voet van gelijkheid. Sinds 1 november 2018 is de Ondernemingsrechtbank bevoegd. Materiële vereisten zijn o.a. een "ondernemer", staking van betaling en geschokt krediet. Het initiatief kan komen van de SA, SE, OM, of de Kamer voor Ondernemingen in moeilijkheden. Het principe van *paritas creditorum* geldt. Een "doorstart" van de onderneming is mogelijk. Alle schuldvorderingen worden eisbaar. Bestuurders kunnen aansprakelijk zijn bij "kennelijk grove fout" of "wrongful trading". 2. **Samenloop na beslag**: Dit is een situatie waarin meerdere SE gezamenlijk en gelijktijdig uitvoerend beslag leggen op dezelfde vermogensbestanddelen van dezelfde SA. Het betreft een opeenvolging van partiële, individuele beslagen en wordt beschouwd als "kleine, passieve samenloop". De bevoegdheid ligt bij de Beslagrechter – Rechtbank van Eerste Aanleg. 3. **Gerechtelijke reorganisatie (GR)**: Dit biedt een juridisch kader voor ondernemingen in moeilijkheden. Het doel is het bereiken van een minnelijk akkoord, een reorganisatieplan, of een overdracht aan derden. De procedure is soepel en gericht op continuïteit van de onderneming. De Insolventierechtbank is bevoegd. Er zijn verschillende pijlers: minnelijk akkoord buiten procedure, gerechtelijke reorganisatie door akkoord of plan, of door overdracht onder gerechtelijk gezag. Een "opschorting" van procedures is mogelijk. 4. **Collectieve schuldenregeling**: Dit is een juridisch kader voor particulieren in financiële moeilijkheden, van kracht sinds 1999. De bevoegdheid lag aanvankelijk bij de Beslagrechter, maar sinds 2005 bij de Arbeidsrechtbank. Het initiatief ligt uitsluitend bij de SA (niet-ondernemer). Het doel is een aanzuiveringsbewind en het waarborgen van menselijke waardigheid. Het gelijkheidsbeginsel geldt (*paritas creditorum*), en individuele executiemogelijkheden zijn beperkt. De procedure kent een fase van toelaatbaarheid, aangifte van schuldvordering en de uiteindelijke collectieve schuldenregeling (minnelijk of gerechtelijk). ## Deel IV: Voorrechten ### Hoofdstuk 1: Inleiding **Definitie**: Een voorrecht is een wettelijk recht, verleend aan een SE wegens de bijzondere aard van zijn schuldvordering, om bij samenloop bij voorrang betaald te worden. **Kenmerken**: Voorrechten zijn wettelijk van aard, een attribuut van een schuldvordering, hebben betrekking op de verhouding tussen SE's, gaan vóór hypotheek, en zijn een "zakelijk" zekerheidsrecht op het onderpand. ### Hoofdstuk 2: Soorten voorrechten #### Algemeen Voorrechten worden ingedeeld volgens: * **Onderpand**: "Algemeen" of "bijzonder". * **Publiciteit**: Met of zonder publiciteit. * **Object**: Op roerende of onroerende goederen. #### Algemene en bijzondere voorrechten * **Algemene voorrechten**: Hebben betrekking op het gehele vermogen. * **Bijzondere voorrechten**: Hebben betrekking op specifieke goederen. ### Hoofdstuk 3: Bijzondere voorrechten Dit hoofdstuk behandelt specifieke bijzondere voorrechten, waaronder: 1. **Voorrecht voor kosten van uitwinning en boedelredding ("kubr")**: Kosten gemaakt in het belang van de schuldeisers. 2. **Voorrecht voor kosten tot behoud van de zaak**: Kosten voor het behoud van roerend goed. 3. **Voorrecht van de niet-betaalde verhuurder**: Stilzwijgend pandrecht op "al hetgeen het gehuurde goed stoffeert" voor huurgelden, herstellingen, en andere huurovereenkomst-verplichtingen. Dit geldt ook voor bezettingsvergoedingen. 4. **Voorrecht van de verhuurder op de huurwaarborg**: Heeft dezelfde rang als art. 20,1e Hyp.W. 5. **Voorrecht van de niet-betaalde verkoper**: Dit omvat het *exceptio non adimpleti contractus* (enac), het retentierecht, het ontbindingsrecht, en het revindicatierecht. Voor onbetaalde verkopers van roerende goederen (RG) geldt het retentierecht (art. XX.194-201 W.E.R.). Voor onbetaalde verkopers van onroerende goederen (OG) geldt een specifiek voorrecht (art. 27,1 Hyp.W.) en recht op ontbinding (art. 28 Hyp.W.). De plaats van het voorrecht is meestal plaats 5 in de rangorde. 6. **Voorrecht van de onderaannemer**: Geeft een voorrecht op de schuldvordering van de hoofdaannemer op de opdrachtgever/bouwheer. 7. **Andere bijzondere voorrechten**: Zoals het voorrecht van de vervoerder (stilzwijgend pandrecht op vervoerde zaak tot 24u na levering) en het voorrecht van de commissionair (stilzwijgend pandrecht op goederen in bezit). Het recht van de pandhoudende SE en de hotelier zijn afgeschaft. ## Deel IV: Algemene voorrechten ### Hoofdstuk 4: Algemene voorrechten #### 1. Algemene voorrechten op alle roerende en onroerende goederen Dit omvat o.a. het voorrecht van boedelscheiding (art. 17 Hyp.W.). #### 2. Algemene voorrechten op alle roerende goederen Deze omvatten een catalogus van voorrechten, waaronder gerechtskosten, begrafeniskosten, kosten van laatste ziekte, sociale voorrechten (loon van werknemer, RSZ-bijdragen, pensioenen, etc.), voorrechten van de fiscus, en bijdragen voor waterzuiveringsmaatschappijen en auteursrechten. ## Deel V: Andere zekerheidsrechten ### Hoofdstuk 2: Persoonlijke zekerheden #### Borgtocht Een borgtocht is een overeenkomst waarbij een persoon (borg) zich ertoe verbindt om aan de schuldeiser te betalen, indien de schuldenaar in gebreke blijft. Het is een accessoire en subsidiaire overeenkomst, die intuitu personae wordt aangegaan. Belangrijke evoluties hebben geleid tot een "verzakelijking" en "verzelfstandiging" van de borgtocht. #### Garantie Een garantie is een zelfstandige en niet-accessoire overeenkomst. De garant is niet subsidiair, heeft geen subrogatoir verhaalsrecht en er is geen automatische overdracht. Het onderscheid tussen "borg" en "garantie" is cruciaal. #### Nieuwe persoonlijke zekerheden De borgtocht wordt een "accessoire persoonlijke zekerheid", waarbij elk persoonlijk zekerheidsrecht per definitie een borgtocht is. De handgeschreven formule verdwijnt, en een geschrift is vereist. Overeenkomsten voor onbepaalde duur worden mogelijk, met een redelijke opzegtermijn. Informatieplichten worden uitgebreid. Een persoonlijke zekerheid voor alle sommen wordt mogelijk, met een maximumbedrag dat gemeld moet worden. #### Garantie wordt autonome persoonlijke zekerheid De garantie wordt een autonome persoonlijke zekerheid. De garant krijgt een subrogatoir verhaalsrecht en de garantie is persoonlijk en niet-overdraagbaar. #### Persoonlijke zekerheid door consument Dit wordt "consumentenborgtocht" en heeft een ruimer toepassingsgebied dan enkel kosteloze borgtochten. ### Hoofdstuk 3: Zakelijke zekerheidsrechten #### Het nieuwe pandrecht De wet van 11 juli 2013 (nieuwe "pandwet"), van kracht sinds 1 februari 2018, heeft een nieuwe pandfiguur ingevoerd. De belangrijkste kenmerken zijn de afschaffing van buitenbezitstelling als geldigheidsvoorwaarde, de invoering van een pandregister, en de consensuele aard van het pandrecht (art. 2). Tegenwerpelijkheid gebeurt via inschrijving in het pandregister of via buitenbezitstelling. Het pandrecht kan gevestigd worden op elk roerend goed, schuldvorderingen (ook toekomstige), intellectuele eigendomsrechten, financiële instrumenten, en gehele goederen (vervanging van het pand op handelszaak). Belangrijke kenmerken van het pandrecht zijn het volgrecht (art. 24), zakelijke subrogatie, en de mogelijkheid tot waarborging van bestaande of toekomstige schuldvorderingen (art. 10). De rechten en plichten van pandhouder en pandgever variëren naargelang het pand bezitloos of met buitenbezitstelling is. De uitwinning gebeurt door verkoop, verhuur of toe-eigening, met specifieke regels voor consumenten. #### Het nieuwe pandregister Dit register (Kb 14 september 2017) is operationeel sinds 1 januari 2018 en dient voor de identificatie, registratie en raadpleging van pandrechten. ### Hoofdstuk 4: Andere zekerheidsmechanismen met zakelijke werking #### Retentierecht Sinds de nieuwe regeling (art. 73 Titel XVII B.W.) is het retentierecht wettelijk geregeld. Het geeft de SE het recht om de teruggave van een goed te weigeren totdat de schuldvordering is voldaan. Het retentierecht geniet een superprioriteit (art. 76 Titel XVII B.W.), gelijk aan die van een pandhouder. #### Compensatie Compensatie, zoals bepaald in artikel 5.254 NBW, heeft een dubbele functie: betaling en zekerheid. Het is soms uitgesloten. #### Eigendom tot zekerheid Dit is een onrechtmatige vorm van pand, waarbij betaling van een geldsom tot zekerheid dient. Het is tegenwerpelijk aan de boedel bij faillissement van de debiteur. #### Eigendomsvoorbehoud (EVBH) Sinds de nieuwe pandwet (art. 69 Titel XVII BW) is EVBH algemeen tegenwerpelijk. De verkoper kan de eigendom terugeisen als de koper de prijs niet betaalt. Dit geldt voor alle overeenkomsten, met specifieke voorwaarden voor consumentenkopers. ## Deel VI: Onroerende publiciteit en hypotheken ### Hoofdstuk 1: Informatie over andermans vermogen Het principe dat het vermogen van een persoon het gemeenschappelijk onderpand is (art. 3.35 & 3.36 NBW) maakt informatie over andermans vermogen cruciaal. Er is een onderscheid tussen zichtbaar onroerend goed (OG) via inschrijving/overschrijving, en onzichtbare zekerheidsrechten zoals EVBH. ### Hoofdstuk 2: De hypothecaire inrichting Het Belgische hypotheeksysteem is een negatief systeem met beperkte gevolgen en lacunes. De overdracht van zakelijke onroerende rechten (zowel *inter partes* als *erga omnes*) vereist publiciteit via inschrijving op het hypotheekkantoor. ### Hoofdstuk 3: Begrip en kenmerken van hypotheek Een hypotheek is een zakelijk zekerheidsrecht met volgrecht en zaakvervanging. Het is een bijkomend, ondeelbaar en afgebakend recht, zowel wat het goed, het bedrag als de gewaarborgde schuld betreft. Openbaarheid van de hypotheek is een kenmerk. ### Hoofdstuk 4: Verbintenis tot hypothekeren en hypothecaire volmacht De verbintenis tot hypothekeren is een belofte om een hypotheek te vestigen. Een hypothecaire volmacht stelt de vestiging van de hypotheek uit en is een authentieke, onherroepelijke akte die echter niet gelijk staat aan de hypotheekvestiging zelf. ### Hoofdstuk 5: Hypotheekvestiging Hypotheekvestiging is een tweezijdige handeling die aan vormvereisten moet voldoen: een authentieke akte (plechtig contract), identificatie van het bezwaarde goed en het plafond, en authentieke toestemming en aanvaarding. ### Hoofdstuk 6: Hypothecaire inschrijving en zakenrechtelijke conflicten De hypothecaire inschrijving is cruciaal voor de tegenwerpelijkheid van de hypotheek aan derden. Een "stille hypotheek" heeft nadelen. De inschrijvingsmogelijkheid kan verjaren of vervallen. Conflicten worden opgelost door bepaling van anterioriteit in rang en rangafstand. ### Hoofdstuk 7: Rechten van hypotheekhouder en eigenaar van gehypothekeerd OG De hypotheekhouder heeft executorechten mits aan voorwaarden zoals een opeisbare schuld en een uitvoerbare titel wordt voldaan. De hypotheek is ondeelbaar. ### Hoofdstuk 8: Einde van het hypotheekrecht Het hypotheekrecht kan eindigen door tenietgaan van de verzekerde schuldvordering, nietigverklaring, tenietgaan van de zaak, afstand, of zuivering. De onafhankelijkheid van de hypotheek ten opzichte van de inschrijving is een belangrijk principe. --- **Veelgemaakte fouten om te vermijden:** * Het verwarren van **bewarend beslag** met **uitvoerend beslag**. Bewarend beslag creëert geen voorrecht. * Het onderschatten van de **impact van samenloop** op de verdeling van activa. Het gelijkheidsbeginsel is fundamenteel. * Het niet correct toepassen van de **verplichte formaliteiten** bij beslaglegging en executie, wat kan leiden tot nietigheid. * Het **vergeten van de rangorde** van voorrechten en hypotheken, wat cruciaal is bij de verdeling van opbrengsten. * Het **niet onderscheiden** van de verschillende soorten zekerheidsrechten (persoonlijk vs. zakelijk, voorrecht vs. hypotheek vs. pand). * Het **over het hoofd zien** van de specifieke regels die gelden voor consumenten in vergelijking met zakelijke partijen. * Het **misinterpreteren van de termijn van de duurtijd** van beslagen en andere procedures. * Het **negeren van de wettelijke vereisten** voor de geldigheid en tegenwerpelijkheid van zekerheidsrechten. * Het **niet kennen van de bevoegdheden** van de beslagrechter en andere relevante rechtbanken. * Het **onjuist toepassen van de regels rondom faillissement en reorganisatie** voor ondernemingen.

