Legal History

Cover

Stuvia-9249975-europese-en-belgische-privaatrechtsgeschiedenis-deel-extern-recht-volledige-samenvatting-1820-eerste-zit.pdf

Summary

# Inleiding tot de cursus en de studieaanpak Dit gedeelte van de cursus introduceert de algemene structuur, de studiemethoden en het belang van de verschillende onderdelen binnen het vak Europese en Belgische privaatrechtsgeschiedenis [2](#page=2) [3](#page=3) [4](#page=4) [5](#page=5). ### 1.1 Structuur van de leerstof De leerstof wordt opgesplitst in twee hoofdbrokken: het juridische deel en het historische deel [2](#page=2). #### 1.1.1 Audiodocumentatie vs. Hoorcolleges * **Historische deel:** Dit deel wordt voornamelijk aangeboden via slides met audiocommentaar. Dit gedeelte wordt als gemakkelijker te begrijpen beschouwd [2](#page=2). * **Juridische deel:** Dit deel wordt als moeilijker beschouwd en wordt daarom in een hoorcollege in het auditorium behandeld. Er is geen apart hoorcollege voor het deel extern recht [2](#page=2). #### 1.1.2 Doel van de werkwijze Deze aanpak met een combinatie van audiodocumentatie en hoorcolleges is bedoeld om meer tijd in de les vrij te maken voor de meer complexe juridische materie [2](#page=2). ### 1.2 De aanpak van het studeren #### 1.2.1 Wat te kennen * De kernleer- of is de commentaar bij de slides, met uitzondering van de slides aan het einde van elk hoofdstuk die studietips, voorbeeldvragen, leestips, toerismetips, en 'leuk om weten'-informatie bevatten [2](#page=2). * Bij de slides voor extern recht geldt de commentaar als leerstof, hoewel de professor soms specifieke details zoals bepaalde datums kan aangeven als minder belangrijk (bijvoorbeeld de eerste helft van de 3e eeuw enkel globaal kennen) [2](#page=2). * De slides aan het einde van een hoofdstuk met studietips worden sterk aangeraden om te bekijken [2](#page=2). * Voorbeeldvragen die voorzien worden, zijn vergelijkbaar met de vragen op het examen [2](#page=2). * De overzichtsslides zijn van groot belang en moeten goed gekend worden, omdat ze een overzicht geven van de cursusinhoud en mogelijks een basis vormen voor vragen zoals "bespreek het ius commune op 1 blad". Deze overzichtsslides worden aangeduid met een asterisk [3](#page=3). > **Tip:** Benadruk de overzichtsslides; de grote lijnen ervan moeten goed gekend zijn [4](#page=4). #### 1.2.2 Gebruik van het boek Het handboek ("D. Heirbaut, Privaatrechtsgeschiedenis van de Romeinen tot het Belgisch Burgerlijk Wetboek") is geen directe leerstof, maar dient als een nuttig naslagwerk om zaken op te zoeken die minder uitgebreid in de slides aan bod komen [2](#page=2). #### 1.2.3 Het examen * Tijdens het examen mogen wetboeken meegenomen worden. Het is raadzaam om zowel nieuwe als oude Belgische Burgerlijke Wetboeken mee te nemen [2](#page=2). * Voor het deel extern recht is het wetboek minder essentieel, maar wel voor het deel interne rechtsgeschiedenis [2](#page=2). #### 1.2.4 Praktische regelingen voor de leerstof * Slides met audiocommentaar moeten niet op eigen tempo doorgenomen worden, maar volgens de instructies via Ufora [3](#page=3). * De slides worden per 1 à 2 hoofdstukken of delen ervan behandeld, wat pedagogisch zinvoller wordt geacht [3](#page=3). * Het is de bedoeling om de slides vroegtijdig te bekijken en de PPs wekelijks door te nemen, bij voorkeur niet in de laatste weken van het semester [3](#page=3). * Vragen over de leerstof worden pas beantwoord voor de delen die de professor heeft aangeraden. Vragen over eerdere delen die al behandeld zijn, worden niet meer beantwoord [3](#page=3). * Het bewerken van slides door studenten is uiteraard mogelijk [3](#page=3). * Onderbroken slides, waarbij een bepaald punt uit een opsomming een aparte slide krijgt, worden ook gebruikt [4](#page=4). #### 1.2.5 Communicatie en feedback * Vragen kunnen gesteld worden via Padlet, waar ook suggesties kunnen worden ingediend [3](#page=3). * De slides zijn vooraf beluisterd door doctorandi, maar fouten en onduidelijkheden blijven mogelijk en dienen via Padlet gemeld te worden [4](#page=4). ### 1.3 Inhoudelijke focus: Wat is recht? #### 1.3.1 Definitie van recht Recht wordt gedefinieerd als "het geheel van sanctioneerbare regels die het leven in een gemeenschap regelen" [5](#page=5). #### 1.3.2 De rol van rechtsgeschiedenis * Recht is niet altijd logisch. Rechtsgeschiedenis is nodig om de oorsprong en de redenen achter niet-logische juridische regels te begrijpen [5](#page=5). * **Voorbeeld:** Echtscheidingen vereisen in België, zelfs bij overeenstemming, nog steeds de tussenkomst van de rechtbank. Dit is een erfenis van middeleeuwse kerkelijke invloeden die echtscheidingen ontmoedigden [5](#page=5). * **Voorbeeld:** Artikel 1674 van het Burgerlijk Wetboek uit 1804 (BW van 1804) regelt de nietigverklaring van een koopcontract wegens benadeling. De regel van "niemand spreekt met 7/12" betekent minder dan de helft, en de historische context is nodig om te begrijpen waarom dit niet explicieter genoteerd werd [5](#page=5). * De logica in het recht kan soms slechts schijn zijn [5](#page=5). > **Tip:** Begrijp dat recht niet altijd synoniem is met logica; rechtsgeschiedenis biedt hierin inzicht [5](#page=5). #### 1.3.3 Belangrijke juridische termen * **BW van 1804:** Verwijst naar het 'Oud Burgerlijk Wetboek' [5](#page=5). * **BBW:** Staat voor het Belgisch Burgerlijk Wetboek [5](#page=5). --- # De Romeinse periode: evolutie van recht en instellingen Dit deel behandelt de ontwikkeling van het Romeinse recht en de instellingen door verschillende periodes, van de primitieve oud-Romeinse periode tot de klassieke en na-klassieke periodes, met aandacht voor de juridische bronnen en procedures. ## 2. De Romeinse periode: evolutie van recht en instellingen De Romeinse periode wordt chronologisch ingedeeld in vier hoofdfasen: de Oud-Romeinse periode, de Voor-klassieke periode, de Klassieke periode en de Na-klassieke periode. Deze indeling weerspiegelt de historische, politieke en maatschappelijke evolutie van Rome, en hoe deze veranderingen de ontwikkeling van het recht en de instellingen beïnvloedden [17](#page=17) [30](#page=30). ### 2.1 Oud-Romeinse periode (ca. 753 v.C. – ca. 250 v.C.) Deze periode kenmerkt zich door een primitief Rome en een primitief recht. Rome groeide in deze tijd van een stadstaat tot heerser over een aanzienlijk deel van Italië, maar de maatschappij bleef grotendeels agrarisch en primitief [17](#page=17) [18](#page=18). #### 2.1.1 De familia en de pater familias De **familia** was de basiseenheid van de maatschappij en omvatte niet alleen de directe familie, maar ook de boerderij zelf met al haar bezittingen (grond, vee, materiaal). De **pater familias** was het hoofd van de familia en had een quasi-dictatoriale macht, inclusief het recht op leven en dood over zijn huisgenoten [18](#page=18). #### 2.1.2 Primitieve rechtsbronnen De belangrijkste rechtsbronnen in deze periode waren **gewoonte** en **wetgeving** [25](#page=25). * **Gewoonte:** Handelingen die op een bepaalde manier werden verricht en zo moesten blijven [25](#page=25). * **Wet:** De **wet der XII Tafelen** was een belangrijke vroege codificatie, tot stand gekomen op verzoek van de plebejers om meer rechtszekerheid te bieden tegenover het gewoonterecht dat voornamelijk door patriciërs werd geïnterpreteerd. Wetten uitgevaardigd door de volksvergadering heetten **leges** (door de *comitia*) en **plebiscita** (door de *concilium plebis*). Na de **lex Hortensia** (287 v.C.) werden *plebiscita* gelijkgesteld aan *leges* en ook bindend voor patriciërs [25](#page=25). #### 2.1.3 Primitieve procedure De procedure was aanvankelijk gebaseerd op **eigenrichting**. Later evolueerde dit naar een primitieve procesvorm met een element van **geseculariseerde** procedure, waarbij men niet meer uitsluitend op godsoordelen vertrouwde. De **legis actio** was de procedurele vorm, gekenmerkt door rituelen en plechtige handelingen, en was enkel toegankelijk voor Romeinen. Deze procedure verliep in twee fasen: eerst bij de praetor om het proces te starten, en daarna bij een door de praetor aangewezen rechter. Het woord **actio** had in deze periode de betekenis van een ritueel of show om een proces te starten [26](#page=26) [27](#page=27) [28](#page=28). #### 2.1.4 Instellingen in de Oud-Romeinse periode De instellingen in deze periode weerspiegelden de primitieve maatschappij [20](#page=20). * **Koningstijd (tot 510 v.C.):** De koning had veel macht (politiek, militair, religieus, juridisch), maar moest rekening houden met de pater familias. Er waren drie standen: **patriciërs** (aristocratie), **plebejers** (niet-afhankelijke burgers) en **clientes** (afhankelijke burgers). Slaven vormden een vierde groep die als 'dingen' werden beschouwd [20](#page=20). * **Republiek (vanaf 510 v.C.):** Na de verdrijving van de koningen ontstond een republiek met een strijd tussen patriciërs en plebejers. De belangrijkste instelling werd de **senaat** (machtscentrum, bestaande uit rijke oudere mannen). Daarnaast waren er de **volksvergaderingen** (*comitia* en *concilium plebis*), die echter minder macht hadden door de groei van Rome en de invloed van de magistraten. De **magistraten** waren verkozen overheidspersonen (geen rechters), met een jaarlijks mandaat, vaak collegiaal, niet gespecialiseerd en onbetaald. Enkele belangrijke magistraten waren [21](#page=21) [22](#page=22): * **Priesters:** Namen religieuze bevoegdheden over [23](#page=23). * **Consuls:** Hoofdfiguren met politieke en militaire macht (twee per jaar) [23](#page=23). * **Praetor:** Verantwoordelijk voor het recht, vergelijkbaar met een minister van justitie [23](#page=23). * **Censor:** Hield toezicht op moraal en bepaalde de leden van de senaat (ambt voor 5 jaar) [23](#page=23). * **Aedielen:** Marktmagistraten, ook betrokken bij marktrecht [23](#page=23). * **Quaestoren:** Financiën [23](#page=23). * **Volkstribunen:** Plebejische magistraten met vetorecht ter bescherming van de plebejers tegen de macht van de patriciërs; onschendbaar [24](#page=24). ### 2.2 Voor-klassieke periode (ca. 250 v.C. – ca. 0) Deze periode wordt gekenmerkt door de expansie van Rome tot een wereldrijk. Deze groei had ingrijpende gevolgen voor zowel de instellingen als het recht. Het centrale thema is dat Rome groeit en het recht meegroeit [30](#page=30). #### 2.2.1 Aanpassing van instellingen De expansie noodzaakte een aanpassing van de instellingen [31](#page=31). * **Praetor:** Er kwam een tweede praetor bij: de **praetor urbanus** (recht tussen Romeinen) en de **praetor peregrinus** (recht tussen Romeinen en vreemdelingen, en tussen vreemdelingen onderling). De *praetor peregrinus* was progressiever door contact met diverse volkeren [31](#page=31). * **Italië en Provincies:** Italië werd gelijkgeschakeld met Rome en de rest van het rijk werd bestuurd door **provinciegouverneurs** (vaak voormalige magistraten) [31](#page=31) [32](#page=32). * **Verval van instellingen:** Volksvergaderingen verloren aan belang door de omvang van het rijk, en de rol van de censor nam af [32](#page=32). #### 2.2.2 Aanpassing van rechtsbronnen door de praetor De gewoonte en wetgeving verloren aan belang ten voordele van het **magistratenrecht** (met name het **praetoriaans recht**) [32](#page=32). * **Praetor maakt recht:** De praetor verleende of weigerde **actio's** (in deze periode: rechtsmiddel, toegang tot de rechter). Soms deed de praetor dit tegen de letter van de wet of gewoonte in, vaak om kiezers te plezieren, waardoor hij een centrale figuur werd in de rechtspraak. De praetor verklaarde een **edict** aan het begin van zijn ambtsperiode, waarin hij aangaf welke *actio's* en *exceptio's* hij zou toestaan [33](#page=33) [34](#page=34). * **Ius Civile en Ius Honorarium:** Er ontstond een onderscheid tussen **ius civile** (traditioneel Romeins recht, enkel voor Romeinen) en **ius honorarium** (het recht gecreëerd door magistraten, zoals de praetor) [34](#page=34). * **Ius Gentium:** Het **ius gentium** (recht der volkeren) werd ontwikkeld door de *praetor peregrinus* voor geschillen tussen personen van verschillende volkeren. In de praktijk was dit een aangepaste versie van het *ius civile* en beïnvloedde het de ontwikkeling van het Romeinse recht [34](#page=34). * **Soorten Actio's:** * *Actiones civiles:* Uit het *ius civile*. * *Actiones honorariae:* Uit het *ius honorarium*. * *Actiones utiles:* Actio's naar analogie, door aanpassing van bestaande *actio's* [35](#page=35). * *Actiones ficticiae:* Gebaseerd op een fictie, waarbij men aanneemt dat aan een voorwaarde is voldaan [35](#page=35). * *Actiones in factum:* Gebaseerd op de feiten van het specifieke geval [35](#page=35). #### 2.2.3 Aanpassing van de procedure De **legis actio** werd geleidelijk verdrongen door de **formula procedure**, oorspronkelijk ontwikkeld voor vreemdelingen en afkomstig uit het *ius gentium* [37](#page=37). * **Formula procedure:** Deze procedure was minder formalistisch dan de *legis actio*. Het verliep in twee fasen [37](#page=37): 1. **Fase *in iure*** (voor de praetor): De eiser diende zijn verhaal in en vroeg om een *actio*. De praetor kon deze toestaan of weigeren. De verweerder kon vervolgens een **verweer ten gronde** voeren of een **exceptio** (uitzondering) vragen. Hierna konden nog reacties volgen zoals **replicatio** en **duplicatio** [37](#page=37) [38](#page=38). 2. **Fase *apud iudicem*** (voor de rechter): De rechter (een privépersoon) deed uitspraak. Veroordelingen waren altijd in **equivalent** (geldwaarde), nooit in natura, behalve bij **noxale acties** (schade berokkend door een slaaf of kind) [39](#page=39) [40](#page=40). * **Litis contestatio:** Dit was de vaststelling van het geding, waarbij partijen akkoord gingen met de gekozen rechter. Het zorgde voor de **consumerende werking** (nadat een *litis contestatio* was geweest, kon men niet opnieuw een actio vragen over dezelfde zaak; *non bis in idem*) [39](#page=39). * **Actio Iudicati:** Na het vonnis kon, indien niet uitgevoerd, een *actio iudicati* worden ingesteld, wat kon leiden tot verkoop van alle goederen van de veroordeelde [40](#page=40). #### 2.2.4 Juristenrecht (Jurisprudentia) Hoewel de praetor het recht formeel maakte, steunde hij sterk op de **rechtsleer** (*jurisprudentia*) van juristen. Deze juristen (jurisprudentes) gaven gratis advies en beïnvloedden zo inhoudelijk het recht, wat voornamelijk ten goede kwam aan de rijken [36](#page=36). ### 2.3 Klassieke periode (ca. 0 – ca. 250) Dit is de bloeiperiode van Rome en van het Romeinse recht. Rome controleerde nu het hele Middellandse Zeegebied en verder [43](#page=43). #### 2.3.1 Rome krijgt een keizer: het principaat De crisis van de republiek leidde tot de instelling van het **principaat** door Augustus. Dit was een monarchie vermomd als republiek, waarbij de keizer (*princeps*) de hoogste macht had. Deze periode kenmerkte zich door de **Pax Romana**, vrede en stabiliteit in het rijk [44](#page=44). * **Constitutio Antoniniana:** In het begin van de 3e eeuw werd aan alle inwoners van het rijk het Romeinse burgerschap verleend, waardoor het onderscheid tussen *ius civile* en *ius gentium* vervaagde [44](#page=44). #### 2.3.2 Instellingen in het principaat De oude instellingen bleven bestaan, maar de macht lag bij de keizer, die als **supermagistraat** alle functies bekleedde [45](#page=45). * **Keizerlijke controle:** De keizer gebruikte de senaat als stroman om wetten (*senatusconsulta*) uit te vaardigen, aangezien hij hen controleerde als censor [45](#page=45). * **Keizerlijke provincies:** Naast de reguliere provincies waren er ook keizerlijke provincies, rechtstreeks bestuurd door door de keizer benoemde ambtenaren [45](#page=45). * **Gebreken:** Het systeem was afhankelijk van de persoon van de keizer en kende crises door onduidelijke opvolging [45](#page=45). #### 2.3.3 Rechtsbronnen in de klassieke periode * **Verdwijnen van gewoonte en volksvergaderingen:** Gewoonte en wetgeving uit de volksvergaderingen verloren hun betekenis [46](#page=46). * **Senatusconsulta:** Wetten uitgevaardigd door de senaat (*senatusconsulta*) werden de belangrijkste wetgevingsvorm, maar dit was in feite vermomde keizerlijke wetgeving [46](#page=46). * **Achteruitgang van de praetor:** De macht van de praetor nam af. Keizer Hadrianus gaf opdracht aan Salvius Julianus om het **Edictum Perpetuum** te schrijven, waarmee het edict van de praetor voorgoed werd vastgelegd [46](#page=46). * **Keizersrecht:** De keizer maakte nu openlijk recht via verschillende bronnen: * **Edicten:** Algemeen bindende maatregelen van de keizer, die voor altijd golden [46](#page=46). * **Decreti:** Uitspraken van de keizer als rechter, die als wet fungeerden [47](#page=47). * **Mandaten:** Instructies van de keizer aan ambtenaren [47](#page=47). * **Rescripten:** Juridische adviezen op schrift van de keizer, die als wet golden voor wat betreft het recht [47](#page=47). #### 2.3.4 Juristenrecht in de klassieke periode De juristen (*juris prudentes*) bleven de belangrijkste rol spelen in de rechtspraak, nu georganiseerd via het **ius respondendi**, een recht om adviezen te geven die bindend waren voor rechters [47](#page=47) [48](#page=48). * **Bloei van het Romeinse recht:** Het klassieke Romeinse recht, sterk casuïstisch en gericht op praktische problemen, wordt beschouwd als de bloeiperiode van het Romeinse recht [48](#page=48). * **Belangrijke juristen:** Labeo, Capito, Gaius, Salvius Julianus, Papinianus, Paulus, Ulpianus en Modestinus [49](#page=49). * **Instituten van Gaius:** Een invloedrijk leerboek, ondanks dat het als minder prestigieus werd beschouwd [48](#page=48). #### 2.3.5 Cognitio-procedure De **cognitio extraordinaria** (keizerlijke procedure) begon de **formula procedure** te beconcurreren en uiteindelijk te verdringen [49](#page=49). * **Verloop:** De gehele procedure stond onder controle van de keizer of zijn ambtenaar, waardoor de scheiding in twee fasen (*in iure* en *apud iudicem*) verdween. De term *actio* kreeg hier de betekenis van vordering of eis [50](#page=50). * **Consumentieve werking:** De *litis contestatio* verloor zijn betekenis; de consumerende werking werd verbonden aan het vonnis [50](#page=50). * **Recht op beroep:** Dit werd ingevoerd om de keizerlijke macht te controleren en diende uiteindelijk de macht van de keizer, niet primair de rechten van de burger [51](#page=51). * **Tenuitvoerlegging:** De tenuitvoerlegging was minder streng dan in de formula procedure [51](#page=51). ### 2.4 Na-klassieke periode (ca. 250 – 527) Deze periode wordt gekenmerkt door het verval van Rome en de toenemende macht van de keizer. Het recht weerspiegelt dit verval. De centrale gedachte is dat Rome achteruitgaat, en het recht dus ook [53](#page=53). #### 2.4.1 Instellingen in de na-klassieke periode De macht van de keizer nam verder toe, wat leidde tot veranderingen in de instellingen, hoewel veel structuren bleven bestaan [53](#page=53). #### 2.4.2 Rechtsbronnen in de na-klassieke periode * **Juristenrecht:** Het werk van juristen bleef belangrijk, maar de autonomie van de juristen nam af door toenemende keizerlijke controle en de evolutie naar jurist-ambtenaren [48](#page=48). * **Keizerlijke wetgeving:** De keizerlijke wetgeving (edicten, decreten, etc.) werd dominant [46](#page=46). #### 2.4.3 Procedure in de na-klassieke periode De **cognitio-procedure** werd de standaardprocedure. Het recht op beroep ontwikkelde zich verder en stimuleerde de verschriftelijking. De tenuitvoerlegging werd vereenvoudigd [49](#page=49) [50](#page=50) [51](#page=51). #### 2.4.4 Justinianus De periode culmineert in de codificatie van het Romeinse recht onder keizer Justinianus, hoewel dit buiten het bestreken bereik van de tekst valt [17](#page=17) [30](#page=30) [42](#page=42) [53](#page=53). --- # Het ius commune en de periode van de Verlichting Dit gedeelte behandelt de periode waarin het ius commune dominant werd in Europa, de rol van universiteiten daarin, en de radicale breuk die de Verlichting teweegbracht met de nadruk op rede en de opkomst van codificatie. ### 3.1 De opkomst en verspreiding van het ius commune (ca. 1100 - ca. 1800) #### 3.1.1 De maatschappelijke transformatie rond 1100 Rond 1100 onderging Europa een significante transformatie. De landbouwproductiviteit nam toe, waardoor meer mensen gevoed konden worden en er nieuw akkerland beschikbaar kwam. Dit leidde tot een bevolkingstoename. Een groter deel van de bevolking ging zich bezighouden met handel en nijverheid, wat resulteerde in meer investeringen en de opkomst van nieuwe sociale groepen zoals ambtenaren en handelaars. Op cultureel vlak markeerde deze periode de opkomst van universiteiten. Deze maatschappelijke veranderingen vergrootten de behoefte aan een meer geavanceerd rechtssysteem [78](#page=78) [79](#page=79). #### 3.1.2 De herontdekking van het Corpus Iuris Civilis (CIC) In plaats van volledig nieuw recht te creëren, besloot men in deze periode het Corpus Iuris Civilis (CIC) van Justinianus opnieuw uit de kast te halen en te gebruiken als gemeenschappelijk recht voor heel Europa. Dit wordt ook wel de "herontdekking" van het CIC genoemd, hoewel het Romeinse recht in het zuiden nooit volledig verdwenen was, maar als een primitiever recht was blijven bestaan. De herontdekking betrof specifiek de volledige toepassing ervan, met name de Digesten die voorheen minder gebruikt werden. De hoge kosten van een CIC-exemplaar (ongeveer 700.000 euro vandaag) maakten de implementatie ervan pas mogelijk toen de economie dit kon dragen [78](#page=78) [79](#page=79). #### 3.1.3 De rol van universiteiten De opkomst van universiteiten was direct verbonden met de herontdekking van het CIC. Deze instituten boden een plek om te leren werken met het CIC en om het recht als een wetenschappelijk studieobject te behandelen. Aanvankelijk ontstonden universiteiten organisch door docenten die studenten aantrokken. Universiteiten specialiseerden zich vaak in één studiegebied; Bologna was bijvoorbeeld primair een rechtenuniversiteit. De verbinding tussen recht en universiteiten leidde tot een academisch recht, soms met het risico van wereldvreemdheid bij professoren die minder praktisch gericht waren, in tegenstelling tot het Engelse model waarbij men in de leer ging bij een jurist [79](#page=79) [80](#page=80). #### 3.1.4 Het ius commune en de receptie Het resultaat van de studie van het CIC aan universiteiten was dat het Romeinse recht het gemeenschappelijk recht van Europa werd, bekend als het *ius commune*. De term *ius commune* omvat zowel het Romeinse recht als het Romano-canonieke recht (kerkelijk recht gebaseerd op Romeins recht). Dit stond in contrast met het *ius proprium*, oftewel het gewoonterecht. De verspreiding van het *ius commune* in Europa wordt aangeduid met de term "receptie". Het gemeenschappelijk recht betekende niet per se dezelfde rechtsregels in heel Europa, maar wel dezelfde methode en hetzelfde materiaal (het CIC). De term *ius commune* is veelzijdig en mag niet zomaar vertaald worden; het verwijst naar een gemeenschappelijk recht voor sprekers van een bepaalde taal (in dit geval Latijn voor een groot deel van Europa). De methode van het *ius commune* evolueerde voortdurend [80](#page=80) [81](#page=81). #### 3.1.5 De scholen van het ius commune De methoden en benaderingen van het CIC worden aangeduid als "scholen". Deze evolueerden over de periode van het ius commune [82](#page=82): * **Glossatoren (ca. 1100-1250):** Deze school ontleent zijn naam aan de "glosse", een uitleg van woorden of zinnen die tussen de regels of in de marge van een tekst werd geschreven. De glossatoren gingen uit van de perfectie van het CIC en probeerden onduidelijkheden en interne contradicties op te lossen door uitleg en distincties (onderscheid in betekenissen van termen). Ze ontwikkelden onderwijsmethoden zoals de *lectura* (college), *repetitio* (herhaling en praktische toepassing), en *quaestio* (diepgaande studie). Het werk van Accursius, de standaardglosse, bracht de glossen van verschillende professoren samen in één handboek. Kritiek op de glossatoren omvat hun wereldvreemdheid, gebrek aan praktische gerichtheid, en het negeren van Griekse teksten [82](#page=82) [83](#page=83) [84](#page=84). * **Commentatoren (ca. 1250-1500):** Deze school bouwde voort op het werk van de glossatoren en bestudeerde zowel het CIC als de glossen. Ze verdiepten de scholastieke methode en introduceerden vernieuwing door niet-Romeins recht te bestuderen met Romeinse rechtstechnieken. Ze introduceerden het principe dat *ius proprium* primair toegepast moest worden, en *ius commune* subsidiair. Dit leidde tot nieuwe