GP 13.pdf

# Psychologische gevolgen van chronische ziekte Dit onderwerp behandelt de psychologische en emotionele reacties van patiënten op chronische ziekten, inclusief copingmechanismen en aanpassingsprocessen. ### 1.1 Reacties op de diagnose van chronische ziekte De diagnose van een chronische ziekte kan leiden tot diverse psychologische en emotionele reacties. Deze reacties zijn afhankelijk van het type ziekte en de manier waarop de diagnose wordt gesteld. Sommige aandoeningen, zoals een beroerte, kunnen direct een significante impact hebben, wat vaak leidt tot depressie en angst. Bij andere ziekten kan de diagnose geleidelijk plaatsvinden, wat een ander aanpassingsproces vereist [2](#page=2) [3](#page=3). #### 1.1.1 Indeling van reacties Vroege modellen, zoals die van Morse en Johnson maken onderscheid tussen indicatieve reacties (zoals ontkenning en angst) en copingreacties (gedrag dat gericht is op aanpassing). Later, Holland en Gover-Piels introduceerden een gefaseerd model dat begint met ongeloof en angst na de diagnose, gevolgd door een periode van dysforie en uiteindelijk acceptatie en optimisme. Hoewel deze modellen nuttig zijn, verloopt het aanpassingsproces niet altijd lineair en kunnen fasen elkaar overlappen [1](#page=1) [2](#page=2). #### 1.1.2 Specifieke psychologische reacties * **Angst en depressie:** Veel patiënten met chronische aandoeningen ervaren angst en depressie. Na een hartaanval heeft bijvoorbeeld 20% van de patiënten depressieve symptomen en 30% angst. Na een beroerte kan tot 25% van de patiënten depressie ontwikkelen. Hersenschade kan leiden tot depressie en gegeneraliseerde angst [2](#page=2) [3](#page=3). * **Niet-afhankelijke angst:** Zelfs bij aandoeningen die niet direct levensbedreigend zijn, zoals diabetes, ervaren veel patiënten angst en depressie. Bij diabetes is 2/3 van de patiënten depressief en/of angstig [3](#page=3). * **Diabetes distress:** Dit is een bredere, ziekte-specifieke angst die gerelateerd is aan de emotionele en mentale belasting van het omgaan met diabetes [3](#page=3). * **Kanker:** Bij kankerpatiënten rapporteert 70% angst over de toekomst. Dit wordt beïnvloed door de specifieke diagnose, de behandeling, langdurige effecten en het verwachtingspatroon [3](#page=3). * **Levensbedreigende ziekten:** Dagelijks management van levensbedreigende ziekten kan leiden tot depressie en angst [3](#page=3). * **Posttraumatische stressstoornis (PTSS):** PTSS kan optreden na stressvolle gebeurtenissen, zoals opname op een intensive care afdeling. Bij COVID-19 patiënten ontwikkelde 10% na ontslag PTSS-symptomen [6](#page=6). * **Reacties op het einde van behandeling:** Na een succesvolle behandeling kunnen patiënten ambivalente gevoelens ervaren, zoals een gevoel van verlatenheid [6](#page=6). #### 1.1.3 Factoren die psychologische reacties beïnvloeden Verschillende factoren beïnvloeden de psychologische en psychosociale uitkomsten van chronische ziekte: * **Individuele factoren:** Een geschiedenis van stress, beperkte copingvaardigheden en sociale steun kunnen depressie verergeren. De stadia van de ziekte-ervaring spelen ook een rol [4](#page=4). * **Ziekte-specifieke factoren:** Chronische ziekte kan leiden tot een verandering in de identiteit en het zelfbeeld van een persoon [4](#page=4). * **Sociale en contextuele factoren:** De sociale en fysieke omgeving waarin de patiënt zich bevindt, beïnvloedt de ervaringen [4](#page=4). ### 1.2 Aanpassingsprocessen en copingmechanismen Het omgaan met een chronische ziekte vereist aanzienlijke aanpassing van de patiënt. Dit omvat zowel psychologische als gedragsmatige strategieën [2](#page=2). #### 1.2.1 De centrale rol van de