## Woordenlijst | Term | Definitie | | :-------------------------- | :----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | **Vermogen** | Het vermogen van een persoon is de juridische algemeenheid die het geheel van de bestaande en toekomstige goederen en verbintenissen omvat. Elke natuurlijke persoon of rechtspersoon heeft een vermogen en, behoudens indien de wet anders bepaalt, slechts één enkel vermogen. Het omvat zowel activa (goederen en rechten) als passiva (schulden en verbintenissen). | | **Schuldenaar (SA)** | De persoon of entiteit die een schuld verschuldigd is aan een schuldeiser. In de context van insolventie is de schuldenaar degene die financiële problemen ondervindt en zijn betalingsverplichtingen niet kan nakomen. | | **Schuldeiser (SE)** | De persoon of entiteit aan wie een schuld verschuldigd is door een schuldenaar. Schuldeisers hebben het recht om verhaal te nemen op het vermogen van hun schuldenaar om hun vordering te voldoen. | | **Verhaalsrecht** | Het recht van een schuldeiser om verhaal te nemen op het vermogen van zijn schuldenaar om zijn schuldvordering te voldoen. Dit omvat het recht om beslag te leggen op goederen van de schuldenaar en deze te gelde te maken. | | **Gemeenschappelijk onderpand** | Het geheel van goederen dat toebehoort aan een schuldenaar en waarop alle schuldeisers, behoudens wettige redenen van voorrang, gelijkelijk verhaal kunnen nemen. Dit principe is fundamenteel in het insolventie- en executierecht. | | **Beslag** | Een ambtshandeling van een gerechtsdeurwaarder waarbij aan de schuldenaar wordt aangezegd dat bepaalde vermogensbestanddelen van de schuldenaar zullen dienen voor de delging van een schuld. Beslag legt een juridische beperking op het beschikken over de beslagen goederen. | | **Executie** | Het proces waarbij een schuldeiser zijn recht op betaling afdwingt, doorgaans na het verkrijgen van een uitvoerbare titel. Dit kan leiden tot de gedwongen verkoop van goederen van de schuldenaar. | | **Voorrecht** | Een wettelijk recht dat aan een schuldeiser wordt verleend wegens de bijzondere aard van zijn schuldvordering, om bij samenloop bij voorrang betaald te worden op het vermogen van de schuldenaar. Voorrechten zijn wettelijke uitzonderingen op het gelijkheidsbeginsel van schuldeisers. | | **Hypotheek** | Een zakelijk zekerheidsrecht op onroerende goederen die worden gebruikt als onderpand voor een schuldvordering. Het geeft de hypotheekhouder het recht om bij wanbetaling het onroerend goed te laten verkopen en zich met voorrang op de opbrengst te verhalen. | | **Samenloop** | Een situatie waarin meerdere schuldeisers gelijktijdig verhaal nemen op het vermogen van hun gezamenlijke schuldenaar. Dit leidt tot een collectieve realisatie van de activa en een verdeling onder de schuldeisers, rekening houdend met eventuele voorrechten of hypotheken. | | **Vonnis** | Een beslissing van een rechterlijke instantie in een civiele zaak. Een uitvoerbaar vonnis vormt de basis voor executie en beslag. | | **Gerechtsdeurwaarder** | Een openbaar ambtenaar belast met de betekening van akten, het leggen van beslag en de tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen. | | **Titel** | Een akte met een bepaalde kwaliteit die de mogelijkheid biedt tot executie. Dit kan een vonnis, een authentieke akte of een ander door de wet als uitvoerbaar erkend document zijn. | | **Eigendomsvoorbehoud (EVBH)** | Een overeenkomst waarbij de verkoper het eigendomsrecht op verkochte goederen behoudt totdat de koopprijs volledig is betaald. Dit dient als zekerheid voor de verkoper. |

``` # Studiehandleiding: Interne Privaatrechtsgeschiedenis Dit studieoverzicht biedt een gedetailleerde analyse van de historische evolutie van interne privaatrechtelijke rechtsgebieden in België, met een focus op personen- en familierecht, zakenrecht en verbintenissenrecht. --- ## Personen- en familierecht Dit rechtsgebied regelt de persoonlijke verhoudingen binnen de samenleving, zoals die tussen familieleden en echtgenoten. In tegenstelling tot vermogensrechtelijke rechten, zijn de rechten die hieruit voortvloeien niet in geld waardeerbaar en dus onverkoopbaar. ### Basisbegrippen De 19e-eeuwse juridische terminologie onderscheidt: * **Rechtssubjecten:** Personen die rechten en verplichtingen kunnen hebben (bv. een mens, een rechtspersoon zoals de UGent). * **Rechtsobjecten:** Zaken of goederen die zelf geen rechten of verplichtingen hebben (bv. een auto, een huis). Dieren kunnen een aparte categorie vormen. **Juridische persoonlijkheid** omvat zowel **rechtsbekwaamheid** (het hebben van rechten) als **handelingsbekwaamheid** (het kunnen uitoefenen van die rechten). Het hebben van rechten betekent niet automatisch dat men ze ook kan uitoefenen. **Rechtsfeiten** zijn feiten die juridische gevolgen hebben zonder dat die gewild zijn, terwijl **rechtshandelingen** feiten zijn waarbij de juridische gevolgen bewust en gewild zijn. ### Rechtsbekwaamheid en handelingsbekwaamheid **Rechtsbekwaamheid** verwijst naar iemands juridische staat en de vrijheid en gelijkheid die daarmee gepaard gaan. Voor 1795 was er geen sprake van echte vrijheid of gelijkheid; slaven en horigen hadden beperkte rechten. Na de Franse Revolutie en de invoering van de principes van vrijheid en gelijkheid, is in principe iedereen rechtsbekwaam. Echter, de **rechtstoestand** bepaalt nog steeds de mate van rechts- en handelingsbekwaamheid. **Handelingsbekwaamheid** werd historisch vaak bepaald door leeftijd en geslacht. Vrouwen werden juridisch vaak als onbekwaam beschouwd, wat vandaag ondenkbaar is maar destijds normaal werd gevonden. Dit was deels te wijten aan feministische invloeden op historici die dit onrecht aan het licht brachten. Het algemene beeld van de vrouw was dat van de "moeder aan de haard", gebaseerd op vermeende fysieke zwakte en een "natuurlijke rol". **Tip:** De juridische discriminatie van vrouwen was minder belangrijk dan de onderliggende **mentaliteit** die eraan ten grondslag lag. #### Vrouwen ##### Historisch perspectief * **Vóór Napoleon:** Juridisch was een ongehuwde vrouw beter af dan een gehuwde vrouw. * **Ongehuwde vrouw:** De juridische positie varieerde sterk, met perioden van meer zelfstandigheid afgewisseld met perioden van beperkingen en de noodzaak van een voogd. De Franse Revolutie schafte de meeste beperkingen weg voor ongehuwde vrouwen, wat leidde tot volledige handelingsbekwaamheid. * **Gehuwde vrouw:** Zij stond aanvankelijk onder de **maritale macht** van de echtgenoot. De man was juridisch "heer en meester" en had een tuchtigingsrecht. De vrouw had weliswaar handelingsbekwaamheid, maar was **niet handelingsbevoegd** in concrete rechtshandelingen; de man trad als "ene" van het koppel op. Uitzonderingen hierop waren onder meer de handelster (met toestemming van de man) of bij een gekke of afwezige man. Macht over kinderen en goederen was grotendeels bij de man. * **Vanaf Napoleon (Napoleontisch model):** Napoleon versterkte de traditionele discriminatie van vrouwen door te streven naar "orde en rust". De echtgenoot werd gezien als de absolute gezagsfiguur binnen het gezin. Maritale macht bleef behouden, de handelingsonbekwaamheid van de gehuwde vrouw werd geconsolideerd, en de discriminatie in geval van overspel bleef bestaan. * **19e eeuw:** Het Napoleontische model kende succes door de "wet van de stilte" (vrouwen kwamen niet in opstand), het gebrek aan onderwijs voor vrouwen en maatschappelijke druk. Handelingsonbekwaamheid van de gehuwde vrouw kon omzeild worden via volmachten. * **Doorbraak rond de jaren '70:** Dit was het gevolg van het burgerlijk recht (hervormingen in 1958 en vooral 1976), de toegenomen aanwezigheid van vrouwen in de politiek, de tweede feministische golf en Europese invloeden. De handelingsonbekwaamheid van de gehuwde vrouw werd volledig afgeschaft, waardoor zij op gelijke voet kwam te staan met de man. * **Het recht als vriend ipv vijand:** Hoewel het recht veranderde, bleef de maatschappelijke mentaliteit achter. Het recht wordt nu actief ingezet als wapen tegen discriminatie. Er is echter nog steeds een lange weg te gaan in de mentaliteitsverandering. ##### Belangrijke figuren en context * **Marie Popelin:** Een pionier die als eerste vrouw een rechtendiploma behaalde, maar de toegang tot de advocatuur werd geweigerd. Haar zaak toonde aan hoe rechterlijke vooroordelen de wet konden overrulen. * **Juridische discriminatie vs. mentaliteit:** De juridische status was vaak een gevolg van, en versterkt door, de heersende maatschappelijke mentaliteit en genderstereotypen. #### Kind ##### Leeftijd en meerderjarigheid De leeftijd van meerderjarigheid is door de geschiedenis heen sterk geëvolueerd: 1. **Romeinen:** Meisjes waren meerderjarig op 12 jaar, jongens op 14 jaar. Dit betekende echter enkel het einde van de voogdij indien men sui iuris was. Tussen 12/14 en 25 jaar stond men nog onder curatele. 2. **Ons oude recht:** Leeftijd van ca. 12 jaar (meisjes) en 15 jaar (jongens). Dit betekende het einde van de voogdij, maar niet van de vaderlijke macht. De term "jongere" werd gebruikt voor iemand die nog onder het gezag van de vader stond. Er was een tendens tot stijging van deze leeftijd. 3. **Franse Revolutie + BW:** Meerderjarigheid op 21 jaar, wat tegelijkertijd emancipatie betekende (einde vaderlijke macht en onderhoudsverplichting). Dit kon problematisch zijn voor studenten die nog financiële steun nodig hadden [1804](#page=1804). 4. **1990:** Verlaging tot 18 jaar, wat een grotere breuk betekende met de onderhoudsverplichting. 5. **Verdere beperkingen:** Invloed van het Kinderrechtenverdrag leidde tot meer rechten voor minderjarigen, maar ook tot grotere strafrechtelijke verantwoordelijkheid. 6. **Huidige tendens:** Een discussiepunt blijft de verdere verlaging van de meerderjarigheidsleeftijd. #### Afstamming Vroeger had afstamming een enorm juridisch belang, in tegenstelling tot nu waar het bijna geen rol meer speelt. Er werd een streng onderscheid gemaakt tussen: * **Wettige kinderen:** Geboren binnen het huwelijk. De wettigheid werd bepaald door de huwelijksstatus van de moeder en de regel "pater est quem nuptiae demonstrant" (de vader is degene die het huwelijk aanwijst). * **Bastaarden:** Kinderen van ongehuwde ouders. Zij werden zwaar gediscrimineerd. * **Legitimatie:** Gewone bastaarden konden gewettigd worden door een later huwelijk van de ouders ("legitimatio per subsequens matrimonium"). Andere bastaarden (overspelige, incestueuze) konden enkel gewettigd worden door een rescript van de vorst, met beperkte gevolgen. * **Discriminatie:** Bastaarden werden uitgesloten van "eerbare" functies, hadden geen vaderlijk gezag over hen (maar ook vader geen onderhoudsplicht), en konden niet erven van hun ouders. Hun erfenis viel bij gebrek aan nakomelingen toe aan de heer. * **Franse Revolutie:** Voerde het principe van "Les enfants de la patrie" in, wat betekende dat alle kinderen gelijke rechten moesten krijgen, zonder discriminatie. * **BW 1804 (Napoleon):** Herintroduceerde de burgerlijke discriminatie. Natuurlijke kinderen konden niet erven van de familie van hun ouders, en zelfs bij erkenning erfden ze minder dan wettige kinderen. Adoptie werd ingevoerd als alternatieve juridische band. * **Arrest Marckx en Wet van 1987:** Na de veroordeling van België door het EHRM (arrest Marckx) wegens discriminatie tussen wettige en natuurlijke kinderen, werd de wetgeving aangepast. De terminologie "wettig" en "natuurlijk" kind verdween, en de vaststelling van vaderschap werd vergemakkelijkt. Overspelige kinderen bleven echter juridisch kwetsbaar. De wet van 1987 werd bekritiseerd als te laat en slordig. * **BBW:** Na 1987 waren er voortdurende bijsturingen en nieuwe wetgeving, onder meer door de opkomst van nieuwe vormen van ouderschap (draagmoederschap, etc.). #### Adoptie * **Romeinen:** Adoptie stond centraal om de familia voort te zetten, niet het welzijn van het kind. Het ging om het behouden van familienaam, patrimonium en voorouderverering. * **Ons oude recht:** Adoptie bestond niet, vanuit het geloof dat "solus Deus heredem facit" (enkel God maakt een erfgenaam). * **1804 – Code Civil:** Adoptie werd hervormd, maar opnieuw in het belang van de adoptant en met als doel de voortzetting van de familie. De geadopteerde moest meerderjarig zijn. #### Vaderlijke/ouderlijke macht/gezag * **Begrippen:** Onderscheid tussen "macht" (absoluut gezag) en "gezag" (meer genuanceerd, met plichten). * **Romeinse patria potestas:** De vaderlijke macht die de pater familias uitoefende over zijn wettige afstammelingen in de mannelijke lijn. Het had een patriarchaal karakter, waarbij de macht eindigde bij het overlijden van de pater familias, ongeacht de leeftijd van de kinderen. De macht over personen en goederen was in theorie onbeperkt, maar in de praktijk vaak milder. Het diende vooral de belangen van de vader. * **Na de Romeinen:** De patria potestas brokkelde langzaam af door invloed van het christendom (nadruk op het kind) en regionale gebruiken. De moeder kreeg meer inspraak, vooral als weduwe. De macht werd milder en de vader kreeg ook plichten ten aanzien van zijn kinderen (voeden, kleden, opvoeden). Het systeem evolueerde van patriarchaal naar een verantwoordelijkheid ten voordele van het kind. * **Burgerlijk Wetboek:** Maakte het kind juridisch sterker, maar herintroduceerde tegelijkertijd grotere macht voor de vader (tuchtigingsrecht, opsluiting) [1804](#page=1804). * **Na 1804:** Geleidelijke evolutie naar ouderlijk gezag, waarbij de moeder meer inspraak kreeg en de absolute macht van de vader werd ingeperkt. De jeugdrechtbank kreeg de mogelijkheid tot ingrijpen. De term "macht" werd vervangen door "gezag", met de nadruk op het belang van het kind [1912](#page=1912). **Rode draad:** De evolutie ging van het belang van anderen (macht) naar het belang van het kind (gezag). --- ## Familie ### Begrip Familie * **BW van 1804:** Het begrip "familie" was niet opgenomen, omdat het BW zich richtte op individuen en juridische relaties, niet op het sociale concept. * **1987:** Eerste juridische vermelding in moderne familierechtelijke hervormingen. * **Gevolg:** Door het ontbreken van een juridische definitie, wordt een sociologische benadering gebruikt (gezin, uitgebreide familie, huishouding). Het recht behandelt specifieke relaties binnen de familie. * **Achteruitgang van de familie:** Modernisering en de nadruk op het individu deden het belang van de "grote familie" verdwijnen. **Opgelet:** De familie- en jeugdrechtbank probeert wel het geheel van familiale relaties te behandelen. ### Verwantschap * **Nu:** * **Bloedverwantschap:** Personen die van elkaar afstammen of een gemeenschappelijke voorouder hebben. * **Aanverwantschap:** Verwantschap door huwelijk (schoonfamilie). * **Adoptie:** Juridische verwantschap via een rechtshandeling. * **Vroeger anders:** * **Romeinen:** Naast bloedverwanten ook **agnaten** (personen die onder dezelfde pater familias zouden staan). Enkel agnaten maakten deel uit van de familia, wat vreemde gevolgen had (moeder geen familie van kinderen, vader geen familie van natuurlijke kinderen). Enkel de mannelijke lijn telde mee. * **Ons oude recht:** Geen adoptie zoals bij de Romeinen. Wel **spirituele verwantschap** (bv. door doopsel), wat huwelijksbeletselen kon meebrengen. * **Terminologie:** * **Ascendenten:** Voorouders. * **Descendenten:** Afstammelingen. * **Rechte lijn:** Personen die rechtstreeks van elkaar afstammen. * **Zijlijn (collateralen):** Personen met een gemeenschappelijke voorouder, maar die niet rechtstreeks van elkaar afstammen (bv. broer en zus). #### Afstand in graad * **Romeins systeem:** Graad = aantal generaties/geboortes tussen twee personen. Tel per generatie in de rechte lijn; tel apart tot de gemeenschappelijke voorouder en tel op in de zijlijn. * **Canoniek systeem (kerkelijk):** Men telt niet op, maar neemt de grootste afstand. 