theorieën, zoals de statutenleer, die de basis vormde voor het internationaal privaatrecht, en concepten als *locus regit actum*, *lex patriae*, en *lex loci rei sitae*. De *consilia* (adviezen) werden een belangrijke nieuwe vorm van juridische literatuur. Bartolus was een prominente figuur uit deze periode [85](#page=85) [86](#page=86) [87](#page=87). * **Humanisten (ca. 1500-1600):** Deze school was een tegenhanger van de renaissance in de letteren. Ze streefden naar een terugkeer naar het zuivere Romeinse recht zoals het in de oudheid bestond, met minachting voor middeleeuwse toevoegingen. Ze gebruikten de filologische en historische methoden om het CIC te reconstrueren. Humanisten hervormden het onderwijs door zich te baseren op de *Instituten* van Justinianus, wat leidde tot een beter begrip van het Romeinse recht en een relativering van het CIC als een product van een specifieke tijd. Kritiek op humanisten is dat ze niet praktisch gericht waren en te veeleisend voor studenten. Ze brachten het Romeinse recht van een voetstuk, wat leidde tot een gelijkwaardige beschouwing van Romeins en gewoonterecht of de noodzaak voor een nieuw recht. De *mos Gallicus* (Franse methode) ontstond in deze periode, contrasterend met de *mos Italicus* (Italiaanse methode) [87](#page=87) [88](#page=88) [89](#page=89) [90](#page=90). * **Vernunftrecht (ca. 1600-1800):** Deze stroming, die voortbouwt op het werk van Hugo Grotius, streeft naar een autonoom recht dat losgekoppeld is van God. Het kenmerkt zich door systematisch en quasi-mathematisch denken, waarbij recht gebaseerd wordt op logisch en mechanisch redeneren, en een onderscheid wordt gemaakt tussen algemeen en specifiek recht. Hoewel het vernunftrecht een nieuw recht nastreefde, leidden de bekende structuren van het ius commune er vaak toe dat men bij dezelfde inhoud uitkwam, maar wel met meer systematiek en de afschaffing van ongelijkheid en slavernij . #### 3.1.6 Romano-canonieke recht Het Romano-canonieke recht is het kerkelijk recht gebaseerd op Romeins recht. De kerk zag zichzelf als erfgenaam van Rome en wilde vergelijkbaar recht hebben. Gratianus stelde rond 1140 het *Decretum Gratiani* op, een tekst vergelijkbaar met het CIC, maar met een andere inhoud en niet definitief. Paus Gregorius IX bracht in 1234 de decretalen van na 1140 samen in het *Liber Extra*. Decretalen waren pauselijke wetgeving in briefvorm. Na het *Liber Extra* volgden nog meer collecties, en in de 16e eeuw werden deze samengevoegd tot het *Corpus Iuris Canonici*. Dit recht werd op dezelfde manier bestudeerd als het Romeinse recht [90](#page=90) [91](#page=91) [92](#page=92). #### 3.1.7 Wisselwerking tussen Romeins en Romano-canonieke recht Romeins recht en Romano-canonieke recht werden beide aan universiteiten bestudeerd en beïnvloedden elkaar sterk. Het Romeinse recht beïnvloedde het Romano-canonieke recht door de rol van de paus te versterken als keizer en wetgever, en door de methode en redeneerstructuur van het Romeinse recht over te nemen. Het CIC werd ook als geldend recht beschouwd in de kerk indien er geen specifieke kerkelijke regel was die dit tegensprak. Dit leidde tot een juridisering van de kerk, waarbij kerkelijk recht loskwam van theologie. Het Romano-canonieke recht beïnvloedde het Romeinse recht met name via de *officialiteiten* (kerkelijke rechtbanken) en de scheidsrechtspraak, wat zichtbaar werd in gebieden als het huwelijk. De invloed van het Romano-canonieke recht was vooral significant in de middeleeuwen en eindigde in de 16e eeuw, hoewel het een rol speelde in de ontwikkeling van het vernunftrecht [92](#page=92) [93](#page=93) [94](#page=94). #### 3.1.8 Verspreiding van het ius commune De verspreiding van het *ius commune* over Europa kende regionale verschillen [94](#page=94). * **Mediterrane wereld:** In gebieden met een Romeinse rechtstraditie (zoals Italië en Zuid-Frankrijk) werd het *ius commune* een upgrade van het bestaande recht. Italië was het centrum van de glossatoren en commentatoren, waardoor het *ius commune* er snel doorbrak [94](#page=94) [95](#page=95). * **Gebieden met (zogenaamd) Germaans gewoonterecht:** Hier moest het *ius commune* een nieuw systeem vormen [94](#page=94). * **Massale receptie:** Landen als het Duitse Rijk (na 1495 met de oprichting van het Reichskammergericht) en Schotland (in de 16e eeuw ter weerstand tegen Engeland) namen het *ius commune* in grote mate over. De Verenigde Provincies (Nederland) ontwikkelden een Rooms-Hollandse recht door een mengeling van inheems gewoonterecht en Romeins recht, wat later geëxporteerd werd naar Zuid-Afrika [96](#page=96) [97](#page=97) [98](#page=98). * **Pays de droit coutumier (gewoonterechtlanden):** In Noord-Frankrijk en de Zuidelijke Nederlanden hield het gewoonterecht stand, mede door weerstand van de Franse koning. Het Romeinse recht kreeg hier een subsubsidiaire rol [100](#page=100) [99](#page=99). * **Buitenstaanders/Periferie:** Zwitserland kende aanvankelijk een vroege invloed van het *ius commune*, maar verwierp het later uit politieke redenen. Engeland volgde een afwijkend pad (common law). Noord-Europa werd aanvankelijk vooral beïnvloed door het canoniek recht, met een latere impact van het vernunftrecht. Oost-Europa zag invloeden via Duitsland, terwijl Zuid-Oost-Europa en Rusland beïnvloed werden door de *Basilika* [100](#page=100) . #### 3.1.9 Succes van het ius commune Het succes van het *ius commune* kan verklaard worden door verschillende factoren : * **Eigen kwaliteiten:** Het was een modern, geschreven recht, afkomstig van professoren, en werd als kwalitatief hoogstaand beschouwd. Het CIC was ook vollediger dan lokaal gewoonterecht . * **Steun van machthebbers:** De Duitse keizer, de paus en andere vorsten steunden het *ius commune* omdat het hun macht legitimeerde. Steden moesten het *ius commune* ook gebruiken ter verdediging tegen vorsten . * **Voorkeuren van juristen:** Het *ius commune* sloot buitenstaanders buiten, wat de positie van geleerde juristen versterkte, en intellectueel snobisme bevorderde . * **Notarissen en luiheid:** Formulierboeken met *ius commune* verspreidden het recht via notarissen. Het was ook gemakkelijker om één recht te leren dan duizenden lokale rechten (luiheid) . * **Zwakheid van gewoonterecht:** Lokaal gewoonterecht was vaak verbrokkeld, ongeschreven en minder omvangrijk dan het *ius commune* . Er was echter ook verzet tegen het *ius commune*, met name omdat het in strijd kon zijn met gevestigde belangen, exclusief was, en minder toegankelijk voor de gewone bevolking . ### 3.2 De periode van de Verlichting en de breuk met het ius commune (ca. 1800) #### 3.2.1 De Verlichting: een nieuwe denkrichting De Verlichting, die rond 1800 culmineerde, was een maatschappijkritische stroming die geloofde in de mogelijkheid om op aarde een ideale maatschappij en geluk te bereiken, in tegenstelling tot de vroegere focus op het hiernamaals. Deze stroming benadrukte het menselijk verstand en logisch redeneren als instrumenten om uit de "duisternis" van het verleden naar "licht" te gaan. Dit leidde tot politieke veranderingen zoals het verlicht absolutisme en revoluties, en op juridisch vlak tot de afschaffing van ongelijkheid en privileges, het gelijkheidsbeginsel, en de scheiding van kerk en staat. Recht werd gezien als een instrument voor maatschappijverandering (social engineering) . #### 3.2.2 De breuk met het verleden (ca. 1800) De Verlichting bracht een fundamentele verandering in de opvatting over recht: nieuw werd goed en oud werd slecht. Er ontstond een behoefte aan een nieuw, universeel recht en een techniek om dit door te voeren, namelijk de codificatie . #### 3.2.3 Wetgeving vóór de Verlichting Voor de Verlichting was er weinig algemene wetgeving, met uitzonderingen in Scandinavië, Engeland en het Koninkrijk Sicilië. In de vroege moderne tijden (16e-18e eeuw) nam de absolutistische vorst de rol van wetgever op zich (*princeps legibus solutus*), maar toch bleef nationale wetgeving beperkt. In Frankrijk leidde een geleidelijke evolutie van detailregelingen, via de ordonnanties van Colbert en d'Aguesseau, uiteindelijk tot het Burgerlijk Wetboek van 1804. In de Zuidelijke Nederlanden bleef de wetgeving beperkt, met het Eeuwig Edict van 1611 als een belangrijke, zij het weinig vernieuwende, uitzondering . #### 3.2.4 Universeel recht en vernunftrecht Het idee van universeel recht, dat overal en voor iedereen geldt, is ouder dan de Verlichting en vond zijn oorsprong in het natuurrecht. De Verlichting gaf hier echter een concrete invulling aan door het ontwikkelen van een specifiek, positief recht dat gebaseerd was op het menselijk verstand. Dit werd bekend als het *vernunftrecht* (Duitse term). Het vernunftrecht bouwde voort op het logisch redeneren van Hugo Grotius, maar was autonoom en losgekoppeld van God. De Spaanse neo-scholastiek en Grotius worden gezien als voorlopers. Het vernunftrecht kenmerkte zich door systematisch en quasi-mathematisch denken en streefde naar een volledig nieuw recht dat logisch en mechanisch tot stand kwam. Hoewel het *vernunftrecht* de intentie had om te breken met het *ius commune*, leidde de logische redenering vaak tot dezelfde inhoud, zij het met meer systematiek en de afschaffing van ongelijkheid en slavernij . #### 3.2.5 Codificatie als techniek Om het vernieuwende, universele recht van de Verlichting door te voeren, was codificatie noodzakelijk. Een codificatie is een oorspronkelijke, omvattende en uitputtende onderneming om een geheel rechtsgebied op een homogene, doorlopende en logisch sluitende wijze vast te leggen in een wetboek. Dit maakte het recht begrijpelijk en innovatief, en zorgde voor rechtszekerheid. Vroege codificaties kwamen voor in Scandinavië, Pruisen (Allgemeines Landrecht) en Oostenrijk (Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch - ABGB). De meest invloedrijke codificatie is de *Code Civil* (Code Napoléon) van 1804. Juristen stonden vaak weigerachtig tegenover codificatie vanwege de bedreiging van de gevestigde juridische orde, wat leidde tot pogingen tot commentaarverboden en het controleren van rechters als *bouche de la loi* (mond van de wet), wat echter mislukte . --- # Nationale rechtssystemen en moderne ontwikkelingen Hier is een gedetailleerde samenvatting van het onderwerp "Nationale rechtssystemen en moderne ontwikkelingen" voor jouw studiehandleiding, gebaseerd op de verstrekte documentatie. ## 4. Nationale rechtssystemen en moderne ontwikkelingen Dit deel van het studiemateriaal onderzoekt de evolutie van rechtssystemen in Europa na het ius commune, met een focus op de ontwikkeling van nationale rechtsordes, codificatiebewegingen, de unieke positie van Engeland, en de impact van digitalisering en Europese integratie, met specifieke aandacht voor België. ### 4.1 De opkomst van nationale rechtssystemen na het Ius Commune Na de periode van het *ius commune*, dat een gemeenschappelijk rechtskader bood in Europa, ontstond er geleidelijk een tendens naar de vorming van nationale rechtssystemen. Dit proces was complex en werd beïnvloed door zowel de voortzetting van bestaande juridische tradities als de introductie van nieuwe juridische concepten. #### 4.1.1 Reacties van het gewoonterecht en de ontwikkeling van juridische praktijken Het gewoonterecht, dat vóór het *ius commune* dominant was, reageerde op de toenemende invloed van het Romeinse recht. In de periode van de 12e tot de 15e eeuw waren er autonome pogingen om het gewoonterecht te verbeteren, voornamelijk gericht op: * **Tendens tot eenmaking**: Om de versnippering van plaatselijk gewoonterecht tegen te gaan, probeerde men eenmaking te realiseren door middel van uitwisseling van rechters of het inwinnen van advies bij andere rechtbanken via de "hoofdvaart" . * **Tendens tot verwetenschappelijking en professionalisering**: Om het "primitieve" karakter van het gewoonterecht te overwinnen, streefde men naar meer wetenschappelijkheid en professionalisering. Dit werd mede vormgegeven door de **voorsprekers**, die fungeerden als woordvoerders van de rechtbank en die vaak de intellectuele auteurs waren van de vonnissen. Hun opleiding gebeurde in de praktijk, door middel van notities die werden bewaard . * **Tendens tot verschriftelijking**: Om de mondelinge aard van het gewoonterecht te compenseren en de kennis te bewaren, werd het opgeschreven. Aanvankelijk gebeurde dit privaat, maar later ging men over tot officiële optekeningen, zoals de **homologatie van costumen**. De vorst speelde hierin een centrale rol, met Frankrijk als een belangrijk voorbeeld. De **Sachsenspiegel** van Eike von Repgau wordt genoemd als een uitzonderlijk succesvol werk van gewoonterecht, dat een grote invloed had in Duitsland, Nederland en Oost- en Centraal-Europa . #### 4.1.2 Praktische rechtsleer (16e-18e eeuw) Van de 16e tot de 18e eeuw ontstond de **praktische rechtsleer** (*pratique*), een school van Romeins recht die zich ook bezighield met het gewoonterecht. Deze stroming was een reactie op het **humanisme**, dat zich te veel richtte op de klassieke oudheid en daardoor in de praktijk minder nuttig werd geacht. De praktische rechtsleer nam echter wel elementen over van het humanisme, zoals de nadruk op een goed gestructureerd onderwijs. Deze stroming was Europees van aard en beïnvloedde de ontwikkeling van het gewoonterecht door middel van verschriftelijking, verwetenschappelijking en eenmaking . De invloed van het *ius commune* op het gewoonterecht ging via verschriftelijking en de terminologie en systematiek van het Romeinse recht. Dit leidde tot een tendens tot eenmaking, waarbij men streefde naar een gemeenschappelijk recht binnen een bepaald land, zoals de *droit commun de France* of het *gemeines Recht* in Duitsland. Omgekeerd had het gewoonterecht ook invloed op de universitaire wereld, bijvoorbeeld door de opkomst van leerstoelen over lokaal recht en de publicatie van juridische werken in de volkstaal . #### 4.1.3 De bolwerken van gewoonterecht: Lex Mercatoria, Feodaal Recht en Engeland Gedurende de opkomst van het *ius commune*, vanaf 1100, waren er enkele gebieden die weerstand boden aan de volledige dominantie van het Romeinse recht. Deze "bolwerken" zijn: * **Lex Mercatoria (Handelsrecht)**: Het handelsrecht ontwikkelde zich vanaf de 11e eeuw met de economische herleving van Europa. De bronnen hiervan waren de gewoonten van jaarmarkten, de gewoonten van de **Hanzen** (koopmansgilden), en het zeerecht (zoals het recht van Rhodos en Oléron). Kenmerkend was het belang van het gegeven woord, de nadruk op snelheid en billijkheid, en de professionaliteit van de handelaar. Hoewel er ideeën waren over een uniform Europees handelsrecht (*lex mercatoria*), was dit recht niet overal hetzelfde en was er een significante invloed van het *ius commune* in de Mediterrane wereld, terwijl die invloed in Noord-Europa beperkter was. In Frankrijk ontwikkelde zich wel een apart handelsrecht met aparte rechtbanken, de **consulaire rechtbanken**, onder Lodewijk XIV. Dit Franse model van afzonderlijk handelsrecht werd later, via de Franse overheersing, ook in België ingevoerd . * **Feodaal Recht**: Feodaliteit is een systeem van rechtsregels betreffende heren, vazallen en lenen, gebaseerd op een feodaal contract. Hoewel men vroeger dacht dat feodaliteit een creatie van de Karolingers was en een bolwerk tegen het *ius commune* vormde, toont recenter onderzoek aan dat het later ontstond en zelfs beïnvloed werd door het *ius commune*. De **Libri Feudorum** waren een belangrijk middeleeuws addendum bij het Corpus Iuris Civilis, dat aan universiteiten werd bestudeerd. Feodaliteit werd in de 17e-18e eeuw geassocieerd met misbruiken en werd afgeschaft door de Franse Revolutie (1789/1795). Het had een belangrijke impact op het publiekrecht (constitutionalisme, parlementarisme) en het privaatrecht (goede trouw, eigendomsrecht) . * **Engeland (Common Law)**: Het Engelse recht, ook wel *common law* genoemd, wordt traditioneel als een uitzondering beschouwd. De term *common law* kent meerdere betekenissen: het recht dat niet onder het *ius commune* viel, rechtersrecht in contrast met *statute law* (wetgeving), en het oudste deel van het Engelse recht ontwikkeld door koninklijke rechtbanken als gemeenschappelijk recht voor heel Engeland, in tegenstelling tot *equity*. Cruciaal is dat de *common law* van oorsprong continentaal recht is, voortkomend uit de Normandische verovering in 1066. Vroege invloeden van het *ius commune* drongen reeds door via onderwijsinstellingen zoals de **Inns of Court** en de werken van auteurs als Glanvill en Bracton. De invloed van het *ius commune* op Engeland werd ook gemarkeerd door het canoniek recht en speciale hoven zoals de Admiralty. De traditionele visie op de "edele afzondering" van Engels recht ten opzichte van Europa wordt tegenwoordig genuanceerd, en de Brexit heeft geleid tot een mogelijke vergroting van de kloof tussen het VK en de EU . #### 4.1.4 Procedurele ontwikkelingen Procedureel kende men een tendens tot **centralisering**, met de opkomst van beroepshoven zoals het Parlement van Parijs, de Raad van Vlaanderen en de Grote Raad van Mechelen. Engeland vormde hierop een uitzondering met een systeem zonder centraal beroepssysteem. De centralisering gaf de vorst meer macht over het recht. Daarnaast was er sprake van **professionalisering** van rechters, die steeds vaker universitaire juristen werden, wat leidde tot een verschriftelijking van de procedure (*libelprocedure*) . ### 4.2 Codificatie en de opkomst van nationale wetboeken De verlichting en de Franse Revolutie leidden tot een sterke drang naar codificatie, wat resulteerde in de creatie van nationale wetboeken die de basis vormden voor moderne rechtssystemen. #### 4.2.1 De Franse Code Civil (Code Napoléon) De Franse Revolutie maakte de weg vrij voor codificatie, ondanks eerdere mislukkingen zoals de projecten van Cambacérès door politieke instabiliteit. Onder Napoleon Bonaparte werd in 1804 de **Code Civil des Français** (later bekend als de Code Napoléon) uitgevaardigd. Napoleon speelde een cruciale rol als politieke auteur door zijn druk en betrokkenheid bij de totstandkoming van het wetboek. De Code Civil was een combinatie van revolutionair en pre-revolutionair recht, wat continuïteit met het oude recht garandeerde en bijdroeg aan de eenmaking en stabiliteit van Frankrijk . De invloed van de Code Civil was enorm: * **In Frankrijk**: De Code Civil wordt gezien als de echte grondwet van Frankrijk, die eenheid en stabiliteit bracht . * **In België**: De Franse wetgeving, inclusief de Code Civil, werd na 1795 in België ingevoerd. Dit leidde tot een eenmaking van het Belgische recht, hoewel het door sommigen als vreemd recht werd beschouwd, ondanks de eerdere Franse invloed op de Nederlanden. Na de onafhankelijkheid in 1830 bleef België de Franse wetboeken gebruiken omdat er geen eigen Belgische wetboeken tot stand kwamen, mede door politieke redenen en de voorkeur van juristen voor het Franse recht. Pogingen tot nieuwe wetboeken, zoals het werk van Laurent, mislukten door politieke en sociale omstandigheden. Het Strafwetboek het Gerechtelijk Wetboek en het Wetboek van Koophandel (2e helft 19e eeuw) werden wel tot stand gebracht, maar met diverse gebreken en sterke Franse invloed . * **Rest van de wereld**: De Franse Code Civil had een grote invloed in Europa en de koloniën, en wordt beschouwd als de tweede meest belangrijke rechtstekst uit de geschiedenis na het Corpus Iuris Civilis . #### 4.2.2 De Duitse ontwikkeling: BGB en de historische school Duitsland kende een andere ontwikkelingsgang. De **Historische School** van **Savigny** stelde dat recht een product is van de *volksgeist* (volksgeest) en de geschiedenis, en dus niet louter van de rede. Dit leidde tot een sterke nadruk op de Romeinse rechtstraditie, met name via de **Pandektisten**, die het Romeinse recht wetenschappelijk en systematisch bewerkten. Hun werk vormde de basis voor het **Bürgerliches Gesetzbuch (BGB)**, dat in 1900 in werking trad en het einde van het *ius commune* in Duitsland markeerde. Het BGB werd geprezen om zijn wetenschappelijke kwaliteit en systematiek, maar bekritiseerd om zijn ontoegankelijkheid voor het grote publiek en het potentieel voor misbruik van *generalklauseln*. De impact van het BGB was Europees, hoewel de begrijpelijkheid van de Code Civil de voorkeur genoot . De *Kodifikationsstreit* tussen Thibaut (voor een uniform Duits BW) en Savigny (tegen codificatie) in 1814 toonde de discussie over de uniformering van het Duitse recht aan, een debat dat ook vandaag de dag relevant is in Europa . #### 4.2.3 België: Van Franse invloed tot nationale codificatiepogingen België bleef lange tijd onder Franse invloed, wat resulteerde in de adoptie van de Franse wetboeken. Na de onafhankelijkheid waren pogingen tot nationale codificatie moeizaam. Het hercodificatieplan van Koen Geens in 2016 beoogt een grondige hervorming van het Belgische rechtssysteem, met een nieuwe indeling van het Burgerlijk Wetboek en de modernisering van andere wetboeken. Dit plan is ambitieus en tracht de chaos van het bestaande recht aan te pakken, mede door de noodzaak van een grondige herziening van het juridisch landschap . ### 4.3 Moderne ontwikkelingen en de impact van digitalisering en Europese integratie De 20e en 21e eeuw werden gekenmerkt door nieuwe juridische dynamieken, waaronder de invloed van digitalisering en Europese integratie. #### 4.3.1 Digitalisering en de transformatie van het recht De digitale revolutie heeft een ingrijpende impact gehad op het rechtssysteem. Hoewel de technologie al langer bestond, kwamen de echte veranderingen na 2000 met de doorbraak van het internet en nieuwe toepassingen zoals online verkoop, sociale media en AI. Deze disruptieve innovaties creëren juridische problemen, zoals auteursrecht op AI-gegenereerde teksten en de toepasselijkheid van recht bij grensoverschrijdende digitale transacties. Juristen worden geconfronteerd met de noodzaak zich aan te passen aan deze veranderingen, waarbij traditionele juridische beroepen mogelijk minder relevant worden. Er is een groeiende aandacht voor het gebruik van AI in het recht, evenals voor de aanpassing van wetgeving aan de digitale realiteit, zoals de principes van het European Law Institute (ELI) inzake blockchain en smart contracts . #### 4.3.2 Europese integratie en de vorming van Europees recht Europese integratie heeft geleid tot een tendens tot **europeanisering** van het recht, waarbij Europese instellingen nieuwe rechtsnormen creëren. Dit proces wordt gedreven door economische voordelen, kwaliteitsverbetering en de bevordering van mobiliteit van juristen binnen Europa. Pogingen tot codificatie van een Europees privaatrecht, zoals de ontwikkeling van een Europees Burgerlijk Wetboek, zijn gaande, maar complex door nationale verschillen en de trage voortgang van wetgevingsprocessen . Het **Brussel-effect** beschrijft hoe niet-EU-landen de EU-regelgeving overnemen vanwege de omvang en de kwaliteit van de EU-markt. De Europese integratie stimuleert ook de **regionalisering** en **nationale hercodificatie**, wat deels een tegenreactie is op de europeanisering . #### 4.3.3 Nationale rechtssystemen in de 20e en 21e eeuw In de 20e eeuw kenden Europese rechtssystemen een periode van **stagnatie**, mede door de continuïteit van nationale rechten en de populariteit van rechtenstudies die de toegang tot juridische beroepen bemoeilijkten. Er was een explosie van wetgeving en rechtspraak, gedreven door mondigere burgers en een streven naar maatschappelijk sturen, maar de juridische wetenschap bleef vaak te technisch en autoriteitsgebonden . * **België**: België kende na 1830 een sterke verfransing, gevolgd door een vernederlandisering vanaf 1873. Dit proces was echter moeizaam en leidde tot verschillen tussen Vlaanderen en Wallonië in de juridische praktijk en rechtspraak. Het hercodificatieplan van Geens is een poging om het Belgische recht te moderniseren en te integreren . * **Duitsland**: Het Duitse BGB, hoewel wetenschappelijk hoogstaand, had een beperkte Europese impact vanwege zijn complexiteit. Duitsland verloor zijn leiderschap op juridisch gebied mede door de morele impact van de Tweede Wereldoorlog en de emigratie van vooraanstaande juristen . * **Engeland**: Het Engelse recht bleef grotendeels gebaseerd op precedentenrecht, met enkele vernieuwingen door de invloed van Bentham's studenten . De toekomst van het recht wordt gekenmerkt door **rechtspluralisme**, **vernieuwing** door digitalisering, de opkomst van niet-westers recht, europeanisering en regionalisering . --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

