Civil Law

# Bronnen van verbintenissen Verbintenissen kunnen op verschillende manieren ontstaan, voornamelijk door rechtshandelingen en rechtsfeiten [1](#page=1). ### 1.1 Categorieën van verbintenissen Verbintenissen kunnen worden ingedeeld in twee hoofdcategorieën: rechtshandelingen en rechtsfeiten [1](#page=1). #### 1.1.1 Rechtshandelingen Rechtshandelingen zijn handelingen gericht op het tot stand brengen van rechtsgevolgen [1](#page=1). * **Publiekrechtelijke rechtshandelingen:** Hierbij legt de overheid eenzijdig een verbintenis op aan een categorie personen ten opzichte van een andere categorie. Deze kunnen zowel wetgevende als uitvoerende beslissingen van overheidsinstanties betreffen, zoals wetten, decreten en koninklijke besluiten. Ze vormen een bron van (privaatrechtelijke) verbintenissen wanneer ze rechtstreeks aan specifieke personen of categorieën van personen verbintenissen opleggen tegenover anderen. Fiscale verplichtingen en sociale zekerheidsbijdragen worden hier echter buiten beschouwing gelaten [1](#page=1). * **Voorbeelden:** De wettelijke onderhoudsverplichting van kinderen tegenover hun behoeftige ouders (art. 205 BW). Wanneer een echtgenoot onbekwaam wordt verklaard, wordt de andere echtgenoot van rechtswege voogd, waarbij de verbintenissen die uit deze voogdij voortvloeien rechtstreeks uit de wet (art. 506 BW) komen. Rechterlijke beslissingen, op het moment dat ze definitief worden, kunnen ook een bron van verbintenissen zijn [2](#page=2). * **Privaatrechtelijke rechtshandelingen:** Binnen deze categorie worden twee soorten onderscheiden [1](#page=1): * **Eenzijdige rechtshandelingen:** Hierbij komen verbintenissen tot stand door een eenzijdige wilsuiting van degene die zich verbindt [1](#page=1). * **Meerzijdige rechtshandelingen:** De meeste verbintenissen ontstaan hieruit, door middel van een overeenkomst. Een overeenkomst is een samenloop van de wil van twee of meer personen met het oog op het doen ontstaan, wijzigen of doen uitdoven van verbintenissen. Het Burgerlijk Wetboek definieert een contract of overeenkomst als een wilsovereenstemming tussen twee of meer personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan (art. 5.4 BW). Het is een meerzijdige rechtshandeling omdat meerdere personen tegelijkertijd tegenover elkaar en met elkaars toestemming verbintenissen tot stand brengen. Het algemene principe hier is contractuele vrijheid of wilsautonomie, wat inhoudt dat men vrij is overeenkomsten te sluiten met wie men wil, waarover men wil en wanneer men wil [1](#page=1) [4](#page=4). #### 1.1.2 Rechtsfeiten Rechtsfeiten zijn feiten die rechtsgevolgen teweegbrengen, onafhankelijk van de intentie om die rechtsgevolgen te creëren [1](#page=1). * **Handelingen:** Soms zijn verbintenissen het niet-bedoelde rechtsgevolg van een handeling, met name een onrechtmatige daad [1](#page=1). * **Feiten en toestanden:** Verbintenissen kunnen ook voortvloeien uit omstandigheden die extern staan aan de wil van de schuldenaar. Voorbeelden hiervan zijn onverschuldigde betaling en zaakwaarneming [1](#page=1). ### 1.2 Specifieke bronnen van verbintenissen (niet-overeenkomst en niet-onrechtmatige daad) De documentatie behandelt specifiek de volgende bronnen van verbintenissen, naast de algemeen bekende overeenkomsten en onrechtmatige daden [1](#page=1). #### 1.2.1 Onverschuldigde betaling Bij onverschuldigde betaling ontstaat er een verbintenis tot onmiddellijke terugbetaling van wat men ten onrechte ontvangen heeft. Dit geldt zodra men weet dat iets onterecht ontvangen is; anders is men rente verschuldigd, zelfs zonder aanmaning [2](#page=2). #### 1.2.2 Ongerechtvaardigde verrijking Ongerechtvaardigde verrijking treedt op wanneer iemand voordelen verkrijgt ten nadele van een ander zonder rechtsgrond (wet, contract, etc.). De bevoordeelde partij moet de benadeelde vergoeden voor het geleden nadeel. De omvang van de vergoeding is echter beperkt tot het voordeel dat de verrijkte partij heeft behaald. Als er sprake is van een ongegronde verrijking aan de ene kant en een ongegronde verarming aan de andere, is de verplichting tot compensatie beperkt tot het laagste bedrag van de twee (art. 5.137 BW). In de praktijk is ongerechtvaardigde verrijking zelden een bron van verbintenissen omdat er vrijwel altijd een rechtsgrond is voor elke verrijking [2](#page=2). #### 1.2.3 Zaakwaarneming Zaakwaarneming is een specifieke vorm van ongerechtvaardigde verrijking. Er is sprake van zaakwaarneming wanneer een persoon, zonder daartoe verplicht te zijn, vrijwillig en nuttig andermans zaak waarneemt, zonder dat verzet van de eigenaar redelijkerwijs te voorzien is (art. 5.128 BW) [2](#page=2). * **Voorbeeld:** Een buurman die tijdens de langdurige afwezigheid van de eigenaar dringende reparaties aan het dak laat uitvoeren na stormschade, kan deze kosten verhalen op de eigenaar bij diens terugkeer [2](#page=2). * **Voorwaarden:** Het optreden van de zaakwaarnemer mag niet wettelijk of contractueel verplicht of verboden zijn, noch mag het uit eigen baat gebeuren [3](#page=3). * **Verplichtingen:** In tegenstelling tot ongerechtvaardigde verrijking is de terugbetalingsplicht niet beperkt tot het behaalde voordeel; de zaakwaarnemer kan aanspraak maken op terugbetaling van alle 'nuttige kosten' (art. 5.132 BW) [3](#page=3). #### 1.2.4 Eenzijdige wilsuiting Een eenzijdige wilsuiting kan uitdrukkelijk of stilzwijgend zijn. Om uitwerking te hebben, moet de wilsuiting worden meegedeeld aan de persoon tot wie deze gericht is, en kan deze worden ingetrokken zolang deze de ontvanger nog niet heeft bereikt (art. 1.4 BW) [3](#page=3). * **Aanbod:** Een aanbod heeft een dubbele juridische betekenis: het is een belangrijk stadium in de totstandkoming van een overeenkomst en wordt beschouwd als een eenzijdige rechtshandeling waarbij de aanbieder zich verbindt. Een aanbod is pas een aanbod als het een vast en duidelijk voorstel bevat met alle noodzakelijke elementen, zodat de wederpartij enkel nog hoeft in te stemmen voor een contract. De aanbieder is door het aanbod gebonden en kan het niet naar eigen goeddunken intrekken (art. 5.19 BW) [3](#page=3). * **Voorbeelden:** Gekochte koopwaar in een uitstalraam of een catalogus met prijsaanduidingen van een postorderbedrijf. Economische wetgeving reguleert aanbiedingen ook, bijvoorbeeld door handelaren te verplichten prijzen ondubbelzinnig en schriftelijk aan te duiden (art. VI.3 WER). Bij tijdelijke reclameaanbiedingen met prijsverlagingen moet een voldoende voorraad beschikbaar zijn (art. VI.100, 5° WER) [3](#page=3). * **Bindingstermijn:** Als algemene regel geldt dat de aanbieder zich ertoe verbindt het aanbod gedurende een redelijke tijd open te houden (art. 5.19 BW). De beoordeling van wat 'redelijk' is, hangt af van de concrete omstandigheden, zoals gebruiken en de verhouding tussen partijen [3](#page=3). * **Verval van een aanbod:** Een aanbod vervalt onder andere wanneer het wordt ingetrokken vóór ontvangst, de bepaalde vervaltermijn is verstreken, het voorwerp van het aanbod zonder fout tenietgaat, of wanneer anderen al eerder op het aanbod zijn ingegaan voor welbepaalde goederen of diensten [3](#page=3). * **Andere gevallen van eenzijdige wilsuiting:** * Een minister die in een omzendbrief rechten toekent aan een categorie personen, kan door iedereen die aan de voorwaarden voldoet, worden aangesproken op nakoming van die eenzijdig aangegane verbintenis [4](#page=4). * Een zaakwaarnemer die een zaakwaarneming is begonnen, heeft de plicht deze tot een goed einde te brengen (art. 5.130 BW) [4](#page=4). * Verbintenissen in een testament die de erflater oplegt aan legatarissen, waarbij de aanvaarding van een legaat gekoppeld is aan een verbintenis, vertonen gelijkenis met een overeenkomst. De erflater biedt de verbintenis aan, en de legataris kan deze bij aanvaarding van het legaat accepteren of verwerpen [4](#page=4). ### 1.3 Overeenkomst als bron van verbintenissen Een overeenkomst is de meest voorkomende meerzijdige rechtshandeling en ontstaat door de samenloop van de wil van twee of meer personen, gericht op het creëren, wijzigen of beëindigen van verbintenissen. Het Burgerlijk Wetboek definieert een contract of overeenkomst als een wilsovereenstemming tussen twee of meer personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan (art. 5.4 BW). Partijen hebben door de overeenkomst een onderscheiden belang. Contractuele vrijheid, of wilsautonomie, is een fundamenteel principe, waarbij partijen vrij zijn om overeenkomsten te sluiten over de inhoud en modaliteiten, mits voldaan is aan de geldigheidsvereisten (art. 5.14 BW). Contractuele vrijheid vormt samen met het private eigendomsrecht de juridische ruggengraat van een markteconomie [1](#page=1) [4](#page=4). --- # Rechtsfeiten: onverschuldigde betaling, ongerechtvaardigde verrijking en zaakwaarneming Dit deel van de tekst behandelt rechtsfeiten die verbintenissen creëren, specifiek onverschuldigde betaling, ongerechtvaardigde verrijking en zaakwaarneming. ### 2.1 Rechtsfeiten die verbintenissen creëren Rechtsfeiten zijn feiten die juridische gevolgen teweegbrengen, waaronder het ontstaan van verbintenissen. Naast de wet en contracten kunnen ook specifieke rechtsfeiten leiden tot verbintenissen [2](#page=2). #### 2.1.1 Onverschuldigde betaling Onverschuldigde betaling ontstaat wanneer iemand een betaling ontvangt waarop hij geen recht heeft. De ontvanger is dan wettelijk verplicht het onterecht ontvangen bedrag terug te geven, conform artikelen 5.133 en 5.134 van het Burgerlijk Wetboek (BW). Deze terugbetalingsverplichting geldt onmiddellijk zodra de ontvanger weet dat hij iets ten onrechte heeft ontvangen. Indien dit niet onmiddellijk gebeurt, is de ontvanger rente verschuldigd, zelfs zonder formele aanmaning [2](#page=2). > **Tip:** Houd er rekening mee dat de renteverplichting bij onverschuldigde betaling automatisch ingaat zodra kennis van de onterechte betaling is verkregen [2](#page=2). #### 2.1.2 Ongerechtvaardigde verrijking Ongerechtvaardigde verrijking doet zich voor wanneer een persoon voordelen verkrijgt ten koste van een ander, zonder dat daarvoor een rechtsgrond (zoals wet of contract) bestaat. De bevoordeelde persoon is door dit feit verplicht de benadeelde te vergoeden voor het geleden nadeel. De omvang van deze vergoeding is echter beperkt tot het voordeel dat de andere partij daadwerkelijk uit de gebeurtenissen heeft gehaald. Dit betekent dat als er aan de ene kant een ongerechte verrijking en aan de andere kant een ongerechte verarming is, de verplichting tot het ongedaan maken van de verarming beperkt is tot het laagste bedrag van de twee, zoals bepaald in artikel 5.137 BW [2](#page=2). In de praktijk heeft bijna elke verrijking wel een of andere rechtsgrond, waardoor ongerechtvaardigde verrijking uitzonderlijk een bron van verbintenissen zal zijn [2](#page=2). > **Voorbeeld:** Als bedrijf A onbedoeld software licenties levert aan bedrijf B, terwijl er geen contract is, en bedrijf B deze software intensief gebruikt, kan bedrijf B door ongerechtvaardigde verrijking verplicht zijn de waarde van het gebruik aan bedrijf A te vergoeden, maar niet meer dan het voordeel dat bedrijf B uit de licenties heeft gehaald. #### 2.1.3 Zaakwaarneming Zaakwaarneming is een specifieke vorm van ongerechtvaardigde verrijking. Het treedt op wanneer een persoon, zonder daartoe wettelijk of contractueel verplicht te zijn, vrijwillig en op nuttige wijze andermans zaken waarneemt, zonder dat verzet van de eigenaar redelijkerwijs te voorzien is. Dit is geregeld in artikel 5.128 BW [2](#page=2). **Voorwaarden voor zaakwaarneming:** * De waarneming moet vrijwillig geschieden [2](#page=2). * De waarneming moet nuttig zijn [2](#page=2). * De eigenaar van de zaak mag redelijkerwijs geen verzet verwachten [2](#page=2). * De handeling mag niet wettelijk of contractueel verplicht of verboden zijn [3](#page=3). * De handeling mag niet uit eigen baat gebeuren [3](#page=3). In tegenstelling tot bij algemene ongerechtvaardigde verrijking, is de terugbetalingsplicht aan de zaakwaarnemer niet beperkt tot het voordeel dat de benadeelde partij uit de zaakwaarneming heeft gehaald. Wel kan de zaakwaarnemer uitsluitend aanspraak maken op de terugbetaling van alle 'nuttige kosten' die zijn gemaakt, conform artikel 5.132 BW [3](#page=3). > **Voorbeeld:** Tijdens de lange afwezigheid van een huiseigenaar zorgt een storm voor ernstige schade aan het dak. Een buurman laat de noodzakelijke herstellingen uitvoeren. Bij terugkomst is de eigenaar verplicht de gemaakte kosten voor deze dringende herstellingen te vergoeden aan de buurman [2](#page=2). > **Tip:** Het onderscheid tussen zaakwaarneming en ongerechtvaardigde verrijking ligt met name in de beperking van de vergoedingsplicht. Bij zaakwaarneming gaat het om nuttige kosten, niet strikt om het voordeel voor de benadeelde [3](#page=3). --- # Eenzijdige wilsuiting en aanbod Verbintenissen kunnen voortkomen uit een enkele wilsuiting, waarbij een persoon zich eenzijdig verbindt jegens een ander. ### 3.1 Het aanbod als eenzijdige rechtshandeling Het aanbod wordt beschouwd als een eenzijdige rechtshandeling waarbij de aanbieder zichzelf verbindt. Voor een geldig aanbod moet één van de partijen een vast en duidelijk voorstel formuleren dat alle noodzakelijke elementen van de te sluiten overeenkomst bevat, zodat de andere partij enkel nog hoeft in te stemmen. De aanbieder is door zijn aanbod gebonden en kan het niet zomaar naar eigen goeddunken intrekken [3](#page=3). #### 3.1.1 Geldigheid en voorwaarden van een aanbod * **Essentiële elementen:** Een aanbod moet alle essentiële elementen van de overeenkomst bevatten, zodat enkel nog instemming van de andere partij nodig is voor het tot stand komen van een contract [3](#page=3). * **Binding van de aanbieder:** De aanbieder is gebonden door zijn aanbod en kan dit niet zomaar intrekken [3](#page=3). * **Bijzondere reglementeringen:** In sommige gevallen, zoals bij geprijsde koopwaar in een etalage of catalogus, kan het aanbod ook door specifieke economische wetgeving gereguleerd worden. Het Wetboek Economisch Recht (WER) bepaalt bijvoorbeeld dat handelaren de prijs ondubbelzinnig en schriftelijk moeten aanduiden en dat er bij tijdelijke reclameaanbiedingen met prijsverlagingen een voldoende voorraad beschikbaar moet zijn [3](#page=3). * **Redelijke termijn:** Als algemene regel geldt dat een aanbieder zich ertoe verbindt zijn aanbod gedurende een redelijke tijd aan te houden. De beoordeling van wat een 'redelijke termijn' is, hangt af van de concrete omstandigheden van het geval, zoals gebruiken in de plaats of sector, en de verhouding tussen de partijen [3](#page=3). #### 3.1.2 Vervallen van een aanbod Een aanbod kan vervallen in verschillende situaties: * **Intrekking vóór bereiken:** Als de aanbieder het aanbod intrekt voordat het de andere partij heeft bereikt [3](#page=3). * **Verval met bepaalde termijn:** Als de aanbieder een specifieke vervaltermijn heeft bepaald en deze is verstreken, bijvoorbeeld bij tijdelijke aanbiedingen in folders [3](#page=3). * **Tenietgaan van het voorwerp:** Als het voorwerp van het aanbod zonder fout van de aanbieder tenietgaat, bijvoorbeeld door brand [3](#page=3). * **Eerder ingaan van anderen:** Als het aanbod betrekking heeft op specifieke goederen of diensten en anderen al eerder op het aanbod zijn ingegaan, bijvoorbeeld bij de verkoop van een tweedehandswagen die via internet of een advertentie wordt aangeboden [3](#page=3). ### 3.2 Andere gevallen van eenzijdige wilsuiting Naast het aanbod zijn er nog enkele andere gevallen die als bron van verbintenissen door eenzijdige wilsuiting kunnen worden beschouwd: * **Ministeriële omzendbrieven:** Wanneer een minister in een omzendbrief bepaalde rechten toekent aan een categorie personen, kan iedereen die aan de voorwaarden voldoet, de nakoming van de door de minister eenzijdig aangegane verbintenis afdwingen [4](#page=4). * **Zaakwaarneming:** Een zaakwaarnemer die een zaakwaarneming is begonnen, heeft de plicht deze tot een goed einde te brengen [4](#page=4). * **Testamentaire bepalingen:** Verbintenissen die de erflater in zijn testament bepaalt, kunnen ook voortkomen uit een eenzijdige wilsuiting. De erflater kan aan het verwerven van legaten de voorwaarde verbinden dat de legatarissen of derden een bepaalde verbintenis moeten naleven. De verbintenissen in een testament worden pas bindend als de aangeduide personen het legaat, waaraan de verbintenissen gekoppeld zijn, hebben aanvaard. Dit vertoont gelijkenis met een aanbod dat door de legataris aanvaard of verworpen kan worden [4](#page=4). > **Tip:** Hoewel het aanbod de meest prominente vorm van eenzijdige wilsuiting is, is het belangrijk om ook de andere, minder frequente, gevallen te kennen voor een volledig begrip van de materie. > **Voorbeeld:** Een supermarkt die in een reclamefolder een specifiek product aanbiedt voor een sterk gereduceerde prijs, doet een aanbod. Als de voorraad na enkele dagen op is, terwijl er nog veel vraag is, kan dit juridische gevolgen hebben voor de supermarkt op basis van de regels rond aanbod en de beschikbaarheid van de aangeboden producten [3](#page=3). --- # Overeenkomsten en contractuele vrijheid Dit onderdeel definieert de overeenkomst en introduceert het fundamentele principe van contractuele vrijheid. ### 4.1 Omschrijving van een overeenkomst Een overeenkomst wordt gedefinieerd als het samentreffen van de wil van twee of meer personen met het doel verbintenissen te creëren, te wijzigen of te beëindigen. Meer specifiek, volgens het Burgerlijk Wetboek (BW), is een contract of overeenkomst een "wilsovereenstemming tussen twee of meer personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan" [4](#page=4). De overeenkomst is bij uitstek een meerzijdige rechtshandeling [4](#page=4). * Het is een **rechtshandeling** omdat de betrokken partijen specifieke rechtsgevolgen nastreven, namelijk het ontstaan, wijzigen of uitdoven van verbintenissen [4](#page=4). * Het is **meerzijdig** omdat meerdere personen tegelijkertijd, met elkaars toestemming, verbintenissen tot stand brengen. Hierdoor verkrijgen de betrokken partijen een onderscheiden belang [4](#page=4). ### 4.2 Contractuele vrijheid (wilsautonomie) Het algemene principe dat ten grondslag ligt aan het sluiten van overeenkomsten is de **contractuele vrijheid**, ook wel **wilsautonomie** genoemd. Dit principe houdt in dat iedereen vrij is om al dan niet overeenkomsten te sluiten. Men mag overeenkomsten sluiten met wie men wil, waarover men wil en wanneer men wil [4](#page=4). Indien aan alle geldigheidsvereisten is voldaan, mogen de partijen de verbintenissen en de modaliteiten ervan naar eigen goeddunken bepalen (art. 5.14 BW) [4](#page=4). Contractuele vrijheid vormt samen met het private eigendomsrecht de juridische ruggengraat van een markteconomie. De vrijwillig afgesloten overeenkomsten tussen aanbieders van diensten en goederen bepalen de economische allocatie en de prijzen in een markteconomie. Economische fenomenen zoals competitie, marktprijzen, de arbeidsmarkt, de kapitaalmarkt en de goederenmarkt zijn innig verbonden met het juridisch beginsel van contractuele vrijheid. In tegenstelling hiermee wijst de overheid in een centrale planeconomie goederen en diensten eenzijdig toe via economisch-administratieve verordeningen [4](#page=4) [5](#page=5). > **Tip:** Begrijpen hoe contractuele vrijheid de basis vormt voor economische interactie is cruciaal om de rol van verbintenissenrecht in de maatschappij te doorgronden. > **Example:** Een eenvoudige koopovereenkomst, waarbij een verkoper vrijwillig zijn product aanbiedt en een koper vrijwillig accepteert te betalen, illustreert perfect de kern van contractuele vrijheid en de totstandkoming van verbintenissen. Beide partijen kiezen vrijwillig om deze specifieke transactie aan te gaan. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Verbintenis | Een juridische verplichting die een partij (de schuldenaar) heeft om jegens een andere partij (de schuldeiser) iets te doen, niet te doen, of te geven. Deze verplichting kan voortvloeien uit een overeenkomst, een onrechtmatige daad, of andere rechtsfeiten. | | Rechtshandeling | Een handeling die gericht is op het tot stand brengen van rechtsgevolgen, zoals het sluiten van een overeenkomst of het opmaken van een testament. Een rechtshandeling vereist een wilsuiting van de handelende partij. | | Rechtsfeit | Een feit dat voor de juridische orde relevant is en rechtsgevolgen teweegbrengt, ongeacht de intentie van de betrokkene. Voorbeelden zijn geboorte, overlijden, maar ook handelingen zoals een onrechtmatige daad die onbedoelde rechtsgevolgen heeft. | | Publiekrechtelijke rechtshandeling | Een eenzijdige handeling van een overheidsinstantie die rechtsgevolgen creëert, zoals wetten, decreten of koninklijke besluiten. Deze kunnen, afhankelijk van hun inhoud, bronnen van privaatrechtelijke verbintenissen zijn. | | Privaatrechtelijke rechtshandeling | Een handeling die gericht is op het creëren van rechtsgevolgen binnen de privésfeer, zoals een overeenkomst tussen particulieren. Dit kan eenzijdig (bv. een testament) of meerzijdig (bv. een contract) zijn. | | Eenzijdige rechtshandeling | Een rechtshandeling waarbij slechts één wilsuiting noodzakelijk is om rechtsgevolgen te creëren, zoals een testament of een eenzijdig aanbod. | | Meerzijdige rechtshandeling | Een rechtshandeling waarbij de wilsuiting van twee of meer partijen noodzakelijk is, zoals een overeenkomst. | | Onrechtmatige daad | Een handeling of nalaten die in strijd is met de wettelijke plicht of de maatschappelijke zorgvuldigheid, waardoor schade wordt toegebracht aan een ander. Dit leidt tot een verbintenis tot schadevergoeding. | | Onverschuldigde betaling | De betaling van een geldsom of de levering van een zaak aan iemand, terwijl men daartoe niet verplicht was. Dit creëert een verbintenis tot terugbetaling van het onverschuldigd ontvangen bedrag. | | Ongerechtvaardigde verrijking | De situatie waarin iemand zonder rechtsgrond een voordeel verkrijgt ten koste van een ander. De bevoordeelde partij is verplicht de benadeelde te vergoeden tot het bedrag van de verrijking. | | Zaakwaarneming | Het op vrijwillige en nuttige wijze waarnemen van andermans zaken zonder daartoe wettelijk of contractueel verplicht te zijn, mits het verzet van de eigenaar niet redelijkerwijs voorzienbaar is. De waarnemer kan aanspraak maken op vergoeding van nuttige kosten. | | Wilsovereenstemming | Het samenvallen van de wil van twee of meer partijen met betrekking tot een bepaald rechtsgevolg. Dit is een essentieel element voor het tot stand komen van een overeenkomst. | | Contractuele vrijheid (Wilsautonomie) | Het principe dat partijen vrij zijn om overeenkomsten te sluiten met wie zij willen, over welk onderwerp zij willen en onder welke voorwaarden zij willen, mits deze voldoen aan wettelijke eisen. | | Aanbod | Een voorstel tot het sluiten van een overeenkomst dat alle noodzakelijke elementen bevat, zodat de wederpartij enkel nog hoeft te aanvaarden. Het aanbod zelf bindt de aanbieder gedurende een bepaalde periode. |

# Soorten en totstandkoming van overeenkomsten Dit onderdeel behandelt de verschillende classificaties van overeenkomsten en het proces waarmee zij juridisch tot stand komen, inclusief aanbod en aanvaarding. ### 1.1 Soorten overeenkomsten Overeenkomsten kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld, gebaseerd op hun juridische aard en totstandkoming. #### 1.1.1 Benoemde en onbenoemde overeenkomsten * **Benoemde (bijzondere) overeenkomsten:** Dit zijn overeenkomsten waarvan de wetgever specifieke regels heeft opgesteld, voornamelijk in het Burgerlijk Wetboek (BW). Voorbeelden hiervan zijn koop, huur, lening, borgtocht, dading en pacht. Het bestaan van wettelijke regels bespaart partijen de moeite om alles expliciet te regelen, en bij geschillen past de rechter deze regels toe, tenzij partijen anders hebben bepaald [1](#page=1). * **Onbenoemde overeenkomsten:** Dit zijn overeenkomsten die niet specifiek in de wet zijn geregeld. Partijen kunnen dergelijke overeenkomsten creëren die niet onder de benoemde types vallen. Voorbeelden zijn overeenkomsten met garagehouders of hoteluitbaters. Tenzij partijen zelf specifieke bedingen hebben geregeld, zijn de algemene principes van het verbintenissenrecht van toepassing op deze overeenkomsten [1](#page=1). #### 1.1.2 Eenzijdige en wederkerige overeenkomsten * **Eenzijdige overeenkomsten:** Hierbij ontstaan er slechts verbintenissen voor één partij. Voorbeelden zijn een schenking of een kosteloze bewaargeving. Hoewel het een overeenkomst betreft, moeten alle betrokken partijen ermee instemmen [1](#page=1). * **Wederkerige overeenkomsten:** Bij deze overeenkomsten verbinden de partijen zich wederkerig en gelijktijdig tegenover elkaar. Voorbeelden zijn koop of huur [1](#page=1) [2](#page=2). #### 1.1.3 Consensuele, vormelijke en zakelijke overeenkomsten * **Consensuele overeenkomsten:** In principe zijn overeenkomsten consensueel, wat betekent dat ze tot stand komen door een loutere wilsovereenstemming, zonder dat er enige formaliteit vereist is. Hoewel een geschrift vaak wenselijk of noodzakelijk is voor bewijs, is het geen geldigheidsvereiste [1](#page=1). * **Vormelijke overeenkomsten:** Bij deze overeenkomsten hangt het bestaan van de overeenkomst af van het naleven van bepaalde vormvereisten. Voorbeelden zijn huwelijk, echtscheiding door onderlinge toestemming, huwelijkscontract en contractuele hypotheek [1](#page=1). * **Zakelijke overeenkomsten:** Deze overeenkomsten komen pas tot stand door de afgifte van de zaak waarop de overeenkomst betrekking heeft. Voorbeelden zijn bruikleen en bewaargeving [1](#page=1). #### 1.1.4 Standaardovereenkomsten en toetredingsovereenkomsten * **Standaardovereenkomsten (typecontracten):** Dit zijn vooraf opgestelde contracten met standaardbedingen, bedoeld om een onbepaald aantal toekomstige rechtsverhoudingen te regelen. Voorbeelden zijn verzekeringspolissen [2](#page=2). * **Toetredingsovereenkomsten:** Dit zijn standaardcontracten die door één partij eenzijdig zijn opgesteld en waarvan de inhoud integraal aan de andere partij wordt opgelegd. De andere partij heeft enkel de keuze om het contract al dan niet te sluiten; er is geen ruimte voor discussie over de inhoud. Voorbeelden zijn contracten voor telefoon, gas, water, elektriciteit, trein en tram [2](#page=2). #### 1.1.5 Andere contracttypes Het BW definieert ook andere contracttypes, zoals: * Contracten onder bezwarende titel en ten kosteloze titel (art. 5.7 BW) [2](#page=2). * Vergeldende en kanscontracten (art. 5.8 BW) [2](#page=2). * Raamcontracten (art. 5.9 BW) [2](#page=2). * Contracten met een consument (art. 5.11 BW) [2](#page=2). * Meerpartijencontracten (art. 5.12 BW) [2](#page=2). * Voorkeurscontracten (art. 5.24 BW) [2](#page=2). * Optiecontracten (eenzijdige contractbelofte, art. 5.25 BW) [2](#page=2). ### 1.2 Totstandkoming van overeenkomsten De totstandkoming van een overeenkomst verloopt doorgaans via een proces van aanbod en aanvaarding. #### 1.2.1 Stadia van totstandkoming: aanbod en aanvaarding * **Aanbod:** Aan een overeenkomst kunnen voorafgaand besprekingen en uitwisselingen van voorstellen plaatsvinden. Zolang deze voorstellen onprecies en onvolledig zijn, hebben ze geen juridische betekenis. Wanneer een voorstel alle onontbeerlijke elementen van de overeenkomst bevat, spreken we van een aanbod (art. 5.19 BW) [2](#page=2). * **Juridisch belang van een aanbod:** De aanbieder bindt zich hiermee tot op zekere hoogte. Als de andere partij het aanbod eenvoudigweg aanvaardt, komt de overeenkomst definitief tot stand [2](#page=2). * **Vormvereisten:** Voor aanbod en aanvaarding zijn, net als voor de overeenkomst zelf, geen vormvereisten nodig bij consensuele overeenkomsten [2](#page=2). * **Aanvaarding:** De aanvaarding is de toestemming van de ene contractspartij, zonder voorbehoud, in het aanbod van de andere contractspartij (art. 5.20 BW) [2](#page=2). * **Uitdrukkelijke aanvaarding:** Dit wordt meestal afgeleid uit een handtekening op een onderhandse akte [2](#page=2). * **Stilzwijgende aanvaarding:** Deze kan worden afgeleid uit handelingen en gedragingen die met zekerheid op aanvaarding duiden. Louter stilzwijgen of niet reageren geldt niet als aanvaarding [2](#page=2). > **Voorbeeld:** Als een firma ongevraagd goederen levert en stelt dat bij gebrek aan terugzending de consument geacht wordt te aanvaarden, kan het uitblijven van terugzending niet als aanvaarding worden beschouwd. Het ongevraagd bezorgen van goederen aan consumenten met een uitnodiging tot kosteloze terugzending is bovendien verboden (art. VI.108 WER) [2](#page=2). * **Geldigheid van aanvaarding:** De aanvaarding is enkel geldig indien de partij bij haar aanvaarding het aanbod kende. Algemene bedingen die voor het eerst opduiken in een factuur of leveringsbon en de oorspronkelijke overeenkomst aanvullen of wijzigen, maken geen deel uit van de overeenkomst zelf, tenzij het tussen ondernemers onderling is, waar een minder strikte regeling geldt [2](#page=2). #### 1.2.2 Onderhandelingsvrijheid en precontractuele aansprakelijkheid * **Onderhandelingsvrijheid:** Voorstellen tijdens besprekingen die aan een overeenkomst voorafgaan, scheppen op zichzelf geen juridische verbintenissen. Partijen mogen in principe zonder juridische sanctie besprekingen afbreken of aanbiedingen afwijzen (art. 5.15 BW) [3](#page=3). * **Precontractuele aansprakelijkheid:** Een belangrijke uitzondering op de onderhandelingsvrijheid is dat een partij het gewekte vertrouwen bij de wederpartij niet foutief mag beschamen, hetzij door opzet, hetzij door nalatigheid. Wanneer dit wel gebeurt, handelt men niet te goeder trouw (art. 5.15 BW) en is er sprake van een onrechtmatige daad en precontractuele aansprakelijkheid [3](#page=3). > **Tip:** De beoordeling of het afbreken van onderhandelingen als een precontractuele fout moet worden beschouwd, is overgelaten aan de appreciatie van de rechter [3](#page=3). > **Voorbeeld:** Je bent schuldig aan een precontractuele fout als je onderhandelingen voert met het uitsluitende doel om vertrouwelijke gegevens te ontfutselen [3](#page=3). * **Informatieplicht tijdens onderhandelingen:** Tijdens onderhandelingen geldt een informatieplicht die bepaald wordt door de goede trouw en de redelijke verwachtingen van de partijen, rekening houdend met het voorwerp van de onderhandelingen en de hoedanigheid van de partijen (art. 5.16 BW). Belangrijke tekortkomingen op dit vlak kunnen leiden tot de nietigheid van het contract (art. 5.17 BW) [3](#page=3). ### 1.3 Geldigheidsvoorwaarden voor overeenkomsten Voor de geldigheidsvoorwaarden van overeenkomsten wordt verwezen naar het deel over rechtshandelingen in het algemeen. De voorwaarden voor het bestaan van een rechtshandeling (wilsuiting, voorwerp, oorzaak), de bekwaamheid (zie hoger, 2.1.3) en de conformiteit met het imperatief recht zijn ook van toepassing op overeenkomsten (art. 5.27 BW). Overeenkomsten die niet voldoen aan deze geldigheidsvoorwaarden zijn, naargelang het geval, absoluut of relatief nietig [3](#page=3). ### 1.4 Interpretatie van overeenkomsten Het interpreteren van een overeenkomst betekent het bepalen van de zin en de draagwijdte van de inhoud ervan. De rechter moet de overeenkomst interpreteren wanneer er een meningsverschil bestaat over de precieze betekenis. De feitenrechter interpreteert de overeenkomst vrij, zolang de interpretatie verenigbaar blijft met de bewoordingen van de overeenkomst [3](#page=3). #### 1.4.1 Leidraden voor de rechter bij interpretatie De rechter wordt bij de interpretatie van overeenkomsten geleid door wettelijke regels [3](#page=3): * De gemeenschappelijke bedoeling van de partijen moet worden nagegaan, eerder dan de overeenkomst letterlijk te interpreteren (art. 5.64 BW) [3](#page=3). * Afzonderlijke bedingen, zinsneden of woorden moeten worden geïnterpreteerd in het licht van de volledige overeenkomst (art. 5.65, 4° BW) [3](#page=3). * Bij twijfel moet de overeenkomst worden uitgelegd in het voordeel van degene aan wie een verbintenis wordt opgelegd (art. 5.66, 3° BW) [3](#page=3). * Bij toetredingscontracten geldt dit in het nadeel van wie het contract heeft opgesteld (art. 5.66, 1° BW) [3](#page=3). * Bij consumentencontracten geldt dit in het voordeel van de consument (art. VI.37 WER) [3](#page=3). * Bevrijdingsbedingen worden uitgelegd ten nadele van wie zich contractueel van een verbintenis wil ontheffen [3](#page=3). --- # Geldigheidsvoorwaarden en interpretatie van overeenkomsten Dit hoofdstuk behandelt de essentiële voorwaarden waaraan een overeenkomst moet voldoen om geldig te zijn en de methoden die rechters hanteren om de betekenis en reikwijdte van contractuele bepalingen te duiden, inclusief specifieke interpretatieregels. ### 2.1 Geldigheidsvoorwaarden voor overeenkomsten Voor de geldigheid van overeenkomsten wordt verwezen naar de algemene geldigheidsvoorwaarden voor rechtshandelingen. Deze omvatten zowel de voorwaarden voor het bestaan van de rechtshandeling (wilsuiting, voorwerp, oorzaak) als de bekwaamheid van partijen en de conformiteit met dwingend recht. Overeenkomsten die niet aan deze voorwaarden voldoen, zijn afhankelijk van het geval absoluut of relatief nietig [3](#page=3). ### 2.2 Interpretatie van overeenkomsten Het interpreteren van een overeenkomst houdt in dat de zin en de draagwijdte van de inhoud ervan worden bepaald. Wanneer er een geschil ontstaat over de precieze betekenis van een overeenkomst of delen ervan, is het aan de rechter om de overeenkomst te interpreteren. De feitenrechter geniet hierin een grote vrijheid, mits de interpretatie verenigbaar blijft met de letterlijke tekst van de overeenkomst [3](#page=3). #### 2.2.1 Wettelijke leidraden voor interpretatie De rechter wordt bij de interpretatie van overeenkomsten geleid door een aantal wettelijke regels [3](#page=3): * **Gemeenschappelijke bedoeling boven letterlijke tekst:** De rechter dient primair de gemeenschappelijke bedoeling van de partijen te achterhalen, in plaats van de overeenkomst louter letterlijk te nemen. Dit wordt ook toegepast bij het aanvullen van leemtes in de overeenkomst [3](#page=3) [4](#page=4). * **Contextuele interpretatie:** Afzonderlijke bepalingen, zinsneden of woorden moeten worden geïnterpreteerd in het licht van de volledige overeenkomst [3](#page=3). * **Interpretatie bij twijfel:** * In het algemeen geldt dat bij twijfel de overeenkomst wordt uitgelegd ten voordele van degene aan wie een verbintenis wordt opgelegd (de schuldenaar). Dit betekent dat de schuldenaar eerder minder dan meer lasten opgelegd krijgt [3](#page=3) [4](#page=4). * Bij toetredingscontracten wordt de overeenkomst uitgelegd in het nadeel van degene die het contract heeft opgesteld [3](#page=3). * Bij consumentencontracten geldt een interpretatie in het voordeel van de consument [3](#page=3). * Bevrijdingsbedingen worden uitgelegd ten nadele van degene die zich contractueel van een verbintenis wil bevrijden [3](#page=3). * **Gedrag van partijen:** De wijze waarop het contract feitelijk werd uitgevoerd vóór het ontstaan van de betwisting, wordt ook in aanmerking genomen bij de interpretatie [4](#page=4). * **Specifieke consumentenbescherming:** In contractuele relaties tussen consumenten en professionele verkopers van producten of diensten, geldt altijd de interpretatie die het gunstigst is voor de consument [4](#page=4). * **Aanvulling met gebruiken:** De rechter mag de overeenkomst aanvullen met algemene, plaatselijke of professionele gebruiken die gelden in de context van de betreffende overeenkomst. Partijen worden geacht deze gebruiken