ENDOCRIEN

# Vergelijking van het zenuwstelsel en het hormoonstelsel Het zenuwstelsel en het hormoonstelsel zijn beide essentieel voor het handhaven van homeostase en de communicatie binnen het lichaam, maar ze verschillen aanzienlijk in hun mechanisme, snelheid en duur van effect [1](#page=1). ### 1.1 Gemeenschappelijke functie Beide orgaanstelsels spelen een cruciale rol bij het handhaven van de homeostase door het interne evenwicht van het lichaam te bewaren wanneer de omgevingsomstandigheden veranderen. Ze zorgen ervoor dat cellen en organen in het menselijk lichaam goed met elkaar kunnen communiceren en optimaal kunnen functioneren [1](#page=1). ### 1.2 Grote anatomische en fysiologische verschillen #### 1.2.1 Zenuwstelsel * **Communicatie:** De bron en bestemming van signalen zijn zeer specifiek omdat de signalerende cel en de doelcel direct met elkaar verbonden zijn via één of meerdere zenuwcellen [1](#page=1). * **Snelheid en duur van effecten:** De effecten van de signalen zijn van korte duur; reacties treden snel op en verdwijnen ook snel weer [1](#page=1). #### 1.2.2 Hormoonstelsel * **Communicatie:** Regulering van lichaamsfuncties wordt verzorgd door chemische signaalstoffen, hormonen genaamd, die via het bloed door het lichaam worden vervoerd [1](#page=1). * **Snelheid en duur van effecten:** De effecten van hormonen zijn van langere duur; reacties treden trager op, maar houden langer aan [1](#page=1). ### 1.3 Hormonen en hun algemene werking Een hormoon is een chemische signaalstof die door cellen in één weefsel wordt afgegeven en door de bloedstroom naar doelcellen in andere weefsels wordt vervoerd. Een hormoon is daarmee een endocrien klierproduct dat rechtstreeks in het bloed wordt afgegeven [1](#page=1). > **Tip:** Onthoud dat het zenuwstelsel de 'snelle post' is met directe verbindingen en kortdurende effecten, terwijl het hormoonstelsel meer de 'langzame distributie' is via het bloed met langdurige effecten. Beide zijn echter cruciaal voor de algehele lichaamsregulatie. --- # Hormonen: structuur, werking en transport Hormonen zijn chemische signaalstoffen die essentieel zijn voor de homeostase en communicatie binnen het lichaam, en die op diverse manieren worden gesynthetiseerd, getransporteerd en werkzaam zijn op doelcellen [1](#page=1) [2](#page=2) [3](#page=3). ### 2.1 Definitie en functie van hormonen Een hormoon wordt gedefinieerd als een chemische signaalstof die door cellen in een bepaald weefsel wordt afgegeven en via de bloedstroom naar doelcellen in andere weefsels wordt getransporteerd. Dit betekent dat hormonen endocriene klierproducten zijn, die rechtstreeks in het bloed worden afgegeven. In tegenstelling tot het zenuwstelsel, dat snelle en kortdurende signalen afgeeft via directe verbindingen, zorgt het hormoonstelsel voor langzame, langdurige communicatie. Beide systemen werken echter samen om de homeostase te handhaven en ervoor te zorgen dat organen en cellen optimaal functioneren [1](#page=1). ### 2.2 Chemische structuren van hormonen Hormonen kunnen worden ingedeeld in drie hoofdgroepen op basis van hun chemische structuur [2](#page=2): #### 2.2.1 Aminozuurderivaten Deze hormonen zijn qua structuur vergelijkbaar met aminozuren. Voorbeelden zijn adrenaline, noradrenaline, melatonine en schildklierhormonen. Ze spelen een rol bij lichaamsfuncties zoals de stressreactie en de regulatie van de slaap-waakcyclus [2](#page=2). #### 2.2.2 Peptidehormonen Peptidehormonen bestaan uit ketens van aminozuren en worden geproduceerd door de hypofyse en hypothalamus. Bekende voorbeelden zijn ADH (antidiuretisch hormoon), oxytocine, en diverse hormonen van de hypofyse