2526_IES_Cursus_LW12_InformationDesignUnbound.pdf

# De rol van cultuur in het creëren van betekenis Dit onderwerp onderzoekt hoe culturele contexten, waarden en normen de interpretatie van visuele elementen sturen en hoe ontwerpers rekening moeten houden met deze culturele lagen om effectief te communiceren [1](#page=1). ### 1.1 Hoe we betekenis creëren via design Beelden functioneren binnen communicatie en ontwerpers maken bewuste keuzes om betekenis, sfeer en informatie over te brengen. Inzicht in technische, visuele en conceptuele parameters laat zien hoe beeldmateriaal kan worden ingezet om specifieke doelen te ondersteunen en diverse doelgroepen te bereiken. Beeld wordt gezien als een strategisch instrument binnen het ontwerpproces, waarbij esthetische en functionele overwegingen een rol spelen. Het kritisch analyseren, selecteren en creëren van beeld is essentieel in professionele ontwerpcontexten [1](#page=1). #### 1.1.1 Leerdoelstellingen * Uitleggen hoe cultuur betekenis stuurt en vorm krijgt via designelementen [1](#page=1). * Herkennen hoe information design een publiek kan beïnvloeden via retorische middelen [1](#page=1). * Beschrijven hoe representatie de perceptie van identiteiten en sociale groepen beïnvloedt [1](#page=1). ### 1.2 Het culturele ijsbergmodel en desigeelementen Het culturele ijsbergmodel illustreert dat de zichtbare ontwerpelementen, zoals tekst, typografie, kleur, symbolen, patronen, lay-out en ontwerpprincipes, slechts de top vormen van een diepere, onzichtbare laag van culturele elementen. Deze onzichtbare lagen omvatten houdingen, geloof, waarden, perceptie, relaties, gevoelens, sociale orde, sociale normen, afspraken, veronderstellingen, traditie, historiek, regels, voorkeuren, tijdgeest en verhalen [2](#page=2). #### 1.2.1 Specifieke desigeelementen en hun culturele lading * **Tekst:** Schriftsystemen en hun conventies (grammatica, leestekens, schrijfrichting) zorgen voor duidelijke informatieoverdracht [2](#page=2). * **Kleur:** Kleur heeft een krachtige functionele en emotionele impact, maar de betekenis ervan varieert sterk per context, cultuur en toepassing [2](#page=2). * **Typografie:** Lettertypes en geletterde vormen dragen zelf betekenis, los van de woorden [2](#page=2). * **Symbolen:** Symbolen krijgen specifieke betekenissen binnen culturen en vereisen zorgvuldig gebruik, vooral als ze sterk cultureel gebonden zijn [2](#page=2). * **Patronen:** Decoratieve patronen zijn vaak verbonden met geschiedenis, identiteit en tradities en dragen betekenis die verder gaat dan decoratie [2](#page=2). * **Lay-out:** De manier waarop ruimte wordt gebruikt verschilt per cultuur; dit kan variëren van hoge informatiedichtheid tot veel witruimte [2](#page=2). ### 1.3 Cultuur begrijpen en de impact ervan op design #### 1.3.1 De culturele basis van interpretatie Alledaagse communicatieve gewoontes, zoals de betekenis van rood als stop, een witte duif als symbool voor vrede, of een glimlach als uiting van geluk, zijn het resultaat van menselijke interacties en patronen die zich over tijd hebben opgebouwd. De interpretatie van visueel gecodeerde informatie is afhankelijk van geleerde ervaringen zoals geboorteplaats, opgroeigebied, sociale kring, zelfidentificatie en dagelijkse levensvorming. Information design vertaalt feiten, data en concepten naar herkenbare en betekenisvolle vormen door gebruik te maken van een visuele en verbale bibliotheek. Een goede "fit" tussen boodschap, publiek en doel vereist begrip van hoe betekenis binnen specifieke contexten ontstaat [3](#page=3). #### 1.3.2 Definitie van cultuur Cultuur kan algemeen worden omschreven als "patronen van aangeleerd en gedeeld gedrag die zich opstapelen en over generaties heen worden doorgegeven". Cultuur uit zich in zowel materiële vormen (objecten, eten, kleding, kunst, architectuur) als niet-materiële vormen (symbolen, taal, waarden, overtuigingen, normen). De niet-materiële aspecten worden