3) PPT Lichtschakelingen.pdf

# Documenttypes in elektrische installaties Dit onderwerp behandelt de verschillende documenten die essentieel zijn voor het correct weergeven, plannen en uitvoeren van elektrische installaties. ### 1.1 Situatieschema / Situatieplan Het situatieschema, ook wel situatieplan genoemd, is een plattegrond die de fysieke ligging van alle onderdelen van een elektrische installatie weergeeft. Dit omvat elementen zoals stopcontacten, lichtpunten, schakelaars, drukknoppen, zekeringskasten, vaste toestellen en aansluitingen voor TV, telefoon en internet. Een situatieschema is verplicht voor elke elektrische installatie die gekeurd wordt en is gekoppeld aan het ééndraadschema. De symbolen die gebruikt worden, zijn dezelfde als in het ééndraadschema en moeten conform de voorschriften van het AREI zijn [2](#page=2) [4](#page=4). ### 1.2 Eendraadschema Het ééndraadschema fungeert als de universele taal om de volledige elektrische installatie, inclusief leidingen, toestellen en bediening, op een duidelijke en planmatige manier in kaart te brengen. Dit schema is, net als het situatieschema, verplicht voor elke elektrische installatie die gekeurd wordt. Het ééndraadschema dient te worden opgemaakt door de persoon die de installatie heeft uitgevoerd. Er is een directe koppeling met het situatieschema, en beide gebruiken dezelfde symbolen die overeenkomstig het AREI moeten zijn [3](#page=3). #### 1.2.1 Afspraken in het ééndraadschema Bij het opstellen van een ééndraadschema gelden specifieke afspraken: * Elke stroombaan wordt aangeduid met een hoofdletter, bijvoorbeeld A, B, C [3](#page=3). * Elk lichtpunt en elk stopcontact moet genummerd worden [3](#page=3). * Personalia, zoals de gegevens van de installateur en het adres van de woning, dienen vermeld te worden [3](#page=3). > **Tip:** De correcte symbolen voor zowel het situatieschema als het ééndraadschema zijn te vinden in het AREI, hoofdstuk 2.13: Grafische symbolen. Deze informatie is vaak ook beschikbaar via leermateriaal op universitaire leerplatformen. Een voorbeeld van een ééndraadschema is te raadplegen in figuur 3.1 van het AREI, onderafdeling 3.1.2.1 [4](#page=4). ### 1.3 Stroomschema Een stroomschema biedt een schematische weergave van alle verbindingen en componenten binnen een elektrisch systeem. Dit type schema heeft geen wettelijke basis of verplichting. Een belangrijk kenmerk is dat de aardingsgeleider (PE) niet wordt voorgesteld in een stroomschema. Het stroomschema dient voornamelijk als een visuele hulpmiddel om de werking van het systeem beter te begrijpen [8](#page=8). ### 1.4 Aansluitschema Een aansluitschema is een tekening die gedetailleerd weergeeft hoe de elektriciteitsdraden en toestellen in de werkelijkheid fysiek met elkaar verbonden worden. Net als het stroomschema, is er geen wettelijke basis of verplichting voor het gebruik van een aansluitschema. Het doel ervan is een visuele voorstelling te bieden die helpt bij het begrijpen van de realisatie van de fysieke aansluitingen [9](#page=9). --- # Schakelaartypes en hun toepassingen Dit onderwerp behandelt de diverse types schakelaars en hun specifieke toepassingen in elektrische circuits, met een focus op de functionaliteit en de schakelprincipes [7](#page=7). ### 2.1 Enkelpolige schakelaar De enkelpolige schakelaar wordt gebruikt om een lichtpunt of verbruiker vanaf één locatie te bedienen. Het is een bistabiele schakelaar, wat betekent dat deze twee stabiele standen heeft [10](#page=10). > **Tip:** De enkelpolige schakelaar is de meest basale vorm van schakeling en wordt veelvuldig toegepast in