voorkwab, waaronder ACTH, TSH, FSH, LH, PRL, GH en MSH. Deze hormonen zijn betrokken bij processen zoals groei, voortplanting en waterhuishouding [2](#page=2). #### 2.2.3 Vetderivaten Deze groep omvat steroïdhormonen en eicosanoïden [2](#page=2). * **Steroïdhormonen:** Deze zijn afgeleid van cholesterol en worden geproduceerd door de voortplantingsorganen en bijnieren. Voorbeelden zijn testosteron, oestrogeen en cortisol. Omdat ze niet wateroplosbaar zijn, binden ze zich aan transporteiwitten in het bloed. Ze spelen een sleutelrol in voortplanting, het immuunsysteem en de stressrespons [2](#page=2). * **Eicosanoïden:** Deze zijn afgeleid van het vetzuur arachidonzuur. Prostaglandinen zijn een bekend voorbeeld, en hebben meestal een lokaal effect op ontstekingsreacties en pijnregulatie [2](#page=2). ### 2.3 Werkingsmechanismen van hormonen op lichaamscellen Hormonen interageren met doelcellen via twee primaire mechanismen: #### 2.3.1 Werking via celmembraanreceptoren (niet-steroïde hormonen) Niet-steroïde hormonen, zoals noradrenaline, adrenaline, peptidehormonen en eicosanoïden, binden zich aan receptoren op het oppervlak van de doelcel. Deze binding initieert een signaaltransductiecascade die een tweede signaalstof, zoals cyclisch AMP (cAMP), activeert. Het G-eiwit fungeert als schakel tussen het hormoon-receptorcomplex en de productie van cAMP. cAMP kan vervolgens enzymen binnen de cel activeren of remmen, wat leidt tot een specifieke celrespons [2](#page=2) [3](#page=3). #### 2.3.2 Werking via intracellulaire receptoren (steroïde- en schildklierhormonen) Steroïdhormonen en schildklierhormonen passeren de celmembraan en binden zich aan receptoren binnen de cel, in het cytoplasma of de celkern [3](#page=3). * **Steroïdhormonen:** Binding aan intracellulaire receptoren leidt tot activatie van gen transcriptie in de celkern, resulterend in de synthese van specifieke eiwitten [3](#page=3). * **Schildklierhormonen:** Deze kunnen, na transport door het celmembraan, binden aan receptoren in de celkern, wat ook transcriptie-activatie veroorzaakt. Daarnaast kunnen ze zich binden aan receptoren op mitochondriën, wat leidt tot een verhoogde ATP-productie en dus meer cellulaire energie [3](#page=3). ### 2.4 Transport van hormonen in het bloed Hormonen worden in het bloed getransporteerd op basis van hun oplosbaarheid: #### 2.4.1 Wateroplosbare hormonen Deze hormonen lossen direct op in het bloedplasma en worden vrij door het lichaam vervoerd. Omdat ze de celmembranen niet kunnen passeren, binden ze zich aan receptoren op het celoppervlak van de doelcel. Dit omvat de niet-steroïde hormonen [3](#page=3). #### 2.4.2 Vetoplosbare hormonen Deze hormonen zijn slecht oplosbaar in water en hebben daarom transporteiwitten in het bloed nodig voor hun transport. De transporteiwitten begeleiden de hormonen naar hun doelcellen, waarna de hormonen de celmembranen kunnen passeren door diffusie. Dit zijn voornamelijk de steroïdhormonen [2](#page=2) [3](#page=3). --- # De centrale rol van de hypothalamus en hypofyse in hormoonregulatie Dit onderwerp beschrijft hoe de hypothalamus de hormoonregulatie beïnvloedt via het zenuwstelsel en hormonen, inclusief de hormonen van de hypofysevoorkwab en het bijniermerg [4](#page=4). ### 3.1 De hypothalamus als centraal regelcentrum De hypothalamus speelt een centrale rol in de regulatie van het hormoonstelsel en is tevens cruciaal binnen het zenuwstelsel. De hypothalamus reguleert het hormoonstelsel op drie manieren [4](#page=4): * **Afgifte van regulerende hormonen naar de hypofysevoorkwab:** De hypothalamus produceert regulerende hormonen, ook wel 'factoren' genoemd, die endocriene