zichtbaar in materiële cultuur, met name in ontworpen artefacten. Cultuur opereert op verschillende niveaus, van landen en regio's tot organisaties, teams en gemeenschappen, die gezamenlijke systemen van betekenis ontwikkelen en toepassen [3](#page=3). #### 1.3.3 Van culturele patronen naar systemen in visuele communicatie De ontwikkeling en overdracht van cultuur in visuele communicatie gebeurt over lange periodes. Technologische vooruitgang heeft niet alleen de visuele vormgeving van gedachten beïnvloed, maar ook hoe specifieke betekenissen ontstonden in grafische representaties op basis van gedeelde tradities en overtuigingen. Elk element van visuele communicatie (letters, pictogrammen, kleuren, patronen) ontwikkelt eigen cultureel bepaalde conventies en gebruiken [3](#page=3). Ondanks globalisering en interculturele uitwisseling bestaat er geen universele visuele taal. Internationale standaardisatie-inspanningen, zoals van de International Organization for Standardization (ISO), proberen verwarring te verminderen en communicatie te stroomlijnen, met name op het gebied van veiligheid. Echter, door de enorme variatie in menselijke expressie, levenservaringen en situaties, blijft er geen enkel systeem bestaan dat alle betekenis overal hetzelfde overdraagt. Informatieontwerpers moeten daarom een holistische en cultuurbewuste aanpak hanteren om ervoor te zorgen dat boodschappen relevant en betekenisvol zijn [3](#page=3) [4](#page=4). Ontwerpen voor begrip vereist het zorgvuldig combineren van visuele perceptie, sociale normen, gedragingen, inhoudstypes en vertrouwde communicatiepatronen. De betekenis die een publiek construeert, in combinatie met hun persoonlijke kennis, hangt sterk af van waar en hoe informatie wordt gepresenteerd [4](#page=4). #### 1.3.4 Waarop ontwerpers moeten letten Om effectief informatieontwerp te creëren, moeten ontwerpers de culturen begrijpen waarin hun interventies plaatsvinden en hoe elk gebruikt element communiceert. Essentiële concepten en factoren om cultureel passend en betekenisvol ontwerp te maken, worden in dit hoofdstuk besproken [4](#page=4). ### 1.4 Context is cruciaal voor betekeniscreatie #### 1.4.1 Conventies en verwachtingen Conventies creëren herkenbaarheid en stellen verwachtingen voor zowel ontwerpers als gebruikers over hoe dingen "horen te zijn". Deze conventies moeten voldoende ingeburgerd, correct geïnterpreteerd en cultureel relevant blijven. Ontwerpbegissingen die botsen met bekende conventies kunnen verwarring veroorzaken. Reizen naar landen met andere conventies illustreert hoe desoriënterend dit kan zijn. Ontwerp dat aansluit bij culturele conventies of verschillende culturen toegankelijk maakt, vermindert cognitieve belasting en vergroot begrip [7](#page=7). #### 1.4.2 De vier contextdimensies Mensen construeren betekenis op basis van meerdere factoren die samen functioneren binnen een specifieke context. Codes worden gekoppeld aan bepaalde contexten, maar hun betekenis moet worden verankerd of verduidelijkt via omgevingsaanwijzingen omdat tekens in verschillende codes kunnen voorkomen. De vier contextdimensies die een rol spelen zijn [7](#page=7): * **Fysieke context:** De omgeving of locatie (bv. treinperron, vliegtuigcabine, ziekenhuiswachtkamer). Immersieve virtuele ruimtes worden steeds meer gezien als volwaardige informatieomgevingen [7](#page=7). * **Sociaal-psychologische context:** De mensen, hun dynamiek, relaties, rollen en normen. Een presentatie voor organisatieleiders vereist bijvoorbeeld meer formele codes dan een wetenschapstentoonstelling voor kinderen [7](#page=7). * **Tijdelijke context:** Tijdstip, moment in een historische periode, of positie in een sequentie. Een dienstregeling voor overdag kan andere codes gebruiken dan een nachtdienstregeling. Sociaal geaccepteerde codes uit het verleden kunnen in het heden ongepast zijn [7](#page=7). * **Culturele context:** Het overkoepelende systeem van waarden, gewoontes, overtuigingen