25 - 26 Ppt. Rijk basismilieu deel 1 (1).pptx

# De inrichting van een klas als een architect Dit onderwerp beschrijft de essentie van het inrichten van een kleuterklas als een architect, met de nadruk op het creëren van een stimulerende en functionele leeromgeving. ## 1. Klasinrichting: meer dan een lokaal Het inrichten van een klas is cruciaal en beïnvloedt hoe kinderen zich voelen, gedragen en leren. Een uitnodigende en overzichtelijke inrichting is essentieel voor zowel kleuters als de leerkracht. Criteria voor een aantrekkelijke klasinrichting omvatten: * **Uitnodigend:** Voldoende licht, rustgevend, niet te veel prikkels. * **Overzichtelijk:** Duidelijke speelzones en hoeken, vlot verplaatsbare meubels. * **Autonomie:** Mogelijkheden voor kleuters om zelfstandig aan de slag te gaan. * **Terugtrekking:** Plaatsen waar kleuters zich rustig kunnen terugtrekken. * **Ruimtebenutting:** Ook aandacht voor buitenruimte en het creëren van 'lege' ruimtes voor zelfgekozen activiteiten. * **Bewegingsruimte:** Vlotte beweging doorheen de ruimte. ### 1.1 De kracht van de omgeving De omgeving heeft een directe invloed op het welzijn en het leerproces. Een rijke leeromgeving prikkelt de zintuigen, wekt nieuwsgierigheid en verwondering op. Aangezien spel voor kleuters de primaire leervorm is, moet de klasinrichting kinderen uitnodigen tot spel. ### 1.2 Aandachtspunten bij het inrichten van de klas De inrichting van een klas volgt een stappenplan: 1. **Richt het lokaal in als een architect:** Dit houdt in dat de ruimte wordt gestructureerd in speelzones en hoeken, met aandacht voor bewegingsvrijheid en een prikkelarm design. 2. **Voorzie een rijk basisaanbod:** Zorg voor kwalitatief en gevarieerd materiaal, zowel binnen als buiten. 3. **Kom tegemoet aan de basisbehoeften van kleuters:** Dit omvat fysieke, psychologische en sociale behoeften. 4. **Kijk als een prieelvogel:** Let op sfeer, esthetiek en de presentatie van materialen. 5. **Observeren, reflecteren, aanpassen:** De inrichting is een continu proces dat aangepast moet worden aan de behoeften van de kinderen. #### 1.2.1 Stap 1: Richt het lokaal in als een architect Dit betekent het systematisch indelen van de ruimte in speelzones of hoeken. * **Definitie hoek:** Een duidelijk herkenbare zone, al dan niet fysiek afgebakend, gereserveerd voor een bepaald type activiteit, met direct toegankelijk materiaal. Beslotenheid is een kenmerk, maar dit hoeft geen afscheiding te zijn met hoge kasten. Een speelzone kan ook afgebakend zijn met matten. * **Waarom hoeken?** Ze maken diverse activiteiten gelijktijdig mogelijk, verhelderen het keuzenaanbod, verhogen de concentratie en betrokkenheid, en nodigen uit tot spontaan spel. Het is belangrijk om niet te overdrijven met het aantal hoeken om een doolhof te vermijden. * **Welke hoeken?** Er zijn vaste hoeken zoals de bouwhoek, huishoek en beeldende hoek. Er kunnen ook rustige hoeken zijn voor individueel spel, en wisselende hoeken die thematisch worden aangepast. De onthaalhoek is vaak een centrale plek waar alle kleuters samenkomen. * **Plaatsing van de hoeken:** Een doordachte indeling is cruciaal. Houd rekening met: * Nabijheid van water (knutsel-, zand-, watertafel). * Scheiding van luidruchtige en rustige hoeken. * Uitwisseling tussen hoeken (bv. bouwhoek en huishoek). * Lichtinval (leeshoek, beeldende hoek). * Plaatsing van ontdektafels weg van drukke doorlooproutes. * Creëren van voldoende open ruimte voor beweging en zelf in te vullen activiteiten. * Beperken van het aantal tafels en stoelen. * Bepalen van de grootte van de hoeken. * **Recente tendens: 'Klas van de toekomst':** Dit concept kenmerkt zich door: * Minder vaste hoeken, meer open ruimte. * Minder stoelen, meer flexibiliteit en beweging (bv. met matten en poefjes). * Prikkelarme inrichting. * Mobiel meubilair. * Neutraal materiaal. * Meer gebruik van de buitenruimte. * Een combinatie van hoeken en open ruimte kan een gulden middenweg zijn. Hoeken moeten open blijven, met afbakening door tapijt of tape in plaats van hoge kasten. * Gebruik van verrijkingsdozen die kinderen zelf kunnen kiezen en in verschillende hoeken of speelzones kunnen gebruiken. * 'Loose parts' stimuleren creatief denken en kunnen op meerdere manieren en plaatsen ingezet worden. * Minder 'vaste' hoeken, met focus op lege hoeken, tapijtjes en koffers met spelmateriaal. * Klasdoorbrekend werken door hoeken te delen of co-teaching te faciliteren. #### 1.2.2 Stap 