Civil Law

# Vastgoedopdrachten Vastgoedopdrachten omvatten de algemene principes, bronnen en wetgeving met betrekking tot de bemiddelingsovereenkomsten in de vastgoedsector, met specifieke aandacht voor de consumentenbescherming via koninklijke besluiten zoals KB Alexia [7](#page=7). ### 1.1 Bronnen en wetgeving De wetgeving rond vastgoedopdrachten wordt primair geregeld door het Burgerlijk Wetboek (BW), het Wetboek Economisch Recht (WER), en specifieke Koninklijke Besluiten (KB's). Historisch speelde KB Freya een rol, maar deze is sinds 1 februari 2024 vervangen door KB Alexia (KB van 28 september 2023). KB Alexia reguleert de relatie tussen ondernemingen (vastgoedmakelaars) en consumenten in vastgoedbemiddelingsovereenkomsten [42](#page=42) [7](#page=7) [8](#page=8). ### 1.2 De algemene principes van de vastgoedmakelaarsopdracht Een vastgoedopdracht kan worden gekwalificeerd als een aannemingsovereenkomst, waarbij de makelaar feitelijke of intellectuele handelingen verricht. Dit onderscheidt zich van een mandaat (lastgevingsovereenkomst), waarbij rechtshandelingen worden gesteld. In de praktijk is er vaak sprake van een gemengde overeenkomst, waarin beide elementen aanwezig zijn [9](#page=9). **Verschillen tussen opdracht en mandaat:** | Kenmerk | Opdracht (Aanneming) | Mandaat (Lastgeving) | | :-------------------------- | :-------------------------------------------------------- | :-------------------------------------------------------------------------------- | | **Type Handelingen** | Feitelijke/intellectuele handelingen | Rechtshandelingen | | **Vertegenwoordiging** | Geen vertegenwoordigingsbevoegdheid | Vertegenwoordigingsbevoegdheid | | **Binding Opdrachtgever** | Niet gehouden t.o.v. derden waarmee makelaar contracteert | Wel gehouden t.o.v. derden waarmee makelaar contracteert | | **Risico Makelaar** | Makelaar draagt zelf risico; geen vergoeding bij schade | Lastgever betaalt schade makelaar (tenzij onvoorzichtigheid); contract is in principe om niet, tenzij anders bedongen | | **Vergoeding** | Kan gemilderd worden door rechter | Kan gemilderd worden; in beginsel om niet, tenzij anders bedongen | | **Hoofdelijkheid (meerdere opdrachtgevers)** | Geen hoofdelijkheid | Lastgevers zijn hoofdelijk gehouden | | **Opzegging** | Eenzijdig met vergoeding kosten/gederfde winst | Ad nutum (zonder reden/vergoeding, tenzij contractueel anders bepaald) | > **Tip:** De precieze kwalificatie van de overeenkomst is cruciaal, omdat dit de rechten en plichten van zowel de opdrachtgever als de makelaar beïnvloedt, met name wat betreft aansprakelijkheid en vertegenwoordiging [9](#page=9). ### 1.3 Koninklijk Besluit van 28 september 2023 (KB Alexia) Dit besluit, van kracht sinds 1 februari 2024, vervangt KB Freya en reguleert vastgoedbemiddelingsovereenkomsten gesloten tussen ondernemingen en consumenten. Het is van toepassing op overeenkomsten voor de verkoop, aankoop, verhuur en huurbemiddeling van onroerend goed, met uitzondering van bemiddeling door notarissen. Zowel ondernemingen als consumenten worden gedefinieerd in het WER [12](#page=12) [13](#page=13) [42](#page=42) [7](#page=7). #### 1.3.1 Toepassingsgebied * **Onderneming:** Elke natuurlijke of rechtspersoon die duurzaam een economisch doel nastreeft, en diens verenigingen [13](#page=13). * **Consument:** Elke natuurlijke persoon die, uitsluitend voor niet-beroepsmatige doeleinden, een bemiddelingsovereenkomst sluit met een vastgoedmakelaar [13](#page=13). * **Uitzonderingen:** Bemiddelingsovereenkomsten die onder het KB van 14 november 2006 vallen (notarisbemiddeling) en beheersovereenkomsten (syndicus, rentmeester) vallen buiten het toepassingsgebied [12](#page=12) [13](#page=13). #### 1.3.2 Inhoudelijke vereisten van de bemiddelingsovereenkomst (Art. 2 KB Alexia) De overeenkomst moet minimaal aan zestien bepalingen voldoen en dient op een duurzame drager te staan, wat niet noodzakelijk een schriftelijke vorm impliceert [14](#page=14). ##### 1.3.2.1 Herroepingsrecht * De consument heeft het recht de overeenkomst kosteloos te herroepen binnen veertien kalenderdagen na sluiting [16](#page=16). * Deze termijn begint te lopen vanaf de datum van ondertekening [17](#page=17). * Het herroepingsrecht vervalt indien de consument uitdrukkelijk toestemt in onmiddellijke uitvoering en erkent zijn recht te verliezen bij volledige uitvoering van de overeenkomst tijdens de herroepingstermijn [17](#page=17). ##### 1.3.2.2 Vermelding van datum en adres * De datum en het precieze adres waar de overeenkomst wordt gesloten, moeten worden vermeld [18](#page=18). * In tegenstelling tot vroeger is handmatig inschrijven niet meer vereist [18](#page=18). * Voor overeenkomsten op afstand en buiten de verkoopruimte gelden aanvullende informatieverplichtingen volgens het WER [18](#page=18). ##### 1.3.2.3 Opdracht en bevoegdheid van de onderneming * De opdracht en de omvang van de bevoegdheid van de onderneming moeten duidelijk en ondubbelzinnig worden beschreven [19](#page=19). * Het moet duidelijk zijn of de opdracht het sluiten van de overeenkomst in naam en voor rekening van de consument omvat [19](#page=19). * De gebruikte publiciteitskanalen moeten worden vermeld [19](#page=19). * Grenzen van onderhandelingsbevoegdheid over prijs en voorwaarden moeten gespecificeerd worden [19](#page=19). * Bij verkoop/verhuurbemiddeling: minimum vraagprijs en voorwaarden [19](#page=19). * Bij aankoop/huurbemiddeling: maximum aankoopprijs/huurprijs en voorwaarden [19](#page=19). * Afwijkingen van deze prijzen of voorwaarden vereisen voorafgaand akkoord van de consument op een duurzame drager [19](#page=19) [20](#page=20). > **Voorbeeld:** Een makelaar krijgt de opdracht om een huis te verkopen. De overeenkomst moet de vraagprijs vermelden, de minimale prijs waarvoor verkocht mag worden, en de grenzen waarbinnen de makelaar mag onderhandelen [20](#page=20). ##### 1.3.2.4 Bijlage: lijst met vereiste attesten * Een lijst van vereiste attesten voor de verkoop- of verhuurovereenkomst moet in bijlage worden gevoegd [21](#page=21). * De consument kan attesten zelf bezorgen of aanschaffen [21](#page=21). * Indien de onderneming attesten aanvraagt, is uitdrukkelijke toestemming per attest vereist [21](#page=21). * De overeenkomst moet vermelden of de kosten van attesten in de opdracht zijn inbegrepen of apart worden aangerekend [21](#page=21). * De aangerekende kostprijs mag niet hoger zijn dan de werkelijke kost; winst maken is verboden [21](#page=21) [22](#page=22). * Voorbeelden van attesten zijn bodemattesten, energieprestatiecertificaten (EPC) en keuringsattesten [22](#page=22). ##### 1.3.2.5 Tarief voor de bemiddelingsopdracht * Het door de consument te betalen tarief moet worden vermeld, inclusief btw, alle andere taksen en verplichte bijkomende kosten [23](#page=23). * Verbod op surplusbedingen, waarbij een te lage prijs wordt voorgesteld om de consument te misleiden [23](#page=23). ##### 1.3.2.6 Exclusiviteit * Er moet worden vermeld of de onderneming exclusiviteit geniet en, zo ja, de duur ervan [24](#page=24). * Exclusiviteit betekent dat de consument de opdracht niet aan een andere onderneming mag toevertrouwen en het goed niet zelf mag kopen, verkopen, huren of verhuren [24](#page=24). * Bij exclusiviteit mag de overeenkomst maximaal zes maanden duren [25](#page=25). ##### 1.3.2.7 Duur van de overeenkomst * De overeenkomst moet duidelijk aangeven of deze van bepaalde of onbepaalde duur is [26](#page=26) [27](#page=27). * Indien van bepaalde duur, moet de specifieke duur worden vermeld [26](#page=26). * Exclusieve overeenkomsten zijn maximaal zes maanden [26](#page=26). ##### 1.3.2.8 Opzegtermijn bij overeenkomsten van onbepaalde duur * Bij overeenkomsten van onbepaalde duur is de opzegtermijn beperkt tot maximaal twee maanden [28](#page=28). ##### 1.3.2.9 Stilzwijgende verlenging of vernieuwing in overeenkomsten van bepaalde duur * De consument kan zich verzetten tegen stilzwijgende verlenging tot maximaal één maand voor het einde van de overeenkomst [29](#page=29). * Indien stilzwijgend verlengd, gelden specifieke opzegtermijnen afhankelijk van de oorspronkelijke duur: maximaal één maand voor overeenkomsten van maximaal drie maanden, en maximaal twee maanden voor overeenkomsten langer dan drie maanden [29](#page=29) [30](#page=30). * Vernieuwing houdt in dat een nieuw contract ontstaat na afloop van het eerste, met dezelfde opzegtermijnen als bij verlenging [30](#page=30). ##### 1.3.2.10 Informeren over de uitvoering van de opdracht * De onderneming moet de consument minstens eenmaal per maand informeren over de uitvoering van de opdracht, op een duurzame drager [31](#page=31). * Dit omvat informatie over geïnteresseerden, bezoeken, reacties en opmerkingen, zodat de consument controle kan uitoefenen [31](#page=31). ##### 1.3.2.11 "Voorwaardelijk" bod * Indien de verkoop of verhuur niet plaatsvindt door de realisatie van een ontbindende of niet-verwezenlijking van een opschortende voorwaarde, is geen bedrag verschuldigd door de consument, onverminderd eventuele specifieke vergoedingen [32](#page=32). * Voorwaarden zijn toekomstige en onzekere gebeurtenissen, los van de wil van de partijen [32](#page=32). * Geen ereloon is verschuldigd indien de transactie mislukt door de wil van partijen, toerekenbare wanprestatie, of een ontbindend beding bij wanprestatie [32](#page=32). * Als de makelaar een fout begaat, is geen ereloon verschuldigd [32](#page=32). ##### 1.3.2.12 Realisatie opdracht: geldig bod per duurzame drager * Indien de opdracht is vervuld bij een geldig bod, moet dit bod op een duurzame drager worden vastgelegd, die de consument een vast bewijs levert [33](#page=33). ##### 1.3.2.13 Realisatie opdracht: bewijs van aangebrachte kandidaat * De onderneming moet bewijzen dat zij precieze en individuele informatie heeft verschaft aan de kandidaat waarmee de consument uiteindelijk een overeenkomst sluit [34](#page=34). * Deze informatie moet concreter zijn dan algemene publiciteit [34](#page=34). ##### 1.3.2.14 Realisatie opdracht: lijst met aangebrachte kandidaten na beëindiging * Als de bemiddelingsovereenkomst eindigt zonder verkoop/verhuur, maar de consument nadien een overeenkomst sluit met een kandidaat die door de makelaar werd aangebracht, kan de makelaar recht hebben op commissie [35](#page=35). * Dit vereist dat de makelaar binnen zeven werkdagen na beëindiging een lijst bezorgt van personen aan wie precieze en individuele informatie is verstrekt [35](#page=35). * De vergoeding is verschuldigd indien de overeenkomst binnen zes maanden na beëindiging wordt gesloten met een derde die in een zodanige verhouding staat tot een persoon op de lijst dat redelijkerwijs aangenomen kan worden dat deze derde over de informatie beschikte [35](#page=35) [36](#page=36). ##### 1.3.2.15 Opzeggingsbeding * De consument heeft het recht de overeenkomst eenzijdig op te zeggen zonder opgave van reden [37](#page=37) [38](#page=38). * Een opzegvergoeding is mogelijk: maximaal vijftig procent van het tarief gedurende de eerste drie maanden, en vijfentwintig procent daarna [37](#page=37) [38](#page=38). * Deze vergoeding is niet verschuldigd indien het goed verkocht of verhuurd wordt binnen zes maanden na de opzegging [37](#page=37). * Dit recht geldt niet voor professionelen of voor de makelaar [38](#page=38). ##### 1.3.2.16 Schadebeding * Een schadebeding kan voorzien in een forfaitaire vergoeding bij het miskennen van de exclusiviteit [39](#page=39). * Deze vergoeding mag niet meer dan vijfenzeventig procent van het tarief van de onderneming bedragen [39](#page=39). * Het schadebeding is een vergoeding voor contractuele wanprestatie, terwijl het opzeggingsbeding een vergoeding is voor het eenzijdig beëindigen van de overeenkomst zonder fout. Rechter kan schadebedragen milderen, opzeggingsvergoedingen niet [40](#page=40). #### 1.3.3 Dwingend recht en nietigheid (Art. 3 KB Alexia) * Elke bepaling die de rechten van de consument uit dit besluit opheft of beperkt, is verboden en nietig [41](#page=41). * Het besluit is van dwingend recht [41](#page=41). * De nietigheid is relatief en beperkt tot de desbetreffende bepaling, tenzij de rest van de overeenkomst zonder het nietige beding onwerkbaar wordt [41](#page=41). #### 1.3.4 Opheffing en overgang (Art. 4 en 5 KB Alexia) * KB Freya wordt opgeheven [42](#page=42). * Het KB Alexia is van toepassing vanaf 1 februari 2024 [42](#page=42). * Overeenkomsten gesloten vóór 1 februari 2024 blijven onderworpen aan KB Freya [42](#page=42). --- # Algemene principes van koop en verkoop Koop en verkoop is een overeenkomst waarbij de ene partij zich verbindt om een zaak te leveren, en de andere om daarvoor een prijs te betalen. Deze studiehandleiding behandelt de fundamentele principes die aan deze overeenkomst ten grondslag liggen, inclusief de vereisten voor rechtssubjecten, hun bekwaamheid, de gevolgen van nietigheid en de totstandkoming van contracten [45](#page=45) [46](#page=46) [69](#page=69). ### 2.1 Rechtssubjecten Rechtssubjecten zijn entiteiten voor wie rechtsnormen gevolgen hebben, wat betekent dat zij dragers zijn van rechten en plichten. Er zijn twee soorten rechtssubjecten: natuurlijke personen en rechtspersonen [48](#page=48) [50](#page=50). #### 2.1.1 Natuurlijke personen Elke mens is een rechtssubject en is in beginsel zowel rechtsbekwaam als handelingsbekwaam. Juridische persoonlijkheid begint bij de geboorte, mits de persoon levend en levensvatbaar is, en eindigt met de dood. Dieren en planten hebben geen juridische persoonlijkheid [51](#page=51) [52](#page=52). #### 2.1.2 Rechtspersonen Een rechtspersoon is een juridische constructie met een eigen vermogen, waardoor deze als een volwaardig persoon in het rechtsverkeer kan optreden. Ze hebben rechten en plichten en zijn dus zelf ook rechtssubjecten. Voorbeelden hiervan zijn VZW's, BV's en NV's. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen publiekrechtelijke (bv. de staat, gemeenten) en privaatrechtelijke rechtspersonen (bv. vennootschappen, verenigingen). Een rechtspersoon ontstaat na het naleven van wettelijke grond- en vormvereisten, waaronder de neerlegging van een uittreksel uit de oprichtingsakte ter griffie van de Ondernemingsrechtbank. Het bestaan van de rechtspersoon moet ook kenbaar gemaakt worden aan derden via publicatie in het Belgisch Staatsblad [53](#page=53) [54](#page=54) [55](#page=55) [56](#page=56). ### 2.2 Bekwaamheid Bekwaamheid is onder te verdelen in feitelijke bekwaamheid, rechtsbekwaamheid en handelingsbekwaamheid [49](#page=49) [57](#page=57). #### 2.2.1 Rechtsbekwaamheid (genotsbekwaamheid) Rechtsbekwaamheid, ook wel genotsbekwaamheid genoemd, is de geschiktheid om titularis te zijn van rechten en plichten. In beginsel zijn alle fysieke personen volledig rechtsbekwaam. Er zijn echter uitzonderingen, zoals vreemdelingen met betrekking tot politieke rechten of bepaalde strafrechtelijk veroordeelden. Ook specifieke wettelijke rechtsonbekwaamheden kunnen opgelegd worden. Rechtspersonen zijn in beginsel ook volledig rechtsbekwaam, met uitzondering van familierechten en politieke rechten. Zij dienen echter het specialiteitsbeginsel te respecteren, wat inhoudt dat ze enkel rechten kunnen verkrijgen of verbintenissen kunnen aangaan binnen hun wettelijk en statutair doel [57](#page=57) [58](#page=58) [63](#page=63). #### 2.2.2 Handelingsbekwaamheid Handelingsbekwaamheid is de bevoegdheid om rechten en plichten zelfstandig uit te oefenen. In beginsel is iedereen handelingsbekwaam. Uitzonderingen hierop zijn minderjarigen en meerderjarigen onder bewind. Handelingsonbekwaamheid kan geheel of gedeeltelijk zijn [57](#page=57) [59](#page=59). * **Algemene handelingsonbekwaamheid:** De persoon kan in geen enkel geval zelfstandig optreden. Dit geldt voor niet-ontvoogde minderjarigen en voor meerderjarigen ten aanzien van wie een beschermingsmaatregel is genomen waarbij vertegenwoordiging vereist is voor alle rechtshandelingen [60](#page=60). * **Gedeeltelijke handelingsonbekwaamheid:** De persoon is enkel onbekwaam voor specifieke rechtshandelingen waarvoor de wet zijn bekwaamheid heeft ingeperkt. Dit geldt bijvoorbeeld voor ontvoogde minderjarigen of meerderjarigen die bijstand ontvangen of voor bepaalde rechtshandelingen vertegenwoordigd worden [61](#page=61). De reden voor deze uitzonderingen is de bescherming van personen die omwille van onvoldoende ontwikkelde wil en/of intelligentie beschermd moeten worden tegen onoordeelkundige rechtshandelingen. Indien een handelingsonbekwame toch zelfstandig een rechtshandeling stelt, kan deze vernietigd worden (relatieve nietigheid). Voor rechtspersonen is de tussenkomst van een natuurlijk persoon (een orgaan) noodzakelijk om handelingsbekwaam te kunnen optreden [62](#page=62) [63](#page=63). ### 2.3 Nietigheid Nietigheid betekent dat een rechtshandeling geacht wordt nooit te hebben bestaan. De nietigheid heeft in principe terugwerkende kracht, hoewel hierop uitzonderingen bestaan. Er zijn twee hoofdsoorten nietigheid: absolute nietigheid en relatieve nietigheid [64](#page=64) [65](#page=65) [66](#page=66). #### 2.3.1 Absolute nietigheid Absolute nietigheid treedt op bij miskenning van regels van openbare orde of goede zeden. Deze nietigheid kan door elke belanghebbende worden ingeroepen, in elke stand van het geding, en ambtshalve door de rechter. Bekrachtiging van de rechtshandeling is niet mogelijk, en er is in principe geen verjaring (uitzondering: 30 jaar) [66](#page=66). * **Voorbeeld:** Een overeenkomst die strijdig is met de openbare orde, zoals een overeenkomst omtrent draagmoederschap waarbij de juridische moeder niet de vrouw is die het kind baart [67](#page=67). #### 2.3.2 Relatieve nietigheid Relatieve nietigheid treedt op bij miskenning van regels die private belangen beschermen (dwingend recht). Deze nietigheid kan enkel worden ingeroepen door de wettelijk beschermde partij en moet worden opgeworpen voor elk ander verweer. Ze wordt niet ambtshalve door de rechter vastgesteld en kan "gedekt" worden door bevestiging van de rechtshandeling. De verjaringstermijn is 10 jaar, startend na meerderjarigheid. Overtreding van de regels inzake handelingsbekwaamheid leidt tot relatieve nietigheid [64](#page=64) [66](#page=66). * **Voorbeeld:** Een dading met een verzekeringsovereenkomst aangaande een schadevergoeding waarbij de vrederechter niet om machtiging werd gevraagd. Het kind kan beslissen de nietigheid te dekken door de overeenkomst te bevestigen [67](#page=67). ### 2.4 Totstandkoming van de koop/verkoopovereenkomst Een koopovereenkomst komt tot stand door wilsovereenstemming tussen partijen omtrent de zaak en de prijs. Voor een geldige rechtshandeling, waaronder een koopovereenkomst, zijn de volgende geldigheidsvoorwaarden vereist [69](#page=69) [82](#page=82) [83](#page=83): 1. **Wilsuiting:** Een vrije, bewuste en ernstige wil om rechtsgevolgen te creëren. Deze wil mag niet aangetast zijn door wilsgebreken zoals dwaling, bedrog, geweld of benadeling [84](#page=84). * **Dwaling:** Een vergissing over een essentieel onderdeel van de rechtshandeling, die doorslaggevend en verschoonbaar moet zijn [85](#page=85). * **Bedrog:** Bewust gebruik van kunstgrepen, leugens of list om toestemming te bekomen. Hoofdbedrog leidt tot relatieve nietigheid, incidenteel bedrog tot schadevergoeding [86](#page=86). * **Geweld:** Fysieke of morele dwang of bedreiging die doorslaggevend is, indruk maakt op een redelijk persoon en onrechtmatig is [87](#page=87). * **Benadeling:** Specifiek voor koop/verkoop, waarbij een aanzienlijke onevenredigheid bestaat tussen de verbintenissen. Dit is enkel inroepbaar door de verkoper van een onroerend goed en enkel indien de benadeling meer dan 7/12 bedraagt [88](#page=88) [89](#page=89). 2. **Voorwerp:** Het concrete rechtsgevolg dat men beoogt. Het voorwerp moet geoorloofd, bestaand, voldoende bepaald/bepaalbaar en nuttig zijn [90](#page=90). 3. **Oorzaak:** De doorslaggevende beweegreden om de rechtshandeling te stellen. De oorzaak moet werkelijk, niet vals en geoorloofd zijn [91](#page=91). 4. **Bekwaamheid:** De rechtssubjecten moeten rechts- en handelingsbekwaam zijn. Indien een partij handelingsonbekwaam is, moet de rechtshandeling gesteld worden met de nodige vertegenwoordiging, bijstand of machtiging [92](#page=92) [93](#page=93). 5. **Conformiteit met het dwingend recht:** De rechtshandeling mag niet strijdig zijn met regels van openbare orde of dwingend recht die de zwakkere partij beschermen [94](#page=94). De sanctie bij het schenden van deze geldigheidsvoorwaarden is in principe relatieve nietigheid [83](#page=83). ### 2.5 Verplichtingen van de verkoper De hoofdverplichtingen van de verkoper zijn: #### 2.5.1 Het eigendomsrecht overdragen De verkoper moet eigenaar zijn van het voorwerp. De verkoop van andermans zaak is in principe nietig, tenzij er een volmacht is. De eigendomsoverdracht vindt in beginsel plaats op het moment van de wilsovereenstemming over de zaak en de prijs (consensuele overeenkomst). Partijen kunnen echter afwijken en bijvoorbeeld een uitgestelde eigendomsoverdracht overeenkomen [71](#page=71) [72](#page=72). * **Belang van eigendomsoverdracht t.a.v. derden:** * **Onroerende goederen:** De overschrijving van de notariële akte in de registers van het kantoor rechtszekerheid zorgt voor publiciteit ten aanzien van derden. Zolang derden niet op de hoogte zijn, is de overeenkomst hen niet tegenstelbaar [74](#page=74). * **Roerende goederen:** Bezit geldt als titel (art. 2279 oud BW). De eigendomsoverdracht is tegenstelbaar aan derden vanaf het bestaan van de overeenkomst, mits zij er kennis van hebben. Anders is dit vanaf de levering [76](#page=76). #### 2.5.2 Leveren van de zaak De verkoper moet de verkochte zaak in de staat waarin deze zich op het ogenblik van de koop bevond, leveren. Dit omvat het werkelijk overhandigen (traditio) van het voorwerp. De levering moet gebeuren conform de overeenkomst, met inbegrip van de afgesproken kwaliteit, omvang, oppervlakte, hoeveelheid, etc. De kosten van levering zijn in principe voor de verkoper, afhalingskosten voor de koper, tenzij anders bepaald. De levering gebeurt afhankelijk van het voorwerp (bv. afgifte sleutels bij onroerend goed) en de plaats en het tijdstip die partijen overeenkwamen, of bij gebreke daaraan, onmiddellijk of binnen een redelijke termijn. Bij laattijdige levering kan de koper gerechtelijke stappen ondernemen, zoals de ENAC, dwanguitvoering eisen of ontbinding van de overeenkomst [100](#page=100) [96](#page=96) [97](#page=97) [98](#page=98) [99](#page=99). #### 2.5.3 Vrijwaren voor uitwinning De verkoper moet de koper beschermen tegen verstoringen van het rustig genot van zijn aankoop, zowel door de verkoper zelf als door derden. Dit omvat het verlenen van volledige informatie over de juridische toestand van het goed en het bijstaan van de koper wanneer diens recht betwist wordt. Bij volledige uitwinning kan de koper de teruggave van de prijs, waardevermeerdering, kosten en schadevergoeding eisen. Bij gedeeltelijke uitwinning wordt het uitgewonnen gedeelte vergoed volgens de geschatte waarde ten tijde van de uitwinning. Exoneratie van deze plicht is voor eigen daden niet mogelijk, voor daden van derden wel . #### 2.5.4 Vrijwaren voor gebreken (verborgen gebreken) De verkochte zaak mag geen gebreken vertonen die het gebruik ervan onmogelijk maken of sterk verminderen. Een gebrek is verborgen en ernstig, en moet bestaan hebben voor de verkoop. De koper moet het gebrek binnen een korte termijn na ontdekking melden. De waarborgplicht mag niet contractueel uitgesloten zijn. De sanctie kan nietigheid van de verkoop zijn of, bij gedeeltelijke ongeschiktheid, een prijsaanpassing. Deze regel geldt niet bij openbare verkoop . ### 2.6 Verplichtingen van de koper De hoofdverplichtingen van de koper zijn: #### 2.6.1 Zaak in ontvangst nemen De koper moet de materiële overdracht van het voorwerp toelaten en aanvaarden, mits de leveringstermijn werd nagekomen en de zaak conform is aan de overeenkomst. Een geldige weigering leidt ertoe dat de verkoper een nieuwe leveringsplicht heeft. Een ongeldige weigering kan leiden tot gedwongen uitvoering door de verkoper of ontbinding van de koop met schadevergoeding . #### 2.6.2 Prijs betalen De koper moet de afgesproken prijs betalen op de contractueel bepaalde dag en plaats. Bij laattijdige betaling is rente verschuldigd. De wettelijke rentevoet is momenteel 4,50% per jaar. Bij wanbetaling kan de verkoper de ENAC inroepen (indien geen betalingstermijnen zijn afgesproken), een bijzonder voorrecht uitoefenen (bij OG of RG indien nog in bezit van de verkoper), of de ontbinding van de koopovereenkomst vorderen. De koper kan de betaling opschorten indien hij gegronde vrees heeft voor een stoornis van zijn eigendomsrecht of hypothecaire vordering . ### 2.7 Risico op tenietgaan van de zaak Het risico op tenietgaan van de zaak door overmacht gaat over op de koper op het moment dat het eigendomsrecht wordt overgedragen. Als de eigendom nog niet is overgedragen, blijft het risico bij de verkoper. Indien de verkoper in gebreke is gebleven met de levering, blijft het risico bij de verkoper, zelfs indien het eigendomsrecht reeds was overgegaan. Bij wederkerige overeenkomsten kan de koper bij wanprestatie van de verkoper kiezen voor uitvoering van de overeenkomst of ontbinding ervan [72](#page=72) [78](#page=78) [79](#page=79) [80](#page=80). --- **Tip:** Begrijp de verschillende soorten nietigheid en wanneer ze van toepassing zijn, aangezien dit cruciaal is voor het beoordelen van de geldigheid van contracten. **Tip:** Maak een duidelijk onderscheid tussen de gevolgen van wanprestatie voor de verkoper (bv. levering) en de koper (bv. betaling), en de sancties die hieraan verbonden zijn. --- # Het koop-/verkoopcontract van een onroerend goed Het koop-/verkoopcontract van een onroerend goed omvat het hele proces van onderhandelingen tot de uiteindelijke notariële akte, waarbij diverse juridische en praktische aspecten komen kijken . ## 3. Het koop-/verkoopcontract van een onroerend goed ### 3.1 Voorafgaandelijke onderhandelingen Het proces begint met voorbereidende onderhandelingen, die kunnen variëren van een eenvoudige publicatie "te koop" tot meer formele afspraken . #### 3.1.1 Publicatie "te koop" Er is een onderscheid te maken afhankelijk van of de verkoper zelf verkoopt of via een derde partij (zoals een vastgoedmakelaar of notaris) . * **Verkoper