Slides hoofdstuk 4.pptx

# Sociale facilitatie en belemmering bij identificeerbare prestaties Dit onderwerp onderzoekt hoe de aanwezigheid van anderen individuele prestaties kan beïnvloeden, leidend tot verbetering (facilitatie) of verslechtering (belemmering), met Zajonc's sociale-activeringshypothese als kernverklaring. ### 1.1 Sociale facilitatie Sociale facilitatie verwijst naar het fenomeen waarbij de aanwezigheid van anderen de individuele prestaties verbetert. * **Historisch experiment:** Het klassieke experiment van Triplett (1898) liet zien dat kinderen sneller presteerden bij het omwentelen van een hengelspoel wanneer ze dit competitief deden met anderen, in vergelijking met alleen. Dit effect werd ook waargenomen bij een passief toekijkend publiek en zelfs bij dieren, zoals werkmieren. * **Breder toepassingsgebied:** Het effect is niet beperkt tot taken; zelfs geluk kan worden gefaciliteerd, aangezien kinderen tot acht keer meer lachen in gezelschap dan alleen. > **Tip:** Denk na over situaties uit je eigen leven waar je beter presteerde of je gelukkiger voelde door de aanwezigheid van anderen. ### 1.2 Sociale belemmering Sociale belemmering is het tegenovergestelde effect, waarbij de aanwezigheid van anderen leidt tot mindere prestaties. * **Experiment: Leren vermijden van schokken:** In een studie waar proefpersonen een schok moesten vermijden door op een knop te drukken, werd waargenomen dat de aanwezigheid van een publiek de leerprestaties negatief beïnvloedde bij het aanleren van deze taak. ### 1.3 De sociale-activeringshypothese van Zajonc Deze hypothese biedt een eenheidsverklaring voor zowel sociale facilitatie als belemmering. * **Kernmechanisme:** De aanwezigheid van soortgenoten verhoogt de fysiologische arousal (opwinding). Deze verhoogde arousal leidt tot een grotere actiebereidheid, waardoor dominantere reacties sneller worden uitgevoerd. * Bij **gemakkelijke of goed ingeoefende taken** is de gewenste reactie dominant, wat leidt tot **sociale facilitatie**. * Bij **complexe of ongeoefende taken** is de gewenste reactie nog niet dominant, waardoor niet-dominante, afleidende reacties eerder optreden, wat leidt tot **sociale belemmering**. * **Illustratie met kakkerlakken:** Een experiment met kakkerlakken toonde aan dat ze sneller door een eenvoudig labyrint liepen in aanwezigheid van soortgenoten (facilitatie), maar langzamer door een complex labyrint (belemmering). > **Tip:** De sleutel is de dominantie van de reactie. Een dominante reactie is een reflex of een gedrag dat zeer goed is ingeoefend. ### 1.4 Verdere theoretische uitwerking Deze sectie erkent dat de sociale-activeringshypothese een krachtig verklaringsmodel is, maar de nuances van de toepassing ervan kunnen verder worden uitgediept. ### 1.5 Persoonlijkheidsverschillen Individuele persoonlijkheidstrekken spelen een rol in hoe sociale aanwezigheid de prestaties beïnvloedt. * **Sociale oriëntatie:** Mensen die positief staan tegenover sociale contacten presteren over het algemeen beter in gezelschap. Wie negatief staat tegenover sociale interacties, presteert mogelijk juist minder goed. * **Perceptie van de situatie:** De mate waarin een situatie als een bedreiging of een uitdaging wordt ervaren, beïnvloedt de reactie op sociale aanwezigheid. > **Tip:** Denk na over hoe jouw eigen houding ten opzichte van sociale interacties je prestaties in groepsverband beïnvloedt. ### 1.6 Recente onderzoeksresultaten Het onderzoek naar sociale facilitatie en belemmering blijft zich ontwikkelen. * **Virtuele aanwezigheid:** Er is nog geen eenduidig antwoord op de vraag of virtuele aanwezigheid (bijvoorbeeld via online platforms) hetzelfde effect heeft als fysieke aanwezigheid. Er is veel tegenstrijdig onderzoek. De focus verschuift naar de vraag *hoeveel* sociale