T3 - zintuigelijke waarneming LANG

# Waarneming van prikkels en de rol van receptoren Om een prikkel waar te nemen, moeten vier voorwaarden vervuld zijn: de aanwezigheid van een prikkel, de aanwezigheid van receptoren die de prikkel kunnen detecteren en omzetten, een neurale pathway om de signalen naar de hersenen te voeren, en een specifieke hersenregio voor verwerking [1](#page=1) [3](#page=3). ### 1.1 Voorwaarden voor prikkelwaarneming 1. **Aanwezigheid van een prikkel (stimulus)**: Dit is een verandering in de interne of externe omgeving die receptoren kan prikkelen [1](#page=1). * **Exteroceptie**: Prikkels uit de uitwendige omgeving (licht, geluid) leiden meestal tot bewuste waarneming [1](#page=1). * **Interoceptie**: Prikkels uit de inwendige omgeving (bloeddruk, CO2-concentratie) leiden, met uitzondering van pijn en bepaalde vormen van proprioceptie, niet tot bewuste waarneming [1](#page=1). 2. **Receptoren (zintuigcellen)**: Deze moeten de specifieke prikkel kunnen detecteren en omzetten in elektrische signalen (zenuwprikkels). Een zintuig is een orgaan dat gespecialiseerd is in het opvangen van prikkels en bevat zintuigcellen (receptoren) [2](#page=2). 3. **Neurale pathway**: De zenuwprikkels moeten via een sensorische pathway (zenuwen en zenuwbanen) van de receptoren naar de hersenen gevoerd worden [3](#page=3). 4. **Hersenenverwerking**: Een specifieke hersenregio moet de zenuwprikkels ontvangen en integreren om een waarneming te creëren. Bewuste waarneming vindt plaats in de grote hersenschors (cerebrale cortex); onbewuste waarneming wordt verwerkt in andere hersendelen zoals de hersenstam, hypothalamus en kleine hersenen [3](#page=3). > **Tip:** Het is een veelvoorkomend misverstand dat waarneming direct in de zintuigen plaatsvindt. Waarneming ontstaat in de hersenen; de zintuigen fungeren als 'antennes' die prikkels omzetten naar elektrische signalen [4](#page=4). #### 1.1.1 Indeling van zintuigen * **Speciale zinnen**: Receptoren bevinden zich op specifieke plaatsen. Voorbeelden zijn reuk, smaak, zicht, gehoor en evenwicht. Deze zijn, op evenwicht na, voorbeelden van exteroceptie [2](#page=2). * **Algemene zinnen**: Receptoren zijn verspreid over het lichaam. * **Somatische zinnen**: Tast, temperatuurzin, pijnwaarneming en proprioceptie. Receptoren bevinden zich hoofdzakelijk in de huid, skelet, gewrichten en spieren. Proprioceptie informeert over de positie en beweging van ledematen en spieren. Deze zijn exteroceptief, behalve proprioceptie [2](#page=2). * **Viscerale zinnen**: Receptoren bevinden zich in inwendige organen. Voorbeelden zijn bloeddrukreceptoren in de aortaboog, osmoreceptoren in de hypothalamus, en pH-receptoren. Deze zijn altijd interoceptief [2](#page=2) [3](#page=3). > **Voorbeeld:** Fantoompijn, waarbij pijn gevoeld wordt in een geamputeerd ledemaat, illustreert dat waarneming in de hersenen ontstaat. Het hersengebied dat verbonden was met het verloren lichaamsdeel wordt geactiveerd, waardoor de hersenen de pijn interpreteren alsof het lichaamsdeel er nog is [4](#page=4). ### 1.2 Receptoren Receptoren zijn cellen die specifieke prikkels kunnen omzetten in zenuwprikkels [5](#page=5). #### 1.2.1 Adaptatie van receptoren De meeste receptoren vertonen adaptatie: na langdurige blootstelling aan een prikkel vermindert hun gevoeligheid, waardoor de waarnemingsintensiteit afneemt. In extreme gevallen kan de waarneming volledig verdwijnen [5](#page=5). * **Snelle adaptatie**: druk, tast, reuk [5](#page=5). * **Trage adaptatie**: pijn, proprioceptie, chemische samenstelling van bloed [5](#page=5). > **Voorbeeld:** De waarneming van de temperatuur van douchewater neemt af naarmate men langer onder de douche staat, ook al blijft de watertemperatuur constant [5](#page=5). #### 1.2.2 Indeling van receptoren naar morfologie 1. **Receptoren met een vrij uiteinde van het sensorische neuron**: Deze omvatten pijn-, temperatuur-, en bepaalde tastreceptoren (jeuk, kieteling). Vrije zenuwuiteinden kunnen voorkomen in kolfvormige orgaantjes, maar dit zijn geen omkapselde receptoren [6](#page=6). > **Afbeelding 80**: Receptoren met een vrij zenuwuiteinde. 2. **Omkapselde receptoren**: De gevoelige vrije uiteinden van sensorische neuronen zijn omkapseld, zoals bij de lichaampjes van Vater-Pacini (vibraties) [6](#page=6). > **Afbeelding 81**: Ingekapseld zenuwuiteinde (Vater-Pacini). 3. **Afzonderlijke receptoren**: Dit zijn aparte cellen die via synapsen verbonden zijn met sensorische neuronen. Stimulatie leidt tot vrijstelling van neurotransmitters die nabijgelegen zenuwceluiteinden prikkelen. Voorbeelden zijn haarcellen in het binnenoor (gehoor, evenwicht) en smaakreceptoren [7](#page=7). #### 1.2.3 Indeling van receptoren naar functie 1. **Mechanoreceptoren**: Gevoelig voor mechanische stimuli (vervorming, uitrekking, ombuiging). Geassocieerd met tast, druk, trilling, proprioceptie, gehoor en evenwicht. Baroreceptoren (bloeddrukmeting in bloedvaten) behoren ook hiertoe [7](#page=7). 2. **Fotoreceptoren**: Gevoelig voor licht [7](#page=7). 3. **Thermoreceptoren**: Detecteren temperatuurveranderingen [7](#page=7). 4. **Pijnreceptoren**: Geactiveerd door pijnsignalerende stoffen die vrijkomen bij weefselbeschadiging [7](#page=7). 5. **Chemoreceptoren**: Detecteren specifieke chemische stoffen (smaak, reuk, lichaamsvloeistoffen) [7](#page=7). 