cellen in de hypofysevoorkwab aansturen. Deze worden onderverdeeld in: * **Releasing hormonen (RH):** Stimuleren de synthese en secretie van andere hormonen in de hypofysevoorkwab [4](#page=4) [5](#page=5). * **Inhiberende hormonen (IH):** Verminderen de synthese en secretie van hormonen in de hypofysevoorkwab [4](#page=4) [5](#page=5). * **Endocriene functie via de hypofyseachterkwab:** Hormonen zoals antidiuretisch hormoon (ADH) en oxytocine worden geproduceerd in de hypothalamus, opgeslagen en afgegeven via de hypofyseachterkwab [4](#page=4). * **Regulatie van de sympathische output naar het bijniermerg:** De hypothalamus stuurt via neuronen het bijniermerg aan tot de productie van adrenaline en noradrenaline, wat essentieel is voor de stressrespons [4](#page=4). #### 3.1.1 Hormonen van de hypothalamus * **Releasing Hormones (RH):** Stimuleren de synthese en secretie van een of meerdere hormonen in de hypofysevoorkwab [5](#page=5). * **Inhibiting Hormones (IH):** Voorkomen de synthese en secretie van een of meerdere hormonen in de hypofysevoorkwab [5](#page=5). * **Antidiuretisch Hormoon (ADH):** Vermindert de urineproductie, wat helpt bij het reguleren van het bloedvolume en de bloeddruk [5](#page=5). * **Oxytocine (knuffelhormoon):** * **Bij vrouwen:** Veroorzaakt uteruscontracties tijdens de bevalling en na de bevalling, contracties bij een orgasme, de toeschietreflex voor melkuitdrijving, en bevordert een gevoel van verbondenheid [5](#page=5). * **Bij mannen:** Veroorzaakt contracties van de zaadleider en prostaatklier tijdens een orgasme, en bevordert een gevoel van verbondenheid [5](#page=5). ### 3.2 Hormonen van de hypofysevoorkwab De hypofysevoorkwab produceert verschillende hormonen, waarvan vier indirect werken (op andere hormoonproducerende cellen) en drie direct werkzaam zijn [5](#page=5). #### 3.2.1 Indirect werkende hormonen van de hypofysevoorkwab * **Thyroïdstimulerend Hormoon (TSH):** Stimuleert de schildklier tot de afgifte van schildklierhormonen T3 en T4, die de stofwisseling reguleren [5](#page=5) [6](#page=6). * **Adrenocorticotroop Hormoon (ACTH):** Stimuleert de bijnierschors tot de afgifte van glucocorticoïden (zoals cortisol, een ontstekingsremmend stresshormoon), mineralocorticoïden (zoals aldosteron, die mineralenreguleren) en zwakke androgenen [6](#page=6). * **Follikelstimulerend Hormoon (FSH):** * **Bij vrouwen:** Bevordert de ontwikkeling van follikels, oestrogeenafgifte en inhibineproductie. Oestrogeen regelt vrouwelijke secundaire geslachtskenmerken en bereidt het endometrium voor. Inhibine remt FSH-afgifte [6](#page=6). * **Bij mannen:** Bevordert de aanmaak van zaadcellen en de productie van inhibine door Sertoli-cellen, wat FSH-afgifte remt [6](#page=6). * **Luteïniserend Hormoon (LH):** * **Bij vrouwen:** Veroorzaakt ovulatie, vorming van het gele lichaam, en afgifte van progesteron. Progesteron ondersteunt het endometrium en de productie van baarmoederslijm [6](#page=6). * **Bij mannen:** Stimuleert de afgifte van testosteron, wat leidt tot de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken [7](#page=7). #### 3.2.2 Direct werkende hormonen van de hypofysevoorkwab * **Prolactine:** Stimuleert de borstklieren tot de aanmaak van moedermelk [7](#page=7). * **Groeihormoon:** Stimuleert groei tijdens de jeugd en adolescentie. Het stimuleert de lever tot de productie van IGF-1, essentieel voor groei en herstel van botten en spieren, en bevordert celontwikkeling en regeneratie na weefselschade [7](#page=7). * **Melanocytstimulerend Hormoon:** Stimuleert de productie en afgifte van melanine (pigment) in de huid en het haar [7](#page=7). ### 3.3 Hormonen