aanwezigheid nodig is voor een effect. * **Facilitatie van eten:** Er zijn indicaties dat sociale facilitatie ook van toepassing kan zijn op eten: we eten mogelijk meer als we samen eten. Er is echter nog meer onderzoek nodig naar de rol van sociale facilitatie buiten de klassieke taakuitvoeringen. --- **Samenvatting van Kernbegrippen:** * **Sociale facilitatie:** Verbetering van prestaties door de aanwezigheid van anderen. * **Sociale belemmering:** Verslechtering van prestaties door de aanwezigheid van anderen. * **Sociale-activeringshypothese (Zajonc):** Aanwezigheid van soortgenoten verhoogt arousal, wat leidt tot snellere uitvoering van dominante reacties. Dit faciliteert bekende taken en belemmert nieuwe/moeilijke taken. * **Persoonlijkheidsverschillen:** Individuele attitudes ten opzichte van sociale contacten en de perceptie van situaties beïnvloeden de effecten. **Vragen ter zelfreflectie:** * Kun je een eigen voorbeeld geven van sociale facilitatie en sociale belemmering? * Hoe verklaart de sociale-activeringshypothese beide fenomenen? * Welke factoren kunnen van invloed zijn op sociale facilitatie en belemmering, naast de taakcomplexiteit? --- # Sociale effecten bij niet-identificeerbare prestaties Dit gedeelte onderzoekt de impact wanneer individuele prestaties niet herkenbaar zijn binnen een groep, met specifieke aandacht voor sociaal parasiteren en de positieve effecten van anonimiteit zoals sociale durf. ### 4.2.1 Sociaal parasiteren Sociaal parasiteren, ook wel bekend als 'social loafing', treedt op wanneer de individuele inspanning van een persoon binnen een groep afneemt omdat de prestaties niet individueel herkenbaar zijn. Dit fenomeen werd gedemonstreerd in een touwtrekexperiment waarbij de individuele trekkracht afnam naarmate er meer individuen deelnamen aan de activiteit. **Factoren die sociaal parasiteren kunnen temperen:** * Het verhogen van de individuele motivatie van groepsleden. * De mate waarin groepsleden zich identificeren met de groep. * Gender- en cultuurverschillen: vrouwen vertonen doorgaans minder sociaal parasiteren dan mannen. Culturen die solidariteit en groepsbelang benadrukken, kunnen dit fenomeen eveneens verminderen. * Het bevorderen van sociale compensatie, waarbij individuen extra inspanning leveren om de verminderde inspanning van anderen te compenseren. > **Tip:** Bij groepswerken is het cruciaal om individuele prestaties duidelijk te maken om sociaal parasiteren te voorkomen. ### 4.2.2 Positieve effecten van onherkenbaarheid Hoewel anonimiteit kan leiden tot sociaal parasiteren, brengt het ook positieve effecten met zich mee, met name op het gebied van sociale durf. Bij het uitvoeren van moeilijkere taken, zoals het geven van een voorstel, kan anonimiteit de drempel verlagen, waardoor individuen zich vrijer voelen om deel te nemen. Dit fenomeen wordt ook wel 'sociale durf' genoemd. > **Example:** Iemand die normaal gesproken verlegen is, kan zich makkelijker uitspreken in een grote groep als de identiteit niet direct duidelijk is. ### 4.3 De impact van anonimiteit op het gedrag Anonimiteit kan op verschillende manieren het gedrag van individuen binnen een groep beïnvloeden, zowel negatief als positief. #### 4.3.1 Een verlaagde drempel voor antisociaal gedrag Anonimiteit kan leiden tot 'de-individuatie', waarbij innerlijke remmingen worden afgezwakt. Dit kan resulteren in een verlaagde drempel voor antisociaal gedrag. In een experiment waarbij schokken werden toegediend, dienden anonieme deelnemers meer, sterkere en langdurigere schokken toe dan deelnemers wiens identiteit bekend was. #### 4.3.2 Het faciliteren van sociaal gedrag Tegelijkertijd kan anonimiteit ook positieve effecten hebben door het goede in mensen naar boven te brengen. Het faciliteren van sociaal gedrag kan optreden wanneer