6. **Osmoreceptoren**: Detecteren de osmolariteit van lichaamsvloeistoffen [7](#page=7). --- # De huid en haar sensorische functies De huid, het grootste orgaan van het menselijk lichaam, vervult essentiële beschermende, regulerende en sensorische functies, waarbij verschillende structuren en receptoren samenwerken om prikkels uit de omgeving waar te nemen. ### 2.1 De bouw van de huid De huid, ook wel integument of cutis genoemd, is het grootste orgaan qua oppervlakte (ongeveer 2 m²) en massa (4,5–5 kg). De dikte varieert, met een gemiddelde van 1–2 mm, dikker op de hielen (ongeveer 4 mm) en dunner op de oogleden (0,5 mm). De huid bestaat uit twee hoofdlagen: de epidermis (opperhuid) en de dermis (lederhuid), met daaronder de hypodermis (onderhuids bindweefsel) [9](#page=9). #### 2.1.1 De epidermis (opperhuid) De epidermis is een meerlagig, verhoornd plaveiselepitheel, opgebouwd uit verschillende cellagen van keratinocyten, van boven naar beneden: * **Hoornlaag (stratum corneum):** De buitenste laag, bestaande uit dode, verhoornde cellen. * **Doorschijnende laag (stratum lucidum):** Aanwezig op plaatsen met een dikke opperhuid, zoals handpalmen en voetzolen. * **Korrellaag (stratum granulosum):** Cellen die keratine produceren. * **Laag met stekelvormige cellen (stratum spinosum):** Cellen met verbindingen die op stekels lijken. * **Basale laag (stratum basale / kiemlaag):** De onderste laag waar nieuwe epidermale cellen worden gevormd [10](#page=10). Ongeveer 90% van de epidermale cellen zijn **keratinocyten**, die het eiwit **keratine** produceren. Keratine biedt bescherming tegen wrijving, waterverlies, warmte, chemicaliën en micro-organismen, en is de bouwsteen van haar en nagels. Het proces waarbij cellen zich vernieuwen, keratine accumuleren en afschilferen aan het huidoppervlak heet **keratinisatie** (verhoorning) [11](#page=11). Andere belangrijke cellen in de epidermis zijn: * **Melanocyten (ongeveer 8%):** Produceren het pigment **melanine**, dat de huidskleur bepaalt en beschermt tegen schadelijk UV-licht door absorptie [12](#page=12). * **Langerhanscellen:** Witte bloedcellen die een rol spelen in de afweer tegen binnengedrongen micro-organismen [12](#page=12). * **Merkelcellen:** Vrije uiteinden van sensorische neuronen die reageren op lichte aanraking en druk [12](#page=12). #### 2.1.2 De dermis (lederhuid) De dermis is een laag van stevig bindweefsel met collageen- en elastische vezels, wat zorgt voor weerstand tegen trekkrachten en een zekere elasticiteit. Veroudering van de huid wordt zichtbaar door veranderingen in de dermis: afname van collageenvezels, verminderde elasticiteit en minder fibroblasten. De dermis bevat ook bloedvaten, zenuwen, klieren en haarfollikels, en hierin bevinden zich de uiteinden van sensorische neuronen die omgevormd zijn tot huidreceptoren [13](#page=13). #### 2.1.3 De hypodermis (onderhuids bindweefsel) Hoewel strikt genomen geen deel van de huid, wordt de hypodermis soms als derde laag beschouwd. Het bestaat uit los bindweefsel met collagene en elastische vezels die doorlopen naar de dermis. De hypodermis bevat veel bloedvaten, zenuwvezels en vetweefsel, waarin een aanzienlijk deel van het lichaamsvet is opgeslagen [9](#page=9). ### 2.2 Bijhorende structuren #### 2.2.1 Haren Haren bevinden zich op vrijwel het gehele lichaamsoppervlak, behalve op handpalmen, vingertoppen, voetzolen en tenen. Ze bestaan uit dode, gekeratiniseerde epidermale cellen. Een haar bestaat uit de haarschacht (buiten de huid) en de haarwortel (in de huid, gelegen in een haarfollikel) [14](#page=14). * **Haarfollikel:** Bevat de haarwortel en is cruciaal voor haargroei. De basis is de haarbulbus, met daarin de haarpapil (voor voeding) en de haarmatrix (voor celdeling) [15](#page=15). * **Talgklier:** Mondt uit in de haarfollikel en produceert talg [15](#page=15). * **Gladde spieren:** Aan de haarzakjes bevestigd, zorgen voor het rechtop staan van haren (kippenvel) [15](#page=15). * **Haarwortelplexussen:** Vrije zenuwuiteinden rond de haarzakjes die geringe bewegingen van haren registreren en als tastreceptoren fungeren [15](#page=15) [25](#page=25). Functies van haren omvatten bescherming tegen UV-licht en verwondingen, beperking van warmteverlies, bescherming van ogen en gehoorgang, en filtering van ingeademde lucht. Haarkleur wordt bepaald door de hoeveelheid en het type melanine (eumelanine, pheomelanine) [16](#page=16). #### 2.2.2 Nagels Nagels zijn platen van stevig samengeklitte, harde, dode, gekeratiniseerde epidermale cellen die de uiteinden van vingers en tenen bedekken. Ze zijn vergelijkbaar met de cellen van de hoornlaag, maar schilferen niet af en moeten geknipt worden [16](#page=16). * **Nagellichaam/plaat:** Het zichtbare deel, inclusief het vrije uiteinde en de nagelwortel. De lunula is een witte, halvemaanvormige regio aan de basis [17](#page=17). * **Nagelbed:** Epitheelweefsel onder het nagellichaam met daaronder de dermis. * **Nagelwortel:** Gelegen in een huidplooi. * **Nagelmatrix:** Epitheel onder de nagelwortel waar nagelcellen ontstaan door mitose, vergelijkbaar met haargroei [17](#page=17). Nagels dienen voor grijpen, manipuleren van kleine objecten en bescherming van de vingertoppen. Groeisnelheid wordt beïnvloed door leeftijd, gezondheid, voeding en omgevingsfactoren, met ongeveer 1 mm lengtegroei per week voor vingernagels [17](#page=17). #### 2.2.3 Talgklieren Talgklieren zijn verbonden met haarfollikels en produceren **talg**, een vetachtige substantie. Talg bedekt het haar, voorkomt uitdroging en waterverlies, houdt de huid zacht en plooibaar, en remt de groei van bepaalde bacteriën. Talgproductie neemt toe tijdens de puberteit onder invloed van androgenen, wat kan leiden tot acne [18](#page=18). * **Acne:** Een veelvoorkomende huidaandoening veroorzaakt door verstopping van talgafvoerkanalen, overmatige talgproductie, talgviscositeit, en sterke