spreekwoordelijk.pdf

# Betekenis van Nederlandse spreekwoorden Dit document verkent de betekenis, oorsprong en figuurlijke toepassing van een selectie Nederlandse spreekwoorden in diverse contexten [1](#page=1) [2](#page=2) [3](#page=3) [4](#page=4). ### 1.1 Verklaring van spreekwoorden met voorbeelden #### 1.1.1 Begin en ontwikkeling * **Daar is de kiem gelegd**: Dit spreekwoord betekent figuurlijk dat het begin is gemaakt van iets, de oorsprong is gevormd, of dat de basis is gelegd voor een ontwikkeling, vaak in een negatieve context zoals een crisis of conflict [1](#page=1). > **Voorbeeld:** Als kind speelde ze graag met een bal, daar was de kiem gelegd voor haar latere carrière als voetbalster [1](#page=1). #### 1.1.2 Conflict en strategie * **Op het slagveld winnen**: Dit wordt figuurlijk bedoeld en slaat niet op een enkel gevecht, maar op het behalen van strategisch of politiek succes door oorlog. Het is een metafoor voor macht en overwinning in bredere zin [1](#page=1). > **Voorbeeld:** Zelfs de moedigste krijger kan niet altijd op het slagveld winnen zonder een goed plan [1](#page=1). #### 1.1.3 Drastische maatregelen * **De hakbijl bovenhalen**: Dit betekent dat iemand drastische maatregelen neemt of iets snel of rigoreus beëindigt [1](#page=1). > **Voorbeeld:** Ik kan niet geloven dat hij om die onschuldige reden de hakbijl bovenhaalt! [1](#page=1). #### 1.1.4 Generatieoverdracht * **Zoals de ouden zongen, zo piepen de jongen**: Dit houdt in dat wat ouderen doen of zeggen, jongeren overnemen; het gedrag van de oudere generatie beïnvloedt dat van de jongere [1](#page=1). > **Voorbeeld:** Omdat al mijn oudere broer hebben gevoetbald voetbal ik nu ook want zoals de ouden zongen zo piepen de jongen [1](#page=1). #### 1.1.5 Hulp en medelijden * **Barmhartige Samaritaan**: Een barmhartige Samaritaan is iemand die uit medelijden of goedheid hulp biedt aan een ander in nood [2](#page=2). > **Voorbeeld:** Hij gedroeg zich als een barmhartige Samaritaan door het dakloze gezin eten en warme kleren te geven [2](#page=2). #### 1.1.6 Conformiteit en dwingen * **In het gareel dwingen**: Dit betekent iemand met geweld in een bepaalde positie brengen [2](#page=2). #### 1.1.7 Zelfreflectie en schuld * **De hand in eigen boezem steken**: Dit betekent erkennen dat je zelf ook schuld hebt aan iets; zelfkritiek tonen [2](#page=2). > **Voorbeeld:** Na de mislukte groepsopdracht moesten de leerlingen de hand in eigen boezem steken en toegeven dat ze te laat waren begonnen [2](#page=2). #### 1.1.8 Daadkracht en besluitvorming * **Nagels met koppen slaan**: Dit houdt in: doortastend handelen, het nemen van doeltreffende maatregelen, knopen doorhakken [2](#page=2). > **Voorbeeld:** Na lang wachten hebben wij besloten nagels met koppen te slaan en het project te beginnen [2](#page=2). * **De knoop doorhakken**: Dit betekent een beslissing nemen na lang wikken en wegen; een einde maken aan het twijfelen [2](#page=2). > **Voorbeeld:** We twijfelden urenlang over onze vakantieplannen, maar uiteindelijk hakte ik de knoop door en boekte ik de reis naar Barcelona [2](#page=2). #### 1.1.9 Verborgen zaken en onverwachte problemen * **Er vallen nog lijken uit de kast**: Dit betekent dat er nog geheimen, verborgen problemen of onverwachte tegenvallers naar boven komen [2](#page=2). > **Voorbeeld:** Toen we het oude huis kochten, vielen er nog wat lijken uit de kast [2](#page=2). #### 1.1.10 Bereiken van doelen * **De kaap halen**: Dit betekent een bepaalde grens of mijlpaal bereiken of overschrijden [2](#page=2). > **Voorbeeld:** Ik wil dit semester de kaap van 90% aanwezigheid in alle lessen bereiken [2](#page=2). #### 1.1.11 Afspraken maken * **Beklonken**: Dit betekent vast afspreken, tot stand brengen [2](#page=2). > **Voorbeeld:** We hebben de deal beklonken en proosten nu op het succes [2](#page=2). #### 1.1.12 Verkopen of afstaan * **Iets slijten aan**: Dit betekent iets verkocht of afgestaan aan iemand anders [2](#page=2). > **Voorbeeld:** De oude fiets werd gesleten aan de buurjongen die er al lang naar verlangde [2](#page=2). #### 1.1.13 Uitbundig prijzen * **De loftrompet steken over iemand of iets**: Dit betekent iemand of iets uitbundig prijzen [3](#page=3). > **Voorbeeld:** De danscoach stak de loftrompet over zijn team omdat ze het zo goed hadden gedaan [3](#page=3). #### 1.1.14 Geluk en euforie * **Lichtroze wolk**: Dit wordt vaak gebruikt voor een periode van geluk, euforie, verliefdheid, zwangerschap of het prille ouderschap [3](#page=3). > **Voorbeeld:** Sinds de geboorte van haar zoontje leeft ze op een lichtroze wolk [3](#page=3). #### 1.1.15 Eindeloze consumptie of tijdverlies * **Een bodemloze put**: Dit verwijst naar iets of iemand waar alles spoorloos in verdwijnt [3](#page=3). > **Voorbeeld:** De kosten voor de renovatie van het oude gebouw bleken een bodemloze put, want er bleef maar geld in verdwijnen zonder zichtbaar resultaat [3](#page=3). #### 1.1.16 Hard werken * **Vol aan de bak**: Dit betekent hard werken, alles geven, tot het uiterste gaan [3](#page=3). > **Voorbeeld:** Dit schooljaar moeten we allemaal vol aan de bak gaan om te slagen [3](#page=3). #### 1.1.17 Oorsprong en ontstaan * **De bakermat zijn**: Dit verwijst naar de plaats waar iets is ontstaan, waar de oorsprong van iets ligt [3](#page=3). > **Voorbeeld:** De bakermat van ballet was 15de eeuw Italië [3](#page=3). #### 1.1.18 Steunen en aansluiten * **Zich scharen achter**: Dit betekent zich aansluiten bij of een persoon, idee of standpunt steunen [3](#page=3). > **Voorbeeld:** Ik schaar me achter mijn leraar, omdat ik vind dat hij gelijk heeft [3](#page=3). #### 1.1.19 Verbeteren en herstellen * **Iemand/iets gezond maken**: Deze uitdrukking betekent iets verbeteren of herstellen, vaak in figuurlijke zin (zoals een economie, bedrijf of organisatie) [4](#page=4). > **Voorbeeld:** Door jarenlang te investeren in duurzame projecten probeert de overheid de economie opnieuw gezond te maken [4](#page=4). #### 1.1.20 Op het nippertje goed aflopen * **Dubbeltje op zijn kant**: Dit betekent dat iets erg veel kans loopt om mis te gaan, maar het toch op het laatste moment nog goed afloopt [4](#page=4). > **Voorbeeld:** We hebben de deadline net gehaald, het was een dubbeltje op zijn kant [4](#page=4). #### 1.1.21 Alledaags en frequent voorkomend * **Schering en inslag**: Dit duidt op iets wat heel vaak voorkomt en normaal en alledaags is geworden [4](#page=4). > **Voorbeeld:** Het delen en verspreiden van nepnieuws op sociale media is tegewoordig schering en inslag [4](#page=4). #### 1.1.22 Invloedrijk persoon door geld * **Oliemagnaat**: Een magnaat is iemand met veel invloed, vooral door geld. Een oliemagnaat heeft veel invloed door geld verdiend met olie [4](#page=4). > **Voorbeeld:** Tijdens de oliecrisis werd de oliemagnaat nog rijker [4](#page=4). #### 1.1.23 Medeverantwoordelijk en meebeslissen * **Een vinger in de pap hebben**: Dit betekent mede verantwoordelijk zijn, meebeslissen [4](#page=4). > **Voorbeeld:** In het dorp heeft de burgemeester overal een vinger in de pap, want hij beslist mee over alles wat er gebeurt [4](#page=4). #### 1.1.24 In opkomst en groeiend * **In de lift zitten**: Dit betekent in opkomst zijn, stijgen, toenemen in belang of aantal [4](#page=4). > **Voorbeeld:** Na de coronajaren zit het aantal treinreizigers weer duidelijk in de lift [4](#page=4). > **Tip:** Bij het bestuderen van spreekwoorden is het nuttig om zowel de letterlijke als de figuurlijke betekenis te kennen, evenals de context waarin ze gebruikt worden [1](#page=1) [2](#page=2) [3](#page=3) [4](#page=4). > **Tip:** Probeer zelf zinnen te vormen met de spreekwoorden om je begrip te testen en te onthouden [1](#page=1) [2](#page=2) [3](#page=3) [4](#page=4). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Midscheeps | Betekent letterlijk in het midden van het schip, maar wordt ook figuurlijk gebruikt om aan te geven dat iets de middenklasse of de bevolking direct raakt, vaak met negatieve gevolgen zoals bij economische besparingen. | | Daar is de kiem gelegd | Dit betekent figuurlijk dat het begin is gemaakt van iets, de oorsprong is gevormd, of dat de basis is gelegd voor een ontwikkeling. Vaak wordt het gebruikt in een negatieve context, zoals het begin van een crisis of conflict. | | Op het slagveld winnen | Dit is figuurlijk bedoeld en slaat niet op een enkel gevecht, maar op het behalen van strategisch