van het bijniermerg (medulla adrenalis) * **Noradrenaline/Norepinefrine:** Verhoogt hartactiviteit, bloeddruk, ademhalingsactiviteit, breekt glycogeen af, en verhoogt bloedsuiker door glycogeenuitvrijing uit de lever en vetuitvrijing uit lichaamsvet [7](#page=7). * **Adrenaline/Epinefrine:** Vergelijkbaar met noradrenaline, verhoogt het de hartactiviteit, bloeddruk, ademhalingsactiviteit en bloedsuikerspiegel [7](#page=7). ### 3.4 Hormonen van de schildklier Cellen in het schildklierweefsel produceren twee belangrijke hormonen: * **Thyroxine (T4):** Speelt een cruciale rol in de regulatie van de stofwisseling, hartslag, en groei en ontwikkeling van het lichaam [7](#page=7). --- # Specifieke hormonen en hun functies in verschillende organen Dit onderwerp belicht de hormonen die door specifieke organen worden geproduceerd en hun precieze rol in het lichaam. ### 4.1 Hormonen van de schildklier (thyroid) De schildklier produceert twee groepen hormonen vanuit verschillende celtypen [7](#page=7) [8](#page=8). #### 4.1.1 Hormonen van de epitheelcellen * **Thyroxine (T4)**: Dit hormoon is cruciaal voor de regulatie van de stofwisseling, hartslag, en de algemene groei en ontwikkeling van het lichaam [7](#page=7). * **Tri-joodthyronine (T3)**: Dit is de actieve vorm van thyroxine en deelt vergelijkbare functies [8](#page=8). #### 4.1.2 Hormoon van de C-cellen (parafolliculaire cellen) * **Calcitonine**: Dit hormoon verlaagt de calciumconcentratie in het bloed. Het bevordert de opname van calcium in de botten en remt de afgifte van calcium uit de botten [8](#page=8). ### 4.2 Hormonen van de bijschildklieren (parathyroid) De bijschildklieren produceren één essentieel hormoon [8](#page=8). * **Parathyroïdhormoon (PTH)**: Verhoogt het calciumniveau in het bloed door calciumvrijgave uit botten te stimuleren, calciumopname in de darmen te bevorderen en calciumverlies via de nieren te verminderen [8](#page=8). ### 4.3 Hormonen van de bijnier De bijnieren bestaan uit twee functioneel verschillende delen: de cortex (schors) en het medulla (merg) [8](#page=8). #### 4.3.1 Hormonen van de bijnierschors (cortex adrenalis) De bijnierschors produceert drie hoofdklassen hormonen [8](#page=8): * **Mineralocorticoïden**: Primair aldosteron. Dit hormoon reguleert de water- en zoutbalans door natriumretentie en kaliumuitscheiding in de nieren te stimuleren [8](#page=8). * **Glucocorticoïden**: Het belangrijkste hormoon is cortisol. Cortisol speelt een rol in de metabolisme van koolhydraten, eiwitten en vetten, en helpt het lichaam stress te hanteren door de bloedsuikerspiegel te verhogen en ontstekingen te onderdrukken [8](#page=8). * **Androgenen**: Mannelijke geslachtshormonen, zoals testosteron, geproduceerd in kleine hoeveelheden. Ze dragen bij aan de ontwikkeling van secundaire geslachtskenmerken en libido [8](#page=8). #### 4.3.2 Hormonen van het bijniermerg (medulla adrenalis) Het bijniermerg produceert twee hormonen [7](#page=7) [8](#page=8): * **Adrenaline (epinefrine)**: Wordt vrijgegeven tijdens stressvolle situaties en bereidt het lichaam voor op een "vecht-of-vlucht" reactie. Het verhoogt de hartslag, bloeddruk en de bloedtoevoer naar spieren [7](#page=7) [8](#page=8). * **Noradrenaline (norepinefrine)**: Werkt samen met adrenaline om de bloeddruk te verhogen. Het speelt ook een rol in de regulatie van de slaap-waakcyclus [7](#page=7) [8](#page=8). ### 4.4 Hormonen van de pijnappelklier (epifyse) De pijnappelklier produceert één hormoon [9](#page=9). * **Melatonine**: Reguleert het slaap-waakritme (circadiaans ritme) en helpt bij het in- en doorslapen [9](#page=9). ### 4.5 Hormonen van de alvleesklier (pancreas) De