1 canonieke graad ≈ 2 Romeinse graden. ### Grenzen van de familie * **Romeinen:** Tot en met de 7e graad (Romeins) voor huwelijk en erfenis. * **Vroege middeleeuwen:** Kerk bepaalde huwelijksgrenzen (7e canonieke graad ≈ R8-R14), gewoonterecht erfgrenzen (4e canonieke graad ≈ R5-R8), wat leidde tot een onlogisch systeem. * **Vanaf 13e eeuw:** Systeem omgedraaid: huwen tot 4e canonieke graad (≈ R5-R8), erven tot 7e canonieke graad (≈ R8-R14). * **BW van 1804:** Huwen tot 4e graad (Romeins systeem). Erven tot 12e graad. * **Vanaf 1919:** Erven herleid tot 4e graad, om administratieve redenen en ten gunste van de staat. --- ## Huwelijk ### Begrip * **Recente definitie (vanaf 2003):** Huwelijk is een plechtig contract waarbij twee personen een gebonden leefgemeenschap vormen. Geslachtsverschil is geen vereiste meer (homohuwelijk). * **Karakter:** Juridisch (geregeld door recht), contractueel (wederzijdse instemming) en plechtig (vormvereisten). * **Doel:** Duurzame levensgemeenschap, vaak uit liefde (historisch recent). ### Huwelijk vroeger * **Evolutie:** Van sociaal fenomeen (geen juridisch statuut) → juridisch, maar geen contract → contractueel → recentelijk contractueel en algemeen aanvaard. * **Romeinen:** Huwelijk was een sociaal feit, buiten de juridische sfeer. * **Germanen:** Huwelijk was juridisch, maar geen contract in moderne zin. Het diende vooral om allianties tussen families te versterken. Er bestonden verschillende vormen, waaronder het "koophuwelijk" en de "Friedelehe". * **Kerkelijk huwelijksrecht:** De Kerk zag het huwelijk als een contract tussen de echtgenoten zelf, uit liefde, en met een monopolie op het huwelijksrecht. Het huwelijk werd beschouwd als een sacrament (heilig en onverbreekbaar), wat leidde tot het verbod op polygamie en echtscheiding. * **Consensueel contract (vóór Trente):** Ontstond door instemming, met onenigheid over de aard van het huwelijk tussen consensualisme en formalisme. De Decretale *Veniens ad Nos* verzoende beide en bood bescherming aan vrouwen. * **Vereisten:** Huwelijksbeletselen (verhindering of vernietiging) en vormvereisten (kerkbannen, huwelijk *in facie ecclesiae*). Dispensatie van beletselen was mogelijk via de paus. * **Verzet van de familie:** De Kerk wilde vrijheid, de familie controle. Huwelijk zonder akkoord familie was geldig, maar de familie kon wel via straf- of erfrecht maatregelen nemen. * **Plechtig contract (na Trente):** Reactie op het Protestantisme; huwelijk werd een plechtig contract met vormvereisten (3 kerkbannen, pastoor, 2 getuigen, registratie). De tussenkomst van de overheid was marginaal (voorkomen van geldverspilling, tegen "charivari"). ### Burgerlijk huwelijk * **Verlichting (18e eeuw):** Kritiek op kerkelijke macht, invoering burgerlijk huwelijk door Jozef II maar met behoud van beperkingen en kerkelijke plechtigheden [1784](#page=1784). * **Franse Revolutie:** Volledige secularisering, huwelijk enkel tussen huwelijksgenoten, zonder instemming van verwanten. Kerkelijke regels werden gekopieerd met burgerlijke aanpassing (pastoor → burgemeester). * **Burgerlijk Wetboek (1804, Napoleon):** Voorrang burgerlijk huwelijk, maar met herintroductie van ouderlijke toestemming voor jongeren en de "akte van eerbied". De vrijheid van huwelijk was nog niet volledig. * **Na 1804:** Geleidelijke terugkeer van vrijheid, met volledige vrijheid en de mogelijkheid tot huwelijk uit liefde pas in 1983. * **21e eeuw:** Invoering homohuwelijk. Vragen over verdere evolutie (huwelijk van drie?) en de relevantie van het huwelijk in een samenleving met alternatieve samenlevingsvormen (wettelijk samenwonen) [2003](#page=2003). * **BBW:** Voorstel Geens voor een relatievermogensrecht dat juridische gevolgen koppelt aan samenwonen, maar dit is politiek niet haalbaar gebleken. --- ## Echtscheiding ### Proces * **Romeinen en Germanen:** Echtscheiding was mogelijk, hoewel vaak afhankelijk van sociale macht en familierelaties. Bij de Romeinen was het op wederzijdse instemming mogelijk, met veel echtscheidingen tot gevolg. Bij de Germanen was het vooral voor de man mogelijk, met willekeurige redenen en de mogelijkheid van een vete bij een "slechte reden". * **Kerk:** Stelde het huwelijk als onontbindbaar. Pogingen om dit te omzeilen, zoals het aanvoeren van niet-bestaande huwelijksbeletselen of het niet-plaatsvinden van de bijslaap, leidden tot de ontwikkeling van alternatieven zoals **separatio quoad torum et mensam** (scheiding van tafel en bed). * **Franse Revolutie en BW:** Echtscheiding werd opnieuw toegestaan, als reactie op het kerkelijk huwelijksrecht. De wetgeving was aanvankelijk zeer soepel, maar Napoleon maakte de procedure strenger met een terugkeer naar kerkelijke principes. Er bestonden twee vormen: EOT (echtscheiding op gezamenlijke beslissing) en EBF (echtscheiding wegens fout) [1804](#page=1804). * **Evolutie na 1804:** Geleidelijke versoepeling door gewijzigde sociale opvattingen, emancipatie van de vrouw en de sociale zekerheid. Belangrijke wijzigingen waren de afschaffing van EBF bij veroordeling tot "infamerende straf", de gelijkgemaking van mannen en vrouwen bij overspel, en de invoering van EFS (echtscheiding wegens feitelijke scheiding). * **Hervorming van 1 september 2007:** Afschaffing van EBF en EFS, met voortaan enkel nog EOT (echtscheiding met onderlinge toestemming) en EOO (echtscheiding door onherstelbare ontwrichting). * **Nood aan verdere hervormingen:** Mogelijke afschaffing van rechterlijke tussenkomst bij EOT, uitschakeling van fout bij EOO, en afschaffing van "scheiding van tafel en bed". Het huidige echtscheidingsrecht is relatief goed geregeld, maar er is nog steeds weinig juridische regeling voor het uit elkaar gaan van samenwonende koppels. --- ## Zakenrecht Het zakenrecht regelt de verhouding tussen personen en goederen (zaken). Het is een relatief abstracte rechtstak, die de overgang van het oude BW naar het nieuwe BBW heeft meegemaakt. ### Inleidende begrippen * **Hedendaagse termen en BBW:** Het BBW (Boek 3) moderniseert het zakenrecht, met onder andere de integratie van erfpacht en opstal. Men spreekt nu van "goederenrecht", wat een ruimer begrip is dan "zakenrecht" (omvat ook vermogensrechten). Enkele artikelen staan soms foutief in het wetboek. * **Personen- en familierecht vs. vermogensrecht:** * **P&F:** Regelt persoonlijke verhoudingen, extra-patrimoniale rechten (niet in geld waardeerbaar). * **Vermogensrecht:** Regelt alles wat in geld waardeerbaar is (patrimoniale rechten en plichten). Omvat zakenrecht, verbintenissenrecht en intellectuele rechten. * **Goederen, zaken en rechten:** Goederen zijn alles wat vatbaar is voor toe-eigening. Dit omvat **zaken** (stoffelijke goederen) en **rechten** (onstoffelijke goederen). * **Zakelijke rechten binnen het zakenrecht:** * **Onderscheid:** Eigendomsrecht (volledig) vs. andere zakelijke rechten (beperkt). Zakelijke genotsrechten vs. zakelijke zekerheden. * **Kenmerken:** *Numerus clausus* (gesloten systeem), volgrecht (recht blijft aan het goed kleven) en voorkeurrecht (voorrang bij betaling). * **Vergelijking Romeins en huidig recht:** Hoewel de termen verschillen (bv. "subjectieve rechten" vs. "actiones"), zijn er gelijkenissen zoals het *numerus clausus*, niet-absolute volgrechten en voorkeurrechten, en het belang van eigendomsbescherming. * **Structuur:** * **Huidig recht:** Denkt in termen van subjectieve rechten en onderscheidt P&F recht van vermogensrecht. Vermogensrecht omvat zakenrecht, verbintenissenrecht en intellectuele eigendomsrechten. Zakelijk recht geeft heerschappij over een goed, vorderingsrecht geeft recht op prestatie van een persoon. * **Romeins recht:** Dacht in termen van *actiones* (rechtsmiddelen) en kende geen strikt onderscheid tussen P&F en vermogensrecht. Procesrecht was een volwaardig domein. Vermogensrecht omvatte verbintenissenrecht, zakenrecht en erfrecht. Zakelijke rechten golden enkel op "zaken" (res). ### Eigendom, bezit en detentie * **De begrippen:** * **Eigendom:** Het recht om alles met een goed te doen, tenzij verboden. Volledig, exclusief en onbeperkt zakelijk recht. Beschermd door de rechter, maar bewijs is vaak moeilijk. * **Bezit (Possessio):** Feitelijke macht over een goed met de schijn van eigendom. Wordt soms juridisch beschermd en kan leiden tot eigendomsverwerving (verjaring). Eenvoudiger te bewijzen dan eigendom. * **Detentie:** Louter feitelijke macht, zonder schijn van eigendom (bv. lenen van een boek). Nooit rechtsgevolgen. * **Evolutie:** * **Primitieve maatschappij:** Slechts één begrip ("ik heb iets"), zonder onderscheid tussen macht en recht. * **Vroege Rome:** Ontwikkeling van detentie en *usus* (rechtmatige macht). * **Ontwikkelde Rome:** Uit *usus* ontstonden verschillende vormen, waaronder *dominium* (eigendom) en *possessio* (bezit). Bezit werd beschermd door interdicten. * **Na-klassieke periode:** Terugval, waarbij *dominium* en *possessio* samenvloeiden. * **Justinianus:** Herstelde het onderscheid tussen *dominium*, *possessio* en *detentio*. * **Germanen:** Terug naar twee begrippen: recht (*saisine*) tegenover feit (*detentie*). * **Ius Commune:** Herontdekking van bezit en eigendom, met het concept van *dominium directum* (heer) en *dominium utile* (vazal). * **Definitie Bartolus (14e eeuw):** Eerste duidelijke definitie van eigendom als het recht om volledig te beschikken over een lichamelijke zaak, tenzij door de wet verboden. * **Vernunftrecht (17e-18e eeuw):** Benadrukte een absoluut en onbeperkt eigendomsrecht. * **Franse Revolutie en BW 1804:** Beperkte eigendom door wet en buren, met een nadruk op individueel eigendomsrecht binnen de grenzen van de publieke orde. * **Latere evolutie & BBW:** Het klassieke, absolute eigendomsbegrip werkt niet meer in de moderne samenleving. Het BBW biedt een complexer, maar nog steeds niet volledig sluitend, eigendomsbegrip. ### Zakelijke zekerheden * **Doel en kenmerken:** Verlenen aan een schuldeiser (SE) voorrang op bepaalde goederen van de schuldenaar (SA) bij insolventie. Kenmerken zijn het beperkt zakelijk recht, accessoir karakter (afhankelijk van de schuld) en het pand, hypotheek als voorbeelden. * **Romeinen:** * **Fiducia:** Overdracht van eigendom aan de SE onder voorwaarde van teruggave bij betaling. Gebaseerd op vertrouwen, maar complex en strikt. * **Pignus (en hypotheca):** Pand (brede zin) kon een bezitspand (*pignus* in strikte zin) zijn waarbij de SE het bezit kreeg, of een bezitloos pand (*hypotheca*) waarbij de SA het bezit behield, maar de SE een recht van voorrang had. *Hypotheca* evolueerde naar de moderne hypotheek. ### Erfpacht en opstal * **Erfpacht:** Ontstaan in de middeleeuwen, gebaseerd op Romeinse rechten (*ius perpetuum in agro vectigali* en *emphyteusis*). Het is een zakelijk gebruiksrecht op onroerende goederen, met een duur tot maximaal 99 jaar (of eeuwigdurend voor openbaar domein). * **Opstal:** Recht om een gebouw te hebben op de grond van een ander. Ontstaan in Rome in stedelijke context. Het BBW regelt dit flexibel, ook boven of onder andermans grond, en met een duur tot maximaal 99 jaar (of eeuwigdurend in complexe situaties). ### Zakelijke zekerheden * **Doel en kenmerken:** Verlenen aan een SE voorrang op bepaalde goederen van de SA bij insolventie. Kenmerken: beperkt zakelijk recht, accessoir karakter (afhankelijk van de schuld). * **Romeinen:** * **Fiducia:** Overdracht van eigendom aan de SE onder voorwaarde. Gebaseerd op vertrouwen, maar complex en strikt. * **Pignus (en hypotheca):** Pand (brede zin) kon bezitspand (*pignus*) of bezitloos pand (*hypotheca*) zijn. *Hypotheca* evolueerde naar de moderne hypotheek. --- ## Verbintenissenrecht Het verbintenissenrecht regelt de rechtsbetrekkingen tussen personen waarbij de ene persoon (schuldenaar/debitor) gehouden is tot een bepaalde prestatie ten opzichte van de andere persoon (schuldeiser/creditor). ### Begrippen * **Verbintenis (obligatio):** Een rechtsbetrekking tussen een SA en SE, waarbij de SA een prestatie moet leveren (doen, niet doen, geven, garanderen). * **Schuld vs. Aansprakelijkheid:** Schuld is de plicht tot presteren, aansprakelijkheid is de mogelijkheid voor de SE om die prestatie te eisen. Deze vallen niet altijd samen (bv. vader aansprakelijk voor fout zoon, maar geen schuld). * **BBW (art. 5.1):** Definieert de prestatie die kan bestaan uit doen, niet doen, geven en garanderen. ### Classificatie bronnen verbintenissen De bronnen van verbintenissen zijn de feiten die de verbintenis doen ontstaan. Gaius onderscheidde contracten en delicten. Justinianus breidde dit uit met quasi-contracten en quasi-delicten. Het BW 1804 kende vijf categorieën, die het BBW terugbracht tot vier (met nuance). * **Romeinen:** Contractus (overeenkomst), Delictum (onrechtmatige daad), Quasi-contract, Quasi-delict. * **BW 1804:** Contract, Delict, Verbintenissen uit de wet, Quasi-contract, Quasi-delict. * **BBW (art. 5.3):** Rechtshandeling (contract + eenzijdige rechtshandeling), Oneigenlijk contract (= quasi-contract), Buitencontractuele aansprakelijkheid (= delict), Wet. --- ## Contractenrecht ### Algemeen vs. Bijzonder contractenrecht Dit onderscheid, ontstaan in het Vernunftrecht, scheidt algemene regels die voor alle contracten gelden van specifieke regels voor bepaalde contracttypes. Het BBW kent een verder onderscheid met een algemeen verbintenissenrecht en een algemeen contractenrecht. ### Algemeen contractenrecht * **De wilsleer:** De wil van de partijen staat centraal als grondslag van het contract, versterkt door het Vernunftrecht (wilsautonomie). Dit wordt in het BBW in evenwicht gebracht met bescherming van zwakkere partijen en de maatschappij. * **Vertrouwensleer:** Iemand kan gebonden zijn, ook al heeft hij die wil niet gewild, als er een schijn is gewekt (bv. schijnmandaat). Dit is in het BBW beperkt geïmplementeerd. * **Precontractuele fase:** Aandacht voor de periode vóór de contractsluiting, met mogelijke rechtsgevolgen bij foutieve onderhandelingen. * **Contractsluiting: Formalisme vs. Consensualisme:** * **Consensualisme:** Contract ontstaat door loutere wilsovereenstemming (bv. klassieke overeenkomst tussen particulieren). * **Formalisme:** Naast wil ook formaliteit vereist (bv. huwelijk). Romeinen kenden beide vormen. Na de Romeinen domineerde formalisme, later gevolgd door een terugkeer van consensualisme door de Kerk en handelaren. Het BW 1804 is in principe consensualistisch, maar vereist geschrift als bewijs vanaf een bepaalde waarde. Het BBW behoudt het consensualisme maar schaft de "causa" (oorzaak) af, wat als achterhaald wordt beschouwd. * **Voorwaarden geldig contract:** Toestemming (vrij van wilsgebreken), bekwaamheid, geldig voorwerp en geldige oorzaak. * **Uitvoering en interpretatie:** Contracten moeten te goeder trouw worden uitgevoerd. Interpretatie zoekt naar de werkelijke wil van de partijen. * **Wanprestatie:** Elke tekortkoming in de uitvoering van een contract. Gevolgen zijn gedwongen uitvoering (in natura of bij equivalent) of ontbinding. * **Uitdoven verbintenis:** Kan gebeuren met of zonder voldoening van de SE (bv. betaling, schuldvernieuwing, kwijtschelding). * **Vertegenwoordiging en lastgeving:** Vertegenwoordiging laat toe om via een vertegenwoordiger rechtsgevolgen te ondervinden. Het onderscheid tussen onmiddellijke en middellijke vertegenwoordiging in het BBW is enigszins verwarrend. Het principe *nemo alteri stipulari potest* (niemand kan voor een ander bedingen) uit het Romeinse recht werd later, ondanks aanvankelijke weerstand, aangepast om vertegenwoordiging mogelijk te maken. --- ## Erfrecht Erfrecht regelt de overgang van het vermogen van een overledene naar erfgenamen. Historisch gezien was erfrecht cruciaal voor de overdracht van vermogen en de bescherming van de familie, maar de invloed ervan is in de moderne samenleving afgenomen. ### Romeinen De Romeinen kenden enkel testamenten, wat het erfrecht sterk beïnvloedde. ### Voor de Franse Revolutie * **Wettelijke devolutie:** Zeer gefragmenteerd door invloed van personen- en goederenstatuten, met regionale verschillen. Het **ordenprincipe** (groepen erfgenamen die elkaar uitsluiten) hielp de opvolging te structureren. * **Descendenten:** Kinderen en nakomelingen, met gelijkheid binnen de graad, maar met uitzonderingen zoals primogenituur en mannenvoorrecht. * **Ascendenten:** Ouders en grootouders, aanvankelijk geen erfgenamen, later secundair. * **Collateralen:** Broers, zussen, neven, etc., met het **familiaal terugvalrecht** (goederen keren terug naar de familie waaruit ze afkomstig zijn). * **Erfloze nalatenschap:** Ging naar de heer met hoge rechtsmacht of de langstlevende echtgenoot. * **Testament:** Keerde terug vanaf ca. 1100, met een soepele procedure en inhoud gericht op voordeel voor de Kerk. De testamentvrijheid was echter beperkt door bepalingen als de *lex Falcidia* en de *querela inofficiosi testamenti*. ### Franse Revolutie Doel: Deconcentratie van vermogen, verjonging van de maatschappij en vereenvoudiging van het recht. Afschaffing van uitzonderingen op gelijkheid (primogenituur, mannenvoorrecht, tenures), beperking van testeervrijheid en verplichting tot inbreng van giften. Grote versnippering van nalatenschappen. ### Oud BW [1804](#page=1804). Napoleon matigde de Franse Revolutie met een grotere vrijheid, minder nadruk op verjonging en meer op het behoud van de familie. De herformulering van het erfrecht consolideerde de principes van familiebescherming en gelijkheid binnen de familie, gecombineerd met meer testeervrijheid. ### Na 1804 Geleidelijke versoepeling van formaliteiten, invoering van bijzondere wetten tegen versnippering en invloed van andere rechtstakken (vennootschapsrecht, SZ-recht, successierechten). ### BBW (2017, Boek 4) * **Hervormingen:** Focus op het kerngezin, meer autonomie voor de erflater, groter belang van roerende goederen en familiale erfovereenkomsten. * **Kerngezin centraal:** Ascendentenreserve afgeschaft, maar onderhoudsvordering voor behoeftige ouders blijft. * **Meer wilsautonomie:** Erflater kan via erfovereenkomsten afspraken maken met kinderen. * **Conclusie:** Beperkte hervorming die de principes van familiebescherming en gelijkheid binnen de familie in stand houdt, maar met meer flexibiliteit voor de erflater en de mogelijkheid tot familiale erfovereenkomsten. --- ## Huwelijksvermogensrecht Het huwelijksvermogensrecht regelt de vermogensrechtelijke gevolgen van het huwelijk, met name de situatie van de langstlevende echtgenoot (LLE) bij overlijden. ### Rome Dotaal stelsel met zware discriminatie voor de vrouw. ### Germanen Aanvankelijk had enkel de man eigen goederen. Later kreeg ook de vrouw eigen goederen, waaronder de bruidsschat. Er waren giften van de echtgenoot (*dos ex marito*, *morgengabe*) die het vermogen van de vrouw konden vergroten, maar de familie van de man verloor hierdoor vermogen. ### Leenrecht Ancien Régime * **Doarium:** Een transformatie van de *dos ex marito*, waarbij de vrouw enkel vruchtgebruik kreeg op een deel van de lenen van haar man, tijdelijk en enkel indien zij haar man overleefde. Dit beschermde de familie van de man tegen vermogensverlies. Het was enkel voor vrouwen en diende als compensatie voor hun benadeelde positie in het erfrecht. ### Gemeenrecht Ancien Régime * **Na overlijden eerststervende:** De LLE behield eigen goederen, kreeg een deel in de gemeenschap en rechten op de nalatenschap van de eerststervende (meestal vruchtgebruik). * **Gemeenschap:** Meestal een beperkte gemeenschap van aanwinsten en roerende goederen. * **Rechten op de gemeenschap:** Helftdeling van activa, met uitzonderingen voor persoonlijke goederen. Schulden volgden de gemeenschap. * **Huwelijkscontract:** Kon afwijken van het wettelijk stelsel en moest voor het huwelijk worden gesloten. * **Keuzerecht LLE:** Mogelijkheid om te kiezen tussen het wettelijk stelsel of het huwelijkscontract, afhankelijk van wat voordeliger was. ### Franse Revolutie, BW en Later * **Franse Revolutie:** Afschaffing van het doarium als gevolg van de afschaffing van de feodaliteit. Weinig andere impact op het huwelijksvermogensrecht. * **BW:** Breuk met het verleden, met een nieuw wettelijk stelsel van gemeenschap van roerende goederen en aanwinsten. Dit was een achteruitgang voor de LLE, vooral voor vrouwen met weinig eigen goederen. Alternatieven via huwelijkscontract waren mogelijk. * **Na 1804:** Veroudering van het BW, met aanpassingen die het belang van roerende goederen erkenden en het dotaal stelsel afschaften. De bescherming van de LLE in het erfrecht evolueerde richting vruchtgebruik en later zelfs volle eigendom. * **BBW:** Versterkt de bevoordeling van de LLE, maar laat de bescherming van feitelijk samenwonenden tekortkomen en vergroot de kloof tussen gehuwden en ongehuwden. --- ## Zakenrecht Het zakenrecht regelt de verhouding tussen personen en goederen, met een focus op de rechten die personen op goederen kunnen hebben. De overgang naar het BBW heeft hierin belangrijke vernieuwingen gebracht. ### Inleidende begrippen * **Hedendaagse termen en BBW:** Het BBW (Boek 3) moderniseert het zakenrecht door de integratie van erfpacht en opstal, en de focus op "goederenrecht" dat zaken en rechten omvat. * **P&F vs. Vermogensrecht:** P&F-recht omvat extra-patrimoniale rechten (niet in geld waardeerbaar), terwijl vermogensrecht alle geldwaardeerbare rechten en plichten omvat, inclusief het zakenrecht. * **Goederen, zaken en rechten:** Goederen zijn alles wat vatbaar is voor toe-eigening, waaronder zaken (stoffelijk) en rechten (onstoffelijk). * **Zakelijke rechten:** Rechten die rechtstreeks op een goed rusten en gekenmerkt worden door *numerus clausus*, volgrecht en voorkeurrecht. * **Vergelijking Romeins en huidig recht:** Hoewel de terminologie verschilt (subjectieve rechten vs. *actiones*), zijn er functionele gelijkenissen in de bescherming van eigendom en de principes van *numerus clausus*. * **Structuur:** Het huidige recht denkt in termen van subjectieve rechten, terwijl het Romeinse recht uitging van *actiones*. Het hedendaagse zakenrecht onderscheidt eigendom, genotsrechten en zekerheden, een onderscheid dat bij de Romeinen minder scherp was. ### Eigendom, bezit en detentie * **De begrippen:** Eigendom is het meest omvattende recht, bezit is feitelijke macht met de schijn van eigendom, en detentie is louter feitelijke macht zonder die schijn. * **Evolutie:** Van een enkele concept in de primitieve maatschappij, via een tweeledig onderscheid (detentie/usus) in het vroege Rome, naar een drieledig onderscheid (*dominium*, *possessio*, *detentio*) in het ontwikkelde Romeinse recht. Na de val van Rome was er een terugval, gevolgd door een heropleving via het *ius commune* en de herontdekking van het Romeinse recht. Het BBW wil het eigendomsbegrip moderniseren, maar blijft in veel opzichten trouw aan het traditionele concept. * **Dominium vs. Onze eigendom:** Dominium was exclusief voor Romeinen, concreet en minder beperkt dan de hedendaagse eigendom. Onze eigendom is abstract, heeft meer wettelijke beperkingen en is slechts één soort eigendom. * **Possessio vs. Ons bezit:** Bezit in het Romeinse recht werd beschermd door interdicten, terwijl ons bezit beschermd wordt door rechtsvorderingen en een vermoeden van eigendom kan creëren. ### Zakelijke rechten * **Beperkte zakelijke rechten:** Rechten op andermans zaak (*iura in re aliena*), die de eigenaar beperken. Ze worden ingedeeld in zakelijke zekerheden (recht op geldwaarde) en zakelijke genotsrechten (recht op gebruik). * **Vruchtgebruik:** Het recht om van een zaak te gebruiken en de vruchten te genieten, met behoud van de zaak. Historisch ontstaan om de vrouw te voorzien van levensonderhoud zonder dat het goed uit de familie verdween. Het BBW verduidelijkt de tijdelijkheid van dit recht. * **Erfpacht en opstal:** Zakelijke gebruiksrechten die de titularis het recht geven op het gebruik van andermans goed, voor lange periodes. Het BBW biedt hierin grote flexibiliteit. ### Zakelijke zekerheden * **Doel en kenmerken:** Verlenen aan een SE voorrang op bepaalde goederen van de SA bij insolventie. Ze zijn beperkt zakelijk recht en hebben een accessoir karakter. * **Romeinen:** Fiducia (eigendomsoverdracht onder voorwaarde) en Pignus/Hypotheca (pand, met of zonder bezit). De fiducia verdween geleidelijk wegens haar complexiteit. --- ## Overzicht Dit overzicht koppelt hedendaagse juridische concepten aan hun Romeinse equivalenten om de historische evolutie te illustreren. Het benadrukt de verschuiving van *actiones* naar subjectieve rechten, de uitbreiding van het goederenbegrip, en de evolutie van eigendomsconcepten. ```markdown [TABLE HEDEN (BBW) | ROMEINS RECHT Subjectieve rechten (rechten & plichten) | Actiones (rechtsmiddelen) P&F – vermogensrecht | P&F – vermogensrecht – procesrecht Iedereen is rechtssubject | Slaven & dieren = zaken Vermogensrecht bevat: Zakenrecht, Verbintenissenrecht, Intellectuele eigendom | Vermogensrecht bevat: Zakenrecht, Verbintenissenrecht, Erfrecht Zakelijke rechten vs. vorderingsrechten | Actio in rem vs. actio in personam Goederen (zaken + rechten) | Zaken (res, geen rechten) Onderscheid binnen zakenrecht: Eigendom – genotsrechten – zekerheden | Geen verder onderscheid [/TABLE [TABLE DOMINIUM | ONZE EIGENDOM Enkel op zaken (stoffelijke goederen) | Op zaken én rechten Concreet, gebaseerd op feitelijke heerschappij | Abstract, juridisch concept Geen speciale positie in zakenrecht | “Koning” van het zakenrecht Minder beperkingen | Meer wettelijke beperkingen Meerdere soorten dominium | Slechts 1 soort eigendom [/TABLE [TABLE CAUSAAL | ABSTRACT Wordt eigenaar als ovk geldig is, leveringshandeling is feitelijke overgave | Wordt eigenaar zodra leveringshandeling is gesteld, ongeacht geldigheid ovk Juridische rechtvaardiging: onderliggende ovk | Juridische rechtvaardiging: onafhankelijk van ovk België, Frankrijk | Duitsland [/TABLE [TABLE Romeins recht | Ius commune Zaakschade (beperkt tot zaken en slaven) | Zaakschade en vermogensschade Uitzonderlijk schade m.b.t. zaak | Altijd schade m.b.t. zaak + loutere vermogensschade Geen schade voor vrijen | Wel schade voor vrijen (iniuria) Geen morele schade | Wel morele schade (iniuria) [/TABLE ```

# Woordenlijst | Term | Definitie | |---|---| | **Absoluut eigendom** | Een vorm van eigendom waarbij de eigenaar alle bevoegdheden heeft om met het goed te doen wat hij wil, tenzij dit door de wet wordt verboden of beperkt. Dit stond tegenover de meer beperkte vormen van eigendom in het Romeinse recht. | | **Actio in rem** | Een rechtsmiddel in het Romeinse recht dat betrekking had op zakelijke rechten en de eigenaar in staat stelde een zaak op te eisen van iedereen die deze onder zich had. Het kwam overeen met onze hedendaagse zakelijke rechten. | | **Actio in personam** | Een rechtsmiddel in het Romeinse recht dat gericht was tegen een specifieke persoon en betrekking had op vorderingsrechten of verbintenissen. Het gaf recht op een prestatie van een welbepaalde persoon. | | **Consensualisme** | Een contractvorm waarbij een overeenkomst ontstaat door loutere wilsovereenstemming tussen partijen, zonder dat bijkomende formaliteiten vereist zijn. | | **Dominium** | Het Romeinse concept van het hoogste, meest volledige en exclusieve eigendomsrecht over een zaak, uitsluitend voor Romeinse burgers. Dit gaf de eigenaar de macht om te gebruiken, vruchten te genieten en te beschikken over de zaak. | | **Erfrecht** | Het rechtsgebied dat regelt wie na het overlijden van een persoon de rechten en plichten (de nalatenschap) verkrijgt, zowel op basis van de wet als op basis van een testament. | | **Erfstadhouder** | Een term die in het feodale recht werd gebruikt voor de persoon die de leen van de heer hield en verplichtingen had tegenover de heer, zoals militaire dienst. | | **Erfpacht** | Een zakelijk gebruiksrecht op onroerende goederen dat de titularis het recht geeft om het goed te gebruiken en de vruchten ervan te genieten, vaak voor een lange periode en tegen een jaarlijkse vergoeding. | | **Formalisme** | Een contractvorm waarbij naast de wilsovereenstemming ook de vervulling van bepaalde vormen, rituelen of handelingen vereist is voor de geldigheid van de overeenkomst. | | **Furtum** | In het Romeinse recht, een ruimer begrip dan moderne diefstal, dat ook heling, ongeoorloofd gebruik van andermans zaken en het wegnemen van eigen zaken uit iemands bezit omvatte. | | **Goederenrecht** | De tak van het recht die de verhouding regelt tussen personen en goederen, inclusief zaken en vermogensrechten. Het BBW gebruikt deze term in plaats van het traditionelere "zakenrecht". | | **Huishoudelijk mandaat** | Een speciale volmacht die een echtgenoot aan zijn vrouw kon geven om huishoudelijke zaken te regelen, wat haar handelingsbevoegdheid in specifieke contexten uitbreidde. | | **Huwelijksvermogensrecht** | Het rechtsgebied dat de vermogensrechtelijke gevolgen van het huwelijk regelt, inclusief de toebehoren en verdeling van goederen tussen echtgenoten. | | **Ius commune** | Het recht dat in de middeleeuwen ontstond door de heropleving van het Romeinse recht en de invloed van het canoniek recht, dat de basis vormde voor het latere nationale recht. | | **Interdicten** | Bevelen of verboden van de Romeinse praetor die dienden om een feitelijke toestand te handhaven of te herstellen, met name ter bescherming van het bezit (possessio). | | **Kloostervoogdij** | Een periode waarin het testamentaire recht sterk door de Kerk werd beïnvloed, met een voorkeur voor schenkingen aan de Kerk en specifieke regels voor testamenten die de Kerk ten goede kwamen. | | **Legitieme portie** | Een wettelijk voorbehouden deel van de nalatenschap dat beschermd moest worden voor de naaste erfgenamen (descendenten en soms ascendenten) tegen testamentaire bevoordeling van anderen. | | **LLE (Langstlevende echtgenoot)** | De echtgenoot die na het overlijden van de andere echtgenoot in leven blijft. Het huwelijksvermogensrecht en erfrecht regelen de rechten van de LLE. | | **Mancipatio** | Een formalistisch en plechtig ritueel in het oude Romeinse recht voor de overdracht van belangrijke goederen (res mancipi), waarbij een symbolische handeling met geld en getuigen plaatsvond. | | **Maritale macht** | De juridische macht van de man over zijn echtgenote, die inhield dat de vrouw hem moest gehoorzamen en de man zelfs een tuchtigingsrecht had. | | **Misbruik van omstandigheden** | Een wilsgebrek waarbij iemand misbruik maakt van de zwakke positie of noodtoestand van een ander om een contract te sluiten dat voordelig is voor zichzelf en nadelig voor de ander. | | **Nemo alteri stipulari potest** | Een fundamenteel principe in het Romeinse recht dat stelde dat niemand namens een ander iets kon bedingen. Dit had grote gevolgen voor vertegenwoordiging en bedingen ten gunste van derden. | | **Noodzaak (Noodtoestand)** | Een situatie van overmacht waarin iemand een handeling verricht die normaal gesproken onrechtmatig zou zijn, maar die noodzakelijk is om een groter kwaad te voorkomen. Dit kon een rechtvaardigingsgrond zijn voor bepaalde handelingen. | | **Numersus clausus** | Het principe dat het aantal zakelijke rechten beperkt is en alleen door de wetgever kan worden gecreëerd. Nieuwe zakelijke rechten kunnen niet zomaar worden bedacht. | | **Oorzakelijk verband** | Het verband tussen de fout of handeling van een persoon en de geleden schade. Dit is een cruciaal element om aansprakelijkheid te kunnen vaststellen. | | **Ongehuwde vrouw** | Een vrouw die niet getrouwd was. Juridisch gezien had zij vóór Napoleon een betere positie qua handelingsbekwaamheid dan een gehuwde vrouw, omdat zij niet onder de maritale macht van een echtgenoot viel. | | **Onroerend goed** | Een zaak die duurzaam verbonden is met de grond en niet zonder aanzienlijke moeite kan worden verplaatst. In het BBW is alles roerend, tenzij de wet het als onroerend aanmerkt. | | **Onrechtmatige daad** | Een handeling of nalaten die in strijd is met de wet of een zorgvuldigheidsnorm, en die schade veroorzaakt bij een ander, waarvoor de dader aansprakelijk kan worden gesteld. | | **Openbare orde** | Het geheel van fundamentele rechtsbeginselen en normen die de maatschappelijke structuur en het algemeen belang beschermen. Contracten die hiermee strijdig zijn, zijn nietig. | | **Oorspronkelijke eigendomsverkrijging** | Een manier om eigenaar te worden waarbij geen vorige eigenaar betrokken is, zoals toe-eigening (occupatio) of verjaring. | | **Ouderlijk gezag** | De rechten en plichten die ouders hebben ten aanzien van hun minderjarige kinderen, inclusief het recht op opvoeding, verzorging en vertegenwoordiging. Dit verving de eerdere "vaderlijke macht". | | **Overmacht** | Een onvoorzienbare en onvermijdbare gebeurtenis die de nakoming van een verbintenis onmogelijk maakt, waardoor de schuldenaar van zijn aansprakelijkheid wordt ontheven. | | **Pacta sunt servanda** | Een fundamenteel principe van het contractenrecht dat stelt dat overeenkomsten die geldig zijn gesloten, bindend zijn voor de partijen en te goeder trouw moeten worden nagekomen. | | **Pater familias** | De vader of het hoofd van het gezin in het Romeinse recht, die de absolute macht (patria potestas) had over zijn afstammelingen en goederen. | | **Patria potestas** | De vaderlijke macht die de pater familias uitoefende over zijn wettige afstammelingen in de mannelijke lijn, welke macht in theorie onbeperkt was over personen en goederen. | | **Personen- en familierecht** | Het rechtsgebied dat de positie van personen in hun relaties tot anderen regelt, zoals huwelijk, afstamming, voogdij en ouderlijk gezag. Deze rechten zijn niet in geld waardeerbaar. | | **Possessio** | Het Romeinse concept van bezit, dat bestond uit feitelijke macht over een zaak gecombineerd met de wil om als eigenaar op te treden (animus possidendi). Het bezit werd beschermd door interdicten. | | **Praetor** | Een Romeinse magistraat die bevoegd was om rechtsmiddelen te verlenen en het recht verder te ontwikkelen, met name via de "actio in rem" en interdicten ter bescherming van het bezit. | | **Precontractuele fase** | De periode voorafgaand aan de daadwerkelijke totstandkoming van een contract, waarin onderhandelingen plaatsvinden en waarbij reeds bepaalde rechtsgevolgen kunnen ontstaan, zoals aansprakelijkheid bij foutieve onderhandelingen. | | **Primogenituur** | Het principe waarbij de oudste zoon automatisch alles erfde, vaak toegepast in het leenrecht en bij vorstenhuizen om de concentratie