anonimiteit het individu toestaat om losser te opereren en meer open te zijn, bijvoorbeeld in een duistere, anonieme omgeving. #### 4.3.3 Mogelijke verklaringen De klassieke theorie van de-individuatie stelt dat anonimiteit bepaalde remmingen wegneemt. Denk hierbij aan anonieme boodschappen op het internet. Een verder uitgewerkte verklaring komt vanuit de **sociale identiteitstheorie**, met het **SIDE-model (Social Identity model of de-individuation)**. Dit model stelt dat ons zelfbeeld bestaat uit zowel persoonlijke als sociale identiteiten. In anonieme situaties kan een specifieke sociale categorie verscherpt onder de aandacht komen, wat de effecten van de-individuatie kan versterken, zowel positief als negatief. Dit betekent dat de context bepaalt of anonimiteit leidt tot het volgen van normen van een bepaalde sociale groep, wat zowel prosociaal als antisocial gedrag kan bewerkstelligen. --- # De invloed van anonimiteit op gedrag Anonimiteit kan zowel antisociaal als sociaal gedrag faciliteren, afhankelijk van de context en de onderliggende psychologische processen. ### 4.3.1 Een verlaagde drempel voor antisociaal gedrag Een belangrijk effect van anonimiteit is de potentiële verlaging van de drempel voor antisociaal gedrag. Dit fenomeen wordt ook wel *de-individuatie* genoemd. Wanneer individuen anoniem zijn, kunnen hun innerlijke remmingen worden afgezwakt, wat de weg vrijmaakt voor gedrag dat zij normaal gesproken niet zouden vertonen. > **Voorbeeld:** Experimenten tonen aan dat deelnemers in een anonieme conditie eerder geneigd zijn om (bijvoorbeeld in een experimentele setting) schokken toe te dienen, en dit ook in sterkere mate en voor langere duur dan wanneer hun identiteit bekend is. Online gedrag, zoals het plaatsen van anonieme, negatieve reacties, is ook een alledaags voorbeeld van hoe anonimiteit de drempel voor antisociaal gedrag kan verlagen. ### 4.3.2 Het faciliteren van sociaal gedrag Tegenovergestelde van het bevorderen van antisociaal gedrag, kan anonimiteit ook het positieve in mensen naar boven halen en sociaal gedrag faciliteren. Dit treedt op wanneer anonimiteit het gemakkelijker maakt voor individuen om initiatief te nemen en sociale interacties aan te gaan, die zij onder normale, niet-anonieme omstandigheden misschien niet zouden durven aangaan. > **Voorbeeld:** In situaties waar identiteit niet direct herkenbaar is, zoals in een donkere kamer waar acht onbekenden samenkomen, kan de anonimiteit leiden tot een grotere sociale durf. Dit betekent dat individuen makkelijker een voorstel durven te doen of zich durven te uiten, wat normaal gesproken moeilijker is als de eigen identiteit direct gekoppeld kan worden aan de actie. ### 4.3.3 Mogelijke verklaringen Er zijn verschillende theoretische perspectieven die proberen te verklaren hoe anonimiteit gedrag beïnvloedt: #### 4.3.3.1 Klassieke de-individuatietheorie De klassieke de-individuatietheorie stelt dat anonimiteit leidt tot een verlies van zelfbewustzijn en een verminderd besef van individuele verantwoordelijkheid. Dit resulteert in een afname van de interne remmingen die normaal gesproken antisociaal gedrag voorkomen. Anonimiteit zorgt ervoor dat individuen zich minder verantwoordelijk voelen voor hun daden, omdat hun identiteit niet gemakkelijk herleidbaar is tot hun gedrag. #### 4.3.3.2 Verklaring vanuit de sociale identiteitstheorie en het SIDE-model Meer recente theorieën, zoals het *Social Identity model of de-individuation* (SIDE-model), bieden een genuanceerdere verklaring die zowel positieve als negatieve effecten van anonimiteit kan accommoderen. Het SIDE-model beschouwt het zelfbeeld van een individu als een mozaïek van persoonlijke en sociale identiteiten. Anonimiteit kan de aandacht richten op specifieke sociale identiteiten, wat vervolgens de groepsnormen