Glossary

| Term | Definition | |------|------------| | Privaatrechtsgeschiedenis | De studie van de evolutie van de rechtsregels en instellingen die de verhoudingen tussen private personen regelen, van de Romeinse tijd tot heden. | | Extern recht | Dat deel van de rechtsgeschiedenis dat zich bezighoudt met de externe factoren en de bronnen die de ontwikkeling van het recht hebben beïnvloed, zoals maatschappelijke veranderingen en de rol van de wetgever en rechtsleer. | | Intern recht | Dat deel van de rechtsgeschiedenis dat zich richt op de rechtsregels zelf en hoe deze in de loop der tijd zijn geëvolueerd, bijvoorbeeld met betrekking tot echtscheidingen of dwaling in het verbintenissenrecht. | | Materiële bronnen van recht | Maatschappelijke veranderingen die leiden tot de noodzaak om rechtsregels aan te passen of te creëren, zoals de uitvinding van de computer of de auto. | | Formele bronnen van recht | De instanties of processen die het recht daadwerkelijk veranderen of creëren, zoals wetgeving door de overheid, rechtspraak, rechtsleer door rechtsgeleerden en gewoonte. | | Kenbronnen van recht | Bronnen die informatie verschaffen over de inhoud van rechtsregels, die in het verleden vaak mondeling of niet-geschreven waren, in tegenstelling tot de huidige internetbronnen. | | Corpus Iuris Civilis | Een omvangrijke codificatie van het Romeinse recht, samengesteld in opdracht van keizer Justinianus, die essentieel is voor onze kennis van het Romeinse recht. | | Ius commune | Het gemeenschappelijke recht van Europa, dat grotendeels gebaseerd is op het Romeinse recht (Corpus Iuris Civilis) en het Romano-canonieke recht, en dat zich verspreidde vanaf de 11e eeuw. | | Glossatoren | Rechtsgeleerden uit de middeleeuwen die het Corpus Iuris Civilis bestudeerden en becommentarieerden door middel van glossen, wat de basis legde voor het Europese rechtsonderwijs. | | Commentatoren | Rechtsgeleerden uit de late middeleeuwen die voortbouwden op het werk van de glossatoren, de scholastieke methode verder ontwikkelden en meer aandacht besteedden aan het lokale gewoonterecht en de praktijk. | | Humanisten | Rechtsgeleerden uit de renaissance die streefden naar een zuiver Romeins recht door middel van taalkundige en historische methoden, met minachting voor de middeleeuwen. | | Vernunftrecht | Het recht gebaseerd op rede en logisch denken, dat centraal stond tijdens de Verlichting en leidde tot de opkomst van codificatie en het idee van een universeel recht. | | Codificatie | Het systematisch vastleggen van een geheel rechtsgebied in een omvangrijk en logisch gestructureerd wetboek, zoals de Code Civil van Napoleon, met als doel het recht begrijpelijk en vernieuwend te maken. | | Volksgeist (Volksgeest) | Het idee, voornamelijk geassocieerd met de historische school van Savigny, dat recht een product is van de geschiedenis en de collectieve ervaringen van een volk, in tegenstelling tot loutere rede. | | Pandektisten | Rechtsgeleerden uit de 19e eeuw die het Romeinse recht, met name de Digesten (Pandecten), systematiseerden en aanpasten aan de moderne tijd, wat leidde tot het Pandektensysteem en een hoge kwaliteit, maar ook tot een zekere wereldvreemdheid van het recht. | | Common law | Het Engelse recht dat zich ontwikkelde vanaf de 12e eeuw als gemeenschappelijk recht voor heel Engeland, gebaseerd op gewoonterecht en feodaal recht uit Normandië, en dat voornamelijk rechtersrecht is. | | Lex mercatoria | Een mythe over een universeel Europees handelsrecht dat losstond van het ius commune en gewoonterecht, hoewel er wel specifieke regels en rechtbanken voor handelaren bestonden. | | Feodaal recht | De rechtsregels die betrekking hebben op heren, vazallen en lenen, gebaseerd op een feodaal contract, dat vanaf de 11e-12e eeuw een belangrijke rol speelde in de middeleeuwse maatschappij. | | Rechtspluralisme | Een situatie waarin meerdere rechtsordes naast elkaar bestaan en invloed op elkaar uitoefenen, zoals het ius commune dat interageerde met lokaal gewoonterecht, of de Europese en niet-Europese rechtsinvloeden. |

Meld je aan om te lezen Lees meer

Cover

Stuvia-9614608-samenvatting-europese-en-belgische-privaatrechtsgeschiedenis-deel-extern-recht.pdf

