International Law

# HOOFDSTUK 2. DE INSTELLINGEN VAN DE EUROPESE UNIE ### 2.1 De Europese Raad De Europese Raad wordt beschouwd als het hoogste orgaan binnen de EU. De instelling is opgericht door de lidstaten met het oog op het verwezenlijken van gemeenschappelijke doelstellingen [1](#page=1) [2](#page=2) [5](#page=5). #### 2.1.1 Samenstelling De Europese Raad bestaat uit: * De staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten [2](#page=2). * De voorzitter van de Europese Raad (Charles Michel) * Permanente functie die wordt verkozen * Voor een termijn van 2,5 jaar. * De taken van de voorzitter omvatten [2](#page=2): * Het voorzitterschap van de Europese Raad en het leiden van de werkzaamheden [2](#page=2). * Het bevorderen van samenhang en consensus binnen de Raad [2](#page=2). * Het verslag uitbrengen aan het Europees Parlement [2](#page=2). * De externe vertegenwoordiging van de Unie [2](#page=2). De voorzitter mag geen nationale functie bekleden [2](#page=2). * De voorzitter van de Europese Commissie (Ursula von der Leyen) * De Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid * Wanneer de Europese Raad vergadert over buitenlands- en veiligheidsbeleid (Josep Borell) * Lid van Europese Commissie #### 2.1.2 Taken De belangrijkste taken van de Europese Raad zijn: * Het vaststellen van de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU [2](#page=2) [5](#page=5). * Het besluiten over het sluiten, opstellen of wijzigen van verdragen [2](#page=2). * Het vaststellen van beleidslijnen. Besluiten worden hierover meestal op basis van unanimiteit genomen [2](#page=2). > **Tip:** De rechtsbasis voor de samenstelling en taken van de Europese Raad staat in artikel 15 VEU [2](#page=2). #### 2.1.3 Werking * De Europese Raad komt minstens vier keer per jaar bijeen in Brussel, wat ook wel bekend staat als de Europese top [2](#page=2). * Besluitvorming vindt plaats bij consensus [2](#page=2). > **Let op:** De Europese Raad, de Raad en de Raad van Europa zijn drie verschillende organen [5](#page=5). ### 2.2 De Europese Commissie De Europese Commissie vertegenwoordigt de belangen van de EU . #### 2.2.1 Ontstaan De Europese Commissie is ontstaan bij het fusieverdrag en heeft haar rechtsbasis voor samenstelling en taken in artikel 17 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) [3](#page=3). #### 2.2.2 Samenstelling De rechtsbasis voor de samenstelling en taken van de Commissie is artikel 17 VEU * Voorzitter (Ursula von der Leyen) * 1 commissaris per lidstaat. * Elke commissaris beheert een eigen Directoraat-Generaal (ministerie) * Gekozen op basis van competentie en Europese betrokkenheid * Opereren geacht onafhankelijk van hun eigen lidstaat * Benoemd voor een periode van vijf jaar en zijn niet verkozen #### 2.2.3 Benoeming Het benoemingsproces van de Europese Commissie omvat twee stappen: 1. **Kiezen van de voorzitter**: De verkiezingsuitslag van het Europees Parlement is leidend; de voorzitter is doorgaans afkomstig uit de grootste fractie. De Europese Raad draagt een kandidaat voor, waarna het Europees Parlement bij meerderheid van zijn leden stemt voor of tegen [3](#page=3). 2. **Benoemen van de commissarissen**: De lidstaten dragen kandidaten voor, in nauw overleg met de nieuw gekozen voorzitter. De Europese Raad moet deze voordracht goedkeuren met een gekwalificeerde meerderheid. Vervolgens keurt het Europees Parlement de voordracht goed met een meerderheid van stemmen, na de commissarissen individueel te hebben gehoord [3](#page=3). #### 2.2.4 Taken De Europese Commissie heeft drie hoofdtaken: * **Wetgevende taak:** De Commissie bezit het "recht van initiatief", wat betekent dat zij wetgevingsvoorstellen indient [3](#page=3). * **Controlerende taak:** * **Controle op lidstaten**: Zij ziet toe op de uitvoering van de verdragen en secundaire wetgeving. Indien een lidstaat zich niet aan de Europese bepalingen houdt, kan de Commissie een verdragschendingsprocedure inleiden bij het Hof van Justitie van de Europese Unie, zoals uiteengezet in artikel 258 VWEU [3](#page=3). * **Controle op bedrijven**: De Commissie controleert of bedrijven zich houden aan het Europees mededingingsrecht [3](#page=3). * **Uitvoerende taak:** De uitvoerende taken omvatten het opstellen van de begroting en het controleren van de naleving ervan. Daarnaast beheert de Commissie EU-programma's en vertegenwoordigt zij de EU in contacten met derde landen [4](#page=4). #### 2.2.5 Werking De werking van de Europese Commissie kenmerkt zich door: * **Onafhankelijkheid**: De Commissie opereert volledig onafhankelijk, met het belang van de EU voorop [4](#page=4). * **Vergaderingen**: Er zijn wekelijkse vergaderingen [4](#page=4). * **Besluitvorming**: Beslissingen worden genomen bij meerderheid [4](#page=4). * **Beslotenheid**: Vergaderingen zijn niet openbaar [4](#page=4). * **Verantwoording**: De Commissie legt verantwoording af aan het Europees Parlement [4](#page=4). * **Ambtstermijn**: De ambtstermijn bedraagt vijf jaar [4](#page=4). ### 2.3 De Raad van de Europese Unie De Raad van de Europese Unie, in de verdragen simpelweg 'de Raad' genoemd, vertegenwoordigt de lidstaten . #### 2.3.1 Samenstelling De Raad bestaat uit één vertegenwoordiger, een minister, uit elke lidstaat. Afhankelijk van het te bespreken onderwerp wordt een specifieke vakminister afgevaardigd. Er zijn tien verschillende raadsformaties, elk gericht op een specifiek beleidsterrein : 1. Algemene Zaken . 2. Buitenlandse Zaken . 3. Economische en Financiële Zaken . 4. Werkgelegenheid, Sociaal Beleid, Volksgezondheid en Consumentenzaken . 5. Justitie en Binnenlandse Zaken . 6. Concurrentievermogen . 7. Vervoer, Telecommunicatie en Energie . 8. Landbouw en Visserij . 9. Milieu . 10. Onderwijs, Jeugd, Cultuur en Sport . De rechtsbasis voor de taken en samenstelling van de Raad is vastgelegd in artikel 16 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) . #### 2.3.2 Voorzitterschap * Roulerend: Elke zes maanden wisselt het voorzitterschap * Raad Buitenlandse Zaken: Hoge Vertegenwoordiger neemt voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid het voorzitterschap op zich #### 2.3.3 Taken * Wetgevende taak: Wetsvoorstellen goedkeuren en amenderen. * De nationale minister die deelneemt aan de Raad, behartigt de belangen van zijn land bij de totstandkoming van nieuwe richtlijnen en verordeningen. * Soms een beleidsbepalende taak, indien de verdragen hier expliciet in voorzien > **Let op:** De Raad en de Europese Raad zijn twee verschillende organen . #### 2.3.4 Werking * De Raad vergadert in Brussel of Luxemburg. * Vergaderingen zijn openbaar indien het wetgevende activiteiten betreft. * Besluitvorming geschiedt met gekwalificeerde meerderheid . #### 2.3.5 Gekwalificeerde meerderheid Sinds 1 november 2014 geldt de volgende regeling voor gekwalificeerde meerderheid: * Minimaal 55% van de leden van de Raad (wat neerkomt op minimaal 15 van de 27 lidstaten) stemt vóór . * Deze lidstaten moeten samen minstens 65% van de totale EU-bevolking vertegenwoordigen . > **Let op:** De Raad van Europa is eveneens een ander orgaan dan de Raad van de Europese Unie .

| Term | Definition | |------|------------| | Europese Unie (EU) | Een politieke en economische unie van 27 lidstaten gelegen voornamelijk in Europa, die samenwerkt op diverse beleidsterreinen en gemeenschappelijke wetgeving hanteert. | | Verdragen | Officiële akkoorden tussen EU-lidstaten die de basis vormen voor de werking en bevoegdheden van de Europese Unie en haar instellingen. | | Europese Raad | Het hoogste orgaan binnen de EU, samengesteld uit staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, dat de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de Unie vaststelt. | | Europese Commissie | Het uitvoerend orgaan van de EU, verantwoordelijk voor het initiëren van wetgeving, het toezien op de naleving van EU-recht en het beheer van EU-programma's, en die de belangen van de EU vertegenwoordigt. | | Raad van de Europese Unie | Vertegenwoordigt de regeringen van de lidstaten en is samen met het Europees Parlement medewetgever; de samenstelling varieert afhankelijk van het specifieke beleidsterrein. | | Wetgevende macht | De macht die verantwoordelijk is voor het opstellen en aannemen van wetten; op EU-niveau wordt deze taak primair vervuld door de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie. | | Uitvoerende macht | De macht die verantwoordelijk is voor de implementatie en uitvoering van wetten en beleid; op EU-niveau is de Europese Commissie hiervoor primair verantwoordelijk. | | Rechterlijke macht | De macht die toeziet op de correcte interpretatie en toepassing van EU-recht; op EU-niveau wordt deze rol vervuld door het Hof van Justitie van de Europese Unie. | | Directoraat-Generaal (DG) | Een administratieve dienst binnen de Europese Commissie die verantwoordelijk is voor een specifiek beleidsterrein, vergelijkbaar met een ministerie in een nationale regering. | | Recht van initiatief | Het exclusieve recht van de Europese Commissie om wetgevingsvoorstellen in te dienen bij het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie. | | Verdragschendingsprocedure | Een procedure die de Europese Commissie kan starten tegen een lidstaat die inbreuk maakt op het EU-recht, die kan leiden tot een oordeel van het Hof van Justitie. | | Gekwalificeerde meerderheid | Een besluitvormingsprocedure binnen de Raad van de Europese Unie waarbij een voorstel wordt aangenomen als het steun krijgt van ten minste 55% van de lidstaten die samen ten minste 65% van de EU-bevolking vertegenwoordigen. | | Unanimiteit | Een besluitvormingsprocedure waarbij alle betrokken partijen, in dit geval alle lidstaten, instemming moeten verlenen om een besluit te kunnen nemen. |

# Sources and creation of human rights This section examines the origins and establishment of contemporary human rights, the nature of international human rights law, and the various instruments, both binding and non-binding, that define and protect these rights. ## 1. Sources and creation of human rights Human rights are understood as inherent rights possessed by all individuals, regardless of their nationality, place of residence, sex, national or ethnic origin, color, religion, language, or any other status. The development and codification of these rights involve complex processes within international and national legal frameworks. ### 1.1 The nature of international human rights law International human rights law is a branch of public international law that governs the relationship between states and seeks to limit absolute state sovereignty. It aims to provide individuals with rights and freedoms for protection against government actions. Unlike classical international law, which often relies on reciprocity, international human rights law has an objective character, establishing erga omnes obligations that apply to the entire international community. ### 1.2 Sources of international law and human rights The sources of international law, as outlined in Article 38 of the Statute of the International Court of Justice, provide a framework for understanding the creation of human rights. These sources include: #### 1.2.1 International treaties Treaties are written agreements between states governed by international law, serving as primary sources of international law. They are binding upon states that ratify them and are often developed through multilateral processes within international organizations. Treaties can be universal, adopted by bodies like the UN General Assembly, or regional, like those established by the African Union or the Council of Europe. Protocols can be added to existing treaties to elaborate on or expand their scope. > **Tip:** Treaties can also be referred to as conventions, covenants, or statutes. > **Example:** The International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR) and the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR) are universal treaties. The European Convention on Human Rights (ECHR) is a regional treaty. #### 1.2.2 Customary international law Customary international law is derived from the consistent practice of states (usus) coupled with a belief that this practice is legally obligatory (opinio iuris). It is a primary source of international law and binds all states unless a state has persistently objected to the practice from its inception (persistent objector). > **Example:** The prohibition of torture and the principle of equality are widely recognized as norms of customary international law. #### 1.2.3 General principles of law General principles of law are fundamental legal principles that underpin legal systems globally. They serve to guide legal interpretation, fill gaps in primary law, and limit the discretion of decision-making bodies. These are considered subsidiary sources of international law. > **Example:** Principles such as proportionality, good faith, and equity are general principles of law. #### 1.2.4 Judicial decisions and scholarly writings (subsidiary sources) While not formal primary sources, judicial decisions from international and national courts and the writings of legal scholars (doctrine) contribute indirectly to the development and interpretation of international law, including human rights. #### 1.2.5 Peremptory norms (jus cogens) Jus cogens, or peremptory norms, are fundamental principles of international law that cannot be derogated from by any state, regardless of persistent objection. These are considered the highest form of international law. > **Example:** The prohibition of genocide, slavery, torture, and racial discrimination are considered jus cogens norms. #### 1.2.6 Unilateral acts of states Unilateral acts, such as declarations, recognitions, or protests, can create legal consequences for a state and influence international legal relations. #### 1.2.7 Decisions of international organizations Decisions of international organizations can be binding, though this is exceptional. More commonly, resolutions, declarations, recommendations, and guidelines adopted by these organizations constitute "soft law." ##### 1.2.7.1 Hard law vs. Soft law * **Hard law:** Refers to legally binding instruments such as treaties and customary international law. * **Soft law:** Encompasses non-binding instruments like declarations, recommendations, and resolutions. While not legally binding, soft law plays a significant role in shaping state practice, developing international norms, and influencing the interpretation of hard law. > **Example:** UN Guiding Principles on Business and Human Rights are an example of soft law that clarifies the responsibilities of states and businesses in protecting human rights. UN General Assembly resolutions are typically considered soft law. ### 1.3 The process of establishing human rights treaties The creation of human rights treaties is a complex, often lengthy process involving various actors and stages: 1. **Initiation and drafting:** Proposals for new human rights norms or treaties can emerge from states, international organizations, or civil society. Specialized bodies within the UN, such as the Human Rights Council, or expert groups may be involved in drafting the initial text. 2. **Negotiation and adoption:** Draft texts are then negotiated by states, often within intergovernmental conferences or committees. This stage can take many years as states work towards consensus. 3. **Signature and ratification:** Once adopted, a treaty is open for states to sign, which signifies an intent to be bound, and then to ratify, which is the formal act of consent to be legally bound by the treaty. This process can be protracted and involves domestic legislative approval. 4. **Entry into force:** A treaty typically enters into force after a specified number of states have ratified it. > **Tip:** The drafting of the Convention on the Rights of the Child, for instance, took ten years. ### 1.4 Key human rights instruments and systems A vast array of international and regional instruments protect human rights. #### 1.4.1 Universal human rights instruments These include the core UN human rights treaties, such as: * The International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR) * The International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR) * The International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination (ICERD) * The Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women (CEDAW) * The Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CAT) * The Convention on the Rights of the Child (CRC) * The International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families (ICRMW) * The Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD) * The International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance (ICPPED) In addition to these, other significant universal treaties exist, such as the Geneva Conventions (international humanitarian law, which has strong human rights dimensions) and the Statute of Rome establishing the International Criminal Court. #### 1.4.2 Regional human rights systems * **European system:** The Council of Europe has established numerous human rights treaties, most notably the European Convention on Human Rights (ECHR) and the European Social Charter. * **African system:** The African Union has developed the African Charter on Human and Peoples' Rights and specific protocols, such as the Protocol to the African Charter on Human and Peoples' Rights on the Rights of Women in Africa. * **Inter-American system:** The Organization of American States has adopted the American Convention on Human Rights, which is known for its broad scope, including significant attention to economic, social, and cultural rights. ### 1.5 Interpretation of human rights treaties The interpretation of human rights treaties is governed by general principles of treaty interpretation found in the Vienna Convention on the Law of Treaties. Key techniques include: * **Ordinary meaning in context:** Grammatical and contextual analysis of the treaty text. * **Object and purpose:** Teleological interpretation, considering the treaty's overarching goals. For example, the ECHR is viewed as an instrument to protect individuals and uphold democratic values. * **Preparatory work (travaux préparatoires):** Historical context and negotiations surrounding the treaty's creation, though this is often a subsidiary tool. * **Effectiveness principle:** Ensuring that rights are interpreted and applied in a practical and effective manner to protect individuals. This can lead to both expansive and restrictive interpretations. * **Pro homine principle:** Prioritizing interpretations that offer the greatest protection to human dignity. * **Dynamic or evolutionary interpretation:** Adapting treaty provisions to evolving societal understandings and contemporary challenges. * **Autonomous interpretation:** Allowing international courts to give their own meaning to treaty terms, independent of national interpretations, to ensure uniformity and effectiveness. > **Example:** The European Court of Human Rights has interpreted the concept of "family" in Article 8 of the ECHR in a dynamic and autonomous way to include various family structures beyond the traditional nuclear family. ### 1.6 Limitations and derogations from human rights While many human rights are fundamental, certain limitations and temporary suspensions are permissible under specific conditions. #### 1.6.1 Restrictions on relative rights Some rights, termed "relative rights," can be subject to limitations if prescribed by law, serve a legitimate aim, and are necessary in a democratic society. This involves a three-part test: 1. **Lawfulness:** The limitation must have a basis in national law, which must be accessible, clear, and foreseeable. 2. **Legitimate aim:** The limitation must pursue a higher legal interest, such as national security, public order, or the protection of the rights of others. 3. **Necessity in a democratic society:** The measure must be proportionate, meaning it is strictly required by the circumstances and there is no less restrictive alternative. This often involves balancing the interests of the state with the rights of the individual. > **Tip:** The margin of appreciation is a concept developed by courts, particularly the European Court of Human Rights, allowing states some discretion in determining what is necessary in their specific context, especially on sensitive social and economic issues. #### 1.6.2 Derogations from rights In exceptional circumstances, such as war or public emergency, states may temporarily suspend certain rights. This is known as derogation. * **Conditions for derogation:** Derogations must be strictly required by the exigencies of the situation, be proportionate, and temporary. States must notify the relevant international body of any such derogations. * **Non-derogable rights:** Certain rights, such as the prohibition of torture, slavery, and arbitrary deprivation of life, cannot be derogated from under any circumstances. > **Example:** Article 15 of the ECHR allows for derogations in times of war or public emergency threatening the life of the nation, but not from core rights like the prohibition of torture. ### 1.7 Reservations to human rights treaties States may make reservations to a treaty, excluding the application of certain provisions. However, reservations are only permissible if they are not incompatible with the object and purpose of the treaty. > **Example:** A state might make a reservation to a provision on the right to appeal in criminal cases if its domestic law mandates that certain high-ranking officials are tried in a court of first and last instance. ### 1.8 Withdrawal from treaties States can withdraw from treaties, but this is not always permissible. Some treaties, like the ICCPR, do not contain provisions for withdrawal, meaning a state would generally need the consent of all other parties to terminate its obligations. Withdrawal does not have retroactive effect and states remain responsible for violations committed prior to withdrawal. ### 1.9 The indivisibility and interdependence of human rights Human rights are considered indivisible, interdependent, and interconnected. There is no hierarchy among them; all rights are equally important. This means that civil and political rights are as crucial as economic, social, and cultural rights, and advancements in one area can positively impact others. ### 1.10 Rights-holders and duty-bearers * **Rights-holders:** Individuals within the jurisdiction of a state are the primary holders of human rights. This includes non-citizens, though their rights may differ from citizens in certain aspects, such as political participation or the right to enter a country. * **Duty-bearers:** States are the primary duty-bearers responsible for respecting, protecting, and fulfilling human rights. In some contexts, non-state actors, particularly corporations, are increasingly recognized as having responsibilities to respect human rights, especially in relation to due diligence obligations. ### 1.11 State obligations States have a three-tiered system of obligations concerning human rights: * **Obligation to respect:** The duty to refrain from interfering with or violating human rights. This is a negative obligation. * **Obligation to protect:** The duty to take measures to prevent and protect individuals from human rights violations by third parties, including other individuals or corporations. This includes preventing incitement to violations and providing redress. * **Obligation to fulfill:** The duty to take positive steps to facilitate the full enjoyment of human rights. This involves promoting human rights through policy and providing necessary services. > **Example:** The right to vote involves the state's obligation to respect (not prevent voting), protect (from intimidation at polling stations), and fulfill (by facilitating access for people with disabilities). ### 1.12 Extraterritorial application of human rights While human rights treaties primarily apply within a state's territorial jurisdiction, there are instances where they can apply extraterritorially. This often occurs when a state exercises effective control over a territory or individuals outside its borders. > **Example:** The European Court of Human Rights has found that the ECHR can apply when Turkey exercises effective control over Northern Cyprus or when Italian naval forces intercept refugee boats and bring them back to Libya. ### 1.13 Implementation and monitoring of human rights Human rights are implemented through various mechanisms: * **Promotion:** Proactive measures, awareness campaigns, and institution building. * **Protection:** Reactive measures addressing violations through national and international complaint procedures, as well as political oversight by international bodies. * **National implementation:** Incorporating international human rights norms into domestic law and establishing national human rights institutions. * **International monitoring:** Treaty bodies established under human rights treaties review state reports and hear individual complaints. Regional courts, like the European Court of Human Rights, also play a crucial role in adjudicating alleged violations. --- # Interpretation and implementation of human rights treaties This section outlines the principles and mechanisms governing the interpretation and practical implementation of human rights treaties. ### 2.1 Interpretation of human rights treaties The interpretation of human rights treaties is governed by both classical international law rules and specific techniques developed to ensure effective protection of human dignity. #### 2.1.1 General rules of treaty interpretation The Vienna Convention on the Law of Treaties (VCLT) provides the foundational rules for treaty interpretation. * **Article 31 VCLT: Interpretation in good faith in accordance with the ordinary meaning to be given to the terms of the treaty in their context and in the light of its object and purpose.** * **Ordinary meaning:** This refers to the grammatical and textual understanding of treaty provisions. * **Context:** This includes the preamble, annexes, and any agreements or instruments related to the treaty. * **Object and purpose:** This is a crucial teleological approach, focusing on the overarching goals and values the treaty aims to achieve. For human rights treaties, this often means interpreting them as instruments to protect individuals and uphold democratic values. * **Article 32 VCLT: Supplementary means of interpretation.** * Recourse to supplementary means, such as preparatory work (travaux préparatoires) and the circumstances of the treaty's conclusion, is permissible to confirm the meaning derived from Article 31 or to determine the meaning when it is ambiguous or leads to a result that is manifestly absurd or unreasonable. However, preparatory work is often less influential today due to the dynamic evolution of human rights concepts. #### 2.1.2 Specific interpretation techniques for human rights treaties Beyond the general VCLT rules, specific techniques are employed to ensure the effective realization of human rights: * **Effectiveness principle:** This principle mandates that rights must be interpreted and applied in a practical and effective manner, ensuring genuine protection for individuals. * This can lead to both expansive (extinctive) and restrictive interpretations to achieve the intended protection. * **Example:** The right to a fair trial (Article 6 ECHR) implies a right to access an independent and impartial court, and also the right to have court decisions executed. Similarly, the prohibition of torture implies a non-refoulement obligation, preventing individuals from being returned to a country where they risk torture. * **Pro homine principle (or pro persona principle):** This principle requires choosing the interpretation of rights and freedoms that offers the best possible protection for human dignity. It prioritizes the most favorable interpretation for the individual. * **Dynamic or evolutionary interpretation:** Human rights treaties are interpreted in line with the evolving standards and values of contemporary society. This approach acknowledges that societal understanding of rights and freedoms changes over time. * **Example:** Cases involving interrogation techniques that were once considered acceptable might later be deemed torture or inhuman treatment due to evolving societal norms and judicial review. * **Autonomous interpretation:** This involves treating terms within a human rights treaty as having an autonomous meaning within the treaty's framework, rather than being solely defined by national legal systems. * **Example:** The European Court of Human Rights (ECtHR) has developed its own understanding of terms like "family" (Article 8 ECHR), which may differ from national interpretations, to ensure harmonization of fundamental rights enforcement across member states. The meaning of "home" has also been interpreted broadly to include structures like dwellings on a landfill site. ### 2.2 Implementation of human rights treaties The implementation of human rights treaties involves both proactive promotion and reactive protection mechanisms. #### 2.2.1 Promotion of human rights Promotion is a preventive and proactive measure aimed at fostering future compliance with human rights standards. It involves: * **Sensitization and awareness-raising:** Educating the public and state officials about human rights. * **Standard-setting and interpretation:** Developing and clarifying human rights norms. * **Institutional building:** Adapting police and judicial systems and creating human rights institutions. #### 2.2.2 Protection against violations Protection involves responding to past human rights violations through national and international mechanisms. Key aspects include: * **Monitoring compliance:** This occurs through reporting procedures and complaint mechanisms. * **Political oversight:** Actions, often in the form of resolutions, taken by political institutions. * **Humanitarian action:** Undertaking interventions as a consequence of human rights violations. * **Enforcement:** The use of coercive measures where necessary. #### 2.2.3 Accountability for human rights violations * **State responsibility:** The primary focus is on holding states accountable for violations of human rights treaties. * **Non-state actors:** While states are the main duty-bearers, the principles of business and human rights are increasingly emphasized. * **UN Guiding Principles on Business and Human Rights (2011):** These principles outline the state's duty to protect against human rights abuses by third parties, including businesses, and the corporate responsibility to respect human rights. * **EU Directive on Corporate Due Diligence (2023):** This directive aims to require companies to conduct human rights due diligence. * **Individual criminal responsibility:** International criminal law mechanisms, such as the International Criminal Court (ICC), can prosecute individuals for grave international crimes, which often involve human rights violations. * **Example:** A French cement company and its executives were charged with complicity in crimes against humanity in Syria, demonstrating the potential for holding corporations and their leaders accountable. #### 2.2.4 Obligations arising from human rights States have a spectrum of obligations, categorized by Henry Shue: * **Obligation to respect (negative obligation):** States must refrain from infringing upon the rights of individuals. This involves not engaging in acts that violate human rights through legislative or executive actions. * **Example:** States must not torture individuals. * **Obligation to protect (positive obligation):** States must protect individuals from human rights violations by third parties. This encompasses preventing violations, preventing incitement to violations, and providing redress. * **Example:** The government must protect citizens from other individuals who might harm them, and it must also protect them from incitement to violence. The state has a duty to provide access to remedies for victims. * **Example:** The Inter-American Court of Human Rights ruled that even if an act is not directly attributable to the state, the state can be held internationally responsible if it failed to exercise due diligence to prevent the violation (Velasquez Rodriguez case). * **Obligation to fulfill (positive obligation):** States must take steps to facilitate the enjoyment of human rights, particularly economic, social, and cultural rights. This involves positive actions to promote and realize rights. * **Example:** For the right to vote, the state must not prevent citizens from voting (respect), protect them from extremists blocking access to polling stations (protect), and make accommodations for those with disabilities to vote (fulfill). #### 2.2.5 Extraterritorial application of human rights treaties While human rights treaties primarily apply within a state's territory, their application can extend beyond its borders under certain circumstances. This is often linked to the concept of "jurisdiction." * **Territorial jurisdiction:** The standard application of rights within a state's territory and territorial waters. * **Extraterritorial jurisdiction:** This can arise when a state exercises effective control over a foreign territory or exercises control over an individual outside its territory. * **Spatial model:** Effective control over a foreign territory. * **Personal model:** Control over an individual. * **Example:** The ECtHR found that the European Convention on Human Rights (ECHR) applied when Turkey exercised effective control over Northern Cyprus. * **Example:** The ECtHR ruled that the ECHR applied to an individual transferred by Turkish authorities from Nairobi airport to Turkey, as they came under Turkey's effective control at that moment. * **Example:** The ECtHR found Italy liable for extraterritorial violations of human rights when its navy intercepted boats of refugees and immediately returned them to Libya, as Italy exercised de facto and de jure jurisdiction from the moment individuals were brought aboard. The principle of non-refoulement requires access to an Italian judge to determine the legality of deportation. * **Example:** The UN Human Rights Committee has also addressed extraterritorial jurisdiction, for instance, in cases concerning climate change inaction by states and its impact on children's rights globally. The Committee has indicated that states may be responsible if their actions or omissions at a national level have foreseeable consequences for individuals outside their territory. #### 2.2.6 Reservations and derogations * **Reservations:** States may make reservations to a treaty, excluding the application of certain provisions to themselves. However, reservations are only permissible if they are not incompatible with the object and purpose of the human rights treaty. * **Example:** A reservation to a right to appeal in criminal cases, if it conflicts with the core purpose of ensuring a fair trial, would likely be impermissible. A reservation stating a state is not bound by treaty provisions that contradict Islamic law is an example of a reservation that can be problematic if too general. * **Derogations (temporary suspension of rights):** In exceptional circumstances, such as war or a public emergency, states may temporarily suspend certain rights. * **Conditions:** 1. **Lawful basis:** The derogation must be provided for by law. 2. **Legitimate aim:** It must be for a legitimate purpose, such as the welfare of the nation. 3. **Necessity in a democratic society:** The measures must be strictly required by the exigencies of the situation, proportionate, and not go beyond what is necessary to address the emergency. * **Non-derogable rights:** Certain fundamental rights, such as the prohibition of torture, slavery, and the principle of legality (no punishment without law), cannot be suspended under any circumstances. * **Example:** Article 15 of the ECHR outlines the conditions for derogation. The UN International Covenant on Civil and Political Rights (Article 4) and the American Convention on Human Rights (Article 27) also contain derogation clauses. The African Charter on Human and Peoples' Rights does not contain a derogation clause. #### 2.2.7 Limits on human rights * **Absolute rights:** These rights cannot be limited or derogated from. They set a minimum standard of protection. * **Example:** Article 3 ECHR (prohibition of torture). * **Relative rights:** These rights can be subject to limitations, provided certain conditions are met (as outlined in the three-part test for lawful limitations). #### 2.2.8 Interpretation and application of limitations (Three-part test) The ECtHR uses a three-part test to assess the lawfulness of limitations on relative rights: 1. **Prescribed by law:** The limitation must have a basis in national law, which must be accessible, clear, and foreseeable. 2. **Legitimate aim:** The limitation must pursue a legitimate objective, such as national security, public safety, or the protection of the rights and freedoms of others. 3. **Necessary in a democratic society:** This is the most rigorous part of the test, requiring the measure to be proportionate. This involves: * **Pressing social need:** The measure must address an urgent social need. * **Relevance:** The measure must be relevant to the legitimate aim. * **Proportionality:** There must be a reasonable relationship between the severity of the interference with the right and the importance of the legitimate aim. * **No less restrictive means:** The state must demonstrate that no alternative, less restrictive measures could achieve the same objective. * **Appreciation margin (margin of appreciation):** The ECtHR often grants states a margin of appreciation, particularly in complex policy areas or sensitive social issues, allowing them more leeway in deciding what is "necessary." This reflects the principle of subsidiarity, where national authorities are considered to be closer to the realities of the situation. However, this margin is not absolute and is subject to judicial scrutiny. #### 2.2.9 Termination of treaty obligations * **Denunciation/withdrawal:** States may withdraw from a human rights treaty, but this is not always possible and is subject to treaty-specific provisions and general international law. * Article 56 of the VCLT generally requires treaties to be non-terminable unless they provide for denunciation or it can be established that the parties intended to admit the possibility of denunciation. * **Example:** Hungary's withdrawal from the Statute of Rome, Burundi's withdrawal from the ICC, and Turkey's denunciation of the Istanbul Convention illustrate instances of states terminating their treaty obligations. * Withdrawal does not absolve a state of responsibility for past violations. #### 2.2.10 Interconnectedness of human rights Human rights are considered indivisible, interdependent, and interrelated. There are no watertight compartments between different categories of rights, and all human rights are of equal importance. #### 2.2.11 Rights holders and duty bearers * **Rights holders:** Typically individuals within the jurisdiction of a state. While not all rights are guaranteed to non-citizens to the same extent (e.g., voting rights), fundamental protections apply to all individuals, especially regarding physical integrity and life. * **Duty bearers:** Primarily states. However, regional organizations can also be signatories to human rights treaties. #### 2.2.12 Mechanisms for monitoring and enforcement * **International human rights courts:** Hear cases brought by individuals or states (e.g., ECtHR, Inter-American Court of Human Rights). * **International criminal tribunals/courts:** Prosecute individuals for international crimes (e.g., ICC, ad hoc tribunals). * **State responsibility vs. individual criminal responsibility:** International human rights law primarily focuses on state responsibility, while international criminal law targets individual perpetrators. --- # Accountability and obligations under human rights law This section explores who can be held accountable for human rights violations and details the comprehensive obligations states bear towards their citizens. ### 3.1 Accountability for human rights violations Accountability for human rights violations primarily lies with states. However, the scope of accountability is expanding to include non-state actors, particularly corporations. #### 3.1.1 State accountability States are the principal duty-bearers under international human rights law. They are directly responsible for ensuring that human rights are respected within their territories and by their agents. #### 3.1.2 Non-state actor accountability While states bear the primary legal obligations, non-state actors, especially corporations, are increasingly recognized as having responsibilities concerning human rights. * **Corporate responsibility:** International principles and guidelines, such as the UN Guiding Principles on Business and Human Rights, emphasize the responsibility of companies to respect human rights. This includes conducting due diligence to identify, prevent, and mitigate adverse human rights impacts. * **Legal avenues:** While holding corporations directly accountable under international human rights law can be challenging, national legal systems are developing mechanisms for civil claims against businesses for human rights abuses. An example includes legal action against a cement company for complicity in crimes against humanity. * **Individual criminal responsibility:** International criminal law, through bodies like the International Criminal Court, holds individuals accountable for the most serious international crimes, which often involve widespread human rights violations. > **Tip:** While states are the primary focus of international human rights law, understanding the evolving role and responsibilities of non-state actors, especially corporations, is crucial for a comprehensive grasp of accountability. ### 3.2 State obligations under human rights law States have a three-tiered system of obligations under human rights law, encompassing the duties to respect, protect, and fulfill. These obligations are rooted in international human rights treaties and customary international law. #### 3.2.1 The obligation to respect This is a negative obligation, meaning states must refrain from interfering with or violating human rights themselves. * **Definition:** States must not take actions that would deprive individuals of their rights. * **Examples:** * A state must not engage in torture or inhuman treatment. * A state must not arbitrarily detain individuals. * A state must not deny individuals their right to freedom of expression. #### 3.2.2 The obligation to protect This is a positive obligation requiring states to take measures to prevent human rights violations by third parties, including other individuals, groups, or corporations. * **Preventing violations by third parties:** States must enact laws and policies to prevent individuals or entities from violating the human rights of others. This includes addressing incitement to hatred or violence. * **Ensuring access to remedies:** States must provide effective remedies and redress for victims of human rights violations. This includes access to justice and a fair trial. * **The "ought to have known" principle:** If a state fails to prevent a violation that it reasonably should have foreseen, it can be held responsible. This was highlighted in the *Velasquez Rodriguez* case, where the Inter-American Court of Human Rights ruled that a state could be internationally responsible if it failed to exercise due diligence to prevent a human rights violation, even if the initial act was not directly attributable to the state. * **Addressing horizontal relationships:** This obligation extends to protecting individuals from violations occurring in relationships between private actors. #### 3.2.3 The obligation to fulfill This is a positive obligation requiring states to take proactive steps to ensure that individuals can fully enjoy their human rights. * **Promoting human rights:** States must actively promote human rights through policies, education, and awareness campaigns. * **Facilitating enjoyment:** States must take measures to enable individuals to realize their rights, especially economic, social, and cultural rights, which often require progressive realization. * **Examples:** * **Political rights:** A state must not only refrain from preventing someone from voting (respect) but also ensure access to polling stations for people with disabilities and adapt polling locations to accommodate them (fulfill). * **Economic, social, and cultural rights:** States must take steps to ensure access to education, healthcare, and adequate housing. > **Tip:** The three obligations—respect, protect, and fulfill—are interconnected and often overlap. A violation of one can easily lead to a violation of another. Understanding these distinct but complementary duties is key to grasping the full scope of state responsibility. ### 3.3 Extraterritorial application of human rights While human rights obligations are primarily territorial, they can extend beyond a state's borders under specific circumstances. #### 3.3.1 Jurisdictional reach A state's human rights obligations apply to all individuals within its jurisdiction. Jurisdiction can be established not only by territorial control but also by effective control over a foreign territory or individuals. * **Territorial jurisdiction:** This is the most common form, applying to everyone within a state's physical borders, including its territorial waters. * **Personal jurisdiction:** This arises when a state exercises effective control over an individual, regardless of their location. For instance, if a state detains and transfers an individual to its territory, it exercises jurisdiction over that person. * **Spatial jurisdiction:** This occurs when a state exercises effective control over a foreign territory. Examples include military occupation or the de facto administration of a territory. * **Examples:** * The European Court of Human Rights (ECtHR) has found that human rights obligations can apply to actions taken by a state outside its territory, such as in cases involving Turkey's control over Northern Cyprus or Italy's interception of migrant boats. * In cases involving migrant pushbacks, a state's jurisdiction can be triggered from the moment it takes individuals aboard its vessels, obligating it to adhere to principles like *non-refoulement* and grant access to judicial review. #### 3.3.2 Extraterritorial obligations and specific rights The extraterritorial application of human rights is a complex and evolving area of law. * **Climate change litigation:** Claims that states have violated children's rights by failing to take adequate climate action have been brought before human rights bodies, arguing for the protection of children in the Global South. These cases often rely on the concept of a causal link between national actions and global consequences. * **UN Human Rights Committee:** This body has considered the exercise of jurisdiction in extraterritorial contexts, stating that a state may be responsible for actions or omissions that have foreseeable negative consequences for individuals outside its territory, particularly when such actions are causally linked to national conduct. ### 3.4 Limitations and derogations from human rights While human rights are fundamental, certain limitations and temporary suspensions (derogations) are permissible under strict conditions. #### 3.4.1 Limitations on rights Some rights are inherently limited, while others can be restricted under specific circumstances. * **Absolute rights:** These rights cannot be limited under any circumstances. Examples include the prohibition of torture and inhuman or degrading treatment (e.g., Article 3 of the European Convention on Human Rights - ECHR). * **Relative rights:** These rights can be subject to limitations if certain conditions are met. * **General limitations clause (ECHR):** For a limitation to be permissible, it must satisfy a three-tiered test: 1. **Prescribed by law:** The limitation must have a legal basis, be accessible, clear, and foreseeable. This includes judicial interpretations of laws. 2. **Legitimate aim:** The limitation must pursue a legitimate objective, such as national security, public order, or the protection of the rights of others. 3. **Necessary in a democratic society:** The measure must be proportionate, meaning it is genuinely required by an urgent need and is not more restrictive than necessary to achieve the legitimate aim. There should be a reasonable balance between the public interest and the protection of fundamental rights. * **Margin of appreciation:** The ECtHR often grants states a "margin of appreciation," allowing them some discretion in determining what is necessary in a democratic society, particularly in sensitive policy areas. This principle reflects the subsidiarity principle, where national authorities are presumed to be closer to the issues at hand. * **Pro homine principle:** This principle dictates that when interpreting rights and freedoms, the interpretation most protective of human dignity should be chosen. * **Dynamic interpretation:** Rights are interpreted in light of contemporary societal developments and evolving understandings of human values. #### 3.4.2 Derogations from rights Derogations involve the temporary suspension of certain rights during public emergencies. * **Conditions for derogation:** 1. **Exceptional circumstances:** These must be actual or imminent threats to the life of the nation, such as war, epidemic, or natural disaster. Ordinary political manifestations or strikes are generally not sufficient grounds. 2. **Proportionality:** Measures taken must be strictly required by the exigencies of the situation and proportionate to the crisis. 3. **Notification:** The state must notify other parties to the treaty of the derogation. * **Non-derogable rights:** Certain fundamental rights, such as the prohibition of torture, the right to life, and the right to a fair trial, cannot be suspended under any circumstances. * **Treaty provisions:** Different treaties have varying provisions regarding derogations. For example, Article 15 of the ECHR permits derogations, while the African Charter on Human and Peoples' Rights does not contain a derogation clause. #### 3.4.3 Reservations States may enter reservations to human rights treaties, meaning they declare themselves not bound by specific provisions. * **Limitations on reservations:** Reservations are only permissible if they do not contradict the object and purpose of the treaty. General reservations that are overly broad are prohibited. * **Example:** A reservation stating that a state is not bound by a convention provision if it conflicts with its national law or religious principles might be deemed impermissible if it undermines the core purpose of the treaty. #### 3.4.4 Denunciation (Withdrawal) States may withdraw from human rights treaties under specific conditions. * **Treaty provisions:** Not all treaties allow for denunciation. The Vienna Convention on the Law of Treaties provides general principles. * **Consequences:** Denunciation does not have retroactive effect; states remain accountable for violations that occurred prior to their withdrawal. * **Examples:** States have withdrawn from various human rights treaties for reasons ranging from upholding traditional values to maintaining capital punishment. ### 3.5 Nature of human rights Human rights are characterized by several key principles: * **Indivisible, interdependent, and interconnected:** There are no strict hierarchies between different categories of human rights; all are equally important. * **Right holders:** In principle, individuals within a state's jurisdiction are the holders of human rights, regardless of their citizenship. However, certain rights, like the right to political participation (e.g., voting), may be restricted to citizens. * **Obligation bearers:** States are the primary bearers of obligations under human rights law. Regional organizations can also have treaty obligations. ### 3.6 Mechanisms for accountability Different mechanisms exist for holding actors accountable for human rights violations. * **International human rights courts:** These bodies, such as the ECtHR, can hold states accountable for violations of treaty obligations. Individuals can often bring cases directly. * **International criminal tribunals:** These tribunals, like the International Criminal Court, focus on holding individuals accountable for international crimes. * **National courts:** National legal systems are crucial for enforcing human rights and holding both states and, increasingly, non-state actors accountable through civil and criminal proceedings. --- # Limitations and derogations of human rights This section details how human rights can be subject to limitations and temporary suspensions, distinguishing between absolute and relative rights, and explaining the conditions for permissible restrictions and derogations under international human rights law. ### 4.1 Limits on human rights Human rights can be subject to limitations and derogations under specific circumstances. Not all rights are treated equally in this regard. #### 4.1.1 Absolute vs. relative rights * **Absolute rights:** These rights cannot be limited or derogated from under any circumstances. They represent a minimum core of human dignity that must always be protected. An example is the prohibition of torture. Even in times of public emergency, these rights must remain inviolate. * **Relative rights:** These rights can be subjected to limitations or restrictions if certain conditions are met. These conditions typically involve balancing the individual's right with the needs of society or the state. Examples include the right to privacy or freedom of expression. #### 4.1.2 The three-part test for permissible restrictions (ECHR) For rights that are not absolute, limitations must adhere to a strict three-part test, often referred to as the "three-part test" or "general limitations clause," particularly within the framework of the European Convention on Human Rights (ECHR). A restriction is permissible only if it satisfies all three conditions: 1. **Prescribed by law:** Any interference with a right must have a basis in national law. This law must be accessible, clear, and foreseeable, meaning individuals can understand its scope and consequences. This includes not only formal legislation but also judicial interpretations of the law. > **Tip:** The law must be accessible and predictable, allowing individuals to understand its implications and regulate their conduct accordingly. 2. **Legitimate aim:** The restriction must pursue a legitimate aim recognized by the relevant human rights instrument. Common legitimate aims include national security, public safety, prevention of disorder or crime, protection of health or morals, and the protection of the rights and freedoms of others. > **Example:** Article 10 of the ECHR (freedom of expression) can be restricted for reasons such as national security or public order. 3. **Necessary in a democratic society:** This is the most rigorous part of the test. The measure must be genuinely necessary to achieve the legitimate aim. This involves: * **Urgent need:** There must be a pressing social need for the restriction. * **Pertinence:** The restriction must be relevant to the legitimate aim. * **Proportionality:** The restriction must be proportionate to the legitimate aim pursued. This means there should be a reasonable balance between the severity of the restriction on the individual's right and the importance of the aim being served. * **Least restrictive means:** If there is an alternative measure that is less restrictive of the right but still achieves the legitimate aim, then the more restrictive measure is not considered necessary. > **Tip:** The principle of proportionality requires a careful weighing of the competing interests involved. #### 4.1.3 Margin of appreciation The European Court of Human Rights (ECtHR) often applies a "margin of appreciation." This concept acknowledges that national authorities are usually in a better position to assess the necessity of restrictions within their specific social, economic, and cultural contexts, particularly concerning complex policy choices or sensitive issues. The margin of appreciation is not unlimited and is subject to the Court's supervision. It allows for a degree of flexibility in the application of Convention rights, consistent with the principle of subsidiarity, but the Court will still ensure that the measures taken are not arbitrary or disproportionate. ### 4.2 Derogations from human rights Derogations refer to the temporary suspension of certain rights in times of public emergency. This is a more extreme measure than a simple limitation. #### 4.2.1 Conditions for derogation For a derogation to be permissible, several strict conditions must be met: 1. **Public emergency:** There must exist a "public emergency threatening the life of the nation." This is a high threshold, typically involving extraordinary circumstances such as war, invasion, serious public disorder, or natural disasters that genuinely jeopardize the existence or fundamental well-being of the nation. Ordinary crises or political instability are generally not sufficient. 2. **Notification:** The state intending to derogate from its obligations must officially notify the other contracting parties and the relevant international body (e.g., the Secretary-General of the Council of Europe for the ECHR) of the measures taken and the reasons for them. 3. **Strictly required by the exigencies of the situation:** The measures taken must be strictly necessary to address the emergency. This implies that normal legal provisions are insufficient, and the derogating measures must be directly related to the crisis. 4. **Proportionality:** The derogating measures must be proportionate to the situation. The extent of the derogation should not exceed what is absolutely necessary. 5. **Non-discrimination:** The measures must be applied without discrimination on any ground such as sex, race, religion, or political opinion. 6. **Non-derogable rights:** Certain core rights cannot be derogated from, regardless of the circumstances. These are typically absolute rights, such as the prohibition of torture, inhuman or degrading treatment or punishment, the right to life (though certain limitations may apply in specific circumstances like lawful warfare), and the prohibition of slavery and servitude. The right to a fair trial and certain fundamental legal guarantees may also be non-derogable in some contexts or have non-derogable elements. #### 4.2.2 Derogation clauses in international instruments * **European Convention on Human Rights (ECHR), Article 15:** This article outlines the conditions for derogations in times of war or other public emergency threatening the life of the nation. It explicitly states that certain articles, including those prohibiting torture (Article 3), slavery and forced labor (Article 4), and the principle of legality in criminal matters (Article 7), cannot be derogated from. * **International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR), Article 4:** Similar to the ECHR, Article 4 of the ICCPR allows states to derogate from some rights during public emergencies threatening the life of the nation. However, it also lists non-derogable rights, including the right to life, prohibition of torture, prohibition of slavery, prohibition of imprisonment for debt, prohibition of retroactive criminal law, and the right to recognition as a person before the law. * **American Convention on Human Rights, Article 27:** This convention also permits derogations during states of emergency but specifies non-derogable rights, including the right to life, prohibition of torture, prohibition of slavery, and the principle of non-retroactivity of law. * **African Charter on Human and Peoples' Rights:** Notably, the African Charter does not contain a general derogation clause. This means states parties to the African Charter generally cannot suspend rights, even in times of public emergency, although specific rights may be subject to limitations as provided for within their respective articles. #### 4.2.3 Reserves and reservations While limitations and derogations deal with the application of rights, reserves (or reservations) are declarations made by a state upon ratifying a treaty, aiming to exclude or modify the legal effect of certain provisions of the treaty in their application to that state. * **Permissibility:** Reservations are generally permissible if they are not incompatible with the object and purpose of the treaty. * **Prohibited Reservations:** Reservations that are too general or that contradict the fundamental principles of the human rights treaty are prohibited. For example, a reservation that attempts to allow for practices contrary to the core purpose of the treaty, such as a reservation on the prohibition of torture, would be invalid. #### 4.2.4 Denunciation (withdrawal from treaties) States may choose to withdraw from a human rights treaty altogether. This process is known as denunciation. * **Treaty provisions:** The possibility and procedure for denunciation are usually specified within the treaty itself. * **Vienna Convention on the Law of Treaties:** If a treaty does not specify a denunciation procedure, the Vienna Convention may apply, generally requiring a notice period and that the denunciation does not take effect until a certain period has passed (e.g., twelve months). * **Non-retroactivity:** Denunciation does not affect the legal obligations arising from the treaty in respect of any fact or situation which occurred during the period of the treaty's application to the state. This means a state can still be held accountable for violations that occurred before its withdrawal. > **Example:** A state withdrawing from the ECHR cannot escape accountability for human rights violations committed prior to the effective date of their withdrawal. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | International Human Rights Law | A body of public international law consisting of rules designed to protect human rights on an international level. | | Hard Law | Refers to legally binding instruments such as international treaties and customary international law. | | Soft Law | Non-binding instruments like resolutions of international organizations, declarations, and guidelines, which often indicate developing norms and practices. | | International Treaties | Written agreements between states that are governed by international law, serving as primary sources of international law. | | International Customary Law | Law that is derived from the consistent practice of states, accompanied by a belief that such practice is legally required (opinio iuris). | | General Principles of Law | Fundamental legal principles recognized by civilized nations, often used to fill gaps in treaties or customary law when primary sources are insufficient. | | Jus Cogens (Peremptory Norms) | Fundamental principles of international law that are non-derogable and from which no derogation is permitted, binding on all states. | | Interpretation of Treaties | The process of determining the meaning and scope of treaty provisions, guided by rules such as those found in the Vienna Convention on the Law of Treaties. | | Teleological Interpretation | A method of treaty interpretation that focuses on the object and purpose of the treaty to guide its meaning, particularly for human rights treaties aiming to protect individuals. | | Pro Homine Principle | An interpretive principle that favors the interpretation of rights and freedoms that provides the best possible protection for human dignity. | | Dynamic/Evolutionary Interpretation | An approach to treaty interpretation that considers contemporary societal developments and evolving understandings, allowing rights to adapt over time. | | Autonomy of Interpretation | The principle that international courts or bodies can give their own autonomous meaning to terms within treaties, independent of national interpretations. | | Obligation to Respect | The negative obligation of states not to interfere with or violate the human rights of individuals, for example, by refraining from torture. | | Obligation to Protect | The positive obligation of states to protect individuals from human rights violations by third parties or from incitement to such violations. | | Obligation to Fulfill | The positive obligation of states to take steps to ensure that human rights are enjoyed by individuals, including promoting rights and providing redress. | | Extraterritorial Jurisdiction | The exercise of a state's legal authority beyond its own territory, often based on effective control over individuals or a specific area. | | Derogation | The temporary suspension of certain human rights in times of public emergency, permitted under strict conditions and notification requirements. | | Reservations to Treaties | A unilateral statement made by a state when signing, ratifying, or acceding to a treaty, whereby it purports to exclude or modify the legal effect of certain provisions of the treaty in their application to that state. | | Non-refoulement | A principle of international law that prohibits the return of refugees or asylum seekers to a country where they would face persecution or serious harm. | | Human Rights Due Diligence (HRDD) | The obligation for businesses to identify, prevent, mitigate, and account for how they address their actual and potential human rights impacts. |

# The International Court of Justice and its jurisdiction in contentious cases This section provides a comprehensive overview of the International Court of Justice (ICJ) and its jurisdiction in contentious cases. ## 1. The International Court of Justice and its jurisdiction in contentious cases The International Court of Justice (ICJ) is the principal judicial organ of the United Nations and its jurisdiction in contentious cases is limited to disputes between states. ### 1.1 Role and Composition of the ICJ #### 1.1.1 Principal Judicial Organ of the UN The ICJ was established by the UN Charter as the principal judicial organ of the United Nations. Its work is regulated by its Statute, which is an integral part of the UN Charter. #### 1.1.2 Composition of the Court The Court is composed of 15 judges who serve for a nine-year term and may be re-elected. The selection of judges aims for a broad representation of the world's principal legal systems and geopolitical distribution, with a majority of judges often coming from the Global South. Many judges have prior experience with human rights courts or regional human rights bodies, contributing to a human rights-sensitive jurisprudence. ### 1.2 Jurisdiction in Contentious Cases #### 1.2.1 Jurisdiction limited to States The ICJ's jurisdiction in contentious cases is strictly limited to disputes between states. Individuals, international organizations, or non-governmental organizations do not have direct access to the ICJ in contentious proceedings. #### 1.2.2 Requirement of State Consent For the ICJ to exercise jurisdiction in a contentious case, the involved states must have given their consent. This consent can be manifested in several ways, including: * **Special agreement (compromis):** States may agree to submit a specific dispute to the Court by entering into a special agreement. * **Jurisdiction clauses in treaties:** Many bilateral and multilateral treaties contain clauses that grant the ICJ jurisdiction over disputes arising from the interpretation or application of the treaty. * **Optional clause declarations (Article 36(2) of the ICJ Statute):** States can make unilateral declarations recognizing the compulsory jurisdiction of the Court in relation to any other state accepting the same obligation. This is often referred to as the "optional clause." #### 1.2.3 Binding Nature of Judgments The judgments and decisions of the ICJ in contentious cases are legally binding on the states involved in the dispute. #### 1.2.4 Cases Involving Human Rights Treaties The ICJ has played a significant role in clarifying and interpreting certain human rights instruments. For example, the case of Georgia v. Russia was the first time the Court delivered a judgment on a dispute concerning one of the core UN human rights treaties, the International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination. Although the complaint was ultimately declared inadmissible due to failure to exhaust domestic remedies, the Court did indicate provisional measures to halt human rights violations. > **Tip:** While the ICJ's jurisdiction is limited to states, its interpretations of human rights law can influence national legal systems and other international bodies. ### 1.3 Provisional Measures #### 1.3.1 Purpose of Provisional Measures In urgent cases, the ICJ can order provisional measures to prevent irreparable harm to the rights in dispute, pending a final decision. #### 1.3.2 Examples of Provisional Measures * In the case of South Africa v. Israel concerning allegations of genocide in Gaza, the Court issued provisional measures ordering Israel to take steps to prevent genocidal acts and to ensure the provision of humanitarian assistance to Palestinians in Gaza. The Court has also noted Israel's non-compliance with some of these measures. ### 1.4 Advisory Opinions #### 1.4.1 Nature of Advisory Opinions In addition to contentious cases, the ICJ can also provide advisory opinions on legal questions submitted to it by authorized UN organs and specialized agencies. #### 1.4.2 Non-Binding Nature, but Normative Value Advisory opinions are not legally binding in the same way as judgments in contentious cases. However, they carry significant normative value and contribute to the development and clarification of international law, including human rights law. For example, the ICJ's advisory opinion on the legal consequences of the construction of a wall in the occupied Palestinian territory provided an interpretation of international law related to self-determination and occupation. ### 1.5 The Role of the High Commissioner for Human Rights and the OHCHR #### 1.5.1 Establishment and Mandate The Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR) was established following the 1993 World Conference on Human Rights to strengthen the UN's human rights machinery. The High Commissioner, appointed by the UN Secretary-General, aims to promote and protect all human rights for all people. #### 1.5.2 Functions of the OHCHR The OHCHR supports standard-setting, monitors human rights implementation, provides technical assistance, and engages in human rights advocacy. It operates through various mechanisms, including regional and national offices, and supports UN human rights bodies. #### 1.5.3 "Good Offices" The High Commissioner can use "good offices" to address sensitive human rights violations, often through special envoys, to encourage governments to resolve issues and improve their human rights records. #### 1.5.4 Limitations The High Commissioner does not possess quasi-jurisdictional powers and therefore cannot issue legally binding decisions. Their influence relies on persuasion, advocacy, and reporting. ### 1.6 The UN Human Rights Council #### 1.6.1 Establishment and Mandate The Human Rights Council, established in 2006, replaced the UN Commission on Human Rights. It is an intergovernmental body composed of representatives of UN member states, tasked with promoting and protecting human rights through dialogue and cooperation. #### 1.6.2 Mechanisms of the Council The Council utilizes several mechanisms to fulfill its mandate: * **Universal Periodic Review (UPR):** A peer-review process where all UN member states are evaluated on their human rights records every 4.5 years. This involves a review of national reports, compilations of UN information, and stakeholder submissions. * **Special Procedures:** Independent experts (Special Rapporteurs, Independent Experts, Working Groups) who monitor specific country situations or thematic human rights issues. They can undertake country visits, issue urgent appeals, and send letters of allegation to governments. * **Complaint Procedure:** A confidential procedure to address consistent patterns of gross and reliably attested violations of human rights. * **Resolutions:** The Council adopts resolutions on various human rights topics, which are generally not legally binding but carry political weight. > **Tip:** The UPR process is a crucial element of the Human Rights Council's work, encouraging dialogue and capacity-building for states. ### 1.7 Special Procedures #### 1.7.1 Nature of Special Procedures Special Procedures are independent human rights experts with specific mandates to monitor, report on, and advise on human rights from a thematic or country-specific perspective. They operate independently of the Human Rights Council and are not UN staff. #### 1.7.2 Mandates These can be country-specific (e.g., Special Rapporteur on the situation of human rights in the Palestinian territories) or thematic (e.g., Special Rapporteur on torture). Mandates are renewed annually for country procedures and every three years for thematic procedures. #### 1.7.3 Work Methods Special Procedures gather information from reliable sources, including governments, NGOs, and victims. They can issue urgent appeals for imminent threats to human rights and letters of allegation regarding past or ongoing violations. They also conduct country visits upon invitation from governments. > **Example:** A Special Rapporteur may receive a complaint about arbitrary detention. They might then send a letter of allegation to the concerned government, requesting an explanation and information on remedial actions. #### 1.7.4 Impact While Special Procedures cannot issue binding decisions, their reports, recommendations, and public statements raise awareness, exert diplomatic pressure, and can inform the work of other international bodies, including the ICJ and international criminal tribunals. ### 1.8 UN Treaty Bodies #### 1.8.1 Role and Composition UN treaty bodies are committees of independent human rights experts responsible for monitoring the implementation of specific UN human rights treaties. Each committee oversees one core human rights treaty. #### 1.8.2 Functions Treaty bodies have several key functions: * **Reporting Procedure:** States parties to a treaty are obligated to submit periodic reports to the relevant treaty body detailing their implementation efforts. * **Individual Complaint Procedure:** For most committees, individuals can submit complaints if they believe their rights under the treaty have been violated by a state party, provided that the state has accepted this procedure (usually through an optional protocol or a specific declaration). * **General Comments/Recommendations:** Treaty bodies issue authoritative interpretations of treaty provisions, known as General Comments or General Recommendations, to clarify their scope and meaning. * **Inquiry Procedure:** Some treaty bodies can initiate inquiries into grave or systematic violations of a treaty. > **Tip:** The individual complaint procedure is optional and requires the state against which the complaint is filed to have accepted the committee's jurisdiction over individual complaints. #### 1.8.3 Binding Nature of Decisions Decisions of treaty bodies in individual complaint cases are generally not legally binding. However, they carry significant authoritative weight and can influence national courts and government policy. Some national jurisdictions may even treat these decisions as legally binding. #### 1.8.4 Challenges Treaty bodies face challenges such as a backlog of cases, limited resources, and the non-binding nature of their decisions. Efforts are underway to streamline procedures and enhance follow-up mechanisms. ### 1.9 Comparison: UN Human Rights Commission vs. UN Human Rights Council | Feature | UN Human Rights Commission (1946-2006) | UN Human Rights Council (2006-Present) | | :------------------------- | :----------------------------------------------------------------- | :-------------------------------------------------------------------- | | **Nature** | Charter-based organ, established by ECOSOC | Charter-based organ, subsidiary to the General Assembly | | **Membership** | 53 members, elected by ECOSOC; prone to "block voting" | 47 members, elected by the General Assembly; still faces block voting issues | | **Election Process** | 3-year terms, renewable; less stringent criteria | 3-year terms, renewable once; "clean slate" system; membership criteria related to contributing to HR promotion and protection | | **Suspension** | No formal mechanism for suspension | Members can be suspended by a 2/3 majority of the General Assembly for gross and systematic violations or non-cooperation with UPR | | **Special Sessions** | Limited mechanism | Can convene special sessions with 1/3 of members' support | | **Membership Criteria** | Less defined, susceptible to politicization | Attempt to ensure higher standards and non-selectivity, though still debated | | **Key Improvement** | N/A | Replaced the criticized Commission with a stronger focus on universality, impartiality, and non-selectivity. Introduced UPR. | | **Main Criticism** | Politicization, selectivity, focus on certain countries/regions | Continued concerns about membership of states with poor human rights records, though UPR aims to mitigate this. | > **Example:** The shift from the Commission to the Council was driven by a desire to address the Commission's perceived politicization and ineffectiveness. The UPR mechanism is a significant innovation of the Council, aiming for a more universal and less selective review of member states' human rights records. --- The International Court of Justice (ICJ) serves as the principal judicial organ of the UN, possessing jurisdiction over contentious cases between states. ### 1.1 The International Court of Justice (ICJ) #### 1.1.1 Overview and Composition The ICJ, established by the UN Charter, is the principal judicial organ of the United Nations. Its work is governed by its Statute, which is an integral part of the UN Charter. The Court is composed of fifteen judges who are elected for nine-year terms and may be re-elected. A majority of the judges are typically from the Global South, which does not necessarily dictate their voting patterns. Many judges have prior experience serving on human rights councils or regional human rights courts, contributing to human rights-sensitive jurisprudence. Judges are elected by a majority vote in both the UN General Assembly and the UN Security Council. #### 1.1.2 Jurisdiction in Contentious Cases The ICJ's jurisdiction in contentious cases is limited to disputes between states. * **State Consent is Paramount:** For the ICJ to have jurisdiction, the states involved must consent to its jurisdiction. This consent is a fundamental requirement. * **No Individual Complaint Mechanism:** Unlike some other international human rights bodies, individuals do not have a direct individual complaint right to the ICJ. Therefore, individuals cannot access the ICJ directly. * **Binding Decisions:** The judgments and decisions of the ICJ in contentious cases are legally binding on the states involved. #### 1.1.3 Key Cases and Procedures The ICJ plays a crucial role in clarifying and interpreting international human rights instruments through its advisory opinions and judgments. * **Jurisdiction over Human Rights Treaties:** The ICJ has, for the first time, delivered a judgment on one of the core UN human rights treaties in the case of Georgia v. Russia, concerning alleged ethnic cleansing and discriminatory practices related to the antiracism convention. Although the case was ultimately declared inadmissible due to non-exhaustion of internal remedies prior to filing, the Court did issue provisional measures. * **Provisional Measures:** In urgent situations, such as imminent danger to specific populations or groups, the ICJ can order provisional measures to halt human rights violations while awaiting a decision on the merits of a case. These measures are intended to prevent irreparable harm. > **Example:** In the case of South Africa v. Israel concerning the conflict in Gaza, the ICJ issued provisional measures ordering Israel to stop its military offensive in Rafah that could create conditions for the physical destruction of Palestinians in Gaza. The Court noted that Israel did not appear to be fully complying with these measures. * **Clarification of International Law:** The Court's judgments and advisory opinions have significantly contributed to the clarification and interpretation of various aspects of international law, including the right to self-determination and the definition of genocide. #### 1.1.4 Advisory Procedures While not contentious cases between states, the ICJ also provides advisory opinions on legal questions submitted by authorized UN organs and specialized agencies. * **Non-Binding but Normative:** Advisory opinions are not legally binding. However, they carry significant normative weight and influence international legal interpretation. > **Example:** The ICJ issued an advisory opinion regarding the legal consequences of the construction of a wall in the occupied Palestinian territory, advising that the wall should be dismantled. ### 1.2 The Role of the United Nations Secretary-General The UN Secretary-General plays a significant role in promoting and protecting human rights, acting as the chief administrative officer of the UN and a prominent public figure. #### 1.2.1 Mandate and Powers * **Coordinating Role:** The Secretary-General has a coordinating role for UN activities and acts as the public face of the organization. * **"Good Offices" Mandate:** The Secretary-General can utilize their "good offices" to address sensitive human rights violations by governments, potentially resolving issues through negotiation. This can involve appointing Special Envoys for specific regions or issues. * **Public Appeals:** The Secretary-General can make public appeals to states to adhere to human rights standards. * **"Agenda Mainstreaming":** A key function is to mainstream human rights across all UN activities. * **Appointment of High Commissioner:** The Secretary-General appoints the UN High Commissioner for Human Rights, with the nomination approved by the General Assembly. #### 1.2.2 Special Envoys and Representatives Special Envoys and Representatives report directly to the Secretary-General, submit thematic reports related to their mandates, and engage in advocacy to resolve international human rights issues. ### 1.3 The UN High Commissioner for Human Rights (OHCHR) The Office of the UN High Commissioner for Human Rights (OHCHR) is a central UN entity dedicated to the promotion and protection of human rights. #### 1.3.1 Establishment and Objectives * **Mandate:** The High Commissioner's mandate is to promote and protect the human rights of all people, with a focus on both civil and political rights, as well as economic, social, and cultural rights. * **Origin:** The office was established following the 1993 World Conference on Human Rights in Vienna, aiming to strengthen the UN's human rights machinery. * **"The spoiler":** The establishment of the High Commissioner's office was delayed due to Cold War politics, with the West initially prioritizing civil and political rights and the broader mandate for all human rights only being fully embraced later. #### 1.3.2 Key Functions The High Commissioner's functions are fourfold: 1. **Standard Setting:** Supporting the development, formulation, or improvement of international and national human rights norms and standards. 2. **Monitoring:** Overseeing the implementation of human rights commitments. 3. **Implementation Support:** Providing assistance to states for the implementation of human rights. 4. **Advocacy:** Defending and promoting human rights in the public and political spheres. #### 1.3.3 Structure and Operations * **OHCHR:** The Office of the High Commissioner for Human Rights has its headquarters in Geneva and New York, with regional and national offices worldwide. * **Field Offices:** These offices provide technical assistance to countries and regions, supporting human rights implementation at the national level and assisting UN human rights mechanisms. * **Influence, Not Enforcement:** The High Commissioner does not possess quasi-jurisdictional powers; their role is primarily to influence state human rights policies and practices rather than to enforce them. * **Reporting:** The High Commissioner reports annually to the Human Rights Council and the UN General Assembly on their activities. #### 1.3.4 Financial Resources and Influence * **Limited Budget:** The regular budget of the OHCHR is very limited, compelling the High Commissioner to constantly seek additional funding through voluntary contributions, which can sometimes lead to prioritization of donor-influenced areas. * **Growing Influence:** Despite lacking legally binding authority, the High Commissioner's influence within the UN human rights system is growing. #### 1.3.5 Integration into Peace Missions Human rights components are integrated into UN peacekeeping missions, responsible for daily monitoring, investigation, reporting on the ground, and promoting fairness. These components advise the head of the mission and represent the High Commissioner. ### 1.4 The UN Human Rights Council The Human Rights Council, established in 2006, is an intergovernmental body responsible for promoting and protecting human rights worldwide. #### 1.4.1 Mandate and Composition * **Subsidiary Body:** It is a subsidiary organ of the UN General Assembly, composed of representatives of member states. * **Key Mandates:** 1. Promoting universal respect for and protection of all human rights for all people, guided by the principles of universality, impartiality, objectivity, and non-selectivity. 2. Addressing human rights violations. 3. Promoting the coordination and mainstreaming of human rights within the UN system. * **Inherited Functions:** The Council inherited the mandates, mechanisms, functions, and responsibilities of its predecessor, the Commission on Human Rights, and created new mechanisms. * **Membership:** Members are elected by the UN General Assembly for three-year terms, with a maximum of two consecutive terms. Membership is based on equitable geographical distribution. #### 1.4.2 Key Mechanisms The Human Rights Council employs several mechanisms to fulfill its mandate: * **Universal Periodic Review (UPR):** This is a peer review mechanism where all UN member states are reviewed every four and a half years. It involves the submission of national reports, compilations of UN information, and stakeholder submissions, followed by an interactive dialogue and the adoption of outcome reports with recommendations. * **Complementary:** The UPR is intended to complement, not duplicate, the work of UN treaty bodies. * **Focus:** It aims for constructive dialogue, cooperation, and capacity-building. * **Special Procedures:** These are independent human rights experts (Special Rapporteurs, Independent Experts, and Working Groups) mandated to report and advise on human rights from a thematic or country-specific perspective. They operate independently of the Council. * **Complaint Procedures:** The Council has a confidential complaint procedure for consistent patterns of gross and reliably attested violations of all human rights. This procedure is not dependent on the respondent state's ratification of specific UN human rights treaties. #### 1.4.3 Criticisms and Reforms * **Criticisms of Predecessor:** The former Commission on Human Rights faced criticism for politicization, selectivity, and failing to prevent gross violations, leading to its replacement by the Council. * **Ongoing Challenges:** Despite reforms, the Council continues to face challenges, including the election of states with poor human rights records to membership, and the politicization of its debates. #### 1.4.4 Role of NGOs and National Human Rights Institutions Non-governmental organizations (NGOs) with consultative status and National Human Rights Institutions (NHRIs) meeting the Paris Principles can participate in Council meetings, contribute to debates, and submit information, significantly enhancing the Council's work. ### 1.5 Special Procedures of the Human Rights Council Special Procedures are a crucial component of the UN human rights system, providing independent expert monitoring and advice. #### 1.5.1 Mandate Holders and Independence * **Independent Experts:** Mandate holders, such as Special Rapporteurs, Independent Experts, and Working Groups, act independently of the Human Rights Council. * **Tenure:** They serve in a personal capacity, typically for a maximum of six years for country mandates and three years for thematic mandates, renewable once. They are unpaid, with financial support provided for state visits. #### 1.5.2 Types of Procedures * **Thematic Procedures (46):** These focus on specific human rights issues (e.g., torture, extrajudicial executions, situation of human rights defenders) and apply to all countries. * **Country Procedures (14):** These focus on the human rights situation in specific countries. #### 1.5.3 Working Methods * **Sources of Information:** Mandate holders rely on reliable information, including legislation, policy measures, and, where possible, the consent of victims. Complaints submitted must not be manifestly unfounded, politically motivated, or abusive in language. * **Exception to Subsidiarity:** The exhaustion of national remedies is generally not a prerequisite for lodging a complaint with Special Procedures. * **Communication with States:** * **Urgent Appeals:** Used when there is an imminent threat of irreparable harm to human rights. * **Letters of Allegation:** Used for alleged human rights violations that are less imminent, seeking investigation and redress from the government. * **Country Visits:** Mandate holders conduct country visits upon invitation by the concerned government, submitting preliminary findings upon departure and a final report with recommendations to the Human Rights Council. * **Public Statements and Advocacy:** They issue press releases, make public statements, and engage in advocacy, sometimes intervening before other supervisory bodies. * **Reporting:** Mandate holders submit annual reports to the Human Rights Council and the General Assembly detailing their activities and findings. #### 1.5.4 Challenges and Impact * **Limited Research:** The impact of Special Procedures is subject to ongoing research, but their role in raising awareness and advocating for human rights is significant. * **Access Issues:** Some states, like the US, China, and Russia, have historically restricted access for mandate holders. ### 1.6 UN Treaty Bodies UN Treaty Bodies are committees of independent experts that monitor the implementation of core international human rights treaties. #### 1.6.1 Composition and Function * **Independent Experts:** Composed of independent human rights experts (10-25 members), treaty body members serve in their personal capacity and are not remunerated by the UN. * **Meetings:** They convene for a limited number of sessions per year, typically two or three. * **Support:** Committees are supported by small legal staff from the OHCHR. * **Supervision:** Each committee exclusively monitors the implementation of the specific human rights treaty under which it was established. #### 1.6.2 Key Tools and Procedures * **Reporting Procedure:** This is a mandatory procedure for states that have ratified a core human rights treaty. States submit periodic reports (every 2-5 years) on their implementation of the treaty. * **Alternative Reports:** NGOs and National Human Rights Institutions (NHRIs) can submit alternative or "shadow" reports. * **Dialogue:** The process involves a constructive dialogue between the state and the treaty body. * **Concluding Observations:** The treaty body issues non-binding concluding observations and recommendations to the state. * **Complaint Procedure:** This is an optional procedure, requiring states to consent to the committee's jurisdiction either through ratification of an optional protocol or a separate declaration. It allows individuals or groups to submit complaints against a state for alleged treaty violations. * **Admissibility Criteria:** Complaints must meet criteria such as being submitted by the victim or their representative, not being anonymous, not being manifestly unfounded, and having exhausted all available domestic remedies (principle of subsidiarity). * **Views and Recommendations:** The committee issues "views" or "decisions" on whether a violation has occurred and provides recommendations for remedies. These are not legally binding but carry significant authoritative weight. * **Follow-up:** States are required to inform the committee of their follow-up actions within six months. * **General Comments/Recommendations:** Treaty bodies issue authoritative interpretations of treaty provisions or specific human rights issues. These are not binding but have significant persuasive value and guide states in their implementation efforts. * **Inquiry Procedure:** Some treaty bodies can initiate investigations into systematic or gross violations of treaty rights within a state that has recognized the committee's inquiry competence. These procedures are typically confidential initially, with the possibility of public disclosure with state consent. #### 1.6.3 Challenges and Reforms * **Reporting Burden:** The reporting requirements can be a significant burden for states, particularly smaller ones. * **Backlog:** Treaty bodies face a backlog in reviewing reports and complaints. * **Non-binding Decisions:** The non-binding nature of decisions in individual complaint procedures is a limitation, although some domestic courts have given them legal weight. * **Harmonization and Streamlining:** Efforts are underway to harmonize and streamline the work of treaty bodies to improve efficiency and effectiveness. * **Proposals for a World Court of Human Rights:** Discussions have occurred regarding the potential establishment of a world court for human rights with expanded jurisdiction, although this remains a complex and contested issue. ### 1.7 Comparison: UN Human Rights Commission vs. Human Rights Council The Human Rights Council replaced the Commission on Human Rights in 2006 with the aim of addressing criticisms of politicization and selectivity. #### 1.7.1 Key Differences and Improvements * **Membership Criteria:** The Council has clearer criteria for membership, including a requirement to contribute to the promotion and protection of human rights, and states can be suspended for gross violations. * **Universal Periodic Review (UPR):** The introduction of the UPR ensures that all states, regardless of their human rights record, are subject to periodic review. * **Reduced Politicization:** While challenges remain, the Council is designed to be less politicized and more objective than the Commission. * **Special Sessions:** The Council can convene special sessions with a lower threshold of member support (one-third) compared to the Commission. --- # The United Nations as a human rights actor The United Nations serves as a significant global actor in the promotion and protection of human rights, operating through various mechanisms at both universal and regional levels, with an increasing reliance on soft law instruments. ### 2.1 UN human rights mechanisms: Charter-based and treaty-based tracks The UN's human rights work operates on two primary tracks: the Charter-based track and the treaty-based track. #### 2.1.1 Charter-based track This track derives its authority from the UN Charter and involves monitoring by political bodies and independent expert bodies. It applies to all UN member states. * **Monitoring bodies:** * **Political organs:** These include the UN Human Rights Council and the UN Security Council. * **Independent expert bodies:** These encompass UN treaty bodies, UN special procedures (special rapporteurs, independent experts, working groups), and UN commissions of inquiry. * **Tools and methods:** * **Discussions and recommendations:** Debates in the UN General Assembly, Human Rights Council recommendations, and country-specific reviews. These often lead to resolutions criticizing or condemning states, but are frequently met with objections based on state sovereignty. * **Studies:** In-depth examinations of human rights situations in one or multiple countries. * **Special procedures:** These independent experts produce reports for the Human Rights Council and the General Assembly, often focusing on vulnerable groups. They can conduct hearings on specific themes or countries, which are usually public. * **Commissions of Inquiry:** These can be established by the UN General Assembly, Security Council, or Human Rights Council to investigate specific situations. #### 2.1.2 Treaty-based track This track is based on the nine core international human rights treaties and is applicable to states that have ratified these specific treaties. * **UN treaty bodies:** These are committees of independent experts that monitor the implementation of specific human rights treaties (e.g., the UN Committee Against Torture, the UN Committee on the Elimination of Discrimination against Women). * **Reporting procedures:** States parties are obligated to submit periodic reports detailing their implementation of the treaty. These reports are reviewed by the relevant treaty body in a constructive dialogue. * **Individual complaint procedures:** Most treaty bodies allow individuals to submit complaints against states if the state has accepted this procedure, often through a declaration or ratification of an optional protocol. These procedures are quasi-jurisdictional. The decisions of UN committees in individual cases are generally not legally binding. * **State-to-state complaints:** These are rarely used due to political sensitivities and require the respondent state to accept the committee's competence. * **General Comments/Recommendations:** Treaty bodies issue these to clarify the scope and meaning of treaty provisions and to provide guidance on specific issues. These are not legally binding but carry significant interpretative authority. * **Inquiry procedures:** Some treaty bodies can initiate investigations into grave or systematic violations of treaty rights, often requiring the state's consent. ### 2.2 Key UN Organs and their Human Rights Roles Several principal organs of the UN play distinct roles in human rights promotion and protection. #### 2.2.1 The General Assembly As the main deliberative body of the UN, the General Assembly discusses human rights issues, adopts human rights instruments (both legally binding treaties and soft law), and establishes subsidiary organs. * **Role in standard-setting:** Adopts human rights treaties and declarations, which can pave the way for legally binding instruments. * **Reviewing human rights issues:** The Third Committee of the General Assembly specifically deals with social, humanitarian, and cultural issues, including human rights reports. * **Establishing subsidiary bodies:** Can establish commissions of inquiry or other mechanisms to investigate human rights situations. * **Resolutions:** While generally not legally binding, resolutions adopted without dissenting votes carry significant weight, and their content can contribute to the development of customary international law. * **Elections:** Elects members of other UN bodies relevant to human rights, such as the Human Rights Council and the Economic and Social Council. #### 2.2.2 The Security Council While primarily tasked with maintaining international peace and security, the Security Council can act on human rights issues when they threaten peace. * **Powers under Chapter VII of the UN Charter:** Can impose legally binding measures, including economic sanctions and, in extreme cases, authorize military intervention to address threats to peace, which can include large-scale human rights violations. * **Country-specific and thematic resolutions:** Can express concern, condemn violations, and adopt thematic resolutions on issues like child soldiers. * **Establishing investigative bodies and tribunals:** Has established commissions of inquiry and international criminal tribunals (e.g., for Rwanda and the former Yugoslavia) to prosecute perpetrators of grave human rights violations. * **Peacekeeping missions:** Increasingly incorporate human rights components to monitor, investigate, and report on human rights situations on the ground. * **"Responsibility to Protect" (R2P):** This doctrine, adopted in 2005, posits that states have a responsibility to protect their own populations from genocide, war crimes, ethnic cleansing, and crimes against humanity, and that the international community has a responsibility to intervene if a state fails to do so. #### 2.2.3 The Secretariat and the Secretary-General The Secretariat, led by the Secretary-General, plays a crucial coordinating role and acts as the public face of the UN. * **Coordinating role:** Mainstreams human rights across the UN system and supports UN bodies and member states with expertise. * **"Good offices" mandate:** The Secretary-General can use their political and moral authority to engage with governments on sensitive human rights issues, sometimes appointing Special Envoys to mediate or negotiate solutions. * **Public advocacy:** Can make public appeals to states to uphold human rights. * **Support to mechanisms:** Appoints the High Commissioner for Human Rights and supports various human rights mechanisms. #### 2.2.4 The International Court of Justice (ICJ) The principal judicial organ of the UN, the ICJ settles legal disputes between states and provides advisory opinions. * **Contentious jurisdiction:** Rules on disputes between states, which can include violations of human rights treaties. Individuals cannot directly bring cases to the ICJ; states must consent to the court's jurisdiction. * **Advisory opinions:** Provides legal opinions on questions referred by UN organs and specialized agencies, which, while not legally binding, carry normative weight. * **Provisional measures:** Can order provisional measures to prevent irreparable harm to human rights while a case is pending. #### 2.2.5 The Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR) Established in 1993, the OHCHR is a key UN entity dedicated to promoting and protecting human rights worldwide. * **Mandate:** To promote and protect all human rights for all people, ensuring that human rights are integrated into all UN activities. * **Functions:** Standard-setting, monitoring treaty compliance, supporting implementation, and human rights advocacy. * **Support to mechanisms:** Provides substantive and administrative support to treaty bodies, special procedures, and other human rights mechanisms. * **Field presence:** Operates regional and country offices to provide technical assistance and support national implementation of human rights. * **"Good offices":** The High Commissioner can use their influence to engage with states and advocate for human rights improvements. * **Limitations:** The High Commissioner does not have quasi-jurisdictional powers and relies on persuasion and advocacy rather than coercive enforcement. Financial resources can be a constraint, often requiring extensive fundraising. ### 2.3 The UN Human Rights Council Established in 2006, the Human Rights Council replaced the Commission on Human Rights, aiming to address its shortcomings in objectivity and politicization. * **Composition:** An intergovernmental body composed of representatives of member states, elected by the General Assembly. * **Mandate:** To promote universal respect for human rights, address human rights violations, and mainstream human rights within the UN system. It inherited the mandates and mechanisms of the former Commission on Human Rights and created new ones. * **Mechanisms:** * **Universal Periodic Review (UPR):** A peer-review process where all UN member states' human rights records are examined every 4.5 years. It relies on information from the state, the OHCHR, and stakeholders (NGOs, national human rights institutions). * **Special Procedures:** Independent experts who investigate and report on specific thematic issues or country situations. * **Complaint Procedure:** A confidential procedure to address consistent patterns of gross and reliably attested violations of human rights. * **Advantages:** Promotes universality and impartiality, includes input from NGOs and national human rights institutions, and aims for constructive dialogue. * **Challenges:** Resolutions are not legally binding, and concerns remain about the politicization and selectivity of some states' actions. The election of states with questionable human rights records to the Council is also a persistent issue. ### 2.4 Special Procedures of the Human Rights Council These are independent human rights experts or working groups mandated by the Human Rights Council to report and advise on human rights from a thematic or country-specific perspective. * **Nature:** Independent experts who act on their own initiative and are not dictated by the Human Rights Council. They are not UN staff and generally serve on an unpaid basis for limited terms. * **Types of mandates:** * **Thematic procedures:** Focus on specific human rights issues (e.g., torture, extrajudicial executions, freedom of expression) and apply to all states. * **Country procedures:** Focus on the human rights situation in a specific country. * **Methodology:** * **Communications:** Sending urgent appeals or allegations letters to governments regarding alleged human rights violations. * **Country visits:** Undertaking fact-finding missions to countries, usually upon invitation by the government, to assess the human rights situation. * **Reporting:** Producing thematic and country reports, which are presented to the Human Rights Council and sometimes the General Assembly. * **Impact:** Raising awareness, influencing policy, and facilitating dialogue, though their recommendations are not legally binding. ### 2.5 UN Treaty Bodies These committees of independent experts monitor the implementation of specific international human rights treaties. * **Composition:** Composed of 10 to 25 independent human rights experts, serving in their personal capacity. * **Sessions:** They meet for several weeks per year, typically in Geneva. * **Key tools:** * **Reporting procedure:** States parties submit periodic reports. * **Individual complaint procedure:** Available if the state has accepted this optional procedure. * **General Comments/Recommendations:** Interpretations of treaty provisions. * **Inquiry procedure:** Available for some committees. * **Challenges:** Significant backlogs in reviewing state reports and handling complaints, the non-binding nature of their decisions, and varying levels of state cooperation and follow-up. ### 2.6 Engagement with NGOs and National Human Rights Institutions Non-governmental organizations (NGOs) and National Human Rights Institutions (NHRIs) play a crucial supportive role in the UN's human rights system. * **NGOs:** Can submit alternative or shadow reports to treaty bodies and the UPR, participate in Human Rights Council meetings as observers, and contribute to advocacy efforts. * **NHRIs:** Accredited NHRIs (meeting the Paris Principles) can make oral interventions at the Human Rights Council and participate in UPR reviews. ### 2.7 General Evaluation of the UN's Human Rights Role The UN's role as a human rights actor is multifaceted and has evolved significantly. * **Strengths:** * **Standard-setting:** The UN has been instrumental in developing a comprehensive body of international human rights law. * **Monitoring and reporting:** Various mechanisms provide crucial oversight of state compliance. * **Advocacy and awareness-raising:** The UN amplifies human rights concerns globally. * **Focus on protection:** Mechanisms like the OHCHR and special procedures aim to protect individuals and groups. * **Weaknesses:** * **Politicization:** The actions of political bodies like the Human Rights Council can be influenced by member states' political agendas. * **Selectivity and double standards:** Concerns persist about the unequal application of scrutiny to different states. * **Non-binding nature of many decisions:** The enforceability of recommendations and decisions from treaty bodies and the Human Rights Council is limited. * **Resource constraints:** Many UN human rights mechanisms suffer from inadequate funding and staffing. * **State sovereignty:** The principle of state sovereignty often acts as a barrier to effective international intervention. * **Implementation gap:** A significant challenge remains in ensuring that UN recommendations translate into concrete improvements on the ground. > **Tip:** When studying the UN as a human rights actor, distinguish clearly between the "Charter-based" and "treaty-based" tracks, as well as the roles of political versus expert bodies. Pay attention to the tools each mechanism uses and their respective strengths and limitations. > **Tip:** Understand that while many UN recommendations are not legally binding, they still carry significant political and moral weight, influencing state behavior and international discourse. The "soft law" instruments are crucial for gradual normative development. > **Example:** The Universal Periodic Review (UPR) is a good example of a charter-based mechanism that aims for universal and peer-driven evaluation, complementing the treaty-based reviews by treaty bodies. It highlights the UN's attempt to create a more comprehensive and less politicized monitoring system. --- The United Nations plays a multifaceted role in promoting and protecting human rights through various bodies, mechanisms, and tools, ranging from political and quasi-judicial organs to expert procedures and treaty monitoring. ### 2.1 Overview of UN Human Rights Mechanisms The UN's human rights architecture can be broadly categorized into two tracks: the Charter-based track and the Treaty-based track. #### 2.1.1 Charter-based mechanisms These mechanisms originate from the UN Charter and are overseen by political bodies and independent expert bodies. All UN member states are subject to these mechanisms by virtue of their membership in the UN. * **Political Organs:** * **General Assembly:** The primary deliberative organ of the UN. Its Third Committee is responsible for social, humanitarian, and cultural issues, including human rights. It debates and adopts resolutions, studies human rights issues, and sets norms, including the adoption of soft law instruments that can prelude hard law treaties. The General Assembly can also establish subsidiary organs and commissions of inquiry. * **Security Council:** While its primary mandate is peace and security, it increasingly addresses human rights violations as triggers for threats to peace. Its resolutions, particularly under Chapter VII of the UN Charter, can be legally binding and include measures such as sanctions or military intervention. The Security Council can also establish investigative commissions and international tribunals. * **Independent Expert Bodies:** * **Human Rights Council:** Established in 2006 to replace the Commission on Human Rights, this intergovernmental body, based in Geneva, is responsible for promoting and protecting human rights worldwide. It operates on principles of universality, impartiality, objectivity, and non-selectivity. It addresses human rights violations through discussions, recommendations, the Universal Periodic Review (UPR), Special Procedures, and complaint procedures. * **Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR):** Headed by the High Commissioner, the OHCHR is the principal UN entity for human rights. It promotes and protects human rights globally, supports standard-setting, monitors compliance, provides implementation support, and engages in advocacy. It does not have quasi-judicial powers but aims to influence state human rights policies. * **Secretary-General:** Plays a coordinating role and acts as the public face of the UN. The Secretary-General has a "good offices" mandate, enabling them to address human rights violations with governments and appoint Special Envoys to negotiate solutions. #### 2.1.2 Treaty-based mechanisms These mechanisms are based on the nine core UN human rights treaties and are overseen by committees of independent experts. They are applicable to states that are parties to the respective treaties. * **UN Treaty Bodies:** Committees composed of independent experts (e.g., the Committee Against Torture, the Committee on the Elimination of Discrimination against Women). They monitor states' implementation of specific human rights treaties through reporting procedures, complaint procedures (individual and inter-state), and the adoption of General Comments/Recommendations. ### 2.2 Key UN Human Rights Tools and Procedures The UN employs a range of tools to monitor and promote human rights compliance. #### 2.2.1 Reporting Procedures * **State Reports:** States parties to a human rights treaty are obligated to submit periodic reports to the relevant treaty body, detailing their implementation of the treaty's provisions. These reports are reviewed by the treaty body, often in a dialogue with state representatives. * **Shadow/Alternative Reports:** Non-governmental organizations (NGOs) and national human rights institutions can submit alternative or "shadow" reports to treaty bodies, providing a different perspective on a state's human rights record. * **UPR (Universal Periodic Review):** A unique peer-review mechanism of the Human Rights Council where the human rights records of all UN member states are reviewed every 4.5 years. It involves a national report, compilations of UN information, and stakeholder information. #### 2.2.2 Complaint Procedures * **Individual Complaints:** Individuals can, under certain conditions and if the state has accepted this procedure, submit complaints to UN treaty bodies alleging violations of specific human rights treaties. This is often subject to admissibility criteria, such as exhausting domestic remedies. Decisions of UN treaty bodies on individual complaints are generally not legally binding. * **Inter-State Complaints:** States can lodge complaints against other states for alleged violations of treaty obligations. These are rarely used due to political sensitivities. * **Collective Complaints:** In some instances, collective complaints can be lodged, as seen under the European Social Charter. * **Confidential Procedures:** The Human Rights Council has a confidential complaint procedure for consistent patterns of gross and reliably attested violations of human rights, which can lead to public assessment. #### 2.2.3 Special Procedures These are independent human rights experts appointed by the Human Rights Council to monitor, report on, and advise on human rights issues in specific countries (country mandates) or on thematic issues (thematic mandates) worldwide. * **Types:** Special Rapporteurs, Independent Experts, and Working Groups. * **Functions:** They conduct country visits, receive individual complaints, issue urgent appeals and letters of allegations to governments, and submit thematic and country reports to the Human Rights Council and the General Assembly. * **Methodology:** They base their work on information from various sources, including governments, NGOs, and victims. They can act on information even if domestic remedies have not been exhausted. #### 2.2.4 Investigative Procedures * **Commissions of Inquiry and Fact-Finding Missions:** The UN, particularly the Human Rights Council and the Security Council, can establish commissions of inquiry or fact-finding missions to investigate alleged gross human rights violations in specific countries or situations. Their reports can inform further action, including potential referral to international criminal tribunals. #### 2.2.5 Preventive Measures * **Urgent Action Procedures and Interim Measures:** Many UN human rights mechanisms can take urgent actions or impose interim measures to prevent imminent and irreparable harm to individuals or groups, such as preventing deportations to dangerous countries or halting military operations. While often legally binding, their effectiveness depends on state cooperation. #### 2.2.6 Judicial and Quasi-Judicial Bodies * **International Court of Justice (ICJ):** The principal judicial organ of the UN, which hears contentious cases between states. While individuals cannot bring cases directly to the ICJ, its judgments can clarify states' obligations under human rights law and influence state practice. It also provides advisory opinions on legal questions. * **International Criminal Tribunals:** Ad hoc tribunals (e.g., for Rwanda and the former Yugoslavia) and the International Criminal Court (ICC) prosecute individuals for grave international crimes, including war crimes, crimes against humanity, and genocide, which often involve severe human rights violations. * **Regional Human Rights Courts:** While not UN organs, regional courts like the European Court of Human Rights (ECtHR) and the Inter-American Court of Human Rights play a crucial role in adjudicating individual complaints and holding states accountable. ### 2.3 Critiques and Challenges Despite its extensive work, the UN's role as a human rights actor faces several challenges: * **State Sovereignty:** Concerns about state sovereignty often limit the UN's ability to intervene in the internal affairs of member states. * **Politicization and Selectivity:** The political nature of UN bodies, particularly the Human Rights Council and the Security Council, can lead to accusations of bias, selectivity, and politicization, where certain states are disproportionately targeted while others with poor human rights records may be overlooked. * **Binding Nature of Decisions:** Many UN human rights decisions and recommendations, especially from treaty bodies and the Human Rights Council, are not legally binding, relying on states' willingness to implement them. * **Resource Constraints:** Many UN human rights mechanisms suffer from insufficient funding, staffing, and resources, leading to delays and backlogs in processing cases and conducting thorough reviews. * **Disconnect from Reality:** There can be a disconnect between diplomats in New York or Geneva and the realities on the ground in affected countries. * **Enforcement Mechanisms:** The UN lacks robust enforcement mechanisms to compel states to comply with human rights obligations. ### 2.4 Key UN Human Rights Bodies and their Functions | Body | Origin/Basis | Composition | Primary Functions | Binding Nature of Decisions/Recommendations | | :-------------------------- | :--------------------------------- | :------------------------------------------------------ | :----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :------------------------------------------ | | **General Assembly** | UN Charter (Art. 7(1)) | 193 member states | Debates human rights issues, adopts resolutions, sets norms (soft law), establishes subsidiary organs, discusses reports from other UN bodies, elects members of other UN bodies. | Non-binding resolutions. | | **Security Council** | UN Charter (Art. 7(1)) | 5 permanent members + 10 non-permanent members | Addresses threats to international peace and security, which can include gross human rights violations. Can adopt legally binding resolutions, impose sanctions, authorize military interventions, establish investigative commissions and tribunals. | Binding resolutions (Chapter VII). | | **Human Rights Council** | General Assembly Resolution | 47 member states elected by GA | Promotes human rights, monitors compliance, conducts Universal Periodic Review (UPR), oversees Special Procedures, handles complaint procedures, adopts resolutions. | Non-binding resolutions. | | **OHCHR** | General Assembly Resolution 48/141 | Led by High Commissioner for Human Rights | Promotes and protects all human rights for all, supports standard-setting, monitors compliance, provides implementation support, engages in advocacy, coordinates UN human rights activities. | N/A (support and advocacy body). | | **UN Treaty Bodies** | Specific Human Rights Treaties | Committees of independent experts (e.g., CAT, CEDAW) | Monitor state compliance with specific treaties through reporting procedures, individual complaints, inter-state complaints, and General Comments/Recommendations. | Non-binding decisions/recommendations. | | **Special Procedures** | Mandates from HRC/former CHR | Independent experts (Rapporteurs, Experts, Working Groups) | Monitor specific countries or thematic human rights issues, conduct country visits, issue urgent appeals and allegations letters, submit reports. | N/A (advocacy and monitoring). | | **International Court of Justice (ICJ)** | UN Charter (Art. 92) | 15 judges | Adjudicates contentious disputes between states, provides advisory opinions on legal questions referred by UN organs and specialized agencies. | Binding judgments. | | **International Criminal Court (ICC)** | Rome Statute | 18 judges | Prosecutes individuals for genocide, war crimes, crimes against humanity, and the crime of aggression. | Binding judgments. | ### 2.5 The Evolution of the Human Rights Council The Human Rights Council replaced the UN Commission on Human Rights in 2006. Key changes and perceived improvements include: * **Membership Criteria:** Efforts were made to establish clearer criteria for membership, including contributing to the promotion and protection of human rights and making pledges and commitments. * **Universal Periodic Review (UPR):** The UPR mechanism ensures that all UN member states undergo regular human rights reviews, promoting universality and non-selectivity. * **Special Sessions:** The Council can convene special sessions to address urgent human rights situations with a lower threshold of member support than previously. * **Scrutiny of Violators:** The Council has procedures for suspending the membership of states engaged in "gross and systematic violations" or non-cooperation with the UPR. Despite these changes, challenges related to politicization and the binding nature of recommendations persist. --- # Mechanisms and procedures of the UN Human Rights Council and special procedures This section details the operational framework and methodologies employed by the UN Human Rights Council and its associated special procedures to monitor and address human rights concerns globally. ### 3.1 The UN Human Rights Council The UN Human Rights Council (HRC) is an intergovernmental body within the UN system responsible for strengthening the promotion and protection of human rights around the globe. Established in 2006, it replaced the UN Commission on Human Rights. #### 3.1.1 Establishment and composition * **Establishment:** The HRC was established by the UN General Assembly in 2006 to address criticisms of its predecessor, particularly regarding politicization and selectivity. * **Composition:** It is composed of 47 member states, elected by the UN General Assembly. Membership is based on equitable geographical distribution, with representation from five regional groups: African States, Asian States, Eastern European States, Latin American and Caribbean States, and Western European and Other States. * **Election and Membership Terms:** Members serve for a maximum of two consecutive terms, with elections for a three-year term. The process includes "clean slates" within regional groups, meaning a predetermined number of candidates are put forward by each group. * **Suspension of Membership:** Members can be suspended by a two-thirds majority vote in the General Assembly if they are found to be engaging in gross and systematic human rights violations or failing to cooperate with the Universal Periodic Review (UPR). #### 3.1.2 Mandate and functions The HRC's mandate is to promote universal respect for and protection of all human rights for all people. Its core functions include: * **Promotion of human rights:** Fostering a universal culture of human rights through dialogue and cooperation. * **Addressing human rights violations:** Investigating consistent patterns of gross and reliably attested violations of all human rights. * **Mainstreaming human rights:** Promoting coordination and integration of human rights within the UN system. * **Standard-setting:** Adopting resolutions and recommendations on human rights matters. * **Taking over mandates:** Inheriting all mandates, mechanisms, functions, and responsibilities of the former Commission on Human Rights, while also creating new mechanisms. #### 3.1.3 Key mechanisms and procedures The HRC employs several mechanisms to fulfill its mandate: ##### 3.1.3.1 Universal Periodic Review (UPR) The UPR is a unique process involving the review of the human rights records of all UN member states once every 4.5 years. * **Principles:** It operates on the principles of universality, impartiality, objectivity, and non-selectivity, aiming to eliminate double standards and politicization. * **Process:** * **Reporting:** States submit a national report, the UN High Commissioner for Human Rights compiles information from UN agencies and mechanisms, and a summary of credible stakeholder information (from NGOs, NHRIs, etc.) is prepared. * **Review:** A working group of the Human Rights Council, composed of three members from different regional groups, facilitates the review. * **Interactive Dialogue:** The state under review engages in a dialogue with other UN member states, answering questions and discussing recommendations. * **Outcome Report:** A draft outcome report, summarizing the dialogue and recommendations, is prepared by a troika (facilitators). The final report, including accepted and rejected recommendations, is adopted by the HRC in a plenary session. * **Follow-up:** The outcome report forms the basis for the state's subsequent review. * **Strengths:** Universality, peer review, public nature, encourages dialogue and capacity-building. * **Challenges:** Recommendations can be vague or numerous, interventions can be brief, and a tendency for friendly states to praise rather than criticize. ##### 3.1.3.2 Special Procedures Special Procedures are independent human rights experts with mandates to report and advise on human rights from a thematic or country-specific perspective. * **Types of Mandates:** * **Thematic Procedures:** Focus on specific human rights issues or themes applicable to all countries (e.g., Special Rapporteur on torture, Special Rapporteur on freedom of expression). There are currently 46 thematic mandates. * **Country Procedures:** Focus on the human rights situation in a specific country (e.g., Independent Expert on the situation of human rights in the Central African Republic). There are currently 14 country mandates. * **Composition:** Mandates are held by individual experts (Special Rapporteurs, Independent Experts) or by working groups of five members. * **Independence:** Special Procedures operate independently of the HRC and the UN Secretariat. * **Appointment:** Experts are appointed by the UN Secretary-General on the recommendation of the High Commissioner for Human Rights, with their appointment requiring renewal annually for country mandates and every three years for thematic mandates. They are not UN staff and generally serve on an unpaid basis, though they receive financial support for state visits. * **Working Methods:** * **Country Visits:** Invited by states to conduct on-site investigations. * **Communications:** Sending urgent appeals and letters of allegation to governments regarding alleged violations. * **Reporting:** Submitting annual reports to the HRC and sometimes the UN General Assembly. * **Advocacy:** Raising awareness through press releases and public statements. * **Criteria for Complaints:** Information must be reliable, not manifestly unfounded or politically motivated, and generally, domestic remedies must be exhausted (though exceptions exist). * **Tools:** Urgent appeals (for imminent threats) and letters of allegation (for past violations). * **Impact:** While not