ziekte-ervaring Chronische ziekte transformeert de manier waarop mensen hun leven leiden. Het kan leiden tot een gevoel van verlies, een veranderde identiteit, en uitdagingen in rolvervulling en sociale participatie. De ziekte kan het zelfbeeld aantasten, vooral bij jongeren [4](#page=4) [5](#page=5). #### 1.2.2 Copingstrategieën Copingstrategieën zijn essentieel voor het omgaan met de uitdagingen van chronische ziekte [8](#page=8). * **Vermijding en ontkenning:** De eerste reactie op een diagnose kan vermijding zijn, waarbij men de gevolgen van de ziekte bagatelliseert. Hoewel dit een tijdelijke stressfactor kan verminderen, is het op lange termijn vaak niet adaptief. Vermijdende coping is geassocieerd met hogere niveaus van depressie [8](#page=8). * **Probleemgerichte en acceptatiegerichte coping:** Probleemgerichte coping richt zich op het oplossen van veranderbare aspecten van de situatie, wat kan leiden tot verbeterd welzijn. Acceptatiegerichte coping is cruciaal voor het omgaan met onveranderbare aspecten van de ziekte en kan leiden tot een betere stemming. Het gebruik van meerdere copingstrategieën is vaak het meest effectief [9](#page=9). * **Religieuze coping en spiritualiteit:** Religieuze overtuigingen en spiritualiteit kunnen bijdragen aan optimisme en veerkracht. Bidden en deelname aan gebedsgroepen kunnen sociale steun bieden [9](#page=9). #### 1.2.3 Posttraumatische groei (PTG) Na traumatische ervaringen kunnen sommige individuen posttraumatische groei ervaren. Dit kan zich uiten in verbeterd zelfbegrip, een gevoel van veerkracht, een hogere spiritualiteit, en veranderde prioriteiten en levensvisie. Factoren zoals sociale steun, zelfeffectiviteit en acceptatie van de realiteit spelen een rol bij het ervaren van PTG. Culturele achtergronden kunnen ook invloed hebben op hoe men omgaat met stress en groei ervaart [10](#page=10) [11](#page=11) [12](#page=12). #### 1.2.4 Acceptatie van chronische ziekte Acceptatie van de chronische ziekte is een belangrijk onderdeel van het aanpassingsproces. Actieve acceptatie wordt geassocieerd met een gunstige stemming en coping. Het niet accepteren van de ziekte kan leiden tot ernstigere psychische klachten en sociale isolatie [12](#page=12). ### 1.3 Ziekte en welzijn #### 1.3.1 De impact van vermoeidheid Chronische ziekte gaat vaak gepaard met vermoeidheid, wat de fysieke en psychologische prestaties kan beperken. Deze vermoeidheid kan een vicieuze cirkel creëren, waarbij inactiviteit de ziekte verergert [6](#page=6) [7](#page=7). #### 1.3.2 Depressie en chronische ziekte Depressie heeft een significante invloed op de ziekte-ervaring en het welzijn van patiënten. Het vermindert de motivatie voor behandeling en sociale activiteit [7](#page=7). #### 1.3.3 Positieve reacties op ziekte Ondanks de uitdagingen kunnen chronische ziekten ook leiden tot positieve psychologische veranderingen. Positieve dispositie, optimisme en een positieve kijk op het leven zijn geassocieerd met betere gezondheidsuitkomsten en een langere overleving [7](#page=7) [8](#page=8). ### 1.4 Kwaliteit van leven Kwaliteit van leven (KvL) wordt gedefinieerd als het algemene welzijn van een individu, en omvat fysieke, psychologische, sociale en spirituele aspecten. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) hanteert een brede definitie van KvL die rekening houdt met deze diverse domeinen. De WHOQOL-100, een gevalideerd instrument, meet KvL aan de hand van 6 domeinen [12](#page=12). > **Tip:** Het is belangrijk om te onthouden dat de psychologische reacties op chronische ziekte zeer individueel zijn en beïnvloed worden door een complex samenspel van factoren. > **Example:** Een patiënt met diabetes die zich goed informeert over de ziekte, actief de behandeling volgt en sociale steun zoekt, zal waarschijnlijk beter omgaan met de psychologische uitdagingen dan iemand die de ziekte ontkent en zich isoleert. --- # Posttraumatische groei en acceptatie Dit onderwerp onderzoekt het fenomeen van posttraumatische groei na stressvolle gebeurtenissen en de rol van acceptatie bij het omgaan met chronische aandoeningen [10](#page=10). ### 2.1 Posttraumatische groei Posttraumatische groei (PTG) verwijst naar positieve psychologische veranderingen die mensen ervaren als gevolg van stressvolle of traumatische gebeurtenissen. De meeste individuen ervaren een vorm van verandering na dergelijke gebeurtenissen, en PTG wordt doorgaans beschreven in termen van vijf belangrijke gebieden van verandering [10](#page=10): 1. Verbeterd gevoel van eigenwaarde of zelfvertrouwen [10](#page=10). 2. Verhoogd gevoel van dankbaarheid voor het leven [10](#page=10). 3. Hogere mate van spiritualiteit of religiositeit [10](#page=10). 4. Verandering in prioriteiten en levensdoelen [10](#page=10). 5. Verbeterde relaties met anderen [10](#page=10). Onderzoek suggereert dat de ervaren voordelen en de mate van PTG kunnen variëren tussen individuen, maar consistente patronen zijn waargenomen. Hoewel de incidentie van PTG varieert, rapporteren tot 60% van de individuen na ernstige levensgebeurtenissen positieve veranderingen. Deze voordelen omvatten verbeterde relaties, een groter gevoel van eigenwaarde en een verhoogde veerkracht [10](#page=10). Factoren die PTG kunnen voorspellen, zijn onder meer de mate van blootstelling aan stress en de individuele perceptie van de gebeurtenis. Meerdere studies bij patiënten met chronische ziekten hebben aangetoond dat PTG wordt geassocieerd met een breed scala aan positieve uitkomsten. Met name het vinden van voordelen (benefit finding) kan helpen bij het proces van het omgaan met het leven na een traumatische gebeurtenis [10](#page=10). PTG wordt beschouwd als een potentiële voorspellende factor voor welzijn en kan verband houden met verbeterde stemming, betere aanpassing en een hogere levenskwaliteit, vooral als het gepaard gaat met acceptatie van de realiteit van de ziekte [11](#page=11). #### 2.1.1 Factoren die PTG beïnvloeden Verschillende factoren spelen een rol in de mate van PTG: * **Copingstijl:** Actieve coping en het gebruik van religieuze of spirituele coping, samen met een verhoogd gevoel van zelfeffectiviteit, worden geassocieerd met hogere mate van PTG [11](#page=11). * **Sociale steun:** Een hoge mate van sociale steun is een belangrijke factor bij het ervaren van PTG. Het accepteren van coping of sociaal vergelijken speelt hierbij een rol [11](#page=11). * **Spirituele coping:** Spiritualiteit wordt beschouwd als een factor die gerapporteerde voordelen kan beïnvloeden, mede doordat het kan helpen gebeurtenissen te herinterpreteren en te verwerken [11](#page=11). * **Persoonlijke kenmerken:** Factoren zoals leeftijd, etniciteit, sociaaleconomische status (SES) en zelfeffectiviteit kunnen de effecten van PTG beïnvloeden. Onderzoek suggereert dat individuen in collectivistische culturen, zoals Aziatische culturen, mogelijk meer moeite hebben met het ervaren van PTG, hoewel dit culturele variaties nader onderzoek vereist [11](#page=11) [12](#page=12). * **Ernst van stress:** De mate van stress en de manier waarop deze wordt verwerkt, lijken noodzakelijk te zijn om PTG te ervaren [11](#page=11). #### 2.1.2 Correlaten van PTG Systematische reviews en meta-analyses hebben PTG geassocieerd met verschillende psychosociale correlaten [11](#page=11): * **PTG is positief gecorreleerd met:** verbeterde