en gedragingen binnen een groep mensen. Taal, gebaren en beelden kunnen sterk verschillen tussen bijvoorbeeld Oosterse en Westerse culturen [7](#page=7). Tekens en codes vormen de basismaterialen van informatieontwerp. Hun correcte en betekenisvolle toepassing hangt af van inzicht in het publiek, het doel en de context van gebruik, binnen de bredere culturele setting. Afstemming van al deze elementen vereist grondig onderzoek en directe betrokkenheid van de doelgroep (bv. via prototyping en testen) [7](#page=7). --- # Tekens, hun structuur en interpretatie Communicatie is gebaseerd op tekens, die alles omvatten wat voor of namens iets anders staat, en vereisen interpretatie om effectief te functioneren [5](#page=5). ### 2.1 Hoe tekens werken Tekens zijn fundamentele eenheden van betekenis die zowel tastbare zaken als abstracte concepten vertegenwoordigen. De studie van tekens en hun werking heet semiotiek [5](#page=5). #### 2.1.1 Significant en signifié Volgens Ferdinand de Saussure bestaat een teken uit twee componenten [5](#page=5): * **Significant**: de fysieke vorm die het teken aanneemt (bijvoorbeeld de letters K-A-T). * **Signifié**: het concept waarnaar verwezen wordt (bijvoorbeeld het idee van een kat). De relatie tussen de significant en de signifié heet **significatie**. Ze bestaan alleen in samenhang [5](#page=5). #### 2.1.2 Denotatie en connotatie Een teken kan op twee niveaus worden geïnterpreteerd [5](#page=5): * **Denotatie**: De letterlijke, directe betekenis van een teken. * **Connotatie**: De secundaire betekenislaag, die gevoelens, associaties of abstracte ideeën omvat, vaak gevormd door culturele, sociale of persoonlijke ervaringen [5](#page=5). Een groen blad denoteert een plantendeel, maar kan connotaties hebben van duurzaamheid, natuur of ecologie [5](#page=5). ### 2.2 Types tekens Charles Sanders Peirce onderscheidde drie basistypen tekens, gebaseerd op hun relatie tot het gerepresenteerde [6](#page=6): #### 2.2.1 Iconen Iconen lijken direct op hetgeen ze voorstellen [6](#page=6). * **Voorbeeld**: Gestileerde figuren op toiletdeuren die menselijke vormen weergeven [6](#page=6). #### 2.2.2 Indexen Indexen hebben een logische of causale relatie met het gerepresenteerde, zonder er direct op te lijken [6](#page=6). * **Voorbeelden**: Een klok als index van tijd, een thermometer als index van temperatuur [6](#page=6). #### 2.2.3 Symbolen Symbolen zijn abstract en hebben geen visuele gelijkenis met wat ze betekenen; hun betekenis wordt aangeleerd via sociale en culturele conventies [6](#page=6). * **Voorbeelden**: Woorden, kleuren, gebaren, logo's, religieuze iconen [6](#page=6). * **Opmerking**: Veel zogenaamde "iconen" in digitale interfaces zijn in werkelijkheid symbolen [6](#page=6). > **Tip**: Vertrouwdheid, achtergrond en cultuur beïnvloeden hoe tekens worden begrepen. Het gebruik van tekens waarvan de betekenis bekend is, maakt ontwerpen begrijpelijker en memorabeler [6](#page=6). ### 2.3 Codes en conventies Tekens functioneren binnen tekensystemen, of **codes**, die bepalen hoe tekens worden georganiseerd, zich tot elkaar verhouden en gebruikt worden. Codes kunnen gespecialiseerd zijn, zoals in wiskunde, muzieknotatie of medische pictogrammen, en vereisen kennis van de regels om te decoderen. Op grote schaal sturen codes dagelijks leven, zoals standaarden voor metingen, tijd en geld [6](#page=6). **Conventies** ontstaan uit terugkerende communicatiepatronen, zowel door formele standaardisatie als informele herhaling. Ze creëren herkenbaarheid en stellen verwachtingen, maar moeten ingeburgerd, correct geïnterpreteerd en cultureel relevant blijven. Ontwerp dat botst met bekende conventies kan verwarring veroorzaken. Ontwerp dat aansluit bij culturele conventies verlaagt de cognitieve belasting en verhoogt het begrip [6](#page=6) [7](#page=7). ### 2.4 Context doet ertoe Betekenis wordt geconstrueerd op basis van factoren die samenwerken binnen