legally binding, Special Procedures play a crucial role in monitoring, fact-finding, and raising awareness, influencing states to address human rights issues. ##### 3.1.3.3 Complaint Procedures The HRC has established procedures for handling complaints of consistent patterns of gross and reliably attested human rights violations. * **Evolution:** Evolved from ECOSOC resolutions 1235 (1967) and 1503 (1970). * **Confidential Procedure:** Primarily a confidential procedure, though reports can be made public with the consent of the state concerned. * **Eligibility:** Individuals and groups can submit complaints. * **Criteria:** Based on the UN Charter, the Universal Declaration of Human Rights, international human rights treaties, and international humanitarian law. * **Process:** Complaints are examined by expert groups. The complainant and the state concerned are kept informed. While the findings are not legally binding, they can lead to recommendations for remedies and follow-up. * **Limitations:** Does not provide compensation for victims. #### 3.1.4 HRC's relationship with other UN organs The HRC collaborates with various UN bodies, including the UN General Assembly, the Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR), and international tribunals. ### 3.2 Special Procedures Special Procedures are a cornerstone of the UN's human rights monitoring system, operating independently to address specific human rights issues or country situations. #### 3.2.1 Mandate holders * **Types:** Special Rapporteurs, Independent Experts, and Working Groups. * **Independence:** They are independent experts appointed in their personal capacity, not representatives of their governments. * **Appointment:** Appointed by the UN Secretary-General upon recommendation of the High Commissioner for Human Rights. * **Tenure:** Typically serve for a limited period (e.g., three or six years) and can be renewed once. * **Remuneration:** They serve in an unpaid capacity, with their activities supported by the OHCHR. #### 3.2.2 Mandate scope and thematic/country focus * **Thematic Mandates:** Address specific human rights issues such as torture, extrajudicial executions, freedom of expression, right to food, etc. There are 46 such mandates. * **Country Mandates:** Monitor the human rights situation in a particular country. There are 14 such mandates. * **Key Focus Areas:** Legislation, policy, implementation measures, and patterns of violations. #### 3.2.3 Working methods * **Communications:** Sending urgent appeals to governments when there is an imminent risk of irreparable harm, and letters of allegation to address past or ongoing violations. * **Country Visits:** Undertaking on-site visits to countries at the invitation of the government to gather information and make recommendations. Many countries have issued "standing invitations" to all Special Procedures. * **Reporting:** Producing annual reports detailing their findings and recommendations, submitted to the Human Rights Council and, in some cases, the UN General Assembly. * **Engagement with Other Bodies:** Interacting with treaty bodies, the UPR, and international courts. * **Public Awareness and Advocacy:** Issuing press releases, making public statements, and engaging with the media to raise awareness about human rights issues. #### 3.2.4 Impact and challenges * **Impact:** Special Procedures exert influence through their reporting, recommendations, and public statements, aiming to catalyze positive change. * **Challenges:** * **Limited Enforcement Power:** Their findings are not legally binding. * **State Cooperation:** Reliance on state cooperation for country visits and responses to communications. * **Resource Constraints:** Limited financial and human resources. * **Politicization and Selectivity:** Accusations of bias can arise, particularly in country-specific mandates. * **Follow-up:** Ensuring that states implement recommendations can be difficult. ### 3.3 Comparison with UN Treaty Bodies While both the HRC's special procedures and UN treaty bodies monitor human rights, they have distinct origins and methodologies. * **Origin:** Special Procedures are "charter-based" (originating from the UN Charter and resolutions of UN organs), while treaty bodies are "treaty-based" (established by specific human rights treaties). * **Expertise:** Special Procedures can address broader human rights issues thematically or country-specifically, while treaty bodies focus on the implementation of the specific treaty they oversee. * **Complementarity:** The UPR explicitly aims to complement the work of treaty bodies, avoiding duplication while encouraging a holistic approach to human rights monitoring. > **Tip:** Understanding the differences and complementarities between charter-based mechanisms (like the HRC and Special Procedures) and treaty-based mechanisms (like UN treaty bodies) is crucial for grasping the UN's human rights architecture. > **Example:** A Special Rapporteur on the right to food might investigate a country's food security policies, while the Committee on Economic, Social and Cultural Rights would review that country's report on its implementation of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, which includes the right to food. --- This section details the operational mechanisms and procedural frameworks employed by the UN Human Rights Council and its associated special procedures to promote and protect human rights globally. ### 3.1 Overview of UN Human Rights Monitoring The United Nations system encompasses various mechanisms for monitoring human rights, broadly categorized into charter-based and treaty-based tracks. Charter-based mechanisms originate from the UN Charter and are overseen by political bodies and independent expert organizations, generally applying to all UN member states. Treaty-based mechanisms, on the other hand, are rooted in specific human rights treaties and are overseen by committees of independent experts, applying only to states that have ratified those treaties. ### 3.2 The UN Human Rights Council The UN Human Rights Council (HRC), established in 2006 as a subsidiary body of the General Assembly, replaced the Commission on Human Rights. Its mandate includes promoting universal respect for human rights, addressing human rights violations, and fostering the coordination and mainstreaming of human rights within the UN system. The HRC inherits the mandates, mechanisms, functions, and responsibilities of its predecessor and has created new ones. #### 3.2.1 Composition and Election of HRC Members The HRC is composed of 47 member states, elected by the UN General Assembly. Elections are based on equitable geographical distribution among five regional groups, with members serving three-year terms and being eligible for re-election for one additional term. The principle of "clean slates" is often employed, where regional groups nominate candidates beforehand. A crucial innovation is the possibility of suspending a member state from the HRC in cases of "gross and systematic violations" or non-cooperation with the Universal Periodic Review (UPR), requiring a two-thirds majority vote in the General Assembly. #### 3.2.2 Functions and Mandates of the HRC The HRC's primary functions include: * **Promoting universal respect for and protection of all human rights:** Guided by principles of universality, impartiality, objectivity, non-selectivity, constructive international dialogue, and cooperation. * **Addressing human rights violations:** Including consistent patterns of gross and reliably attested violations. * **Promoting coordination and mainstreaming of human rights:** Within the UN system. #### 3.2.3 Key Mechanisms of the HRC The HRC employs several key mechanisms: * **Universal Periodic Review (UPR):** This is a peer-review mechanism where all UN member states are reviewed every 4.5 years. It involves a comprehensive evaluation of a country's human rights record based on national reports, compilations of UN information, and stakeholder input. The review is facilitated by a working group composed of three HRC members, aiming for constructive dialogue and capacity-building. * **Special Procedures:** These are independent human rights experts or working groups mandated to report and advise on human rights from a thematic or country-specific perspective. They function independently of the HRC. * **Complaints Procedure:** This confidential procedure allows individuals and groups to bring consistent patterns of gross and reliably attested human rights violations to the HRC's attention. The criteria for submissions are based on the UN Charter, the Universal Declaration of Human Rights, state commitments, and international humanitarian law. #### 3.2.4 Critiques and Developments of the HRC The HRC has faced criticism regarding selectivity, politicization, and the ineffective follow-up of recommendations. Efforts have been made to enhance its objectivity and impartiality, including stricter membership criteria and the UPR. While resolutions adopted by the HRC are generally not legally binding, they carry significant political and moral weight. ### 3.3 Special Procedures of the UN Human Rights Council Special Procedures are a vital component of the UN human rights system, comprising independent human rights experts and working groups tasked with monitoring specific human rights issues or country situations. #### 3.3.1 Mandate Holders These are independent experts who serve in their personal capacity and are not UN staff. They undertake their mandates for a specified period, typically three or six years, with possibilities for renewal. They are unpaid but receive financial support for state visits. #### 3.3.2 Types of Mandates Special Procedures are divided into two main categories: * **Thematic Procedures:** These focus on specific human rights issues (e.g., torture, extrajudicial executions, freedom of expression) and apply to all countries. There are currently 46 thematic mandates. * **Country Procedures:** These focus on the human rights situation in specific countries (e.g., Cambodia, North Korea, Myanmar). There are currently 14 country mandates. #### 3.3.3 Working Methods Special Procedures utilize various methods to fulfill their mandates: * **Communications:** They receive allegations of human rights violations and can send urgent appeals or letters of allegation to governments, requesting investigation, redress, and prevention of recurrence. * **Country Visits:** Upon invitation from a state, mandate holders conduct on-site visits to assess the human rights situation. They provide preliminary findings to the government and submit a report with recommendations to the HRC. * **Reporting:** Special Procedures submit annual reports to the HRC and sometimes to the General Assembly, detailing their activities and findings. * **Advocacy and Awareness-Raising:** They engage in public statements, media interventions, and advocacy with other UN bodies to promote human rights and address violations. #### 3.3.4 Principles and Criteria for Action Special Procedures base their work on the UN Charter, the Universal Declaration of Human Rights, ratified human rights treaties, and voluntary state commitments. They investigate alleged violations of legislation, implementation measures, and policies, requiring credible and reliable information. They generally operate on the principle of complementarity, meaning national remedies should be exhausted, though exceptions can be made for imminent irreparable harm. #### 3.3.5 Relationship with States and Other Bodies While many states extend standing invitations to Special Procedures, allowing for regular visits, some countries have restricted access. When access is denied, mandate holders gather information through NGOs, refugees, and other reliable sources. They engage in dialogue with states and can make their findings public, particularly if a state is unresponsive. > **Tip:** Special Procedures are crucial for bringing specific human rights issues to light and can exert significant political and moral pressure on states, even though their recommendations are not legally binding. ### 3.4 UN Treaty Bodies UN Treaty Bodies are committees of independent experts that monitor the implementation of core international human rights treaties by states parties. #### 3.4.1 Reporting Procedure States parties to a human rights treaty are obligated to submit periodic reports to the relevant treaty body, detailing their compliance with the treaty's provisions. These reports are reviewed by the committee, which then issues concluding observations and recommendations to the state. #### 3.4.2 Individual and State Complaints Procedures Some treaty bodies have the competence to consider individual complaints from alleged victims of human rights violations, provided the state concerned has accepted this procedure, often through an optional protocol. A limited number of treaty bodies also handle inter-state complaints, though these are rarely used due to their political sensitivity. #### 3.4.3 General Comments and Recommendations Treaty Bodies issue General Comments or Recommendations to clarify the meaning and scope of treaty provisions and to provide guidance to states on their obligations. These are authoritative interpretations of the treaties but are not legally binding. #### 3.4.4 Inquiry Procedure Certain treaty bodies have the authority to initiate inquiry procedures when they receive reliable information indicating systematic violations of treaty rights. This can involve country visits and confidential investigations, with the aim of promoting state cooperation and reform. > **Example:** The Committee Against Torture can initiate an inquiry if it receives reliable information suggesting that acts of torture are systematically practiced in a state party. ### 3.5 Interaction and Complementarity The various UN human rights mechanisms, including the Human Rights Council, Special Procedures, and Treaty Bodies, are intended to complement each other. While there can be concerns about overlap and efficiency, the interaction among these bodies is crucial for a comprehensive approach to human rights monitoring and protection. The UPR, for instance, is designed to build upon and not duplicate the work of treaty bodies. --- # Special procedures of the Human Rights Council The Special Procedures of the Human Rights Council are a crucial mechanism for the United Nations to monitor and promote human rights globally. ### 4.1 Overview of Special Procedures Special Procedures are independent human rights experts appointed by the Human Rights Council to report and advise on human rights from a thematic or country-specific perspective. They operate independently of the Human Rights Council, although their mandates are renewed annually by the Council. These procedures are a vital part of the "Charter-based track" of UN human rights monitoring. ### 4.2 Types of Mandates There are two main types of mandates under the Special Procedures: * **Thematic Mandates:** These address specific human rights issues that occur in all countries. They are typically held by Special Rapporteurs or Independent Experts, who are individuals. There are currently 46 thematic mandates. * **Examples include:** * Special Rapporteur on torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment * Special Rapporteur on extrajudicial, summary or arbitrary executions * Special Rapporteur on the situation of human rights defenders * **Country Mandates:** These focus on the human rights situation in a specific country. They can be held by Special Rapporteurs or Independent Experts. There are currently 14 country mandates. * Mandates concerning Cambodia, North Korea, and Myanmar. * The Special Rapporteur on the situation of human rights in the Palestinian territories occupied since 1967. There are also Working Groups, which consist of a group of five people. ### 4.3 Appointment and Duration of Mandates * **Appointment:** Mandates are appointed by the Human Rights Council. * **Duration:** * Individual mandates (Special Rapporteurs, Independent Experts) typically serve for a maximum of six years in country-specific mandates and three years in thematic mandates. * Mandates must be renewed annually by the Human Rights Council for country procedures and are renewable once for thematic procedures. * These experts serve in their personal capacity, are unpaid, and do not form part of the UN staff. They receive financial support for state visits. ### 4.4 Working Methods Special Procedures experts utilize various methods to fulfill their mandates: * **Communications:** They can investigate alleged violations of human rights based on reliable information, provided it is not manifestly unfounded or politically motivated, and does not involve abusive language. While exhaustion of domestic remedies is generally required, there is an exception when such remedies are ineffective or unavailable. Complaints can also be submitted even if they are already being considered by other international monitoring bodies. * **Urgent Appeals:** These are issued in cases of imminent danger of irreparable harm to individuals or groups. The aim is to immediately inform and activate the government to prevent such harm. * **Allegation Letters:** These address human rights violations that have already occurred but are less imminent. The government is asked to investigate the case, punish perpetrators, remedy damages, and prevent recurrence. The goal is dialogue rather than state condemnation. * **Country Visits:** Mandate holders undertake visits to countries at the invitation of the concerned government. Upon departure, they share their preliminary findings with the government. A report with recommendations is then prepared and submitted to the Human Rights Council. Many rapporteurs have standing invitations from countries, meaning they are permanently invited to visit at any time. However, some countries, such as the United States and China, do not always permit these visits. * **Information Gathering:** When direct access is denied, mandate holders gather information through NGOs, refugees from the country, and other credible sources. * **Awareness-Raising and Advocacy:** Special Procedures engage in media activities, issue public statements, and sometimes intervene in cases before other supervisory bodies, such as the European Court of Human Rights. * **Reporting:** All mandate holders submit annual reports on their activities to the Human Rights Council and often to the UN General Assembly. These reports include thematic findings and recommendations. ### 4.5 Key Tools and Outcomes * **Reports:** Comprehensive reports are produced based on thematic research or country visits, which are then presented to the Human Rights Council and/or the UN General Assembly. * **Recommendations:** These reports contain recommendations to states on how to improve their human rights records. * **Public Statements and Press Releases:** Special Procedures utilize these to draw attention to urgent human rights concerns. * **Dialogue:** The overarching goal is often to foster dialogue and cooperation with states to promote and protect human rights. ### 4.6 Challenges and Impact * **Independence and Politicization:** While designed to be independent, Special Procedures can face challenges related to politicization and pressure from member states. * **Non-Binding Nature:** The recommendations and findings of Special Procedures are generally not legally binding, although they carry significant moral and political weight. * **Limited Resources:** Like many UN bodies, Special Procedures can be constrained by a lack of resources and staff. * **State Cooperation:** The effectiveness of Special Procedures heavily relies on the cooperation of states, both in providing access for country visits and in responding to communications. * **Media Scrutiny and Persecution:** Some mandate holders have faced media attacks and even persecution, highlighting the sensitive nature of their work. For instance, Francesca Albanese, the Special Rapporteur on the situation of human rights in the Palestinian territories, faced significant backlash. * **Impact Assessment:** There is limited research on the precise impact of Special Procedures, though their visibility and advocacy role are undeniable. ### 4.7 Relationship with Other Mechanisms Special Procedures are intended to complement, not duplicate, the work of other UN human rights mechanisms, such as the treaty bodies and the Universal Periodic Review. They can refer cases to international criminal tribunals if severe violations are uncovered. ### 4.8 Specific Examples of Thematic Procedures * **Special Rapporteur on Torture:** Investigates allegations of torture and cruel, inhuman, or degrading treatment. * **Special Rapporteur on Extrajudicial, Summary or Arbitrary Executions:** Examines the right to life and cases of unlawful killings. * **Special Rapporteur on the Situation of Human Rights Defenders:** Monitors the situation of individuals and groups who peacefully promote and protect human rights. ### 4.9 Specific Examples of Country Procedures * **Special Rapporteur on the situation of human rights in the Palestinian territories occupied since 1967:** Investigates alleged violations in the occupied Palestinian territories. * **Special Rapporteur on the situation of human rights in the Democratic People's Republic of Korea:** Reports on gross and systematic human rights violations in North Korea. > **Tip:** When studying Special Procedures, focus on the distinction between thematic and country mandates, the types of actions they can take (urgent appeals, allegation letters, country visits), and the non-binding nature of their recommendations. Understand how their work contributes to the broader UN human rights monitoring system. --- Special procedures of the Human Rights Council are an integral part of the United Nations' system for monitoring and promoting human rights, functioning as independent mechanisms to address specific human rights issues or country situations. ### 4.1 Mandate and Functioning Special procedures encompass independent human rights experts, special rapporteurs, and working groups tasked with examining, monitoring, reporting on, and advising on human rights situations. These experts operate independently of the Human Rights Council and are not bound by hierarchical directives from within or outside the UN. #### 4.1.1 Types of Mandates There are two primary types of mandates: * **Country procedures:** These focus on investigating alleged human rights violations within a specific country. Examples include Special Rapporteurs on the situation of human rights in Cambodia, North Korea, or Myanmar. * **Thematic procedures:** These address human rights issues that cut across multiple countries. They are typically carried out by individuals holding the title of Special Rapporteur or Independent Expert, or by working groups composed of five persons. Examples include the Special Rapporteur on torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment, the Special Rapporteur on extrajudicial, summary or arbitrary executions, and the Special Rapporteur on the situation of human rights defenders. #### 4.1.2 Appointment and Term * **Independent Experts:** These are individuals appointed to their roles based on their expertise and independence. * **Term Limits:** For country procedures, mandates must be renewed annually by the Human Rights Council and are renewable up to five times. For thematic procedures, the mandate is typically for three years, renewable once. These mandates are temporary. * **Unpaid Role:** These experts serve on an unpaid basis, with financial support primarily for state visits. #### 4.1.3 Reporting and Advice * **Reports:** Mandate holders produce reports on thematic issues or specific country situations. These reports are submitted to the Human Rights Council and often also to the UN General Assembly. * **Focus of Reports:** Reports can address a wide range of issues, including legislation, implementation measures, and government policies. * **Basis for Reports:** The assessments are based on credible information, with the consent of victims where possible. Complaints must not be manifestly unfounded or politically motivated, and abusive language is to be avoided. #### 4.1.4 Working Methods * **Information Gathering:** Experts gather information from a variety of sources, including governments, non-governmental organizations (NGOs), refugees, and alleged victims. * **Intervention Tools:** * **Urgent Appeals:** These are used in cases of imminent danger of irreparable harm to human rights, aiming to quickly inform and activate the government involved. * **Letters of Allegation:** These address human rights violations that have already occurred but are less immediately perilous. The government is requested to investigate, punish perpetrators, remedy damages, and prevent recurrence. * **Country Visits:** Mandate holders can visit countries, usually at the invitation of the government. Preliminary findings are shared with the government upon departure, and a final report with recommendations is submitted to the Human Rights Council. * **Standing Invitations:** Many countries extend standing invitations to international observers or special rapporteurs, allowing them to visit the country when they deem it necessary. However, some major powers, such as the United States, China, and Russia, have not always granted access for all types of mandates. * **Information Gathering without Access:** If access is denied, experts gather information through NGOs, refugees, and other available channels. * **Awareness Raising and Advocacy:** Special procedures engage in public statements, media appearances, and advocacy with other oversight bodies to raise awareness and promote human rights. ### 4.2 Thematic Procedures and Country Mandates The special procedures cover a broad spectrum of human rights issues and country-specific situations. #### 4.2.1 Thematic Procedures These procedures address cross-cutting human rights concerns. As of recent, there are 46 thematic procedures. Examples include: * Special Rapporteur on torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment. * Special Rapporteur on extrajudicial, summary or arbitrary executions. * Special Rapporteur on the situation of human rights defenders. #### 4.2.2 Country Procedures These mandates focus on the human rights situation in specific countries. There are 14 country mandates. An example is the Special Rapporteur on the situation of human rights in the Palestinian territories. ### 4.3 Criteria for Complaints and Interventions When considering complaints, special rapporteurs and experts apply several criteria: * **Basis of Assessment:** UN Charter, Universal Declaration of Human Rights (UDHR), human rights treaties, voluntary pledges and commitments by states, and international humanitarian law. * **Nature of Complaint:** Can relate to legislation, implementation measures, policies, etc. * **Exhaustion of National Remedies:** Generally, national legal remedies must be exhausted. However, this is not always a strict requirement for special procedures. * **Other International Oversight:** A complaint may still be considered even if it is also being examined by other international oversight bodies. * **Discretionary Power:** Mandate holders have discretion in how they act on a complaint, which can include forwarding it to the government or making it public. ### 4.4 Key Tools and Outcomes * **Urgent Appeals and Letters of Allegation:** These are primary communication tools to engage with governments on human rights concerns. * **Country Visit Reports:** These reports provide detailed findings and recommendations following an on-site visit. * **Public Statements and Media Engagement:** Used for awareness-raising and advocacy. * **Intervention in Other Oversight Mechanisms:** Special rapporteurs may intervene in cases before other bodies, such as the European Court of Human Rights. * **Annual Reports:** Mandate holders submit annual reports on their activities to the Human Rights Council and the UN General Assembly. ### 4.5 Evaluation and Impact While there is limited research on the precise impact of special rapporteurs, they play a crucial role in highlighting human rights issues, engaging with states, and advocating for improvement. They are subject to media scrutiny and potential political pressure, as demonstrated by situations where experts have faced challenges or persecution. Their work is a vital component of the UN's broader human rights monitoring framework. --- # The role and functioning of UN treaty bodies UN treaty bodies serve as crucial monitoring mechanisms for the implementation of core international human rights treaties, playing a vital role in promoting and protecting human rights worldwide. ### 5.1 The nature and establishment of UN treaty bodies UN treaty bodies are committees of independent experts established to monitor the implementation of specific UN human rights treaties. They are integral to the "treaty-based track" of the UN's human rights system, complementing the "charter-based track" which stems from the UN Charter and is overseen by political bodies. #### 5.1.1 Composition and support Each treaty body is composed of a specific number of independent human rights experts, typically between ten and twenty-five, who are elected by the States Parties to the respective treaty. These experts serve in their personal capacity and are not remunerated; they do not receive a salary. Their work is supported by a small legal staff belonging to the Office of the UN High Commissioner for Human Rights (OHCHR). Treaty bodies generally hold sessions two to three times per year, and their meetings are usually public, taking place in Geneva. #### 5.1.2 Overarching mandate The primary function of UN treaty bodies is to oversee the implementation of the specific human rights treaty for which they were established. This involves: * **Monitoring State compliance:** Ensuring that States Parties to a treaty are fulfilling their treaty obligations. * **Providing authoritative interpretations:** Clarifying the meaning and scope of treaty provisions through general comments or recommendations. * **Facilitating dialogue:** Engaging in constructive dialogue with States Parties regarding their human rights records. * **Receiving and examining complaints:** In some cases, adjudicating individual or inter-State complaints alleging treaty violations. ### 5.2 Key functions and mechanisms of UN treaty bodies UN treaty bodies employ several mechanisms to fulfill their mandates, primarily revolving around reporting, complaints, and interpretation. #### 5.2.1 Reporting procedures The reporting procedure is a mandatory mechanism for all States Parties to the core human rights treaties. * **Obligation to report:** States Parties are obliged to submit periodic reports to the relevant treaty body, typically every two to five years, detailing their compliance with the treaty's provisions. * **Content of reports:** These reports cover all rights and freedoms enshrined in the specific treaty and should outline both progress made and areas of concern. * **Alternative reports:** Non-governmental organizations (NGOs), national human rights institutions, and UN agencies can also submit alternative or "shadow" reports, providing a different perspective. * **The review process:** 1. **Submission of reports:** The State submits its report and a basis document. NGOs and other stakeholders also submit their reports. 2. **Pre-sessional working group:** A treaty body may convene a pre-sessional working group to examine the State's report initially. 3. **List of issues (LOI):** The treaty body may issue a "list of issues" or questions to the State Party, which then provides a response. 4. **Constructive dialogue:** The treaty body engages in a constructive dialogue with a delegation from the State Party. This dialogue is typically more in-depth than the Universal Periodic Review (UPR) and may last one to two days. 5. **Concluding observations and recommendations:** Following the dialogue, the treaty body issues "concluding observations" and "recommendations" to the State Party. These highlight positive achievements, express concerns, and suggest measures for improvement. * **Non-binding nature:** While concluding observations are not legally binding, they carry significant weight and are often used by states as a basis for policy changes. * **Follow-up:** Treaty bodies have follow-up mechanisms, although their effectiveness can vary. This may involve special rapporteurs or specific reporting requirements on the implementation of recommendations. #### 5.2.2 Complaint procedures Complaint procedures allow individuals or states to bring alleged human rights violations to the attention of treaty bodies. * **Individual complaints:** * **Optional nature:** The right to submit individual complaints is generally optional. States must explicitly accept the competence of a treaty body to receive individual complaints, either by ratifying an optional protocol to the treaty or by making a specific declaration under a treaty article. * **Admissibility criteria:** To be admissible, a complaint must meet several criteria, including: * The alleged violation must have occurred after the entry into force of the complaint mechanism for the State Party. * The victim or a group of victims must be personally affected. * The complaint must not be anonymous. * The complaint must not be manifestly unfounded. * **Exhaustion of domestic remedies:** The complainant must have exhausted all available domestic legal remedies, unless such remedies are ineffective or unduly prolonged. This principle of subsidiarity is crucial. * **Non-bis-in-idem:** The complaint must not be under examination by another international body. * **Procedure:** The process is typically adversarial, involving written submissions from both the complainant and the State Party. Preliminary measures may be taken in cases of imminent, irreparable harm. * **Views and recommendations:** If a complaint is deemed admissible and well-founded, the treaty body issues its "views" or "decisions" on the alleged violation. These are not legally binding but are considered authoritative interpretations and carry moral weight. They often include recommendations for remedies. * **Follow-up:** States are usually required to inform the treaty body within a specific timeframe (e.g., six months) about the measures taken to implement the views. * **State complaints:** * **Optional nature:** Similar to individual complaints, the competence of treaty bodies to receive inter-State complaints is optional and requires explicit acceptance by the States concerned. * **Rarity:** Inter-State complaints are rarely used due to their political sensitivity. * **Outcome:** Decisions in inter-State cases are also typically non-binding. #### 5.2.3 General comments and recommendations Treaty bodies periodically issue "general comments" or "general recommendations" which offer authoritative interpretations of treaty provisions and clarify the scope of states' obligations. * **Purpose:** These documents elaborate on specific rights or issues covered by the treaty and are used to guide states in their reporting and implementation efforts. * **Normative value:** While not legally binding in themselves, they have significant normative value and contribute to the development of international human rights law. They often codify the jurisprudence of the treaty body. * **Process:** General comments are usually developed through a consultative process, sometimes involving input from states, NGOs, and other stakeholders. #### 5.2.4 Inquiry procedures Some treaty bodies have the power to initiate inquiry procedures when they receive reliable information indicating systematic violations of the treaty within a State Party. * **Conditions:** Such procedures are usually optional and require the State Party to have accepted the treaty body's competence to conduct inquiries. * **Confidentiality:** Inquiries are often confidential initially, with the possibility of making findings public if the State Party agrees. * **On-site visits:** An inquiry may involve an on-site visit to the country in question. * **Outcome:** The treaty body produces a report with findings and recommendations, which are then communicated to the State Party. > **Tip:** The distinction between "general comments" and "general recommendations" can sometimes be subtle and treaty-specific. Always refer to the specific treaty and the relevant treaty body's practice for clarity. ### 5.3 Challenges and limitations of UN treaty bodies Despite their crucial role, UN treaty bodies face several significant challenges that impact their effectiveness. * **Non-binding nature of decisions:** The "views" or "concluding observations" issued by treaty bodies are generally not legally binding, which can limit their enforcement power. However, some national courts may consider them in their jurisprudence. * **Resource constraints:** Many treaty bodies suffer from a chronic lack of staff and financial resources, leading to significant backlogs in processing reports and complaints. This can result in lengthy delays for individuals seeking justice. * **Follow-up difficulties:** Ensuring that states implement treaty body recommendations effectively is a persistent challenge. The follow-up mechanisms are often insufficient to guarantee compliance. * **Reporting burden:** The requirement for states to submit regular, detailed reports can be a significant burden, particularly for developing countries with limited resources. * **Duplication and overlap:** There can be overlap and duplication between the work of different treaty bodies and other UN human rights mechanisms, such as the Universal Periodic Review (UPR) of the Human Rights Council. This can lead to procedural inefficiencies and increased burdens for states. > **Example:** The Committee Against Torture (CAT) has a significant backlog of cases. Individuals may wait several years for a decision on their complaint, which can be disheartening and reduce the impact of justice. ### 5.4 The relationship with other UN human rights mechanisms UN treaty bodies operate within a broader framework of UN human rights mechanisms, interacting with other bodies to promote and protect human rights. * **Human Rights Council:** The Human Rights Council, a political body, oversees various mechanisms, including Special Procedures and the Universal Periodic Review (UPR). Treaty bodies' concluding observations can inform UPR reviews, and vice versa. * **Special Procedures:** Special Rapporteurs, independent experts, and working groups of the Human Rights Council can complement the work of treaty bodies by focusing on thematic issues or specific country situations. They may refer to treaty body jurisprudence in their reports. * **OHCHR:** The Office of the High Commissioner for Human Rights provides essential administrative and substantive support to treaty bodies, facilitating their operations and contributing to a more coordinated approach to human rights within the UN system. > **Tip:** Understanding the interplay between treaty-based bodies, charter-based bodies (like the Human Rights Council and its Special Procedures), and other UN actors is crucial for grasping the UN's multifaceted approach to human rights. --- UN treaty bodies serve as crucial quasi-jurisdictional or expert organs established to monitor the implementation of core international human rights treaties by State parties. ### 5.1 Composition and general functioning UN treaty bodies are composed of independent human rights experts, with each body exclusively overseeing the implementation of the specific human rights treaty under which it was created. These committees are typically supported by a small legal staff from the Office of the UN High Commissioner for Human Rights (OHCHR). Treaty bodies generally do not operate on a permanent basis; instead, they convene for sessions two to three times a year. The financial support for these bodies has been impacted by reduced contributions from some member states, necessitating fundraising efforts. ### 5.2 Treaty bodies' available tools for monitoring Treaty bodies employ several mechanisms to fulfill their monitoring mandate: #### 5.2.1 Reporting procedure This is a mandatory procedure for all State parties that have ratified a core human rights treaty, with the exception of the subcommittee under the UN Committee Against Torture. States are required to submit periodic reports (every two to five years) detailing their compliance with all rights and freedoms enshrined in the relevant treaty. This process involves a constructive dialogue between the State party and the treaty body, usually lasting one to two days. The reporting procedure typically involves five phases: 1. **Submission of State Report and Basic Document:** The State party, often coordinated by its Ministry of Foreign Affairs or Justice, submits a report. NGOs and national human rights institutions can also submit alternative or shadow reports, providing a broader perspective. Reports from UN agencies and special procedures, as well as outcomes from the Universal Periodic Review (UPR), also contribute information. 2. **Pre-sessional Working Group:** The treaty body reviews the State report for the first time. 3. **List of Issues (LOI) and State's Reaction:** The treaty body prepares a list of questions for the State party, which then provides its responses. 4. **Meeting (Constructive Dialogue):** A deeper dialogue than the UPR takes place, usually involving high-ranking officials. The discussion covers both positive achievements and areas of concern. 5. **Concluding Observations/Recommendations:** The treaty body issues non-binding concluding observations and recommendations to the State party, which include positive aspects, concerns, and specific recommendations. Follow-up on these recommendations is not always optimal, with a special rapporteur sometimes tasked with this within a year. > **Tip:** The "Concluding Observations" issued by treaty bodies are not legally binding, but they carry significant authoritative weight and are often used by states as a guide for policy and legal reforms. These procedures are generally optional and have a greater impact on state sovereignty. Currently, eight treaty bodies can receive individual complaints, provided the State party has accepted the committee's competence to do so, either through ratifying an optional protocol or by making a separate declaration. Key characteristics of complaint procedures include: * **Quasi-jurisdictional:** They involve a quasi-judicial process. * **Written Submission:** Complaints must be submitted in writing and signed. * **Admissibility:** To be admissible, a complaint must generally be submitted after the complaint mechanism has entered into force, the complainant must be a victim or a group of victims personally affected, the rights protected must be specific, the complaint cannot be anonymous, and it must not be manifestly unfounded. A crucial requirement is the exhaustion of all available domestic remedies, adhering to the principle of subsidiarity, unless such remedies are ineffective or unreasonably prolonged. The principle of *non bis in idem* (no double jeopardy) also applies. * **Procedure:** * **Phase 1 (Submission and Registration):** A complaint is submitted and reviewed for registration. It is then forwarded to the respondent State party for its remarks, and the complainant may respond to these remarks. Legal assistance may be provided. * **Phase 2 & 3 (Admissibility and Merits):** The committee decides on admissibility and then examines the merits of the case. * **Provisional Measures:** In urgent cases involving imminent irreparable harm to rights, provisional measures may be requested. * **Settlement and Hearings:** Attempts at amicable settlement may be made, and hearings can be held. * **Phase 4 (Decision):** The treaty body issues a decision, referred to as "Views" (e.g., by the Human Rights Committee) or "Opinions" (e.g., by the Committee on the Elimination of Discrimination against Women), which indicates whether violations have occurred and provides recommendations for remedies. These are not legally binding but hold significant authoritative value and an authoritative interpretation of the treaty. * **Phase 5 (Follow-up):** The State party must inform the committee within six months about the measures taken to implement the decision. A member of the committee or special rapporteurs may oversee follow-up. > **Example:** While individual complaint decisions are generally not binding, some higher courts in certain countries, such as Spain, may treat them as legally binding and enforce them. #### 5.2.3 General Comments or Recommendations These are legal opinions or interpretations by treaty bodies concerning the scope of treaty provisions or specific issues linked to those provisions. They are non-binding but possess considerable authoritative value. States are encouraged to refer to existing General Comments or Recommendations in their periodic reports. These comments often codify existing case law of the respective UN treaty body. They can be developed by individual committees or collaboratively by multiple committees on a specific right or topic. #### 5.2.4 Inquiry procedure This procedure allows a UN treaty body, on its own initiative, to initiate an investigation into reliable information indicating systematic violations of treaty rights. This procedure is optional and generally confidential, though it can be made public with the State party's consent. It requires the State party to have recognized the committee's competence for such inquiries, though an "opt-out" clause is available for most treaties except for the Convention Against Enforced Disappearance. > **Tip:** The inquiry procedure, while not common, can be a powerful tool for addressing systematic human rights violations by drawing international attention and encouraging state cooperation. ### 5.3 Evaluation of the UN treaty-based system The treaty-based system faces several challenges: * **State Reporting:** Some states fail to report, reports are submitted late, or they are prepared with limited resources, creating a burden. * **Treaty Body Backlog:** There is a significant backlog in the review of reports and cases. Efforts are underway to harmonize, streamline processes, and increase meeting time. * **Non-binding Decisions:** The non-binding nature of treaty body decisions is a persistent challenge, although improved follow-up mechanisms and the authoritative value of their interpretations are enhancing their impact. * **Individual Complaints:** While the number of individual complaints is substantial, the effectiveness of follow-up and the non-binding nature of decisions remain areas for improvement. Despite these challenges, the quality of treaty body jurisprudence has generally risen, and their work is increasingly recognized and influential. Proposals for reform, such as rationalization and specialization, are ongoing, though a universal world human rights court remains a distant prospect. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Contentious Cases | Disputes between states that are brought before the International Court of Justice (ICJ) for resolution. These cases involve disagreements over legal rights and obligations between sovereign states. | | International Court of Justice (ICJ) | The principal judicial organ of the United Nations, established by the UN Charter. It settles legal disputes submitted to it by states and gives advisory opinions on legal questions referred to it by authorized UN organs and specialized agencies. | | Jurisdiction | The authority of a court to hear and decide a case. In the context of the ICJ, jurisdiction in contentious cases is based on the consent of the states involved. | | State Consent | The fundamental principle that the ICJ can only exercise jurisdiction over a state in a contentious case if that state has consented to it. This consent can be given in various ways, such as through a special agreement, a treaty clause, or a declaration accepting compulsory jurisdiction. | | Special Agreement (Compromis) | A bilateral agreement between two states specifically to submit a particular dispute to the ICJ. This is one of the most direct ways states can grant the Court jurisdiction. | | Treaty Provisions | Clauses within international treaties that stipulate that disputes arising from the interpretation or application of the treaty shall be referred to the ICJ. Many multilateral treaties contain such compromissory clauses. | | Optional Clause Declarations | Declarations made by states under Article 36(2) of the ICJ Statute, accepting the Court's jurisdiction as compulsory in relation to any other state making a similar declaration. These declarations can be subject to reservations. | | Reservations to Jurisdiction | Limitations or conditions that a state may attach to its acceptance of the ICJ's jurisdiction, either in a special agreement, a treaty, or an optional clause declaration. These reservations can restrict the scope of the Court's authority. | | Admissibility | The criteria that a case must meet before the ICJ will consider its merits. This includes ensuring that the Court has jurisdiction and that the dispute is of a legal nature. | | Preliminary Measures (Provisional Measures) | Interim orders issued by the ICJ to preserve the rights of the parties to a dispute pending a final decision. These measures are legally binding and aim to prevent irreparable harm. | | Merits of a Case | The substantive legal arguments and evidence presented by the parties in a contentious case. The ICJ's judgment on the merits determines the legal rights and obligations of the states involved. | | Binding Decisions (Judgments) | Rulings made by the ICJ in contentious cases that are legally binding on the states parties to the dispute. These decisions are final and without appeal. | | United Nations (UN) | An international organization founded in 1945, headquartered in New York, with a European headquarters in Geneva, established to promote international cooperation and maintain peace and security. It has evolved to play a significant role in promoting and protecting human rights globally. | | UN Charter | The foundational treaty of the United Nations, outlining its purposes, principles, and structure. It serves as the basis for the UN's actions, including its human rights mandate, and emphasizes the importance of human rights in maintaining international peace and security. | | UN General Assembly | The main deliberative organ of the United Nations, composed of all 193 member states. It discusses a wide range of issues, including human rights, and can adopt resolutions, set standards, and establish subsidiary organs and commissions. | | UN Security Council | A principal organ of the UN responsible for maintaining international peace and security. While its primary focus is on peace and security, it can take measures, including legally binding resolutions, in response to gross human rights violations that threaten international peace. | | UN Secretariat | The administrative arm of the United Nations, headed by the Secretary-General. It plays a coordinating role and is responsible for mainstreaming human rights within the UN system, providing public support, and appointing key officials like the High Commissioner for Human Rights. | | UN Secretary-General | The chief administrative officer of the United Nations, appointed by the General Assembly upon recommendation of the Security Council. The Secretary-General has a "good offices" mandate to address human rights issues and can appoint Special Envoys to negotiate solutions. | | UN Human Rights Council | An intergovernmental body within the UN system responsible for strengthening the promotion and protection of human rights around the globe. It was established in 2006 to replace the UN Commission on Human Rights and is composed of representatives of member states. | | Special Procedures of the Human Rights Council | A system of independent human rights experts (Special Rapporteurs, Independent Experts, Working Groups) appointed by the Human Rights Council to monitor and report on specific human rights situations or thematic issues in countries worldwide. They operate independently of the Council. | | Universal Periodic Review (UPR) | A unique process of the UN Human Rights Council in which the human rights records of all UN member states are reviewed every 4.5 years. It is a peer-review mechanism where member states assess each other's human rights performance. | | UN Treaty Bodies | Committees of independent experts established under specific UN human rights treaties to monitor their implementation by states parties. They review state reports, consider individual complaints (where applicable), and issue general comments and recommendations. | | Charter-based Track | Refers to the human rights mechanisms and oversight bodies that originate from the UN Charter, including political organs like the General Assembly and Security Council, and expert bodies established by these political organs. | | Special Procedures | A system of independent human rights experts with mandates to report and advise on human rights from a thematic or country-specific perspective. These experts are known as Special Rapporteurs, Independent Experts, or Working Groups. | | Treaty-based Track | Refers to human rights mechanisms and procedures that are based on specific international human rights treaties. Oversight is conducted by independent experts, often referred to as quasi-judicial bodies. | | State Sovereignty | The principle that a state has supreme authority within its territory, free from external control. This principle is often invoked by states when human rights issues are raised by international bodies. | | Soft Law | Instruments that are not legally binding but carry significant moral or political weight, such as declarations, guidelines, and recommendations. They often pave the way for the development of hard law. | | Hard Law | Legally binding international instruments, such as treaties and conventions, that create obligations for States Parties. | | Quasi-Judicial | Having characteristics of a judicial body but not being a formal court. These bodies can examine complaints and make recommendations, but their decisions are often not legally binding. | | Concluding Observations | Recommendations and comments issued by UN treaty bodies after reviewing a State Party's report. These are not legally binding but provide guidance for improving human rights implementation. | | Provisional Measures | Urgent actions that a monitoring body may recommend or order to prevent irreparable harm to individuals or groups while a case is being considered. Many monitoring bodies consider these measures legally binding. | | Thematic Special Procedures | Mandates that focus on specific human rights issues or themes that affect people worldwide, such as the right to adequate housing, freedom of expression, or the prevention of torture. These experts examine human rights situations globally in relation to their specific mandate. | | Country-Specific Special Procedures | Mandates that focus on the human rights situation in a particular country. These experts monitor, advise, report on, and make recommendations concerning the human rights situation within the designated country. | | Independent Experts | Individuals appointed to specific mandates within the Special Procedures system, tasked with monitoring, reporting, and advising on human rights issues. They operate independently and are not part of the UN Secretariat staff. | | Working Groups | Groups of experts, typically composed of five members representing geographical diversity, tasked with specific mandates within the Special Procedures system. They often address thematic issues or conduct investigations. | | Special Rapporteurs | A title given to independent experts appointed to specific mandates within the Special Procedures system, often focusing on thematic issues or country situations. They are responsible for reporting and making recommendations on human rights. | | Urgent Appeals | Communications sent by Special Procedures mandate holders to governments regarding urgent human rights concerns, often when there is an imminent risk of irreparable harm to individuals or groups. The aim is to alert the government and seek immediate action. | | Allegation Letters | Communications sent by Special Procedures mandate holders to governments concerning alleged human rights violations that have already occurred but are not necessarily imminent. These letters typically request an investigation, remedy for victims, and prevention of recurrence. | | Country Visits | Missions undertaken by Special Procedures mandate holders to a specific country, at the invitation of the government, to gather firsthand information on the human rights situation. These visits are crucial for in-depth analysis and reporting. | | Standing Invitations | An invitation extended by a state to all thematic Special Procedures mandate holders, allowing them to visit the country at any time they deem necessary. This signifies a commitment to cooperation and transparency regarding human rights. | | Communications Procedure | The process by which Special Procedures mandate holders receive and review information about alleged human rights violations. This includes urgent appeals and allegation letters sent to governments for their response. | | Reporting | A core function of Special Procedures mandate holders, involving the preparation of reports on their findings and recommendations. These reports are submitted to the Human Rights Council and/or the General Assembly. | | State Party | A country that has ratified or acceded to a particular international human rights treaty, thereby agreeing to be bound by its provisions and to cooperate with the relevant monitoring body. | | Reporting Procedure | A core function of UN treaty bodies where States Parties are obligated to submit periodic reports detailing their implementation of the treaty's provisions. These reports are then reviewed by the treaty body. | | Individual Complaint Procedure | A mechanism available under some UN human rights treaties where individuals or groups can submit complaints to a treaty body alleging violations of their rights by a State Party, provided certain admissibility criteria are met. | | Optional Protocol | An additional treaty that can be ratified or acceded to by a State Party to a core human rights treaty, which establishes specific mechanisms, such as an individual complaint procedure, for that treaty. | | General Comments/Recommendations | Interpretative documents issued by UN treaty bodies that clarify the scope and meaning of treaty provisions. They provide authoritative guidance to States Parties on their obligations under the treaty. | | Inquiry Procedure | A mechanism available under some UN human rights treaties that allows a treaty body to conduct an investigation into allegations of grave and systematic human rights violations within a State Party, often requiring the State Party's cooperation. | | State Complaint Procedure | A mechanism under certain human rights treaties where one State Party can bring a complaint against another State Party for alleged violations of the treaty. This procedure is rarely used due to its political sensitivity. | | Quasi-Jurisdictional | A term describing bodies that have powers similar to courts but are not formal judicial bodies. UN treaty bodies are often described as quasi-jurisdictional because they review complaints and issue findings, but their decisions are typically not legally binding. | | Substantive Rights | Refers to the core human rights protected by international treaties, such as the right to life, freedom from torture, freedom of expression, and the right to education. Treaty bodies monitor the implementation of these rights. | | Admissibility Criteria | The conditions that a complaint must meet before a UN treaty body will consider it on its merits. Common criteria include the exhaustion of domestic remedies and the complaint not being anonymous or manifestly unfounded. |

# Généralités sur le droit matériel de l’Union européenne Cette section explore la distinction entre le droit matériel et le droit institutionnel de l'Union européenne, leur interrelation, ainsi que les diverses sources du droit matériel, incluant les principes généraux du droit [1](#page=1) [2](#page=2) [3](#page=3). ### 1.1 La notion de droit matériel #### 1.1.1 Distinction entre droit matériel et droit institutionnel Le droit institutionnel de l'UE concerne les règles et principes régissant le fonctionnement de l'Union en tant qu'organisation internationale, s'appliquant à tous ses secteurs d'action. Il englobe les principes qui régissent les institutions et les actes européens, ainsi que les voies de droit et les règles contentieuses, dont l'interprétation authentique est assurée par la Cour de Justice de l'Union européenne (CJUE). Le renvoi préjudiciel est un mécanisme permettant aux juges nationaux de solliciter l'avis de la CJUE pour une interprétation officielle du droit de l'UE [1](#page=1). Le droit matériel de l'UE, également appelé droit substantiel, se réfère à l'ensemble des règles de fond contenues dans les traités et adoptées par les institutions de l'Union. Il étudie la substance du droit de l'Union en examinant les règles qui prescrivent, interdisent ou autorisent des comportements dans des domaines spécifiques, dans le but de réaliser les objectifs fixés par les traités. L'attribution croissante de compétences à l'UE a étendu le champ d'application du droit matériel [1](#page=1). #### 1.1.2 La relativisation de la distinction La distinction entre droit matériel et droit institutionnel est relativisée pour deux raisons principales: l'existence d'objets d'étude hybrides et la connexion étroite entre l'ordre institutionnel et l'ordre matériel. Par exemple, la citoyenneté européenne peut être abordée sous l'angle du droit institutionnel en raison de sa place dans le registre politique européen, mais aussi sous l'angle du droit matériel en lien avec la libre circulation ou la protection consulaire. De nombreux pans du droit matériel, comme le droit de la concurrence, soulèvent des questions institutionnelles, et les contentieux devant la CJUE mêlent souvent droit matériel et institutionnel, notamment dans le cadre du contentieux de la base juridique [1](#page=1). ### 1.2 Les principales sources formelles du droit matériel Les sources substantielles influencent le contenu du droit de l'UE et comprennent les principes politiques, sociaux et philosophiques, ainsi que les valeurs de l'Union inscrites à l'article 2 du traité sur l'UE. Les sources formelles sont les actes par lesquels une règle acquiert la qualité de norme juridique, qu'elles soient écrites ou non écrites. Le système juridique de l'UE se compose de sources primaires et de sources externes ou dérivées [2](#page=2). #### 1.2.1 Les sources primaires Les sources primaires se situent au sommet de la hiérarchie des normes de l'UE. Elles comprennent les trois traités européens fondamentaux: le traité CECA, le traité CEE et le traité EURATOM. Le traité de Lisbonne a révisé le traité sur l'UE (TUE) et le traité sur le fonctionnement de l'Union européenne (TFUE), ainsi que le traité EURATOM. Ces traités sont complétés par des protocoles ayant la même valeur juridique [2](#page=2). Le noyau dur des sources primaires inclut également la Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne, qui a la même valeur juridique que les traités et regroupe les droits fondamentaux dans six chapitres. La Charte, qui a acquis une valeur juridique contraignante avec le traité de Lisbonne, reconnaît des droits fondamentaux qui ne découlent pas directement des traités, tels que le droit à la protection des données à caractère personnel [2](#page=2). Les traités d'adhésion, conclus avec les États candidats à l'adhésion, constituent également des sources primaires du droit de l'UE et se situent au même niveau normatif que les traités constitutifs. Ces traités permettent aux nouveaux États membres de s'adapter aux règles de l'UE, souvent sur une période de transition [2](#page=2). #### 1.2.2 