Summary

# De evolutie van rechtsbronnen en procedures in de Romeinse periode Dit topic behandelt de ontwikkeling van het Romeinse recht, van primitieve rechtsbronnen zoals gewoonte tot de wet der 12 tafelen en de evolutie van procedures zoals de leges actio en de formulaprocedure, met aandacht voor de rol van instellingen als de Senaat en magistraten [8](#page=8). ### 1.1 De oude Romeinse periode (753 v.Chr. - 250 v.Chr.) #### 1.1.1 Kenmerken van de maatschappij en instellingen * Rome was in deze periode een stadstaat die uitgroeide tot heerser over een groot deel van Italië, hoewel archeologisch onderzoek suggereert dat de stichting mogelijk later was dan 753 v.Chr [8](#page=8). * De maatschappij was primitief, gedomineerd door de **familia**, die niet alleen de familieleden omvatte, maar ook de boerderij en de bijbehorende goederen [8](#page=8). * De **pater familias** had absolute macht over de familia, inclusief het recht op leven en dood over zijn kinderen [8](#page=8). * Schulden konden leiden tot zeer strenge procedures, waaronder de mogelijkheid voor de schuldeiser om de schuldenaar te doden of te verkopen over de Tiber als de schuld niet binnen een bepaalde termijn werd voldaan [8](#page=8). * In geval van meerdere schuldeisers mocht het lijk van de schuldenaar worden opgedeeld [9](#page=9). #### 1.1.2 Instellingen * **Koningstijd (tot 510 v.Chr.):** * De koning was de absolute machthebber, met wetgevende, militaire, religieuze en rechterlijke bevoegdheden [9](#page=9). * Er waren drie standen: patriciërs (grootgrondbezitters), plebejers (onafhankelijke burgers) en cliëntes (afhankelijk van patriciërs voor bescherming) [9](#page=9). * Slaven werden als zaken beschouwd en hadden geen rechten [9](#page=9). * **Republiek:** * Er was strijd tussen patriciërs en plebejers om meer macht [9](#page=9). * De **Senaat** kreeg de macht in handen na de koningstijd [9](#page=9). * **Volksvergaderingen (3 Comitia en Concilium Plebis):** Deze maakten wetten, maar de magistraten bepaalden wanneer ze samenkwamen en welke onderwerpen aan bod kwamen, wat de democratische aard beperkte. Stemrecht werd beïnvloed door rijkdom [9](#page=9). * **Magistraten:** * Gekozen overheidspersonen die dagelijkse taken uitvoerden [10](#page=10). * Functies waren beperkt in duur (meestal 1 jaar) en er was collegialiteit om machtsmisbruik te voorkomen [10](#page=10). * Belangrijke magistraten waren: * **Priester:** Aanvankelijk ook belast met juridische taken [10](#page=10). * **Consul:** Opvolger van de koning, met religieuze en militaire macht [10](#page=10) [2](#page=2). * **Praetor:** Verantwoordelijk voor het recht, maar geen rechter [10](#page=10). * **Censor (5 jaar):** Toezicht op moraal en benoeming/verwijdering van senatoren [10](#page=10). * **Aediel:** Marktmagistraat, verantwoordelijk voor de markt en koopcontracten [10](#page=10). * **Quaestor:** Financieel beheer [10](#page=10). * **Volkstribuun:** Beschermde plebejers tegen patricische macht met vetorecht [10](#page=10). #### 1.1.3 Primitieve rechtsbronnen * **Gewoonte:** De belangrijkste rechtsbron in het begin [11](#page=11). * **Wetgeving:** * **Wet der 12 Tafelen:** Een vroege codificatie, ontstaan uit de behoefte aan duidelijkheid na conflicten tussen patriciërs en plebejers. De inhoud was primitief [11](#page=11). * **Leges/Lex:** Wetten gemaakt door de Comitia [11](#page=11). * **Plebiscitum:** Wetten gemaakt door de Concilium Plebis [11](#page=11). * **Lex Hortensia (287 v.Chr.):** Stelde plebiscita gelijk met leges, wat een overwinning was voor de plebejers, hoewel de Senaat (met patriciërs) de werkelijke macht behield [11](#page=11). * **Lex Aquilia (286 v.Chr.):** Belangrijke wet inzake onrechtmatige daad [11](#page=11). * **Rechtsleer:** Rol van juristen begon zich te ontwikkelen. #### 1.1.4 Primitieve procedure * **Eigenrichting/Wraak:** Aanvankelijk de norm, leidend tot eindeloze vetes [11](#page=11). * **Godsoordeel:** Een primitieve methode om schuldigen te vinden [11](#page=11). * **Leges Actio:** Een rituele en formele procedure met specifieke gebaren en woorden die nauwkeurig gevolgd moesten worden om een proces te starten [11](#page=11). * De procedure begon bij de praetor op de markt [11](#page=11). * De praetor wees een rechter aan [12](#page=12). * Het proces bestond uit twee fasen: de fase voor de praetor (in iure) en de fase voor de rechter (apud iudicem) [12](#page=12). * De **actio** was hierbij de formele handeling om het proces te starten [12](#page=12). ### 1.2 De voor-klassieke periode (250 v.Chr. - ca. 0) #### 1.2.1 Kenmerken van de maatschappij en instellingen * Rome groeide uit tot een wereldrijk rond de Middellandse Zee, wat leidde tot aanpassingen in de instellingen [12](#page=12). * Er ontstond een onderscheid tussen Italië en de provincies [12](#page=12). * **Instellingen aangepast:** * **Preator:** Er kwam een tweede praetor (preator peregrinus, 242 v.Chr.) die zich bezighield met geschillen tussen vreemdelingen en Romeinen, en met geschillen tussen vreemdelingen onderling. De oorspronkelijke praetor (preator urbanus) behandelde geschillen tussen Romeinen [12](#page=12). * De rest van Italië werd gelijkgesteld aan Rome [12](#page=12). * **Provinciegouverneurs:** Stuurden vanuit Rome om provincies te besturen [13](#page=13). * Bepaalde instellingen, zoals de volksvergadering en de censor, werden minder effectief [13](#page=13). #### 1.2.2 Rechtsbronnen * **Gewoonte:** Werd minder belangrijk omdat deze niet paste bij de dynamische samenleving [13](#page=13). * **Wetgeving:** De volksvergadering kon moeilijk functioneren, waardoor de wetgeving afnam [13](#page=13). * **Magistratenrecht (Praetorisch recht):** De **praetor** werd de centrale figuur voor rechtsontwikkeling. Hij gaf **actio**'s (rechtsmiddelen) toe of weigerde deze, waarbij hij rekening kon houden met uitzonderingen (exceptio) en soms zelfs tegen de wet of gewoonte inging om aan de behoeften van de bevolking tegemoet te komen en stemmen te winnen [13](#page=13). * De praetor vaardigde een **edict** uit waarin hij aangaf welke actio's en excepties hij zou toestaan [14](#page=14). * Dit leidde tot een onderscheid tussen **ius civile** (oude Romeins recht) en **ius honorarium** (recht gemaakt door de praetor) [14](#page=14). * Ook ontstond het onderscheid tussen **ius civile** (recht voor Romeinen) en **ius gentium** (recht voor alle volkeren, toegepast bij geschillen tussen mensen van verschillende afkomst) [14](#page=14). * Nieuwe actio's werden gecreëerd via analogie (actiones utiles), fictie (actiones ficticae) en gebaseerd op feiten (actiones in factum) [14](#page=14). * **Rechtsleer (Jurisprudentie):** Juristen (jurisprudens) adviseerden de praetor en droegen zo bij aan de rechtsvorming [14](#page=14). #### 1.2.3 De formulaprocedure * De **formulaprocedure** verving geleidelijk de leges actio, met name voor Romeinen onderling en voor geschillen waarbij vreemdelingen betrokken waren (ius gentium) [15](#page=15). * De **formula** was een geschreven instructie van de praetor aan de rechter [15](#page=15). * Het proces kende twee fasen: * **Fase voor de praetor (in iure):** De eiser vroeg een actio. De verweerder kon verweer voeren, een exceptio vragen, toegeven, of niet reageren [15](#page=15). * **Fase voor de rechter (apud iudicem):** De rechter, een privépersoon, moest de instructies in de formula volgen [16](#page=16). * **Litis contestatio:** Akkoord over de formula en de aan te wijzen rechter, waarna de zaak definitief was en geen nieuwe actio voor hetzelfde geschil kon worden ingesteld (exceptio rei iudicatae, non bis in idem) [16](#page=16). * Veroordeling was vrijwel altijd tot een geldsom, geen prestatie in natura (behalve bij noxale acties) [16](#page=16). * Bij niet-vrijwillige uitvoering van het vonnis kon men via de actio iudicati opnieuw naar de praetor stappen om beslag op goederen te verkrijgen [16](#page=16). ### 1.3 De klassieke periode (0 - 250 n.Chr.) * Het Romeinse recht bereikte een hoogtepunt en was nauw verbonden met de geschiedenis van het uitdijende Romeinse rijk [16](#page=16). --- # De invloed van het Ius Commune en de opkomst van nationale wetgeving Hieronder volgt een gedetailleerde samenvatting over de invloed van het Ius Commune en de opkomst van nationale wetgeving, gebaseerd op de verstrekte documentatie. ## 2. De invloed van het Ius Commune en de opkomst van nationale wetgeving Dit topic belicht de periode van het Ius Commune, de herontdekking van het Corpus Iuris Civilis, de opkomst van universiteiten, en de daaropvolgende overgang naar nationale wetgeving, mede beïnvloed door de Verlichting en de codificatiebeweging. ### 2.1 De periode van het Ius Commune De periode van het Ius Commune, die grofweg van het einde van de 11e eeuw tot 1800 duurde, kenmerkte zich door de ontwikkeling van een gemeenschappelijk juridisch systeem in de Westerse christenheid. Dit gemeenschappelijk recht was gebaseerd op het Romeinse recht van Justinianus, ook wel bekend als het Corpus Iuris Civilis (CIC) [27](#page=27) [30](#page=30). #### 2.1.1 Herontdekking en universiteiten Na eeuwen van relatieve vergetelheid in West-Europa, werd het Corpus Iuris Civilis rond 1100 herontdekt. Deze herontdekking viel samen met een periode van maatschappelijke veranderingen, waaronder een stijging van de landbouwproductiviteit en een groei van handel en nijverheid, wat leidde tot een complexere samenleving die behoefte had aan geavanceerder recht. De herontdekking van de *volledige* CIC, met name de Digesten, vereiste echter gespecialiseerde kennis. Dit leidde tot de opkomst van universiteiten, waar het Romeinse recht systematisch werd bestudeerd en onderwezen. Universiteiten waren in deze periode internationaal georiënteerd, met lessen in het Latijn en een gemeenschappelijke handboek (de CIC), waardoor studenten zich vrij konden verplaatsen [27](#page=27) [30](#page=30) [31](#page=31). #### 2.1.2 De methoden van het Ius Commune Binnen het Ius Commune ontwikkelden zich verschillende scholen en methoden om het Romeinse recht te bestuderen en toe te passen: * **De Glossatoren (1100-1250):** Deze school kenmerkte zich door het schrijven van gloses (uitleg van woorden of zinnen) bij de teksten van het CIC. Hun methode was gebaseerd op de scholastiek, waarbij men uitging van de onfeilbaarheid van het gezaghebbende boek (de CIC). Ze losten onduidelijkheden op door uitleg of door parallelle passages te raadplegen, en interne tegenstrijdigheden werden aangepakt met behulp van *distincties* (onderscheiden van betekenissen). De Standardglosse van Accursius bracht veel van hun werk samen. Een beperking van de glossatoren was hun wereldvreemde en weinig praktische benadering [32](#page=32) [33](#page=33). * **De Commentatoren (1250-1500):** Deze school bouwde voort op de glossatoren, maar richtte zich meer op de praktische toepassing van het recht in hun eigen tijd. Ze bestudeerden niet alleen het CIC, maar ook niet-Romeins recht, en pasten Romeinse juridische technieken hierop toe. Het lokale gewoonterecht kreeg meer gewicht, hoewel het CIC nog steeds als subsidiair werd beschouwd. Nieuwe theorieën, zoals de statutenleer (locus regit actum, lex patriae, lex loci rei sitae), werden ontwikkeld om conflicten tussen verschillende rechtsstelsels op te lossen. Adviezen (*consilia*) van geleerde juristen werden een belangrijke juridische literatuurvorm. Bartolus was een sleutelfiguur uit deze periode, wiens werk als gezaghebbend werd beschouwd [33](#page=33) [34](#page=34). * **De Humanisten (1500-1600):** Deze stroming streefde naar een terugkeer naar het authentieke, zuivere Romeinse recht, ontdaan van middeleeuwse toevoegingen. Ze gebruikten taalkundige en historische methoden om de CIC te reconstrueren, wat leidde tot een betere kennis van het Romeinse recht, maar ook tot een relativering van de CIC als een product van zijn tijd. Hun onderwijs was grondig hervormd, maar werd als veeleisend en weinig praktisch ervaren door studenten. Ze beschouwden zowel het Romeinse recht als het gewoonterecht als niet perfect, wat de weg vrijmaakte voor nieuwe juridische denkwijzen. De *mos gallicus* (Franse methode) kenmerkte het humanisme [35](#page=35). * **Romano-canoniek recht:** Dit ontstond uit de erfenis van het Romeinse Rijk binnen de Kerk. Gratianus stelde het *Decretum Gratiani* (ca. 1140) samen, een gezaghebbende tekst van kerkelijk recht gebaseerd op Romeinse methoden. Pauselijke wetgeving (*decretalen*) werd later verzameld, met de *Liber Extra* als belangrijke mijlpaal. Het Romano-canoniek recht en het Romeinse recht beïnvloedden elkaar wederzijds en werden beide aan universiteiten bestudeerd, wat leidde tot een gemeenschappelijke juridische methodiek [36](#page=36). #### 2.1.3 Verspreiding en weerstand Het Ius Commune verspreidde zich over Europa, waarbij gebieden met een bestaand Romeins recht de overstap naar het Ius Commune als een *upgrade* zagen, terwijl gebieden met Germaans gewoonterecht een nieuw systeem adopteerden. De verspreiding was niet uniform [37](#page=37): * **Mediterrane wereld (Italië, Zuid-Frankrijk, Spanje, Portugal):** Hier domineerde het Ius Commune vanaf het begin [37](#page=37). * **Gebieden met Germaans gewoonterecht:** * **Receptie van Romeins recht:** Landen zoals het Duitse Rijk (na 1495), Schotland en de Verenigde Provincies namen het Ius Commune in grote mate over, waardoor het bestaande recht op de achtergrond raakte. In het Heilige Roomse Rijk speelde het Rijkskamergerecht een rol in de acceptatie van het Ius Commune als gemeenschappelijk recht boven het lokale gewoonterecht [37](#page=37). * **Gewoonterecht bleef standhouden:** In Noord-Frankrijk, de Zuidelijke Nederlanden en later Zwitserland en Engeland behielden lokale gewoonten een sterkere positie, hoewel ze vaak werden beïnvloed door het Romeinse recht. In Noord-Frankrijk werd Romeins recht alleen toegepast als lokale gewoonten tekortschoten, en het Parlement van Parijs verbood aanvankelijk het citeren van Romeins recht [37](#page=37). Ondanks het succes van het Ius Commune, was er ook weerstand. Gewoonterecht was vaak volksgebonden en beter afgestemd op de lokale gemeenschap dan het exclusieve, intellectuele Ius Commune [38-39](#page=38-39). Gewoonterecht probeerde op eigen kracht te verbeteren en te professionaliseren, hoewel het te maken had met problemen van verbrokkeling, een primitief karakter en mondelinge overlevering [40-41](#page=40-41). Privé- en later officiële optekeningen van gewoonten werden een poging tot formalisering [41-42](#page=41-42). ### 2.2 De Verlichting en de opkomst van nationale wetgeving De Verlichting (ca. 1800) markeerde een fundamentele breuk met het verleden, waarbij rede en menselijk verstand centraal kwamen te staan. Dit leidde tot een kritische houding ten opzichte van bestaande maatschappelijke en juridische structuren, zoals privileges en absolute monarchieën [50](#page=50). #### 2.2.1 De rol van de rede en vernieuwing De Verlichting bracht een nieuw concept van recht voort: het *vernunftrecht*. Recht werd niet langer primair gezien als iets dat bestond of uit traditie voortkwam, maar als een instrument van sociale verandering, gebaseerd op logisch redeneren en het menselijk verstand. Het idee van een universeel recht, dat overal en voor iedereen toepasbaar zou zijn, werd dominant [50](#page=50). * **Natuurrecht:** Hoewel het idee van natuurrecht al langer bestond, kreeg het tijdens de Verlichting een meer concreet karakter, voortvloeiend uit de menselijke natuur en het rationele denken. De Spaanse neo-scholastiek en Hugo de Groot speelden een rol in de ontwikkeling van dit natuurrecht, waarbij principes werden afgeleid uit de rede en de natuurlijke orde [52-53](#page=52-53) [52](#page=52). * **Vernunftrecht:** Dit recht, gebaseerd op logisch redeneren, werd geleidelijk losgekoppeld van religieuze grondslagen. Figuren als Pufendorf en Wolff legden de nadruk op systematisch en quasi-mathematisch denken. Het vernunftrecht beoogde een logische en gestructureerde opbouw van het recht, vaak analoog aan wiskundige principes. Hoewel het vernunftrecht zich onderscheidde van het Ius Commune door zijn systematiek en achtergrond, bleef de inhoud vaak aansluiten bij het bestaande Romeinse recht [54](#page=54). #### 2.2.2 Codificatie als techniek De Verlichting bracht ook de techniek van *codificatie* met zich mee. Codificatie, het opstellen van eenomvattend, systematisch en uitputtend wetboek voor een heel rechtsgebied, werd gezien als de methode om het nieuwe, rationele recht door te voeren en rechtszekerheid te garanderen. Dit stond in contrast met de oude gewoonten en het versnipperde Ius Commune [55](#page=55). ##### 2.2.2.1 Voorlopers van de codificatie * **Wetgeving voor ca. 1800:** Hoewel er in de periode voor de Verlichting al sprake was van wetgeving (bv. pauselijke decretalen, koninklijke ordonnanties), was deze vaak lokaal, gericht op ordehandhaving, of niet al te hoogstaand. Uitzonderingen waren er in Scandinavië, Engeland en Sicilië. De Franse koninklijke ordonnanties van de 17e eeuw, zoals die van Colbert, begonnen meer omvattende wetgeving te introduceren, met name gericht op handel en procedure, maar een algemeen burgerlijk wetboek ontbrak nog [51-52](#page=51-52) [51](#page=51). * **De Franse Revolutie en Napoleon:** De Franse Revolutie creëerde de politieke ruimte voor codificatie door de oude structuren (adel, monarchie) te ontmantelen. Na diverse mislukte pogingen tijdens de revolutie, zorgde Napoleon voor de politieke stabiliteit die nodig was voor de totstandkoming van de *Code Civil* (ook wel Code Napoleon genoemd), die in 1804 in werking trad [55](#page=55) [56](#page=56). ##### 2.2.2.2 De Code Civil van Napoleon De Code Civil was een monumentale prestatie, die voortbouwde op zowel revolutionair recht als op het pre-revolutionaire recht (Ius Commune, gewoonterecht van Parijs, Franse ordonnanties) [57-58](#page=57-58). Napoleon speelde een actieve rol in de totstandkoming, waarbij hij politieke druk uitoefende en zelfs ingreep in specifieke bepalingen, zoals de echtscheiding [57](#page=57). * **Invloed in Frankrijk en België:** De Code Civil droeg bij aan de eenmaking van Frankrijk en fungeerde als een stabiliserende kracht. Voor België, dat vanaf 1795 deel uitmaakte van Frankrijk, betekende de invoering van de Code Civil de eenmaking van het recht, zij het door oplegging van vreemd recht. Na de Belgische onafhankelijkheid in 1830 bleef België, ironisch genoeg, Franse wetboeken toepassen, terwijl Nederland eigen wetboeken ontwikkelde [58-59](#page=58-59). Pogingen tot een eigen Belgisch wetboek mislukten lange tijd, deels door politieke en ideologische tegenstellingen [59-61](#page=59-61) [58](#page=58). * **Wereldwijde impact:** De Code Civil had een immense invloed, niet alleen in Europa, maar ook in de koloniën van Europese landen en in staten als Louisiana en Quebec in de VS. Ondanks gebreken in de tekst zelf (verwarrende terminologie, onduidelijkheden, achterhaalde concepten), was het succes te danken aan de relatieve vooruitgang ten opzichte van lokaal gewoonterecht, de militaire macht van Napoleon, en de "There is no alternative" (TINA) factor [62-63](#page=62-63) [62](#page=62). #### 2.2.3 De opkomst van nationale wetgeving Het einde van het Ius Commune en de idealen van de Verlichting stimuleerden de ontwikkeling van nationale wetgevingen in de 19e eeuw, mede gedreven door nationalisme. Dit leidde tot een "verkaveling" van het recht in Europa en de wereld [66](#page=66). * **Frankrijk als model:** De Franse codificaties dienden als voorbeeld voor andere landen die nationalisme omarmden en eigen wetboeken wilden [66](#page=66). * **Engeland:** Engeland nam niet deel aan de codificatiebeweging en behield zijn Common Law en rechtersrecht [66](#page=66). * **Duitsland:** Duitsland kende een langdurige band met het Ius Commune. De *Kodifikationsstreit* tussen Thibaut (voorstander van codificatie) en Savigny (voorstander van het historisch gegroeide recht) toonde de verdeeldheid. De historische school van Savigny, die recht zag als een product van de *volksgeist* en de geschiedenis, had grote invloed, hoewel zijn eigen werk uiteindelijk Romeins recht als basis nam en systematisch was [67-68](#page=67-68). De *Pandektisten* ontwikkelden een hoogstaand, abstract juridisch systeem (*Begriffsjurisprudenz*), dat de basis vormde voor het latere Duitse Burgerlijk Wetboek (BGB). Het BGB, voltooid in 1900, werd geprezen om zijn wetenschappelijke kwaliteit, maar bekritiseerd om zijn gebrek aan democratische toegankelijkheid en zijn formalisme [73-74](#page=73-74) [67](#page=67) [68](#page=68). De opkomst van nationale wetgeving betekende in veel gevallen het verdwijnen van het Ius Commune en het lokale gewoonterecht, en paradoxaal genoeg ook van het universele vernunftrecht, aangezien recht niet puur logisch, maar cultureel en nationaal bepaald bleek [63](#page=63). --- # De juridische systemen van Engeland en de Verenigde Staten Het juridische landschap van Engeland en de Verenigde Staten vertoont een unieke ontwikkeling die sterk afwijkt van het continentale recht, mede door de invloed van het common law en de evolutie van diverse juridische stromingen in de VS. ## 3. De juridische systemen van Engeland en de Verenigde Staten ### 3.1 De oorsprong en ontwikkeling van het Engelse common law Het Engelse recht, ook wel common law genoemd, kent meerdere betekenissen. Traditioneel werd aangenomen dat het Engelse recht in isolatie van Europa was ontstaan, maar dit beeld is achterhaald. De basis ligt in het feodale en costumiere recht uit Normandië, na de verovering van Engeland door de Normandiërs in 1066 (#page=46, 47). Willem de Veroveraar centraliseerde de macht en introduceerde de *Curia Regis*, een centrale koninklijke rechtbank. Deze rechtbank gebruikte het recht van de Normandische baronnen, wat de basis vormde voor het Engelse common law. De ontwikkeling werd aanvankelijk gestuurd door *writs* (bevelbrieven van de koning), maar vanaf de 13e eeuw, toen de koning geen nieuwe writs meer kon uitvaardigen, nam het precedentenrecht (rechtspraak) de stuwende kracht over. De taal van de rechtspraak was aanvankelijk *law french* [46](#page=46) [47](#page=47). Ondanks de Engelse isolatie, had het *ius commune* (Romeins recht) wel degelijk invloed op het Engelse common law. Vroege auteurs zoals Vaccarius, Glanvill en Bracton gebruikten terminologie en structuren van het *ius commune*. Een tweede kanaal van invloed was het onderwijs aan de *Inns of Court*, die ontstonden als onderwijsinstellingen naast Oxford en Cambridge en waar het *ius commune* werd onderwezen [47](#page=47). #### 3.1.1 De ontwikkeling van equity Naast het common law ontstond in de 13e eeuw ook *equity*. Dit kwam voort uit de noodzaak om nieuwe problemen op te lossen die niet onder de bestaande writs vielen. De koning delegeerde deze taken aan zijn kanselier, die het *ius commune* kende en recht sprak naar billijkheid. Dit leidde tot een concurrerend systeem van rechtbanken: de common law rechtbanken en de *Chancery* (ontwikkeld op basis van het *ius commune*) [48](#page=48). #### 3.1.2 Andere continentale invloeden op het Engelse recht Naast het *ius commune* hadden ook het canoniek recht, speciale hoven zoals de Admiralty, en continentale auteurs zoals Pothier invloed op het Engelse rechtssysteem [48](#page=48). #### 3.1.3 Het Engelse rechtssysteem in vergelijking met Europa Engeland kende geen systeem van beroep; men kon niet in beroep gaan bij een hogere rechtbank. Dit staat in contrast met het continentale Europa, waar centralisering leidde tot beroepsinstanties zoals het Parlement van Parijs. Engeland week ook af op het gebied van professionalisering van rechters; deze waren geen universitaire juristen, maar leerden het vak in de *Inns of Court*. Dit leidde tot een kloof met de gewone bevolking [49](#page=49). ### 3.2 De evolutie van het Amerikaanse recht Na de Amerikaanse revolutie groeide het Amerikaanse recht weg van het Engelse recht, waarbij de VS een eigen, originele weg insloeg. Verschillen bestonden al vóór de revolutie, maar na de onafhankelijkheid ontwikkelden zich verschillende juridische stromingen [82](#page=82): #### 3.2.1 Legal instrumentalism (1776 – 1865) Deze stroming zag recht als een instrument voor economische vooruitgang. Het jonge land moest groeien en economische groei bevorderen, waarbij rechtsregels die dit belemmerden, werden afgeschaft. De "frontier" (de grens van de beschaving) speelde hierin een rol, waarbij het recht diende voor de ontwikkeling van het westen [82](#page=82). #### 3.2.2 Legal formalism (1865 – jaren 1930) Tijdens deze periode veranderden de opvattingen over recht. Men ging ervan uit dat recht uit universele waarheden bestond die door logisch redeneren konden worden gevonden. Dit bevroor het recht en vertoonde gelijkenissen met de heersende sociale dynamiek van sociale ongelijkheid. Kritiek kwam van auteurs als Oliver Wendell Holmes Jr., die stelde dat recht voortkwam uit ervaringen in plaats van logica, en Roscoe Pound met zijn *sociological jurisprudence*, die benadrukte dat rechters de sociale gevolgen van hun beslissingen moesten overwegen. Brandeis introduceerde de *Brandeis brief*, die pleitte voor het gebruik van sociale argumenten naast juridische. De stroming van *legal realism* stelde dat rechterlijke beslissingen niet primair door rechtsregels, maar door de vooroordelen en persoonlijkheid van de rechter werden bepaald. Desondanks brak de kritiek op *legal formalism* niet direct door, mede door de conservatieve samenstelling van het Hooggerechtshof [82](#page=82). #### 3.2.3 Legal liberalism (jaren 1930 – jaren 1960/1970) Onder president Roosevelt brak *legal liberalism* door. Dit benadrukte dat recht moest streven naar sociale rechtvaardigheid. De wetgever kreeg een rol bij het creëren van nieuwe, sociaal rechtvaardige wetten, en er was sprake van *judicial activism*, waarbij oude wetten die in strijd waren met sociale rechtvaardigheid ongeldig werden verklaard, zoals in *Brown v. Board of Education* [83](#page=83). #### 3.2.4 Kritiek op legal liberalism en opkomst van originalism Vanaf de jaren 1970 ontstond er kritiek op *legal liberalism* vanuit zowel rechts als links. Rechts ontstond de stroming van *originalism*, die de grondwet interpreteert in het licht van de 18e-eeuwse context, met twee varianten: *original intent* (Renquist) en *original meaning* (Scalia). Ook *law & economics* (Posner) analyseerde recht vanuit een economisch perspectief (*homo economicus*). Vanuit links ontstonden de *Critical legal studies* (marxistische kijk) en *Legal feminism* (law & gender). Hoewel *originalism* grote invloed had, duurde het even voordat het een meerderheid verkreeg in het Hooggerechtshof, mede door de benoeming van conservatieve rechters door Trump [83](#page=83). #### 3.2.5 Voorbeelden van veranderingen in het Amerikaanse recht * **Busing**: Verplichte busplannen (*mandatory busing plans*) werden geïntroduceerd als gevolg van *legal realism* om rassenverhoudingen in scholen gelijk te stellen, maar werden in 2007 afgeschaft [83](#page=83). * **Abortus**: De uitspraak *Roe v. Wade* legaliseerde abortus, maar de kwestie bleef politiek beladen. Met de benoeming van *originalists* door Trump werd *Roe v. Wade* in 2022 in *Dobbs v. Jackson Women’s Health Organization* ongedaan gemaakt, waardoor abortusverboden grondwettelijk werden [84](#page=84). ### 3.3 Invloed van het Amerikaanse recht op Europa Amerikaanse juridische opvattingen, zoals de *case method*, hebben niet altijd grote invloed gehad in Europa. Dit komt door fundamenteel andere opvattingen over recht (in Amerika is recht een politiek gegeven, in Europa staat het erboven) en een meer democratisch rechtsonderwijs in Europa [84](#page=84). #### 3.3.1 Gebreken van het Amerikaanse rechtssysteem Ondanks zijn vernieuwende karakter, kent het Amerikaanse rechtssysteem gebreken, waaronder weinig systematisch onderwijs (soms via de socratische methode), inefficiëntie, een nadruk op pleiten, en een grote politieke invloed. De toekomst van het Amerikaanse recht lijkt te wijzen op een terugkeer naar instrumenteel recht dat de grillen van machthebbers dient [84](#page=84). --- # De juridische hervormingen en de toekomst van het recht in Europa Dit topic verkent de diepgaande transformaties van het recht in Europa gedurende de 20e eeuw, inclusief de impact van wereldoorlogen, de opkomst van Europese wetgeving en de uitdagingen van digitalisering, met een focus op de evolutie van het Belgische recht en codificatiepogingen [77](#page=77). ### 4.1 De juridische impact van de 20e eeuw #### 4.1.1 De verstarring van het recht na de wereldoorlogen De 20e eeuw werd getekend door twee wereldoorlogen, die Europa in grote mate als een zelfmoord en burgeroorlog beschouwden. Dit leidde tot een "uitgeblust" rechtssysteem, gekenmerkt door continuïteit met de vorige periode en een technische, regeltoepassende benadering. De populariteit van rechtenstudies, vooral vanaf de jaren '60, leidde tot een grote instroom van studenten, wat resulteerde in een bemoeilijking van de toegang tot juridische beroepen en een verstarring van de opleidingen, zoals blijkt uit het balie-examen [77](#page=77). #### 4.1.2 Explosie van wetgeving en rechtspraak Ondanks de verstarring veranderde het recht in de 20e eeuw snel, met een explosie van wetgeving en rechtspraak. Wetgeving werd gezien als een middel voor "social engineering" om de samenleving bij te sturen. De toename van rechtspraak was het gevolg van mondigere burgers die niet alles zomaar accepteerden. Deze overvloed aan regels en jurisprudentie maakte het moeilijk om overzicht te behouden en liet weinig ruimte voor creatieve rechtsleer die over de toekomst nadacht. Nieuwe rechtsdomeinen en de doordringing van publiekrecht in privaatrecht, onder invloed van internationale teksten en mensenrechten, veranderden het landschap [78](#page=78). #### 4.1.3 Nationale codificatiepogingen: Frankrijk en Duitsland * **Frankrijk:** Hoewel er vanaf het einde van de 19e eeuw werd aangedrongen op een nieuw burgerlijk wetboek, kwam dit er niet. Na de Tweede Wereldoorlog vonden er wel ingrijpende veranderingen plaats in het familierecht, met name door Carbonier, die de teksten in de taal van Napoleon behield, wat een teken was van achterwaarts kijken [78](#page=78). * **Duitsland:** In 1900 trad het Bürgerliches Gesetzbuch (BGB) in werking, gebaseerd op Romeins recht. Dit wetboek was niet populair bij de bevolking, en de nazi's verzetten zich ertegen, pleitend voor Germaans recht. Onder Hitler werd geprobeerd een "Volksgesetzbuch" te ontwerpen, gebaseerd op het "simpele redeneren van de gewone mens", maar dit mislukte. Na WOII keerde West-Duitsland terug naar het BGB, terwijl Oost-Duitsland nieuwe wetboeken invoerde. Na de hereniging in 1990 verkreeg het BGB opnieuw aanzien en werd een nieuw wetboek onbespreekbaar. Duitsland verloor in de 20e eeuw zijn leiderschap in het recht aan de VS, mede door het BGB en het verlies van moreel gezag na de jodenvervolging [78](#page=78) [79](#page=79) [80](#page=80). #### 4.1.4 De Belgische situatie: Henri de Page In België was de situatie nog nijpender. Henri de Page, een student rechten die de Eerste Wereldoorlog meemaakte, pleitte voor een "gouvernement de juges" en sociologisch rechtspositivisme, waarbij het recht door rechters gevormd moest worden door de maatschappelijke werkelijkheid te analyseren. Zijn werk "Traité élémentaire de droit civil belge" was zeer omvangrijk en succesvol, maar bewees zijn theorie niet en bleef de EXEGETISCHE school verheerlijken. Opmerkelijk was dat De Page in 2005 werd gekozen tot grootste Belgische jurist, ondanks zijn afkeer van parlementaire democratie en vrouwenemancipatie [80](#page=80). ### 4.2 De toekomst van het recht in Europa #### 4.2.1 De opkomst van niet-Westerse rechtssystemen Een belangrijke tendens voor de toekomst is het toenemende belang van niet-Westerse rechtssystemen. Hoewel Europees recht lange tijd werd geëxporteerd via kolonisatie en vrijwillige modernisering ("legal transplant") is er nu een grotere bewustwording van het belang van niet-Europese rechtssystemen, zowel buiten als binnen Europa. Immigratie en een groter zelfbewustzijn van niet-Westerse landen dragen hieraan bij. Dit leidt tot een noodzaak om niet-Europese recht te bestuderen om het eigen Westerse recht niet te overschatten. Een probleem hierbij is de bewaring en bewerking van de bronnen [85](#page=85). #### 4.2.2 Europese integratie en rechtsharmonisatie De Europese integratie heeft grote gevolgen voor zowel publiek- als privaatrecht, wat leidt tot "europeanisering" en "regionalisering". Er is een roep om eenvormig Europees privaatrecht, al dan niet via een Europees Burgerlijk Wetboek. Hoewel dit een langetermijnproject is, geïnspireerd door nationaal recht, zijn er veel obstakels, zoals taalproblemen en de omvang van de Unie. Pogingen tot harmonisatie, zoals het "common frame of reference" (DCFR) en het "optioneel contractenrecht" (CESL), zijn tot nu toe mislukt, al hadden ze wel een impact op het denken en de rechtsvergelijking [86](#page=86) [89](#page=89) [90](#page=90). ##### 4.2.2.1 Hercodificatie van nationaal recht Als tegenreactie op de Europeanisering zien we een golf van hercodificatie van nationaal recht, met het Belgische hervormingsplan van Koen Geens als prominent voorbeeld. Dit plan wil nieuwe Belgische wetboeken creëren, met als doel orde te scheppen in de chaos van verouderde wetten en gespecialiseerde regelgeving. De indeling van het nieuwe Burgerlijk Wetboek is pragmatisch en houdt rekening met Belgische omstandigheden. De snelle vooruitgang en de visie van Geens spelen een cruciale rol in het succes van dit plan, ondanks kritiek op de inhoud en de samenhang [93](#page=93) [95](#page=95) [96](#page=96) [98](#page=98). #### 4.2.3 Regionalisering van het recht Naast Europese integratie vindt er ook een regionalisering plaats, waarbij subnationale entiteiten eigen rechtsregels ontwikkelen. Dit is duidelijk zichtbaar in België, waar ondanks pogingen tot eenheid, er steeds grotere verschillen ontstaan tussen het Franstalige en Vlaamse landsgedeelte op vlak van rechtspraak, rechtsleer en zelfs maatschappelijke opvattingen. Dit leidt soms tot een "absurdistan" waar compromissen niet altijd mooi zijn [91](#page=91) [93](#page=93). #### 4.2.4 Uitdagingen voor de toekomst De toekomst van het recht in Europa wordt gekenmerkt door de uitdagingen van **digitalisering**, die nog niet uitvoerig is behandeld in de documentatie, en het **rechtspluralisme**. Er is een behoefte aan continue vernieuwing, waarbij het recht zich moet aanpassen aan nieuwe technologische en maatschappelijke ontwikkelingen. De klassieke definitie van codificatie, gericht op volledige, systematische, toegankelijke en vernieuwende wetgeving, voldoet niet meer aan de hedendaagse realiteit, zoals het nieuwe Belgische Burgerlijk Wetboek laat zien. De toekomst vereist een flexibeler en adaptiever juridisch kader [100](#page=100). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