verkoopt zelf:** De vraagprijs is een bindend gegeven en vormt een officieel aanbod van de verkoper. Als een kandidaat-koper bereid is te kopen tegen deze prijs, komt de koop tot stand . * **Verkoper verkoopt via een derde:** De vraagprijs is geen bindend gegeven, maar dient als uitnodiging tot contracteren. De kandidaat-koper brengt een bod uit dat, indien aanvaard door de verkoper, leidt tot het tot stand komen van de koop . #### 3.1.2 Optie tot aankoop (eenzijdige verkoopbelofte) Hierbij verbindt de verkoper zich er eenzijdig toe om het onroerend goed niet aan iemand anders te verkopen gedurende een bepaalde termijn. De voorwaarden waartegen verkocht zal worden, zijn duidelijk vastgelegd. Vaak wordt 10% van de koopsom betaald als optiepremie . * **Optie lichten:** De koper beslist te kopen tegen de voorwaarden uit de optie, waardoor de verkoop onmiddellijk tot stand komt. De betaalde 10% dient als voorschot of waarborg . * **Optie niet lichten:** Binnen de termijn vervalt de verkoopbelofte. De betaalde 10% dient als schadevergoeding voor de verkoper wegens gemiste kans . #### 3.1.3 Concreet aanbod (eenzijdige aankoopbelofte) De kandidaat-koper doet een "bod" dat alle essentiële elementen van de overeenkomst bevat, zoals prijs en voorwerp, en eventuele opschortende of ontbindende voorwaarden . #### 3.1.4 Wederzijdse aankoop- en verkoopbelofte Hierbij moeten de aankoopbelofte en verkoopbelofte zeer goed op elkaar afgestemd zijn. Een compromis onder opschortende voorwaarde is niet rechtsgeldig . ### 3.2 Informatieverplichting van de verkoper De verkoper heeft de plicht de koper maximaal te informeren over de juridische en feitelijke toestand van het onroerend goed . #### 3.2.1 Juridische toestand van het onroerend goed Hieronder vallen zaken als de verhuurde status van het goed en eventuele voorkoop- of voorkeurrechten . ##### 3.2.1.1 Quid indien het OG verhuurd is? Wanneer een onroerend goed verhuurd is op het moment van verkoop, eindigt de huur niet automatisch. De nieuwe eigenaar (koper) wordt een derde partij in de huurrelatie. De bestaande huurovereenkomst is de koper in beginsel niet tegenstelbaar (res inter alios acta). Dit betekent dat de koper de huurder kan uitzetten, waarbij de huurder dan een schadevergoeding kan eisen van de verkoper. Er zijn echter uitzonderingen op deze regel, gebaseerd op het huurcontract of de wet . **Huurregimes en tegenstelbaarheid:** Er zijn vier wettelijke huurregimes met elk een eigen regeling: gemeen huurrecht, woninghuur, handelshuur en pacht. De specifieke regels voor tegenstelbaarheid aan de nieuwe eigenaar variëren per regime [122-134](#page=122,134) . * **Gemeen huurrecht:** Artikel 1743 BW bepaalt dat huurders met een authentieke huur of een huur met vaste dagtekening niet zomaar uitgezet kunnen worden door de koper, tenzij de verkoper zich dit recht in het contract heeft voorbehouden. "Vaste dagtekening" kan verkregen worden via overlijden, registratie, of een authentieke akte. Een authentieke huur is bijvoorbeeld een notariële huurovereenkomst; huurcontracten langer dan 9 jaar moeten verplicht notarieel opgesteld worden . * **Huur met vaste datum:** De huur is tegenstelbaar aan de koper, tenzij er een uitzettingsbeding is opgenomen . * **Huur zonder vaste datum:** De huur is niet tegenstelbaar aan de koper. De koper kan de huurder uitzetten, tenzij er een eerbiedigingsbeding in het koopcontract is opgenomen . * **Woninghuur:** Een woninghuurovereenkomst moet schriftelijk opgesteld zijn. De tegenstelbaarheid hangt af van de registratie en de duur van de bewoning door de huurder [127-128](#page=127,128). Huurovereenkomsten afgesloten na 1 januari 2019 worden geregeld door de Wet Huurdecreet (WHD) . * **Handelshuur:** Handelshuur met vaste datum is tegenstelbaar aan de nieuwe eigenaar. De nieuwe eigenaar kan opzeggen onder strikte voorwaarden (binnen 3 maanden na verkrijging, met duidelijke opgave van reden, en met een opzeggingstermijn van 1 jaar). Handelshuur zonder vaste datum is in principe niet tegenstelbaar aan de koper, tenzij de huurder meer dan 6 maanden in het pand verblijft of er een eerbiedigingsbeding is in het koopcontract . * **Pacht:** De Pachtwet is van dwingend recht. Bij vervreemding van het pachtgoed treedt de verkrijger volledig in de rechten en verplichtingen van de verpachter. Uitzettingsbedingen zijn nietig . **Moment van vervreemding:** Voor woninghuur is dit steeds het moment van de notariële akte. Voor andere huurregimes is dit het moment van effectieve eigendomsoverdracht én de vaste datum van de overeenkomst . #### 3.2.2 Voorkooprecht/voorkeurrecht * **Voorkeurrecht:** Geeft iemand de eerste mogelijkheid om een huis te kopen . * **Voorkooprecht:** Een wettelijk recht dat de houder de mogelijkheid geeft om een onroerend goed dat verkocht wordt, bij voorrang boven een kandidaat-koper aan te kopen aan dezelfde prijs en onder dezelfde voorwaarden. Wettelijke voorkooprechten primeren op conventionele voorkooprechten. Het negeren van een voorkooprecht kan leiden tot schadevergoeding of zelfs nietigverklaring van de koop . ### 3.3 Compromis Het compromis is een onderhandse verkoopovereenkomst die definitief is, hoewel de term "voorlopige verkoopovereenkomst" misleidend kan zijn. De notariële akte is pas nodig voor tegenstelbaarheid aan derden . #### 3.3.1 Verplichte vermeldingen * **Bevoegdheid van de verkoper:** Nagaan of de verkoper wel eigenaar is en bevoegd is tot verkoop . * **Opschortende voorwaarde:** Een toekomstige onzekere gebeurtenis die de uitvoering van de verbintenis afhankelijk stelt. Vaak voorkomend is de opschortende voorwaarde van het verkrijgen van een (woon)krediet. Dit moet nauwkeurig omschreven zijn qua bedrag, termijn, en het aantal kredietinstellingen dat geraadpleegd moet worden . * **Omschrijving/inhoud:** Duidelijke omschrijving van wat er verkocht wordt. De verkoop wordt in beginsel gekwalificeerd als een verkoop met aanduiding van omvang voor een globale prijs. Artikel 1619 BW regelt de gevolgen van over- of ondermaat van het perceel, tenzij anders bedongen . * **Bodemonderzoek:** Een oriënterend bodemonderzoek is nodig indien de grond opgenomen is in het grondeninformatieregister [145-146](#page=145,146). * **EPC / Asbestattest:** Het energieprestatiecertificaat (EPC) moet in de publiciteit vermeld worden en is 10 jaar geldig. Een asbestattest is verplicht bij verkoop van woningen gebouwd voor 2001 en bevat informatie over asbest in het gebouw . * **Timing:** De timing van de overdracht . * **Betaling voorschot/waarborg:** Vastleggen van het voorschot of de waarborg . #### 3.3.2 Belangrijke documenten * **Aanslagbiljet onroerende voorheffing:** Geeft informatie over de jaarlijkse grondlasten . * **Eigendomstitel van de verkoper:** Bewijs dat de verkoper eigenaar is en nuttige informatie zoals kadastrale gegevens . * **Hypothecaire staat:** Een overzicht van hypothecaire inschrijvingen en beslagen, op te vragen bij de Algemene Administratie van de Patrimoniumdocumentatie (AAPD). De woning moet "vrij en onbelast" verkocht worden . * **Stedenbouwkundig attest en uittreksel:** Geeft informatie over bouwmogelijkheden en de stedenbouwkundige bestemming van het goed, alsook over vergunningen en overtredingen . * **Kadastraal plan & kadastrale legger:** Grafische voorstelling van percelen en gebouwen . * **Watertoets (O-attest):** Informatieplicht met betrekking tot de risico's op overstroming . * **PID (Postinterventiedossier):** De "identiteitskaart van de woning" voor woningen gebouwd of verbouwd sinds 1 mei 2001 . * **Bodemattest:** Geeft informatie over eventuele bodemverontreiniging [145-146](#page=145,146). * **Stookolietank keuring:** Hoewel geen wettelijke verplichting om een keuringsattest te bezorgen, is het aangewezen . * **Onderhoud CV (gas/stookolie) en keuring elektriciteit (AREI):** Vereiste onderhouds- en keuringsattesten [148-149](#page=148,149). Een keuring elektriciteit is 25 jaar geldig . * **EPC (Energieprestatiecertificaat):** Bevat informatie over de energiezuinigheid van de woning en aanbevelingen voor renovatie [150-152](#page=150,152). * **Bij verkoop appartement/OG in mede-eigendom:** Informatie van de syndicus (werkkapitaal, reservekapitaal, lopende procedures) en de basisakte/reglement van mede-eigendom zijn vereist . * **Asbestattest:** Verplicht bij verkoop van woningen gebouwd voor 2001 . ### 3.4 Akte De notariële akte vormt het sluitstuk van de koop en wordt in principe binnen vier maanden na het compromis verleden. De koopprijs wordt volledig betaald en de sleutels overhandigd, tenzij anders overeengekomen . #### 3.4.1 Kredietverlening Dit betreft de leningen die de koper aangaat om de woning te financieren, zoals een woonkrediet of professioneel krediet, alsook kredietopeningen . #### 3.4.2 Zekerheidstelling De kredietinstelling eist zekerheid op de terugbetaling, hetzij persoonlijk (borgstelling) of zakelijk (inpandgeving, hypothecaire inschrijving, hypothecaire volmacht) . #### 3.4.3 Akte zelf Er mogen geen wijzigingen gebeuren ten opzichte van het compromis. De notaris voert fiscale en hypothecaire opzoekingen uit om te garanderen dat de woning vrij en onbelast wordt verkocht . ### 3.5 Publicatieformaliteiten / Tegenstelbaarheid aan derden De publicatie van de authentieke akte in de registers van het kantoor rechtszekerheid is noodzakelijk voor de tegenstelbaarheid aan derden. Indien de verkoper niet meewerkt, kan de koper dit afdwingen via een vonnis dat als titel geldt. Er is een onderscheid tussen "overschrijving" (bv. eigendomsoverdracht) en "inschrijving" (bv. zakelijke zekerheid zoals een hypotheek) in de kantlijn van de registers . --- # Huurrecht: algemene bepalingen en gemeen huurrecht Dit deel van de cursus introduceert de basisstructuur van het huurrecht en gaat dieper in op de algemene bepalingen en de regels van het gemeen huurrecht, inclusief de verplichtingen van huurder en verhuurder. ## 4. Algemene bepalingen van het huurrecht De algemene bepalingen van het huurrecht zijn vastgelegd in artikelen 1708 tot en met 1712 van het oud Burgerlijk Wetboek. Dit hoofdstuk legt de basisindeling van het huurrecht vast, definieert de kernbegrippen en onderscheidt de verschillende soorten huur . ### 4.1 De indeling van huurcontracten Artikel 1708 oud BW maakt een fundamenteel onderscheid tussen twee hoofdsoorten van huur: de huur van goederen en de huur van werk . #### 4.1.1 Huur van goederen Huur van goederen wordt gedefinieerd als een contract waarbij de ene partij, de verhuurder, zich ertoe verbindt de andere partij, de huurder, het genot van een zaak te verschaffen gedurende een bepaalde tijd, in ruil voor een door de huurder te betalen prijs. Dit is een wederkerig contract onder bezwarende titel. Het betreft een vorderingsrecht en geen zakelijk recht. Huur is in principe een consensueel contract, wat betekent dat de loutere wilsovereenstemming voldoende is voor de totstandkoming ervan. De bewijslast kan echter problematisch zijn . Volgens artikel 1711 oud BW valt onder de huur van goederen onder andere de verhuring van huizen en meubelen, alsook de pacht (huur van landeigendommen) en veepacht (huur van dieren waarbij de winst wordt verdeeld) . #### 4.1.2 Huur van werk Huur van werk is een contract waarbij de ene partij zich verbindt om iets voor de andere te verrichten, tegen betaling van een tussen hen overeengekomen prijs. Dit wordt ook wel een dienstencontract of arbeidscontract genoemd . Artikel 1711 oud BW breidt de definitie van huur van werk uit naar de huur van arbeid of diensten, en ook naar aanneming van werk wanneer de grondstof door de opdrachtgever wordt geleverd . ## 5. Gemeen huurrecht Het gemene huurrecht, dat van toepassing is op de huur van goederen, is vastgelegd in artikelen 1713 tot 1779 van het oud Burgerlijk Wetboek. Dit hoofdstuk bevat voornamelijk principes die gelden voor de huur van onroerende goederen. Specifieke huurrechten zoals de woninghuurwet, de handelshuurwet en de pachtwetgeving zijn hierop van toepassing en prevaleren bij tegenstrijdigheid. Het gemene huurrecht werkt als een aanvullend recht . ### 5.1 Totstandkoming van een huurcontract Volgens artikel 1714 oud BW kan huur, tenzij wettelijke bepalingen anders voorschrijven, zowel bij geschrift als mondeling worden aangegaan. Huur is een consensueel contract. Voor studentenkoten vereist artikel 1714bis oud BW echter een schriftelijke huurovereenkomst . #### 5.1.1 Bewijs van huurcontracten Artikel 1715 oud BW regelt een specifiek bewijsprobleem: indien een huur die zonder geschrift is aangegaan, nog niet is uitgevoerd en één van de partijen de huur betwist, kan het bewijs door getuigen niet worden toegelaten. Alleen de eed kan dan worden opgedragen aan degene die de huur ontkent. Dit artikel is niet van openbare orde en partijen kunnen er contractueel van afwijken. Het geldt evenmin als de betwisting niet over het bestaan van de overeenkomst gaat, maar over de modaliteiten ervan . #### 5.1.2 Precontractuele fase Bij het aanbieden van onroerende goederen die bestemd zijn voor bewoning, is het verplicht om in elke officiële of publieke mededeling het bedrag van de gevraagde huurprijs en de gemeenschappelijke lasten te vermelden. De bevoegde gemeente kan hiervoor een administratieve boete opleggen . ### 5.2 Tegenwerpelijkheid van het huurcontract Algemeen geldt dat overeenkomsten enkel tussen partijen bindend zijn. Het huurrecht kent echter uitzonderingen op dit principe, met name bij doorgeven van rechten zoals rechtsopvolging, afstand van huurrecht of onderverhuring . #### 5.2.1 Verkoop van het verhuurde goed Bij de verkoop van het verhuurde goed kan de huurder normaal gezien uitgezet worden, aangezien hij geen contractuele relatie heeft met de nieuwe eigenaar. Bescherming van de huurder is echter mogelijk door : 1. **Overschrijving van het huurcontract op het hypotheekkantoor**: Voor contracten langer dan negen jaar is overschrijving vereist om de duur tegenstelbaar te maken aan derden. Dit vereist een notariële akte. Deze exceptie geldt enkel voor derden te goeder trouw . 2. **Registratie van het huurcontract**: Registratie geeft het contract een vaste datum, waardoor het tegenstelbaar wordt aan derden. De registratie is een fiscale verplichting voor de verhuurder, maar de kosten kunnen op de huurder worden afgewend. Bij gebrek aan registratie riskeert de verhuurder een fiscale boete, en de huurder mag de overeenkomst op elk moment beëindigen zonder opzegging of schadevergoeding . #### 5.2.2 Onderverhuren en huuroverdracht * **Onderverhuren**: Een huurder mag het gehuurde goed verder verhuren, geheel of gedeeltelijk, tenzij het contract dit verbiedt. Dit wordt streng toegepast. Het is echter niet toegestaan om het goed onder te verhuren zodat het voor de onderhuurder als hoofdverblijfplaats kan dienen, tenzij het gehuurde goed tot hoofdverblijfplaats van de huurder bestemd is . * **Huuroverdracht**: Een huurder mag zijn huurrecht overdragen aan een andere persoon, tenzij het contract dit verbiedt. Dit principe geldt ook met strenge toepassing. Net als bij onderverhuren, mag de huurovereenkomst niet van genre wijzigen (bestemmingswijziging). Bij huuroverdracht gaan de rechten van de huurder over op de overnemer, maar de verplichtingen blijven bij de oorspronkelijke huurder bestaan, behalve in specifieke gevallen zoals bij de woninghuur . ### 5.3 Verplichtingen van de verhuurder De verhuurder heeft drie hoofdverplichtingen, die voortvloeien uit de aard van het contract en geen speciaal beding vereisen : 1. Het verhuurde goed aan de huurder leveren . 2. Het goed in zodanige staat onderhouden dat het kan dienen tot het gebruik waarvoor het verhuurd is . 3. De huurder het rustig genot daarvan verzekeren zolang de huur duurt . #### 5.3.1 Leveringsverplichting De verhuurder is verplicht het gehuurde goed ter beschikking te stellen van de huurder in een goede staat van onderhoud. Dit is aanvullend recht en kan afwijken in specifiek huurrecht . #### 5.3.2 Onderhoudsverplichting De verhuurder moet gedurende de huurtijd alle nodige herstellingen uitvoeren, behalve de herstellingen die ten laste van de huurder vallen . * **Dringende herstellingen**: Indien het gehuurde goed dringende herstellingen nodig heeft die niet kunnen wachten tot na het einde van de huur, moet de huurder deze dulden. Als deze herstellingen langer dan veertig dagen duren, kan de huurprijs worden verminderd naar rato van de tijd en het gedeelte van het goed waarvan hij het genot heeft moeten derven. Indien de herstellingen het pand onbewoonbaar maken, kan de huurder de huur laten ontbinden . * **Tenietgaan door overmacht**: Indien het verhuurde goed door overmacht tenietgaat, wordt de huur van rechtswege ontbonden. Indien het goed slechts gedeeltelijk tenietgaat, kan de huurder een vermindering van de huurprijs of zelfs ontbinding vorderen, zonder schadeloosstelling . #### 5.3.3 Vrijwaringsverplichting De verhuurder moet de huurder vrijwaren voor alle gebreken van het verhuurde goed die het gebruik ervan verhinderen, zelfs indien de verhuurder deze bij het aangaan van de huur niet kende. Indien hierdoor enig verlies voor de huurder ontstaat, is de verhuurder verplicht deze te vergoeden . * **Vrijwaring voor eigen daad**: De verhuurder mag de gedaante van het goed niet veranderen en mag het genot van de huurder niet hinderen, noch feitelijk, noch juridisch . * **Vrijwaring voor daden van derden**: De verhuurder is niet verplicht de huurder te vrijwaren voor feitelijke stoornissen door derden zonder rechtsaanspraak. Voor juridische stoornissen die de titel van de huurovereenkomst aantasten, is vrijwaring wel verschuldigd . * **Vrijwaring voor gebreken**: De verhuurder is aansprakelijk voor niet-zichtbare (verborgen) gebreken die het gebruik hinderen. Zichtbare gebreken worden geacht gekend te zijn door de huurder. De verhuurder hoeft de verborgen gebreken niet noodzakelijk gekend te hebben. Bij gebreken kan de huurprijs worden aangepast of de huur ontbonden. Indien de verhuurder het gebrek kende, is er sprake van bedrog en kan ontbinding en schadevergoeding worden gevorderd . ### 5.4 Verplichtingen van de huurder De huurder heeft twee hoofdverplichtingen : 1. Het gehuurde goed gebruiken als een goed huisvader en volgens de bestemming ervan . 2. De huurprijs op de bepaalde termijnen voldoen . Daarnaast kan een bijkomende verplichting zijn om een zekerheid te stellen indien het huis niet van genoegzaam huisraad is voorzien . #### 5.4.1 Gebruik als een goed huisvader en volgens bestemming * **Gebruik als een goed huisvader**: Dit houdt in dat de huurder zorg moet dragen voor het goed, geen schade mag aanrichten, voorzorgen moet nemen, de verhuurder moet informeren en nodige herstellingen moet uitvoeren. De huurder is aansprakelijk voor zichzelf en voor huisgenoten, onderhuurders en bezoekers . * **Plaatsbeschrijving**: Om de staat van het gehuurde goed bij het begin van de verhuring vast te stellen, is een omstandige plaatsbeschrijving op tegenspraak en voor gezamenlijke rekening verplicht. Deze wordt opgesteld tijdens de periode dat de ruimtes onbewoond zijn of tijdens de eerste maand van bewoning. De kosten zijn voor rekening van beide partijen. Indien partijen geen overeenstemming bereiken, wijst de vrederechter een deskundige aan. Wijzigingen tijdens de verhuring kunnen leiden tot een bijvoegsel bij de plaatsbeschrijving. Afwijkende contractuele bepalingen van deze verplichting zijn nietig . * **Gevolgen van de plaatsbeschrijving**: Indien er een plaatsbeschrijving is opgemaakt, moet de huurder het goed teruggeven zoals ontvangen, met uitzondering van wat door ouderdom of overmacht is tenietgegaan of beschadigd. De huurder is aansprakelijk voor beschadigingen en verliezen, tenzij hij bewijst dat deze buiten zijn schuld hebben plaatsgehad . * **Afwezigheid van plaatsbeschrijving**: Indien geen plaatsbeschrijving is opgemaakt, wordt vermoed dat de huurder het goed in dezelfde staat heeft ontvangen als waarin het zich aan het einde van de huuroversereekkomst bevindt, met mogelijkheid tot tegenbewijs met alle middelen . * **Gebruik volgens bestemming**: De huurder moet het gehuurde goed gebruiken conform de bestemming die in het huurcontract is vastgelegd, of, bij gebreke daarvan, de bestemming die naar gelang van de omstandigheden wordt vermoed. Sancties hiervoor kunnen variëren van een schadevergoeding tot ontbinding van de huur . #### 5.4.2 Betaling van de huurprijs De huurder is verplicht de huurprijs op de bepaalde termijnen te voldoen. De huurprijs wordt contractueel vastgelegd en de duur van de verhuring bepaalt de periodiciteit van de betaling . * **Indexering**: Indien een aanpassing van de huurprijs aan de kosten van levensonderhoud is bedongen, is deze slechts éénmaal per huurjaar toegestaan en ten vroegste op de verjaardag van de inwerkingtreding van de huurovereenkomst. De aanpassing gebeurt op basis van de schommelingen van het indexcijfer van de consumptieprijzen . De formule voor aanpassing is: $$ \text{Nieuwe huurprijs} = \text{Basishuurprijs} \times \frac{\text{Nieuw indexcijfer}}{\text{Aanvangsindexcijfer}} $$ . * **Basishuurprijs**: Dit is de huurprijs uit de overeenkomst of vonnis, exclusief kosten en lasten . * **Nieuw indexcijfer**: Het indexcijfer van de maand voorafgaand aan de verjaardag van de inwerkingtreding . * **Aanvangsindexcijfer**: Het indexcijfer van de maand voorafgaand aan de maand van afsluiten van de overeenkomst. Voor overeenkomsten vanaf 1 januari 1994 geldt de index van de maand die voorafgaat aan de maand van afsluiten . Indexatie is dwingend recht wat de wijze van aanpassing betreft. Contractuele bepalingen die verder gaan dan deze aanpassing worden ingekort. Indien de huurder te veel heeft betaald, kan hij op verzoek teruggave eisen voor bedragen die vervallen zijn en betaald werden binnen de vijf jaar voorafgaand aan het verzoek, met een verjaringstermijn van één jaar voor de vordering tot teruggave . * **Kosten en lasten**: Verbruikskosten maken geen deel uit van de huurprijs en moeten afzonderlijk worden betaald, ofwel op basis van werkelijke uitgaven, ofwel forfaitair. De verhuurder moet de kosten bewijzen met rekeningen en bewijsstukken. Deze bepaling is van dwingend recht. Te veel betaalde kosten kunnen, onder dezelfde voorwaarden als bij huurprijs, worden teruggevorderd . #### 5.4.3 Zekerheid stellen De huurder kan verplicht worden om een zekerheid te stellen voor de betaling van de huurprijs, bijvoorbeeld door het bemeubelen van de gehuurde ruimte. Dit is aanvullend recht en de partijen zijn vrij om hierover te contracteren . ### 5.5 Duur van de verhuring De duur van de verhuring wordt primair bepaald door het contract . * **Onbepaalde duur**: Bij een huurovereenkomst van onbepaalde duur wordt deze geacht te zijn aangegaan per maand, met een opzeggingstermijn van één maand . * **Bepaalde duur**: Bij een huurcontract van bepaalde duur eindigt deze van rechtswege wanneer de termijn verstreken is, zonder dat een opzegging vereist is . ### 5.6 Verkoop van het verhuurde goed Indien de verhuurder het verhuurde goed verkoopt, kan de huurder of pachter die een authentieke huur of huur met vaste dagtekening heeft, niet door de koper uit het gehuurde gezet worden, tenzij de verhuurder zich dit recht bij het huurcontract heeft voorbehouden. Zo dit recht is voorbehouden, kan uitzetting plaatsvinden, met mogelijke schadevergoeding . ### 5.7 Einde van de huur De huur kan op verschillende manieren eindigen: 1. **Verstrijken van de afgesproken termijn**: Zie hierboven onder duur van de verhuring . 2. **Ontbinding**: Dit is een vorm van tenietgaan van het contract doordat een partij zijn verplichtingen niet nakomt. In geval van ontbinding door schuld van de huurder, is deze verplicht de huurprijs te betalen gedurende de tijd die voor wederverhuring nodig is, onverminderd de vergoeding van schade . 