stilzwijgend te hebben willen toepassen, tenzij uitdrukkelijk anders is bepaald [4](#page=4). > **Tip:** De kern van contractinterpretatie ligt in het achterhalen van de partijbedoeling. Wettelijke regels bieden een hiërarchie en specifieke aandachtspunten, met name ter bescherming van de zwakkere partij (bv. consumenten). > **Voorbeeld:** Een bedrijf verkoopt software aan een consument. De algemene voorwaarden bevatten een bepaling die onduidelijk is over de garantieperiode. Volgens de interpretatieregels voor consumentencontracten zal de rechter de bepaling zo uitleggen dat de garantieperiode voor de consument zo lang mogelijk is. ### 2.3 Precontractuele aansprakelijkheid Hoewel het afbreken van besprekingen of het niet aanvaarden van een aanbod in principe geen juridische sancties met zich meebrengt bestaat er een belangrijke uitzondering: een partij mag het vertrouwen dat zij bij de wederpartij heeft gewekt niet op foutieve wijze schaden, hetzij door opzet, hetzij door nalatigheid. Het schenden van dit principe, dat voortvloeit uit de goede trouw (artikel 5.15 BW), kan leiden tot precontractuele aansprakelijkheid wegens een onrechtmatige daad [3](#page=3). De beoordeling of het afbreken van onderhandelingen een precontractuele fout vormt, is aan de rechter. Een voorbeeld hiervan is het voeren van onderhandelingen met het uitsluitende doel vertrouwelijke gegevens te ontfutselen [3](#page=3). #### 2.3.1 Informatieplicht tijdens onderhandelingen Tijdens onderhandelingen geldt een informatieplicht die wordt bepaald door de goede trouw en de redelijke verwachtingen van de partijen, rekening houdend met het voorwerp van de onderhandelingen en de hoedanigheid van de partijen (artikel 5.16 BW). Belangrijke tekortkomingen in deze informatieplicht kunnen leiden tot de nietigheid van het contract (artikel 5.17 BW) [3](#page=3). --- # Tenietgaan van overeenkomsten Het tenietgaan van overeenkomsten betreft het verdwijnen van de rechtsgrond voor alle verbintenissen die uit de overeenkomst voortvloeien, waardoor zowel de overeenkomst als de bijbehorende verbintenissen automatisch tenietgaan. Dit moet worden onderscheiden van het tenietgaan van verbintenissen op zich, wat kan gebeuren zonder dat de overeenkomst zelf eindigt. Dit hoofdstuk concentreert zich op de gronden voor het tenietgaan van de overeenkomst zelf [4](#page=4). ### A. Nietigverklaring Nietigverklaring is de sanctie wanneer bij de totstandkoming van een contract één van de vijf geldigheidsvoorwaarden niet is voldaan. Dit sluit aan bij de algemene principes van nietigverklaring van rechtshandelingen [4](#page=4). ### B. Ontbinding Ontbinding van een overeenkomst kan op verschillende manieren gebeuren [4](#page=4). #### 1. Contractuele ontbinding Partijen kunnen te allen tijde door wederzijdse toestemming een overeenkomst ontbinden. Dit omvat ook ontbinding die voortvloeit uit een ontbindend beding, waarbij partijen overeenkomen dat de overeenkomst automatisch ontbonden wordt bij een fout in de uitvoering of bij een andere omstandigheid [5](#page=5). #### 2. Gerechtelijke ontbinding De rechter kan op verzoek van één van de partijen een wederkerige overeenkomst ontbinden als sanctie voor niet-uitvoering of wanuitvoering door de andere partij [5](#page=5). #### 3. Ontbinding door overmacht Overmacht bevrijdt de schuldenaar van zijn verbintenis. Bij wederkerige overeenkomsten leidt overmacht tot de bevrijding van de wederpartij voor de uitvoering van haar verbintenis, waardoor de overeenkomst ontbonden is [4](#page=4) [5](#page=5). > **Uitzondering bij eigendomsoverdracht vóór levering:** Als de levering van een goed onmogelijk wordt door overmacht in overeenkomsten waarbij de eigendom al is overgedragen vóór de levering (vooral bij verkoop), blijft de wederpartij (koper) tot wederprestatie gehouden, tenzij contractueel anders is afgesproken [5](#page=5). ### C. Eenzijdige opzegging In principe kunnen overeenkomsten niet eenzijdig worden verbroken. Er zijn echter belangrijke wettelijke uitzonderingen [5](#page=5): * **Overeenkomsten van onbepaalde duur:** Niemand kan eeuwig gebonden zijn door een overeenkomst. Daarom kunnen dergelijke overeenkomsten altijd eenzijdig worden opgezegd, mits de wettelijke of gebruikelijke opzeggingstermijnen in acht worden genomen (bijvoorbeeld bij arbeidsovereenkomsten en huurovereenkomsten van onbepaalde duur) [5](#page=5). * **De aannemingsovereenkomst** (artikel 1780 BW) [5](#page=5). * **De lastgeving** (artikel 2004 BW) [5](#page=5). --- # Onrechtmatige daad en buitencontractuele aansprakelijkheid Het aansprakelijkheidsrecht regelt wanneer schadelijke effecten aanleiding kunnen geven tot een verbintenis tot schadeherstel of vergoeding, buiten een voorafgaande contractuele relatie om [5](#page=5). ### 4.1 Algemene beginselen In het maatschappelijk verkeer kunnen iemands handelingen ongunstige en schadelijke neveneffecten voor anderen veroorzaken. Niet elk schadelijk effect leidt echter tot schadevergoeding, omdat dit de activiteiten in de samenleving volledig zou blokkeren. Het veroorzaken van schade door een fout, een onrechtmatige daad, leidt in de regel tot de verplichting deze schade te vergoeden. Soms is men aansprakelijk zonder eigen fout, bijvoorbeeld voor schade veroorzaakt door een dier dat men onder zijn hoede heeft, of voor de fout van een werknemer [5](#page=5). > **Tip:** Het is cruciaal om het onderscheid te begrijpen tussen situaties waarin aansprakelijkheid voortvloeit uit eigen schuld (foutaansprakelijkheid) en situaties waarin men toch aansprakelijk is ondanks het ontbreken van een eigen fout (risicoaansprakelijkheid of kwalitatieve aansprakelijkheid). ### 4.2 Wetgeving en toepassingsgebied De aansprakelijkheden en schadevergoedingen buiten contractuele verhoudingen worden geregeld in Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek. Dit boek is getiteld "Buitencontractuele aansprakelijkheid". De regels in Boek 6 kunnen echter ook van toepassing zijn op contracten, tenzij de wet of het contract dit uitsluit. Foutaansprakelijkheid en contractuele aansprakelijkheid sluiten elkaar dus niet uit [6](#page=6). > **Tip:** Hoewel Boek 6 "Buitencontractuele aansprakelijkheid" heet, is het belangrijk te onthouden dat de regels ervan ook relevant kunnen zijn binnen een contractuele context, mits geen uitsluiting is voorzien [6](#page=6). #### 4.2.1 Karakter van de regels De regels in Boek 6 zijn in de regel van aanvullend recht, wat betekent dat men ervan kan afwijken, tenzij de wet dit dwingend bepaalt. Deze aanvullende regels sluiten de toepassing van andere regels in het Burgerlijk Wetboek niet uit. De regels van Boek 6 zijn van toepassing op zowel private personen als op private en publieke rechtspersonen [6](#page=6). > **Example:** Huurovereenkomsten van onbepaalde duur kunnen in beginsel steeds eenzijdig worden opgezegd, mits de wettelijke of gebruikelijke opzeggingstermijnen worden gerespecteerd. Dit is een wettelijke uitzondering op het principe van contractuele gebondenheid [5](#page=5). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Benoemde overeenkomsten | Dit zijn specifieke soorten overeenkomsten die door de wetgever zijn geregeld en vaak gedetailleerde bepalingen kennen, zoals koop, huur en lening. Ze besparen partijen de moeite om alle details zelf uit te werken. | | Onbenoemde overeenkomsten | Overeenkomsten die niet specifiek in de wet zijn geregeld en dus geen wettelijk voorgeschreven typologie volgen. Op deze overeenkomsten zijn de algemene principes van het verbintenissenrecht van toepassing, tenzij de partijen zelf anders hebben bepaald. | | Eenzijdige overeenkomsten | Een type overeenkomst waarbij slechts voor één partij verbintenissen ontstaan. Hoewel er slechts één partij zich verbindt, vereist het nog steeds de instemming van alle betrokkenen om als overeenkomst te gelden. | | Wederkerige overeenkomsten | Overeenkomsten waarbij beide partijen zich over en weer en gelijktijdig tegenover elkaar verbinden. Typische voorbeelden zijn koop en huur, waarbij zowel de verkoper/verhuurder als de koper/huurder verplichtingen hebben. | | Consensuele overeenkomsten | Dit zijn overeenkomsten die tot stand komen door een loutere wilsovereenstemming tussen de partijen, zonder dat er specifieke formele vereisten, zoals een geschrift, vervuld hoeven te worden. De wilsuiting is hierbij voldoende. | | Vormelijke overeenkomsten | Bij deze overeenkomsten hangt niet alleen het bewijs, maar ook het bestaan van de overeenkomst af van het naleven van bepaalde wettelijke of contractuele vormvereisten, zoals het opmaken van een akte. | | Zakelijke overeenkomsten | Overeenkomsten die pas rechtsgeldig tot stand komen door de feitelijke afgifte van de zaak waarop de overeenkomst betrekking heeft. Voorbeelden zijn bruikleen en bewaargeving. | | Standaardovereenkomsten | Vooraf opgestelde contracten met standaardbedingen, bedoeld om een onbepaald aantal toekomstige rechtsverhoudingen te regelen. Deze worden vaak gebruikt in situaties met veel transacties, zoals verzekeringen. | | Toetredingsovereenkomsten | Een specifiek type standaardovereenkomst waarbij één partij de inhoud volledig bepaalt en de andere partij enkel de keuze heeft om toe te treden of niet, zonder onderhandelingsmogelijkheid over de voorwaarden. | | Aanbod | Een voorstel tot het sluiten van een overeenkomst, dat alle onontbeerlijke elementen ervan bevat. Een geldig aanbod bindt de aanbieder en kan, mits aanvaard, leiden tot het definitief tot stand komen van de overeenkomst. | | Aanvaarding | De instemming, zonder voorbehoud, van de ene contractspartij met het aanbod van de andere contractspartij. Aanvaarding kan zowel uitdrukkelijk als stilzwijgend geschieden, mits het duidelijk op instemming wijst. | | Precontractuele aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die kan ontstaan tijdens de onderhandelingsfase vóór het sluiten van een overeenkomst, indien een partij het door haar gewekte vertrouwen op een foutieve wijze beschamen. Dit kan leiden tot een verplichting tot schadevergoeding. | | Nietigverklaring | Een sanctie die wordt toegepast op een overeenkomst die niet voldoet aan de wettelijke geldigheidsvoorwaarden op het moment van totstandkoming. De overeenkomst wordt geacht nooit te hebben bestaan. | | Ontbinding | Het beëindigen van een overeenkomst, die kan voortvloeien uit wederzijdse toestemming van de partijen, een gerechtelijk bevel op verzoek van een partij, of door overmacht. Dit leidt tot het verdwijnen van de rechtsgrond voor de verbintenissen. | | Eenmalige opzegging | Het eenzijdig beëindigen van een overeenkomst, wat in principe niet is toegestaan tenzij er wettelijke uitzonderingen gelden, zoals bij overeenkomsten van onbepaalde duur, aanneming, of lastgeving. | | Onrechtmatige daad | Een handeling die, buiten een contractuele relatie, schade veroorzaakt bij een ander en leidt tot de verplichting deze schade te vergoeden. Dit vereist meestal een fout van de veroorzaker. | | Buitencontractuele aansprakelijkheid | De rechtsfiguur die regelt wanneer schadelijke effecten van iemands handelingen aanleiding kunnen geven tot een verbintenis tot schadeherstel of vergoeding. Dit omvat situaties van foutaansprakelijkheid en aansprakelijkheid zonder eigen fout. |

# Soorten aansprakelijkheid en aansprakelijkheid voor eigen daad Dit gedeelte vat de verschillende soorten aansprakelijkheid samen, met een focus op de aansprakelijkheid voor eigen daad, de elementen waaruit een fout bestaat, het oorzakelijk verband en de vaststelling van schade, evenals de aansprakelijkheid van minderjarigen en geestesgestoorden. ## 1. Soorten aansprakelijkheid ### 1.1 Contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid * **Contractuele aansprakelijkheid** ontstaat uit het niet, of niet correct, nakomen van contractuele verplichtingen [1](#page=1). * **Buitencontractuele aansprakelijkheid** dekt alle andere aansprakelijkheden en wordt in dit hoofdstuk verder besproken [1](#page=1). ### 1.2 Samengestelde aansprakelijkheid Dit verwijst naar situaties waarin niet alleen de veroorzaker van de schade, maar ook een derde partij kan worden aangesproken voor schadevergoeding. Voorbeelden hiervan zijn ouders die aansprakelijk zijn voor hun kinderen, of werkgevers voor de fouten van hun werknemers [1](#page=1). ### 1.3 Foutaansprakelijkheid en foutloze aansprakelijkheid * In de regel ligt een **fout** aan de basis van aansprakelijkheid (**foutaansprakelijkheid**) [1](#page=1). * In sommige gevallen is er sprake van **foutloze aansprakelijkheid**, ook wel objectieve aansprakelijkheid genoemd [1](#page=1). * Een voorbeeld hiervan is de aansprakelijkheid voor letsels van voetgangers of fietsers veroorzaakt door motorvoertuigen. De verzekeraar van het motorvoertuig moet deze schade vergoeden, tenzij het slachtoffer ouder is dan 14 jaar en een onverschoonbare fout beging [1](#page=1). * Foutloze aansprakelijkheid geldt ook voor schadelijke neveneffecten van risicodragende activiteiten, zoals de productie van nucleaire energie of het vervoer van toxische stoffen, geregeld in specifieke wetten [1](#page=1). ### 1.4 Vermoeden van fout en aansprakelijkheid in solidum * Soms wordt enkel de **bewijslast omgekeerd** en is er een **vermoeden van fout**, dat weerlegd kan worden. Dit is bijvoorbeeld het geval bij arbeidsongevallen, waar een vermoeden van fout van de werkgever bestaat [1](#page=1). * Wanneer mededaders van een misdrijf schade berokkenen, zijn zij **hoofdelijk aansprakelijk** voor de vergoeding van die schade. Dit betekent dat het slachtoffer van elke aansprakelijke de volledige vergoeding kan vorderen. Degene die de schade vergoedt, kan de anderen aanspreken voor hun deel [1](#page=1). * **Aansprakelijkheid in solidum** is een vorm van hoofdelijke aansprakelijkheid zonder de nevengevolgen van hoofdelijkheid [1](#page=1). ## 2. Aansprakelijkheid voor eigen daad ### 2.1 Algemene regel Eenieder is aansprakelijk voor de schade die hij of zij aan een ander veroorzaakt (art. 6.5 BW). Deze algemene regel, bestaande sinds 1804, roept vragen op over wat als 'fout' kan worden aangemerkt, welke schade vergoed moet worden en in hoeverre de schade door de fout is veroorzaakt. Het nieuwe BW definieert deze begrippen [1](#page=1). ### 2.2 Fout Een fout bestaat uit de schending van: a) Een wettelijke regel die bepaald gedrag oplegt of verbiedt [2](#page=2). b) Een algemene zorgvuldigheidsnorm in het maatschappelijk verkeer (art. 6.6 § 1 BW) [2](#page=2). Bij de beoordeling van de zorgvuldigheidsnorm wordt uitgegaan van het gedrag van een voorzichtig en redelijk persoon, en van de redelijkerwijs voorzienbare gevolgen van dit gedrag (art. 6.6 § 2 BW). Voor rechtspersonen wordt ook rekening gehouden met de beginselen van goed bestuur en goede organisatie (art. 6.6 § 2, 5° BW) [2](#page=2). #### 2.2.1 Voorbeelden van foutaansprakelijkheid * De Staat begaat een fout wanneer de legeroverheid op lage hoogte boven een bewoond gebied vliegt, wat schade aan gebouwen kan veroorzaken door trillingen [2](#page=2). * Een bankinstelling kan aansprakelijk zijn voor een deel van de schulden van een gefailleerde indien zij voor het faillissement te lichtvaardig krediet heeft verleend, waardoor derden werden misleid over de solvabiliteit [2](#page=2). * Iemand die in een zwembad duikt en andere zwemmers hindert, is aansprakelijk voor eventuele letsels [2](#page=2). #### 2.2.2 Uitsluiting van foutaansprakelijkheid Bij **overmacht**, wanneer het onmogelijk is de gedragsregel na te leven, is er geen fout, tenzij de onmogelijkheid te wijten is aan een eigen fout (art. 6.7 BW). Andere gronden voor uitsluiting van foutaansprakelijkheid zijn [2](#page=2): * Onoverwinnelijke dwaling (art. 6.8 1° BW) [2](#page=2). * Dwang (art. 6.8 2° BW) [2](#page=2). * Wanneer de overtreden regel klaarblijkelijk onwettig is (art. 6.8 4° BW) [2](#page=2). * Wanneer een hoger belang het niet volgen van de regel verantwoordt (art. 6.6 3° en 5° BW) [2](#page=2). ### 2.3 Oorzakelijk verband * Er is een oorzakelijk verband indien een feit een noodzakelijke voorwaarde is voor de schade; de schade zou zich zonder dit feit niet hebben voorgedaan [2](#page=2). * Meerdere feiten kunnen gelijktijdig de oorzaak zijn van schade. > **Voorbeeld:** Bij een auto-ongeval waarbij één auto te snel reed en de andere geen voorrang verleende, zijn beide fouten gelijktijdig de oorzaak van de schade (art. 6.18 § 1 BW) [2](#page=2). * Het verband tussen fout en schade mag niet te ver verwijderd zijn. > **Voorbeeld:** Een taxi komt te laat, waardoor de klant de bus mist. De klant neemt een latere bus die een ongeval heeft. Hoewel de fout van de taxichauffeur een voorwaarde was, maakt het onwaarschijnlijke karakter van dit gevolg het onredelijk om de schade toe te rekenen aan de taxichauffeur (art. 6.18 § 2 BW) [2](#page=2). * Bij onzekerheid over het oorzakelijke verband heeft de benadeelde recht op een gedeeltelijke schadevergoeding die in verhouding staat tot de waarschijnlijkheid waarmee de fout de schade heeft veroorzaakt (art. 6.22 BW) [2](#page=2). ### 2.4 Schade Schade bestaat uit de economische en niet-economische gevolgen van de aantasting van een juridisch beschermd persoonlijk belang (art. 6.24 BW) [2](#page=2). * De schade moet zeker zijn, maar kan ook toekomstig zijn en pas later definitief worden vastgesteld (bijvoorbeeld de omvang en duur van werkonbekwaamheid) (art. 6.25 BW) [2](#page=2). * De benadeelde heeft recht op **integrale schadeloosstelling** door herstel in natura of door een schadevergoeding (art. 6.31 § 2 BW) [2](#page=2) [3](#page=3). * **Patrimoniale schade**: beoogt de benadeelde in de toestand te plaatsen waarin hij zich zou hebben bevonden indien de onrechtmatige daad zich niet had voorgedaan [2](#page=2). * **Extrapatrimoniale schade**: zoals letsels of psychisch lijden, waarbij integrale schadeloosstelling niet mogelijk is en een billijke vergoeding wordt toegekend (art. 6.31 § 1 BW) [3](#page=3). * Wanneer de omvang van de schade niet exact bepaald kan worden, kan de rechter deze bij benadering ramen. Indien ook dat niet mogelijk is, kan de rechter de schadevergoeding naar billijkheid vaststellen (art. 6.36 BW) [3](#page=3). * Wanneer de kosten voor herstel van een zaak hoger liggen dan de kosten voor vervanging, ontvangt de benadeelde enkel dat laatste bedrag (art. 6.38 BW) [3](#page=3). > **Voorbeeld:** Bij een zwaar beschadigde auto heeft de benadeelde recht op de kostprijs van een soortgelijke tweedehandswagen (zelfde type, leeftijd, gereden kilometers) [3](#page=3). * De benadeelde kan vrij beschikken over de schadevergoeding en kan bijvoorbeeld beslissen de beschadigde auto niet te laten herstellen of een nieuwe auto te kopen (art. 6.39 BW). Hij heeft ook recht op de BTW die bij herstel betaald zou moeten worden, ook al laat hij dit niet uitvoeren of koopt hij geen nieuwe auto [3](#page=3). ### 2.5 Minderjarigen * Een kind onder de twaalf jaar is niet aansprakelijk voor zijn fouten (art. 6.9 BW) [3](#page=3). * Een minderjarige vanaf twaalf jaar is in principe aansprakelijk. De rechter kan echter de aansprakelijkheid vrijstellen of de schadevergoeding beperken, tenzij deze gedekt wordt door een verzekering. De rechter oordeelt naar billijkheid, rekening houdend met de omstandigheden en de economische en financiële toestand van de partijen (art. 6.10 BW) [3](#page=3). ### 2.6 Geestesgestoorden Een geestesgestoorde is aansprakelijk zoals een minderjarige vanaf twaalf jaar: in principe aansprakelijk, maar met mogelijke vrijstelling van aansprakelijkheid of beperking van de schadevergoeding door de rechter. Dit geldt niet wanneer de vergoeding van de schade gedekt is door een verzekering (art. 6.11 BW) [3](#page=3). --- # Aansprakelijkheid voor andermans daad Deze sectie behandelt de aansprakelijkheid die voortvloeit uit de handelingen van personen waarvoor men geacht wordt verantwoordelijk te zijn [3](#page=3) [4](#page=4). ### 2.1 Personen met gezag over minderjarigen Ouders, adoptanten, voogden en pleegzorgers zijn aansprakelijk voor schade aangericht door een minderjarige onder de zestien jaar. Deze aansprakelijkheid is **foutloos**, wat betekent dat er geen fout van de gezaghebbende persoon hoeft te worden aangetoond [3](#page=3). Voor minderjarigen van zestien of zeventien jaar zijn deze personen in principe ook aansprakelijk, maar zij kunnen zich ontlasten door aan te tonen dat zij geen fout hebben gemaakt op het gebied van opvoeding of toezicht. Er geldt hier een **vermoeden van aansprakelijkheid**, waarbij de gezaghebbende personen het tegenbewijs moeten leveren. Dit volgt uit artikel 6.12 BW [3](#page=3). ### 2.2 Personen belast met toezicht op anderen Personen die wettelijk, gerechtelijk of administratief duurzaam controle uitoefenen over anderen, zijn aansprakelijk voor de schade die de onder hun toezicht staande personen foutief aan derden toebrengen. Deze aansprakelijkheid is eveneens gebaseerd op het principe dat de toezichthouder moet bewijzen dat er geen fout was in het toezicht. Dit is geregeld in artikel 6.13 BW. Een voorbeeld hiervan zijn bewindvoerders van beschermde meerderjarigen [3](#page=3). ### 2.3 Werkgever (aansteller) De 'aansteller', doorgaans de werkgever, is **foutloos aansprakelijk** voor schade die zijn aangestelden hebben veroorzaakt tijdens de uitoefening van hun functie. Een aansteller wordt gedefinieerd als de persoon die voor eigen rekening feitelijk gezag en toezicht kan uitoefenen over het gedrag van een ander. Dit is vastgelegd in artikel 6.14 § 1 BW [4](#page=4). > **Tip:** Foutloze aansprakelijkheid betekent dat de aansprakelijkheid niet afhangt van een persoonlijke fout van de aansteller zelf, maar van de fout van de aangestelde. #### 2.3.1 Aansprakelijkheid van rechtspersonen * **Publiekrechtelijke rechtspersonen** zijn foutloos aansprakelijk voor hun contractuele en statutaire personeelsleden (ambtenaren), zelfs wanneer deze handelen in de uitoefening van openbare macht. Dit volgt uit artikel 6.14 § 2 BW [4](#page=4). * **Privaatrechtelijke rechtspersonen** zijn foutloos aansprakelijk voor schade veroorzaakt door fouten van hun bestuursorganen of leden daarvan, bij de uitoefening van hun functie. Dit is geregeld in artikel 6.15 BW [4](#page=4). * Ook **publiekrechtelijke rechtspersonen** zijn aansprakelijk voor schade veroorzaakt door hun organen of leden [4](#page=4). De foutloos aansprakelijken hebben het recht om de uitbetaalde schadevergoeding terug te vorderen van de daadwerkelijke dader. Dit is bepaald in artikel 6.21 § 2 BW [4](#page=4). ### 2.4 Pluraliteit van aansprakelijken Wanneer meerdere personen aansprakelijk zijn voor dezelfde schade, kan elk van hen voor de volledige schadevergoeding worden aangesproken (aansprakelijkheid **in solidum**). Dit geldt ook voor personen die anderen aanzetten tot het plegen van een fout of daarbij helpen. Zij kunnen het bedrag dat zij boven hun aandeel hebben betaald, terugvorderen van de medeaansprakelijken volgens artikel 6.21 § 1 BW [4](#page=4). Indien de benadeelde zelf mede aansprakelijk is voor de schade, wordt zijn recht op schadevergoeding evenredig verminderd. Er is echter een uitzondering: deze vermindering geldt niet wanneer de benadeelde jonger is dan twaalf jaar, zoals bepaald in artikel 6.20 § 1 en § 4 BW [4](#page=4). --- # Tenietgaan van verbintenissen Verbintenissen kunnen op diverse wijzen tenietgaan, waardoor de schuldenaar bevrijd wordt van zijn verplichtingen [4](#page=4). ### 4.5.1 Integrale uitvoering / betaling De primaire en meest gebruikelijke wijze waarop een verbintenis tenietgaat, is door de volledige uitvoering van de beloofde prestatie door de schuldenaar, ofwel de volledige betaling van de schuld in geval van een geldschuld. Zodra de prestatie is geleverd, vervalt de vordering van de schuldeiser. Dit principe geldt voor zowel contractuele als buitencontractuele verbintenissen, zoals schadevergoeding. De vrijwillige of gedwongen aard van de uitvoering is hierbij niet relevant [4](#page=4). ### 4.5.2 Betaling met subrogatie Subrogatie treedt op wanneer een derde de verbintenis van de schuldenaar uitvoert. In dergelijke gevallen treedt de derde, in plaats van de oorspronkelijke schuldeiser, in de rechten van de oorspronkelijke schuldeiser tegenover de schuldenaar. Dit resulteert in de instelling van een nieuwe verbintenis, waarbij de nieuwe schuldeiser ook eventuele zakelijke zekerheidsrechten en voorrechten overneemt. Subrogatie is enkel geldig indien de wet of een overeenkomst dit uitdrukkelijk bepaalt. Een voorbeeld hiervan is de verzekeraar die, na het vergoeden van een slachtoffer, in de rechten van het slachtoffer treedt tegenover de aansprakelijke derde [4](#page=4) [5](#page=5). ### 4.5.3 Schuldvergelijking Schuldvergelijking, ook wel compensatie genoemd, vindt plaats wanneer twee personen elkaars schuldenaar en schuldeiser zijn. De verbintenissen gaan teniet tot het bedrag van de laagste schuld, waarbij een saldo kan overblijven. Schuldvergelijking kan wettelijk, conventioneel of gerechtelijk zijn [5](#page=5). #### 4.5.3.1 Conventionele schuldvergelijking Partijen komen hierbij vrij overeen hoe en in welke mate zij hun respectieve verbintenissen compenseren [5](#page=5). #### 4.5.3.2 Gerechtelijke schuldvergelijking De rechter oordeelt over de compensatie op vordering van de verweerder via een tegeneis [5](#page=5). #### 4.5.3.3 Wettelijke schuldvergelijking Wettelijke schuldvergelijking treedt automatisch op indien aan de volgende voorwaarden is voldaan [5](#page=5): * Beide schulden moeten een geldsom of een bepaalde hoeveelheid vervangbare zaken van dezelfde soort betreffen [5](#page=5). * Beide schulden moeten vaststaan, dat wil zeggen dat hun bestaan en omvang niet betwist of onzeker mogen zijn [5](#page=5). * Beide schulden moeten opeisbaar zijn [5](#page=5). * Beide partijen moeten persoonlijk elkaars schuldenaar en schuldeiser zijn [5](#page=5). ### 4.5.4 Schuldvermenging Schuldvermenging is een automatische vorm van schuldvergelijking die optreedt wanneer dezelfde persoon zowel schuldenaar als schuldeiser wordt met betrekking tot dezelfde verbintenis. Een voorbeeld hiervan is wanneer een erfgenaam schuldenaar is van een schuld aan de erflater, die hij na diens overlijden zelf erft [5](#page=5). ### 4.5.5 Bevrijdende verjaring Bevrijdende verjaring houdt in dat men door het loutere verstrijken van een bepaalde wettelijke termijn bevrijd wordt van een verbintenis. Dit dient de rechtszekerheid en voorkomt bewijsproblemen. De algemene verjaringstermijn voor persoonlijke rechtsvorderingen bedraagt tien jaar, en voor zakelijke rechtsvorderingen dertig jaar. Rechtsvorderingen uit contractuele verbintenissen verjaren in principe na tien jaar. Vordering op grond van buitencontractuele aansprakelijkheid verjaren na vijf jaar vanaf de dag van kennisname van de schade, met een absolute termijn van twintig jaar na het schadeverwekkend feit [5](#page=5) [6](#page=6). Er bestaan specifieke verjaringstermijnen voor diverse situaties, waaronder: * **Tien jaar:** Aansprakelijkheid van aannemer of architect voor grote werken (dwingend recht) [7](#page=7). * **Vijf jaar:** Huurgelden, intresten op leningen, nutsvoorzieningen, alimentatie [7](#page=7). * **Drie jaar:** Rechtsvorderingen voortvloeiend uit verzekeringsovereenkomsten, productaansprakelijkheid [7](#page=7). * **Twee jaar:** Medische kosten (ziekenhuisfacturen) [7](#page=7). * **Eén jaar:** Rechtsvorderingen van handelaren tegen niet-handelaren voor geleverde koopwaar [7](#page=7). Het verloop van de verjaringstermijn kan worden onderbroken door stuiting of schorsing [7](#page=7). * **Stuiting:** De reeds verlopen verjaringstermijn vervalt volledig, waardoor een nieuwe termijn kan beginnen te lopen. Stuitende handelingen omvatten onder andere aangetekende ingebrekestellingen, dagvaardingen, inbeslagnames en erkenning van schuld [7](#page=7). * **Schorsing:** De verjaringstermijn wordt tijdelijk stopgezet en hervat na het einde van de belemmerende toestand. Voorbeelden hiervan zijn minderjarigheid en de periode waarin een contractuele voorwaarde niet vervuld is [7](#page=7). > **Tip:** Het is essentieel om het onderscheid tussen stuiting en schorsing te onthouden, aangezien zij fundamenteel verschillende gevolgen hebben voor de resterende verjaringstermijn. ### 4.5.6 Schuldvernieuwing Bij schuldvernieuwing wordt een bestaande verbintenis vervangen door een nieuwe verbintenis, ofwel door een wijziging van de schuldeiser en/of schuldenaar. Dit vereist altijd het akkoord van alle betrokken partijen [7](#page=7). > **Voorbeeld:** Een arbeidsovereenkomst waarin de loonbepalingen worden vervangen door nieuwe, gewijzigde bepalingen, zonder de oorspronkelijke overeenkomst te beëindigen [7](#page=7). ### 4.5.7 Overdracht van schuldvordering Bij overdracht van een schuldvordering blijft de verbintenis in stand, maar wordt de oorspronkelijke schuldeiser vervangen door een nieuwe. De toestemming van de schuldenaar is hierbij niet vereist, enkel kennisgeving is noodzakelijk om te voorkomen dat de schuldenaar bevrijdend betaalt aan de oude schuldeiser. Dit principe vindt onder meer toepassing bij factoring, waarbij een bedrijf zijn commerciële schuldvorderingen overdraagt aan een gespecialiseerde firma [8](#page=8). > **Belangrijk:** Een overdracht van schuld (in tegenstelling tot een overdracht van schuldvordering) is naar Belgisch recht niet toegelaten zonder akkoord van de schuldeiser; dit zou neerkomen op schuldvernieuwing [8](#page=8). ### 4.5.8 Kwijtschelding Kwijtschelding vindt plaats wanneer de schuldeiser ondubbelzinnig aangeeft dat de schuld niet langer uitgevoerd hoeft te worden, waardoor de schuldenaar van zijn verbintenis bevrijd wordt [8](#page=8). ### 4.5.9 Gewijzigde omstandigheden en overmacht (bij overeenkomsten) Elke partij dient haar verbintenissen na te komen, zelfs als de uitvoering bezwaarlijker is geworden door gestegen kosten of verminderde waarde van de tegenprestatie. Echter, de schuldenaar kan de schuldeiser vragen om het contract te heronderhandelen indien de uitvoering buitensporig bezwarend is geworden en dit niet aan de schuldenaar is toe te rekenen. Bij mislukking van deze onderhandelingen kan de rechter het contract aanpassen [8](#page=8). Overmacht bevrijdt de schuldenaar van zijn (contractuele) verbintenis indien aan twee voorwaarden is voldaan [9](#page=9): 1. Een gebeurtenis vindt plaats onafhankelijk van de wil van de schuldenaar [9](#page=9). 2. De uitvoering van de verbintenis wordt daardoor blijvend onmogelijk [9](#page=9). Het onvoorzienbare en onvermijdbare karakter van het beletsel is hierbij cruciaal. Een normale, praktische onmogelijkheid is voldoende. De schuldenaar die zich op overmacht beroept, dient deze gebeurtenis te bewijzen, hoewel in de praktijk vaak wordt volstaan met het bewijs dat hem geen fout verweten kan worden. Bij tijdelijke onmogelijkheid worden de verbintenissen slechts opgeschort [9](#page=9). > **Voorbeeld:** Een schrijnwerker die de beloofde ingemaakte kasten niet kan maken omdat de woning waar ze geplaatst moesten worden, uitbrandt, is bevrijd van zijn verbintenis [9](#page=9). De vraag of overmacht leidt tot het tenietgaan van de hele overeenkomst hangt af van de aard van de overeenkomst [9](#page=9). ### 4.5.10 Overlijden van de schuldenaar (bij persoonsgebonden verbintenissen) Bij persoonsgebonden verbintenissen dooft de verbintenis uit bij het overlijden van de schuldenaar en gaat deze niet over op zijn erfgenamen [9](#page=9). ### 4.5.11 Realisatie van een ontbindende voorwaarde (bij overeenkomsten) Wanneer een verbintenis is aangegaan onder een ontbindende voorwaarde, eindigt deze verbintenis (of de hele overeenkomst) zodra de toekomstige, onzekere gebeurtenis zich voordoet [10](#page=10). > **Voorbeeld:** Een sponsorcontract dat automatisch stopt indien een topsporter betrapt wordt op doping [10](#page=10). --- # Pluraliteit van aansprakelijken Dit onderwerp behandelt de situaties waarin meerdere personen aansprakelijk zijn voor dezelfde schade, wat leidt tot aansprakelijkheid in solidum, en de gevolgen hiervan voor de benadeelde zelf wanneer hij of zij mede aansprakelijk is. ### 4.1 Aansprakelijkheid in solidum Wanneer meerdere personen aansprakelijk zijn voor dezelfde schade, kan elk van hen worden aangesproken voor de volledige schadevergoeding. Dit principe staat bekend als aansprakelijkheid in solidum [4](#page=4). #### 4.1.1 Aansprakelijkheid voor aanzetten en helpen De aansprakelijkheid in solidum omvat ook personen die een ander aanzetten om een fout te begaan of daarbij helpen. Dit is geregeld in artikel 6.19 van het Burgerlijk Wetboek [4](#page=4). #### 4.1.2 Regres tussen medeaansprakelijken Personen die in solidum aansprakelijk zijn gesteld en meer hebben betaald dan hun aandeel in de schade, kunnen dit meerdere terugvorderen van hun medeaansprakelijken. Dit recht op regres is vastgelegd in artikel 6.21, paragraaf 1 van het Burgerlijk Wetboek [4](#page=4). #### 4.1.3 De benadeelde als medeaansprakelijke Wanneer de benadeelde zelf mede aansprakelijk is voor de schade, wordt zijn recht op schadevergoeding evenredig verminderd [4](#page=4). * **Uitzondering voor minderjarigen:** Deze vermindering van het recht op schadevergoeding geldt niet wanneer de benadeelde jonger is dan twaalf jaar. Dit is bepaald in artikel 6.20, paragrafen 1 en 4 van het Burgerlijk Wetboek [4](#page=4). > **Tip:** Het principe van aansprakelijkheid in solidum beschermt de benadeelde door hem of haar de mogelijkheid te geven de volledige schade op één van de aansprakelijken te verhalen. Vervolgens kunnen de aansprakelijken onderling hun aandeel verrekenen. ### 4.2 Foutloze aansprakelijkheid van aanstellers en rechtspersonen Naast de aansprakelijkheid van de directe dader, kent het recht ook situaties van foutloze aansprakelijkheid. #### 4.2.1 Aansprakelijkheid van de aansteller De 'aansteller', typisch de werkgever, is foutloos aansprakelijk voor schade die door zijn aangestelden is veroorzaakt in de uitoefening van hun functie. De aansteller wordt gedefinieerd als "de persoon die voor eigen rekening in feite gezag over en toezicht op het gedrag van een ander kan uitoefenen" zoals vastgelegd in artikel 6.14, paragraaf 1 van het Burgerlijk Wetboek [4](#page=4). #### 4.2.2 Aansprakelijkheid van rechtspersonen * **Publiekrechtelijke rechtspersonen:** Deze zijn foutloos aansprakelijk voor hun contractuele en statutaire personeelsleden (ambtenaren), zelfs wanneer zij handelen in de uitoefening van de openbare macht. Dit volgt uit artikel 6.14, paragraaf 2 van het Burgerlijk Wetboek [4](#page=4). * **Privaatrechtelijke rechtspersonen:** Deze zijn foutloos aansprakelijk voor schade veroorzaakt door fouten van hun bestuursorganen of de leden daarvan, in de uitoefening van hun functie. Dit is bepaald in artikel 6.15 van het Burgerlijk Wetboek [4](#page=4). * **Aansprakelijkheid voor organen:** Ook publiekrechtelijke rechtspersonen zijn aansprakelijk voor schade veroorzaakt door hun organen of de leden ervan conform artikel 6.15 van het Burgerlijk Wetboek [4](#page=4). #### 4.2.3 Verhaal van foutloze aansprakelijken Foutloze aansprakelijken die een schadevergoeding hebben uitbetaald, kunnen deze uitbetaalde schadevergoeding terugvorderen van de daadwerkelijke dader. Dit recht op verhaal is vastgelegd in artikel 6.21, paragraaf 2 van het Burgerlijk Wetboek [4](#page=4). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Contractuele aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die voortvloeit uit het niet, of niet correct, uitvoeren van contractuele verplichtingen. Dit betekent dat wanneer afspraken binnen een overeenkomst niet worden nagekomen, de partij die de verplichting had, aansprakelijk kan worden gesteld voor de hierdoor ontstane schade. | | Buitencontractuele aansprakelijkheid | Dit type aansprakelijkheid dekt alle aansprakelijkheden die niet voortkomen uit een contractuele relatie. Het omvat de plicht om schade te vergoeden die is veroorzaakt door onrechtmatig handelen buiten de context van een overeenkomst, zoals door een onrechtmatige daad. | | Samengestelde aansprakelijkheid | Situaties waarin niet alleen de directe veroorzaker van schade, maar ook een derde partij aansprakelijk kan worden gesteld voor de schadevergoeding. Voorbeelden hiervan zijn ouders die aansprakelijk zijn voor hun kinderen, of werkgevers voor de fouten van hun werknemers. | | Foutaansprakelijkheid | De algemene regel dat iemand aansprakelijk is voor schade die hij of zij aan een ander veroorzaakt door een fout. Een fout wordt gedefinieerd als de schending van een wettelijke regel of een algemene zorgvuldigheidsnorm in het maatschappelijk verkeer. | | Foutloze aansprakelijkheid (Objectieve aansprakelijkheid) | Aansprakelijkheid die ontstaat, ongeacht of er een persoonlijke fout is begaan. Dit is het geval bij bepaalde risicovolle activiteiten of specifieke wetgeving, zoals letsels veroorzaakt door motorvoertuigen, waarbij de verzekeraar van het voertuig de schade vergoedt, tenzij het slachtoffer een ernstige eigen fout beging. | | Vermoeden van fout | Een situatie waarbij er juridisch wordt aangenomen dat een fout is gemaakt, maar dit vermoeden kan worden weerlegd door tegenbewijs. Dit is bijvoorbeeld het geval bij arbeidsongevallen, waar een vermoeden van fout van de werkgever geldt. | | Hoofdelijke aansprakelijkheid (Aansprakelijkheid in solidum) | Een vorm van aansprakelijkheid waarbij meerdere personen gezamenlijk aansprakelijk zijn voor de volledige schade. Het slachtoffer kan de volledige schadevergoeding van elke aansprakelijke persoon eisen. Degene die de schade vergoedt, kan vervolgens de anderen aanspreken voor hun aandeel. | | Oorzakelijk verband | Het verband tussen een bepaalde gebeurtenis of gedraging en de ontstane schade. Er is sprake van een oorzakelijk verband indien de schade zich, in die vorm, niet zou hebben voorgedaan zonder het betreffende feit. Dit verband mag ook niet te ver verwijderd zijn. | | Schade | De economische en niet-economische gevolgen van de aantasting van een juridisch beschermd persoonlijk belang. Schade kan bestaan uit materiële verliezen, letsels, psychisch lijden en moet zeker zijn, hoewel toekomstige schade ook in aanmerking komt. | | Integrale schadeloosstelling | Het principe dat de benadeelde volledig schadeloos moet worden gesteld. Dit kan gebeuren door herstel in natura of door een schadevergoeding die de benadeelde in de toestand plaatst alsof de onrechtmatige daad zich niet had voorgedaan. | | Minderjarigen | Personen onder de wettelijke leeftijd van achttien jaar. Kinderen onder twaalf jaar zijn niet aansprakelijk voor hun fouten. Vanaf twaalf jaar zijn ze in principe aansprakelijk, maar de rechter kan hen vrijstellen of de schadevergoeding beperken, afhankelijk van de omstandigheden. | | Geestesgestoorden | Personen met een verstandelijke beperking of geestesstoornis. Net als minderjarigen vanaf twaalf jaar, zijn zij in principe aansprakelijk, maar de rechter kan hen geheel of gedeeltelijk vrijstellen van aansprakelijkheid, tenzij de schade gedekt is door een verzekering. | | Aansprakelijkheid voor andermans daad | De aansprakelijkheid van een persoon voor schade die is veroorzaakt door de handelingen van een ander. Dit kan betrekking hebben op personen met gezag over minderjarigen, personen belast met toezicht, of werkgevers voor hun werknemers. | | Werkgever (aansteller) | De persoon die voor eigen rekening feitelijk gezag over en toezicht op het gedrag van een ander kan uitoefenen. De werkgever is foutloos aansprakelijk voor schade die zijn aangestelden veroorzaken in de uitoefening van hun functie. | | Pluraliteit van aansprakelijken | De situatie waarin meerdere personen aansprakelijk zijn voor dezelfde schade. In dergelijke gevallen is er sprake van aansprakelijkheid in solidum, waarbij elke aansprakelijke partij voor de volledige schadevergoeding kan worden aangesproken. | | Tenietgaan van verbintenissen | De beëindiging van juridische verplichtingen tussen partijen. Dit kan op verschillende manieren gebeuren, zoals door volledige uitvoering, betaling, schuldvergelijking, schuldvermenging, verjaring, kwijtschelding, overmacht, of overlijden van een schuldenaar bij persoonsgebonden verbintenissen. | | Integrale uitvoering / betaling | De volledige nakoming van de verbintenis door de schuldenaar, of de volledige betaling van een geldschuld. Zodra de prestatie is uitgevoerd, gaat de verbintenis teniet en heeft de schuldeiser niets meer te eisen. | | Betaling met subrogatie | Wanneer een derde de verbintenis van de schuldenaar voldoet, treedt deze derde in de rechten van de oorspronkelijke schuldeiser tegenover de schuldenaar. Dit resulteert in een nieuwe verbintenis voor de schuldenaar jegens de derde. | | Schuldvergelijking | Een methode waarbij twee personen elkaars schuldenaar en schuldeiser zijn. De verbintenissen gaan teniet tot het bedrag van de laagste schuld, waardoor er nog maar één resterende schuld overblijft voor het saldo. | | Schuldvermenging | Een vorm van schuldvergelijking die automatisch optreedt wanneer dezelfde persoon zowel schuldenaar als schuldeiser wordt van dezelfde verbintenis. Dit leidt direct tot het tenietgaan van de verbintenis. | | Bevrijdende verjaring | De beëindiging van een verbintenis door het loutere verstrijken van een bepaalde wettelijk vastgestelde termijn. De schuldeiser verliest hierdoor zijn recht om de schuld af te dwingen. | | Verkrijgende verjaring | Het verkrijgen van rechten, zoals eigendom of andere zakelijke rechten, door het langdurig en ononderbroken bezit daarvan. Dit staat tegenover bevrijdende verjaring, die zich richt op het tenietgaan van verbintenissen. | | Schuldvernieuwing | Het tenietgaan van een bestaande verbintenis doordat deze wordt vervangen door een nieuwe verbintenis, of doordat de schuldeiser en/of de schuldenaar wordt vervangen. Dit vereist altijd de instemming van alle betrokken partijen. | | Overdracht van schuldvordering | Het overdragen van een vorderingsrecht van de ene schuldeiser op de andere. Hierbij blijft de oorspronkelijke verbintenis bestaan, maar de schuldeiser verandert. Dit kan eenzijdig door de schuldeiser gebeuren, zonder toestemming van de schuldenaar. | | Kwijtschelding | Een rechtshandeling waarbij de schuldeiser ondubbelzinnig aangeeft dat de schuld niet meer hoeft te worden uitgevoerd. Dit leidt tot de bevrijding van de schuldenaar van zijn verbintenis. | | Gewijzigde omstandigheden | Situaties waarin de uitvoering van een verbintenis aanzienlijk bezwarender wordt geworden door veranderde omstandigheden die niet aan de schuldenaar toerekenbaar zijn. In dergelijke gevallen kan heronderhandeling van het contract worden gevraagd. | | Overmacht | Een gebeurtenis die onafhankelijk is van de wil van de schuldenaar, waardoor de uitvoering van de verbintenis blijvend onmogelijk wordt. Overmacht kan leiden tot de bevrijding van de schuldenaar van zijn verplichtingen. | | Persoonsgebonden verbintenissen | Verbintenissen die specifiek aan de persoon van de schuldenaar zijn gebonden en niet overdraagbaar zijn op erfgenamen. Bij overlijden van de schuldenaar dooft zo'n verbintenis uit. | | Ontbindende voorwaarde | Een toekomstige, onzekere gebeurtenis waarvan de realisatie leidt tot het einde van een verbintenis of overeenkomst. Als de voorwaarde zich voordoet, eindigt de juridische relatie. |

# Schriftelijk en elektronisch bewijs bij rechtshandelingen In het hedendaagse recht vormt schriftelijk bewijs, inclusief elektronische documenten, het primaire bewijsmiddel bij rechtshandelingen, waarbij de wetgeving steeds ruimer definieert wat onder een 'geschrift' wordt verstaan [1](#page=1). ### 1.1 De rol van schriftelijk en elektronisch bewijs De technologische evolutie heeft geleid tot een verschuiving van handgeschreven documenten naar machinaal getypte teksten en vervolgens naar elektronisch geproduceerde en opgeslagen documenten. De wetgeving gebruikt het verzamelbegrip 'duurzame gegevensdrager' om deze verschillende vormen van schriftelijk bewijs te omvatten, wat ook elektronische informatie op diverse dragers zoals papier, e-mails en andere elektronische documenten insluit. Andere bewijsmiddelen spelen doorgaans een ondergeschikte rol, en rechtshandelingen vereisen in principe altijd een schriftelijk bewijs [1](#page=1). #### 1.1.1 Situaties waarin schriftelijk bewijs niet vereist is Er zijn diverse uitzonderingen waarbij schriftelijk bewijs niet strikt noodzakelijk is en andere bewijsmiddelen kunnen worden ingeroepen [1](#page=1): * Minder belangrijke rechtshandelingen met een waarde onder de 3.500 euro, of wanneer de waarde niet bepaald of bepaalbaar is, tenzij er wettelijke uitzonderingen gelden zoals bij verzekeringscontracten [1](#page=1). * Eenzijdige rechtshandelingen [1](#page=1). * Betwistingen tussen ondernemingen of bewijs ingeroepen door een consument tegen een onderneming [1](#page=1). * Materiële of morele onmogelijkheid om een akte op te maken, bijvoorbeeld bij contracten tussen familieleden waar gebruikelijk geen akte wordt opgesteld, of wanneer de akte door overmacht verloren is gegaan [1](#page=1). Voor rechtshandelingen door en tegen derden geldt dat deze met alle bewijsmiddelen bewezen kunnen worden [1](#page=1). #### 1.1.2 Soorten geschreven bewijs Er worden drie hoofdsoorten van geschreven bewijs onderscheiden [1](#page=1): 1. **Niet-ondertekende documenten**: Deze kunnen onder bepaalde voorwaarden als schriftelijk bewijs dienen, zoals de boekhouding van handelaren, kasregisters, huiselijke papieren en notaboekjes [1](#page=1). 2. **Onderhandse akten**: Dit zijn geschriften die door één of meer personen eigenhandig, manueel of elektronisch zijn ondertekend en die het bestaan van feiten, toestanden of verbintenissen bevestigen. Een elektronisch ondertekend document kan onder bepaalde voorwaarden als een originele onderhandse akte worden beschouwd. Kennisgevingen per telegram, telex, telefax, elektronische post of andere telecommunicatiemiddelen die resulteren in een schriftelijk stuk bij de geadresseerde, worden eveneens als bewijs van schriftelijke kennisgeving aanvaard [1](#page=1). 3. **Authentieke akten**: Deze worden opgemaakt door daartoe bevoegde openbare ambtenaren, zoals notarissen of ambtenaren van de burgerlijke stand, in een specifieke, wettelijke vorm [2](#page=2). ### 1.2 Bewijswaarde van geschreven bewijs Bij geschreven bewijsstukken moet onderscheid gemaakt worden tussen de bewijswaarde ten aanzien van de partijen die bij de rechtshandeling betrokken waren en de bewijswaarde ten aanzien van derden [2](#page=2). #### 1.2.1 Bewijswaarde tussen de partijen * **Authentieke akten**: Leveren voor de contracterende partijen en hun rechtsopvolgers een volledig bewijs op van de overeenkomst die erin vervat is [2](#page=2). * **Authentieke vermeldingen**: De feiten en handelingen die de openbare ambtenaar zelf heeft verricht, vastgesteld of kon vaststellen (zoals de datum van de akte, de identiteit van de partijen, verklaringen afgelegd voor hem) gelden als absoluut bewijs. Deze vermeldingen kunnen enkel betwist worden via een strafrechtelijke procedure wegens valsheid in geschrifte [2](#page=2). * **Niet-gecontroleerde vermeldingen**: Voor vermeldingen waarvan de ambtenaar de echtheid niet kon vaststellen, kan tegendeelbewijs geleverd worden met behulp van de gewone bewijsregels. Een onderhandse akte die door de partijen wordt opgesteld om de inhoud van een authentieke akte te wijzigen (een 'tegenbrief'), kan als tegenbewijs gelden [2](#page=2). * **Onderhandse akten**: Hebben tussen de ondertekenaars dezelfde bewijskracht als een authentieke akte, mits de authenticiteit niet wordt betwist. Omdat er geen openbare ambtenaar bij het opstellen aanwezig is, bestaat er minder waarborg voor de juistheid van bijvoorbeeld de datum of handtekening [2](#page=2). * **Legaliseren en registreren**: Om betwistingen te voorkomen, kunnen handtekeningen worden gelegaliseerd en de akte geregistreerd, waardoor deze een vaste datum krijgt. Registratie is voor sommige akten, zoals huurovereenkomsten, wettelijk verplicht [2](#page=2). * **Vereisten voor wederkerige overeenkomsten**: Onderhandse akten die wederkerige overeenkomsten bevatten, moeten opgemaakt zijn in zoveel originelen als er partijen zijn met een verschillend belang. Elk origineel moet vermelden hoeveel originelen er zijn opgemaakt. De sanctie is de nietigheid van de akte, die echter wel kan dienen als 'begin van schriftelijk bewijs'. Deze vereisten gelden niet voor contracten gesloten via briefwisseling of elektronische contracten, mits alle partijen er toegang toe hebben [2](#page=2) [3](#page=3). * **Eenzijdige onderhandse akten**: Akten waarbij slechts één partij zich verbindt tot betaling van een geldsom of waardeerbare zaak, moeten in principe volledig met de hand geschreven zijn door de ondertekenaar, of ten minste het bedrag of de hoeveelheid voluit in letters vermelden. Een nietige eenzijdige akte kan eveneens als 'begin van schriftelijk bewijs' gelden [3](#page=3). * **Advocatenakte**: Een onderhandse akte die mede ondertekend wordt door de advocaten van de contractspartijen, kent een bijzondere bewijswaarde toe. Deze levert een volledig bewijs op van het geschrift en de handtekening van alle betrokken partijen, zowel onderling als tegenover hun erfgenamen en rechtsverkrijgenden, maar niet tegenover 'gewone' derden [2](#page=2). #### 1.2.2 Bewijswaarde ten aanzien van derden De bewijswaarde van een akte heeft ook belang voor derden, die overeenkomsten tussen partijen als een feit moeten erkennen (tegenwerpelijkheid aan derden) [3](#page=3). * **Tegenwerpelijkheid aan derden**: Als de partijen de overeenkomst niet kunnen bewijzen, geldt de tegenwerpelijkheid niet [3](#page=3). * De feiten en handelingen die de openbare ambtenaar bij het opmaken van authentieke akten zelf heeft verricht, vastgesteld of kon vaststellen, kunnen door derden slechts betwist worden via een valsheidsprocedure [3](#page=3). * Andere elementen in authentieke akten, de gehele inhoud van onderhandse akten en andere geschreven documenten kunnen door derden altijd betwist worden met alle mogelijke bewijsmiddelen. Derden zijn niet verplicht om een geschreven bewijs met een geschreven tegenbewijs te weerleggen [4](#page=4). * De inhoud van 'tegenbrieven' is nooit tegenwerpelijk aan derden, maar zij kunnen er zich wel op beroepen [4](#page=4). #### 1.2.3 Het probleem van de datum en antidatering Een belangrijk probleem is de bewijsbaarheid van de datum van een rechtshandeling. Partijen kunnen op hun onderhandse akte een oudere datum zetten dan de werkelijke datum (antidatering) om bedrog te plegen tegenover derden [4](#page=4). * **Vaste datum**: Om antidatering te voorkomen, kunnen derden een onderhandse datum steeds betwisten. Zij moeten echter een vaste datum erkennen, een datum die via andere formaliteiten of gebeurtenissen een onbetwistbare bewijswaarde heeft. Een onderhandse akte krijgt een vaste datum door [4](#page=4): * Registratie [4](#page=4). * Het ogenblik waarop een van de ondertekenaars de akte niet meer kan wijzigen, bijvoorbeeld door overlijden [4](#page=4). * De opname van de inhoud van de akte in een authentieke akte [4](#page=4). * Publiciteit in de registers van de hypotheekbewaarder voor vervreemdingen van onroerende goederen en vestigingen van hypotheken [4](#page=4). * De vaste datum is de datum van de formaliteit of gebeurtenis, en derden moeten erkennen dat de rechtshandeling zeker vanaf die datum bestond [4](#page=4). #### 1.2.4 Begin van schriftelijk bewijs Wanneer een document niet aan alle regels voldoet om als schriftelijk bewijs te worden aanvaard, kan het gelden als een 'begin van schriftelijk bewijs'. In dat geval moet het bewijs aangevuld worden met andere bewijsmiddelen, zoals vermoedens of getuigen [3](#page=3). ### 1.3 Bewijs van feiten Feiten kunnen vaak niet door een geschrift worden bewezen, maar enkel door getuigen, vermoedens, enz. Voor het bewijs van feiten zijn in de regel alle bewijsmiddelen toegelaten [4](#page=4). #### 1.3.1 Getuigenbewijs Getuigenbewijs is enkel mogelijk voor burgerlijke verbintenissen met een waarde van minder dan 3.500 euro, en voor verbintenissen van of tussen ondernemingen, ongeacht de waarde van het geschil. Het heeft slechts relatieve waarde, aangezien de rechter de geloofwaardigheid van de getuigenverklaringen autonoom beoordeelt. Een getuigenverklaring kan ook de vorm aannemen van een schriftelijke verklaring, opgesteld en ondertekend door de getuige, met vermelding van relevante gegevens en de bewustwording van de mogelijke bestraffing bij een valse verklaring [4](#page=4). --- # Bewijswaarde van akten tussen partijen en ten aanzien van derden Dit deel behandelt de bewijskracht van juridische documenten, onderscheidend tussen de betrokken partijen en externe partijen, met aandacht voor de implicaties van de datum op een akte [2](#page=2) [3](#page=3) [4](#page=4). ### Bewijswaarde tussen partijen Bij geschreven bewijsstukken die betrekking hebben op rechtshandelingen, is het cruciaal om onderscheid te maken tussen de bewijswaarde voor de partijen die bij de rechtshandeling betrokken waren en de bewijswaarde voor derden [2](#page=2). #### Authentieke akten tussen partijen Een authentieke akte, opgemaakt door een daartoe bevoegd openbaar ambtenaar zoals een notaris of ambtenaar van de burgerlijke stand, levert voor de contracterende partijen (en hun erfgenamen of rechtverkrijgenden) een volledig bewijs op van de daarin vervatte overeenkomst. De bewijswaarde hiervan geldt voor de feiten en handelingen die de ambtenaar zelf heeft verricht, vastgesteld of kon vaststellen, zoals de datum van de akte, de identiteit van de partijen, en de verklaringen die partijen voor hem hebben afgelegd. Deze vermeldingen gelden als absoluut bewijs en kunnen enkel betwist worden via een strafrechtelijke procedure wegens valsheid in geschrifte. Voor feiten en handelingen waarvan de ambtenaar de echtheid niet kon vaststellen, kan daarentegen tegenbewijs geleverd worden met behulp van de gewone bewijsregels [2](#page=2) [3](#page=3). > **Tip:** Bij een authentieke akte is het onderscheid tussen wat de ambtenaar zelf heeft vastgesteld en wat hij heeft genoteerd op basis van verklaringen cruciaal voor de bewijswaarde [2](#page=2). #### Onderhandse akten tussen partijen Een onderhandse akte heeft tussen de ondertekenaars dezelfde bewijskracht als een authentieke akte, mits de authenticiteit ervan niet wordt betwist. Omdat er geen openbaar ambtenaar aanwezig is, is er echter geen garantie voor de juistheid van bijvoorbeeld de datum, de handtekening of de beweerde verklaringen van een partij. Om betwistingen te voorkomen, kunnen handtekeningen worden gelegaliseerd en de akte worden geregistreerd, waardoor deze een vaste datum krijgt. Registratie is voor sommige akten wettelijk verplicht, zoals geschreven huurovereenkomsten [2](#page=2). Voor onderhandse akten met wederkerige overeenkomsten die geldig willen zijn, moeten er zoveel originelen opgemaakt worden als er partijen met een verschillend belang zijn, en elk origineel moet vermelden hoeveel originelen er zijn. De sanctie is de nietigheid van de akte, maar een nietige akte kan wel gelden als een 'begin van schriftelijk bewijs'. Deze vereisten gelden niet voor contracten gesloten via briefwisseling of elektronische contracten, mits alle partijen er toegang toe hebben [2](#page=2) [3](#page=3). #### Eenzijdige onderhandse akten en niet-ondertekende stukken Een eenzijdige onderhandse akte, waarbij één partij zich verbindt tot betaling van een geldsom of een waardeerbare zaak, moet in principe volledig met de hand geschreven zijn door de ondertekenaar, of minstens het bedrag of de hoeveelheid voluit in letters bevatten, voorafgegaan door "goed voor" of "goedgekeurd voor". Ook hier kan een nietige akte gelden als een 'begin van schriftelijk bewijs' [3](#page=3). Sommige niet-ondertekende stukken, zoals de boekhouding van ondernemers, kunnen ook als schriftelijk bewijs gelden. Bij een geschil tussen ondernemers over hun professionele activiteiten kan de boekhouding belangrijke informatie leveren, maar heeft deze wettelijke bewijswaarde tegen een andere onderneming enkel indien de vermeldingen in de respectieve boekhoudingen overeenstemmen. De boekhouding heeft geen wettelijke bewijswaarde tegen niet-ondernemingen. Aanvaarde of niet-betwiste facturen gelden als bewijs tegen een onderneming. Bij niet-ondernemingen volstaat de afwezigheid van betwisting van de factuur niet om ze als aanvaard te beschouwen; zelfs uitdrukkelijke of stilzwijgende aanvaarding geldt slechts als een weerlegbaar vermoeden [3](#page=3). > **Tip:** Documenten die niet aan alle regels voor schriftelijk bewijs voldoen, kunnen nog steeds als "begin van schriftelijk bewijs" dienen en aangevuld worden met andere bewijsmiddelen [3](#page=3). #### Advocatenakten Een onderhandse akte die mede ondertekend wordt door de advocaten van de contractspartijen, de zogenaamde 'advocatenakte', krijgt een bijzondere bewijswaarde. Deze akte levert een volledig bewijs op van het geschrift en de handtekening van alle betrokken partijen, en die bewijswaarde geldt zowel onderling als tegenover hun erfgenamen en rechtverkrijgenden. Tegenover "gewone" derden is deze bewijswaarde er echter niet [2](#page=2). ### Bewijswaarde ten aanzien van derden De bewijswaarde van een akte kan ook van belang zijn voor derden, die overeenkomsten tussen partijen als een feit moeten erkennen. Dit wordt de tegenwerpelijkheid aan derden genoemd. Als partijen de overeenkomst niet kunnen bewijzen, geldt de tegenwerpelijkheid uiteraard niet [3](#page=3). #### Tegenwerpelijkheid van authentieke akten aan derden De feiten en handelingen die de openbare ambtenaar bij het opmaken van authentieke akten zelf heeft verricht, vastgesteld of kon vaststellen, kunnen derden enkel betwisten via een valsheidsprocedure. Andere elementen in authentieke akten kunnen derden echter steeds betwisten met alle mogelijke bewijsmiddelen [3](#page=3). #### Tegenwerpelijkheid van onderhandse akten en andere geschreven documenten aan derden De gehele inhoud van onderhandse akten en andere geschreven documenten kunnen derden steeds betwisten met alle mogelijke bewijsmiddelen. Derden zijn dus niet verplicht een geschreven bewijs met een geschreven tegenbewijs te weerleggen. De inhoud van 'tegenbrieven' die partijen onderling hebben opgemaakt, is nooit tegenwerpelijk aan derden, hoewel zij er zich wel op kunnen beroepen [3](#page=3) [4](#page=4). ### De bewijsbaarheid van de datum van een rechtshandeling Een belangrijk probleem is de bewijsbaarheid van de datum van een rechtshandeling. Partijen kunnen op hun onderhandse akte altijd een oudere datum zetten dan de werkelijke datum van de rechtshandeling, wat "antidateren" wordt genoemd. Dit kan gebruikt worden om bedrog te plegen tegenover derden [4](#page=4). > **Tip:** Antidatering is een praktijk waarbij een oudere datum op een onderhandse akte wordt gezet dan de werkelijke datum, vaak met bedrieglijke bedoelingen ten aanzien van derden [4](#page=4). #### Vaste datum Om antidatering onmogelijk te maken, geldt als regel dat derden een onderhandse datum steeds kunnen betwisten. Zij moeten slechts een vaste datum erkennen, dit is een datum die via andere formaliteiten of gebeurtenissen een onbetwistbare bewijswaarde heeft. Een onderhandse akte krijgt een vaste datum door [4](#page=4): * Registratie [4](#page=4). * Het ogenblik waarop een van de ondertekenaars de akte niet meer kan wijzigen, bijvoorbeeld door overlijden [4](#page=4). * De opname van de inhoud van de akte in een authentieke akte [4](#page=4). * Publiciteit in de registers van de hypotheekbewaarder, voor vervreemdingen van onroerende goederen en vestigingen van hypotheken [4](#page=4). De vaste datum is dan de datum van de formaliteit of gebeurtenis. Derden moeten erkennen dat de rechtshandeling zeker vanaf die datum bestond [4](#page=4). ### Bewijs van feiten Feiten kunnen vaak niet door een geschrift bewezen worden, maar slechts door getuigen, vermoedens, enz. Voor het bewijs van feiten zijn dus in de regel alle bewijsmiddelen toegelaten, met inbegrip van getuigenbewijs, vermoedens, enz [4](#page=4). #### Getuigenbewijs Het getuigenbewijs is enkel mogelijk voor burgerlijke verbintenissen met een waarde van minder dan 3 500 dollars en voor verbintenissen van of tussen ondernemingen (ongeacht de waarde van het geschil). Het heeft slechts relatieve waarde, aangezien de rechter autonoom de geloofwaardigheid van de getuigenverklaringen zal beoordelen. Getuigenbewijs kan ook de vorm aannemen van een schriftelijke verklaring [4](#page=4). --- # Andere bewijsmiddelen: getuigenis, vermoedens en bekentenis Dit onderdeel van het studiemateriaal behandelt alternatieve bewijsmethoden die worden ingezet wanneer geschreven bewijs ontoereikend of niet van toepassing is, waaronder getuigenissen, wettelijke en feitelijke vermoedens, en buitengerechtelijke bekentenissen [4](#page=4) [5](#page=5). ### 3.1 Bewijs van feiten In tegenstelling tot rechtshandelingen, die vaak schriftelijk worden vastgelegd, kunnen feiten doorgaans niet met een geschrift worden bewezen. Hiervoor worden diverse bewijsmiddelen toegelaten, waaronder getuigen, vermoedens en andere methoden [4](#page=4). ### 3.2 Getuigenbewijs Het getuigenbewijs is een methode om feiten te bewijzen door middel van verklaringen van personen die de feiten persoonlijk hebben waargenomen [4](#page=4). #### 3.2.1 Toepassingsgebied en voorwaarden Getuigenbewijs is toegelaten voor burgerlijke verbintenissen met een waarde van minder dan 3.500 euro en voor verbintenissen tussen ondernemingen, ongeacht de waarde van het geschil [4](#page=4). #### 3.2.2 Bewijswaarde De bewijswaarde van een getuigenverklaring is relatief. De rechter beoordeelt autonoom de geloofwaardigheid van de getuigen [4](#page=4). #### 3.2.3 Vorm van getuigenis Een getuigenbewijs kan de vorm aannemen van een schriftelijke verklaring. Deze verklaring moet geschreven en ondertekend zijn door de getuige, met vermelding van diens naam, geboortedatum en -plaats, beroep en woonplaats [4](#page=4). Daarnaast dient de verklaring de graad van bloed- of aanverwantschap met de partijen te vermelden en expliciet aan te geven dat deze werd opgesteld voor overlegging aan de rechtbank. De getuige moet ook vermelden dat hij zich bewust is van de mogelijke bestraffing bij een valse verklaring [4](#page=4). #### 3.2.4 Procedurele aspecten Een getuigenbewijs kan buiten elke procedure worden afgelegd. Een getuigenverhoor kan echter enkel door een rechter worden toegelaten of bevolen, op vraag van een partij of ambtshalve. Wanneer de rechter een getuigenverhoor toestaat of beveelt, kan de andere partij steeds een tegenverhoor vragen, waarbij zij andere getuigen oproept [5](#page=5). #### 3.2.5 Beperkingen Getuigen mogen enkel verklaringen afleggen over zaken die zij persoonlijk kennen. De verklaringen moeten betrekking hebben op feiten en niet op de interpretatie van die feiten [5](#page=5). ### 3.3 Vermoedens Vermoedens zijn gevolgtrekkingen uit bepaalde handelingen of feiten die door de wet worden bepaald [5](#page=5). #### 3.3.1 Wettelijke vermoedens Wettelijke vermoedens leiden tot een voordeel voor de partij ten gunste van wie het vermoeden geldt, aangezien zij de gevolgen die uit het vermoeden voortvloeien, niet meer hoeven te bewijzen [5](#page=5). ##### 3.3.1.1 Onweerlegbaar vermoeden (vermoeden 'juris et de jure') Bij een onweerlegbaar vermoeden mag geen tegenbewijs worden geleverd van de feitelijke juistheid van de wettelijke gevolgtrekkingen. Een voorbeeld hiervan is het gezag van het rechterlijk gewijsde, dat aan een rechterlijke uitspraak wordt toegekend [5](#page=5). ##### 3.3.1.2 Weerlegbaar vermoeden (vermoeden 'juris tantum') Bij een weerlegbaar vermoeden mag de andere partij wel het tegenbewijs leveren van de feitelijke juistheid van de wettelijke gevolgtrekkingen. Dit houdt een omkering van de bewijslast in [5](#page=5). > **Voorbeeld:** Artikel 315 Burgerlijk Wetboek vermoedt *juris tantum* dat de echtgenoot van de moeder de vader is van het kind. Artikel 318 Burgerlijk Wetboek regelt vervolgens onder welke voorwaarden deze man zijn vaderschap kan betwisten door middel van tegenbewijs [5](#page=5). #### 3.3.2 Feitelijke vermoedens Bij feitelijke vermoedens leidt de rechter uit één of meer bekende feiten het bestaan af van één of meer onbekende feiten. Deze vermoedens moeten voldoende ernstig en precies zijn en de rechter kan ze naar eigen goeddunken aanvaarden, mits het bewijs met alle rechtsmiddelen is toegelaten [5](#page=5). ### 3.4 Buitengerechtelijke bekentenis Een bekentenis is een verklaring waarbij een persoon feiten toegeeft die nadelig voor hem zijn, zoals de juistheid van een feit, een toestand of het bestaan van een rechtshandeling [5](#page=5). #### 3.4.1 Kenmerken Een buitengerechtelijke bekentenis wordt buiten een procedure afgelegd. Indien deze later voor een rechter wordt ingeroepen, moet zij desgevallend bewezen kunnen worden. De bekentenis wordt beschouwd als een feit op zich, eerder dan als een bewijsmiddel [5](#page=5). #### 3.4.2 Vormen Een bekentenis kan stilzwijgend of onbedoeld zijn en voortvloeien uit het gedrag van een partij, bijvoorbeeld door de uitvoering van een contract waarvan het bestaan of de inhoud wordt betwist [5](#page=5). #### 3.4.3 Bewijswaarde en herroeping Eenmaal afgelegd, levert de bekentenis een volledig bewijs op tegen degene die haar aflegt. De bekentenis kan niet worden herroepen, behalve bij dwaling over de feiten (niet over het recht) of bij een andere nietigheidsgrond [5](#page=5). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Duurzame gegevensdrager | Een algemene term die verwijst naar elk middel dat informatie duurzaam kan vastleggen, zoals papier, een e-mail of een ander elektronisch document, in overeenstemming met juridische definities. | | Geschrift | Een ruime juridische definitie die alle duurzaam vastgelegde elektronische informatie omvat, naast traditionele papieren documenten, e-mails en andere elektronische formaten. | | Onderhandse akte | Een geschrift dat is ondertekend door één of meer personen en dat het bestaan van feiten, toestanden of verbintenissen bevestigt, zonder tussenkomst van een openbare ambtenaar. | | Authentieke akte | Een akte die is opgemaakt in een specifieke wettelijke vorm door een daartoe bevoegde openbare ambtenaar, zoals een notaris of ambtenaar van de burgerlijke stand. | | Bewijswaarde tussen de partijen | De bewijskracht die een juridisch document heeft voor de personen die direct betrokken waren bij de rechtshandeling die in het document is vastgelegd. | | Bewijswaarde ten aanzien van derden | De bewijskracht die een juridisch document heeft voor personen die niet direct betrokken waren bij de rechtshandeling, en hoe zij dit document kunnen aanvechten of erop kunnen steunen. | | Tegenwerpelijkheid aan derden | Het principe waarbij een rechtshandeling die tussen partijen is gesloten, ook voor derden als een feit moet worden erkend, mits de overeenkomst rechtsgeldig is bewezen. | | Antidateren | Het bewust plaatsen van een oudere datum op een onderhandse akte dan de werkelijke datum van de rechtshandeling, vaak om derden te benadelen. | | Vaste datum | Een datum die via specifieke formaliteiten of gebeurtenissen een onbetwistbare bewijswaarde heeft gekregen, waardoor derden de rechtshandeling vanaf die datum moeten erkennen. | | Getuigenbewijs | Bewijs geleverd door getuigen die verklaringen afleggen over feiten die zij persoonlijk hebben waargenomen, met een beperkte toepassingsgebied en relatieve bewijswaarde. | | Wettelijk vermoeden | Een door de wet bepaalde gevolgtrekking uit bepaalde handelingen of feiten, die de bewijslast kan omkeren. Dit kan onweerlegbaar (`juris et de jure`) of weerlegbaar (`juris tantum`) zijn. | | Feitelijk vermoeden | Een gevolgtrekking die de rechter maakt uit bekende feiten om het bestaan van onbekende feiten af te leiden, gebaseerd op de ernst en precisie van de vermoedens. | | Buitengerechtelijke bekentenis | Een erkenning door een persoon van feiten die nadelig voor hem zijn, afgelegd buiten een gerechtelijke procedure. | | Begin van schriftelijk bewijs | Een document dat niet aan alle vereisten voor schriftelijk bewijs voldoet, maar wel als ondersteuning kan dienen wanneer het wordt aangevuld met andere bewijsmiddelen. |

# Erfenisverdeling bij bloedverwanten Dit onderwerp behandelt de verdeling van nalatenschappen onder bloedverwanten, inclusief de bepaling van de erforde en de graad van verwantschap. ### 1.1 Het bepalen van de graad van bloedverwantschap De graad van bloedverwantschap wordt bepaald door het aantal geboorten tussen twee personen. Elk geboorte telt als één graad. Twee personen zijn in de eerste graad van bloedverwantschap als er één geboorte tussen hen is (bijvoorbeeld ouder en kind). Twee personen zijn in de tweede graad van bloedverwantschap als er twee geboorten tussen hen zijn (bijvoorbeeld grootouder en kleinkind, of broer en zus). ### 1.2 De wettelijke erforde De wet kent een hiërarchisch systeem van erforde toe, gebaseerd op de bloedverwantschap. Deze orde bepaalt wie er in aanmerking komt om te erven. #### 1.2.1 Eerste orde De eerste orde bestaat uit de rechtstreekse afstammelingen van de erflater: de kinderen, kleinkinderen, achterkleinkinderen, enzovoort. * Kinderen erven elk een gelijk deel. * Als een kind vooroverleden is, treden diens afstammelingen (kleinkinderen van de erflater) in diens plaats (plaatsvervulling). Zij verdelen samen het deel dat hun voorouder zou hebben geërfd. #### 1.2.2 Tweede orde De tweede orde bestaat uit de ouders van de erflater en diens broers en zussen, evenals de kinderen en kleinkinderen van die broers en zussen. * Als er geen erfgenamen van de eerste orde zijn, erven de ouders en de broers/zussen. * De nalatenschap wordt in twee helften verdeeld: de ene helft gaat naar de lijn van de vader, de andere helft naar de lijn van de moeder. * Binnen elke lijn erven de dichtste bloedverwanten. * Als er in een bepaalde lijn geen levende erfgenamen zijn, kunnen de afstammelingen van die personen (bijvoorbeeld kinderen van een broer/zus) erven via plaatsvervulling, maar dit is afhankelijk van de specifieke bepalingen en of er nog dichtere verwanten zijn. > **Tip:** Bij de tweede orde is het belangrijk te onthouden dat de nalatenschap eerst in tweeën wordt gesplitst (vaderszijde en moederszijde), waarna binnen elke helft de dichtste graad erfgenamen krijgt. #### 1.2.3 Derde en hogere ordes Bij de derde en vierde orde is sprake van "kloving". Dit betekent dat de nalatenschap bij elke generatie die verder van de erflater staat, opnieuw wordt verdeeld. * In de derde orde erven de grootouders van de erflater. * Als er geen erfgenamen van de eerste of tweede orde zijn, dan erven de grootouders. * Ook hier geldt een opsplitsing: een helft voor de moederskant en een helft voor de vaderskant. Binnen elke helft worden de twee grootouders gelijk verdeeld. * Als een grootouder is vooroverleden, kunnen diens kinderen (de ooms en tantes van de erflater) erven via plaatsvervulling. > **Tip:** Bij "kloving" wordt de nalatenschap telkens verder opgedeeld naarmate men verder van de erflater staat. Dit zorgt ervoor dat ook meer afgelegen bloedverwanten een kans maken om te erven. ### 1.3 Casusvoorbeelden Hieronder worden enkele voorbeelden uitgewerkt om de toepassing van de erfrechtregels te illustreren. #### 