een specifieke **context**. De vier belangrijkste contextdimensies zijn [7](#page=7): * **Fysieke context**: De omgeving of locatie (bv. treinperron, ziekenhuis) [7](#page=7). * **Sociaal-psychologische context**: Mensen, hun dynamiek, relaties, rollen en normen (bv. een presentatie voor leiders versus kinderen) [7](#page=7). * **Tijdelijke context**: Tijdstip, historische periode, positie in een sequentie (bv. dag- vs. nachtdienstregeling) [7](#page=7). * **Culturele context**: Het systeem van waarden, gewoontes, overtuigingen en gedragingen binnen een groep (bv. Oosterse vs. Westerse culturen) [7](#page=7). Tekens en codes zijn de basismaterialen van informatieontwerp. Effectieve toepassing vereist inzicht in het publiek, doel en context [7](#page=7). > **Voorbeeld**: Alledaagse tekens zoals die op kledinglabels (machinewas warm) of verpakkingen (chis end up) zijn voorbeelden van tekens, die functioneren binnen een specifieke code, context en met een bepaald doelpubliek. Ook een handgebaar kan een teken zijn met verschillende interpretaties afhankelijk van de code, context en doelgroep (bv. 'vijf' of 'stop') [8](#page=8). > **Voorbeeld**: Emoji's worden gebruikt als afkorting in digitale communicatie en hun betekenis wordt begrepen door gebruikers die deel uitmaken van die code en context [8](#page=8). --- # Retorica en genres in informatieontwerp Dit onderdeel verkent hoe ontwerpers retorische strategieën inzetten om publiek te beïnvloeden, en hoe specifieke ontwerpgenres functioneren op basis van gedeelde conventies en verwachtingen. ### 3.1 Retorica en communicatie Communicatie is een proces waarbij visuele en verbale elementen worden gebruikt om een gewenst effect bij een publiek te bereiken. Dit proces, bekend als retorica, beïnvloedt zowel de visuele waarneming als de attitudes en emoties van mensen door middel van ontwerpkeuzes zoals lettertypes, kleuren en beelden. Combinaties van ontwerpelementen kunnen elkaar versterken om gedrag aan te sturen, zoals formele taal en donkere kleuren in belastingformulieren, of omgekeerd met een vriendelijke toon in kindermusea [9](#page=9). #### 3.1.1 De retorische situatie Elke communicatie vindt plaats binnen een specifieke context, de retorische situatie, die bestaat uit een tekst, een auteur, een publiek, een doel en een setting. Dit model, oorspronkelijk toegepast op geschreven en gesproken argumenten, is ook relevant voor ontwerp. Een analyse van deze elementen kan het educatieve doel van bijvoorbeeld een kindermuseumtentoonstelling versterken door de ervaring boeiender en memorabeler te maken [9](#page=9). #### 3.1.2 Retorische middelen (appèls) Om een publiek op een bepaalde manier te laten denken, voelen of handelen, volstaan feiten vaak niet. Retorische appèls zijn strategieën om visuele argumenten overtuigend te maken door aan te sluiten bij wat het publiek belangrijk vindt [10](#page=10): * **Ethos**: Beroep op autoriteit, geloofwaardigheid en de waarden van het publiek. Ethos wekt vertrouwen en wordt versterkt door publieksgericht taalgebruik, validatie door experts en betrouwbare bronnen [10](#page=10) [9](#page=9). * **Logos**: Beroep op logisch redeneren, waarbij een gefundeerd argument met bewijs wordt gepresenteerd. Logos is essentieel in nieuwsgraphics, datavisualisaties en wetenschappelijke illustraties, waarbij transparante en controleerbare redeneringen de logica van conclusies uit premissen tonen [10](#page=10). * **Pathos**: Beroep op emoties om een publiek te betrekken en interesse te wekken. Een te sterke emotionele nadruk kan de kernboodschap overschaduwen, maar in urgente situaties kan pathos nodig zijn om directe actie te stimuleren [10](#page=10). Retorische middelen moeten ethisch worden ingezet om vertrouwen op te bouwen en de boodschap waarheidsgetrouw over te brengen. Misleidende visualisaties of het verdoezelen van complexiteit door humor zijn problematisch. Ontwerpers moeten altijd met respect voor het