stemming, religieuze coping, spiritualiteit, optimisme, sociale steun en een lagere mate van depressie [11](#page=11). * **PTG is negatief gecorreleerd met:** posttraumatische stress symptomen, depressie, angst, algemeen lijden en een lage fysieke gezondheidstoestand [11](#page=11). ### 2.2 Acceptatie van chronische ziekten Acceptatie van een chronische ziekte is een cruciaal onderdeel van het aanpassingsproces. Het individuele proces van aanpassing aan een chronische ziekte wordt gekenmerkt door het evalueren van de impact ervan en het accepteren van de realiteit van de ziekte en de beperkingen die deze met zich meebrengt [12](#page=12). * **Actieve acceptatie:** Dit wordt beschouwd als gunstig voor stemming en coping, en leidt mogelijk tot meer ervaren voordelen [12](#page=12). * **Algemene acceptatie:** Acceptatie wordt algemeen beschouwd als noodzakelijk voor patiënten die vooruitgang willen boeken in hun herstel en levenskwaliteit [12](#page=12). Individuen die met hun chronische aandoening worstelen, rapporteren vaker slapeloosheid, verminderde mobiliteit en sociale isolatie. Interventies die gericht zijn op het bevorderen van acceptatie kunnen de levenskwaliteit verbeteren. Acceptatie van een chronische ziekte kan met name uitdagend zijn als de gevolgen voor het zelfvertrouwen en de sociale interactie duidelijk merkbaar zijn [12](#page=12). #### 2.2.1 Acceptatie en levenskwaliteit Onderzoek toont aan dat een grotere mate van acceptatie van de chronische ziekte niet altijd leidt tot een hogere levenskwaliteit; dit kan afhangen van de manier waarop acceptatie wordt ervaren en geïntegreerd. Patiënten die een lagere SES en etniciteit hebben, ervaren mogelijk een minder gunstig effect van PTG, terwijl zelfeffectiviteit en sociale steun dit effect kunnen mediëren [11](#page=11). ### 2.3 Kwaliteit van leven Kwaliteit van leven (KvL) wordt gedefinieerd als de perceptie van individuen van hun positie in het leven in de context van de cultuur en het waardesysteem waarin zij leven, met betrekking tot hun doelen, verwachtingen, normen en zorgen. Vanaf 1948 wordt KvL geëvalueerd door middel van een breed scala aan aspecten die het welzijn van een individu omvatten [12](#page=12). De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) definieert KvL als een breed concept dat de fysieke en mentale gezondheid van een individu, hun sociale relaties en hun integratie in de maatschappij omvat. De WHO hanteert een universeel en transcultureel gevalideerd instrument, de WHOQOL-100, dat 25 facetten bevat, gegroepeerd in zes domeinen [12](#page=12). > **Tip:** Het begrijpen van de interactie tussen posttraumatische groei en acceptatie is cruciaal. Groei is niet alleen het overwinnen van trauma, maar ook het integreren ervan in een nieuw, positiever levensperspectief, wat vaak hand in hand gaat met het accepteren van de realiteit van moeilijke omstandigheden. > **Tip:** Wees kritisch bij het evalueren van de literatuur over PTG. Sommige onderzoeken suggereren dat "benefit finding" minder een daadwerkelijke groei vertegenwoordigt en meer een cognitieve herstructurering van reeds aanwezige positieve eigenschappen [10](#page=10). > **Voorbeeld:** Een patiënt die na een ernstige ziekte leert om de beperkingen die de ziekte met zich meebrengt te accepteren, kan zich meer gericht voelen op de aspecten van het leven die nog wel mogelijk zijn. Dit kan leiden tot een hogere mate van spirituele groei en verbeterde relaties met familie, wat indicatoren zijn van posttraumatische groei. --- # Kwaliteit van leven Dit onderwerp definieert kwaliteit van leven en bespreekt de relevantie ervan in de medische praktijk, evenals de instrumenten om