3. **Overlijden van een van de partijen**: Het overlijden van de verhuurder of de huurder ontbindt de huurovereenkomst niet van rechtswege. De verplichtingen en rechten gaan over op de erfgenamen, behalve indien de huurovereenkomst gesloten was voor het leven van de huurder . --- # Woninghuur Dit onderwerp behandelt de specifieke wetgeving en decreten omtrent woninghuur, inclusief toepassingsgebied, vorm en inhoud van de huurovereenkomst, huurprijs, waarborgen en de staat van het gehuurde goed. ## 5.1 Toepassingsgebied van de woninghuurwetgeving De woninghuurwetgeving, bestaande uit de Woninghuurwet (WHW) en het Woninghuurdecreet (WHD), is van dwingend recht. Afwijken is enkel toegestaan indien dit de bescherming van een partij vergroot ten opzichte van de wettelijke bepalingen. Woninghuur verschilt van huishuur (gemeen huurrecht) doordat het specifiek betrekking heeft op de huur van goederen die dienen als hoofdverblijfplaats van de huurder . ### 5.1.1 Hoofdverblijfplaats Een huurovereenkomst valt onder de woninghuurwetgeving indien de huurder het gehuurde goed, met instemming van de verhuurder, tot zijn hoofdverblijfplaats bestemt. Dit geldt zolang het pand als hoofdverblijfplaats wordt gebruikt. De hoofdverblijfplaats is het effectieve en permanente adres van de huurder en zijn gezin, een feitenkwestie die onder meer kan blijken uit de inschrijving in het bevolkingsregister. Rechtspersonen kunnen geen hoofdverblijfplaats hebben . Een beding dat verbiedt het gehuurde goed tot hoofdverblijfplaats te bestempelen, wordt als niet geschreven beschouwd, tenzij dit verbod ernstig en uitdrukkelijk bewezen kan worden. Als een pand gedurende de overeenkomst de hoofdverblijfplaats wordt, is de schriftelijke toestemming van de verhuurder vereist, omdat dit een bestemmingswijziging inhoudt. De huurovereenkomst vangt dan aan vanaf het moment van deze toestemming. De bepalingen van de woninghuurwetgeving zijn ook van toepassing op onderhuur waarbij het pand als hoofdverblijfplaats wordt gebruikt . ### 5.1.2 Gemengde bestemming Bij huurovereenkomsten met een gemengde bestemming (woninghuur en handelshuur) zijn de bepalingen van de woninghuurwetgeving niet van toepassing als de hoofdovereenkomst gericht is op de functie of bedrijvigheid van de huurder (handelshuur). Indien de hoofdzakelijke bestemming van het pand handel is, primeert de handelshuur. Men kan ook twee afzonderlijke huurovereenkomsten opstellen: één voor de handelslokalen en één voor de woonlokalen. Als beide panden dezelfde verhuurder hebben en in hetzelfde gebouw liggen, moet de minimale duur van de handelshuurovereenkomst van negen jaar gerespecteerd worden . ## 5.2 Algemene bepalingen uit gemeen huurrecht De Woninghuurwet (WHW) neemt geen algemene bepalingen over uit het gemeen huurrecht en telt slechts twaalf artikelen. Het Woninghuurdecreet (WHD) neemt daarentegen wel algemene bepalingen uit het gemeen huurrecht over en schrijft deze zelfs voor als dwingend recht. Dit betreft onder meer publiciteitsvereisten bij het te huur stellen van het pand, de vorm en inhoud van de huurovereenkomst, de plaatsbeschrijving en de vrijwaringsplicht van de verhuurder voor eigen daden . ### 5.2.1 Publiciteitsvereisten bij het te huur stellen Het Woninghuurdecreet (WHD) voorziet in een administratieve boete van maximaal driehonderd-vijftig euro (350 EUR) bij overtreding van de publiciteitsvereisten. Dit is een eerste verschil met het gemeen recht, waar de maximale boete tweehonderd-vijftig euro (250 EUR) bedraagt. Het doel hiervan is transparantie, financiële bescherming en anti-discriminatie ten opzichte van kandidaat-huurders . ### 5.2.2 Vorm en inhoud van de huurovereenkomst Een schriftelijke huurovereenkomst is noodzakelijk volgens zowel de WHW als het WHD. Het WHD voorziet in een groter aantal verplichte vermeldingen dan de WHW. Indien er geen schriftelijke overeenkomst is, kan de huurder wettelijk de opmaak ervan afdwingen . Belangrijke wettelijke bepalingen moeten in begrijpelijke taal worden toegelicht. Dit omvat normen van gezondheid, veiligheid en bewoonbaarheid, de aard van dwingende regels, de vereisten voor een schriftelijke huurovereenkomst en de registratie ervan, de duur van de overeenkomst en opzegmogelijkheden, de mogelijkheid tot huurprijsherziening, indexering, kosten en lasten, het belang van een omstandige plaatsbeschrijving en de verplichting tot een brandverzekering. Bij de WHW is een extra bijlage vereist, terwijl bij het WHD een verwijzing naar een bijlage volstaat en deze niet noodzakelijk bijgevoegd hoeft te worden . ### 5.2.3 Plaatsbeschrijving De plaatsbeschrijving, overgenomen uit artikel 1730 van het Burgerlijk Wetboek (BW), is geregeld in het Woninghuurdecreet (WHD). De termijn van één maand voor de plaatsbeschrijving begint te lopen vanaf de terbeschikkingstelling van het goed, niet vanaf het moment van bewoning . ### 5.2.4 Vrijwaringsplicht van de verhuurder De vrijwaringsplicht van de verhuurder voor eigen daden, zoals bepaald in artikel 1719 van het Burgerlijk Wetboek (BW), wordt dwingend opgenomen in het Woninghuurdecreet (WHD) . ## 5.3 Huurprijs en lasten Partijen zijn vrij om de huurprijs te bepalen. Voor huurovereenkomsten van korte duur is huurprijsherziening niet mogelijk. Bij renovatieovereenkomsten en levenslange huurovereenkomsten kunnen partijen afzien van huurprijsherziening . ### 5.3.1 Herziening van de huurprijs Bij huurovereenkomsten van negen jaar is een wettelijke regeling voor huurprijsherziening van toepassing, tenzij partijen conventioneel uitsluiten. Partijen proberen overeenstemming te bereiken over een nieuwe huurprijs tussen de negende en zesde maand voor het verstrijken van de driejarige periode. Bij gebrek aan overeenstemming kan de huurprijsherziening tussen de zesde en derde maand voor het verstrijken van de driejarige periode bij de rechter worden aangevraagd . De partij die herziening wenst, moet bewijzen dat de normale huurwaarde minstens twintig procent (20%) hoger of lager is dan de eisbare huurprijs op het moment van het verzoek, door nieuwe omstandigheden. Ook een stijging van de normale huurwaarde met minstens tien procent (10%) door werken uitgevoerd door de verhuurder, of door energiebesparende werken, kan een grond zijn. De rechter oordeelt naar billijkheid en de nieuwe huurprijs gaat in vanaf de eerste dag van de nieuwe driejarige periode . ### 5.3.2 Indexatie De indexatie van de huurprijs kan contractueel worden uitgesloten. Indien dit niet gebeurt, is de wettelijke regeling van dwingend recht van toepassing. De indexatie kan éénmaal per huurjaar plaatsvinden, ten vroegste vanaf de verjaardag van de inwerkingtreding van de huurovereenkomst. De formule hiervoor is: $\text{nieuwe huurprijs} = \frac{\text{huurprijs x nieuwe index}}{\text{aanvangsindex}}$. Hierbij wordt het gezondheidsindexcijfer gebruikt. Indexatie kan met terugwerkende kracht worden gevraagd, maximaal drie maanden. De aanvangsindex bij het WHD is het indexcijfer van de maand voorafgaand aan de inwerkingtreding of de herziening van de huurprijs . ### 5.3.3 Kosten van registratie De huurovereenkomst moet geregistreerd worden. De kosten van laattijdige registratie zijn ten laste van de verhuurder (VH). Het WHD vereist naast de huurovereenkomst ook de registratie van de plaatsbeschrijving . ### 5.3.4 Kosten van bemiddeling door een derde Het is verboden om de kosten van bemiddeling af te wentelen op de huurder, tenzij de huurder zelf een makelaar heeft gecontacteerd. Indien een dergelijk beding toch wordt opgenomen in de overeenkomst, wordt het als niet geschreven beschouwd en is er sprake van relatieve nietigheid ten voordele van de huurder . ### 5.3.5 Onroerende voorheffing Het is verboden om de onroerende voorheffing ten laste te leggen van de huurder . ### 5.3.6 Verdeling en herziening van kosten en lasten De kosten en lasten van de uitoefening van zakelijke rechten zijn ten laste van de verhuurder (VH), terwijl de kosten en lasten inzake gebruik van de gehuurde woning ten laste zijn van de huurder (H). Deze kosten kunnen forfaitair of werkelijk worden afgerekend. Partijen kunnen ten allen tijde aan de vrederechter vragen om forfaitaire kosten te herzien of om te zetten in werkelijke kosten . ## 5.4 Huurwaarborg De huurwaarborg bedraagt volgens de WHW twee of drie maanden huur, afhankelijk van de vorm. Dit kan een geblokkeerde rekening op naam van de huurder zijn (2 maanden) of een bankwaarborg (3 maanden), waarbij de huurder drie jaar krijgt om deze samen te stellen. De WHW bepaalt dat de verhuurder rente aan de huurder moet betalen indien de waarborg niet correct wordt geplaatst . Volgens het WHD bedraagt de huurwaarborg drie maanden huur. Mogelijkheden zijn een geblokkeerde rekening op naam van de huurder, een bankwaarborg tussen een OCMW en een financiële instelling, of een zakelijke zekerheidsstelling. Het WHD introduceert de mogelijkheid voor de huurder om de waarborg met gekapitaliseerde rente als huurgelden te beschouwen. De rechtsvordering van de verhuurder tot vrijgave van de huurwaarborg verjaart één jaar na het einde van de huurovereenkomst. Behoeftige gezinnen kunnen renteloze huurwaarborgleningen aangaan bij het Vlaams Woningfonds . ## 5.5 Staat van het gehuurde goed Iedereen heeft recht op behoorlijke huisvesting, wat leidt tot strenge eisen inzake woningkwaliteit . ### 5.5.1 Kwaliteitseisen en conformiteit Volgens de WHW moet het goed voldoen aan de elementaire vereisten van veiligheid, gezondheid en bewoonbaarheid. Criteria zoals oppervlakte, stabiliteit, afwezigheid van vocht, ventilatie en verwarming zijn relevant. Indien de woning niet voldoet, kan de huurder uitvoering van werken eisen, ontbinding van de huurovereenkomst vragen met schadevergoeding, of een lagere huurprijs toestaan . De Vlaamse Wooncode stelt kwaliteitsnormen vast. Het strafpuntensysteem, dat werd vervangen door een onderverdeling in drie categorieën van gebreken (kleine, ernstige en mensonwaardige), beoordeelt de geschiktheid van een woning. Een conformiteitsattest, dat de toegestane woningbezetting aangeeft, is vereist. De kwaliteitseisen zijn van openbare orde . Het Woninghuurdecreet (WHD) stelt dat de kwaliteitseisen van de Vlaamse Wooncode zowel bij aanvang als lopende de huurovereenkomst gelden. Een conformiteitsattest, maximaal drie maanden voor aanvang van de huur, creëert een vermoeden van leveringsverplichting inzake staat van het gehuurde goed. Bij gebrek aan conformiteit kan de rechter de huurovereenkomst nietig verklaren, hoewel een bezittingsvergoeding aan de verhuurder kan worden toegekend, tenzij er zeer ernstige gebreken zijn . ### 5.5.2 Onderhouds- en herstellingsplicht Het gemeen huurrecht legt onderhouds- en herstellingsverplichtingen op aan zowel de huurder als de verhuurder. De huurder is verantwoordelijk voor huurherstellingen, de verhuurder voor andere herstellingen, tenzij anders bepaald. Het WHD beschrijft de onderhouds- en herstellingsplicht van de huurder als dwingend recht . Vanaf 1 januari 2019 is er een lijst van de Vlaamse Regering die duidelijk omschrijft welke kosten ten laste zijn van de huurder. De huurder moet dringende herstellingen dulden gedurende dertig dagen; bij langere duur kan de huurprijs verminderd worden. De huurder heeft een mededelingsplicht voor noodzakelijke herstellingen. Beide partijen moeten zich verzekeren tegen brand- en waterschade . ### 5.5.3 Renovatie Bij een schriftelijke huurovereenkomst kan worden bepaald dat de huurder op eigen kosten renoveert, werkzaamheden die normaal door de verhuurder zouden moeten worden uitgevoerd. Dit gebeurt als tegenprestatie en met inachtneming van de uitvoeringstermijn, om het pand in overeenstemming te brengen met besproken kwaliteitseisen. Het WHD versterkt dit regime door te stellen dat het pand niet bewoond mag worden zolang er een veiligheids- of gezondheidsrisico bestaat. Na de werken moet een conformiteitsattest worden aangevraagd . ## 5.6 Duur en opzeggingsmogelijkheden De standaardduur van een huurovereenkomst is negen jaar. Er zijn echter ook mogelijkheden voor huurovereenkomsten van korte duur (maximaal drie jaar), van meer dan negen jaar, levenslange huurovereenkomsten, en verlenging wegens buitengewone omstandigheden . ### 5.6.1 Huurovereenkomst van negen jaar Het uitgangspunt is een duur van negen jaar. Indien geen duur wordt bepaald, geldt de duur van negen jaar. De huurovereenkomst eindigt na negen jaar indien één van de partijen zes maanden voor de vervaldag opzegt. Bij gebreke aan opzegging wordt de overeenkomst voor drie jaar verlengd onder dezelfde voorwaarden, waarna opnieuw een opzeggingstermijn van zes maanden geldt om te eindigen. De opzeggingstermijn gaat in op de eerste dag van de maand volgend op die van de opzegging . #### 5.6.1.1 Opzegging door de verhuurder * **Voor eigen gebruik:** De verhuurder kan te allen tijde opzeggen met een termijn van zes maanden. Dit geldt ook voor familieleden tot en met de derde graad en de wettelijk samenwonende partner. Bij opzegging voor bloedverwanten in de derde graad geldt een restrictie voor het einde van de eerste driejarige periode volgens de WHW, wat nu voor alle categorieën van personen geldt. De opzegging moet de identiteit en de graad van verwantschap van de persoon die het pand zal betrekken vermelden. De huurder kan bewijs vragen binnen twee maanden voor het verstrijken van de opzeggingstermijn, anders is de opzegging nietig. De verhuurder of verwant moet het pand betrekken binnen een jaar na het verstrijken van de opzeggingstermijn en er minstens twee jaar wonen, anders is een schadevergoeding van achttien maanden huur verschuldigd. Deze mogelijkheid kan contractueel worden uitgesloten . * **Voor sloop-, verbouwings- en/of renovatiewerken:** Opzegging is mogelijk bij het verstrijken van de eerste en tweede driejarige periode (WHW) of ten allen tijde (WHD), met een opzeggingstermijn van zes maanden. De werkzaamheden moeten de bestemming van het goed eerbiedigen, uitgevoerd worden aan het door de huurder bewoonde gedeelte, en een kostprijs hebben die meer dan drie jaar huur bedraagt (of meer dan twee jaar huur bij meerdere woningen van dezelfde verhuurder). De verhuurder moet de huurder informeren over vergunningen en een bestek of beschrijving van de werken met prijsopgave. De werken moeten binnen zes maanden na het einde van de opzeggingstermijn starten en binnen vierentwintig maanden beëindigd zijn, anders is een schadevergoeding van achttien maanden huur verschuldigd. Na de werken moet een conformiteitsattest worden aangevraagd. Deze mogelijkheid kan contractueel worden uitgesloten . * **Ongemotiveerde opzegging:** Dit is mogelijk na het verstrijken van de eerste en tweede driejarige termijn, met een opzeggingstermijn van zes maanden. De schadevergoeding bedraagt negen of zes maanden huur. Deze opzeggingsmogelijkheid kan contractueel worden uitgesloten . #### 5.6.1.2 Opzegging door de huurder De huurder kan opzeggen op elk tijdstip met een opzeggingstermijn van drie maanden. Indien de beëindiging plaatsvindt in de eerste driejarige periode, is een schadevergoeding van drie, twee of één maand huur verschuldigd. Bij niet-geregistreerde huurovereenkomst hoeft de huurder geen opzeggingstermijn te respecteren of schadevergoeding te betalen. Indien de verhuurder opzegt, kan de huurder een tegenopzegging doen met een opzeggingstermijn van één maand, zonder schadevergoeding. De verhuurder moet de voorgenomen reden voor opzegging wel blijven uitvoeren, op risico van een schadevergoeding van achttien maanden huur . ### 5.6.2 Huurovereenkomst van maximaal drie jaar Een schriftelijke overeenkomst voor drie jaar of minder kent volgens de WHW geen opzeggingsmogelijkheden. Het WHD kent wel opzeggingsmogelijkheden toe aan de huurder op elk tijdstip, met een opzeggingstermijn van drie maanden en een opzeggingsvergoeding van anderhalve, één of een halve maand huur. De huurovereenkomst kan één keer schriftelijk worden verlengd, met een totale duur van de initiële huur plus verlenging van maximaal drie jaar. Bij tijdige opzegging door huurder of verhuurder (drie maanden termijn) eindigt de overeenkomst. Bij gebrek aan tijdige opzegging wordt de overeenkomst automatisch een huurovereenkomst van negen jaar . ### 5.6.3 Huurovereenkomst van meer dan negen jaar Een geschreven overeenkomst van meer dan negen jaar moet worden overgeschreven op het kantoor van de Algemene Administratie van de Patrimoniumdocumentatie (hypotheekkantoor) om tegenstelbaarheid aan derden te garanderen; een notariële akte is noodzakelijk. Bij beëindiging is een opzegging met een termijn van zes maanden vereist. Indien deze niet gebeurt, wordt de huurovereenkomst verlengd voor drie jaar onder dezelfde voorwaarden. Tussentijdse opzegging volgt dezelfde regeling als bij een huurovereenkomst van negen jaar, waarbij de schadevergoeding afhangt van het moment van opzegging . ### 5.6.4 Levenslange huurovereenkomst Een schriftelijke overeenkomst voor het leven eindigt van rechtswege bij overlijden van de huurder. Partijen kunnen contractueel echter anders overeenkomen . ### 5.6.5 Verlenging wegens buitengewone omstandigheden Na opzegging van de huurovereenkomst kan de huurder verlenging vragen mits bewijs van uitzonderlijke omstandigheden (hoge leeftijd, zwangerschap, ziekte). Het verzoek moet uiterlijk één maand voor de vervaldag van de huur worden ingediend per aangetekende brief. Indien er geen akkoord is, kan de vrederechter verlenging toestaan onder dezelfde huurvoorwaarden, eventueel met een verhoging van de huurprijs of beperking van schadevergoeding. Een nieuwe verlenging is slechts eenmaal mogelijk onder dezelfde omstandigheden . ## 5.7 Overdracht en onderhuur ### 5.7.1 Overdracht van de huurovereenkomst De overdracht van de huurovereenkomst is verboden, tenzij met schriftelijke en voorafgaande toestemming van de verhuurder (VH). In dat geval wordt de overdrager ontheven van elke toekomstige verplichting, tenzij anders overeengekomen . ### 5.7.2 Onderhuur Volledige onderverhuring is verboden. Gedeeltelijke onderverhuring is toegestaan onder voorwaarden: het resterende deel moet de hoofdverblijfplaats van de huurder blijven. Indien het onderverhuurde deel de hoofdverblijfplaats van de onderhuurder wordt, is de woninghuur van toepassing. De duur van de onderhuur is maximaal de resterende duur van de hoofdovereenkomst. De huurder moet de onderhuurder duidelijk informeren. Bij beëindiging van de hoofdhuurovereenkomst moet de huurder de onderhuurder binnen vijftien dagen een afschrift betekenen en informeren dat de onderhuur op dezelfde dag als de hoofdhuurovereenkomst zal eindigen. Bij voortijdige beëindiging door de huurder, moet deze de onderhuurder een opzeggingstermijn van drie maanden geven en een schadevergoeding van drie maanden betalen . ## 5.8 Overdracht van het gehuurde goed ### 5.8.1 Regeling volgens het Woninghuurdecreet (WHD) De kandidaat-overnemer moet in kennis worden gesteld van bestaande huurovereenkomsten. De verkrijger treedt altijd in de rechten en plichten van de oorspronkelijke eigenaar-verhuurder (VH). Deze regeling geldt zelfs indien er een uitzettingsbeding in de bestaande huurovereenkomst was opgenomen . ### 5.8.2 Regeling volgens de Woninghuurwet (WHW) Ook de WHW kent een soortgelijke regeling, maar met uitzonderingen. Bij een vaste datum voor de vervreemding treedt de verkrijger altijd in de rechten en plichten van de vorige eigenaar op de datum van de notariële akte. Indien er geen vaste datum is, is de huurder die minder dan zes maanden in het pand verblijft, niet beschermd, tenzij er een eerbiedigingsbeding in de akte van overdracht is opgenomen. Indien de huurder langer dan zes maanden in het pand verblijft en er geen vaste datum is, kan de nieuwe eigenaar binnen drie maanden na de authentieke akte de huurovereenkomst opzeggen met een termijn van drie maanden . ## 5.9 Einde van de huur Het WHD voorziet in bijzondere beëindigingsmogelijkheden, zoals opzegging door een medehuurder en overlijden van de huurder . ### 5.9.1 Medehuur – gehuwden en wettelijk samenwonenden De echtgenoot of partner wordt van rechtswege huurder, zelfs als de huurovereenkomst gesloten werd vóór het huwelijk of samenwoning. De huurder deelt de gegevens van de partner mee aan de verhuurder. Vanaf het medehuurderschap zijn de huurders hoofdelijk en ondeelbaar gehouden tot de verplichtingen van de huurovereenkomst . Bij einde van het huwelijk of wettelijke samenwoning bepalen de huurders onderling wie de huur voortzet en delen dit mee aan de verhuurder. Indien zij niets doen, blijven beiden huurders. Bij gebrek aan akkoord beslist de vrederechter. De vertrekkende huurder blijft nog zes maanden gehouden tot de betaling van de huur indien hij de huurovereenkomst mee ondertekende . ### 5.9.2 Medehuur – feitelijk samenwonenden Partners, vrienden, familieleden, etc. worden geen medehuurders van rechtswege. Zij moeten een gezamenlijk verzoek indienen bij de verhuurder, die binnen drie maanden beslist en kan weigeren. Vanaf het medehuurderschap zijn zij hoofdelijk en ondeelbaar gehouden tot de verplichtingen van de huurovereenkomst . Bij weigering van de verhuurder kan de vrederechter worden verzocht. De vrederechter kan enkel weigeren in vier gevallen: indien de kandidaat niet minstens één jaar hoofdverblijf heeft en een duurzame gemeenschappelijke huishouding voert, indien de kandidaat de intentie heeft om op korte termijn de positie van huurder in te nemen voor andere rechten, bij onvoldoende financiële middelen, of indien de bezettingsnormen van de Vlaamse Wooncode worden overschreden . Een huurder kan de huurovereenkomst opzeggen ten persoonlijke titel, met een opzegtermijn van drie maanden maar zonder opzegvergoeding. Hij kan een nieuwe huurder voorstellen aan de verhuurder en de overblijvende huurders. Bij akkoord van de verhuurder en de overblijvende huurders binnen drie maanden, is de vertrekkende huurder bevrijd na de opzegtermijn. Bij gebrek aan akkoord beslist de vrederechter, die slechts in drie gevallen kan weigeren: onvoldoende financiële middelen van de kandidaat, uitdrukkelijke afwijzing door de overblijvende huurders, of overschrijding van de bezettingsnormen. Indien er geen nieuwe huurder komt, blijft de vertrekkende huurder nog zes maanden gehouden tot de huurprijs . ### 5.9.3 Overlijden van de huurder De huurovereenkomst wordt automatisch ontbonden op het einde van de tweede maand na het overlijden van de laatste huurder, tenzij de erfgenamen verklaren de huurovereenkomst voort te zetten. De vergoeding aan de verhuurder bedraagt één maand huur. De verhuurder kan ontruiming vorderen indien dit niet door de erfgenamen gebeurt binnen twee maanden na het overlijden van de huurder. De vrederechter stelt dan een curator aan en kan overgaan tot de verkoop van huisraad en beslissen over het positief saldo en de huurwaarborg . ## 5.10 Betwistingen en rechtspleging In geval van spoedeisendheid kan een kortgedingprocedure bij de vrederechter worden ingesteld. Een arbitragebeding is van rechtswege nietig. Voor procedures over huur moeten een attest van woonst en een attest van gezinssamenstelling worden bijgevoegd. Oproeping voor de vrederechter kan via gerechtsbrief en per gewone brief gebeuren . --- # Handelshuur Dit deel bespreekt de specifieke wetgeving rond handelshuur, met focus op het toepassingsgebied, de duur, huurprijs, verbouwingswerken, onderhuur, overdracht van huur en huurhernieuwing. ## 6. Handelshuurwet De handelshuurwet is in de eerste plaats de wet van 30 april 1951 met latere aanpassingen in 1955 en 1970. Daarnaast is er ook het Decreet van 17 juni 2016 houdende huur van korte duur voor handel en ambacht in het Vlaamse Gewest (het "Vlaamse pop-up decreet") . De handelshuur wordt extra beschermd omdat de huurder vaak de nodige verbouwingswerken moet kunnen uitvoeren aan het pand, voldoende lang moet kunnen huren, en omdat de handelsactiviteit sterk afhankelijk is van de locatie . ### 6.1 Toepassingsgebied De Handelshuurwet (HHW) is van toepassing wanneer cumulatieve voorwaarden vervuld zijn : 1. Verhuring van een onroerend goed (OG) dat in hoofdzaak de bestemming krijgt dienstig te zijn voor een kleinhandel of ambachtelijk bedrijf met contact met het publiek . 2. De bestemming is stilzwijgend of uitdrukkelijk aanvaard bij het sluiten van de overeenkomst, of is uitdrukkelijk aanvaard in de loop van de overeenkomst . #### 6.1.1 Bespreking cumulatieve voorwaarden ##### 6.1.1.1 Huurovereenkomst Niet onderworpen aan de HHW zijn onder andere: * Gratis ter beschikking stellen van een OG . * Situaties waarin de handelaar een zakelijk recht heeft op het OG (vruchtgebruik, erfpacht, opstal, gebruik of bewoning) . * De gerant die als bediende van de eigenaar in het gebouw een kleinhandel uitbaat . * Goederen die tot het openbaar domein behoren . * Bezetting ter bede, waarbij de feitelijke omstandigheden onderzocht worden en de eigenaar een gegronde reden moet hebben om zich niet voor lange tijd te binden middels een huurovereenkomst . ##### 6.1.1.2 Onroerend goed Hetgeen verhuurd wordt, is een OG of een gedeelte van een OG, zoals een gebouw of een stuk grond . ##### 6.1.1.3 Kleinhandel of ambacht Voorbeelden zijn een bakkerij, kapper, bioscoopuitbater, horlogemaker, bankfiliaal. Niet inbegrepen zijn groothandel of halfgroothandel die gedreven wordt met voortverkopers, noch nijverheid. De wet geeft geen definitie van kleinhandel, maar het wordt geïnterpreteerd als de levering van goederen en/of diensten in het klein, aan de consument, voor eigen gebruik, in daartoe ingerichte lokalen. Cruciaal is het rechtstreeks contact met het publiek in de lokalen zelf, waardoor de huurder zijn eigen cliënteel kan opbouwen . ##### 6.1.1.4 Hoofdzakelijke bestemming De huurder moet van de gehuurde lokalen zijn hoofdberoep maken en dit moet de voornaamste bestemming van de lokalen zijn. Dit moet bij het sluiten van de overeenkomst stilzwijgend of uitdrukkelijk overeengekomen zijn. Lopende de overeenkomst is uitdrukkelijke aanvaarding van een nieuwe bestemming door de verhuurder noodzakelijk, waarna de negenjarige huurtermijn begint te lopen. Zonder toestemming kan de verhuurder de verbreking van de huur vorderen wegens ongeoorloofde wijziging van bestemming . ##### 6.1.1.5 Contractuele uitbreiding toepassingsgebied Partijen kunnen huurovereenkomsten die normaal gezien niet onder de HHW vallen, contractueel toch onder de HHW laten vallen . ### 6.2 Duur De minimumduur van een handelshuurovereenkomst is negen jaar. Indien geen termijn bepaald is of indien de overeenkomst mondeling is, wordt de huur geacht negen jaar te duren . Uitzondering: korte termijnverhuur van handelspanden in het Vlaams Gewest valt onder het decreet van 17 juni 2016 . De HHW is dwingend recht; kortere termijnen zijn relatief nietig en worden automatisch verlengd tot negen jaar, enkel in te roepen door de huurder. Dit verbod op kortere duur geldt ook voor onderhuurovereenkomsten, maar de duur van de hoofdverhuring mag niet worden overschreden . Een huurperiode langer dan negen jaar vereist een notariële akte en inschrijving op het kantoor rechtszekerheid (AAPD) . De negenjarige duur is ook van toepassing op de plaatsen waarin de kleinhandelaar woont en die deel uitmaken van hetzelfde gebouwencomplex, evenals op de nodige bijlokalen die dienstig zijn voor de handelszaak . #### 6.2.1 Beëindiging van de handelshuurovereenkomst * **Bij wederzijds akkoord:** Kan te allen tijde, vastgesteld bij authentieke akte of verklaring voor de vrederechter. Een onderhands akkoord dekt de nietigheid . * **Eenzijdig door de huurder:** Bij het verstrijken van elke driejarige periode, met een opzegtermijn van zes maanden (aangetekend of via gerechtsdeurwaardersexploot), zonder specifieke motivering . * **Eenzijdig door de verhuurder:** Enkel indien voorzien in de huurovereenkomst, bij het verstrijken van elke driejarige periode. De voorwaarden van art. 3, lid 5 HHW moeten uitdrukkelijk vermeld worden in de opzegging (zelf handel uitbaten, opzeggingstermijn minstens één jaar, aangetekend schrijven/gerechtsdeurwaardersexploot). Soms is een uitzettingsvergoeding verschuldigd . #### 6.2.2 Wettelijk toegelaten publiciteit De vertrekkende huurder kan gedurende zes maanden na zijn vertrek een duidelijk zichtbaar bericht aanbrengen waarin de nieuwe locatie van zijn handelszaak wordt aangegeven . ### 6.3 Prijs, kosten en lasten Partijen bepalen vrij de huurprijs. Betaling van lasten en taksen, alsook de uitvoering van verbouwings- of onderhoudswerken, kunnen (gedeeltelijk) ten laste van de huurder worden gelegd . Indexatie is mogelijk indien uitdrukkelijk bedongen en aan de hand van de formule van art. 1728bis BW. Indien indexatie niet is opgenomen, kan dit pas bij hernieuwing van de huur worden ingevoerd, niet bij een huurprijsherziening na drie jaar . #### 6.3.1 Huurprijsherziening Huurprijsherziening kan bij het verstrijken van elke driejarige periode (zowel in de aanvankelijke termijn als bij verlengingen). Partijen kunnen niet op voorhand van dit recht afstand doen . De