1.3.1 Casus 1: Hugo's nalatenschap Hugo overlijdt en laat de volgende bloedverwanten na: * Twee dochters: Sofie en An. * An heeft twee kinderen: Lukas en Laure. * Twee broers van Hugo: Boris en Bart. * Boris heeft twee kinderen: Aaron en Jasmine. * Bart heeft drie dochters: Jolien, Jorien en Joseline. * De vader van Hugo: Valère. * Een oom van Hugo (broer van zijn vader): Gerard. * Gerard heeft twee kinderen: Gerda en Geert. * Een tante van Hugo (zus van zijn moeder): Nicole. * Twee kinderen van een overleden tante (zus van zijn moeder): Peter en Petra. **Analyse:** De erflater is Hugo. * **Eerste orde:** Hugo's dochters Sofie en An zijn de dichtste bloedverwanten. Zij bevinden zich in de eerste orde, eerste graad. Zij erven elk een gelijk deel, dus elk de helft van de nalatenschap. * Sofie erft $1/2$ van de nalatenschap. * An erft $1/2$ van de nalatenschap. * De kinderen van An (Lukas en Laure) erven niets omdat hun moeder An nog leeft en dus zelf erft. * De broers van Hugo (Boris en Bart), zijn vader Valère, de oom Gerard en de tante Nicole, en hun kinderen, erven niets omdat er nog erfgenamen van de eerste orde zijn. > **Antwoord:** Sofie en An erven elk $1/2$ van de nalatenschap. #### 1.3.2 Casus 2: Nalatenschap met drie kinderen De overledene laat drie kinderen na: An, Jan en Annie. * An heeft twee kinderen. * Jan heeft één kind. * Annie heeft geen kinderen en verwerpt de nalatenschap. * Er is ook een ongehuwde broer en een vader. **Analyse:** * **Eerste orde:** De kinderen An, Jan en Annie zijn in de eerste orde, eerste graad. Zij zouden elk $1/3$ van de nalatenschap erven. * Annie verwerpt de nalatenschap, dus haar deel vervalt. * De kinderen van An bevinden zich in de eerste orde, tweede graad. Zij treden in de plaats van An voor het deel dat An zou erven. Omdat An leeft, erven haar kinderen niet direct. * Het deel van Annie wordt verdeeld over de overgebleven erfgenamen van de eerste orde. * Dit scenario is enigszins ambigu zoals gepresenteerd in de bron, maar een typische interpretatie is dat de nalatenschap primair naar de eerste orde gaat. Als Annie verwerpt, en de overige kinderen (An en Jan) leven, dan krijgen An en Jan elk de helft van de nalatenschap. De kinderen van An en Jan erven dus niet, tenzij An en Jan zelf vooroverleden zouden zijn geweest. * De ongehuwde broer en de vader bevinden zich in de tweede orde en erven niets zolang er erfgenamen van de eerste orde zijn. **Herinterpretatie op basis van typische erfrechtregels en de formulering "kinderen: orde 1, graad 1 = erven elk 1/3":** Indien we uitgaan van een situatie waarin alleen de eerste orde erfgenamen bepalen: * An, Jan en Annie erven in beginsel elk $1/3$. * Annie verwerpt. Haar $1/3$ wordt verdeeld onder de overgebleven erfgenamen van dezelfde orde en graad. Dit zijn An en Jan. * An en Jan krijgen dus elk de helft van Annie's deel erbij. * An erft haar eigen $1/3$ + de helft van Annie's $1/3$, dus $1/3 + (1/3)/2 = 1/3 + 1/6 = 2/6 + 1/6 = 3/6 = 1/2$. * Jan erft zijn eigen $1/3$ + de helft van Annie's $1/3$, dus $1/3 + (1/3)/2 = 1/3 + 1/6 = 1/2$. * De kinderen van An en Jan erven niet omdat hun ouders nog leven. * De broer en vader erven niets omdat er erfgenamen van de eerste orde zijn. > **Antwoord:** An en Jan erven elk $1/2$ van de nalatenschap. #### 1.3.3 Casus 3: Nalatenschap met drie kinderen en plaatsvervulling De overledene laat na: * Zijn zoon Jan. * Jan heeft drie kinderen. * Zijn dochter An is vooroverleden en heeft twee kinderen. * Dochter Annie heeft geen kinderen en verwerpt de nalatenschap. * Er is een ongehuwde broer. * Er is een oom aan vaders zijde. * Er zijn twee kinderen van een vooroverleden tante aan moeders zijde. **Analyse:** * **Eerste orde:** De nalatenschap gaat naar de kinderen van de erflater. * Jan is een levend kind, dus hij erft als eerste orde, eerste graad. * An is vooroverleden, maar heeft kinderen. Zij treden in plaats van An (plaatsvervulling). * Annie verwerpt de nalatenschap. * Omdat er nog levende kinderen of plaatsvervullers uit de eerste orde zijn, worden de tweede orde erfgenamen (broer, oom) en de derde orde erfgenamen (kinderen van tante) niet aangesproken. * De nalatenschap moet worden verdeeld over Jan en de plaatsvervullers voor An. * Als de erflater oorspronkelijk drie kinderen had (Jan, An, Annie), dan hadden zij elk $1/3$ kunnen erven. * Annie verwerpt, dus haar deel ($1/3$) vervalt. * Jan, als levend kind, erft zijn deel, dus $1/3$. * De twee kinderen van An treden in de plaats van An. An zou $1/3$ hebben geërfd. Haar twee kinderen verdelen dit deel, dus elk $1/6$. * Het deel van Annie ($1/3$) zou verdeeld worden onder de overgebleven erfgenamen van de eerste orde (Jan en An). Maar An is al als plaatsvervuller vertegenwoordigd. * Als Annie verwerpt en er is nog een levend kind (Jan) en een plek voor plaatsvervulling (kinderen van An), dan wordt het deel van Annie verdeeld tussen Jan en de twee kinderen van An, in de verhouding van hun oorspronkelijke erfdeel. * Jan erft dus zijn oorspronkelijke $1/3$ + een deel van Annie's $1/3$. * De twee kinderen van An erven de oorspronkelijke $1/3$ van An + een deel van Annie's $1/3$. * De meest gangbare interpretatie is dat wanneer een kind verwerpt en er nog andere kinderen én plaatsvervullers zijn, het verworpen deel toekomt aan de andere kinderen én aan de plaatsvervullers, naar rato van hun erfdeel. * In dit geval: Jan krijgt zijn $1/3$. De kinderen van An krijgen samen $1/3$. Annie's $1/3$ wordt verdeeld over Jan en de kinderen van An, in de verhouding $1:2$. * Jan krijgt $1/3$ (van zichzelf) + $1/3 \times (1/3) = 1/3 + 1/9 = 4/9$. * De twee kinderen van An krijgen samen $1/3$ (van An) + $2/3 \times (1/3) = 1/3 + 2/9 = 5/9$. Dit verdeeld over twee kinderen is dus elk $5/18$. Laten we de percentages uit de tabel gebruiken om dit te verduidelijken: * Jan: O1 – G1 = erft zijn deel. * Kinderen An: O1 – G2: plaatsvervulling = erven deel van An. * Annie: O1 – G1: verwerpt. * Broer: O2 – G2. * Oom: O2 – G1. * Kinderen tante: O4 – G4. Als Annie verwerpt: * Jan erft zijn deel (ongeveer $1/2$ in de praktijk, rekening houdend met de verworpen delen). * De twee kinderen van An erven het deel van An en een deel van Annie's verworpen deel. * De tabel suggereert dat Jan $1/2$ zou erven en de kinderen van An gezamenlijk $1/2$ zouden erven (elk $1/4$). Dit is een vereenvoudigde weergave die uitgaat van het verdwijnen van Annie en de eventuele plaatsvervulling. > **Antwoord (gebaseerd op de waarschijnlijkste interpretatie van de tabel):** Jan erft $1/2$ van de nalatenschap. De twee kinderen van An erven gezamenlijk de andere $1/2$ van de nalatenschap (dus elk $1/4$). #### 1.3.4 Casus 4: Nalatenschap met vader en broers/zussen De overledene laat na: * Zijn vader. * Zijn twee broers: Marcel en Jan. Beiden gehuwd. * Jan heeft drie kinderen. * Een overleden zus: Arlette. Gehuwd met Georges (in leven). **Analyse:** * **Eerste orde:** Er zijn geen kinderen van de erflater. * **Tweede orde:** De vader en de broers/zussen van de erflater komen aan bod. * De vader is in de tweede orde, eerste graad. * Marcel en Jan (broers) en Arlette (zus) zijn in de tweede orde, tweede graad. * Arlette is vooroverleden. Haar kinderen (indien aanwezig) zouden in haar plaats treden, maar zij heeft geen kinderen in dit scenario. * De nalatenschap wordt gesplitst: de helft gaat naar de vader, de andere helft naar de broers/zussenlijn. * Vader erft $1/2$ van de nalatenschap. * De andere $1/2$ wordt verdeeld over de broers en zussen. * Marcel en Jan (broers) erven elk een deel. * Arlette (zus) is vooroverleden en heeft geen erfgenamen die in haar plaats treden in deze orde. * Dit scenario lijkt enigszins onvolledig in de tabel-weergave. De tabel geeft voor de vader $1/4$ en voor de broers $3/8$. Dit suggereert een andere opdeling dan de helft voor de vader en de helft voor de broers/zussenlijn. * Een meer klassieke opdeling is: Als de vader leeft, krijgt hij de helft. De andere helft gaat naar de broers en zussen. * Als vader leeft: $1/2$. * De resterende $1/2$ gaat naar de broers/zussen. Marcel en Jan erven dan elk $1/4$. * De kinderen van Jan erven niet omdat hun vader Jan leeft. * De tabel geeft echter: Vader: $1/4$, Broers Marcel & Jan: $3/8$. Dit klopt niet met de standaardregels. Laten we de tabelvolgorde volgen: * Vader: $1/4$ (Dit suggereert dat de vader een deel van de vaderlijke lijn krijgt, niet de hele helft). * Broers Marcel & Jan: $3/8$ (Dit suggereert dat de broers gezamenlijk $3/8$ krijgen). * Kinderen van Jan: $1/8$. Dit is echter onlogisch omdat Jan leeft en dus zelf erft. * Arlette: $0$ (vooroverleden). * Georges: $0$ (echtgenoot, geen bloedverwant). **Nieuwe interpretatie gebaseerd op de tabel-resultaten:** * Vader: O2 – G1 = $1/4$ * Broers Marcel & Jan: O2 – G2 = $3/8$ per persoon, dus gezamenlijk $6/8$? Of is $3/8$ het totaal voor de broerslijn? Dit is erg onduidelijk. * Kinderen van Jan: O2 – G3 = $1/8$. Dit is pas aan de orde als Jan zelf zou verwerpen en er nog andere erfgenamen in de tweede orde zijn, of als er een verre kloving plaatsvindt. **Een meer logische interpretatie van de tabel:** Als de erflater een vader en broers/zussen nalaat, en de vader leeft: * De nalatenschap wordt verdeeld tussen de vader en de broers/zussen. De exacte verdeling hangt af van de interpretatie van de wet. Een veelvoorkomende regel is dat de vader de helft krijgt en de andere helft naar de broers/zussen gaat. * Als de vader $1/2$ krijgt, dan zou de resterende $1/2$ verdeeld worden onder de broers en zussen. Marcel en Jan krijgen elk $1/4$. * De kinderen van Jan erven niet omdat Jan leeft. Laten we de tabelwaarden als leidraad nemen, hoewel deze afwijken van standaardregels: * Vader: $1/4$. * Broers Marcel en Jan: $3/8$ elk. Dat is samen $6/8$ of $3/4$. * Dit leidt tot een totaal van $1/4 + 3/4 = 1$. * Kinderen van Jan erven niets omdat Jan leeft. * Arlette is vooroverleden, dus zij erft niet. > **Antwoord (gebaseerd op de tabelwaarden, ondanks inconsistenties):** Vader erft $1/4$. Marcel en Jan erven elk $3/8$. De kinderen van Jan erven niets. #### 1.3.5 Casus 5: Nalatenschap met vader en tantes/ooms aan moederszijde De overledene laat na: * Zijn vader. * Vier ooms en tantes: 2 broers en 2 zussen van zijn vooroverleden moeder. **Analyse:** * **Eerste orde:** Geen kinderen. * **Tweede orde:** Geen ouders, broers of zussen. De vader is de dichtste in graad van de tweede orde. * Vader: Tweede orde, eerste graad. Erft $1/2$. * **Derde orde:** De grootouders komen aan bod. De moeder van de erflater is vooroverleden. * De overige helft van de nalatenschap (die oorspronkelijk naar de moederslijn zou gaan) moet worden verdeeld. * De ouders van de moeder (grootouders) zijn er niet meer. * De ooms en tantes (kinderen van de grootouders) treden in hun plaats (plaatsvervulling). Zij behoren tot de derde orde, derde graad (broer/zus van ouder is 2de graad, hun kinderen zijn 3de graad). * In de derde orde geldt kloving. De nalatenschap wordt opgesplitst in de vaders- en moederslijn. * De vader krijgt de helft ($1/2$). * De andere helft is voor de moederslijn. Omdat de grootouders er niet zijn, gaat deze helft naar de ooms en tantes (kinderen van de grootouders). * De 4 ooms en tantes verdelen de helft van de moederslijn. Elk erft $1/8$ ($1/2$ gedeeld door 4). * Dit is consistent met de tabel: Vader: $1/2$ (Dit klopt niet met de tabel hieronder die $1/4$ geeft. De interpretatie is cruciaal.) Laten we de tabel volgen: * Vader: O3 – G1 = $1/2$ * Ooms & tantes (moederszijde): O4 – G3 = $1/8$ (per persoon). Dit klopt met de $1/2$ gedeeld door 4. > **Antwoord (gebaseerd op de tabel):** Vader erft $1/2$ van de nalatenschap. De vier ooms en tantes (kinderen van de vooroverleden moeder) erven elk $1/8$ van de nalatenschap. #### 1.3.6 Casus 6: Nalatenschap met vader, tantes/ooms en kleinkinderen De overledene laat na: * Zijn vader. * Vier ooms en tantes aan vaderszijde (2 broers en 2 zussen). * Vier ooms en tantes aan moederszijde (2 broers en 2 zussen van zijn vooroverleden moeder). * Kinderen van ooms aan vaderszijde: 12. * Kleinkinderen van tantes aan moederszijde: 8. **Analyse:** Dit is een complexere casus waarbij de nalatenschap verder wordt verdeeld over meerdere ordes en met plaatsvervulling. * **Eerste en tweede orde:** Geen kinderen, broers/zussen. * **Vader:** Tweede orde, eerste graad. Erft $1/2$. * **De overige $1/2$ gaat naar de lijnen van de ouders.** **Vaderslijn:** * De broers en zussen van de vader (ooms en tantes aan vaderszijde) bevinden zich in de tweede orde, tweede graad. * Er zijn 4 ooms/tantes. Zij zouden elk een deel krijgen. * Echter, de tabel vermeldt 12 kinderen van ooms aan vaderszijde. Dit impliceert dat de ooms zelf vooroverleden zijn en hun kinderen (neven en nichten van de erflater) in hun plaats treden (plaatsvervulling). * De 4 ooms/tantes zouden elk $1/4$ van de vadershelft krijgen ($1/2$ gedeeld door 4). * Deze $1/4$ per persoon wordt nu verdeeld over de 12 kinderen van de ooms. Elk kind van een oom krijgt dus $(1/4) / 12 = 1/48$. **Moederslijn:** * De moeder is vooroverleden. * De grootouders aan moederszijde zijn er niet. * De ooms en tantes (broers en zussen van de moeder) bevinden zich in de derde orde, derde graad. Er zijn 4 ooms/tantes. * Zij zouden elk een deel van de moedershelft krijgen. * De tabel vermeldt 8 kleinkinderen van tantes aan moederszijde. Dit betekent dat de tantes zelf vooroverleden zijn en hun kinderen (neven en nichten van de erflater) in hun plaats treden. * De 4 ooms/tantes zouden elk $1/4$ van de moedershelft krijgen ($1/2$ gedeeld door 4). * Deze $1/4$ per persoon wordt nu verdeeld over de 8 kleinkinderen van de tantes. Elk kleinkind van een tante krijgt dus $(1/4) / 8 = 1/32$. **Tabel-interpretatie:** * Vader: $1/2$. * Ooms & tantes (vaderszijde): dit is onduidelijk. De tabel vermeldt geen direct bedrag voor de ooms/tantes, maar wel voor de kinderen van ooms. * Kinderen van ooms (vaderszijde): $12 \times (1/48) = 12/48 = 1/4$. * Tantes & ooms (moederszijde): de tabel vermeldt de kinderen van tantes. * Kleinkinderen van tantes (moederszijde): $8 \times (1/32) = 8/32 = 1/4$. De som van de delen: Vader ($1/2$) + Kinderen ooms vaderszijde ($1/4$) + Kleinkinderen tantes moederszijde ($1/4$) = $1/2 + 1/4 + 1/4 = 1$. Dit klopt. > **Antwoord:** Vader erft $1/2$ van de nalatenschap. De 12 kinderen van de ooms aan vaderszijde erven gezamenlijk $1/4$. De 8 kleinkinderen van de tantes aan moederszijde erven gezamenlijk $1/4$. #### 1.3.7 Casus 7: De "kleine kloving" met levende moeder Dit scenario verwijst naar "kleine kloving" en vraagt om de op te lossen casus van dia 26 uit een eerdere presentatie, met de toevoeging dat de moeder nog leeft. Aangezien de specifieke casus van dia 26 niet is meegeleverd, kan deze niet gedetailleerd worden uitgewerkt. De "kleine kloving" treedt op wanneer er afstammelingen zijn van een vooroverleden echtgenoot of een vooroverleden kind van de erflater, en de nalatenschap voor een deel door gift of erfenis van een ouder (grootouder) komt. De aanwezigheid van een levende moeder zou de verdeling dusdanig beïnvloeden, dat de specifieke details van de casus noodzakelijk zijn voor een correcte analyse. Zonder die informatie is een concrete uitwerking niet mogelijk. --- # Casussen van erfrechtelijke verdelingen Deze sectie analyseert gedetailleerd verschillende scenario's met bloedverwanten om de toepassing van erfrechtelijke regels te illustreren. ### 2.1 De basisprincipes van erfrechtelijke verdelingen bij bloedverwanten De verdeling van een nalatenschap bij overlijden hangt af van de aanwezigheid en de graad van bloedverwantschap van de erfgenamen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen verschillende ordes en graden van verwantschap. #### 2.1.1 Ordes en graden van verwantschap * **Eerste orde:** Bestaat uit de rechtstreekse afstammelingen (kinderen, kleinkinderen, etc.). * **Tweede orde:** Bestaat uit de ouders en de broers/zussen (en hun afstammelingen). * **Derde orde:** Bestaat uit grootouders en hun broers/zussen (en hun afstammelingen). * **Vierde orde:** Bestaat uit overgrootouders en hun broers/zussen (en hun afstammelingen). Binnen elke orde wordt de graad van verwantschap bepaald door het aantal tussenpersonen tussen de overledene en de erfgenaam. De dichtste in graad erft. #### 2.1.2 Het principe van kloving Bij derde en vierde orde treedt het principe van kloving in werking. Dit betekent dat de nalatenschap in twee gelijke helften wordt verdeeld, waarbij elke helft naar de respectieve zijde van de familie (vaderlijke of moederlijke) gaat. > **Tip:** Bij de tweede orde zijn de ouders van de overledene erfgenamen. Als er geen broers of zussen zijn, behoren de ouders tot de tweede orde en erven zij in beginsel alles. Als er wel broers/zussen zijn, behoren de ouders tot de tweede orde en de broers/zussen ook tot de tweede orde. ### 2.2 Illustratieve casussen De volgende casussen lichten de toepassing van de erfrechtelijke regels toe. #### 2.2.1 Casus 1: Hugo's nalatenschap Hugo (gescheiden) overlijdt. Zijn bloedverwanten zijn: * Sofie: dochter * An: dochter (gehuwd met Marc, met wie zij Lukas en Laure heeft) * Boris: broer van Hugo (met kinderen Aaron en Jasmine) * Bart: broer van Hugo (met dochters Jolien, Jorien en Joseline) * Valère: vader van Hugo * Gerard: oom van Hugo (broer van Valère), gehuwd en met kinderen Gerda en Geert * Nicole: tante van Hugo (zus van Hugo's moeder), met kinderen Peter en Petra (kinderen van een overleden tante, zus van de moeder) **Analyse:** * **Kinderen (Sofie en An):** Zij behoren tot de eerste orde, graad 1. Zij erven elk $1/2$ van de nalatenschap. * **Kinderen van kinderen (Lukas en Laure):** Zij behoren tot de eerste orde, graad 2. Zij zouden erven via plaatsvervulling, maar aangezien de eerste graad (An) erft, gaat deze plaatsvervulling niet op tenzij An verwerpt. * **Broers (Boris en Bart):** Zij behoren tot de tweede orde, graad 2. * **Vader (Valère):** Hij behoort tot de tweede orde, graad 1. * **Oom (Gerard):** Hij behoort tot de derde orde, graad 3 (broer van de vader). * **Kinderen van oom (Gerda en Geert):** Zij behoren tot de derde orde, graad 4. * **Tante (Nicole):** Zij behoort tot de derde orde, graad 3 (zus van de moeder). * **Kinderen van tante (Peter en Petra):** Zij behoren tot de derde orde, graad 4. **Wie erft?** 1. **Eerste orde:** Sofie en An erven elk $1/2$. 2. **Tweede orde:** Aangezien er erfgenamen in de eerste orde zijn, erven erfgenamen uit de tweede orde niet, tenzij de eerste orde verwerpt. 3. **Derde orde en verder:** Erfgenamen uit de derde orde en verder erven niet als er erfgenamen in de eerste orde zijn. #### 2.2.2 Casus 2: Nalatenschap met kinderen, broer en oom De overledene laat na: 3 kinderen (An, Jan en Annie), een ongehuwde broer en een vader. **Analyse:** * **Kinderen (An, Jan, Annie):** Eerste orde, graad 1. Zij erven elk $1/3$. * **Kinderen van kinderen:** Eerste orde, graad 2. * **Broer:** Tweede orde, graad 2. * **Vader:** Tweede orde, graad 1. **Wie erft?** 1. **An, Jan en Annie:** Erven elk $1/3$. 2. **Kinderen van An en Jan:** Zij zouden via plaatsvervulling erven indien hun ouder zou verwerpen of vooroverleden zijn, maar aangezien de ouder (An, Jan) de nalatenschap aanvaardt, erven zij niet direct. 3. **Broer en Vader:** Erven niet omdat er erfgenamen in de eerste orde zijn. #### 2.2.3 Casus 3: Nalatenschap met zoon, dochter (vooroverleden met kinderen) en broer De overledene laat na: zijn zoon Jan, zijn dochter An (vooroverleden en heeft 2 kinderen), zijn dochter Annie (geen kinderen en verwerpt de nalatenschap), zijn ongehuwde broer, een oom aan vaders zijde, en twee kinderen van een vooroverleden tante aan moeders zijde. **Analyse:** * **Jan:** Eerste orde, graad 1. * **An (vooroverleden):** Eerste orde, graad 1. Haar kinderen erven via plaatsvervulling. * **Annie:** Eerste orde, graad 1, verwerpt. * **Broer:** Tweede orde, graad 2. * **Oom aan vaders zijde:** Derde orde, graad 3. * **Kinderen van tante aan moeders zijde:** Derde orde, graad 4. **Wie erft?** 1. **Jan:** Erft $1/2$ (als dichtste erfgenaam van de eerste orde). 2. **Kinderen van An:** Zij erven via plaatsvervulling het deel dat An zou hebben geërfd, dus elk $1/4$. 3. **Annie:** Verwerpt, dus haar deel vervalt. 4. **Broer, Oom, Kinderen van tante:** Erven niet omdat er erfgenamen in de eerste orde zijn. #### 2.2.4 Casus 4: Nalatenschap met vader, broers en zus (vooroverleden) De overledene laat na: zijn vader, zijn 2 broers (Marcel en Jan, die beiden gehuwd zijn en Jan heeft 3 kinderen), en een vooroverleden zus (Arlette, die gehuwd was met Georges die nog in leven is). **Analyse:** * **Vader:** Tweede orde, graad 1. * **Broers (Marcel, Jan):** Tweede orde, graad 2. * **Kinderen van Jan:** Tweede orde, graad 3. * **Arlette (vooroverleden zus):** Tweede orde, graad 2. Haar plaats zou ingenomen worden door haar afstammelingen, maar die zijn er niet. Haar echtgenoot (Georges) erft niet in dit wettelijk kader. **Wie erft?** 1. **Vader:** Erft $1/4$. 2. **Broers Marcel en Jan:** Elk erven $3/8$ van het resterende deel. 3. **Kinderen van Jan:** Zij erven via plaatsvervulling het deel dat Jan zou hebben geërfd, dus een deel van hun vaders erfdeel. 4. **Arlette (en haar erfdeel):** Aangezien zij is vooroverleden en geen afstammelingen heeft, vervalt haar deel. Georges erft niet. #### 2.2.5 Casus 5: Nalatenschap met vader en ooms/tantes van moederszijde De overledene laat na: zijn vader en 4 ooms en tantes (2 broers en 2 zussen van zijn vooroverleden moeder). **Analyse:** * **Vader:** Tweede orde, graad 1. * **Ooms en tantes van moederszijde:** Derde orde, graad 3. **Wie erft?** 1. **Vader:** Erft $1/2$. 2. **Ooms en tantes van moederszijde:** Elk erven $1/8$. #### 2.2.6 Casus 6: Nalatenschap met vader, ooms/tantes en kinderen/kleinkinderen De overledene laat na: zijn vader, 4 ooms en tantes aan vaderszijde (2 broers en 2 zussen van zijn vader), 8 tantes en ooms aan moederszijde, 12 kinderen van ooms (aan vaderszijde), 8 kleinkinderen van tantes (aan moederszijde) en 24 kinderen van ooms en tantes (dit getal is een optelling die niet direct relevant is voor de verdeling). **Analyse:** * **Vader:** Tweede orde, graad 1. * **Ooms en tantes aan vaderszijde:** Tweede orde, graad 2. * **Ooms en tantes aan moederszijde:** Derde orde, graad 3. * **Kinderen van ooms aan vaderszijde:** Tweede orde, graad 3 (plaatsvervulling). * **Kleinkinderen van tantes aan moederszijde:** Derde orde, graad 4 (plaatsvervulling). **Wie erft?** 1. **Vader:** Erft $1/2$. 2. **Ooms en tantes aan vaderszijde:** Aangezien de vader erft, komen zij niet aan bod tenzij de vader verwerpt. *Dit scenario is complex en lijkt te verwijzen naar een situatie waar de vader niet de enige erfgenaam is. Zonder verdere verduidelijking van de interactie tussen de vader en de rest van de familie in de tweede orde, is de verdeling niet volledig sluitend.* 3. **Ooms en tantes aan moederszijde:** Zij zouden een deel van de nalatenschap ontvangen (bv. $1/8$ elk als de vader niet de volledige nalatenschap zou opvullen). 4. **Kinderen van ooms aan vaderszijde en Kleinkinderen van tantes aan moederszijde:** Zij erven enkel via plaatsvervulling indien hun ouder of grootouder niet kan erven. #### 2.2.7 Casus 7: De "kleine kloving" met moeder in leven Dit is een herhaling van een casus van een eerdere presentatie, maar dan in de veronderstelling dat de moeder nog leeft. De details van de oorspronkelijke casus van dia 26 zijn hier niet vermeld, maar de vraag impliceert een situatie waarin de "kleine kloving" van toepassing is, wat typisch is bij de erfopvolging van de langstlevende echtgenoot en de kinderen. Indien de moeder leeft en de overledene kinderen heeft, zullen de kinderen uit de eerste orde erven. De "kleine kloving" treedt op bij de verdeling van de nalatenschap van de langstlevende echtgenoot die haar eigen deel en de kindsdelen van de eerststervende echtgenoot verdeelt. > **Tip:** De "kleine kloving" is relevant wanneer er een langstlevende echtgenoot is. De nalatenschap wordt dan verdeeld tussen de langstlevende echtgenoot en de kinderen. De verdeling gebeurt zo dat de langstlevende echtgenoot een groter deel krijgt omwille van de wettelijke verdeling, en de kinderen hun kindsdeel ontvangen. --- # Kloving bij erfrecht Dit onderdeel behandelt het concept van kloving binnen het erfrecht, met specifieke nadruk op de 'kleine kloving' en de consequenties daarvan voor de verdeling van een nalatenschap. ### 3.1 Algemene principes van kloving Kloving is een mechanisme dat van toepassing is in de derde en vierde orde van erfopvolging. Dit betekent dat kloving relevant wordt wanneer er geen erfgenamen zijn in de eerste of tweede orde, en de nalatenschap toekomt aan meer verwijderde bloedverwanten. ### 3.2 De 'kleine kloving' De 'kleine kloving' is een specifieke toepassing van het klovingsprincipe. Het treedt op wanneer de nalatenschap door de wet aan een bepaalde zijde van de familie toekomt, maar er ook nog levende bloedverwanten aan de andere zijde aanwezig zijn. In dergelijke situaties wordt de nalatenschap gesplitst. #### 3.2.1 Toepassing en gevolgen van de kleine kloving De kleine kloving houdt in dat een deel van de nalatenschap toekomt aan de bloedverwanten langs de ene ouderlijke lijn, en het andere deel aan de bloedverwanten langs de andere ouderlijke lijn. Dit mechanisme zorgt voor een eerlijkere verdeling wanneer de erfenis via één van de ouders tot de overledene is gekomen, en de andere ouderlijke lijn verder in de familie teruggaat. > **Tip:** Het begrijpen van de hiërarchie van ordes en graden is essentieel om kloving correct toe te passen. Onthoud dat de graad de afstand in generaties aangeeft. ### 3.3 Casusvoorbeelden en oefeningen Om het concept van kloving te verduidelijken, worden hieronder enkele casussen besproken op basis van de verstrekte documentatie. #### 3.3.1 Casus met vader en broers/zussen (impliciet kloving in hogere ordes) Indien een overledene geen kinderen, kleinkinderen, of echtgenoot achterlaat, en wel een vader en twee broers nalaat, wordt de nalatenschap verdeeld. * **Vader:** Behoort tot de tweede orde, graad 1. * **Broers:** Behooren tot de tweede orde, graad 2. In dit scenario, waar sprake is van een opvolging in de tweede orde, is er geen directe kloving zoals in de derde en vierde orde. De verdeling zou plaatsvinden op basis van de dichtstbijzijnde bloedverwanten binnen de tweede orde. Echter, de documentatie suggereert dat de vader in deze context een deel krijgt, en de broers een ander deel. Zonder een specifieke vermelding van de echtgenoot of kinderen van de overledene, is de interpretatie van de verdeling afhankelijk van de specifieke omstandigheden en de (niet expliciet genoemde) regels voor de tweede orde. De tekst geeft hier een specifieke verdeling aan: * Vader: Deelt in de nalatenschap. * Broers: Deelen in de nalatenschap. * Kinderen van een broer: Erven bij plaatsvervulling indien de broer vooroverleden is. #### 3.3.2 Casus met vader en ooms/tantes (derde en vierde orde) Wanneer de nalatenschap toekomt aan de derde en vierde orde, wordt kloving toegepast. Dit is het geval wanneer er bijvoorbeeld nog een vader (derde orde) en ooms en tantes (vierde orde) in leven zijn, en de voorouders die dichterbij staan zijn overleden. **Voorbeeld casus 1:** De overledene laat na: * Zijn vader * 4 ooms en tantes (2 broers en 2 zussen van zijn vooroverleden moeder) In deze situatie: * **Vader:** Behoort tot de derde orde, graad 1. Hij erft een deel. * **Ooms en tantes (moederszijde):** Behooren tot de vierde orde, graad 3. Zij erven een ander deel, onderhevig aan kloving. De nalatenschap wordt gesplitst tussen de vader en de zijde van de moeder. De tekst suggereert de volgende verdeling: * Vader: Deelt voor de helft. * Ooms en tantes (moederszijde): Deelen voor de andere helft. **Voorbeeld casus 2:** De overledene laat na: * Zijn vader * 4 ooms en tantes (2 broers en 2 zussen van zijn vooroverleden moeder) * 8 tantes en ooms aan vaderzijde * Kinderen van ooms (zowel moeders- als vaderszijde) * Kleinkinderen van tantes (zowel moeders- als vaderszijde) * Kinderen van ooms en tantes (totaal 24) Hier wordt de kloving toegepast over de verschillende lijnen. De nalatenschap wordt gesplitst. De vader krijgt een deel. De resterende nalatenschap wordt verdeeld tussen de zijde van de moeder en de zijde van de vader. * **Vader:** Erft een deel (in dit geval de helft, aangezien hij de dichtste in graad van de derde orde is). * **Ooms en tantes (moederszijde):** Behooren tot de vierde orde, graad 3. * **Ooms en tantes (vaderszijde):** Behooren tot de vierde orde, graad 3. De tekst specificeert dat in deze complexe situatie: * Vader: Deelt voor de helft. * Ooms en tantes (moederszijde en vaderszijde tezamen): Deelen voor de andere helft. De verdeling binnen deze helft gebeurt per lijn, en vervolgens per graad binnen die lijn. De kinderen van ooms en tantes erven bij plaatsvervulling. #### 3.3.3 Casus met betrekking tot de 'kleine kloving' (moeder leeft) De casus met betrekking tot de 'kleine kloving' wordt gesteld in de veronderstelling dat de moeder van de overledene nog leeft. Dit is cruciaal voor de toepassing van de kleine kloving. Als de moeder leeft, zal zij tot de eerste orde behoren en dus erven, tenzij ze verwerpt. De interpretatie van de kleine kloving hangt af van wie er precies nalaten en hoe de familiebanden lopen. De documentatie geeft niet de volledige uitwerking van deze specifieke "kleine kloving" casus weer, maar de context wijst erop dat bij aanwezigheid van een ouder de verdeling anders zal verlopen dan wanneer de nalatenschap terugvalt op grootouders of hun nakomelingen. > **Tip:** Bij het bepalen van de erfgenamen is het van groot belang om eerst de echtgenoot of partner te beschouwen (indien van toepassing), daarna de afstammelingen (kinderen, kleinkinderen, etc.), vervolgens de ouders en hun bloedverwanten, en daarna de grootouders en hun bloedverwanten. De ordes (1 tot 4) en graden binnen die ordes bepalen wie erft en hoe de nalatenschap wordt verdeeld, met speciale aandacht voor het klovingsprincipe in de hogere ordes. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Bloedverwanten | Personen die door afstamming van elkaar of van een gemeenschappelijke voorouder afkomstig zijn. Dit vormt de basis voor de wettelijke erfopvolging. | | Erforde | Een rangschikking van erfgenamen op basis van hun graad van verwantschap tot de overledene, waarbij de dichtstbijzijnde bloedverwanten voorrang hebben. | | Graad van verwantschap | De afstand in generaties tussen twee bloedverwanten. Hoe dichter de graad, hoe sterker de juridische positie als erfgenaam. | | Oveledene | De persoon van wie de nalatenschap wordt verdeeld. | | Nalatenschap | Het geheel van goederen, rechten en plichten die de overledene nalaat en die na diens overlijden worden verdeeld onder de erfgenamen. | | Kloving | Een principe in het erfrecht waarbij de nalatenschap, na het bepalen van de erforde, verder wordt verdeeld. Bij de 'kleine kloving' worden bepaalde groepen erfgenamen gelijk behandeld. | | Plaatsvervulling | Het recht van de afstammelingen van een vooroverleden erfgenaam om diens plaats in te nemen en diens erfdeel te ontvangen. | | Verwerpen | Het formeel afstand doen van een nalatenschap, waardoor de persoon geen erfgenaam meer is en geen aanspraak kan maken op de bezittingen of schulden. | | Ouders | De vader en/of moeder van de overledene, behorend tot de tweede of derde orde van erfrecht, afhankelijk van de aanwezigheid van andere erfgenamen. | | Broers/zussen | Rechtstreekse broers en zussen van de overledene, behorend tot de tweede orde van erfrecht. | | Kinderen | De kinderen van de overledene, behorend tot de eerste orde van erfrecht, met de hoogste prioriteit om te erven. |

# INLEIDING ### 1.1 Begrip van een overeenkomst Een overeenkomst, ook wel contract genoemd, is een meerzijdige rechtshandeling waarbij ten minste twee personen wilsovereenstemming bereiken met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan. Volgens artikel 5.4 van het Burgerlijk Wetboek is een contract een wilsovereenstemming tussen twee of meer personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan. Een geldig aangegane overeenkomst bindt de partijen, conform het beginsel "pacta sunt servanda". ### 1.2 Totstandkoming van overeenkomsten Naar Belgisch recht geldt het consensualisme als algemene regel, wat betekent dat een overeenkomst in principe vormvrij tot stand komt door de loutere wilsovereenstemming. Echter, er zijn uitzonderingen: * **Zakelijke contracten:** Bij deze contracten is de overhandiging van de zaak vereist voor de geldige totstandkoming. Voorbeelden hiervan zijn bruikleen, bewaargeving en handgift. * **Plechtige contracten:** Deze contracten zijn onderworpen aan specifieke vormvereisten die door de wet worden opgelegd. Voorbeelden zijn een huwelijk of een schenking. ### 1.3 Rechtsgevolgen van overeenkomsten: Pacta sunt servanda Het principe van "pacta sunt servanda" (overeenkomsten moeten worden nagekomen) is een fundamenteel beginsel van het contractenrecht. Het houdt in dat de partijen gebonden zijn door de afspraken die ze hebben gemaakt en dat deze afspraken de kracht van wet hebben tussen hen. ### 1.4 Soorten overeenkomsten #### 1.4.1 Eenzijdige versus wederkerige overeenkomsten Dit onderscheid is gebaseerd op artikel 5.6 van het Burgerlijk Wetboek. * **Wederkerige overeenkomsten:** Beide partijen verbinden zich over en weer tot het nakomen van verbintenissen. Voorbeelden hiervan zijn de koop en de huur. * **Eenzijdige overeenkomsten:** Slechts één partij heeft een verbintenis te nakomen ten opzichte van de andere. Een voorbeeld is de schenking. Het is belangrijk dit onderscheid niet te verwarren met een eenzijdige rechtshandeling, waarvoor slechts één wilsuiting volstaat om rechtsgevolgen te doen ontstaan (bv. een testament, een aanbod, de opzegging van een overeenkomst). #### 1.4.2 Overeenkomsten om niet versus onder bezwarende titel Dit onderscheid is vastgelegd in artikel 5.7 van het Burgerlijk Wetboek. * **Overeenkomsten onder bezwarende titel:** Beide partijen verkrijgen een economisch voordeel. * **Overeenkomsten om niet:** Eén partij verkrijgt geen economisch voordeel; er is sprake van een "animus donandi" (schenkingsgezindheid). Voorbeelden zijn schenking en bruikleen. #### 1.4.3 ‘Intuitu personae’ overeenkomsten Deze overeenkomsten worden aangegaan met het oog op de specifieke persoon of de persoonlijke kwaliteiten van de contractpartij. Het overlijden van deze persoon kan ertoe leiden dat de overeenkomst eindigt. Voorbeelden zijn een overeenkomst met een profvoetballer of een overeenkomst tot kredietopening. #### 1.4.4 Benoemde versus onbenoemde overeenkomsten * **Benoemde overeenkomsten:** Deze zijn specifiek in de wet geregeld. * **Onbenoemde overeenkomsten:** Dit zijn overeenkomsten die wezenlijk verschillen van de in de wet benoemde overeenkomsten. #### 1.4.5 Raamcontracten Een raamcontract (artikel 5.9 van het Burgerlijk Wetboek) legt de algemene principes vast voor toekomstige, meer specifieke uitvoeringscontracten. > **Voorbeeld:** Een alleenverkoopovereenkomst tussen een concessiegever en een concessienemer, waarbij de producent of importeur van een merkartikel een distribiteur het exclusieve recht verleent om de producten te verkopen in een bepaald gebied. #### 1.4.6 Toetredingsovereenkomsten Bij een toetredingsovereenkomst (artikel 5.10 van het Burgerlijk Wetboek) heeft één partij, doorgaans de zwakkere partij, geen enkele invloed op de inhoud van de overeenkomst. De inhoud wordt eenzijdig vastgelegd door de andere, sterkere partij. De enige vrijheid die de zwakkere partij behoudt, is die om al dan niet te contracteren.