Glossary

| Term | Definition | |---|---| | Extern recht | De studie van het ontstaan en de totstandkoming van rechtsregels, inclusief de materiële, formele en kernbronnen. Het kijkt naar de maatschappelijke factoren die de rechtsregels beïnvloeden. | | Intern recht | De studie die zich richt op de ontwikkeling en de inhoud van de verschillende rechtsregels zelf. Het gaat over het recht zoals het daadwerkelijk functioneert in de maatschappij. | | Materiële bronnen van het recht | Maatschappelijke veranderingen die aan de grondslag liggen van rechtsregels en hun bestaan verklaren, zoals de opkomst van de auto die leidt tot verkeersregels. | | Formele bronnen van het recht | De entiteiten en processen die veranderingen in het recht tot stand brengen, zoals wetgeving, rechtspraak, rechtsleer en gewoonte. | | Rechtsleer | De opvattingen en geschriften van rechtsgeleerden die invloed hebben op de ontwikkeling en interpretatie van het recht. | | Gewoonte | Een langdurig gevolgde praktijk die als rechtsbron wordt erkend, wat betekent dat de maatschappij zich gedraagt alsof het een juridische verplichting is. | | Romeins recht | Het recht dat ontwikkeld werd in het oude Rome, dat een blijvende invloed heeft gehad op de ontwikkeling van het recht in Europa en daarbuiten. | | Canoniek recht | Het recht dat voortkomt uit de kerkelijke wetgeving en de organisatie van de Katholieke Kerk, sterk beïnvloed door Romeins recht. | | Ius commune | Het gemeenschappelijk recht in Europa tijdens de middeleeuwen en de vroegmoderne tijd, voornamelijk gebaseerd op het Romeinse recht en het canoniek recht. | | Ius proprium | Lokaal of regionaal gewoonterecht dat naast het Ius Commune bestond en de specifieke rechtsregels van een bepaalde gemeenschap weerspiegelde. | | Leges actio | Een oude Romeinse procedure die gekenmerkt werd door een reeks rituele handelingen en specifieke woorden die gevolgd moesten worden om een proces te starten. | | Formulaprocedure | Een latere Romeinse procedure waarbij de Praetor een 'formula' opstelde, een schriftelijke instructie aan de rechter, die de basis vormde voor het vonnis. | | Cognitio-procedure | Een procedure in het Romeinse recht die volledig onder controle stond van de keizer of zijn ambtenaren, wat leidde tot een meer gecentraliseerde en schriftelijke afhandeling van geschillen. | | Corpus Iuris Civilis | Het omvangrijke wetboek van het Romeinse recht, samengesteld onder keizer Justinianus, dat een blijvende invloed heeft gehad op het recht in Europa. | | Glossatoren | Middeleeuwse juristen die het Corpus Iuris Civilis bestudeerden en becommentarieerden door middel van glossen (uitleg in de marge), wat de basis legde voor de scholastieke methode. | | Commentatoren | Juristen uit de late middeleeuwen die voortbouwden op het werk van de glossatoren door uitgebreide commentaren te schrijven op het Corpus Iuris Civilis en zich meer richtten op de praktijk van hun tijd. | | Humanisme (juridisch) | Een intellectuele stroming in de 16e eeuw die streefde naar een zuivere reconstructie van het klassieke Romeinse recht door middel van taalkundige en historische methoden, met minachting voor middeleeuwse interpretaties. | | Romano-canoniek recht | Een juridisch systeem dat Romeins recht combineerde met canoniek recht, dominant in de middeleeuwen, met de Kerk als een belangrijke rechtsbron en bemiddelaar. | | Vernunftrecht | Recht gebaseerd op de rede en menselijk verstand, kenmerkend voor de Verlichting, dat streefde naar universele, logische en systematische rechtsregels, vaak als voorloper van codificatie. | | Codificatie | Het proces van het samenbrengen van rechtsregels in een omvangrijk, systematisch en logisch geordend wetboek, met als doel rechtszekerheid en eenmaking van het recht. | | Code Civil (Code Napoléon) | Het Franse Burgerlijk Wetboek van 1804, een invloedrijk voorbeeld van codificatie dat wereldwijd de basis legde voor veel moderne burgerlijke wetboeken. | | BGB (Bürgerliches Gesetzbuch) | Het Duitse Burgerlijk Wetboek, een zeer systematisch en wetenschappelijk opgebouwd wetboek dat in 1900 van kracht werd en grote invloed had op de juridische ontwikkeling in Europa. | | Common law | Het Engelse rechtssysteem dat zich ontwikkelde op basis van rechterlijke uitspraken en precedenten, in tegenstelling tot het continentale civil law-systeem gebaseerd op wetgeving. | | Equity | Een aparte tak van het Engelse recht die ontstond om de starheid van het common law te corrigeren, gericht op billijkheid en geïnitieerd door de kanselier. | | Precedentenrecht | Recht dat wordt gevormd door eerdere rechterlijke uitspraken, waarbij rechters zich binden aan de beslissingen van hogere of eerdere rechtbanken in vergelijkbare zaken. | | Rechtspluralisme | De coexistente van meerdere rechtsordes in een samenleving, zoals nationaal recht, Europees recht, gewoonterecht en internationaal recht. | | Digitalisering | Het proces van het omzetten van informatie en juridische processen naar digitale formaten, met grote gevolgen voor de toegankelijkheid en toepassing van het recht. | | Legal Realism | Een Amerikaanse juridische stroming die stelt dat recht voortkomt uit sociale ervaringen en de concrete beslissingen van rechters, eerder dan uit abstracte logica of wetten. | | Originalism | Een juridische interpretatiemethode in de VS die stelt dat de Grondwet moet worden geïnterpreteerd volgens de oorspronkelijke betekenis of intentie van de opstellers in de 18e eeuw. | | Europese Unie recht | Het recht dat is ontwikkeld door de instellingen van de Europese Unie, met toenemende invloed op het nationale recht van de lidstaten en derde landen. |

Meld je aan om te lezen Lees meer

Cover

sv gpp .docx

Summary

## Introduction to Public Law and Political History This study guide provides a comprehensive overview of public law and political history, tracing the evolution of legal concepts, state structures, and societal norms from antiquity to the modern era. It delves into the foundational principles of public law, the historical development of legal systems, and the interplay between law, power, and society, offering insights crucial for understanding contemporary legal and political frameworks. ## Section 1: The Foundations of Public Law and Political History ### Defining Public Law and its Scope Public law governs the relationship between the state and its citizens, as well as the relationships between different state entities. It encompasses a wide range of legal areas, including constitutional law, administrative law, criminal law, and international public law. The document emphasizes that understanding public law requires a historical perspective, recognizing how legal concepts and state structures have evolved over time, often influenced by political, social, and cultural forces. ### The Hierarchy of Norms and Legal Sources Public law establishes a hierarchy of legal norms, with the Constitution typically at the apex. This hierarchy dictates the validity and application of laws, decrees, and regulations, ensuring a structured legal system. The document outlines the following hierarchy: * **Ministerial Decrees** (at the bottom) * **Decisions by the entire government** * **Laws/Decrees/Ordinances** (federal, regional, or specific to a region like Brussels) * **Laws** (enacted by the Belgian federal parliament) * **Special Laws/Majority Laws** (requiring a supermajority for adoption) * **Constitution** (at the top) ### Key Legal Concepts and Processes * **Promulgation:** The formal issuance of a law, typically through the signature of the head of state, marking its official promulgation. * **Publication:** The date on which a law is entered into the official gazette, making it accessible to the public. * **Entry into Force:** The date on which a law becomes legally binding and applicable. * **Transitional Provisions:** Clauses that manage the transition from an old legal regime to a new one, often specifying how ongoing situations will be handled. * **Non-Retroactivity of Law:** A fundamental principle stating that laws cannot be applied retroactively to past actions, particularly in criminal law. A "hard law" is non-retroactive, while a "soft law" might have some retroactive application, though this is strictly regulated. ### Modifying the Constitution Amending the Constitution requires a significant majority: two-thirds of the parliamentary majority and at least half of each language group must agree. ### The De Jure vs. De Facto Power Dynamic * **De Jure:** Formal power, where the parliament has the final say, and laws must be voted upon. * **De Facto:** Actual power, where the government, composed of a parliamentary majority, effectively decides policy, as legislative approval is largely predetermined. ### Legislative Techniques * **Bis, Ter, etc.:** Indicates the insertion of new legal provisions between existing articles without altering the original numbering. * **Consolidated Legislation:** The process of incorporating amendments and new provisions into existing laws, leading to texts that reflect the current state of the law, including additions and omissions. * **Coordinated Legislation:** The revision of legal texts by the government to improve clarity and coherence, often due to confusion or inconsistencies. ### The Metajuridical Approach The historical approach to law is a metajuridical one, examining law from the perspective of other disciplines like history, sociology, economics, or philosophy, emphasizing an interdisciplinary approach. ### Distinction between "Juridical" and "Judicial" * **Juridical (Legal):** Pertaining to law itself – its sources, texts, and concepts (e.g., notary, law book, legal question). * **Judicial (Judicial/Court-related):** Pertaining to courts and their proceedings (e.g., lawyer, trial, procedure, summons). ### The Nature of Law and Sanctions * **Law:** A system of rules and sanctions designed to order society. * **Sanction:** Any consequence attached by law to specific events, ranging from punishments in criminal law (fines, imprisonment) to broader civil consequences like interest payments on loans or the invalidation of permits. ### Public vs. Private Law * **Private Law:** Governs horizontal relationships and agreements between individuals. * **Public Law:** Governs vertical relationships involving the state and individuals, or between different state authorities, often involving power dynamics. ### Positive Law Positive law refers to the concrete rules that are in effect at a specific place and time, being both place- and time-bound. ### Paradigms in Law A paradigm is a set of fundamental principles or assumptions upon which a science is based. In law, paradigms are necessary for the functioning of the legal system, even if they are not entirely accurate in reality. * **"Nemo censetur ignorare legem" (No one is deemed to be ignorant of the law):** This legal paradigm assumes everyone knows the law, which is essential for its application in society. * **Parliamentary Democracy Paradigm:** The assumption that parliament holds the ultimate decision-making power, even if, de facto, the government often wields more influence due to party majorities. ### The Interplay of Law, Power, and Society Positive law is influenced by various factors beyond pure logic, including power dynamics and political choices. Public law is often described as "congealed politics," reflecting past political decisions. Societal factors like technology, religion, climate, and political ideologies shape legal norms. ### Carl Friedrich von Savigny and the Historical School In the 19th century, Carl Friedrich von Savigny argued against the universal application of Roman law, emphasizing the study of each society's unique "Volksgeist" (national spirit) as the foundation of its law. He believed that law is an expression of this spirit and develops organically through history. ### The Reciprocal Relationship Between Law and History * **History "serves" Law:** History provides heuristics (the science of searching and finding correct sources) and helps in understanding the evolution of legal concepts. * **Law "serves" History:** Historical events and institutions are often regulated or shaped by law, contributing to the historical record. ### Retroactivity and Temporal Application of Law * **Retroactivity:** In criminal cases, new, milder laws can sometimes be applied retroactively. In civil matters, the law applicable at the time of the events generally governs. * **"Tempus regit actum" (Time governs the act):** The principle that the applicable law is determined by the time of the event. * **"Locus regit actum" (Place governs the act) / "Locus regit formam acti" (Place governs the form of the act):** The principle that the law of the place where an act occurs or is performed governs its validity, both formally and materially. ### Intertemporal Law This deals with situations where legal systems change over time, requiring rules to determine which legal system (old or new) applies, especially during transitional periods. The principle of *locus regit formam acti* can be analogously applied to *tempus regit formam acti* in determining the validity of acts across different time periods. ### Interpretation of Law * **Hermeneutics:** The practice of interpreting legal texts to understand their deeper meaning beyond the literal wording. * **Legislative History (Wetshistorisch):** Examining the preparatory documents of a law (drafts, memos, committee reports, amendments) to understand its *ratio legis* (reason for the law). * **Legal History (Rechtshistorisch):** Tracing the evolution of legal concepts and their application over long periods, adapting old laws to new societal contexts. ### Acquired Rights and Archives * **Acquired Rights:** Rights that have been legitimately obtained and cannot be arbitrarily taken away, often due to historical evolution or legal recognition. * **Archives:** Essential for preserving evidence of rights and historical facts, serving as a crucial resource for legal and historical research. ### The Role of Expertise in Legal Proceedings Judicial expertise involves appointing experts to provide opinions on complex matters, which the court may consider but is not bound by. The legal value of such expertise is akin to that of an advisory opinion. ### Historical Background of Legal Institutions The study touches upon the historical development of various legal and political concepts, including: * **Legal Systems and Ideologies:** Influences from different historical periods like Prehistory, Antiquity, Germanic migrations, the Middle Ages, the Renaissance, the Enlightenment, and globalization. * **Law and Power:** The relationship between legal norms and political structures throughout history. * **Legal Archeology:** The study of material traces of law and justice. * **Legal Iconography:** The study of depictions of law, justice, and legal figures in art. * **Law and Language/Literature/Philosophy:** The impact of these disciplines on legal development. ### Continuities and Discontinuities in Law * **Continuity:** The ongoing evolution of legal systems, where current practices are rooted in historical developments. * **Evolution vs. Revolution:** Legal and societal changes are typically gradual evolutions rather than sudden revolutions. Even significant events like the French Revolution involved retaining many pre-existing legal elements. * **Material Continuity:** The actual substance and functioning of legal and societal practices, which may change while retaining formal structures. * **Formal Continuity:** The preservation of legal texts and structures, even if their application or interpretation evolves. ### The Legal vs. The Actual: Law in Action * **The Legal Realm (Wettelijke Land):** What is formally stated in the law. * **The Actual Realm (Werkelijke Land):** How the law is applied and functions in practice, often diverging from the written text due to social realities, enforcement issues, or differing interpretations. * **Historical Criticism:** The necessity for historians and jurists to critically analyze legal sources, considering their context, application, and legitimacy, rather than accepting them at face value. ### Political Influence on Law Public law is intrinsically linked to politics, with legal rules reflecting political choices and power dynamics. The composition of governing bodies and the prevailing political ideologies significantly shape legal frameworks. ### Legal Pluralism and Party Politics The text highlights the influence of political power on the creation of law, noting that public law, in particular, is shaped by political decisions and the distribution of power. It also touches on the concept of legal pluralism, where different legal systems or norms coexist. ### Legitimation of Power Power is legitimized through various means: * **Charismatic Authority:** Based on the personal qualities and appeal of a leader. * **Traditional Authority:** Based on long-standing customs and historical precedents. * **Rational-Legal Authority:** Based on established laws, procedures, and bureaucratic structures, characteristic of modern states and the rule of law. Propaganda plays a role in reinforcing these forms of legitimacy by shaping public perception and opinion. ## Section 2: The Genesis of Public Law ### Early Legal Codifications: The Codex Hammurabi The earliest written legal texts, such as the Codex Hammurabi (circa 18th century BCE), provide insights into ancient legal systems. Hammurabi's code, attributed to divine authority, regulated worldly affairs and demonstrated early attempts at systematizing law, including elements of public and private law. It introduced principles like "an eye for an eye," representing an early form of limiting private vengeance and establishing state control over justice. ### Customary Law: The Spontaneous Growth of Legal Norms Customary law, based on tradition and long-held practices, was a primary source of law throughout history. It is characterized by its unwritten nature, flexibility, and traditional legitimacy. Key elements include: * **Repetition (Objective Element):** Consistent application of a rule over time. * **Dwang (Subjective Element/Opinion Juris):** The belief that the practice is legally binding and obligatory. Customary law faces challenges in proof (requiring *turbes* or expert testimony) and can be fragmented, leading to the development of territorial principles of law. ### The Rise of Roman Public Law Roman law, particularly its public law aspects, laid significant groundwork for Western legal systems. Its influence is seen in terminology, legal categories, and systematic approaches to governance. * **Oud-Romeins Recht (Old Roman Law):** Characterized by a small city-state structure, agrarian society, and military focus, with early legal concepts reflecting a "mirror punishment" and a strong emphasis on the *familia* and *pater familias*. * **Republiek (Republic):** A period of significant institutional development, including the Senate, popular assemblies, and magistracies with principles of annuality and collegiality, though power struggles led to instability. * **Pre-Classical Law:** Marked by Roman expansion, the development of *ius gentium* (law of nations), and the emergence of Praetors who shaped law through their edicts (*ius honorarium*). * **Classical Law:** The peak of Roman legal science, with the Emperor's authority central, the development of imperial legislation (*constitutiones*), and the flourishing of juristic writings (*ius respondendi*). * **Post-Classical Law:** Characterized by the decline of the Empire, "vulgarization" of law, and the eventual codification efforts culminating in Justinian's Corpus Iuris Civilis. ### Justinian's Codification (Corpus Iuris Civilis) Emperor Justinian's comprehensive codification of Roman law, comprising the Codex, Digest, Institutiones, and Novellae, served as a foundational text for European legal education and development, profoundly influencing the *ius commune* (common law) of medieval Europe. ### The Role of the Church in Legal Development The Church played a significant role in preserving Roman legal traditions and developing its own body of law (canon law). Its hierarchical structure, judicial system, and influence on concepts like marriage and testament law demonstrate its impact on public and private law. The Edict of Milan (313 CE) granted religious tolerance, and later, under Emperor Theodosius, Christianity became the state religion, further intertwining religious and secular authority. ## Section 3: The Medieval Period: Fragmentation and Reconstruction ### The Germanic Impact and the Decline of Roman Order The fall of the Western Roman Empire led to a fragmentation of political authority and a decline in the sophisticated Roman administrative and legal structures. Germanic tribes established their own kingdoms, with customary law becoming dominant. The concept of the state as public property (*patrimonium*) emerged, contrasting with the Roman idea of public service. The Church remained a key stabilizing force, preserving literacy and legal knowledge. ### The Franks and Early Public Law The Franks, under rulers like Clovis, established kingdoms that laid the groundwork for future European states. Their legal system was primarily based on customary law (*lex salica*), with a system of compensation for offenses (*faidus* and *fredus*) reflecting a less centralized, more familial approach to justice. The early Frankish "state" organization was characterized by personal loyalty to the king, a hierarchy of nobles, and assemblies (*mallus*) for legal and political decision-making. ### The Carolingian Renaissance and Empire Under Charlemagne, a brief revival of learning and centralized administration occurred, known as the Carolingian Renaissance. His empire, though short-lived, reintroduced elements of Roman administrative and legal concepts, with *capitularia* serving as royal decrees. The feudal system, with its intricate web of reciprocal obligations between lords and vassals, began to take shape during this era, profoundly shaping land ownership, military organization, and political power structures. ### Feudalism: The System of Fiefs and Vassalage Feudalism involved a solemn, reciprocal agreement between a lord and a vassal, establishing personal rights and obligations (loyalty, counsel, military aid, maintenance) and real rights over a fief (land grant). The process involved *homage*, *fidelitas* (oath of fealty), and *investiture* (grant of the fief), creating a hierarchical system of power and land tenure. The evolution of feudalism saw the increasing commercialization of fiefs and the gradual emergence of hereditary rights, influencing both public and private law. ### The Graafschap Vlaanderen: A Case Study in Feudal Power The County of Flanders exemplifies the complex dynamics of feudal power, where counts gradually asserted their autonomy from the French crown, establishing their own administration, coinage, and legal systems. The division into Crown Flanders (under the French king) and Imperial Flanders (under the Holy Roman Emperor) illustrates the overlapping jurisdictions and power struggles of the period. The development of *kasselrijen* (administrative districts) and the role of *burggraven* (castellans) show the decentralization of power within the county. ### Communalism and the Rise of Cities In the late Middle Ages, cities gained significant economic and political power, acquiring charters and privileges that granted them autonomy (*stadsrechten*). These urban centers developed their own legal systems (*stadrecht*) and governance structures, often challenging the authority of feudal lords and monarchs. The *commune* or *poorters* (burghers) formed a distinct legal and political entity within the city. ### The Struggle for Sovereignty: Princes vs. Estates The late medieval and early modern periods witnessed a power struggle between monarchs seeking to centralize power and assert sovereignty, and the estates (clergy, nobility, cities) defending their traditional rights and privileges. This tension fueled the development of constitutionalism and early forms of representative government. ### Constitutionalism: Limiting Sovereign Power Constitutionalism emerged as a movement to limit the arbitrary power of rulers through written agreements or fundamental laws. Concepts like the *Magna Carta* in England and the *Blijde Inkomst* in Brabant represent early attempts to establish reciprocal rights and obligations between rulers and their subjects, laying the groundwork for modern constitutionalism. The development of parliaments and representative assemblies also played a crucial role in this process. ## Section 4: The Early Modern Period: The Rise of the Sovereign State ### The Sovereign Prince and the Decline of Medieval Constraints During the early modern period, monarchs sought to consolidate power, centralize administration, and assert sovereignty. This involved undermining the influence of competing powers like the nobility, the Church, and the cities, and establishing a unified legal and administrative system. The rediscovery of Roman law provided theoretical justification for absolute monarchy, with the concept of the princeps being *legibus absolutus* (free from the laws). ### The Theory of Absolutism Absolutism posits that the sovereign ruler possesses ultimate and indivisible authority, unbound by law or other powers within the state. This theory, articulated by thinkers like Jean Bodin, emphasized the need for a single, ultimate source of law and order to prevent anarchy and ensure state stability. Key characteristics include centralized law-making, a professional bureaucracy, a standing army, and control over knowledge and culture. ### The Influence of Enlightenment Ideas The Enlightenment introduced new ideas about natural rights, reason, and the social contract, influencing the development of both enlightened absolutism and revolutionary movements. Verlichte vorsten sought to improve the welfare of their subjects and rationalize administration, though often without relinquishing absolute power. Natural law philosophy underscored the importance of reason, equality, and fundamental rights as the basis for just governance. ### The French Revolution and its Legacy The French Revolution (1789-1799) represented a radical break from the *Ancien Régime*, ushering in a new era of popular sovereignty, fundamental rights, and the separation of powers. The Declaration of the Rights of Man and of the Citizen enshrined principles of liberty, equality, and fraternity, profoundly influencing subsequent constitutional developments worldwide. The Napoleonic era further solidified these changes through codification, creating comprehensive legal frameworks like the Civil Code, which continue to shape legal systems across Europe, including Belgium. ### The Belgian Revolution and the Foundation of a Constitutional Monarchy The Belgian Revolution of 1830, fueled by social, economic, religious, and linguistic grievances against Dutch rule, led to the establishment of an independent Belgium. The resulting constitution, a blend of liberal and Catholic influences, created a parliamentary monarchy with a strong emphasis on fundamental rights and a separation of powers, though with significant continuity from French legal and administrative reforms. ## Section 5: The 19th and 20th Centuries: Modernization and Transformation ### The Evolution of the State and Legal Systems The 19th and 20th centuries witnessed significant transformations in state structures and legal systems, driven by industrialization, nationalism, and ideological conflicts. * **Codification:** The process of systematically compiling and organizing laws into comprehensive codes, exemplified by the Napoleonic Codes, aimed at creating uniform, accessible, and rational legal frameworks. * **Bureaucratization:** The development of professional, hierarchical administrative structures staffed by trained officials, replacing earlier systems of personal loyalty and patrimonial administration. * **Development of the Welfare State:** The expansion of social rights and state intervention in areas like social security, healthcare, and education, driven by socialist and Christian democratic movements. * **The Rule of Law:** The principle that all persons and institutions, including the government itself, are accountable to laws that are publicly promulgated, equally enforced, and independently adjudicated. This evolved from a formal adherence to law to a material one, requiring laws to be just and respectful of fundamental rights. * **Internationalization of Law:** The increasing importance of international norms, treaties, and organizations in shaping national legal systems, particularly in areas like human rights and economic cooperation. ### The Impact of World Wars and International Cooperation The World Wars profoundly impacted legal and political landscapes, leading to a greater emphasis on international cooperation, human rights protection, and the regulation of state conduct during conflict. The establishment of international organizations like the United Nations and the Council of Europe, along with the development of international humanitarian law, reflects this shift. ### The European Integration Process The post-WWII era saw a concerted effort towards European integration, starting with economic cooperation (Schuman Plan, EGKS) and evolving into a more comprehensive political and economic union (EU). This process reflects a tension between federalist aspirations for a unified Europe and unionist preferences for intergovernmental cooperation among sovereign states. Key milestones include the Treaties of Rome, the Maastricht Treaty, and subsequent enlargements, shaping a unique supranational legal and political order. ### The Role of Political Parties and the Modern Belgian State The development of organized political parties, initially lacking legal status but gradually regulated through electoral laws and financing controls, has been central to Belgium's political evolution. The historical interplay between liberals, Catholics, and socialists has shaped the country's social and economic policies, including the establishment of a comprehensive welfare state and the ongoing evolution of its federal structure. The persistent linguistic divide and the quest for federal balance remain key challenges in Belgian politics. ### Key Legal and Political Milestones: A Chronological Overview The document provides a detailed timeline of significant events, legal developments, and influential figures across different historical periods, offering a structured framework for understanding the progression of public law and political history. This includes major legislative milestones, constitutional changes, judicial decisions, and the contributions of key thinkers and political leaders. ### Common Mistakes to Avoid in Studying Public Law and History * **Assuming Law is Purely Rational:** Recognizing that law is influenced by power, politics, culture, and historical contingencies. * **Focusing Solely on Formal Law:** Understanding that "law in action" – its practical application and interpretation – is as important as the written text. * **Ignoring Historical Context:** Failing to grasp how past events and societal norms shape current legal frameworks. * **Accepting Legal Paradigms Uncritically:** Questioning underlying assumptions and understanding the limitations of legal concepts. * **Overlooking the Influence of Non-Legal Factors:** Acknowledging the impact of economic, social, religious, and technological developments on law. * **Treating Legal Concepts as Static:** Recognizing that legal terms and principles evolve over time. * **Confusing Legal and Judicial Terms:** Distinguishing between concepts related to law in general and those specific to courts and litigation. * **Underestimating the Importance of Comparative Analysis:** Understanding how different legal systems and historical experiences inform each other. * **Ignoring the "Mise en œuvre" (Implementation):** Recognizing that the effectiveness of law depends on its enforcement and practical application. * **Forgetting the Nuances of Federalism:** Understanding the complexities of power distribution between central and regional authorities. --- ## Section 2: The Evolution of the Belgian State and Legal System ### From Feudal Fragmentation to the Modern State The historical trajectory of Belgium demonstrates a gradual process of state formation, moving from a fragmented landscape of feudal lordships and autonomous cities to a more centralized, modern state structure. This evolution was marked by power struggles between monarchs, nobles, cities, and the Church, influencing the development of legal norms, administrative institutions, and concepts of sovereignty. ### The Impact of French Legal Traditions The French Revolution and subsequent Napoleonic period had a profound and lasting impact on Belgium's legal and administrative systems. The introduction of comprehensive codifications (Civil Code, Penal Code, etc.), the rationalization of administration, the secularization of public life, and the establishment of a hierarchical court system fundamentally reshaped the legal landscape. Many of these French legal transplants remain the bedrock of Belgium's contemporary legal order. ### The Rise of Constitutionalism and Parliamentary Democracy The 19th century witnessed the gradual development of constitutionalism, with the establishment of written constitutions limiting governmental power and guaranteeing fundamental rights. The Belgian Constitution of 1831, inspired by French and British models, created a parliamentary monarchy characterized by the separation of powers, ministerial responsibility, and a broad range of civil liberties. The principle of parliamentary supremacy and the evolution of suffrage rights underscore the move towards a more democratic system. ### Key Legal Developments and Institutions * **Codification:** The systematic creation of comprehensive law codes, notably the French Napoleonic Codes, which significantly influenced Belgian legislation. * **Legal Pluralism:** The coexistence of different legal systems (e.g., Roman law, canon law, customary law) in early periods, gradually giving way to legal monism and national codification. * **Judicial Review:** The power of courts, particularly the Supreme Court in the US and later the Constitutional Court in Belgium, to review the constitutionality of laws. * **Separation of Powers:** The division of governmental authority among the legislative, executive, and judicial branches, a cornerstone of modern constitutionalism. * **Ministerial Responsibility:** The principle that government ministers are accountable to parliament for their actions. * **Party Politics:** The development of organized political parties (liberal, Catholic, socialist) as key actors in the political system, shaping policy and governance. * **Federalism:** Belgium's evolution from a unitary state to a federal state, reflecting the accommodation of linguistic and regional differences through the devolution of powers to communities and regions. ### The Interplay of Politics, Society, and Law The study consistently highlights how legal developments are intertwined with broader political, social, and economic forces. Shifts in power dynamics, ideological currents, and societal changes have consistently driven legal reforms and institutional transformations. --- ## Section 5: The Age of Revolutions and the Modern State ### The American Revolution and its Global Impact The American Revolution established a new model of republican government based on popular sovereignty, a written constitution, a federal structure, and enforceable fundamental rights. Its principles of separation of powers, checks and balances, and judicial review have had a profound influence on constitutionalism worldwide. ### The French Revolution and its Belgian Legacy The French Revolution, with its radical restructuring of French society and law, directly impacted the Southern Netherlands. The introduction of French legal codes, administrative structures, and the concept of national sovereignty fundamentally altered the region's legal and political landscape, leaving a lasting imprint on modern Belgian law and governance. ### The Unification of the Netherlands and the Belgian Revolution The short-lived unification of the Northern and Southern Netherlands under King William I (1815-1830) proved unsustainable due to political, religious, linguistic, and cultural tensions. The Belgian Revolution of 1830, fueled by these grievances and inspired by the French Revolution, led to the creation of an independent Belgium with a liberal constitution that emphasized individual freedoms and parliamentary supremacy. ### The Evolution of the Belgian State Structure Belgium's transformation into a federal state reflects a long process of decentralization, driven by linguistic and cultural divides. The successive state reforms have devolved significant powers to communities and regions, creating a complex, multi-layered system of governance. ### Key Figures and Movements The study references numerous influential figures and movements, including: * **Carl Friedrich von Savigny:** Founder of the Historical School of law. * **Montesquieu:** Advocate of the separation of powers. * **Rousseau:** Theorist of the social contract and popular sovereignty. * **Beccaria:** Pioneer of modern criminal law reform, advocating for humanization and proportionality of punishment. * **Bodin:** Theorist of sovereignty and absolute monarchy. * **Machiavelli:** Political theorist known for his pragmatic approach to power. * **Erasmus:** Humanist scholar who wrote on ideal kingship. * **Hugo Grotius:** Father of international law. * **Jean Monnet & Robert Schuman:** Key figures in the early stages of European integration. * **Paul-Henri Spaak:** Belgian statesman influential in post-war European and international organizations. * **Willem I:** King of the United Kingdom of the Netherlands whose policies contributed to the Belgian Revolution. * **Leopold I & II, Albert I, Leopold III, Boudewijn, Albert II, Filip:** Belgian monarchs whose reigns shaped the nation's constitutional monarchy. * **The Socialists:** Advocated for workers' rights and social reforms. * **The Catholics/Christian Democrats:** Championed religious freedom and social teachings. * **The Liberals:** Promoted individual liberties, free markets, and secular governance. ### Legal Principles and Debates The study highlights ongoing debates and evolving principles in public law, including: * **The Rule of Law:** The tension between formal and material interpretations, and the role of international law in national legal systems. * **Constitutionalism:** The historical struggle to limit sovereign power through legal and political means. * **Federalism:** The ongoing negotiation of power between central and regional authorities in Belgium. * **The Separation of Powers:** The enduring principle of dividing governmental functions to prevent the concentration of power. * **Fundamental Rights:** The historical expansion and codification of individual liberties, from early notions of privilege to modern human rights guarantees. * **The Influence of Legal Traditions:** The persistent impact of Roman law, canon law, and French legal reforms on contemporary legal systems. --- ## Common Mistakes to Avoid * **Confusing Legal and Political History:** While intertwined, maintain a clear distinction between legal rules and political power dynamics. * **Overlooking the "Law in Action":** Do not solely focus on statutes; understand how laws are applied and interpreted in practice. * **Ignoring the Evolution of Concepts:** Legal terms and principles change meaning over time; understand their historical context. * **Underestimating the Impact of Non-Legal Factors:** Recognize how societal, economic, religious, and technological changes shape the law. * **Treating Legal Paradigms as Absolute Truths:** Critically assess the underlying assumptions and limitations of legal frameworks. * **Forgetting the Importance of Primary Sources:** While this guide synthesizes information, consulting original documents and legal texts is crucial for deeper understanding. * **Neglecting the Role of Interpretation:** Recognize that legal texts are not always self-evident and require interpretation, which itself is shaped by historical and societal factors. * **Confusing Formal and Material Legality:** Understand that adherence to procedures does not always equate to substantive justice or fairness. * **Underestimating the Influence of International Law:** Recognize the growing impact of international norms and organizations on national legal systems. * **Misinterpreting the Significance of Dates and Figures:** Ensure accurate placement of events and individuals within their historical context. By internalizing these concepts and historical threads, you will build a robust understanding of public law and political history, equipping you for success in your examinations.