Les sources dérivées : les actes unilatéraux normatifs Les sources dérivées sont les actes normatifs unilatéraux adoptés par les institutions de l'UE sur le fondement des traités, permettant à l'Union de remplir ses missions. Le législateur européen est généralement composé du Conseil de l'Union européenne et du Parlement européen, formant le "triangle inter-institutionnel" [3](#page=3). L'article 288 du TFUE distingue les actes contraignants (règlements, directives, décisions) des actes non contraignants (avis, recommandations). Bien que non contraignants, les avis et recommandations peuvent avoir un effet normatif reconnu par la CJUE [3](#page=3). #### 1.2.3 Les sources externes : les accords externes de l'Union et le droit international Les sources externes principales sont les accords conclus par l'UE avec des groupes d'États tiers et des organisations internationales, tels que les accords de commerce. Ces accords ont une valeur juridique inférieure aux traités européens et ne peuvent pas les contredire. Conformément à l'article 218, paragraphe 11, du TFUE, tous les accords internationaux doivent être compatibles avec le TUE et le TFUE, la CJUE arbitrant sur les incompatibilités [3](#page=3). #### 1.2.4 Les sources non écrites : les principes généraux du droit Les principes généraux du droit (PGD) sont des règles non écrites que la CJUE dégage et applique pour assurer le respect du droit, conformément à l'article 19, paragraphe 1, du traité de l'UE. La CJUE peut s'inspirer de principes communs aux systèmes juridiques des États membres, voire les découvrir dans un fonds commun de traditions juridiques. Cette technique a été particulièrement utilisée par la CJUE, menant à la reconnaissance de PGD tels que le droit au respect de la vie privée et familiale [3](#page=3). Bien que l'utilisation des PGD ait diminué avec la Charte des droits fondamentaux, ils sont intégrés au droit primaire de l'UE et possèdent la même valeur que les traités constitutifs et d'adhésion, se voyant reconnaître un rang équivalent à celui de normes constitutionnelles [3](#page=3). > **Tip:** Il est crucial de comprendre que la distinction entre droit institutionnel et droit matériel, bien qu'utile conceptuellement, est souvent perméable en pratique, les deux ordres s'influençant mutuellement de manière significative. > **Example:** L'étude du droit de la concurrence illustre parfaitement cette interconnexion. Les règles matérielles de concurrence (interdiction des ententes, abus de position dominante) sont intrinsèquement liées aux procédures institutionnelles d'enquête, de sanction, et aux voies de recours devant la CJUE, qui déterminent la mise en œuvre et l'interprétation de ces règles [1](#page=1). --- # Les sources formelles du droit matériel de l’Union européenne Le droit matériel de l'Union européenne puise ses fondements dans un ensemble de sources formelles, tant écrites que non écrites, qui déterminent la validité et l'application de ses normes juridiques. Ce système juridique unique se structure autour de sources primaires, dérivées et externes, complété par des principes généraux [2](#page=2) [3](#page=3). ### 2.1 Les sources primaires Les sources primaires constituent le sommet de la hiérarchie des normes au sein du droit de l'Union européenne. Elles comprennent principalement [2](#page=2): * **Les traités européens fondateurs et révisés:** Historiquement, les traités de Paris (CECA), de Rome (CEE) et le traité erratum (CAA) ont constitué le socle du droit primaire. Avec l'entrée en vigueur du traité de Lisbonne, le traité sur l'Union européenne (TUE) et le traité sur le fonctionnement de l'Union européenne (TFUE) ont été révisés, devenant les textes fondamentaux [2](#page=2). * **Les protocoles et annexes:** Ces documents, signés conjointement avec les traités, possèdent la même valeur juridique que les traités eux-mêmes et enrichissent le noyau dur du droit primaire [2](#page=2). * **La Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne:** Promulguée en décembre 2000 et dotée d'une valeur juridique contraignante depuis le traité de Lisbonne, la Charte est intégrée au droit primaire. Elle énumère et garantit les droits fondamentaux au sein de l'Union, couvrant des domaines spécifiques comme le droit à la protection des données personnelles, le droit d'asile et le droit fondamental à une bonne administration. La Charte a une valeur juridique égale à celle des autres traités et est un instrument clé pour la protection des individus, y compris les ressortissants de pays tiers [2](#page=2). * **Les traités d'adhésion:** Ces traités, conclus entre l'Union et les États candidats à l'adhésion, sont également des sources primaires. Ils permettent aux nouveaux États membres de s'adapter progressivement au corpus juridique de l'UE, souvent par le biais de périodes de transition. Le traité d'adhésion de la Croatie en 2011 en est un exemple récent [2](#page=2). Ces sources primaires jouissent d'une autorité normative supérieure à toutes les autres sources écrites du droit de l'Union [2](#page=2). ### 2.2 Les sources dérivées : les actes unilatéraux normatifs Les sources dérivées englobent les actes normatifs unilatéraux adoptés par les institutions de l'UE sur la base des traités. Ces actes sont essentiels à la mise en œuvre des missions de l'Union dans le cadre de ses politiques diverses [3](#page=3). * **Institutions législateurs:** Le rôle législatif est généralement partagé entre le Conseil de l'Union européenne (composé des ministres des États membres) et le Parlement européen, formant ainsi le "triangle interinstitutionnel". Le Conseil européen, réuni des chefs d'État et de gouvernement, joue un rôle de définition des orientations politiques [3](#page=3). * **Typologie des actes (Article 288 du TFUE) :** * **Actes contraignants:** Ils incluent les règlements, les directives et les décisions. La nature législative de ces actes doit être vérifiée [3](#page=3). * **Actes non contraignants:** Les avis et les recommandations font partie de cette catégorie. Bien qu'ils n'aient pas de force obligatoire, la Cour de Justice de l'Union européenne (CJUE) peut leur reconnaître un effet normatif dans certaines situations [3](#page=3). ### 2.3 Les sources externes : les accords externes de l’Union et le droit international Les sources externes comprennent principalement les accords conclus par l'Union européenne avec des groupes d'États tiers ou des organisations internationales [3](#page=3). * **Nature des accords:** Ces accords, tels que les accords de commerce (par exemple, le CETA), ont une valeur juridique inférieure aux traités européens [3](#page=3). * **Conformité aux traités:** Les accords internationaux doivent impérativement être conformes aux prescriptions du TUE et du TFUE. La CJUE est chargée d'arbitrer en cas d'incompatibilité [3](#page=3). ### 2.4 Les sources non écrites : les principes généraux du droit Les principes généraux du droit (PGD) constituent une catégorie importante de sources non écrites du droit de l'UE. La CJUE est chargée d'en assurer le respect, au-delà de la simple application du droit écrit [3](#page=3). * **Rôle de la CJUE:** La Cour dégage et applique ces règles non écrites, en puisant dans les systèmes juridiques des États membres. Cette technique permet à la Cour d'intégrer des principes issus de traditions juridiques communes aux États membres dans l'ordre juridique de l'Union [3](#page=3). * **Évolution et influence:** Historiquement, l'utilisation des PGD a été intensive, notamment sous l'influence des juges allemands et italiens à partir de la fin des années 1960. Par exemple, le droit au respect de la vie privée et familiale a été reconnu par la CJUE sur cette base. L'avènement de la Charte des droits fondamentaux a réduit le recours à cette méthode, mais elle reste une source importante [3](#page=3). * **Valeur juridique:** Les PGD de l'Union sont intégrés au droit primaire et possèdent la même valeur que les traités constitutifs et d'adhésion, leur conférant un rang équivalent à celui de normes constitutionnelles dans l'ordre juridique de l'Union [3](#page=3). > **Tip:** Il est essentiel de distinguer les influences substantielles (politiques, sociologiques) des sources formelles (traités, actes, principes) pour appréhender pleinement le droit matériel de l'UE [2](#page=2). > > **Tip:** Bien que la Charte des droits fondamentaux ait réduit le recours aux principes généraux du droit pour certaines garanties, ces derniers conservent une importance fondamentale pour combler des lacunes et assurer la cohérence du système juridique de l'UE [3](#page=3). --- # Principes essentiels à la bonne appréhension du droit matériel de l’UE Ces principes fondamentaux encadrent l'adoption et l'application du droit matériel de l'UE, assurant la légalité, l'opportunité et l'efficacité des actions de l'Union [4](#page=4). ### 3.1 Le principe d’attribution des compétences Ce principe conditionne la capacité de l'Union à produire légalement du droit matériel. L'Union ne dispose que des compétences que les États membres lui ont explicitement attribuées par les traités. Elle ne possède pas la compétence de la compétence, contrairement à un État souverain. Avant d'adopter un acte, il est donc nécessaire de vérifier si l'Union a la compétence pour agir et quelle est l'étendue de celle-ci. L'article 5 paragraphe 2 du TUE stipule que l'Union n'agit que dans les limites des compétences qui lui ont été attribuées par les traités pour atteindre les objectifs fixés. Toute compétence non attribuée à l'Union appartient aux États membres [4](#page=4). #### 3.1.1 Domaines d'exclusion et exemples Certains domaines sont explicitement exclus de la compétence de l'Union, comme l'indique l'article 153 paragraphe 5 du TFUE. Par exemple, des sujets tels que le salaire minimum européen, le droit de grève ou le droit des associations ne peuvent pas être abordés par l'Union. Une tentative de directive visant à fixer un cadre pour les salaires minimums a été jugée outrepasser les compétences de l'UE par l'avocat général, car la rémunération est explicitement exclue par l'article 153 du TFUE. Si une institution adopte un acte en dehors de ses compétences attribuées, cet acte peut être contesté devant la CJUE [4](#page=4). #### 3.1.2 Catégories de compétences Le traité de Lisbonne a introduit une typologie des compétences attribuées à l'UE, influencée par la jurisprudence de la CJUE [5](#page=5): * **Compétence exclusive de l’Union:** Dans ces domaines, seuls l'Union peut légiférer. Les traités énumèrent de manière exhaustive ces compétences, qui incluent l'union douanière, le domaine monétaire pour la zone euro, les règles de concurrence relatives au bon fonctionnement du marché intérieur, la politique commune de la pêche et la politique commerciale commune [5](#page=5). * **Compétence d’appui, de coordination ou de complément:** L'Union peut mener des actions ponctuelles de soutien aux politiques des États membres dans des domaines précis de compétence partagée. Les actes de l'Union dans ce cadre ne peuvent pas harmoniser les dispositions législatives et réglementaires des États membres. Les domaines concernés sont nombreux et incluent les politiques industrielles, culturelles, touristiques, la coopération entre administrations nationales et le sport. L'Union peut adopter des dispositions renvoyant à des compétences d'éducation (comme Erasmus+) ou des actes visant la coordination des actions des États (comme la santé publique) [5](#page=5). * **Compétences partagées:** L'article 4 paragraphe 1 du TFUE stipule qu'il y a compétence partagée lorsque les traités attribuent à l'Union une compétence qui ne relève pas des domaines de compétence exclusive ou d'appui. Ces compétences, qui constituent le principe, concernent des domaines sensibles comme la politique migratoire, le droit d'asile, les visas, la coopération judiciaire, la politique agricole commune et la politique de cohésion. Il peut être difficile de distinguer la compétence de l'État de celle de l'Union dans ces domaines [5](#page=5). ### 3.2 Le principe de subsidiarité Ce principe est particulièrement pertinent dans le cadre des compétences partagées. Il interroge sur l'opportunité d'adopter un acte au niveau de l'Union plutôt qu'au niveau national, régional ou local. La question est de savoir quelle collectivité est la mieux placée pour exercer une compétence, sans priver indûment une collectivité de sa responsabilité. Le Royaume-Uni a plaidé pour l'inscription de ce principe dans les traités afin d'obtenir l'annulation de certaines législations européennes jugées non conformes [5](#page=5) [6](#page=6). L'article 5 paragraphe 3 du TUE formule ce principe: l'Union intervient seulement si et dans la mesure où les objectifs de l'action envisagée ne peuvent être atteints de manière suffisante par les États membres, mais peuvent l'être mieux au niveau de l'Union en raison de leurs dimensions ou de leurs effets. Il s'agit davantage d'un principe politique que juridique, veillant à ce que l'Union n'agisse pas lorsque les États peuvent le faire eux-mêmes. La CJUE a tendance à ne remettre en cause une disposition qu'en cas d'erreur manifeste d'appréciation du législateur de l'Union, cherchant à se prémunir contre les critiques de "gouvernement des juges" [6](#page=6). Le protocole numéro 2 annexé au traité de Lisbonne renforce le contrôle de subsidiarité par les parlements nationaux, qui peuvent émettre un avis motivé s'ils estiment qu'une disposition ne respecte pas ce principe [6](#page=6). > **Tip:** Bien que théoriquement important, la mise en œuvre pratique du contrôle de subsidiarité par la CJUE peut être restrictive, privilégiant l'erreur manifeste d'appréciation. ### 3.3 Le principe de proportionnalité Ce principe a un impact significatif sur la portée du droit matériel de l'UE. Il implique que les actes des institutions de l'Union ne doivent pas dépasser les limites de ce qui est approprié et nécessaire pour atteindre le but recherché par le législateur. Introduit dans le traité de Maastricht, il est inscrit à l'article 5 paragraphe 4 du TUE [6](#page=6). L'article 5 paragraphe 4 du TUE stipule que le contenu et la forme de l'action de l'Union n'excèdent pas ce qui est nécessaire pour atteindre les objectifs des traités. Ce principe soulève la question de l'adéquation entre les fins et les moyens, ainsi que de l'intensité de l'action de l'Union. Si plusieurs modes d'action sont possibles, l'Union doit choisir celui qui laisse le plus de liberté aux États membres et aux particuliers, c'est-à-dire la mesure la moins contraignante et la moins lourde en termes de charges administratives et financières [6](#page=6) [7](#page=7). Ce principe s'applique matériellement à toutes les compétences exercées par l'Union et s'impose non seulement à ses institutions, mais aussi aux États membres dans leur fonction d'exécution du droit de l'Union [7](#page=7). > **Example:** Si l'Union doit réglementer un marché, elle privilégiera une directive cadre laissant une marge d'appréciation aux États pour sa transposition, plutôt qu'un règlement d'application directe et détaillée, si les deux options permettent d'atteindre l'objectif visé. ### 3.4 Le principe de cohérence Ce principe impose aux institutions de l'Union, tant dans leurs activités internes qu'externes, une exigence de cohérence. L'article 13 du TUE établit un cadre institutionnel unique pour garantir la cohérence, l'efficacité et la continuité des politiques et actions de l'Union [7](#page=7). Des clauses de cohérence ou d'intégration sont présentes dans les traités pour assurer l'homogénéité du droit matériel de l'Union. L'article 11 du TFUE, issu du traité sur l'acte unique européen, exige que les préoccupations environnementales soient intégrées dans toutes les politiques de l'Union. La CJUE pourrait annuler un acte législatif pour non-cohérence, bien que cela ne soit jamais arrivé [7](#page=7). Ces clauses de cohérence se sont étendues à de nombreux domaines et intérêts généraux, tels que la protection des consommateurs (article 12 TFUE), la santé publique (article 168 paragraphe 1 TFUE), la culture (article 4 TFUE), la protection du bien-être animal (article 13 TFUE) et la non-discrimination (articles 9 et 10 TFUE). La CJUE est elle-même guidée par ce principe dans son interprétation du droit de l'Union [7](#page=7). ### 3.5 Le principe de confiance mutuelle Ce principe, d'origine prétorienne créé par la CJUE à la fin des années 80, a été élevé au rang de droit fondamental de l'Union dans l'avis "2/13" de 2014. Il est considéré comme existentiel et conditionne la création d'un espace sans frontières intérieures [7](#page=7) [8](#page=8). La Cour a dédoublé ce principe avec celui de reconnaissance mutuelle, car les deux reposent sur une confiance réciproque absolue entre les États membres. La confiance mutuelle a permis l'adoption de nombreux dispositifs juridiques, comme le mandat d'arrêt européen. L'exécution automatique du mandat d'arrêt européen repose sur l'idée que les États membres considèrent que tous les autres États respectent le droit de l'Union et les droits fondamentaux [8](#page=8). Cependant, dans des circonstances exceptionnelles, la Cour admet qu'il puisse y avoir une brèche dans cette confiance mutuelle, notamment si des États membres ne respectent pas les droits fondamentaux reconnus par le droit de l'Union. La confiance mutuelle vise à préserver l'efficacité du droit de l'Union, mais la Cour reconnaît des cas d'exception pour le mandat d'arrêt européen [8](#page=8). > **Tip:** Comprendre la relation entre confiance mutuelle et reconnaissance mutuelle est clé pour saisir le fonctionnement de l'espace de liberté, de sécurité et de justice de l'UE. --- # Les compétences de l’Union européenne Cette section examine la classification des compétences de l'Union européenne, en distinguant les compétences exclusives, les compétences d'appui/coordination/complément, et les compétences partagées, à la lumière du traité de Lisbonne et de la jurisprudence de la Cour de Justice de l'Union européenne (CJUE). ### 4.1 Le principe d'attribution des compétences Le principe d'attribution des compétences est un fondement essentiel du droit matériel de l'UE. Il stipule que l'Union n'agit que dans les limites des compétences que les États membres lui ont attribuées par les traités afin d'atteindre les objectifs fixés par ces traités. Toute compétence non attribuée à l'Union appartient aux États membres. Ce principe, parfois désigné comme le "principe des compétences d'attribution", implique que la capacité de l'UE à adopter des règles contraignantes est limitée aux domaines pour lesquels elle a reçu une délégation expresse de pouvoir des États membres. L'UE ne possède pas la "compétence de la compétence", qui est caractéristique d'un État souverain, et ne peut donc pas décider unilatéralement des domaines dans lesquels elle exercera son pouvoir législatif [4](#page=4). Avant d'adopter un acte juridique, il est impératif de vérifier si l'Union dispose de la compétence nécessaire et jusqu'où elle peut agir. L'article 10 du TFUE, par exemple, mentionne la lutte contre la discrimination dans la définition et la mise en œuvre des politiques de l'Union. Cependant, certains domaines sont explicitement exclus de la compétence de l'UE, comme le stipule l'article 153 paragraphe 5 du TFUE concernant les politiques sociales, excluant par exemple la rémunération, le droit de grève ou les salaires minimums [4](#page=4). > **Example:** L'Avocat général Nicholas Emiliou a estimé qu'une directive européenne visant à fixer un cadre pour les salaires minimums outrepassait les compétences de l'UE, car la "rémunération" est exclue de sa compétence en vertu de l'article 153 du TFUE, proposant ainsi son annulation [4](#page=4). Si une institution adopte un acte contenant des règles de fond dans un domaine qui ne relève pas des compétences attribuées à l'Union, cet acte peut être contesté devant la CJUE, démontrant ainsi la surveillance étroite exercée sur la compétence d'attribution de l'Union. L'acquisition de nouvelles compétences par l'UE requiert toujours l'accord unanime des États membres [4](#page=4). Une nouveauté introduite par le traité de Lisbonne est la possibilité pour un État membre de reprendre une compétence qu'il avait initialement déléguée à l'Union, notamment dans le cadre d'une révision du TFUE ou par le droit de retrait [4](#page=4). ### 4.2 Typologie des compétences de l'Union européenne Le traité de Lisbonne a clarifié la typologie des compétences attribuées à l'UE, s'appuyant sur un classement influencé par la jurisprudence de la CJUE. Il existe trois catégories principales de compétences [5](#page=5): #### 4.2.1 Compétences exclusives de l'Union Ces compétences confèrent à l'Union le pouvoir d'adopter des actes contraignants, et les États membres ne peuvent plus légiférer dans ces domaines à leur propre niveau. Les domaines de compétence exclusive sont limitativement énumérés dans les traités [5](#page=5): * L'Union douanière [5](#page=5). * La politique monétaire dans la zone euro, relevant de la Banque centrale européenne (BCE) [5](#page=5). * L'établissement des règles de concurrence nécessaires au bon fonctionnement du marché intérieur [5](#page=5). * La politique commune de la pêche, concernant la conservation des ressources biologiques de la mer [5](#page=5). * La politique commerciale commune de l'Union européenne [5](#page=5). #### 4.2.2 Compétences d'appui, de coordination ou de complément Cette catégorie représente le niveau d'intégration le moins poussé. Dans ces domaines, l'Union peut mener des actions ponctuelles de soutien aux politiques des États membres sans toutefois pouvoir harmoniser leurs législations et réglementations. L'UE ne peut pas mener une politique européenne propre dans ces secteurs, une interdiction étant retrouvée dans les traités. Les domaines concernés sont nombreux et incluent des politiques plus récentes, telles que la politique industrielle, culturelle, le tourisme, la coopération entre les administrations nationales et le sport. L'action de l'Union peut prendre la forme de dispositions facilitant la coopération entre les États (par exemple, dans le domaine de l'éducation avec Erasmus+) ou d'actes contraignants visant à coordonner les actions étatiques (par exemple, en matière de santé publique) [5](#page=5). #### 4.2.3 Compétences partagées Les compétences partagées impliquent que l'Union et les États membres peuvent légiférer dans ces domaines, mais seulement dans la mesure où l'Union n'a pas déjà exercé sa compétence ou décidé de ne pas le faire. L'article 4 paragraphe 1 du TFUE définit une compétence comme partagée lorsque les traités attribuent à l'Union une compétence qui ne relève pas des domaines des articles 3 (compétences exclusives) et 6 (domaines où l'Union a une compétence d'appui, de coordination ou de complément) [5](#page=5). Il n'existe pas de liste exhaustive des compétences partagées, mais plutôt des exemples dans le traité. Ces domaines sont souvent les plus sensibles sur le plan politique et incluent, par exemple [5](#page=5): * La politique migratoire [5](#page=5). * Le droit d'asile [5](#page=5). * Les visas [5](#page=5). * La coopération judiciaire [5](#page=5). * La politique agricole commune [5](#page=5). * La politique de cohésion [5](#page=5). Dans les compétences partagées, il peut être difficile de déterminer si c'est la compétence de l'État ou celle de l'Union qui prévaut [5](#page=5). ### 4.3 Le principe de subsidiarité Le principe de subsidiarité est particulièrement pertinent dans le cadre des compétences partagées. Il régit l'opportunité pour l'Union de produire du droit matériel dans ces domaines. Il consiste à se demander s'il est plus judicieux que l'acte envisagé soit adopté au niveau de l'Union plutôt que par chaque État membre au niveau de ses parlements nationaux [5](#page=5). > **Tip:** Le principe de subsidiarité vise à garantir que les décisions soient prises au niveau le plus proche possible des citoyens, et que l'Union n'intervienne que si l'action au niveau de l'UE est plus efficace que celle menée au niveau national. --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Droit institutionnel de l'UE | Correspond aux règles et principes qui régissent le fonctionnement de l'UE en tant qu'organisation internationale, et qui s'appliquent à tous les secteurs d'action de l'UE. Cela inclut les règles régissant les actes européens, la primauté du droit de l'UE, l'effet direct, ainsi que les règles contentieuses et la CJUE. | | Droit matériel de l'UE | Englobe l'ensemble des règles de fond contenues dans les traités européens et adoptées par les institutions de l'Union, souvent appelé droit substantiel. Il étudie la substance du droit de l'Union et le contenu des règles qui prescrivent, interdisent ou autorisent certains comportements dans le but de réaliser des objectifs fixés par les traités. | | Renvoi préjudiciel | Mécanisme permettant à un juge national de poser des questions à la Cour de Justice de l'Union Européenne (CJUE) sur l'interprétation d'une disposition du droit de l'UE, afin d'obtenir une interprétation authentique qui sera ensuite appliquée par le juge national. | | Sources primaires du droit de l'UE | Ce sont les normes juridiques les plus élevées dans la hiérarchie du droit de l'Union Européenne. Elles comprennent principalement les traités constitutifs de l'UE (comme le TUE et le TFUE), ainsi que la Charte des droits fondamentaux de l'Union Européenne. | | Sources dérivées du droit de l'UE | Il s'agit des actes normatifs unilatéraux adoptés par les institutions de l'UE sur la base des traités, tels que les règlements, les directives et les décisions. Ces actes visent à permettre à l'UE de remplir ses missions dans le cadre des différentes politiques européennes. | | Actes contraignants de l'UE | Catégorie d'actes juridiques adoptés par les institutions de l'Union Européenne qui produisent des effets obligatoires pour leurs destinataires. Les principaux actes contraignants sont les règlements, les directives et les décisions, tels que définis à l'article 288 du TFUE. | | Principes généraux du droit (PGD) | Règles non écrites dégagées par la Cour de Justice de l'Union Européenne à partir des traditions juridiques communes aux États membres. Ces principes sont essentiels au respect du droit de l'Union et ont une valeur juridique équivalente aux traités constitutifs. | | Principe d'attribution des compétences | Principe fondamental selon lequel l'Union Européenne ne peut agir que dans les limites des compétences que les États membres lui ont attribuées par les traités. Toute compétence non attribuée relève des États membres. L'UE ne possède pas de compétence générale ni la compétence de la compétence. | | Compétences exclusives de l'Union | Domaines dans lesquels seule l'Union Européenne est compétente pour légiférer. Les États membres ne peuvent intervenir que s'ils sont habilités par l'Union. Ces domaines sont énumérés de manière exhaustive dans les traités, tels que l'union douanière ou la politique commerciale commune. | | Compétences partagées | Domaines dans lesquels l'Union Européenne et les États membres partagent la compétence pour légiférer. L'Union intervient si et dans la mesure où les objectifs ne peuvent être atteints de manière suffisante par les États membres seuls. Les États membres peuvent continuer à agir tant que l'Union n'a pas exercé sa compétence. | | Principe de subsidiarité | Dans les domaines qui ne relèvent pas de la compétence exclusive de l'Union, celle-ci intervient seulement si les objectifs de l'action envisagée ne peuvent pas être atteints de manière suffisante par les États membres, mais peuvent l'être mieux au niveau de l'Union. Ce principe vise à déterminer quelle collectivité doit exercer une compétence. | | Principe de proportionnalité | Ce principe impose que le contenu et la forme de l'action de l'Union n'excèdent pas ce qui est nécessaire pour atteindre les objectifs des traités. Il implique une adéquation entre les fins et les moyens, et l'Union doit choisir le mode d'action le moins contraignant pour les États membres et les particuliers. | | Principe de confiance mutuelle | Principe prétorien créé par la CJUE, qui repose sur la confiance réciproque entre les États membres de l'Union. Il est considéré comme essentiel pour l'existence d'un espace sans frontières intérieures et conditionne la coopération entre les États, comme dans le cas du mandat d'arrêt européen. |

# Distinction entre droit institutionnel et droit matériel de l'UE Ce sujet analyse la distinction fondamentale entre le droit institutionnel de l'Union européenne, qui régit son fonctionnement et ses institutions, et le droit matériel, qui concerne les règles de fond régissant les actions et les comportements dans les différents domaines d'action de l'UE [1](#page=1). ### 1.1 Le droit institutionnel de l'UE Le droit institutionnel de l'UE correspond aux règles et principes qui régissent le fonctionnement de l'UE en tant qu'organisation internationale. Ces principes s'appliquent à tous les secteurs d'action de l'UE, en tant qu'entité juridique internationale. Il concerne les règles et les institutions de l'Union, ainsi que les principes régissant les actes européens. Des spécificités importantes du droit institutionnel incluent le principe de primauté du droit de l'UE et la théorie de l'effet direct. Ce domaine régit également les différentes voies de droit et les règles contentieuses, notamment celles relatives à la Cour de Justice de l'Union européenne (CJUE). La CJUE, située au Luxembourg, est l'unique interprète authentique du droit de l'Union. Un mécanisme clé est le renvoi préjudiciel, qui permet à tout juge national de poser des questions à la CJUE pour obtenir une interprétation authentique d'une disposition du droit de l'UE [1](#page=1). ### 1.2 Le droit matériel de l'UE Le droit matériel de l'UE englobe l'ensemble des règles de fond contenues dans les traités européens et adoptées par les institutions de l'Union. Il s'agit souvent de "droit substantiel", qui étudie le contenu des règles européennes. Plus précisément, il concerne les règles qui prescrivent, interdisent ou autorisent certains comportements dans les domaines d'action de l'UE, dans le but de réaliser les objectifs fixés par les traités. Les activités régies par le droit de l'UE sont de plus en plus nombreuses, les États membres ayant consenti à attribuer davantage de compétences à l'Union pour mener certaines actions ou politiques [1](#page=1). ### 1.3 La relativisation de la distinction entre droit institutionnel et droit matériel La distinction entre droit institutionnel et droit matériel n'est pas toujours absolue et peut être relativisée pour deux raisons principales. Premièrement, il existe des objets d'étude à caractère hybride. Deuxièmement, il y a une connexion étroite entre l'ordre institutionnel et l'ordre matériel [1](#page=1). > **Example:** Le droit à la citoyenneté européenne illustre cette hybridation. Il peut relever du droit institutionnel en raison de sa présence dans le registre institutionnel et politique européen, mais aussi du droit de la libre circulation ou du droit de bénéficier d'une protection consulaire [1](#page=1). Il existe des liens étroits et permanents entre les deux ordres juridiques. Par exemple, des pans entiers du droit matériel de l'UE, tels que le droit de la concurrence, conduisent à aborder des questions plus institutionnelles. Dans le cadre du contentieux devant la CJUE, les questions de droit matériel et institutionnel sont souvent liées et imbriquées, notamment dans le contentieux de la base juridique qui renvoie à la base juridique de l'Union pour l'adoption d'un traité [1](#page=1). ### 1.4 Les principales sources formelles du droit matériel Les sources du droit matériel peuvent être divisées en sources substantielles et sources formelles [2](#page=2). #### 1.4.1 Les sources substantielles Les sources substantielles sont les influences politiques, sociales, philosophiques et morales qui façonnent le contenu du droit de l'UE, directement ou indirectement. Les valeurs de l'Union, inscrites à l'article 2 du traité sur l'UE, comme la dignité humaine, la justice sociale et la solidarité, en sont des exemples [2](#page=2). #### 1.4.2 Les sources formelles Les sources formelles sont l'ensemble des actes par lesquels une règle acquiert la qualité de norme juridique, qu'elles soient écrites ou non écrites. L'Union européenne repose sur un système juridique sophistiqué et unique, comprenant des sources primaires et des sources dérivées [2](#page=2). ##### 1.4.2.1 Les sources primaires Les sources primaires sont placées au sommet de la hiérarchie des normes du droit de l'Union. Elles comprennent les trois traités européens fondateurs: le Traité de Paris (CECA), le Traité de Rome (CEE) et le Traité d'Euratom (CAE). Depuis le traité de Lisbonne, celui-ci a révisé le Traité sur l'Union européenne (TUE), le Traité sur le fonctionnement de l'Union européenne (TFUE) et le Traité Euratom. Ces traités sont complétés par des protocoles signés en même temps, qui ont la même valeur juridique [2](#page=2). Autour de ce noyau dur des traités, d'autres actes gravitent, notamment la Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne, qui fait partie intégrante des sources primaires et possède la même valeur juridique que les traités. La Charte regroupe en six chapitres l'ensemble des droits fondamentaux de la personne dans le cadre de l'Union. Elle est un instrument essentiel pour l'Union et les avocats, notamment pour les contentieux concernant la protection des ressortissants de pays tiers. Elle est en position concurrente avec la Convention européenne des droits de l'homme. Signée en décembre 2000, elle a acquis une valeur juridique contraignante avec le traité de Lisbonne. Certains droits fondamentaux, tels que le droit à la protection des données à caractère personnel, ne sont inscrits que dans la Charte de l'Union européenne [2](#page=2). Les traités d'adhésion, conclus avec les États candidats, constituent également des sources primaires du droit de l'UE. Ils se situent au même niveau normatif que les traités fondateurs et ont une autorité normative supérieure à toutes les autres sources écrites du droit de l'Union [2](#page=2). ##### 1.4.2.2 Les sources dérivées : les actes unilatéraux normatifs Les sources dérivées correspondent aux actes normatifs unilatéraux adoptés par les institutions de l'UE sur le fondement des traités, afin de permettre à l'UE de remplir ses missions. Le législateur européen est, en règle générale, composé du Conseil de l'Union européenne et du Parlement européen, formant un triangle inter-institutionnel qui adopte des actes législatifs [3](#page=3). L'article 288 du TFUE établit une typologie des actes européens, distinguant entre actes contraignants et actes non contraignants. Les actes contraignants incluent les règlements, les directives et les décisions. Les actes non contraignants comprennent les avis et les recommandations, bien qu'ils puissent, dans certaines hypothèses, avoir un effet normatif reconnu par la CJUE [3](#page=3). ##### 1.4.2.3 Les sources externes : les accords externes de l'Union et le droit international Les sources externes comprennent principalement les accords conclus par l'Union européenne avec des groupes d'États tiers et des organisations internationales, tels que les accords de commerce (par exemple, l'accord CETA). Ces accords ont une valeur juridique inférieure aux traités européens, ne pouvant pas contenir de contradiction avec le droit primaire de l'Union. L'article 218 paragraphe 11 du TFUE stipule que tous les accords internationaux doivent être conformes aux prescriptions du TUE et du TFUE, la CJUE étant chargée d'arbitrer sur les incompatibilités [3](#page=3). ##### 1.4.2.4 Les sources non écrites : les principes généraux du droit Les principes généraux du droit (PGD) sont des règles non écrites que le juge est censé dégager et appliquer. La mission de la CJUE, énoncée à l'article 19 paragraphe 1 du Traité sur l'Union européenne, est d'assurer le respect du droit, ce qui inclut le recours aux PGD. Ce recours permet à la CJUE de puiser, en toute indépendance, dans les systèmes juridiques des États membres pour identifier et incorporer des principes dans l'ordre juridique de l'Union. Historiquement, cette technique a été intensivement utilisée par la CJUE, conduisant à la reconnaissance de principes tels que le droit au respect de la vie privée et familiale, qui ne découlait pas directement des traités mais d'un droit commun aux États membres. Bien que la CJUE utilise moins ce recours depuis l'adoption de la Charte des droits fondamentaux, les principes généraux du droit de l'Union intégrés au droit primaire possèdent la même valeur que les traités et sont reconnus comme ayant un rang équivalent à celui de normes constitutionnelles dans l'ordre juridique de l'Union [3](#page=3). > **Tip:** La distinction entre droit institutionnel et droit matériel est essentielle pour comprendre la structure et la portée du droit de l'UE. Bien qu'il y ait une distinction conceptuelle, il est crucial de noter leur interconnexion et la façon dont ils s'influencent mutuellement dans la pratique. --- # Sources formelles du droit matériel de l'UE Les sources formelles du droit matériel de l'Union européenne constituent l'ensemble des actes par lesquels une règle accède à la qualité de norme juridique, qu'elles soient écrites ou non écrites. Ces sources sont classées en sources primaires, dérivées et externes, auxquelles s'ajoutent les principes généraux du droit [2](#page=2) [3](#page=3). ### 2.1 Les sources primaires Les sources primaires se situent au sommet de la hiérarchie des normes en droit de l'Union européenne. Elles comprennent principalement les traités européens [2](#page=2). #### 2.1.1 Les traités européens Les trois traités fondateurs étaient le Traité de Paris (CECA), le Traité de Rome (CEE) et le Traité Euratom (CAA). Suite à l'entrée en vigueur du Traité de Lisbonne, le Traité sur l'UE (TUE) et le Traité sur le fonctionnement de l'UE (TFUE) ont été révisés, ainsi que le Traité Euratom. Ces traités sont complétés par des protocoles ayant la même valeur juridique que les traités eux-mêmes. Les traités constituent le noyau dur des sources primaires [2](#page=2). #### 2.1.2 La Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne La Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne gravite autour du noyau dur des traités et est considérée comme une partie intégrante des sources primaires, possédant la même valeur juridique que les autres traités. Elle regroupe en six chapitres l'ensemble des droits fondamentaux de la personne dans le cadre de l'Union européenne. La Charte, signée lors du Conseil européen de Nice en décembre 2000, a acquis une valeur juridique contraignante à partir du Traité de Lisbonne. Elle est un instrument essentiel pour la protection des personnes, notamment des ressortissants de pays tiers, et elle est en position concurrentielle avec la Convention européenne des droits de l'homme. Certains droits fondamentaux, tels que le droit à un recours effectif, le droit à une bonne administration, le droit d'asile et le droit fondamental à la protection des données à caractère personnel, sont spécifiquement inscrits dans la Charte de l'Union européenne [2](#page=2). #### 2.1.3 Les traités d'adhésion Les traités d'adhésion sont conclus entre l'Union européenne et les États candidats à l'adhésion, leur permettant de s'adapter aux règles de l'UE. Ces traités, dont le dernier en date est celui de la Croatie signé le 9 décembre 2011, constituent des sources primaires du droit de l'UE et se situent au même niveau normatif que les traités constitutifs. Ils possèdent une autorité normative supérieure à toutes les autres sources écrites du droit de l'Union [2](#page=2). ### 2.2 Les sources dérivées : les actes unilatéraux normatifs Les sources dérivées correspondent à tous les actes normatifs unilatéraux adoptés par les institutions de l'UE sur le fondement des dispositions des traités européens, afin que l'UE puisse remplir ses missions [3](#page=3). #### 2.2.1 Les institutions émettrices d'actes Le législateur européen est généralement composé du Conseil de l'Union européenne (conseil des ministres) et du Parlement européen. Le Conseil européen, quant à lui, est composé des chefs d'État et de gouvernement. Ils ne délivrent pas des lois mais des actes législatifs, formant ainsi le triangle interinstitutionnel [3](#page=3). #### 2.2.2 Typologie des actes dérivés L'article 288 du TFUE établit une typologie des actes européens, distinguant entre actes contraignants et actes non contraignants [3](#page=3). * **Actes contraignants**: Il s'agit des règlements, des directives et des décisions. Il est important de vérifier si ces actes sont de nature législative ou non [3](#page=3). * **Actes non contraignants**: Ils comprennent les avis et les recommandations. Cependant, ces actes ne sont pas dépourvus d'effet normatif, comme l'a démontré la Cour de Justice de l'Union européenne (CJUE) dans certaines hypothèses [3](#page=3). ### 2.3 Les sources externes : les accords externes de l'Union et le droit international Ces sources concernent principalement les accords externes conclus par l'Union européenne avec des groupes d'États tiers et des organisations internationales. Un exemple médiatisé est l'accord de commerce, comme le CETA (Accord économique et commercial global), entré en vigueur en 2017 [3](#page=3). #### 2.3.1 Valeur juridique des accords externes Les accords externes ont une valeur juridique inférieure à celle des traités européens. Ils ne peuvent donc pas contenir de contradictions avec le droit primaire de l'Union. L'article 218, paragraphe 11, du TFUE stipule que tous les accords internationaux doivent être entièrement conformes aux prescriptions du TUE et du TFUE, et c'est la CJUE qui arbitre sur les éventuelles incompatibilités [3](#page=3). ### 2.4 Les sources non écrites : les principes généraux du droit Les principes généraux du droit (PGD) sont des règles non écrites que le juge est censé dégager et appliquer. La mission de la CJUE, énoncée à l'article 19, paragraphe 1, du Traité sur l'Union européenne, est d'assurer le respect du droit, ce qui inclut le recours aux principes généraux du droit [3](#page=3). #### 2.4.1 Origine et application des PGD La CJUE peut choisir en toute indépendance des principes issus des autres systèmes juridiques des États membres pour les incorporer dans l'ordre juridique de l'Union. Certains auteurs considèrent que le juge procède à une véritable invention à partir d'un fond commun de traditions juridiques. Cette technique a été intensivement utilisée par la CJUE, notamment à partir de la fin des années 1960, sous l'influence des juges allemands et italiens, conduisant à la reconnaissance de PGD comme le droit au respect de la vie privée et familiale, qui ne découle pas directement des traités mais d'un droit commun aux États membres [3](#page=3). #### 2.4.2 Rang normatif des PGD Aujourd'hui, la CJUE utilise moins ce mode de création en raison de l'existence de la Charte des droits fondamentaux. Les principes généraux du droit de l'Union sont intégrés au droit primaire et possèdent la même valeur que les traités constitutifs et les traités d'adhésion. La CJUE leur reconnaît un rang équivalent à celui des normes constitutionnelles dans l'ordre juridique de l'Union [3](#page=3). --- # Principes essentiels régissant le droit matériel de l'UE Les principes essentiels régissant le droit matériel de l'UE encadrent son adoption et son application, garantissant que l'action de l'Union est légitime, opportune et proportionnée [4](#page=4). ### 3.1 Le principe d'attribution des compétences Ce principe est fondamental car il conditionne la capacité de l'Union à produire légalement du droit matériel. L'UE n'est pas une organisation dotée de compétences générales, et elle ne possède pas le principe de « compétence de la compétence », qui est propre aux États souverains. L'Union ne peut agir que dans les limites des compétences que les États membres lui ont expressément attribuées par les traités. Toute compétence non attribuée à l'UE reste la propriété des États membres [4](#page=4). #### 3.1.1 Les fondements du principe * Le principe d'attribution des compétences est explicitement inscrit dans les traités, notamment à l'article 5 paragraphe 2 du TUE [4](#page=4). * Certains auteurs le désignent comme le « principe des compétences d’attribution » [4](#page=4). * Avant toute adoption d'un acte de l'Union, il est impératif de vérifier si l'UE possède la compétence nécessaire pour agir et l'étendue de cette compétence [4](#page=4). #### 3.1.2 Exclusions et limites * L'article 153 paragraphe 5 du TFUE énumère des domaines dans lesquels l'UE ne peut intervenir, comme la rémunération, le droit de grève ou le droit des associations [4](#page=4). * Une directive visant à fixer un cadre européen pour les salaires minimums a été jugée par l'avocat général Nicholas Emiliou comme outrepassant les compétences de l'UE, car le domaine de la « rémunération » est explicitement exclu par l'article 153 du TFUE [4](#page=4). * Si les institutions adoptent un acte dans des domaines où l'Union n'a pas de compétence attribuée, cet acte peut être contesté devant la CJUE [4](#page=4). #### 3.1.3 Les différentes catégories de compétences Le traité de Lisbonne a introduit une typologie des compétences attribuées à l'UE, influencée par la jurisprudence de la CJUE [5](#page=5). * **Compétences exclusives de l'Union:** L'Union détient l'entière compétence dans ces domaines, et les États membres ne peuvent plus légiférer. Les domaines exclusifs sont limitativement énumérés dans les traités [5](#page=5): * L'union douanière [5](#page=5). * Le domaine monétaire pour la zone euro (BCE) [5](#page=5). * L'établissement des règles de concurrence liées au bon fonctionnement du marché intérieur [5](#page=5). * La politique commune de la pêche (conservation des ressources biologiques de la mer) [5](#page=5). * La politique commerciale commune de l'Union Européenne [5](#page=5). * **Compétences d'appui, de coordination ou de complément:** Dans ces domaines, l'Union ne peut mener que des actions ponctuelles de soutien aux politiques des États membres. Il lui est interdit de mener une politique européenne propre, et les actes juridiques adoptés ne peuvent pas harmoniser les dispositions législatives et réglementaires des États membres. Les domaines sont nombreux et incluent la politique industrielle, culturelle, le tourisme, la coopération entre administrations nationales, et le sport. L'Union peut adopter des dispositions qui favorisent la coopération entre États (ex: Erasmus+) ou des actes contraignants visant à la coordination des actions des États (ex: santé publique) [5](#page=5). * **Compétences partagées:** Conformément à l'article 4 paragraphe 1 du TFUE, l'Union et les États membres partagent la compétence dans tous les domaines qui ne relèvent pas des compétences exclusives ou d'appui. Il n'y a pas de liste exhaustive, mais le traité donne des exemples de domaines sensibles: politique migratoire, droit d'asile, visas, coopération judiciaire, politique agricole commune, politique de cohésion, etc.. Dans ces domaines, il peut être difficile de déterminer si la compétence relève de l'État ou de l'Union, ce qui est régulé par le principe de préemption de l'État sur l'Union [5](#page=5). ### 3.2 Le principe de subsidiarité Ce principe s'applique aux compétences partagées et vise à déterminer l'opportunité d'une intervention de l'Union. Il soulève la question de savoir si un acte envisagé au niveau de l'Union est plus judicieux que s'il était adopté par chaque État membre individuellement. Il s'agit de savoir quelle collectivité doit assumer la responsabilité d'exercer une compétence, sans priver inutilement une collectivité de sa capacité d'action [5](#page=5). * Le Royaume-Uni a été un fervent défenseur de ce principe, espérant l'utiliser pour faire annuler certaines législations européennes jugées non conformes [6](#page=6). * La formulation du principe est la suivante (article 5 paragraphe 3 du TUE): « En vertu du principe de subsidiarité, dans les domaines qui ne relèvent pas de sa compétence exclusive, l'Union intervient seulement si, et dans la mesure où, les objectifs de l'action envisagée ne peuvent pas être atteints de manière suffisante par les États membres, tant au niveau central qu’au niveau régional et local, mais peuvent l'être mieux, en raison des dimensions ou des effets de l’action envisagée, au niveau de l’Union » [6](#page=6). * Il s'agit davantage d'un principe d'apport politique que juridique, destiné à empêcher l'Union de faire ce que les États ou autorités locales peuvent réaliser à leur niveau [6](#page=6). * La CJUE a adopté une interprétation restrictive, n'annulant des dispositions que s'il y a eu une erreur manifeste d'appréciation du législateur de l'Union, afin de se prémunir contre les critiques de « gouvernement des juges » [6](#page=6). * Le Protocole numéro 2 annexé au traité de Lisbonne reconnaît aux parlements nationaux un rôle de gardiens du principe de subsidiarité, leur permettant d'émettre un avis motivé s'ils estiment qu'une disposition de l'Union ne le respecte pas [6](#page=6). ### 3.3 Le principe de proportionnalité Ce principe a un impact considérable sur la portée du droit matériel de l'UE. Il implique que les actes des institutions de l'Union ne doivent pas excéder ce qui est approprié et nécessaire pour atteindre les objectifs fixés par le législateur [6](#page=6). * Il a été ancré dans le droit communautaire par la jurisprudence de la Cour dans les années 70-80 et est désormais inscrit à l'article 5 paragraphe 4 du TUE [6](#page=6). * Ce principe impose d'évaluer l'adéquation entre les fins et les moyens. Si plusieurs modes d'action sont possibles, l'Union doit choisir celui qui laisse le plus de liberté aux États membres et aux particuliers, et qui représente la charge la moins lourde (administrative ou financière) [6](#page=6) [7](#page=7). * Le principe de proportionnalité a un champ d'application matériel très large et s'impose aux institutions de l'Union ainsi qu'aux États membres lorsqu'ils exécutent le droit de l'Union [7](#page=7). ### 3.4 Le principe de cohérence Ce principe, présent dans les traités, impose aux institutions de l'Union d'agir de manière cohérente, tant dans leurs activités internes qu'externes [7](#page=7). * L'article 13 du TUE stipule que le cadre institutionnel unique sert à garantir la cohérence, l'efficacité et la continuité des politiques et actions de l'Union [7](#page=7). * Des clauses de cohérence, telles que celles relatives à l'environnement (article 11 du TFUE), exigent que les exigences environnementales soient prises en compte dans toutes les autres politiques de l'Union [7](#page=7). * La CJUE pourrait annuler un acte législatif pour non-cohérence, bien que cela ne se soit jamais produit [7](#page=7). * Ces clauses de cohérence se sont étendues à de nombreux autres domaines, tels que la protection des consommateurs (article 12 du TFUE), la santé publique (article 168 paragraphe 1 du TFUE), la culture (article 4 du TFUE), le bien-être animal (article 13 du TFUE) et la non-discrimination (articles 9 et 10 du TFUE) [7](#page=7). ### 3.5 Le principe de confiance mutuelle Ce principe, d'origine prétorienne par la CJUE, a été élevé au rang de droit fondamental de l'Union. Il repose sur la conviction que les États membres se font mutuellement confiance dans leur respect du droit de l'Union et des droits fondamentaux [7](#page=7) [8](#page=8). * La CJUE a affirmé que ce principe est existentiel et conditionne la création d'un espace sans frontières intérieures [8](#page=8). * Il est étroitement lié au principe de reconnaissance mutuelle, qui a permis la libre circulation des marchandises [8](#page=8). * La confiance mutuelle a permis l'adoption de nombreux dispositifs juridiques, comme le mandat d'arrêt européen [8](#page=8). * Cependant, la Cour admet des exceptions dans des circonstances exceptionnelles, notamment lorsque des États membres ne respectent pas les droits fondamentaux reconnus par le droit de l'Union, créant ainsi une brèche dans la confiance mutuelle. L'exécution automatique du mandat d'arrêt européen suppose que tous les États membres respectent le droit de l'Union [8](#page=8). --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Droit institutionnel de l'UE | Ensemble des règles et principes régissant le fonctionnement de l'Union européenne en tant qu'organisation internationale, s'appliquant à tous ses secteurs d'action et à ses institutions. Il comprend notamment les principes de primauté et d'effet direct du droit de l'UE, ainsi que les règles de procédure contentieuse devant la CJUE. | | Droit matériel de l'UE | Ensemble des règles de fond contenues dans les traités européens et adoptées par les institutions de l'Union, qui prescrivent, interdisent ou autorisent certains comportements dans le but de réaliser les objectifs fixés par les traités. Il régit la substance des actions de l'Union. | | Renvoi préjudiciel | Mécanisme permettant à un juge national de poser des questions à la Cour de Justice de l'Union Européenne (CJUE) concernant l'interprétation authentique d'une disposition du droit de l'Union, afin d'assurer une application uniforme du droit européen. | | Sources primaires du droit de l'UE | Actes juridiques situés au sommet de la hiérarchie des normes de l'Union européenne, comprenant principalement les traités fondateurs (TUE, TFUE), les traités d'adhésion, et la Charte des droits fondamentaux de l'Union européenne, qui a la même valeur juridique que les traités. | | Sources dérivées du droit de l'UE | Actes normatifs unilatéraux adoptés par les institutions de l'UE sur le fondement des traités, tels que les règlements, directives et décisions. Ils visent à permettre à l'UE de remplir ses missions dans les différentes politiques européennes. | | Actes contraignants | Catégorie d'actes juridiques de l'UE (règlements, directives, décisions) dont le respect s'impose aux États membres et/ou aux particuliers, ayant un effet juridique obligatoire. | | Actes non contraignants | Catégorie d'actes juridiques de l'UE (avis, recommandations) qui n'ont pas de force obligatoire en soi, mais peuvent avoir un effet normatif reconnu par la CJUE dans certaines hypothèses. | | Principes généraux du droit (PGD) | Règles non écrites dégagées par le juge, notamment la CJUE, à partir des traditions juridiques communes aux États membres, qui visent à assurer le respect du droit de l'Union et à combler d'éventuelles lacunes juridiques. Ils ont une valeur égale à celle des traités. | | Principe d'attribution des compétences | Principe fondamental selon lequel l'Union européenne ne peut agir que dans les limites des compétences que les États membres lui ont attribuées par les traités. L'UE ne dispose pas d'une compétence générale ni de la compétence de la compétence. | | Compétence exclusive de l'Union | Catégorie de compétences où seule l'Union européenne peut légiférer et adopter des actes contraignants. Les États membres ne peuvent exercer cette compétence que s'ils y sont habilités par l'Union. Les domaines concernés sont énumérés de manière exhaustive dans les traités. | | Compétence d'appui, de coordination ou de complément | Catégorie de compétences où l'Union peut mener des actions ponctuelles de soutien aux politiques des États membres, sans harmonisation des législations. L'Union ne peut pas adopter d'actes qui porteraient atteinte aux dispositions législatives ou réglementaires des États membres. | | Compétences partagées | Catégorie de compétences où l'Union européenne et les États membres peuvent légiférer. Dans ces domaines, un État membre ne peut exercer sa compétence que si l'Union n'a pas exercé la sienne, et ce, en vertu du principe de préemption. | | Principe de subsidiarité | Principe selon lequel, dans les domaines qui ne relèvent pas de sa compétence exclusive, l'Union n'intervient que si les objectifs de l'action envisagée ne peuvent pas être atteints de manière suffisante par les États membres, mais peuvent l'être mieux au niveau de l'Union. | | Principe de proportionnalité | Principe selon lequel le contenu et la forme de l'action de l'Union n'excèdent pas ce qui est nécessaire pour atteindre les objectifs des traités. L'Union doit choisir le mode d'action le moins contraignant pour les États membres et les particuliers. | | Principe de cohérence | Principe qui exige que les actions internes et externes de l'Union européenne soient cohérentes et prennent en compte divers intérêts généraux tels que la protection de l'environnement, des consommateurs, de la santé publique, de la culture, du bien-être animal, et la non-discrimination. | | Principe de confiance mutuelle | Principe prétorien développé par la CJUE, selon lequel les États membres font confiance aux systèmes juridiques les uns des autres, notamment en matière de respect des droits fondamentaux. Ce principe est essentiel à la création d'un espace sans frontières intérieures. | | Reconnaissance mutuelle | Principe selon lequel les États membres reconnaissent et acceptent les produits, les services, les qualifications professionnelles, etc., qui sont légalement commercialisés ou reconnus dans un autre État membre, même s'ils ne sont pas identiques aux leurs. Il repose sur la confiance mutuelle. |

# Les fondements politiques et juridiques de l'intégration européenne Cette section explore les origines et les bases de l'intégration européenne, en commençant par la déclaration de Robert Schuman et en examinant l'évolution des fondements juridiques et des mécanismes qui ont façonné l'Union Européenne [1](#page=1) [2](#page=2) [3](#page=3) [4](#page=4) [5](#page=5). ### 1.1 Les fondements politiques et institutionnels de l'intégration #### 1.1.1 La déclaration fondatrice du 9 mai 1950 Les fondements politiques de l'intégration européenne ont été posés par Robert Schuman dans sa déclaration du 9 mai 1950, inspirée par Jean Monnet. Ce projet visait à créer une union entre les peuples d'Europe, en s'intéressant aux individus. Le terme "intégration" désigne un processus de mutation menant à une association politique originale d'États membres, incluant leurs ressortissants, et le résultat de ce processus, visant une union toujours plus étroite entre les peuples européens [1](#page=1). La déclaration proposait des actions concrètes aux partenaires allemands et aux autres pays européens, notamment la mise en commun des moyens de production dans les secteurs stratégiques du charbon et de l'acier après-guerre. L'objectif était de rendre toute guerre entre pays européens matériellement impossible, Schuman évoquant même une fédération européenne indispensable à la paix. Le traité CECA (Communauté Européenne du Charbon et de l'Acier) fut conçu comme une première étape vers cette fédération [1](#page=1). La conférence du plan Schuman s'est ouverte en 1950 avec six États, le Royaume-Uni ne s'étant pas engagé en raison de son opposition à une entité supranationale. Le traité instituant la CECA fut signé le 18 avril 1952 par la France, la Belgique, l'Italie, la République Fédérale d'Allemagne, les Pays-Bas et le Luxembourg, et a pris fin en 2002 après 50 ans d'existence [1](#page=1). Les travaux de David Mitrany sur le fonctionnalisme ont influencé ce projet, suggérant la création d'entités supranationales pour assurer des fonctions étatiques et les limiter à un rôle technique. Jean Monnet et Robert Schuman ont relayé cette idée, confiant à la CECA une politique commune technique et sectorielle dans le but de progresser vers une fonction plus politique [1](#page=1). Cependant, certains, comme le professeur Vlad Constantinesco, ont critiqué cette méthode fonctionnaliste, arguant qu'elle laissait croire à une séparation possible entre le politique et l'économique, et que l'intégration économique ne peut réussir sans une communauté de destin entre les peuples [2](#page=2). #### 1.1.2 L'originalité de la "méthode communautaire" et du cadre institutionnel Le traité CECA a conféré l'essentiel des pouvoirs à une institution strictement indépendante des États membres, capable d'adopter des actes contraignants: la Haute Autorité. Composée de personnalités indépendantes, elle devait adopter les décisions juridiques s'imposant aux États et aux entreprises, son fondement étant la supranationalité. La supranationalité, définie par Pierre Pescatore comme un pouvoir réel et autonome au service d'objectifs communs à plusieurs États membres, était un concept clé [2](#page=2). Autour de la Haute Autorité, le système institutionnel de la CECA comprenait : * Le Conseil des ministres de la CECA, dont le pouvoir de décision était limité aux situations de crise [2](#page=2). * La Cour de justice de la CECA (devenue la Cour de justice des Communautés Européennes), dotée d'une mission large et insuffisamment définie [2](#page=2). * L'Assemblée parlementaire de la CECA, composée de représentants des États, avec un pouvoir de contrôle, notamment la possibilité d'une motion de censure contre la Haute Autorité [2](#page=2). Ce système institutionnel n'a pas été reproduit dans les traités de Rome (CEEA et CEE) signés le 25 mars 1957, en raison d'un contexte politique moins favorable à la supranationalité, marqué par le rejet du projet de CED (Communauté Européenne de Défense) par l'Assemblée Nationale française en 1954 [2](#page=2). Les traités CEE et Euratom ont entraîné un déplacement du centre de gravité institutionnel vers les États membres. La Commission européenne prévue dans ces traités s'est vue privée de pouvoirs de décision, transférés au Conseil des ministres, une institution intergouvernementale. La Commission a toutefois conservé son droit d'initiative pour les projets d'actes juridiques. Le terme "supranational" a disparu des traités de Rome. La Cour de justice et l'Assemblée parlementaire ont été maintenues [2](#page=2). Les traités de Rome sont qualifiés de "traités-cadres", par opposition au traité de Paris (CECA) qui était un "traité-loi" avec des règles de fond détaillées. Les traités-cadres contiennent principalement des règles de procédure, servant de base à la coopération entre États, laissant le traité plus flou. La CECA, grâce à ses mécanismes de prise de décision, était particulièrement supranationale, les institutions se limitant à appliquer les règles du traité [2](#page=2). La CEE a bénéficié d'une bonne dynamique institutionnelle. Le traité de Bruxelles a fusionné les exécutifs communautaires, remplaçant les six institutions antérieures par un Conseil et une Commission uniques pour les trois communautés. Au sein de la CEE, la Commission européenne était présentée comme une autorité administrative, technique et non politique, défendant l'intérêt général européen, dans une stratégie de dépolitisation des enjeux. Le Conseil des ministres a favorisé la création du COREPER (Comité des représentants permanents) pour négocier les projets d'actes juridiques, les ministres se concentrant sur les dossiers les plus sensibles, une stratégie qui a conduit à des critiques d'une Europe technocratique [3](#page=3). #### 1.1.3 Les controverses autour de la méthode communautaire La méthode communautaire est considérée comme le volet opérationnel du projet politique d'intégration, visant une Union sans cesse plus étroite entre les peuples européens. Elle se distingue de la méthode de coopération intergouvernementale des organisations internationales classiques, où les décisions sont prises à l'unanimité [3](#page=3). Les caractéristiques de la méthode communautaire varient selon les auteurs [3](#page=3): * La Commission européenne détient un pouvoir d'initiative monopolistique [3](#page=3). * Le vote à la majorité qualifiée au Conseil des ministres est un marqueur fort de cette méthode [3](#page=3). * La CJUE joue un rôle clé en ayant le monopole de la résolution des litiges entre États membres et de l'interprétation des traités [3](#page=3). Les traités modificatifs ont entraîné des évolutions institutionnelles majeures, interprétées par la doctrine comme un affaiblissement de la méthode communautaire et un retour des États, remontant au traité de Lisbonne. La création de deux piliers intergouvernementaux (PESC - Politique Étrangère et de Sécurité Commune - et JAI - Justice et Affaires Intérieures -) dans le cadre du traité de Maastricht a affaibli la méthode communautaire. L'acquisition du statut d'institution