herziening vloeit voort uit de wet, zelfs indien niet in de overeenkomst bepaald. De vordering moet bij de vrederechter ingesteld worden tijdens de laatste drie maanden van de driejarige periode. Voorwaarde is dat de normale huurwaarde van het OG gewijzigd is met minstens vijftien procent, ten gevolge van nieuwe, onvoorzienbare omstandigheden bij contractsluiting . ### 6.4 Verbouwingswerken #### 6.4.1 Kleine werken en nieuwe gebouwen Voor kleine werken en het oprichten van nieuwe gebouwen die de aard of bestemming niet wijzigen, gelden de regels van het gemeen recht . #### 6.4.2 Serieuze verbouwingswerken Deze omvatten aanpassingswerken die dienstig zijn voor de handel (niet noodzakelijk) en veranderingswerken aan handelslokalen, waarbij de structuur van het OG blijvend wordt gewijzigd. De kostprijs mag niet meer zijn dan drie jaar huur, en de veiligheid, stabiliteit en esthetische waarde van het gebouw mogen niet in het gedrang komen . ##### 6.4.2.1 Procedure ivm serieuze verbouwingswerken De huurder moet vóór de werken een aanvraag richten aan de verhuurder (aangetekend of via gerechtsdeurwaardersexploot), vergezeld van een plan van een architect en een kostenraming van een aannemer. De verhuurder heeft 30 dagen de tijd om zich schriftelijk te verzetten. Indien de verhuurder zich regelmatig verzet, moet de huurder hem binnen 30 dagen dagvaarden of oproepen in verzoening. De verhuurder heeft steeds toegang tot de werken en kan eisen dat de huurder zich voldoende verzekert . ##### 6.4.2.2 Verwijdering of vergoeding bij einde huurovereenkomst Art. 9 HHW is enkel van toepassing op serieuze verbouwingswerken zoals beschreven in artt. 7 en 8 HHW. Voor andere werken geldt het gemeen recht. Art. 9 HHW geldt alleen indien partijen geen andere regeling hebben getroffen . De verhuurder kan niet eisen dat de lokalen in vroegere toestand worden hersteld, maar kan wel eisen dat de werken behouden blijven. In dat geval moet de verhuurder een vergoeding betalen: de waarde van de materialen en het arbeidsloon, of een bedrag gelijk aan de verkregen meerwaarde. Werken uitgevoerd in strijd met de goedkeuring of zonder goedkeuring kunnen door de verhuurder geëist worden hersteld in de oorspronkelijke toestand; indien behouden, is geen vergoeding verschuldigd . ### 6.5 Onderhuur en overdracht van huur In beginsel mag de huurder onderverhuren of de huur overdragen, maar dit recht kan contractueel beperkt of verboden worden (art. 1717 BW). Dit geldt ook voor handelshuur. Een dergelijk verbod geldt altijd wanneer de verhuurder of zijn naaste familie een gedeelte van het OG werkelijk bewoont . Het verbod geldt niet indien de huurder zijn handelszaak wil overdragen of verhuren, omdat hij in dat geval ook zijn recht op huur wil overdragen of onderverhuren en zijn handelszaak te gelde wil maken. In dergelijke gevallen moet de specifieke procedure van art. 10 HHW gevolgd worden; indien het contract geen verbod inhoudt, is art. 10 HHW niet van toepassing . #### 6.5.1 Procedure art. 10 HHW De huurder moet de ontwerpakte van overdracht van huur of onderhuur betekenen aan de verhuurder (aangetekend of via gerechtsdeurwaardersexploot), met alle noodzakelijke elementen om de verhuurder toe te laten te beoordelen of hij benadeeld kan worden (identiteit, prijs, modaliteiten). De betekening van de akte van overdracht van de handelszaak is niet verplicht, maar de huurder moet de verhuurder wel op de hoogte brengen dat de handelszaak wordt overgedragen/onderverhuurd . ##### 6.5.1.1 Overdracht aan verhuurder De verhuurder kan zich verzetten indien hij een geldige reden heeft. Hij moet dit verzet binnen 30 dagen kenbaar maken aan de huurder (aangetekend of via gerechtsdeurwaardersexploot). Redenen voor verzet kunnen zijn : * De overdracht of onderhuur dreigt werkelijke schade of benadeling te veroorzaken voor de verhuurder . * De huurder heeft de handel in het pand minder dan twee jaar uitgeoefend of minder dan twee jaar geleden huurverlenging gekregen . De huurder heeft na het verzet van de verhuurder vijftien dagen de tijd om tegen het verzet in rechte op te komen (oproepen in verzoening of dagvaarden voor de vrederechter). Het niet strikt volgen van deze procedure leidt tot relatieve nietigheid, maar partijen kunnen hiervan afzien . #### 6.5.2 Gevolgen van onderhuur / overdracht van huur * **Onderhuur:** Brengt geen rechtsverband tot stand tussen de verhuurder en de onderhuurder . * **Overdracht van huur:** Schulden vloeien niet automatisch voort uit de overdracht van huur, in afwijking van het gemeen recht. Strikte regels moeten gevolgd worden . #### 6.5.3 Overdracht van handelszaak - art. 11, I HHW Bij overdracht van huur én handelszaak wordt de overnemer rechtstreeks huurder van de verhuurder, en verdwijnt de huurder-overdrager uit de contractuele ketting. Volledige onderverhuring samen met overdracht van de handelszaak wordt gelijkgesteld met overdracht van huur. De huurder-overdrager (hoofdhuurder) blijft hoofdelijk gehouden tot alle verplichtingen uit de aanvankelijke overeenkomst . #### 6.5.4 Verhuring of oprichting van handelszaak - art. 11, II HHW Dit betreft een volledige of gedeeltelijke onderverhuring zonder overdracht van handelszaak, maar wel met verhuring van de handelszaak of de oprichting van een nog niet bestaande handelszaak door de onderhuurder. Er ontstaat geen rechtstreekse band tussen verhuurder en onderhuurder; de huurder blijft betrokken bij het verhaal (conform gemeen recht) . * **Belang naar huurhernieuwing:** De onderhuurder heeft slechts recht op hernieuwing van zijn huur indien en in de mate dat de hoofdhuurder zelf de hernieuwing van de hoofdhuur verkrijgt, behoudens het recht van terugneming van de hoofdhuurder. De onderhuurder heeft er alle belang bij om op hetzelfde moment en in dezelfde vorm de verhuurder rechtstreeks op de hoogte te brengen van de huurhernieuwingsaanvraag . * Indien de hoofdhuurder de hernieuwing niet aanvraagt of de verhuurder weigert om subjectieve redenen die enkel de hoofdhuurder aanbelangen, kan de onderhuurder rechtstreeks de huurhernieuwing vragen van de verhuurder . * Indien de verhuurder weigert om objectieve redenen (zelf het goed gebruiken), moet de onderhuurder zich daarbij neerleggen . * Voorwaarde om een directe vordering te hebben jegens de verhuurder is een gelijktijdige aanvraag aan zowel de huurder als de verhuurder, op straffe van nietigheid . #### 6.5.5 Collusie – art. 11, II HHW Wanneer de huurovereenkomst tussen hoofdhuurder en hoofdverhuurder eindigt vóór de normale vervaldag, hetzij door schuld van de huurder, hetzij op initiatief of met toestemming van de huurder, wordt de onderhuurder rechtstreeks huurder van de verhuurder. Dit om collusie tussen hoofdhuurder en hoofdverhuurder ten nadele van de onderhuurder te vermijden . #### 6.5.6 Hoofdelijke aansprakelijkheid – art. 11, III HHW De hoofdhuurder of overdrager blijft hoofdelijk gehouden tot alle verplichtingen uit de aanvankelijke overeenkomst, ten aanzien van elke opeenvolgende overdrager of onderhuurder. De hoofdhuurder is niet gehouden tot verplichtingen uit de hernieuwde overeenkomst, zelfs niet als hij zelf deze hernieuwing verkreeg alvorens zijn huurrechten en handelszaak over te dragen. De hoofdelijkheid is beperkt tot het einde van de aanvankelijke huur . #### 6.5.7 Bijzonder geval – art. 11bis HHW De hoofdhuurder kan een deel van het pand onderverhuren voor hoofdverblijfplaats indien dit niet verboden is in de overeenkomst én de hoofdhuurder zijn handel in het gehuurde pand behoudt. De hoofdhuurder heeft hiervoor geen toestemming van de verhuurder nodig. Wanneer de hoofdhuurder de hernieuwing van de hoofdhuur verkrijgt, geniet de onderhuurder eveneens van de vernieuwing. De onderhuurder kan de directe vordering jegens de handelsverhuurder niet inroepen in zijn voordeel . ### 6.6 Overdracht van het verhuurde goed – art. 12 HHW #### 6.6.1 Handelshuur met vaste datum Deze is tegenstelbaar aan de nieuwe eigenaar. De nieuwe eigenaar kan opzeggen mits vier cumulatieve voorwaarden : 1. Opzegging binnen de drie maanden na verkrijging (vanaf de eigendomsoverdracht vaste datum heeft gekregen) . 2. Een opzeggingsbeding in de handelshuurovereenkomst . 3. Duidelijke opgave van de reden (eigen gebruik, uitsluiting handelsbestemming, wederopbouw, grote tekortkomingen) . 4. Opzeggingstermijn van één jaar . #### 6.6.2 Handelshuur zonder vaste datum * **Huurder meer dan 6 maanden in het pand:** Tegenstelbaar aan de nieuwe eigenaar. Opzegging binnen drie maanden na verkrijging, met duidelijke opgave van reden (eigen gebruik, uitsluiting handelsbestemming, wederopbouw, grove tekortkomingen), en een opzeggingstermijn van één jaar . * **Huurder minder dan 6 maanden in het pand:** Niet tegenstelbaar aan de nieuwe eigenaar; de huurder kan zonder opzeggingstermijn uitgezet worden, tenzij er een eerbiedingsbeding in de koopovereenkomst bestaat . #### 6.6.3 Handelshuur langer dan 9 jaar * **Notariële akte + overschrijving hypotheekkantoor:** Tegenstelbaar aan de nieuwe eigenaar voor de volledige duur van de huurovereenkomst . * **Vaste datum + geen overschrijving hypotheekkantoor:** Tegenstelbaar voor de duur van de lopende negen jaar (situatie handelshuur 9 jaar) . * **Geen vaste datum; huurder betrekt pand > 6 maanden:** Tegenstelbaar voor de duur van de lopende negen jaar (situatie handelshuur 9 jaar); gunstregime mogelijk met opzegging binnen de drie maanden na verkrijging . * **Geen vaste datum; huurder betrekt pand < 6 maanden:** Niet tegenstelbaar aan de nieuwe eigenaar; onmiddellijke opzegging mogelijk tenzij er een eerbiedingsbeding bestaat . ### 6.7 Huurhernieuwing – artt. 13 – 24 HHW Na de oorspronkelijke huurperiode heeft de huurder voorrang op andere huurders voor een volgende periode van negen jaar, dit tot driemaal toe (tot 36 jaar). Op het moment van huurhernieuwing kunnen partijen afwijken van de negenjarige termijn en een langere of kortere termijn voorstellen, mits hun akkoord authentiek wordt vastgesteld (notaris of vrederechter) . #### 6.7.1 Procedure De aanvraag tot huurhernieuwing moet tijdig en correct gebeuren tussen de 18e en de 15e maand vóór het einde van de periode van negen jaar, bij aangetekend schrijven of deurwaardersexploot . De aanvraag moet de voorwaarden aangeven waaronder men een nieuwe huur wil aangaan. Er moet vermeld worden dat de verhuurder geacht wordt akkoord te gaan indien hij binnen de drie maanden geen reactie geeft (weigering, voorstel van andere voorwaarden, of kennisgeving van een concurrent-kandidaat-huurder) . Het niet naleven van de termijn of formaliteiten leidt tot relatieve nietigheid, waardoor de huurder het risico loopt dat de huur niet wordt hernieuwd en hij na negen jaar wordt uitgezet . De huurder kan steeds een nieuwe, correcte aanvraag tot huurhernieuwing indienen zolang hij binnen de periode van achttien tot vijftien maanden voor het einde van de periode handelt . #### 6.7.2 Positie van de verhuurder De verhuurder controleert de rechtsgeldigheid van de aanvraag. Indien de aanvraag rechtsgeldig is, heeft de verhuurder drie maanden de tijd om te reageren : * **Geen reactie:** Verhuurder gaat akkoord (onweerlegbaar vermoeden van akkoord) . * **Uitdrukkelijk akkoord:** . * **Niet akkoord:** Bijvoorbeeld omdat de huurvoorwaarden wenst aan te passen (hogere huurprijs) of om andere redenen van weigering (art. 16 HHW) . De huurder moet binnen dertig dagen reageren. Bij akkoord met de melding van de verhuurder, moet dit aangetekend gemeld worden. Bij niet akkoord met de melding van de verhuurder, moet hij de verhuurder dagvaarden voor de vrederechter (art. 18 HHW). Indien de huurder niet tijdig dagvaardt of in verzoening oproept, verliest hij elk recht op huurhernieuwing. De vrederechter oordeelt naar billijkheid, rekening houdend met art. 19 HHW . #### 6.7.3 Redenen van weigering door verhuurder Indien de verhuurder een rechtsgeldige huurhernieuwingsaanvraag weigert, is de reden determinerend voor eventuele uitzettingsvergoeding. Mogelijke redenen zijn : * Eigen gebruik – art. 16, I, 1° HHW . * Geen handelsbestemming meer – art. 16, I, 2° HHW . * Slopen en wederopbouw – art. 16, I, 3° HHW . * Grove tekortkoming huurder – art. 16, I, 4° HHW . * Bod van een derde – art. 16, I, 5° HHW . * Afwezigheid van wettig belang – art. 16, I, 6° HHW . * Ongemotiveerde weigering – art. 16, IV HHW, wat leidt tot een uitzettingsvergoeding van drie jaar huur . De huurder kan de ingeroepen reden betwisten wegens onoprechtheid, bedrog of absoluut gebrek aan ernst. De rechter oordeelt soeverein. Indien de rechter de weigering ongegrond verklaart, wordt de huur hernieuwd (art. 24 HHW) . #### 6.7.4 Wat indien huurder niet tijdig aanvraagt? Indien de huurder niet of niet tijdig een hernieuwing aanvraagt, kan de verhuurder na de negen jaar zonder opzegging of vergoeding uitzetten. Indien de verhuurder niet reageert en de huurder in het pand blijft, ontstaat een contract van onbepaalde duur. De verhuurder kan dan opzeggen met een termijn van achttien maanden, maar de huurder kan dan binnen drie maanden een huurhernieuwing vragen, waarna de procedure van art. 14 HHW opnieuw begint. Indien de huurder een einde wil maken aan het contract van onbepaalde duur, is het gemeen recht van toepassing en bedraagt de opzeggingstermijn één maand . ### 6.8 Uitzettingsvergoeding – artt. 25 – 28 HHW In beginsel bedraagt de uitzettingsvergoeding één, twee of drie jaar huur, maar de rechter kan een hogere of lagere vergoeding toekennen. Partijen kunnen afzien van een uitzettingsvergoeding nadat het recht op hernieuwing is ontstaan. Dit kan bij : * Ongemotiveerde weigering van hernieuwing (art. 16, IV HHW) . * Vervroegde beëindiging van de huur door de verhuurder (art. 3, lid 5 HHW) . * Verkoop OG tijdens de huur gevolgd door een opzegging door de verkrijger (art. 12 HHW) . * Bepaalde gevallen waarin de aanvraag tot huurhernieuwing wordt geweigerd (art. 16, I HHW) . De huurder die geen rechten kan laten gelden op de handelszaak heeft geen recht op vergoeding wegens uitzetting . #### 6.8.1 Bedrag van de vergoeding Indien de verhuurder niet binnen zes maanden nadat de huurder het goed werkelijk verlaten heeft, zijn voornemen ten uitvoer brengt en dit minstens twee jaar volhoudt, bedraagt de uitzettingsvergoeding drie jaar huur . De vergoeding is niet verschuldigd in twee uitzonderingen: * Gewichtige redenen die het falen van de verhuurder rechtvaardigen . * Wijzigingsmotief: indien de verhuurder aan het goed een werkelijke bestemming geeft die hem de terugneming mogelijk zou hebben gemaakt zonder vergoeding, of tegen een vergoeding gelijk aan of lager dan de gedragen vergoeding . #### 6.8.2 Retentierecht Zonder enige huur verschuldigd te zijn, kan de huurder het goed in gebruik houden totdat de uitzettingsvergoeding volledig betaald is, enkel voor de vergoeding die niet ernstig betwist kan worden . #### 6.8.3 Wanneer uitzettingsvergoeding vorderen? Dit moet ingesteld worden binnen een jaar te rekenen van het feit waarop de vordering gegrond is, op straffe van verval. Het vertrekpunt van de vervaltermijn is vaak het einde van de huurovereenkomst tussen verhuurder en huurder, dus de uitzetting. Uitzonderingen zijn wanneer het motief van de verhuurder niet correct ten uitvoer wordt gebracht (art. 25, lid 1, 3° HHW) of wanneer de verhuurder een soortgelijke handel begint zonder voorafgaande kennisgeving (art. 25, lid 1, 6° HHW) . ### 6.9 Procesrechtelijke aspecten – artt. 29 – 31 HHW De bevoegde rechter is de vrederechter van de plaats waar het OG is gelegen. De vrederechter neemt ook kennis van samenhangende vorderingen die ontstaan zijn uit de verhuringen van een handelszaak. Geschillen over de verkoop van een handelszaak vallen onder de bevoegdheid van de ondernemingsrechtbank. Art. 30 HHW voorziet een voorafgaandelijke verzoeningsprocedure, die niet verplicht is . --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Vastgoedopdracht | Een overeenkomst waarbij een vastgoedmakelaar wordt ingeschakeld om bemiddeling te verlenen bij de verkoop of verhuur van een onroerend goed, vaak met specifieke verplichtingen en beschermingsmaatregelen voor de consument. | | KB Freya | Een Koninklijk Besluit dat regels bevat voor vastgoedbemiddelingsovereenkomsten om misbruiken tegen te gaan en consumenten te beschermen, voornamelijk door verplichte en verboden clausules op te leggen. Dit is vervangen door KB Alexia. | | KB Alexia | Koninklijk Besluit van 28 september 2023 dat de bescherming van consumenten in vastgoedbemiddelingsovereenkomsten regelt, en dat KB Freya vervangt door modernere bepalingen. | | Koopovereenkomst | Een contract waarbij de ene partij zich verbindt om een zaak te leveren en de andere partij zich verbindt om daarvoor een prijs te betalen. | | Handelingsbekwaamheid | De juridische geschiktheid van een persoon om zelfstandig rechtshandelingen te stellen, zoals het aangaan van contracten. Personen die handelingsonbekwaam zijn, worden vertegenwoordigd of bijgestaan. | | Nietigheid | Een juridische sanctie die een rechtshandeling ongeldig verklaart, waardoor deze geacht wordt nooit te hebben bestaan. Kan absoluut of relatief zijn, afhankelijk van de geschonden norm. | | Rechtsbekwaamheid | De geschiktheid om drager te zijn van rechten en plichten. Elke natuurlijke persoon is in beginsel rechtsbekwaam. | | Dwaling | Een wilsgebrek waarbij een partij een vergissing begaat over een essentieel onderdeel van de rechtshandeling, wat kan leiden tot relatieve nietigheid van het contract indien de dwaling verschoonbaar en doorslaggevend was. | | Geweld | Een wilsgebrek waarbij een partij onder druk, dwang of bedreiging wordt gezet om een rechtshandeling te verrichten, wat kan leiden tot relatieve nietigheid van het contract. | | Benadeling | Een specifieke vorm van wilsgebrek bij koopovereenkomsten waarbij een verkoper voor meer dan zeven twaalfde wordt benadeeld door de prijs die hij voor het onroerend goed ontvangt. Dit kan leiden tot nietigheid van de verkoop of een prijsaanpassing. | | Leveringsplicht | De verplichting van de verkoper om het verkochte goed daadwerkelijk over te dragen aan de koper, wat kan gebeuren door de feitelijke afgifte van het goed. | | Vrijwaring voor uitwinning | De verplichting van de verkoper om de koper te beschermen tegen juridische stoornissen die het rustige genot van het aangekochte goed kunnen belemmeren. | | Vrijwaring voor gebreken | De verplichting van de verkoper om de koper te vrijwaren voor verborgen gebreken van het verkochte goed die het gebruik ervan hinderen, zelfs indien de verkoper deze gebreken niet kende. | | Plaatsbeschrijving | Een gedetailleerd document opgesteld bij aanvang van een huurovereenkomst dat de staat van het gehuurde goed beschrijft, bedoeld om latere discussies over schade te voorkomen. | | Huurprijsindexatie | Een mechanisme waarbij de huurprijs periodiek wordt aangepast aan de hand van een indexcijfer, om de koopkracht van de huurprijs te behouden. Dit is in de meeste gevallen enkel mogelijk indien contractueel overeengekomen. | | Woninghuurwet (WHW) | Een federale wet die specifieke regels bevat voor de huur van onroerende goederen die dienen als hoofdverblijfplaats, met een sterke bescherming voor de huurder. | | Woninghuurdecreet (WHD) | Een Vlaams decreet dat de regels voor woninghuur verder regionaliseert en de bepalingen van de WHW opvolgt en aanvult, vaak met strengere dwingende bepalingen. | | Huurovereenkomst van korte duur | Een huurovereenkomst met een maximale duur van drie jaar, waarbij de huurder en verhuurder beperktere mogelijkheden hebben om de huurprijs te herzien en waarbij specifieke opzeggingsregels gelden. | | Handelshuurwet (HHW) | Een wet die specifieke bescherming biedt aan huurders van onroerende goederen die bestemd zijn voor kleinhandel of ambacht met publiek contact, onder meer door een minimale duur van negen jaar op te leggen. | | Huurhernieuwing | Het proces waarbij een handelshuurder het recht heeft om na afloop van de oorspronkelijke huurperiode een nieuwe huurovereenkomst aan te gaan, met specifieke procedures en termijnen voor aanvraag en reactie van de verhuurder. | | Uitzettingsvergoeding | Een vergoeding die de verhuurder verschuldigd kan zijn aan de huurder indien deze uit het pand wordt gezet om redenen die later ongeldig blijken of indien de verhuurder zijn aangekondigde plannen niet uitvoert, zoals bij wederopbouw. | | Retentierecht | Het recht van de huurder om het gehuurde goed te blijven gebruiken totdat de uitzettingsvergoeding volledig is betaald, in specifieke gevallen zoals voorzien in de handelshuurwet. | | Collusie | Een ongeoorloofde samenwerking tussen de hoofdverhuurder en de hoofdhuurder die nadelig is voor de onderhuurder, waarbij de wet bescherming biedt aan de onderhuurder door deze soms rechtstreeks huurder van de hoofdverhuurder te maken. | | Hoofdelijkheid (in huur) | Een situatie waarbij meerdere personen (bijvoorbeeld medehuurders of de oorspronkelijke huurder na overdracht) gezamenlijk en solidair verbonden zijn voor de nakoming van de huurverplichtingen ten aanzien van de verhuurder. |

# De grondbeginselen van het verbintenissenrecht Dit onderwerp behandelt de definitie en fundamentele kenmerken van een verbintenis, evenals de diverse bronnen waaruit verbintenissen kunnen ontstaan, zoals rechtshandelingen en rechtsfeiten. ## 1. Inleiding tot het verbintenissenrecht Het verbintenissenrecht regelt de juridische relaties die ontstaan tussen personen wanneer de ene persoon een prestatie mag eisen van de andere. Deze prestatie kan bestaan uit het geven van iets, het doen van iets of het niet doen van iets. Het verbintenissenrecht vindt zijn oorsprong hoofdzakelijk in het Burgerlijk Wetboek (BW), met specifieke regels in Boek 5 (rechtshandelingen en rechtsfeiten), Boek 6 (verbintenissen die tot aansprakelijkheid leiden) en toekomstig Boek 10. Naast het BW zijn er ook specifieke wetten die verbintenissenrechtelijke regels bevatten, zoals het Vlaams Woninghuurdecreet en de Verzekeringswet. ### 1.1. Wat is een verbintenis? Een verbintenis is een rechtsband op grond waarvan een schuldeiser van een schuldenaar, indien nodig in rechte, de uitvoering van een prestatie mag eisen. De kernmerken van een verbintenis zijn: * **Rechtsband tussen personen:** Een verbintenis creëert een juridische band tussen minstens twee personen (natuurlijk of rechtspersoon). De schuldenaar heeft een verplichting tegenover de schuldeiser, die op zijn beurt een vorderingsrecht heeft. * **Prestatie die in geld waardeerbaar is:** Het klassieke verbintenissenrecht focust op vermogensrechtelijke verbintenissen, waarbij de prestatie een economische waarde heeft. * **Afdwingbaar (in rechte):** Een verbintenis is juridisch afdwingbaar via de rechter. Louter morele of vriendschappelijke toezeggingen zijn niet afdwingbaar. > **Tip:** Het onderscheid tussen een vorderingsrecht (persoonlijk recht) en een zakelijk recht is essentieel. Vorderingsrechten hebben een relatieve werking (tussen partijen), terwijl zakelijke rechten een absolute werking hebben (tegenover iedereen). ### 1.2. Bronnen van verbintenissen Verbintenissen ontstaan uit verschillende bronnen: * **Rechtshandelingen:** * **Eenzijdige rechtshandelingen:** Deze ontstaan door de wilsuiting van één persoon met de bedoeling rechtsgevolgen te creëren (bv. een testament, een aanbod). * **Meerzijdige rechtshandelingen (contracten):** Deze ontstaan door de wilsovereenstemming van minstens twee personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan (bv. een koopcontract). * **Rechtsfeiten:** * **Onrechtmatige daad:** Een fout die schade veroorzaakt bij een ander, met een oorzakelijk verband. Dit leidt tot een verbintenis tot schadevergoeding. * **Oneigenlijke contracten (quasi-contracten):** Geoorloofde daden die, zonder dat er een contract of onrechtmatige daad voorligt, toch een verbintenis doen ontstaan ten laste van degene die er voordeel uit haalt (bv. zaakwaarneming, onverschuldigde betaling, ongerechtvaardigde verrijking). * **De wet:** Soms ontstaan verbintenissen rechtstreeks uit de wet. ### 1.3. Indeling van verbintenissen Verbintenissen kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld, wat relevant is voor hun toepassing en afdwingbaarheid: * **Naar hun bron:** Rechtshandelingen (eenzijdig, meerzijdig) en rechtsfeiten (onrechtmatige daad, oneigenlijke contracten, de wet). * **Naar hun aard:** * Economisch of burgerlijk karakter (relevant voor de toepasselijke wetgeving, zoals het Wetboek Economisch Recht). * Persoonsgebonden karakter (intuitu personae): de verbintenis kan enkel door de specifieke schuldenaar worden uitgevoerd. * **Naar hun voorwerp:** * Verbintenis om iets te geven, te doen, of niet te doen. * Inspanningsverbintenis versus resultaatverbintenis: Het onderscheid is cruciaal bij aansprakelijkheid. Bij een resultaatverbintenis moet het resultaat behaald worden, bij een inspanningsverbintenis moeten redelijke inspanningen geleverd worden. * Deelbare versus ondeelbare verbintenissen: Afhankelijk van of de prestatie in delen kan worden uitgevoerd. * Verbintenis met meerdere voorwerpen: Cumulatieve, alternatieve of subsidiaire verbintenissen. * **Naar het aantal schuldeisers of schuldenaars:** * Deelbare verbintenissen (algemene regel). * Ondeelbare verbintenissen. * Hoofdelijke verbintenissen (schuldeiser kan elke schuldenaar voor het geheel aanspreken). * Verbintenissen in solidum (wanneer meerdere personen elk afzonderlijk aansprakelijk zijn voor een zelfde schade). * **Met bijzondere modaliteiten:** * Verbintenis onder voorwaarde (toekomstige en onzekere gebeurtenis). * Verbintenis onder tijdsbepaling (toekomstige en zekere gebeurtenis). ## 2. Rechtshandelingen en contracten ### 2.1. Het begrip rechtshandeling Een rechtshandeling is een handeling met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan. Ze kunnen eenzijdig (wil van één persoon) of meerzijdig (wilsovereenstemming tussen minstens twee personen) zijn. ### 2.2. Meerzijdige rechtshandelingen: het contract Een contract is een wilsovereenstemming tussen twee of meer personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan. Het contract creëert verbintenissen tussen de contractpartijen. #### 2.2.1. Basisbeginselen van het contractenrecht * **Wilsautonomie en contractsvrijheid:** Partijen bepalen vrij of ze contracteren, met wie en over wat. * **Consensualisme:** Vaak is loutere wilsovereenstemming voldoende voor de totstandkoming van een contract (tenzij vormelijke of zakelijke contracten). * **Bindende kracht van het contract:** Overeenkomsten strekken partijen tot wet. * **Goede trouw:** Partijen moeten elkaars belangen respecteren en fair handelen. > **Tip:** Regels van contractenrecht zijn vaak van aanvullend recht, wat betekent dat partijen ervan kunnen afwijken, tenzij dwingend recht of openbare orde dit verbiedt. #### 2.2.2. Totstandkoming van het contract De totstandkoming van een contract verloopt in drie fasen: de precontractuele fase (onderhandelingen), de daadwerkelijke totstandkoming (aanbod en aanvaarding) en de sanctionering van problemen bij de totstandkoming. * **Precontractuele fase:** Onderhandelingsvrijheid geldt, maar er kan al precontractuele aansprakelijkheid ontstaan bij foutief afbreken van onderhandelingen of schending van informatieplichten. * **Aanbod en aanvaarding:** Een geldig aanbod bevat alle essentiële bestanddelen van het contract en is onherroepelijk. De aanvaarding moet ondubbelzinnig zijn. * **Geldigheidsvoorwaarden van contracten:** 1. **Vrije en bewuste toestemming:** Vrij van wilsgebreken (dwaling, bedrog, geweld, misbruik van omstandigheden). 