Glossary

# Glossary | Term | Definition | |---|---| | Ancien Régime | The political and social system in France before the Revolution of 1789, characterized by absolute monarchy, a rigid social hierarchy (estates), and a feudal system. | | Capitularia | Legislative decrees or edicts issued by Frankish rulers, particularly during the Carolingian era, covering a wide range of matters including administrative, judicial, and religious affairs. | | Cenus | A tax or levy paid to a lord or ruler, often tied to land ownership or specific privileges. | | Customary Law | Unwritten rules and practices that have been passed down through generations and are accepted as binding by a community, often forming the basis of early legal systems. | | Dominium | In Roman law, the absolute ownership of property, which could be divided into *dominium utile* (beneficial use) and *dominium eminens* (ultimate ownership). | | Feudalism | A socio-political system in medieval Europe based on reciprocal obligations between lords and vassals, involving land grants (fiefs) in exchange for military service and loyalty. | | Fief | In feudalism, a grant of land or other property from a lord to a vassal, typically in exchange for military service and loyalty. | | Fiscal | Pertaining to public revenue and taxation; relating to the government's income and expenditures. | | Gaue (Pagi) | Administrative subdivisions of Germanic tribal territories, often led by counts or dukes. | | Hineininterpretierung | The act of interpreting historical texts or events using modern concepts or perspectives, potentially leading to anachronistic misunderstandings. | | Homologation | The formal approval and confirmation of a legal act or custom by a higher authority, giving it the force of law. | | Imperium | In Roman law, the supreme power or authority, particularly the power to command, enforce laws, and administer justice, often held by consuls and emperors. | | Intertemporal Law | The body of rules that governs legal relationships when different historical legal systems or time periods are involved, particularly concerning the application of old versus new laws. | | Lex | In Roman law, a formal written law enacted by a legislative body or sovereign authority. | | Lex Salica | The Salic Law, a compilation of Salian Frankish customary law from the early medieval period, primarily covering criminal offenses and compensation. | | Mallus | An assembly of free men in Germanic law where legal disputes were settled, often presided over by a count or other appointed official. | | Mandate | An order or command from a superior to a subordinate, particularly in Roman administration, or a legal authorization to act on behalf of another. | | Metajuridical | Pertaining to the study or analysis of law from perspectives outside of strictly legal doctrine, such as history, sociology, or philosophy. | | Mos Maiorum | The "custom of the ancestors" in ancient Rome, referring to the unwritten code of traditional values and practices that guided Roman society and law. | | Nullum crimen sine lege | A fundamental legal principle stating that there can be no crime unless it is defined by law. | | Nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege | A legal principle that asserts there can be no crime or punishment without a law defining it, emphasizing legality and the prohibition of retroactive penal laws. | | Opinio Juris | In international law, the belief or conviction that a certain practice is legally binding, considered a key element of customary international law alongside state practice. | | Pagos | See Gaue. | | Patrimonium | In a legal context, a person's or entity's property, rights, and obligations, especially as inherited or bequeathed. In early medieval public law, it referred to the idea that public authority and the state were the personal property of the ruler. | | Pecuniaires | Relating to money or monetary matters; financial. | | Plebiscite | A decree or resolution passed by the Plebeian Council in ancient Rome, which, after the Lex Hortensia (287 BCE), became binding on all Roman citizens. | | Pluralism (Legal) | The coexistence of multiple legal systems or sources of law within the same territory or jurisdiction, often seen in early medieval societies. | | Polis | In ancient Greek, the city-state; by extension, the public life and political community. | | Praetor Peregrinus | A Roman magistrate responsible for administering justice in disputes involving foreigners or between Romans and foreigners. | | Prestige | High standing or respect due to rank, success, or achievements; often used in relation to social status or influence. | | Princeps | In Roman history, the "first citizen," a title used by emperors starting with Augustus to signify their preeminent position while maintaining the appearance of republican traditions. | | Privileges | Special rights or immunities granted to a particular person, group, or class, often exempting them from certain laws or obligations. | | Prolegomena | Introductory remarks or preliminary considerations, especially in academic discourse. | | Public Law | The branch of law that governs the relationship between the state and individuals, and the relationships between different branches of government. | | Quid pro quo | Something given or received for something else; an exchange of goods or services. | | Quasi- | Seemingly; apparently but not really. Used to describe a situation that resembles another but is not identical. | | Ratione Materiae | According to the nature of the matter; based on the subject or substance of a legal issue. | | Ratione Temporis | According to the time; based on the temporal applicability of a law or norm. | | Ratio Legis | The reason or justification for a law; the underlying purpose or intent behind a legal rule. | | Receptie | The adoption or incorporation of legal rules or systems from one jurisdiction or culture into another. | | Repressie | The suppression of an activity or policy, especially by force or the assertion of authority. | | Rescripten | In Roman law, written answers given by the emperor or his officials to inquiries on points of law, which had the force of law. | | Res publica | Latin for "public affair" or "commonwealth"; the state or republic, emphasizing public interest over private. | | Retroactive Law | A law that applies to events that occurred before its enactment, often controversial, especially in criminal matters. | | Riason d’État | The principle that a state's interests and survival override any moral or ethical considerations; often used to justify actions taken by governments that might otherwise be considered unjust or illegal. | | Rota Romana | A high ecclesiastical court of the Catholic Church, responsible for appeals in canon law. | | Salische wet | See Lex Salica. | | Sanctie | A penalty or coercive measure imposed to ensure compliance with a law or rule. | | Secularization | The process by which religion loses its influence over public life and institutions; a shift from religious to secular control or values. | | Sippe | In Germanic law, a kinship group or clan that held collective responsibility for its members' actions. | | Soevereiniteit | Supreme authority within a territory; the power of a state to govern itself. | | Spectator | An observer; a person who watches an event or activity. | | Speerpuntfunctie | The function of serving as a spearhead or leading edge; in a legal context, it implies the law being used as a tool for innovation and progressive change. | | Stamrecht | The law or customs of a particular tribe or ethnic group. | | State Practice | In international law, the actual conduct and behavior of states, which forms an objective element in the formation of customary international law. | | Straffelik | Relating to criminal offenses and their punishment; pertaining to the penal code. | | Subsidiariteit | The principle that a higher authority should only intervene when lower authorities are unable to effectively fulfill their responsibilities. | | Supranationaal | Beyond the authority of national governments, where decisions are binding on member states, as in the European Union. | | Tempus Regit Actum | Latin for "time governs the act," meaning that the law in effect at the time an action occurs is the law that applies to it. | | Territoriale Vorstendommen | In the context of the feudal period, territories ruled by feudal lords, such as dukes or counts, who exercised authority within their own domains. | | Theodosius | Roman Emperor who made Christianity the official state religion of the Roman Empire in the late 4th century CE. | | Torture | The act of inflicting severe pain or suffering on someone as punishment or to obtain a confession or information. | | Traditionsrecht | Customary law; law derived from long-standing traditions and practices. | | Trias Politica | The principle of separation of powers, dividing governmental authority among legislative, executive, and judicial branches, as advocated by Montesquieu. | | Tribunen | In ancient Rome, elected officials who protected the rights of the plebeians and had the power to veto the actions of magistrates and the Senate. | | Tribuut | A tax or tribute, especially one imposed by a conqueror on a defeated people. | | Turbe | In medieval legal procedure, a group of witnesses who provided testimony regarding customary law. | | Unitas Christianorum | The concept of Christian unity, often invoked by medieval rulers to foster a sense of common identity and purpose among Christian peoples. | | UPOV | Union internationale pour la protection des obtentions végétales. | | Usurpatie | The unlawful seizure or appropriation of authority or property; an illegitimate takeover of power or rights. | | Vassi | In the feudal system, vassals or subjects who pledged loyalty and military service to a lord. | | Verbrokkeling | The process of fragmentation or disintegration into smaller parts; a breakdown of unity or coherence. | | Vrijheidsrecht | A right that protects individual liberty against interference from the state or other authorities. | | Volksgeist | The distinctive spirit or character of a nation or people, often seen as the source of its laws and culture. | | Volksraad | In ancient Rome, the Concilium Plebis, an assembly of plebeians that passed resolutions (plebiscites) binding on all Roman citizens. | | Volkssoevereiniteit | The principle that the ultimate source of governmental authority resides in the people. | | Vormelijke Geldigheid | Formal validity; the adherence to prescribed legal procedures and forms in the creation or execution of a legal act. | | Vrijmetselaarsloges | Lodges of Freemasons, a fraternal organization known for its rituals, secrecy, and philosophical teachings. | | Vrijwillige Schikking | A settlement reached between parties in a dispute without resorting to formal legal proceedings; a mutually agreed-upon resolution. | | Wederkerige Verbintenissen | Reciprocal obligations; commitments that are owed by both parties in a contract or agreement. | | Weimargrondwet | The constitution of the Weimar Republic (1919-1933), Germany's first parliamentary democracy, characterized by a federal structure and extensive fundamental rights. | | Wezenskenmerken | Essential characteristics or defining features. | | Wetboek | A systematic collection of statutes and laws pertaining to a particular area of law, such as the Civil Code or Penal Code. | | Wetshistoriek | The legislative history or background of a law, including the process of its creation, preparatory documents, and debates. | | Wettelijke Land | The normative aspect of law; the rules and statutes as written and enacted by the legislator. | | Wettelijke Verplichting | A legal obligation imposed by law. | | Wolkenrecht | Law that governs relations between different clouds; a fictional or metaphorical term. | | Wolkengerecht | A court that adjudicates disputes between clouds; a fictional or metaphorical term. | | Volkssoevereiniteit | The principle that all governmental power derives from the people. |