2: Voorzie een rijk basisaanbod De invulling en uitrusting van hoeken moet gericht zijn op het prikkelen, uitdagen en ondersteunen van de volledige ontwikkeling van kleuters, ongeacht thematisering. * **Gevarieerd aanbod aan hoeken/speelzones:** * **Leeftijd en ontwikkeling:** Houd rekening met de specifieke noden van de leeftijd. * **2,5-3 jarigen:** Knusse kring, herkenbare huishoek, rustig hoekje, grote bouwhoek en huishoek, ruimte voor beweging, experimenteermaterialen (zand, water), grote/grove materialen, concrete afbeeldingen. * **4-5 jarigen:** Belang van rollenspelruimte (bv. kapsalon, ziekenhuis), rustige hoeken voor concentratie, ruimte voor constructieactiviteiten, stappenplannetjes, pictogrammen, geïntegreerde ontluikende geletterdheid en wiskunde. * **Groei van hoeken:** De inrichting van hoeken evolueert mee met de leeftijd. Een bouwhoek voor een 2,5-jarige is anders dan voor een 4- of 5-jarige (bv. aangepaste materialen zoals bouwplannen met dezelfde schaal voor jongere kinderen, foto's van bouwplannen voor oudere kinderen). * **Verschillen tussen kinderen:** Houd rekening met talenten, interesses, noden, culturen, thuissituaties en gender. Talenteneilanden kunnen hierbij inspireren. * **Gelijke kansen:** Stimuleer hoekdoorbrekend spel en wees alert op genderstereotypen in speelgoed en hoeken. * **Leefwereld aansluiten:** Stem het aanbod af op de leefwereld van de kinderen. * **Ontwikkelingskansen en leergebieden:** Zorg voor een breed aanbod dat verschillende ontwikkelingsdomeinen en spelsoorten omvat, ook die domeinen waar de leerkracht zich minder comfortabel bij voelt. * **Materiaal en speelgoed:** * **Functies:** Materiaal inspireert, ondersteunt en verrijkt spel; het brengt kleuters samen door gezamenlijke aandacht. * **Criteria voor materiaal:** 1. **Doelgericht:** Wat is het doel van de hoek en het materiaal? Hoe draagt het bij aan de ontwikkeling? (bv. telefoon in huishoek voor sociale vaardigheden, bouwplannen voor wiskundig spel). 2. **Gevarieerd:** Regelmatig aanbod herbekijken, wisselen of aanvullen (bv. via themadozen of verrijkingsdozen). 3. **Speelbaar:** Degelijk, duurzaam, mag vuil worden, veilig en uitnodigend. * **Onbestemd materiaal (Loose parts):** Veelzijdige, onbestemde en makkelijk verplaatsbare materialen die kinderen uitnodigen tot eindeloos spel. Dit stimuleert fantasie, creativiteit, samenwerkingsvaardigheden en divergent denken. * **Verdere criteria voor kwaliteitsvolle hoeken:** * Levensecht en werkelijkheidsnabij materiaal. * Voldoende materiaal dat aanzet tot differentiatie. * Bevordering van creativiteit. * Aantrekkelijk, uitnodigend, toegankelijk en overzichtelijk materiaal. * Duurzaamheid en veiligheid. * Verrassende, nieuwe en uitdagende prikkels (bv. draagberrie). * Materialen die de verbeelding prikkelen ('loose parts', alledaagse materialen met een open einde). * Gevarieerde combinatiemogelijkheden die nieuw spel uitlokken. * Laat spel over meerdere hoeken uitdeinen. * Geleidelijke opbouw en voldoende spelmogelijkheden. * **Buitenruimte:** * Zie de buitenruimte als een verlengstuk van de binnenruimte, waar zaken mogelijk zijn die binnen minder vanzelfsprekend zijn (bv. blote-voeten-pad, buitentafel). * Ook een volledige exploratieplek met elementen zoals een wegkruiphoekje of schildersezel. * Creëer zones en gebruik materiaal dat buiten kan blijven (bv. tuinhuis, parcours). * Natuurspeelplaatsen en meer groen zijn aan te raden. #### 1.2.3 Stap 3: Kom tegemoet aan de basisbehoeften van kleuters * **Fysieke behoeften:** * Overzicht, structuur en sfeer in elke hoek. * Materiaal goed zichtbaar en geordend (soort/moeilijkheidsgraad). * Toegankelijkheid: open rekken, kasten, kleding aan hangers/haken. * Materiaal op kleuterhoogte. * Beslotenheid waar nodig (rustige hoek, leeshoek). * 'Veilige' ruimte voor onafgewerkte stukken. * Sfeer die past bij de bedoeling van de hoek. * **Psychologische behoeften:** * **Autonomie:** Organisatie die zelfstandigheid bevordert, ruimte voor plannen, inbreng bij inrichting, lege ruimte voor eigen initiatieven. * **Verbondenheid:** Stimuleren van interactie, herkenbaarheid (spiegels, vensters), stimuleren van samenwerken. * **Competentie:** Aanbod afstemmen op mogelijkheden en behoeften, voldoende uitdaging en succeservaringen, tentoonstellen van werk op een manier die kinderen mee bepalen. #### 1.2.4 Stap 4: Kijk als een prieelvogel * **Sfeer en esthetiek:** * Een gezellige en uitnodigende klas. * Keuze