of politiek succes door middel van oorlog. Het is een metafoor voor macht en overwinning in bredere zin. | | De hakbijl bovenhalen | Betekent dat iemand drastische maatregelen neemt of iets snel en rigoureus beëindigt. Dit impliceert een harde, beslissende actie. | | Zoals de ouden zongen zo piepen de jongen | Dit spreekwoord geeft aan dat jongeren het gedrag of de uitspraken van ouderen overnemen. Het gedrag van de oudere generatie beïnvloedt dat van de jongere. | | Barmhartige Samaritaan | Dit is iemand die uit medelijden of goedheid hulp biedt aan een ander in nood. De uitdrukking benadrukt onbaatzuchtige hulpverlening aan iemand die het moeilijk heeft. | | In het gareel dwingen | Betekent iemand met geweld in een bepaalde, vaak onderdanige, positie brengen. Het impliceert controle en het beteugelen van iemands gedrag of aspiraties. | | De hand in eigen boezem steken | Dit betekent erkennen dat je zelf ook schuld hebt aan iets en zelfkritiek tonen. Het is een erkenning van eigen verantwoordelijkheid voor een negatieve situatie. | | Nagels met koppen slaan | Dit staat voor doortastend handelen, het nemen van doeltreffende maatregelen en knopen doorhakken. Het impliceert een daadkrachtige aanpak om tot resultaten te komen. | | Lijken uit de kast vallen | Dit betekent dat er nog geheimen, verborgen problemen of onverwachte tegenvallers naar boven komen. Vaak gebeurt dit bij het ontrafelen van een complex verleden of situatie. | | De kaap halen | Dit betekent een bepaalde grens of mijlpaal bereiken of overschrijden. Het wordt vaak gebruikt om een significant doel aan te duiden dat met moeite is bereikt. | | Beklonken | Dit betekent iets vast afspreken of tot stand brengen. Een deal of overeenkomst die definitief is geworden en niet meer ter discussie staat. | | Iets slijten aan | Betekent iets verkopen of afstaan aan iemand anders, vaak met de bijklank dat de verkoper er vanaf wil. Het kan ook implicieten dat het product niet van de beste kwaliteit is. | | De knoop doorhakken | Dit staat voor een beslissing nemen na lang wikken en wegen, en een einde maken aan het twijfelen. Het is een moment van definitieve keuze. | | Loftrompet steken over | Betekent iemand of iets uitbundig prijzen. Het is een uiting van grote waardering en lof. | | Lichtroze wolk | Dit verwijst naar een periode van geluk, euforie of intens geluk, vaak geassocieerd met verliefdheid, zwangerschap of het prille ouderschap. | | Bodemloze put | Iets of iemand waar alles spoorloos in verdwijnt, wat een constante stroom van verliezen of uitgaven impliceert zonder zichtbaar einde of resultaat. | | Vol aan de bak | Betekent hard werken, alles geven en tot het uiterste gaan. Het impliceert een periode van intensieve inspanning en toewijding. | | De bakermat zijn | Plaats waar iets is ontstaan, waar de oorsprong van iets ligt. Het wordt gebruikt om de oorsprongsplaats van culturen, bewegingen of ideeën aan te duiden. | | Zich scharen achter | Betekent zich aansluiten bij of een persoon, idee of standpunt steunen. Het impliceert steun en solidariteit met een bepaald doel of iemand. | | Sparen het land gezond | De uitdrukking betekent iets verbeteren of herstellen, vaak in figuurlijke zin zoals een economie, bedrijf of organisatie. Het is gericht op herstel en versterking. | | Dubbeltje op zijn kant | Dit beschrijft een situatie die erg veel kans heeft om mis te gaan, maar op het laatste moment toch nog goed afloopt. Het duidt op een risicovolle situatie die net goed is gekomen. | | Schering en inslag | Iets wat heel vaak voorkomt en daardoor normaal en alledaags is geworden. Het beschrijft de frequentie en de normaliteit van een bepaalde gebeurtenis of situatie. | | Oliemagnaat | Een magnaat is iemand met veel invloed, vooral door geld. Een oliemagnaat heeft dus veel invloed verworven door geld dat gerelateerd is aan de olie-industrie. | | Een vinger in de pap hebben | Medeverantwoordelijk zijn en mee beslissen in een bepaalde aangelegenheid. Het impliceert invloed en inspraak in een proces of besluitvorming. | | In de lift zitten | In opkomst zijn, stijgen, toenemen in belang of aantal. Het beschrijft een positieve trend van groei en toenemende populariteit of relevantie. |