Meld je aan om te lezen Lees meer

Cover

sv gpp .pdf

Summary

```markdown # Studiehandleiding: Geschiedenis van het Publiekrecht en de Politiek Dit document is een studiehandleiding voor het vak Geschiedenis van het Publiekrecht en de Politiek. Het is bedoeld om studenten te helpen bij hun voorbereiding op het examen door de belangrijkste concepten, figuren en gebeurtenissen uit het studiemateriaal te structureren en te verduidelijken. ## Woordenlijst (Glossary) | Term | Definitie | |---|---| | **Publiekrecht** | Het recht dat de verticale verhoudingen regelt, zowel tussen verschillende overheden onderling als tussen de overheid en de burger. Dit omvat de machtsafspraken en de organisatie van de staat. | | **Privaatrecht** | Het recht dat de horizontale verhoudingen regelt, voornamelijk de onderlinge afspraken en transacties tussen individuen of rechtspersonen, zonder directe inmenging van de overheid anders dan als scheidsrechter. | | **Formele rechtsbron** | De manier of de vorm waarin het recht tot stand komt, zoals de wet, rechtspraak, rechtsleer, gewoonte of algemene rechtsbeginselen. Deze bronnen geven aan hoe rechtsregels worden gecreëerd en erkend. | | **Materiële rechtsbron** | De inhoudelijke beweegredenen of impulsen die aan de basis liggen van rechtsregels, zoals politiek, ideologie, religie, economische behoeften of maatschappelijke veranderingen. Deze bronnen geven de inhoud aan het recht. | | **Codificatie** | Het systematisch en formeel exhaustief bundelen van alle normen van een specifieke rechtstak in wetboeken. Dit streeft naar duidelijkheid, volledigheid en algemene toepasbaarheid van de wet. | | **Soevereiniteit** | De hoogste, ondeelbare en onbeperkte macht binnen een bepaald territorium, zowel intern (het vermogen om intern de hoogste macht uit te oefenen) als extern (onafhankelijkheid van andere staten). | | **Absolutisme** | Een staatsvorm waarbij de vorst de hoogste en ondeelbare macht bezit, niet gebonden is aan wetten, en alle andere machten binnen de staat uitschakelt of controleert. | | **Rechtsstaat** | Een staat waarin de overheid gebonden is aan het recht en waarin fundamentele rechten van de burgers afdwingbaar zijn, ter bescherming tegen willekeur van de overheid. | | **Patrimoniumgedachte** | De opvatting dat publieke macht en ambten als privébezit van de vorst kunnen worden beschouwd, die geërfd, verkocht, verpand of via huwelijk verworven kunnen worden. | | **Legal transplants** | Het overnemen van rechtsregels, concepten of instellingen uit een ander rechtssysteem, hetzij direct (door oplegging) of indirect (door vrijwillige adoptie). | ``` ## Hoofdstuk 1: Inleiding: Definitie, Doelstellingen en Aanpak Dit hoofdstuk legt de basis voor het begrijpen van de cursus "Geschiedenis van het Publiekrecht en de Politiek", door de reikwijdte, doelstellingen en methodologie te schetsen. ### Definitie: "Geschiedenis van het publiekrecht en van de politiek" De studie van het publiekrecht en de politiek omvat de analyse van normen en machtsverhoudingen die de samenleving organiseren. Dit gebeurt vanuit een historisch perspectief, waarbij het recht wordt bekeken als een product van maatschappelijke, politieke en culturele krachten. #### De hiërarchie van normen Het rechtssysteem kent een hiërarchie van normen, waarbij hogere normen voorrang hebben op lagere. Deze hiërarchie omvat, van onder naar boven: * Ministeriële besluiten * Besluiten van de volledige regering * Wet / Decreet / Ordonnantie (federale wetten, deelstaatwetten, specifieke wetten voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest) * Bijzondere wetten / Bijzondere meerderheidswetten (vereisen een grotere meerderheid) * Grondwet (bovenaan) De uitvoerende macht is gebonden aan het uitvoeren van wat de wet toelaat, terwijl de wetgevende macht wetten kan maken, inclusief constitutionele wijzigingen die een bijzondere meerderheid vereisen [2](#page=2). #### Data van wetgeving Bij wetgeving zijn drie data cruciaal: 1. **Promulgatie:** De uitvaardiging door de koninklijke handtekening. 2. **Publicatie:** De datum waarop de wet in het Staatsblad verschijnt. 3. **Inwerkingtreding:** De datum waarop de wet van kracht wordt. Het principe van **niet-retroactiviteit** stelt dat men niemand kan straffen op basis van een wet die niet bestond op het moment van de feiten. Harde wetten zijn niet retroactief, terwijl zachte wetten dat wel kunnen zijn [2](#page=2). #### Wijziging van de Grondwet Het wijzigen van de Grondwet vereist een tweederde meerderheid van de aanwezigen en de helft van elke taalgroep in het parlement [3](#page=3). #### De facto vs. De iure macht In de politiek wordt onderscheid gemaakt tussen *de iure* (juridisch) en *de facto* (feitelijk) macht. *De iure* heeft het parlement het laatste woord, maar *de facto* kan de regering, indien zij over een parlementaire meerderheid beschikt, reeds beslissingen nemen die door het parlement slechts formeel bekrachtigd moeten worden [3](#page=3). #### GecConsolideerde en Gecoördineerde wetgeving * **GecConsolideerde wetgeving:** Houdt de tekst van een wet bij zoals die geldt, inclusief toevoegingen en weglatingen. Hierbij blijft de oorspronkelijke tekst echter bestaan, wat heuristisch uitdagend kan zijn bij het vinden van de juiste norm [3](#page=3). * **Gecoördineerde wetgeving:** De overheid past de wetgeving aan om verwarring te voorkomen, waarbij de inhoud daadwerkelijk wordt gewijzigd [3](#page=3). ### De historische benadering van het recht De historische benadering is een **metajuridische benadering**, waarbij het recht vanuit andere wetenschappen (zoals sociologie, economie, filosofie) wordt bekeken. Het is dus **interdisciplinair** [4](#page=4). #### Juridisch vs. Gerechtelijk * **Juridisch:** Heeft te maken met het recht in brede zin (regels, wetboeken, verkiezingen, staatshervormingen) [4](#page=4). * **Gerechtelijk:** Heeft te maken met de rechtbank (advocaat, proces, procedure, dagvaarding) [4](#page=4). Alles wat strafrechtelijk is, is ook strafrechtelijk, maar niet alles wat strafrechtelijk is, wordt ook gerechtelijk toegepast [4](#page=4). #### Recht en sanctie Recht is een geheel van regels en sancties om de maatschappij te ordenen. Sancties zijn breder dan enkel straffen; ze omvatten ook financiële gevolgen zoals intresten of nietigheid van een beslissing [4](#page=4). #### Publiekrecht en privaatrecht * **Privaatrecht:** Regelt horizontale verhoudingen en onderlinge afspraken [4](#page=4). * **Publiekrecht:** Regelt verticale verhoudingen en machtsafspraken [4](#page=4). #### Positief recht Positief recht is het concrete, op een bepaalde plaats en tijd geldende recht. Het is plaats- en tijdsgebonden [4](#page=4). #### Wetenschappelijke paradigma's Een wetenschappelijk paradigma is een geheel van basisprincipes waarop een wetenschap gebaseerd is. Het recht werkt bijvoorbeeld met paradigma's zoals "Niemand wordt geacht de wet niet te kennen" (*Nemo censetur ignorare legem*), wat noodzakelijk is voor het rechtssysteem, ook al is het een veronderstelling die in de werkelijkheid niet altijd opgaat [5](#page=5). #### Recht als gestolde politiek Het positief recht is beïnvloedbaar door macht en politiek. Publiekrecht is "gestolde politiek", wat betekent dat de regels het resultaat zijn van politieke keuzes. Deze beslissingen worden op hun beurt beïnvloed door de maatschappij en de politieke partijen die aan de macht zijn [5](#page=5). #### Invloed van externe factoren op het recht Regels zijn ook afhankelijk van techniek, religie, klimaat en politiek. Technologie creëert nieuwe behoeften aan wetgeving (bv. privacywetten), religie heeft historisch de juridische taal en concepten gevormd (bv. de eed), en klimaat kan leiden tot specifieke wetgeving (bv. verplichte sluitingstijden in warme landen) [5](#page=5) [6](#page=6). ### Carl Friedrich von Savigny en de Historische Rechtsschule Von Savigny, een 19e-eeuwse jurist, bekritiseerde de gedachte dat recht puur op basis van 'het goede recht' (zoals het Romeins recht) moest worden gebaseerd. Hij stelde dat elk land zijn eigen *Volksgeist* heeft, en dat het recht hiervan de uitdrukking is. Het recht is het resultaat van een historische ontwikkeling, en om het recht te begrijpen, moet men de geschiedenis van het volk kennen [6](#page=6). ### De wisselwerking tussen recht en geschiedenis * **Geschiedenis "dient" recht:** * **Heuristiek:** De geschiedenis helpt bij het vinden van de juiste toepasselijke rechtsbron. Het principe *Tempus regit actum* (de tijd regelt de akte) en *Locus regit actum* (de plaats regelt de akte) zijn hierbij cruciaal [7](#page=7). * **Intertemporeel Recht:** Dit behandelt de toepassing van recht wanneer meerdere historische tijdperken elkaar opvolgen. Het zoekt naar overgangsrecht [7](#page=7). * **Interpretatie:** De geschiedenis van de totstandkoming van een wet (wetshistoriek) helpt bij de interpretatie ervan. De *ratio legis* (de reden van de wet) is te vinden in de voorbereidende documenten. Ook de algemene evolutie van het recht (rechtshistorische interpretatie) is van belang om oude wetten aan te passen aan de huidige tijdgeest [8](#page=8) [9](#page=9). * **Inhoud van het recht:** Historische evolutie kan leiden tot "verworven rechten". Archiefonderzoek is essentieel om deze rechten te bewijzen [9](#page=9). * **Inhoud van de feiten:** Historische analyse kan helpen bij het beoordelen van de feiten in een zaak, bijvoorbeeld door gerechtelijke expertise in te schakelen [9](#page=9). * **Recht "dient" geschiedenis:** * Geschiedenis is voor een groot deel juridisch geregeld (instellingen) [10](#page=10). * Historici moeten zich baseren op bronnen om de waarheid van het verleden te achterhalen [10](#page=10). #### Historische bronnen * **Geschreven bronnen:** * Niet-juridische bronnen (bv. dagboeken) [10](#page=10). * Juridische bronnen: Rechtsbronnen (die gebruikt worden *voor* het recht, niet enkel als informatiebron *over* de geschiedenis) [10](#page=10). * **Formele rechtsbronnen:** Wet (materiële vs. formele wet), rechtspraak (geen precedentwerking in België, maar vaste rechtspraak creëert regels), rechtsleer, gewoonte, algemene rechtsbeginselen [10](#page=10). * **Materiële rechtsbronnen:** Impulsen die inhoud geven aan het recht (bv. politiek, ideologie) [10](#page=10). * **Ongeschreven bronnen:** Archeologische bronnen, iconografische bronnen [11](#page=11). #### Wetgeving vs. Rechtspraak als historische rechtsbron Wetgeving die effectief gebruikt is, is betrouwbaarder als historische bron dan enkel de wet zelf. Rechtspraak is meer te vertrouwen omdat het de toepassing op concrete feiten weergeeft [11](#page=11). ### Continuïteit Recht is een continu verhaal. Juristen hebben de taak zich bewust te zijn dat recht nooit af is en dat het zich aanpast aan maatschappelijke veranderingen. Evolutie is de regel, revolutie de uitzondering [11](#page=11). * **Materiële continuïteit:** Hoe de werkelijkheid feitelijk in elkaar zit [12](#page=12). * **Formele continuïteit:** Hoe de wet letterlijk is geformuleerd [12](#page=12). Het "wettelijke land" (wat in de wet staat) kan verschillen van het "werkelijke land" (wat er in de praktijk gebeurt) [12](#page=12). #### Conservatief vs. Progressief * **Micro-vlak:** Juristen kunnen verschillende standpunten innemen [12](#page=12). * **Macro-vlak:** Wetgevers kunnen wetten aanpassen vanuit een ideologie, met een **speerpuntfunctie** (vernieuwing) of een **dekmantelfunctie** (behoud) [12](#page=12) [13](#page=13). ### Historische Kritiek Men mag zich niet beperken tot normatieve bronnen (*law in books*), maar moet ook kijken naar rechtspraak en rechtsleer (*law in action*) [13](#page=13). * **Law in action:** De praktijk waarin recht niet altijd streng wordt toegepast, wat kan leiden tot klassenjustitie of minnelijke schikkingen [13](#page=13) [14](#page=14). * **Strafrechtelijke keten:** Het proces van misdrijf tot uitvoering van straf kan langdurig zijn door diverse factoren, wat het verschil tussen het wettelijke en werkelijke land illustreert [13](#page=13) [14](#page=14). * **Variatie in toepassing:** De toepassing van wetten kan sterk verschillen over tijd, zoals de vervolging van collaborateurs na WO I en WO II aantoont [14](#page=14). * **Kritische houding:** Juristen en historici moeten kritische vragen stellen over de oorsprong, legitimiteit en toepassing van wetgeving [14](#page=14). ### Historische Achtergrond Recht is cultuur en macht, en kan geplaatst worden binnen culturele en politieke tijdvakken [16](#page=16). ### Historische Kennismaking met de Faculteit * **Ontstaan rechtswetenschap:** Bologna (late 11e eeuw) [16](#page=16). * **Universiteit Gent:** Oprichting in 1817 [16](#page=16). * **Taal van onderwijs:** Latijn, daarna Frans, vanaf 1930 in het Nederlands [16](#page=16). * **Hippolyte Metdepenningen:** Eerste afgestudeerde, belangrijke figuur voor Gent en Vlaanderen in de 19e eeuw [17](#page=17). * **Autonome Universiteit Gent:** Benadrukt vrije denkrichtingen [17](#page=17) [1991](#page=1991). ## B. Publiekrecht Publiekrecht regelt de verticale relatie tussen de overheid en de burger, en tussen overheden onderling [18](#page=18). ### Wat is publiekrecht? Het publiekrecht omvat de Grondwet (fundamentele rechten en staatsrecht) maar ook specifieke rechtsdomeinen zoals belastingsrecht, strafrecht, administratief recht, procesrecht en volkenrecht [18](#page=18). #### Onderscheid Privaatrecht en Publiekrecht Het onderscheid is vaak problematisch, omdat één zaak publiekrechtelijke en privaatrechtelijke aspecten kan hebben (bv. milieurecht, strafzaken met burgerlijke vordering) [19](#page=19). Het criterium ligt niet in de aard van de partijen, maar in het **doel** van de rechtshandeling. Een overheid handelt als een overheid wanneer ze **derden bindende beslissingen** kan nemen [20](#page=20). * **Bevoegde rechtbank:** Het onderscheid is cruciaal voor de bevoegde rechtbank [20](#page=20). * **Heuristiek:** Het helpt bij het vinden van de juiste rechtsregels [20](#page=20). * **Terminologie en denkcategorieën:** Verschillen per rechtsdomein [20](#page=20). ### Het ontstaan van het publiekrecht De term "publiek" kent zijn oorsprong in het Romeinse recht (*ius publicum*). In de Middeleeuwen werd de term overgenomen door de Kerk. In de vroegmoderne tijd ontwikkelde het zich in het wereldlijke recht [21](#page=21). * **Vroege vermelding:** Philips Wielant (16e eeuw) beschreef procedures en was een van de eersten die de term "publiekrecht" gebruikte [21](#page=21). * **17e eeuw:** Antonio Perez schreef over de publiekrechterlijke organisatie van de staat [22](#page=22). * **18e eeuw:** Eerste leerstoel publiekrecht aan de Universiteit van Leuven [22](#page=22). #### Het patrimoniumgedachte en de beperkingen ervan Oorspronkelijk werd publieke macht als privébezit beschouwd (patrimoniumgedachte). De opkomst van de **Blijde Intrede** en de contractuele relatie tussen vorst en volk markeerden een beperking van deze macht en een vroege vorm van publiekrecht [22](#page=22) [23](#page=23). #### Rechtsgeschiedenis: Receptie van het geleerde recht De receptie van het Romeinse en canonieke recht (het *ius commune*) was een belangrijk middel in de politieke strijd, waarbij geleerde juristen de macht van vorsten versterkten met juridische argumenten [23](#page=23) [24](#page=24). #### Recht als instrument van macht Recht is het resultaat van machtsfactoren en wordt gebruikt voor "social engineering" [28](#page=28). #### Inzicht leidt tot relativering en kritiek Juristen moeten a-kritisch toepassen van het recht vermijden en zich bewust zijn van de invloed van politiek, cultuur, toeval en persoonlijke houdingen op het recht [28](#page=28). * **Conservatieve vs. Progressieve jurist:** Beide hebben een dekmantel- of speerpuntfunctie [28](#page=28). ### Evolutie van de staat en macht * **Staat:** Kenmerken omvatten territorium, bevolking, rechtsysteem en internationale erkenning [27](#page=27). * **Natie:** Een politieke groep met gemeenschappelijke elementen, maar niet noodzakelijk een georganiseerde structuur [27](#page=27). * **Volk:** Een etnologisch begrip [27](#page=27). ## Hoofdstuk 2: De Fundamenten uit de Oudheid Dit hoofdstuk behandelt de oudste bouwstenen van het publiekrecht, met een focus op de Mesopotamische en Romeinse rechtstradities. ### De oudste rechtsteksten * **Codex Hammurabi (ca. 18e eeuw v.Chr.):** Oudste geschreven "rechtsteksten". Legitimatie van macht door beroep te doen op goddelijkheid (*charisma*). Bevat wereldlijke regels en een hiërarchie van straffen ("oog om oog, tand om tand"). Bevat ook elementen van publiekrechtelijke organisatie [31](#page=31) [32](#page=32) [33](#page=33). ### Het spontaan gegroeide recht: het gewoonterecht Gewoonterecht ontstaat door traditie en herhaling, met een subjectief element van dwang (*opinio iuris*). Het is een belangrijke, zij het tegenwoordig zwakkere, rechtsbron [33](#page=33) [34](#page=34). * **Bestaansvoorwaarden:** Objectief element (herhaling) en subjectief element (dwang) [34](#page=34). * **Kenmerken:** Ongeschreven, moeilijk te bewijzen (tenzij *notoir*), en versnipperd (lokaal aangepast) [34](#page=34) [35](#page=35). * **Gewoonte-publiekrecht:** Machthebbers trekken rechten naar zich toe die ze als gewoonte doen gelden [35](#page=35). ### Het Romeins Publiekrecht Het Romeinse recht is van cruciaal belang geweest voor de ontwikkeling van de rechtswetenschap in Europa, met name voor de terminologie, denkcategorieën, indelingen en inhoud. Het belang voor publiekrecht is echter kleiner dan voor privaatrecht [37](#page=37). #### Periodisering Romeins Recht * **Oud-Romeins recht (753-250 v.Chr.):** Primitief, sterk militair karakter, *familia* als hoeksteen [37](#page=37) [38](#page=38). * **Republiek (510-30 v.Chr.):** Macht verschuift naar Senaat en magistraten. Rechtsbronnen: *Mos maiorum*, *leges*, Twaalftafelenwet [38](#page=38) [39](#page=39). * **Voor-klassiek recht (250 v.Chr.-0):** Verovering van de wereld, ontwikkeling van *ius peregrini* (recht voor vreemdelingen) en *ius gentium* [39](#page=39) [40](#page=40). * **Klassiek recht (0-250):** Keizerrijk, bloei van rechtswetenschap, keizerlijke wetgeving (*constitutiones*) wordt belangrijkste rechtsbron [40](#page=40) [41](#page=41). * **Na-klassiek recht (250-530):** Machtsafval, *vulgarisering* van het recht, herordening door codex Theodosianus [41](#page=41) [42](#page=42). * **Justiniaans recht (ca. 530):** Codificatie van het volledige recht (*Corpus Iuris Civilis*), vormt de basis van het Europese *ius commune* [43](#page=43). * **Byzantijns recht:** Tot 1453, minder invloed op West-Europees recht [44](#page=44). ### De Kerk De Kerk speelde een centrale rol in de politieke en juridische ontwikkeling, met de kerstening van Germaanse volkeren en een alliantie tussen Kerk en staat onder Clovis. Het **Edict van Milaan (313 n.Chr.)