van kleuren, gebruik van planten, natuurmaterialen. * Sfeer in hoeken die past bij de bedoeling (bv. sfeer van thema bij zandbak). * **Presentatie van materialen:** * Zorgvuldig uitstallen. * Speluitnodigingen creëren door voorwerpen zo te plaatsen dat ze exploratie uitlokken (bv. boek over robots naast gerecycleerd materiaal). * **Vermijd te veel prikkels:** * Optimale hoeveelheid materiaal (niet te weinig, niet te veel). * Belang van de juiste prikkels, af te stemmen met een 'prikkelmeter'. #### 1.2.5 Stap 5: Observeren, reflecteren, aanpassen * Het inrichten van een leeromgeving is een continu proces. * Beantwoorden de klasinrichting en hoeken aan de behoeften van de kinderen? * Observeren van het basismilieu: komen talenten en interesses voldoende aan bod? Hebben kinderen voldoende ruimte? * **Kwaliteit van hoeken/speelzones observeren:** * Verrijking nodig? * Voldoende betrokkenheid? * Welke hoeken/materialen kiezen kinderen vaak/nooit? * Behoefte aan bepaalde activiteiten? * Belemmeringen? * Hoeken die minder aandacht krijgen. * Een hoek kan verraden waar de liefde van de leerkracht naartoe gaat. * **Observeren op stage:** * Wie speelt er waar? Welk materiaal wordt gebruikt? Wat doen kinderen ermee? Welk speltype? Welke ontwikkelingsdomeinen? * Interpretaties en conclusies trekken over betrokkenheid, welbevinden en aanspreking van de hoek. * Criteria voor een goede hoek toepassen. * Acties voor verrijking formuleren. > **Tip:** Het observeren van hoe kinderen omgaan met de ingerichte ruimte en materialen is essentieel om de effectiviteit van de inrichting te evalueren en aanpassingen te maken. > **Tip:** Overweeg het gebruik van 'loose parts' om de creativiteit en het probleemoplossend vermogen van kleuters te stimuleren. Dit type materiaal is veelzijdig en kan in diverse contexten worden ingezet. --- # Het voorzien van een rijk basisaanbod Een rijk basisaanbod in de klasomgeving is cruciaal voor het stimuleren van de ontwikkeling, nieuwsgierigheid en het welbevinden van kleuters, en dient als fundament voor diverse spel- en leeractiviteiten. ### 2.1 De kracht van de omgeving De fysieke omgeving van de klas heeft een directe invloed op hoe kleuters (en leerkrachten) zich voelen, gedragen en leren. Een uitnodigende omgeving prikkelt de zintuigen, voedt de nieuwsgierigheid en nodigt uit tot ontdekking. Spel is hierbij de centrale motor voor leren en het verwerken van ervaringen. ### 2.2 Aandachtspunten bij het inrichten van de klas Het inrichten van een klas omvat verschillende stappen, waaronder het conceptualiseren van de ruimte als een architect, het voorzien van een rijk basisaanbod, het tegemoetkomen aan basisbehoeften, het observeren vanuit een vogelperspectief en het continu reflecteren en aanpassen. #### 2.2.1 De klas inrichten als een architect Dit houdt in dat de ruimte wordt georganiseerd in speelzones of hoeken. Een hoek is een duidelijk herkenbare zone, al dan niet fysiek afgebakend, gereserveerd voor een specifiek type activiteit met direct toegankelijk materiaal. Hoewel beslotenheid kenmerkend is, hoeven afbakeningen niet altijd door hoge kasten te gebeuren, maar kunnen ook met matten of tape worden gerealiseerd, wat kan leiden tot een meer open "speelzone". **Waarom hoeken?** * Maakt een grote verscheidenheid aan activiteiten tegelijkertijd mogelijk. * Maakt het keuzeaanbod overzichtelijker. * Verhoogt de concentratie en betrokkenheid bij het spel. * Zorgt voor een directe uitnodiging tot spontaan spel. Het is belangrijk om niet te overdrijven met het aantal afgebakende hoeken en de plaatsing ervan te overwegen om een doolhof te vermijden. Vaak zijn er vaste hoeken (bv. bouwhoek, huishoek, beeldende hoek) en wisselende hoeken die thematisch kunnen worden aangepast. Ook een onthaalhoek waar alle kleuters kunnen samenkomen is belangrijk. **Plaatsing van de hoeken:** * Nabijheid van water voor knutsel-, zand- of watertafels. * Scheiding tussen luidruchtige en rustige hoeken. * Mogelijkheden voor uitwisseling tussen bijvoorbeeld de bouwhoek en de huishoek. * Gekozen lichtinval voor leeshoeken of beeldende hoeken. * Ontdektafels niet op drukke doorlooproutes plaatsen. * Huishoek en winkel op enige afstand om het "winkelen" te stimuleren. * Voldoende open ruimte voor beweging. * Ruimte die kinderen zelf kunnen invullen. Een recente tendens is de "klas van de toekomst", die zich kenmerkt door minder vaste hoeken, meer open ruimte, flexibiliteit, prikkelarmoede