en groepsprocessen kan versterken. * **Versterking van groepsnormen:** Wanneer individuen zich in een anonieme situatie bevinden, kunnen zij zich sterker identificeren met de anonieme groep en de bijbehorende normen. Als de heersende groepsnorm antisociaal is, zal anonimiteit dit gedrag versterken. Als de groepsnorm daarentegen sociaal of behulpzaam is, kan anonimiteit dit gedrag ook faciliteren. * **Contextafhankelijkheid:** De effecten van anonimiteit zijn dus sterk afhankelijk van de specifieke groep, de context, en de heersende normen binnen die context. Anonimiteit op zichzelf is niet per definitie goed of slecht, maar het versterkt de invloed van de sociale omgeving op het individuele gedrag. > **Tip:** Het SIDE-model biedt een krachtig raamwerk om te begrijpen waarom anonimiteit in de ene situatie leidt tot negatief gedrag en in de andere tot positief sociaal gedrag. De sleutel ligt in de verscherping van de sociale identiteit en de normen die daarmee geassocieerd zijn. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Sociale facilitatie | Het fenomeen waarbij de aanwezigheid van anderen de prestaties op eenvoudige of goed ingeoefende taken verbetert. Dit kan variëren van het sneller maken van bewegingen tot betere prestaties in competitieve situaties. | | Sociale belemmering | Het tegenovergestelde van sociale facilitatie, waarbij de aanwezigheid van anderen leidt tot slechtere prestaties, vooral bij complexe, nieuwe of moeilijk te leren taken. Dit wordt toegeschreven aan verhoogde arousal en dominantie van niet-dominante reacties. | | Sociale-activeringshypothese van Zajonc | Een theorie die stelt dat de aanwezigheid van soortgenoten leidt tot een verhoging van de fysiologische arousal. Deze verhoogde arousal zorgt ervoor dat dominante reacties sneller worden uitgevoerd, wat leidt tot sociale facilitatie bij bekende taken en sociale belemmering bij onbekende taken. | | Sociaal parasiteren (Social loafing) | Het fenomeen waarbij individuen in een groep minder inspanning leveren dan wanneer ze alleen werken, omdat hun individuele bijdrage niet herkenbaar is. Dit effect wordt vaak waargenomen bij taken waarbij de groepsinput een geheel vormt. | | De-individuatie | Een psychologische toestand waarin een individu zijn gevoel van zelfbewustzijn en persoonlijke verantwoordelijkheid verliest, vaak veroorzaakt door anonimiteit of meegaan met de groep. Dit kan leiden tot een verlaagde drempel voor zowel antisociaal als prosociaal gedrag. | | Sociaal-identiteitstheorie | Een theorie die verklaart hoe sociale identiteit, deels gevormd door groepslidmaatschap, gedrag beïnvloedt. Anonimiteit kan de nadruk op sociale identiteit versterken, wat leidt tot gedrag dat in lijn is met groepsnormen, zowel positief als negatief. | | SIDE-model (Social Identity model of de-individuation) | Een uitbreiding van de de-individuatietheorie die de rol van sociale identiteit expliciet integreert. Het model verklaart hoe anonimiteit, in combinatie met situationele factoren, kan leiden tot een versterking van sociale identiteit en gedrag conform aan groepsprotocollen. | | Arousal | Een staat van verhoogde fysiologische en psychologische activiteit. In de context van sociale psychologie kan de aanwezigheid van anderen leiden tot een verhoogde arousal, wat invloed heeft op de prestaties. | | Dominante reactie | De meest waarschijnlijke of meest geoefende reactie op een bepaalde stimulus. Volgens de sociale-activeringshypothese worden dominante reacties sneller uitgevoerd onder verhoogde arousal. | | Sociale durf | Een term die verwijst naar de toegenomen bereidheid om sociaal risicovolle of ongebruikelijke acties te ondernemen wanneer men anoniem is. Dit kan zich uiten in bijvoorbeeld het doen van anonieme voorstellen of het uiten van onconventionele ideeën. |