van macht en goederen te verzekeren. | | **Quasi-contract** | Een verbintenis die ontstaat zonder een overeenkomst of een onrechtmatige daad, maar door feitelijke omstandigheden die leiden tot een verplichting tot vergoeding of teruggave, zoals zaakwaarneming of ongerechtvaardigde verrijking. | | **Quasi-delict** | In het Romeinse recht, een handeling die bijna een delict was, maar niet helemaal voldeed aan de vereisten. Het werd gebruikt om aansprakelijkheid te creëren voor risico's zonder directe fout, zoals bij vallende objecten van gebouwen. | | **Rechtsbekwaamheid** | Het vermogen om rechten te hebben. Iedere persoon is in principe rechtsbekwaam, wat betekent dat men drager kan zijn van rechten en plichten. | | **Rechtsfeit** | Een feit dat juridische gevolgen heeft, zonder dat deze gewild zijn door de betrokkenen. Voorbeelden zijn geboorte, overlijden of het ontstaan van een verbintenis uit de wet. | | **Rechtsmiddel** | Een middel dat de wet biedt om een recht af te dwingen of te beschermen, zoals een vordering bij de rechter. In het Romeinse recht sprak men vooral van "actiones". | | **Rechtsvermoeden** | Een wettelijke aanname dat een bepaald feit waar is, tenzij het tegendeel wordt bewezen. Bezit kon bijvoorbeeld een rechtsvermoeden van eigendom creëren. | | **Rechtsvordering** | Het recht om voor de rechter te verschijnen om een bepaald recht af te dwingen of bescherming te zoeken. In het Romeinse recht stond de "actio" centraal. | | **Redelijk en zorgvuldig persoon** | De hedendaagse normfiguur die wordt gebruikt om de zorgvuldigheid van een persoon te beoordelen, ter vervanging van de oudere "goede huisvader" (diligens pater familias). | | **Res communes** | Zaken die in het Romeinse recht gemeenschappelijk waren en door iedereen gebruikt konden worden, zoals lucht, stromend water en de zee. | | **Res derelicta** | Een zaak die door de eigenaar met de intentie om het eigendom op te geven, is achtergelaten of weggegooid. Deze zaken konden door toe-eigening (occupatio) eigendom worden. | | **Res habilis** | Een vereiste in het Romeinse recht voor verkrijgende verjaring (usucapio), wat inhield dat de zaak niet gestolen of buiten de handel mocht zijn. | | **Res nec mancipi** | Goederen in het Romeinse recht die niet de speciale, formele overdrachtsvorm van "mancipatio" vereisten en dus met een eenvoudigere "traditio" konden worden overgedragen. | | **Res nullius** | Een zaak die van niemand is en dus door toe-eigening (occupatio) eigendom kan worden. Dit principe was historisch belangrijk voor kolonisatie. | | **Res tuffaria** | Een zakenrechtelijk recht dat de eigenaar van een onroerend goed verplicht om een onderhoudscontract aan te gaan met de persoon die op het goed gebouwd heeft (de opstalhouder). | | **Retributie** | Een vergoeding of compensatie, vaak in de vorm van geld of goederen, die betaald moest worden als schadeloosstelling of als beloning voor geleverde diensten. | | **Reverentie-akte** | Een document dat volgens het Franse Burgerlijk Wetboek van 1804 vereist was voor personen onder een bepaalde leeftijd die wilden trouwen, om de ouders te informeren en hen de mogelijkheid te geven bezwaar te maken. | | **Risicoaansprakelijkheid** | Aansprakelijkheid die ontstaat ongeacht of de persoon een fout heeft gemaakt, enkel gebaseerd op de controle over een risicovolle activiteit of zaak. | | **Saisine** | Een Germaans juridisch concept dat de rechten van een persoon op een goed betrof, vergelijkbaar met "usus", maar niet identiek. Het stond tegenover het feitelijke bezit. | | **Schadevergoeding** | De financiële compensatie die een benadeelde partij kan eisen van de persoon die de schade heeft veroorzaakt, om de geleden verliezen en gederfde winsten te vergoeden. | | **Scheiding van goederen** | Een huwelijksvermogensstelsel waarbij de goederen van beide echtgenoten gescheiden blijven en elk behoudt wat van hen is. | | **Schuld** | Een rechtsplicht van de schuldenaar (debitor) om een bepaalde prestatie te leveren aan de schuldeiser (creditor). | | **Schuldvordering (Vorderingsrecht)** | Het recht van een schuldeiser (creditor) om van de schuldenaar (debitor) een bepaalde prestatie te eisen. | | **Senatusconsultum Velleianum** | Een Romeinse senatusconsult dat vrouwen beschermde tegen borgstelling en hen verbood om op te treden als borgsteller voor schulden van anderen. | | **Species-zaak** | Een individuele, unieke zaak die niet vervangbaar is door iets gelijkaardigs, zoals een specifiek kunstwerk of een persoonlijk voorwerp. | | **Spirituele verwantschap** | Een vorm van verwantschap die kon ontstaan door kerkelijke handelingen, zoals het peter- of meterschap bij een doopsel, en die huwelijksbeletselen kon meebrengen. | | **Strafrecht** | Het rechtsgebied dat zich bezighoudt met het vaststellen van strafbare feiten en de bijbehorende sancties, zoals boetes en gevangenisstraffen. | | **Stricti iuris** | Een type contract in het Romeinse recht dat strikt naar de letter van de overeenkomst moest worden uitgevoerd, zonder veel ruimte voor interpretatie of soepelheid. | | **Successio** | De Romeinse term voor erfopvolging, het proces waarbij rechten en plichten van een overledene worden overgedragen aan erfgenamen. | | **Superficies solo cedit** | Een Romeins principe dat inhield dat alles wat op de grond werd gebouwd of geplant, toebehoorde aan de eigenaar van de grond. Dit principe vormde de basis voor het opstalrecht. | | **Testament** | Een eenzijdige rechtshandeling waarbij een persoon bij leven beschikt over de verdeling van zijn goederen na zijn overlijden. | | **Tex-Tex** | Een fictieve of metaforische term die gebruikt wordt om aan te geven dat er tussen de twee rechtsstelsels (bv. Romeins en hedendaags recht) grote verschillen of een gebrek aan aansluiting bestaat. | | **Titel (causa)** | De juridische oorzaak of rechtvaardiging die ten grondslag ligt aan een eigendomsoverdracht of een andere rechtshandeling. Zonder geldige titel kan een rechtsovergang ongeldig zijn. | | **Tienend** | Een zakelijk recht dat ontstond in de vroege middeleeuwen, waarbij men verplicht was een deel (meestal 10%) van de landbouwproductie af te staan aan de Kerk of de heer. | | **Traditio** | Een niet-formalistische wijze van eigendomsoverdracht in het Romeinse recht, waarbij de wil van partijen en de feitelijke overgave van het goed centraal stonden, en die een geldige titel (causa) vereiste. | | **Traditionalisme** | Een systeem van eigendomsoverdracht waarbij zowel een geldige titel (causa) als een leveringshandeling vereist zijn om eigendom over te dragen. | | **Trust** | Een juridische constructie, voornamelijk bekend in het Engelse recht, waarbij eigendom wordt overgedragen aan een trustee die het beheert ten behoeve van een begunstigde. Het werd in België geprobeerd in te voeren als "fiducie". | | **Tuchtigingsrecht** | Het recht dat een echtgenoot vroeger had om zijn vrouw of kinderen te straffen, zelfs met lichamelijke correcties, zolang dit niet dodelijk was. Dit recht is vandaag afgeschaft. | | **Vernunftrecht** | Het "recht van de rede", een juridische stroming in de 17e en 18e eeuw die streefde naar een rationeel en logisch eigendomsbegrip, met nadruk op absolute en onbeperkte eigendom. | | **Verkrijgende verjaring** | Een manier om eigenaar te worden van een goed door langdurig en ononderbroken bezit, zelfs indien de bezitter oorspronkelijk geen eigenaar was. | | **Verkeersmiddel** | Een middel dat gebruikt wordt om personen of goederen te vervoeren, zoals een auto, fiets of trein. | | **Vertegenwoordiging** | Een rechtsfiguur waarbij iemand (de vertegenwoordiger) optreedt in naam en voor rekening van een ander (de vertegenwoordigde), waardoor de rechtsgevolgen rechtstreeks de vertegenwoordigde binden. | | **Volgrecht** | Het recht van de houder van een zakelijk recht om het goed te volgen, ongeacht wie de eigenaar wordt. Een zakelijk recht blijft dus verbonden aan het goed zelf. | | **Vorderingsrecht** | Het recht van een persoon om van een andere persoon een bepaalde prestatie te eisen, zoals de betaling van een geldbedrag of de levering van een goed. Dit staat tegenover zakelijke rechten. | | **Vrijheid van huwelijk** | Het principe dat het huwelijk enkel een zaak is van de huwelijksgenoten zelf, en dat instemming van derden (familie, pastoor) niet langer vereist is voor de geldigheid. | | **Vruchtgebruik** | Een beperkt zakelijk recht dat de titularis het recht geeft om van een goed gebruik te maken en de vruchten ervan te genieten, zonder de zaak zelf te mogen verbruiken of veranderen. Het eindigt normaal gesproken bij het overlijden van de vruchtgebruiker. | | **Wanprestatie** | Elke tekortkoming in de uitvoering van een contractuele verbintenis, hetzij door niet-presteren, te laat presteren, of niet behoorlijk presteren. | | **Wederkerig contract** | Een contract waarbij beide partijen over en weer verbintenissen aangaan, zoals een koopcontract waarbij de verkoper zich verbindt het goed te leveren en de koper zich verbindt de prijs te betalen. | | **Wettelijke devolutie** | De regels die bepalen wie de nalatenschap erft bij versterf, dus wanneer er geen testament is opgemaakt, of wanneer het testament de nalatenschap niet volledig regelt. | | **Wettige kinderen** | Kinderen die geboren zijn binnen een huwelijk. Vroeger bestond er een juridisch onderscheid tussen wettige kinderen en bastaarden, waarbij wettige kinderen bevoorrecht waren. | | **Wilsovereenstemming (Consensus)** | De wederzijdse instemming van de partijen over de essentiële bestanddelen van een contract, wat het sluiten van consensuele contracten mogelijk maakt. | | **Wilsgebreken** | Factoren die de vrije en bewuste wilsvorming aantasten, zoals dwaling, bedrog, geweld en misbruik van omstandigheden, en die kunnen leiden tot de nietigheid van het contract. | | **Wilsleer** | Het principe dat de wil van de partijen de basis vormt van het contract. De overeenkomst is bindend omdat de partijen deze vrijwillig zijn aangegaan. | | **Woonplaats** | De plaats waar iemand zijn hoofdverblijf heeft en juridisch ingeschreven is. Dit is relevant voor de bevoegdheid van rechtbanken en de toepassing van bepaalde wetten. |

# Introduction to tort law principles and functions Tort law is a system of civil liability that addresses wrongs committed by one party against another, distinct from contractual obligations, focusing on the protection of legal positions and the provision of remedies. ## 1. Introduction to tort law principles and functions Tort law is concerned with fundamental questions regarding the nature of liability, its purposes, the interests it protects, the conduct that triggers it, and the criteria for attributing responsibility and awarding compensation. ### 1.1 What is tort liability? Liability generally refers to being subject to an obligation to pay damages. Tort liability specifically arises when there is a violation of a legal position protected by the legal system by an individual who is not contractually bound to the victim. It is distinct from accountability. ### 1.2 What is (are) the function(s) of tort law? The functions of tort law can be categorized as follows: * **Compensatory function:** This is the primary aim, seeking to restore the victim to the position they were in before the wrong occurred. This is often achieved through monetary damages, representing the pecuniary equivalent of the loss suffered. The logic is essentially bilateral, focusing on the relationship between the wrongdoer and the victim. * **Deterrence function:** Tort law aims to prevent future wrongs by discouraging potential wrongdoers. This function is more prominent when considering the broader societal implications of accidents and behavior. * **Punitive function:** In some jurisdictions, tort law can also serve to punish the wrongdoer. This involves awarding damages that go beyond compensating the victim's loss, focusing instead on the wrongdoer's conduct and its deterrent effect. This raises questions about the compatibility of punitive damages with civil law systems and the extent to which civil judges can award them. > **Tip:** While compensatory damages are loss-oriented and victim-focused, punitive damages are wrong-oriented and often consider the tortfeasor and society. Compensatory damages primarily look at past and future losses related to the victim, whereas punitive damages have a stronger emphasis on deterrence and future conduct. ### 1.3 What are the legal positions protected by tort law? Legal systems approach the identification of protected legal positions in tort law through two main methods: * **Atypicality of torts:** Some legal systems, like those in France and Italy, do not have a closed list of specific torts. Instead, tort liability is based on a general prohibition against harming others (e.g., the principle of *neminem laedere* - "to harm no one"). * **Typicality of torts:** Other systems, historically rooted in Roman law and continuing in German and English law, define torts as specific, recognized wrongs. While these lists can evolve, they provide a more defined framework for actionable conduct. #### 1.3.1 The French approach French law operates under a general principle of liability for causing harm to others. * **Article 1240 of the French Civil Code** states that any act of a person that causes damage to another obliges the person at fault to repair it. * **Article 1241** further clarifies that each person is responsible for damage caused not only by their direct actions but also by their negligence or imprudence. Beyond these general provisions, French law also addresses specific forms of liability: * **Vicarious liability (responsabilité pour fait d’autrui):** Article 1242 outlines situations where individuals are liable for the actions of others or for things under their control, including parents for their minor children, employers for their employees, and educators for their students. Exemptions from this liability are often contingent on proving the inability to prevent the harmful act. * **Liability for animals:** Article 1243 holds the owner or user of an animal responsible for any damage it causes, regardless of whether it was under their direct care. * **Liability for collapsing buildings:** Article 1244 makes the owner of a building liable for damage caused by its ruin, if the ruin results from a lack of maintenance or a defect in construction. * Additional chapters address liability for defective products and compensation for ecological damage. #### 1.3.2 The Italian approach Italian tort law, codified in Article 2043 of the Civil Code, also centers on the concept of wrongful damage caused by an intentional or negligent act. * **Article 2043 c.c.