en mobiliteit. Dit kan betekenen minder tafels en stoelen, meer matten en poefs, en een focus op zelfstandigheid en zelfredzaamheid. Een gulden middenweg kan een combinatie zijn, waarbij hoeken wel blijven bestaan maar zo open mogelijk worden ingericht, zonder torenhoge kasten. #### 2.2.2 Voorzie een rijk basisaanbod: binnen én buiten Dit houdt in dat de hoeken en speelzones worden ingericht met oog voor een gevarieerd aanbod dat de volledige ontwikkeling van kleuters prikkelt, uitdaagt en ondersteunt. **Gevarieerd aanbod per leeftijd:** * **2,5-3 jarigen:** Nadruk op een huiselijke klas met een knusse kring, een herkenbare huishoek, knuffels en een rustig hoekje. De huishoek en bouwhoek mogen veel ruimte innemen. Belangrijk zijn ook experimenteermaterialen (zand, water) en grove materialen. Concrete afbeeldingen helpen bij het verduidelijken van afspraken. * **4-5 jarigen:** Grotere focus op de huishoek/ruimte voor rollenspel (die kan transformeren naar bv. kapsalon, ziekenhuis). Ook rustige hoeken voor activiteiten die concentratie vereisen zijn belangrijk. Grote interesse in constructieactiviteiten vraagt ruimte. Stappenplannetjes, pictogrammen en geïntegreerde ontluikende geletterdheid en wiskunde zijn relevant. **Groei van hoeken doorheen de kleuterschool:** De inrichting van hoeken evolueert met de leeftijd. Zo kan een bouwhoek bij jongere kleuters werken met bouwplannen op dezelfde schaal als het bouwmateriaal, terwijl oudere kleuters foto's van gebouwen of gebouwde constructies gebruiken. Een winkelhoek kan ook verschillen per leeftijd, met meer eenvoudige materialen voor jongere kinderen en complexere scenario's voor oudere kinderen. **Rekening houden met verschillen tussen kinderen:** Dit omvat talenten, interesses, noden, culturen, thuissituaties en genderverschillen. Het concept van "Talentenilanden" kan hierbij helpen. Gelijkekansen voor jongens en meisjes worden bevorderd door hoekdoorbrekend spel en het aanbieden van een breed scala aan speelgoed dat niet gendergebonden is. Aansluiten bij de leefwereld van de kinderen is essentieel. **Rekening houden met ontwikkelingskansen, leergebieden en spelsoorten:** Het is belangrijk dat alle ontwikkelingsdomeinen, leergebieden en spelsoorten evenredig aan bod komen, zowel binnen een hoek als in het algemeen klassenaanbod. Materialen moeten uitnodigen tot diverse spelvormen en de ontwikkeling stimuleren. **Materiaal en speelgoed:** Speelgoed heeft twee belangrijke functies: het inspireren, ondersteunen en verrijken van het spel, en het samenbrengen van kleuters door gezamenlijke aandacht voor een situatie of voorwerp. * **Criterium 1: Doelgericht?** Welk doel heeft de hoek en het materiaal? Hoe draagt het bij aan de ontwikkeling? Bijvoorbeeld, een telefoon in de huishoek lokt sociaal spel uit, terwijl bouwplannen wiskundig spel stimuleren. De leerkracht observeert en stimuleert het spel. * **Criterium 2: Gevarieerd?** Het aanbod moet regelmatig herbekeken, gewisseld of aangevuld worden, bijvoorbeeld via themadozen of verrijkingsdozen. * **Criterium 3: Speelbaar speelgoed?** Materiaal moet degelijk, duurzaam, veilig, uitnodigend en aantrekkelijk zijn. Zelfgemaakt materiaal moet stevig zijn. **Basisaanbod met onbestemd materiaal: Loose parts** Dit zijn veelzijdige, onbestemde en makkelijk verplaatsbare materialen die kinderen uitnodigen om er op oneindig veel manieren mee aan de slag te gaan. Denk aan houten blokken, zand, maar ook aan natuurlijke materialen of gerecyclede voorwerpen. Loose parts stimuleren fantasie, creativiteit, samenwerkingsvaardigheden en zelfvertrouwen. Ze sluiten aan bij de zone van naaste ontwikkeling en bevorderen divergent denken. **Verdere criteria voor kwaliteitsvolle hoeken:** * **Levensecht en werkelijkheidsnabij materiaal:** Voldoende materiaal, aanzetten tot differentiatie, creativiteit bevorderen, aantrekkelijk, uitnodigend, toegankelijk, overzichtelijk en duurzaam. * **Verrassende prikkels:** Gebruik van "vreemde", nieuwe en uitdagende materialen zoals een bed of draagberrie in de klas, of materialen die de verbeelding prikkelen zoals loose parts. * **Geleidelijke opbouw en voldoende spelmogelijkheden.** * **Mogelijkheid om spel over meerdere hoeken te laten uitdeinen.** **Waar leg je materiaal?