| Term | Definition | |------|------------| | Overeenkomst | Een overeenkomst, ook wel contract genoemd, is een meerzijdige rechtshandeling waarbij twee of meer partijen een wilsovereenstemming bereiken met de bedoeling om rechtsgevolgen te doen ontstaan, wat resulteert in afdwingbare verbintenissen tussen hen. | | Meerzijdige rechtshandeling | Een rechtshandeling waarbij de wilsuiting van twee of meer personen noodzakelijk is om rechtsgevolgen te creëren, zoals bij het sluiten van een contract. | | Wilsovereenstemming | Het concept waarbij alle betrokken partijen akkoord gaan met dezelfde inhoud en bedoeling van een rechtshandeling, wat essentieel is voor het ontstaan van een geldige overeenkomst. | | Rechtsgevolgen | De juridische consequenties die voortvloeien uit een rechtshandeling of een overeenkomst, zoals het ontstaan, wijzigen of tenietgaan van rechten en plichten. | | Pacta sunt servanda | Een fundamenteel rechtsbeginsel dat stelt dat geldig aangegane overeenkomsten verbindend zijn voor de partijen en als wet moeten worden nageleefd. | | Consensueel contract | Een type overeenkomst waarbij de enkele wilsovereenstemming van de partijen volstaat voor de geldige totstandkoming ervan, zonder dat er specifieke formaliteiten of de overhandiging van een zaak vereist is. | | Zakelijk contract | Een overeenkomst die pas tot stand komt op het moment dat de overeengekomen zaak feitelijk wordt overhandigd aan de andere partij, zoals bij bruikleen of bewaargeving. | | Plechtig contract | Een overeenkomst die aan specifieke vormvereisten moet voldoen om geldig te zijn, zoals een huwelijk of een schenking, die vaak een notariële akte vereisen. | | Eenzijdige overeenkomst | Een overeenkomst waarbij slechts één partij een verbintenis op zich neemt om na te komen, zoals bij een schenking. | | Wederkerige overeenkomst | Een overeenkomst waarbij beide partijen zich over en weer tot een prestatie verbinden, zoals bij koop of huur. | | Overeenkomst om niet | Een overeenkomst waarbij één partij een voordeel geniet zonder dat de andere partij een economisch voordeel verkrijgt, vaak met de intentie om te schenken (`animus donandi`). | | Overeenkomst onder bezwarende titel | Een overeenkomst waarbij beide partijen een economisch voordeel verkrijgen van de prestatie van de ander. | | Intuitu personae | Een overeenkomst die wordt aangegaan met het oog op de persoonlijke kwaliteiten van een specifieke partij; de overeenkomst eindigt doorgaans bij overlijden van die persoon. | | Benoemde overeenkomst | Een overeenkomst die specifiek in de wet is geregeld en een eigen wettelijke regeling heeft. | | Onbenoemde overeenkomst | Een overeenkomst die wezenlijk verschilt van de in de wet geregelde benoemde overeenkomsten en waarvoor geen specifieke wettelijke regeling bestaat. | | Raamcontract | Een overeenkomst die de algemene principes regelt voor toekomstige uitvoeringscontracten tussen partijen, vaak gebruikt in distributieovereenkomsten. | | Toetredingsovereenkomst | Een overeenkomst waarbij één partij, meestal de zwakkere partij, geen invloed kan uitoefenen op de inhoud en enkel kan kiezen om al dan niet te contracteren onder de door de sterkere partij eenzijdig vastgelegde voorwaarden. |

# Essentiële bestanddelen van de koopovereenkomst Hieronder volgt een gedetailleerde studiehandleiding over de essentiële bestanddelen van de koopovereenkomst. ## 1. Essentiële bestanddelen van de koopovereenkomst Dit hoofdstuk behandelt de fundamentele vereisten die nodig zijn voor het tot stand komen van een geldige koopovereenkomst, inclusief de definitie, oorsprong, verschillende soorten en de essentiële elementen zoals eigendomsoverdracht en de prijs. ### 1.1 Begrip en oorsprong van de koop #### 1.1.1 Definitie van de koopovereenkomst De koopovereenkomst wordt gedefinieerd als een wederkerig contract waarbij de ene partij (de verkoper) zich verbindt de eigendom van een goed aan de andere partij (de koper) over te dragen tegen een prijs in geld. Deze definitie komt uit de rechtspraak en is een aanvulling op de definitie in het oude Burgerlijk Wetboek (art. 1582 BW), die als onvolledig wordt beschouwd omdat deze enkel spreekt van het leveren van een zaak en het betalen van een prijs, zonder expliciet de overdracht van eigendom te benoemen. #### 1.1.2 Oorsprong van het ruilsysteem Het concept van de koopovereenkomst vindt zijn oorsprong in de oudheid, waar volkeren goederen ruilden. Aanvankelijk was dit een ruilsysteem, waarbij overschotten van het ene goed werden geruild voor goederen die men niet bezat. Later werd een "waardestaf" ingelast bij de ruil, eerst in de vorm van goud of zilver per gewicht, nadien in staven, en uiteindelijk in de vorm van munten. ### 1.2 Soorten koopovereenkomsten #### 1.2.1 Koop van roerende goederen Er bestaan diverse specifieke vormen van koop met betrekking tot roerende goederen: * **Koop bij gewicht, getal, maat:** Gebaseerd op de kwantiteit van het goed. * **Koop ad gustum:** De koop wordt gesloten onder opschortende voorwaarde dat het goed de koper bevalt qua smaak. * **Koop op proef:** De koop is afhankelijk van het feit of het goed de koper voldoet na een proefperiode. * **Consumentenkoop:** Een specifieke regeling die de consument beschermt bij de aankoop van goederen door een professionele verkoper. * **Digitale consumentenkoop:** Betreft de aankoop van goederen met digitale elementen. * **Verkoop op afbetaling:** De prijs wordt in termijnen betaald. * **Verkoop op afstand:** De koopovereenkomst wordt gesloten zonder dat partijen fysiek aanwezig zijn (bv. via internet). #### 1.2.2 Koop met internationaal aspect * **Weens Koopverdrag (CISG):** Een internationaal verdrag dat de koop van roerende goederen regelt tussen partijen die gevestigd zijn in verschillende verdragsstaten. * **Gemeenschappelijk Europees Kooprecht (CESL):** Een vrijwillig optioneel recht dat consumenten en ondernemingen kunnen kiezen voor hun transacties. #### 1.2.3 Koop van onroerende goederen * **Koop op plan:** Verkoop van een onroerend goed dat nog gebouwd moet worden, geregeld door de Woningbouwwet. ### 1.3 Essentiële bestanddelen van de koopovereenkomst #### 1.3.1 Opsomming van essentiële bestanddelen De essentiële bestanddelen van een verkoopovereenkomst zijn: 1. **Eigendomsoverdracht:** De verkoper verbindt zich ertoe de eigendom van het goed over te dragen. 2. **Tegen een prijs in geld:** De tegenprestatie moet bestaan uit een geldbedrag. Dit mag geen ander goed of een dienst in natura zijn. #### 1.3.2 Eigendomsoverdracht ##### 1.3.2.1 Principe van de eigendomsoverdracht Het principe is dat de eigendomsoverdracht ontstaat bij **wilsovereenstemming** over het goed en de prijs (art. 1583 oud BW; art. 3.14 §2 BW). Dit betekent dat zodra beide partijen akkoord zijn over deze twee elementen, de eigendom van het goed overgaat. Dit is minder problematisch bij roerende goederen dan bij onroerende goederen, waar notarissen vaak de eigendomsoverdracht uitstellen tot na het verlijden van de authentieke akte. Dit wordt het "translatief karakter" genoemd. ##### 1.3.2.2 Afwijkingen op de eigendomsoverdracht Partijen kunnen **conventioneel** (bij overeenkomst) de eigendomsoverdracht uitstellen. Dit gebeurt voornamelijk bij: * **Roerende goederen:** Door een beding van eigendomsvoorbehoud, waarbij de verkoper eigenaar blijft totdat de volledige prijs is betaald. * **Verkoop van onroerend goed:** Zoals voorgesteld in boek 7 van het nieuwe Burgerlijk Wetboek. * **Soortzaken:** De eigendomsoverdracht vindt plaats bij de specificering van de zaak (bv. koop van een bepaald type graan) of bij de uitvoering van de keuze (bv. bij alternatieve koop). * **Toekomstige zaken:** De eigendomsoverdracht vindt plaats bij het ontstaan van het goed (bv. een nog te vervaardigen machine of de oogst van het volgende jaar). ##### 1.3.2.3 Belang van het tijdstip van eigendomsoverdracht Het tijdstip van eigendomsoverdracht is cruciaal voor de **risico-overgang** (art. 5.80 BW). * **Principe:** Met de eigendom gaat het risico over. Dit betekent dat bij tenietgaan van het goed door een vreemde oorzaak of overmacht, het verlies ten laste valt van de eigenaar. * **Afwijking:** Partijen kunnen anders bepalen. Bij consumentenkoop bepaalt de wet dat het risico bij levering aan de consument overgaat (art. VI.44 WER). * **Door aanmaning:** Het risico kan verschuiven bij aanmaning tot levering of betaling. * **Na faillissement:** * **Van de verkoper:** Als de koper al eigenaar is, behoudt hij zijn recht op het goed. Is de eigendomsoverdracht uitgesteld, dan is de koper een schuldeiser in het faillissement. * **Van de koper (met eigendomsvoorbehoud):** De koper is beschermd door het eigendomsvoorbehoud, dat hij aan de curator kan tegenstellen. De formaliteiten voor de geldigheid van een eigendomsvoorbehoud zijn vastgelegd in art. 69 Pandwet (schriftelijk op het moment van levering, spoor van overeenkomst). ##### 1.3.2.4 Eigendomsoverdracht en derden * **Roerende goederen:** De titularis van een zakelijk recht is degene die het bezit te goeder trouw, ongestoord en ondubbelzinnig heeft (art. 3.28, §1 BW). Bezit te goeder trouw geldt als een vermoeden van eigendomstitel. * **Onroerende goederen:** Eigendomsoverdracht is slechts tegenwerpelijk aan derden door overschrijving op het kantoor Rechtszekerheid (hypotheekregister) (art. 3.30 BW). ##### 1.3.2.5 Verkoop van andermans goed De verkoop van andermans goed is in beginsel **nietig** (art. 1599 oud BW). * **Werking ex tunc:** De vernietiging heeft terugwerkende kracht, waardoor prestaties moeten worden teruggegeven. * **Relatieve nietigheid:** Kan enkel ingeroepen worden door de koper. De verkoper kan de nietigheid niet inroepen. * **Schadevergoeding:** Enkel voor de koper te goeder trouw. * **Tegenwerpelijkheid aan de werkelijke eigenaar:** De verkoop is niet tegenwerpbaar aan de werkelijke eigenaar, die het goed kan revindiceren. * **Geldige uitzonderingen:** Sterkmaking (belofte om contract met derde te faciliteren), verkoop van soortzaken die de verkoper nog moet kopen, verkoop van onverdeeld goed onder voorbehoud van de uitslag van de verdeling. #### 1.3.3 Prijs ##### 1.3.3.1 Begrip van de prijs De prijs is de **tegenprestatie** voor de eigendomsoverdracht van het goed en moet in geld betaald worden. Bij samengestelde contracten wordt getracht te bepalen of de absorptietheorie (kijken naar het belangrijkste bestanddeel) of de cumultheorie (toepassen van regels van beide contracten) geldt. De cumultheorie heeft de voorkeur. ##### 1.3.3.2 Kenmerken van de prijs * **Bepaalbaar of bepaald:** De prijs moet bepaald zijn (expliciet aangeduid) of bepaalbaar zijn aan de hand van een objectieve maatstaf (art. 1591 oud BW). Indien dit ontbreekt, is er geen koop. * **Ernstig:** De prijs moet ernstig zijn en mag geen louter fictief bedrag zijn. * **Prijsbepaling door verwijzing:** De prijs kan vastgesteld worden door verwijzing naar marktprijzen, dagprijzen, of de voorwaarden van andere klanten. * **Verkoop op lijfrente (art. 1974 oud BW):** De prijs kan bestaan uit een periodieke geldsom gedurende het leven van een persoon. Dit is doorgaans een kanscontract. * **Verplichte prijsaanduiding:** In bepaalde gevallen, met name bij consumentenaankopen, is een verplichte prijsaanduiding voorzien (art. VI.3 WER). ##### 1.3.3.3 Prijsbepaling * **Door partijen:** Dit is de meest voorkomende methode. * **Door derden of deskundigen (art. 1592 oud BW):** De bepaling van de hoofdprijs kan aan een derde worden overgelaten. Indien de derde niet kan of wil waarderen, is er geen koop. De waardering is definitief, tenzij er sprake is van dwaling, overschrijding van bevoegdheid, of als er geen deskundige werd aangeduid. De kosten zijn in principe ten laste van de koper. * **Door de overheid:** In crisissituaties kan de overheid een maximumprijs opleggen. ### 1.4 Kenmerken van de koopovereenkomst De koopovereenkomst wordt gekenmerkt door: * **Onder bezwarende titel:** Er is een tegenprestatie voor de eigendomsoverdracht. * **Wederkerig:** Elke partij verbindt zich tot iets. * **Consensueel:** De overeenkomst komt tot stand door loutere wilsovereenstemming. Een uitzondering is de verkoop op afbetaling waarbij de ondertekening van de kredietovereenkomst door de consument een voorafgaande voorwaarde is. ### 1.5 Geldigheidsvereisten van de koopovereenkomst De geldigheidsvereisten van een koopovereenkomst zijn (art. 5.27 BW): * Vrije en bewuste toestemming. * Bekwaamheid van de partijen. * Een bepaald en geoorloofd voorwerp. * Een geoorloofde oorzaak. #### 1.5.1 Toestemming * **Wilsovereenstemming:** Vereist akkoord over essentiële (goed en prijs) en substantiële (door partijen als belangrijk beschouwde) elementen. * **Aanbod en aanvaarding:** Een aanbod is een vast en precies voorstel tot contracteren. Aanvaarding is de wil om het aanbod te aanvaarden. * **Verkoopbelofte (optie):** Een eenzijdige verbintenis waarbij een partij zich verbindt een goed te verkopen tegen een bepaalde prijs. Dit is geen verkoop op zich, maar een recht voor de begunstigde om de koop te sluiten. #### 1.5.2 Wilsgebreken * **Dwaling:** Een onvrijwillige verkeerde voorstelling over een doorslaggevend element, mits verschoonbaar. Sanctie is nietigheid. * **Bedrog:** Kunstgrepen, leugens of omstandig stilzwijgen dat een dwaling verwekt. Verschoonbaarheid speelt geen rol. Sanctie is nietigheid en schadevergoeding. * **Benadeling:** Een onevenwicht tussen de prestaties, specifiek voor de verkoop van onroerende goederen voor meer dan zeven twaalfden (art. 1674 oud BW). Dit kan leiden tot nietigheid of een aanvulling van de prijs. #### 1.5.3 Bekwaamheid In principe is iedereen bekwaam om te kopen of verkopen (art. 1594 oud BW). Er zijn echter algemene (minderjarigen, onder bewind geplaatsten) en bijzondere onbekwaamheden (bv. voogden en lasthebbers bij openbare verkopen, gerechtsdienaren). #### 1.5.4 Voorwerp Het voorwerp van de koop moet bestaan, in de handel zijn en bepaald of bepaalbaar zijn. Gedeeltelijke tenietgang van het voorwerp geeft de koper keuze om de koop te ontbinden of het resterende deel te behouden. ### 1.6 Vorm, bewijs, kosten en interpretatie #### 1.6.1 Vorm van de koop In principe zijn er geen vormvereisten voor een koopovereenkomst (art. 1583 oud BW). Uitzonderingen betreffen de tegenwerpelijkheid van de overdracht van onroerende goederen (overschrijving), de verkoop van goederen van onbekwamen (machtiging nodig) en verkopen na gerechtelijke beslissingen. #### 1.6.2 Bewijs De algemene bewijsregels van boek 8 BW zijn van toepassing. Een sms wordt niet beschouwd als volwaardig schriftelijk bewijs, maar kan wel gelden als begin van bewijs. #### 1.6.3 Kosten De aktekosten zijn voor de koper, de kosten van levering voor de verkoper, en de kosten van afhaling voor de koper (art. 1593, 1608 oud BW). #### 1.6.4 Interpretatie Bij twijfel worden overeenkomsten geïnterpreteerd tegen de verkoper (art. 1602 oud BW), omdat deze vaak de tekst opstelt. ### 1.7 Vergelijking van vorderingen van de koper De koper kan verschillende vorderingen instellen: * **Vrijwaring tegen uitwinning vs. vrijwaring wegens verborgen gebreken:** Beide strekken tot een deugdelijk bezit. Verschillen situeren zich in de toepasselijkheid bij koop op gerechtelijk gezag, de kennis van de koper, en de gevolgen van een bevrijdingsbeding. * **Vrijwaring wegens verborgen gebreken vs. nietigheid door dwaling of bedrog:** Het onderscheid ligt in de verjaringstermijn, de gevolgen (nietigheid vs. ontbinding/prijsvermindering) en de toepasselijkheid van verschoonbaarheid. * **Vrijwaring wegens verborgen gebreken vs. leveringsplicht:** Dit onderscheid vervaagt in modernere regelingen zoals het Weens Koopverdrag en de consumentenkoop, waar gesproken wordt van een algemene "gebrek aan conformiteit". ### 1.8 Verbintenissen van de verkoper De belangrijkste verbintenissen van de verkoper zijn levering en vrijwaring. #### 1.8.1 Levering * **Begrip:** De overdracht van het goed in de macht en het bezit van de koper (art. 1604, 2e lid oud BW). Het is een resultaatsverbintenis. * **Omvang:** Omvat de conformiteit van het goed, toebehoren (materieel en immaterieel), en de vruchten sinds de verkoop. * **Wijze van levering:** Materiële afgifte, symbolische overdracht bij onroerende goederen, of overdracht via titels bij onlichamelijke goederen. * **Plaats van levering:** Op de plaats en het tijdstip van de koop, tenzij anders bepaald. Incoterms regelen dit bij internationale handel. * **Tijdstip van levering:** Vrij te bepalen, zo niet onmiddellijk of binnen 30 dagen (art. VI.43, §1 WER). * **Sancties bij niet-levering:** Gerechtelijke ontbinding, schadevergoeding. * **Aanvaarding van levering:** Zonder voorbehoud geldt als aanvaarding, wat de vordering wegens niet-conforme levering kan doen vervallen. #### 1.8.2 Vrijwaring voor uitwinning * **Begrip:** Stoornis die de koper het eigendomsrecht, bezit, gebruik of genot van het goed ontneemt. * **Vrijwaring voor eigen daad:** De verkoper staat in voor feitelijke en rechtsstoornissen, tenzij er een geldig bevrijdingsbeding is voor eigen daden van voor de verkoop. * **Vrijwaring voor daden van derden:** De verkoper is enkel gehouden tot vrijwaring voor rechtsstoornissen die actueel en voorafgaand aan de verkoop zijn. Dit geldt niet voor zichtbare erfdienstbaarheden, natuurlijke of wettelijke erfdienstbaarheden. * **Gevolgen:** Ontbinding, schadevergoeding, of prijsvermindering. #### 1.8.3 Vrijwaring voor verborgen gebreken * **Begrip:** Een gebrek dat niet zichtbaar is bij levering, maar het goed ongeschikt maakt voor het beoogde gebruik. Het gebrek moet bestaan op het ogenblik van de koop. * **Voorwaarden:** Intrinsiek of functioneel gebrek, bestaan op ogenblik van koop, bewijslast rust op de koper. * **Uitzonderingen:** Koop op rechterlijk gezag, kennis van het gebrek door de koper of verkoper, onrechtmatige bedingen in consumentenkoop. * **Uitoefening:** Koper kan kiezen voor teruggave van de zaak en prijs, of behoud van de zaak met prijsvermindering. * **Termijn:** Een "korte termijn" vanaf de levering of ontdekking van het gebrek (art. 1648 oud BW). ### 1.9 Consumentenkoop De regels van consumentenkoop (art. 1649bis-1649nonies oud BW) bieden specifieke bescherming aan consumenten. #### 1.9.1 Toepassingsgebied * **Definities:** Consument, verkoper, producent, consumptiegoederen (inclusief digitale inhoud en levende dieren). * **Uitzonderingen:** Overeenkomsten voor digitale inhoud/diensten (tenzij meegeleverd), materiële gegevensdragers, goederen verkocht op gerechtelijke wijze, en levende dieren (voormalig). * **Aanvullend recht:** Boek VI WER is ook van toepassing. #### 1.9.2 Vrijwaring voor gebrek aan conformiteit * **Principe:** De verkoper is aansprakelijk voor gebrek aan conformiteit. * **Conformiteitsvereisten:** Subjectief (volgens de overeenkomst) en objectief (normaal gebruik, kwaliteit van monster, publieke mededelingen). * **Uitzonderingen:** Kennis door de consument, afwijking van objectieve vereisten aanvaard door de consument. * **Vermoeden:** Gebreken die zich manifesteren binnen 2 jaar na levering (1 jaar voor dieren) worden vermoed al aanwezig te zijn. * **Commerciële garantie:** Bovenop de wettelijke garantie, met specifieke voorwaarden. #### 1.9.3 Remedies * **Primaire sancties:** Kosteloze herstelling of vervanging. * **Secundaire sancties:** Evenredige prijsvermindering of ontbinding van de koopovereenkomst (niet bij geringe gebreken). * **Aanvullende schadevergoeding:** Kan bovenop andere remedies gevorderd worden. ### 1.10 Internationale koop van roerende goederen Het Weens Koopverdrag (CISG) regelt de internationale koop van roerende goederen. * **Toepassingsgebied:** Geldt automatisch voor koopovereenkomsten met een transnationaal karakter tussen partijen uit verdragsstaten, tenzij partijen opt-outen. Niet van toepassing op consumentenkoop. * **Totstandkoming:** Door aanbod en aanvaarding, ook door handelingen of gewoonte. * **Levering en conformiteit:** Specifieke regels voor leveringsplicht, keuring en klachtplicht. * **Garantietermijn:** Twee jaar vanaf inbezitstelling, verlenging of inkorting is mogelijk. * **Remedies:** Nakoming, herstel, ontbinding (bij wezenlijke tekortkoming), prijsvermindering, schadevergoeding, opschorting van verbintenissen. --- # Geldigheidsvereisten van de koopovereenkomst Hier is een gedetailleerde studiehandleiding over de geldigheidsvereisten van de koopovereenkomst, gebaseerd op de verstrekte documentatie: ## 2. Geldigheidsvereisten van de koopovereenkomst De geldigheid van een koopovereenkomst vereist de aanwezigheid van essentiële juridische voorwaarden die de instemming, de bekwaamheid van de partijen, het voorwerp en de oorzaak van de overeenkomst waarborgen. ### 2.1 Essentiële bestanddelen van een geldige koopovereenkomst Volgens artikel 5.27 BW zijn de essentiële geldigheidsvereisten van een contract, en dus ook van een koopovereenkomst, de volgende: * Vrije en bewuste toestemming * Bekwaamheid van de partijen * Een bepaald en geoorloofd voorwerp * Een geoorloofde oorzaak Deze vereisten zorgen ervoor dat de overeenkomst rechtsgeldig tot stand komt en door de partijen nageleefd kan worden. ### 2.2 Toestemming Toestemming vormt de kern van elke overeenkomst. Het is de wederzijdse instemming van de partijen over de essentiële en substantiële elementen van de transactie. #### 2.2.1 Wilsovereenstemming Wilsovereenstemming ontstaat door het samenvallen van een aanbod en een aanvaarding. * **Inhoud van de wilsovereenstemming**: Partijen moeten akkoord zijn over de essentiële elementen (het goed en de koopprijs) en alle andere elementen die voor hen substantieel zijn, zoals plaats en tijdstip van levering, betalingstermijn en -wijze. Secundaire elementen zijn minder belangrijk en verhinderen de totstandkoming van de verkoop niet. * **Aanbod**: Een aanbod is een vast en precies voorstel tot contracteren dat alle onontbeerlijke elementen bevat. Het bevat zowel een psychologisch element (definitieve bedoeling om gebonden te zijn) als een materieel element (essentiële en substantiële bestanddelen). Een aanbod is bindend voor een bepaalde of redelijke termijn en kan herroepen worden voordat het de bestemmeling bereikt. * **Aanvaarding**: De aanvaarding moet onvoorwaardelijk zijn en ter kennis worden gebracht van de aanbieder. Ze kan uitdrukkelijk of stilzwijgend gebeuren. #### 2.2.2 Eenzijdige verkoopbelofte (Koopoptie) Een eenzijdige verkoopbelofte (koopoptie) is een eenzijdige verbintenis waarbij de belover (kandidaat-verkoper) zich ertoe verbindt een goed te verkopen tegen vooraf bepaalde voorwaarden. Het is geen koop op zich, maar geeft de begunstigde (kandidaat-koper) het recht om een contract te sluiten. * **Onderscheid met aanbod**: Een koopoptie is sterker dan een aanbod, omdat het voortkomt uit een eenzijdige verbintenis en moeilijker in te trekken is. * **Gevolgen**: Indien de optie gelicht wordt, ontstaat de koop zonder verdere formaliteiten, maar zonder terugwerkende kracht. De belover is verbonden tot de termijn van de optie verstrijkt. Bij miskenning van de optie door een derde kan de begunstigde indeplaatsstelling of schadevergoeding vorderen. #### 2.2.3 Voorkeurrecht en voorkooprecht * **Voorkooprecht**: De verkoper verbindt zich ertoe, indien hij verkoopt, de begunstigde de mogelijkheid te geven het goed te kopen tegen de prijs waarvoor het verkocht is. * **Voorkeurrecht**: De eigenaar belooft, indien hij verkoopt, het goed eerst aan de begunstigde aan te bieden. De begunstigde heeft dan het recht als eerste een bod te doen. Bij miskenning van deze rechten kan herstel in natura of bij equivalent gevorderd worden. #### 2.2.4 Wilsgebreken Wilsgebreken tasten de vrije en bewuste toestemming aan en kunnen leiden tot nietigheid van de overeenkomst. * **Dwaling**: Een onvrijwillige verkeerde voorstelling van een doorslaggevend element. De dwaling moet verschoonbaar zijn. De sanctie is nietigheid, geen schadevergoeding. * **Bedrog**: Het aanwenden van kunstgrepen, leugens of het achterhouden van informatie die tot dwaling leidt. Verschoonbaarheid speelt geen rol. De sanctie is nietigheid en schadevergoeding. * **Benadeling**: Een onevenwicht in de prestaties tussen partijen dat, in specifieke gevallen (zoals de verkoop van onroerende goederen voor meer dan zeven twaalfden), tot nietigheid kan leiden. ### 2.3 Bekwaamheid Bekwaamheid is de regel; onbekwaamheid is de uitzondering. * **Algemene onbekwaamheden**: Minderjarigen en onder bewind geplaatste personen. * **Bijzondere onbekwaamheden**: Verbieden aan bepaalde personen het kopen of verkopen van specifieke goederen. Voorbeelden zijn voogden en lasthebbers bij openbare verkopen van goederen van hun lastgevers of pupils (art. 1596 oud BW), en gerechtsdienaren (magistraten, notarissen, deurwaarders) die bepaalde betwiste rechten of processen niet mogen overnemen (art. 1597 oud BW). ### 2.4 Voorwerp Het voorwerp van de koopovereenkomst moet bestaan, in de handel zijn, bepaald of bepaalbaar zijn. * **Bestaan en in de handel**: Goederen die niet bestaan of buiten de handel zijn (bv. publieke domeinen, persoonlijkeheidsrechten) kunnen geen geldig voorwerp van een koop uitmaken. * **Bepaald of bepaalbaar**: De prestatie moet objectief bepaalbaar zijn zonder dat nieuwe wilsovereenstemming nodig is. * **Gedeeltelijk tenietgaan**: Indien het voorwerp gedeeltelijk tenietgaat, kan de koper de koop ontbinden of het resterende deel behouden tegen prijsvermindering. #### 2.4.1 Sancties Een gebrek aan een geldig voorwerp leidt tot nietigheid van de overeenkomst. ### 2.5 Oorzaak De oorzaak is de reden waarom partijen zich verbinden. Ze moet geoorloofd zijn, wat betekent dat ze niet in strijd mag zijn met de openbare orde of de goede zeden. ### 2.6 Vorm, bewijs, kosten en interpretatie * **Vorm**: In principe is de koopovereenkomst consensueel en zijn er geen vormvereisten. Uitzonderingen gelden voor de tegenwerpelijkheid van de overdracht van onroerende goederen (overschrijving), de verkoop van goederen van onbekwamen (machtiging rechter) en verkopen na gerechtelijke beslissingen. * **Bewijs**: De algemene bewijsregels van boek 8 BW zijn van toepassing. Een sms kan gelden als begin van schriftelijk bewijs, maar volstaat doorgaans niet als volledig bewijs van een koopovereenkomst voor onroerende goederen. * **Kosten**: De aktekosten zijn voor de koper, de kosten van levering voor de verkoper (tenzij afhaling door de koper). * **Interpretatie**: Bij twijfel wordt de koopovereenkomst in beginsel geïnterpreteerd tegen de verkoper (art. 1602 oud BW). --- **Tip:** Bij de bestudering van de geldigheidsvereisten is het cruciaal om steeds de specifieke bepalingen van het oud Burgerlijk Wetboek en het Wetboek Economisch Recht in acht te nemen, vooral waar het gaat om consumentenkoop. De interactie tussen het algemeen kooprecht en de specifieke consumentenbescherming is essentieel voor een volledig begrip. --- # Verbintenissen van de verkoper Dit studieonderwerp behandelt de belangrijkste verbintenissen die voortvloeien uit een koopovereenkomst voor de verkoper, namelijk de levering, de vrijwaring voor uitwinning en de vrijwaring voor verborgen gebreken. ## 3. Verbintenissen van de verkoper ### 3.1 Levering #### 3.1.1 Begrip van levering Levering wordt gedefinieerd als de overdracht van de verkochte zaak in de macht en het bezit van de koper. Het is een resultaatsverbintenis, wat betekent dat de verkoper aansprakelijk is voor niet-uitvoering, tenzij er sprake is van overmacht. De verkoper is niet aansprakelijk voor niet-uitvoering indien hij kan bewijzen dat de oorzaak vreemd is of dat er sprake is van overmacht. De levering omvat de materiële afgifte van de conforme zaak, samen met de toebehoren en de vruchten die sinds de verkoop zijn ontstaan. #### 3.1.2 Omvang van de leveringsplicht * **Conformiteit:** De verkoper moet zorgen dat de geleverde zaak overeenkomt met wat verkocht is. Zichtbare gebreken moeten door de koper bij levering worden onderzocht en gemeld; anders wordt de koper geacht deze te hebben aanvaard. * **Toebehoren:** Dit omvat zowel materiële als immateriële zaken die verbonden zijn aan het verkochte goed, zoals rechten, vorderingen en attesten. Overdracht van kwalitatieve rechten (zoals vorderingen wegens verborgen gebreken) gebeurt via een zogenaamde 'jump action', waarbij de koper een rechtsvordering van zijn rechtsvoorganger uitoefent. De oorspronkelijke verkoper kan hierbij nog steeds verweermiddelen opwerpen die hij had tegen zijn directe contractspartij. * **Opbrengst sinds de verkoop:** Alle vruchten die sinds de dag van de verkoop zijn ontstaan, zoals dividenden, interesten of huurgelden, behoren toe aan de koper. * **Behoud van het goed tot aan de levering:** Tot aan de levering heeft de verkoper een inspanningsverbintenis om het goed te bewaren zoals een redelijk en voorzichtig persoon dit zou doen. De kosten hiervan zijn ten laste van de verkoper. #### 3.1.3 Kosten van levering * **Kosten van de levering:** Dit zijn de kosten die nodig zijn om het verkochte goed in de bedongen staat op de plaats en het tijdstip van levering te krijgen. Deze zijn in principe ten laste van de verkoper. * **Kosten van afhaling:** Dit zijn de kosten om het goed in ontvangst te nemen en naar de plaats van de koper te brengen. Deze zijn ten laste van de koper. Douanekosten worden beschouwd als kosten van afhaling als de levering binnen de grenzen van het land van de verkoper bedongen is, en als kosten van levering als de levering binnen de grenzen van het land van de koper bedongen is. #### 3.1.4 Wijze van levering * **Materiële afgifte:** De levering moet volledig zijn, zodat de koper het goed absoluut ter beschikking heeft. * **Onroerende goederen (OG):** Levering gebeurt symbolisch, bijvoorbeeld door de overhandiging van de sleutels of de eigendomstitels. * **Roerende goederen (RG):** Levering gebeurt door werkelijke afgifte. * **Onlichamelijke goederen:** Levering gebeurt via titels of inschrijving in registers. #### 3.1.5 Plaats van de levering De levering vindt plaats op de plaats en het tijdstip van de koop. In internationale handel worden Incoterms gebruikt om afspraken rond plaats van levering en transport te specificeren. De plaats van levering bepaalt de plaats waar de koper zijn verbintenis moet uitvoeren, de plaats waar hij aanvaardt en controleert, en beïnvloedt de verdeling van kosten, risico-overdracht en de bevoegdheid van de rechtbank. #### 3.1.6 Tijdstip van de levering Indien niet vrij bepaald, dient de levering onmiddellijk of binnen 30 dagen na het sluiten van de overeenkomst te gebeuren. Een bedongen leveringstermijn geldt, indien expliciet vermeld in het contract, als een automatische ingebrekestelling bij verstrijken, waardoor het risico voor tenietgaan van het goed terugkeert naar de verkoper. Eenzijdige wijziging van de leveringstermijn door de verkoper ten nadele van een consument is niet toegestaan. #### 3.1.7 Sancties van de verplichting tot levering Bij niet-naleving van de leveringsplicht kan de koper gerechtelijke ontbinding of schadevergoeding eisen, tenzij er sprake is van overmacht. Bij consumentenkoop kan de koper na 30 dagen een passende aanvullende termijn voorstellen, waarna hij buitengerechtelijk kan ontbinden indien deze termijn niet wordt nagekomen. #### 3.1.8 Gevolgen van de aanvaarding van de levering Door het zonder voorbehoud in ontvangst nemen van het goed, wordt de levering aanvaard. Dit vervalt het recht van de koper om te ontbinden of schadevergoeding te vragen wegens niet-conforme levering. Het onderscheid met de vrijwaringsplicht voor verborgen gebreken is hier belangrijk: pas wanneer deze gebreken zich manifesteren, kan de koper hierop reageren. #### 3.1.9 Specifieke regeling inzake de omvang van het verkochte onroerend goed Regels uit het oude BW inzake ondermaat en overmaat bij levering van OG, waarbij de verkoper prijsvermindering kon vragen bij een significant verschil, worden in het nieuwe Boek 7 afgeschaft omdat ze in de praktijk vrijwel steeds contractueel werden uitgesloten. ### 3.2 Vrijwaring voor uitwinning #### 3.2.1 Begrip van uitwinning Uitwinning is een stoornis die aan de koper het eigendomsrecht, bezit, gebruik of genot van het goed geheel of gedeeltelijk ontneemt. De verkoper is gehouden tot vrijwaring tegen deze stoornissen. #### 3.2.2 Vrijwaring voor eigen daad De verkoper staat in voor zowel feitelijke als rechtsstoornissen die hij zelf veroorzaakt. Een feitelijke stoornis kan bijvoorbeeld het starten van een concurrerende zaak zijn. Een rechtsstoornis betreft een vordering die de verkoper zelf instelt, zoals het inroepen van een erfdienstbaarheid die niet werd vermeld. De stoornis moet actueel zijn; een potentiële stoornis volstaat niet. De koper mag niet zelf medeplichtig zijn aan de stoornis. * **Sanctie bij feitelijke stoornis:** Herstel in natura, schadevergoeding of ontbinding. * **Sanctie bij rechtsstoornis:** Vrijwaringsexceptie, schadevergoeding of ontbinding. * **Bevrijdingsbeding:** Een bevrijdingsbeding is niet toegestaan voor de eigen daden van de verkoper die dateren van vóór de verkoop, tenzij dit duidelijk en expliciet in het contract is opgenomen. #### 3.2.3 Vrijwaring voor daden van derden De verkoper is enkel gehouden tot vrijwaring voor rechtsstoornissen veroorzaakt door derden. Deze stoornis moet actueel en voorafgaand aan de verkoop zijn. De vrijwaring geldt van rechtswege en strekt tot bescherming tegen verlies van bezit, zakelijke rechten, herstelvorderingen inzake stedenbouw of woningkwaliteit, en het niet-bestaan van vermelde voordelen of het niet-vermelden van bestaande lasten zoals niet-zichtbare erfdienstbaarheden. * **Keuze koper:** Ontbinding van het contract of schadevergoeding. * **Uitzonderingen:** Natuurlijke, wettelijke of zichtbare erfdienstbaarheden, of wanneer de stoornis bekend was aan de koper en vermeld in het contract. * **Verkoper te goeder trouw:** De verkoper is vrijwaring verschuldigd, ongeacht zijn goede of kwade trouw. Er bestaat geen verbod op bevrijdingsbedingen, maar de verkoper is wel gehouden tot teruggave van het overeenstemmende deel van de koopprijs om ongerechtvaardigde verrijking te vermijden. ### 3.3 Vrijwaring voor verborgen gebreken #### 3.3.1 Begrip verborgen gebrek Een verborgen gebrek is een gebrek dat: 1. Niet ontdekt kan worden bij levering, maar pas na gebruik, proefnemingen of werken die essentieel zijn voor het goed. 2. Rekening houdend met de hoedanigheid van de partijen, de aard van het goed en de leveringsomstandigheden, niet zichtbaar was bij levering. Het gebrek moet al aanwezig zijn geweest in kiem op het moment van de wilsovereenstemming. Gebreken die zichtbaar zijn bij levering, zoals een overlopende dakgoot, vallen hier niet onder. Ook als de verkoper een gebrek heeft gemeld, is het geen verborgen gebrek. #### 3.3.2 Intrinsiek of functioneel gebrek Oorspronkelijk ging het enkel om intrinsieke gebreken (structurele problemen in het goed zelf). Dit is uitgebreid naar functionele gebreken, waarbij het goed ongeschikt wordt voor een specifiek gebruik door de koper, op voorwaarde dat de koper dit specifieke gebruik aan de verkoper heeft meegedeeld en de verkoper dit heeft aanvaard. #### 3.3.3 Verborgen non-conformiteit Dit betreft de situatie waarbij het geleverde goed niet beantwoordt aan wat verkocht is. Dit valt op de grens tussen een leveringsprobleem en een verborgen gebrek. #### 3.3.4 Criteria voor gebrek * **Normaal gebruik:** Het goed kan niet gebruikt worden voor zijn normale bestemming. Het goed hoeft niet onherstelbaar te zijn; ook herstelbare gebreken die aanzienlijke tijd in beslag nemen, kunnen als verborgen gebrek worden beschouwd. * **Bestaan op ogenblik van koop:** Het gebrek moet al aanwezig zijn geweest op het moment van de wilsovereenstemming. * **Bewijslast:** De bewijslast ligt bij de koper, die alle bewijsmiddelen kan aanwenden, inclusief negatief of inductief bewijs. #### 3.3.5 Uitzonderingen op de vrijwaring * **Wettelijke uitzondering:** Koop op rechterlijk gezag (gedwongen openbare verkoop) biedt geen vrijwaring. * **Contractuele afwijkingen:** Beperking tot bepaalde gebreken, vastlegging van een meldingstermijn, of de koper had reeds kennis van het gebrek. * **Nietig beding van niet-vrijwaring:** Een beding waarin een professionele verkoper zich vrijstelt van aansprakelijkheid voor verborgen gebreken is onrechtmatig en dus nietig. #### 3.3.6 Uitoefening van het vrijwaringsrecht De koper heeft de keuze tussen: 1. **Teruggave zaak en prijs:** Gelijk aan ontbinding. 