situaties waar één bedieningspunt volstaat. ### 2.2 Dubbelpolige schakelaar Een dubbelpolige schakelaar dient om een lichtpunt of verbruiker vanaf één locatie te bedienen en tegelijkertijd de verbruiker volledig spanningsloos te maken. Dit type schakelaar is bijzonder geschikt voor vochtige ruimtes. Net als de enkelpolige schakelaar is de dubbelpolige schakelaar bistabiel met twee stabiele standen. Vroeger was het gebruik van een dubbelpolige schakelaar verplicht in badkamers, maar dit is heden ten dage niet meer het geval [12](#page=12). > **Toepassing:** De dubbelpolige schakelaar garandeert een hogere veiligheid door de verbruiker volledig te isoleren van de stroombron. ### 2.3 Serieschakelaar De serieschakelaar, ook wel 'dubbele ontsteking' genoemd, maakt het mogelijk om twee verschillende lichten vanaf één punt te bedienen met twee aparte knoppen. Dit is eveneens een bistabiele schakelaar met twee stabiele standen [14](#page=14). > **Voorbeeld:** In een kamer met twee aparte lampen die beide vanaf dezelfde plek bediend moeten worden, kan een serieschakelaar worden toegepast. ### 2.4 Wisselschakelaar Wisselschakelaars werken altijd per paar en maken het mogelijk om een lichtpunt vanaf twee verschillende locaties te schakelen. Dit type schakelaar is bistabiel en heeft twee stabiele standen [16](#page=16). > **Toepassing:** Typische toepassingen zijn trappenhuizen, lange gangen of slaapkamers waar het licht zowel bij de ingang als bij het bed bediend moet kunnen worden. ### 2.5 Kruisschakelaar Een kruisschakelaar wordt gebruikt in combinatie met twee wisselschakelaars en maakt het mogelijk om een lichtpunt vanaf meer dan twee locaties te bedienen. Deze schakelaar is ook bistabiel met twee stabiele standen [18](#page=18). > **Voorbeeld:** In grote ruimtes met meerdere ingangen, zoals een open kantoorruimte of een grote vergaderzaal, kan de kruisschakelaar de bediening van de verlichting vergemakkelijken. ### 2.6 Dubbelpolige wisselschakelaar De dubbelpolige wisselschakelaar combineert de functionaliteit van een wisselschakelaar met die van een dubbelpolige schakelaar. Het doel is om een lichtpunt vanaf twee plaatsen te bedienen en tegelijkertijd de verbruiker volledig spanningsloos te zetten. Deze schakelaar is bistabiel en heeft twee stabiele standen [20](#page=20). > **Toepassing:** Dit type schakelaar is zeer geschikt voor vochtige ruimtes, zoals badkamers, waar zowel het comfort van bediening vanaf twee punten als de veiligheid van volledige spanningsloosheid gewenst zijn [20](#page=20). --- # Symbolen en digitale ontwerpsoftware Dit onderwerp behandelt de grafische symbolen die essentieel zijn voor het opstellen van elektrische schema's volgens de AREI-normen en introduceert de softwarepakketten die gebruikt worden voor het digitaal ontwerpen van deze schema's. ### 3.1 Grafische symbolen volgens de AREI-normen De correcte grafische symbolen voor elektrische schema's dienen geraadpleegd te worden in het AREI, specifiek in hoofdstuk 2.13: Grafische symbolen. Deze symbolen zijn cruciaal voor een duidelijke en uniforme weergave van elektrische installaties [4](#page=4) [5](#page=5) [6](#page=6). #### 3.1.1 Belangrijke schakelaars en hun symbolen * **Enkelpolige schakelaar:** Deze schakelaar wordt gebruikt om één lichtpunt vanaf één locatie te bedienen. Het is een bistabiele schakelaar met twee stabiele standen [10](#page=10). * **Dubbelpolige schakelaar:** Deze schakelaar bedient ook één lichtpunt vanaf één locatie, maar zorgt ervoor dat de verbruiker volledig spanningsloos wordt gezet. Dit is met name toepasselijk in vochtige ruimtes. Het