** Bepaalde materialen kunnen op meerdere plaatsen in de klas gebruikt worden. De keuze om kinderen mee te laten beslissen waar ze het materiaal gebruiken, stimuleert autonomie en mede-eigenaarschap. **De buitenruimte:** De buitenruimte is een waardevol verlengstuk van de binnenruimte, waar activiteiten mogelijk zijn die binnen minder vanzelfsprekend zijn (bv. blote-voeten-pad, grote constructies). Het kan een volwaardige exploratieplek zijn met zones voor verschillende spelvormen. Natuurspeelplaatsen en meer groen dragen bij aan een rijke buitenomgeving. #### 2.2.3 Kom tegemoet aan de basisbehoeften van kleuters Dit omvat zowel fysieke als psychologische behoeften. **Fysieke behoeften:** * **Overzicht en structuur:** Materialen goed zichtbaar opstellen, ordenen naar soort en/of moeilijkheidsgraad. * **Toegankelijkheid:** Open rekken, kasten, hangers of haken gebruiken zodat kinderen zelfstandig bij het materiaal kunnen. * **Beslotenheid:** Zeker in rustige hoeken, leeshoeken of huishoeken, om een gevoel van veiligheid te creëren. * **"Veilige" ruimte:** Voor onafgewerkte stukken waar kinderen zonder andere activiteiten te hinderen verder kunnen werken. * **Sfeer:** De inrichting moet passen bij de bedoeling van de hoek en het type spel dat het lokt. **Psychologische behoeften:** * **Nood aan autonomie:** De klas moet kinderen de ruimte geven om zelfstandig te opereren, plannen uit te voeren en inbreng te hebben bij de klasinrichting. Een lege ruimte of hoek kan kinderen met eigen ideeën stimuleren. * **Nood aan verbondenheid:** De klasinrichting moet interactie stimuleren en kinderen moeten zichzelf herkennen in de omgeving (spiegels en vensters). Spiegels helpen kinderen zichzelf te zien, terwijl vensters een bredere blik op de wereld kunnen bieden via divers materiaal. * **Nood aan competentie:** Het aanbod moet zijn afgestemd op de mogelijkheden en behoeften van kleuters, voldoende uitdaging bieden en kansen op succeservaringen garanderen. De tentoonstelling van werk door kleuters, en hun inspraak hierin, is belangrijk. #### 2.2.4 Kijk als een prieelvogel Dit staat voor aandacht voor sfeer en esthetiek, en de presentatie van materialen. * **Sfeer en esthetiek:** Een gezellige en uitnodigende klas door het gebruik van kleuren, planten en passende spelmaterialen. De sfeer in hoeken moet passen bij hun doel. * **Presentatie van materialen:** Zorgvuldig uitstalde materialen, met speluitnodigingen die exploratie en verkenning uitlokken. * **Vermijd te veel prikkels:** Een optimale hoeveelheid materiaal is belangrijk. De "prikkelmeter" kan helpen bij het vinden van de juiste balans. #### 2.2.5 Observeren, reflecteren, aanpassen Het inrichten van een leeromgeving is een voortdurend proces. * **Beantwoorden de inrichting de behoeften?** Door te observeren, reflecteren en waar nodig aan te passen, kan nagegaan worden of de klasinrichting en hoeken voldoen aan de behoeften van de kinderen. Komen talenten en interesses voldoende aan bod? Is er voldoende ruimte? * **Kwaliteit van hoeken/speelzones:** Observeren helpt om te bepalen of een hoek verrijking nodig heeft, hoe betrokken kinderen zijn, welke hoeken en materialen vaak gekozen worden, welke activiteiten men nodig heeft, en welke belemmeringen er zijn. * **Op stage:** De observatie van hoeken en speelzones is cruciaal. Dit omvat het vaststellen van wie er speelt, welke materialen gebruikt worden, wat kinderen doen, welke spelsoorten en ontwikkelingsdomeinen aan bod komen. Hieruit kunnen interpretaties en conclusies getrokken worden over betrokkenheid, welbevinden en de aantrekkelijkheid van de hoek, om vervolgens acties voor verrijking te ondernemen. --- # Basisbehoeften en observatie in de leeromgeving Hieronder volgt een gedetailleerde studiegids voor het onderwerp "Basisbehoeften en observatie in de leeromgeving", gebaseerd op de verstrekte documentatie van pagina 73-79. ## 3. Basisbehoeften en observatie in de leeromgeving Dit onderwerp belicht het belang van het voldoen aan de fysieke en psychologische basisbehoeften van kleuters door middel van een rijke en uitnodigende leeromgeving, en benadrukt de noodzaak van observatie, reflectie en aanpassing hiervan. ### 3.1 De kracht van de omgeving De leeromgeving heeft een directe invloed op hoe kinderen zich voelen, gedragen en leren. Een omgeving die uitnodigt tot ontwikkeling, nieuwsgierigheid en verwondering is cruciaal. Spel is de primaire manier waarop kleuters leren, ervaringen verwerken en indrukken oefenen. Een belangrijke vraag bij het inrichten van de klas is dus: "Kunnen kinderen hier spelen?" ### 3.2 Stappenplan voor het inrichten van de klas Het inrichten van een klas