verhoorning. Bacteriële activiteit in de talg kan leiden tot irritatie en ontstekingen [19](#page=19). #### 2.2.4 Zweetklieren Zweetklieren zijn onvertakte buisjes die zweet produceren voor warmteregulatie door verdamping, en voor een beperkte excretie van water en zouten. Ze bevinden zich vooral in onbehaarde delen van de huid, zoals handpalmen, voetzolen en voorhoofd, en in de oksels. Zweet bestaat voornamelijk uit water, zout en zuren [19](#page=19) [20](#page=20). #### 2.2.5 Geurklieren (apocriene zweetklieren) Geurklieren lijken qua bouw op zweetklieren en ontwikkelen zich tijdens de puberteit. Ze komen voor in behaarde delen zoals oksels en rondom de geslachtsorganen. Ze produceren geurstoffen die vermoedelijk individueel specifiek zijn en onder hormonale invloed staan [20](#page=20). ### 2.3 Algemene functies van de huid De huid heeft de volgende algemene functies: * **Bescherming:** Tegen mechanische, fysische (uitdroging, straling) en chemische invloeden [21](#page=21). * **Warmteregulatie:** Via zweetverdamping en de bloedvaten in de dermis (vaatverwijding bij warmte, vaatvernauwing bij kou) [21](#page=21) [22](#page=22). * **Uitscheiding (excretie):** Beperkt via zweetklieren [22](#page=22). * **Zintuiglijke waarneming:** Via diverse receptoren voor tast, temperatuur en pijn [23](#page=23). * **Vitamine D-productie:** Aanmaak van vitamine D3 onder invloed van UV B-straling [23](#page=23). * **Signaalfunctie:** Weerspiegelt emoties (blozen), kan wijzen op ziekte (geelzucht) of afwijkingen in morfologie [22](#page=22). ### 2.4 Sensorische functies van de huid De huid bevat receptoren voor tast, temperatuur en pijn. #### 2.4.1 De tastzin Waarneming van tast, druk, trilling, jeuk en kieteling via mechanoreceptoren [24](#page=24). * **Receptortypes:** 1. **Cel van Merkel:** In de epidermis, voor lichte aanraking en druk [24](#page=24). 2. **Lichaampje van Meissner:** In de dermis, gevoelig voor lichte aanraking en lage frequentie trillingen (handpalmen, voetzolen, lippen) [24](#page=24). 3. **Lichaampje van Ruffini:** Reageert op aanhoudende, zware druk en rekking (stretching) in huid en diepere weefsels, ook in gewrichtskapsels [24](#page=24). 4. **Lichaampje van Vater-Pacini:** Grote, diep gelegen receptor, gevoelig voor hoge frequentie trillingen en drukveranderingen; stuurt enkel bij drukverandering impulsen door [24](#page=24) [25](#page=25). 5. **Haarwortelplexus:** Vrije zenuwuiteinden rond haarzakjes, reageren op aanraking en lichte beweging [15](#page=15) [25](#page=25). 6. **Vrije zenuwuiteinden:** Diverse receptoren die diverse prikkels waarnemen. * **Adaptatie:** Sommige receptoren (Merkel, Ruffini) adapteren traag, andere (Vater-Pacini) snel [24](#page=24). #### 2.4.2 De temperatuurwaarneming Waarneming van warmte en koude via temperatuurreceptoren (vrije zenuwuiteinden) [26](#page=26). * **Koudereceptoren:** Net onder de epidermis, veel in de cornea en slijmvliezen. Groter aantal dan warmtereceptoren. Gevoelig tussen 10°C en 45°C. Stimuleren vasoconstrictie bij afkoeling [26](#page=26). * **Warmtereceptoren:** Dieper in de dermis, vooral op handen, gezicht en in slijmvliezen. Gevoelig tussen 30°C en 48°C. Stimuleren vasodilatatie bij opwarming [26](#page=26). Temperaturen onder 10°C en boven 48°C stimuleren eerder pijnreceptoren [26](#page=26). #### 2.4.3 De pijnwaarneming Waarneming van pijn via pijnreceptoren (nociceptoren), dit zijn vrije zenuwuiteinden [27](#page=27). * **Adaptatie:** Pijnreceptoren adapteren traag, wat een belangrijke biologische functie heeft om weefselbeschadiging te voorkomen en herstel te bevorderen. Pijn kan chronisch zijn indien de oorzaak aanhoudt [27](#page=27). * **Stimuli:** Kunnen worden veroorzaakt door weefselbeschadiging, ontstekingen, spierkrampen, te intense stimulatie van andere receptoren, overmatige rekking, of onvoldoende bloedtoevoer [27](#page=27). > **Tip:** De somatosensorische informatie wordt via perifere zenuwen naar het centrale zenuwstelsel getransporteerd en in de primaire somatosensorische cortex verwerkt tot bewuste gewaarwording [8](#page=8). --- # De zintuigen van reuk, smaak, zicht en gehoor Dit onderwerp behandelt de fysiologie van de reuk-, smaak-, zicht- en gehoorzintuigen, inclusief de structuur van de bijbehorende organen, de pathway van zenuwimpulsen naar de hersenen, en mogelijke aandoeningen. ### 3.1 De reukzin De reukzin, of het olfactorische systeem, maakt gebruik van chemoreceptoren in het reukepitheel van de neusholte om geurmoleculen te detecteren [30](#page=30). #### 3.1.1 De structuur van het reukepitheel Het reukepitheel, gelegen in de bovenste neusholte, bestaat uit drie celtypen [30](#page=30): 1. **Reukcellen:** Gevormd door bipolaire neuronen met vrije zenuwuiteinden die chemosensitieve cilia bevatten. Deze cilia zijn bedekt met geurreceptoren die reageren op geurstoffen [30](#page=30). 2. **Steuncellen:** Ondersteunen de reukcellen en produceren slijm, waarin geurstoffen oplossen voordat ze de receptoren kunnen prikkelen [30](#page=30). 