européenne par le Conseil européen et la BCE avec le traité de Lisbonne suggère un essoufflement de la méthode communautaire au profit d'une coopération intergouvernementale [3](#page=3). Cependant, l'opposition binaire entre méthode communautaire et intergouvernementale ne permet pas d'observer la véritable dynamique de l'action européenne, car les deux méthodes se conjuguent et participent à l'intégration. La coopération intergouvernementale est un préalable nécessaire à l'intégration communautaire, permettant d'intégrer des dispositions de traités internationaux dans le droit de l'Union. Par exemple, les accords de Schengen ont créé un espace sans contrôle aux frontières. Cette logique d'utilisation de la coopération des États comme des "laboratoires d'essais" permet d'innover et de tenter des expériences dans des domaines politiquement sensibles. La coopération intergouvernementale est donc nécessaire et ne doit pas être opposée à la méthode communautaire, ayant fait ses preuves dans des domaines variés comme les migrations, la police et la justice [3](#page=3) [4](#page=4). En marge des traités, de nouveaux modes de gouvernance empruntent aux deux méthodes, ajoutant des techniques comme la "soft law", essentielle à la construction du droit de l'Union, en complément du droit contraignant. La dichotomie entre ces méthodes est à relativiser. L'ouvrage de Luuk Van Middelaar, "Quand l'Europe improvise", souligne l'importance de l'improvisation européenne et la fonction "fonctionnaliste" de la méthode communautaire dans le projet initial. Le projet de construction de l'UE est animé par une tension entre le projet confédéraliste et le projet fédéraliste (ou constitutionnel), impliquant la prise de décision politique et démocratique, avec une forte association du Parlement européen [4](#page=4). ### 1.2 Les fondements juridiques de l'intégration européenne #### 1.2.1 Une intégration par le droit L'intégration européenne repose sur des mécanismes juridiques spécifiques présents dans les traités, permettant aux institutions de l'Union de réaliser l'objectif d'une Union toujours plus étroite entre les peuples. Cette progressivité est au cœur de nombreuses dispositions des traités [4](#page=4). Un exemple institutionnel est la prévision d'un Parlement européen dès l'origine des communautés européennes, dont l'élection au suffrage universel direct n'a été rendue possible qu'en 1979. L'article 201 du traité CEE prévoyait l'attribution de ressources propres au budget de la CEE, une caractéristique distinctive par rapport aux autres organisations internationales. Le système de ressources propres est propre à l'Union [4](#page=4). Les traités originaires contiennent de nombreuses clauses évolutives, reflétant l'approche dynamique de la construction communautaire, avec des traités à durée de vie illimitée. Les clauses évolutives incluent [4](#page=4): * Les clauses de rendez-vous dans les traités modificatifs, prévoyant une révision ultérieure des traités pour manifester la volonté des États de se retrouver [4](#page=4). * La clause passerelle, utilisée dans un domaine politique donné, permet par exemple au Conseil européen, en vertu de l'article 48 paragraphe 7 du TUE, de passer d'un vote à l'unanimité à une majorité qualifiée pour faire progresser une politique [4](#page=4). * L'article 25 du TFUE sur la citoyenneté de l'Union permet au Conseil de statuer à l'unanimité, après approbation du Parlement européen, pour compléter des droits des citoyens de l'Union [4](#page=4). Ces processus, tout en permettant la prise de décision commune, ont souvent dépolitisé les débats au profit de consensus politiques, en appréhendant les enjeux par la technique juridique. Cette approche, autrefois efficace, est aujourd'hui dépassée, car l'intégration par le droit ne peut plus pleinement fonctionner en raison d'un décalage entre l'apparence technique des institutions de l'Union et l'importance politique des enjeux [5](#page=5). #### 1.2.2 Une intégration par le droit soutenue et promue par la Cour de Justice de l'Union La Cour de Justice de l'Union Européenne (CJUE), située au Luxembourg, est composée de la Cour et du Tribunal de l'Union Européenne. Prévue dès l'origine dans le traité CECA, elle est devenue un puissant instrument d'intégration juridique, animée par une vision politique du système juridique des communautés européennes. Robert Lecourt, ancien président de la CJUE, a souligné son rôle essentiel dans l'unité du marché commun [5](#page=5). La Cour a innové continuellement par l'usage de divers instruments juridiques pour l'instauration de nouveaux mécanismes d'intégration, notamment par la théorie du principe de primauté du droit de l'Union Européenne. La notion de "marchandise" est centrale dans les traités, visant la libre circulation. La Cour a défini la marchandise de manière évolutive [5](#page=5): * Dans l'arrêt de 1968, elle a considéré les œuvres d'art, les animaux, le sang humain et les déchets comme des marchandises [5](#page=5). * Cependant, les stupéfiants, les armes et le matériel de guerre ne doivent pas être considérés comme des marchandises [5](#page=5). La Cour a également défini l'activité économique et la notion d'entreprise [5](#page=5). ### 1.3 La double dimension de l'évolution du droit matériel de l'Union #### 1.3.1 La diversification du droit matériel de l'Union Le droit matériel de l'Union a connu une diversification progressive au gré des apports et des nouveautés intégrées dans les traités modificatifs. Initialement, le traité instituant la CEE prévoyait des politiques dites "communes" [5](#page=5). ##### 1.3.1.1 Les "politiques communes" prévues à l'origine dans le traité instituant la CEE La politique agricole commune (PAC) était l'une des politiques les plus importantes prévues dans le traité CEE, visant à étendre le marché commun à l'agriculture et au commerce des produits agricoles. L'établissement de la PAC a nécessité une longue période de transition de 12 ans, divisée en plusieurs étapes [5](#page=5). --- # L'évolution de la méthode communautaire et intergouvernementale Voici un résumé détaillé sur l'évolution de la méthode communautaire et intergouvernementale. ## 2. L'évolution de la méthode communautaire et intergouvernementale L'étude de l'évolution des méthodes de gouvernance de l'Union européenne révèle un passage progressif d'une approche supranationale à une coopération interétatique, tout en intégrant des éléments des deux systèmes. ### 2.1 Les fondements institutionnels de l'intégration et l'originalité de la méthode communautaire Le traité CECA a marqué la naissance d'une nouvelle technique communautaire, caractérisée par la supranationalité. L'essence de cette approche résidait dans l'attribution de pouvoirs importants à une institution indépendante des États membres, la Haute Autorité. Cette autorité, composée de personnalités indépendantes (diplomates, syndicalistes, etc.), avait le pouvoir d'adopter des actes contraignants pour les États et les entreprises. La supranationalité, définie par Pierre Pescatore, juge à la CJCE, comme un pouvoir réel et autonome au service d'objectifs communs était au cœur de ce système [2](#page=2). Le cadre institutionnel de la CECA comprenait également : * Le Conseil des ministres de la CECA, dont le pouvoir de décision était limité aux situations de crise [2](#page=2). * La Cour de justice de la CECA, qui deviendra la Cour de justice des Communautés Européennes, dotée d'une mission large et peu définie [2](#page=2). * L'Assemblée parlementaire de la CECA, composée de représentants des peuples des États, disposant de pouvoirs de contrôle, y compris la motion de censure à l'encontre de la Haute Autorité [2](#page=2). Cependant, ce modèle n'a pas été reproduit dans les traités de Rome (CEEA et CEE) signés le 25 mars 1957. Le contexte politique défavorable, marqué par le rejet du projet de CED par l'Assemblée nationale française en août 1954, a entraîné un déplacement du centre de gravité institutionnel vers les États membres. La Commission européenne, prévue dans les traités de Rome, s'est vue privée de ses pouvoirs de décision, transférés au Conseil des ministres. Bien que la Commission ait conservé son droit d'initiative pour les projets d'actes juridiques, le terme "supranational" a disparu des traités de Rome. La Cour de justice et l'Assemblée parlementaire ont été maintenues dans ces nouvelles communautés [2](#page=2). Les traités de Rome sont qualifiés de "traités-cadre", contrairement au traité de Paris qui était un "traité-loi" aux règles détaillées. La technique du traité-cadre a permis d'adopter des règles de procédure servant de base à la coopération entre États, laissant le traité plus flou [2](#page=2). Le traité de Bruxelles, signé en 1965, a opéré la fusion des exécutifs communautaires, remplaçant les six institutions antérieures par le Conseil des Communautés Européennes et une Commission européenne pour les trois communautés. Dans la CEE, la Commission européenne a été présentée comme une autorité administrative technique, visant à dépolitiser les enjeux et à défendre l'intérêt général européen [3](#page=3). Le Conseil des ministres a favorisé cette stratégie de dépolitisation en créant le COREPER (comité de représentants permanents), chargé de négocier les projets d'actes juridiques et de discuter les dossiers sensibles. Cette approche, bien que visant à forger des consensus et à faciliter la prise de décision, a alimenté la critique d'une gouvernance technocratique [3](#page=3). ### 2.2 Les controverses autour de la méthode communautaire La méthode communautaire est considérée comme le volet opérationnel du projet politique d'intégration, visant à construire une union toujours plus étroite entre les peuples européens. Elle se distingue de la méthode de coopération intergouvernementale, utilisée dans les organisations internationales classiques où les décisions sont souvent prises à l'unanimité [3](#page=3). Les caractéristiques distinctives de la méthode communautaire, selon les auteurs, incluent : * Un pouvoir d'initiative quasi-monopolistique de la Commission européenne [3](#page=3). * Le vote à la majorité qualifiée au Conseil des Ministres de l'Union [3](#page=3). * Un rôle clé de la Cour de justice de l'Union européenne (CJUE) dans la résolution des litiges entre États membres et dans l'interprétation des traités [3](#page=3). Cependant, les modifications apportées par les traités successifs ont été interprétées par la doctrine comme un affaiblissement de la méthode communautaire au profit de la coopération intergouvernementale. Ce retour des États serait perceptible depuis l'entrée en vigueur du traité de Lisbonne. La création des deux piliers intergouvernementaux (PESC, Justice et Affaires intérieures) dans le traité de Maastricht, ainsi que l'acquisition du statut d'institution européenne par le Conseil européen et la BCE avec le traité de Lisbonne, sont citées comme des exemples de cet essoufflement de la méthode communautaire au profit de la coopération intergouvernementale [3](#page=3). > **Tip:** Il est important de noter que l'opposition binaire entre la méthode communautaire et intergouvernementale peut être simpliste. Les deux méthodes ne sont pas mutuellement exclusives et se conjuguent souvent pour faire avancer l'intégration européenne [3](#page=3). ### 2.3 La complémentarité entre méthode communautaire et coopération intergouvernementale La coopération intergouvernementale est souvent vue comme un préalable nécessaire à l'intégration via la méthode communautaire. Les États négocient des traités internationaux dans le cadre intergouvernemental, avec l'espoir d'intégrer ultérieurement ces dispositions dans le droit de l'Union [3](#page=3) [4](#page=4). > **Example:** Les accords de Schengen en sont une illustration: ils ont permis la création d'un espace sans contrôles d'identité aux frontières, une expérience menée en marge des traités et qui a pu ensuite être intégrée dans le droit communautaire [4](#page=4). La coopération intergouvernementale agit ainsi comme un laboratoire d'expérimentation, permettant d'innover et de tenter des expériences dans des domaines politiquement sensibles, tels que la migration, la police et la justice. Par conséquent, il ne faut pas opposer frontalement ces deux méthodes [4](#page=4). En marge des traités, de nouveaux modes de gouvernance émergent, empruntant aux deux méthodes et intégrant de nouvelles techniques, comme les instruments de "soft law". Ces instruments, combinés au droit contraignant, sont essentiels à la construction du droit de l'Union [4](#page=4). La dichotomie entre ces deux méthodes doit être relativisée. Luuk Van Middelaar, dans son ouvrage "Quand l'Europe improvise", souligne que l'Europe improvise beaucoup et que la méthode communautaire avait initialement une fonction "fonctionnaliste". La construction de l'UE est animée par des projets confédéralistes et fédéralistes (ou constitutionnels), impliquant une prise de décision politique et démocratique associant fortement le Parlement européen [4](#page=4). ### 2.4 Les fondements juridiques de l'intégration européenne L'intégration européenne repose sur un mécanisme juridique particulier, présent dans les traités, qui permet aux institutions de l'Union de poursuivre l'objectif d'une union sans cesse plus étroite. Cette progressivité se retrouve dans de nombreuses dispositions [4](#page=4): * **Le Parlement européen:** Dès l'origine, les traités ont prévu un Parlement européen, dont l'élection au suffrage universel direct n'a été possible qu'en 1979 [4](#page=4). * **Le système de ressources propres:** L'article 201 du traité CEE prévoit l'attribution de ressources propres au budget de la CEE, ce qui distingue spectaculairement la CEE des autres organisations internationales de l'époque. Ce système budgétaire est propre à l'Union [4](#page=4). * **Les clauses évolutives:** Les traités européens, d'une durée de vie illimitée, contiennent de nombreuses clauses évolutives qui défendent l'approche progressive de la construction communautaire. Les "clauses de rendez-vous" prévoient la révision ultérieure des traités, marquant la volonté des États de se retrouver [4](#page=4). * **La clause passerelle:** Cette expression, retenue par la doctrine, permet au Conseil européen, dans certains domaines et pour des politiques spécifiques, de passer d'un vote à l'unanimité à un vote à la majorité qualifiée, facilitant ainsi l'adoption d'actes juridiques. Un exemple est l'article 48 paragraphe 7 du TUE [4](#page=4). * **La citoyenneté de l'Union:** L'article 25 du TFUE permet au Conseil de statuer à l'unanimité, après approbation du Parlement européen, d'annuler des dispositions visant à compléter les droits des citoyens de l'Union [4](#page=4). --- # La diversification et l'approfondissement du droit matériel de l'Union Cette partie examine l'évolution du droit matériel de l'Union européenne à travers la diversification des politiques et l'approfondissement des compétences, notamment suite au Traité de Lisbonne. ### 3.1 La diversification du droit matériel de l'Union La diversification du droit matériel de l'Union européenne s'est déroulée en plusieurs étapes, marquées par l'intégration de nouvelles politiques au fil des traités modificatifs. Initialement axée sur le marché commun, l'Union a progressivement étendu son champ d'action. #### 3.1.1 Les politiques communes prévues à l'origine dans le traité instituant la CEE Le traité instituant la CEE prévoyait des politiques communes, soulignant leur importance pour la construction européenne. * **La politique agricole commune (PAC)**: Prévue dès l'origine (article 38 du traité CEE), la PAC visait à intégrer l'agriculture et le commerce des produits agricoles dans le marché commun. Elle a été mise en place progressivement sur une période de transition de 12 ans. Son ossature était constituée par les Organisations Communes de Marché (OCM). La PAC a combiné une approche libérale avec un fort interventionnisme économique, incluant des aides à la production et des prix agricoles de référence servant de "filet de sécurité". Cependant, elle a connu des problèmes de coût financier élevé et de "crise des excédents agricoles", menant à une réforme majeure en 1992, qui a remplacé les aides à la production par un paiement unique et introduit l'"éco-conditionnalité". La PAC actuelle intègre des primes pour les producteurs participant à des programmes environnementaux ("éco-régimes"), récompensant les services environnementaux rendus. Bien que la PAC ait une spécificité, celle-ci s'est érodée au profit du droit commun de la libre circulation des marchandises. Les objectifs initiaux de la PAC (accroître la productivité, assurer un niveau de vie équitable, garantir des prix raisonnables aux consommateurs) demeurent, avec une importance accrue accordée à la protection de l'environnement et de la santé publique. Le Traité de Lisbonne a classé la PAC et la pêche parmi les compétences partagées entre l'Union et les États membres, une décision contestée par certains États en raison des coûts budgétaires importants de la PAC pour l'Union (un tiers du budget). Le cadre financier annuel est de 174 milliards d'euros, dont 33% sont destinés à la PAC [5](#page=5) [6](#page=6). * **La politique commune des transports**: Initialement prévue par l'article 74 du traité CEE, elle entretenait une relation symbiotique avec le principe de libre circulation des marchandises. Les débuts furent peu concluants, les États membres se désintéressant de la problématique, souhaitant sauvegarder leurs obligations de service public dans le secteur. La Cour de Justice de l'Union européenne (CJUE) a joué un rôle clé, notamment après un arrêt en 1985 constatant une absence d'action du Conseil, poussant ce dernier à agir dans le domaine des transports routiers et internationaux. Une politique des transports plus affirmée n'a émergé qu'à partir des années 90. Le transport aérien est resté à l'écart de la construction européenne jusqu'à ce que la CJUE consacre, dans un arrêt de 1986 ("Nouvelles Frontières"), l'applicabilité des règles de concurrence aux transports aériens. Cela a conduit à l'adoption de règlements permettant des tarifs réduits et, par la suite, à des règles d'indemnisation pour les passagers en cas de retards ou d'annulations [6](#page=6) [7](#page=7). * **La politique commerciale commune (PCC)**: Issue de la volonté de créer une Union douanière et un tarif douanier commun, la PCC a été établie dès le traité CEE (article 111) pour régir les relations des États membres avec les États tiers. Elle constitue une compétence exclusive de l'UE (article 3, paragraphe 1, du TFUE). Initialement axée sur les questions tarifaires et les accords commerciaux, son domaine s'est élargi pour inclure les mesures de défense commerciale (lutte contre le dumping et les suspensions). La CJUE a joué un rôle essentiel dans l'interprétation et l'extension du domaine de la PCC, notamment en l'étendant aux investissements directs étrangers. Le Traité de Lisbonne a clarifié et étendu la PCC aux investissements directs étrangers, confirmant sa compétence exclusive [7](#page=7) [8](#page=8). * **La formation professionnelle (FP)**: L'article 128 du traité CEE de 1957 prévoyait une politique commune de formation professionnelle. Le "fond social" a été institué pour promouvoir l'emploi et la mobilité des travailleurs, ainsi que pour aider à la reconversion et à la rééducation professionnelle. La politique a pris une dimension nouvelle avec le traité de Maastricht, mettant l'accent sur l'adaptation des travailleurs aux mutations des entreprises. Il est devenu un instrument financier majeur, avec un budget de 87 milliards d'euros pour la période 2021-2027 [8](#page=8). #### 3.1.2 La définition et la mise en place des politiques d'accompagnement du marché intérieur (Acte Unique européen) L'Acte Unique européen (AUE) de 1986 a marqué une étape majeure dans la diversification du droit matériel communautaire, visant à parachever le marché intérieur et à revitaliser la construction européenne. Il a été négocié dans un contexte d'essoufflement de la construction européenne, dû à la stagnation de l'Union douanière et aux obstacles au commerce maintenus par les États membres [9](#page=9). * **Politique sociale communautaire**: L'AUE a permis au Conseil des ministres d'adopter des mesures tendant à protéger la sécurité et la santé des travailleurs à la majorité qualifiée, rompant ainsi avec l'exigence d'unanimité qui paralysait l'adoption des directives sociales, notamment en raison du blocage du Royaume-Uni [9](#page=9). * **Politique de cohésion économique et sociale**: Un chapitre entier de l'AUE a été consacré à cette politique, visant à réduire les écarts de développement entre les régions de l'UE et le retard des régions les plus pauvres et moins développées. Des financements substantiels ont été attribués, coordonnés notamment par Jacques Delors [9](#page=9). * **Politique de recherche et développement technologique**: L'AUE a lancé les programmes cadres de recherche et développement technologique. Le budget pour la période 2021-2027 s'élève à 95 milliards d'euros. L'UE a également développé des projets comme le système "Galileo" [9](#page=9). * **Politique de protection de l'environnement**: L'AUE a vu l'adoption de mesures de protection environnementale basées sur des principes clés tels que la correction par priorité à la source et le principe du pollueur-payeur. Le principe de précaution a été ajouté ultérieurement par le traité de Maastricht. L'AUE a également introduit une clause de cohérence, intégrant les exigences environnementales dans toutes les autres politiques de la CEE [10](#page=10). Ces politiques visaient à accompagner la réalisation du marché intérieur, son optimisation et la fluidité de la libre circulation des marchandises. Elles ont marqué un dépassement de la vision purement économique, s'appuyant sur des concepts détachés de la sphère économique et s'inscrivant dans un projet de société plus vaste, promouvant un "bien commun européen" [10](#page=10). #### 3.1.3 La consolidation de la diversification matérielle des politiques de l'Union par le traité de Maastricht Le traité de Maastricht a consolidé la diversification matérielle des politiques de l'Union, étendant le champ du droit de l'Union et consacrant la diversité politique de l'Union. Il a notamment acté l'adoption de la monnaie unique et l'institution de la citoyenneté de l'Union européenne. La Communauté européenne a vu ses compétences étendues, et l'adjectif "économique" a été retiré, ouvrant la voie à des politiques centrées sur la protection des personnes [10](#page=10). * **Réseaux transeuropéens (RTE)**: Consacrés dans le titre 12 du traité de Maastricht, les RTE visent à renforcer la cohésion économique et sociale en développant les infrastructures dans les secteurs clés tels que les transports, les télécommunications et l'énergie. Le traité a créé le Fonds de cohésion, destiné aux pays de l'Est et aux pays les plus pauvres d'Europe (Grèce, Espagne, Irlande, Portugal) pour financer des projets d'infrastructures et les aider à affronter les contraintes macro-économiques liées à l'euro, ainsi que pour des projets environnementaux. Le label Projet d'Intérêt Commun (PIC) favorise la modernisation des infrastructures et l'engagement des investisseurs privés [11](#page=11). ### 3.2 L'approfondissement du droit matériel de l'Union résultant du traité de Lisbonne Le Traité de Lisbonne a marqué une étape significative dans l'approfondissement du droit matériel de l'Union, en orientant l'intérêt vers les personnes physiques, citoyens de l'UE ou non. Cela représente un déplacement majeur par rapport aux débuts de la construction communautaire, centrés sur la circulation des marchandises [11](#page=11). * **Politiques centrées sur la protection et les besoins des personnes** : * **Protection de la santé publique** (Article 168 TFUE): L'inclusion de ce domaine a été une évolution remarquable, passant d'une compétence étatique à une compétence de l'UE, justifiée par une approche collective de la santé comme un bien commun [11](#page=11). * **Protection des consommateurs** (Article 169 TFUE): Cette politique a connu un regain d'intérêt, notamment après la crise de la "vache folle" [12](#page=12). * **Protection civile** (Article 196 TFUE): L'UE complète et soutient l'action des États dans la prévention des risques et l'intervention en cas de catastrophe [12](#page=12). * **Éducation, formation professionnelle, jeunesse** (Article 126 traité CEE): L'action de l'UE vise à développer l'aspect européen de l'éducation par l'apprentissage des langues, la mobilité des étudiants et enseignants, et la reconnaissance des diplômes [12](#page=12). * **Asile et immigration** (Articles 77 à 80 TFUE): Ces articles, héritiers du traité d'Amsterdam, montrent l'implication croissante du droit de l'UE dans des matières qui semblaient auparavant exclusivement étatiques, contribuant à la formation d'un droit civil et pénal européen. Des exemples incluent le règlement sur la loi applicable au divorce et le règlement sur la compétence et l'exécution des décisions en matière matrimoniale [12](#page=12). Le droit de l'Union se développe et s'approfondit grâce à une législation de plus en plus dense et à la jurisprudence de la CJUE, qui donne de l'importance à certains concepts et notions [12](#page=12). #### 3.2.1 Illustration 1 : le droit de la politique commerciale La PCC est l'une des premières politiques communes, dont le contenu et la nature de la compétence ont été précisés en faveur d'une puissance accrue pour l'UE. Les traités initiaux étaient laconiques, mais la CJUE, par sa jurisprudence, a affirmé la nature englobante de la PCC, considérant que l'énumération des objets de cette politique n'était pas limitative. La CJUE a permis à la Communauté d'adopter des instruments de coopération au développement dans le cadre de la PCC. Le traité de Lisbonne a officialisé la PCC comme domaine de compétence exclusive de l'UE, confirmant ce que la CJUE avait déjà affirmé [12](#page=12) [13](#page=13). #### 3.2.2 Illustration 2 : le droit de la politique énergétique de l'UE Avant le traité de Lisbonne, il n'existait pas explicitement de compétence de l'UE pour une politique commune de l'énergie, bien que le domaine ait été touché ponctuellement par le droit du marché intérieur ou l'article 308 du traité CE. Le traité de Lisbonne a fait de l'énergie un domaine de compétence partagée avec les États, visant quatre objectifs: bon fonctionnement du marché, sécurité d'approvisionnement, efficacité énergétique et développement des énergies nouvelles et renouvelables, et interconnexion des réseaux. L'article 194 TFUE insiste sur l'esprit de solidarité entre les États membres [13](#page=13). * **Solidarité énergétique**: L'article 194 TFUE, en lien avec l'article 122 TFUE, permet des actions communes en cas de graves difficultés d'approvisionnement, notamment dans le domaine de l'énergie. Cette solidarité a été mise en œuvre par des règlements visant à garantir l'approvisionnement continu en gaz et l'assistance mutuelle en cas de crise électrique. Suite à l'invasion de l'Ukraine, la Commission a adopté des mesures pour rendre l'UE indépendante des combustibles russes, renforçant la solidarité entre États membres [13](#page=13) [14](#page=14). * **Jurisprudence de la CJUE**: La CJUE a interprété l'esprit de solidarité comme un principe énergétique normatif et justiciable, impliquant des obligations d'assistance mutuelle non seulement en cas de crise mais aussi en période normale. Elle a précisé que ce principe impose de tenir compte des intérêts des autres États et de l'UE dans les décisions prises, afin de prévenir les situations de crise [14](#page=14). L'évolution du droit matériel de l'Union a conduit à une spécialisation, voire une hyperspécialisation, du droit matériel de l'Union [15](#page=15). --- # Illustrations spécifiques : politique commerciale et politique énergétique Cette section examine en détail deux domaines clés de l'Union européenne : la politique commerciale commune, son évolution et son caractère exclusif, ainsi que la politique énergétique, introduite par le traité de Lisbonne et fondée sur le principe de solidarité entre États membres. ### 4.1 La politique commerciale commune La politique commerciale commune est l'une des premières politiques communes mises en place par les traités initiaux de la Communauté économique européenne (CEE). Son contenu s'est considérablement étoffé au fil du temps, et la nature de la compétence de l'UE en matière commerciale a été précisée, renforçant ainsi la puissance de cette politique [12](#page=12). #### 4.1.1 Évolution et caractère exclusif de la politique commerciale Initialement, les traités de la CEE étaient plutôt succincts concernant la définition de la politique commerciale, se limitant à mentionner des principes uniformes pour les modifications tarifaires, la conclusion d'accords commerciaux, les politiques d'exportation, les mesures de défense commerciale et les subventions [12](#page=12). La Cour de Justice de l'Union européenne (CJUE) a joué un rôle déterminant dans l'expansion de la politique commerciale commune par sa jurisprudence. Dans son avis du 4 octobre 1979, la Cour a affirmé qu'il n'y avait pas lieu d'interpréter restrictivement la notion de politique commerciale, car l'énumération des objets de cette politique n'était pas limitative. Elle s'est appuyée sur la lettre de l'article 113 du traité CEE pour étayer cette affirmation [12](#page=12). La CJUE a permis à la Communauté d'adopter des instruments de politique commerciale servant également une politique de coopération et de développement. Dans un arrêt du 26 mars 1987 (Commission contre Conseil), elle a considéré qu'il était possible de dépasser l'aspect purement commercial pour adopter des politiques de développement en faveur de certains pays [13](#page=13). Le champ de la politique commerciale peut donc s'étendre bien au-delà des objets initialement prévus par le traité. La politique commerciale commune est désormais officiellement un domaine de compétence exclusive de l'UE, une confirmation de ce que la CJUE avait déjà affirmé. Dès 1975, la CJUE avait affirmé, dans son avis 1/75 du 11 novembre 1975 sur la conclusion d'arrangements dans le cadre de l'OCDE, que les articles 113 et 114 du traité CEE excluaient une compétence des États dans ce domaine. Cependant, c'est le traité de Lisbonne qui a officialisé cette exclusivité. Cette politique historique est devenue de plus en plus forte et dense au fil du temps, contribuant à faire de l'UE une puissance commerciale sur la scène internationale [13](#page=13). > **Tip:** L'intervention de la CJUE a été cruciale dans l'expansion et la consolidation de la politique commerciale commune, transformant une compétence initialement définie de manière restrictive en une compétence exclusive et puissante pour l'UE. ### 4.2 La politique énergétique de l'UE La politique énergétique de l'UE a été explicitement introduite par le traité de Lisbonne. Avant ce traité, il n'existait pas de compétence explicite de l'UE pour promouvoir, déterminer ou développer une politique commune de l'énergie. Le domaine de l'énergie était alors touché par le droit de l'UE de manière ponctuelle, principalement au titre du marché intérieur, de la libre circulation des marchandises et des produits, ou de l'article 308 du traité CE (qui permettait au Conseil d'adopter des actes nécessaires pour atteindre les objectifs des traités dans certains cas) [13](#page=13). #### 4.2.1 Introduction par le traité de Lisbonne et principes fondamentaux Le traité de Lisbonne a innové en faisant de l'énergie un domaine de compétence partagée entre l'UE et les États membres. L'article 194 du Traité sur le fonctionnement de l'Union européenne (TFUE) dispose que la politique de l'UE dans le domaine de l'énergie vise, dans un esprit de solidarité entre les États membres, à atteindre quatre grands objectifs [13](#page=13): * Assurer le bon fonctionnement du marché de l'énergie [13](#page=13). * Garantir la sécurité de l'approvisionnement énergétique [13](#page=13). * Promouvoir l'efficacité énergétique et le développement des énergies nouvelles et renouvelables [13](#page=13). * Promouvoir l'interconnexion des réseaux énergétiques [13](#page=13). Cet article reflète la volonté des États membres de mener une action commune dans ce domaine, adoptée lors de négociations où des pays comme la Pologne et la Lituanie avaient exprimé leurs inquiétudes quant à la forte dépendance énergétique de l'Europe vis-à-vis de la Russie. Les États membres ont veillé à ce que les règles de cette politique européenne n'affectent ni leur droit de déterminer les conditions d'exploitation de leurs ressources énergétiques, ni leur possibilité de choisir leurs sources d'énergie et la structure générale de leur approvisionnement énergétique [13](#page=13). Un élément central de l'article 194 TFUE est la référence à "l'esprit de solidarité entre les États membres". Cet article est à mettre en relation avec l'article 122, paragraphe 1, du traité, qui permet au Conseil de décider, dans un esprit de solidarité entre les États membres, de mesures appropriées en cas de graves difficultés survenant dans l'approvisionnement en certains produits, notamment dans le domaine de l'énergie [13](#page=13). #### 4.2.2 Mise en œuvre et rôle de la jurisprudence La référence à l'esprit de solidarité a été exploitée tant sur le plan législatif que par la CJUE [13](#page=13). Sur le plan législatif, plusieurs mesures ont été adoptées pour garantir la sécurité et la solidarité dans le domaine de l'énergie. Un règlement notable est celui du 25 octobre 2007, visant à assurer un approvisionnement continu en gaz dans l'UE et imposant une véritable solidarité entre les États membres en cas de crise d'approvisionnement. Concernant le secteur de l'électricité, un règlement du 5 juin 2019 s'inscrit également dans cette recherche de solidarité, stipulant qu'en cas de crise électrique, les États doivent s'entraider mutuellement au moyen de mesures bilatérales convenues [13](#page=13) [14](#page=14). Suite à l'invasion de l'Ukraine, qui a déstabilisé le secteur de l'énergie, la Commission a adopté dès le 8 mars 2022 des mesures visant à rendre l'UE aussi indépendante que possible des combustibles russes. Dans cette perspective, des propositions ont été faites en octobre 2022 pour renforcer la solidarité entre États membres. Les ministres européens de l'énergie sont parvenus à un accord en décembre 2022 sur trois règlements [14](#page=14): * Un règlement visant à renforcer la solidarité entre États membres grâce à une meilleure coordination en matière d'achat de gaz [14](#page=14). * Un cadre visant à accélérer le déploiement des énergies renouvelables au sein de l'UE [14](#page=14). * Un mécanisme de correction du marché de l'énergie afin de protéger les citoyens et l'économie de l'UE contre des prix excessivement élevés [14](#page=14). > **Tip:** Le principe de solidarité énergétique, intégré dans l'article 194 TFUE, est un pilier de la politique énergétique de l'UE, visant à assurer la stabilité et la sécurité de l'approvisionnement pour tous les États membres. Avant même l'adoption de ces trois règlements, la référence à l'esprit de solidarité avait déjà été exploitée par la CJUE, tant par le Tribunal de l'Union européenne que par la Cour de justice elle-même [14](#page=14). En septembre 2019, le Tribunal est intervenu suite à une requête de la Pologne contre une décision d'exécution d'une directive de la Commission, affirmant que cette décision n'avait pas été prise dans le respect de l'exigence de solidarité. Le Tribunal a annulé la décision de la Commission, estimant qu'elle avait été adoptée en méconnaissance du principe de solidarité énergétique tel que formulé à l'article 194, paragraphe 1, TFUE. Le Tribunal a élevé l'esprit de solidarité au rang de principe énergétique, déclarant qu'il découlait d'un principe plus général de solidarité entre les États à la base du système de l'UE. Il a précisé que ce principe comportait des droits et obligations tant pour l'UE que pour les États membres, instituant une sorte de principe de solidarité énergétique normatif et justiciable. Le Tribunal a précisé que ce principe impliquait des obligations d'assistance mutuelle entre les États membres dans le domaine de l'énergie, non seulement en cas de crise, mais aussi hors périodes de crise ou en période normale. Il a affirmé que ce principe ne saurait se limiter à des situations extraordinaires et était destiné à imprégner l'entièreté de la politique dans le domaine de l'énergie [14](#page=14). Une conséquence concrète est l'obligation pour l'UE et les États membres, dans le cadre de leurs compétences respectives (compétence partagée), de tenir compte des intérêts des autres États dans les décisions qu'ils prennent [14](#page=14). Cet arrêt du Tribunal a été contesté par l'Allemagne, qui est intervenue au soutien de la Commission. La CJUE, dans son arrêt, n'a pas remis en cause l'arrêt du Tribunal, mais est allée dans son sens. Elle a affirmé que le principe évoqué à l'article 194 TFUE est l'expression spécifique du principe général de solidarité entre États membres. Par conséquent, son application n'était pas limitée aux situations de crise ou d'urgence, et son application imposait l'adoption de décisions visant à prévenir des situations de crise. La jurisprudence a ainsi ouvert des perspectives favorables à ce principe, pleinement normatif, associé à des droits et obligations, et justiciable [14](#page=14). > **Example:** L'annulation par le Tribunal de l'UE d'une décision de la Commission pour méconnaissance du principe de solidarité énergétique illustre comment ce principe, initialement formulé comme un objectif, est devenu un critère juridique contraignant qui impose des obligations concrètes aux acteurs de l'UE et aux États membres. --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Intégration européenne | Processus par lequel une organisation d'intégration économique évolue vers une forme originale d'association politique impliquant les États membres et leurs ressortissants, visant une union toujours plus étroite entre les peuples européens. | | Fonctionnalisme | Approche théorique suggérant que la création d'entités supranationales peut assurer des fonctions étatiques, en limitant initialement leur rôle à des aspects techniques, dans le but de favoriser une intégration progressive. | | Supranationalité | Concept désignant un pouvoir réel et autonome exercé au service d'objectifs communs à plusieurs États membres, distinct du pouvoir intergouvernemental où les États conservent un contrôle plus direct sur les décisions. | | Méthode communautaire | Mode de fonctionnement propre aux Communautés européennes, caractérisé par un pouvoir d'initiative monopolistique de la Commission européenne, le vote à la majorité qualifiée au Conseil des ministres et le rôle central de la Cour de Justice de l'UE pour l'interprétation des traités. | | Coopération intergouvernementale | Mode de coopération entre États où ces derniers conservent leur souveraineté et prennent leurs décisions à l'unanimité, typique des organisations internationales classiques, souvent opposé à la méthode communautaire. | | Soft law | Instruments juridiques non contraignants, tels que les recommandations ou les communications, qui jouent un rôle important dans la construction du droit de l'Union Européenne en orientant les politiques et les comportements. | | Traité-loi | Type de traité, comme le traité CECA, qui contient des règles de fond détaillées que les institutions supranationales ont pour mission d'appliquer directement. | | Traité-cadre | Type de traité, comme les traités de Rome (CEE, CEEA), qui établit des règles de procédure générales servant de base à la coopération entre États, laissant une marge de manœuvre pour l'adoption d'instruments conventionnels plus spécifiques. | | Cour de Justice de l'Union Européenne (CJUE) | L'institution judiciaire de l'UE, située à Luxembourg, composée de la Cour et du Tribunal, dont le rôle est d'assurer le respect du droit de l'UE dans l'interprétation et l'application des traités. | | Principe de primauté | Principe du droit de l'Union Européenne selon lequel le droit de l'UE prime sur le droit national des États membres en cas de conflit. | | Politique Agricole Commune (PAC) | Politique européenne visant à soutenir le secteur agricole par divers mécanismes, ayant évolué au fil du temps pour intégrer des considérations environnementales et de développement durable. | | Dumping | Pratique commerciale consistant pour un exportateur à vendre un produit sur un marché étranger à un prix inférieur à celui pratiqué sur son marché intérieur, pouvant entraîner l'application de droits compensateurs. | | Compétence exclusive | Domaines où seule l'Union Européenne est habilitée à légiférer et à adopter des actes juridiquement contraignants, les États membres ne pouvant agir que dans la mesure où ils sont habilités par l'UE. | | Compétence partagée | Domaines où l'Union Européenne et les États membres peuvent légiférer, mais où les États membres ne peuvent exercer leur compétence que dans la mesure où l'Union n'a pas exercé la sienne. | | Solidarité entre États membres | Principe fondamental de l'Union Européenne qui implique une coopération mutuelle et un soutien entre les États membres, particulièrement important dans des domaines comme l'énergie. |

# European legal acts and instruments This topic explores the various legal acts and instruments that the European Union can adopt to implement its policies and achieve its objectives, along with the procedures for their adoption. ## 1. European legal acts and instruments ### 1.1 General principles of European law European law comprises primary law, which includes the Treaties (TEU and TFEU), protocols, and annexes, such as the Charter of Fundamental Rights. These Treaties grant EU institutions the powers to adopt secondary law. Secondary European law consists of legal instruments that generate legal consequences. ### 1.2 Legislative acts According to Article 289(3) TFEU, legal acts adopted through a legislative procedure constitute legislative acts. #### 1.2.1 Legislative procedures * **Ordinary legislative procedure** (Article 289(1) TFEU): This procedure involves the joint adoption of a legislative act by the European Parliament and the Council, based on a proposal from the Commission. Voting typically occurs by qualified majority (QMV) as outlined in Article 294 TFEU. This procedure signifies that the European Parliament and the Council act as co-legislators on an equal footing. * **First reading:** The Commission presents a proposal. The Parliament examines it, voting by a simple majority, and can amend, adopt, or reject it. Subsequently, the Council examines the Parliament's position. If the Council accepts the Parliament's position, the act is adopted. Otherwise, the Council adopts its own position and sends it back to Parliament. * **Second reading:** Both institutions have a deadline of three months (extendable by one month) to adopt their positions. In the Parliament's second reading, amendments to the Council's first-reading position require an absolute majority of its Members (currently 361 out of 720 votes). * **Conciliation:** If the Council cannot accept all amendments from the Parliament's second reading, a conciliation procedure is initiated. This involves negotiations within a Conciliation Committee to reach an agreement in the form of a 'joint text', which must then be confirmed by both the Parliament and the Council. > **Tip:** In most cases, legislation is adopted after the first reading of the ordinary legislative procedure. * **Special legislative procedure:** This procedure is an exception to the ordinary legislative procedure and is used in specific policy areas. The TFEU does not provide a precise description; rules are defined on a case-by-case basis in the relevant treaty articles. In practice, the Council often acts as the sole legislator, with the Parliament's role limited to consent or consultation. * **Consent procedure:** The Council adopts legislative proposals after obtaining the consent of the European Parliament. The Parliament can only accept or reject the proposal by an absolute majority vote; it cannot amend it. The Council cannot overrule the Parliament's opinion. Consent is used for new legislation on combating discrimination, concluding international agreements, human rights issues, and accession or withdrawal of Member States. * **Consultation procedure:** The Council adopts a legislative proposal after the Parliament submits its opinion. The Parliament may approve, reject, or propose amendments, but the Council is not legally obliged to follow the Parliament's opinion, though it must not decide without receiving it. Consultation is used for areas like social security and social protection, and administrative cooperation in freedom, security, and justice. > **Tip:** The definition of a legislative act is a formal concept, referring to the process of adoption, not necessarily the content. ### 1.3 Legal instruments Article 288 TFEU outlines the main types of legal instruments: #### 1.3.1 Regulations * **Characteristics:** * Have general application. * Are legally binding in their entirety. * Have direct effect and are directly applicable in all Member States. * **Purpose:** Used in domains where regulatory uniformity across Member States is essential, such as the protection of personal data. #### 1.3.2 Directives * **Characteristics:** * Are binding as to the result to be achieved. * Member States are left with the freedom to choose the means and methods of implementation, allowing for flexibility. * Can lead to differences between Member States if not implemented uniformly. * Generally, do not have direct effect during the implementation period; they can only be invoked between citizens or before national courts after a Member State has complied with its implementation obligation. However, vertical direct effect is possible in exceptional cases. * **Purpose:** Harmonisation directives are crucial for the realization of the internal market by ensuring equal rules, norms, and technical, safety, and quality standards across Member States. This promotes free movement of goods, services, capital, and people. * **Advantages of harmonisation:** 1. **Promoting free movement:** Aligns rules and standards, preventing national legislation from hindering trade. 2. **Mutual Recognition:** Forms the basis for recognizing products lawful in one country as saleable in others. 3. **Increasing consumer confidence:** Assures consumers that products meet comparable safety and quality standards. 4. **Creating a level playing field:** Ensures fairer competition among companies. 5. **Lowering costs for companies:** Eliminates the need for country-specific product variants. 6. **Compliance with EU law:** Ensures uniform interpretation and application of EU law. * **Examples:** Directives concerning consumer protection, such as those on distance marketing of financial services, unfair commercial practices, misleading advertising, and liability for defective products, are vital for the proper functioning of the single market. Directive (EU) 2019/771, concerning contracts for the sale of goods, provides consumers with protection measures like repair, replacement, price reduction, or contract termination in case of non-conformity. > **Example:** Harmonisation directives ensure that if a product meets the safety standards in Germany, it can also be sold in France without needing to comply with different French safety standards, thus facilitating the free movement of goods. #### 1.3.3 Decisions * **Characteristics:** * Binding in their entirety. * If specific addressees are mentioned, they are only binding towards those addressees. * Can have a general scope or a particular/limited scope. * Have direct effect. #### 1.3.4 Other instruments * **Recommendations:** These do not generate legal consequences. ### 1.4 Voting mechanisms and decision-making Decision-making in supranational organizations like the EU is based on principles agreed upon in Treaties. Member States must comply with legislation even if they voted against it in a legislative organ. * **Voting systems:** Simple majority, qualified majority, or unanimity. * **Qualified Majority Voting (QMV) in the Council:** * **General principle (Article 16(4) TEU):** As of 1 November 2014, QMV is defined as at least 55% of the Council members, representing at least 65% of the EU population. A blocking minority requires at least four Council members. * **Derogation when not all members participate (Article 238(3) TFEU):** If Member States opt out of certain policy domains, QMV is defined as at least 55% of the participating Member States, representing at least 65% of the population of those participating States. A blocking minority needs at least the minimum number of Council members representing more than 35% of the participating population, plus one member. * **Derogation when the Council does not act on a Commission/High Representative proposal (Article 238(2) TFEU):** A "superqualified majority" is required: at least 72% of the Council members, representing at least 65% of the EU population. If not all members participate, this applies to the participating Member States. > **Tip:** Understand the distinction between the general QMV rule and the specific rules for when Member States opt out of voting. * **Simple Majority Voting (Article 238(1) TFEU):** The Council acts by a majority of its component members. This typically applies to procedural matters, such as adopting its rules of procedure. * **Blocking Minority:** A group of Member States whose votes, when combined, can prevent a proposal from being adopted, even if it has majority support. * **Abstention:** An abstention in QMV counts as a vote against. Abstention does not prevent a decision from being adopted by unanimity. * **Unanimity:** Required for certain sensitive matters considered vital by Member States, such as common foreign and security policy (with exceptions), citizenship rights, EU membership, harmonisation of indirect taxation, certain aspects of justice and home affairs, harmonisation of social security, and EU finances. Unanimity implies a high degree of intergovernmental cooperation. > **Tip:** The principle of unanimity in sensitive areas reflects a weaker form of integration compared to QMV and the ordinary legislative procedure. ### 1.5 Purposes of the EU Article 3 TEU outlines the core purposes of the EU: * To promote peace, values, and well-being of its peoples. * To offer an area of freedom, security, and justice without internal frontiers. * To establish an internal market for sustainable development and balanced economic growth. * To establish an economic and monetary union with the euro as its currency. * To uphold and promote EU values and interests in its international relations, contributing to peace, security, sustainable development, solidarity, free and fair trade, poverty eradication, and human rights. #### 1.5.1 Area of freedom, security, and justice This purpose evolved through the Treaties of Maastricht and Amsterdam, with the Lisbon Treaty consolidating much of this cooperation into the first pillar, governed by supranational methods. Competences in areas like immigration, asylum, cross-border security, judicial cooperation in civil and criminal matters, and police cooperation are conferred upon the EU, allowing for the adoption of regulations and directives. #### 1.5.2 Establishment of the internal market This was an initial purpose of the EU, involving the creation of a customs union (abolished in 1970) and the free movement of goods, services, persons, and capital. Harmonisation of Member State legislation is crucial to remove barriers to this free movement. Anti-competitive behaviour by undertakings is prohibited under Articles 101 and 102 TFEU, with the Commission and the Court of Justice of the European Union (CJEU) overseeing compliance. * **Prohibited actions under Article 101 TFEU:** Agreements between undertakings, decisions by associations of undertakings, and concerted practices that restrict competition, such as price-fixing, market sharing, limiting production, or applying dissimilar conditions. * **Prohibited actions under Article 102 TFEU:** Abuse of a dominant position within the internal market. * **Consequences of violations:** Automatic nullity of agreements, significant fines by the European Commission (up to 10% of annual turnover), claims for damages by affected parties, and reputational damage. * **Adverse effects on competition and market functioning:** Higher consumer prices, reduced consumer choice, decreased innovation, misallocation of resources, distorted supply and demand signals, potential for shortages or surpluses, poor investment decisions, and deadweight loss. * **Predatory pricing:** Setting prices artificially low to eliminate competition, followed by price increases once a dominant position is achieved. #### 1.5.3 Economic and Monetary Union (EMU) The introduction of a single currency, the euro, aims to facilitate the internal market by eliminating currency exchange costs and economic risks. However, this requires strong economic and monetary cooperation among Member States. Currently, 19 Member States are members of the eurozone. While not a full economic union, Member States retain political and legislative powers regarding their budgets, provided they comply with EU principles and undergo monitoring. ### 1.6 Principles governing the functioning of the EU Articles 4 and 5 TEU outline four key principles: #### 1.6.1 Principle of sincere cooperation (loyalty) * **Scope:** Applies to Member States and EU institutions. * **Obligations:** Member States must assist each other in carrying out tasks stemming from the Treaties, take appropriate measures to ensure fulfilment of EU obligations, and refrain from any measure that could jeopardise the Union's objectives. EU institutions must also practice sincere cooperation with Member States. * **Enforcement:** Breaches can lead to actions for infringement of EU law before the CJEU, potentially resulting in financial penalties. #### 1.6.2 Principle of conferral (attributed competences) * **Scope:** Applies to the EU. * **Obligation:** The Union shall only act within the limits of the competences conferred upon it by the Member States in the Treaties to attain the objectives set out therein. Competences not conferred remain with the Member States. * **Types of competences:** * **Exclusive competences (Article 3 TFEU):** The EU is the sole legislator; Member States can only act if empowered by the EU. Examples include the customs union and competition rules. * **Shared competences (Article 4 TFEU):** The EU and Member States can legislate. Member States exercise their competence when the EU does not or has decided not to. Examples include the internal market and environmental protection. * **Supporting competences (Article 6 TFEU):** The EU can only support, coordinate, or complement the action of Member States, without harmonising their laws. Examples include human health and culture. > **Tip:** Always identify the legal basis (specific article in the Treaties) for any legislative act. #### 1.6.3 Principle of subsidiarity * **Scope:** Applies to the EU in areas that do not fall within its exclusive competence. * **Condition:** The Union shall act only if and in so far as the objectives of the proposed action cannot be sufficiently achieved by the Member States (at central, regional, or local level) but can be better achieved at Union level due to the scale or effects of the action. * **Application:** Primarily applies to shared and supporting competences, often determined by the cross-border element of an issue. #### 1.6.4 Principle of proportionality * **Scope:** Applies to all EU actions, regardless of the type of competence. * **Condition:** The content and form of Union action shall not exceed what is necessary to achieve the objectives of the Treaties. EU institutions must limit the exercise of their powers. * **Relationship with subsidiarity:** Proportionality applies after the condition for subsidiarity has been met (i.e., if the EU decides to act). > **Tip:** The CJEU and national parliaments supervise compliance with the principles of subsidiarity and proportionality. --- # Purposes of the European Union The European Union is founded upon several core purposes that guide its actions and objectives, as articulated in its foundational Treaties. These purposes encompass fostering peace, establishing an area of freedom and security, creating a unified internal market, and implementing an economic and monetary union, while also projecting its values and interests globally. ### 3.1 Article 3 TEU: A Comprehensive Overview of EU Purposes Article 3 of the Treaty on European Union (TEU) provides a concise summary of the primary objectives the EU is committed to achieving: * **Promoting peace, EU values, and the well-being of its peoples:** This foundational purpose reflects the historical context of the EU's creation, aiming to prevent conflict and foster a shared sense of community. * **Offering an area of freedom, security, and justice without internal frontiers:** This involves ensuring the free movement of persons within the EU, coupled with robust measures for external border control, asylum, immigration, and the prevention and combating of crime. * **Establishing an internal market:** This is a cornerstone objective, aiming to create a single economic space where goods, services, capital, and people can move freely. * **Working for sustainable development based on balanced economic growth and price stability:** The EU is committed to economic prosperity that is both long-term and stable, as detailed in Article 3(3) TEU. * **Establishing an economic and monetary union with the euro as its currency:** This aims to enhance economic integration and facilitate trade through a single currency. * **Upholding and promoting EU values and interests in its global relations:** The EU seeks to contribute to global peace, security, sustainable development, solidarity, free and fair trade, poverty eradication, and the protection of human rights in its interactions with the wider world. The Union pursues these objectives using appropriate means, strictly adhering to the competences conferred upon it by the Treaties, a principle known as the **principle of conferral**. This means the EU can only act within the scope of powers explicitly granted to it by the Member States through the Treaties, with any powers not conferred remaining with the Member States. ### 3.2 Promotion of peace The promotion of peace is intrinsically linked to the EU's very inception, born out of the desire to prevent further devastating conflicts after World War II. Initially achieved through economic cooperation in specific sectors, this objective expanded with the increasing competences of the European Economic Community (EEC) and Euratom. This enhanced economic interdependence fostered greater trust among Member States, significantly reducing the likelihood of war. The EU's commitment to peace was recognized with the Nobel Prize for Peace in 2012. ### 3.3 An area of freedom, security, and justice The establishment of an area of freedom, security, and justice (AFSJ) has been a progressive development throughout the EU's history: * **Maastricht Treaty:** Introduced initial steps through cooperation in Justice and Home Affairs (JHA) within the "third pillar," addressing challenges arising from the increased freedom of movement of individuals. * **Amsterdam Treaty:** Significantly advanced the AFSJ by transferring substantial parts of the third pillar JHA cooperation into the "first pillar" (the Community method), leading to more supranational decision-making. Key areas transferred included immigration, asylum, border controls, cross-border security, customs cooperation, fraud prevention, and judicial cooperation in civil and criminal matters. * **Lisbon Treaty:** Further solidified the AFSJ by abolishing the third pillar entirely, integrating all JHA competences into the first pillar. This means the EU now primarily operates with two pillars: the core "Community pillar" and the intergovernmental Common Foreign and Security Policy (CFSP) in the second pillar. However, it is important to note that certain sensitive areas still require unanimity voting. The Treaty on the Functioning of the European Union (TFEU) grants the EU legislative powers in these AFSJ domains, enabling the adoption of regulations and directives. For example: * **Cross-border controls:** Regulation 562/2006 on the rules governing the movement of persons across borders (Schengen Borders Code). * **Asylum:** Directive 2011/95 on standards for the qualification of persons as beneficiaries of international protection, and Directive 2003/9 laying down minimum standards for the reception of asylum seekers. * **Immigration:** Directive 2003/86 on family reunification of third-country nationals, Directive 2008/115 on returning illegally staying third-country nationals, and Directive 2004/38 on family reunification of EU citizens. * **Police Cooperation:** Articles 87-89 TFEU empower the EU to legislate on police cooperation, including the collection, storage, and exchange of information, as well as cooperation on staff, equipment, and research into crime detection. * **Judicial Cooperation:** Based on mutual confidence between Member States, the EU establishes rules for judicial cooperation in cross-border matters such as bankruptcy, family law, and purchase agreements. ### 3.4 Establishment of the internal market The establishment of the internal market is a primary and long-standing purpose of the EU, encompassing two key stages: 1. **Establishment of the customs union:** Achieved by 1970, this involved the elimination of customs duties and taxes on goods moving between Member States and the adoption of a common external tariff for goods entering the EU. 2. **Creation of a single internal market:** This aims to enable the free movement of goods, services, persons, and capital without hindrance at internal borders. To achieve this, all barriers to such movement must be abolished. Key elements for the functioning of the internal market include: * **Removing internal physical borders:** Facilitating the seamless flow of individuals and goods. * **Harmonisation of Member State legislation:** Differences in national laws and regulations can create significant obstacles to the free movement of goods and services. Harmonisation directives are crucial to ensure uniform rules, norms, and technical, safety, and quality standards across all Member States, thereby promoting free movement, increasing consumer confidence, creating a level playing field for businesses, and reducing costs for companies. * **Prohibition of distortion of competition:** The EU actively works to prevent anti-competitive behaviour by companies and Member States. Articles 101 and 102 TFEU prohibit agreements between undertakings that restrict competition and the abuse of a dominant market position, respectively. The European Commission, the Court of Justice of the European Union (CJEU), and the General Court supervise compliance with these rules. **Prohibited actions under EU competition law include:** * **Price-fixing:** Agreements to set purchase or selling prices, or other trading conditions. * **Market sharing:** Dividing markets or customers among competitors. * **Limiting production or development:** Controlling or limiting the production or technical development of products. * **Applying dissimilar conditions:** Applying different terms to similar transactions with different trading partners, disadvantaging some. Violations of competition law can lead to automatic nullity of agreements, significant fines imposed by the European Commission (up to 10% of a company's annual turnover), claims for damages, and severe reputational damage. Adverse effects on competition and the functioning of the market due to anti-competitive practices include: * **Higher prices for consumers.** * **Erosion of consumer choice.** * **Reduced innovation.** * **Misallocation of economic resources.** * **Distorted supply and demand signals.** * **Shortages or surpluses of goods.** * **Poor investment decisions.** * **Deadweight loss (loss of welfare).