kan worden gestructureerd aan de hand van vijf stappen: #### 3.2.1 Stap 1: Richt het lokaal in als een architect Dit houdt in dat de leerkracht de ruimte zodanig indeelt dat deze de ontwikkeling van kleuters stimuleert en de eigen visie van de leerkracht weerspiegelt. Het creëren van duidelijk herkenbare speelzones of hoeken is hierbij essentieel. * **Definitie Hoek:** Een hoek is een duidelijk herkenbare zone, al dan niet fysiek afgebakend, gereserveerd voor een specifiek type activiteit, met het benodigde materiaal direct toegankelijk. Beslotenheid is kenmerkend, maar dit hoeft niet altijd door hoge kasten te gebeuren; het kan ook door tapijten of tape voor een "speelzone". * **Doel van hoeken:** * Maakt een grote verscheidenheid aan activiteiten tegelijkertijd mogelijk. * Maakt het keuzeaanbod overzichtelijker. * Verhoogt de concentratie en betrokkenheid bij het spel. * Dient als directe uitnodiging tot spontaan spel. * **Soorten hoeken:** Er zijn vaak vaste hoeken (bv. bouwhoek, huishoek, beeldende hoek) en wisselende hoeken (bv. een huishoek die een kapsalon wordt). Een onthaal- of kringhoek waar alle kleuters samenkomen is ook gebruikelijk. * **Plaatsing van hoeken:** Houd rekening met grondregels zoals nabijheid van water (knutselhoek), plaatsing van luidruchtige hoeken ten opzichte van rustige hoeken, en de interactie tussen hoeken (bv. bouwhoek en huishoek). Creëer voldoende open ruimte voor beweging. * **Recente tendensen ("Klas van de toekomst"):** * Minder hoeken, meer open ruimte. * Minder stoelen, meer flexibiliteit en mobiliteit. * Prikkelarme omgeving met neutraal materiaal. * Gebruik van matten, poefs en verplaatsbare elementen. * Minder vaste hoeken, meer gebruik van lege hoeken, tapijten en "verrijkingsdozen". * Klasdoorbrekend werken door hoeken te delen of samen te voegen. #### 3.2.2 Stap 2: Voorzie een rijk basisaanbod: binnen én buiten Dit houdt in dat er veilig, duurzaam en fantasie-stimulerend materiaal wordt voorzien dat aangepast is aan de leeftijd en ontwikkeling van de kleuters. Er is een verschil tussen het basisaanbod en verrijkingsdozen. * **Gevarieerd aanbod:** Houd rekening met leeftijd, ontwikkeling en leeftijdsgebonden noden. * **2,5-3 jarigen:** Knusse kring, herkenbare huishoek, eventueel rustig hoekje, veel ruimte voor beweging, experimenteermateriaal (zand, water), grote/grove materialen, concrete afbeeldingen/foto's. * **4-5 jarigen:** Belang van rollenspelruimte (die kan veranderen afhankelijk van thema), rustige hoeken voor concentratie, ruimte voor constructieactiviteiten, stappenplannen bij activiteiten, ontluikende geletterdheid en wiskunde geïntegreerd. * **Groei van hoeken doorheen de kleuterschool:** De inrichting van een hoek evolueert met de leeftijd. Een bouwhoek voor een 2,5-jarige is anders dan voor een 4- of 5-jarige (bv. verschil in bouwplannen: schaal van bouwmateriaal, foto's van bouwplannen, foto's van gebouwen). * **Rekening houden met verschillen tussen kinderen:** * Talenten, interesses en noden, culturen, thuissituaties, gender. * "Talenteneilanden" (zie bijlage 8.3.5). * Gelijke kansen voor jongens en meisjes, door hoekdoorbrekend spel te stimuleren. * Aansluiten bij de leefwereld. * **Rekening houden met ontwikkelingskansen, leergebieden en spelsoorten:** Zorg dat elk ontwikkelingsdomein evenredig aan bod komt, zowel in de hoeken als in het aanbod. * **Materiaal en speelgoed:** * **Functies:** Inspireert, ondersteunt en verrijkt spel; brengt kleuters samen. * **Criteria voor kwaliteitsvol speelgoed:** * **Doelgericht:** Welk doel heeft de hoek en het materiaal voor ogen? Hoe draagt het bij aan de ontwikkeling? (bv. telefoon in huishoek lokt sociaal spel uit). * **Gevarieerd:** Regelmatig aanbod herbekijken, wisselen of aanvullen (bv. via themadozen of verrijkingsdozen). * **Speelbaar:** Degelijk, duurzaam, mag vuil worden, veilig, uitnodigend en aantrekkelijk. * **Onbestemd materiaal (Loose parts):** Veelzijdige, onbestemde materialen die uitnodigen tot oneindig veel spelvormen (bv. houten blokken, natuurmaterialen). Stimuleert fantasie, creativiteit en samenwerkingsvaardigheden. * **Verdere criteria voor kwaliteitsvolle hoeken:** * Levensecht en werkelijkheidsnabij materiaal. * Voldoende materiaal, aanzet tot differentiatie. * Bevordert creativiteit, is aantrekkelijk, uitnodigend, toegankelijk, overzichtelijk en duurzaam. * Verras met 'vreemde', nieuwe en uitdagende prikkels (bv. draagberrie). * Kies voor materialen