deze te meten [12](#page=12) [13](#page=13). ### 3.1 Wat is kwaliteit van leven? Kwaliteit van leven (Quality of Life, QoL) omvat gevoelens van voldoening, welzijn, affect en stress. Sinds 1981 wordt het concept door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) als een overkoepelend begrip gehanteerd. De WHO definieert kwaliteit van leven als een concept dat de individuele perceptie van de positie in het leven omvat in relatie tot de cultuur en het waardensysteem waarin men leeft, en in relatie tot de doelen, verwachtingen, standaarden en zorgen van het individu. Het is een persoonlijk begrip dat wordt beïnvloed door religieuze en spirituele overtuigingen [12](#page=12). De WHO hanteert een generieke en transcultureel gevalideerde meetinstrument. Dit instrument, de WHOQOL-100, bestaat uit 100 vragen die zijn gegroepeerd in zes domeinen [12](#page=12): * Fysieke gezondheid [12](#page=12). * Psychische welzijn [12](#page=12). * Mate van onafhankelijkheid [12](#page=12). * Sociale relaties [12](#page=12). * Omgeving [12](#page=12). * Spiritualiteit [12](#page=12). Dit instrument biedt een gedetailleerd beeld van verschillende aspecten van de kwaliteit van leven en is populair geworden, mede door de ontwikkeling van populatiespecifieke versies [12](#page=12). Kwaliteit van leven (QoL) wordt beschreven als de evaluatie door een individu van zijn algemene levenservaring op een bepaald moment. Gezondheidsgerelateerde QoL (HRQoL) verwijst daarentegen naar de evaluatie van het leven vanuit het perspectief van de gezondheid en de gevolgen van symptomen, levensstijl, algemene gezondheid of behandelingen [13](#page=13). #### 3.1.1 Acceptatie van chronische gezondheidsproblemen Acceptatie van een chronische aandoening wordt gezien als een individueel proces van het evalueren van de impact van de aandoening op het eigen leven en het accepteren van de huidige situatie. Actieve acceptatie kan bijdragen aan een gunstige stemming en coping. Het wordt als noodzakelijk beschouwd wanneer een patiënt verder wil met het leven. De formulering van vragenlijsten, zoals de Acceptance of Chronic Health Conditions Scale, weerspiegelt dit. Patiënten die falen in de acceptatie van hun aandoening ervaren vaker psychische problemen, ernstigere pijnsensaties, slaapstoornissen, verminderde mobiliteit en sociale isolatie. Acceptatie van de ziekte, zelfs wanneer deze zichtbaar is, kan leiden tot een positievere levenshouding, wat de bevordering van interventies kan ondersteunen. Voor patiënten met zichtbare aandoeningen of aandoeningen die de sociale interactie beïnvloeden, kan het leiden tot een extra uitdaging wat betreft zelfvertrouwen en sociaal welzijn [12](#page=12). ### 3.2 Het belang van kwaliteit van leven in de medische praktijk Er zijn verschillende redenen waarom de evaluatie van kwaliteit van leven een cruciale rol speelt in de medische praktijk [13](#page=13): * **Informatie verschaffen:** Het meten van QoL vergroot het inzicht in de multidimensionale impact van ziekte en behandeling op de patiënt. Het informeert patiënten over mogelijke uitkomsten, de wederzijdse beïnvloeding van ervaringen, en helpt hen beter geïnformeerde keuzes te maken over hun behandeling [13](#page=13). * **Behandelingen en alternatieven evalueren:** QoL-metingen worden gebruikt om behandelingen te vergelijken, niet alleen qua effectiviteit maar ook qua effect op de levenskwaliteit. Concepten zoals DALY's (Disability-Adjusted Life Years - het aantal levensjaren met een goede gezondheid na bepaalde interventies) spelen hierin een belangrijke rol en houden rekening met zowel levensduur als kwaliteit van leven. Dit is van belang voor het afstemmen van