is een bistabiele schakelaar met twee stabiele standen. Vroeger was deze schakelaar verplicht in badkamers, maar dit is tegenwoordig niet meer het geval [12](#page=12). * **Serieschakelaar (dubbele ontsteking):** Met deze schakelaar kunnen twee verschillende lichtpunten vanaf één punt worden bediend, elk met een eigen knop. Het is een bistabiele schakelaar met twee stabiele standen [14](#page=14). * **Wisselschakelaar:** Wisselschakelaars werken altijd per twee en maken het mogelijk om een lichtpunt vanaf twee verschillende plaatsen te schakelen. Het zijn bistabiele schakelaars met twee stabiele standen [16](#page=16). * **Kruisschakelaar:** Een kruisschakelaar wordt gebruikt in combinatie met twee wisselschakelaars om een lichtpunt vanaf meer dan twee plaatsen te bedienen. Dit is bijvoorbeeld nuttig in trappenhallen. Het is een bistabiele schakelaar met twee stabiele standen [18](#page=18). * **Dubbelpolige wisselschakelaar:** Deze schakelaar combineert de functionaliteit van twee wisselschakelaars met het spanningsloos maken van de verbruiker. Hiermee kan een lichtpunt vanaf twee plaatsen bediend worden, terwijl de verbruiker volledig spanningsloos wordt gezet, wat geschikt is voor toepassingen zoals badkamers. Het is een bistabiele schakelaar met twee stabiele standen [20](#page=20). #### 3.1.2 Drukknoppen en teleruptoren * **Drukknop:** Een drukknop wordt gebruikt om een lichtpunt te bedienen vanaf één of meerdere plaatsen. Dit is een monostabiele drukknop met slechts één stabiele stand. Om de verlichting ook na het loslaten van de drukknop te laten werken, is de integratie van een teleruptor noodzakelijk [21](#page=21). * **Enkelpolige teleruptor:** Een teleruptor wordt gebruikt om, in combinatie met één of meerdere drukknop(pen), het licht te bedienen. Het belangrijkste verschil met een schakelaar is dat de teleruptor terugveert na het induwen van de drukknop [22](#page=22). #### 3.1.3 Stopcontacten * **Stopcontact (contactdoos, wandcontactdoos):** Het doel van een stopcontact is om elektrische energie beschikbaar te maken in de nabijheid van de verbruiker [23](#page=23). > **Tip:** Het is cruciaal om de specifieke symbolen uit het AREI correct toe te passen om misinterpretatie van schema's te voorkomen. ### 3.2 Digitale ontwerpsoftware voor elektrische schema's Tegenwoordig worden elektrische schema's grotendeels digitaal ontworpen, in plaats van op papier. In deze context worden de volgende softwarepakketten aanbevolen [24](#page=24): #### 3.2.1 Trikker Trikker is een softwarepakket dat gebruikt kan worden voor het ontwerpen van elektrische schema's. Gedetailleerde installatie- en activeringsinstructies zijn beschikbaar via een specifieke link [24](#page=24). #### 3.2.2 Microsoft Visio Microsoft Visio is een veelzijdig programma dat ook ingezet kan worden voor het digitaal ontwerpen van elektrische schema's [24](#page=24). * **Installatie en Licentie:** Studenten kunnen Visio Professional 2019 downloaden via Academic Software na in te loggen met hun studenten-ID. Een licentiecode kan op dezelfde pagina worden aangevraagd [24](#page=24). * **Symbolen importeren:** De benodigde symbolen kunnen van Toledo worden gedownload onder "leermateriaal" ➔ "cursusmateriaal". Deze symbolen moeten vervolgens in Visio worden geïmporteerd via "Shapes" ➔ "meer shapes" ➔ "stencil openen", waarna alle `.vss` bestanden geselecteerd moeten worden [24](#page=24). * **Overige toepassingen:** Visio kan ook gebruikt worden voor het tekenen van kantoorplattegronden, databasemodellen en andere schematische documenten en diagrammen [24](#page=24). #### 