** zorgde voor tolerantie, terwijl het Christendom onder Theodosius een staatsgodsdienst werd. De Kerk wordt zo een belangrijke brug tussen de Oudheid en de Middeleeuwen [44](#page=44). ## Hoofdstuk 3: De (Vroege en Volle) Middeleeuwen Dit hoofdstuk behandelt de periode van de Germaanse migraties tot de bloei van de steden en de opkomst van het feodalisme. ### De Germaanse verwoesting en heropbouw De val van het West-Romeinse Rijk (476 n.Chr.) leidde tot een publiekrechtelijke achteruitgang, met het verdwijnen van de centrale staat, bureaucratie en belastingen. In de plaats kwamen stamkoninkrijken met vorsten die het systeem als privébezit beschouwden (*patrimoniumgedachte*). Het Christendom bleef echter een constante factor [45](#page=45) [46](#page=46). #### Publiekrecht bij de Franken Het recht was grotendeels gewoonterecht (*costumier recht*). Er was een dualiteit tussen het Romeinse recht (*leges romanorum*) in het zuiden en Germaans gewoonterecht (*leges barbarorum*) in het noorden [48](#page=48). * **Lex Salica:** Een optekening van het Salische gewoonterecht, voornamelijk strafrecht, met tarieven voor genoegdoeningen (*faidus* en *fredus*). Het had een privaatrechtelijk karakter en kende gevolgaansprakelijkheid [49](#page=49). #### Een soort Frankische "staatsorganisatie" De Merovingers en Karolingers vormden een organisatie, maar het "staat"-begrip zoals wij dat kennen bestond nog niet. Familiale clan, persoonlijke trouw en een beperkte macht van de koning domineerden. De **Karolingische Renaissance** (onder Karel de Grote) bracht onderwijs en een juridische renaissance met zich mee [50](#page=50) [51](#page=51) [52](#page=52). ### Het leenstelsel (Feodaliteit) Het leenstelsel ontstond uit de combinatie van *vassi* (personen die trouw en dienst verschuldigden) en *beneficia* (geschenken of land). Het was een wederkerige overeenkomst tussen heer en vazal met persoonlijke en zakelijke rechten en verplichtingen [55](#page=55) [56](#page=56). * **Ontstaan en definitie:** Een plechtige overeenkomst met *hommage*, *leeneed* en *belening* (investituur) [55](#page=55) [56](#page=56). * **Verbintenissen:** De heer moest beschermen en onderhouden; de vazal moest *auxilium* (hulp, o.a. militair en financieel) en *consilium* (raad) bieden [57](#page=57). * **Trouw en sancties:** Feodale ontrouw (*felonie*) leidde tot leenverbeurte [58](#page=58). * **Evolutie:** Van persoonlijk naar zakelijk, erfelijk, en de opkomst van ambtslenen. Het leenstelsel mundane zelfs tot in de steden [59](#page=59) [60](#page=60). * **Graafschap Vlaanderen:** Een voorbeeld van de evolutie van feodale machtsverhoudingen en de opkomst van centraal bestuur [61](#page=61) [62](#page=62). * **Baljuws:** Vervingen de leenmatige burggraven, wat leidde tot de ondergang van de feodale staatsstructuur [63](#page=63). ### Verbrokkeling van recht en macht (9e – 11e eeuw) Het Karolingische Rijk viel uiteen na het Verdrag van Verdun (843 n.Chr.), wat leidde tot verdere verbrokkeling in territoriale vorstendommen en heerlijkheden. Dit proces kenmerkt de opkomst van de **soevereiniteit** van lokale heersers [64](#page=64) [65](#page=65) [66](#page=66). * **Heerlijkheden:** Mini-vorstendommen met eigen justitie en fiscaliteit, gebaseerd op het *banrecht* en de *socio-economische structuur* van het domein [67](#page=67). * **Territorialisering van het recht:** Het recht werd gebonden aan het territorium in plaats van aan de etnische basis, wat de kiem legde voor de **staat** [68](#page=68). * **Heilig Roomse Rijk der Duitse Natie:** Ontstond in het oostelijk deel van het Karolingische Rijk, gekenmerkt door een gekozen koning en sterke banden met de Kerk. De **investituurstrijd** toonde de spanning tussen keizerlijke en pauselijke macht [69](#page=69). ## Hoofdstuk 4: De Late Middeleeuwen: Soevereiniteit vs. Communalisme, Constitutionalisme en Parlementarisme Deze periode kenmerkt zich door de strijd tussen de soevereine vorst en andere machtscentra zoals steden, het streven naar beperking van de vorstelijke macht en de ontwikkeling van vertegenwoordigende organen. ### Communalisme (de steden) Vanaf de late Middeleeuwen kregen steden steeds meer **stadsrechten** (privileges) die hen een aparte juridische status en autonomie verleenden. Het principe "stadsrecht breekt landrecht" gaf steden de mogelijkheid om hun eigen recht te bepalen [70](#page=70) [71](#page=71). * **Stadsprivileges:** Formeel (stadskeure, charter) en materieel (regels voor organisatie) [71](#page=71). * **Machtsstrijd:** Het verlenen van privileges was vaak het resultaat van een machtsstrijd tussen de vorst en de stad [72](#page=72). * **Jacob van Artevelde:** Illustreert de macht van steden en hun vermogen om de politiek te beïnvloeden [72](#page=72). * **Stadspoorter:** De vrije inwoner met burgerlijke en politieke rechten, voorloper van de moderne burger [74](#page=74). * **Stedelijk bestuur:** In handen van schepenen en raden, met een burgemeester als voorzitter [74](#page=74). ### De soevereine vorst en het minder soevereine Vlaanderen De macht van de vorst nam toe door de rechtvaardiging van zijn macht via het Romeins recht en door centralisatiepogingen [76](#page=76). * **Soevereiniteitsstreven:** Theoretisch en praktisch werd de macht van de vorst versterkt ten koste van andere machten [76](#page=76) [77](#page=77). * **Guldensporenslag:** Een symbool van de strijd om onafhankelijkheid en macht, met significante gevolgen voor het Vlaamse belastingstelsel [1302](#page=1302) [77](#page=77) [78](#page=78). * **Het territorium "Vlaanderen" doorheen de tijd:** Van graafschap tot de huidige provincies, met interne en externe territoriale verliezen [79](#page=79). ### Constitutionalisme Dit is de beperking van de soevereiniteit door middel van geschreven of ongeschreven teksten die de staatsstructuur en fundamentele rechten regelen [80](#page=80). * **Engeland:** Pionier in constitutionalisme met de Magna Carta en latere teksten zoals de Petition of Right en de Bill of Rights [1215](#page=1215) [1628](#page=1628) [1689](#page=1689) [81](#page=81) [82](#page=82). * **Zuidelijke Nederlanden:** Een sterke constitutionele traditie in Brabant (Charter van Kortenberg, 1312; Blijde Inkomst, 1356), die de macht van de hertog beperkte [83](#page=83) [84](#page=84). ### Parlementarisme Dit verwijst naar vertegenwoordigende vergaderingen. De term "parlement" kende verschillende betekenissen: in Frankrijk als hoogste gerechtshof, en in de Nederlanden als volksvertegenwoordiging [84](#page=84). * **Curia Regis en specialisatie:** De koninklijke raad evolueerde naar gespecialiseerde instellingen zoals de Raad van Vlaanderen [85](#page=85) [86](#page=86). * **Staten-Generaal:** Centrale volksvertegenwoordiging in de Nederlanden, met vooral fiscale en protocolaire bevoegdheden [87](#page=87) [88](#page=88). * **Parlementarisme vs. Democratie:** Vertegenwoordiging is niet automatisch democratisch; democratie vereist deelname van het volk en democratische voorwaarden (kiesrecht, bevoegdheden parlement, aard mandaat) [89](#page=89) [90](#page=90). ## Hoofdstuk 5: (Her)geboorte van de Rechtswetenschap Dit hoofdstuk focust op de 12e-eeuwse heropleving van de rechtswetenschap, gedreven door de herontdekking van het Romeinse en canonieke recht, en de impact hiervan op de ontwikkeling van het publiekrecht en de wetgeving. ### De hergeboren rechtswetenschap en haar invloed op het publiekrecht De 12e-eeuwse "juridische wedergeboorte" in Europa leidde tot het ontstaan van het **geleerde recht** (*ius commune*), een combinatie van Romeins en canoniek recht [91](#page=91) [92](#page=92). * **Invloed op publiekrecht:** * **Wetgeving:** Het idee dat de wil van de vorst de wet is, werd gestimuleerd [93](#page=93). * **Instellingen en administratie:** Professionalisering van instellingen en de opkomst van een juristenklasse [93](#page=93). * **Strafrecht:** Ontstaan van publiek strafrecht, waarbij misdrijven als aantasting van de gemeenschap of de vorst werden gezien [93](#page=93). ### De (her)geboorte van de wetgeving De wetgeving kreeg een nieuwe impuls door het Romeinse recht, dat de vorst als bron van alle macht en wetgeving positioneerde. Dit legde de kiem voor het absolutisme [93](#page=93) [94](#page=94). * **Wet als instrument van soevereiniteit:** Vorsten gebruikten wetgeving om hun macht te centraliseren [94](#page=94). * **Punctuele interventies:** Geleidelijke invoering van specifieke regels en de start van kanselarijen en ambtenarij [94](#page=94) [95](#page=95). * **Codificatie en homologatie van gewoonterecht:** Het optekenen en wettelijk bekrachtigen van gewoonterecht leidde tot rechtszekerheid, controle door de vorst en eenmaking van het recht [151](#page=151) [152](#page=152). ### Begin van bureaucratisering De ontwikkeling van universiteiten, de rol van clerici-klerken, en de professionalisering van bestuur en rechtspraak leidden tot een bureaucratisering van het staatsapparaat [95](#page=95) [96](#page=96). ### Wetenschappelijke invloed op het strafrecht De receptie van het Romeinse en canonieke recht transformeerde het strafrecht: * **Individueel schuldstrafrecht:** De nadruk verschoof van familiale vergelding naar individuele schuld en intentie [97](#page=97). * **Functies van straf:** Canonisten zagen straf als morele verbetering, terwijl Romanisten de nadruk legden op afschrikking [98](#page=98). * **Romano-canonieke procedure:** Vervanging van het accusatoire door het inquisitoire systeem, met een rationeel wettelijk bewijsstelsel (inclusief *torture*) [98](#page=98). ### Een succesrijke "receptie" De receptie van het Romeinse en canonieke recht verliep via terminologie, wetgeving, rechtsleer (met de boekdrukkunst als katalysator), subsidiariteit en formulierboeken. Dit leidde tot de universaliteit van het recht en diende politieke, culturele en economische doelen [100](#page=100) [98](#page=98) [99](#page=99). ## Hoofdstuk 6: De Vroegmoderne Tijd: Ontwikkeling van de Soevereine Nationale Staat Dit hoofdstuk beschrijft de opkomst van de soevereine staat, de uitbouw van de staatsmacht, de theoretische onderbouwing van het absolutisme, en de hervormingen die leidden tot een meer gecentraliseerd en modern bestuur. ### Bourgondische, Spaanse en Oostenrijkse Nederlanden De Bourgondiërs legden de basis voor een politieke eenmaking en modernisering van bestuur en recht in de Lage Landen, gebaseerd op de **patrimoniumgedachte** [103](#page=103) [104](#page=104). * **Centralisatiepogingen:** Oprichting van centrale instellingen zoals de Staten-Generaal en het Parlement van Mechelen, ondanks lokale weerstand [105](#page=105). * **Crisis van 1477 (Groot Privilege):** Een terugslag tegen de centralisatie, met herstel van regionale autonomie [106](#page=106). * **Habsburgse opvolging:** Maria van Bourgondië trouwt met Maximiliaan van Habsburg, waarna de Nederlanden deel worden van het Spaanse Rijk onder Karel V [107](#page=107). * **Karel V:** Probeert de Nederlanden te verenigen door de banden met Frankrijk en het Heilige Roomse Rijk te verbreken en een uniform erfrecht in te voeren (Pragmatieke Sanctie, 1549). De **Collaterale Raden** centraliseren het bestuur [108](#page=108) [109](#page=109). * **Zeventien Provinciën:** Een dynastische constructie zonder vaste juridische realiteit, die de relatieve autonomie van de gewesten weerspiegelt [110](#page=110) [111](#page=111). * **Filips II:** Verdere centralisatiepogingen en religieuze intolerantie leiden tot de Opstand en de **Unie van Utrecht** het fundament van de Republiek der Verenigde Nederlanden [113](#page=113) [114](#page=114) [1579](#page=1579). ### De uitbouw van de staatsmacht * **Absolutisme:** Theoretisch onderbouwd door *princeps legibus absolutus est* (de vorst is vrij van de wetten) en het concept van soevereiniteit [125](#page=125). * Kenmerken: Vorst is ongebonden door God, recht, contracten, parlement of ministers [125](#page=125). * **Vorstenspiegels** en de morele component bieden legitimatie, maar blijven moreel-symbolisch [126](#page=126). * **Machiavelli** en **Bodin** (soevereiniteit) leveren de politiek-rechtsfilosofische onderbouwing [127](#page=127) [128](#page=128). * **Lodewijk XIV** ("L'état c'est moi") is het ultieme voorbeeld van een absolute monarch [129](#page=129). * **Inperking van laat-middeleeuwse machtstemperingen:** Parlementarisme, adel en stedelijke autonomie worden verzwakt [133](#page=133) [134](#page=134) [135](#page=135). * **Hard strafrecht:** Gebruikt als instrument van macht [134](#page=134). * **Ondanks centralisatie, blijven beperkingen bestaan:** Praktische beperkingen door afstand en trage communicatie, overblijvende middeleeuwse rechten (vooral in Brabant door de Blijde Inkomst en het remonstrantierecht), en feitelijke beperkingen door financiën en emigratie [136](#page=136) [137](#page=137) [138](#page=138). * **Verlicht absolutisme:** Vorsten beperken vrijwillig hun macht op basis van rede en natuurrecht, met als doel algemene welvaart ("tout pour le peuple, rien par le peuple") [138](#page=138). * **Natuurrecht:** Recht gebaseerd op rede, gelijkheid en vrijheid, leidend tot systematische opbouw van rechtstakken en codificatie [139](#page=139). ### De Franse Revolutie en de impact op België (1795-1815) De Franse Revolutie bracht ingrijpende veranderingen met zich mee, waaronder de invoering van nieuwe instellingen en wetgeving, en de **laïcisering** van de samenleving [170](#page=170). * **Franse invloed:** België bleef juridisch sterk beïnvloed door Frankrijk, met de overname van de **vijf Franse wetboeken** (Code Civil, Code Pénal, etc.) en de gerechtelijke organisatie [175](#page=175) [176](#page=176). * **Aanloop naar Revolutie:** Economische, institutionele en legitimiteitscrises, de rol van de Staten-Generaal, en de opkomst van de Nationale Vergadering [167](#page=167). * **Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger:** Belangrijkste nalatenschap van de Revolutie, met principes als volkssoevereiniteit, scheiding der machten, gelijkheid en fundamentele rechten [173](#page=173) [1789](#page=1789). * **Staatsvormen tijdens Revolutie:** Gematigde fase, radicale republiek (Jacobijnen, Terreur), Directoire en het Consulaat onder Napoleon [169](#page=169). * **Codificaties van Napoleon:** Hoogtepunt van verlicht denken, met duidelijke, uniforme wetgeving [170](#page=170). ### Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815-1830) Na de val van Napoleon werd een bufferstaat gecreëerd door de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden te verenigen onder Willem I. De **asymmetrie** tussen Noord en Zuid, met name op het gebied van taal, onderwijs en bestuur, leidde tot spanningen en uiteindelijk de Belgische Revolutie. [177-183 * **Oorzaken Belgische Revolutie:** Sociaal-economische crisis, internationale context (Juli-revolutie in Parijs), de opera *La Muette de Portici* [187](#page=187). * **Nationaal Congres en Grondwet (1830-1831):** Pragmatisch en conservatief, met invloeden van de Nederlandse Grondwet, Franse charter en revolutionaire ideeën. Garandeert fundamentele vrijheden en een parlementaire monarchie met ministeriële verantwoordelijkheid [189](#page=189) [190](#page=190). * **Grote scheiding:** De definitieve scheuring tussen Noord en Zuid na de Vrede van Münster en de daaropvolgende spanningen tijdens het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden [116](#page=116) [1648](#page=1648) [183](#page=183). * **Rol van de vorst:** De macht van de koning evolueerde van actief regeren naar bemiddelen en vertegenwoordigen [226](#page=226) [227](#page=227). ## Hoofdstuk 7: Recht en Politiek in de 20e Eeuw Dit hoofdstuk behandelt de impact van de wereldoorlogen, totalitaire regimes, de ontwikkeling van de rechtsstaat, en de verdere evolutie van de democratie en internationale samenwerking. ### Crisismomenten temperen het vooruitgangsoptimisme * **Niet-juridische factoren:** Economische, militaire en ideologische macht spelen een minstens even grote rol als het recht [205](#page=205). * **Rol van juristen:** Juristen zijn niet altijd onafhankelijk en kunnen meewerken met machthebbers (bv. nazi-Duitsland, België tijdens WO II) [205](#page=205). * **Totalitaire regimes:** Kenmerken zoals één ideologie, één partij en volledige controle over de maatschappij [206](#page=206). ### Communisme en het Derde Rijk * **Communisme:** Gebaseerd op de theorieën van Marx en Engels, met een praktijk die afwijkt van de theorie [206](#page=206). * **Derde Rijk:** Opkomst van het nazisme in Duitsland, met de Vernietiging van de democratie via noodverordeningen en volmachten, en de concentratie van macht bij Hitler [207](#page=207) [208](#page=208). ### België en de Wereldoorlogen * **Eerste Wereldoorlog:** Bezettingsregime, besluitwetten, activisme, en de oprichting van het Nationaal Hulp- en Voedingscomité [209](#page=209). * **Interbellum:** Politieke omwentelingen, stijgende rol van partijen, erkenning van Vlaamse eisen en de opkomst van extreem-rechts [210](#page=210). * **Tweede Wereldoorlog:** Besluitwetten van de regering in ballingschap, ontstaan van sociaal overleg, en de Gallopin Doctrine [211](#page=211). * **Transitional Justice:** Omgaan met de last van het verleden via strafrechtelijke vervolging en administratieve zuivering [212](#page=212). ### De Rechtsstaat De rechtsstaat is gebaseerd op het principe dat de overheid gebonden is aan het recht en dat fundamentele rechten afdwingbaar zijn [213](#page=213). * **Oorsprong:** Constitutionele oorsprong vanaf Magna Carta, definitieve doorbraak met Amerikaanse en Franse Revolutie [213](#page=213). * **Formele vs. Materiële rechtsstaat:** De materiële rechtsstaat vereist dat wetten en overheidsoptreden ethisch verantwoord zijn en verenigbaar met fundamentele rechten [214](#page=214). * **Internationale bekommernis:** Internationalisering van rechtsbescherming via intergouvernementele (bv. EVRM) en niet-gouvernementele organisaties [214](#page=214). * **Evolutie van het stemrecht:** Van cijnskiesrecht naar algemeen enkelvoudig stemrecht, met uitbreiding naar vrouwen en jongeren [215](#page=215). * **Bestuur aan banden:** Rechtsbescherming tegen bestuur via de exceptie van illegaliteit, de Raad van State en de beginselen van behoorlijk bestuur [216](#page=216). * **Controle door Parlement:** Financiële en inhoudelijke controle via begroting, vragenrecht, interpellaties en parlementaire onderzoekscommissies [217](#page=217). * **Evolutie fundamentele rechten:** Van klassieke vrijheidsrechten naar sociale rechten en politieke participatierechten, leidend tot de verzorgingsstaat [218](#page=218). * **Constitutionele toetsing:** Toetsing van wetten aan de Grondwet en internationaal recht, met een belangrijke rol voor het Grondwettelijk Hof [219](#page=219). ## Hoofdstuk 8: België tot WO I: Een Jonge Staat met een Verleden Dit hoofdstuk schetst de vorming van België als staat, de politieke strijd, de institutionele ontwikkeling en de impact van het verleden op de nieuwe natie. ### Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815–1830) De eenmaking van Noord- en Zuidelijke Nederlanden onder Willem I had als doel een sterke bufferstaat te creëren. Echter, de **asymmetrie** tussen Noord en Zuid, en de politieke, religieuze en taalkundige spanningen leidden tot de Belgische Revolutie. [177-183 ### De Belgische Revolutie [1830](#page=1830). * **Aanloop:** Sociaal-economische crisis, de Juli-revolutie in Parijs, en de opera *La Muette de Portici* [187](#page=187). * **Gevolgen:** Oprichting van een Voorlopig Bewind, onafhankelijkheidsverklaring, en de opmaak van een pragmatische en conservatieve Grondwet [188](#page=188) [189](#page=189). * **Belgische Grondwet:** Democratisch voor zijn tijd, met garanties voor fundamentele rechten, ministeriële verantwoordelijkheid en een parlementaire monarchie. Sterke invloed van de Nederlandse Grondwet en het Franse charter [1831](#page=1831) [190](#page=190) [191](#page=191) [192](#page=192). * **Macht van het parlement:** Formeel dominant, met wetgevend initiatief en controle op de regering [193](#page=193). * **Beperkte koninklijke macht:** Koning met beperkte bevoegdheden, ministers verantwoordelijk ten opzichte van het parlement [193](#page=193). * **Onafhankelijke rechterlijke macht:** Onaantastbaar en met een motiveringsplicht, maar zonder grondwettelijke toetsingsbevoegdheid van wetten in 1831 [194](#page=194). * **Juryrechtspraak:** Voor politieke misdrijven en persdelicten, gebaseerd op het idee van volkssoevereiniteit [194](#page=194). * **Gemeenten en provincies:** Erkend maar ondergeschikt aan de wetgevende macht [195](#page=195). * **Legitimatie van België:** Via geschiedenis, cultuur, monumenten en propaganda voor de nieuwe staat [195](#page=195). ### België tot WO I * **Probleemstelling:** Een jonge staat zonder lang erkende nationale geschiedenis moest zich legitimeren, zowel intern als extern [200](#page=200). * **Extra-juridische legitimatie:** Investeringen in literatuur, kunst, industrialisatie en onderwijs [201](#page=201). * **Juridische legitimatie:** Het opstellen van eigen wetboeken, geïnspireerd door liberalisme en Verlichting [201](#page=201). * **Mislukte Belgische codificatie:** Door de exegetische school, die de wet als enige rechtsbron beschouwde en rechterlijke creativiteit ontmoedigde [202](#page=202). ## Hoofdstuk 9: De 20e Eeuw Dit hoofdstuk bespreekt de uitdagingen van de 20e eeuw, de opkomst van totalitaire regimes, de ontwikkeling van de rechtsstaat, en de gevolgen van de wereldoorlogen voor België. ### Crisismomenten en de rechtsstaat * **Machtsbegrippen:** Juridisch-rationele legitimatie is slechts één vorm; macht kan ook gebaseerd zijn op traditie of charisma [205](#page=205). * **Totalitaire regimes:** Kenmerken zoals één ideologie, één partij en volledige controle over de maatschappij [206](#page=206). * **Impact van wereldoorlogen:** België's institutionele en juridische aanpassingen aan crisissituaties en bezettingen [212](#page=212). * **Rechtsstaat:** Gebaseerd op de gebondenheid van de overheid aan het recht en de afdwingbaarheid van fundamentele rechten [213](#page=213) [214](#page=214). * **Internationale rechtsbescherming:** Via verdragen zoals het EVRM en organisaties zoals de VN en de Raad van Europa [214](#page=214). * **Evolutie van het stemrecht:** Van cijnskiesrecht naar algemeen enkelvoudig stemrecht, met uitbreiding naar vrouwen en jongeren [215](#page=215). * **Bestuur aan banden:** Rechtsbescherming tegen bestuur via de Raad van State en de beginselen van behoorlijk bestuur [216](#page=216). * **Evolutie fundamentele rechten:** Van klassieke vrijheidsrechten naar sociale rechten en collectieve rechten, leidend tot de verzorgingsstaat [218](#page=218). * **Constitutionele toetsing:** Toetsing van wetten aan de Grondwet en internationaal recht, met een belangrijke rol voor het Grondwettelijk Hof [219](#page=219). ### De Belgische (Partij)politiek * **Politieke partijen:** Ontstaan na 1830, aanvankelijk unionisme, later liberalen, socialisten en katholieken/christendemocraten [247](#page=247) [248](#page=248) [249](#page=249). * **Kernideeën en evolutie:** Vrijhandel (liberalen), sociale rechtvaardigheid (socialisten), katholieke zuil en christendemocratie (katholieken) [248](#page=248) [249](#page=249). ### Tijdslijn van belangrijke personen en gebeurtenissen Een gedetailleerde tijdslijn van juridische denkers, belangrijke gebeurtenissen en wetgevingen is cruciaal voor de examenvoorbereiding [250](#page=250) [251](#page=251). ### TIPS THERMI * Contextualiseer antwoorden en vermijd "bullshit". * Begrijp de kern van de vraag. * Maak gebruik van de tijdslijn en leer deze. * Wees bewust van actualiteit. * Leer jaartallen, personen en de redenen achter gebeurtenissen. * **En vooral: JE WEET ALTIJD IETS! BLOKKEN!** --- **Veel succes met je voorbereiding!**

Glossary

Meld je aan om te lezen Lees meer

Previous
1 2 3 4
Next