publiek handelen [10](#page=10). > **Tip:** Bij het toepassen van retorische middelen is het cruciaal om de ethische implicaties te overwegen en te streven naar waarheidsgetrouwheid en maatschappelijke waarde [10](#page=10). ### 3.2 Genres in informatieontwerp Informatieontwerp wordt vaak herkend aan populaire vormen zoals infographics, datavisualisaties en waarschuwingsborden. Deze artefacten, door herhaald gebruik, hebben herkenbare visuele en functionele kenmerken ontwikkeld die ze situeerbaar maken binnen hun context [10](#page=10). #### 3.2.1 Definitie en belang van genres Genres zijn categorieën van communicatie-artefacten die vaste conventies en codes volgen. Ze zijn belangrijk omdat ze [10](#page=10): * Een herkenbaar kader bieden voor het oplossen van terugkerende communicatieproblemen [10](#page=10). * Aansluiten bij de verwachtingen van het publiek over hoe een ontwerp functioneert, gebaseerd op eerdere ervaring [10](#page=10). Een voorbeeld is het tijdschema van het openbaar vervoer, waarbij de tabelstructuur (haltes in rijen, tijden in kolommen) en de plaatsing van routenummers de visuele logica van dit genre definiëren [10](#page=10). #### 3.2.2 Conventie versus vernieuwing Binnen genres bestaat flexibiliteit, maar hun communicatiekracht hangt af van de integriteit van hun kerncomponenten. Het negeren van essentiële conventies kan leiden tot verwarring bij het publiek. Vernieuwingen van conventies bieden kansen maar ook risico's, met name voor de leerbaarheid. Hoe dieper een conventie verankerd is, hoe meer moeite het publiek moet doen om zich aan te passen aan grote afwijkingen [11](#page=11). > **Tip:** Wanneer een genre wordt vernieuwd, kunnen aanvullende verklarende materialen, zoals brochures of uitlegpagina's, helpen bij de overgang en begrip bevorderen [11](#page=11). #### 3.2.3 Veel voorkomende genres en hun conventies Verschillende genres in informatieontwerp hebben specifieke doelen, verwachtingen en conventies: * **Instructies**: * **Doel**: Weergeven van de volgorde van stappen en benodigde materialen voor montage [13](#page=13). * **Verwachtingen**: Gemakkelijk volgen van stappen, correcte montage [13](#page=13). * **Conventies**: Lijst met onderdelen en gereedschap, duidelijke handelingen, afgewerkt overzicht, technische lijntekeningen, genummerde stappen, minimale tekst, meertalige tekst [13](#page=13). * **Kaart**: * **Doel**: Weergeven van een vervoerssysteem, reisroutes en service-informatie [13](#page=13). * **Verwachtingen**: Overzicht van het systeem, duidelijke routes, relevante informatie [13](#page=13). * **Conventies**: Kleurgecodeerde lijnen, geometrische lay-out, cirkel- of vierkante vormen voor haltes, legenda voor kleuren en symbolen [13](#page=13). * **Factuur**: * **Doel**: Samenvatten van het gebruik van een dienst en vragen om betaling [13](#page=13). * **Verwachtingen**: Duidelijk overzicht van activiteiten en kosten, heldere betalingsopties [13](#page=13). * **Conventies**: Gestructureerde lay-out, tabelgegevens, grafieken, duidelijk verschuldigd bedrag, afscheurbaar gedeelte voor betaling [13](#page=13). * **Navigatie-app**: * **Doel**: Nauwkeurige reisroutes geven van locatie naar locatie [14](#page=14). * **Verwachtingen**: Eenvoudig uitstippelen van routes, directe oriëntatie, herberekening van de route [14](#page=14). * **Conventies**: Kaart van het reisgebied, weergave van de reisroute, markering van de huidige locatie, aanwijzingen voor afslagen, weergave van tijd en afstand [14](#page=14). * **Bewegwijzering**: * **Doel**: De weg wijzen naar verschillende plaatsen in een gebouw of omgeving [14](#page=14). * **Verwachtingen**: Duidelijke locaties, gemakkelijke oriëntatie, heldere richting [14](#page=14). * **Conventies**: Pijlen, grote tekst, pictogrammen, duurzame materialen [14](#page=14). * **Gids**: * **Doel**: Gemakkelijk te volgen informatie verstrekken over een onderwerp om specifieke activiteiten te begeleiden [14](#page=14). * **Verwachtingen**: Duidelijk geordende inhoud, essentiële informatie, stevige constructie [14](#page=14). * **Conventies**: Platliggende binding, kleurgecodeerde secties, navigatieapparatuur, rijke illustraties, diagrammen en foto's [14](#page=14). > **Example:** Picturing Our Future van Climate Central visualiseert de gevolgen van opwarming van de aarde, waarbij fotorealistische weergaven de emotionele impact vergroten om actie te stimuleren. Warming Stripes van Ed Hawkins gebruikt kleur om temperatuurveranderingen over lange periodes weer te geven, waarbij de verschuiving naar rood een alarmsignaal geeft. Deze voorbeelden illustreren de inzet van pathos en logos binnen specifieke ontwerptoepassingen [12](#page=12). --- # Samenleving, identiteit en inclusieve representatie Dit onderwerp verkent hoe information design maatschappelijke normen, identiteiten en diversiteit weerspiegelt en beïnvloedt, met nadruk op het creëren van inclusieve en respectvolle ontwerpen door rekening te houden met ras, etniciteit, genderidentiteit, genderrollen en beperkingen. ### 4.1 Diversiteit zien en tonen Information design, net als alle visuele communicatie, reflecteert de makers en de context waarin zij leven. Culturele en sociale normen bepalen vormgevingscodes en conventies over hoe de 'gemiddelde maatschappij' eruitziet en hoe verschillen tussen groepen worden waargenomen. Iconen, kleurenschema's, formuliervelden en pictogrammen communiceren dominante opvattingen over ras, etniciteit, genderidentiteit, genderrollen en fysieke en mentale mogelijkheden. Deze keuzes beïnvloeden hoe mensen zichzelf en anderen waarnemen, en zenden subtiele boodschappen uit over sociale structuren, machtsverhoudingen, inclusie, exclusie, centraliteit, marginalisatie, voordeel en nadeel [15](#page=15). Information designers hebben de verantwoordelijkheid om sociale dynamieken te herkennen en bewust diversiteit en gelijkwaardigheid in hun werk te integreren. Dit omvat het herzien van visuele codes en conventies, en het aanpassen van werkprocessen door diverse perspectieven actief uit te nodigen en betrokkenen te raadplegen. Inclusieve informatievormgeving is een leerproces dat begint bij het bevragen van aannames over zowel onbekende als eigen groepen. Het verbreden van ervaringen buiten de eigen 'bubbel' vergroot het inzicht in de wereldwijde diversiteit en het begrip van identiteit als gelaagd en voortdurend in ontwikkeling [15](#page=15). #### 4.1.1 Culturele gevoeligheid Culturele representaties hebben een beladen geschiedenis, waarbij stereotypen vaak werden versterkt door marketing en reclame. In de Verenigde Staten hebben sportteams en voedingsmerken met raciaal ongevoelige namen en karakters kritiek gekregen, wat leidde tot herzieningen, neutralere beeldvorming of naamsverandering. Verouderde publieke uitingen zoals monumenten en museale displays worden geherwaardeerd, soms met contextualiserende informatie, soms door verwijdering [15](#page=15). Ras, etniciteit en nationaliteit kunnen verbinden en verdelen. Ras is een sociaal construct gebaseerd op uiterlijke kenmerken zoals huidskleur. Etniciteit verwijst naar gedeelde afkomst en cultureel erfgoed zoals taal en tradities. Visuele representaties van ras en etniciteit die terugvallen op oppervlakkige kenmerken of clichés kunnen stereotypen bestendigen en diverse individuen reduceren tot een simplistisch beeld. Nationaliteit verwijst naar geboorteplaats of verbondenheid, naast de juridische betekenis van burgerschap roept het sterke emotionele identificatie op. De visuele weergave van ras, etniciteit en nationaliteit communiceert waarden of attitudes van de ontwerpers [15](#page=15) [16](#page=16). > **Tip:** Wees uiterst voorzichtig met het visualiseren van huidskleur. Een donker-naar-licht kleurverloop kan onbedoeld de suggestie wekken dat sommige rassen meer of minder waarde hebben, omdat sequentiële kleurenschema's vaak geassocieerd worden met intensiteit of waarde. Gebruik liever willekeurige kleuraanduidingen om categorieën puur te onderscheiden [17](#page=17). #### 4.1.2 Voorbij de binaire indeling (Gender en Identiteit) Historische opvattingen over genderrollen, diep geworteld in veel culturen, worden weerspiegeld in taal, kleurcodes en beeldvorming (bv. 