3. **Basale stamcellen:** Zorgen voor de continue regeneratie van reukcellen, die gemiddeld elke maand worden vervangen [30](#page=30). #### 3.1.2 Geurmoleculen en geurreceptoren Het olfactorische systeem heeft een groot discriminatievermogen, waardoor duizenden geuren onderscheiden kunnen worden. Elk sensorisch neuron brengt slechts één type geurreceptorgen tot expressie, en elke geurstof activeert een unieke combinatie van receptoren. Mensen hebben ongeveer 350 functionele genen voor geurreceptoren, minder dan bijvoorbeeld muizen [31](#page=31) [32](#page=32). #### 3.1.3 De reukpathway Zenuwimpulsen van de reukreceptoren worden via axonen van de reukzenuw (hersenzenuw I) door de zeefbeenplaat naar de reukkolf geleid. In de reukkolf schakelen deze neuronen met tweede-orde sensorische neuronen in de glomeruli. Vanaf daar lopen reukzenuwbanen naar het primair en secundair reukcentrum in de cerebrale cortex voor bewuste waarneming en interpretatie. Ook zijn er verbindingen naar het limbische systeem voor emotionele en geheugen-gebaseerde reacties op geuren [32](#page=32). ### 3.2 De smaakzin De smaakzin maakt eveneens gebruik van chemoreceptoren, maar deze bevinden zich in smaakknoppen op de tong en andere delen van de mondholte. De smaakzin is eenvoudiger dan de reukzin en kent snelle adaptatie [34](#page=34) [35](#page=35). #### 3.2.1 De structuur van het tongepitheel Smaakknoppen bevinden zich in (smaak)papillen op de tong, waaronder omwalde, paddenstoelachtige en bladvormige papillen. De draadvormige papillen bevatten alleen tastreceptoren. Een smaakknop bestaat uit drie celtypen [34](#page=34): 1. **Smaakcellen:** Met een smaakhaartje dat receptoren bevat en uitmondt in de smaakporie [35](#page=35). 2. **Steuncellen:** Ondersteunen de smaakcellen [35](#page=35). 3. **Basale cellen:** Stamcellen die nieuwe steun- en smaakcellen produceren; smaakreceptoren hebben een levensduur van ongeveer 10 dagen [35](#page=35). #### 3.2.2 De smaakstoffen Er worden vijf primaire smaken onderscheiden: zuur, zoet, bitter, zout en umami. Vetsmaak wordt soms als zesde smaak beschouwd. Veel van wat we als smaak ervaren, is eigenlijk geurwaarneming, omdat reukstoffen via de mondholte de neusholte kunnen bereiken [36](#page=36). #### 3.2.3 De smaakpathway Opgeloste smaakstoffen stimuleren smaakreceptoren op de smaakhaartjes. Smaakcellen communiceren met dendrieten van eerste-orde sensorische neuronen (smaakneuronen) via neurotransmitters. Deze neuronen leiden de prikkel naar het verlengde merg, waarna het signaal doorloopt naar het limbische systeem en de thalamus, en uiteindelijk naar het primair en secundair smaakcentrum in de cerebrale cortex voor bewuste waarneming [36](#page=36) [37](#page=37). ### 3.3 Zien doen we met onze hersenen Het zicht is een van de belangrijkste zintuigen, waarbij een groot deel van de cerebrale cortex betrokken is bij de verwerking van visuele informatie [38](#page=38). #### 3.3.1 Bijhorende structuren van het oog Bijhorende structuren zijn onder andere wenkbrauwen, wimpers, oogleden, extrinsieke oogspieren en het traanapparaat. Deze structuren bieden bescherming, reiniging en smering van de oogbol. Het traanvocht bevat lysozym om bacteriën te bestrijden [38](#page=38) [39](#page=39). #### 3.3.2 De verschillende lagen van de oogbol De oogbolwand bestaat uit drie lagen [40](#page=40): 1. **Bindweefsellaag:** De buitenste laag, bestaande uit de sclera (harde oogrok) en het hoornvlies (cornea) aan de voorzijde. De sclera biedt vorm en bescherming, terwijl het hoornvlies zorgt voor een deel van de lichtbreking. Het bindvlies (conjunctiva) bedekt het zichtbare oogwit en de binnenkant van de oogleden [40](#page=40) [41](#page=41). 2. **Vasculaire laag:** De middelste laag, bestaande uit het vaatvlies (choroidea), het straalachtig lichaam (corpus ciliare) en de iris (regenboogvlies). Het vaatvlies voedt het netvlies en absorbeert strooilicht dankzij melanine. Het straalachtig lichaam produceert voorkamervocht en bevat glad spierweefsel dat de vorm van de lens kan aanpassen (accommodatie). De iris regelt de pupilgrootte en daarmee de hoeveelheid licht die het oog binnenkomt [41](#page=41) [42](#page=42) [44](#page=44). #### 3.3.3 Het netvlies Het netvlies (retina) is de binnenste laag en bestaat uit een gepigmenteerde laag en een neurale laag. De neurale laag bevat fotoreceptoren (staafjes en kegeltjes), bipolaire cellen en ganglioncellen [45](#page=45). * **Fotoreceptoren:** * **Staafjes:** Gevoelig voor grijstinten bij weinig licht. Ze bevatten rhodopsine, een fotopigment dat onder invloed van licht uiteenvalt [46](#page=46) [48](#page=48). * **Kegeltjes:** Verantwoordelijk voor kleurenzicht bij voldoende licht. Er zijn drie typen: gevoelig voor blauw, groen en rood licht [46](#page=46). * **Gele en blinde vlek:** De gele vlek (macula lutea) bevat het centrale kuiltje (fovea centralis) met de hoogste concentratie kegeltjes, wat zorgt voor de hoogste visuele scherpte. De blinde vlek is het punt waar de oogzenuw het netvlies verlaat en geen fotoreceptoren bevat [46](#page=46) [47](#page=47). * **Stimulatie van fotoreceptoren:** Licht absorptie door fotopigmenten (rhodopsine in staafjes, kegeltjes-specifieke pigmenten in kegeltjes) leidt tot een cascade van biochemische reacties en uiteindelijk zenuwprikkels [48](#page=48). #### 3.3.4 Het binnenste van de oogbol Het oog is verdeeld in de voorkamerholte, gevuld met voorkamervocht, en het glasachtig lichaam achter de lens. Het voorkamervocht voedt de lens en het hoornvlies, en helpt de oogvorm te behouden. Het glasachtig lichaam voorkomt dat de oogbol inklapt. De intraoculaire druk, voornamelijk door het voorkamervocht, is essentieel voor de oogvorm en netvlies-vaatvlies contact [50](#page=50). #### 3.3.5 Beeldvorming en binoculair zien Het oog functioneert als een camera, waarbij de lens en het hoornvlies lichtstralen breken en focussen op het netvlies [51](#page=51). * **Breking van lichtstralen:** Ongeveer 75% van de lichtbreking vindt plaats bij de lucht-hoornvlies overgang, de rest door de lens. Voor veraf gelegen objecten is de lens afgeplat; voor dichtbij gelegen objecten wordt de lens boller (accommodatie) [51](#page=51) [52](#page=52). * **Beelden op het