die de verbeelding prikkelen (open eind/open ended materialen). * Laat spel over meerdere hoeken uitdeinen. * Voldoende spelmogelijkheden. * **Gebruik van buitenruimte:** De buitenruimte is een verlengstuk van de binnenruimte, waar dingen mogelijk zijn die binnen minder vanzelfsprekend zijn (blote-voeten-pad, watertafel, grote constructies). Het kan een volledige exploratieplek zijn, met zones zoals een wegkruiphoek of schildersezel. #### 3.2.3 Stap 3: Kom tegemoet aan de basisbehoeften van kleuters Dit betekent dat de omgeving fysieke en psychologische noden van de kinderen ondersteunt. * **Fysieke behoeften:** * **Overzicht, structuur en sfeer:** Materialen zichtbaar opstellen, ordenen naar soort/moeilijkheidsgraad. * **Toegankelijkheid:** Open rekken, kasten, kleding aan hangers, zodat kinderen zelfstandig aan materiaal kunnen. * **Beslotenheid:** Zorgen voor afgebakende ruimtes waar nodig (bv. rustige hoek, leeshoek). * **Veilige ruimte:** Voor onafgewerkte stukken, zonder andere activiteiten te hinderen. * **Sfeer:** Aangepast aan de bedoeling van de hoek, uitnodigend en ingekleed. * **Psychologische behoeften:** * **Nood aan autonomie:** Klas zo organiseren dat kinderen in zelfstandigheid kunnen groeien, ruimte krijgen om plannen uit te voeren, inspraak hebben in klasinrichting. Lege ruimtes of hoeken om zelf iets te ondernemen. Een hoek hoeft niet altijd af te zijn; kleuters kunnen zelf benoemen wat ze ermee willen doen. * **Nood aan verbondenheid:** Klasinrichting die interactie stimuleert. Kinderen die zichzelf herkennen in de omgeving (bv. spiegels, materialen uit hun leefwereld). Vensters die de blik op de wereld verruimen (bv. poppen uit verschillende culturen). Tentoonstellen van werk dat kinderen zelf mee bepalen. * **Nood aan competentie:** Aanbod afstemmen op mogelijkheden en noden, voldoende uitdaging bieden, kansen op succeservaringen. Het moet aansluiten op het ontwikkelingsniveau. #### 3.2.4 Stap 4: Kijk als een prieelvogel Dit focust op de sfeer en esthetiek van de klas en de presentatie van materialen. * **Sfeer en esthetiek:** Een gezellige en uitnodigende plaats creëren door gebruik van kleuren, planten, natuurmaterialen. Zorg voor sfeer in de hoeken. * **Presentatie van materialen:** Zorgvuldig uitstallen, speluitnodigingen creëren waarbij voorwerpen exploratie en verkenning uitlokken (bv. boek over robots naast gerecycleerd materiaal). * **Vermijd te veel prikkels:** Een optimale hoeveelheid materiaal is belangrijk. Raadpleeg de "prikkelmeter" voor advies. #### 3.2.5 Stap 5: Observeren, reflecteren, aanpassen Het inrichten van een leeromgeving is een voortdurend proces. * **Evaluatie van de leeromgeving:** Beantwoordt de klasinrichting aan de behoeften van de kinderen? Komen talenten en interesses voldoende aan bod? Is er voldoende ruimte? * **Kwaliteit van hoeken/speelzones:** Observeer om te bepalen of verrijking nodig is, of er voldoende betrokkenheid is, welke hoeken/materialen vaak of nooit gekozen worden, welke belemmeringen er zijn, en welke hoeken/speelzones meer aandacht vragen. * **Tip:** Een hoek verraadt waar de liefde van de leerkracht naartoe gaat. * **Observeren op stage:** * Observeer wie er speelt, welk materiaal gebruikt wordt, welk soort spel, en welke ontwikkelingsdomeinen aan bod komen. * Interpreteer de observaties: Wat zegt dit over de betrokkenheid en het welbevinden van de kinderen? Spreekt de hoek aan en waarom wel/niet? * Maak conclusies om acties voor verrijking te ondernemen. > **Tip:** Het continu observeren, reflecteren en aanpassen van de leeromgeving is essentieel om te garanderen dat deze optimaal aansluit bij de steeds veranderende behoeften en interesses van de kleuters. > **Voorbeeld:** Een leerkracht merkt op dat de bouwhoek nauwelijks gebruikt wordt. Na observatie constateert de leerkracht dat het materiaal beperkt is tot standaard blokken. De leerkracht besluit verrijkingsmateriaal toe te voegen, zoals verschillende soorten hout, schroeven en moeren, en bouwplannen. Na deze aanpassing wordt de bouwhoek veel actiever gebruikt. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Rijk basismilieu | Een omgeving die rijk is aan stimulansen, materialen en uitdagingen die de ontwikkeling en het welbevinden van kinderen bevorderen. Het omvat zowel de fysieke inrichting als het aanbod aan activiteiten en materialen. | | Hoek/Speelzone | Een duidelijk herkenbare, soms fysiek afgebakende, zone in de klas die gereserveerd is voor een specifiek type activiteit en waar het nodige materiaal direct toegankelijk is. | | Klasinrichting | De manier waarop een klaslokaal wordt ingericht, inclusief de plaatsing van meubilair, speelhoeken, en de algemene organisatie van de ruimte om een optimale leeromgeving te creëren. | | Open ruimte | Ruimte in de klas die niet is afgebakend of gereserveerd voor specifieke activiteiten, waardoor kinderen vrij kunnen bewegen, spelen of de ruimte naar eigen inzicht kunnen invullen. | | Uitnodigend | Een omgeving die kinderen aantrekt en stimuleert tot deelname aan activiteiten, door middel van esthetische kwaliteiten, duidelijke speluitnodigingen en beschikbare materialen. | | Prikkelarm | Een omgeving die niet overmatig veel visuele of auditieve prikkels bevat, wat kan bijdragen aan een rustigere sfeer en betere concentratie bij jonge kinderen. | | Flexibel | Meubilair of inrichting die gemakkelijk kan worden aangepast of verplaatst om aan te sluiten bij veranderende behoeften, activiteiten of spelconcepten. | | Mobiel | Meubilair dat ontworpen is om gemakkelijk te verplaatsen, wat bijdraagt aan de flexibiliteit van de klasinrichting. | | Zelfstandigheid | Het vermogen van kinderen om taken en activiteiten zelfstandig uit te voeren zonder constante begeleiding, aangemoedigd door een geschikte omgeving en materialen. | | Zelfredzaamheid | Het vermogen van kinderen om voor zichzelf te zorgen en zelfstandig beslissingen te nemen in verschillende situaties, wat bevorderd wordt door een omgeving die kansen biedt voor oefening. | | Loose parts | Veelzijdige, onbestemde en makkelijk verplaatsbare materialen die kinderen uitnodigen om er op oneindig veel manieren mee aan de slag te gaan, wat creativiteit en fantasie stimuleert. | | Hoekdoorbrekend spel | Spelactiviteiten die zich niet beperken tot één specifieke hoek of zone, maar zich uitbreiden over verschillende delen van de klas of zelfs buiten. | | Verrijkingsdozen | Dozen gevuld met extra materialen die bedoeld zijn om bestaande hoeken of spelactiviteiten te verdiepen en te verrijken. | | Talenteneilanden | Een concept waarbij verschillende zones in de klas zijn ingericht om specifieke talenten of interesses van kinderen te stimuleren en te ondersteunen. | | Leefwereld | De dagelijkse ervaringen, interesses en culturele achtergrond van de kinderen, waaraan de leeromgeving en het aanbod zoveel mogelijk moeten aansluiten. | | Ontwikkelingskansen | Mogelijkheden voor kinderen om verschillende aspecten van hun ontwikkeling te verkennen en te bevorderen, zowel cognitief, sociaal-emotioneel als fysiek. | | Leergebieden | Specifieke domeinen van leren die aan bod komen in het onderwijs, zoals taal, wiskunde, motorische ontwikkeling, etc. | | Spelsoorten | Verschillende typen spel die kinderen hanteren, zoals fantasiespel, constructiespel, sensopathisch spel, rollenspel, etc. | | Basisbehoeften | Fundamentele psychologische en fysieke noden van kinderen, zoals autonomie, verbondenheid en competentie, die vervuld moeten worden voor optimaal welbevinden en leren. | | Autonomie | De behoefte aan zelfbestuur en onafhankelijkheid, waarbij kinderen de ruimte krijgen om eigen keuzes te maken en plannen uit te voeren. | | Verbondenheid | De behoefte aan sociale interactie, acceptatie en het gevoel deel uit te maken van een groep, wat gestimuleerd kan worden door de klasinrichting. | | Competentie | De behoefte om zich bekwaam te voelen en succeservaringen op te doen, waarbij het aanbod is afgestemd op de mogelijkheden en behoeften van de kinderen. | | Sfeer en esthetiek | De algehele sfeer en visuele aantrekkelijkheid van de klas, die bijdraagt aan een prettige en stimulerende leeromgeving. | | Speluitnodigingen | Creatieve presentaties van materialen die kinderen uitlokken tot exploratie, verkenning en spel. | | Prikkelmeter | Een hulpmiddel of concept dat helpt bij het bepalen van de optimale hoeveelheid prikkels in een leeromgeving om overstimulatie te vermijden. | | Observeren | Het systematisch waarnemen van kinderen en hun interacties in de leeromgeving om inzicht te krijgen in hun gedrag, spel en ontwikkeling. | | Reflecteren | Het kritisch nadenken over de observaties en de eigen rol als leerkracht, met als doel het leerproces en de leeromgeving te verbeteren. | | Aanpassen | Het wijzigen van de klasinrichting, materialen of activiteiten op basis van observaties en reflecties om beter aan te sluiten bij de behoeften van de kinderen. |