** stipulates that any intentional or negligent act causing wrongful damage to another obliges the perpetrator to compensate for that damage. * The concept of "wrongful damage" has evolved to encompass not only infringements of absolute rights but also relative rights, factual positions, legitimate interests, and ultimately, any interest protected by the legal system. Italian law also includes several provisions for vicarious and strict liability: * **Articles 2048 to 2054** cover various specific liabilities, including those of parents, guardians, employers, for dangerous activities, for things in custody, for animals, for collapsing buildings, and for the circulation of vehicles. #### 1.3.3 The German approach German tort law is characterized by general provisions complemented by specific statutes. * The primary provisions are **§§ 823 I, 823 II, and 826 of the German Civil Code (BGB)**. * **§ 823 BGB** establishes liability for anyone who intentionally or negligently injures the life, body, health, freedom, property, or other right of another contrary to law. It also addresses infringements of statutory provisions intended for the protection of others. * **§ 824 BGB** concerns liability for untrue statements that endanger credit or earnings. * **§ 825 BGB** deals with liability arising from inducing a woman to illicit cohabitation through fraud or threats. * Other specific provisions address liability for animal supervision, collapsing buildings, and public officials. #### 1.3.4 The common law (England and Wales) approach Historically, English tort law originated from a system of specific legal writs, leading to a "typicality" of torts. * The **writ of trespass** was an early form of action protecting the inviolability of persons and property against direct physical interference. This evolved into **trespass to person** (assault, battery, false imprisonment), **trespass to land**, and **trespass to chattels**. * Over time, the writ of trespass developed into **trespass upon the special case (action on the case)**, which extended liability to wrongs committed without direct physical violence, covering harms caused by indirect means or negligence. * English case law has progressively recognized new torts and expanded existing ones, often guided by the general principle of *neminem laedere*. * The **tort of negligence** has become a dominant figure in contemporary English tort law, arising from the need to address harms caused by industrial machinery. It is founded on a general **duty of care**, which requires individuals to take reasonable care to avoid foreseeable harm to their "neighbor." This duty's scope is flexible and assessed on a case-by-case basis, considering situations where one person's actions or omissions could reasonably endanger another's physical integrity or possessions. ### 1.4 What are the subjective criteria to attribute liability? The attribution of tort liability can be based on several subjective criteria: * **Intention or malice:** Liability arises from a deliberate act to cause harm. * **Negligence or fault:** Liability arises from a failure to exercise reasonable care. * **Objective scope of activity and sphere of risk (strict liability):** In certain activities deemed inherently dangerous, liability may be imposed regardless of fault. * **Position towards the source of the damage (vicarious liability):** Liability can be imposed on one party for the tortious acts of another, such as an employer for an employee. ### 1.5 What are the objective criteria to attribute liability? Objective criteria focus on the factual links required for liability: * **Causation link:** This involves two aspects: * **Material causation link:** The link between the tortfeasor's conduct and the infringement of a protected legal position. The prevailing doctrine for assessing this link is the "necessary condition" or *condicio sine qua non* test. * **Legal causation link:** The link between the infringement of the legal position and the consequential damages suffered by the victim. ### 1.6 What if the victim contributed to the wrong? This issue is known as "contributory negligence" in common law and is often related to the general civil law duty to mitigate losses. Typically, damages awarded are reduced proportionally to the victim's percentage of contribution to the causation of the damage. ### 1.7 What are the damages that can be compensated? Damages that can be compensated generally fall into these categories: * **Patrimonial damages:** These include tangible losses such as expenses incurred, loss of opportunities, and biological damage. * **Moral damages:** These cover non-pecuniary losses like pain and suffering, and existential damage. * **Thanatological damage:** This refers to damages related to death. * Damages can be claimed *jure proprio* (in one's own right) or *jure hereditatis* (by inheritance). * Only foreseeable damages are typically compensable. ### 1.8 Are there cases in which the tortfeasor is exempted from liability? Yes, there are circumstances that can exempt a tortfeasor from liability: * **Self-defence:** Provided the response is proportionate. * **State of necessity:** Where harm is caused to avoid a greater harm. * **Consent of the victim:** If the victim validly consents to the risk. * **Legal liability exemptions:** Statutory provisions may carve out specific exemptions. * **Agreed liability exemptions:** Parties may agree to limit or exclude liability, within legal limits. ### 1.9 What are the capacity requirements for being held liable? Generally, torts are not considered legal transactions (*négoces juridiques*). Civil codes often require only natural capacity, not legal capacity, for an individual to be held liable. The consequences of a wrong committed by a person who has natural capacity but lacks legal capacity will then be addressed by identifying who bears the repercussions. --- # Approaches to tortious conduct and liability across different legal systems This topic examines the diverse legal frameworks governing tortious conduct and liability in France, Italy, Germany, and common law jurisdictions, highlighting their foundational principles and specific legislative provisions. ### 2.1 Foundational Concepts in Tort Law Tort liability arises from the violation of a legally protected right or interest by an individual who is not contractually obligated to the victim. This liability is distinct from mere accountability. #### 2.1.1 Functions of Tort Law Tort law serves several key functions: * **Compensatory:** Aims to restore the victim to their pre-tortious condition, typically through monetary damages. This function is primarily bilateral, focusing on the relationship between the wrongdoer and the victim. * **Deterrence:** Seeks to prevent future wrongful acts by individuals or society at large. * **Punitive:** Involves punishing the wrongdoer, distinct from compensation. The application and extent of punitive damages are a significant point of divergence between legal systems, with civil law systems generally being more hesitant to award them compared to common law systems. > **Tip:** While compensatory damages are victim-oriented and loss-focused, punitive damages are tortfeasor and society-oriented, and wrong-focused. Compensatory damages look at past and future losses, while punitive damages emphasize deterrence and future prevention. ### 2.2 Approaches to Tortious Conduct Legal systems approach the definition of tortious conduct through two primary frameworks: #### 2.2.1 Atypicality of Torts In legal systems like those in France and Italy, tort liability is not confined to a predefined list of specific wrongs. Instead, it rests on the broader principle of *neminem laedere* – the prohibition against harming others. This means that any conduct, intentional or negligent, causing damage to another can give rise to liability. #### 2.2.2 Typicality of Torts Conversely, some legal systems, including German and English law, historically originated from a more typical approach where delicts (wrongs) were specific and defined. While these systems have evolved, a degree of typicality remains, often with legislative provisions defining specific tortious acts. ### 2.3 Tortious Conduct and Liability in Specific Legal Systems #### 2.3.1 The French Approach French tort law is primarily governed by the Civil Code, emphasizing the principle of *neminem laedere*. * **Article 1240:** States that any act by a person that causes damage to another obliges the person at fault to repair it. * **Article 1241:** Extends liability to damage caused not only by direct action but also by negligence or imprudence. French law also elaborates on specific forms of liability: * **Responsabilité pour fait d’autrui (Vicarious Liability):** * **Article 1242:** Establishes liability for the acts of persons for whom one is responsible or for things under one's custody. * **Parents:** Jointly liable for damage caused by their minor children residing with them, unless they prove they could not prevent the act. * **Employers (Committants):** Liable for damage caused by their employees (commis) in the course of their employment, unless they prove they could not prevent the act. * **Teachers and Artisans:** Liable for damage caused by their pupils and apprentices during their supervision, with specific evidentiary burdens for the claimant regarding teachers' negligence. * **Liability for Animals (Article 1243):** The owner or user of an animal is responsible for damage caused by it, regardless of whether the animal was under their guard or had escaped. * **Liability for Collapsing Buildings (Article 1244):** The owner of a building is responsible for damage caused by its collapse, if the collapse resulted from a lack of maintenance or a defect in construction. French law also includes provisions for product liability and ecological damage. #### 2.3.2 The Italian Approach Italian tort law, rooted in its Civil Code, also adopts a broad principle of liability. * **Article 2043 c.c.:** Stipulates that any intentional or negligent act causing wrongful damage to another obliges the perpetrator to compensate for that damage. * The concept of "wrongful damage" has evolved from infringements of absolute rights to encompass relative rights, factual positions, legitimate interests, and any interest protected by the legal system. Italian law, similar to French law, includes provisions for: * **Vicarious and Strict Liability:** * **Article 2048 c.c.:** Liability of parents, guardians, preceptors, and art masters. * **Article 2049 c.c.:** Liability of employers. * **Article 2050 c.c.:** Liability for dangerous activities. * **Article 2051 c.c.:** Liability for things in custody. * **Article 2052 c.c.:** Liability for animals. * **Article 2053 c.c.:** Liability for the collapse of a building. * **Article 2054 c.c.:** Liability for the circulation of vehicles. Special statutes also govern areas like product liability. #### 2.3.3 The German Approach German tort law, codified in the Bürgerliches Gesetzbuch (BGB), combines general provisions with specific ones. * **General Provisions:** * **§ 823 I BGB:** Imposes liability for wilfully or negligently injuring the life, body, health, freedom, property, or other right of another contrary to law. It requires compensation for damages arising therefrom. * **§ 823 II BGB:** Imposes liability for infringing a statutory provision intended for the protection of others. If the statute allows for infringement without fault, liability only arises if fault can be imputed to the wrongdoer. * **§ 826 BGB:** Addresses liability for intentional acts that are contrary to good morals and cause damage. * **Specific Provisions:** * **§ 824 BGB:** Deals with liability arising from untrue statements that endanger credit or earnings. Liability arises even if the untruth was not known, provided it ought to have been known. Communications made without knowledge of untruth do not create liability if there was a justifiable interest. * **§ 825 BGB:** Imposes liability for damage caused by fraudulently or threateningly inducing a woman into illicit cohabitation, or by abusing a relationship of dependence. * Other provisions address liability for animal supervision (§ 834), ruinous buildings (§ 836), and public officials (§ 839). #### 2.3.4 The Common Law (England and Wales) Approach English tort law has historical roots in specific forms of action, which initially led to a system of typical torts. * **Origins in Writs:** Historically, claims were made through specific "writs," each with its own procedural rules. This procedural rigidity influenced the development of substantive tort law. * **Writ of Trespass:** The foundational writ, protecting the inviolability of persons and property against physical interference. It had quasi-criminal undertones, potentially leading to penalties beyond compensation. * **Trespass to Person:** Including assault, battery, and false imprisonment. * **Trespass to Land.** * **Trespass to Chattels.** * **Writ of Trespass on the Case (Action on the Case):** Developed in the 14th-15th centuries to address wrongs not involving direct physical violence or immediate interference. This allowed for liability in situations of indirect harm. * **Development of Negligence:** English case-law has expanded liability by applying general principles and developing new torts. The tort of negligence, which emerged in the early 20th century, is now a dominant figure in English tort law. * It is based on a general **duty of care**, defined as the obligation to take reasonable care to avoid acts or omissions that could reasonably foreseeably injure one's "neighbour" (another person). * The scope of this duty is flexible and determined on a case-by-case basis, encompassing situations where one party's actions or omissions create a foreseeable risk of harm to another's physical integrity or possessions. ### 2.4 Subjective and Objective Criteria for Liability Across these legal systems, liability is attributed based on: #### 2.4.1 Subjective Criteria * **Intention or Malice:** Deliberate acts causing harm. * **Negligence or Fault:** Failure to exercise reasonable care. * **Objective Scope of Activity and Sphere of Risk (Strict Liability):** Liability attaches regardless of fault, based on engaging in inherently dangerous activities or controlling potentially hazardous instrumentalities. * **Position Towards the Source of the Damage (Vicarious Liability):** Responsibility for the actions of others or things under one's control. #### 2.4.2 Objective Criteria * **Causation Link:** This involves two aspects: * **Material Causation Link:** The connection between the tortfeasor's conduct and the infringement of a legal position. The prevailing doctrine is the *condicio sine qua non* (necessary condition) test. * **Legal Causation Link:** The connection between the infringement of the legal position and the consequential damages. > **Tip:** The *condicio sine qua non* test asks whether the damage would have occurred "but for" the defendant's conduct. If the answer is no, then the conduct is a necessary condition for the damage. However, this test is often supplemented by other considerations to limit liability to foreseeable consequences. ### 2.5 Defences and Exemptions #### 2.5.1 Contributory Negligence This refers to situations where the victim contributes to their own harm. In civil law, it's often related to the general duty to mitigate losses. Damages are typically awarded proportionally to the degree of the victim's contribution to the causation of the damage. #### 2.5.2 Exemptions from Liability In certain circumstances, a tortfeasor may be exempted from liability: * **Self-Defence:** Provided the defence is proportionate to the threat. * **State of Necessity:** Acting to avert a greater harm. * **Consent of the Victim:** If the victim validly consents to the risk. * **Legal Liability Exemptions:** As provided by statute. * **Agreed Liability Exemptions:** Through contractual agreements, where permissible. ### 2.6 Capacity Requirements Generally, tortious acts are not considered legal transactions (*négoces juridiques*). Civil codes typically require only "natural capacity" (the ability to understand and will) for a person to be held liable. Issues arise when an individual has natural capacity but lacks legal capacity, with the consequences falling on another party. ### 2.7 Damages Compensable damages can include: * **Patrimonial Damages:** Financial losses such as expenses incurred, loss of opportunities, or biological damage. * **Moral Damages:** Compensation for non-pecuniary suffering, such as pain or existential damage. * **Thanatological Damage:** Damages related to death. Damages are typically awarded for both *jure proprio* (in one's own right) and *jure hereditatis* (by right of inheritance). Importantly, only foreseeable damages are generally compensable. --- # Criteria for attributing tort liability and damages This section outlines the fundamental elements required to establish tort liability, including subjective and objective criteria, and details the types of damages that are compensable, as well as potential exemptions from liability. ### 3.1 Subjective criteria for attributing liability Subjective criteria for attributing liability focus on the mental state or position of the tortfeasor in relation to the damage caused. These can include: * **Intention or malice:** This involves a deliberate act or desire to cause harm. * **Negligence or fault:** This refers to a failure to exercise the required standard of care, leading to harm. * **Objective scope of activity and sphere of risk (strict liability):** In some cases, liability is imposed regardless of fault, based on the inherently dangerous nature of an activity or the control over a harmful source. * **Position towards the source of the damage (vicarious liability):** This concerns liability for the actions of others or for damages caused by things under one's control. ### 3.2 Objective criteria for attributing liability Objective criteria focus on the causal link between the tortfeasor's conduct and the resulting damage. #### 3.2.1 Causation link The causation link is a crucial element, establishing the connection between the tortfeasor's conduct and the infringement of a legal position (material causation link), and between the infringement and the consequential damages (legal causation link). * The prevailing doctrine for assessing the existence of this link is the **necessary condition (condicio sine qua non)**. This means that if the damage would not have occurred but for the tortfeasor's conduct, then causation is established. ### 3.3 Contribution of the victim to the wrong When the victim contributes to the damage, common law refers to this as "contributory negligence." In civil law systems, this is often related to the general duty of mitigating losses. Typically, damages are awarded based on the percentage of the victim's contribution to the causation of the damage. > **Tip:** Understand how different legal systems approach the victim's contribution to the harm, as it directly impacts the quantum of damages awarded. ### 3.4 Damages that can be compensated The types of damages that can be compensated in tort law generally fall into several categories: * **Patrimonial damages:** These include quantifiable financial losses such as expenses incurred, loss of opportunities, and biological damage (impairment of physical health). * **Moral damages:** These encompass non-economic losses such as pain, suffering, and existential damage (impact on one's way of life). * **Thanatological damage:** This refers to damages related to death, which may be claimed either in one's own right (jure proprio) or as an inheritance from the deceased (jure hereditatis). * **Foreseeable damages:** Only damages that were reasonably foreseeable at the time of the tortious act are typically compensable. > **Example:** If a person suffers a broken leg due to a defendant's negligence, patrimonial damages might include medical bills and lost wages, while moral damages could cover pain and suffering. ### 3.5 Exemptions from liability In certain circumstances, a tortfeasor may be exempted from liability, even if their actions caused damage. Common grounds for exemption include: * **Self-defence:** Provided that the defensive action was proportionate to the threat. * **State of necessity:** When the tortfeasor acted to prevent a greater harm. * **Consent of the victim:** If the victim voluntarily agreed to the risk of harm. * **Legal liability exemptions:** These are statutory or common law provisions that relieve liability in specific situations. * **Agreed liability exemptions:** This refers to situations where parties contractually agree to limit or exclude liability, though such agreements may be subject to legal limitations. ### 3.6 Capacity requirements for being held liable Generally, torts are not considered legal transactions. Civil codes typically require "natural capacity" (the ability to understand and intend) rather than "legal capacity" (the ability to enter into legal relations) for a wrong to be actionable. If a person possesses natural capacity but lacks legal capacity, the consequences of their wrongful act will fall on another party. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Tort liability | The obligation to pay damages arising from a violation of a legally protected position by a person not contractually linked to the victim. | | Compensatory function | The primary goal of tort law aimed at restoring the victim to the condition they were in before the wrongful act occurred, typically through monetary compensation for losses suffered. | | Deterrence function | A function of tort law designed to prevent future wrongful acts by creating disincentives for potential wrongdoers. | | Punitive function | A function of tort law that aims to punish the wrongdoer for egregious conduct, often through damages exceeding actual loss, to serve as an example. | | Atypicality of torts | The legal principle, prevalent in systems like French and Italian law, where tort liability is based on a broad prohibition against harming others (neminem laedere), rather than a fixed list of specific tortious acts. | | Typicality of torts | The legal principle, observed in systems like Roman, German, and English law, where tort liability is traditionally tied to specific, defined wrongs or actions, analogous to categories found in criminal law. | | Vicarious liability | A form of liability where one party is held responsible for the wrongful actions of another, often based on a specific relationship (e.g., employer-employee, parent-child). | | Strict liability | Liability imposed without a finding of fault or negligence, often applied in cases involving inherently dangerous activities or the use of hazardous instrumentalities. | | Causation link | The connection between a tortfeasor's conduct and the resulting harm to the victim, comprising both the material link (conduct to infringement) and the legal link (infringement to damages). | | Condicio sine qua non | The "but for" test, a prevailing doctrine used to assess the existence of a causation link, determining whether the damage would have occurred without the tortfeasor's conduct. | | Contributory negligence | The legal doctrine where a victim's own negligence or contribution to the cause of their injury reduces or bars their recovery of damages. | | Patrimonial damages | Financial losses incurred by the victim, including expenses, loss of future opportunities, and damage to physical well-being, which are quantifiable in monetary terms. | | Moral damages | Compensation awarded for non-pecuniary losses, such as pain, suffering, emotional distress, and impacts on quality of life resulting from a tortious act. | | Self-defence | A legal justification for using force to protect oneself from imminent harm, which can exempt a tortfeasor from liability if the force used is proportionate to the threat. | | State of necessity | A legal defense that may excuse a tortfeasor from liability when their actions, though causing harm, were necessary to prevent a greater harm to themselves or others. | | Legal capacity | The legal ability of a person to enter into contracts, incur obligations, and be held fully responsible for their actions under the law. | | Natural capacity | The inherent mental ability of a person to understand the nature and consequences of their actions, which is a prerequisite for understanding wrongful conduct, even if legal capacity is lacking. |

# Juridische aspecten van bekwaamheid in de zorg Dit onderwerp verkent de juridische concepten van bekwaamheid en hun implicaties in de zorgsector, met een focus op rechtsbekwaamheid, handelingsbekwaamheid en wilsbekwaamheid binnen de wettelijke kaders. ## 1. Juridische aspecten van bekwaamheid in de zorg Bekwaamheid kan gedefinieerd worden als het in staat zijn om iets te beslissen, te beoordelen, te doen, te mogen en te kunnen. In de zorgcontext zijn drie hoofdtypen bekwaamheid relevant: ### 1.1 Rechtsbekwaamheid Rechtsbekwaamheid houdt in dat men drager is van rechten en plichten. In België bezit elke natuurlijke persoon rechtsbekwaamheid vanaf de geboorte. ### 1.2 Handelingsbekwaamheid Handelingsbekwaamheid is de mogelijkheid om de eigen rechten effectief uit te oefenen. #### 1.2.1 Handelingsbekwaamheid bij meerderjarigen * **Regel:** Volgens het Burgerlijk Wetboek (BW) is men in principe handelingsbekwaam vanaf de leeftijd van 18 jaar (meerderjarigheid). * **Uitzonderingen:** * Ontvoogde minderjarigen. * Meerderjarige personen die juridisch handelingsonbekwaam worden verklaard door een vrederechter (bv. via bewind). * **Handelingsonbekwaamheid bij meerderjarigen:** Dit betreft meerderjarigen die (een deel van) hun rechten niet kunnen uitoefenen. Redenen kunnen zijn: * Psychische problemen (bv. psychoses, stemmingsstoornissen). * Fysieke problemen (bv. coma, CVA met afasie). * Sociale problemen (bv. verkwisters). * **Beschermingsmaatregelen voor meerderjarigen:** * **Bewind:** Uitgesproken door de vrederechter. De bewindvoerder neemt beslissingen over persoon en/of goederen. * **Lastgeving/Zorgvolmacht:** Buitengerechterlijke regeling via een notaris. De lasthebber (zorgvolmachthouder) neemt beslissingen. * **Maatwerk:** Afwegen welke beslissingen de persoon zelf nog kan nemen is cruciaal. #### 1.2.2 Handelingsbekwaamheid bij minderjarigen * **Regel:** Minderjarigen zijn in principe juridisch handelingsonbekwaam en worden wettelijk beschermd tot hun 18e levensjaar, tenzij ze ontvoogd zijn. * **Uitzonderingen op de regelmatige handelingsonbekwaamheid:** * **Ontvoogde minderjarigen:** Kunnen vanaf 15 jaar ontvoogd worden door huwelijk of een rechterlijk vonnis. * **Toestemming met medische behandeling:** Vanaf een bepaalde leeftijd (afhankelijk van maturiteit en in staat tot redelijke beoordeling) kunnen minderjarigen toestemmen met medische behandelingen (Wet Patiëntenrechten). * **Arbeidsovereenkomst (AO):** Vanaf 16 jaar kunnen minderjarigen een arbeidsovereenkomst aangaan (bv. voor een vakantiejob). * **Dagelijkse handelingen:** Minderjarigen mogen wel dagelijkse handelingen verrichten zoals het kopen van kledij of een gsm. * **Uitzonderingen in specifieke wetgevingen:** * **Abortuswet:** Geen aparte regeling voor minderjarigen. * **Euthanasiewet:** Mogelijk voor een "oordeelkundige" minderjarige. * **Wet Patiëntenrechten:** Een minderjarige kan handelingsbekwaam geacht worden indien hij/zij de nodige maturiteit bezit en in staat is tot een redelijke beoordeling. * **Recht om gehoord te worden:** Vanaf 12 jaar hebben minderjarigen het recht om gehoord te worden door de familierechtbank in procedures die hen aanbelangen (bv. bezoekregeling na echtscheiding). #### 1.2.3 Vertegenwoordiging van minderjarigen * **Wie oefent ouderlijk gezag uit?** In principe beide ouders, ook na echtscheiding. De rechter kan hiervan afwijken. Bij onenigheid kan de rechter een beslissing nemen. Bij afwezigheid van ouders stelt de vrederechter een voogd aan. * **Plichten van ouders:** Levensonderhoud, opvoeding, opleiding, wederzijds respect, toezicht en burgerlijke aansprakelijkheid. * **Rechten van ouders:** Recht op respect, persoonlijk contact, opvoeding, genot van goederen en beheer van vermogen. * **Ontzetting uit ouderlijk gezag:** Een burgerrechtelijke maatregel waarbij ouders (tijdelijk) hun rechten verliezen door de rechter. #### 1.2.4 Beoordeling van bekwaamheid bij minderjarigen * **Individuele beoordeling:** De bekwaamheid van een minderjarige moet individueel en op maat beoordeeld worden, zonder vaste leeftijdsgrenzen. * **Factoren:** Emotionele en intellectuele ontwikkeling, psycho-sociale context, opleidingsniveau, bevattingsvermogen en maturiteit. ### 1.3 Wilsbekwaamheid (feitelijke bekwaamheid) Wilsbekwaamheid is de feitelijke bekwaamheid om op een bepaald moment beslissingen te nemen of iets te doen met betrekking tot medische beslissingen, gezondheid, kwaliteit van leven en waardig sterven. #### 1.3.1 Vaststellen van wilsbekwaamheid * **Door wie?** Een arts en/of een multidisciplinair team. * **Wanneer?** Vaak in het kader van een zorgvolmacht, vroegtijdige zorgplanning of bij medische beslissingen. * **Voorwaarden:** * Op vraag van en met toestemming van de patiënt. * Niet op vraag van een notaris (beroepsgeheim). * **Kernvraag:** Is de patiënt in staat tot een redelijke beoordeling van zijn belangen? #### 1.3.2 Vereiste vaardigheden voor wilsbekwaamheid * Informatieverwerking: Informatie kunnen ontvangen, begrijpen, onthouden en geloven. * Keuzemaken: Keuzes maken en uitdrukken. * Afwegen: Voor- en nadelen kunnen afwegen. * Communicatie: Vrijwillige en autonome beslissing kunnen communiceren naar de arts. #### 1.3.3 Nadruk op het besluitvormingsproces * Het proces van besluitvorming (wilsvorming) is belangrijker dan het resultaat. * De kwaliteit van het besluitvormingsproces staat centraal. * De beoordeling mag niet uitkomstgerelateerd zijn. * **Taakspecificiteit:** Afhankelijk van de context en/of taak kunnen hogere eisen gesteld worden aan maturiteit. #### 1.3.4 Vermoeden van wilsbekwaamheid en wilsonbekwaamheid * **Volwassenen:** Er geldt een vermoeden van wilsbekwaamheid. Dit kan enkel in twijfel getrokken worden bij gegronde redenen. De bewijslast ligt bij degene die het tegendeel beweert. * **Minderjarigen:** Er geldt een vermoeden van wilsonbekwaamheid, die dus beoordeeld moet worden. #### 1.3.5 Vertrouwenspersoon en vertegenwoordiger * **Vertrouwenspersoon:** Ontvangt op verzoek van de patiënt informatie en staat de patiënt bij. De rol hiervan is uitgebreid onder de update van de WPR (najaar 2023). * **Vertegenwoordiger:** Neemt beslissingen in het belang van de patiënt in zijn/haar plaats. Kan aangeduid zijn door de patiënt (bv. via zorgvolmacht), gemandateerd zijn, of een bewindvoerder zijn (vonnis vrederechter). #### 1.3.6 Gevolgen voor hoogstpersoonlijke rechten * Hoogstpersoonlijke rechten zijn rechten die enkel door de persoon zelf uitgeoefend kunnen worden. * Bij wilsonbekwame of handelingsonbekwame personen vervallen deze rechten en kunnen ze niet door een vertegenwoordiger of bewindvoerder uitgeoefend worden. * **Voorbeelden van hoogstpersoonlijke rechten:** Toestemming geven tot huwen, instellen van een vordering tot echtscheiding, uitoefenen van ouderlijk gezag, erkennen van een kind, verzoek tot euthanasie, verlenen van toestemming tot afnemen van bloed, maken of herroepen van een testament, verzoek tot abortus. ### 1.4 Wettelijke kaders en uitzonderingen Het Burgerlijk Wetboek vormt de basis voor handelingsbekwaamheid. Uitzonderingen hierop zijn opgenomen in diverse wetgevingen zoals de Wet Patiëntenrechten, de abortuswet en de euthanasiewet. Het decreet integrale jeugdhulp regelt de bescherming van minderjarigen in verontrustende opvoedingssituaties (VOS). > **Tip:** Maak een schema met de verschillende bekwaamheidstypes en hun belangrijkste kenmerken en wettelijke basis om de materie beter te structureren. > > **Voorbeeld:** Voor de beoordeling van wilsbekwaamheid bij een meerderjarige met dementie, moet de arts niet alleen kijken of de persoon zich de diagnose herinnert, maar ook of hij/zij de gevolgen daarvan op zijn/haar beslissingen kan overzien en afwegen. --- # Vertegenwoordiging en ouderlijk gezag Dit gedeelte behandelt de juridische rollen van vertegenwoordigers, voogden en ouders, samen met de rechten en plichten die voortvloeien uit het ouderlijk gezag en de consequenties van niet-naleving. ### 2.1 Juridische bekwaamheid in de zorg Bekwaamheid kan worden gedefinieerd als het vermogen om beslissingen te nemen, te beoordelen, iets te doen, iets te mogen en iets te kunnen. Men onderscheidt hierin verschillende vormen: * **Rechtsbekwaamheid:** Dit houdt in dat men juridische rechten en plichten bezit. In België is elke natuurlijke persoon rechtsbekwaam. * **Handelingsbekwaamheid:** Dit is de mogelijkheid om de eigen rechten effectief uit te oefenen. In principe is men handelingsbekwaam vanaf 18 jaar, de meerderjarige leeftijd, tenzij er uitzonderingen zijn zoals een ontvoogde minderjarige. Het Burgerlijk Wetboek (BW) regelt dit. * **Wilsbekwaamheid (feitelijke bekwaamheid):** Dit verwijst naar het tijdelijke of permanente onvermogen om beslissingen te nemen of handelingen te verrichten, met name in medische context. #### 2.1.1 Handelingsonbekwaamheid Handelingsonbekwaamheid kan zich voordoen bij meerderjarigen en minderjarigen. ##### 2.1.1.1 Handelingsonbekwaamheid bij meerderjarigen Dit betreft meerderjarige personen die (een deel van) hun rechten niet kunnen uitoefenen. Dit kan worden vastgesteld door een beslissing van de vrederechter, die dan beschermingsmaatregelen zoals bewind of een zorgvolmacht kan opleggen. * **Buitengerechtelijk:** Via een lastgeving (voor goederen) of zorgvolmacht (voor persoon) geregeld via een notaris. De vertegenwoordiger is hier een lasthebber. * **Gerechtelijk:** Via een vonnis van de rechter, waarbij een bewindvoerder wordt aangesteld. De maatregelen zijn maatwerk en er wordt afgewogen welke beslissingen de persoon zelf nog kan nemen. Oorzaken van handelingsonbekwaamheid bij meerderjarigen kunnen psychische problemen (psychoses, stemmingsstoornissen), fysieke problemen (coma, CVA met afasie) of sociale problemen (verkwisters) zijn. ##### 2.1.1.2 Handelingsonbekwaamheid bij minderjarigen Volgens het Burgerlijk Wetboek zijn minderjarigen juridisch weliswaar rechtsbekwaam, maar in principe handelingsonbekwaam tot hun 18e levensjaar, tenzij ze ontvoogd zijn. Dit is een wettelijke beschermingsmaatregel. * **Uitzonderingen:** Ontvoogde minderjarigen (vanaf 15 jaar door huwelijk of rechterlijk vonnis) kunnen beperkt handelingsbekwaam zijn. * **Beperkingen:** Minderjarigen kunnen geen juridische handelingen stellen zoals kopen, verkopen of huren, en geen rechtszaken starten. * **Vertegenwoordiging:** Ouders of voogden oefenen het ouderlijk gezag uit en vertegenwoordigen de minderjarige. * **Dagelijkse handelingen:** Jongeren mogen wel dagelijkse handelingen stellen, zoals kledij of een gsm kopen. * **Arbeidsovereenkomst:** Vanaf 16 jaar kunnen zij een arbeidsovereenkomst aangaan (bv. een vakantiejob). * **Medische handelingen:** Toestemming voor medische behandelingen kan gegeven worden indien de minderjarige daarvoor voldoende bekwaam is, conform de Wet op de Patiëntenrechten (WPR). * **Testament:** Het opmaken van een testament is een hoogstpersoonlijk recht dat niet door een vertegenwoordiger kan worden