medische en economische besluitvorming [13](#page=13). * **Communicatie bevorderen:** QoL-metingen helpen zorgverleners om onderwerpen aan te snijden die anders mogelijk onbelicht zouden blijven, wat bijdraagt aan een holistischere en patiëntgerichte zorg [13](#page=13). QoL-metingen zijn een essentieel onderdeel van het dagelijks werk voor zorgverleners en clinici, en er worden steeds meer gevalideerde meetinstrumenten gebruikt [13](#page=13). > **Tip:** Begrijp het onderscheid tussen algemene kwaliteit van leven en gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven. Beide zijn belangrijk, maar richten zich op verschillende aspecten van het welzijn van de patiënt. > > **Tip:** Realiseer je dat culturele verschillen een rol kunnen spelen in de perceptie en evaluatie van kwaliteit van leven. #### 3.2.1 Meetinstrumenten voor kwaliteit van leven Hoewel de tekst specifiek de WHOQOL-100 noemt als een belangrijk instrument, wordt ook de "Acceptance of Chronic Health Conditions Scale" genoemd in de context van acceptatie van aandoeningen. De beschrijving suggereert dat er meerdere, populatiespecifieke instrumenten bestaan. Het gebruik van gevalideerde meetinstrumenten is cruciaal voor betrouwbare resultaten [12](#page=12) [13](#page=13). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Chronische ziekte | Een langdurige gezondheidstoestand die voortdurende medische zorg of beperkingen in dagelijkse activiteiten vereist. Deze ziekten zijn vaak complex en vereisen een geïntegreerde zorgbenadering. | | Copingmechanismen | Gedragingen of gedachteprocessen die individuen gebruiken om om te gaan met stressvolle situaties of uitdagingen die voortkomen uit ziekte of andere levensomstandigheden. | | Posttraumatische groei (PTG) | Het positieve psychologische effect dat sommigen ervaren na het doormaken van een ernstig stressvolle gebeurtenis, wat leidt tot veranderingen in hun perceptie, prioriteiten en spiritualiteit. | | Kwaliteit van leven (KdV) | Een breed concept dat de algemene tevredenheid, het welzijn en de subjectieve ervaring van een individu met zijn of haar leven weerspiegelt, rekening houdend met fysieke, psychische en sociale factoren. | | Ziekte-ervaring | De subjectieve beleving van een persoon met een ziekte, die zowel de fysieke symptomen als de psychologische, sociale en existentiële impact omvat. | | Depressie | Een psychische stoornis gekenmerkt door aanhoudende gevoelens van somberheid, verlies van interesse of plezier, en veranderingen in stemming, denkpatronen en gedrag. | | Angst | Een emotionele toestand gekenmerkt door gevoelens van bezorgdheid, nervositeit of onrust, vaak geassocieerd met de anticipatie op gevaar of een onprettige gebeurtenis. | | Zelfmanagement | Het proces waarbij patiënten actief deelnemen aan het beheren van hun eigen gezondheid en ziekte, inclusief het volgen van behandelingen, het aanpassen van levensstijl en het omgaan met symptomen. | | Copingstrategieën | Specifieke methoden die mensen gebruiken om met stressoren om te gaan, onderverdeeld in probleemgerichte, emotiegerichte en vermijdende strategieën. | | Aanpassingsproces | De reeks psychologische en gedragsveranderingen die een individu ondergaat om zich aan te passen aan nieuwe of uitdagende omstandigheden, zoals een chronische ziekte. | | Spiritualiteit | Een breder concept dan religie, dat verwijst naar de zoektocht naar betekenis en doel in het leven, en de verbinding met iets groters dan zichzelf. | | Palliatieve zorg | Zorg die gericht is op het verbeteren van de kwaliteit van leven voor patiënten en hun families die te maken hebben met een levensbedreigende ziekte, door het voorkomen en verlichten van lijden. |