2. **Bekwaamheid:** Partijen moeten handelingsbekwaam zijn. 3. **Bepaalbaar en geoorloofd voorwerp:** De prestatie moet duidelijk zijn en mag niet strijdig zijn met de wet. 4. **Geoorloofde oorzaak:** De reden waarom men contracteert mag niet strijdig zijn met de wet of openbare orde. > **Tip:** Bij problemen bij de totstandkoming kan de sanctie nietigheid van het contract zijn, wat leidt tot restitutie van de prestaties. #### 2.2.3. Gevolgen van het contract * **Relativiteit van het contract:** Een contract bindt enkel de contractpartijen. Derden halen er in principe geen voordelen noch nadelen uit. * **Uitzonderingen op de relativiteit:** Derdenbegunstiging (derdenbeding), rechtstreekse vordering, sterkmaking en kettingbedingen. * **Tegenwerpelijkheid aan derden:** Het bestaan van een contract is in principe tegenwerpelijk aan derden, wat betekent dat zij ermee rekening moeten houden. ## 3. Verbintenissen uit rechtsfeiten ### 3.1. Verbintenissen uit oneigenlijke contracten Deze ontstaan uit geoorloofde daden die, zonder contractuele of onrechtmatige daad, toch een verbintenis doen ontstaan. De belangrijkste vormen zijn: * **Zaakwaarneming:** Iemand neemt vrijwillig en nuttig de zaken waar van een ander zonder daartoe verplicht te zijn. * **Onverschuldigde betaling:** Betaling van een schuld die niet bestond, door een verkeerde persoon of aan de verkeerde schuldeiser. * **Ongerechtvaardigde verrijking:** Vermogensverschuiving zonder juridische oorzaak, waarbij het ene vermogen verrijkt wordt ten koste van het andere. ### 3.2. Verbintenissen uit feiten die tot aansprakelijkheid leiden (buitencontractuele aansprakelijkheid) Dit betreft aansprakelijkheid die niet voortvloeit uit een contract. Boek 6 BW regelt dit. #### 3.2.1. Soorten aansprakelijkheid * **Persoonlijke aansprakelijkheid:** Aansprakelijkheid voor eigen foutieve daad (artikel 6.5 BW). * **Kwalitatieve aansprakelijkheid:** Aansprakelijkheid omwille van een bepaalde hoedanigheid (bv. voor andermans daad, gebrekkige zaken, dieren). * **Foutaansprakelijkheid vs. foutloze aansprakelijkheid:** Afhankelijk van of een fout bewezen moet worden. * **Contractuele vs. buitencontractuele aansprakelijkheid:** Het samenloopverbod is afgeschaft, waardoor de benadeelde in principe kan kiezen welke rechtsgrond hij inroept. #### 3.2.2. Elementen van aansprakelijkheid Om aansprakelijk te zijn, moeten de volgende elementen aanwezig zijn: * **Een tot aansprakelijkheid leidend feit:** Dit kan een fout zijn (schending van de zorgvuldigheidsnorm), een gebrek in een zaak, een dier, of de hoedanigheid van de aansprakelijke. * **Schade:** Economische (patrimoniale) of niet-economische (extrapatrimoniale) gevolgen van de aantasting van een juridisch beschermd belang. * **Oorzakelijk verband:** De schade moet een direct gevolg zijn van het tot aansprakelijkheid leidende feit. > **Tip:** De rechter beoordeelt de schade op het moment van de effectieve schadeloosstelling, met als doel integrale schadeloosstelling te bekomen. ## 4. Bewijs van verbintenissen ### 4.1. Algemene bewijsregels * **Bewijslast:** Wie een recht wil doen gelden, moet de feiten bewijzen die aan zijn vordering ten grondslag liggen. * **Vrij bewijsstelsel vs. gereglementeerd bewijsstelsel:** De regels over bewijsmiddelen zijn grotendeels van aanvullend recht. Tegen en tussen ondernemingen geldt een vrij bewijsstelsel. Voor rechtshandelingen boven een bepaalde waarde geldt een gereglementeerd bewijsstelsel, waarbij een ondertekend geschrift vereist is. ### 4.2. Bewijsmiddelen Verschillende bewijsmiddelen zijn toegestaan, zoals geschriften (authentiek en onderhands), getuigenissen, feitelijke vermoedens, bekentenissen en eed. De bewijswaarde van deze middelen wordt door de rechter vrij beoordeeld, tenzij de wet een bindende bewijswaarde oplegt. ## 5. Overdracht van verbintenissen Verbintenissen kunnen worden overgedragen, zowel actief (van schuldeiser) als passief (van schuldenaar). Dit kan gebeuren door rechtsopvolging (bv. overlijden, fusie) of door specifieke rechtshandelingen zoals cessie van schuldvordering, schuldoverdracht of contractsoverdracht. ## 6. Tenietgaan van verbintenissen Verbintenissen kunnen op verschillende manieren tenietgaan, waaronder: * **Vrijwillige nakoming (betaling):** De schuldenaar voert de prestatie correct uit. * **Niet-nakoming:** Indien toerekenbaar, leidt dit tot sancties zoals uitvoering in natura, schadevergoeding of ontbinding. Bij niet-toerekenbare niet-nakoming (overmacht) dooft de verbintenis uit of wordt ze opgeschort. * **Andere gronden:** Schuldvernieuwing, kwijtschelding van schuld, schuldvergelijking, verval van het voorwerp, schuldvermenging, verjaring. ## 7. Gevolgen van de contracten Het contract bindt niet alleen de partijen, maar kan ook gevolgen hebben voor derden, zoals bij een derdenbeding of een rechtstreekse vordering. ## 8. Huurovereenkomst De huurovereenkomst is een belangrijke verbintenisscheppende overeenkomst, met specifieke regels in het gemeen huurrecht en bijzondere wetten die een sterke bescherming bieden aan de huurder. --- # Indeling en kenmerken van verbintenissen Hieronder volgt een gedetailleerde samenvatting van de indeling en kenmerken van verbintenissen, bedoeld als een examen-ready studiegids. ## 2. Indeling en kenmerken van verbintenissen Verbintenissen kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld op basis van hun aard, voorwerp, de betrokken personen en bijzondere modaliteiten, wat essentieel is voor het begrijpen van hun juridische werking en gevolgen. ### 2.1 De bronnen van verbintenissen Verbintenissen kunnen voortkomen uit rechtshandelingen of rechtsfeiten, zoals bepaald in artikel 5.3 BW. #### 2.1.1 Rechtshandelingen Een rechtshandeling is een handeling die gericht is op het tot stand brengen van rechtsgevolgen. * **Eenzijdige rechtshandelingen**: Deze vereisen de wilsuiting van slechts één persoon om rechtsgevolgen te creëren, zoals bepaald in artikel 5.125, tweede lid BW. Een voorbeeld is het opmaken van een testament. * **Meerzijdige rechtshandelingen (contracten)**: Deze vereisen de wilsovereenstemming van ten minste twee personen om juridische gevolgen te laten ontstaan, zoals gedefinieerd in artikel 5.4 BW. Partijen verbinden zich hierbij tot bepaalde prestaties. #### 2.1.2 Rechtsfeiten Rechtsfeiten zijn feitelijke gebeurtenissen waaraan het recht rechtsgevolgen koppelt, ook al is er geen specifieke wilsuiting om die gevolgen te creëren. * **Oneigenlijke contracten (quasi-contracten)**: Dit zijn geoorloofde daden die, hoewel geen contract, toch een verbintenis doen ontstaan ten laste van degene die er voordeel uit haalt, zoals beschreven in artikel 5.127 BW. * **Zaakwaarneming**: Iemand neemt vrijwillig en nuttig de zaken waar van een ander, zonder daartoe verplicht te zijn. Dit schept verbintenissen voor zowel de zaakwaarnemer als de meester van de zaak. * **Onverschuldigde betaling**: Een betaling die zonder wettige schuld is gedaan, moet worden teruggegeven (artikel 5.133-5.134 BW). * **Ongerechtvaardigde verrijking**: Een vermogensverschuiving zonder juridische oorzaak, waarbij het ene vermogen ten koste van het andere is verrijkt, leidt tot een vergoedingsplicht (artikel 5.135-5.137 BW). * **Onrechtmatige daad**: Een handeling die een fout inhoudt, schade veroorzaakt bij een ander en waarvoor een oorzakelijk verband bestaat tussen de fout en de schade. Dit leidt tot de verbintenis van de dader om de schade te vergoeden, conform artikel 6.5 BW. * **De wet**: Sommige verbintenissen ontstaan rechtstreeks uit de wet, zonder tussenkomst van een specifieke rechtshandeling of fout. ### 2.2 Kenmerken van verbintenissen Een verbintenis heeft de volgende essentiële kenmerken: * **Rechtsband tussen personen**: Een verbintenis creëert een juridische band tussen minstens twee personen: de schuldeiser en de schuldenaar. Deze personen kunnen natuurlijke personen of rechtspersonen zijn. * **Een prestatie die in geld waardeerbaar is**: Het object van een verbintenis is een prestatie die economisch van aard is en dus in geld kan worden uitgedrukt. Dit valt onder het vermogensrecht. * **Afdwingbaarheid**: Een verbintenis is juridisch afdwingbaar, wat betekent dat de schuldeiser, indien nodig, via de rechter nakoming kan eisen. Louter morele of vriendschappelijke toezeggingen zijn niet afdwingbaar. ### 2.3 Indeling van verbintenissen Verbintenissen kunnen op diverse gronden worden ingedeeld, wat hun aard, voorwerp en de betrokken partijen specificeert. #### 2.3.1 Indeling naar aard * **Verbintenis met economisch of burgerlijk karakter**: * **Economisch karakter**: Treedt op wanneer een onderneming een verbintenis aangaat in het kader van haar economische activiteit. De regels van het Wetboek Economisch Recht (WER) kunnen hier van toepassing zijn. * **Burgerlijk karakter**: Treedt op wanneer een niet-onderneming een verbintenis aangaat. * **Verbintenis met persoonsgebonden karakter (intuitu personae)**: * **Principe**: Verbintenissen kunnen in principe door iedereen worden uitgevoerd. * **Uitzondering**: Wanneer de verbintenis *intuitu personae* is, mag de schuldenaar zich niet laten vervangen door een derde. Dit blijkt uit de aard van de verbintenis of de bedoeling van de partijen. Bij overlijden van de schuldenaar kan de verbintenis vervallen (artikel 5.196, 5.100, 5.265 BW). #### 2.3.2 Indeling naar voorwerp * **Verbintenis om iets te geven, te doen, of niet te doen**: Het voorwerp van de verbintenis is de prestatie die de schuldenaar dient te leveren (artikel 5.234 BW). * **Inspanningsverbintenis (middelenverbintenis) versus Resultaatverbintenis (garantieverbintenis)**: * **Resultaatverbintenis**: De schuldenaar garandeert een bepaald resultaat. Bij niet-nakoming moet de schuldenaar overmacht bewijzen om aansprakelijkheid te ontlopen. * **Inspanningsverbintenis**: De schuldenaar verbindt zich ertoe redelijke inspanningen te leveren om een resultaat te bereiken, zonder dit resultaat te garanderen. De schuldeiser moet bewijzen dat de schuldenaar onvoldoende inspanningen heeft geleverd. Het onderscheid is cruciaal bij aansprakelijkheidskwesties (artikel 5.72 BW). * **Deelbare verbintenis versus Ondeelbare verbintenis**: * **Deelbare verbintenis**: De prestatie kan in delen worden uitgevoerd (artikel 5.200, 5.159 BW). Tenzij anders bepaald, zijn verbintenissen met meerdere schuldenaars deelbaar. * **Ondeelbare verbintenis**: De prestatie moet in haar geheel worden uitgevoerd, hetzij door de aard van de prestatie, de wet of het contract (artikel 5.166 BW). * **Verbintenis met meerdere voorwerpen**: * **Cumulatieve verbintenissen**: Meerdere prestaties moeten allebei worden geleverd (verbonden door 'en'). * **Alternatieve verbintenis**: De schuldenaar moet één van de meerdere prestaties leveren (verbonden door 'of'). De keuze ligt meestal bij de schuldenaar, tenzij anders bepaald (artikel 5.156 BW). * **Subsidiaire verbintenis**: Een hoofdverbintenis kan worden vervangen door een subsidiaire prestatie. * **Hoofdverbintenis en secundaire verbintenis**: Hoofdverbintenissen zijn de kernelementen van een contract, terwijl secundaire verbintenissen deze ondersteunen of aanvullen. #### 2.3.3 Indeling naar aantal schuldeisers of schuldenaars Verbintenissen kunnen een meervoudigheid aan schuldeisers (actieve pluraliteit) of schuldenaars (passieve pluraliteit) hebben. * **Principe bij meerdere schuldenaars: Deelbare verbintenis** (artikel 5.159 BW): De schuld wordt verdeeld in evenredige delen tussen de schuldenaars. Elke schuldenaar is slechts aansprakelijk voor zijn aandeel. De schuldeiser draagt het risico van insolvabiliteit van één schuldenaar. * **Uitzonderingen op deelbaarheid bij passieve pluraliteit**: * **Hoofdelijke verbintenissen**: Elke schuldenaar is gehouden tot de volledige schuld, de schuldeiser kan de schuldenaar naar keuze aanspreken voor het geheel. Dit kan voortvloeien uit de wet of uit een contract (artikel 5.160 BW). Ingebrekestelling of verjaringsstuiting ten aanzien van één schuldenaar werkt voor allen. * **Ondeelbare verbintenissen**: De prestatie is ondeelbaar (zie 2.3.2). * **Verbintenissen in solidum**: Meerdere schuldenaars die elk afzonderlijk door hun eigen fout bijdragen aan dezelfde schade, worden in solidum gehouden tot vergoeding. Dit geldt bijvoorbeeld bij samenlopende fouten in buitencontractuele aansprakelijkheid (artikel 6.19 BW). De interne draaglast wordt bepaald door de mate van bijdrage aan de schade. #### 2.3.4 Verbintenissen met bijzondere modaliteiten Dit zijn verbintenissen waarvan de uitvoering wordt beïnvloed door specifieke omstandigheden. * **Verbintenis onder voorwaarde** (artikel 5.139 BW): * **Voorwaarde**: Een toekomstige en onzekere gebeurtenis waarvan de verbintenis afhankelijk wordt gemaakt. * **Soorten voorwaarden**: * **Toevallige voorwaarde**: Gebeurtenis buiten de wil van de partijen. * **Potestatieve voorwaarde**: Gebeurtenis waarvan de vervulling (gedeeltelijk) in handen ligt van een contractspartij. Een zuiver potestatieve opschortende voorwaarde aan de zijde van de SA is ongeldig. * **Effect van vervulling**: * **Opschortende voorwaarde**: De verbintenis wordt pas opeisbaar na vervulling. * **Ontbindende voorwaarde**: Bij vervulling dooft de verbintenis uit (artikel 5.139, tweede lid BW). * **Geldigheidsvereisten**: Extern karakter, geen strijdigheid met dwingend recht, geen onmogelijke gebeurtenis. * **Verbintenis onder tijdsbepaling** (artikel 5.149 BW): * **Opschortende tijdsbepaling**: De verbintenis wordt opeisbaar vanaf een bepaald tijdstip. Dit is een zekere gebeurtenis. * **Uitdovende tijdsbepaling**: De verbintenis eindigt op een bepaald tijdstip. ### 2.4 De bijzondere modaliteiten van verbintenissen Dit omvat verbintenissen onder voorwaarde en tijdsbepaling. #### 2.4.1 Verbintenis onder voorwaarde * **Definitie**: Een voorwaarde is een toekomstige en onzekere gebeurtenis waarvan de verbintenis afhankelijk wordt gemaakt. * **Soorten voorwaarden**: * **Toevallige voorwaarde**: De gebeurtenis is een zuiver toeval. * **Potestatieve voorwaarde**: De vervulling hangt (deels) af van de wil van een partij. * **Gemengde voorwaarde**: Combinatie van toevallige en potestatieve elementen. * **Onderscheid naargelang het effect van de vervulling**: * **Opschortende voorwaarde**: De verbintenis wordt pas opeisbaar indien de voorwaarde zich voordoet (artikel 5.139 BW). * **Ontbindende voorwaarde**: De verbintenis dooft uit indien de voorwaarde zich voordoet (artikel 5.139, tweede lid BW). * **Geldigheidsvereisten**: De voorwaarde mag niet strijdig zijn met dwingend recht, openbare orde of goede zeden, en mag geen onmogelijke gebeurtenis zijn. Een zuiver potestatieve opschortende voorwaarde aan de zijde van de schuldenaar is niet geldig. #### 2.4.2 Verbintenis onder tijdsbepaling * **Definitie**: Een tijdsbepaling is een toekomstige en zekere gebeurtenis (een tijdstip) waarvan de verbintenis afhankelijk wordt gemaakt. * **Soorten tijdsbepalingen**: * **Opschortende tijdsbepaling**: De verbintenis wordt pas opeisbaar vanaf een bepaald tijdstip (artikel 5.149 BW). * **Uitdovende tijdsbepaling**: De verbintenis eindigt op een bepaald tijdstip. Het verschil met een ontbindende voorwaarde is de zekerheid van de gebeurtenis. ### 2.5 Andere indelingen en kenmerken #### 2.5.1 Verbintenissen met betrekking tot een zaak * **Zakelijke contracten**: Contracten die pas tot stand komen door de overhandiging van de zaak (artikel 5.5, derde lid BW). * **Zakelijke rechten**: Subjectieve vermogensrechten die rechtstreeks op een zaak betrekking hebben (in tegenstelling tot vorderingsrechten die een rechtsband tussen personen creëren). #### 2.5.2 Aansprakelijkheid en verbintenissen * **Contractuele aansprakelijkheid**: Ontstaat uit de niet-nakoming van een contractuele verbintenis (Boek 5 BW). * **Buitencontractuele aansprakelijkheid**: Ontstaat uit een fout die schade veroorzaakt en waarvoor geen contractueel verband bestaat (Boek 6 BW). * **Samenloop van aansprakelijkheid**: Na 1 januari 2025 is samenloop van contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid mogelijk tussen medecontractanten, met uitzonderingen (artikel 6.3 BW). > **Tip:** Bij het analyseren van een casus is het cruciaal om eerst na te gaan of er een contractueel verband bestaat. Dit bepaalt de toepasselijke juridische grondslag voor de aansprakelijkheid. #### 2.5.3 Verbintenissen en hun bewijs Het bewijs van verbintenissen is essentieel en hangt af van de aard van de rechtshandeling en de waarde ervan (artikel 8.1 e.v. BW). * **Bewijsmiddelen**: Ondertekend geschrift, getuigenis, feitelijk vermoeden, bekentenis, eed. * **Bewijsstelsels**: Vrij bewijsstelsel (alles mag bewezen worden met alle middelen) en gereglementeerd bewijsstelsel (specifieke bewijsmiddelen vereist, bv. een ondertekend geschrift boven een bepaalde waarde). * **Bewijslast**: De partij die zich op een rechtshandeling of feit beroept, moet het bewijs leveren. ### 2.6 Belangrijke terminologie * **Schuldenaar**: Degene die een prestatie verschuldigd is. * **Schuldeiser**: Degene die gerechtigd is een prestatie te vorderen. * **Schuldvordering**: Het recht van de schuldeiser om een prestatie te eisen. * **Prestatie**: Het object van de verbintenis (geven, doen, niet doen). * **Afdwingbaarheid**: De mogelijkheid om nakoming via de rechter af te dwingen. * **Natuurlijke verbintenis**: Een morele of sociale verplichting die, indien vrijwillig nagekomen, niet kan worden teruggevorderd. Deze indeling en de bijbehorende kenmerken bieden een gestructureerde basis voor het analyseren en toepassen van de regels inzake verbintenissen. --- # Totstandkoming en geldigheid van contracten Dit onderdeel behandelt de fundamentele vereisten voor een geldig contract, de verschillende fasen van contractsluiting, en de sancties die van toepassing zijn bij problemen tijdens de totstandkoming ervan. ## 3. Totstandkoming en geldigheid van contracten ### 3.1 Wat is een rechtshandeling en een contract? Een rechtshandeling is een handeling die gericht is op het ontstaan van rechtsgevolgen. Er zijn twee soorten rechtshandelingen: * **Eenzijdige rechtshandeling:** Dit is een wilsuiting van één persoon met de bedoeling rechtsgevolgen te creëren. De wil van één persoon volstaat om een verbintenis aan te gaan. * **Meerzijdige rechtshandeling:** Dit vereist een wilsuiting van ten minste twee personen om juridische gevolgen te laten ontstaan. Een contract is hier een voorbeeld van. Een contract, of overeenkomst, is een meerzijdige rechtshandeling die berust op een wilsovereenstemming tussen twee of meer personen met de intentie om rechtsgevolgen te doen ontstaan. Deze overeenkomsten zijn bindend. ### 3.2 Indeling van contracten Contracten kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld, wat invloed heeft op de toepasselijke regels en de gevolgen bij niet-nakoming: * **Consensuele, vormelijke en zakelijke contracten:** * **Consensuele contracten:** Komen vormvrij tot stand enkel door wilsovereenstemming. * **Vormelijke contracten:** Vereisen specifieke vormvereisten of formaliteiten om geldig te zijn (bv. een notariële akte). * **Zakelijke contracten:** Vereisen naast consensus ook de feitelijke overhandiging van het voorwerp. * **Wederkerige en eenzijdige contracten:** * **Wederkerige contracten:** Beide partijen zijn zowel schuldeiser als schuldenaar. * **Eenzijdige contracten:** Slechts één partij verbindt zich. * **Contracten onder bezwarende titel en contracten ten kosteloze titel:** * **Contracten onder bezwarende titel:** Elke partij verkrijgt een voordeel waarvoor ze een tegenprestatie levert. Dit kan een **vergeldend contract** zijn (gelijkwaardige prestaties) of een **kanscontract** (onzekere prestatie). * **Contracten ten kosteloze titel:** Eén partij verkrijgt een voordeel zonder tegenprestatie. * **Onderhandelde contracten en toetredingscontracten:** * **Onderhandelde contracten:** Partijen onderhandelen vrij over de inhoud. * **Toetredingscontracten:** Eén partij neemt de gestandaardiseerde voorwaarden van de andere partij (vaak 'algemene voorwaarden') zonder onderhandeling aan. * **Contracten met een consument:** Contracten waarbij één partij een consument is en de andere een professional. * **Benoemde, onbenoemde en gemengde contracten:** * **Benoemde contracten:** Specifiek in de wet geregeld. * **Onbenoemde contracten:** Niet specifiek in de wet geregeld. * **Gemengde contracten:** Combinaties van verschillende benoemde contracten. ### 3.3 Basisbeginselen van het contractenrecht De basisprincipes van het contractenrecht zijn: * **Wilsautonomie en contractsvrijheid:** Partijen bepalen vrij of ze contracteren, met wie en over wat. * **Consensualisme:** De loutere wilsovereenstemming is vaak voldoende voor de totstandkoming van een contract (uitzonderingen: zakelijke en vormelijke contracten). * **Bindende kracht:** Overeenkomsten zijn bindend voor de contractpartijen. * **Goede trouw:** Contracten moeten te goeder trouw worden uitgevoerd. Deze principes hebben echter grenzen, zoals regels van openbare orde, dwingend recht en de bescherming van zwakkere partijen. ### 3.4 Totstandkoming van het contract De totstandkoming van een contract verloopt in drie fasen: #### 3.4.1 Precontractuele fase Tijdens de onderhandelingen kunnen partijen al bindende afspraken maken. Ook bestaat er **precontractuele aansprakelijkheid** voor foutief afbreken van onderhandelingen of schending van de informatieplicht. * **Aanbod en aanvaarding:** * **Aanbod:** Een voorstel dat alle essentiële bestanddelen van het beoogde contract bevat en de wil uitdrukt om gebonden te zijn. * **Aanvaarding:** Een verklaring die instemming met het aanbod uitdrukt zonder aanvullingen of wijzigingen. #### 3.4.2 Daadwerkelijke totstandkoming Een contract is geldig tot stand gekomen indien aan de vier geldigheidsvereisten is voldaan: 1. **Vrije en bewuste toestemming:** De wil moet vrij zijn van wilsgebreken zoals dwaling, bedrog, geweld of misbruik van omstandigheden. * **Dwaling:** Vergissing over een essentieel bestanddeel. Sanctie: relatieve nietigheid. * **Bedrog:** Opzettelijke misleiding. Sanctie: relatieve nietigheid (hoofdbedrog) of schadeherstel (incidenteel bedrog). * **Geweld:** Dwang die een redelijk persoon zou afschrikken. Sanctie: relatieve nietigheid (hoofdgeweld) of schadeherstel (incidenteel geweld). * **Misbruik van omstandigheden (gekwalificeerde benadeling):** Exploiteren van de zwakke positie van de andere partij. Sanctie: relatieve nietigheid of aanpassing van het contract door de rechter. 2. **Bekwaamheid om contracten aan te gaan:** Partijen moeten handelingsbekwaam zijn. Handelingsonbekwamen (bv. minderjarigen zonder bijstand) kunnen contracten aangaan die relatief nietig zijn. 3. **Bepaalbaar en geoorloofd voorwerp:** De prestatie moet duidelijk zijn en mag niet strijdig zijn met de wet, openbare orde of goede zeden. Sanctie: nietigheid. 4. **Geoorloofde oorzaak:** De reden waarom partijen contracteren mag niet strijdig zijn met de wet, openbare orde of goede zeden. Sanctie: nietigheid. #### 3.4.3 Sanctionering van problemen bij de totstandkoming Indien een contract niet voldoet aan de geldigheidsvereisten, is het **nietig**. Nietigheid kan door de rechter worden uitgesproken, door partijen onderling worden overeengekomen, of eenzijdig worden verklaard (onder strikte voorwaarden). Gevolg is restitutie: de prestaties worden teruggegeven. ### 3.5 Verbintenissen en hun voorwerp * **Verbintenis om iets te geven, te doen of niet te doen:** Dit zijn de mogelijke prestaties die een schuldenaar kan leveren. * **Inspanningsverbintenis vs. Resultaatsverbintenis:** * **Resultaatsverbintenis:** De schuldenaar garandeert een bepaald resultaat. Bij niet-nakoming moet hij overmacht bewijzen. * **Inspanningsverbintenis (middelenverbintenis):** De schuldenaar verbindt zich tot redelijke inspanningen. De schuldeiser moet bewijzen dat de schuldenaar onzorgvuldig was. * **Deelbare en ondeelbare verbintenissen:** * **Deelbare verbintenis:** De prestatie kan in delen worden uitgevoerd. * **Ondeelbare verbintenis:** De prestatie moet in haar geheel worden uitgevoerd. * **Verbintenissen met meerdere voorwerpen:** Cumulatieve (alles moet), alternatieve (één van de prestaties) of subsidiaire (alternatieve prestatie ter bevrijding) verbintenissen. * **Hoofdverbintenis en secundaire verbintenis:** Belangrijkste prestatie versus ondergeschikte prestatie. ### 3.6 Verbintenissen met meerdere schuldeisers of schuldenaars * **Passieve pluraliteit (meerdere schuldenaars):** * **Deelbare verbintenis:** De schuld wordt in gelijke delen verdeeld. * **Hoofdelijke verbintenis:** Elke schuldenaar staat in voor het geheel; de schuldeiser kan één schuldenaar voor de hele schuld aanspreken. * **Ondeelbare verbintenis:** De hele prestatie moet door elke schuldenaar worden geleverd. * **Verbintenis in solidum:** Meerdere personen dragen bij tot dezelfde schade, elk voor het geheel, ook al hebben ze elk afzonderlijk een fout begaan. * **Actieve pluraliteit (meerdere schuldeisers):** De schuldeisers moeten de schuld delen. ### 3.7 Verbintenissen met bijzondere modaliteiten * **Verbintenis onder voorwaarde:** De verbintenis is afhankelijk van een toekomstige en onzekere gebeurtenis (opschortende of ontbindende voorwaarde). * **Verbintenis onder tijdsbepaling:** De verbintenis wordt opeisbaar op een bepaald tijdstip (opschortende tijdsbepaling) of eindigt op een bepaald tijdstip (uitdovende tijdsbepaling). ### 3.8 De niet-nakoming van het contract Bij niet-nakoming van een contract kan de schuldeiser verschillende sancties inroepen: * **Ingebrekestelling:** Een formele aanmaning aan de schuldenaar om na te komen. * **Niet-uitvoeringsexceptie (ENAC):** De schuldeiser schort zijn eigen verbintenis op totdat de wederpartij haar verbintenis nakomt. * **Retentierecht:** Het recht om een goed bij te houden totdat de schuld met betrekking tot dat goed is voldaan. * **Sancties:** * **Uitvoering in natura:** De schuldenaar wordt gedwongen de contractuele prestatie te leveren. Dit kan via dwangsom, gedwongen uitvoering door een derde, etc. * **Herstel van de schade:** Vervangende schadevergoeding in geld of herstel in natura. * **Ontbinding van het contract:** Beëindiging van het contract wegens een ernstige wanprestatie. * **Prijsvermindering:** Enkel bij contracten waarvoor de wet dit voorziet. **Overmacht** (onmogelijkheid, onvoorzienbaar en onvermijdbaar, niet aan de schuldenaar te wijten) bevrijdt de schuldenaar van zijn aansprakelijkheid. ### 3.9 Contractuele bedingen gerelateerd aan niet-nakoming Partijen kunnen in het contract specifieke clausules opnemen: * **Overmachts- en imprevisiebedingen:** Regelen de gevolgen van veranderende omstandigheden. * **Ontbindende bedingen:** Maken vooraf de ontbinding mogelijk bij bepaalde wanprestaties. * **Bevrijdingsbedingen (exoneratiebedingen):** Beperken of sluiten de aansprakelijkheid van een partij uit. Deze worden restrictief geïnterpreteerd en zijn ongeldig bij opzettelijke fout, aantasting van leven/integriteit, of uitholling van het contract. * **Schadebedingen:** Forfaitaire bepaling van de schadevergoeding bij niet-nakoming. * **Interestbedingen:** Bepalen de rente bij laattijdige betaling. ### 3.10 Andere gronden van tenietgaan van het contract Naast vrijwillige nakoming en niet-nakoming, kan een contract tenietgaan door: * **Nietigverklaring:** Gevolg van een ongeldige totstandkoming. * **Ontbinding:** Wegens toerekenbare niet-nakoming. * **Overmacht:** Bij blijvende onmogelijkheid. * **Vervulling van een ontbindende voorwaarde of tijdsbepaling.