netvlies:** Beelden zijn omgekeerd op het netvlies, maar de visuele cortex interpreteert ze correct [53](#page=53). * **Binoculair zien:** Door de afstand tussen de ogen ontstaan twee enigszins verschillende beelden die in de hersenen worden samengevoegd tot één beeld. De hersenen gebruiken de verschillen tussen deze beelden om diepte en afstand in te schatten. Roofdieren hebben door voorwaarts geplaatste ogen een goed dieptezicht, terwijl prooidieren met zijwaarts geplaatste ogen een breed gezichtsveld hebben [53](#page=53) [54](#page=54). #### 3.3.6 De visuele pathway Zenuwimpulsen van het netvlies verlaten het oog via de oogzenuwen (hersenzenuw II). Ongeveer de helft van de axonen kruist bij het optische chiasme, waarna ze de optische banen vormen. Deze banen eindigen in de thalamus, waar ze schakelen met neuronen die naar de visuele gebieden van de cerebrale cortex lopen voor bewuste waarneming [55](#page=55). #### 3.3.7 Gezichtsvelddefecten/blindheid * **Brekingsafwijkingen:** * **Bijziendheid (myopie):** Het beeld valt voor het netvlies; gecorrigeerd met holle lenzen [56](#page=56). * **Verziendheid (hypermetropie):** Het beeld valt achter het netvlies; gecorrigeerd met bolle lenzen [56](#page=56). * **Ouderdomsverziendheid (presbyopie):** Verminderde elasticiteit van de lens [57](#page=57). * **Astigmatisme:** Ongelijke kromming van het hoornvlies, wat leidt tot een wazig beeld; gecorrigeerd met cilindrische lenzen [57](#page=57). * **Nachtblindheid en kleurenblindheid:** Nachtblindheid is verlies van staafjeszicht. Kleurenblindheid (kleurenzichtstoring) is meestal genetisch en betreft de kegeltjes; de meest voorkomende vorm is rood-groen kleurenblindheid [58](#page=58). * **Glaucoom:** Verhoogde intraoculaire druk die schade aan de oogzenuw kan veroorzaken [58](#page=58). * **Cataract (grijze staar):** Troebeling van de lens [59](#page=59). * **Strabisme en lui oog:** Scheelzien (strabisme) kan bij kinderen leiden tot een lui oog, waarbij de visuele ontwikkeling achterblijft [59](#page=59) [60](#page=60). * **Gezichtsvelddefecten:** Verlies van delen van het gezichtsveld als gevolg van schade aan het netvlies, de oogzenuw of visuele corticale gebieden [61](#page=61). ### 3.4 Gehoor en evenwicht Het oor bevat mechanoreceptoren (haarcellen) die geluidstrillingen omzetten in elektrische signalen en die ook betrokken zijn bij het evenwicht [62](#page=62). #### 3.4.1 Definitie en eigenschappen van geluid Geluid zijn trillingen of drukgolven die zich voortplanten door een medium. Het zijn longitudinale golven, in tegenstelling tot elektromagnetische golven zoals licht [62](#page=62) [63](#page=63). * **Snelheid van geluid:** Afhankelijk van het medium (hoger in vloeistoffen en vaste stoffen dan in gas) en temperatuur [63](#page=63). * **Frequentie (Hz):** Bepaalt de toonhoogte [64](#page=64). * **Amplitude:** Bepaalt de geluidsintensiteit of -sterkte (dB) [64](#page=64). * **Resonantie:** Het verschijnsel waarbij energieoverdracht maximaal is als de trilfrequentie gelijk is aan de eigenfrequentie van een voorwerp [64](#page=64). #### 3.4.2 Bouw van het oor Het oor is opgedeeld in het uitwendig oor, middenoor en binnenoor [66](#page=66). * **Uitwendig oor:** Bestaat uit de oorschelp, gehoorgang en trommelvlies. Vangt geluidsgolven op en leidt ze naar het trommelvlies [66](#page=66). * **Middenoor:** Een met lucht gevulde holte met de drie gehoorbeentjes (hamer, aambeeld, stijgbeugel) die geluidsgolven versterken en doorgeven via het ovale en ronde venster aan het binnenoor. De buis van Eustachius regelt de luchtdruk [67](#page=67). * **Binnenoor:** Bevat het benig en vliezig labyrint [68](#page=68). * **Halve cirkelvormige kanalen en voorhof:** Bevatten evenwichtsreceptoren [68](#page=68). * **Slakkenhuis (cochlea):** Bevat de gehoorreceptoren (haarcellen) in het orgaan van Corti. Het slakkenhuis is opgebouwd uit de scala vestibuli, scala media (ductus cochlearis) en scala tympani, gescheiden door membranen [69](#page=69) [70](#page=70). #### 3.4.3 De gehoorpathway 1. Geluidsgolven worden opgevangen door de oorschelp en geleid naar het trommelvlies [71](#page=71). 2. Het trommelvlies laat de gehoorbeentjes trillen, die de trillingen via het ovale venster doorgeven aan de perilymfe van de scala vestibuli [71](#page=71). 3. Drukgolven in de perilymfe veroorzaken trillingen in de endolymfe van de scala media en het basaalmembraan [71](#page=71) [72](#page=72). 4. De trillingen van het basaalmembraan buigen de haartjes van de haarcellen in het orgaan van Corti om, wat leidt tot neurotransmittervrijstelling [72](#page=72). 5. Sensorische neuronen van de gehoorzenuw (hersenzenuw VIII) worden geactiveerd en sturen signalen naar het verlengde merg, middenhersenen, thalamus en tenslotte naar de auditieve gebieden van de cerebrale cortex [72](#page=72) [73](#page=73). #### 3.4.4 Gehoorstoornissen * **Geleidingsslechthorendheid:** Problemen in het uitwendig of middenoor die geluidstrillingen belemmeren [74](#page=74). * **Perceptieslechthorendheid:** Schade aan de haarcellen in het binnenoor, vaak door veroudering of blootstelling aan lawaai (vanaf 90 dB gevaarlijk, boven 120 dB pijnlijk). Langdurige blootstelling kan leiden tot tinnitus (oorsuizen) [74](#page=74) [75](#page=75). * **Ziekte van Menière:** Kan leiden tot endolymfe-perilymfe contact, met symptomen als duizeligheid en gehoorverlies [75](#page=75). --- # Evenwichtszintuigen en hun werking De evenwichtszintuigen in het binnenoor spelen een cruciale rol in het behoud van zowel statisch als dynamisch evenwicht door middel van gespecialiseerde structuren die reageren op zwaartekracht