alvleesklier produceert hormonen voornamelijk vanuit de eilandjes van Langerhans [9](#page=9). * **Insuline**: Afgegeven door bètacellen. Verlaagt de bloedsuikerspiegel door de glucoseopname in cellen te bevorderen [9](#page=9). * **Glucagon**: Afgegeven door alfacellen. Verhoogt de bloedsuikerspiegel door de afgifte van glucose uit de lever te stimuleren [9](#page=9). > **Tip:** De pancreas heeft ook exocriene functies, waarbij verteringsenzymen worden uitgescheiden in het duodenum. #### 4.5.1 Exocriene product van de pancreas * **Amylase**: Breekt koolhydraten af tot eenvoudige suikers [9](#page=9). * **Lipase**: Breekt vetten af tot vetzuren en glycerol [9](#page=9). * **Protease**: Breekt eiwitten af tot aminozuren [9](#page=9). ### 4.6 Hormonen van de geslachtsorganen De geslachtsorganen produceren diverse hormonen die essentieel zijn voor reproductie en secundaire geslachtskenmerken [10](#page=10) [9](#page=9). #### 4.6.1 Hormonen van de ovaria (vrouwelijke geslachtsorganen) * **Oestrogenen**: Geproduceerd door follikelcellen. Verantwoordelijk voor de groei van het endometrium en vrouwelijke secundaire geslachtskenmerken [9](#page=9). * **Inhibine**: Geproduceerd door follikelcellen. Remt de afgifte van follikelstimulerend hormoon (FSH) vanuit de hypofyse [9](#page=9). * **Progesteron**: Geproduceerd door de cellen van het corpus luteum. Zorgt voor verdere groei, secretie van slijm en onderhoud van het endometrium, en ondersteunt de zwangerschap [10](#page=10). #### 4.6.2 Hormonen van de testes (mannelijke geslachtsorganen) * **Testosteron**: Geproduceerd door interstitiële cellen. Verantwoordelijk voor de ontwikkeling van mannelijke secundaire geslachtskenmerken en voor de productie en rijping van zaadcellen [10](#page=10). * **Inhibine**: Geproduceerd door interstitiële cellen. Remt de afgifte van follikelstimulerend hormoon (FSH) vanuit de hypofyse [10](#page=10). ### 4.7 Hormonen van het vetweefsel Vetweefsel produceert hormonen die bekend staan als adipokines [10](#page=10). * **Leptine**: Vermindert het hongergevoel en de eetlust [10](#page=10). * **Resistine**: Verlaagt de gevoeligheid voor insuline, wat leidt tot insulineresistentie [10](#page=10). ### 4.8 Stressfasen en hun hormonen Stress wordt gedefinieerd als elke fysieke of emotionele aandoening die de homeostase bedreigt. De stressreactie kent drie fasen [10](#page=10). #### 4.8.1 Alarmfase * **Hormonen**: Adrenaline en noradrenaline [10](#page=10). * **Effecten**: Verhoogde hartslagfrequentie, stijgende bloeddruk, verhoogde ademhalingsfrequentie, verhoogde omzetting van glycogeen naar glucose, en verhoogde bloedtoevoer naar spierweefsel. Bronchodilatatie treedt op [10](#page=10). * **Regulatie**: De hypothalamus activeert via het zenuwstelsel het bijniermerg om adrenaline en noradrenaline te produceren [10](#page=10). #### 4.8.2 Weerstandsfase * **Hormoon**: Cortisol [10](#page=10). * **Effecten**: Cortisol helpt het lichaam om te gaan met langdurige stress door onder andere de bloedsuikerspiegel te verhogen en ontstekingen te onderdrukken [8](#page=8). #### 4.8.3 Uitputtingsfase Deze fase treedt op na langdurige of ernstige stress, wanneer de weerstand van het lichaam afneemt. De specifieke hormonen die hierbij een rol spelen, worden in de documentatie verder toegelicht in de context van de algemene werking van cortisol [10](#page=10) [8](#page=8). > **Example:** Tijdens een plotseling gevaar activeert het orthosympathisch zenuwstelsel het bijniermerg. Dit leidt tot de afgifte van adrenaline en noradrenaline, wat resulteert in een verhoogde hartslag, hogere bloeddruk en snellere ademhaling, waardoor het lichaam klaar