** * **Opzegging:** Indien wettelijk of contractueel toegelaten. * **Herroeping:** Binnen de wettelijke of contractuele termijn. ### 3.11 Gevolgen van het contract voor derden * **Principe van relativiteit:** Contracten binden enkel de contractpartijen. * **Uitzonderingen:** * **Derdenbeding:** Een beding ten gunste van een derde die hierdoor een eigen recht verkrijgt. * **Rechtstreekse vordering:** De wet kent een schuldeiser een eigen vorderingsrecht toe op de schuldenaar van zijn schuldenaar. * **Sterkmaking:** Belofte dat een derde een prestatie zal leveren (niet bindend voor de derde, enkel voor de belover). * **Kettingbeding:** Contractuele clausule die een partij oplegt om in toekomstige contracten bepaalde verbintenissen door te geven. * **Tegenwerpelijkheid van contracten aan derden:** Het bestaan van een contract is kenbaar voor derden. Zij moeten het respecteren. Dit is relevant bij bv. dubbele verkoop of huurcontracten met vaste datum. * **Derdenmedeplichtigheid aan contractbreuk:** Een derde die actief deelneemt aan de contractbreuk van een partij, terwijl hij kennis had van de contractuele verbintenis, kan aansprakelijk zijn. ### 3.12 Verbintenissen uit rechtsfeiten Dit zijn verbintenissen die ontstaan zonder dat er een contract is: * **Oneigenlijke contracten (quasi-contracten):** Geoorloofde daden die een verbintenis doen ontstaan. * **Zaakwaarneming:** Iemand neemt vrijwillig en nuttig de zaken van een ander waar. * **Onverschuldigde betaling:** Een betaling zonder schuld. De ontvanger moet teruggeven. * **Ongerechtvaardigde verrijking:** Een vermogensverschuiving zonder juridische oorzaak. * **Verbintenissen uit tot aansprakelijkheid leidende feiten (onrechtmatige daad):** Schending van een zorgvuldigheidsnorm die schade veroorzaakt. * **Aansprakelijkheid voor eigen daad (persoonlijke aansprakelijkheid):** Vereist een fout (schending van een wettelijke norm of zorgvuldigheidsnorm). * **Aansprakelijkheid voor andermans daad (kwalitatieve aansprakelijkheid):** Men is aansprakelijk voor de fouten van anderen, bv. ouders voor hun minderjarige kinderen, aanstellers voor hun aangestelden. Deze aansprakelijkheid is vaak foutloos (geen tegenbewijs mogelijk). * **Aansprakelijkheid voor gebrekkige zaken en dieren:** De bewaarder is aansprakelijk voor schade veroorzaakt door een gebrek in de zaak of door het dier. Dit is een foutloze aansprakelijkheid. **Oorzakelijk verband** en **schade** zijn steeds vereist voor aansprakelijkheid. Bij meerdere aansprakelijken kan er **aansprakelijkheid in solidum** ontstaan. ### 3.13 Bewijs van verbintenissen De bewijsregels zijn grotendeels aanvullend recht. * **Bewijslast:** Wie stelt, moet bewijzen. * **Bewijsmiddelen:** Geschrift (authentiek of onderhands), getuigenis, feitelijk vermoeden, bekentenis, eed. * **Bewijswaarde:** De rechter beoordeelt de overtuigingskracht van bewijsmiddelen. Een ondertekend geschrift heeft een hogere bewijswaarde dan een getuigenis. * **Vrij bewijsstelsel vs. Gereglementeerd bewijsstelsel:** Afhankelijk van de aard en waarde van de rechtshandeling. Voor rechtshandelingen boven een bepaalde waarde geldt een gereglementeerd bewijsstelsel dat vaak een ondertekend geschrift vereist. ### 3.14 Interpretatie van rechtshandelingen en kwalificatie van contracten * **Interpretatieregel:** De rechter moet de gemeenschappelijke bedoeling van de partijen nagaan, eerder dan de letterlijke tekst. * **Kwalificatie:** De rechter bepaalt tot welke categorie een contract behoort, indien nodig door herkwalificatie. ### 3.15 Overdracht van verbintenissen * **Actieve overdracht (cessie):** De schuldeiser draagt zijn vorderingsrecht over aan een derde. * **Passieve overdracht (schuldoverdracht):** De schuldenaar draagt zijn verbintenis over aan een derde. Dit vereist instemming van de schuldeiser. * **Contractoverdracht:** De gehele contractspositie wordt overgedragen. ### 3.16 Nakoming van de verbintenis * **Betaling:** Vrijwillige uitvoering van de verbintenis. * **Moratoire en compensatoire interest:** Rente verschuldigd bij laattijdige betaling. * **Sancties bij niet-nakoming:** Ingebrekestelling, uitvoering in natura, herstel van schade, opschortingsrecht, ontbinding (voor contracten). * **Tenietgaan van verbintenissen:** Door betaling, schuldvernieuwing, kwijtschelding, schuldvergelijking, schuldvermenging, verjaring, etc. --- # Nakoming, niet-nakoming en tenietgaan van verbintenissen Oké, hier is de gedetailleerde en uitgebreide studiehandleiding voor het onderwerp "Nakoming, niet-nakoming en tenietgaan van verbintenissen", gebaseerd op de verstrekte documentatie, met strikte naleving van alle opmaak- en inhoudsvereisten. ## 4. Nakoming, niet-nakoming en tenietgaan van verbintenissen Dit onderwerp behandelt de gevolgen van contracten, de verschillende sancties bij niet-nakoming, de oorzaken voor het tenietgaan van verbintenissen en de bewijsregels die hierbij komen kijken. ### 4.1 Wat is een rechtshandeling? Een rechtshandeling is een handeling die gericht is op het teweegbrengen van rechtsgevolgen. Er zijn twee soorten rechtshandelingen: * **Eenzijdige rechtshandeling:** Een wilsuiting van één persoon met de bedoeling om rechtsgevolgen te creëren. * **Meerzijdige rechtshandeling:** Een wilsuiting van ten minste twee personen, met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan. Dit is de basis van een contract. ### 4.2 Verbintenissen en hun bronnen Verbintenissen zijn rechtsbanden op grond waarvan een schuldeiser van een schuldenaar, indien nodig in rechte, de uitvoering van een prestatie mag eisen. Ze creëren een juridische verplichting tussen personen. #### 4.2.1 Bronnen van verbintenissen Verbintenissen ontstaan uit: * **Rechtshandelingen:** * Eenzijdige rechtshandelingen (bv. een testament). * Meerzijdige rechtshandelingen (contracten). * **Rechtsfeiten:** * Oneigenlijke contracten (quasi-contracten), zoals zaakwaarneming, onverschuldigde betaling en ongerechtvaardigde verrijking. * Onrechtmatige daad (fout die schade veroorzaakt). * De wet. #### 4.2.2 De verbintenis: een rechtsband tussen personen Een verbintenis creëert een rechtsband tussen personen, die natuurlijke personen of rechtspersonen kunnen zijn. De kern van een verbintenis is een prestatie die in geld waardeerbaar is en afdwingbaar voor een rechtbank. #### 4.2.3 De prestatie als voorwerp van de verbintenis De prestatie kan erin bestaan iets te geven, iets te doen of iets niet te doen. #### 4.2.4 Afdwingbaarheid van verbintenissen Een verbintenis is afdwingbaar; dit onderscheidt zich van louter morele of vriendschappelijke toezeggingen. Bij niet-nakoming kan de schuldeiser naleving afdwingen, desnoods via de rechter. #### 4.2.5 Natuurlijke verbintenis Een natuurlijke verbintenis is een verbintenis die wel in rechte niet afdwingbaar is, maar die, indien ze toch vrijwillig wordt nagekomen, niet kan worden teruggevorderd. ### 4.3 Indeling van verbintenissen Verbintenissen kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld: #### 4.3.1 Verbintenissen en hun bron * **Rechtshandelingen:** Eenzijdig of meerzijdig. * **Rechtsfeiten:** Oneigenlijke contracten, onrechtmatige daad. #### 4.3.2 Verbintenissen en hun aard * **Economisch of burgerlijk karakter:** Relevant voor de toepasselijke wetgeving (bv. Wetboek Economisch Recht voor ondernemingen). * **Persoonsgebonden karakter (intuitu personae):** De verbintenis kan niet door een derde worden uitgevoerd, wat blijkt uit de aard van de verbintenis of de bedoeling van de partijen. Bij overlijden van de schuldenaar kan de verbintenis vervallen. #### 4.3.3 Verbintenissen en hun voorwerp * **Iets te geven, te doen of niet te doen:** Bepaalt hoe de nakoming kan worden afgedwongen. * **Inspanningsverbintenis vs. Resultaatverbintenis:** Cruciaal bij aansprakelijkheid. Bij een resultaatverbintenis moet de schuldenaar overmacht bewijzen; bij een inspanningsverbintenis moet de schuldeiser aantonen dat de schuldenaar onvoldoende inspanningen heeft geleverd. * **Deelbare vs. Ondeelbare verbintenis:** Bepaalt of de prestatie in delen kan worden uitgevoerd. Ondeelbaarheid kan voortvloeien uit de aard van de prestatie, de wet of het contract. * **Verbintenis met meerdere voorwerpen:** * **Cumulatieve verbintenissen:** Alle prestaties moeten worden uitgevoerd. * **Alternatieve verbintenis:** Slechts één van de prestaties moet worden uitgevoerd. * **Subsidiaire verbintenis:** Een hoofdprestatie met een alternatieve bevrijdingsmogelijkheid. * **Hoofdverbintenis – secundaire verbintenis:** Aangeeft de hiërarchie van de prestaties. #### 4.3.4 Verbintenissen met meerdere schuldeisers of schuldenaars (pluraliteit) Dit kan leiden tot: * **Deelbare verbintenissen:** De schuld wordt verdeeld in evenredige delen tussen de schuldenaars. De schuldeiser moet elke schuldenaar voor zijn deel aanspreken, wat nadelig is bij insolvabiliteit van één van hen. * **Ondeelbare verbintenissen:** De prestatie moet in haar geheel worden uitgevoerd. * **Hoofdelijke verbintenissen:** De schuldeiser kan elk van de schuldenaars aanspreken voor het geheel. Dit kan voortvloeien uit de wet of uit een contract. Ingebrekestelling of verjaringstuiting t.o.v. één schuldenaar werkt door t.o.v. alle schuldenaars. * **Verbintenissen in solidum:** Ontstaat wanneer meerdere personen, elk afzonderlijk foutief, hebben bijgedragen tot dezelfde schade. Elke schuldenaar staat in voor het geheel, maar ze vertegenwoordigen elkaar niet onderling. #### 4.3.5 Verbintenissen met bijzondere modaliteiten * **Verbintenis onder voorwaarde:** Afhankelijk van een toekomstige en onzekere gebeurtenis (opschortende of ontbindende voorwaarde). De voorwaarde mag niet strijdig zijn met dwingend recht of openbare orde, en mag geen onmogelijke gebeurtenis zijn. * **Verbintenis onder tijdsbepaling:** De uitvoering is gebonden aan een bepaald tijdstip (opschortende of uitdovende tijdsbepaling). ### 4.4 De totstandkoming van het contract De totstandkoming van een contract verloopt in drie fasen: #### 4.4.1 Precontractuele fase Deze fase start met onderhandelingen. Er is een principe van onderhandelingsvrijheid, maar ook tijdens deze fase kunnen al bindende afspraken gemaakt worden. Er kan ook sprake zijn van precontractuele aansprakelijkheid bij bijvoorbeeld het foutief afbreken van onderhandelingen of schending van de informatieplicht. #### 4.4.2 Aanbod en aanvaarding * **Aanbod:** Een voorstel tot contracteren dat alle essentiële en substantiële bestanddelen van het beoogde contract bevat en de wil van de aanbieder om gebonden te zijn impliceert. * **Aanvaarding:** Een verklaring of gedraging die instemming met het aanbod uitdrukt, zonder aanvullingen of wijzigingen. #### 4.4.3 De vier geldigheidsvoorwaarden van contracten Een contract is geldig indien aan de volgende voorwaarden is voldaan: 1. **Vrije en bewuste toestemming:** De wil om zich te verbinden moet vrij zijn van wilsgebreken zoals dwaling, bedrog, geweld of misbruik van omstandigheden. Bij gebreke hieraan kan het contract relatief nietig worden verklaard, tenzij de vertrouwensleer de tegenpartij beschermt. 2. **Bekwaamheid van elke partij:** Partijen moeten handelingsbekwaam zijn om contracten aan te gaan. Minderjarigen en personen met een geestesstoornis kunnen beperkt handelingsbekwaam zijn. De sanctie is relatieve nietigheid. 3. **Bepaalbaar en geoorloofd voorwerp:** De prestatie die het voorwerp uitmaakt, moet bepaalbaar en wettelijk toegelaten zijn. Strijdigheid met dwingend recht leidt tot relatieve nietigheid, strijdigheid met openbare orde of goede zeden tot absolute nietigheid. 4. **Geoorloofde oorzaak:** De reden waarom het contract wordt gesloten, mag niet strijdig zijn met dwingend recht, openbare orde of goede zeden. #### 4.4.4 Sanctionering van problemen bij de totstandkoming Contracten die niet voldoen aan de geldigheidsvereisten zijn nietig. Nietigheid moet door een rechter worden uitgesproken of door de partijen worden overeengekomen, tenzij eenzijdige buitengerechtelijke nietigverklaring mogelijk is. Dit leidt tot restitutie van de verrichte prestaties. ### 4.5 Gevolgen van het contract #### 4.5.1 Bindende kracht van het contract Contracten verbinden partijen als een wet (artikel 5.69 BW). Ze kunnen niet eenzijdig worden gewijzigd, tenzij wettelijk of contractueel voorzien. De rechter kan de inhoud van het contract wel interpreteren of herkwalificeren. #### 4.5.2 Goede trouw Partijen moeten contracten te goeder trouw uitvoeren (artikel 5.71 BW), wat inhoudt dat ze fair moeten spelen en rechtsmisbruik vermijden. #### 4.5.3 Gevolgen van het contract voor derden * **Principe van relativiteit (artikel 5.103 BW):** Contracten binden enkel de contractpartijen en hebben geen gevolgen voor derden. * **Uitzonderingen:** * **Derdenbeding (artikel 5.107 BW):** Een beding ten gunste van een derde, die hierdoor een rechtstreeks recht krijgt tegen de belover. * **Rechtstreekse vordering (artikel 5.110 BW):** Een wettelijk toegekend recht van een schuldeiser om zich rechtstreeks te richten tot de schuldenaar van zijn schuldenaar. * **Sterkmaking (artikel 5.106 BW):** Een partij belooft dat een derde een prestatie zal verrichten. Indien de derde dit niet doet, is de belover aansprakelijk voor de schade. * **Tegenwerpelijkheid:** Het bestaan van een contract is tegenwerpelijk aan derden, die er rekening mee moeten houden. ### 4.6 Nakoming van de verbintenis De nakoming van een verbintenis gebeurt door betaling. #### 4.6.1 Betaling Betaling is een eenzijdige rechtshandeling waarbij de schuldenaar zijn verbintenis vrijwillig uitvoert. Het kan gedwongen worden indien de schuldenaar niet vrijwillig nakomt. De betaling moet gebeuren aan de schuldeiser of diens vertegenwoordiger. #### 4.6.2 Plaats en tijd van betaling Deze worden bepaald door het contract, of bij gebreke daaraan, door de wettelijke regels (bv. woonplaats schuldenaar, opeisbaarheid). #### 4.6.3 Geldelijke verbintenissen Bij geldschulden is de schuldenaar moratoire interest verschuldigd vanaf de ingebrekestelling. De interestvoet kan wettelijk of conventioneel bepaald zijn. ### 4.7 Niet-nakoming van de verbintenis Niet-nakoming betekent dat de verbintenis niet, onvolledig, gebrekkig of te laat wordt uitgevoerd. #### 4.7.1 Toerekenbare niet-nakoming (wanprestatie) Dit gebeurt wanneer de niet-nakoming te wijten is aan de schuldenaar (fout of aansprakelijkheid). De schuldeiser kan dan contractuele sancties eisen. * **Contractuele fout:** Elke schending van een contractuele verplichting. De lichtste fout volstaat. * **Stappenplan voor de schuldeiser:** 1. **Ingebrekestelling:** Een formele kennisgeving aan de schuldenaar om nakoming te eisen. Dit is meestal een vereiste om sancties te kunnen inroepen. 2. **Niet-uitvoeringsexceptie (ENAC):** In wederkerige contracten kan de schuldeiser zijn eigen verbintenis opschorten zolang de schuldenaar niet nakomt. 3. **Retentierecht:** Het recht om een zaak bij te houden tot een schuld met betrekking tot die zaak is voldaan. #### 4.7.2 Sancties bij toerekenbare niet-nakoming De schuldeiser kan kiezen uit: * **Uitvoering in natura:** De verbintenis wordt alsnog uitgevoerd, desnoods door een derde op kosten van de schuldenaar. * **Herstel van de schade:** De schade wordt vergoed, in geld (vervangende schadevergoeding) of in natura. De schade moet integraal hersteld worden. * **Ontbinding van het contract:** Het contract wordt beëindigd wegens een ernstige wanprestatie. Dit kan gerechtelijk of buitengerechtelijk gebeuren (ontbindend beding). * **Prijsvermindering:** Indien de niet-nakoming niet ernstig genoeg is voor ontbinding, kan de prijs verminderd worden. #### 4.7.3 Contractuele bedingen inzake niet-nakoming Partijen kunnen contractueel afspraken maken over overmacht, ingebrekestelling, ontbinding en aansprakelijkheidsbeperkingen (bevrijdingsbedingen). De geldigheid van deze bedingen is echter aan wettelijke beperkingen gebonden, vooral ter bescherming van de zwakkere partij. #### 4.7.4 Ontoerekenbare niet-nakoming (overmacht) Dit gebeurt wanneer de nakoming onmogelijk wordt gemaakt door omstandigheden buiten de wil van de schuldenaar (bv. onvoorziene en onvermijdbare gebeurtenissen). * **Voorwaarden:** Onmogelijkheid, ontoerekenbaarheid, extern karakter, onvoorzienbaar en onvermijdbaar. * **Gevolgen:** De schuldenaar is bevrijd van zijn verbintenis; het contract kan (tijdelijk) worden opgeschort of ontbonden indien de onmogelijkheid blijvend is. ### 4.8 Tenietgaan van verbintenissen Verbintenissen kunnen op verschillende manieren tenietgaan: #### 4.8.1 Vrijwillige nakoming De verbintenis gaat teniet door correcte uitvoering. #### 4.8.2 Niet-nakoming van het contract Dit leidt tot contractuele aansprakelijkheid of ontbinding. #### 4.8.3 Andere gronden van tenietgaan * **Nietigverklaring van het contract:** Door gebreken bij de totstandkoming. * **Uitwerking van een ontbindende voorwaarde of uitdovende tijdsbepaling.** * **Schuldvernieuwing (novatie):** Een bestaande verbintenis wordt vervangen door een nieuwe. * **Kwijtschelding van schuld:** De schuldeiser schenkt de schuld. * **Schuldvergelijking (compensatie):** Twee wederzijdse schulden heffen elkaar op. * **Verval van het voorwerp:** De prestatie wordt onmogelijk (bv. door overmacht). * **Schuldvermenging:** De hoedanigheid van schuldeiser en schuldenaar vallen samen. * **Opzegging:** Een contract kan, indien wettelijk of contractueel toegestaan, eenzijdig worden beëindigd. ### 4.9 Bewijs van verbintenissen De bewijsregels bepalen hoe het bestaan en de inhoud van een verbintenis of feit kunnen worden aangetoond. #### 4.9.1 Basisbegrippen en -regels * **Bewijslast:** De partij die zich op een feit of recht beroept, moet dit bewijzen. * **Medewerkingsplicht:** Partijen moeten meewerken aan de bewijsvoering. * **Bewijsrisico:** Bij twijfel wordt de partij met de bewijslast in het ongelijk gesteld. * **Bewijsstandaard:** De mate van zekerheid die vereist is (zeker bewijs of waarschijnlijkheid). #### 4.9.2 Bewijsmiddelen De wet voorziet in verschillende bewijsmiddelen: * **Ondertekend geschrift:** Een akte (authentiek of onderhands) met een handtekening. Vereist voor rechtshandelingen boven een bepaalde waarde ($3.500,00 euro). * **Getuigenis:** Verklaring van een derde. * **Feitelijk vermoeden:** Afleiding van een onbekend feit uit een bekend feit door de rechter. * **Bekentenis:** Een partij erkent de juistheid van een feit. * **Eed:** Een plechtige bevestiging voor de rechter. #### 4.9.3 Bewijsstelsels * **Vrij bewijsstelsel:** Alle bewijsmiddelen zijn toegelaten en de rechter beoordeelt vrij hun waarde (bv. voor feiten, ondernemingszaken). * **Gereglementeerd bewijsstelsel:** De wet bepaalt welke bewijsmiddelen zijn toegelaten en hun bewijswaarde (bv. voor rechtshandelingen boven een bepaalde waarde). #### 4.9.4 Interpretatie van rechtshandelingen Bij twijfel over de betekenis van een contract moet de gemeenschappelijke bedoeling van de partijen worden nagegaan, eerder dan de letterlijke bewoordingen. Goede trouw speelt hierbij een rol. ### 4.10 Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad (buitencontractuele aansprakelijkheid) Dit regime regelt de schade die wordt veroorzaakt buiten een contractuele relatie. Het wordt geregeld in Boek 6 BW. #### 4.10.1 Basisprincipes * **Foutaansprakelijkheid (artikel 6.5 BW):** Iemand is aansprakelijk voor schade die hij door zijn fout aan een ander veroorzaakt. Een fout is de schending van de algemene zorgvuldigheidsnorm, beoordeeld aan de hand van een voorzichtig en redelijk persoon. * **Kwalitatieve aansprakelijkheid:** Aansprakelijkheid die voortvloeit uit een bepaalde hoedanigheid (bv. ouders voor hun minderjarige kinderen, aanstellers voor hun aangestelden). Dit is vaak foutloze aansprakelijkheid. * **Schade:** Bestaat uit economische (patrimoniale) en niet-economische (extrapatrimoniale) gevolgen van de aantasting van een juridisch beschermd belang. * **Oorzakelijk verband:** Er moet een causaal verband zijn tussen het feit en de schade (conditio sine qua non-test, equivalentieleer). #### 4.10.2 Soorten aansprakelijkheid * **Persoonlijke aansprakelijkheid:** Voor eigen daad. * **Kwalitatieve aansprakelijkheid:** Voor andermans daad of voor gebrekkige zaken/dieren. #### 4.10.3 Aansprakelijkheid voor andermans daad * **Ouders voor hun kinderen:** Vaak foutloze aansprakelijkheid voor minderjarigen onder 16 jaar. * **Toezichthouders en onderwijsinstellingen:** Aansprakelijk mits een weerlegbaar vermoeden van fout in het toezicht. * **Aansteller voor aangestelden (artikel 6.14 BW):** Foutloze aansprakelijkheid voor fouten van aangestelden tijdens en naar aanleiding van hun functie. * **Rechtspersonen voor hun bestuursorganen (artikel 6.15 BW):** Foutloze aansprakelijkheid. #### 4.10.4 Aansprakelijkheid voor zaken en dieren * **Gebrekkige zaak (artikel 6.16 BW):** De bewaarder van een zaak is foutloos aansprakelijk indien de zaak een gebrek vertoont dat schade veroorzaakt. * **Dieren (artikel 6.17 BW):** De bewaarder van een dier is foutloos aansprakelijk indien het dier schade veroorzaakt. #### 4.10.5 Samenloop van contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid Sinds Boek 6 BW is samenloop mogelijk; de benadeelde kan kiezen tussen de rechtsgronden, rekening houdend met de verweermiddelen die uit het contract voortvloeien. Er zijn echter uitzonderingen, met name bij aantasting van fysieke of psychische integriteit of opzettelijke fout. ### 4.11 Tenietgaan van verbintenissen Verbintenissen kunnen tenietgaan door: * **Nakoming (betaling).** * **Niet-nakoming (met sancties zoals uitvoering in natura, schadeherstel of ontbinding).** * **Overmacht (ontoerekenbare niet-nakoming).** * **Schuldvernieuwing.** * **Kwijtschelding van schuld.** * **Schuldvergelijking.** * **Verval van het voorwerp.** * **Schuldvermenging.** * **Verjaring.** ### 4.12 Bijzondere wetgeving Naast het Burgerlijk Wetboek bevatten specifieke wetten (bv. Vlaams Woninghuurdecreet) ook regels inzake verbintenissenrecht. De bijzondere regel heeft voorrang op de algemene regel. --- **Belangrijke opmerkingen voor het studeren:** * **Definities zijn cruciaal:** Zorg dat je de definities van kernbegrippen zoals 'verbintenis', 'rechtshandeling', 'overmacht', 'fout' en 'schade' perfect kent. * **Structureel denken:** Begrijp de indelingen van verbintenissen en aansprakelijkheden; dit helpt bij het structureren van je kennis. * **Onderscheid contractuele vs. buitencontractuele aansprakelijkheid:** Dit is een fundamenteel onderscheid dat de basis vormt voor de analyse van veel casussen. * **Gevolgen van niet-nakoming:** Ken de verschillende sancties en hun toepassingsvoorwaarden. * **Bewijsrecht:** Begrijp welke bewijsmiddelen in welke situaties toelaatbaar zijn en wat hun bewijswaarde is. * **Casus oplossen:** Pas de geleerde principes systematisch toe op concrete situaties. Analyseer eerst de aard van de verbintenis/relatie (contractueel of buitencontractueel), identificeer de feiten, de schade, de oorzaak en de mogelijke aansprakelijken, en pas vervolgens de relevante wettelijke bepalingen toe. Met deze gedetailleerde samenvatting heb je een stevige basis om het onderwerp "Nakoming, niet-nakoming en tenietgaan van verbintenissen" te beheersen. Succes met je studie! --- # Aansprakelijkheidsrecht Hier is een gedetailleerde studiehandleiding over aansprakelijkheidsrecht, gebaseerd op de verstrekte documentatie: ## 5. Aansprakelijkheidsrecht Het aansprakelijkheidsrecht regelt de gevolgen van schade die wordt veroorzaakt door een fout of een aan de wet toegerekend feit, waarbij de plicht ontstaat om de geleden schade te vergoeden. ### 5.1 Verbintenissen en hun bronnen Een verbintenis is een rechtsband op grond waarvan een schuldeiser van een schuldenaar, indien nodig in rechte, de uitvoering van een prestatie mag eisen. Deze juridische verplichting tussen twee of meer personen heeft een aantal eigenschappen: * Het creëert een rechtsband tussen personen (natuurlijke of rechtspersonen). * De prestatie die het voorwerp van de verbintenis vormt, moet in geld waardeerbaar zijn. * De verbintenis is afdwingbaar, wat betekent dat naleving via een rechter kan worden afgedwongen. Verbintenissen kunnen ontstaan uit: * **Rechtshandelingen:** * **Eenzijdige rechtshandelingen:** Een wilsuiting van één persoon met de bedoeling rechtsgevolgen te creëren. * **Meerzijdige rechtshandelingen (contracten):** Een wilsovereenstemming tussen ten minste twee personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan. * **Rechtsfeiten:** * **Oneigenlijke contracten (quasi-contracten):** Geoorloofde daden waaruit een verbintenis ontstaat ten laste van de persoon die er voordeel uit haalt zonder er recht op te hebben. Dit omvat zaakwaarneming, onverschuldigde betaling en ongerechtvaardigde verrijking. * **Onrechtmatige daad:** Een fout die bij een ander persoon schade veroorzaakt, wat leidt tot een verbintenis tot schadevergoeding. Dit is de basis van buitencontractuele aansprakelijkheid. * **De wet:** Bepaalde verbintenissen worden rechtstreeks door de wet bepaald. #### 5.1.1 Indeling van verbintenissen Verbintenissen kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld: * **Naar hun bron:** Rechtshandelingen (eenzijdig, meerzijdig) of rechtsfeiten (oneigenlijke contracten, onrechtmatige daad). * **Naar hun aard:** * **Economisch of burgerlijk karakter:** Relevant voor de toepasselijke regelgeving (bv. Wetboek Economisch Recht). * **Persoonsgebonden (intuitu personae) of niet-persoonsgebonden:** Bepaalt of de schuldenaar zich kan laten vervangen. * **Naar hun voorwerp:** * **Verbintenis om iets te geven, te doen, of niet te doen.