en beweging [78](#page=78). ### 4.1 Fundamentele natuurkundige concepten Voordat de werking van de evenwichtszintuigen wordt begrepen, is het essentieel om twee natuurkundige concepten te kennen: zwaartekracht en traagheid [78](#page=78). * **Zwaartekracht:** Dit is de aantrekkingskracht van de aarde op objecten. Een voorbeeld is dat een opgegooide bal terug op de grond valt [78](#page=78). * **Traagheid (inertie):** Dit is de neiging van een object om verandering in zijn bewegingstoestand te weerstaan. Een object in rust wil in rust blijven en vereist een externe kracht om te bewegen. Een object in beweging met constante snelheid wil in die beweging blijven, wat verklaard waarom men bij plotseling remmen vooruit wordt geslingerd [78](#page=78). ### 4.2 Het statolietorgaan en statisch evenwicht Het statolietorgaan, gelegen in de ovale en ronde blaasjes van het voorhof, is verantwoordelijk voor het waarnemen van statisch evenwicht [78](#page=78). #### 4.2.1 Anatomie van het statolietorgaan De statolietorganen bestaan uit twee typen cellen: haarcellen (receptoren) en steuncellen. De haartjes van de haarcellen zijn ingebed in een gelatineuze massa, waarbovenop kalksteentjes (statolieten) liggen. Deze gelei met statolieten is zwaarder dan de omringende endolymfe en oefent druk uit op de haartjes. De twee statolietorganen staan loodrecht op elkaar [78](#page=78) [79](#page=79). > **Tip:** De statolietorganen bevinden zich in de utriculus en sacculus, die deel uitmaken van het vestibulair orgaan [78](#page=78). #### 4.2.2 Fysiologie van het statolietorgaan Het statolietorgaan geeft informatie aan de hersenen over: * **Positie ten opzichte van de zwaartekracht:** Wanneer het hoofd wordt gebogen, trekt de zwaartekracht het membraan met statolieten naar beneden, waardoor de haartjes worden omgebogen. Deze ombuiging stimuleert de haarcellen om neurotransmitters vrij te geven, die sensorische neuronen activeren om zenuwprikkels naar de hersenen te sturen. Zelfs in een rechtopstaande positie worden voortdurend zenuwimpulsen gegenereerd [79](#page=79). > **Example:** Als je je hoofd naar voren buigt, voelen de statolieten deze verandering in positie door de zwaartekracht en sturen ze signalen naar de hersenen. * **Rechtlijnige beweging (versnellen of vertragen):** Het statolietorgaan neemt veranderingen in snelheid waar, zowel verticaal (bv. in een lift) als horizontaal (bv. in een auto) [80](#page=80). * Bij het vertrekken van een auto bewegen de statolieten in het horizontale vlak van het ovale blaasje door hun traagheid naar achteren, waardoor de haartjes ombuigen en een prikkel ontstaat [80](#page=80). * Wanneer de auto een constante snelheid bereikt, bewegen de statolieten mee en verdwijnt het effect [80](#page=80). * Bij het remmen zetten de statolieten door hun traagheid de beweging even voort, waardoor de haartjes naar voren buigen [80](#page=80). * Vergelijkbare mechanismen treden op bij verticale bewegingen in een lift, waarbij het ronde blaasje betrokken is [80](#page=80). > **Example:** Wanneer je in een lift omhoog gaat, voel je de versnelling doordat de statolieten in de sacculus naar beneden worden gedrukt, en wanneer de lift vertraagt, voel je een soortgelijke beweging. ### 4.3 Het ampullaorgaan en dynamisch evenwicht Het ampullaorgaan, gelegen in de verbrede delen van de drie halfcirkelvormige kanalen, is verantwoordelijk voor het waarnemen van dynamisch evenwicht [81](#page=81). #### 4.3.1 Anatomie van het ampullaorgaan Elke ampulla bevat haarcellen met haartjes en steuncellen, waarbij de haartjes zijn ingebed in een gelatineuze massa. De drie halfcirkelvormige kanalen liggen in vlakken die loodrecht op elkaar staan, waardoor ze bewegingen in alle richtingen kunnen detecteren [81](#page=81). #### 4.3.2 Fysiologie van het ampullaorgaan Het ampullaorgaan geeft informatie aan de hersenen over draaibewegingen (rotationele versnelling en vertraging) [81](#page=81). * Wanneer het hoofd een draaibeweging maakt, stroomt de endolymfe in de betreffende halfcirkelvormige kanalen door traagheid in de tegenovergestelde richting van de beweging [81](#page=81). * Deze stroming van endolymfe verplaatst de gelatineuze massa (cupula), waardoor de haren ombuigen [81](#page=81). * De gestimuleerde haarcellen zenden via sensorische neuronen prikkels naar de hersenen [82](#page=82). * Als de draaibeweging constant is (bv. een pirouette), gaat de endolymfe meebewegen, buigen de haren niet om en verdwijnt de prikkel [82](#page=82). * Bij het plotseling stoppen van de rotatie, stroomt de endolymfe door traagheid nog even door, wat leidt tot de sensatie dat de omgeving nog steeds in tegengestelde richting draait [82](#page=82). > **Example:** Bij het draaien van een draaimolen voel je de beweging door de reactie van de endolymfe in de ampullae. Als je abrupt stopt, lijkt het alsof de wereld nog even doordraait. ### 4.4 De evenwichtspathway Het behoud van evenwicht is een complex proces waarbij verschillende zintuiglijke systemen betrokken zijn, waaronder de evenwichtszintuigen, de ogen en proprioceptoren (spierspoeltjes, peesorganen, gewrichtsreceptoren) [83](#page=83). #### 4.4.1 Integratie van sensorische informatie * Informatie van de gehoor- en evenwichtszenuw, de ogen en proprioceptoren komt samen in de evenwichtscentra van de hersenen, met name in de hersenstam en de kleine hersenen [83](#page=83). * Een deel van deze informatie wordt via de thalamus doorgegeven aan het primaire somatosensorische gebied in de cerebrale cortex, waar de bewuste waarneming van positie en beweging van het hoofd plaatsvindt [83](#page=83). #### 4.4.2 Rol van de hersenen bij evenwichtsbewaring De hersenen verwerken de aangeboden informatie om snel beslissingen te nemen voor het behoud van evenwicht [84](#page=84). * **Kleine hersenen:** Deze spelen een sleutelrol door continu de signalen van het primaire motorische hersengebied bij te sturen op basis van de sensorische input van de ogen en proprioceptoren. Beschadiging van de kleine hersenen leidt vaak tot een verminderd evenwichtsvermogen. Alcohol heeft een remmend effect op de kleine hersenen [84](#page=84). * **Secundaire motorische centra:** Hier worden de verschillende prikkels vanuit de primaire motorische centra op elkaar afgestemd [84](#page=84). * **Secundaire sensorische centra:** Hier worden gegevens uit de primaire sensorische centra gekoppeld aan eerdere opgeslagen ervaringen [84](#page=84). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |---|---| | Prikkel (Stimulus) | Een verandering in de uitwendige of inwendige omgeving die receptoren kan activeren. Dit kan bijvoorbeeld licht, geluid, druk of een chemische stof zijn. | | Receptoren (Zintuigcellen) | Gespecialiseerde cellen die specifieke prikkels kunnen detecteren en omzetten in elektrische signalen (zenuwprikkels) die vervolgens naar het centrale zenuwstelsel worden geleid. | | Exteroceptie | Het opvangen van prikkels die afkomstig zijn uit de uitwendige omgeving, zoals licht, geluid en temperatuur. Dit leidt meestal tot bewuste waarneming. | | Interoceptie | Het opvangen van prikkels die afkomstig zijn van de inwendige omgeving van het lichaam, zoals bloeddruk en CO2-concentratie. Hiervan zijn we doorgaans niet bewust, behalve bij pijn. | | Neurale pathway (Sensorische pathway) | Een netwerk van zenuwcellen (neuronen) en zenuwbanen dat zenuwprikkels geleidt van de receptoren naar de hersenen voor verwerking en waarneming. | | Bewuste waarneming (Perceptie) | Het proces waarbij de hersenen zenuwprikkels ontvangen, interpreteren en omzetten in een bewuste ervaring, zoals zien, horen of voelen. Dit gebeurt voornamelijk in de hersenschors. | | Adaptatie (Receptoradaptatie) | Het vermogen van receptoren om hun gevoeligheid voor een aanhoudende prikkel te verminderen, waardoor de intensiteit van de waarneming daalt of de waarneming zelfs verdwijnt. | | Somatische zinnen | Zintuigen die informatie verschaffen over de buitenkant van het lichaam en de bewegingstoestand van spieren en gewrichten, zoals tast, temperatuur, pijn en proprioceptie. De receptoren hiervoor bevinden zich in de huid, spieren en gewrichten. | | Viscerale zinnen | Zintuigen die informatie verschaffen over de toestand van de inwendige organen, zoals bloeddruk, pH-waarde en osmolariteit van lichaamsvloeistoffen. De receptoren hiervoor bevinden zich in de organen zelf. | | Proprioceptie | Het zintuig dat informatie geeft over de positie, beweging en spanning van onze spieren, pezen en gewrichten. Dit is cruciaal voor motorische controle en evenwicht. | | Mechanoreceptoren | Receptoren die gevoelig zijn voor mechanische stimuli zoals druk, rekking, trilling en aanraking. Ze spelen een rol bij tast, gehoor en evenwicht. | | Fotoreceptoren | Receptoren die gevoelig zijn voor licht. In het oog zijn dit de staafjes en kegeltjes, die lichtprikkels omzetten in zenuwprikkels voor het zicht. | | Thermoreceptoren | Receptoren die veranderingen in temperatuur detecteren, zowel warmte als koude. Ze bevinden zich in de huid en slijmvliezen. | | Pijnreceptoren (Nociceptoren) | Receptoren die geactiveerd worden door schadelijke prikkels, zoals weefselbeschadiging, chemische stoffen of extreme temperaturen. Ze signaleren pijn om het lichaam te beschermen. | | Chemoreceptoren | Receptoren die gevoelig zijn voor chemische stoffen. Ze zijn verantwoordelijk voor de smaakzin (detectie van stoffen in de mond) en de reukzin (detectie van geurmoleculen in de neus). | | Osmoreceptoren | Receptoren die de osmolariteit (concentratie van opgeloste stoffen) van lichaamsvloeistoffen meten. Ze spelen een rol bij de regulering van de vochtbalans. | | Epidermis (opperhuid) | De buitenste laag van de huid, opgebouwd uit meerlagig, verhoornd plaveiselepitheel. Deze laag biedt bescherming tegen invloeden van buitenaf. | | Dermis (lederhuid) | De middelste laag van de huid, bestaande uit stevig bindweefsel met collageen- en elastische vezels. Hierin bevinden zich bloedvaten, zenuwen, klieren en haarfollikels. | | Huidklieren | Diverse klieren in de huid, waaronder talgklieren die talg produceren om haar en huid soepel te houden, en zweetklieren die betrokken zijn bij warmteregulatie en excretie. | | Haarfollikel | De structuur in de huid waaruit een haar groeit. Rondom de haarzakjes bevinden zich haarwortelplexussen die als tastreceptoren functioneren. | | Nagel | Een plaat van dode, gekeratiniseerde epidermale cellen aan de uiteinden van vingers en tenen, die bescherming biedt en helpt bij het manipuleren van voorwerpen. | | Talgklieren | Klieren die een vetachtige substantie (talg) produceren die het haar bedekt, de huid soepel houdt en waterverlies voorkomt. | | Zweetklieren | Klieren die zweet produceren voor warmteregulatie door verdamping, en in mindere mate voor excretie van water en zouten. | | Geurklieren (Apocriene zweetklieren) | Klieren die geurstoffen produceren, voornamelijk aanwezig in behaarde delen van de huid en actief vanaf de puberteit. | | Gehoorgang | Het kanaal dat geluidsgolven van de oorschelp naar het trommelvlies leidt. Het bevat haartjes en klieren die oorsmeer produceren. | | Trommelvlies | Een dun membraan dat de uitwendige gehoorgang scheidt van het middenoor. Het trilt mee met geluidsgolven. | | Middenoor | Een met lucht gevulde holte die de gehoorbeentjes (hamer, aambeeld, stijgbeugel) bevat. Deze beentjes versterken en geleiden geluidstrillingen naar het binnenoor. | | Binnenoor | Het meest complexe deel van het oor, bestaande uit het slakkenhuis (cochlea) voor het gehoor en de halfcirkelvormige kanalen en blaasjes voor het evenwicht. | | Slakkenhuis (Cochlea) | Een spiraalvormige structuur in het binnenoor die de gehoorreceptoren (haartjes in het orgaan van Corti) bevat. Het zet geluidstrillingen om in zenuwprikkels. | | Orgaan van Corti | Het sensorische orgaan in het slakkenhuis dat de gehoorreceptoren (haarcellen) bevat. Trillingen van het basaalmembraan buigen de haartjes om, wat leidt tot zenuwprikkeling. | | Evenwichtszintuigen | Receptoren in het binnenoor (statolietorganen en ampullaorganen) die informatie geven over de positie van het hoofd ten opzichte van zwaartekracht en beweging, cruciaal voor het behoud van evenwicht. | | Statolietorgaan | Onderdeel van het evenwichtsorgaan dat gevoelig is voor zwaartekracht en rechtlijnige versnelling/vertraging. Het bevat haarcellen met haartjes in een gelatineuze massa met kalksteentjes. | | Ampullaorgaan | Onderdeel van het evenwichtsorgaan dat gevoelig is voor draaibewegingen (rotationele versnelling/vertraging). Het bevindt zich in de verbrede delen van de halfcirkelvormige kanalen. | | Visuele pathway | Het traject van zenuwprikkels vanuit het netvlies, via de oogzenuw, het chiasma opticum en de thalamus, naar de visuele centra in de hersenschors, waar het beeld wordt waargenomen. | | Netvlies (Retina) | De binnenste laag van de oogbolwand, die de fotoreceptoren (staafjes en kegeltjes) bevat. Hier wordt licht omgezet in zenuwprikkels. | | Staafjes | Fotoreceptoren in het netvlies die gevoelig zijn voor weinig licht en grijstinten waarnemen (nachtzicht). | | Kegeltjes | Fotoreceptoren in het netvlies die verantwoordelijk zijn voor kleurenzicht bij voldoende daglicht. Er zijn drie typen: voor blauw, groen en rood licht. | | Gele vlek (Macula lutea) | Een gele vlek in het centrum van het netvlies met de hoogste concentratie aan kegeltjes, wat zorgt voor het scherpste zicht. | | Blinde vlek (Papil) | Het punt op het netvlies waar de oogzenuw het oog verlaat. Hier bevinden zich geen fotoreceptoren, waardoor er geen beeld kan worden waargenomen. | | Accommodatie | Het proces waarbij de lens van het oog zijn vorm aanpast om objecten op verschillende afstanden scherp te stellen op het netvlies. | | Binoculair zien | Het vermogen om met beide ogen tegelijkertijd te zien. De hersenen combineren de beelden van beide ogen om diepte en afstand in te schatten. | | Brekingsafwijkingen | Afwijkingen van het oog waarbij lichtstralen niet correct worden gebroken op het netvlies, zoals bijziendheid, verziendheid, astigmatisme en ouderdomsverziendheid. | | Nachtblindheid | Verminderd zicht bij weinig licht, meestal veroorzaakt door een disfunctie van de staafjes in het netvlies. | | Kleurenblindheid (Daltonisme) | Een stoornis in het kleurenzicht, meestal genetisch bepaald, waarbij het onderscheiden van bepaalde kleuren (meestal rood en groen) moeilijk of onmogelijk is. Dit is gerelateerd aan de kegeltjes. | | Glaucoom | Een oogziekte die gepaard gaat met verhoogde intraoculaire druk, wat de oogzenuw kan beschadigen en leiden tot gezichtsveldverlies of blindheid. | | Cataract (Grijze staar) | Troebeling van de lens van het oog, die het zicht belemmert en vaak operatief kan worden vervangen door een kunstlens. | | Strabisme (Scheelzien) | Een aandoening waarbij de ogen niet parallel gericht zijn, wat kan leiden tot dubbelzien of onderdrukking van het beeld uit het verkeerd gerichte oog. | | Lui oog (Amblyopie) | Een aandoening waarbij het zicht in één oog, ondanks een normale brilcorrectie, slecht blijft, vaak als gevolg van strabisme tijdens de kinderjaren. | | Gezichtsvelddefecten | Het verlies van een deel van het normale gezichtsveld, veroorzaakt door schade aan het netvlies, de oogzenuw of visuele hersengebieden. | | Geluid | Trillingen of drukgolven die zich voortplanten door een medium (vast, vloeibaar of gas) en die door het gehoororgaan kunnen worden waargenomen. | | Frequentie (Hz) | Het aantal trillingen per seconde van een geluidsgolf. Dit bepaalt de toonhoogte die we waarnemen (hoge frequentie = hoge toon). | | Amplitude | De maximale uitwijking van de deeltjes in een trilling. Dit is gerelateerd aan de intensiteit of sterkte van het geluid (gemeten in decibel). | | Resonantie | Het verschijnsel waarbij de energieoverdracht tussen trillende voorwerpen maximaal is wanneer hun frequenties overeenkomen. | | Gehoorstoornissen | Problemen met het gehoor, onderverdeeld in geleidingsslechthorendheid (problemen in het uitwendige of middenoor) en perceptieslechthorendheid (problemen in het binnenoor of de gehoorzenuw). | | Tinnitus (Oorsuizen) | Het waarnemen van geluiden (zoals een "tuut" of ruis) die niet door de omgeving worden geproduceerd, vaak gerelateerd aan schade aan haarcellen of activiteit in het auditieve centrum. | | Geleidsverlies | Een gehoorstoornis waarbij geluidstrillingen onvoldoende kunnen worden doorgegeven aan het binnenoor door problemen in het uitwendige of middenoor. | | Perceptieverlies | Een gehoorstoornis veroorzaakt door schade aan de haarcellen in het slakkenhuis of de gehoorzenuw. | | Zwaartekracht | De aantrekkingskracht die de aarde uitoefent op objecten, waardoor ze naar beneden worden getrokken. | | Traagheid (Inertie) | De neiging van een object om zijn huidige toestand van beweging te behouden; het verzet zich tegen snelheidsveranderingen. |