is om te vluchten of te vechten [10](#page=10). --- # Hormonale regulatie van stress en bloedsuikerspiegel Dit gedeelte behandelt de hormonale reacties op stress en de regulatie van de bloedsuikerspiegel door specifieke hormonen. ### 5.1 De stressreactie: fasen en hormonen Stress wordt gedefinieerd als elke fysieke of emotionele aandoening die de homeostase bedreigt. De stressreactie kent drie fasen: de alarmfase, de weerstandsfase en de uitputtingsfase [10](#page=10). #### 5.1.1 Alarmfase De alarmfase wordt gekenmerkt door de activering van het orthosympathische zenuwstelsel. De hypothalamus stimuleert via directe zenuwregulatie het bijniermerg tot de productie van adrenaline en noradrenaline. Deze hormonen leiden tot [10](#page=10): * Verhoogde hartslagfrequentie [10](#page=10). * Stijging van de bloeddruk [10](#page=10). * Verhoogde ademhalingsfrequentie [10](#page=10). * Verhoogde omzetting van glycogeen naar glucose [10](#page=10). * Verhoogde bloedtoevoer naar het spierweefsel [10](#page=10). * Bronchodilatatie (verwijding van de luchtwegen) [10](#page=10). #### 5.1.2 Weerstandsfase In de weerstandsfase speelt de hypothalamus, via ACTH-RF (adrenocorticotroop hormoon-releasing factor), een centrale rol in het activeren van de hypofysevoorkwab. De hypofysevoorkwab produceert vervolgens ACTH, dat via receptoren in de bijnierschors de aanmaak van mineralocorticoïden (MC), glucocorticoïden (GC) en androgenen stimuleert [11](#page=11). * **Mineralocorticoïden (MC)**, zoals aldosteron, zorgen voor een stijging van de bloeddruk [11](#page=11). * **Glucocorticoïden (GC)**, zoals cortisol, verhogen de bloedsuikerspiegel en hebben potentieel een ontstekingsremmend effect. Cortisol heeft in lage concentraties een gunstig anti-inflammatoir effect, maar in hoge concentraties kan het een toxische werking hebben [11](#page=11). #### 5.1.3 Uitputtingsfase Een langdurige weerstandsfase kan leiden tot uitputting van de vetzuurreserves. Dit resulteert in een tekort aan bouwstoffen voor steroïdhormonen, waaronder cortisol. Hierdoor vermindert het ontstekingsremmend effect, wat kan leiden tot chronische pijn [11](#page=11). ### 5.2 Hormonale regulatie van de bloedsuikerspiegel De bloedsuikerspiegel wordt nauwkeurig gereguleerd door de hormonen insuline en glucagon, die beide worden geproduceerd door de pancreas [page=12 [11](#page=11) [12](#page=12). #### 5.2.1 Insuline Insuline zorgt voor een daling van de bloedsuikerspiegel. Wanneer de glucoseconcentratie in het bloed toeneemt, scheiden de bètacellen van de pancreas insuline af. Insuline bevordert het transport van glucose vanuit het bloed naar de doelcellen. Deze cellen gebruiken glucose als primaire energiebron en verminderen de afbraak van vetten [11](#page=11). > **Tip:** Begrijp dat insuline werkt als een sleutel die glucose in de cellen laat gaan, waardoor de bloedsuikerspiegel daalt. #### 5.2.2 Glucagon Glucagon zorgt voor een stijging van de bloedsuikerspiegel. Wanneer de glucoseconcentratie in het bloed daalt onder het homeostatische niveau, worden de alfacellen van de pancreas geactiveerd en geven ze glucagon vrij. Glucagon activeert de energiereserves door glycogeen af te breken tot glucose. Dit gebeurt in zowel skeletspiercellen (direct voor ATP-aanmaak) als levercellen (voor afgifte aan het bloed). Hierdoor wordt de bloedsuikerspiegel hersteld naar een normaal niveau [12](#page=12). > **Voorbeeld:** Na een periode zonder eten (bijvoorbeeld 's nachts) zal glucagon actief worden om ervoor te zorgen dat je hersenen voldoende glucose krijgen uit de opgeslagen glycogeenvoorraden. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Homeostase | Het vermogen van een organisme om het interne evenwicht te handhaven, ongeacht veranderingen in de externe omgeving. Het lichaam werkt continu om een stabiele interne toestand te behouden. | | Hormoon | Een chemische signaalstof die door gespecialiseerde klieren in het lichaam wordt geproduceerd en via de bloedbaan naar doelcellen wordt getransporteerd om specifieke fysiologische reacties te reguleren. | | Zenuwstelsel | Een complex netwerk van zenuwcellen en vezels dat zenuwimpulsen door het lichaam geleidt, waardoor snelle communicatie en coördinatie van lichaamsfuncties mogelijk is. | | Endocrien | Verwijst naar klieren of cellen die hun producten (hormonen) rechtstreeks in de bloedbaan afscheiden om systemische effecten te bewerkstelligen. | | Exocrien | Verwijst naar klieren die hun producten afscheiden via een afvoergang naar een uitwendig of inwendig lichaamsoppervlak, zoals zweetklieren of spijsverteringsklieren. | | Aminozuurderivaten | Hormonen die chemisch zijn afgeleid van aminozuren, zoals adrenaline en schildklierhormonen, en betrokken zijn bij diverse lichaamsfuncties. | | Peptidehormonen | Hormonen die bestaan uit ketens van aminozuren, geproduceerd door de hypofyse en hypothalamus, en cruciaal zijn voor groei, voortplanting en waterhuishouding. | | Vetderivaten | Hormonen die chemisch zijn afgeleid van vetten, waaronder steroïdhormonen (zoals testosteron en cortisol) en eicosanoïden (zoals prostaglandinen). | | Steroïdhormonen | Hormonen afgeleid van cholesterol, geproduceerd door de voortplantingsorganen en bijnieren, die via transporteiwitten in het bloed worden vervoerd en vitale functies reguleren. | | Eicosanoïden | Hormonen afgeleid van vetzuren zoals arachidonzuur, met voornamelijk lokale effecten, betrokken bij ontstekingen en pijnregulatie. | | Receptoren | Moleculen, meestal eiwitten, op het celmembraan of binnenin de cel die specifiek binden aan signaalmoleculen zoals hormonen, om een celrespons te initiëren. | | G-eiwit | Een intracellulair signaalproteïne dat fungeert als schakel tussen hormoon-receptorcomplexen en effectoren zoals enzymen, betrokken bij de signaaltransductie. | | Cyclisch AMP (cAMP) | Een belangrijke tweede boodschapper in cellen die betrokken is bij de intracellulaire signaaltransductie van veel hormonen, door enzymatische activiteit te beïnvloeden. | | Hypothalamus | Een hersengebied dat een sleutelrol speelt in de regulatie van het hormoonstelsel en het zenuwstelsel, door hormonen af te geven die de hypofyse beïnvloeden en autonome functies te controleren. | | Hypofyse | Een endocriene klier aan de basis van de hersenen, die hormonen produceert die de groei, stofwisseling en voortplanting reguleren, onder controle van de hypothalamus. | | Hypofysevoorkwab (Adenohypofyse) | Het voorste deel van de hypofyse dat verschillende hormonen produceert die andere endocriene klieren stimuleren of directe effecten hebben op het lichaam. | | Hypofyseachterkwab (Neurohypofyse) | Het achterste deel van de hypofyse dat hormonen (ADH en oxytocine) opslaat en afgeeft die in de hypothalamus zijn geproduceerd. | | Bijniermerg (Medulla Adrenalis) | Het binnenste deel van de bijnier dat adrenaline en noradrenaline produceert als reactie op stress, essentieel voor de "vecht-of-vlucht" respons. | | Schildklier (Thyroid) | Een endocriene klier in de hals die schildklierhormonen (T3 en T4) produceert om de stofwisseling te reguleren en calcitonine om calciumspiegels te verlagen. | | Bijschildklieren (Parathyroid) | Kleine klieren achter de schildklier die parathyroïdhormoon (PTH) produceren om de calciumspiegel in het bloed te verhogen. | | Bijnierschors (Cortex Adrenalis) | De