uitgeoefend. * **Bijzondere wetgeving:** De WPR hanteert een trapsysteem voor bekwaamheid, rekening houdend met maturiteit en beoordelingsvermogen. Voor abortus is er geen aparte regeling voor minderjarigen. Voor euthanasie geldt dat een "oordeelkundige minderjarige" hiervoor toestemming kan geven. * **Recht om gehoord te worden:** Vanaf 12 jaar hebben minderjarigen het recht om gehoord te worden door de familierechtbank in procedures die hen aangaan, zoals bezoekregelingen na echtscheiding. ### 2.2 Vertegenwoordigers en ouderlijk gezag #### 2.2.1 Wie oefent ouderlijk gezag uit? In beginsel oefenen beide ouders (moeder en vader) het ouderlijk gezag uit, zelfs na een echtscheiding. Een rechter kan hiervan afwijken en het gezag toekennen aan één ouder of een voogd. * **Gezamenlijk uitoefenen:** Dit betekent niet dat de ouders altijd samen moeten optreden. Er is een vermoeden van akkoord. * **Onenigheid:** Bij blijvende onenigheid tussen ouders, bijvoorbeeld in geval van een vechtscheiding, kan een rechter (JRB) tussenkomen. * **Geen ouders:** Indien er geen ouders zijn, stelt de vrederechter een voogd aan voor zowel de goederen als de opvoeding. #### 2.2.2 Plichten van de ouders De ouders hebben diverse plichten ten aanzien van hun kind: * Levensonderhoud * Opvoeding * Opleiding * Bevorderen van wederzijds respect * Toezicht houden en burgerlijk aansprakelijk zijn #### 2.2.3 Rechten van de ouders Ouders genieten ook bepaalde rechten: * Recht op respect * Recht op persoonlijk contact * Recht op opvoeding * Recht op genot van de goederen van het kind (opbrengst en gebruik) * Recht van beheer (in stand houden van het vermogen en zorgen voor opbrengst) Het recht van beschikking over de goederen van het kind hebben ouders echter niet. #### 2.2.4 Problemen bij het uitoefenen van ouderlijk gezag Indien ouders hun plichten niet nakomen of hun rechten misbruiken, kan de rechter hen ontzetten uit het ouderlijk gezag. Dit is een burgerrechtelijke maatregel waarbij alle of sommige rechten (tijdelijk) worden ontnomen. De rechter kan ook toezicht bevelen op sociale uitkeringen indien deze voor verkeerde doeleinden worden gebruikt. In geval van een verontrustende opvoedingssituatie (VOS) kan er via het decreet integrale jeugdhulp een buitengerechtelijk of gerechtelijk luik worden opgestart met als doel begeleiding en bescherming van het minderjarige kind en zijn gezin of context. ### 2.3 Wilsbekwaamheid in de zorgcontext Wilsbekwaamheid, ook wel feitelijke bekwaamheid genoemd, slaat op het vermogen van een persoon om op een bepaald moment zijn rechten uit te oefenen en beslissingen te nemen. Het is geen juridische beslissing, maar een weergave van de actuele situatie. * **Vaststelling:** In de gezondheidszorg wordt de wilsbekwaamheid vastgesteld door een arts en/of een multidisciplinair team. * **Toepassing:** Dit is vaak relevant bij het opstellen van een zorgvolmacht of vroegtijdige zorgplanning. * **Toestemming:** De vaststelling van wilsbekwaamheid mag enkel gebeuren op vraag van en met toestemming van de patiënt. Het kan niet op vraag van een notaris gebeuren wegens het beroepsgeheim. * **Gevolgen van wilsonbekwaamheid:** Een wilsonbekwame patiënt is niet in staat om zijn wil uit te drukken of beslissingen te nemen rond zijn persoon, gezondheid, behandeling, kwaliteit van leven, of waardig sterven. Dit creëert de nood aan een vertrouwenspersoon en/of vertegenwoordiger. #### 2.3.1 Wie is wie? * **Vertrouwenspersoon:** Ontvangt op vraag van de patiënt informatie, alleen of samen met de patiënt, en staat de patiënt bij. De rol van de vertrouwenspersoon wordt uitgebreid door recente updates van de WPR. * **Vertegenwoordiger:** Neemt beslissingen in het belang van de patiënt in zijn plaats. De vertegenwoordiger kan aangeduid zijn door de patiënt (bv. via zorgvolmacht) of een bewindvoerder zijn, aangeduid door de vrederechter (cascade WPR). #### 2.3.2 Gevolgen voor hoogstpersoonlijke rechten Hoogstpersoonlijke rechten zijn rechten die enkel door de persoon zelf kunnen worden uitgeoefend. Bij wilsonbekwame of handelingsonbekwame personen vervallen deze rechten en kunnen ze niet door een vertegenwoordiger of bewindvoerder worden uitgeoefend. Voorbeelden van hoogstpersoonlijke rechten die vervallen bij wilsonbekwaamheid zijn: * Het geven van toestemming tot huwen. * Het instellen van een vordering tot echtscheiding of nietigverklaring van een huwelijk. * De uitoefening van het ouderlijk gezag. * Het erkennen van een kind. * Het verlenen van toestemming tot sterilisatie, adoptie of fertiliteitsbehandelingen. * Het verzoek tot euthanasie. * Het verlenen van toestemming tot afnemen van bloed. * Het maken of herroepen van een uiterste wilsbeschikking of testament. * Het verzoek tot abortus. #### 2.3.3 Beoordeling van wilsbekwaamheid De beoordeling van wilsbekwaamheid is een medische of multidisciplinaire beoordeling en vereist geen vonnis van een rechter. De kernvraag is: "Is de patiënt in staat tot een redelijke beoordeling van zijn belangen?". Vereiste vaardigheden voor wilsbekwaamheid omvatten: * Informatieverwerking (ontvangen, begrijpen, onthouden, geloven). * Het maken en uiten van een keuze. * Het kunnen afwegen van voor- en nadelen. * Het vrijwillig en autonoom kunnen communiceren van een beslissing naar de arts. Er ligt een nadruk op het besluitvormingsproces. De kwaliteit van dit proces is belangrijker dan het resultaat zelf. De beoordeling mag niet uitkomstgerelateerd zijn. > **Tip:** Taakspecificiteit is belangrijk: afhankelijk van de context en/of taak kunnen hogere eisen gesteld worden aan de maturiteit van de persoon. #### 2.3.4 Vermoeden van wilsbekwaamheid en beoordeling bij minderjarigen * **Volwassenen:** Er geldt een vermoeden van wilsbekwaamheid bij volwassenen. De wilsbekwaamheid mag enkel in twijfel getrokken worden bij gegronde redenen. De bewijslast ligt bij degene die het tegendeel beweert. * **Minderjarigen:** Bij minderjarigen geldt een vermoeden van wilsonbekwaamheid. Hun bekwaamheid dient beoordeeld te worden. * **Leeftijd:** Leeftijd is niet arbitrair en er zijn geen vaste leeftijdsgrenzen. De beoordeling is individueel en op maat. * **Beoordeling:** Een totaalbeeld met verschillende facetten wordt geëvalueerd, waaronder de emotionele en intellectuele ontwikkeling, de psycho-sociale context, het opleidingsniveau, het bevattingsvermogen en de maturiteit. --- # Beoordeling van wilsbekwaamheid De beoordeling van wilsbekwaamheid, ook wel feitelijke bekwaamheid genoemd, richt zich op de actuele situatie en omstandigheden van een persoon om te bepalen of deze in staat is zijn rechten uit te oefenen en beslissingen te nemen. ### 3.1 Juridische concepten gerelateerd aan bekwaamheid * **Rechtsbekwaamheid**: Het bezitten van rechten en plichten. Dit geldt voor elke natuurlijke persoon. * **Handelingsbekwaamheid**: De mogelijkheid om de rechten die men bezit ook effectief uit te oefenen. In principe vanaf 18 jaar, tenzij er sprake is van ontvoogding. * **Wilsbekwaamheid (feitelijke bekwaamheid)**: De feitelijke bekwaamheid om beslissingen te nemen of handelingen te verrichten, met name in de context van medische beslissingen. Dit is een tijdelijke of permanente toestand die losstaat van leeftijd. ### 3.2 Handelingsonbekwaamheid bij meerderjarigen Bij meerderjarigen kan er sprake zijn van handelingsonbekwaamheid wanneer zij niet (meer) in staat zijn hun (een deel van hun) rechten uit te oefenen. Dit kan diverse oorzaken hebben: * **Psychische problemen**: zoals psychoses of stemmingsstoornissen. * **Fysieke problemen**: zoals coma of CVA met afasie. * **Sociale problemen**: zoals verkwisting van vermogen door onverantwoorde uitgaven. De vaststelling van handelingsonbekwaamheid bij meerderjarigen kan leiden tot beschermingsmaatregelen: * **Beschermingsmaatregel van bewind**: Een juridische beslissing die kan worden ingesteld door een vrederechter. * **Lastgeving**: Een buitengerechtelijke regeling via een notaris, bijvoorbeeld voor goederenbeheer. * **Zorgvolmacht**: Een notariële akte waarbij een persoon een ander machtigt om beslissingen te nemen inzake persoon en/of goederen. Bij deze maatregelen is het essentieel om maatwerk te leveren en af te wegen welke beslissingen de persoon zelf nog kan nemen. ### 3.3 Handelingsonbekwaamheid bij minderjarigen * **Algemene regel**: Volgens het burgerlijk wetboek zijn minderjarigen in principe juridisch handelingsonbekwaam en is er een wettelijke beschermende maatregel tot 18 jaar, tenzij ze ontvoogd zijn. * **Ontvoogde minderjarige**: Kan vanaf 15 jaar verkregen worden door huwelijk of een gerechtelijk vonnis. * **Beperkingen**: Een handelingsonbekwame minderjarige kan niet kopen, verkopen, huren of een rechtszaak starten. * **Vertegenwoordiging**: Ouders of voogden oefenen het ouderlijk gezag uit en vertegenwoordigen de minderjarige. * **Uitzonderingen en nuances**: * Dagelijkse handelingen, zoals het kopen van kleding of een mobiele telefoon, zijn wel toegestaan. * Vanaf 16 jaar kan toestemming gegeven worden voor een arbeidsovereenkomst (bv. een vakantiejob). * **Wet Patiëntenrechten (WPR)**: Stelt een trapsysteem voor bekwaamheid op waarbij maturiteit en het vermogen tot redelijke beoordeling van belang zijn voor het toestemmen met medische behandelingen. * **Abortuswet en euthanasiewet**: Kennen specifieke regelingen voor minderjarigen waarbij hun wilsbekwaamheid wordt beoordeeld. * **Recht om gehoord te worden**: Vanaf 12 jaar kunnen minderjarigen door de familierechtbank gehoord worden in procedures die hen aanbelangen. #### 3.3.1 Ouderlijk gezag * **Uitoefening**: In principe door beide ouders, ook na echtscheiding. De rechter kan hier uitzonderingen op maken. * **Gezamenlijke uitoefening**: Wil niet zeggen dat ouders altijd samen moeten optreden; er geldt een vermoeden van akkoord. Bij onenigheid kan de rechter tussenkomst verlenen. * **Plichten van ouders**: Levensonderhoud, opvoeding, opleiding, wederzijds respect, toezicht en burgerlijke aansprakelijkheid. * **Rechten van ouders**: Recht op respect, persoonlijk contact, opvoeding, genot van goederen (opbrengst en gebruik), en beheer van het vermogen. Er is **geen** recht van beschikking over de goederen van het kind. * **Gevolgen bij problemen**: Bij het niet nakomen van plichten of misbruiken van rechten kan de rechter de ouders ontzetten uit het ouderlijk gezag. Ook kan toezicht op sociale uitkeringen bevolen worden. * **Verontrustende opvoedingssituatie (VOS)**: Geregeld via de integrale jeugdhulp, zowel buitengerechtelijk als gerechtelijk. ### 3.4 Wilsbekwaamheid in de gezondheidszorg * **Definitie**: De feitelijke bekwaamheid om op dit moment in staat te zijn rechten uit te oefenen en beslissingen te nemen, specifiek in de context van gezondheidszorg. * **Vaststelling**: Door een arts en/of een multidisciplinair team. * **Toestemming**: De beoordeling mag enkel gebeuren op vraag van en met toestemming van de patiënt. Een notaris kan dit niet afdwingen vanwege het beroepsgeheim. * **Gevolgen van wilsonbekwaamheid**: Een wilsonbekwame patiënt is niet in staat beslissingen te nemen over zijn gezondheid, levenskwaliteit of waardig sterven. Dit leidt tot de noodzaak van een vertrouwenspersoon en/of vertegenwoordiger. #### 3.4.1 Vertrouwenspersoon en vertegenwoordiger * **Vertrouwenspersoon**: Ontvangt op vraag van de patiënt informatie en staat de patiënt bij, al dan niet samen met de patiënt. De rol hiervan is recent uitgebreid (update WPR najaar 2023). * **Vertegenwoordiger**: Neemt beslissingen in het belang van de patiënt in zijn/haar plaats. Kan aangeduid zijn door de patiënt (bv. via zorgvolmacht) of een bewindvoerder zijn aangesteld door de vrederechter. * **Cascade**: De Wet Patiëntenrechten (WPR) voorziet in een specifieke cascade voor vertegenwoordiging. #### 3.4.2 Gevolgen voor hoogstpersoonlijke rechten * **Definitie**: Rechten die enkel door de persoon zelf uitgeoefend kunnen worden. * **Vervallen bij onbekwaamheid**: Bij wilsonbekwame of handelingsonbekwame personen vervallen deze rechten en kunnen ze **niet** door een vertegenwoordiger of bewindvoerder worden uitgeoefend. * **Voorbeelden van hoogstpersoonlijke rechten**: * Toestemming geven tot huwen. * Instellen van een vordering tot echtscheiding of nietigverklaring huwelijk. * Uitoefening van ouderlijk gezag. * Erkennen van een kind. * Verlenen van toestemming voor sterilisatie, adoptie, fertiliteitsbehandelingen. * Verzoek tot euthanasie. * Verlenen van toestemming tot bloedafname. * Maken of herroepen van een uiterste wilsbeschikking of testament. * Verzoek tot abortus. ### 3.5 Beoordeling van wilsbekwaamheid De beoordeling is een **medische of multidisciplinaire beoordeling** en vereist geen rechterlijk vonnis. #### 3.5.1 Kernvraag en vaardigheden * **Kernvraag**: Is de patiënt in staat tot een redelijke beoordeling van zijn belangen? * **Vereiste vaardigheden**: * **Informatieverwerking**: Informatie kunnen ontvangen, begrijpen, onthouden en geloven. * **Keuze maken en uitdrukken**: Voor- en nadelen kunnen afwegen en een vrijwillige en autonome beslissing communiceren naar de arts. #### 3.5.2 Nadruk op het besluitvormingsproces * **Belang van het proces**: De kwaliteit van het besluitvormingsproces (wilsvorming) is belangrijker dan het resultaat. Het gaat om de wijze waarop de zorgvrager tot een bepaald besluit is gekomen. * **Taakspecificiteit**: De eisen aan maturiteit kunnen variëren afhankelijk van de context en/of taak. #### 3.5.3 Vermoedens en bewijslast * **Volwassenen**: Er geldt een vermoeden van wilsbekwaamheid. Dit vermoeden kan enkel in twijfel getrokken worden bij gegronde redenen. De bewijslast ligt bij degene die het tegendeel beweert. * **Minderjarigen**: Er geldt een vermoeden van wilsonbekwaamheid, waarbij de bekwaamheid individueel beoordeeld moet worden. #### 3.5.4 Beoordeling van wilsbekwaamheid bij minderjarigen De beoordeling is: * **Niet arbitrair**: Er zijn geen vaste leeftijdsgrenzen. * **Individueel en op maat**: Het is een totaalbeeld dat rekening houdt met verschillende facetten zoals emotionele en intellectuele ontwikkeling, psycho-sociale context, opleidingsniveau, bevattingsvermogen en maturiteit. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Bekwaamheid | De algemene capaciteit om iets te beslissen, te beoordelen, te doen, te mogen of te kunnen. Dit concept omvat meerdere juridische en feitelijke dimensies relevant voor het uitoefenen van rechten en plichten. | | Rechtsbekwaamheid | Het juridisch bezitten van rechten en plichten. Iedere natuurlijke persoon in België is van nature rechtsbekwaam vanaf de geboorte tot het overlijden. | | Handelingsbekwaamheid | De mogelijkheid om de rechten die men bezit daadwerkelijk zelfstandig uit te oefenen. In principe begint dit vanaf 18 jaar, tenzij er specifieke wettelijke uitzonderingen van toepassing zijn. | | Wilsbekwaamheid (feitelijke bekwaamheid) | De actuele, feitelijke toestand waarbij een persoon in staat is om beslissingen te nemen of handelingen te verrichten, met name in medische context. Dit kan tijdelijk zijn door omstandigheden. | | Burgerlijk Wetboek (BW) | De verzameling wetten die de private rechtsbetrekkingen tussen burgers regelen, zoals afstamming, huwelijk, eigendom en contracten. Het bevat regels omtrent bekwaamheid en meerderjarigheid. | | Ontvoogde minderjarige | Een minderjarige die door een rechterlijke beslissing of door huwelijk, handelingsbekwaam wordt verklaard voor bepaalde rechtshandelingen, vaak vanaf 15 jaar. | | Zorgvolmacht | Een akte, meestal opgemaakt bij een notaris, waarbij een persoon (de mandant) een andere persoon (de lasthebber) aanstelt om beslissingen te nemen over zowel persoonlijke als vermogensrechtelijke zaken indien de mandant zelf onbekwaam wordt. | | Bewindvoerder | Een persoon die door de rechter wordt aangesteld om de goederen van een handelingsonbekwame meerderjarige te beheren en te vertegenwoordigen, na een gerechtelijk vonnis. | | Ouderlijk gezag | Het geheel van rechten en plichten dat ouders hebben ten aanzien van hun minderjarige kinderen, waaronder levensonderhoud, opvoeding en opleiding, en het beheer van hun goederen. | | Hoogstpersoonlijke rechten | Rechten die uitsluitend door de persoon zelf uitgeoefend kunnen worden en niet gedelegeerd kunnen worden aan een vertegenwoordiger of bewindvoerder, zoals het geven van toestemming tot huwen of het verzoek tot euthanasie. | | Taakspecificiteit | Het principe dat de vereisten voor bekwaamheid kunnen variëren afhankelijk van de complexiteit en context van de specifieke taak of beslissing die genomen moet worden. | | Multi-disciplinair team | Een groep van zorgprofessionals uit verschillende disciplines die samenwerken om een patiënt te beoordelen, te behandelen of te ondersteunen, bijvoorbeeld bij het vaststellen van wilsbekwaamheid. |