** It is crucial to distinguish between price-fixing (artificially high prices) and predatory pricing (artificially low prices), both of which create barriers to entry for new competitors and ultimately harm consumers and market dynamism. ### 3.5 Establishment of the economic and monetary union and the introduction of a single currency The existence of multiple currencies within the EU posed significant economic risks and hindered the efficient establishment of the internal market by complicating commercial transactions and the movement of goods and services. To address this, the EU has pursued the introduction of a single currency, the euro. A critical condition for the success of a single currency is a strong and broad economic and monetary union. Without this, the euro risks devaluation due to economic or budgetary problems in even a limited number of Member States. The project of introducing the single currency was initiated by a specific treaty (this detail is not explicitly provided in the given text, but is historically linked to the Maastricht Treaty). Currently, 19 out of the 27 Member States are members of the Eurozone. While the EU has achieved a significant degree of monetary union, it is not a fully integrated economic union, as Member States retain political competences and legislative powers concerning their budgets. However, these powers must be exercised in compliance with EU principles and are subject to monitoring of economic and budgetary policy by the EU, as outlined in Article 121 TFEU. ### 3.6 Promotion of the well-being of its peoples Beyond economic and security concerns, the EU is dedicated to promoting the overall well-being of its citizens. This encompasses ensuring high standards of health, safety, and consumer protection, as well as fostering social cohesion and addressing environmental concerns. This overarching purpose underpins many of the specific policy areas and legal instruments developed by the Union. --- # Principles governing the functioning of the EU This section details the foundational principles that underpin the European Union's operations and its relationship with its Member States. ### 3.1 General Principles and Purposes of the EU The EU's functioning is guided by overarching purposes and fundamental principles enshrined in the Treaties. Article 3 of the TEU outlines five key purposes: * Promoting peace, its values, and the well-being of its peoples. * Offering citizens an area of freedom, security, and justice without internal frontiers, ensuring free movement of persons alongside appropriate measures for external border controls, asylum, immigration, and crime prevention. * Establishing an internal market. * Working towards sustainable development based on balanced economic growth and price stability. * Establishing an economic and monetary union with the euro as its currency. In its external relations, the Union aims to uphold and promote its values and interests, contributing to the protection of its citizens, global peace, security, sustainable development, solidarity, mutual respect, free and fair trade, poverty eradication, and the protection of human rights. The Union pursues these objectives using appropriate means, acting only within the limits of the competences conferred upon it by the Treaties, aligning with the **principle of conferral**. #### 3.1.1 Promotion of peace This purpose is intrinsically linked to the EU's post-World War II origins, initially fostered through economic cooperation in specific areas. The expansion of competences over time enhanced confidence among Member States, contributing to the prevention of further conflict. The EU's commitment to peace was recognized with the Nobel Prize for Peace in 2012. #### 3.1.2 An area of freedom, security, and justice The initial steps towards creating this area began with the Maastricht Treaty (third pillar: cooperation in Justice and Home Affairs) to address challenges arising from the freedom of movement. The Amsterdam Treaty expanded this scope significantly by transferring a substantial part of the third pillar to the first pillar, integrating it into the Community method. Key areas now under this umbrella include immigration, asylum, border crossing, cross-border security, customs duties, fraud prevention, judicial cooperation in civil matters, and judicial cooperation in criminal matters. The Lisbon Treaty further consolidated this by removing the third pillar, leaving the EU with two main pillars: the significant "community pillar" and the intergovernmental pillar for the Common Foreign and Security Policy (CFSP). However, several sensitive areas still require unanimity voting. The TFEU grants the EU legislative powers in these domains, allowing for the adoption of regulations and directives. #### 3.1.3 Establishment of the internal market This was an initial core purpose of the EU, comprising two main parts: 1. **Establishment of the customs union:** Achieved in 1970, this eliminated customs duties and taxes on goods transferred between Member States and established a common external tariff. 2. **Creation of a single internal market:** This aims to ensure the free movement of goods, services, persons, and capital without internal border hindrances. This requires abolishing all barriers, including physical borders, and harmonizing Member State legislation. Differences in national rules can impede the free movement of goods and services, necessitating harmonization directives to ensure equal legal conditions. Furthermore, the EU prohibits the distortion of competition within the internal market and establishes rules for fair competition, which are overseen by the Commission and the Court of Justice of the European Union (CJEU). ##### 3.1.3.1 Prohibition of anti-competitive behaviour Articles 101 and 102 of the TFEU prohibit anti-competitive behaviour by undertakings. This includes: * **Agreements between undertakings:** Contracts, decisions, or any form of cooperation between independent companies, or decisions by associations of undertakings (e.g., trade associations). * **Concerted practices:** Coordination between companies that may not be explicitly agreed upon but is intended to influence competition. Examples of prohibited actions include price-fixing, market sharing, limiting production or technical development, and applying dissimilar conditions to similar transactions, thereby disadvantaging certain parties. Violations can lead to: * **Automatic nullity:** Agreements violating Article 101 are void. * **Fines:** The European Commission can impose substantial fines, up to 10% of a company's annual turnover. * **Damages:** Businesses or consumers harmed by infringements can claim compensation. * **Reputational damage:** Breaching competition law can severely damage a company's reputation. ##### 3.1.3.2 Adverse effects on competition and market functioning Anti-competitive practices have several detrimental effects: * **Higher prices for consumers:** Price-fixing agreements artificially inflate prices. * **Erosion of consumer choice:** Consumers face higher prices and limited options. * **Reduced innovation:** Collusion disincentivizes companies from investing in new technologies or improving products. * **Misallocation of economic resources:** Distorted market signals lead to inefficient production and investment. * **Illegality under EU law:** Such agreements are void and subject to significant fines. Market functioning is distorted by: * **Distorted supply and demand signals:** Artificially manipulated prices disconnect production costs from consumer value. * **Shortages or surpluses:** Price ceilings can lead to shortages, while price floors can cause surpluses. * **Inefficient allocation of economic resources:** Wrong incentives for producers lead to shortages of desired goods and overproduction of less desired ones. * **Poor investment decisions:** Investors struggle to accurately assess risks and returns. * **Deadweight loss:** Market inefficiencies result in a loss of overall welfare. Practices like price fixing (artificially high prices) and predatory pricing (artificially low prices to eliminate competition) create barriers for new entrants and can lead to market monopolization. #### 3.1.4 Establishment of the economic and monetary union and the introduction of a single currency The existence of multiple currencies posed economic risks and hindered the establishment of an internal market. The introduction of a single currency (the euro) was intended to resolve these issues. However, this requires a strong and broad economic and monetary union to prevent devaluation due to economic or budgetary problems in any Member State. Currently, 19 out of 27 Member States are members of the Eurozone. While not a full economic union, Member States retain political and legislative competences over their budgets, provided they comply with EU principles and accept economic and budgetary policy monitoring. ### 3.2 Core Principles Governing EU Functioning Articles 4 and 5 of the TEU summarize four key principles governing the EU's functioning: * **Principle of sincere cooperation/loyalty:** Applies to Member States. * **Principle of conferral/attributed competences:** Applies to the EU. * **Principle of subsidiarity:** Applies to the EU in areas of shared and supporting competences. * **Principle of proportionality:** Applies to the EU in all areas of its action. These principles are closely connected but have distinct scopes of application. #### 3.2.1 Principle of loyalty or "sincere cooperation" This principle, outlined in Article 4(3) TEU, mandates that the Union and its Member States, in full mutual respect, shall assist each other in carrying out tasks derived from the Treaties. Member States must take all appropriate measures to ensure the fulfilment of obligations arising from the Treaties or the acts of EU institutions and refrain from any measure that could jeopardize the attainment of the Union's objectives. This principle entails both positive obligations (efforts to achieve Union objectives) and negative obligations (refraining from harmful measures). The Lisbon Treaty extended this principle to EU institutions themselves, making it a two-way street of mutual support. > **Tip:** Breaches of the principle of sincere cooperation can lead to infringement proceedings before the CJEU, potentially resulting in financial penalties for the Member State. **Concrete application:** Member States must support EU institutions in achieving Union purposes. For instance, they must intervene to block disruptions to the internal market, even if caused by individual citizens. Failure to do so can trigger an infringement procedure initiated by the Commission. Similarly, national institutions must not apply rules that violate EU law. #### 3.2.2 Principle of conferral Article 5(2) TEU, read in conjunction with Article 2(6) TFEU, states that the Union shall act only within the limits of the competences conferred upon it by the Member States in the Treaties to achieve the objectives set out therein. Any competences not conferred on the Union remain with the Member States. This means the EU can only adopt legislative acts if it has been explicitly granted the competence by the Treaties, requiring a clear legal basis for each act. There are three types of competences: * **Exclusive competences (Article 3 TFEU):** The EU has the sole power to legislate and adopt binding acts. Member States can only act if empowered by the EU to implement these acts. These areas include the customs union, competition rules for the internal market, monetary policy for euro area countries, conservation of marine biological resources under the common fisheries policy, common commercial policy, and the conclusion of international agreements under specific conditions. * **Shared competences (Article 4 TFEU):** The EU and Member States can both legislate and adopt legally binding acts. Member States exercise their competence when the EU has not exercised or has decided not to exercise its own. These areas include the internal market, social policy (specific aspects defined in the Treaty), economic, social and territorial cohesion (regional policy), agriculture and fisheries (excluding conservation of marine biological resources), environment, consumer protection, transport, energy, area of freedom, security, and justice, shared public health concerns, research, technological development, space, development cooperation, and humanitarian aid. * **Supporting competences (Article 6 TFEU):** The EU can only act to support, coordinate, or complement the actions of Member States. EU legislative acts in these areas do not entail the harmonization of Member State laws or regulations. These areas include the protection and improvement of human health, industry, culture, tourism, education, vocational training, youth and sport, civil protection, and administrative cooperation. These competences can be seen as an implicit tool for the EU to extend its reach, provided there is a link to a basic Treaty competence. #### 3.2.3 Principle of subsidiarity Article 5(3) TEU dictates that in areas not falling within the EU's exclusive competence, the Union shall act only if and in so far as the objectives of the proposed action cannot be sufficiently achieved by the Member States (at central, regional, or local levels) but can be better achieved at the Union level due to the scale or effects of the action. > **Tip:** The principle of subsidiarity applies only to **shared** and **supporting** competences. It requires that the EU's action be more efficient than that of the Member States. The presence of a cross-border element is often a decisive factor in applying this principle. #### 3.2.4 Principle of proportionality Article 5(4) TEU states that the content and form of Union action shall not exceed what is necessary to achieve the objectives of the Treaties. The institutions of the Union must apply this principle as laid down in the Protocol on the application of the principles of subsidiarity and proportionality. > **Tip:** The principle of proportionality **always applies**, regardless of the type of competence. It ensures that EU actions are limited to what is strictly necessary to achieve the Treaty objectives. It is closely linked to subsidiarity: first, the EU must determine if it's necessary for it to act; then, it must ensure its action is proportionate. Compliance with both subsidiarity and proportionality is subject to judicial control by the CJEU and scrutiny by national parliaments. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Legal Acts | Acts adopted through a legislative procedure which generate legal consequences within the European Union. | | Legal Instruments | These are the specific forms through which EU law is expressed, including Regulations, Directives, and Decisions, as well as other forms like recommendations. | | Regulations | EU legal acts that have general application, are legally binding in their entirety, and are directly applicable in all Member States without the need for national transposition. | | Directives | EU legal acts that are binding as to the result to be achieved by the Member States, but leave the choice of form, methods, and means to national authorities, requiring transposition into national law. | | Decisions | EU legal acts that are binding in their entirety. If they specify addressees, they are binding only on those addressees. | | Ordinary Legislative Procedure | The standard legislative procedure in the EU, where the European Parliament and the Council act as co-legislators, adopting legal acts jointly on a proposal from the Commission. | | Special Legislative Procedure | A legislative procedure used in specific, more sensitive policy areas where the European Parliament's role is limited to consent or consultation, and the Council often acts as the sole legislator. | | Qualified Majority Voting (QMV) | A voting system in the Council of the EU where a decision is adopted if it receives support from a specified percentage of Council members representing a specified percentage of the EU's population. | | Unanimity | A voting system where all members of the Council must agree for a decision to be adopted; typically used for sensitive matters. | | Principle of Conferral | The principle stating that the EU shall act only within the limits of the competences conferred upon it by the Member States in the Treaties to achieve the objectives set out therein, with competences not conferred remaining with the Member States. | | Principle of Subsidiarity | The principle that in areas not falling within the EU's exclusive competence, the EU shall act only if and in so far as the objectives of the proposed action cannot be sufficiently achieved by the Member States but can rather be better achieved at Union level. | | Principle of Proportionality | The principle that the content and form of EU action shall not exceed what is necessary to achieve the objectives of the Treaties, ensuring that EU institutions limit the exercise of their powers. | | Internal Market | A key objective of the EU, characterized by the free movement of goods, services, capital, and persons without internal frontiers, achieved through the removal of barriers and harmonization of laws. | | Harmonization Directives | Directives aimed at aligning national laws, norms, and standards across Member States to ensure the smooth functioning of the internal market and facilitate free movement. | | Mutual Recognition | A principle whereby a product that is legally sold in one Member State can also be sold in other Member States, forming a basis for the internal market. | | Area of Freedom, Security, and Justice (AFSJ) | An area within the EU where citizens can move freely without internal border controls, coupled with appropriate measures for external border controls, asylum, immigration, and the prevention of crime. | | Sincere Cooperation (Principle of Loyalty) | The principle that the Union and the Member States shall, in full mutual respect, assist each other in carrying out tasks flowing from the Treaties, and that Member States shall take all appropriate measures to ensure the fulfilment of obligations arising from the Treaties and refrain from jeopardizing the Union's objectives. | | Objective Liability | A form of liability where a party can be held responsible for damages regardless of fault or negligence, often applied in product liability cases. | | Direct Effect | The principle that certain provisions of EU law are capable of creating rights for individuals which national courts must protect, meaning they can be invoked directly before national courts. | | Vertical Direct Effect | The ability of individuals to invoke EU law provisions against the State or public bodies. | | Horizontal Direct Effect | The ability of individuals to invoke EU law provisions against other private parties. | | Price Fixing | An illegal agreement between undertakings to set prices or other trading conditions, leading to artificially high or low prices and distorting competition. | | Predatory Pricing | A pricing strategy where a dominant company sets prices at an artificially low level to eliminate competitors, with the intention of raising prices once competition is weakened or eliminated. | | Deadweight Loss | A loss of economic efficiency that can occur when the equilibrium for a good or service is not achieved, resulting in a loss of welfare for consumers and producers. |

# Primacy of EU law The principle of primacy of EU law establishes that EU law takes precedence over conflicting national legislation, ensuring its uniform application across all Member States. ### 1.1 The principle of primacy #### 1.1.1 Origin and rationale The principle of primacy, also known as supremacy, is a cornerstone of the European Union's legal order. It stems from the recognition that the EU Treaties create a distinct and independent legal system, established by the Member States through a transfer of sovereign powers. This supranational legal order cannot be undermined by subsequent national measures, as doing so would compromise the very nature of EU law and the foundations of the Community itself. The creation of a community of unlimited duration with its own institutions, personality, legal capacity, and powers inherently involves a limitation of the Member States' sovereign rights. This permanent limitation means that a subsequent unilateral national act incompatible with the concept of the EU cannot prevail over EU law. #### 1.1.2 Scope of application The principle of primacy applies to all EU law, including primary law (Treaties) and secondary law (regulations, directives, decisions). It is valid even in relation to the constitutions of Member States, regardless of whether a national constitution explicitly grants primacy to international treaties. #### 1.1.3 Consequence of primacy As a direct consequence of primacy, any national regulation or legislation that is contrary to EU law must be set aside and left without application. This obligation extends to all national judges, implementation organs, and public authorities. #### 1.1.4 Background of the Costa/ENEL case The landmark Costa/ENEL case provided a clear and explicit expression of the principle of primacy. Flaminio Costa, an Italian lawyer and consumer, refused to pay his electricity bill after the nationalization of the electricity sector in Italy. He argued that the nationalization law infringed both the Italian Constitution and the EEC Treaty. While the Italian Constitutional Court initially held that national laws did not have a special rank and that the principle of *lex posterior derogat legi priori* (later laws repeal earlier ones) would apply, the European Court of Justice (ECJ) later established a milestone principle. The ECJ ruled that the law stemming from the Treaty, being an independent source of law, could not be overridden by domestic legal provisions. > **Tip:** Understanding the context of the Costa/ENEL case highlights the ECJ's determination to safeguard the integrity and effectiveness of the EU legal order against potential national overrides. ### 1.2 Direct effect of EU law Direct effect is closely related to the principle of primacy and refers to the ability of EU law provisions to create rights for individuals that national courts must protect. #### 1.2.1 Direct effect of primary EU law Case law, starting with Van Gend & Loos (1963), established that EU Treaties are not merely international agreements binding only on Member States. They also create a new legal order that confers rights and imposes obligations on individuals. ##### 1.2.1.1 Arguments for direct effect of primary law * **General purpose of the Treaty:** The overarching goal of the EU Treaties, particularly the creation of an internal market, is of direct interest to all citizens. * **Preamble of the Treaty:** The preamble is addressed to the "peoples of the Member States," indicating a direct concern for citizens. * **Citizen participation:** Citizens can cooperate in the decision-making process through their representation in the European Parliament. * **Transfer of sovereignty:** Member States have transferred substantial legislative powers and competences to the supranational legal order of the EU. ##### 1.2.1.2 Enforceability before national courts Individuals can enforce the rights derived from the Treaty before national courts. This is because certain Treaty provisions, like Article 12 of the EEC Treaty (now Article 30 TFEU), contain clear and unconditional prohibitions that are well-suited to producing direct effects in the legal relationship between Member States and their citizens. ##### 1.2.1.3 Conditions for direct effect of primary EU law For a provision of primary EU law to have direct effect, the following conditions must be met: * It must be a provision of EU primary law (TEU and TFEU). * It must contain a clear obligation addressed to the Member States. * The obligation must be unconditional. * It must be possible to derive a right for individual citizens from that obligation. If there are doubts about fulfilling these conditions, a preliminary ruling can be requested from the ECJ for interpretation. ##### 1.2.1.4 Relationships of direct effect Directly effective provisions can be invoked by individuals in: * **Vertical relationships:** Against Member States and their public authorities. * **Horizontal relationships:** Against other individuals, undertakings, companies, or organizations. ##### 1.2.1.5 Example provisions of TFEU with direct effect Articles 21, 30, 101, 102, and 157 TFEU are examples of provisions that can have direct effect. > **Example:** Article 30 TFEU prohibits Member States from introducing new customs duties or charges having equivalent effect between themselves. A company importing goods can, under direct effect, challenge a national measure that imposes such a charge before its national court. #### 1.2.2 Direct effect of secondary EU law Secondary EU law includes regulations, directives, and decisions. ##### 1.2.2.1 Regulations and Decisions Regulations and decisions, by their nature, generally have direct effect and can be invoked by individuals in both vertical and horizontal relationships. ##### 1.2.2.2 Directives Directives are addressed to Member States and require them to achieve a certain result within a specified period. Their direct effect is more nuanced. * **Before the expiry of the implementation period:** Directives generally do not have direct effect. * **After the expiry of the implementation period:** * **Vertical direct effect:** If a Member State has failed to implement a directive by the deadline, and the provisions of the directive are clear, unconditional, and confer identifiable rights on individuals, these rights can be invoked by individuals against the Member State (vertical direct effect). This is illustrated by the Ratti case. * **No horizontal direct effect:** Generally, directives do not have direct effect in disputes between private individuals (horizontal direct effect). This was affirmed in the Faccini Dori case. * **Directive-conform interpretation:** National courts are obliged to interpret national law, as far as possible, in light of the wording and purpose of the directive to achieve the result it aims for. * **State liability:** If a directive's provisions are clear, unconditional, and confer identifiable rights on individuals, and the Member State fails to implement it within the prescribed period, individuals who suffer damage due to this failure can claim compensation from the state. This principle of state liability was established in the Francovich case and confirmed in Faccini Dori. > **Tip:** Remember that while directives often require national implementation, their failure to be implemented can, in certain circumstances, lead to individual rights being enforceable against the state or the state being liable for damages. ##### 1.2.2.3 Key case law on direct effect of secondary law * **Case Ratti (1979):** Established that a Member State that has failed to implement a directive cannot rely on its own failure to perform its obligations against individuals. Individuals who have complied with the provisions of a directive can invoke it against a national provision incompatible with the directive if the obligation is unconditional and sufficiently precise. * **Case Faccini Dori (1994):** Reaffirmed that directives do not have direct horizontal effect. However, national courts must interpret national law in line with the directive's purpose and wording. In cases of non-implementation, individuals may have a claim for damages against the state under the Francovich principle. * **Case Francovich (1991):** Established the principle of state liability for damages caused to individuals due to the failure of a Member State to implement an EU directive within the prescribed period. The conditions for this liability are: 1. The directive must be intended to grant rights to individuals. 2. The content of these rights must be identifiable based on the directive's provisions alone. 3. There must be a causal link between the breach of the Member State's obligation and the loss or damage suffered. ##### 1.2.2.4 Summary of direct effect vehicles EU law can have direct effect through three main "vehicles": 1. **Primary EU Law (Treaty provisions):** Requires clarity, unconditionality, and the possibility of deriving individual rights. Applicable in both vertical and horizontal relationships. 2. **Directives:** * **Vertical direct effect:** Possible in cases of non-implementation against the Member State, provided the directive's provisions are clear and unconditional and confer rights. * **No horizontal direct effect:** Generally not enforceable between private individuals. * **Directive-conform interpretation:** National courts must interpret national law in line with the directive. * **State liability:** Individuals can claim damages from the state for non-implementation, subject to the three Francovich conditions. 3. **Regulations and Decisions:** Generally have direct effect and can be invoked in both vertical and horizontal relationships. ### 1.3 The "cream cheese case law" (Franco-Suisse Le Ski) The Belgian Court of Cassation's judgment in the Franco-Suisse Le Ski case (1971) is a significant illustration of both the direct effect of primary EU law and the principle of primacy. #### 1.3.1 Background A Royal Decree imposed import duties on dairy products. This decree was later found to be in violation of Article 12 of the EEC Treaty (now Article 30 TFEU), which prohibits new customs duties or charges having equivalent effect. The ECJ ruled that Belgium was in breach of its obligations. #### 1.3.2 The Court's decision The Court of Cassation confirmed that a treaty with direct effect within the Belgian legal order takes precedence over Belgian legislation, including laws adopted after the treaty was approved. This meant national tribunals were obliged to disregard Belgian legislation incompatible with EU law. #### 1.3.3 Connection to EU principles This case strongly supports the principles established in Van Gend & Loos (direct effect) and Costa/ENEL (primacy). It demonstrates the practical application of these principles, obliging national courts to set aside conflicting national measures. It also exemplifies the principle of loyal and sincere cooperation of Member States with the EU institutions, as enshrined in Article 4(3) TEU. --- # Direct effect of primary EU law The direct effect of primary EU law means that certain provisions within the EU Treaties can be directly invoked by individuals before national courts, creating enforceable rights and obligations. ### 2.1 The principle of direct effect The principle of direct effect allows individuals to rely on provisions of EU law before national courts. This concept emerged from the European Court of Justice's (ECJ) case law, notably the *Van Gend & Loos* judgment. The ECJ established that the EU Treaties create a new legal order that benefits not only Member States but also their nationals. This means that EU law can impose obligations on individuals and also confer rights that become part of their legal heritage, which national courts must protect. #### 2.1.1 Rationale for direct effect of primary EU law Several arguments support the rationale for the direct effect of Treaty provisions: * **General purpose of the Treaty:** The overarching goal of creating an internal market is of direct interest and importance to all citizens. * **Preamble of the EC Treaty:** The preamble is addressed to the "peoples of the Member States," indicating a direct concern for individuals. * **Citizen participation:** Citizens can cooperate in the decision-making process through their representation in the European Parliament. * **Transfer of sovereignty:** Member States have transferred substantial legislative powers to the supranational legal order, implying that individuals can derive rights and obligations from these transfers. #### 2.1.2 Enforcement of rights before national courts The ECJ confirmed in *Van Gend & Loos* that Article 12 of the EEC Treaty (now Article 30 TFEU) had direct effect and could be enforced by individuals in national courts. The Court argued that the spirit, scheme, and wording of the EEC Treaty indicated that Article 12 should be interpreted as producing direct effects and creating individual rights that national courts must protect. * **Clear and unconditional prohibition:** Article 12 contained a clear and unconditional prohibition, which made it well-suited to creating direct effects in the legal relationship between Member States and their citizens, even without direct implementation into national law. ### 2.2 Conditions for direct effect of primary EU law For a provision of primary EU law (TEU and TFEU) to have direct effect, the following conditions must be met: 1. **Relates to primary EU law:** The provision must be part of the EU Treaties (TEU or TFEU). 2. **Clear obligation:** There must be a clear obligation within the provision addressed to the Member States. 3. **Unconditional obligation:** The obligation must be unconditional, meaning it does not require further implementing measures by Member States. 4. **Derivable right for individuals:** It must be possible to derive a right for individual citizens from that obligation. If there is doubt regarding the fulfillment of these conditions, a preliminary ruling can be requested from the ECJ for interpretation. > **Tip:** If a Treaty provision meets these conditions, it can be invoked by individuals against Member States (vertical effect) and also against other individuals, companies, or organizations (horizontal effect). ### 2.3 Examples of Treaty provisions with direct effect Provisions of the TFEU that can have direct effect include Articles 21, 30, 101, 102, and 157. ### 2.4 The "cream cheese case law" (Franco-Suisse Le Ski) The Belgian Court of Cassation's judgment in *Franco-Suisse Le Ski* (1971) is a significant example of the application of both the direct effect of primary EU law and the principle of primacy. This case confirmed that a treaty with direct effect takes precedence over national legislation, including the Constitution, even if the national law was adopted after the treaty. * **Background:** A Royal Decree imposed import duties that conflicted with Article 12 of the EEC Treaty. The Court of Cassation upheld that international law with direct effect superseded national law. * **Consequence:** This ruling reinforced the obligation of national courts to disregard national measures incompatible with EU law. ### 2.5 Direct effect of secondary EU law Secondary EU law comprises legal instruments such as regulations, decisions, and directives. #### 2.5.1 Regulations and Decisions Regulations and decisions, by their very nature, generally have direct effect. They can be invoked by individual citizens against other citizens and against public authorities, having both vertical and horizontal application. #### 2.5.2 Directives The direct effect of directives is more complex and is typically considered after the expiry of their implementation period. * **Before the implementation period expires:** Directives generally do not have direct effect. * **After the implementation period expires:** * **Vertical direct effect:** If a Member State fails to implement a directive within the prescribed period, individuals can invoke the directive against the Member State (vertical effect). This is based on the principle that a Member State cannot benefit from its own failure to comply with EU law (*Nemo auditur propriam turpitudinem allegans*). * **No horizontal direct effect:** Directives generally do not have direct effect in disputes between private individuals (*Faccini Dori* case). * **Directive-conform interpretation:** National courts are obliged to interpret national law, as far as possible, in light of the wording and purpose of the directive to achieve the result it envisues. ##### 2.5.2.1 Conditions for vertical direct effect of directives For a directive to have vertical direct effect after the implementation period has expired, the following must be true: * The directive must contain a clear and unconditional obligation imposed upon the Member State. * It must be possible to derive specific rights for individual citizens from this obligation. ##### 2.5.2.2 Case law on directives * **Case Ratti (1979):** Established that a Member State that has not adopted the required implementing measures by the prescribed deadline cannot rely against individuals on its own failure to fulfill its obligations under a directive. This means national law contrary to a directive can be set aside by national courts if the directive's provisions are sufficiently precise and unconditional. * **Case Faccini Dori (1994):** Reaffirmed that directives do not have horizontal direct effect. An individual cannot use a directive to sue another private party directly if the Member State has failed to implement it. However, the principle of directive-conform interpretation applies. * **Case Francovich (1991):** Established the principle of State liability for damages caused to individuals due to a Member State's failure to implement a directive within the prescribed period. ###### 2.5.2.2.1 Conditions for State liability For an individual to claim damages from a Member State for its failure to implement a directive, three conditions must be met: 1. The purpose of the directive must be to grant rights to individuals. 2. It must be possible to identify the content of those rights based on the provisions of the directive alone. 3. There must be a causal link between the breach of the State's obligation and the loss and damage suffered by the injured parties. > **Tip:** Even if a directive lacks horizontal direct effect, individuals may still be able to achieve their objectives through directive-conform interpretation of national law or by seeking damages from the State under the principle of State liability established in the *Francovich* case. --- # Direct effect of secondary EU law The direct effect of secondary EU law allows individuals to invoke certain EU legal instruments before national courts, ensuring the consistent application of EU law across Member States. This concept primarily applies to regulations, decisions, and directives. ### 3.1 Regulations and decisions * **Nature and Scope:** Regulations and decisions, by their very nature, are designed to have direct applicability within Member States. * **Enforceability:** They can be invoked by individual citizens against both public authorities (vertical effect) and other private individuals (horizontal effect). ### 3.2 Directives Directives present a more nuanced situation regarding direct effect. While they are binding as to the result to be achieved, they leave the choice of form and methods to national authorities. #### 3.2.1 Conditions for direct effect of directives * **Expiry of the Implementation Period:** Directives generally do not have direct effect before the expiry of the period set for their implementation by Member States. * **Vertical Direct Effect:** After the implementation period has passed, directives can have **vertical direct effect**, meaning they can be invoked by individuals against public authorities. This is applicable when the Member State has failed to implement the directive into national law. * **No Horizontal Direct Effect:** Crucially, directives generally **do not have horizontal direct effect**. This means individuals cannot directly invoke a directive to claim rights against other private individuals if the Member State has not implemented it into national law. #### 3.2.2 Key case law on directives * **Case Ratti (1979):** This case established the principle of vertical direct effect for directives. It held that a Member State which has failed to adopt the implementing measures required by a directive within the prescribed period cannot rely against individuals on its own failure to fulfil its obligations. If a national court is asked by an individual who has complied with the provisions of a directive not to apply a national provision incompatible with the directive, and the obligation in question is unconditional and sufficiently precise, the court must uphold this request. * **Case Faccini Dori (1994):** This case reaffirmed the principle that directives do not have horizontal direct effect. An individual cannot use a directive to sue another private party directly if the Member State has failed to implement it. However, the Court emphasized the obligation of national courts to interpret national law in line with the directive's purpose and wording. * **Case Francovich (1991):** This landmark case introduced the principle of **state liability** for damages caused by a Member State's failure to implement a directive within the prescribed period. Even if a directive lacks direct effect, individuals can claim damages from the state if their rights have been infringed due to the state's inaction. #### 3.2.3 State liability for non-implementation of directives (Francovich liability) The principle of state liability provides a crucial remedy when directives are not implemented correctly. For an individual to claim damages from a Member State, three conditions must be met: 1. **Intention to Grant Rights:** The directive must be intended to grant rights to individuals. 2. **Identifiable Content of Rights:** The content of these rights must be identifiable based on the provisions of the directive alone. 3. **Causal Link:** There must be a causal link between the breach of the Member State's obligation and the loss or damage suffered by the individual. > **Tip:** While directives may not have direct horizontal effect, individuals can still benefit from them through two main avenues: directive-conform interpretation of national law and claims for damages against the state under the principles established in Francovich. ### 3.3 Conditions for direct effect of primary EU law The direct effect of primary EU law (Treaties) allows individuals to rely on Treaty provisions before national courts. The following conditions must be met: * **Provisions of EU Primary Law:** The provision must be from the EU Treaties (TEU and TFEU). * **Clear Obligation:** There must be a clear obligation within the provision addressed to the Member States. * **Unconditional Obligation:** The obligation must be unconditional, meaning it does not require further implementing measures from either EU institutions or Member States. * **Derivable Individual Right:** It must be possible to derive a right for individual citizens from that obligation. > **Example:** Article 30 TFEU (formerly Article 12 EEC) prohibits Member States from introducing new customs duties or charges having equivalent effect. This provision has been found to have direct effect, allowing individuals to invoke it against national authorities. #### 3.3.1 Scope of direct effect of primary EU law If the conditions for direct effect are fulfilled, Treaty provisions can be invoked in a **vertical relationship** (against Member States) and, in many cases, also in a **horizontal relationship** (against other individuals, companies, or organizations). ### 3.4 Directive conform interpretation of national law Even when a directive does not have direct effect, national courts are obliged to interpret national law, as far as possible, in light of the wording and purpose of the directive. This principle ensures that national legislation is applied in a manner consistent with EU law's objectives. > **Tip:** If a direct invocation of a directive is not possible, always consider whether national law can be interpreted to achieve the directive's aims. This is a powerful tool for ensuring EU law's effectiveness. ### 3.5 Summary of vehicles for direct effect EU law can have direct effect through three main mechanisms: 1. **Primary EU Law (Treaty Provisions):** Subject to conditions of clarity, unconditionality, and the creation of individual rights. Can have vertical and horizontal effect. 2. **Directives:** Primarily vertical direct effect against Member States after the implementation period has expired if not implemented. No direct horizontal effect between individuals. 3. **State Liability:** Individuals can claim damages from a Member State for losses caused by its failure to implement a directive within the prescribed period, provided the three Francovich conditions are met. This is available even if direct effect or directive-conform interpretation is not possible. The principle of primacy of EU law ensures that national measures contrary to EU law must be set aside, supporting the direct effect of EU legal provisions in ensuring uniform application across the Union. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Primacy of EU Law | The principle that EU law takes precedence over national law of the Member States. In cases of conflict, national legislation must be set aside if it is incompatible with EU law. | | Direct Effect | A principle of EU law that allows individuals to directly invoke provisions of EU law before national courts, provided certain conditions are met, thereby creating rights and obligations for individuals. | | National Legislation | Laws enacted by the legislative bodies of individual Member States. In the context of EU law, national legislation must be consistent with EU law due to the principle of primacy. | | Supranational Legal Order | A legal system established by an international agreement that transcends national borders and whose rules are directly applicable and enforceable within the territories of the member states. | | EEC Treaty | The Treaty establishing the European Economic Community, now succeeded by the Treaty on the Functioning of the European Union (TFEU). It is a foundational document of EU law. | | Treaty of Rome | The treaty signed in 1957 that established the European Economic Community (EEC). It is a key component of primary EU law. | | Preliminary Ruling Procedure | A procedure where national courts can refer questions of EU law interpretation to the Court of Justice of the European Union (CJEU) to ensure uniform application of EU law across Member States. | | Sovereign Rights | The ultimate authority and independence of a state to govern itself. Member States have voluntarily limited certain sovereign rights by transferring powers to the EU. | | Internal Market | An area within the European Union where goods, services, capital, and people can move freely between member countries, as if they were a single country. | | Primary EU Law | The foundational legal sources of the European Union, including the Treaties (like the TEU and TFEU) and the general principles of EU law. | | Secondary EU Law | Legal instruments adopted by EU institutions, such as regulations, directives, and decisions, based on the provisions of the Treaties. | | Regulations (EU) | EU legislative acts that are directly applicable in all Member States without the need for national implementing measures. They have direct effect. | | Directives (EU) | EU legislative acts that require Member States to achieve a specific result, but leave to them the choice of form and methods. They must be implemented into national law by a specified deadline. | | Decisions (EU) | EU legal acts that are binding in their entirety upon those to whom they are addressed, whether they are Member States, individuals, or companies. | | Vertical Direct Effect | The ability of individuals to invoke EU law provisions against the state or public authorities. | | Horizontal Direct Effect | The ability of individuals to invoke EU law provisions against other private individuals or entities. | | Directive Conform Interpretation | The principle that national courts must interpret national legislation, as far as possible, in accordance with the wording and purpose of relevant EU directives. | | State Liability | The principle that a Member State can be held liable for damages suffered by individuals due to breaches of EU law for which the State is responsible. | | Francovich Liability | A principle established by the ECJ case Francovich, holding Member States liable for damages caused to individuals by their failure to implement EU directives within the prescribed period, provided certain conditions are met. | | Causal Link | In the context of state liability, this refers to the requirement that there must be a direct connection between the Member State's breach of EU law and the damage suffered by the individual. | | Unconditional Prohibition | A rule or obligation in EU law that is clear, precise, and does not leave any discretion to Member States in its application or implementation. |

# Internationaal en Europees recht Dit document biedt een gedetailleerde studiehandleiding over internationaal en Europees recht, met een focus op de Europese Unie, staatssoevereiniteit en internationale organisaties. ## 1. Internationaal en Europees recht ### 1.1 Internationaal recht Internationaal recht regelt afspraken tussen subjecten van internationaal recht, voornamelijk staten. Het vastleggen van afspraken gebeurt via verdragen. #### 1.1.1 Staatssoevereiniteit Staatssoevereiniteit impliceert dat een staat de ultieme beslissingsbevoegdheid heeft binnen zijn grondgebied en de enige is die regelgeving kan opstellen. Deze soevereiniteit kan **vrijwillig** worden beperkt door overdracht aan een internationale organisatie, zoals de EU, om samenwerking te bevorderen en economisch vooruit te gaan. Beperking kan ook **gedwongen** gebeuren, bijvoorbeeld door militair ingrijpen. #### 1.1.2 Internationale organisaties Internationale organisaties kunnen worden onderverdeeld in: * **Niet-gouvernementele organisaties (NGO's)**: Internationale samenwerking van personen. * **Gouvernementele organisaties**: Internationale samenwerking van staten. ##### 1.1.2.1 Enkele internationale organisaties * **EVA (Europese Vrijehandelsassociatie)**: Opgericht in 1960, oorspronkelijk als alternatief voor de EEG. Enkele leden traden later toe tot de EU. Huidige leden zijn Zwitserland, Noorwegen, Liechtenstein en IJsland. * **EER (Europese Economische Ruimte)**: Opgericht in 1994, een overeenkomst tussen de EU en 3 EVA-landen (niet Zwitserland) om toegang te verlenen tot de interne markt zonder EU-lidmaatschap. Leden moeten bijdragen aan het Europees budget en regels met betrekking tot de interne markt naleven. * **Raad van Europa**: Opgericht in 1949, een mensenrechtenorganisatie met zetel in Straatsburg. De belangrijkste verwezenlijking is het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). De Raad van Europa telt 46 leden, meer dan de EU. ##### 1.1.2.2 Intergouvernementele en supranationale organisaties * **Intergouvernementele organisaties**: Geen overdracht van staatssoevereiniteit. Staten blijven de ultieme beslissingsbevoegdheid behouden. Voorbeelden: VN, OESO, NAVO, BENELUX, EVA, Raad van Europa. * **Supranationale organisaties**: Wel overdracht van staatssoevereiniteit. De organisatie staat boven de lidstaten. De EU is het toonbeeld van een supranationale samenwerking. Bij de EU is er een overdracht van bevoegdheden; lidstaten kunnen niet kiezen welke bevoegdheden ze wel of niet overdragen. ### 1.2 De Europese Unie (EU) De EU is ontstaan na de Tweede Wereldoorlog, voortkomend uit de wens voor vrede, stabiliteit en welvaart na de verwoestingen van de oorlog. Economische heropbouw vereiste samenwerking ondanks het bestaande wantrouwen. #### 1.2.1 Ontstaansgeschiedenis * **Jean Monnet en Robert Schuman**: De drijvende krachten achter de Europese integratie. Het **Schumanplan** leidde tot de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS). * **EGKS (Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal)**: Opgericht via het **Verdrag van Parijs (1951)**. De reden voor de focus op kolen en staal was de controle op oorlogsmateriaal en de heropbouw. De EGKS-Verdragen kenden 6 oprichtende landen: België, Nederland, Luxemburg, Frankrijk, Italië en (West-)Duitsland. * **Verdrag tot oprichting van de EEG (Europese Economische Gemeenschap)**: Opgericht in 1957 via het **Verdrag van Rome**. Dit verdrag richtte zich op de interne markt voor alle economische activiteiten en creëerde de eigen instellingen van de EU: Europees Parlement, Raad, Europese Commissie en Hof van Justitie. * **EGA of Euratom-verdrag (1957)**: Specifieke bevoegdheden op het gebied van atoomenergie. #### 1.2.2 Territoriale uitbreiding en inhoudelijke verdieping De EU is een voortdurend evoluerend project, zowel qua territoriale uitbreiding als qua bevoegdheden. ##### 1.2.2.1 Voorwaarden om toe te treden tot de EU: Criteria van Kopenhagen * **Politiek**: Stabiele instellingen die democratie, de rechtsstaat, mensenrechten en bescherming van minderheden garanderen. * **Economisch**: Een functionerende markteconomie die de concurrentiedruk binnen de EU aankan. * **Juridisch**: Het vermogen om de verplichtingen van het lidmaatschap te dragen, wat inhoudt dat de *acquis communautaire* (alles wat tot nu toe aan gemeenschapsrecht is verworven) moet worden overgenomen. ##### 1.2.2.2 Procedure voor toetreding Een land dient een aanvraag in bij de Raad. De Europese Commissie geeft een formeel advies. De Raad beslist unaniem. Daarna volgen toetredingsonderhandelingen, goedkeuring door het Europees Parlement en de Raad, ondertekening van het toetredingsverdrag en ten slotte ratificatie door de lidstaten. ##### 1.2.2.3 Brexit (uittreding VK uit de EU) Artikel 50 VEU regelt de procedure voor uittreding. De lidstaat die wil uittreden geeft kennis van zijn voornemen aan de Europese Raad. Er volgt een onderhandeling over de voorwaarden van terugtrekking. De verdragen zijn niet meer van toepassing na verloop van twee jaar na de kennisgeving, tenzij de termijn met instemming van de betrokken lidstaat wordt verlengd. De lidstaat die uittreedt neemt niet deel aan de beraadslagingen van de Europese Raad en de Raad die hem betreffen. #### 1.2.3 Belangrijke momenten uit de EU-geschiedenis * **Schuman-verklaring (9 mei 1950)**: De geboorteakte van de EU, met de contouren voor de EGKS. * **Verdrag van Maastricht (1992)**: Oprichting van de EU als één juridische eenheid met 3 pijlers. Verwezenlijking van de interne markt en vastlegging van het tijdschema voor de invoering van de euro (1 januari 2002). Dit was de grootste wijziging sedert de oprichting. * **Verdrag van Amsterdam (1997)**, **Verdrag van Nice (2001)**. * **EU-grondwet en Verklaring van Berlijn (2004)**: Afgewezen via referenda. * **Verdrag van Lissabon (2009)**: Een afgeslankte versie van de EU-grondwet. Afschaffing van het 3-pijlersysteem, duidelijke afbakening van bevoegdheden, invoering van een permanente voorzitter van de Europese Raad, en het Handvest van de Grondrechten werd bindend. #### 1.2.4 Doelstellingen van de EU De EU is een rechtsgemeenschap met gemeenschappelijke waarden (eerbied voor menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, rechtsstaat, mensenrechten) en doelstellingen (vrede en welzijn, vrijheid en veiligheid). * **Interne markt**: Een ruimte zonder economische grenzen waar economisch verkeer zo vrij mogelijk kan bewegen. * **Economische en monetaire unie (EMU)**: Sinds 1999-2002, met momenteel 20 landen die de euro als munt hebben. * **Extern mensenrechtenbeleid**. * **Europese pijler van sociale rechten**: Gericht op het welzijn van de Europese bevolking. ### 1.3 De instellingen van de Europese Unie De lidstaten hebben via verdragen taken opgedragen aan de EU-instellingen. Deze instellingen voeren de overgedragen bevoegdheden uit. Er is een onderscheid tussen wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. #### 1.3.1 De Europese Raad * **Samenstelling**: Staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad, de voorzitter van de Europese Commissie en de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid. * **Taken**: Vaststellen van de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU. De Europese Raad stelt de richting vast, maar maakt geen regels. * **Werking**: Minstens 4 keer per jaar bijeenkomst in Brussel. Beslissingen worden genomen bij consensus. #### 1.3.2 De Europese Commissie * **Samenstelling**: Eén commissaris per lidstaat, benoemd voor 5 jaar. De Commissie functioneert onafhankelijk van de lidstaten en denkt in het belang van de EU als geheel. * **Taken**: * **Wetgevende taak**: Recht van initiatief bij de totstandkoming van secundair recht. * **Controletaak**: Controle op de naleving van EU-regels door lidstaten en bedrijven. * **Uitvoerende taak**: Uitvoeren van de begroting en beheer van programma's. * **Werking**: Wekelijkse vergaderingen, beslissingen bij meerderheid (maar streven naar consensus). Verantwoording verschuldigd aan het Europees Parlement. #### 1.3.3 De Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers) * **Samenstelling**: Ministers van elke lidstaat, afhankelijk van het onderwerp (bv. ministers van Financiën voor de Raad Economische en Financiële Zaken). Er zijn 10 verschillende raadsformaties. * **Taken**: Wetgevingstaak, samen met het Europees Parlement. * **Werking**: Vergaderingen meestal in Brussel. Beslissingen worden genomen met gekwalificeerde meerderheid (minimaal 55% van de lidstaten, die ten minste 65% van de bevolking van de EU vertegenwoordigen). #### 1.3.4 Het Europees Parlement * **Samenstelling**: 720 parlementsleden, degressief vertegenwoordigd op basis van bevolkingsaantal. Leden zitten per politieke fractie. * **Taken**: Medewetgever (samen met de Raad), goedkeuren van de begroting, politieke controle op de Commissie. * **Werking**: Verkiezingen om de 5 jaar. Beschikt over 24 officiële talen. De officiële zetel is in Straatsburg, maar veel werkzaamheden vinden plaats in Brussel. Beslissingen worden genomen met een quorum (1/3 van de leden aanwezig) en volstrekte meerderheid. #### 1.3.5 Het Hof van Justitie van de Europese Unie * **Samenstelling**: Het Hof van Justitie (hoger) en Het Gerecht (lagere instantie). Elk met rechters uit de lidstaten. * **Taken**: * **Vernietigingsberoep (art. 263 VWEU)**: Verzoek tot vernietiging van een bindende rechtshandeling van een EU-instelling wegens onwettigheid. * **Verdragsschendingsprocedure (art. 258-260 VWEU)**: Vaststellen dat een lidstaat zijn verdragsverplichtingen niet nakomt. * **Prejudiciële procedure**: Nationale rechters kunnen rechtsvragen over de interpretatie van EU-recht voorleggen aan het Hof. * **Werking**: Gevestigd in Luxemburg. Uitspraken zijn bindend. ### 1.4 Europees recht #### 1.4.1 Bevoegdheden van de EU * **Attributiebeginsel (art. 5.2 VEU)**: De EU kan enkel handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toebedeeld. * **Residuaire bevoegdheden**: Blijven bij de lidstaten. * **Soorten bevoegdheden**: Exclusieve bevoegdheden, gedeelde bevoegdheden (aanvullende, coördinerende) en ondersteunende bevoegdheden. * **Subsidiariteitsbeginsel**: De EU treedt alleen op als de doelstellingen van een voorgesteld optreden niet voldoende door de lidstaten kunnen worden verwezenlijkt en dus beter op EU-niveau kunnen worden bereikt. #### 1.4.2 Vormen van Europees recht * **Primair Europees recht**: De verdragen (VEU, VWEU) en het Handvest van de Grondrechten. * **Algemene beginselen**: Loyale samenwerking, attributie, subsidiariteit, evenredigheid, gelijkheid. * **Secundair EU-recht**: Recht dat door de EU-instellingen wordt gemaakt (verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen, adviezen). * **Verordeningen**: Algemeen, bindend en rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten. * **Richtlijnen**: Gericht aan lidstaten, bindend t.a.v. het resultaat, moeten worden omgezet in nationale wetgeving. * **Besluiten**: Bindend voor de adressaten. #### 1.4.3 Wetgevingsprocedures * **Gewone wetgevingsprocedure (medebeslissingsprocedure)**: Het Europees Parlement en de Raad treden op als medewetgevers. Dit is de meest voorkomende procedure. * **Bijzondere wetgevingsprocedures**: Het Europees Parlement heeft een minder grote stem. #### 1.4.4 Doorwerking van Europees recht * **Voorrangsprincipe**: Europees recht heeft voorrang op nationaal recht (Costa vs. E.N.E.L.). * **Directe werking**: Burgers kunnen zich rechtstreeks beroepen op EU-regels om rechten te ontlenen en af te dwingen bij de nationale rechter (Van Gend & Loos). * **Primair recht**: Soms directe werking, indien duidelijk en onvoorwaardelijk. * **Verordeningen**: Altijd directe werking. * **Besluiten**: Directe werking t.a.v. de adressaten. * **Richtlijnen**: Directe werking mogelijk na het verstrijken van de omzettingstermijn en enkel tegenover de overheid (verticale directe werking). #### 1.4.5 Harmonisering en wederzijdse erkenning Harmonisering van wetgeving is cruciaal voor de interne markt. Bij gebrek aan harmonisatie geldt het beginsel van wederzijdse erkenning: lidstaten moeten elkaars wetgeving aanvaarden als gelijkwaardig. ### 1.5 De vier vrijheden De vier vrijheden vormen de kern van de interne markt en zijn gebaseerd op het gelijkheidsbeginsel. * **Vrij verkeer van goederen (art. 28-37 VWEU)**: Geldt voor alle producten en goederen die het voorwerp kunnen zijn van handelstransacties. * **Vrij verkeer van personen (art. 45-55 VWEU)**: * **Vrij verkeer van werknemers**: Verbod op discriminatie op grond van nationaliteit in werkgelegenheid, beloning en arbeidsvoorwaarden. * **Vrijheid van vestiging (art. 49 VWEU)**: Toegang tot werkzaamheden anders dan in loondienst (zelfstandigen, ondernemingen). * **Vrij verkeer van diensten (art. 56-62 VWEU)**: Van toepassing op commerciële dienstverlening, inclusief tijdelijke activiteiten en elektronische dienstverlening. * **Vrij verkeer van kapitaal (art. 63-66 VWEU)**: Verbod op alle beperkingen van kapitaal- en betalingsverkeer tussen lidstaten. Belemmeringen van het vrij verkeer, zowel directe als indirecte discriminatie, zijn verboden. Uitzonderingen zijn mogelijk op basis van verdragsuitzonderingen of de 'rule of reason', mits aan aanvullende voorwaarden wordt voldaan (niet in strijd met secundaire wetgeving, daadwerkelijke bescherming van publiek belang, evenredigheidsbeginsel). #### 1.5.1 Unieburgerschap (art. 20 VWEU) Biedt rechten zoals gelijke behandeling, recht op verblijf en verplaatsing, actief en passief kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen, en recht op diplomatieke/consulaire bescherming. * **Economisch actieve EU-burgers**: Ontlenen rechten aan vrij verkeer van werknemers en vestiging. * **Economisch inactieve EU-burgers**: Kunnen ook rechten ontlenen aan het burgerschap, mits ze beschikken over ziektekostenverzekering en voldoende bestaansmiddelen. * **Derdelanders**: Personen die niet de nationaliteit van een lidstaat bezitten. Hun rechten zijn vaak afgeleid van EU-burgers (familieleden) of gebaseerd op specifieke regelingen (vluchtelingen, hoger opgeleiden). ### 1.6 Mededingingsrecht #### 1.6.1 Staatssteun (art. 107 VWEU) Staatssteun is verboden indien het voldoet aan 5 cumulatieve voorwaarden: 1. Steunmaatregelen in welke vorm dan ook. 2. Bekostigd met staatsmiddelen. 3. Begunstiging van bepaalde ondernemingen of producties (selectiviteitseis). 4. Invloed op het handelsverkeer tussen lidstaten (met de-minimisuitzondering van €200.000 over 3 jaar). 