'pink for girls', 'blue for boys'). Deze conventies sluiten mensen uit die buiten de binaire categorieën man en vrouw vallen, en mensen die gender niet op traditionele wijzen uiten. Ook heteronormatieve ideeën bepaalden verwachtingen rond romantische relaties, waardoor andere seksuele oriëntaties minder zichtbaar waren [16](#page=16). Voor information design betekent inclusiviteit aandacht voor correcte en respectvolle representatie, en het creëren van flexibele systemen voor dataverzameling. Formulieren moeten mensen de ruimte geven om zichzelf te identificeren, en ontwerpkeuzes in taal, iconografie en beeldvorming moeten rekening houden met diverse identiteiten, relaties en families [16](#page=16). > **Voorbeeld:** De huidige emoji-families weerspiegelen de aanwezigheid van vrouwen in traditioneel mannelijke beroepen en bevatten ook genderneutrale opties. Dit doorbreekt stereotypen en verouderde visuele conventies die bepaalde beroepen koppelden aan een specifiek geslacht [18](#page=18). #### 4.1.3 Toegang en inclusie vergroten (Beperking en Handicap) Er is veel vooruitgang geboekt in het toegankelijk maken van fysieke en digitale ruimtes, maar inclusie – het gevoel erbij te horen – vereist meer dan alleen toegang. Het gaat ook om hoe beperkingen en handicaps worden gezien en afgebeeld. Representaties beperken zich vaak tot rolstoelgebruikers of blinde en dove mensen, terwijl beperking een breed, complex en vaak onzichtbaar spectrum vormt. Historisch werden mensen met een beperking vaak geassocieerd met afhankelijkheid of kwetsbaarheid, wat de beeldvorming negatief beïnvloedde. Een nauwkeuriger en diverser beeld draagt bij aan meer erkenning en inclusie [16](#page=16). > **Voorbeeld:** Disability:IN heeft een reeks multifunctionele illustraties gemaakt om een breder spectrum van handicaps weer te geven in hun communicatie. Dit helpt om het bewustzijn en de inclusie van mensen met een handicap te bevorderen door het spectrum te laten zien in pictogrammen en illustraties [18](#page=18). ##### 4.1.3.1 De evolutie van het ‘rolstoelsymbool’ Het internationale symbool voor toegankelijkheid (ISA), oorspronkelijk ontworpen in 1968 en uitgebreid in 1969, is een visuele definitie van handicap geworden en geeft toegankelijke voorzieningen aan. Hoewel wereldwijd geaccepteerd, bestaat de bezorgdheid dat het symbool een passief beeld promoot en zich richt op mobiliteitsbeperkingen, terwijl andere, verborgen vormen van handicap worden uitgesloten. Pogingen om het symbool aan te passen om eigen verantwoordelijkheid te benadrukken of meerdere handicaps weer te geven, staan voor de uitdaging om visueel inclusiever te worden zonder verwarring te veroorzaken. Recentere ontwerpen, zoals die van StudioLR en Sara Hendren en Brian Glenney proberen een nauwkeuriger en dynamischer beeld van het volledige spectrum van handicaps te geven [19](#page=19) . ### 4.2 Ontwerpen mét mensen, niet vóór hen Voor informatievormgeving is het cruciaal om mensen in hun geheel te begrijpen: hun waarden, gewoonten, geschiedenis en context. Zelfstandig onderzoek naar onbekende groepen is een noodzakelijke eerste stap, maar directe interactie – luisteren, observeren, samenwerken – is essentieel om complexe realiteiten te begrijpen en te respecteren [16](#page=16). > **Tip:** Ga verder dan alleen onderzoek; betrek de mensen die je probeert te representeren actief in het ontwerpproces. Hun perspectieven zijn onmisbaar voor authentieke en respectvolle communicatie [16](#page=16). --- **Verklarende begrippen:** * **Information design:** Het ontwerpen van informatie op een manier die begrijpelijk, toegankelijk en bruikbaar