** * **Inspanningsverbintenis vs. resultaatverbintenis:** Cruciaal bij aansprakelijkheidsproblemen. Bij een resultaatverbintenis moet het resultaat behaald worden; bij een inspanningsverbintenis moet de schuldenaar redelijke inspanningen leveren. * **Deelbare vs. ondeelbare verbintenis:** Afhankelijk van of de prestatie in delen kan worden uitgevoerd. * **Verbintenis met meerdere voorwerpen:** Cumulatieve, alternatieve of subsidiaire verbintenissen. * **Hoofdverbintenis – secundaire verbintenis.** * **Naar hun modaliteiten:** * **Verbintenis onder voorwaarde:** Afhankelijk van een toekomstige en onzekere gebeurtenis. * **Verbintenis onder tijdsbepaling:** Afhankelijk van een toekomstige en zekere gebeurtenis. #### 5.1.2 Verbintenissen met meerdere schuldeisers of schuldenaars Dit kan leiden tot actieve pluraliteit (meerdere schuldeisers) of passieve pluraliteit (meerdere schuldenaars). * **Deelbare verbintenissen:** De schuld wordt verdeeld over de schuldenaars. De schuldeiser kan van elke schuldenaar slechts het deel vorderen. Dit brengt nadelen mee voor de schuldeiser bij insolvabiliteit van een schuldenaar. * **Ondeelbare verbintenissen:** De prestatie moet in haar geheel worden uitgevoerd. * **Hoofdelijke verbintenissen:** De schuldeiser kan elke schuldenaar aanspreken voor het geheel van de schuld. Dit ontstaat uit de wet of een contract. De schuldenaars onderling zijn gehouden tot hun bijdrage, en de volledige betaler heeft regresrecht. Ingebrekestelling of verjaringsstuiting ten aanzien van één schuldenaar werkt ten aanzien van alle schuldenaars. * **Verbintenissen in solidum:** Ontstaan wanneer meerdere personen, elk afzonderlijk foutief, bijdragen aan dezelfde schade. Elke schuldenaar staat in voor het geheel, maar vertegenwoordigt elkaar onderling niet. De onderlinge afrekening gebeurt op basis van de mate waarin elke fout heeft bijgedragen tot de schade. #### 5.1.3 Verbintenissen met bijzondere modaliteiten * **Verbintenis onder voorwaarde:** Een toekomstige en onzekere gebeurtenis bepaalt de opeisbaarheid (opschortende voorwaarde) of het einde (ontbindende voorwaarde) van de verbintenis. * **Verbintenis onder tijdsbepaling:** Een toekomstige en zekere gebeurtenis bepaalt de opeisbaarheid (opschortende tijdsbepaling) of het einde (uitdovende tijdsbepaling) van de verbintenis. ### 5.2 Het contract #### 5.2.1 Het ontstaan van het contract * **Consensuele contracten:** Komen vormvrij tot stand door loutere wilsovereenstemming. * **Vormelijke contracten:** Vereisen bepaalde vormvereisten (bv. notariële akte) om geldig te zijn. * **Zakelijke contracten:** Vereisen de overhandiging van het voorwerp om tot stand te komen. Contracten kunnen ook ingedeeld worden op basis van de partijen en hun verbintenissen: * **Wederkerige contracten:** Beide partijen zijn zowel schuldeiser als schuldenaar. * **Eenzijdige contracten:** Slechts één partij heeft verbintenissen. * **Contracten onder bezwarende titel:** Beide partijen verkrijgen een voordeel (vergeldende of kanscontracten). * **Contracten ten kosteloze titel:** Eén partij verkrijgt een voordeel zonder tegenprestatie. * **Onderhandelde contracten vs. toetredingscontracten:** Standaardcontracten waarbij één partij geen invloed heeft op de inhoud. #### 5.2.2 Geldigheidsvoorwaarden van contracten De vier essentiële geldigheidsvoorwaarden van een contract zijn (artikel 5.27 BW): 1. **Vrije en bewuste toestemming:** De wil om zich te verbinden mag niet aangetast zijn door wilsgebreken zoals dwaling, bedrog, geweld of misbruik van omstandigheden. De vertrouwensleer kan de geldigheid van de toestemming corrigeren. 2. **Bekwaamheid om contracten aan te gaan:** Partijen moeten handelingsbekwaam zijn. 3. **Bepaalbaar en geoorloofd voorwerp:** De prestatie moet bestaan of kunnen bestaan, bepaald of bepaalbaar zijn, en wettelijk toegestaan zijn. 4. **Geoorloofde oorzaak:** De reden waarom het contract wordt aangegaan mag niet strijdig zijn met dwingend recht, openbare orde of goede zeden. #### 5.2.3 De totstandkoming van het contract * **Precontractuele fase:** Kenmerkt zich door onderhandelingen. Er kan precontractuele aansprakelijkheid ontstaan bij foutieve afbreking van onderhandelingen of schending van de informatieplicht. * **Aanbod en aanvaarding:** Een aanbod is een voorstel tot contracteren met essentiële en substantiële bestanddelen. Aanvaarding is de instemming met dit aanbod. * **Effectieve totstandkoming:** Voldoen aan de 4 geldigheidsvoorwaarden. #### 5.2.4 Gevolgen van het contract * **Bindende kracht (artikel 5.69 BW):** Contracten verbinden partijen en kunnen niet eenzijdig worden gewijzigd, tenzij wettelijk of contractueel toegestaan. * **Goede trouw (artikelen 5.71 en 5.73 BW):** Contracten moeten te goeder trouw worden uitgevoerd. * **Gevolgen voor derden:** Principe van relativiteit (artikel 5.103 BW): contracten binden alleen de contractpartijen. Uitzonderingen zijn derdenbeding, rechtstreekse vordering, sterkmaking en kettingbedingen. #### 5.2.5 Niet-nakoming van het contract * **Toerekenbare niet-nakoming (wanprestatie):** De schuldenaar is aansprakelijk als de niet-nakoming hem te wijten is (fout). * **Ingebrekestelling:** Vereist om contractuele sancties te kunnen inroepen, tenzij wettelijke uitzonderingen. * **Niet-uitvoeringsexceptie (ENAC):** Opschorting van de eigen verbintenis door de schuldeiser bij niet-nakoming door de andere partij. * **Retentierecht:** Recht om een goed bij te houden tot de schuld is voldaan. * **Sancties:** Uitvoering in natura, herstel van schade (vervangende schadevergoeding), ontbinding van het contract, prijsvermindering. * **Ontbinding van het contract:** Beëindiging wegens ernstige wanprestatie. Kan gerechtelijk of buitengerechtelijk (ontbindend beding, kennisgeving) gebeuren. * **Ontoerekenbare niet-nakoming (overmacht):** De schuldenaar is bevrijd als de niet-nakoming hem niet te wijten is (onmogelijkheid, onvoorzienbaarheid, onvermijdbaarheid). Dit leidt tot opschorting of ontbinding van het contract. #### 5.2.6 Tenietgaan van het contract * **Vrijwillige nakoming (betaling):** Uitvoering van de verbintenissen. * **Niet-nakoming:** Contractuele aansprakelijkheid. * **Andere gronden:** Nietigverklaring, ontbinding, vervulling van ontbindende voorwaarde, schuldvernieuwing, kwijtschelding, schuldvergelijking, schuldvermenging, verjaring, opzegging. ### 5.3 Verbintenissen uit rechtsfeiten #### 5.3.1 Verbintenissen uit oneigenlijke contracten * **Zaakwaarneming:** Vrijwillige behartiging van andermans zaak, die leidt tot een verbintenis van de meester van de zaak om de zaakwaarnemer te vergoeden. * **Onverschuldigde betaling:** Een betaling die onterecht werd verricht. De ontvanger is gehouden tot teruggave. * **Ongerechtvaardigde verrijking:** Vermogensverschuiving zonder geldige juridische oorzaak, die leidt tot een vergoedingsplicht. #### 5.3.2 Verbintenissen uit tot aansprakelijkheid leidende feiten (buitencontractuele aansprakelijkheid) Dit is de aansprakelijkheid voor schade die wordt veroorzaakt door een fout, een gebrekkig dier, een gebrekkige zaak, of een daad van een persoon waarvoor men aansprakelijk is. ##### 5.3.2.1 Aansprakelijkheid voor eigen daad (foutaansprakelijkheid) * **Vereisten (artikel 6.5 BW):** Een fout (schending van de zorgvuldigheidsnorm) die schade veroorzaakt en een oorzakelijk verband daartussen. * **De fout:** Beoordeeld naar de gedraging van een voorzichtig en redelijk persoon. Objectieve criteria zoals stand van de techniek en wetenschappelijke kennis spelen een rol. * **Uitsluitingsgronden:** Overmacht, wettige verdediging, bevoegd bevel, enz. ##### 5.3.2.2 Aansprakelijkheid voor andermans daad (kwalitatieve aansprakelijkheid) Dit is aansprakelijkheid die voortvloeit uit een bepaalde hoedanigheid. * **Ouders voor minderjarigen (artikel 6.12 BW):** Ouders zijn aansprakelijk voor de fouten van hun minderjarige kinderen. Voor kinderen <16 jaar is dit foutloze aansprakelijkheid; voor kinderen ≥16 jaar is het een weerlegbaar vermoeden van fout. * **Personen belast met toezicht (bv. onderwijsinstellingen) (artikel 6.13 BW):** Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door personen onder hun toezicht. Dit is een weerlegbaar vermoeden van fout. * **Aansteller voor aangestelden (artikel 6.14 BW):** Aansteller is foutloos aansprakelijk voor schade veroorzaakt door zijn aangestelden tijdens en naar aanleiding van hun functie. * **Rechtspersonen voor hun bestuursorgaan of leden ervan (artikel 6.15 BW):** Foutloze aansprakelijkheid voor fouten van hun bestuursorgaan of leden tijdens en naar aanleiding van hun functie. ##### 5.3.2.3 Aansprakelijkheid voor gebrekkige zaken en dieren * **Aansprakelijkheid voor gebrekkige zaken (artikel 6.16 BW):** De bewaarder van een zaak is foutloos aansprakelijk als de schade veroorzaakt is door een gebrek in de zaak. * **Aansprakelijkheid voor dieren (artikel 6.17 BW):** De bewaarder van een dier is foutloos aansprakelijk als het dier schade veroorzaakt. #### 5.3.3 Schade en oorzakelijk verband * **Schade (artikel 6.24 BW):** De economische en niet-economische gevolgen van de aantasting van een juridisch beschermd belang. Vereist is zekere schade, die ook toekomstig kan zijn. * **Oorzakelijk verband (artikel 6.18 BW):** Het feitelijke verband tussen het feit en de schade (conditio sine qua non). De rechter kan dit corrigeren indien het kennelijk onredelijk is de schade toe te rekenen. * **Schadeloosstelling:** Moet integraal zijn en de benadeelde in de toestand plaatsen waarin hij zou zijn geweest indien het schadelijke feit zich niet had voorgedaan. Kan in natura of door schadevergoeding (in geld). #### 5.3.4 Samenloop van aansprakelijkheden * **Contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid:** Sinds 1 januari 2025 is samenloop mogelijk. De benadeelde kan kiezen welke rechtsgrond hij inroept. Er zijn echter uitzonderingen waarbij deze keuze beperkt wordt door het contract of de wet. * **Aanspreking van hulppersonen:** Sinds 1 januari 2025 kunnen hulppersonen van medecontractanten rechtstreeks worden aangesproken op basis van buitencontractuele aansprakelijkheid, met doorwerking van de contractuele verweermiddelen. #### 5.3.5 Bijzondere wetgeving * **Aansprakelijkheid van rechtspersonen:** Toepassing van de regels uit Boek 6 BW, met specifieke regels voor rechtstreekse toerekening van fouten. * **Aansprakelijkheid van werknemers:** Enkel aansprakelijk voor bedrog, zware schuld, of lichte schuld die gewoonlijk voorkomt. ### 5.4 Bewijs van verbintenissen * **Bewijslast (artikel 8.4 BW):** De partij die zich op een recht beroept, moet de feiten en rechtshandelingen bewijzen die daaraan ten grondslag liggen. * **Bewijsmiddelen:** Ondertekend geschrift, getuigenis, feitelijk vermoeden, bekentenis, eed. * **Bewijsstelsels:** Vrij bewijsstelsel (alle bewijsmiddelen zijn toelaatbaar) en gereglementeerd bewijsstelsel (bv. voor rechtshandelingen boven een bepaald bedrag, waarbij een ondertekend geschrift vereist is). * **Interpretatie van rechtshandelingen (artikel 5.64 BW):** De rechter zoekt naar de gemeenschappelijke bedoeling van de partijen. Bij twijfel gelden interpretatieregels (bv. ten nadele van de opsteller van een toetredingscontract). ### 5.5 Overdracht van verbintenissen * **Overdracht van schuldvordering (cessie):** De schuldeiser kan zijn vordering overdragen aan een derde. * **Subrogatie:** Betaling van een schuld door een derde, waardoor die derde in de rechten van de oorspronkelijke schuldeiser treedt. * **Schuldoverdracht:** De overneming van een schuld door een nieuwe schuldenaar. Vereist instemming van de schuldeiser voor volledige overdracht. * **Contractoverdracht:** Overdracht van een volledige contractspositie. Vereist instemming van alle partijen. ### 5.6 Nakoming van de verbintenis * **Betaling:** De vrijwillige uitvoering van de prestatie. * **Moratoire interest:** Wettelijke of conventionele interest verschuldigd wegens laattijdige betaling van een geldsom. * **Compensatoire interest:** Vergoeding voor laattijdige nakoming van een waardeschuld. ### 5.7 Tenietgaan van verbintenissen * **Schuldvernieuwing (novatie):** Vervanging van een bestaande verbintenis door een nieuwe. * **Kwijtschelding van schuld:** Vrijwillige afstand van een vorderingsrecht door de schuldeiser. * **Schuldvergelijking (compensatie):** Twee wederzijdse schulden heffen elkaar op tot het laagste bedrag. * **Schuldvermenging:** De hoedanigheid van schuldeiser en schuldenaar verenigen zich in één persoon. * **Bevrijdende verjaring:** Na verloop van een bepaalde termijn vervalt de mogelijkheid om de verbintenis in rechte af te dwingen. ### 5.8 Bijzondere overeenkomsten (beknopt) Hoewel dit hoofdstuk zich voornamelijk richt op algemene principes, worden er specifieke contracten genoemd zoals de huurovereenkomst. Het onderscheid tussen gemeen huurrecht en bijzonder huurrecht is belangrijk, waarbij de bijzondere wetten (bv. woninghuurdecreet) doorgaans dwingend recht bevatten en voorrang hebben op het gemeen recht. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Term | Definitie | | Verbintenis | Een rechtsband op grond waarvan een schuldeiser van een schuldenaar, indien nodig in rechte, de uitvoering van een prestatie mag eisen. Het betreft een juridische verplichting tussen twee of meer personen. | | Schuldeiser | De partij die gerechtigd is om een prestatie te vorderen van de schuldenaar. | | Schuldenaar | De partij die een juridische verplichting heeft om een prestatie te leveren aan de schuldeiser. | | Rechtsband tussen personen | Een verbintenis creëert een juridische relatie tussen een schuldeiser en een schuldenaar, die gebonden zijn aan elkaars prestaties. | | Prestatie | Hetgeen de schuldenaar moet leveren om aan zijn verbintenis te voldoen, dit kan bestaan uit iets geven, iets doen, of iets niet doen. | |afdwingbaar | Een verbintenis is afdwingbaar indien de naleving ervan door een rechter kan worden afgedwongen, desnoods met dwangmiddelen, wanneer de schuldenaar zijn verplichtingen niet vrijwillig nakomt. | | Rechtshandeling | Een handeling die gericht is op het creëren, wijzigen of beëindigen van rechtsgevolgen. Dit kan een eenzijdige of meerzijdige wilsuiting zijn. | | Eenzijdige rechtshandeling | Een rechtshandeling die tot stand komt door de wilsuiting van slechts één persoon, met de bedoeling om rechtsgevolgen te doen ontstaan. | | Meerzijdige rechtshandeling | Een rechtshandeling die tot stand komt door de wilsuiting van ten minste twee personen, zoals een contract. | | Contract | Een overeenkomst tussen twee of meer personen die juridische gevolgen beoogt en bindend is voor de partijen. | | Rechtsfeit | Een feit waaraan het recht rechtsgevolgen verbindt, zonder dat de wil van een persoon gericht is op het creëren van die rechtsgevolgen. | | Oneigenlijk contract (Quasi-contract) | Een geoorloofde handeling die, hoewel het geen contract is, een verbintenis creëert ten laste van degene die er voordeel uit haalt. | | Onrechtmatige daad | Een foutieve handeling of nalaten die schade veroorzaakt bij een ander, waardoor een verbintenis ontstaat om die schade te vergoeden. | | Vorderingsrecht | Een relatief recht dat een persoon (schuldeiser) heeft ten aanzien van een andere persoon (schuldenaar) om een bepaalde prestatie te eisen. | | Zakelijk recht | Een absoluut recht dat een persoon heeft op een zaak, dat tegenover iedereen kan worden ingeroepen en een volgrecht inhoudt. | | Resultaatverbintenis | Een verbintenis waarbij de schuldenaar zich ertoe verbindt een bepaald, concreet resultaat te bereiken. | | Inspanningsverbintenis | Een verbintenis waarbij de schuldenaar zich ertoe verbindt de nodige inspanningen te leveren om een bepaald doel te bereiken, zonder het resultaat te garanderen. | | Deelbare verbintenis | Een verbintenis waarvan het voorwerp in delen kan worden uitgevoerd of verdeeld over meerdere schuldenaars. | | Ondeelbare verbintenis | Een verbintenis waarvan het voorwerp noodzakelijk in zijn geheel moet worden uitgevoerd en niet kan worden gesplitst. | | Hoofdelijke verbintenis | Een verbintenis waarbij elke schuldenaar voor het geheel kan worden aangesproken door de schuldeiser, die vrij mag kiezen wie hij aanspreekt. | | Verbintenis in solidum | Een verbintenis waarbij meerdere personen hoofdelijk aansprakelijk zijn voor eenzelfde schade, vaak door samenlopende fouten, waarbij elke persoon voor het geheel kan worden aangesproken. | | Verbintenis onder voorwaarde | Een verbintenis waarvan de werking afhankelijk wordt gemaakt van een toekomstige en onzekere gebeurtenis. | | Verbintenis onder tijdsbepaling | Een verbintenis waarvan de opeisbaarheid of het tenietgaan afhankelijk is van het verstrijken van een bepaalde termijn. | | Consensueel contract | Een contract dat tot stand komt door de loutere wilsovereenstemming van de partijen, zonder specifieke vormvereisten. | | Vormelijk contract | Een contract dat slechts geldig is mits het voldoet aan bepaalde wettelijk voorgeschreven vormen. | | Zakelijk contract | Een contract dat naast wilsovereenstemming ook de overhandiging van het voorwerp vereist om geldig tot stand te komen. | | Wederkerig contract | Een contract waarbij alle partijen zowel schuldeiser als schuldenaar van elkaar zijn, en over en weer verbintenissen aangaan. | | Eenzijdig contract | Een contract waarbij slechts één partij verbintenissen aangaat ten aanzien van de andere partij. | | Contract onder bezwarende titel | Een contract waarbij elke partij een prestatie levert of zich verbindt ertoe te leveren, ten voordele van de andere partij. | | Contract ten kosteloze titel | Een contract waarbij één partij een prestatie levert of zich ertoe verbindt te leveren, zonder dat de andere partij daartegenover een tegenprestatie staat. | | Wilsautonomie | Het beginsel dat partijen de vrijheid hebben om zelf hun rechtsgevolgen te bepalen door hun wil. | | Contractsvrijheid | Het principe dat partijen vrij zijn om te contracteren, met wie ze willen, en over wat ze willen, binnen de wettelijke grenzen. | | Consensualisme | Het principe dat een contract tot stand komt door de loutere wilsovereenstemming van de partijen. | | Goede trouw | Het principe dat partijen hun verbintenissen loyaal en eerlijk moeten uitvoeren, en zich niet onredelijk mogen gedragen. | | Precontractuele aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die kan ontstaan tijdens de onderhandelingsfase, bijvoorbeeld door het foutief afbreken van onderhandelingen of het schenden van informatieplichten. | | Aanbod | Een voorstel tot contracteren dat alle essentiële bestanddelen van het beoogde contract bevat en de wil van de aanbieder om gebonden te zijn impliceert. | | Aanvaarding | Een verklaring of gedraging die instemming met een aanbod uitdrukt en leidt tot de totstandkoming van een contract. | | Dwaling | Een verkeerde voorstelling van de werkelijkheid die een partij ertoe brengt een contract aan te gaan, en die, indien ze voldoet aan bepaalde voorwaarden, kan leiden tot de nietigheid van het contract. | | Bedrog | Een opzettelijke misleiding door één partij die de andere ertoe brengt een contract aan te gaan, en die kan leiden tot de nietigheid van het contract. | | Geweld | Een dwang of bedreiging die een partij ertoe brengt een contract aan te gaan, en die kan leiden tot de nietigheid van het contract. | | Misbruik van omstandigheden | Een situatie waarin een partij misbruik maakt van de zwakke positie van de andere partij om voordelige contractuele voorwaarden te verkrijgen. | | Nietigheid | De sanctie die de ongeldigheid van een rechtshandeling of contract tot gevolg heeft, waardoor deze juridisch gezien nooit heeft bestaan. | | Restitutie | De verplichting om de prestaties die in het kader van een nietig verklaard contract werden geleverd, aan elkaar terug te geven. | | Toerekenbare niet-nakoming | De niet-nakoming van een verbintenis die aan de schuldenaar te wijten is, bijvoorbeeld door een fout of nalaten. | | Ontoerekenbare niet-nakoming (Overmacht) | De niet-nakoming van een verbintenis die niet aan de schuldenaar te wijten is, omdat deze wordt veroorzaakt door een onvoorziene, onvermijdbare en externe gebeurtenis. | | Ingebrekestelling | Een schriftelijke of mondelinge mededeling van de schuldeiser aan de schuldenaar waarin deze wordt aangemaand om zijn verbintenis na te komen. | | ENAC (Exceptie van niet-uitvoering) | Het recht van een partij om de nakoming van haar eigen verbintenis op te schorten totdat de wederpartij haar verbintenis uitvoert of aanbiedt ze uit te voeren. | | Retentierecht | Het recht van een schuldeiser om een goed dat hij van zijn schuldenaar onder zich heeft, bij te houden totdat zijn schuldvordering met betrekking tot dat goed is voldaan. | | Uitvoering in natura | De daadwerkelijke uitvoering van de verbintenis zoals overeengekomen in het contract. | | Herstel van de schade | De prestatie die ertoe strekt de geleden schade te vergoeden, hetzij in natura, hetzij door betaling van een geldsom. | | Ontbinding van het contract | De beëindiging van een contract, meestal wegens een toerekenbare niet-nakoming door één van de partijen. | | Verandering van omstandigheden (Imprevisie) | Een situatie waarin de omstandigheden aanzienlijk wijzigen na het sluiten van het contract, waardoor de uitvoering ervan aanzienlijk moeilijker wordt, maar niet onmogelijk. | | Bevrijdingsbeding (Exoneratiebeding) | Een contractueel beding waarbij een partij haar aansprakelijkheid voor bepaalde gebeurtenissen beperkt of uitsluit. | | Schadebeding | Een contractueel beding dat vooraf de omvang van de schadevergoeding vastlegt die verschuldigd is bij niet-nakoming. | | Moratoire interest | Een interest die verschuldigd is wegens laattijdige betaling van een geldsom. | | Compenserende interest | Een interest die verschuldigd is als herstel voor de vertraging in de nakoming van een waardeschuld. | | Zaakwaarneming | Het vrijwillig en nuttig behartigen van de belangen van een ander, zonder daartoe wettelijk of contractueel verplicht te zijn. | | Onverschuldigde betaling | Een betaling die wordt verricht zonder dat er een schuld bestaat. | | Ongerechtvaardigde verrijking | Een vermogensverschuiving die ten koste gaat van de ene persoon en ten voordele van de andere, zonder juridische oorzaak. | | Aansprakelijkheid | De verplichting om de schade te herstellen die door een bepaalde gedraging of feit werd veroorzaakt. | | Burgerlijke aansprakelijkheid | De aansprakelijkheid die voortvloeit uit de schending van een burgerlijke rechtsnorm, zoals een contractuele of buitencontractuele verplichting. | | Contractuele aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die voortvloeit uit de niet-nakoming van een contractuele verbintenis. | | Buitencontractuele aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die voortvloeit uit een fout of een ander tot aansprakelijkheid leidend feit, buiten de sfeer van een contract. | | Persoonlijke aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die voortvloeit uit een eigen fout van de aangesproken persoon. | | Kwalitatieve aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die voortvloeit uit een bepaalde hoedanigheid of relatie, waarbij men aansprakelijk is voor de daad van een ander of voor een gebrekkige zaak of dier. | | Foutaansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die ontstaat doordat een fout werd begaan. | | Foutloze aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die ontstaat zonder dat er een fout is begaan, gebaseerd op risico of een wettelijk vermoeden. | | Oorzakelijk verband | Het verband tussen de fout of het feit en de geleden schade, dat vereist is om aansprakelijkheid aan te nemen. | | Schade | De economische en niet-economische gevolgen van de aantasting van een juridisch beschermd belang. | | Patrimoniale schade | De economische schade die voortvloeit uit een aantasting van iemands vermogen. | | Extrapatrimoniale schade | De niet-economische schade, zoals pijn, leed of reputatieschade. | | Integraal herstel | Het principe dat de geleden schade volledig moet worden vergoed, zodat de benadeelde in dezelfde toestand wordt gebracht als waarin hij zich zou hebben bevonden zonder het schadeveroorzakende feit. | | Herstel in natura | Het ongedaan maken van de schadelijke gevolgen van het schadeveroorzakende feit in werkelijkheid, bijvoorbeeld door een rechtshandeling te vernietigen of maatregelen te bevelen. | | Bewijs | De methode om de rechter te overtuigen van de juistheid van een stelling of feit. | | Bewijslast | De partij op wie de plicht rust om een bepaald feit te bewijzen. | | Bewijsrisico | Het risico dat een partij draagt wanneer het bewijs van een feit twijfelachtig blijft; de rechter zal in het nadeel van die partij beslissen. | | Wettelijk vermoeden | Een gevolgtrekking die de wet verbindt aan een bekend feit, waarbij een ander feit wordt afgeleid (weerlegbaar of onweerlegbaar). | | Feitelijk vermoeden (Rechterlijk vermoeden) | Een