5. Vervalsen van de mededinging. Europese subsidies vallen niet automatisch onder verboden staatssteun, maar de lidstaat kan indirect de regels schenden. #### 1.6.2 Kartelverbod (art. 101 VWEU) Het verbiedt overeenkomsten of onderling afgestemde feitelijke gedragingen tussen ondernemingen die de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden en de concurrentie binnen de interne markt verstoren. * **Hardcore kartels**: Afspraken met het doel de concurrentie uit te schakelen. * **Uitzonderingen**: Artikel 101, lid 3 VWEU (bijdragen tot verbetering van productie/distributie, mits voordelen voor gebruikers en zonder onnodige beperkingen) en de de-minimisuitzondering (voor overeenkomsten met een klein gezamenlijk marktaandeel). #### 1.6.3 Misbruik van machtspositie (art. 102 VWEU) Verbod op het misbruiken van een machtspositie op de interne markt, bijvoorbeeld door het opleggen van onbillijke prijzen, beperken van productie, of toepassen van ongelijke voorwaarden. Een machtspositie wordt vaak beoordeeld op basis van marktaandeel en andere factoren. ### 1.7 De Raad van Europa en het EHRM * **Raad van Europa**: Opgericht in 1949, een intergouvernementele organisatie met 46 leden, gericht op mensenrechten, democratie en rechtsstaat. Heeft eigen instellingen zoals het Ministercomité en de Parlementaire Vergadering. * **Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM)**: Een cruciaal verdrag dat burgerlijke en politieke rechten beschermt. * **Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM)**: Behandelt individuele en interstatelijke klachten over schendingen van het EVRM door de lidstaten. Uitspraken zijn bindend. Het is cruciaal om de Europese Unie, de Raad van Europa en de Europese Raad strikt van elkaar te onderscheiden in termen van structuur, doelstellingen en rechtsinstrumenten. --- # De Europese Unie: ontstaan, uitbreiding en verdieping Hieronder vindt u een gedetailleerde studiehandleiding over het ontstaan, de uitbreiding en de verdieping van de Europese Unie. ## 2. De Europese Unie: ontstaan, uitbreiding en verdieping Deze sectie bespreekt de historische ontwikkeling van de Europese Unie, de criteria en procedure voor toetreding van nieuwe lidstaten, de mogelijkheid tot uittreding met Brexit als voorbeeld, en de inhoudelijke verbreding van de EU-bevoegdheden. ### 2.1 Internationale context en de aard van internationale organisaties Internationaal recht regelt afspraken tussen soevereine staten, vastgelegd in verdragen. Staatssoevereiniteit, de ultieme beslissingsbevoegdheid binnen een grondgebied, kan vrijwillig worden beperkt door overdracht aan internationale organisaties. Dit gebeurt met het oog op samenwerking en economische vooruitgang. Internationale organisaties zijn er in twee vormen: * **Intergouvernementele organisaties**: Hierbij wordt geen staatssoevereiniteit overgedragen. Staten blijven soeverein. Voorbeelden hiervan zijn de VN, OESO, NAVO, BENELUX, EVA en de Raad van Europa. * **Supranationale organisaties**: Hierbij wordt wel staatssoevereiniteit overgedragen aan de organisatie, die daardoor boven de lidstaten staat. De Europese Unie is het meest prominente voorbeeld hiervan. Verschillende Europese organisaties zijn relevant: * **EVA (Europese Vrijehandelsassociatie)**: Opgericht in 1960 als alternatief voor de EEG. Bestaat momenteel uit Zwitserland, Noorwegen, Liechtenstein en IJsland. * **EER (Europese Economische Ruimte)**: Een overeenkomst tussen de EU en de EVA-landen (m.u.v. Zwitserland) die deelname aan de interne markt mogelijk maakt zonder volledig EU-lidmaatschap. * **Raad van Europa**: Een mensenrechtenorganisatie opgericht in 1949, met het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) als belangrijkste verwezenlijkingen. Deze organisatie heeft 46 leden, meer dan de EU. ### 2.2 Het ontstaan van de Europese Unie: vrede, stabiliteit en economische heropbouw Na de Tweede Wereldoorlog ontstond de drang naar vrede en stabiliteit, mede ingegeven door de verwoestende impact van de oorlog. De economische heropbouw verliep moeizaam, wat de noodzaak van samenwerking benadrukte, ondanks het bestaande wantrouwen tussen staten. * **Schuman-verklaring (9 mei 1950)**: Beschouwd als de geboorteakte van de EU. De Franse minister van Buitenlandse Zaken, Robert Schuman, stelde een plan voor de oprichting van een Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS) voor. Het idee was om de kolen- en staalproductie van Frankrijk en West-Duitsland te bundelen en te controleren, cruciaal voor zowel heropbouw als het voorkomen van toekomstige oorlogen. * **EGKS-Verdrag (Verdrag van Parijs, 1951)**: Dit verdrag formaliseerde de oprichting van de EGKS met zes stichtende landen: België, Nederland, Luxemburg, Italië, West-Duitsland en Frankrijk. Dit was de start van een supranationaal project. * **Verdrag tot oprichting van de EEG (Verdrag van Rome, 1957)**: Breidde de interne markt uit naar alle economische activiteiten, naast de bestaande EGKS. * **Euratom-verdrag (1957)**: Specifieke bevoegdheden op het gebied van atoomenergie. ### 2.3 Territoriale uitbreiding van de EU De EU heeft door de jaren heen aanzienlijke territoriale uitbreiding gekend via verschillende toetredingsgolven. #### 2.3.1 Voorwaarden om toe te treden: de criteria van Kopenhagen Om lid te worden van de EU, moet een kandidaat-land voldoen aan de criteria van Kopenhagen: * **Politiek**: Stabiele instellingen die democratie, de rechtsstaat, mensenrechten en de bescherming van minderheden garanderen. * **Economisch**: Een functionerende markteconomie die de concurrentiedruk binnen de EU aankan. * **Juridisch**: Het vermogen om de verplichtingen van het lidmaatschap te dragen door de volledige *acquis communautaire* (het geheel van EU-recht) over te nemen. #### 2.3.2 Procedure voor toetreding De procedure is langdurig en complex: 1. Een land dient een aanvraag in bij de Raad. 2. De Europese Commissie brengt een formeel advies uit. 3. De Raad beslist unaniem of het land een kandidaat-lidstaat wordt. 4. Formele opening van toetredingsonderhandelingen, waarbij voorwaarden en verplichtingen worden vastgelegd. 5. Definitieve sluiting van de onderhandelingen. 6. Goedkeuring door het Europees Parlement (met gewone meerderheid). 7. Besluit van de Raad (unaniem). 8. Ondertekening van het toetredingsverdrag door de kandidaat-lidstaat en alle lidstaten. 9. Ratificatie van het verdrag door alle lidstaten en de kandidaat-lidstaat. ### 2.4 Uittreding uit de EU: Brexit Met het Verdrag van Lissabon (2009) werd artikel 50 VEU ingevoerd, dat de mogelijkheid biedt voor een lidstaat om de EU te verlaten. #### 2.4.1 Procedure voor uittreding (Artikel 50 VEU) 1. Een lidstaat geeft kennis van zijn uittredingsvoornemen aan de Europese Raad. 2. De EU onderhandelt met deze staat over de voorwaarden van terugtrekking. 3. Het akkoord wordt namens de Unie gesloten door de Raad (met gekwalificeerde meerderheid) na goedkeuring door het Europees Parlement. 4. De verdragen zijn niet meer van toepassing op de staat vanaf de inwerkingtreding van het akkoord, of na twee jaar na de kennisgeving, tenzij de termijn unaniem wordt verlengd. 5. De betrokken lidstaat neemt niet deel aan de beraadslagingen en besluiten van de Raad en de Europese Raad die hem betreffen. 6. Een teruggetrokken staat kan opnieuw lidmaatschap aanvragen via de standaard toelatingsprocedure. Brexit, de uittreding van het Verenigd Koninkrijk, trad in werking op 31 januari 2020, gevolgd door een handelsakkoord op 24 december 2020. ### 2.5 Inhoudelijke verdieping van de EU Naast territoriale uitbreiding heeft de EU ook een aanzienlijke inhoudelijke verdieping gekend, waarbij de EU meer bevoegdheden heeft verkregen en haar beslissingsmacht is toegenomen. Dit proces wordt gekenmerkt door de overdracht van bevoegdheden van lidstaten naar supranationale organen. Belangrijke momenten in de inhoudelijke verdieping: * **Verdrag van Maastricht (1992)**: Creëerde de EU als juridische entiteit met drie pijlers. Het legde de basis voor de interne markt en bepaalde het tijdsschema voor de invoering van de euro. * **Verdrag van Amsterdam (1997)** en **Verdrag van Nice (2001)**: Brachten verdere wijzigingen en hervormingen met zich mee. * **EU-grondwet en Verklaring van Berlijn (2004)**: Een poging om de EU-verdragen te harmoniseren, maar werd via referenda afgewezen. * **Verdrag van Lissabon (2009)**: Een afgeslankte versie van de grondwet die onder andere het driepijlersysteem afschafte, de Europese Raad met een vaste voorzitter een sterkere rol gaf, en het Handvest van de Grondrechten bindend maakte. #### 2.5.1 Bevoegdheden van de EU De EU handelt op basis van het **attributiebeginsel**, wat betekent dat zij enkel bevoegdheden uitoefent die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend. Residuaire bevoegdheden blijven bij de lidstaten. Er zijn drie soorten bevoegdheden: 1. **Exclusieve bevoegdheden**: Enkel de EU kan wetgevend optreden (bv. douane-unie, monetair beleid voor de eurozone). 2. **Gedeelde bevoegdheden**: Zowel de EU als de lidstaten kunnen wetgevend optreden. De lidstaten oefenen hun bevoegdheid uit voor zover de EU dat niet doet (bv. interne markt, milieu). Hierbij is het **subsidiariteitsbeginsel** cruciaal: de EU treedt enkel op als de doelstellingen niet door de lidstaten zelf adequaat kunnen worden bereikt. 3. **Ondersteunende bevoegdheden**: De EU kan maatregelen nemen om het beleid van de lidstaten te ondersteunen, coördineren of aanvullen, zonder de nationale wetgeving te harmoniseren. #### 2.5.2 Vormen van Europees recht * **Primair Europees recht**: De verdragen (VEU, VWEU) en het Handvest van de Grondrechten, en algemene beginselen (bv. loyale samenwerking, attributie, subsidiariteit, evenredigheid, gelijkheid). * **Secundair EU-recht**: Wetgeving opgesteld door de EU-instellingen, zoals verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen en adviezen. Verordeningen zijn rechtstreeks toepasselijk, richtlijnen moeten worden omgezet in nationale wetgeving. #### 2.5.3 Doorwerking van Europees recht * **Voorrangsbeginsel**: Europees recht heeft voorrang op nationaal recht, zelfs op latere nationale wetgeving (Costa vs. E.N.E.L., 1964). * **Directe werking**: Burgers kunnen zich rechtstreeks beroepen op EU-recht voor de nationale rechter, mits de bepalingen duidelijk, onvoorwaardelijk en geschikt zijn voor directe toepassing (Van Gend & Loos, 1963). Richtlijnen hebben enkel verticale directe werking (tegen de overheid) na het verstrijken van de omzettingstermijn. ### 2.6 De vier vrijheden en de interne markt De interne markt is een ruimte zonder economische grenzen, gebaseerd op het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. * **Vrij verkeer van goederen**: Alle verhandelbare producten zijn in beginsel vrij verhandelbaar tussen lidstaten. * **Vrij verkeer van personen**: Omvat werknemers, zelfstandigen, en via EU-burgerschap ook niet-economisch actieve personen en hun familieleden. * **Vrij verkeer van diensten**: Geldt voor commerciële dienstverlening, zowel tijdelijk als permanent, en omvat het aanbieden en ontvangen van diensten. * **Vrij verkeer van kapitaal**: Verbod op beperkingen van kapitaal- en betalingsverkeer tussen lidstaten. Belemmeringen van deze vrijheden, zowel direct als indirect, zijn verboden, tenzij gerechtvaardigd door specifieke verdragsuitzonderingen of dwingende eisen van algemeen belang (rule of reason), mits de maatregelen evenredig en noodzakelijk zijn. ### 2.7 De instellingen van de Europese Unie De EU beschikt over een complex institutioneel kader dat is ontworpen om de EU-bevoegdheden uit te voeren en de doelstellingen van de Unie te verwezenlijken. De belangrijkste instellingen zijn: * **Europese Raad**: Bestaat uit staatshoofden en regeringsleiders, bepaalt de algemene politieke lijnen. * **Europese Commissie**: De uitvoerende macht, met initiatiefrecht voor wetgeving en controlerende taken. * **Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers)**: De wetgevende macht samen met het Europees Parlement, vertegenwoordigt de lidstaten. * **Europees Parlement**: Vertegenwoordigt de burgers, medewetgever en controleert de Commissie. * **Hof van Justitie van de EU**: Zorgt voor uniforme interpretatie en toepassing van het EU-recht. ### 2.8 De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens De Raad van Europa is een intergouvernementele organisatie die losstaat van de EU. Het bevordert mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. Het EVRM, met het EHRM als toezichthouder, is hierin een sleutelrol. **Tip:** Maak een schema om de verschillende Europese instellingen (Europese Raad, Raad van de EU, Raad van Europa) en hun functies goed uit elkaar te houden. De termen kunnen verwarrend zijn. **Tip:** Voor het tentamen is het cruciaal om de criteria van Kopenhagen, de procedure voor toetreding en uittreding (Art. 50 VEU), de beginselen van directe werking en voorrang, en de vier vrijheden met hun uitzonderingen goed te kennen. Oefen casusvragen om deze materie toe te passen. --- # De instellingen van de Europese Unie en wetgevingsprocessen Dit deel biedt een diepgaand overzicht van de instellingen van de Europese Unie en de procedures die leiden tot de totstandkoming van Europese wetgeving. ## 3. De instellingen van de Europese Unie en wetgevingsprocessen De Europese Unie is een supranationale organisatie met een complex stelsel van instellingen die belast zijn met het uitvoeren van de bevoegdheden die door de lidstaten zijn overgedragen. Het wetgevingsproces binnen de EU is een cruciaal element dat bepaalt hoe de Unie opereert en haar doelstellingen nastreeft. ### 3.1 De Europese Raad De Europese Raad, erkend als instelling sinds het Verdrag van Lissabon (2009), speelt een sleutelrol in het bepalen van de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de Unie. * **Samenstelling:** Bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Commissie. De Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid neemt deel aan de werkzaamheden. * **Voorzitter:** De permanente voorzitter, momenteel Antonio Costa, wordt voor een periode van tweeëneenhalf jaar gekozen en kan eenmaal herkozen worden. * **Taken:** * Voorzitten van de Europese Raad en het leiden van de beraadslagingen. * Bevorderen van samenhang en consensus binnen de Unie. * Rapportage aan het Europees Parlement. * Externe vertegenwoordiging van de Unie. * Het opstellen of wijzigen van verdragen (niet de hoofdtaak). * Het vaststellen van beleidslijnen en prioriteiten. * **Werking:** Vergadert minimaal vier keer per jaar in Brussel. Beslissingen worden bij consensus genomen. ### 3.2 De Europese Commissie De Europese Commissie, de oudste instelling van de EU, is belast met het naleven van de EU-regels en het vertegenwoordigen van het algemeen EU-belang. * **Ontstaan:** Voortgekomen uit de 'Hoge Autoriteit' van de EGKS, later hernoemd tot 'Europese Commissie' door het fusieverdrag. * **Samenstelling:** Eén commissaris per lidstaat, gekozen op basis van competentie en Europese betrokkenheid. Zij treden onafhankelijk op. * **Benoeming:** De voorzitter wordt voorgedragen door de Europese Raad en gekozen door het Europees Parlement. De Commissaris van de lidstaten worden voorgedragen door de lidstaten in samenspraak met de voorzitter, en ondergaan een verhoor en stemming door het Europees Parlement. * **Taken:** * **Wetgevende taak:** Bezit het recht van initiatief voor secundair EU-recht. * **Controlerende taak:** Controleert de naleving van EU-regels door lidstaten en bedrijven. Treedt op als 'waakhond' van de EU en kan bij niet-naleving financiële sancties opleggen. * **Uitvoerende taak:** Beheert de begroting, programma's en vertegenwoordigt de Unie in contracten met derde landen. * **Werking:** Vergadert wekelijks, streeft naar consensus maar neemt beslissingen bij meerderheid. De vergaderingen zijn niet-openbaar. De Commissie is verantwoording schuldig aan het Europees Parlement. ### 3.3 De Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers) De Raad van de Europese Unie, ook bekend als de Raad van Ministers, is een van de belangrijkste wetgevende instellingen. * **Samenstelling:** Bestaat uit één minister per lidstaat, afhankelijk van het onderwerp waarover vergaderd wordt. Er zijn tien verschillende raadsformaties, waaronder de Raad Algemene Zaken en de Raad Buitenlandse Zaken. * **Voorzitterschap:** Roerend elke zes maanden, in trios, om continuïteit te waarborgen. * **Taken:** * **Wetgevingstaak:** Stelt wetgeving vast samen met het Europees Parlement. * **Werking:** Vergadert meestal in Brussel, maar driemaal per jaar in Luxemburg. Vergaderingen zijn openbaar bij wetgevende activiteiten. Beslissingen worden genomen bij **gekwalificeerde meerderheid**, wat inhoudt: * Minimaal 55% van de leden van de Raad (omvattende minimaal 15 lidstaten). * Waarvan de bevolking minimaal 65% van de Europese bevolking uitmaakt. * **Voorbereidend werk:** Het Coreper, een comité van ambtenaren van de lidstaten, werkt wetsvoorstellen uit. * **Belangrijke nuance:** De Raad van Europa, de Europese Raad en de Raad van de EU moeten nauwkeurig uit elkaar gehouden worden. ### 3.4 Het Europees Parlement Het Europees Parlement vertegenwoordigt de burgers van de EU en deelt de wetgevende en begrotingstaak met de Raad. * **Ontstaan:** Opgericht bij het Verdrag van Rome (1957). * **Samenstelling:** 720 parlementsleden, degressief vertegenwoordigd op basis van bevolkingsaantal (minimaal 6, maximaal 96 per lidstaat). Zit per politieke fractie. * **Verkiezingen:** Om de vijf jaar vinden directe verkiezingen plaats, met uniforme verkiezingsprocedures, hoewel nationale verschillen mogelijk zijn. * **Taken:** * **Medewetgever:** Maakt samen met de Raad van de EU wetgeving. * **Begroting:** Keurt samen met de Raad de begroting goed. * **Politieke controle:** Controleert de Europese Commissie en andere EU-instellingen. * **Werking:** Heeft 24 officiële talen. De officiële zetel is in Straatsburg, met plenaire vergaderingen daar twaalf keer per jaar. Beslissingen worden genomen bij quorum (minimaal 1/3 van de leden aanwezig) en absolute meerderheid. Het Parlement kan initiatieven van burgers ondersteunen die minimaal één miljoen handtekeningen uit minstens zeven lidstaten verzamelen. ### 3.5 De rol van nationale parlementen Nationale parlementen spelen een rol in het EU-besluitvormingsproces via de controle op het **subsidiariteitsbeginsel**. * **Subsidiariteitsbeginsel:** De EU treedt alleen op als EU-maatregelen beter zijn dan nationale maatregelen. * **Procedure van vroegtijdige kennisgeving:** De Europese Commissie stelt nationale parlementen op de hoogte van wetsvoorstellen. * **Gele en Oranjekaartprocedures:** * **Gele kaart:** Indien ten minste 1/3 van de nationale parlementen (min. 9 landen) bezwaar maakt, moet de Commissie het voorstel herbekijken. * **Oranjekaart:** Indien ten minste de helft van de landen (14 landen) bezwaar maakt, moet de Commissie haar beslissing motiveren indien zij het voorstel ongewijzigd wil behouden. ### 3.6 Het Hof van Justitie van de Europese Unie Het Hof van Justitie is de onafhankelijke instantie die het Europees recht uitlegt en geschillen beslecht. * **Samenstelling:** * **Het Hof (van Justitie):** 27 rechters (één per lidstaat) en advocaten-generaal. * **Het Gerecht:** 54 rechters (twee per lidstaat), behandelt o.a. mededingingszaken, merkenrecht en zaken aangespannen door natuurlijke en rechtspersonen. * **Taken:** * **Vernietigingsberoep (art. 263 VWEU):** Verzoekt om de vernietiging van een bindende rechtshandeling van een EU-instelling wegens onwettigheid. * **Verdragsschendingsprocedure (art. 258-260 VWEU):** Stelt vast of een lidstaat zijn verdragsverplichtingen niet nakomt. * **Prejudiciële procedure:** Nationale rechters kunnen prejudiciële vragen stellen aan het Hof om de interpretatie van EU-recht te verduidelijken, wat zorgt voor uniforme uitlegging. * **Werking:** Gevestigd in Luxemburg. Uitspraken zijn bindend. ### 3.7 De wetgevingsprocessen Europese wetgeving tot stand komen via specifieke procedures. #### 3.7.1 Bevoegdheden van de EU De bevoegdheden van de EU zijn gebaseerd op het **attributiebeginsel** (art. 5.2 VEU): de EU kan alleen handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toebedeeld. Residuaire bevoegdheden blijven bij de lidstaten. * **Soorten bevoegdheden:** * **Exclusieve bevoegdheden (art. 2.1 VWEU):** Alleen de EU kan wetgevend optreden (bv. douane-unie, mededingingsregels voor de interne markt, monetair beleid voor eurolanden). * **Gedeelde bevoegdheden (art. 2.2 VWEU):** Zowel de EU als de lidstaten kunnen wetgevend optreden. De EU oefent haar bevoegdheid uit, en de lidstaten oefenen deze weer uit als de EU dat niet doet (bv. interne markt, sociaal beleid, milieu). Hierbij is het **subsidiariteitsbeginsel** cruciaal. #### 3.7.2 Vormen van Europees recht * **Primair Europees recht:** De verdragen (VEU, VWEU) en het Handvest van de grondrechten van de EU. Belangrijke beginselen zijn: * Loyale samenwerking. * Attributiebeginsel. * Subsidiariteitsbeginsel. * Evenredigheidsbeginsel. * Gelijkheidsbeginsel. * Beginselen gecreëerd door het Hof van Justitie (rechtsmisbruik, rechtszekerheid, effectiviteit). * **Secundair Europees recht:** Wetgeving die door de EU-instellingen wordt aangenomen, bestaande uit vijf soorten rechtshandelingen (art. 288 VWEU): * **Verordeningen:** Algemeen, bindend in al hun onderdelen, en rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten. * **Richtlijnen:** Gericht aan de lidstaten, bindend inzake het resultaat, vereisen omzetting in nationale wetgeving. * **Besluiten:** Bindend voor de specifieke adressaten. * **Aanbevelingen en Adviezen:** Niet-bindend. #### 3.7.3 Wetgevingsprocedures * **Gewone wetgevingsprocedure (art. 294 VWEU):** Het standaardproces waarbij het Europees Parlement en de Raad van de EU, op voorstel van de Commissie, wetgeving aannemen. Dit proces omvat meerdere lezingen en een bemiddelingscomité indien nodig. * **Bijzondere wetgevingsprocedures:** Worden gebruikt in specifieke gevallen, waarbij het Europees Parlement een minder prominente rol kan spelen. #### 3.7.4 Harmoniseren en wederzijdse erkenning * **Harmonisering:** Het EU-recht streeft ernaar wetgeving in lidstaten te uniformeren om de werking van de interne markt te optimaliseren. * **Wederzijdse erkenning:** In afwezigheid van harmonisatie moeten lidstaten elkaars wetgeving aanvaarden als gelijkwaardig. #### 3.7.5 Doorwerking van Europees recht * **Voorrang:** Europees recht heeft voorrang op nationaal recht (Costa vs. E.N.E.L.). * **Directe werking:** EU-regels kunnen burgers rechten en plichten verlenen die zij rechtstreeks kunnen inroepen voor de nationale rechter (Van Gend & Loos). * **Verdragen:** Hebben soms directe werking indien ze duidelijk, onvoorwaardelijk en geschikt zijn voor directe werking. * **Verordeningen en Besluiten:** Hebben steeds directe werking. * **Richtlijnen:** Hebben directe werking nadat de omzettingstermijn is verstreken, maar enkel tegenover de overheid (verticale directe werking). ### 3.8 De vier vrijheden De interne markt is gebaseerd op de vier vrijheden, die essentieel zijn voor economische integratie. * **1. Vrij verkeer van goederen (art. 28-37 VWEU):** Slaat op alle producten en goederen die verhandelbaar zijn. * **2. Vrij verkeer van personen (art. 45-55 VWEU):** Omvat werknemers, zelfstandigen en EU-burgers, inclusief niet-economisch actieven en hun familieleden. Dit recht wordt verder uitgewerkt door Richtlijn 2004/38/EG. * **3. Vrij verkeer van diensten (art. 56-62 VWEU):** Geldt voor commerciële dienstverlening, zowel tijdelijk als duurzaam. * **4. Vrij verkeer van kapitaal (art. 63-66 VWEU):** Verbod op beperkingen van kapitaal- en betalingsverkeer tussen lidstaten. **Belangrijk:** Elke vrijheid kent specifieke bepalingen en kan uitzonderingen kennen, zoals de 'rule of reason' voor indirecte discriminatie en specifieke verdragsuitzonderingen. ### 3.9 Staatssteun en Kartelvorming * **Staatssteun (art. 107 VWEU):** Steunmaatregelen door lidstaten die bepaalde ondernemingen bevoordelen en de mededinging vervalsen, zijn verboden, tenzij ze onder uitzonderingen vallen. Dit geldt indien de steun met staatsmiddelen wordt bekostigd, selectief is, de handel tussen lidstaten beïnvloedt en de mededinging vervalst. * **Kartelvorming (art. 101 VWEU):** Afspraken tussen ondernemingen die concurrentie beperken, zoals prijsafspraken of marktverdeling, zijn verboden. Uitzonderingen zijn mogelijk onder artikel 101, lid 3 VWEU, indien de afspraak bijdraagt aan verbetering van productie of verdeling, en de voordelen de consumenten ten goede komen, zonder onnodige beperkingen. * **Machtspositie (art. 102 VWEU):** Misbruik van een economische machtspositie op de interne markt is verboden. Dit omvat o.a. het opleggen van onbillijke prijzen of het beperken van productie. ### 3.10 De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) * **Raad van Europa:** Een internationale organisatie (niet onderdeel van de EU) opgericht in 1949, met als doel het beschermen van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. Het heeft 46 leden. Belangrijkste instellingen zijn het Comité van Ministers en de Parlementaire Vergadering. * **Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM):** Een sleutelverdrag van de Raad van Europa dat burgerlijke en politieke rechten garandeert. * **Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM):** Behandelt klachten van individuen en staten tegen lidstaten van de Raad van Europa wegens schending van het EVRM. Uitspraken zijn bindend. > **Tip:** Zorg ervoor dat je het onderscheid tussen de Europese Raad, de Raad van de Europese Unie en de Raad van Europa perfect beheerst, aangezien dit een veelvoorkomende struikelblok is. Begrijp de supranationale aard van de EU in tegenstelling tot de intergouvernementele aard van de Raad van Europa. --- # De vier vrijheden van de interne markt en het vrij verkeer van personen Dit document biedt een gedetailleerde samenvatting van de vier fundamentele vrijheden van de interne markt van de Europese Unie, met een specifieke focus op het vrij verkeer van personen, burgerschap en verblijfsrechten. ## 4. De vier vrijheden van de interne markt en het vrij verkeer van personen De interne markt van de EU is een economische ruimte zonder binnengrenzen, waarin het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gewaarborgd, wat bijdraagt aan vrede, welvaart en stabiliteit. ### 4.1 De basisprincipes van de vier vrijheden De vier fundamentele vrijheden vormen de kern van de interne markt van de EU en zijn gebaseerd op het beginsel van non-discriminatie op grond van nationaliteit, zoals vastgelegd in primair EU-recht. Elke vrijheid heeft zijn eigen specifieke verdragsregime en invulling door het Hof van Justitie. * **Vrij verkeer van goederen (artikelen 28-37 VWEU, artikel 110 VWEU):** Betreft alle producten en goederen die deel kunnen uitmaken van handelstransacties en een geldwaarde hebben. Dit omvat zowel fysieke als immateriële zaken die verhandeld kunnen worden, met uitzondering van illegale producten. * **Vrij verkeer van personen (artikelen 45-55 VWEU):** Geeft burgers de mogelijkheid om vrij te reizen en te verblijven binnen de EU. Dit principe is uitgebreid van primair economisch actieve personen naar alle EU-burgers, mede door het EU-burgerschap. Het omvat werknemers, zelfstandigen en hun familieleden. * **Vrij verkeer van diensten (artikelen 56-62 VWEU):** Is van toepassing op commerciële dienstverlening die gewoonlijk tegen een vergoeding geschiedt. Dit omvat de tijdelijke levering van diensten over de grens, het ontvangen van diensten in een andere lidstaat, en grensoverschrijdende diensten zonder fysieke verplaatsing van de dienstverlener of ontvanger. Overheidsdiensten vallen hier in beginsel buiten. * **Vrij verkeer van kapitaal (artikelen 63-66 VWEU):** Verbod op alle beperkingen voor kapitaalverkeer, zoals investeringen in vastgoed, aandelen, en beleggingen in andere lidstaten, evenals beperkingen op betalingsverkeer tussen lidstaten. ### 4.2 Onderscheid en samenhang tussen de vier vrijheden Hoewel de vier vrijheden distincte juridische regimes hebben, overlappen ze elkaar vaak in de praktijk. Het correcte onderscheid is cruciaal voor de toepassing van de juiste EU-regels: * **Diensten versus goederen:** Goederen zijn tastbare, materiële zaken, terwijl diensten immaterieel van aard zijn. Bij complexe transacties (bv. elektriciteit, films, loterijbriefjes) bepaalt het Hof van Justitie welke vrijheid primair van toepassing is, vaak gebaseerd op het overheersende element (bv. de dienst achter een tastbaar product). * **Diensten versus personen (vestiging):** Het tijdelijke karakter van werkzaamheden is kenmerkend voor diensten, terwijl duurzame economische activiteit onder het vrij verkeer van personen (vestiging) valt. * **Werknemers versus zelfstandigen (vestiging):** Vrij verkeer van werknemers geldt voor loondienst, waarbij er een ondergeschiktheidsrelatie is. Vrijheid van vestiging geldt voor zelfstandigen en ondernemingen (natuurlijke en rechtspersonen). * **Goederen versus kapitaal:** Kapitaal betreft financiële investeringen en betalingen, terwijl goederen materiële producten zijn die de grens oversteken. ### 4.3 Grensoverschrijdend aspect Om een beroep te kunnen doen op een van de vier vrijheden, is een grensoverschrijdend element vereist. Zuiver interne aangelegenheden, waarbij slechts één lidstaat betrokken is, vallen buiten het toepassingsgebied van deze vrijheden. ### 4.4 Vormen van belemmeringen van het vrij verkeer Alle maatregelen, zowel directe als indirecte, die het vrij verkeer van goederen, personen, diensten of kapitaal beperken of potentieel kunnen beperken, zijn verboden. Dit omvat zowel open discriminatie (maatregelen met een onderscheid op basis van nationaliteit) als verkapte/indirecte discriminatie (maatregelen die op het eerste gezicht neutraal lijken, maar een discriminerend effect hebben). ### 4.5 Uitzonderingen op het vrij verkeer De rechten die voortvloeien uit de vier vrijheden zijn niet absoluut. Er zijn uitzonderingen mogelijk, die worden ingedeeld in: * **Verdragsuitzonderingen:** Deze zijn expliciet vermeld in de EU-verdragen (bv. ter bescherming van openbare orde, veiligheid, volksgezondheid, of voor werkzaamheden in overheidsdienst). Deze kunnen zowel bij directe als indirecte discriminatie worden ingeroepen. * **Rule of reason:** Deze uitzondering, ontwikkeld door het Hof van Justitie, staat beperkingen toe die gerechtvaardigd zijn door dwingende redenen van algemeen belang. Deze is enkel van toepassing bij indirecte discriminatie. **Aanvullende voorwaarden voor uitzonderingen:** Ongeacht de aard van de uitzondering, moeten de volgende aanvullende voorwaarden altijd vervuld zijn: 1. De maatregel mag niet in strijd zijn met secundaire EU-wetgeving (harmonisatiewetgeving). 2. De maatregel moet daadwerkelijk bijdragen aan de bescherming van een publiek belang (bv. consumentenbescherming, milieu, gezondheid). 3. De maatregel moet evenredig zijn, d.w.z. geschikt en noodzakelijk voor het bereiken van het nagestreefde doel, en er mag geen minder ingrijpend alternatief voorhanden zijn. ### 4.6 Vrij verkeer van personen: Categorieën en rechten Het begrip "personen" onder het vrij verkeer van personen is breed en omvat verschillende categorieën, elk met specifieke rechten: 1. **Unieburgers:** * **Economisch actieve Unieburgers:** Werknemers en zelfstandigen ontlenen rechten aan het vrij verkeer van werknemers en de vrijheid van vestiging. * **Economisch inactieve Unieburgers:** Studenten, gepensioneerden en werklozen ontlenen rechten aan hun EU-burgerschap en de Richtlijn 2004/38/EG, mits zij ziektekostenverzekering hebben en over voldoende bestaansmiddelen beschikken. * **Rechten van Unieburgers:** Recht op gelijke behandeling, recht op verblijf en verplaatsing binnen de EU, actief en passief kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen, recht op diplomatieke/consulaire bescherming en recht om verzoekschriften in te dienen. 2. **Derdelanders:** Personen die niet de nationaliteit van een EU-lidstaat bezitten. * **Familieleden van Unieburgers:** Echtgenoten, geregistreerde partners, afstammelingen tot 21 jaar en ouders ten laste kunnen onder de Richtlijn 2004/38/EG afgeleide rechten ontlenen, waaronder reis- en verblijfsrechten. * **Vluchtelingen, hogeropgeleiden, langdurig ingezetenen en overige derdelanders:** Deze groepen hebben specifieke verblijfs- en reisrechten, vaak gereguleerd door afzonderlijke richtlijnen en verordeningen (bv. Dublinverordening voor asielzoekers, Bluecardrichtlijn voor hogeropgeleiden, Schengenvisum). ### 4.7 Verblijfsrechten en Europees Burgerschap * **Verblijfsrecht (< 3 maanden):** Alle EU-burgers en hun familieleden hebben het recht om vrij te reizen en kortstondig te verblijven, mits zij beschikken over een geldig reisdocument en geen onredelijke last vormen voor het sociale bijstandsstelsel. * **Verblijfsrecht (> 3 maanden):** De voorwaarden variëren naargelang de categorie (economisch actief, inactief, familieleden). EU-burgers die economisch actief zijn, moeten hun activiteit daadwerkelijk uitoefenen. Economisch inactieve EU-burgers moeten beschikken over ziektekostenverzekering en voldoende bestaansmiddelen. * **Duurzaam verblijfsrecht:** Na vijf jaar legaal verblijf in een andere lidstaat verkrijgen zowel EU-burgers als hun familieleden zelfstandige verblijfsrechten. * **Afgeleide rechten via Hof van Justitie:** In specifieke situaties, met name wanneer een EU-burger zijn recht op vrij verkeer wil uitoefenen en zijn derdelandse echtgenoot/familielid niet mee kan reizen (bv. na terugkeer naar de lidstaat van herkomst van de EU-burger, of bij verzorgende derdelandse ouders van een minderjarig EU-kind), kan het Hof van Justitie via jurisprudentie (bv. arresten Singh, Chen, Zambrano, Dereci) verblijfsrechten toekennen op basis van artikelen 20 of 21 VWEU om de effectieve uitoefening van EU-burgerschap en fundamentele rechten te waarborgen. ### 4.8 Toepassing in casus Bij het analyseren van casussen moet men de volgende stappen doorlopen: 1. Identificeer de betrokken personen en hun nationaliteit (EU-burger, derdelander, familielid). 2. Bepaal de aard van de activiteit (werknemer, zelfstandige, dienstverlener, investeerder, etc.). 3. Identificeer de relevante vrijheid(heden). 4. Toets de mogelijke belemmeringen aan de verdragsbepalingen en jurisprudentie. 5. Onderzoek of er uitzonderingen of rechtvaardigingsgronden van toepassing zijn. --- **Disclaimer:** Deze studiehandleiding is een samenvatting en vervangt de originele documenten en verdragen niet. Het is essentieel om de originele bronnen te raadplegen voor een volledige en precieze interpretatie. --- # Concurrentierecht: staatssteun en kartelvorming Hieronder volgt een gedetailleerd studiehandleiding over "Concurrentierecht: staatssteun en kartelvorming", opgesteld in het Nederlands en conform de opgegeven instructies. ## 5. Concurrentierecht: staatssteun en kartelvorming Dit onderwerp behandelt de Europese regelgeving met betrekking tot staatssteun en kartelvorming, inclusief de procedures en gevolgen van overtredingen. ### 5.1 Staatssteun Staatssteun, indien niet correct toegepast, kan de concurrentie binnen de interne markt verstoren. Het verbod op staatssteun is een cruciaal onderdeel van het Europese mededingingsrecht, bedoeld om een gelijk speelveld te garanderen. #### 5.1.1 De begrippen 'concurrentie' en 'onderneming' Voor de toepassing van het mededingingsrecht zijn de definities van "concurrentie" en "onderneming" fundamenteel. * **Concurrentie:** Een markt wordt als concurrerend beschouwd wanneer er sprake is van meerdere bedrijven die vergelijkbare producten of diensten aanbieden op een transparante markt, waardoor consumenten een geïnformeerde keuze kunnen maken. Verstooringen van de concurrentie, zoals door misbruik van een machtspositie, kartelvorming of staatssteun, zijn problematisch omdat consumenten en/of concurrenten er nadeel van ondervinden. * **Onderneming:** Het Europese recht definieert een "onderneming" als elke entiteit die een economische activiteit uitoefent, ongeacht haar rechtsvorm of financieringswijze. Een economische activiteit omvat het aanbieden van goederen of diensten op een markt. Activiteiten die behoren tot de kerntaken van de staat (typische overheidstaken) vallen hier niet onder. #### 5.1.2 Het verbod op staatssteun Artikel 107, lid 1 van het Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie (VWEU) verbiedt staatssteun die de mededinging vervalst of dreigt te vervalsen, voor zover deze de handel tussen de lidstaten ongunstig kan beïnvloeden. Om van verboden staatssteun te spreken, moeten de volgende vijf cumulatieve voorwaarden vervuld zijn: 1. **Steunmaatregelen in welke vorm dan ook:** Dit omvat subsidies, inbreng van activa, leningen zonder reële vergoeding, maar ook het niet hoeven betalen van belastingen of andere verplichtingen. > **Voorbeeld:** Een renteloze lening van de overheid aan een bedrijf levert een voordeel op ter waarde van de rente die anders betaald zou moeten worden. > **Voorbeeld:** Een zeer lage vennootschapsbelasting die een lidstaat aanbiedt aan een specifiek bedrijf kan beschouwd worden als staatssteun. 2. **Bekostigd met staatsmiddelen:** De steun moet gefinancierd worden met middelen van de staat of een publieke entiteit. Als de kosten direct op de consument worden afgewimpeld, kan dit als staatssteun worden beschouwd. > **Tip:** Europese subsidies die rechtstreeks uit de EU-begroting komen, vallen in principe niet onder het verbod op staatssteun. Echter, wanneer deze subsidies door lidstaten worden doorgegeven en de lidstaat beslist over de toewijzing, kan dit indirect wel als verboden staatssteun worden beschouwd. 3. **Begunstiging van bepaalde ondernemingen of producties (selectiviteitseis):** De steun mag niet algemeen zijn, maar moet gericht zijn op specifieke ondernemingen of producties. > **Voorbeeld:** Een digitaleiseringspremie die enkel verleend wordt aan ondernemingen in een specifieke provincie is selectief. Een algemene premie voor alle bedrijven in een lidstaat is dat niet. 4. **Invloed op handelsverkeer tussen lidstaten:** De steun moet een effect hebben op het handelsverkeer tussen de lidstaten. Dit is het geval indien: * Het bedrag van de steun een bepaalde drempel overschrijdt, zoals de *de-minimis*-drempel van € 200.000 over drie jaar per onderneming. * De steun een grensoverschrijdend effect heeft of drempelwerking veroorzaakt. Dit is het geval als het begunstigde bedrijf concurreert met buitenlandse ondernemingen of als de steun de instroom van producten uit andere lidstaten bemoeilijkt. > **Voorbeeld:** Een lokaal zwembad dat subsidie krijgt boven de *de-minimis*-drempel zal doorgaans geen grensoverschrijdend effect hebben als het enkel lokale inwoners bedient en niet concurreert met buitenlandse zwembaden. 5. **Vervalsen van de mededinging:** De steunmaatregel moet de mededinging vervalsen of dreigen te vervalsen, wat betekent dat de concurrentiepositie van de begunstigde onderneming wordt versterkt ten koste van concurrenten. #### 5.1.3 Procedure en gevolgen van het verbod op staatssteun Voorgenomen staatssteun, die boven de *de-minimis*-drempel valt, moet gemeld worden aan de Europese Commissie. De Commissie beoordeelt of de steun verenigbaar is met de interne markt. Tijdens het onderzoek is er een standstill-bepaling: de steun mag niet worden verleend totdat de Commissie een beslissing heeft genomen. Indien staatssteun verboden is, kan de Commissie bevelen dat de steun wordt teruggevorderd van de begunstigde onderneming, eventueel met rente. #### 5.1.4 Uitzonderingen en bijzondere gevallen Ondanks hun mededingingsbeperkende effecten, kunnen bepaalde staatssteunmaatregelen gerechtvaardigd zijn. Artikel 107, leden 2 en 3 VWEU bieden hiervoor mogelijkheden: * **Artikel 107, lid 2 VWEU:** Deze lidstaten mogen steun verlenen voor sociale maatregelen of om schade van natuurrampen te herstellen. De Commissie beoordeelt hier enkel of de maatregel binnen de betreffende categorie valt. * **Artikel 107, lid 3 VWEU:** Hierin worden diverse categorieën van steun opgesomd die verenigbaar kunnen worden verklaard, zoals steun voor regionale ontwikkeling, innovatie of het milieu. De Commissie beoordeelt deze maatregelen inhoudelijk op hun opportuniteit. ### 5.2 Kartelvorming Kartelvorming omvat afspraken tussen ondernemingen om de concurrentie uit te schakelen, wat vaak ten koste gaat van consumenten. Het mededingingsrecht bestrijdt deze praktijken om de interne markt te beschermen. #### 5.2.1 Marktaandeel en relevante markt Het bepalen van het marktaandeel van een onderneming is cruciaal voor de beoordeling van mededingingsrechtelijke zaken. Dit vereist een correcte afbakening van de relevante markt, zowel productmatig als geografisch. * **Relevante productenmarkt:** Een verzameling producten of diensten die door consumenten als verwisselbaar of substitueerbaar worden beschouwd, gebaseerd op kenmerken, prijzen en gebruiksdoel. De SSNIP-test (hypothetisch verhogen van de prijs) helpt bij het bepalen van substitueerbaarheid. * **Relevante geografische markt:** Het gebied waarin een bedrijf actief is en waar de concurrentie plaatsvindt. Transportmogelijkheden en de opkomst van het internet spelen hierbij een grote rol. > **Door-denker:** Een bedrijf dat wordt beschuldigd van een mededingingsrechtelijke overtreding heeft er belang bij te beargumenteren dat het zich op een brede, relevante markt bevindt, omdat dit zijn marktaandeel verkleint en daarmee zijn potentiële machtspositie. #### 5.2.2 Het kartelverbod Artikel 101 VWEU verbiedt overeenkomsten, onderling afgestemde feitelijke gedragingen en besluiten van ondernemingen die: 1. **Tussen ondernemingen:** Geldt voor alle entiteiten die een economische activiteit uitoefenen. 2. **De handel tussen de lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden:** De "geen merkbaar effect op de handel-regel" van de Commissie stelt drempelwaarden voor gezamenlijke marktaandelen (maximaal 5% voor horizontale overeenkomsten, 10% voor verticale overeenkomsten) en een maximale totale omzet (40 miljoen euro per onderneming). 3. **Het doel of het gevolg hebben dat de mededinging binnen de interne markt wordt verstoord:** Dit kan gericht zijn op prijsafspraken, marktverdeling, of exclusieve leveringsclausules. > **Hardcore kartels:** Afspraken met als **doel** de mededinging uit te schakelen worden door de EU streng bestraft. Ondernemingen gevestigd buiten de EU vallen hier ook onder indien ze actief zijn op de interne markt. #### 5.2.3 Uitzonderingen op het kartelverbod Hoewel het kartelverbod in beginsel absoluut is, bestaan er uitzonderingen gebaseerd op drie rechtsgronden: 1. **Artikel 101, lid 3 VWEU:** Deze uitzondering is van toepassing op overeenkomsten die bijdragen tot verbetering van de productie of distributie, of tot technische of economische vooruitgang, mits een billijk aandeel in de voordelen de gebruikers ten goede komt en de beperkingen niet onmisbaar zijn voor het bereiken van deze doelen. > **Voorbeeld:** Luchtvaartmaatschappijen die afspraken maken over het delen van vliegtuigen om lege vluchten te vermijden, kunnen dit rechtvaardigen als de kostenbesparing wordt doorberekend in de ticketprijs. 2. ***De-minimis*-uitzondering:** Overeenkomsten tussen bedrijven met een klein gezamenlijk marktaandeel worden geacht geen significante mededingingsverstorende effecten te hebben. De Commissie hanteert hiervoor specifieke drempelwaarden. > **Tip:** Dit is de meest gebruikte uitzondering en geldt vooral voor overeenkomsten die niet als "hardcore kartel" worden beschouwd. 3. **Verordeningen:** Specifieke verordeningen kunnen uitzonderingen creëren, maar deze zijn niet opgenomen in de algemene verdragen en kunnen wijzigen. #### 5.2.4 Procedure en gevolg van belemmering mededinging Overeenkomsten die onder het kartelverbod vallen, zijn **absoluut nietig** (*ex tunc*). De Europese Commissie kan zware boetes opleggen, berekend op basis van het marktaandeel en de duur van de overtreding. * **Clementiebeleid:** De Commissie kent boete-vermindering of -kwijtschelding toe aan de eerste onderneming die een kartel aanbrengt ("klokkenluider"). Dit beleid is gericht op het aanwakkeren van wantrouwen tussen kartelleden. --- Dit studieonderdeel raakt ook aan de definitie van "onderneming" en "concurrentie", de procedurele aspecten rondom staatssteunmeldingen, de vier vrijheden van het EU-recht (goederen, personen, diensten, kapitaal), en het belang van de interne markt. De volgende secties zullen dieper ingaan op specifieke aspecten van deze bredere materie. --- # De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens Dit onderdeel behandelt de structuur en doelstellingen van de Raad van Europa, evenals het Europees Verdrag voor de Mensenrechten en de werking van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. ## 6. De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens De Raad van Europa is een internationale organisatie gericht op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat, en is distinct van de Europese Unie. Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) is een centraal instrument binnen deze organisatie, en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) ziet toe op de naleving ervan. ### 6.1 De Raad van Europa #### 6.1.1 Oprichting en doelstellingen * **Oprichting:** Opgericht op 5 mei 1949 door tien stichtende leden middels het Verdrag van Londen. De zetel is gevestigd in Straatsburg, Frankrijk. * **Leden:** Momenteel telt de Raad van Europa 46 lidstaten, met daarenboven waarnemende leden zoals Vaticaanstad, de Verenigde Staten en Canada. Deze waarnemers mogen deelnemen aan vergaderingen, maar hebben geen stemrecht. * **Doelstellingen:** * Bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. * Bevordering van bewustwording en ontwikkeling op deze gebieden. * **Karakter:** De Raad van Europa is een intergouvernementele organisatie, wat betekent dat lidstaten geen soevereiniteit overdragen aan de organisatie. * **Officiële talen:** Frans en Engels. #### 6.1.2 Instellingen binnen de Raad van Europa * **Het Ministercomité:** * Samengesteld uit de ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten. * Fungeert als beslissend orgaan, bevoegd voor het toelaten van nieuwe leden, het aannemen van verdragen en het toezicht houden op de naleving van beslissingen. * **De Parlementaire Vergadering:** * Telt 306 leden die door de nationale parlementen worden benoemd. * Komt vier keer per jaar bijeen. * Brengt aanbevelingen uit en fungeert als een denktank voor nieuwe ideeën en verdragen, maar heeft geen beslissingsbevoegdheid. * **Het Congres van Lokale en Regionale Overheden:** * Een overlegorgaan dat de lokale en regionale overheden vertegenwoordigt. * **Het Secretariaat:** * De administratieve dienst van de Raad van Europa, bestaande uit ongeveer 2.000 leden en medewerkers. #### 6.1.3 Belangrijke verdragen De Raad van Europa heeft meer dan 220 verdragen en conventies opgesteld, waaronder: * Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) (1950): Beschermt burgerlijke en politieke rechten. * Europees Sociaal Handvest (1961): Beschermt sociaal-economische rechten. * Europees Verdrag ter voorkoming van foltering (1987). * Kaderverdrag inzake bescherming van minderheden (1994). * Europees Kinderrechtenverdrag (1996). #### 6.1.4 Toelatingseisen voor lidmaatschap De belangrijkste eisen voor lidmaatschap van de Raad van Europa zijn: * Geografische ligging in Europa (hoewel sommige leden daar grotendeels buiten vallen). * Het tekenen en bekrachtigen van het EVRM. * Het tekenen en bekrachtigen van het Europees Sociaal Handvest van 1961. * Het tekenen en bekrachtigen van het Europees folterverdrag van 1987. * Volledige afschaffing van de doodstraf (hoewel niet alle bestaande leden dit reeds hebben doorgevoerd). ### 6.2 Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) Het EVRM is een internationaal verdrag waarbij de lidstaten zich verbinden tot het waarborgen van fundamentele burgerlijke en politieke rechten voor iedereen binnen hun rechtsgebied. De bescherming geldt voor iedereen die zich op het grondgebied van een lidstaat bevindt, inclusief vluchtelingen. #### 6.2.1 Kenmerken van de rechten in het EVRM * **Niet absoluut:** Veel rechten zijn niet absoluut en kennen uitzonderingsmogelijkheden, die vaak reeds in de verdragsartikelen zelf zijn vermeld (bv. art. 8 en 15 EVRM). * **Voorwaarden voor beperkingen (bv. art. 8 EVRM):** * De inmenging moet wettelijk zijn vastgelegd. * De inmenging moet een legitiem doel dienen (bv. nationale veiligheid, bescherming van de gezondheid, rechten van anderen). * De inmenging moet noodzakelijk zijn in een democratische samenleving (proportionaliteit en pertinentie). * **Appreciatiebevoegdheid van lidstaten:** In bepaalde gevallen (bv. homohuwelijk) hebben lidstaten enige beoordelingsruimte bij de implementatie van rechten. #### 6.2.2 Rechtsbescherming * **Nationale rechter:** Het eerste aanspreekpunt voor rechtsbescherming is de nationale rechter. EU-recht heeft directe werking en kan door de nationale rechter worden toegepast. * **Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM):** * **Aanvraagtypen:** Individuele aanvragen (door burgers) en interstatelijke aanvragen (door lidstaten). Individuele aanvragen komen het meest voor. * **Verweerder:** Altijd een van de 46 lidstaten. * **Ontvankelijkheidseisen:** * Alle nationale rechtsmiddelen moeten zijn uitgeput. * De aanvraag moet binnen vier maanden na de definitieve nationale beslissing worden ingediend. * De aanvraag mag niet anoniem zijn. * De aanvraag moet betrekking hebben op verdragsbepalingen. * Er moet sprake zijn van een belangrijk en ernstig nadeel voor de verzoeker. * **Samenstelling:** Een permanent rechtscollege met één rechter per lidstaat. Rechters worden benoemd voor een niet-hernieuwbare ambtstermijn van negen jaar. Er zijn kamers van 1, 3 of 7 rechters, en een Grote Kamer van 17 rechters voor beroepen of specifieke zaken. * **Procedure:** Aanvraag, ontvankelijkheid, uitspraak ten gronde (schending of niet-schending). De procedure is laagdrempelig en gratis. * **Beslissingen:** Bindend, inclusief de toekenning van een billijke vergoeding. Het Ministercomité houdt toezicht op de uitvoering van de beslissingen. * **Prejudiciële procedure:** Sinds 1 augustus 2018 mogelijk, waardoor nationale rechters prejudiciële vragen kunnen voorleggen aan het EHRM voor een uniforme interpretatie van het verdrag. ### 6.3 Vergelijking tussen de Raad van Europa en de Europese Unie Het is cruciaal om de Raad van Europa te onderscheiden van andere Europese instellingen: * **De Raad van Europa:** Geen deel van de EU, zetel in Straatsburg, 46 leden, primair gericht op mensenrechten via EVRM en EHRM. Intergouvernementeel van aard. * **De Europese Raad:** Bestaat uit staatshoofden en regeringsleiders, bepaalt algemene politieke lijnen maar keurt geen wetgeving goed. * **De Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers):** Bestaat uit ministers van lidstaten, keurt wetgeving goed samen met het Europees Parlement. Supranationaal van aard. **Tabel: Supranationaliteit vs. Intergouvernementeel** | Kenmerk | Supranationaliteit (bv. EU) | Intergouvernementeel (bv. Raad van Europa) | | :---------------------- | :-------------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------------------ | | **Organen** | Onafhankelijke organen | Organen met vertegenwoordigers van lidstaten | | **Besluitvorming** | Beslissingen op basis van meerderheid van stemmen | Beslissingen op basis van unanimiteit (veto's mogelijk) | | **Handhaving/Jurisdictie** | Verschillende ordehandhaving, bindende jurisdictie | Geen bindende jurisdictie tenzij aanvaarding van gerechtelijke autoriteit | | **Rechtsorde** | Akkoorden zijn bindend, hebben voorrang op nationale wet | Akkoorden moeten geratificeerd worden, maken niet automatisch deel uit van nationale rechtsorde | **Tabel: Vergelijking EU en Raad van Europa** | Kenmerk | Europese Unie | Raad van Europa | | :---------------------- | :------------------------------------------------------ | :------------------------------------------------------------------------ | | **Aantal lidstaten** | 27 | 46 | | **Bevolking** | ca. 500 miljoen | ca. 800 miljoen | | **Oprichtingsdatum** | 1951 | 1949 | | **Instellingen/organen**| Europese Raad, Raad van de EU, Europese Commissie, Europees Parlement, Hof van Justitie | Comité van Ministers, Parlementaire Vergadering, Congres Lokale/Regionale Overheden | --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Staatssoevereiniteit | Het principe dat een staat de ultieme beslissingsbevoegdheid heeft binnen zijn eigen grondgebied en de enige entiteit is die regelgeving kan opstellen, zonder externe inmenging. | | Intergouvernementele organisaties | Internationale organisaties waarbij de lidstaten soevereiniteit behouden en beslissingen meestal op basis van unanimiteit worden genomen, met weinig of geen overdracht van bevoegdheden. | | Supranationale organisaties | Internationale organisaties waarbij lidstaten een deel van hun soevereiniteit overdragen aan de organisatie, die daardoor boven de lidstaten staat en beslissingen kan nemen met meerderheid van stemmen. | | Criteria van Kopenhagen | Drie politieke, economische en juridische voorwaarden waaraan kandidaat-lidstaten moeten voldoen om lid te worden van de Europese Unie. | | Acquis communautaire | De totale hoeveelheid EU-recht, inclusief verdragen, verordeningen, richtlijnen en jurisprudentie, die kandidaat-lidstaten moeten overnemen om lid te kunnen worden. | | Brexit | Het besluit van het Verenigd Koninkrijk om de Europese Unie te verlaten, geïnitieerd door een referendum in 2016 en formeel afgerond met de inwerkingtreding van artikel 50 VEU. | | Attributiebeginsel | Het principe dat de Europese Unie enkel bevoegdheden mag uitoefenen die expliciet aan haar zijn toegedeeld door de lidstaten in de verdragen. | | Subsidiariteitsbeginsel | Het principe dat beslissingen op EU-niveau alleen genomen mogen worden als de doelstellingen van een voorgenomen optreden niet voldoende door de lidstaten zelf kunnen worden bereikt, en beter op EU-niveau kunnen worden bereikt. | | Evenredigheidsbeginsel (Proportionaliteitsbeginsel) | Het principe dat het optreden van de EU niet verder mag gaan dan wat noodzakelijk is om de doelstellingen van de verdragen te bereiken; het gekozen middel moet in verhouding staan tot het nagestreefde doel. | | Directe werking (Doorwerking) | Het principe dat burgers zich rechtstreeks kunnen beroepen op bepaalde bepalingen van EU-recht voor de nationale rechter, en rechten daaraan kunnen ontlenen en die kunnen afdwingen. | | Prioriteitsbeginsel (Voorrang) | Het principe dat EU-recht voorrang heeft op nationaal recht, zelfs indien het nationale recht van latere datum is. | | Vrije verkeer van goederen | Het principe dat de lidstaten geen invoer- of uitvoerrechten, of heffingen met gelijkwaardig effect, mogen instellen voor producten die tussen de lidstaten worden verhandeld. | | Vrij verkeer van personen | Het recht van Unieburgers om vrij te reizen en zich te vestigen binnen het grondgebied van de lidstaten, wat zowel werknemers, zelfstandigen als hun familieleden omvat. | | Vrijheid van vestiging | Het recht voor burgers van de ene lidstaat om een economische activiteit uit te oefenen in een andere lidstaat op dezelfde voorwaarden als de nationale onderdanen, zonder belemmeringen. | | Vrij verkeer van diensten | Het recht om grensoverschrijdend diensten aan te bieden of te ontvangen in een andere lidstaat, mits deze diensten gewoonlijk tegen vergoeding worden verricht. | | Vrij verkeer van kapitaal | Het verbod op alle beperkingen van het kapitaalverkeer en betalingsverkeer tussen de lidstaten, wat investeringen en financiële transacties mogelijk maakt. | | Staatssteun | Steun die door een lidstaat of uit staatsmiddelen wordt verleend in welke vorm ook, die bepaalde ondernemingen of producties begunstigt en de mededinging vervalst of dreigt te vervalsen. | | Kartel | Een overeenkomst of onderling afgestemd feitelijk gedrag tussen ondernemingen met als doel of gevolg de concurrentie op de interne markt te verstoren, zoals prijsafspraken of marktverdeling. | | Machtspositie | Een economische positie die een onderneming in staat stelt zich onafhankelijk van concurrenten, afnemers en uiteindelijk consumenten te gedragen op een relevante markt. | | Misbruik van machtspositie | Het onrechtmatig uitoefenen van een economische machtspositie, bijvoorbeeld door het opleggen van onbillijke prijzen, het beperken van productie of het toepassen van ongelijke voorwaarden. | | Raad van Europa | Een internationale organisatie die zich richt op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat, met een veel breder lidmaatschap dan de EU. | | Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) | Een internationaal verdrag dat fundamentele burgerlijke en politieke rechten waarborgt voor iedereen binnen het rechtsgebied van de lidstaten van de Raad van Europa. | | Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) | Een internationaal rechtscollege dat toeziet op de naleving van het EVRM en uitspraken doet over schendingen van de mensenrechten door de lidstaten. | | Unieburger | Iedere persoon die de nationaliteit van een van de lidstaten van de Europese Unie bezit; dit geeft recht op specifieke rechten binnen de EU. | | Derdelanders | Personen die niet de nationaliteit van een van de lidstaten van de EU bezitten, maar die wel bepaalde rechten kunnen ontlenen aan EU-recht, met name familieleden van Unieburgers. |

# Inleiding tot het Europese recht en internationaal recht Hier is een samenvatting voor het onderwerp "Inleiding tot het Europese recht en internationaal recht", opgesteld als een studiehandleiding voor examens. ## 1. Inleiding tot het Europese recht en internationaal recht Dit deel introduceert de rol en het belang van het Europese recht en internationale organisaties voor overheden, bedrijven en burgers, evenals de kernprincipes van staatssoevereiniteit en internationale samenwerking. ### 1.1 Internationaal recht en staatssoevereiniteit Internationaal recht regelt de afspraken tussen niet-publieke personen (NP) en publieke personen (RP) via contracten, en tussen staten via verdragen. Het **staatssoevereiniteit** is een fundamenteel principe dat inhoudt dat een overheid de ultieme beslissingsbevoegdheid heeft op haar grondgebied en de enige is die regelgeving kan opstellen. Deze soevereiniteit kan echter vrijwillig worden beperkt, bijvoorbeeld door de overdracht van bevoegdheden aan een internationale organisatie, of gedwongen, bijvoorbeeld door militair ingrijpen. ### 1.2 Internationale organisaties Internationale organisaties faciliteren samenwerking tussen entiteiten. Ze kunnen worden onderverdeeld in: * **Niet-gouvernementele organisaties (NGO's):** Internationale samenwerking van personen. * **Gouvernementele organisaties:** Internationale samenwerking van staten. #### 1.2.1 Enkele Europese organisaties * **Europese Vrijhandelsassociatie (EVA / EFTA):** Opgericht in 1960 als alternatief voor de EEG. Een deel van de oorspronkelijke leden trad later toe tot de EU. Huidige leden zijn Zwitserland, Noorwegen, Liechtenstein en IJsland. EVA is een **intergouvernementele organisatie**, wat betekent dat er geen overdracht van staatssoevereiniteit plaatsvindt. * **Europese Economische Ruimte (EER):** Een overeenkomst uit 1994 tussen de EU en EFTA-landen (met uitzondering van Zwitserland) die hen toegang geeft tot de interne markt van de EU zonder volledig EU-lidmaatschap. Deze landen moeten zich houden aan regels die betrekking hebben op de interne markt, maar niet noodzakelijk aan alle EU-regels. * **Raad van Europa (Council of Europe):** Opgericht in 1949, met zetel in Straatsburg. Het is een mensenrechtenorganisatie met 46 leden, meer dan de EU. De belangrijkste verwezenlijking is het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) dat toeziet op de naleving ervan. De Raad van Europa is een **intergouvernementele organisatie**. #### 1.2.2 Intergouvernementele versus supranationale organisaties Het onderscheid tussen deze twee vormen van samenwerking is cruciaal: * **Intergouvernementele organisaties:** Lidstaten dragen geen staatssoevereiniteit over en blijven soeverein op alle bevoegdheidsgebieden. Beslissingen worden vaak unaniem genomen. Voorbeelden zijn de VN, OESO, NAVO, BENELUX, EVA en de Raad van Europa. * **Supranationale organisaties:** Lidstaten dragen vrijwillig soevereiniteit over aan de organisatie, die boven de staten komt te staan. De EU is het toonbeeld van een supranationale organisatie waarbij de lidstaten hun bevoegdheden afstaan. Beslissingen kunnen vaak met meerderheid van stemmen worden genomen. De EU heeft eigen instellingen zoals een Europees Parlement, een Commissie en een Hof van Justitie, die gezaghebbend optreden. ### 1.3 Ontstaan en ontwikkeling van de Europese Unie (EU) De EU ontstond uit de wens om na de Tweede Wereldoorlog blijvende vrede, stabiliteit en welvaart te garanderen. #### 1.3.1 De Schuman-verklaring en de EGKS * Op **9 mei 1950** werd de **Schuman-verklaring** gedaan, die wordt beschouwd als de geboorteakte van de EU. Dit plan voorzag in de oprichting van de **Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS)**. * De EGKS werd opgericht bij het **Verdrag van Parijs in 1951** met zes oprichtende landen: België, Nederland, Luxemburg, (West-)Duitsland, Frankrijk en Italië. * De keuze voor kolen en staal was strategisch: deze grondstoffen waren essentieel voor zowel economische wederopbouw als oorlogsvoering. Door de productie hiervan te bundelen en te laten controleren door een **Hoge Autoriteit** (voorloper van de Europese Commissie), werd militaire agressie ontmoedigd en economische samenwerking bevorderd. #### 1.3.2 Verdere integratie en belangrijke verdragen * Het **Verdrag tot oprichting van de EEG (Verdrag van Rome, 1957)** breidde de interne markt uit naar alle economische activiteiten. Naast de EGKS ontstonden de EG, met eigen instellingen zoals het Europees Parlement, de Raad, de Europese Commissie en het Hof van Justitie. * Het **Euratom-verdrag (1957)** richtte specifieke bevoegdheden op het gebied van atoomenergie op. * Het **Verdrag van Maastricht (1992)** creëerde de EU als één juridische entiteit met drie pijlers, verwezenlijkte de interne markt en legde het tijdschema vast voor de invoering van de euro. Dit was een belangrijke stap richting een **supranationale samenwerking**. * Latere verdragen, zoals Amsterdam (1997), Nice (2001) en Lissabon (2009), hebben de institutionele structuur, de bevoegdheden en de besluitvormingsprocessen van de EU verder verfijnd en aangepast. Het **Verdrag van Lissabon** schafte het driespijlersysteem af en maakte de EU-grondwet minder ingrijpend, maar met een duidelijke afbakening van bevoegdheden en een versterking van het Europees Parlement. #### 1.3.3 Territoriale uitbreiding en inhoudelijke verdieping De EU heeft een aanzienlijke territoriale uitbreiding gekend, van de oorspronkelijke zes leden tot de huidige 27 lidstaten. Naast deze *enlargement* is er ook sprake van *deepening*, waarbij de EU meer bevoegdheden verkrijgt en de besluitvorming op meer terreinen Europees wordt geregeld. #### 1.3.4 Toetredingsvoorwaarden (Criteria van Kopenhagen) Om lid te worden van de EU, moeten kandidaat-lidstaten voldoen aan de **Criteria van Kopenhagen**: * **Politiek:** Stabiele instellingen die democratie, de rechtsstaat, mensenrechten en bescherming van minderheden garanderen. * **Economisch:** Een functionerende markteconomie die de concurrentiedruk binnen de EU aankan. * **Juridisch:** Het vermogen om de verplichtingen van het lidmaatschap na te komen en de *acquis communautaire* (het geheel van EU-recht) over te nemen. #### 1.3.5 Brexit en artikel 50 VEU Het **Verdrag van Lissabon** introduceerde de mogelijkheid voor lidstaten om de EU te verlaten middels **artikel 50 VEU**. Dit artikel beschrijft de procedure voor terugtrekking, die een terugtrekkingsakkoord vereist en de verdragen niet langer van toepassing zijn vanaf de inwerkingtreding van dat akkoord of na twee jaar na de kennisgeving van het voornemen tot terugtrekking. ### 1.4 Doelstellingen van de EU De EU streeft naar gemeenschappelijke waarden en doelstellingen, zoals vastgelegd in de verdragen: * **Waarden (Artikel 2 VEU):** Eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten. * **Doelstellingen (Artikel 3 VEU):** Het bevorderen van vrede, welzijn, vrijheid en veiligheid, de werking van een interne markt en een economische en monetaire unie (EMU), de ontwikkeling van een mensrechtenbeleid, etc. ### 1.5 De instellingen van de Europese Unie De EU heeft diverse instellingen die de taken uitvoeren die haar door de lidstaten zijn opgedragen via de verdragen. De belangrijkste instellingen zijn: * **Europese Raad:** Bestaat uit staatshoofden en regeringsleiders, bepaalt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU. Beslissingen worden genomen bij consensus. * **Europese Commissie:** De uitvoerende macht die waakt over de naleving van EU-recht, wetgevende initiatieven neemt en de begroting beheert. Bestaat uit één commissaris per lidstaat en handelt onafhankelijk in het EU-belang. * **Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers):** Bestaat uit ministers van de lidstaten, is samen met het Europees Parlement medewetgever. Beslissingen worden genomen met gekwalificeerde meerderheid van stemmen. * **Europees Parlement:** Vertegenwoordigt de burgers, is samen met de Raad medewetgever en oefent politieke controle uit op de Commissie. Leden worden om de vijf jaar rechtstreeks verkozen. * **Hof van Justitie van de EU:** Zorgt voor de uniforme interpretatie en toepassing van EU-recht, beslecht geschillen en kan EU-rechtshandelingen vernietigen. > **Tip:** Het is cruciaal om de samenstelling, taken en werking van deze instellingen nauwkeurig te kennen, inclusief het verschil tussen de Europese Raad en de Raad van de Europese Unie. ### 1.6 Europees recht en nationale rechtsorde Europees recht is een autonome rechtsorde die voorrang heeft op nationaal recht (arresten **Costa/ENEL** en **Simmenthal**). Dit betekent dat EU-recht, indien het rechtstreeks toepasselijk is, door nationale rechters direct moet worden toegepast, zelfs als het strijdig is met nationaal recht. De **directe werking** van EU-recht, zoals ontwikkeld in het arrest **Van Gend & Loos**, stelt burgers in staat zich rechtstreeks te beroepen op bepaalde EU-regels om hun rechten af te dwingen. ### 1.7 De vier vrijheden De interne markt van de EU is gebaseerd op vier fundamentele vrijheden, die het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal waarborgen en discriminatie op basis van nationaliteit verbieden: 1. **Vrij verkeer van goederen:** Betreft alle producten en goederen die het voorwerp van handelstransacties kunnen zijn. 2. **Vrij verkeer van personen:** Omvat zowel werknemers als zelfstandigen, met inbegrip van het recht op vrije vestiging. 