is. * **Inclusieve informatievormgeving:** Het ontwerpproces dat streeft naar het representeren en betrekken van alle mensen, ongeacht hun achtergrond, identiteit of capaciteiten. * **Ras:** Een sociaal construct gebaseerd op uiterlijke kenmerken. * **Etniciteit:** Verwijst naar gedeelde afkomst en cultureel erfgoed. * **Nationaliteit:** De relatie tussen een persoon en een staat, inclusief burgerschap en nationale identiteit. * **Genderidentiteit:** Het innerlijke gevoel van iemands gender. * **Genderrollen:** Maatschappelijk gedefinieerde verwachtingen en gedragingen die geassocieerd worden met mannelijkheid of vrouwelijkheid. * **Beperking/Handicap:** Een fysieke, mentale of zintuiglijke conditie die interactie met de omgeving kan belemmeren. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Semiotiek | De studie van tekens en hoe ze functioneren, inclusief hun productie, betekenis en interpretatie. Dit veld is cruciaal voor het begrijpen van informatieontwerp. | | Significant | Het fysieke of waarneembare deel van een teken, zoals een woord, een afbeelding of een geluid, dat verwijst naar een concept. | | Signifié | Het mentale concept of idee waarnaar de significant verwijst. Het is de betekenis die aan het teken wordt toegekend. | | Significatie | Het proces waarbij een significant wordt gekoppeld aan een signifié, wat resulteert in de vorming van een teken. Dit is de kern van hoe betekenis wordt gecreëerd. | | Denotatie | De letterlijke, objectieve en direct waarneembare betekenis van een teken, onafhankelijk van persoonlijke associaties of culturele context. | | Connotatie | De secundaire, subjectieve en cultureel bepaalde betekenis van een teken, die gevoelens, associaties of abstracte ideeën oproept die verder gaan dan de letterlijke betekenis. | | Iconen | Tekens die een directe visuele gelijkenis vertonen met het object of concept dat ze representeren, zoals een gestileerde menselijke figuur op een toiletdeur. | | Indexen | Tekens die een logische, causale of fysische relatie hebben met wat ze vertegenwoordigen, zoals een klok die tijd aangeeft of rook die vuur aanduidt. | | Symbolen | Tekens die geen visuele gelijkenis hebben met wat ze betekenen en wiens betekenis volledig is aangeleerd via sociale en culturele conventies, zoals woorden, letters of de kleur rood. | | Codes | Systemen van tekens en regels die bepalen hoe tekens worden georganiseerd, gerelateerd en gebruikt om complexe informatie over te brengen binnen een specifieke context of cultuur. | | Conventies | Gedeelde en gevestigde communicatieve patronen of praktijken die door herhaald gebruik en acceptatie intuïtief worden voor een bepaalde groep of cultuur, waardoor herkenbaarheid en verwachtingen ontstaan. | | Retorica | De kunst en leer van overtuigende communicatie, waarbij visuele en verbale elementen strategisch worden ingezet om een publiek te beïnvloeden, te informeren of te bewegen tot een bepaalde reactie. | | Ethos | Een retorisch appèl dat gebaseerd is op autoriteit, geloofwaardigheid en de gedeelde waarden van het publiek, met als doel vertrouwen te wekken. | | Logos | Een retorisch appèl dat gebaseerd is op logisch redeneren en bewijs, gericht op het presenteren van een gefundeerd argument en het tonen van de relatie tussen premissen en conclusies. | | Pathos | Een retorisch appèl dat gericht is op het oproepen van emoties bij het publiek om hen te betrekken, interesse te wekken of onmiddellijke actie te stimuleren. | | Genres | Categorieën van communicatie-artefacten die consistente conventies, codes en kenmerken volgen, waardoor ze herkenbaar zijn en voldoen aan de verwachtingen van het publiek voor specifieke communicatieve doelen. | | Inclusieve informatievormgeving | Een benadering van informatieontwerp die bewust streeft naar het representeren en bedienen van een breed scala aan diverse groepen en individuen, met aandacht voor gelijkwaardigheid, respect en toegankelijkheid voor iedereen. |