2. **Behoud van de zaak met prijsvermindering:** De prijsvermindering wordt bepaald op basis van de minderwaarde van het goed omwille van het gebrek. De koper kan zijn keuze niet wijzigen na een definitief vonnis. Doorverkoop of hypotheekstelling kan leiden tot het verlies van het recht op ontbinding en enkel prijsvermindering toelaten. #### 3.3.7 Termijn voor het instellen van de vordering De vordering moet binnen een "korte termijn" worden ingesteld, die de rechter beoordeelt. De aanvang van deze termijn is bij de levering, of vanaf de ontdekking van het gebrek indien dit niet onmiddellijk zichtbaar was. De termijn kan worden verlengd door expertise of onderhandelingen. #### 3.3.8 Vergoedingen * **Verkoper te goeder trouw:** Teruggave prijs en contractkosten. * **Verkoper te kwader trouw:** Teruggave prijs en alle schade. Gespecialiseerde verkopers worden gelijkgesteld met verkopers te kwader trouw, tenzij ze onoverwinnelijke onwetendheid kunnen bewijzen. ### 3.4 Vergelijking tussen verschillende vorderingen van de koper * **Vrijwaring voor uitwinning vs. vrijwaring voor verborgen gebreken:** Beide strekken tot deugdelijk bezit. De vrijwaring voor uitwinning geldt ook bij koop op gerechtelijk gezag, wat niet het geval is voor verborgen gebreken. Kennis van een uitwinningsgrond heft de vrijwaring niet af, kennis van een verborgen gebrek wel. * **Vrijwaring voor verborgen gebreken vs. nietigheid door dwaling of bedrog:** Dwaling en bedrog leiden tot nietigheid met een langere verjaringstermijn, terwijl verborgen gebreken prijsvermindering of ontbinding met een korte termijn tot gevolg hebben. * **Vrijwaring voor verborgen gebreken vs. leveringsplicht:** In het consumentenrecht en internationale koop wordt dit onderscheid vervaagd onder de noemer "gebrek aan conformiteit". Dit overzicht van de verbintenissen van de verkoper vormt de basis voor de correcte afhandeling van een koopovereenkomst. --- # Consumentenkoop Dit deel behandelt de specifieke regels die van toepassing zijn op koopovereenkomsten tussen een verkoper en een consument, met een focus op de Europese richtlijnen en de bescherming van de consument. ### 4.1 Toepassingsgebied van de consumentenkoop De wetgeving inzake consumentenkoop is gebaseerd op Europese richtlijnen, met name Richtlijn 1999/44/EG en de recentere Richtlijn 2019/771, die in België zijn omgezet in de wet van 1 september 2004, gewijzigd op 20 maart 2022 en 21 februari 2024. Deze regels zijn van dwingend recht en bieden specifieke bescherming aan consumenten. #### 4.1.1 Essentiële begrippen Om het toepassingsgebied van de consumentenkoop te bepalen, zijn de volgende definities cruciaal: * **Consument:** Elke natuurlijke persoon die handelt voor doeleinden buiten zijn handels-, bedrijfs-, ambachts- of beroepsactiviteit. Rechtspersonen zijn uitgesloten. Bij gemengd gebruik wordt de hoofdbestemming van de aankoop nagegaan; indien dit privégebruik is, geldt de consumentenkoop. * **Verkoper:** Elke natuurlijke persoon of rechtspersoon die consumptiegoederen verkoopt in het kader van zijn handels-, bedrijfs-, ambachts- of beroepsactiviteit. Een duurzame economische activiteit is vereist; occasionele verkopers vallen hier niet onder. * **Producent:** De fabrikant, invoerder naar de Unie of elke persoon die zich als producent voordoet. * **Consumptiegoederen:** * Roerende lichamelijke zaken (inclusief water, gas en elektriciteit wanneer ze gereed zijn voor verkoop in een beperkt volume). * Goederen met digitale elementen, waarbij digitale inhoud of diensten essentieel zijn voor de functionaliteit van het goed. * Elk levend meercellig organisme dat niet bestemd is voor menselijke consumptie of dierenvoer, specifiek dieren aangekocht als gezelschapsdier. Onroerende goederen en bouwmaterialen die door een aannemer worden aangekocht, vallen buiten dit toepassingsgebied. * **Commerciële garantie:** Elke verbintenis van een verkoper of producent om bovenop de wettelijke garantie de betaalde prijs terug te betalen, goederen te vervangen, herstellen of onderhouden indien ze niet aan de beschrijving voldoen. * **Duurzaamheid:** De geschiktheid van het consumptiegoed om zijn functies en prestaties bij normaal gebruik te behouden. * **Kosteloos:** Vrij van de noodzakelijke kosten voor het conform maken van het goed. #### 4.1.2 Aannemingsovereenkomsten en gemengde overeenkomsten Overeenkomsten tot levering van te produceren consumptiegoederen worden ook als consumentenkoop beschouwd. Bij gemengde overeenkomsten, die zowel een dienstverlening als de verkoop van goederen omvatten, wordt de kwalificatie bepaald door het financiële belang van de verkoopcomponent ten opzichte van de dienstverlening. Indien de dienstverlening bijkomstig is, geldt de consumentenkoop. #### 4.1.3 Uitgesloten overeenkomsten De regels van consumentenkoop zijn niet van toepassing op: * Overeenkomsten voor de levering van digitale inhoud of digitale diensten, tenzij deze digitaal elementen bevatten die essentieel zijn voor de functionaliteit van een fysiek goed dat samen met die inhoud wordt geleverd. * Materiële gegevensdragers die uitsluitend als drager van digitale inhoud dienen. * Goederen die executoriaal of anderszins gerechtelijk worden verkocht. * [Oudere regel] Verkoop van levende dieren. #### 4.1.4 Wetboek Economisch Recht Naast de specifieke consumentenkoopregels in het Burgerlijk Wetboek (art. 1649bis-1649nonies), zijn Boek VI WER (onrechtmatige bedingen) en Boek XV WER (administratieve en strafrechtelijke handhaving) ook van toepassing. ### 4.2 Vrijwaring voor gebrek aan conformiteit De verkoper is aansprakelijk voor elk gebrek aan conformiteit dat bestaat op het moment van de levering en zich manifesteert binnen een termijn van twee jaar vanaf de levering. Bij dieren geldt een termijn van één jaar, tenzij de verkoper de wettelijke vereisten niet heeft gerespecteerd. Voor tweedehandsgoederen kan een kortere termijn overeengekomen worden, mits niet korter dan één jaar en mits de consument hierover correct is geïnformeerd. #### 4.2.1 Conformiteitseisen Een consumptiegoed is conform indien het voldoet aan de subjectieve en objectieve conformiteitsvereisten: * **Subjectieve vereisten (overeengekomen in de koopovereenkomst):** * Beschrijving, type, hoeveelheid, kwaliteit, functionaliteit, compatibiliteit, interoperabiliteit en andere kenmerken die overeenkomen met de overeenkomst. * Geschiktheid voor elk bijzonder door de consument gewenst gebruik dat door de verkoper is aanvaard. * Levering met alle toebehoren en instructies. * Voorziening van updates zoals overeengekomen. * **Objectieve vereisten (gelden voor alle goederen van dezelfde aard):** * Geschiktheid voor de gebruikelijke doeleinden, rekening houdend met bestaand recht, technische normen en gedragscodes. * Kwaliteit en beschrijving conform een monster of model, dat aan de consument ter beschikking is gesteld. * Levering met redelijkerwijs te verwachten toebehoren, verpakking en instructies. * Hoeveelheid, kwaliteit en andere kenmerken (duurzaamheid, functionaliteit, beveiliging) die normaal zijn voor dat type goed, rekening houdend met publieke mededelingen (reclame, etikettering). #### 4.2.2 Beperkingen op publiekelijk afgelegde mededelingen De verkoper is niet gebonden door publieke mededelingen indien hij kan aantonen dat: 1. De mededeling hem niet bekend was en redelijkerwijs niet bekend kon zijn. 2. De mededeling op het moment van de overeenkomst was rechtgezet. 3. De beslissing tot aankoop door de consument niet beïnvloed kon zijn door de mededeling. #### 4.2.3 Gevallen waarin de verkoper niet aansprakelijk is De verkoper is niet aansprakelijk indien: * De consument het gebrek kende of redelijkerwijs op de hoogte moest zijn. * Het gebrek voortvloeit uit materiaal dat de consument zelf heeft geleverd. * De consument uitdrukkelijk en afzonderlijk heeft aanvaard dat een specifiek kenmerk afweek van de objectieve conformiteitsvereisten. #### 4.2.4 Vermoeden bij manifestatie binnen twee jaar Indien een gebrek zich manifesteert binnen twee jaar na levering (één jaar bij dieren), wordt vermoed dat het gebrek al aanwezig was op het moment van levering. Dit is een weerlegbaar vermoeden ten gunste van de consument. #### 4.2.5 Commerciële garantie De commerciële garantie is een aanvullende garantie die bindend is onder de voorwaarden van het garantiebewijs en de reclame. Het garantiebewijs moet op een duurzame drager worden opgesteld, in een duidelijke taal, en de rechten van de consument op kosteloze remedies van de verkoper mag niet aantasten. ### 4.3 Installatie consumptiegoederen Elk gebrek ten gevolge van een verkeerde installatie van het consumptiegoed, uitgevoerd door de verkoper, zijn personeel of een aangewezen derde, wordt gelijkgesteld met een conformiteitsgebrek. Fouten in de handleiding die tot een verkeerde installatie door de consument leiden, vallen eveneens onder dit regime. ### 4.4 Uitoefening vrijwaring #### 4.4.1 Principe en remedies De consument richt zich in eerste instantie tot de eindverkoper. De verkoper is aansprakelijk voor gebreken die zich manifesteren binnen de garantieperiode. De consument heeft recht op: 1. **Primaire remedies:** * **Kosteloze herstelling of vervanging:** Moet binnen een redelijke termijn en zonder ernstige overlast gebeuren. De kosten van verwijdering en installatie zijn ten laste van de verkoper. De verkoper kan geen vergoeding eisen voor normaal gebruik van het niet-conforme goed. Bij dieren geldt een plafonnering van de kosten. * **Prijsvermindering of ontbinding:** Deze remedies kunnen worden gevorderd indien herstelling of vervanging onmogelijk, onevenredig is, of indien de verkoper heeft geweigerd, of indien het gebrek ernstig is. Bij dieren leidt de vervanging tot automatische ontbinding en een nieuwe consumentenkoop. Ontbinding is niet mogelijk bij een gebrek van geringe betekenis. 2. **Secundaire remedy:** * **Aanvullende schadevergoeding:** Kan bovenop de primaire remedies worden gevorderd voor alle schade die niet hersteld is. #### 4.4.2 Hiërarchie en doorbreking De remedies kennen een hiërarchie: de consument moet eerst de primaire remedies kiezen, tenzij deze onmogelijk of onevenredig zijn. De verkoper kan de keuze van de consument doorbreken indien deze 'buiten verhouding' staat tot de andere remedie. #### 4.4.3 Termijnen * **Garantietermijn:** 2 jaar vanaf levering (1 jaar voor dieren), met mogelijke opschorting tijdens herstelling of onderhandelingen. * **Meldingstermijn:** Binnen twee maanden vanaf de ontdekking van het gebrek (onverwijld voor dieren). * **Verjaring rechtsvordering:** 1 jaar vanaf de vaststelling van het gebrek. #### 4.4.4 Herleven algemeen kooprecht Na afloop van de garantietermijn geldt het algemeen kooprecht. ### 4.5 Dwingend recht De regels van consumentenkoop zijn van dwingend recht en afwijkende bedingen zijn relatief nietig. Rechters passen deze regels ambtshalve toe (effectiviteitsbeginsel). ### 4.6 Vergelijking met algemeen kooprecht De consumentenkoopregels (art. 1649bis-1649nonies BW) vormen een *lex specialis* die voorrang heeft op het algemeen kooprecht. Het monistische systeem van de consumentenkoop bundelt de leveringsplicht en vrijwaring voor verborgen gebreken onder één plicht tot conformiteit. ### 4.7 Internationale koop van roerende goederen (Weens Koopverdrag) #### 4.7.1 Toepassingsgebied Het Weens Koopverdrag (CISG) regelt internationale koopovereenkomsten van roerende goederen tussen partijen gevestigd in verschillende verdragsstaten. Het is niet van toepassing op verkopen aan consumenten voor persoonlijk gebruik. Het verdrag is aanvullend recht en kan worden uitgesloten of selectief toegepast (opt-out/cherrypicking). #### 4.7.2 Kernbepalingen * **Totstandkoming:** Consensueel, gebaseerd op aanbod en aanvaarding. * **Leveringsplicht:** Regels voor plaats en tijdstip. * **Conformiteit:** Het goed moet voldoen aan hoeveelheid, kwaliteit en beschrijving in het contract. Er is een monistische benadering van conformiteit. * **Keuring- en klachtplicht:** De koper moet het goed onderzoeken en de non-conformiteit melden binnen een redelijke termijn na ontdekking, anders vervalt zijn recht hierop. Uitzondering indien de verkoper te kwader trouw was. * **Garantietermijn:** Twee jaar vanaf inbezitstelling, verlengbaar of inkortbaar bij contract. * **Verjaring:** Niet geregeld in het verdrag zelf, maar door nationale wetgeving. * **Hardship/overmacht:** Regels voor onvoorziene omstandigheden. * **Remedies bij niet-nakoming:** Hiërarchie van nakoming, herstel, ontbinding (bij wezenlijke tekortkoming), prijsvermindering, schadevergoeding en opschorting van verbintenissen. #### 4.7.3 Verhouding tot consumentenkoop Het Weens Koopverdrag sluit B2C- en C2C-transacties uit, waardoor de consumentenkoopregels hier van toepassing blijven. --- # Internationale koop van roerende goederen (Weens Koopverdrag) Dit deel van de studiehandleiding behandelt de toepassing van het Weens Koopverdrag (CISG) op internationale koopovereenkomsten van roerende goederen. ## 5. Internationale koop van roerende goederen ### 5.1 Het Weens Koopverdrag van 11 april 1980 Het Weens Koopverdrag, voluit de United Nations Convention on Contracts for the International Sale of Goods (CISG), is een internationaal verdrag dat tot stand kwam binnen de Verenigde Naties en in België van kracht werd op 1 november 1997. Het regelt internationale koop-verkoopovereenkomsten met een transnationaal karakter, wat inhoudt dat de partijen gevestigd zijn in verschillende verdragsstaten. Het verdrag wordt automatisch toegepast op internationale koopovereenkomsten van roerende goederen tussen partijen uit verdragsstaten, tenzij partijen uitdrukkelijk de toepassing ervan uitsluiten (opt-out) of selectief bepaalde bepalingen kiezen (cherrypicking). De CISG is van aanvullend recht. #### 5.1.1 Toepassingsgebied Het verdrag is van toepassing op de koop van lichamelijke, roerende goederen. Het maakt geen onderscheid naar gelang de hoedanigheid van de partijen (onderneming of consument). **Uitzonderingen:** * Koop van roerende goederen voor persoonlijk gebruik, of voor gebruik in het gezin of de huishouding (dit sluit business-to-consumer (B2C) en consumer-to-consumer (C2C) verhoudingen uit). * Goederen die executoriaal of anderszins gerechtelijk worden verkocht. #### 5.1.2 Totstandkoming van de overeenkomst De totstandkoming van de koopovereenkomst onder de CISG is **consensueel**. De koop komt tot stand door de wilsovereenstemming van partijen over het aanbod en de aanvaarding. Deze kunnen uitdrukkelijk, stilzwijgend (door handelingen) of voortvloeien uit gewoonte. #### 5.1.3 Verbintenissen van de verkoper De verkoper heeft onder andere de volgende verbintenissen: * **Leveringsplicht:** Deze omvat de plaats van levering (volgens specifieke regels in art. 31 CISG), het tijdstip van levering (art. 33 CISG) en de aansprakelijkheid voor niet-conformiteit (art. 35 CISG). * **Niet-conformiteit:** Het geleverde goed moet voldoen aan de overeengekomen hoeveelheid, kwaliteit en de omschrijving in het contract. Er is sprake van een monistische benadering van conformiteit, waarbij leveringsplicht en vrijwaringsplicht voor gebreken samensmelten tot één plicht tot levering van een conform goed. **Keuringsplicht van de koper:** De koper moet het geleverde goed onderzoeken binnen een zo kort mogelijke termijn na levering, rekening houdend met de omstandigheden (art. 38 CISG). Bij nalatigheid vervalt het recht om zich op non-conformiteit te beroepen. **Klachtplicht van de koper:** De koper moet de verkoper binnen een redelijke termijn na ontdekking van de non-conformiteit verwittigen (art. 39 CISG). Bij nalatigheid vervalt het recht op vordering, tenzij de verkoper te kwader trouw was (kennis had van het gebrek of had moeten kennen). Het vermoeden van kennis geldt niet onder de CISG. **Waarborgtermijn:** De waarborgtermijn bedraagt twee jaar vanaf de inbezitstelling door de koper (art. 39 CISG). Deze termijn kan contractueel worden verlengd of ingekort, aangezien het aanvullend recht betreft. #### 5.1.4 Risico-overdracht De regels voor risico-overdracht bij de CISG zijn specifiek, met name bij verzendingskoop of wanneer de koper het goed ophaalt. #### 5.1.5 Remedies bij niet-nakoming Bij niet-nakoming van de leveringsplicht gelden de volgende remedies in hiërarchie: 1. Nakoming 2. Herstel 3. Ontbinding (enkel bij een wezenlijke tekortkoming) 4. Prijsvermindering 5. Schadevergoeding De CISG voorziet ook in de mogelijkheid tot opschorting van verbintenissen (enac) bij vrees voor toekomstige niet-nakoming (art. 71 CISG), een principe dat ook in het Belgisch recht (art. 5.98 BW en art. 5.239 BW) is opgenomen. #### 5.1.6 Hardship en overmacht Het verdrag regelt ook situaties van hardship/imprévision (art. 79 CISG), waarbij partijen verplicht zijn te heronderhandelen bij fundamentele wijzigingen van omstandigheden. Overmacht is eveneens geregeld. #### 5.1.7 Uitzonderingen op de toepassing van de CISG Het verdrag is niet van toepassing op de koop van roerende goederen die zijn gekocht voor persoonlijk gebruik of voor gebruik in gezin of huishouding. Ook koop van onroerende goederen, digitale inhoud en digitale diensten (tenzij verwerkt in of verbonden met consumptiegoederen), materiële dragers die enkel als drager van digitale inhoud dienen, en goederen die executoriaal of gerechtelijk worden verkocht, vallen buiten de toepassing van de CISG. #### 5.1.8 Verjaring De CISG bevat zelf geen specifieke bepalingen over verjaring, aangezien de lidstaten hierover geen compromis konden bereiken. In België is het Verjaringsverdrag van toepassing, met een verjaringstermijn van vier jaar, met een maximum van tien jaar. > **Tip:** De CISG is een belangrijk instrument voor internationale handel en is automatisch van toepassing wanneer beide partijen gevestigd zijn in een verdragsstaat, tenzij expliciet anders overeengekomen. De specifieke regels over conformiteit, keurings- en klachtplicht zijn cruciaal om te onthouden. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Koop | Een wederkerig contract waarbij de ene partij (de verkoper) zich verbindt de eigendom van een goed aan de andere partij (de koper) over te dragen tegen een prijs in geld. | | Verkoper | De partij in een koopovereenkomst die zich verbindt om de eigendom van een goed over te dragen. | | Koper | De partij in een koopovereenkomst die zich verbindt om een prijs in geld te betalen in ruil voor de eigendom van een goed. | | Eigendomsoverdracht | Het moment waarop de juridische eigendom van een goed van de verkoper overgaat op de koper. Dit ontstaat in principe bij wilsovereenstemming over zaak en prijs. | | Prijs in geld | De tegenprestatie voor de eigendomsoverdracht van het goed, die uitgedrukt moet zijn in een geldbedrag. | | Wilsovereenstemming | De wederzijdse instemming van de partijen met de essentiële en substantiële elementen van de overeenkomst, wat leidt tot het tot stand komen van de koopovereenkomst. | | Essentiële bestanddelen | De elementen die door de wet als cruciaal worden beschouwd voor het bestaan van een bepaald contract, zoals het goed en de prijs bij een koopovereenkomst. | | Substantiële bestanddelen | De elementen die door de partijen zelf als doorslaggevend worden beschouwd voor het sluiten van de overeenkomst, zelfs indien deze niet door de wet als essentieel worden aangemerkt. | | Risico-overgang | Het moment waarop het risico van tenietgaan van het goed door een vreemde oorzaak of overmacht overgaat van de verkoper op de koper. Dit valt in principe samen met de eigendomsoverdracht. | | Eigendomsvoorbehoud | Een beding waarbij de verkoper de eigendom van het verkochte goed behoudt totdat de volledige koopprijs is betaald. | | Fraus omnia corrumpit | Een Latijnse uitdrukking die betekent "bedrog bederft alles". Dit principe impliceert dat bedrog elke handeling ongeldig kan maken. | | Dwaling | De onvrijwillige verkeerde voorstelling van een partij bij het sluiten van een overeenkomst met betrekking tot een doorslaggevend element, die verschoonbaar moet zijn om als nietigheidsgrond te gelden. | | Bedrog | Kunstgrepen, leugens of omstandig stilzwijgen die een partij ertoe bewegen een overeenkomst aan te gaan, waarbij de verschoonbaarheid geen rol speelt. | | Benadeling | Een onevenwicht tussen de prestaties van de partijen dat, in specifieke gevallen zoals de verkoop van onroerende goederen voor minder dan de helft van de waarde, kan leiden tot nietigheid van de overeenkomst. | | Bekwaamheid | De juridische geschiktheid van een persoon om rechtshandelingen te verrichten, zoals het sluiten van een koopovereenkomst. Onbekwaamheid is de uitzondering op de regel. | | Voorwerp | De prestatie die het onderwerp vormt van de verbintenis. Dit moet bestaan, in de handel zijn en bepaald of bepaalbaar zijn. | | Consumptiegoederen | Roerende lichamelijke zaken, goederen met digitale elementen of levende dieren die door een consument worden gekocht voor privédoeleinden. | | Consument | Elke natuurlijke persoon die handelt voor doeleinden buiten zijn handels-, bedrijfs-, ambachts- of beroepsactiviteit. | | Verkoper (in consumentenkoop) | Iedere natuurlijke persoon of rechtspersoon die consumptiegoederen verkoopt in het kader van zijn economische activiteit. | | Conformiteit | De overeenstemming van het geleverde goed met de beschrijving, kwaliteit, functionaliteit en andere kenmerken zoals overeengekomen in de koopovereenkomst of zoals redelijkerwijs te verwachten is. | | Vrijwaring voor uitwinning | De verplichting van de verkoper om de koper te beschermen tegen juridische stoornissen die zijn eigendomsrecht of bezit van het goed aantasten. | | Vrijwaring voor verborgen gebreken | De verplichting van de verkoper om de koper te beschermen tegen gebreken in het verkochte goed die niet zichtbaar waren bij de levering en die het goed ongeschikt maken voor het beoogde gebruik of de waarde ervan verminderen. | | Levering | De overdracht van de verkochte zaak in de macht en het bezit van de koper, inclusief alle toebehoren en opbrengsten sinds de verkoop. | | CISG (Weens Koopverdrag) | Een internationaal verdrag dat de regels bepaalt voor de internationale koop van roerende goederen tussen partijen uit aangesloten staten, tenzij de toepassing ervan is uitgesloten. | | Monistische benadering (conformiteit) | Een benadering waarbij de leveringsplicht en de vrijwaringsplicht voor gebreken worden samengevoegd tot één enkele plicht om een conform goed te leveren. | | Remedies | De rechtsmiddelen die de koper ter beschikking staan bij een gebrek aan conformiteit of een andere tekortkoming van de verkoper, zoals herstel, vervanging, prijsvermindering of ontbinding. | | Dwingend recht | Rechtsregels waarvan partijen niet mogen afwijken, meestal ter bescherming van een zwakkere partij, zoals de consument. | | Effectiviteitsbeginsel | Een principe dat de rechter verplicht om de toepassing van bepaalde rechtsregels, met name die ter bescherming van consumenten, ambtshalve toe te passen, zelfs als de partij er niet expliciet om vraagt. |

# De natuurlijke persoon in het recht Dit onderdeel van het document bespreekt het juridische concept van de natuurlijke persoon, inclusief de definitie, het begin, de identificatie (naam en geslacht) en de woonplaats. ## 1. Begrip natuurlijke persoon In het recht zijn er twee hoofdtypen van rechtssubjecten: natuurlijke personen en rechtspersonen. Natuurlijke personen zijn alle mensen. Het zijn levende mensen die juridisch bestaan van hun geboorte tot hun overlijden. Een embryo of een lijk wordt niet als een persoon beschouwd, hoewel er wel zaken zijn die een bijzondere rechtsbescherming genieten. De natuurlijke persoon heeft een duidelijk begin en einde, vereist juridische identificatie en kan deelnemen aan het rechtsverkeer, wat bekwaamheid veronderstelt. Het belangrijkste kenmerk van een natuurlijke persoon is een levend lichaam. Een rechtspersoon daarentegen is een fictieve persoon, een organisatie van personen en goederen die een juridisch zelfstandige entiteit vormt, zoals publiekrechtelijke en privaatrechtelijke rechtspersonen (bv. BV, NV, VZW) [8](#page=8) [9](#page=9). ## 2. Het begin van de natuurlijke persoon Het begin van de natuurlijke persoon wordt bepaald door de verwekking en de daaropvolgende geboorte. ### 2.1 De verwekking en de rechten van het ongeboren kind #### 2.1.1 Verwekking De verwekking is een rechtsfeit dat plaatsvindt bij de innesteling van een embryo in de baarmoeder met het oog op zwangerschap. Juridisch gezien begint de persoonlijkheid pas vanaf de geboorte. Echter, als een kind levend en levensvatbaar wordt geboren, wordt het met terugwerkende kracht vanaf de verwekking als geboren beschouwd, bijvoorbeeld voor het erfrecht. Er bestaat een wettelijk vermoeden dat de verwekking plaatsvond tussen de 300ste en 180ste dag vóór de geboortedag, wat impliceert dat de wet een zwangerschapsduur tussen 180 en 300 dagen vermoedt. Dit vermoeden is weerlegbaar en de wet loopt hierin achter op medische evoluties [12](#page=12). #### 2.1.2 Erkenning Erkenning van een kind kan zowel vóór als na de geboorte plaatsvinden. De akte van erkenning vermeldt het kind van een specifiek benoemde moeder en vader. Erkenning heeft als gevolg dat de afstammingsband wordt vastgelegd, wat met name belangrijk is in geval van overlijden van de vader vóór de geboorte van het kind [13](#page=13). #### 2.1.3 Testamentaire en wettelijke erfopvolging en schenkingen Een verwekt kind kan erven en begunstigde zijn van schenkingen, mits de afstammingsband is vastgesteld. De voorwaarde hierbij is dat het kind levend en levensvatbaar wordt geboren. Dit is geregeld in artikelen 725 en 906 van het oude Burgerlijk Wetboek [14](#page=14). #### 2.1.4 Wrongful life-vorderingen Het kind kan als geboren worden beschouwd vanaf de verwekking (mits levend en levensvatbaar geboren) indien dit in zijn belang is. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij het instellen van een vordering in naam van het kind zelf voor aansprakelijkheidsvorderingen met betrekking tot fouten gemaakt tijdens de zwangerschap. Bekende zaken zijn de zaak Peruche (Frankrijk) en Kelly (Nederland). Dit kan echter verregaande gevolgen hebben en is ethisch omstreden, aangezien de vraag wordt gesteld of het feit dat iemand levend is geboren, schadelijk kan zijn voor die persoon. In België is een dergelijke vordering niet mogelijk, zoals bepaald door het Hof van Cassatie in 2014 [15](#page=15). #### 2.1.5 Recht op leven Het ongeboren kind wordt een beperkt recht op leven toegekend. In bepaalde gevallen is vruchtafdrijving strafbaar [16](#page=16). ### 2.2 De geboorte – rechten en plichten De geboorte markeert het begin van de persoonlijkheid in burgerrechtelijke zin, hoewel dit niet de enige voorwaarde is. #### 2.2.1 Burgerrechterlijk De geboorte wordt beschouwd als het begin van de persoonlijkheid. Het begrip "geboorte" verwijst hier naar de bevalling. Enkel de geboorte is echter niet voldoende om als persoon erkend te worden. Bijkomende voorwaarden zijn dat het kind levend en levensvatbaar wordt geboren. De voorwaarde van levensvatbaarheid wordt tegenwoordig als achterhaald beschouwd gezien de huidige stand van de geneeskunde [18](#page=18). #### 2.2.2 Strafrechterlijk Het begrip "persoon" in het strafrecht verschilt van het begrip in het burgerlijk recht. Het strafrecht beschermt een ongeboren wezen als persoon vanaf het begin van de bevalling, terwijl het burgerlijk recht een bescherming biedt vanaf een levend en levensvatbaar geboren wezen [19](#page=19). #### 2.2.3 Administratieve verplichtingen Er zijn twee belangrijke administratieve verplichtingen na de geboorte: kennisgeving en aangifte. ##### 2.2.3.1 Kennisgeving De kennisgeving is een administratieve verplichting die uiterlijk op de eerste werkdag na de bevalling moet gebeuren. Deze plicht rust op personen die beroepshalve bij de geboorte betrokken waren. Bij een bevalling in een ziekenhuis is dit de leiding of afgevaardigde van de inrichting. Bij een bevalling buiten een ziekenhuis zijn dit de geneesheer, de vroedvrouw, andere aanwezigen, of de persoon in wiens huis de bevalling plaatsvond. Er zijn geen specifieke vormvereisten voor de kennisgeving. Sancties voor het niet-nakomen hiervan kunnen burgerrechtelijk en strafrechtelijk zijn. De kennisgeving is niet te verwarren met de aangifte [20](#page=20). ##### 2.2.3.2 Aangifte De aangifte van de geboorte moet binnen 15 dagen na de geboorte gebeuren. Bij een bevalling in een ziekenhuis wordt dit gedaan door de vader en/of moeder, of bij ontstentenis door de verantwoordelijke van de inrichting. Bij een bevalling buiten een ziekenhuis wordt de aangifte gedaan door de vader en/of moeder, of bij ontstentenis door de arts, vroedvrouw, aanwezigen, of de persoon in wiens huis de bevalling plaatsvond. Indien er geen aangifte wordt gedaan, verwittigt de ambtenaar van burgerlijke stand de kennisgever, die vervolgens binnen drie dagen aangifte moet doen. De aangifte vereist de verklaring van een door de ambtenaar van burgerlijke stand toegelaten geneesheer of vroedvrouw (geboorteverklaring). Bij gebrek hieraan moet de ambtenaar ter plaatse gaan. De sancties voor het niet aangeven zijn zowel burgerrechtelijk als strafrechtelijk [21](#page=21). #### 2.2.4 Verplichtingen bij een doodgeboren kind Bij een doodgeboren kind gelden specifieke regels, afhankelijk van de zwangerschapsduur. * **Kind geboren tussen de 140ste en 179ste dag na bevruchting:** De ouders kunnen kiezen voor een aangifte en de opmaak van een akte van een levenloos kind. De ouders kunnen een voornaam geven en het kind laten begraven of cremeren [22](#page=22). * **Kind geboren na 180 dagen zwangerschap:** De aangifte is verplicht. Deze aangifte gebeurt door de ouders of de begrafenisondernemer. De toekenning van een voornaam en familienaam is niet verplicht, maar beide ouders kunnen wel vermeld worden. Er is een verplichting tot begraving of crematie [23](#page=23). * **Kind leefde, maar overleed voor de aangifte van geboorte:** In dit geval wordt zowel een geboorteakte als een overlijdensakte opgemaakt [24](#page=24). ## 3. Identificatie van de natuurlijke persoon De identificatie van een natuurlijke persoon gebeurt aan de hand van naam, geslacht en woonplaats. ### 3.1 Naam #### 3.1.1 Voornaam De voornaam dient om personen van elkaar te onderscheiden en helpt bij de identificatie binnen een groep met dezelfde familienaam. De voornaam is verplicht in de geboorteakte en wordt gekozen door de ouders of de burgerlijke stand. De keuze is vrij, zolang deze geen schade of verwarring veroorzaakt. Er moet minimaal één voornaam zijn. Een wijziging van de voornaam is mogelijk via een administratieve procedure bij de gemeente. Sinds de transgenderwet is een voornaamswijziging een administratieve aangelegenheid [27](#page=27) [30](#page=30). #### 3.1.2 Familienaam De familienaam duidt op het lidmaatschap van een familie en is verplicht in de geboorteakte. Historisch gezien, van de 13e eeuw tot 2013, gold dat de familienaam van de moeder werd toegekend als vaderlijke afstamming niet vaststond, en de familienaam van de vader wanneer deze wel vaststond [28](#page=28). Op 19 juli 2013 voerde de regering een naamkeuzerecht in, mede onder Europese druk. In Nederland kon men kiezen voor de naam van de vader of moeder, waarbij bij geen akkoord de naam van de vader werd gebruikt. In België, vanaf 19 juli 2013, konden ouders vrij kiezen voor de naam van de moeder, de naam van de vader, of beide. Tot 31 december 2016 gold bij geen akkoord de naam van de vader [28](#page=28). Een arrest van het Arbitragehof op 16 januari 2016 achtte de toenmalige vangnetbepaling (de facto het vetorecht van de vader) ongrondwettelijk. Vanaf 1 januari 2017 werd een nieuwe vangnetbepaling ingevoerd: de naam van de vader en de naam van de moeder in alfabetische volgorde [29](#page=29). Bij gewone en volle adoptie geldt een naamkeuze zoals bij geboorte. Fouten in de geboorteakte kunnen worden gecorrigeerd via een administratieve of gerechtelijke procedure. De naamwet van 8 mei 2014 vereist een gemotiveerd verzoek aan de minister van Justitie en publicatie in het Belgisch Staatsblad [30](#page=30). De nieuwe naamwet van 7 januari 2024 stelt dat meerderjarigen of ontvoogde minderjarigen eenmalig bij de ambtenaar van de burgerlijke stand een verklaring van naamsverandering kunnen doen (enkele naam vader/moeder of dubbele naam ouders/ouder-adoptant). Het kind ouder dan 12 jaar moet hiermee akkoord gaan [30](#page=30). ### 3.2 Geslacht #### 3.2.1 Principe en toekenning Het recht erkent twee geslachten, en elke persoon heeft één van beide. Het geslacht staat vast bij de geboorte en is in beginsel onveranderlijk. De toekenning gebeurt via de vermelding in de geboorteakte, gebaseerd op de verklaring van een geneesheer of vroedkundige. In België wordt het morfologisch genitaal criterium gehanteerd. Bij twijfel wordt het geslacht uiterlijk na drie maanden vastgelegd [32](#page=32). #### 3.2.2 Wijziging Er zijn twee uitzonderingen op de onveranderlijkheid van het geslacht: de procedure voor wijziging van geslacht bij genderdysforie, en de procedure voor verbetering van de akte burgerlijke stand bij intersekscondities (art. 1383-1385 Gerechtelijk Wetboek) [33](#page=33). #### 3.2.3 Nieuwe transgenderwet van 25 juni 2017 De wet van 25 juni 2017, die in werking is getreden op 1 januari 2018, heeft de voorwaarden voor de wijziging van geslacht versoepeld. Deze wet geldt voor elke Belg en elke in bevolkingsregisters ingeschreven vreemdeling (ook minderjarigen) [34](#page=34). De procedure bestaat uit twee fasen: 1. **De aangifte:** De transgender persoon doet een verklaring bij de ambtenaar van de burgerlijke stand, die een ontvangstbewijs levert en informatie verstrekt [35](#page=35). 