3. **Vrij verkeer van diensten:** Verwijst naar commerciële dienstverlening, zowel het aanbieden van diensten aan andere lidstaten als het ontvangen van diensten aldaar. 4. **Vrij verkeer van kapitaal:** Omvat alle beperkingen op kapitaal- en betalingsverkeer tussen lidstaten. Voor alle vier de vrijheden geldt het **gelijkheidsbeginsel**, wat betekent dat er geen discriminatie mag zijn op basis van nationaliteit. Belemmeringen van deze vrijheden zijn, met bepaalde uitzonderingen, verboden. ### 1.8 De Raad van Europa en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) Het is belangrijk om de Raad van Europa te onderscheiden van de EU. De Raad van Europa is een **intergouvernementele organisatie** gericht op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. De belangrijkste verwezenlijking is het **EVRM**, dat fundamentele burgerlijke en politieke rechten waarborgt. Het **Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM)** ziet toe op de naleving van het EVRM door de 46 lidstaten. **Tabel: Vergelijking EU en Raad van Europa** | Kenmerk | Europese Unie (EU) | Raad van Europa | | :------------------ | :------------------------------------------------------------ | :---------------------------------------------------------------------------- | | **Type organisatie** | Supranationaal | Intergouvernementeel | | **Aantal lidstaten** | 27 | 46 | | **Oprichtingsdatum** | 1951 (EGKS) | 1949 | | **Instellingen** | Europese Raad, Raad van de EU, Commissie, Parlement, Hof van Justitie | Comité van Ministers, Parlementaire Vergadering, EHRM, Congres Lokale en Regionale Overheden | | **Rechtsorde** | Autonoom, met voorrang op nationaal recht | Internationale verdragen die ratificatie door lidstaten vereisen | | **Besluitvorming** | Meerderheid van stemmen (vaak) | Unanimiteit (vaak) | | **Doelstellingen** | Vrede, welvaart, interne markt, monetaire unie, etc. | Mensenrechten, democratie, rechtsstaat | | **Zetel** | Verschillende steden (Brussel, Straatsburg, Luxemburg) | Straatsburg | --- # De Europese Unie: territoriale uitbreiding, inhoudelijke verdieping en doelstellingen De Europese Unie is een voortdurend evoluerend project dat begon als een initiatief voor vrede en welvaart na de Tweede Wereldoorlog, en dat zich heeft ontwikkeld tot een unieke supranationale organisatie met steeds meer bevoegdheden en een duidelijke set gemeenschappelijke waarden en doelstellingen. ## 2. De Europese Unie: territoriale uitbreiding en inhoudelijke verdieping ### 2.1 Historische Context en Oprichting Na de Tweede Wereldoorlog heerste er een diepgaand wantrouwen tussen Europese landen, wat de economische wederopbouw bemoeilijkte. Het idee ontstond om door middel van samenwerking, beginnend met kolen en staal, deze spanningen te verminderen en economische groei te realiseren. * **Jean Monnet en Robert Schuman:** Worden gezien als de grondleggers van het Europese eenwordingsproces. Schuman's plan leidde tot de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS). * **EGKS (Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal):** Opgericht in 1951 bij verdrag van Parijs. De focus op kolen en staal was strategisch: deze grondstoffen waren essentieel voor zowel heropbouw als oorlogsvoering. Samenwerking en controle moesten toekomstige conflicten voorkomen. * **Ontstaan van de EU:** Begon als een project voor vrede, stabiliteit en welvaart. ### 2.2 Territoriale Uitbreiding De EU heeft een significante territoriale uitbreiding gekend sinds haar oprichting. * **Initieel:** De EGKS werd opgericht door zes oprichtende landen: België, Nederland, Luxemburg, Italië, West-Duitsland en Frankrijk. * **Huidige stand:** De EU telt momenteel 27 lidstaten. * **Toetredingscriteria (Criteria van Kopenhagen):** Om lid te kunnen worden, moet een kandidaat-land voldoen aan de volgende criteria: * **Politiek:** Stabiele instellingen die democratie, de rechtsstaat, mensenrechten en bescherming van minderheden garanderen. * **Economisch:** Een functionerende markteconomie die de concurrentiedruk binnen de EU aankan. * **Juridisch:** Het vermogen om de verplichtingen van het lidmaatschap na te komen, inclusief de overname van de volledige *acquis communautaire* (al het bestaande EU-recht). * **Toetredingsprocedure:** 1. Een land dient een aanvraag in bij de Raad. 2. De Europese Commissie geeft een formeel advies. 3. De Raad beslist unaniem over het openen van de onderhandelingen. 4. Er volgen onderhandelingen over voorwaarden en verplichtingen. 5. Het Europees Parlement geeft goedkeuring (met gewone meerderheid). 6. De Raad beslist unaniem over de sluiting van het toetredingsverdrag. 7. Het verdrag wordt ondertekend en geratificeerd door de lidstaten en het kandidaat-land. * **Brexit (Britse Uittreding):** * **Artikel 50 VEU:** Maakt het mogelijk voor een lidstaat om de EU te verlaten. * **Procedure:** Kennisgeving van het voornemen aan de Europese Raad, onderhandelingen over een terugtrekkingsakkoord, en toepassing van de verdragen die niet meer van toepassing zijn na twee jaar (tenzij verlengd). * **Gevolgen:** Het VK is op 31 januari 2020 uitgetreden, maar de betrekkingen met de EU worden geregeld door een handelsakkoord dat in 2020 werd gesloten. ### 2.3 Inhoudelijke Verdieping Naast territoriale uitbreiding heeft de EU ook een aanzienlijke inhoudelijke verdieping gekend, wat betekent dat de Unie meer bevoegdheden en beslissingsmacht heeft gekregen. * **Supranationale Samenwerking:** De EU is het toonbeeld van supranationale samenwerking, waarbij lidstaten vrijwillig soevereiniteit (bevoegdheden) overdragen aan de Unie. * **Belangrijke Verdragen en Mijipaalen:** * **Schuman-verklaring (9 mei 1950):** Wordt beschouwd als de geboorteakte van de EU, met de visie op een supranationale EGKS. * **EGKS-Verdrag (1951):** Creëerde een interne markt voor kolen en staal, met een Hoge Autoriteit als voorloper van de Europese Commissie. * **Verdrag tot oprichting van de EEG (Verdrag van Rome, 1957):** Breidde de interne markt uit naar alle economische activiteiten en richtte de belangrijkste EU-instellingen op (Europees Parlement, Raad, Commissie, Hof van Justitie). * **EGA of Euratom-verdrag (1957):** Specifieke bevoegdheden op het gebied van atoomenergie. * **Verdrag van Maastricht (1992):** Oprichting van de Europese Unie als één juridische entiteit met drie pijlers. Legde het tijdschema vast voor de invoering van de euro. De drie pijlers waren de Gemeenschappen, de Gemeenschappelijke Buitenlands en Veiligheidsbeleid, en Justitie en Binnenlandse Zaken. * **Verdrag van Amsterdam (1997) en Nice (2001):** Verdere institutionele hervormingen. * **EU-grondwet en Verklaring van Berlijn (2004):** Afgewezen via referenda in verschillende lidstaten uit angst voor een "superstaat". * **Verdrag van Lissabon (2009):** Een afgeslankte versie van de grondwet die het drie-pijlersysteem afschafte, de bevoegdheden duidelijker afbakende, de Europese Raad een vaste voorzitter gaf, en het Europees Parlement meer medebeslissingsrecht verleende. Het Handvest van de Grondrechten werd bindend. ### 2.4 Doelstellingen van de Europese Unie De EU is een rechtsgemeenschap met gemeenschappelijke waarden en doelstellingen, vastgelegd in Artikel 2 VEU. * **Gemeenschappelijke Waarden (Art. 2 VEU):** Eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen die tot minderheden behoren. Deze waarden zijn cruciaal, ondanks dat ze in sommige lidstaten onder druk staan. * **Gemeenschappelijke Doelstellingen (Art. 3 VEU):** * **Vrede en welzijn:** Het bevorderen van vrede, haar waarden en het welzijn van haar volkeren. * **Vrijheid en veiligheid:** Het creëren van een ruimte van vrijheid, veiligheid en recht zonder binnengrenzen. * **Interne markt:** Het tot stand brengen en garanderen van een ruimte zonder economische grenzen en belemmeringen. * **Economische en monetaire unie (EMU):** De invoering en handhaving van de euro (thans door 20 lidstaten). * **Extern mensenrechtenbeleid:** Het bijdragen aan solidariteit, duurzame ontwikkeling, en een sterk buitenlands beleid. * **Europese Pijler van Sociale Rechten:** In 2017 vastgesteld om het welzijn van Europese burgers te bevorderen, met 20 beginselen voor sociaal beleid. ### 2.5 Soevereiniteit en Bevoegdheidsoverdracht * **Intergouvernementele versus Supranationale Organisaties:** De EU is een supranationale organisatie. Bij intergouvernementele organisaties (zoals de VN, NAVO) dragen staten geen soevereiniteit over, terwijl dit bij supranationale organisaties wel gebeurt. Lidstaten dragen hun bevoegdheden vrijwillig over. * **Attributiebeginsel (Art. 5.2 VEU):** De EU kan enkel handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toebedeeld. Bevoegdheden die niet aan de EU zijn toegekend, blijven bij de lidstaten (residuaire bevoegdheden). * **Soorten Bevoegdheden:** * **Exclusieve bevoegdheden:** Alleen de EU mag wetgeving vaststellen (bv. douane-unie, monetair beleid voor de eurozone). * **Gedeelde bevoegdheden:** Zowel de EU als de lidstaten mogen wetgeving vaststellen, maar de EU oefent haar bevoegdheid uit wanneer het efficiënter is (bv. interne markt, milieu, consumentenbescherming). Het subsidiariteitsbeginsel is hier cruciaal. * **Ondersteunende/coördinerende bevoegdheden:** De EU kan enkel beleid ondersteunen, coördineren of aanvullen zonder bindende wetgeving vast te stellen. ### 2.6 Vormen van Europees Recht Europees recht staat boven nationaal recht. Het onderscheidt zich in: * **Primair Europees Recht:** De verdragen (VEU, VWEU) en het Handvest van de Grondrechten. Deze leggen de bevoegdheden, doelstellingen en fundamentele beginselen vast. * **Secundair Europees Recht:** Wetgeving die door de EU-instellingen wordt gecreëerd, zoals verordeningen, richtlijnen en besluiten. * **Verordeningen:** Algemeen, bindend en rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten. * **Richtlijnen:** Bindend wat betreft het te bereiken resultaat, maar laten de lidstaten de vorm en middelen kiezen om dit te implementeren (vereisen omzetting in nationale wetgeving). * **Besluiten:** Bindend voor de specifieke adressaten tot wie ze gericht zijn. * **Aanbevelingen en adviezen:** Niet-bindend. ### 2.7 Doorwerking van Europees Recht * **Voorrangsbeginsel (Costa vs. E.N.E.L.):** Europees recht heeft voorrang op nationaal recht, zelfs op latere nationale wetgeving. * **Directe Werking (Van Gend & Loos):** Burgers kunnen zich rechtstreeks beroepen op bepalingen van Europees recht die duidelijk, onvoorwaardelijk en geschikt zijn voor directe werking. Dit geldt met name voor verdragsbepalingen, verordeningen en besluiten. Richtlijnen hebben doorgaans enkel verticale directe werking (tegen de overheid) na het verstrijken van de omzettingstermijn. ### 2.8 De Vier Vrijheden van de Interne Markt De interne markt streeft naar een ruimte zonder economische grenzen, gebaseerd op vier fundamentele vrijheden: 1. **Vrij verkeer van goederen:** Slaat op alle producten die verhandelbaar zijn. 2. **Vrij verkeer van personen:** Omvat zowel werknemers als zelfstandigen, inclusief het recht om te reizen en verblijven (met uitbreiding naar niet-economisch actieve burgers en hun familieleden). 3. **Vrij verkeer van diensten:** Van toepassing op commerciële dienstverlening. 4. **Vrij verkeer van kapitaal:** Omvat investeringen en betalingen tussen lidstaten. Deze vrijheden worden beschermd door het gelijkheidsbeginsel en verbieden discriminatie op grond van nationaliteit. Er zijn echter uitzonderingen mogelijk om dwingende redenen van algemeen belang, mits de maatregelen evenredig zijn en niet-discriminerend. ### 2.9 De Raad van Europa en het EHRM De Raad van Europa is *geen* onderdeel van de EU, maar een aparte internationale organisatie gericht op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat, met het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) als kernverdrag. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) ziet toe op de naleving van het EVRM. --- **Tip:** Begrijp de historische context en de belangrijkste verdragen, aangezien deze de basis vormen voor de huidige EU. Ken de criteria voor toetreding en de procedure voor Brexit. Maak een duidelijk onderscheid tussen de verschillende EU-instellingen en hun rollen. Houd de beginselen van voorrang en directe werking van Europees recht goed voor ogen, evenals de vier vrijheden en hun onderlinge verhouding. Wees alert op de specifieke bevoegdheden die de EU heeft gekregen en de beginselen die de uitoefening van deze bevoegdheden regelen. --- # De instellingen van de Europese Unie en wetgeving Dit gedeelte biedt een gedetailleerd overzicht van de instellingen van de Europese Unie, hun functies, de beginselen van Europees recht en de procedures voor wetgeving. ## 3. De instellingen van de Europese Unie en wetgeving ### 3.1 De instellingen van de Europese Unie De Europese Unie (EU) is een rechtsgemeenschap met gemeenschappelijke waarden en doelstellingen, die worden nagestreefd door middel van een reeks instellingen. Deze instellingen voeren de taken uit die de lidstaten via verdragen aan de EU hebben toevertrouwd, voortvloeiend uit de overdracht van bevoegdheden. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen wetgevende, uitvoerende en rechterlijke machten op EU-niveau. #### 3.1.1 De Europese Raad * **Ontstaan:** Erkend als instelling in 2009 door het Verdrag van Lissabon. * **Samenstelling:** Bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad en de voorzitter van de Europese Commissie. De Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid neemt deel aan de werkzaamheden. * **Voorzitter:** Permanente voorzitter, verkozen voor 2,5 jaar en eenmalig herbenoembaar. * **Taken:** * Zit de Europese Raad voor en bevordert samenhang en consensus. * Bereidt het werk van de Europese Raad voor en stelt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU vast. * Vertegenwoordigt de Unie naar buiten toe op het gebied van gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid. * Stelt geen wetgeving vast, maar bepaalt wel de algemene politieke lijnen. * **Werking:** Vergadert minimaal vier keer per jaar in Brussel. Beslissingen worden genomen bij consensus. #### 3.1.2 De Europese Commissie * **Ontstaan:** Voortgekomen uit de Hoge Autoriteit van de EGKS, later gewijzigd in de Europese Commissie door het fusieverdrag. * **Samenstelling:** Eén commissaris per lidstaat, benoemd op basis van competentie en Europese betrokkenheid. De leden zijn onafhankelijk van hun lidstaat en dienen het EU-belang. * **Benoeming:** De voorzitter wordt voorgedragen door de Europese Raad en goedgekeurd door het Europees Parlement. De overige commissarissen worden voorgedragen door de lidstaten in samenspraak met de voorzitter en worden onderworpen aan een verhoor en stemming door het Europees Parlement. * **Taken:** * **Wetgevende taak:** Bezit het recht van initiatief voor secundair EU-recht. * **Controlerende taak:** Controleert de naleving van EU-regels door lidstaten en bedrijven. Kan optreden als "waakhond" en lidstaten en bedrijven voor het Hof van Justitie brengen. * **Uitvoerende taak:** Beheert de begroting, voert programma's uit en vertegenwoordigt de Unie in contracten met derde landen. * **Werking:** Werkt volledig onafhankelijk. Vergadert wekelijks en streeft naar consensus, hoewel beslissingen bij meerderheid kunnen worden genomen. Verantwoording verschuldigd aan het Europees Parlement. #### 3.1.3 De Raad (van de Europese Unie) * **Samenstelling:** Bestaat uit één minister per lidstaat, afhankelijk van het onderwerp dat wordt besproken. Er zijn tien verschillende raadsformaties, waaronder de Raad Algemene Zaken en de Raad Buitenlandse Zaken. * **Voorzitterschap:** Rotert elke zes maanden tussen de lidstaten, vaak in trios. * **Taken:** * **Wetgevingstaak:** Deelt de wetgevende macht met het Europees Parlement; beide instellingen moeten wetgeving goedkeuren. * **Werking:** Vergadert meestal in Brussel, soms in Luxemburg. Vergaderingen zijn doorgaans openbaar bij wetgevende activiteiten. Beslissingen worden genomen met gekwalificeerde meerderheid (minimaal 55% van de leden, die ten minste 65% van de bevolking van de Unie vertegenwoordigen). Voorbereidend werk wordt verricht door COREPER. * **Belangrijke Nuance:** De Raad van de Europese Unie mag niet verward worden met de Europese Raad of de Raad van Europa. #### 3.1.4 Het Europees Parlement * **Ontstaan:** Opgericht bij het Verdrag van Rome in 1957. * **Samenstelling:** 720 parlementsleden, rechtstreeks verkozen door de burgers van de lidstaten. Vertegenwoordiging is degressief, wat betekent dat kleinere lidstaten relatief meer parlementsleden hebben per inwoner dan grotere lidstaten. Parlementsleden zijn georganiseerd in politieke fracties. * **Verkiezingen:** Om de vijf jaar, met enige variatie in de verkiezingsprocedure tussen de lidstaten (bijvoorbeeld opkomstplicht, stemdatum). * **Taken:** * **Medewetgever:** Stelt, samen met de Raad, wetgeving vast. * **Begroting:** Keurt, samen met de Raad, de EU-begroting goed. * **Politieke controle:** Controleert de Europese Commissie en kiest de voorzitter ervan. * **Werking:** Heeft een quorum van een derde van de leden voor besluitvorming. Beslissingen worden genomen met een volstrekte meerderheid. Het Parlement heeft 24 officiële talen en de zetel is in Straatsburg, met een deel van de werkzaamheden in Brussel. #### 3.1.5 Het Hof van Justitie van de Europese Unie * **Samenstelling:** Bestaat uit het Hof van Justitie zelf (27 rechters, één per lidstaat) en het Gerecht (54 rechters, twee per lidstaat). * **Gevestigd:** In Luxemburg. * **Taken:** * **Vernietigingsberoep (art. 263 VWEU):** Kan bindende rechtshandelingen van EU-instellingen vernietigen wegens onwettigheid. Dit kan worden ingesteld door EU-instellingen, lidstaten, en in bepaalde gevallen door particulieren (niet-bevoorrechte eisers die een direct en individueel belang moeten aantonen). * **Verdragsschendingsprocedure (art. 258-260 VWEU):** Stelt vast of een lidstaat zijn verdragsverplichtingen niet nakomt. Dit kan worden ingeleid door de Europese Commissie of een lidstaat. * **Prejudiciële procedure:** Nationale rechters kunnen een rechtsvraag voorleggen aan het Hof van Justitie om het EU-recht te interpreteren, wat zorgt voor uniforme uitlegging en toepassing van EU-recht. * **Belangrijk:** De uitspraken van het Hof van Justitie zijn bindend. ### 3.2 Europees recht en wetgeving Europees recht is onderverdeeld in primair en secundair recht. #### 3.2.1 Primair Europees recht Dit omvat de verdragen (VEU, VWEU) en het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie, evenals algemene beginselen. * **Verdragen:** Bevatten bevoegdheidstoedelingen, materiële bepalingen (rechten en plichten), beleidsdoelstellingen, rechtsbases en definitiebepalingen. * **Algemene beginselen:** * **Beginsel van loyale samenwerking (lidstaten):** Lidstaten moeten verplichtingen uit EU-recht trouw uitvoeren. * **Attributiebeginsel (EU):** De EU kan alleen handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten zijn toebedeeld. * **Subsidiariteitsbeginsel (EU):** De EU treedt alleen op als de doelstellingen van een voorgenomen optreden niet voldoende door de lidstaten kunnen worden verwezenlijkt en beter op EU-niveau kunnen worden bereikt. * **Evenredigheidsbeginsel (EU):** EU-instellingen moeten de minst ingrijpende middelen kiezen om hun doelstellingen te bereiken. * **Gelijkheidsbeginsel (lidstaten):** Discriminatie op grond van nationaliteit is verboden. * **Andere beginselen gecreëerd door het HvJ:** Verbod op rechtsmisbruik, rechtszekerheidsbeginsel, effectiviteitsbeginsel. #### 3.2.2 Secundair Europees recht Dit is het recht dat door de EU-instellingen wordt gecreëerd, waaronder: * **Verordeningen:** Algemeen verbindend, in al haar onderdelen, en rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten. Vereisen geen omzetting in nationaal recht. * **Richtlijnen:** Bindend wat betreft het te bereiken resultaat, maar laten de keuze van vorm en middelen over aan de lidstaten. Vereisen omzetting in nationaal recht binnen een bepaalde termijn. Doel is harmonisering. * **Besluiten:** Verbindend in al hun onderdelen voor de specifieke adressaten tot wie zij zijn gericht. * **Aanbevelingen en Adviezen:** Niet-bindend. #### 3.2.3 Wetgevingsprocedure De **gewone wetgevingsprocedure** (voorheen medebeslissingsprocedure) is de meest gebruikelijke. Hierbij werken de Europese Commissie (initiatief), het Europees Parlement en de Raad samen in drie lezingen om tot wetgeving te komen. Het Europees Parlement en de Raad hebben hierbij een gelijke positie. #### 3.2.4 Bevoegdheden van de EU De EU handelt op basis van het **attributiebeginsel**. Er zijn verschillende soorten bevoegdheden: * **Exclusieve bevoegdheden:** Alleen de EU kan wetgevend optreden (bv. douane-unie, monetair beleid voor eurolanden). * **Gedeelde bevoegdheden:** Zowel de EU als de lidstaten kunnen optreden, maar de lidstaten oefenen hun bevoegdheid uit voor zover de EU dat niet doet (bv. interne markt, milieu). Het subsidiariteitsbeginsel is hier cruciaal. * **Aanvullende, coördinerende en ondersteunende bevoegdheden:** EU treedt hier enkel ondersteunend op zonder bindend te zijn. #### 3.2.5 Doorwerking van Europees recht * **Voorrang:** Europees recht heeft voorrang boven nationaal recht, zelfs op later nationaal recht (arresten Costa vs. E.N.E.L. en Simmenthal). * **Directe werking:** Burgers kunnen zich rechtstreeks beroepen op bepaalde EU-regels voor de nationale rechter. * **Verdragen:** Kunnen directe werking hebben indien ze duidelijk, onvoorwaardelijk en geschikt zijn voor directe toepassing (arrest Van Gend & Loos). * **Verordeningen en Besluiten:** Hebben in beginsel directe werking. * **Richtlijnen:** Hebben directe werking indien de omzettingstermijn is verstreken en aan de voorwaarden van Van Gend & Loos is voldaan, maar enkel tegen de overheid (verticale directe werking). #### 3.2.6 Harmonisering en wederzijdse erkenning Harmonisering van wetgeving zorgt voor een gelijk speelveld en optimale werking van de interne markt. Waar harmonisering ontbreekt, geldt het beginsel van wederzijdse erkenning: lidstaten moeten elkaars wetgeving als gelijkwaardig beschouwen. ### 3.3 De vier vrijheden De vier vrijheden vormen de kern van de interne markt en bevorderen de economische integratie. Ze zijn gebaseerd op het gelijkheidsbeginsel en verbieden discriminatie op grond van nationaliteit. * **Vrij verkeer van goederen:** Slaat op alle tastbare, in geld waardeerbare producten. * **Vrij verkeer van personen:** Omvat werknemers, zelfstandigen en hun familieleden, evenals EU-burgers in het algemeen. * **Vrij verkeer van diensten:** Betreft commerciële dienstverlening, tijdelijk verleend of ontvangen, ook grensoverschrijdend. * **Vrij verkeer van kapitaal:** Omvat alle investeringen en betalingen tussen lidstaten. **Onderscheid:** Hoewel er overlap kan zijn, wordt in casusposities gekeken naar het specifieke verdragsregime en de invulling door het Hof van Justitie om de toepasselijke vrijheid te bepalen. **Belemmeringen:** Zowel directe als indirecte discriminatie is verboden. **Uitzonderingen:** Verdragsuitzonderingen (bv. openbare orde, veiligheid, volksgezondheid) en de 'rule of reason' (dwingende eisen van algemeen belang) kunnen worden ingeroepen, mits aan aanvullende voorwaarden wordt voldaan (niet in strijd met secundaire wetgeving, daadwerkelijke bescherming van publiek belang, evenredigheidsbeginsel). ### 3.4 De vier vrijheden en het Unieburgerschap * **Unieburgers:** Hebben rechten zoals gelijke behandeling, recht op verblijf en verplaatsing, kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen. * **Derdelanders:** Personen die niet de nationaliteit van een lidstaat bezitten. Hun rechten zijn vaak afgeleid van EU-burgers (bv. familieleden). De **Richtlijn 2004/38/EG** regelt het vrij verkeer van EU-burgers en hun familieleden, met verschillende rechten afhankelijk van de verblijfsduur en economische activiteit. * **Reisrechten:** Elk EU-burger en hun familieleden mogen vrij reizen met geldige documenten. * **Verblijfsrechten:** Korte en lange termijn, met specifieke voorwaarden voor economisch actieve en inactieve burgers en hun familieleden. Een duurzaam verblijfsrecht ontstaat na vijf jaar legaal verblijf. * **Recht op non-discriminatie:** Zorgt ervoor dat EU-burgers op gelijke voet met nationale onderdanen worden behandeld. Bovendien kunnen **derdelands familieleden** soms rechten ontlenen aan de **rechtspraak van het Hof van Justitie** (arresten Singh, Baby Chen, Zambrano) die verder gaan dan de richtlijn, met name wanneer het de uitoefening van het EU-burgerschap of het verblijf van een EU-burger belemmert. ### 3.5 Staatssteun Staatssteun is steun die door een lidstaat wordt verleend en die de mededinging kan vervalsen of dreigt te vervalsen. * **Vijf cumulatieve voorwaarden voor verboden staatssteun (art. 107 VWEU):** 1. Steunmaatregelen in welke vorm dan ook. 2. Bekostigd met staatsmiddelen. 3. Begunstiging van bepaalde ondernemingen of producties (selectiviteit). 4. Invloed op handelsverkeer tussen lidstaten (grensoverschrijdend effect of de minimis-drempel). 5. Vervalsen van de mededinging of dreigen die te vervalsen. * **De minimis-uitzondering:** Steun onder een bepaalde drempel (bv. € 200.000 over drie jaar) wordt geacht geen mededinging te verstoren. * **Uitzonderingen:** Bepaalde steunmaatregelen, zoals die van sociale aard of ter herstel van natuurrampen, kunnen worden toegestaan. ### 3.6 Kartelvorming * **Kartelverbod (art. 101 VWEU):** Verbod op overeenkomsten, besluiten of onderling afgestemde feitelijke gedragingen tussen ondernemingen die de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden en die tot doel of gevolg hebben de mededinging binnen de interne markt te verstoren. * **Vier cumulatieve voorwaarden:** Tussen ondernemingen, handel tussen lidstaten ongunstig beïnvloeden, doel of gevolg van mededingingsverstoring. * **Hardcore kartels:** Afspraken die tot doel hebben de concurrentie uit te schakelen (bv. prijsafspraken, marktverdeling). * **Uitzonderingen:** * **Art. 101, lid 3 VWEU:** Toepasbaar indien de overeenkomst bijdraagt aan verbetering van productie/verdeling, technische/economische vooruitgang, gunstig is voor gebruikers, en niet verder gaat dan noodzakelijk. * **De-minimisuitzondering:** Voor overeenkomsten met een beperkt gezamenlijk marktaandeel. ### 3.7 Machtspositie * **Machtspositie:** Een onderneming is sterk genoeg om zich onafhankelijk van concurrenten, afnemers en consumenten te gedragen. Marktaandeel is hierbij een belangrijke indicator, maar niet de enige factor. * **Misbruik van machtspositie (art. 102 VWEU):** Het is verboden om een machtspositie te misbruiken. Dit omvat o.a. het opleggen van onbillijke prijzen, beperken van productie of technische ontwikkeling, en toepassen van ongelijke voorwaarden. ### 3.8 De Raad van Europa en het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) De Raad van Europa is **geen onderdeel van de EU**. * **Raad van Europa:** Opgericht in 1949, telt 46 leden en heeft als doel de bescherming van mensenrechten, democratie en rechtsstaat. * **Instellingen:** Ministercomité, Parlementaire Vergadering, Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). * **Rechtsinstrumenten:** Diverse verdragen, waaronder het EVRM. * **EVRM:** Een internationaal verdrag dat burgerlijke en politieke rechten beschermt. Rechten uit het EVRM zijn **niet absoluut** en kennen uitzonderingsgronden. * **Rechtsbescherming:** Via de nationale rechter (directe werking van EVRM-rechten) en het EHRM. * **EHRM:** Behandelt individuele en interstatelijke klachten tegen lidstaten. Uitspraken zijn bindend en kunnen leiden tot billijke vergoedingen en aanpassing van nationale wetgeving. **Belangrijk Onderscheid:** Het is cruciaal om onderscheid te maken tussen: * **De Europese Raad:** Staatshoofden/regeringsleiders, bepaalt politieke lijnen. * **De Raad van de Europese Unie:** Ministers, medewetgever. * **De Raad van Europa:** Internationale organisatie, geen EU-lid, waakt over mensenrechten. --- # De vier vrijheden en het vrije verkeer van personen Dit deel van de studiehandleiding focust op de vier fundamentele vrijheden van de interne markt, met een gedetailleerde uitwerking van het vrije verkeer van personen, inclusief EU-burgerschap en de Schengenzone. ### 4.1 De interne markt en de vier vrijheden De Europese Unie streeft naar economische integratie door fysieke, financiële en juridische belemmeringen weg te nemen. Dit leidt tot de vorming van een gemeenschappelijke markt. De interne markt is een essentieel onderdeel van de EU en garandeert het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal, zonder binnengrenzen. De vier vrijheden vormen de kern van de interne markt en worden aangevuld door het verbod op staatssteun en het mededingingsrecht. #### 4.1.1 Definities van de vier vrijheden De vier fundamentele vrijheden zijn gebaseerd op het gelijkheidsbeginsel, wat betekent dat discriminatie op grond van nationaliteit verboden is. Elke vrijheid heeft echter zijn eigen specifieke verdragsregime en regels. 1. **Vrij verkeer van goederen (art. 28-37 VWEU, art. 110 VWEU):** Dit omvat alle producten die het voorwerp kunnen zijn van handelstransacties en die een geldelijke waarde vertegenwoordigen. Illegale producten vallen hier niet onder. 2. **Vrij verkeer van personen (art. 45-55 VWEU):** Dit betreft het recht voor burgers van EU-lidstaten om vrij te reizen en te verblijven binnen de EU. Oorspronkelijk enkel voor economisch actieve personen, maar uitgebreid naar niet-economisch actieven door het EU-burgerschap. Economisch actieve EU-burgers zijn werknemers en zelfstandigen. 3. **Vrij verkeer van diensten (art. 56-62 VWEU):** Dit is van toepassing op commerciële dienstverlening die gewoonlijk tegen vergoeding geschiedt, zoals transport en internetdiensten. Overheidsdiensten vallen hier niet onder. Dit omvat het tijdelijk aanbieden van diensten in een andere lidstaat, het ontvangen van diensten in een andere lidstaat, en diensten die mobiel of digitaal worden verleend. 4. **Vrij verkeer van kapitaal (art. 63-66 VWEU):** Dit verbiedt alle beperkingen op het kapitaal- en betalingsverkeer tussen lidstaten, wat betekent dat investeren in vastgoed, aandelen of andere beleggingen in een andere lidstaat niet bemoeilijkt mag worden. #### 4.1.2 Onderscheid tussen de vier vrijheden In een specifieke casus kan slechts één verdragsregime van toepassing zijn. Het is cruciaal om de kenmerken van elke vrijheid goed te onderscheiden: * **Diensten vs. Goederen:** Goederen zijn tastbare zaken, terwijl diensten immaterieel zijn. De kwalificatie kan echter lastig zijn, bijvoorbeeld bij elektriciteit, films of loterijbriefjes. * **Diensten vs. Vestiging (personen):** Het onderscheid ligt in het tijdelijke (diensten) of duurzame (vestiging) karakter van de werkzaamheden. * **Werknemers vs. Zelfstandigen (personen):** Het onderscheid wordt bepaald door de aanwezigheid van een ondergeschiktheidsrelatie (werknemers) of de uitoefening van een zelfstandige activiteit (zelfstandigen). * **Goederen vs. Kapitaal:** Documenten met waarde, zoals geld en effecten, vallen onder vrij verkeer van kapitaal, terwijl roerende goederen onder vrij verkeer van goederen vallen. #### 4.1.3 Grensoverschrijdend aspect Om een beroep te kunnen doen op een van de vier vrijheden, is een grensoverschrijdend aspect noodzakelijk. Zuiver interne aangelegenheden, die slechts één lidstaat betreffen, vallen hier niet onder. #### 4.1.4 Vormen van belemmeringen van het vrij verkeer Belemmeringen zijn verboden, zowel direct (open discriminatie) als indirect (verkapte discriminatie), en ongeacht of ze daadwerkelijk of potentieel het vrije verkeer beperken. #### 4.1.5 Uitzonderingen op het vrij verkeer De rechten die voortvloeien uit de vier vrijheden zijn geen absolute rechten. Beperkingen zijn mogelijk op basis van: * **Verdragsuitzonderingen:** Expliciet opgenomen in de verdragen (bv. openbare orde, openbare veiligheid, volksgezondheid). * **Rule of Reason:** Dwingende eisen van algemeen belang, enkel van toepassing bij indirecte discriminatie. Bij de toepassing van uitzonderingen moeten altijd aanvullende voorwaarden vervuld zijn: niet in strijd met secundaire wetgeving, daadwerkelijke bescherming van publiek belang, en de maatregel moet evenredig zijn (geschikt en noodzakelijk). ### 4.2 Vrij verkeer van personen en EU-burgerschap Het vrij verkeer van personen is een cruciaal onderdeel van de EU, mede vormgegeven door het EU-burgerschap en de Schengenzone. #### 4.2.1 Categorieën personen: Unieburgers en derdelanders 1. **EU-burgers:** Personen met de nationaliteit van een lidstaat. Zij ontlenen rechten aan hun EU-burgerschap, zoals het recht op gelijke behandeling, verblijf en verplaatsing binnen de EU, kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen, en recht op diplomatieke en consulaire bescherming. * **Economisch actieve EU-burgers:** Werknemers en zelfstandigen. * **Economisch inactieve EU-burgers:** Studenten, gepensioneerden, werklozen, etc. 2. **Derdelanders:** Personen die niet de nationaliteit van een lidstaat bezitten, waaronder derdelands familieleden van EU-burgers, vluchtelingen, hoger opgeleide migranten en langdurig ingezetenen. #### 4.2.2 Het vrij verkeer van werknemers en zelfstandigen * **Vrij verkeer van werknemers (art. 45 VWEU):** Verbiedt elke discriminatie op grond van nationaliteit met betrekking tot werkgelegenheid, beloning en arbeidsvoorwaarden. Werkzoekenden hebben eveneens rechten, waaronder het recht om zich tot zes maanden in een andere lidstaat te begeven om werk te zoeken. * **Recht op vestiging (art. 49 en 54 VWEU):** Staat burgers toe om zich als zelfstandige of om een onderneming op te richten in een andere lidstaat. #### 4.2.3 Richtlijn 2004/38/EG: het vrij verkeer van Unieburgers en hun (derdelands) familieleden Deze richtlijn regelt de rechten van EU-burgers en hun familieleden (echtgenoten/geregistreerde partners, afstammelingen onder 21 jaar of ten laste, en ouders ten laste) om zich vrij te verplaatsen en te verblijven binnen de EU. Zij ontlenen rechten zoals reisrechten, verblijfsrechten (kort- en langdurend) en het recht op non-discriminatie. #### 4.2.4 Verblijfsrecht op grond van art. 20 en 21 VWEU Sommige familieleden, die niet onder de definitie van de richtlijn vallen, kunnen toch verblijfsrechten ontlenen aan art. 20-21 VWEU, met name in gevallen van terugkeer naar het land van herkomst van de Unieburger of wanneer een derdelands ouder zorg draagt voor een minderjarig EU-kind. Het Hof van Justitie heeft hierbij benadrukt dat de rechten van EU-burgers beschermd moeten worden, wat kan leiden tot verblijfsrechten voor hun derdelands familieleden. #### 4.2.5 De Schengenzone De Schengenzone, opgericht in 1985 en opgenomen in het primair EU-recht sinds 1990, heft de binnengrenzen op voor het vrije verkeer van personen. Niet alle EU-landen zijn lid van de Schengenzone (bv. Ierland, Cyprus), en er zijn ook niet-EU-landen die deelnemen. ### 4.3 Staatssteun en mededinging De interne markt vereist eerlijke concurrentie. Dit wordt gewaarborgd door het verbod op staatssteun en het mededingingsrecht. #### 4.3.1 Het begrip concurrentie en onderneming * **Concurrentie:** Een markt zonder belemmeringen waar consumenten geïnformeerde keuzes kunnen maken. Verstoringen van concurrentie kunnen leiden tot nadelen voor consumenten en concurrenten. * **Onderneming:** Elke eenheid die een economische activiteit uitoefent, ongeacht rechtsvorm of financiering. Typische overheidstaken vallen hier niet onder. #### 4.3.2 Verbod op staatssteun (art. 107 VWEU) Staatssteun is verboden wanneer aan vijf cumulatieve voorwaarden is voldaan: 1. Steunmaatregelen in welke vorm dan ook. 2. Bekostigd met staatsmiddelen. 3. Begunstiging van bepaalde ondernemingen of producties (selectiviteitseis). 4. Invloed op het handelsverkeer tussen lidstaten (met de-minimisuitzondering van € 200.000 over drie jaar). 5. Vervalsen of dreigen te vervalsen van de mededinging. #### 4.3.3 Kartelverbod (art. 101 VWEU) Kartels, waarbij bedrijven de concurrentie uitschakelen (bv. door prijsafspraken of marktverdeling), zijn principieel verboden. Er zijn uitzonderingen mogelijk op basis van art. 101, lid 3 VWEU (bijdrage aan verbetering van productie/distributie met voordelen voor consumenten) of de de-minimisuitzondering (voor overeenkomsten met een beperkt marktaandeel). #### 4.3.4 Misbruik van machtspositie (art. 102 VWEU) Ondernemingen met een dominante marktpositie mogen deze niet misbruiken om de mededinging te verstoren, bijvoorbeeld door onbillijke prijzen op te leggen, productie te beperken of ongelijke voorwaarden toe te passen. ### 4.4 De Raad van Europa en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) Het is belangrijk om de Raad van Europa, het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) en de instellingen van de EU (Europese Raad, Raad van de EU) goed uit elkaar te houden. De Raad van Europa is geen onderdeel van de EU en richt zich op de bescherming van mensenrechten, democratie en rechtsstaat. Het EVRM, een cruciaal verdrag van de Raad van Europa, waarborgt fundamentele burgerlijke en politieke rechten. Het EHRM ziet toe op de naleving van het EVRM door de lidstaten. #### 4.4.1 Instellingen binnen de Raad van Europa * **Het Ministercomité:** Samengesteld uit ministers van Buitenlandse Zaken, is het beslissende orgaan. * **De Parlementaire Vergadering:** Bestaat uit leden van nationale parlementen en brengt aanbevelingen uit. * **Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM):** Behandelt klachten van individuen en staten tegen lidstaten wegens schending van het EVRM. #### 4.4.2 Het EVRM Het EVRM bevat een opsomming van fundamentele rechten, die echter geen absolute rechten zijn en beperkt kunnen worden onder specifieke voorwaarden. Rechtsbescherming kan worden verkregen via de nationale rechter en, na uitputting van alle nationale rechtsmiddelen, via het EHRM. ### 4.5 Belangrijke uitspraken van het Hof van Justitie Verschillende arresten van het Hof van Justitie (HvJ) zijn cruciaal voor de ontwikkeling van het EU-recht: * **Arrest Van Gend & Loos (1963):** Vestigde het principe van de directe werking van EU-recht, wat inhoudt dat burgers zich rechtstreeks op bepaalde bepalingen van EU-verdragen kunnen beroepen. * **Arrest Costa vs. E.N.E.L. (1964):** Vestigde het principe van de voorrang van EU-recht boven nationaal recht. * **Arrest Simmenthal (1978):** Bevestigde dat nationale rechters EU-recht moeten toepassen en nationaal recht buiten toepassing moeten laten wanneer dit in strijd is met EU-recht. Deze principes, samen met de beginselen van directe werking van verordeningen en (onder voorwaarden) richtlijnen, vormen de basis voor de rechtsbescherming van burgers op EU-niveau. --- # Staatssteun, kartelvorming en machtspositie Dit deel van de studiehandleiding biedt een gedetailleerd overzicht van staatssteun, kartelvorming en het verbod op misbruik van machtsposities binnen het Europees recht, gericht op het beschermen van de interne markt en het waarborgen van eerlijke concurrentie. ## 5. Staatssteun, kartelvorming en machtspositie De Europese Unie hanteert strenge regels om concurrentie binnen de interne markt te waarborgen. Deze regels omvatten het verbod op staatssteun, de bestrijding van kartelvorming en het verbod op misbruik van een economische machtspositie. Het doel is het creëren van een gelijk speelveld en het beschermen van consumenten en kleinere bedrijven tegen oneerlijke handelspraktijken. ### 5.1 Het mededingingsrecht: concurrentie en onderneming Het mededingingsrecht is essentieel voor het waarborgen van eerlijke concurrentie. * **Concurrentie**: Dit concept verwijst naar een markt waarin meerdere bedrijven vergelijkbare producten aanbieden, met transparantie voor de consument om geïnformeerde keuzes te maken. De EU streeft ernaar deze situatie zo dicht mogelijk te benaderen. Verstoringen van concurrentie doen zich voor wanneer consumenten en/of concurrenten nadeel ondervinden door o.a. misbruik van machtspositie, kartelvorming en staatssteun. * **Onderneming**: Volgens de vaste rechtspraak van het Hof van Justitie is een onderneming "elke eenheid die een economische activiteit uitoefent, ongeacht haar rechtsvorm en de wijze waarop zij wordt gefinancierd". Een economische activiteit wordt gedefinieerd als "het aanbieden van goederen of diensten op een markt". Activiteiten die tot de kerntaken van de staat behoren, worden doorgaans niet als economische activiteiten beschouwd. ### 5.2 Verbod op staatssteun Staatssteun, gedefinieerd in artikel 107, lid 1 VWEU, is verboden wanneer deze aan vijf cumulatieve voorwaarden voldoet. Het doel van dit verbod is het voorkomen van concurrentieverstoringen. * **Vijf cumulatieve voorwaarden voor verboden staatssteun**: 1. **Steunmaatregelen in welke vorm ook**: Dit omvat subsidies, inbreng van activa, renteloze leningen, of het niet hoeven betalen van bepaalde kosten. 2. **Bekostigd met staatsmiddelen**: De steun moet gefinancierd zijn met overheidsmiddelen. Steun die rechtstreeks uit de EU-begroting komt, is in principe geen verboden staatssteun, tenzij de lidstaat deze middelen selectief doorgeeft. 3. **Begunstiging van bepaalde ondernemingen of producties (selectiviteitseis)**: Verboden is steun die specifiek aan bepaalde ondernemingen of producties ten goede komt. Algemene maatregelen die alle ondernemingen in een bepaalde regio of sector ten goede komen, zijn doorgaans geen verboden staatssteun. 4. **Invloed op handelsverkeer tussen lidstaten**: Dit is van toepassing wanneer de steun een grensoverschrijdend effect heeft of veroorzaakt. Een **de-minimisuitzondering** geldt voor steun tot een bedrag van twee honderdduizend euro per onderneming over drie jaar. 5. **Vervalsen van de mededinging**: De steunmaatregel moet de mededinging vervalsen of dreigen te vervalsen, wat de concurrentiepositie van de begunstigde onderneming versterkt. * **Procedure en gevolgen**: Voorgenomen staatssteun moet vooraf worden gemeld aan de Europese Commissie. De Commissie beoordeelt of de steun is toegestaan. Gedurende het onderzoek mag de steun niet worden verleend (standstillbepaling). Niet-gemelde of verboden staatssteun kan leiden tot terugvordering van de steun, aangevuld met rente. * **Uitzonderingen en bijzondere gevallen**: Ondanks het mededingingsbeperkende effect kunnen bepaalde staatssteunmaatregelen gerechtvaardigd zijn. Dit geldt bijvoorbeeld voor steun van sociale aard, ter herstel van natuurrampen, of ter bevordering van gemeenschappelijke Europese belangen zoals gespecificeerd in artikel 107, lid 2 en 3 VWEU. ### 5.3 Het kartelverbod Een kartel is een overeenkomst of onderling afgestemde feitelijke gedraging tussen ondernemingen die tot doel of gevolg heeft de concurrentie binnen de interne markt te beperken. Artikel 101 VWEU verbiedt dergelijke afspraken. * **Voorwaarden voor een kartelverbod (cumulatief)**: 1. **Overeenkomsten of onderling afgestemde feitelijke gedragingen**: Dit kan zowel een formele overeenkomst zijn als een stilzwijgende coördinatie tussen bedrijven. 2. **Tussen ondernemingen**: Geldt voor elke entiteit die een economische activiteit uitoefent. 3. **Die de handel tussen de lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden**: De EU-Commissie hanteert een richtsnoer waarbij dit effect niet merkbaar is als het gezamenlijk marktaandeel van de betrokken ondernemingen niet meer dan 5% bedraagt en hun jaarlijkse omzet niet meer dan veertig miljoen euro bedraagt. 4. **En die het doel of het gevolg hebben dat de concurrentie binnen de interne markt wordt verstoord**: Dit is het geval wanneer de afspraken de concurrentie opzettelijk uitschakelen of de effectieve concurrentie binnen de EU beperken. * **Uitzonderingen op het kartelverbod**: * **Artikel 101, lid 3 VWEU**: Biedt de mogelijkheid om uitzonderingen toe te staan als de overeenkomst bijdraagt tot verbetering van de productie of distributie, of tot technische of economische vooruitgang, mits een billijk deel van de voordelen de consumenten ten goede komt, zonder onnodige beperkingen op te leggen en zonder de concurrentie significant uit te schakelen. * **De-minimisuitzondering**: Overeenkomsten tussen bedrijven met een klein gezamenlijk marktaandeel worden geacht geen mededingingverstorend effect te hebben. De drempelwaardes zijn 10% voor horizontale overeenkomsten (tussen concurrenten) en 15% voor verticale overeenkomsten (tussen verschillende schakels in de keten). * **Verordeningen**: Specifieke verordeningen kunnen verdere uitzonderingen bevatten. * **Procedure en gevolgen**: Kartelafspraken zijn nietig (ex tunc, dus vanaf het begin). De Europese Commissie kan zware boetes opleggen, berekend op basis van het marktaandeel en de duur van de overtreding. Het **clementiebeleid** beloont ondernemingen die kartels aangeven met een vermindering of kwijtschelding van boetes. ### 5.4 Misbruik van economische machtspositie Artikel 102 VWEU verbiedt het misbruik van een economische machtspositie die de handel tussen lidstaten ongunstig kan beïnvloeden. * **Voorwaarden voor het verbod op misbruik van machtspositie (cumulatief)**: 1. **Eén of meerdere ondernemingen**: De regel geldt voor individuele ondernemingen of groepen die een economische activiteit uitoefenen. 2. **Een machtspositie op de interne markt of een wezenlijk deel daarvan**: Een onderneming heeft een machtspositie wanneer zij voldoende sterk is om zich grotendeels onafhankelijk van concurrenten, afnemers en consumenten te gedragen. Een marktaandeel van meer dan 40% wordt vaak als indicatie van een machtspositie beschouwd, hoewel andere factoren zoals de structuur van de markt en de aanwezigheid van concurrenten ook een rol spelen. 3. **Misbruik**: Dit omvat gedragingen die de concurrentie beperken. Voorbeelden in artikel 102 VWEU zijn: * Het opleggen van onbillijke prijzen of contractuele voorwaarden. * Het beperken van productie, afzet of technische ontwikkeling ten nadele van de consument. * Het toepassen van ongelijke voorwaarden bij gelijkwaardige prestaties aan verschillende handelspartners. * Het aangaan van overeenkomsten die afhankelijk zijn van de aanvaarding van bijkomende prestaties door de wederpartij. 4. **Voor zover de handel tussen de lidstaten daardoor ongunstig kan worden beïnvloed**: Dit criterium is vergelijkbaar met dat bij kartels. * **Procedure en gevolgen**: De Europese Commissie controleert op misbruik van machtspositie en kan, achteraf, zware boetes opleggen. Het hebben van een machtspositie is op zichzelf niet verboden; het gaat om het misbruik ervan. --- # De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens Dit deel behandelt de Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM), organisaties die losstaan van de Europese Unie, en hun structuren en procedures. ## 6. De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens ### 6.1 De Raad van Europa De Raad van Europa is een internationale organisatie die in 1949 werd opgericht door tien stichtende leden met het Verdrag van Londen. De organisatie heeft haar zetel in Straatsburg, Frankrijk. Het is een mensenrechtenorganisatie die losstaat van de Europese Unie en telt momenteel 46 leden, wat aanzienlijk meer is dan de EU. De belangrijkste verwezenlijking van de Raad van Europa is het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) en de instelling van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) om de naleving van dit verdrag te waarborgen. De Raad van Europa functioneert als een intergouvernementele organisatie. Dit betekent dat er geen overdracht van staatssoevereiniteit plaatsvindt en de lidstaten hun bevoegdheden behouden. Dit staat in contrast met supranationale organisaties zoals de EU, waar lidstaten wel soevereiniteit overdragen. #### 6.1.1 Doelstellingen van de Raad van Europa De Raad van Europa heeft als hoofddoelstellingen: * Het beschermen van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. * Het bevorderen van bewustwording en ontwikkeling op deze gebieden. De organisatie hanteert Frans en Engels als officiële talen en is gebonden aan een budget dat de uitbreiding naar meer talen bemoeilijkt. #### 6.1.2 Instellingen binnen de Raad van Europa De Raad van Europa kent verschillende instellingen: * **Het Ministercomité:** Dit orgaan is samengesteld uit de ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten en fungeert als het beslissende orgaan. Het houdt toezicht op de naleving van beslissingen en nieuwe lidstaten. * **De Parlementaire Vergadering:** Deze vergadering telt 306 leden die door de nationale parlementen worden benoemd. Zij komen vier keer per jaar samen en doen aanbevelingen, maar hebben geen beslissingsbevoegdheid. * **Het Congres van Lokale en Regionale Overheden:** Dit orgaan vertegenwoordigt lokale en regionale overheden en fungeert als een overlegorgaan. * **Het Secretariaat:** Dit is de administratieve tak van de Raad van Europa, bestaande uit ongeveer 2000 leden en medewerkers. #### 6.1.3 Verdragen en Convenanten De Raad van Europa heeft meer dan 220 verdragen en convenanten opgesteld, waaronder belangrijke: * **EVRM (Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden), 1950:** Dit is een internationaal verdrag dat burgerlijke en politieke rechten waarborgt voor iedereen binnen het rechtsgebied van de lidstaten. Ratificatie van dit verdrag is een vereiste voor lidmaatschap. * **Europees Sociaal Handvest, 1961:** Richt zich op sociale en economische rechten. * **Europees Verdrag ter voorkoming van foltering, 1987:** Gericht op de preventie van foltering en onmenselijke behandeling. * **Kaderverdrag inzake bescherming van minderheden, 1994:** Behandelt de rechten van minderheden. * **Europees Kinderrechtenverdrag, 1996:** Beschermt de rechten van kinderen. De belangrijkste vereisten voor lidmaatschap van de Raad van Europa zijn onder andere dat het land in Europa ligt, het EVRM en het Europees Sociaal Handvest tekent en bekrachtigt, het Europees folterverdrag tekent en bekrachtigt, en volledig afziet van de doodstraf. ### 6.2 Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) Het EVRM, opgesteld in 1950, is een cruciaal instrument voor de bescherming van de rechten van de mens binnen Europa. Het verdrag legt fundamentele burgerlijke en politieke rechten vast die lidstaten moeten waarborgen. #### 6.2.1 Bescherming onder het EVRM Het EVRM biedt bescherming aan iedereen die zich op het grondgebied van een lidstaat bevindt, inclusief vluchtelingen. De bescherming is echter niet absoluut, aangezien er in de verdragsartikelen zelf uitzonderingsgronden zijn vermeld. * **Materiële Rechten:** Het EVRM somt een reeks fundamentele rechten op, zoals het recht op leven, vrijheid van meningsuiting, recht op een eerlijk proces, recht om te huwen, en het verbod op slavernij en dwangarbeid. * **Uitzonderingsgronden:** Bijvoorbeeld, artikel 8 EVRM (recht op eerbiediging van privé-, familie- en gezinsleven) staat inmenging toe onder strikte voorwaarden: de inmenging moet wettelijk zijn vastgelegd, een legitiem doel dienen (zoals nationale veiligheid, openbare orde, gezondheid, etc.), en noodzakelijk zijn in een democratische samenleving. Dit impliceert een proportionaliteitstoetsing. * **Appreciatiebevoegdheid van Lidstaten:** Bepaalde rechten, zoals het recht om te huwen (artikel 12 EVRM), laten lidstaten een zekere appreciatiebevoegdheid, wat verklaart waarom het homohuwelijk niet in alle lidstaten identiek is geregeld. #### 6.2.2 Rechtsbescherming via het EVRM * **Nationale Rechter:** Burgers kunnen zich rechtstreeks op het EVRM beroepen bij hun nationale rechter, indien het EVRM directe werking heeft in de nationale rechtsorde. * **Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM):** Als alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput, kan een individu of een staat een klacht indienen bij het EHRM. * **Individuele Aanvraag:** Een burger die meent dat zijn rechten onder het EVRM zijn geschonden. * **Interstatelijke Aanvraag:** Een lidstaat die meent dat een andere lidstaat zijn verplichtingen onder het EVRM niet nakomt. Individuele aanvragen komen vaker voor vanwege de gevoeligheid van interstatelijke klachten. #### 6.2.3 Procedure bij het EHRM Een vordering bij het EHRM is ontvankelijk indien: * Alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput (tot aan het hoogste nationale rechtscollege). * De aanvraag binnen vier maanden na de definitieve nationale beslissing is ingediend. * De vordering is gericht tegen een lidstaat. * De klacht niet anoniem is en betrekking heeft op verdragsbepalingen. * De verzoeker een belangrijk en ernstig nadeel heeft ondervonden. Het EHRM is samengesteld uit een permanent college van rechters, één per lidstaat, met een niet-hernieuwbare ambtstermijn van negen jaar. Zaken kunnen worden behandeld door een kamer van 3, 7 of 17 rechters (Grote Kamer). De procedure is laagdrempelig en gratis, en een advocaat is niet vereist. De uitspraken van het EHRM zijn bindend en kunnen leiden tot een billijke vergoeding en/of algemene of individuele maatregelen van de lidstaat. Het Ministercomité van de Raad van Europa houdt toezicht op de uitvoering van deze uitspraken. ### 6.3 Vergelijking met de Europese Unie Het is cruciaal om de Raad van Europa te onderscheiden van de Europese Unie. De Raad van Europa is een intergouvernementele organisatie met 46 leden, gericht op mensenrechten, democratie en rechtsstaat, met als kerninstrument het EVRM. De Europese Unie is een supranationale organisatie met 27 lidstaten, die een breder scala aan beleidsterreinen omvat en waarbij lidstaten soevereiniteit hebben overgedragen. Hoewel beide organisaties een rol spelen in de Europese integratie en mensenrechtenbescherming, opereren ze onafhankelijk van elkaar met verschillende structuren en bevoegdheden. > **Tip:** Onthoud goed het onderscheid tussen de Raad van Europa (intergouvernementeel, 46 leden, EVRM) en de Europese Unie (supranationaal, 27 leden, breed beleid). Verwar de Raad van Europa niet met de Europese Raad of de Raad van de EU. ### 6.4 Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) Het EHRM is het rechterlijke orgaan van de Raad van Europa en is ingesteld om de naleving van het EVRM te waarborgen. #### 6.4.1 Samenstelling en Procedure * **Samenstelling:** Het Hof telt 46 rechters, één uit elke lidstaat, die voor negen jaar worden benoemd. Zaken worden behandeld door kamers van drie, zeven of zeventien rechters (Grote Kamer). * **Procedure:** Een aanvraag bij het EHRM dient te voldoen aan ontvankelijkheidsvereisten, waaronder de uitputting van nationale rechtsmiddelen en een termijn van vier maanden na de definitieve nationale beslissing. De procedures zijn laagdrempelig en gratis. * **Uitspraken:** De uitspraken van het EHRM zijn bindend voor de lidstaten en kunnen leiden tot individuele en algemene maatregelen, zoals billijke vergoedingen. #### 6.4.2 Juridictie en Rol Het EHRM speelt een cruciale rol in de bescherming van de mensenrechten in Europa door bindende uitspraken te doen over schendingen van het EVRM. De uitspraken hebben een preventieve werking, waardoor lidstaten hun wetgeving aanpassen om toekomstige schendingen te voorkomen. De prejudiciële procedure, ingevoerd in 2018, stelt het EHRM in staat om rechtsvragen over de interpretatie van het EVRM te beantwoorden, wat bijdraagt aan een uniforme rechtspraak. #### 6.4.3 Grote Kamer en Besluitvorming De Grote Kamer behandelt zaken die doorverwezen worden vanuit een gewone kamer of spontaan door het Hof worden overgenomen. Beslissingen worden genomen bij gewone meerderheid. Rechters kunnen separate meningen (concurrerende of afwijkende) uiten, die aan het einde van arresten worden gepubliceerd. > **Tip:** Begrijp de rol van het EHRM als laatste vangnet voor mensenrechtenschendingen nadat nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput. De directe werking van het EVRM bij nationale rechters is de eerste stap in de rechtsbescherming. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Staatssoevereiniteit | Het principe dat een staat de ultieme beslissingsbevoegdheid heeft op zijn grondgebied en de enige is die regelgeving kan opstellen, zonder inmenging van buitenaf. Dit kan vrijwillig beperkt worden door overdracht aan internationale organisaties. | | Intergouvernementele organisaties | Internationale organisaties waarbij staten samenwerken zonder overdracht van staatssoevereiniteit; de lidstaten blijven soeverein in alle bevoegdheden. | | Supranationale organisaties | Internationale organisaties waarbij lidstaten een deel van hun staatssoevereiniteit overdragen, waardoor de organisatie boven de staten staat die haar hebben opgericht. De EU is hiervan een vooraanstaand voorbeeld. | | Acquis communautaire | Het geheel van gemeenschappelijk Europees recht dat een kandidaat-lidstaat moet overnemen en implementeren om lid te kunnen worden van de Europese Unie. Dit omvat alle reeds vastgestelde wetgeving en jurisprudentie. | | Brexit | Het proces waarbij het Verenigd Koninkrijk heeft besloten zich terug te trekken uit de Europese Unie, conform artikel 50 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU). | | Attributiebeginsel | Het principe dat de EU alleen mag handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend. Residuaire bevoegdheden blijven bij de lidstaten. | | Subsidiariteitsbeginsel | Het principe dat de EU alleen optreedt als een doelstelling beter op EU-niveau kan worden bereikt dan op nationaal of regionaal niveau. Lidstaten regelen zoveel mogelijk zelf. | | Evenredigheidsbeginsel (proportionaliteitsbeginsel) | Het principe dat EU-instellingen, bij het nastreven van een doel, altijd het minst ingrijpende middel moeten kiezen dat noodzakelijk is om dat doel te bereiken, zonder verder te gaan dan vereist. | | Directe werking (doorwerking) | Het beginsel dat burgers zich rechtstreeks op bepaalde bepalingen van het EU-recht kunnen beroepen en daar rechten aan kunnen ontlenen voor de nationale rechter, zelfs als deze nog niet is omgezet in nationale wetgeving. | | Voorrang van EU-recht (primaut) | Het beginsel dat EU-recht voorrang heeft op nationaal recht, zelfs op latere nationale wetgeving. Nationale rechters moeten strijdige nationale bepalingen buiten toepassing laten. | | Interne markt | Een ruimte binnen de EU zonder binnengrenzen waarin het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gewaarborgd, met als doel economische integratie en welvaart. | | Vrij verkeer van goederen | Het principe dat alle producten en goederen die het voorwerp kunnen zijn van handelstransacties vrij mogen worden verhandeld binnen de EU, zonder wederzijdse handelsbelemmeringen of discriminatie op basis van oorsprong. | | Vrij verkeer van personen | Het recht voor EU-burgers en hun familieleden om zich vrij te verplaatsen, te verblijven en te werken binnen de lidstaten van de EU, met specifieke rechten afhankelijk van economische activiteit en burgerschap. | | Vrijheid van vestiging | Het recht voor burgers en ondernemingen om zich duurzaam te vestigen en economische activiteiten uit te oefenen in een andere EU-lidstaat, op dezelfde voorwaarden als onderdanen van die lidstaat. | | Vrij verkeer van diensten | Het recht om tijdelijk diensten te verlenen of te ontvangen in een andere EU-lidstaat, ook indien de dienstverlener of ontvanger zich niet verplaatst (bv. elektronische diensten). Dit geldt voor commerciële diensten. | | Vrij verkeer van kapitaal | Het principe dat alle beperkingen op het verkeer van kapitaal en betalingen tussen lidstaten verboden zijn, inclusief investeringen in vastgoed, aandelen en financiële transacties. | | Staatssteun | Financiële steun verleend door een lidstaat of met staatsmiddelen bekostigd die bepaalde ondernemingen of producties bevoordeelt en de mededinging kan vervalsen of dreigt te vervalsen, met mogelijke invloed op het handelsverkeer tussen lidstaten. | | Kartel | Een overeenkomst of onderling afgestemd feitelijk gedrag tussen ondernemingen dat tot doel of gevolg heeft de concurrentie op de interne markt te beperken, te verstoren of te verhinderen, zoals prijsafspraken of marktverdelingen. | | Machtspositie | De economische positie van een onderneming die sterk genoeg is om zich onafhankelijk van concurrenten, afnemers en consumenten te gedragen op de markt. Misbruik van een dergelijke positie is verboden. | | Raad van Europa | Een internationale organisatie, los van de EU, opgericht in 1949 met als hoofddoel het beschermen van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat in Europa door middel van verdragen en toezicht. | | Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) | Een internationaal verdrag van de Raad van Europa dat fundamentele burgerlijke en politieke rechten waarborgt voor iedereen binnen de rechtsgebieden van de lidstaten. | | Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) | Een internationaal rechtscollege dat waakt over de naleving van het EVRM. Burgers kunnen er klacht indienen na uitputting van nationale rechtsmiddelen, en het Hof doet bindende uitspraken. | | Ministercomité (Raad van Europa) | Het beslissende orgaan van de Raad van Europa, samengesteld uit ministers van Buitenlandse Zaken, verantwoordelijk voor beslissingen over lidmaatschap, verdragen en toezicht op de naleving van uitspraken. | | Parlementaire Vergadering (Raad van Europa) | Een adviserend orgaan van de Raad van Europa, samengesteld uit leden van nationale parlementen, dat aanbevelingen doet over nieuwe ideeën voor verdragen en beleid. | | Verdragsuitzondering | Een bepaling in de EU-verdragen die in specifieke, dwingende gevallen (zoals openbare orde, veiligheid of volksgezondheid) toestaat om de beginselen van vrij verkeer te beperken, mits aan strikte voorwaarden is voldaan. | | Rule of reason | Een doctrine die, naast verdragsuitzonderingen, indirecte discriminatie toestaat indien deze noodzakelijk is voor dwingende redenen van algemeen belang, en mits aan aanvullende voorwaarden is voldaan zoals proportionaliteit en naleving van secundaire wetgeving. | | Economische activiteit | Het aanbieden van goederen of diensten op een markt. Deze definitie is cruciaal voor het begrip 'onderneming' en voor de toepassing van EU-mededingingsrecht. | | De-minimisuitzondering | Een regel in het EU-recht die bepaalt dat staatssteun of kartelafspraken onder een bepaalde drempelwaarde (bv. €200.000 voor staatssteun) geacht worden geen merkbare invloed te hebben op de mededinging of het handelsverkeer. | | Hardcorekartel | Kartelafspraken die expliciet tot doel hebben de concurrentie uit te schakelen, zoals prijsafspraken of marktverdelingen. Deze zijn het strengst bestraft en kunnen slechts beperkt gerechtvaardigd worden. | | Unieburger | Eenieder die de nationaliteit van een van de lidstaten van de Europese Unie bezit. Unieburgers genieten bepaalde rechten, zoals vrij verkeer en verblijf binnen de EU. | | Derdelander | Een persoon die niet de nationaliteit van een van de EU-lidstaten bezit. Derdelanders kunnen, onder voorwaarden, rechten ontlenen aan EU-recht, met name via familiebanden met EU-burgers of via specifieke verdragen. | | Gerecht | Een van de twee rechtbanken van het Hof van Justitie van de EU, gespecialiseerd in mededingingsrecht, marktrecht en andere specifieke gebieden. | | Hof van Justitie van de EU | Het hoogste gerechtelijke orgaan van de Europese Unie, dat waakt over de uniforme interpretatie en toepassing van het EU-recht. Het bestaat uit het Hof van Justitie zelf en het Gerecht. | | Prejudiciële procedure | Een procedure waarbij nationale rechters een rechtsvraag over de interpretatie of geldigheid van EU-recht voorleggen aan het Hof van Justitie van de EU, om een uniforme uitleg te garanderen. |