3.2.3 Draw.io Een alternatieve online tool is Draw.io. Gebruikers kunnen naar de website surfen en de benodigde symbolen importeren om schema's digitaal te ontwerpen [24](#page=24). > **Voorbeeld:** Wanneer een nieuw gebouw wordt ontworpen, worden de elektrische schema's waarschijnlijk in Microsoft Visio gemaakt, waarbij de AREI-symbolen voor schakelaars en stopcontacten nauwkeurig worden geplaatst om de installatie duidelijk weer te geven. Vervolgens worden deze digitale schema's gedeeld met de installateurs. --- # Praktische toepassingen en casestudies Dit onderwerp illustreert de toepassing van elektrische schakelaars en schema's in realistische scenario's zoals ziekenhuizen en woningen door middel van diverse casestudies [25](#page=25). ### 4.1 Casestudies: ziekenhuizen #### 4.1.1 Schakelingen in ziekenhuisgangen In een ziekenhuisgang kan het licht bediend worden vanaf vier verschillende plaatsen met schakelaars. Dit scenario vereist een specifieke schakeling die dit mogelijk maakt [25](#page=25). * **Type schakeling:** Voor het bedienen van een lichtpunt vanaf vier verschillende plaatsen worden wisselschakelingen gecombineerd met kruisschakelaars. Twee wisselschakelaars worden gebruikt aan de uiteinden, en twee kruisschakelaars worden tussen de wisselschakelaars geplaatst [25](#page=25). * **Schema:** Het bijbehorende schema toont de verbindingen tussen deze schakelaars om de gewenste functionaliteit te realiseren. #### 4.1.2 Drukknoppen in ziekenhuisgangen Een alternatief scenario in een ziekenhuisgang betreft het bedienen van het licht vanaf vier verschillende plaatsen, maar dan met drukknoppen [25](#page=25). * **Type schakeling:** Dit scenario maakt gebruik van een centrale sturing met drukknoppen. Een klokrelais of een ander type centrale schakelaar ontvangt de signalen van de drukknoppen om het licht aan of uit te schakelen [25](#page=25). * **Schema:** Het schema zal hier een centrale eenheid tonen die de commando's van de drukknoppen verwerkt. ### 4.2 Casestudies: woningen #### 4.2.1 Eenvoudige schakeling in een badkamer In een zorgcentrum kan het licht in de badkamer vanaf één plaats bediend worden [25](#page=25). * **Type schakeling:** Dit is de meest basale schakeling, namelijk een enkelpolige schakelaar die direct een lichtpunt aanstuurt [25](#page=25). * **Schema:** Het schema voor deze situatie is eenvoudig en toont één schakelaar die verbonden is met een lamp. #### 4.2.2 Situatieplan en eendraadschema van een woning **Case 4:** Het maken van een eendraadschema en een situatieplan van een klaslokaal. Dit illustreert hoe je de elektrische installatie van een ruimte in kaart brengt, zowel op basis van de fysieke locatie van componenten (situatieplan) als op basis van de functionele verbindingen (eendraadschema) [25](#page=25). **Case 5:** Een situatieplan van een woonst met begeleiding wordt geanalyseerd om elektrische componenten te identificeren en hun functie te bepalen. Vervolgens wordt een eendraadschema opgesteld voor de eerste vijf kringen van deze woning. Dit benadrukt het belang van het begrijpen van de componenten en het correct weergeven van de elektrische kringen in een woning [26](#page=26). **Case 6:** Delen van een eendraadschema van twee woningen met begeleiding worden gepresenteerd. De taak is om de elektrische componenten op het bijbehorende situatieplan te identificeren en hun functies uit te leggen. Dit versterkt de koppeling tussen het abstracte eendraadschema en de concrete, fysieke installatie in een woning [27](#page=27). > **Tip:** Bij het interpreteren van situatieplannen en eendraadschema's is het cruciaal om de symbolen te herkennen die de verschillende elektrische componenten vertegenwoordigen. > **Tip:** Een eendraadschema geeft de elektrische circuits weer met de essentiële componenten, terwijl een situatieplan de fysieke locatie van deze componenten in de ruimte toont. Ze vullen elkaar aan voor een compleet beeld van de installatie. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Situatieschema | Een plattegrond van de elektrische installatie die de werkelijke ligging van alle onderdelen weergeeft, zoals stopcontacten, lichtpunten en de zekeringskast. Dit document is verplicht voor elektrische keuringen en is gekoppeld aan het eendraadschema. | | Eéndraadschema | Een universele en planmatige weergave van de volledige elektrische installatie, inclusief leidingen, toestellen en bedieningselementen. Dit schema is verplicht voor keuringen en wordt opgemaakt door de installateur. Het gebruikt dezelfde symbolen als het situatieschema en is gekoppeld aan de AREI-normen. | | AREI | Afkorting voor Algemeen Reglement op de Elektrische Installaties, een set regels en voorschriften die de normen voor elektrische installaties in België bepaalt, inclusief de vereiste grafische symbolen. | | Stroomschema | Een schematische weergave van alle verbindingen en componenten binnen een elektrisch systeem. Dit type schema heeft geen wettelijke basis of verplichting en stelt de PE (beschermingsgeleider) niet voor, maar dient ter visuele ondersteuning om de werking te begrijpen. | | Aansluitschema | Een tekening die gedetailleerd laat zien hoe de elektriciteitsdraden en elektrische toestellen fysiek met elkaar worden verbonden. Dit schema is niet wettelijk verplicht en dient om de praktische realisatie van de verbindingen te verduidelijken. | | Enkelpolige schakelaar | Een schakelaar die gebruikt wordt om een lamp of ander elektrisch apparaat vanaf één locatie te bedienen. Het is een bistabiele schakelaar met twee stabiele standen en wordt gebruikt in standaard situaties. | | Dubbelpolige schakelaar | Een schakelaar die wordt gebruikt om een apparaat vanaf één locatie te bedienen en tegelijkertijd de verbruiker volledig spanningsloos te maken door beide polen te onderbreken. Dit type wordt vaak toegepast in vochtige ruimtes, zoals badkamers. | | Serieschakelaar | Ook wel een dubbele ontsteking genoemd, deze schakelaar bedient twee verschillende lichten vanaf één punt met twee aparte knoppen. Het is een bistabiele schakelaar met twee stabiele standen. | | Wisselschakelaar | Een schakelaar die altijd per twee werkt en het mogelijk maakt om een licht vanaf twee verschillende plaatsen te schakelen. Het is een bistabiele schakelaar met twee stabiele standen. | | Kruisschakelaar | Een schakelaar die altijd samenwerkt met twee wisselschakelaars en het mogelijk maakt om een licht vanaf meer dan twee plaatsen te bedienen. Dit wordt vaak gebruikt in trappenhuizen of grote ruimtes. | | Drukknop | Een monostabiele schakelaar met één stabiele stand die, na het indrukken, terugveert. Om de verlichting te laten branden na het loslaten van de drukknop, is een teleruptor nodig. | | Teleruptor | Een apparaat dat de functie van een drukknop uitbreidt, zodat verlichting bediend kan worden met één of meerdere drukknop(pen) die terugveren na gebruik. Het maakt het mogelijk om de verlichting aan of uit te zetten door het kort indrukken van de knop. | | Stopcontact | Een contactdoos of wandcontactdoos die elektrische energie beschikbaar maakt dicht bij de verbruiker. Het is een essentieel onderdeel van een elektrische installatie voor het aansluiten van apparaten. |