2. **De opmaak van de akte:** De aanvrager verschijnt een tweede maal ter bevestiging, ten vroegste 3 maanden en ten laatste 6 maanden na de aangifte. De ambtenaar ontvangt een nieuwe verklaring die de eerste bevestigt, waarmee het onherroepelijke karakter van de wijziging van registratie en de juridische gevolgen ervan worden erkend. Er wordt een akte van registratie opgemaakt [35](#page=35). De gevolgen van deze procedure zijn: * Het nieuwe geslacht wordt vermeld in de geboorteakte [36](#page=36). * Het nieuwe geslacht gaat in vanaf de inschrijving in de registers van de burgerlijke stand [36](#page=36). * De aanvrager ontvangt een nieuwe identiteitskaart met het nieuwe geslacht [36](#page=36). * De ouderlijke verhoudingen blijven ongewijzigd [36](#page=36). * De aanpassing van de geslachtsregistratie is in principe onherroepelijk [36](#page=36). * Een voornaamswijziging kan tegen een voordeeltarief worden aangevraagd [36](#page=36). Vanaf april 2025 kunnen non-binaire personen vragen om geen geslacht te vermelden op hun identiteitskaart [36](#page=36). **Minderjarigen:** Vanaf 12 jaar kunnen minderjarigen met toestemming van hun ouders hun voornaam wijzigen naar een naam die beter aansluit bij hun genderidentiteit. Vanaf 16 jaar kunnen zij met toestemming van hun ouders hun genderidentiteit laten aanpassen in de geboorteakte. Hiervoor is een verklaring van een kinder- of jeugdpsychiater vereist die de vrije en bewuste keuze van de minderjarige bevestigt [37](#page=37). **Betwistingen en aanpassing wet:** Er werden direct twee vernietigingsberoepen ingediend bij het Grondwettelijk Hof: één tegen het principieel onherroepelijke karakter van de aanpassing van de geslachtsregistratie (dat genderfluïditeit miskent), en één tegen de verplichting om een geslacht te vermelden in officiële documenten (dat mensen die zich in geen van beide geslachten kunnen vinden, miskent). Het Hof heeft beide beroepen gegrond verklaard in arresten van 19 juni 2019, wat leidde tot een aanpassing van de wet [38](#page=38). ### 3.3 Woonplaats #### 3.3.1 Definitie De woonplaats, of het domicilie, wordt gedefinieerd als de plaats waar een natuurlijke persoon bereikbaar is voor de overheid en andere rechtssubjecten. Het is de plaats waar rechten en plichten worden uitgeoefend en waar men ingeschreven staat in de bevolkingsregisters. De woonplaats is niet hetzelfde als de verblijfplaats, wat de plaats is waar men werkelijk aanwezig is [40](#page=40). --- # De minderjarige en zijn rechten Dit hoofdstuk behandelt de juridische status van minderjarigen, hun bekwaamheid, rechten, plichten en specifieke wetgevingen die op hen van toepassing zijn, zoals het Verdrag inzake de Rechten van het Kind en regelgeving rond jeugdbescherming en jeugdsanctierecht [41](#page=41) [4](#page=4). ### 2.1 De bekwaamheid van de minderjarige #### 2.1.1 Begrippen van bekwaamheid Er zijn drie soorten bekwaamheden te onderscheiden: * **Rechtsbekwaamheid:** De mogelijkheid om rechten en plichten te hebben [43](#page=43). * **Handelingsbekwaamheid:** Het mogen uitoefenen van rechten en plichten. Dit is een juridische beslissing, genomen door de wetgever of een rechter [43](#page=43). * **Wilsbekwaamheid:** Het kunnen uitoefenen van rechten en plichten. Dit is een medische beslissing. Bepaalde situaties, zoals coma, dementie, een ongeval of drugsgebruik, kunnen leiden tot wilsonbekwaamheid [43](#page=43). #### 2.1.2 Minderjarige en handelingsbekwaamheid Personen onder de 18 jaar zijn handelingsonbekwaam, tenzij ze ontvoogd zijn. Zij worden vertegenwoordigd bij rechtshandelingen [44](#page=44). * **Bij twee ouders:** Bij gezamenlijke uitoefening van het ouderlijk gezag wordt de instemming van de andere ouder vermoed wanneer één ouder optreedt. Bij exclusieve uitoefening van het ouderlijk gezag beslist enkel deze ouder [44](#page=44). * **Bij één ouder:** Enkel deze ouder beslist [44](#page=44). * **Bij geen ouders meer:** De voogdij valt open, waarbij een voogd en eventueel een toeziende voogd worden aangesteld [44](#page=44). ##### 2.1.2.1 Uitzonderingen op de handelingsonbekwaamheid Er zijn enkele uitzonderingen waarbij minderjarigen wel zelf handelingen mogen verrichten: * **Dagelijkse zaken:** Handelingen zoals de aankoop van snoep of boeken zijn toegestaan vanaf 12 jaar [45](#page=45). * **Hoorrecht in de rechtbank:** Vanaf 12 jaar hebben minderjarigen hoorrecht in de rechtbank [45](#page=45). * **Dubbele toestemmingsvereiste orgaantransplantatiewet:** Vanaf 16 jaar is er een dubbele toestemmingsvereiste voor orgaantransplantaties [45](#page=45). * **Vanaf 16 jaar:** Minderjarigen vanaf 16 jaar mogen zelfstandig een arbeidsovereenkomst sluiten en een testament opstellen [45](#page=45). #### 2.1.3 Minderjarigen en hun goederen De ouders of voogd vertegenwoordigen de minderjarige wat betreft zijn goederen [46](#page=46). * **Recht van beschikking:** De ouders hebben geen recht van beschikking over de goederen van de minderjarige. Er mogen geen wijzigingen in het vermogen worden aangebracht zonder bijzondere machtigingen van de vrederechter [46](#page=46). * **Recht van beheer:** De ouders hebben het recht van beheer over de goederen van de minderjarige. Zij zijn aansprakelijk voor hun beheer. De rechtbank kan beschermende maatregelen nemen [46](#page=46). * **Recht van genot:** De ouders hebben het recht van genot op de opbrengsten van gelden van de minderjarige, maar niet op loon of bepaalde schenkingen [46](#page=46). ### 2.2 Rechten en plichten van de minderjarige #### 2.2.1 Ouderlijk gezag en de rechten/plichten van ouders en minderjarige Ouderlijk gezag omvat verplichtingen van de ouders ten aanzien van de minderjarige, die gelden als rechten van de minderjarige. Dit betreft onder andere [48](#page=48): * Huisvesting [48](#page=48). * Levensonderhoud [48](#page=48). * Opvoeding [48](#page=48). * Opleiding [48](#page=48). * Respect [48](#page=48). * Toezicht [48](#page=48). ##### 2.2.1.1 Aansprakelijkheid van ouders * Voor minderjarigen jonger dan 16 jaar geldt een onweerlegbaar vermoeden van foutloze aansprakelijkheid van de ouders [48](#page=48). * Voor minderjarigen van 16 jaar en ouder geldt een weerlegbaar vermoeden. Dit betekent dat de ouders tegenbewijs kunnen leveren dat de fout niet aan hen te wijten is [48](#page=48). De ouders hebben ook rechten ten aanzien van de minderjarige, die gelden als verplichtingen voor de minderjarige [48](#page=48): * Recht op respect [48](#page=48). * Recht op omgang [48](#page=48). * Recht van opvoeding [48](#page=48). #### 2.2.2 Zelfbeschikkingsrecht en de minderjarige Het zelfbeschikkingsrecht houdt in dat ieder vrij beslist wat hij met zijn lichaam doet. Medische behandelingen vereisen de toestemming van de patiënt. Bij minderjarigen beslissen de ouders krachtens de Wet patiëntenrechten, maar de minderjarige moet betrokken worden. Een "mature minderjarige" met voldoende onderscheidingsvermogen kan zelf beslissen, wat door een arts beoordeeld wordt. Dit wordt ook wel de "mondige minderjarige" genoemd [49](#page=49). ### 2.3 De minderjarige en de WRP (Wet betreffende de Rechten van de Patiënt) De WRP regelt de vertegenwoordiging van de patiënt, met name voor handelingsonbekwamen zoals minderjarigen. Hun rechten worden uitgeoefend door de ouders of voogd [50](#page=50). #### 2.3.1 Rechten van de minderjarige patiënt Minderjarigen hebben recht op: * Vrije keuze van de beroepsbeoefenaar [50](#page=50). * Informatie [50](#page=50). * Geïnformeerde toestemming [50](#page=50). * Inzage in het patiëntendossier [50](#page=50). * Het neerleggen van een klacht [50](#page=50). #### 2.3.2 Beperkingen aan de rechten van ouders De beroepsbeoefenaar mag afwijken van de beslissing van de ouders indien deze een ernstige bedreiging impliceert voor het leven of de gezondheid van de minderjarige. Wettelijke beperkingen, zoals verplichte inentingen, gelden ook. Er is geen recht op inzage in het patiëntendossier bij een vermoeden van kindermishandeling [50](#page=50). #### 2.3.3 Mondige minderjarige en de WRP Minderjarigen worden betrokken bij beslissingen afhankelijk van hun leeftijd en maturiteit. Een "mature minderjarige" (mondige minderjarige) die redelijke belangen kan beoordelen, oefent zelf de patiëntenrechten uit [51](#page=51). * **Belangrijk:** Er is géén dubbele toestemmingsvereiste zoals bij de orgaantransplantatiewet [51](#page=51). * De beroepsbeoefenaar moet wel toestemming van de ouders vragen bij zware en riskante ingrepen, gezien de zwakke financiële positie van de minderjarige [51](#page=51). * Het beroepsgeheim geldt ook tegenover de ouders bij een mondige minderjarige [51](#page=51). ### 2.4 De minderjarige en jeugdbescherming Minderjarigen zijn rechtsbekwaam en procesbekwaam voor procedures inzake het Decreet Bijzondere Jeugdzorg en jeugdsanctierecht [52](#page=52). #### 2.4.1 Verontrustende opvoedingssituatie (VOS) Een verontrustende opvoedingssituatie (VOS) kan leiden tot hulpverlening. Diverse diensten kunnen hierbij betrokken zijn, waaronder eerstelijnsdiensten zoals JAC, CAW en CLB, en diensten voor geestelijke gezondheidszorg. Het Decreet Integrale Jeugdzorg (01/03/2014) regelt dit [53](#page=53). * **Gemandateerde voorzieningen:** Deze voorzieningen bieden hulp op basis van een maatschappelijke noodzaak [53](#page=53). * **Ondersteuningscentra Jeugdhulp (OCJ):** Deze centra zijn de toegangspoort tot niet-rechtstreeks toegankelijke hulp en de enigen die het Parket kunnen vatten [53](#page=53). * **Vertrouwenscentra kindermishandeling (VK):** Deze centra zorgen voor vrijwillige hulpverlening [53](#page=53). * **Jeugdrechtbank:** Dit orgaan komt tussen bij gedwongen of gerechtelijke jeugdbescherming [53](#page=53). #### 2.4.2 Maatregelen bij VOS Verschillende maatregelen kunnen getroffen worden bij een verontrustende opvoedingssituatie: * Pedagogische richtlijnen verstrekken aan ouders [54](#page=54). * Begeleiding van de jongere en het gezin door een consulent van de sociale dienst bij de jeugdrechtbank (maximaal 1 jaar) [54](#page=54). * Thuisbegeleidingsdienst inschakelen voor begeleiding van de jongere en het gezin (maximaal 1 jaar) [54](#page=54). * De jongere toevertrouwen aan een opvoedkundig project, eventueel samen met de ouders (maximaal 6 maanden) [54](#page=54). * De jongere toevertrouwen aan een semi-residentiële voorziening, zoals een dagcentrum (maximaal 1 jaar, verlengbaar) [54](#page=54). * Een 17-jarige met voldoende inkomen zelfstandig laten wonen onder begeleiding van een dienst begeleid zelfstandig wonen [54](#page=54). * Een 17-jarige die onder permanent toezicht woont op kamers [54](#page=54). ### 2.5 De minderjarige en jeugdsanctierecht Dit onderdeel behandelt wat er gebeurt wanneer een minderjarige een als misdrijf omschreven feit pleegt. Het Vlaams Decreet van 15 februari 2019 regelt dit, met interventies op niveau van het parket, de jeugdrechter en de jeugdrechtbank [55](#page=55). #### 2.5.1 Doelstellingen van het jeugdsanctierecht De uitgangspunten van het jeugdsanctierecht zijn: 1. Verantwoordelijk stellen van de jongere [56](#page=56). 2. Bieden van internationale en nationale rechtswaarborgen [56](#page=56). 3. Herstelgerichte en constructieve reacties [56](#page=56). 4. Afstemming met de jeugdhulp [56](#page=56). 5. Gesloten opvang als uitzondering [56](#page=56). 6. Evidence-based werken [56](#page=56). ### 2.6 De minderjarige en het IVRK (Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind) Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind, dat in België van kracht is sinds 15 januari 1992, geldt voor alle personen onder de 18 jaar. Het streeft naar responsabilisering van staten. De kernprincipes zijn "Provision, Protection, Participation" (P3). In Vlaanderen zijn het kinderrechtencommissariaat en de kinderrechtencommissaris actief in het monitoren van dit verdrag [57](#page=57). --- # Zwangerschapsafbreking en zorg voor het zieke kind Dit gedeelte behandelt de wettelijke aspecten van zwangerschapsafbreking, de voorwaarden en registratie, alsook het Handvest voor het Zieke Kind dat de rechten van kinderen in het ziekenhuis garandeert. ### 3.1 Zwangerschapsafbreking #### 3.1.1 Wettelijke basis De wettelijke basis voor zwangerschapsafbreking (abortus) is oorspronkelijk te vinden in de artikelen 348-352 van het Strafwetboek (SWB). Op 15 oktober 2018 zijn de artikelen 350 tot en met 352 uit het oude Strafwetboek gehaald, waardoor abortus niet langer als een misdrijf wordt beschouwd, maar als een recht. Desondanks blijven de voorwaarden en sancties bij niet-naleving ervan onveranderd. De kernprincipes omvatten het afwegen van het zelfbeschikkingsrecht en de fysieke integriteit van de vrouw. Het oorspronkelijke uitgangspunt was dat zwangerschapsafbreking strafbaar was (art. 350-351 oud SW). Voorwaarde is dat zowel de vrouw als de uitvoerder toestemming geven; anders is het wel strafbaar [59](#page=59). #### 3.1.2 Voorwaarden voor abortus Er zijn specifieke voorwaarden waaraan voldaan moet worden voor een zwangerschapsafbreking. Deze voorwaarden betreffen de vrouw, de arts en de uitvoering van de ingreep [60](#page=60). * **Voor de vrouw:** * Ze dient zwanger te zijn [60](#page=60). * Er moet sprake zijn van een noodsituatie, die ruim wordt geïnterpreteerd [60](#page=60). * Ze moet een schriftelijk verzoek indienen bij de arts op de dag van de ingreep [60](#page=60). * De ingreep mag niet plaatsvinden voor zes dagen na de eerste raadpleging [60](#page=60). * De zwangerschap mag niet meer dan 12 weken gevorderd zijn op het moment van de bevruchting [60](#page=60). * **Voor de arts:** * De arts moet de noodsituatie beoordelen [60](#page=60). * De arts moet de "vaste" wil van de vrouw nagaan [60](#page=60). * De arts moet de vrouw inlichten over de risico's en informatie geven over anticonceptie [60](#page=60). * De beoordeling van de noodsituatie is een artsenverantwoordelijkheid [60](#page=60). * **Voor de uitvoering:** * De ingreep moet worden uitgevoerd in medisch verantwoorde omstandigheden [60](#page=60). * Dit dient te gebeuren in een instelling voor gezondheidszorg [60](#page=60). * Er moet een voorlichtingsdienst aanwezig zijn in de instelling [60](#page=60). #### 3.1.3 Voorwaarden zwangerschapsonderbreking na 12 weken Voor zwangerschapsafbrekingen die na de 12e week van de zwangerschap plaatsvinden, gelden dezelfde voorwaarden als hierboven beschreven, met de volgende bijkomende vereisten [60](#page=60): * Er moet sprake zijn van ernstig gevaar voor de gezondheid van de vrouw [60](#page=60). * Of er moet sprake zijn van een uiterst zware ongeneeslijke ziekte bij het kind [60](#page=60). * Er is een schriftelijk advies van een tweede arts vereist [60](#page=60). #### 3.1.4 Gewetensbezwaren en registratie * **Gewetensbezwaren:** Artsen, verpleegkundigen en paramedici zijn niet verplicht om mee te werken aan zwangerschapsafbrekingen als zij hier gewetensbezwaren tegen hebben. Wel geldt er een meldingsplicht bij het eerste consult [61](#page=61). * **Registratie:** De arts die de zwangerschapsafbreking uitvoert, is verplicht om een registratiedocument op te stellen en dit binnen vier maanden na de uitvoering aan de evaluatiecommissie te bezorgen [61](#page=61). ### 3.2 Handvest voor het zieke kind #### 3.2.1 Wettelijke basis Het Handvest voor het Zieke Kind is gebaseerd op het EACH Charter (European Association for Children in Hospital). Dit charter op zijn beurt is gebaseerd op het IVRK (Internationaal Verdrag voor de rechten van het Kind), dat in 1998 door België werd erkend [63](#page=63). #### 3.2.2 Inhoud van het handvest Het Handvest voor het Zieke Kind garandeert de rechten van kinderen die in het ziekenhuis worden opgenomen. De belangrijkste punten zijn (#page=64, page=65, page=66, page=67) [64](#page=64) [65](#page=65) [66](#page=66) [67](#page=67): 1. **Beperking van ziekenhuisopname:** Kinderen worden niet opgenomen in het ziekenhuis indien de zorg ook thuis, in dagbehandeling of poliklinisch kan worden verleend [64](#page=64). 2. **Recht op aanwezigheid van ouders/verzorgers:** Kinderen hebben het recht om hun ouders of verzorgers altijd bij zich te hebben in het ziekenhuis [64](#page=64). 3. **Accommodatie voor ouders:** Ouders wordt accommodatie en de mogelijkheid tot overnachting aangeboden met een minimum aan kosten [64](#page=64). 4. **Recht op informatie:** Kinderen en ouders hebben recht op informatie. De informatie voor kinderen dient aangepast te zijn aan hun leeftijd [65](#page=65). 5. **Geïnformeerde toestemming en bescherming:** Kinderen en ouders hebben recht op alle informatie om geïnformeerde toestemming te kunnen geven. Kinderen worden beschermd tegen oneigenlijk gebruik van persoonlijke gegevens en nutteloze behandelingen [65](#page=65). 6. **Verpleging en bezoek:** Kinderen worden niet samen met volwassenen verpleegd en hebben recht op bezoek [66](#page=66). 7. **Recht op spel en onderwijs:** Kinderen hebben recht op spel en onderwijs [66](#page=66). 8. **Recht op gespecialiseerd personeel:** Kinderen hebben recht op verzorging door bijzonder daartoe opgeleid personeel [66](#page=66). 9. **Recht op continuïteit van zorg:** Kinderen hebben recht op continuïteit in de verzorging [67](#page=67). 10. **Recht op tact, begrip en privacy:** Kinderen hebben recht op tact, begrip en respect voor hun privacy [67](#page=67). --- # Zorgprogramma's in de pediatrie Dit hoofdstuk behandelt de wettelijke kaders en normen voor zorgprogramma's in de pediatrie, met specifieke aandacht voor koninklijke besluiten die de erkenningsnormen vaststellen [5](#page=5) [68](#page=68) [69](#page=69). ### 4.1 Wettelijke basis en erkenningsnormen #### 4.1.1 Koninklijk besluit van 2 april 2014 Het koninklijk besluit van 2 april 2014, gepubliceerd op 18 april 2014, stelde de erkenningsnormen vast voor zorgprogramma's voor kinderen. Dit besluit introduceerde een onderscheid tussen verschillende niveaus van zorgprogramma's [69](#page=69): * **Basis zorgprogramma** * **Gespecialiseerd zorgprogramma** * **Tertiair zorgprogramma** [69](#page=69). Het besluit maakte ook melding van "E-bedden" [69](#page=69). #### 4.1.2 Vernietiging en wijziging Het koninklijk besluit van 2 april 2014 werd vernietigd door een arrest van de Raad van State op 8 december 2016 [69](#page=69). Er is een Koninklijk besluit opgesteld op 29 mei 2024, dat het koninklijk besluit van 2 april 2014 wijzigt. Dit wijzigingsbesluit is ter advies voorgelegd aan de Raad van State [69](#page=69). > **Tip:** Het is cruciaal om op de hoogte te zijn van de wijzigingen en de status van deze koninklijke besluiten, aangezien deze de fundering vormen voor de erkenning van pediatrische zorgprogramma's. De vernietiging en daaropvolgende wijziging duiden op een evoluerend wettelijk kader. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Natuurlijke persoon | Een mens van bij de geboorte tot bij het overlijden, die juridische persoonlijkheid bezit en deel kan nemen aan het rechtsverkeer. Een embryo of lijk wordt niet als natuurlijke persoon beschouwd, hoewel er speciale rechtsbescherming kan zijn. | | Rechtspersoon | Een fictieve entiteit, zoals een organisatie van personen en goederen, die juridisch zelfstandig is en deel kan nemen aan het rechtsverkeer. Dit omvat publiekrechtelijke en privaatrechtelijke entiteiten zoals BV's en NV's. | | Rechtsfeit | Een gebeurtenis of handeling die rechtsgevolgen teweegbrengt, zoals een geboorte, een huwelijk of een contract. In de context van de verwekking wordt dit gezien als het begin van een proces met mogelijke juridische consequenties. | | Innesteling | Het proces waarbij een embryo zich hecht aan de wand van de baarmoeder, wat essentieel is voor het ontstaan van een zwangerschap. Juridisch gezien is dit niet het begin van de persoonlijkheid, maar wel een voorwaarde voor zwangerschap. | | Erkenning | Een juridische handeling waarbij een persoon (meestal de vader) zijn vaderschap erkent, wat leidt tot het vastleggen van een afstammingsband. Dit kan zowel voor als na de geboorte plaatsvinden en heeft gevolgen voor onder andere het erfrecht. | | Testamentaire erfopvolging | De overgang van nalatenschap van een overledene naar de erfgenamen zoals bepaald in een testament. Een verwekt kind kan erfgenaam zijn indien het levend en levensvatbaar geboren wordt en de afstammingsband is vastgesteld. | | Schenking | Een rechtshandeling waarbij een schenker een goed om niet overdraagt aan een begiftigde. Een verwekt kind kan begunstigde zijn van een schenking onder dezelfde voorwaarden als bij erfopvolging. | | Wrongful life-vordering | Een juridische claim ingesteld door een persoon die stelt geschaad te zijn door het feit dat hij of zij geboren is, vaak als gevolg van medische fouten tijdens de zwangerschap. In België is deze vordering niet mogelijk. | | Geboorte | Het moment waarop een kind levend en levensvatbaar ter wereld komt. Dit markeert het begin van de juridische persoonlijkheid in het burgerlijk recht en brengt rechten en plichten met zich mee voor het kind en de ouders. | | Burgerrechtelijk | Betrekking hebbend op de rechten en plichten van burgers onderling en ten opzichte van de overheid, zoals vastgelegd in het burgerlijk wetboek. Dit omvat zaken als personenrecht, familierecht en erfrecht. | | Strafrechtelijk | Betrekking hebbend op de wetgeving die strafbare feiten omschrijft en de daarop staande straffen. Het strafrecht beschermt het ongeboren wezen als persoon vanaf het begin van de bevalling. | | Administratieve verplichtingen | Verplichtingen die voortvloeien uit overheidsvoorschriften en die betrekking hebben op registratie en officiële procedures, zoals de kennisgeving en aangifte van een geboorte. | | Doodgeboren kind | Een kind dat geboren wordt zonder tekenen van leven. Er zijn specifieke wettelijke verplichtingen omtrent de aangifte en begraving of crematie van een doodgeboren kind, afhankelijk van de duur van de zwangerschap. | | Naam | Een juridisch element dat dient ter identificatie van een persoon, bestaande uit een voornaam en een familienaam. De toekenning en wijziging van namen is wettelijk geregeld. | | Geslacht | Het biologische of wettelijk erkende geslacht van een persoon. De toekenning gebeurt bij de geboorte, maar wijziging is mogelijk onder bepaalde wettelijke procedures, zoals vastgelegd in de transgenderwet. | | Woonplaats (domicilie) | De plaats waar een natuurlijk persoon bereikbaar is voor de overheid en andere rechtssubjecten, en waar rechten en plichten worden uitgeoefend. Dit is tevens de plaats van inschrijving in de bevolkingsregisters. | | Bekwaamheid | De juridische mogelijkheid om rechten en plichten te hebben (rechtsbekwaamheid), uit te oefenen (handelingsbekwaamheid) of te begrijpen (wilsbekwaamheid). Minderjarigen zijn over het algemeen handelingsonbekwaam, tenzij ontvoogd. | | Rechtsbekwaamheid | De mogelijkheid om rechten en plichten te bezitten. Elk mens is vanaf de geboorte rechtsbekwaam. | | Handelingsbekwaamheid | De juridische bekwaamheid om zelfstandig rechtshandelingen te verrichten en de eigen rechten en plichten uit te oefenen. Minderjarigen zijn in principe handelingsonbekwaam en worden vertegenwoordigd. | | Wilsbekwaamheid | De medische en psychologische bekwaamheid om een weloverwogen beslissing te nemen en de gevolgen daarvan te begrijpen. Dit kan beïnvloed worden door bijvoorbeeld coma, dementie of drugsgebruik. | | Ouderlijk gezag | Het geheel van rechten en plichten dat ouders hebben ten aanzien van hun minderjarige kinderen, waaronder huisvesting, levensonderhoud, opvoeding en toezicht. | | Zelfbeschikkingsrecht | Het principe dat ieder individu vrij is om beslissingen te nemen over zijn eigen lichaam en leven. Bij minderjarigen wordt dit recht in medische context afgewogen tegen de ouderlijke rechten en de maturiteit van het kind. | | WRP (Wet Patiëntenrechten) | Wetgeving die de rechten van patiënten regelt, inclusief het recht op informatie, geïnformeerde toestemming en inzage in het patiëntendossier. Voor minderjarigen worden deze rechten in principe uitgeoefend door de ouders, maar de maturiteit van het kind speelt een rol. | | Jeugdbescherming | Maatregelen en procedures gericht op de bescherming van minderjarigen die opgroeien in verontrustende opvoedingssituaties of slachtoffer zijn van mishandeling. Dit kan leiden tot tussenkomst van de jeugdrechter. | | Jeugdsanctierecht | Wetgeving die van toepassing is wanneer een minderjarige een als misdrijf omschreven feit pleegt. Het richt zich op de verantwoordelijkheid van de jongere, rechtswaarborgen en herstelgerichte reacties. | | IVRK (Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind) | Een verdrag dat de rechten van alle kinderen onder de 18 jaar beschermt en de verantwoordelijkheid van staten om deze rechten te waarborgen. Het principe van Provision-Protection-Participation (P3) is hierin centraal. | | Zwangerschapsafbreking | De wettelijk geregelde beëindiging van een zwangerschap. Vanaf 15 oktober 2018 is abortus in België geen misdrijf meer, maar een recht, mits voldaan wordt aan specifieke voorwaarden. | | Handvest voor het zieke kind | Een document dat de rechten van kinderen in het ziekenhuis vastlegt, zoals het recht om hun ouders bij zich te hebben, recht op informatie en recht op spel en onderwijs. Het is gebaseerd op het IVRK. | | Zorgprogramma pediatrie | Een gestructureerd beleid en aanbod van zorg gericht op kinderen, vastgelegd in koninklijke besluiten die erkenningsnormen bevatten voor verschillende niveaus van zorgprogramma's. |

# La formation et la validité des contrats Ce sujet examine les éléments essentiels requis pour qu'un contrat soit valablement formé, notamment le consentement, la capacité, ainsi qu'un contenu licite et certain, et aborde également les conséquences de la nullité [3](#page=3). ### 1.1 Les conditions de validité du contrat La validité d'un contrat repose sur plusieurs piliers fondamentaux: le consentement, la capacité des parties, et un contenu licite et certain [3](#page=3). #### 1.1.1 Le consentement Le consentement est la rencontre d'une offre et d'une acceptation. Pour être valable, il doit être libre et éclairé, c'est-à-dire exempt de vices tels que l'erreur, le dol ou la violence. Ces vices peuvent entraîner la nullité du contrat s'ils ont déterminé le consentement [3](#page=3). #### 1.1.2 La capacité La capacité juridique est l'aptitude à acquérir des droits et à les exercer. Pour conclure un contrat, les parties doivent avoir la capacité requise, c'est-à-dire être majeures et ne pas être sous une mesure de protection juridique qui les priverait de cette capacité [3](#page=3). #### 1.1.3 Un contenu licite et certain Le contrat doit avoir un objet et une cause licites. Cela signifie que le contenu du contrat ne doit pas être contraire à l'ordre public et aux bonnes mœurs. De plus, les prestations promises doivent être déterminées ou déterminables, c'est-à-dire que leur objet doit être suffisamment précis pour être identifié [3](#page=3). #### 1.1.4 La nullité du contrat La nullité est la sanction de la violation des conditions de validité du contrat. Elle peut être absolue, lorsqu'elle sanctionne la violation d'une règle d'intérêt général, ou relative, lorsqu'elle protège un intérêt privé. Le contrat nul est réputé n'avoir jamais existé [3](#page=3). ### 1.2 Le contrat et les parties Le contrat ne produit d'effets qu'entre les parties contractantes, conformément au principe de l'effet relatif du contrat. Cependant, les parties peuvent organiser l'existence même du contrat en insérant des clauses spécifiques [9](#page=9). #### 1.2.1 Clauses suspensives et résolutoires * **Clauses suspensives:** Elles retardent la formation du contrat jusqu'à la réalisation d'un événement futur et incertain. Si l'événement ne se réalise pas, le contrat ne sera jamais formé [9](#page=9). * **Clauses résolutoires:** Elles prévoient l'anéantissement du contrat si un événement survient. Contrairement à la condition résolutoire légale, la clause résolutoire est une stipulation contractuelle qui met fin au contrat [9](#page=9). #### 1.2.2 L'exécution de bonne foi L'exécution de bonne foi impose un devoir de coopération entre les parties. Chaque cocontractant doit porter à la connaissance de l'autre les informations nécessaires au bon déroulement de l'opération contractuelle. Cette notion de bonne foi permet également de contrôler l'exercice des prérogatives unilatérales accordées aux parties, comme la rupture du contrat ou l'agrément d'un cessionnaire [10](#page=10). #### 1.2.3 Les obligations complétives L'article 1194 du code civil précise que le contrat oblige non seulement à ce qui y est exprimé, mais encore à toutes les conséquences que la loi, l'usage ou l'équité attribuent à l'obligation d'après sa nature. Cela inclut [11](#page=11): * Les obligations de sécurité [11](#page=11). * L'obligation de garantie, qui s'étend au-delà de la vente, par exemple en matière d'assistance bénévole [11](#page=11). * L'obligation d'information et de conseil, particulièrement dans des domaines comme les prestations thérapeutiques [11](#page=11). > **Tip:** Il est crucial de distinguer les obligations de moyens des obligations de résultat pour comprendre l'étendue de l'engagement de chaque partie et les difficultés potentielles en cas d'inexécution. #### 1.2.4 Obligations de moyens et obligations de résultat * **Obligation de moyen:** Le débiteur s'engage à mettre en œuvre tous les moyens possibles pour parvenir à un résultat, mais sans garantir l'atteinte de ce résultat. L'exemple classique est celui du guide de haute montagne qui doit tout faire pour assurer la sécurité de ses clients, mais ne peut garantir l'ascension [11](#page=11). * **Obligation de résultat:** Le débiteur s'engage à atteindre un résultat précis. L'absence de réalisation du résultat constitue une faute, sans qu'il soit nécessaire de prouver la négligence du débiteur [11](#page=11). > **Example:** Dans une obligation de résultat, la livraison d'un bien commandé est une obligation de résultat. Si le bien n'est pas livré, le vendeur est en faute, indépendamment de la cause de la non-livraison (sauf cas de force majeure). --- # L'exécution du contrat et ses effets L'exécution du contrat implique que chaque partie respecte ses engagements de bonne foi, tandis que ses effets se déploient principalement entre les parties, mais peuvent également concerner les tiers dans certaines conditions. ### 2.1 L'exécution du contrat par les parties Une fois le contrat formé, il doit être exécuté par les parties conformément à leurs engagements. Ce principe découle de la force obligatoire du contrat, qui impose le respect des accords conclus [5](#page=5) [7](#page=7). #### 2.1.1 La bonne foi dans l'exécution contractuelle L'exécution du contrat doit impérativement se faire de bonne foi et dans un esprit de collaboration. Cette exigence implique que les parties doivent éviter les querelles inutiles et faire preuve de bonne volonté pour surmonter les difficultés. L'obligation de bonne foi se traduit par un devoir de coopération, où chaque partie doit informer l'autre des éléments nécessaires à la bonne réalisation de l'opération. Elle sert également à contrôler l'exercice unilatéral des prérogatives contractuelles, comme la rupture du contrat ou l'agrément d'un cessionnaire [10](#page=10) [5](#page=5). #### 2.1.2 La modification et la révocation du contrat Le principe de la force obligatoire interdit la modification unilatérale du contrat. Toute modification ou révocation requiert le consentement mutuel des parties, sauf dans les cas prévus par la loi. Cependant, une renégociation du contrat est toujours envisageable [7](#page=7). * **Contrats à exécution successive:** Des clauses d'indexation peuvent être insérées pour ajuster le prix des prestations en fonction de certains indices. De plus, des clauses de révision peuvent obliger les parties à renégocier l'accord si des circonstances spécifiques surviennent, par exemple, si les prix de l'énergie dépassent un certain seuil [7](#page=7). * **Révocation unilatérale:** En règle générale, la cessation anticipée du lien contractuel nécessite le consentement des deux parties. Toutefois, une exception existe en raison de la prohibition des engagements perpétuels [8](#page=8). * Les contrats à durée indéterminée peuvent être résiliés par l'une des parties, même sans l'accord du cocontractant [8](#page=8). * Cette résiliation ne doit cependant pas constituer un abus. Il convient de respecter un délai de préavis, ou à défaut, un délai raisonnable, et de ne pas rompre brutalement des relations établies [8](#page=8). #### 2.1.3 Les clauses suspensives et résolutoires Les parties peuvent soumettre l'existence du contrat à la réalisation ou à la non-réalisation d'événements extérieurs, ou à la volonté d'un contractant, ou encore à des conditions mixtes [9](#page=9). * **Clauses suspensives:** Elles retardent la formation du contrat jusqu'à la survenance de la condition prévue [9](#page=9). * **Clauses résolutoires:** Elles entraînent l'anéantissement du contrat si la condition stipulée se réalise [9](#page=9). #### 2.1.4 L'enrichissement du contenu contractuel Conformément à l'article 1194 du code civil, le contenu du contrat peut être enrichi par des obligations complémentaires issues de l'usage, de l'équité ou de la loi. Ces obligations peuvent inclure [11](#page=11): * Les obligations de sécurité [11](#page=11). * L'obligation de garantie, qui, bien que détaillée dans le cadre de la vente, s'étend à la matière d'assistance bénévole [11](#page=11). * L'obligation d'information et de conseil, particulièrement pertinente dans les prestations thérapeutiques [11](#page=11). #### 2.1.5 Obligations de moyens et de résultat Une distinction essentielle existe entre les obligations de moyens et les obligations de résultat : * **Obligation de moyen:** Le débiteur s'engage à mettre en œuvre tous les moyens nécessaires pour accomplir sa prestation. L'exemple typique est celui d'un guide de haute montagne [11](#page=11). * **Obligation de résultat:** Le débiteur s'engage à atteindre un résultat précis [11](#page=11). ### 2.2 Les effets du contrat à l'égard des tiers Le contrat produit principalement des effets entre les parties qui l'ont conclu. Cependant, les tiers, c'est-à-dire les personnes extérieures au contrat, sont également affectés par celui-ci, bien que de manière différente. #### 2.2.1 L'effet relatif des contrats L'article 1199 du code civil consacre l'effet relatif des contrats. Cela signifie que le contrat n'a pas d'effet direct sur les tiers en tant qu'acte juridique [13](#page=13). * **Inopposabilité en tant qu'acte juridique:** On ne peut imposer à autrui les obligations découlant d'un accord auquel il n'est pas partie. Les tiers n'ont pas la faculté d'en demander l'exécution. Par exemple, des salariés ne peuvent pas demander le licenciement d'un autre salarié [13](#page=13). * **Opposabilité en tant que fait juridique:** Néanmoins, les tiers doivent respecter la situation juridique créée par le contrat. Ils ne doivent ni provoquer ni se rendre complices de l'inexécution contractuelle [13](#page=13). #### 2.2.2 L'invocation du manquement contractuel par les tiers Si un manquement contractuel cause un préjudice à un tiers, celui-ci peut invoquer ce manquement pour engager la responsabilité extracontractuelle du cocontractant fautif [13](#page=13). --- # Le rôle du juge dans le contrat Le juge, traditionnellement considéré comme un arbitre extérieur à la volonté des parties contractantes, voit son rôle évoluer et s'étendre dans l'exécution et la modification des contrats, notamment suite à la réforme de 2016. Son intervention est nécessaire dès qu'un litige survient, mais son pouvoir d'intervention directe sur le contenu contractuel a été renforcé dans certains domaines spécifiques [15](#page=15). ### 3.1 La révision pour imprévision L'imprévision se définit comme une situation où les parties n'ont pas anticipé un changement significatif de circonstances au moment de la conclusion du contrat, changement qui remet en cause son équilibre. Historiquement, le droit français refusait la révision pour imprévision, mais l'article 1195 du Code civil a introduit cette possibilité [16](#page=16). #### 3.1.1 Déclenchement du mécanisme Le mécanisme de la révision pour imprévision peut être déclenché par une partie si un changement de circonstances, imprévisible lors de la conclusion du contrat, rend son exécution excessivement onéreuse. Des exemples typiques incluent une hausse significative du prix des matières premières ou une dépréciation importante de la monnaie [16](#page=16). #### 3.1.2 Procédure et intervention du juge Le débiteur, confronté à une exécution devenue excessivement coûteuse, doit d'abord demander à l'autre partie une renégociation du contrat. Cette renégociation n'est pas une obligation pour la partie sollicitée [17](#page=17). * Si la renégociation aboutit à un accord, le nouveau contrat adapté aux circonstances nouvelles doit être exécuté [17](#page=17). * En cas d'échec de la renégociation ou de refus de celle-ci, les parties ont deux options [17](#page=17): * Se mettre d'accord sur la résolution du contrat [17](#page=17). * Demander conjointement au juge de réviser le contrat ou d'y mettre fin, selon les conditions et la date qu'il jugera appropriées [17](#page=17). Le juge acquiert ainsi le pouvoir de modifier un contrat existant ou d'en prononcer la fin [17](#page=17). > **Tip:** L'article 1195 du Code civil est fondamental pour comprendre l'évolution du rôle du juge face aux déséquilibres contractuels imprévus [16](#page=16). ### 3.2 Autres cas d'immixtion du juge Outre la révision pour imprévision, le juge dispose d'autres pouvoirs d'intervention dans le contrat : * **Pouvoir de moduler la clause pénale**: Les parties peuvent inclure une clause pénale qui fixe la somme due en cas d'inexécution d'une obligation. Cette clause vise à la fois une estimation forfaitaire des dommages et intérêts et à exercer une pression dissuasive sur les parties. Le juge peut moduler cette clause s'il estime le montant excessif [18](#page=18). * **Prévention du surendettement**: Dans les cas de surendettement, le juge peut intervenir pour rééchelonner des dettes, réduire les taux d'intérêt, ou permettre l'imputation des intérêts sur le capital [18](#page=18). ### 3.3 L'interprétation du contrat Le juge intervient également dans l'interprétation du contrat, mais seulement lorsque ses clauses manquent de clarté. Une interprétation forcée pourrait s'apparenter à une dénaturation de l'acte, ce qui est prohibé [19](#page=19). #### 3.3.1 Recherche de la commune intention des parties Lorsqu'il interprète un contrat, le juge doit rechercher la commune intention des parties telle qu'elle existait au moment de la formation du contrat [19](#page=19). #### 3.3.2 Directives facultatives du Code civil Le Code civil fournit des directives facultatives pour aider le juge à déterminer cette intention commune. Ces directives se trouvent aux articles 1189 à 1192 du Code civil. Par exemple, l'article 1191 stipule que si une clause est susceptible de recevoir deux interprétations, celle qui lui confère un effet doit prévaloir sur celle qui n'en produit aucun [19](#page=19). > **Example:** Si une clause contractuelle peut être comprise comme accordant une prestation dans un cas A, et comme n'accordant rien dans un cas B, l'interprétation qui accorde la prestation sera préférée par le juge [19](#page=19). --- # Les sanctions du manquement contractuel Ce chapitre explore les différentes mesures et recours disponibles lorsqu'une partie à un contrat ne remplit pas ses obligations contractuelles. ### 4.1 Introduction aux sanctions du manquement contractuel Lorsqu'un contrat n'est pas exécuté ou est exécuté de manière défectueuse, le cocontractant lésé peut subir un dommage qui doit être réparé. Cette réparation s'effectue notamment par l'octroi de dommages et intérêts, une opération nommée responsabilité contractuelle. Pour établir le cadre contractuel de cette responsabilité, plusieurs conditions doivent être remplies: le contrat doit être valable, définitivement formé, et le dommage doit découler de l'inexécution du contrat [21](#page=21). ### 4.2 Définition du manquement contractuel Le manquement contractuel survient lorsqu'un débiteur manque à sa parole, se soustrait à ses obligations (inexécution), exécute son obligation mais en retard, ou n'exécute pas la prestation avec la qualité attendue (mauvaise exécution) [23](#page=23). ### 4.3 Les différents remèdes et sanctions Face à un manquement contractuel, plusieurs sanctions peuvent être appliquées : #### 4.3.1 L'exception d'inexécution L'exception d'inexécution, régie par l'article 1219 du Code Civil, permet au créancier d'une obligation non exécutée de suspendre l'exécution de sa propre obligation. Il s'agit d'un moyen de pression sur le débiteur, fonctionnant sur le principe "Je te tiens, tu me tiens par la barbichette...". Cette mesure s'exerce aux risques et périls du créancier [24](#page=24). > **Tip:** Les parties doivent agir de bonne foi, ce qui implique une certaine proportionnalité entre les obligations inexécutées. Par exemple, un locataire ne peut refuser de payer son loyer pour un manquement mineur du propriétaire, mais il le peut si l'absence de réparation rend l'appartement inhabitable [24](#page=24). #### 4.3.2 L'exécution forcée L'exécution forcée, encadrée par les articles 1221 et suivants du Code Civil, vise à contraindre judiciairement un débiteur à exécuter son obligation [25](#page=25). > **Exception:** L'exécution forcée n'est pas possible si elle est impossible, ou si le coût pour le débiteur est manifestement disproportionné par rapport à l'intérêt du créancier. On ne peut, par exemple, forcer un peintre à peindre ou un professeur à enseigner [25](#page=25). #### 4.3.3 La réduction du prix Selon l'article 1233 du Code Civil, le créancier peut, après mise en demeure, accepter une exécution imparfaite du contrat et demander une réduction proportionnelle du prix [26](#page=26). > **Exemple:** Une réduction du prix d'un séjour hôtelier peut être demandée si la chambre n'est pas de la catégorie prévue. Une remise pour une livraison tardive est également un cas de réduction de prix [26](#page=26). #### 4.3.4 La résolution du contrat La résolution, prévue par l'article 1224 du Code Civil, entraîne l'anéantissement rétroactif du contrat inexécuté par l'une des parties. Cela implique la restitution de ce qui aurait déjà été payé, le contrat disparaissant ainsi avec effet rétroactif. Il est important de ne pas confondre résolution et annulation [27](#page=27). > **Important:** La résolution n'est prononcée que si l'inexécution est particulièrement grave. Trois voies mènent à la résolution [27](#page=27): > * L'application d'une clause résolutoire, permettant de gagner du temps et d'éviter une procédure judiciaire [27](#page=27). > * La résolution unilatérale par notification du créancier au débiteur [27](#page=27). > * La résolution prononcée par une décision de justice [27](#page=27). #### 4.3.5 L'octroi de dommages et intérêts Lorsque les autres remèdes ne sont pas mis en œuvre ou ne suffisent pas à compenser intégralement le dommage subi par le créancier, des dommages et intérêts peuvent être accordés, conformément à l'article 1221 du Code Civil [28](#page=28). * Certains dommages et intérêts réparent l'inexécution elle-même [28](#page=28). * D'autres, dits moratoires, compensent le retard dans l'exécution, comme dans le cas d'un remboursement tardif d'échéances de prêt [28](#page=28). > **Attention:** Il existe des règles spécifiques concernant le préjudice indemnisable, notamment en ce qui concerne sa prévisibilité et son caractère direct [28](#page=28). --- # Les excuses à l'inexécution contractuelle Ce chapitre aborde les situations qui peuvent exonérer un débiteur de son obligation contractuelle, notamment la force majeure et le comportement du créancier [29](#page=29). ### 5.1 La force majeure La force majeure est un événement qui, en droit contractuel, exonère le débiteur de son obligation d'exécuter le contrat. Selon l'article 1218 du Code civil, il s'agit d'un événement [30](#page=30): * qui échappe au contrôle du débiteur [30](#page=30). * qui ne pouvait être raisonnablement prévu lors de la conclusion du contrat et [30](#page=30). * dont les effets ne peuvent être évités par des mesures appropriées [30](#page=30). Un événement réunissant ces trois caractéristiques (imprévisibilité, irrésistibilité et extériorité) libère le débiteur de sa responsabilité et l'exonère de payer des dommages et intérêts en cas d'inexécution [30](#page=30). > **Exemple:** Un attentat, un tremblement de terre, un tsunami ou un ouragan sont des exemples d'événements pouvant constituer la force majeure [30](#page=30). ### 5.2 Le comportement du créancier Le comportement du créancier peut également avoir un impact sur la responsabilité du débiteur en cas d'inexécution contractuelle [31](#page=31). Spécifiquement, la faute du créancier peut entraîner une réduction, voire la suppression, des dommages et intérêts qu'il pourrait otherwise réclamer en cas d'inexécution [31](#page=31). > **Exemple:** Un acheteur qui refuse de retirer le bien qu'il était censé acquérir, ou une personne qui refuse un paiement qui lui est correctement offert, sont des situations où le comportement du créancier pourrait être une cause d'exonération ou de réduction de responsabilité pour le débiteur [31](#page=31). L'ampleur de cette réduction de dommages et intérêts est déterminée en fonction de la gravité de la faute commise par la partie victime (le créancier dans ce cas) [31](#page=31). --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Offre et acceptation | L'offre est une proposition ferme de conclure un contrat, tandis que l'acceptation est l'acquiescement pur et simple à cette offre, formant ainsi le consentement mutuel nécessaire à la conclusion du contrat. | | Consentement | L'accord de volonté des parties sur les éléments essentiels du contrat. Il doit être libre, éclairé et exempt de vices tels que l'erreur, le dol ou la violence. | | Capacité | L'aptitude juridique d'une personne à contracter. Pour être valide, un contrat nécessite que les parties aient la capacité légale de s'engager. | | Contenu licite et certain | Le contenu d'un contrat doit être conforme à l'ordre public et aux bonnes mœurs. De plus, l'objet du contrat doit être déterminé ou déterminable. | | Nullité du contrat | Sanction civile qui frappe un contrat affecté d'un vice grave lors de sa formation, le rendant censé n'avoir jamais existé. | | Force obligatoire du contrat | Principe selon lequel les contrats légalement formés tiennent lieu de loi à ceux qui les ont faits ; ils doivent être exécutés de bonne foi. | | Modification unilatérale | Changement d'un contrat par la volonté d'une seule des parties, ce qui est en principe interdit sans l'accord de l'autre partie. | | Clauses suspensives | Dispositions contractuelles dont la réalisation retarde l'entrée en vigueur ou l'exécution du contrat jusqu'à la survenance d'un événement futur et incertain. | | Clauses résolutoires | Clauses prévues au contrat qui entraînent son anéantissement automatique en cas de réalisation d'un événement spécifié, souvent lié à l'inexécution. | | Obligation de sécurité | Devoir imposé à certains contractants, notamment dans les contrats de transport ou de spectacle, d'assurer la sécurité des personnes ou des biens confiés. | | Obligation de garantie | Engagement de protéger l'autre partie contre les vices cachés ou l'éviction, comme c'est le cas dans le contrat de vente. | | Obligation de moyen | Le débiteur s'engage à mettre en œuvre tous les moyens possibles pour atteindre un résultat, sans garantir la survenance de ce résultat. | | Obligation de résultat | Le débiteur s'engage à atteindre un résultat précis ; son obligation est considérée comme inexécutée si le résultat promis n'est pas obtenu. | | Effet relatif des contrats | Principe selon lequel un contrat ne produit d'effets qu'entre les parties contractantes ; il ne nuit ni ne profite aux tiers, sauf exceptions. | | Inopposabilité du contrat | Le fait qu'un contrat, en tant qu'acte juridique, ne puisse pas être invoqué par ou contre les tiers. | | Opposabilité du contrat en tant que fait juridique | La situation juridique créée par un contrat doit être respectée par les tiers, qui ne doivent pas en entraver l'exécution. | | Révision pour imprévision | Faculté accordée au juge, depuis la réforme de 2016, de réviser un contrat dont l'exécution est devenue excessivement onéreuse pour une partie en raison d'un changement de circonstances imprévisible. | | Clause pénale | Convention par laquelle une partie s'engage, en cas d'inexécution de son obligation, à payer une somme forfaitaire déterminée à l'avance. | | Manquement contractuel | Exécution défectueuse, tardive ou absence totale d'exécution d'une obligation contractuelle par l'une des parties. | | Exception d'inexécution | Moyen de défense qui permet à une partie de suspendre sa propre exécution tant que l'autre partie n'a pas exécuté son obligation. | | Exécution forcée | Mesure par laquelle le juge contraint un débiteur récalcitrant à accomplir l'obligation qu'il a contractée. | | Réduction du prix | Sanction permettant au créancier d'accepter une exécution imparfaite et de demander une diminution proportionnelle du prix convenu. | | Résolution du contrat | Anéantissement rétroactif d'un contrat en raison de l'inexécution par l'une des parties, entraînant généralement des restitutions. | | Dommages et intérêts | Somme d'argent allouée par le juge pour réparer le préjudice subi par le créancier du fait de l'inexécution contractuelle. | | Force majeure | Événement imprévisible, irrésistible et extérieur au débiteur qui empêche l'exécution de son obligation, l'exonérant ainsi de sa responsabilité. | | Comportement du créancier | La faute commise par le créancier dans l'exécution du contrat peut avoir pour effet de réduire ou de supprimer les dommages et intérêts qu'il pourrait réclamer. |

# L'exécution des contrats et leur relation avec les parties L'exécution d'un contrat implique que chaque partie réalise ce à quoi elle s'est engagée, dans le respect du principe de bonne foi et de coopération, tout en considérant la force obligatoire du contrat, ses modifications possibles et les clauses qui peuvent en affecter l'existence ou la durée [5](#page=5). ### 1.1 La force obligatoire du contrat Le principe de la force obligatoire du contrat, énoncé à l'article 1193 du code civil, signifie que les contrats s'imposent aux parties comme s'ils étaient la loi entre elles. Ce principe interdit la modification unilatérale du contrat. Toute altération ou révocation doit résulter du consentement mutuel des parties, sauf si la loi autorise une autre cause [7](#page=7). #### 1.1.1 Modification et renégociation Bien que la modification unilatérale soit interdite, une renégociation est toujours possible entre les parties. Dans les contrats à exécution successive, des clauses d'indexation peuvent être prévues pour ajuster le prix des prestations en fonction de certains indices. De plus, des clauses de révision obligent les parties à renégocier leur accord si des circonstances spécifiques surviennent, comme par exemple si les prix de l'énergie dépassent un certain seuil [7](#page=7). #### 1.1.2 Révocation et engagements perpétuels La révocation unilatérale d'un contrat est également interdite, nécessitant le consentement des parties pour une cessation anticipée du lien contractuel. Cependant, cette règle connaît une exception fondée sur l'interdiction des engagements perpétuels, prévue par l'article 1210 du code civil. Ainsi, les contrats à durée indéterminée peuvent être résiliés par l'une des parties, même sans l'accord du cocontractant, conformément à l'article 1211. Il est toutefois impératif que cette résiliation ne constitue pas un abus. Cela implique le respect d'un délai de préavis convenu ou, à défaut, d'un délai raisonnable, et l'absence de rupture brutale de relations établies [8](#page=8). ### 1.2 Clauses suspensives et résolutoires Les parties ont la faculté de subordonner l'existence ou la fin du contrat à la réalisation ou la non-réalisation d'événements extérieurs, ou à la volonté d'une partie, ou encore à des conditions mixtes [9](#page=9). * **Clauses suspensives**: Elles retardent la formation du contrat jusqu'à ce qu'une condition spécifiée soit remplie [9](#page=9). * **Clauses résolutoires**: Elles entraînent l'anéantissement du contrat si la condition prévue se réalise [9](#page=9). > **Tip:** Comprendre la distinction entre clauses suspensives et résolutoires est crucial pour analyser les effets de certains événements sur la vie du contrat. ### 1.3 Le devoir de coopération et d'exécution de bonne foi L'exécution de bonne foi, ou obligation de loyauté, est un principe fondamental qui encadre la relation contractuelle. Ce devoir impose aux parties une obligation de coopération: chacune doit informer l'autre des éléments nécessaires au bon déroulement de l'opération. La notion de bonne foi permet également de contrôler l'exercice des pouvoirs unilatéraux accordés aux parties, tels que la rupture du contrat ou l'agrément d'un cessionnaire [10](#page=10). ### 1.4 Les obligations complétives L'article 1194 du code civil stipule que le contrat génère non seulement les obligations convenues, mais aussi celles qui en découlent de manière complétive, issues de l'usage, de l'équité ou de la loi. Ces obligations peuvent inclure [11](#page=11): * Les obligations de sécurité [11](#page=11). * L'obligation de garantie, étendue au-delà de la vente, notamment en matière d'assistance bénévole [11](#page=11). * L'obligation d'information et de conseil, particulièrement pertinente dans les prestations thérapeutiques [11](#page=11). > **Example:** Dans un contrat de transport aérien, outre l'obligation de transporter le passager, il existe une obligation de sécurité imposant au transporteur de garantir l'intégrité physique des passagers [11](#page=11). #### 1.4.1 Obligations de moyens et de résultat Il est essentiel de distinguer deux catégories d'obligations : * **Obligation de moyen** : Le débiteur s'engage à mettre en œuvre tous les moyens raisonnables pour accomplir sa prestation, sans garantir un résultat précis. > **Example:** Un guide de haute montagne a une obligation de moyen: il doit tout mettre en œuvre pour assurer la sécurité de ses clients, mais ne peut garantir l'ascension réussie [11](#page=11). * **Obligation de résultat** : Le débiteur s'engage à atteindre un résultat déterminé. L'absence de ce résultat engage sa responsabilité, indépendamment des moyens déployés. > **Example:** Un plombier chargé de réparer une fuite a une obligation de résultat: si la fuite persiste, il est responsable, peu importe la diligence dont il a fait preuve [11](#page=11). --- # L'impact des contrats sur les tiers et le rôle du juge Ce chapitre examine l'effet relatif des contrats, leur opposabilité en tant que fait juridique, et l'intervention du juge, notamment pour la révision pour imprévision. ### 2.1 L'effet relatif des contrats et les tiers Le principe fondamental est que le contrat ne produit ses effets qu'entre les parties contractantes elles-mêmes [13](#page=13). #### 2.1.1 L'inopposabilité du contrat en tant qu'acte juridique Un contrat ne peut contraindre des personnes qui n'en sont pas signataires. Les tiers ne peuvent donc pas exiger l'exécution d'un contrat auquel ils ne sont pas parties. Par exemple, des salariés ne peuvent pas demander la résiliation du contrat de travail d'un autre salarié [13](#page=13). #### 2.1.2 L'opposabilité du contrat en tant que fait juridique Bien que les tiers ne soient pas liés par les obligations du contrat, ils doivent néanmoins respecter la situation juridique créée par celui-ci. Ils ne doivent pas agir de manière à provoquer ou à faciliter l'inexécution du contrat par l'une des parties. Si un manquement contractuel cause un préjudice à un tiers, ce dernier peut invoquer ce manquement dans le cadre d'une responsabilité extracontractuelle [13](#page=13). ### 2.2 Le rôle du juge dans le contrat Principe: Le juge est, en principe, exclu de la formation et de l'exécution du contrat, car celui-ci est considéré comme la "chose des parties". Cependant, le juge intervient nécessairement dès qu'un litige survient entre les parties. Le système juridique français lie le juge aux stipulations contractuelles, qu'il ne peut modifier ou supprimer, sauf exceptions. La réforme de 2016 a élargi le rôle du juge, notamment par le biais du pouvoir de révision pour imprévision [15](#page=15). #### 2.2.1 La révision pour imprévision L'imprévision se manifeste dans une situation où les parties n'ont pas anticipé un changement de circonstances susceptible de déséquilibrer le contrat. Ceci peut concerner, par exemple, des fluctuations de prix ou de disponibilité de biens ou services. Le refus historique du droit français de réviser les contrats pour imprévision a été remis en cause par l'article 1195 du Code civil [16](#page=16). Le mécanisme de l'imprévision peut être initié par une partie si un changement de circonstances, imprévisible lors de la conclusion du contrat, rend son exécution excessivement onéreuse. Des exemples incluent une augmentation significative du coût des matières premières ou une dévaluation monétaire [16](#page=16). Le processus se déroule comme suit : * Le débiteur, jugeant l'exécution de sa prestation excessivement coûteuse, propose une renégociation du contrat à l'autre partie [17](#page=17). * La renégociation n'est pas une obligation pour la partie adverse [17](#page=17). * Si la renégociation aboutit, l'accord révisé doit être exécuté [17](#page=17). * En cas d'échec de la renégociation (ou de refus), les parties peuvent convenir soit de la résolution du contrat, soit de demander conjointement au juge de réviser le contrat ou d'y mettre fin, selon les modalités et la date qu'il déterminera [17](#page=17). Ainsi, le juge peut être amené à modifier un contrat ou à y mettre fin [17](#page=17). #### 2.2.2 Autres cas d'immixtion du juge dans le contrat Le juge peut intervenir dans un contrat dans d'autres situations : * **Pouvoir de moduler la clause pénale**: Une clause pénale fixe une somme due en cas d'inexécution contractuelle. Elle vise à la fois à estimer forfaitairement les dommages et intérêts et à exercer un effet dissuasif. Le juge a le pouvoir de modifier le montant de cette clause s'il l'estime excessive [18](#page=18). * **Prévention du surendettement**: Dans les cas de surendettement, le juge peut intervenir pour réaménager les dettes, diminuer les taux d'intérêt, ou permettre l'imputation des intérêts sur le capital [18](#page=18). #### 2.2.3 L'interprétation du contrat par le juge Le juge peut interpréter les contrats, mais uniquement s'ils manquent de clarté, afin d'éviter une dénaturation de l'acte. L'objectif de l'interprétation est de rechercher la commune intention des parties au moment de la conclusion du contrat. Le Code civil propose des directives facultatives pour aider le juge dans cette démarche. Par exemple, une clause susceptible de deux sens sera interprétée dans celui qui lui confère un effet plutôt que celui qui n'en produit aucun [19](#page=19). --- # Les sanctions en cas de manquement contractuel et les excuses à l'inexécution Cette section explore les diverses sanctions applicables lorsqu'un contrat n'est pas exécuté ou est mal exécuté, ainsi que les situations qui peuvent excuser cette inexécution [21](#page=21). ### 3.1 Le manquement contractuel et ses conséquences Le manquement contractuel survient lorsqu'un débiteur ne respecte pas sa parole, se soustrait à ses obligations, exécute son obligation en retard, ou exécute une prestation dont la qualité n'atteint pas le standard attendu. En cas de manquement contractuel, le cocontractant lésé peut subir un dommage qui doit être réparé, généralement par l'octroi de dommages et intérêts, une opération relevant de la responsabilité contractuelle. Plusieurs conditions doivent être remplies pour établir le cadre contractuel: le contrat doit être valable et définitivement formé, et le dommage doit provenir de l'inexécution du contrat [21](#page=21) [23](#page=23). Les sanctions et remèdes possibles face à un manquement contractuel sont les suivants : #### 3.1.1 L'exception d'inexécution L'exception d'inexécution, prévue à l'article 1219 du Code civil, autorise le créancier d'une obligation non exécutée à suspendre l'exécution de sa propre obligation. C'est un moyen de pression sur le débiteur [24](#page=24). > **Tip:** Cette sanction s'exerce aux risques et périls du créancier. Les parties doivent agir de bonne foi et respecter une certaine proportionnalité entre les obligations inexécutées [24](#page=24). > **Example:** Un locataire ne peut refuser de payer le loyer pour un manquement mineur du propriétaire à effectuer une réparation. Cependant, si l'absence de réparation rend l'appartement inhabitable, le locataire pourrait invoquer l'exception d'inexécution [24](#page=24). #### 3.1.2 L'exécution forcée L'exécution forcée, régie par les articles 1221 et suivants du Code civil, permet au juge de contraindre un débiteur récalcitrant à exécuter son obligation [25](#page=25). > **Exception:** L'exécution forcée n'est pas possible si l'exécution est impossible ou s'il existe une disproportion manifeste entre son coût pour le débiteur et son intérêt pour le créancier. Par exemple, on ne peut forcer un peintre à peindre ou un professeur à enseigner [25](#page=25). #### 3.1.3 La réduction du prix Selon l'article 1233 du Code civil, le créancier peut, après mise en demeure, accepter une exécution imparfaite du contrat et demander une réduction proportionnelle du prix [26](#page=26). > **Example:** Une réduction du prix d'un séjour hôtelier en cas de déclassement de la chambre, ou une remise pour une livraison tardive, sont des illustrations de la réduction du prix [26](#page=26). #### 3.1.4 La résolution du contrat La résolution, prévue par l'article 1224 du Code civil, entraîne l'anéantissement rétroactif du contrat inexécuté par l'une des parties, ce qui implique la restitution de ce qui aurait déjà été payé. Il est important de ne pas confondre la résolution avec l'annulation [27](#page=27). > **Conditions:** La résolution n'est prononcée que lorsque l'inexécution est particulièrement grave [27](#page=27). La résolution peut intervenir de trois manières : * Par l'application d'une clause résolutoire, qui permet de gagner du temps et d'éviter une procédure judiciaire [27](#page=27). * Par résolution unilatérale, par notification du créancier au débiteur [27](#page=27). * Par décision de justice [27](#page=27). #### 3.1.5 L'octroi de dommages et intérêts Les dommages et intérêts, régis par l'article 1221 du Code civil, sont accordés lorsque les autres remèdes ne sont pas utilisés ou ne suffisent pas à compenser l'intégralité du dommage subi par le créancier. Ils peuvent couvrir l'inexécution elle-même ou être de nature "moratoire", correspondant à un retard dans l'exécution, comme dans le cas d'un remboursement tardif d'échéances de prêt [28](#page=28). > **Note:** Il existe des règles spécifiques concernant le préjudice indemnisable, notamment sa prévisibilité et son caractère direct [28](#page=28). ### 3.2 Les excuses à l'inexécution Certaines situations peuvent exonérer le débiteur de son obligation d'exécuter le contrat ou de réparer le dommage causé par l'inexécution. #### 3.2.1 La force majeure Conformément à l'article 1218 du Code civil, il y a force majeure en matière contractuelle lorsqu'un événement échappe au contrôle du débiteur, ne pouvait être raisonnablement prévu lors de la conclusion du contrat, et dont les effets ne peuvent être évités par des mesures appropriées, empêchant ainsi l'exécution de son obligation. Un événement présentant les caractères de la force majeure (imprévisibilité, irrésistibilité, extériorité) exonère le débiteur de payer des dommages et intérêts pour l'inexécution résultant de cet événement [30](#page=30). > **Example:** Un attentat, un tremblement de terre, un tsunami ou un ouragan sont des exemples d'événements constitutifs de force majeure [30](#page=30). #### 3.2.2 Le comportement du créancier La faute du créancier peut être une cause d'exonération ou de réduction du montant des dommages et intérêts qu'il pourrait obtenir en cas d'inexécution [31](#page=31). > **Example:** Si l'acheteur, qui devait retirer la chose achetée, ne le fait pas, ou si une personne refuse un paiement qui lui est offert, son comportement peut affecter sa capacité à réclamer des réparations. L'importance de la réduction des dommages et intérêts est proportionnelle à la gravité de la faute de la victime [31](#page=31). --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Force obligatoire | Principe juridique selon lequel un contrat légalement formé a la même force qu'une loi entre les parties. Il implique que les contrats doivent être respectés et ne peuvent être modifiés ou révoqués que par le consentement mutuel des parties ou pour des causes prévues par la loi. | | Clauses suspensives | Dispositions contractuelles dont la réalisation d'un événement futur et incertain conditionne la formation ou l'existence même du contrat. Tant que la condition n'est pas réalisée, le contrat n'est pas pleinement formé. | | Clauses résolutoires | Dispositions contractuelles qui prévoient l'anéantissement du contrat si un événement futur et incertain se réalise, ou si une condition spécifique n'est pas remplie. Cela peut entraîner la cessation du contrat rétroactivement. | | Bonne foi | Principe fondamental dans l'exécution des contrats qui impose aux parties d'agir avec loyauté, honnêteté et coopération. Cela inclut le devoir d'information et d'assistance mutuelle pour le bon déroulement de l'accord. | | Effet relatif des contrats | Principe juridique selon lequel un contrat ne produit d'effets qu'entre les parties contractantes. Les tiers au contrat ne sont ni créanciers ni débiteurs des obligations qui en découlent, bien qu'ils puissent être affectés par ses conséquences. | | Opposabilité du contrat | Capacité d'un contrat à produire des effets à l'égard des tiers, non pas en les obligeant directement, mais en créant une situation juridique qu'ils doivent respecter. Les tiers ne peuvent pas ignorer l'existence du contrat et doivent s'abstenir de nuire à son exécution. | | Révision pour imprévision | Mécanisme juridique, introduit en droit français par la réforme de 2016, qui permet à un juge de réviser les termes d'un contrat lorsque des circonstances imprévisibles lors de sa conclusion rendent son exécution excessivement onéreuse pour l'une des parties. | | Exception d'inexécution | Moyen de défense permettant à une partie à un contrat de suspendre l'exécution de sa propre obligation si l'autre partie n'a pas exécuté la sienne. C'est un instrument de pression pour obtenir l'exécution des obligations. | | Exécution forcée | Sanction contractuelle par laquelle un juge contraint un débiteur récalcitrant à exécuter son obligation conformément aux termes du contrat. Cette mesure est généralement appliquée lorsque l'exécution est possible et n'entraîne pas de disproportion excessive. | | Résolution du contrat | Anéantissement rétroactif d'un contrat en cas de manquement grave de l'une des parties à ses obligations. Elle vise à replacer les parties dans la situation où elles se trouvaient avant la conclusion du contrat, impliquant souvent une restitution des prestations déjà effectuées. | | Dommages et intérêts | Somme d'argent accordée par un juge pour réparer le préjudice subi par une partie du fait de l'inexécution ou de la mauvaise exécution d'un contrat. Ils peuvent compenser le dommage direct ou les retards dans l'exécution (dommages moratoires). | | Force majeure | Événement extérieur, imprévisible, irrésistible et irrémédiable qui, par sa nature, empêche l'exécution d'une obligation contractuelle. Elle exonère le débiteur de sa responsabilité pour les dommages causés par cette inexécution. |