buitenste laag van de bijnier die steroïdhormonen produceert, waaronder mineralocorticoïden, glucocorticoïden en androgenen. | | Epifyse (Pijnappelklier) | Een klier in de hersenen die melatonine produceert om het slaap-waakritme te reguleren. | | Pancreas (Alvleesklier) | Een klier in de buik die zowel spijsverteringsenzymen (exocrien) als hormonen zoals insuline en glucagon (endocrien) produceert om de bloedsuikerspiegel te reguleren. | | Ovaria | De vrouwelijke geslachtsklieren die oestrogenen, progesteron en inhibine produceren, essentieel voor de voortplanting en de ontwikkeling van vrouwelijke kenmerken. | | Testes | De mannelijke geslachtsklieren die testosteron en inhibine produceren, cruciaal voor de mannelijke voortplanting en de ontwikkeling van mannelijke kenmerken. | | Adrenaline (Epinefrine) | Een hormoon geproduceerd door het bijniermerg dat de hartslag, bloeddruk en bloedsuikerspiegel verhoogt, ter voorbereiding op stressvolle situaties. | | Noradrenaline (Norepinefrine) | Een hormoon geproduceerd door het bijniermerg dat vergelijkbare effecten heeft als adrenaline en ook een rol speelt in de bloeddrukregulatie en de slaap-waakcyclus. | | Cortisol | Een glucocorticoïde geproduceerd door de bijnierschors dat de bloedsuikerspiegel verhoogt, ontstekingsremmend werkt en een sleutelrol speelt in de stressrespons. | | Insuline | Een hormoon geproduceerd door de bètacellen van de pancreas dat de bloedsuikerspiegel verlaagt door glucoseopname in cellen te bevorderen. | | Glucagon | Een hormoon geproduceerd door de alfacellen van de pancreas dat de bloedsuikerspiegel verhoogt door de afgifte van glucose uit de lever te stimuleren. | | Aldosteron | Een mineralocorticoïde geproduceerd door de bijnierschors dat de zout- en waterbalans in het lichaam reguleert door de nieren te beïnvloeden. | | Thyroxine (T4) en Tri-joodthyronine (T3) | Schildklierhormonen die de stofwisseling, hartslag en groei en ontwikkeling van het lichaam reguleren. | | Calcitonine | Een hormoon geproduceerd door de C-cellen van de schildklier dat de calciumconcentratie in het bloed verlaagt. | | Parathyroïdhormoon (PTH) | Een hormoon geproduceerd door de bijschildklieren dat de calciumspiegel in het bloed verhoogt door calcium uit botten vrij te maken en opname te bevorderen. | | Melatonine | Een hormoon geproduceerd door de epifyse dat het slaap-waakritme (circadiaans ritme) reguleert. | | Oestrogenen | Vrouwelijke geslachtshormonen die verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling van vrouwelijke secundaire geslachtskenmerken en de menstruatiecyclus reguleren. | | Progesteron | Een vrouwelijk geslachtshormoon dat de baarmoederwand voorbereidt op zwangerschap en deze ondersteunt. | | Testosteron | Het belangrijkste mannelijke geslachtshormoon dat verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van mannelijke secundaire geslachtskenmerken en de spermaproductie. | | Leptine | Een hormoon geproduceerd door vetweefsel dat het hongergevoel en de eetlust remt. | | Resistine | Een hormoon geproduceerd door vetweefsel dat de gevoeligheid voor insuline verlaagt, wat kan leiden tot insulineresistentie. | | Alarmfase | De eerste fase van de stressreactie, gekenmerkt door de onmiddellijke activatie van het sympathische zenuwstelsel en de afgifte van adrenaline en noradrenaline. | | Weerstandsfase | De tweede fase van de stressreactie, waarbij het lichaam zich aanpast aan de stressor door de afgifte van glucocorticoïden zoals cortisol. | | Uitputtingsfase | De derde en laatste fase van de stressreactie, waarbij het lichaam na langdurige stress uitgeput raakt door een tekort aan energie en bouwstoffen. |