gevolgtrekking die de rechter zelf maakt uit een bekend feit, met betrekking tot een onbekend feit. | | Ondertekend geschrift | Een geschrift dat is ondertekend door de partijen en dient als bewijsmiddel, met name voor rechtshandelingen boven een bepaalde waarde. | | Authentieke akte | Een geschrift dat is opgemaakt door een bevoegde ambtenaar, met een hogere bewijswaarde dan een onderhandse akte. | | Onderhandse akte | Een geschrift dat door de partijen zelf is opgesteld en ondertekend, zonder tussenkomst van een ambtenaar. | | Vaste datum | Een datum die op wettelijk bepaalde wijze is vastgesteld, waardoor een akte tegenstelbaar wordt aan derden. | | Interpretatie | De uitlegging van een rechtshandeling of contract om de gemeenschappelijke bedoeling van de partijen te achterhalen. | | Kwalificatie van contracten | De bepaling tot welke categorie een contract behoort, om de toepasselijke regels te bepalen. | | Overdracht van schuldvordering (Cessie) | De overdracht van een vorderingsrecht van de ene schuldeiser op de andere. | | Subrogatie (Indeplaatsstelling) | Een techniek waarbij een derde die een schuld betaalt, in de rechten van de oorspronkelijke schuldeiser treedt. | | Schuldoverdracht | De overdracht van een schuld van de ene schuldenaar op de andere. | | Contractsoverdracht | De overdracht van de gehele contractspositie van een partij aan een derde. | | Betaling | De vrijwillige uitvoering van een verbintenis door de schuldenaar aan de schuldeiser. | | Verjaring | De wijze waarop rechten tenietgaan of verkregen worden door het verstrijken van een bepaalde termijn. | | Schuldvernieuwing (Novatie) | Een contract waarbij een bestaande verbintenis wordt vervangen door een nieuwe verbintenis. | | Kwijtschelding van schuld | Een contract waarbij de schuldeiser de schuldenaar bevrijdt van zijn verbintenis. | | Schuldvergelijking (Compensatie) | Het opheffen van wederzijdse schulden tussen twee personen tot het bedrag van de kleinste schuld. | | Schuldvermenging | De situatie waarin de hoedanigheid van schuldeiser en schuldenaar in dezelfde persoon samenvallen, waardoor de verbintenis tenietgaat. | | Medeplichtigheid aan contractbreuk | Het deelnemen van een derde aan de niet-nakoming van een contractuele verbintenis door een contractpartij, wetende dat deze verbintenis bestaat. | | Veinzing | Het simuleren van een rechtshandeling, waarbij de werkelijke wil van de partijen verborgen blijft. | | Pauliaanse vordering | Een rechtsmiddel dat een schuldeiser kan instellen tegen rechtshandelingen die zijn schuldenaar verricht en die de rechten van de schuldeiser bedrieglijk benadelen. | | **Verbintenis** | Een rechtsband tussen een schuldeiser en een schuldenaar, waarbij de schuldeiser de uitvoering van een prestatie van de schuldenaar mag eisen, zo nodig via gerechtelijke middelen. | | **Natuurlijke persoon** | Een mens van vlees en bloed, die juridisch drager kan zijn van rechten en plichten. | | **Rechtspersoon** | Een entiteit, zoals een vennootschap of vereniging, die door de wet wordt erkend als een persoon met eigen rechten en plichten, los van de individuele leden. | | **Schuldenaar** | De partij die gehouden is tot het leveren van een prestatie aan de schuldeiser. | | **Schuldeiser** | De partij die gerechtigd is om van de schuldenaar de uitvoering van een prestatie te eisen. | | **Vorderingsrecht** | Een recht van een persoon (schuldeiser) om van een andere persoon (schuldenaar) een bepaalde prestatie te eisen. | | **Zakelijk recht** | Een recht dat rechtstreeks betrekking heeft op een zaak, zoals eigendom of erfdienstbaarheid, en dat absolute werking heeft. | | **Afdwingbaarheid** | Het kenmerk van een juridische verplichting die via gerechtelijke tussenkomst kan worden afgedwongen indien deze niet vrijwillig wordt nagekomen. | | **Niet-afdwingbare toezegging** | Een belofte of toezegging die geen juridische binding heeft en niet via de rechter kan worden afgedwongen, zoals een morele of vriendschappelijke afspraak. | | **Rechtshandeling** | Een handeling die gericht is op het tot stand brengen van rechtsgevolgen, zoals het sluiten van een contract of het opstellen van een testament. | | **Eenzijdige rechtshandeling** | Een rechtshandeling die door de wilsuiting van slechts één persoon tot stand komt en rechtsgevolgen beoogt, zoals een testament of een eenzijdige belofte. | | **Meerzijdige rechtshandeling** | Een rechtshandeling die de wilsovereenstemming van ten minste twee personen vereist om rechtsgevolgen te doen ontstaan, zoals een contract. | | **Onrechtmatige daad** | Een handeling of nalaten dat schade toebrengt aan een ander en waarvoor de dader aansprakelijk kan worden gesteld, bestaande uit een fout, schade en een oorzakelijk verband. | | **Oneigenlijk contract (Quasi-contract)** | Een geoorloofde daad waaruit een verbintenis ontstaat ten laste van degene die er voordeel uit haalt, zonder dat er sprake is van een contract of onrechtmatige daad, zoals zaakwaarneming of onverschuldigde betaling. | | **Verbintenis om iets te geven** | Een verbintenis waarbij de schuldenaar gehouden is een zaak over te dragen aan de schuldeiser. | | **Verbintenis om iets te doen** | Een verbintenis waarbij de schuldenaar gehouden is een positieve handeling te verrichten ten gunste van de schuldeiser. | | **Verbintenis om iets niet te doen** | Een verbintenis waarbij de schuldenaar gehouden is een bepaalde handeling na te laten. | | **Resultaatverbintenis** | Een verbintenis waarbij de schuldenaar zich ertoe verbindt een welbepaald resultaat te behalen; bij niet-nakoming is de schuldenaar aansprakelijk, tenzij hij overmacht bewijst. | | **Inspanningsverbintenis** | Een verbintenis waarbij de schuldenaar zich ertoe verbindt de nodige inspanningen te leveren om een bepaald resultaat te bereiken, zonder dat het resultaat gegarandeerd wordt; de schuldeiser moet de nalatigheid bewijzen. | | **Deelbare verbintenis** | Een verbintenis waarvan het voorwerp in meerdere delen kan worden uitgevoerd, zoals de betaling van een geldsom die door meerdere schuldenaars moet worden gedragen. | | **Ondeelbare verbintenis** | Een verbintenis waarvan het voorwerp noodzakelijk in zijn geheel moet worden uitgevoerd en niet kan worden gesplitst, vaak vanwege de aard van de prestatie of contractuele afspraak. | | **Hoofdelijke verbintenis** | Een verbintenis met meerdere schuldenaars, waarbij elke schuldenaar gehouden is tot de gehele schuld, en de schuldeiser vrij mag kiezen wie hij aanspreekt voor de volledige prestatie. | | **Verbintenis in solidum** | Een verbintenis waarbij meerdere personen, elk afzonderlijk met een eigen fout, hebben bijgedragen aan dezelfde schade, waardoor zij hoofdelijk aansprakelijk zijn voor de vergoeding van de totale schade. | | **Verbintenis onder voorwaarde** | Een verbintenis waarvan de uitvoering of tenietgaan afhankelijk wordt gemaakt van een toekomstige, onzekere gebeurtenis. | | **Opschortende voorwaarde** | Een voorwaarde waarvan de vervulling ertoe leidt dat de verbintenis opeisbaar wordt. | | **Ontbindende voorwaarde** | Een voorwaarde waarvan de vervulling ertoe leidt dat de verbintenis tenietgaat. | | **Verbintenis onder tijdsbepaling** | Een verbintenis waarvan de uitvoering of het einde afhankelijk is van het verstrijken van een bepaalde tijd. | | **Opschortende tijdsbepaling** | Een tijdsbepaling die de aanvang van de opeisbaarheid van de verbintenis uitstelt tot een bepaald tijdstip. | | **Uitdovende tijdsbepaling** | Een tijdsbepaling die het einde van de verbintenis markeert op een bepaald tijdstip. | | **Consensueel contract** | Een contract dat tot stand komt door de loutere wilsovereenstemming van partijen, zonder specifieke vormvereisten. | | **Vormelijk contract** | Een contract dat slechts geldig is wanneer aan bepaalde door de wet voorgeschreven vormvereisten is voldaan, zoals een notariële akte. | | **Zakelijk contract** | Een contract dat naast de wilsovereenstemming ook de feitelijke overhandiging van het voorwerp vereist om geldig tot stand te komen, zoals bruiklening. | | **Wederkerig contract** | Een contract waarbij beide partijen zowel schuldeiser als schuldenaar van elkaar zijn, waarbij over en weer verbintenissen worden aangegaan. | | **Eenzijdig contract** | Een contract waarbij slechts één partij verbintenissen aangaat, terwijl de andere partij enkel rechten verkrijgt. | | **Contract onder bezwarende titel** | Een contract waarbij elke partij een prestatie ontvangt waarvoor zij een tegenprestatie levert. | | **Contract ten kosteloze titel** | Een contract waarbij één partij een prestatie levert zonder enige tegenprestatie te ontvangen, zoals een schenking. | | **Goede trouw** | Het principe dat partijen hun verbintenissen eerlijk en redelijk moeten uitvoeren, rekening houdend met de belangen van de wederpartij. | | **Totstandkoming van het contract** | Het juridische proces waarbij een contract geldig ontstaat, inclusief aanbod, aanvaarding en de vier geldigheidsvoorwaarden: toestemming, bekwaamheid, voorwerp en oorzaak. | | **Nietigheid** | De sanctie die een contract ongeldig verklaart vanaf het begin, omdat het niet voldeed aan de geldigheidsvereisten. | | **Tenietgaan van de verbintenis** | De wijze waarop een verbintenis ophoudt te bestaan, bijvoorbeeld door betaling, schuldvernieuwing of kwijtschelding. | | **Betaling** | De vrijwillige uitvoering van de prestatie waartoe men gehouden is, waarmee de verbintenis tenietgaat. | | **Niet-nakoming** | Het niet, onjuist, onvolledig of te laat uitvoeren van een verbintenis. | | **Toerekenbare niet-nakoming (wanprestatie)** | Niet-nakoming van een verbintenis die aan de schuldenaar te wijten is, omdat hem een fout kan worden verweten of hij hiervoor krachtens de wet of een rechtshandeling moet instaan. | | **Ontoerekenbare niet-nakoming (overmacht)** | Niet-nakoming van een verbintenis die onmogelijk is geworden door omstandigheden die niet aan de schuldenaar te wijten zijn, en die onvoorzienbaar en onvermijdbaar waren. | | **Ingebrekestelling** | Een formele schriftelijke aanmaning van de schuldeiser aan de schuldenaar om de verbintenis na te komen, die vaak een voorwaarde is om verdere sancties te kunnen inroepen. | | **Niet-uitvoeringsexceptie (ENAC)** | Het recht van een partij in een wederkerig contract om de nakoming van haar eigen verbintenis op te schorten zolang de wederpartij haar verbintenis niet nakomt. | | **Retentierecht** | Het recht van een schuldeiser om een zaak die hij van zijn schuldenaar onder zich heeft, achter te houden totdat de schuld met betrekking tot die zaak is voldaan. | | **Uitvoering in natura** | De nakoming van de verbintenis zoals oorspronkelijk overeengekomen, waarbij de schuldenaar de beloofde prestatie levert of wordt gedwongen deze te leveren. | | **Herstel van de schade** | De compensatie voor de geleden schade, die kan plaatsvinden in natura (herstel van de zaak) of in geld (schadevergoeding). | | **Schadebeding** | Een clausule in een contract waarin de omvang van de schadevergoeding bij niet-nakoming vooraf wordt vastgelegd. | | **Ontbinding van het contract** | De beëindiging van een contract, meestal wegens een ernstige wanprestatie, waardoor de over en weer bestaande verbintenissen ophouden te bestaan en prestaties worden teruggegeven. | | **Tegenwerpelijkheid** | Het principe dat het bestaan van een contract aan derden moet worden erkend en gerespecteerd, voor zover dit wettelijk of contractueel is bepaald. | | **Derdenbeding** | Een clausule in een contract waarbij een partij zich verbindt om een prestatie te leveren aan een derde die geen partij is bij het contract. | | **Rechtstreekse vordering** | Een wettelijk toegekend recht van een schuldeiser om zich rechtstreeks te richten tot de schuldenaar van zijn eigen schuldenaar. | | **Sterkmaking** | Een overeenkomst waarbij een partij belooft dat een derde een bepaalde prestatie zal verrichten. | | **Zaakwaarneming** | Het vrijwillig behartigen van andermans belangen zonder daartoe wettelijk of contractueel verplicht te zijn, wat verbintenissen tot vergoeding kan doen ontstaan. | | **Onverschuldigde betaling** | Een betaling die is verricht zonder dat er een schuld bestond, wat aanleiding geeft tot een verbintenis tot teruggave. | | **Ongerechtvaardigde verrijking** | Een vermogensverschuiving die plaatsvindt zonder juridische oorzaak, waarbij het ene vermogen verrijkt wordt ten koste van het andere, wat leidt tot een verbintenis tot vergoeding. | | **Aansprakelijkheid** | De juridische plicht om de schade te vergoeden die door eigen handelen of nalaten, of door handelen van anderen of zaken waarvoor men verantwoordelijk is, is veroorzaakt. | | **Contractuele aansprakelijkheid** | Aansprakelijkheid die voortvloeit uit de niet-nakoming van een contractuele verbintenis. | | **Buitencontractuele aansprakelijkheid** | Aansprakelijkheid die ontstaat uit een handeling die niet gebaseerd is op een contract, zoals een onrechtmatige daad. | | **Persoonlijke aansprakelijkheid** | Aansprakelijkheid die voortvloeit uit een eigen fout die de aansprakelijke persoon zelf heeft begaan. | | **Kwalitatieve aansprakelijkheid** | Aansprakelijkheid die voortvloeit uit een bepaalde hoedanigheid of relatie, waarbij men aansprakelijk is voor de daden van anderen of gebreken van zaken, zonder noodzakelijk zelf een fout te hebben begaan. | | **Foutaansprakelijkheid** | Aansprakelijkheid die gebaseerd is op het begaan van een fout, waarbij de aansprakelijke persoon een verwijt treft. | | **Foutloze aansprakelijkheid** | Aansprakelijkheid die ontstaat ongeacht het begaan van een fout, puur gebaseerd op een risico of een bepaalde hoedanigheid. | | **Schade** | De economische of niet-economische gevolgen van de aantasting van een juridisch beschermd belang. | | **Oorzakelijk verband** | Het noodzakelijke verband tussen een fout of een tot aansprakelijkheid leidend feit en de geleden schade, waarbij de schade niet zou zijn ontstaan zonder het feit. | | **Schuldvernieuwing (Novatie)** | Een contract waarbij een bestaande verbintenis wordt vervangen door een nieuwe verbintenis, met wijziging van de schuldenaar, de schuldeiser of de prestatie. | | **Kwijtschelding van schuld** | Een contractuele handeling waarbij de schuldeiser de schuldenaar bevrijdt van zijn verbintenis. | | **Schuldvergelijking (Compensatie)** | Het wederzijds tenietgaan van gelijksoortige schulden die tussen dezelfde personen bestaan, tot beloop van het kleinste bedrag. | | **Schuldvermenging** | Het samenvallen van de hoedanigheden van schuldeiser en schuldenaar in één persoon, waardoor de verbintenis tenietgaat. | | **Bewijs** | Het leveren van feiten of rechtshandelingen om een rechter te overtuigen van de juistheid van een vordering of verweer. | | **Bewijslast** | De partij die de bewijslast draagt, moet de feiten of rechtshandelingen die aan haar vordering of verweer ten grondslag liggen, bewijzen. | | **Wettelijk vermoeden** | Een gevolgtrekking die de wet verbindt aan een bepaald feit, waardoor een ander feit als bewezen wordt aangenomen, hetzij onweerlegbaar, hetzij weerlegbaar. | | **Ondertekend geschrift** | Een document dat door de betrokken partijen is ondertekend en rechtsgevolgen beoogt, en dat als bewijsmiddel dient. | | **Interpretatie van rechtshandelingen** | Het proces waarbij de betekenis en draagwijdte van de bewoordingen van een rechtshandeling, met name een contract, wordt vastgesteld, rekening houdend met de gemeenschappelijke bedoeling van de partijen. | | **Overdracht van verbintenissen** | De juridische handeling waarbij een schuldvordering of een schuld van de ene persoon op de andere overgaat. | | **Cessie (Overdracht van schuldvordering)** | De overeenkomst waarbij een schuldeiser (cedent) zijn vorderingsrecht overdraagt aan een ander (cessionaris). | | **Subrogatie (Indeplaatsstelling)** | Een bijzondere vorm van overdracht van een schuldvordering waarbij een derde die de schuld van de schuldenaar voldoet, in de rechten van de schuldeiser treedt. | | **Schuldoverdracht** | De overdracht van een schuld van de oorspronkelijke schuldenaar aan een nieuwe schuldenaar, die slechts geldig is met toestemming van de schuldeiser. | | **Contractoverdracht** | De overdracht van een ganse contractuele positie, inclusief alle rechten en plichten, van de ene contractpartij aan een derde. | | **Moratoire interest** | De wettelijke of conventionele rente die verschuldigd is wegens laattijdige betaling van een geldschuld. | | **Compensatoire interest** | De rente die verschuldigd is als vergoeding voor de schade die ontstaat door de vertraging in de nakoming van een waardeschuld. | | **Verbintenis met meerdere schuldeisers (Actieve pluraliteit)** | Een verbintenis waarbij meerdere personen samen een recht hebben op een bepaalde prestatie. | | **Verbintenis met meerdere schuldenaars (Passieve pluraliteit)** | Een verbintenis waarbij meerdere personen elk gehouden zijn tot een prestatie aan de schuldeiser. | | Bindende kracht van het contract | Het principe dat overeenkomsten wettelijk bindend zijn voor de partijen die ze hebben gesloten, en dat deze hun inhoud niet eenzijdig mogen wijzigen. | | Contractbreuk (Wanprestatie) | De niet-nakoming, onvolledige nakoming, gebrekkige nakoming of te late nakoming van een contractuele verbintenis door een schuldenaar. | | Derdenbeding | Een contractueel beding waarbij één partij (de belover) zich ten aanzien van zijn wederpartij (de bedinger) verbindt om een bepaalde prestatie te leveren voor een derde (de begunstigde). | | Geldigheidsvereisten van contracten | De vier essentiële voorwaarden die vervuld moeten zijn voor de geldige totstandkoming van een contract: vrije en bewuste toestemming, bekwaamheid van elke partij, een bepaald en geoorloofd voorwerp, en een geoorloofde oorzaak. | | Inspanningsverbintenis (Middelenverbintenis) | Een verbintenis waarbij de schuldenaar zich ertoe verbindt om de nodige inspanningen te leveren om een bepaald resultaat te bereiken, zonder het resultaat zelf te garanderen. | | Overmacht | Omstandigheden die het voor de schuldenaar onmogelijk maken om zijn verbintenissen na te komen, zonder dat deze omstandigheden aan hemzelf te wijten zijn. De overmacht moet onvoorzienbaar en onvermijdbaar zijn. | | Precontractuele fase | De fase voorafgaand aan de daadwerkelijke totstandkoming van een contract, waarin onderhandelingen plaatsvinden en er reeds sprake kan zijn van precontractuele aansprakelijkheid. | | Rechtsband | Een juridische relatie tussen personen die voortvloeit uit een verbintenis, waarbij een schuldeiser van een schuldenaar de uitvoering van een prestatie mag eisen. | | Resultaatverbintenis (Garantieverbintenis) | Een verbintenis waarbij de schuldenaar zich verbindt tot een welbepaald resultaat. Bij niet-nakoming moet de schuldenaar overmacht bewijzen om aan aansprakelijkheid te ontsnappen. | | Sterkmaking | Een contractuele afspraak waarbij een partij belooft dat een derde een bepaalde prestatie zal verrichten. Indien de derde weigert, is de belover aansprakelijk voor de schade van de medecontractant. | | Tijdsbepaling | Een toekomstige en zekere gebeurtenis die de opeisbaarheid of het einde van een verbintenis bepaalt. | | Toestemming | De vrije en bewuste wil van een partij om zich te verbinden tot een contract, vrij van wilsgebreken zoals dwaling, bedrog, geweld of misbruik van omstandigheden. | | Tegenwerpelijkheid | Het principe dat het bestaan van een overeenkomst, hoewel slechts bindend tussen partijen, wel tegenwerpelijk is aan derden, die er rekening mee moeten houden. | | Wilsgebrek | Een gebrek in de toestemming van een partij dat de geldigheid van de rechtshandeling kan aantasten, zoals dwaling, bedrog, geweld of misbruik van omstandigheden. | | Wilsleer | Het principe dat een rechtshandeling pas tot stand komt indien er een vrije en bewuste wilsuiting is. | | Zekerheid (van de prestatie) | Een vereiste voor de geldigheid van een verbintenis waarbij de prestatie duidelijk en onbetwistbaar vaststaat of vastgesteld kan worden. | | Nakoming | Het vrijwillig en correct uitvoeren van de verbintenis door de schuldenaar, resulterend in de bevrijding van de schuld. Dit staat tegenover gedwongen uitvoering wanneer de schuldenaar zijn verbintenissen niet vrijwillig nakomt. | | Niet-nakoming | Het niet, onvolledig, gebrekkig of te laat uitvoeren van een verbintenis door de schuldenaar, wat kan leiden tot contractuele aansprakelijkheid van de schuldenaar, tenzij er sprake is van ontoerekenbare niet-nakoming (overmacht). | | Tenietgaan van verbintenissen | Het beëindigen van een verbintenis op diverse gronden, zoals vrijwillige nakoming, niet-nakoming, ontbinding, nietigverklaring, schuldvernieuwing, kwijtschelding, schuldvergelijking, schuldvermenging of verjaring. | | Afdwingbaarheid | De mogelijkheid om de nakoming van een verbintenis via juridische weg, met name via een rechtbank, af te dwingen indien de schuldenaar deze niet vrijwillig nakomt. Dit onderscheidt juridische verbintenissen van louter morele of vriendschappelijke toezeggingen. | | Oneigenlijke contracten (Quasi-contracten) | Geoorloofde daden die, hoewel geen contract, toch een verbintenis doen ontstaan ten laste van degene die er voordeel uit haalt zonder er recht op te hebben. Voorbeelden zijn zaakwaarneming en onverschuldigde betaling. | | Toerekenbare niet-nakoming (Wanprestatie) | De niet-nakoming van een verbintenis die aan de schuldenaar kan worden toegerekend, omdat deze hem een fout kan worden verweten of hij hiervoor krachtens de wet of een rechtshandeling moet instaan. | | Niet-uitvoeringsexceptie (ENAC) | Een buitengerechtelijk verweermiddel in wederkerige rechtsverhoudingen waarbij een schuldeiser de nakoming van zijn eigen verbintenis kan opschorten totdat de schuldenaar de zijne uitvoert of aanbiedt ze uit te voeren. | | Nietigheid van het contract | De sanctie die de ongeldigheid van een contract ten gevolge heeft, omdat het niet voldoet aan de geldigheidsvereisten. Dit heeft in principe terugwerkende kracht. | | Rechtstreekse vordering | Een vorderingsrecht dat de wet aan een schuldeiser toekent om zich rechtstreeks te richten tot de schuldenaar van zijn schuldenaar. | | Zorgvuldigheidsnorm | De maatstaf van gedrag die van een voorzichtig en redelijk persoon mag worden verwacht in dezelfde concrete omstandigheden, gebruikt bij de beoordeling van een fout. | | Bewijsstandaard | Het criterium dat de rechter hanteert om te bepalen wanneer voldoende overtuiging is bereikt om een feit als bewezen aan te nemen, variërend van een redelijke mate van zekerheid tot waarschijnlijkheid. | | Geschrift | Elk leesbaar, duurzaam en onveranderlijk medium dat een rechtshandeling of feit vastlegt. Een ondertekend geschrift heeft specifieke bewijswaarden. | | Bekentenis | Een vrijwillige, eenzijdige verklaring van een partij die de juistheid van een feit dat tegen haar wordt ingeroepen, bevestigt. Het levert absoluut en volmaakt bewijs op. | | Gemeenschappelijke bedoeling van partijen | Het subjectieve element dat centraal staat bij de interpretatie van contracten; de rechter zoekt naar wat partijen werkelijk wilden bereiken, in plaats van enkel naar de letterlijke bewoordingen te kijken. | | Rechtsopvolging ten algemene titel | De overgang van alle rechten en plichten van een persoon op een rechtsopvolger, bijvoorbeeld bij overlijden of fusie van vennootschappen. | | Cessie (Overdracht van schuldvordering) | De overeenkomst waarbij een schuldeiser zijn vorderingsrecht overdraagt aan een derde (de cessionaris), zonder dat de medewerking van de schuldenaar vereist is, maar wel kennisgeving. | | Compensatoire interest | Een interest die dient ter vergoeding van schade geleden door de vertraging in de nakoming van een waardeschuld, waarbij de rechter de interestvoet vrij bepaalt. | | Zijdelingse vordering | Een rechtsfiguur waarbij een schuldeiser in naam en voor rekening van zijn eigen schuldenaar een vordering uitoefent op de schuldenaar van die schuldenaar. | | Rechtsverwerking | Een rechtsleer die inhoudt dat een partij haar recht verliest door een houding aan te nemen die onverenigbaar is met de uitoefening van dat recht. Dit is geen expliciete bevrijdingsgrond in het Belgische recht. | | Bevrijdende verjaring | De beëindiging van de afdwingbaarheid van een verbintenis na verloop van een wettelijk bepaalde termijn, waardoor de schuldenaar bevrijd wordt van de verbintenis. | | Onweerlegbaar vermoeden | Een vermoeden waarbij het niet mogelijk is om het tegenbewijs te leveren; de wet stelt het gevolg vast zonder mogelijkheid tot weerlegging. | | Weerlegbaar vermoeden | Een vermoeden waarbij het mogelijk is om het tegendeel te bewijzen door middel van tegenbewijs. | | Gebrekkige zaak | Een zaak die, door een van haar kenmerken, niet de veiligheid biedt die men ervan mag verwachten, wat kan leiden tot aansprakelijkheid van de bewaarder van de zaak. | | Bewaarder | De persoon die feitelijk macht, leiding en controle heeft over een zaak of dier, en die aansprakelijk kan worden gesteld voor schade veroorzaakt door een gebrek aan de zaak of door het dier. | | Fout | De schending van een wettelijke regel die bepaald gedrag oplegt of verbiedt, of de schending van de algemene zorgvuldigheidsnorm. De maatstaf hiervoor is het gedrag van een voorzichtig en redelijk persoon in dezelfde concrete omstandigheden. | | Kwantitatieve aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die voortvloeit uit een specifieke hoedanigheid van de aansprakelijke persoon, waarbij deze moet instaan voor de gedragingen van een ander, zonder dat er per se sprake is van een eigen fout. Voorbeelden zijn de aansprakelijkheid van ouders voor hun minderjarige kinderen. | | Dwangsom | Een bijkomende sanctie die de rechter kan opleggen bij een veroordeling tot iets anders dan een geldsom, om de schuldenaar aan te sporen tot nakoming van zijn verbintenis. | | Rechtsmisbruik | Het uitoefenen van een recht op een manier die kennelijk de grenzen te buiten gaat van wat een normale, zorgvuldige en redelijke persoon in dezelfde omstandigheden zou doen, met als doel de ander te schaden. | | Delicta vel quasi-delicta | Oude juridische termen voor onrechtmatige daden (delicta) en handelingen die daarop lijken (quasi-delicta), die leiden tot buitencontractuele aansprakelijkheid. | | Zakelijke rechten | Rechten die een directe band creëren tussen een persoon en een zaak, met een absolute werking en een volgrecht. Het goederenrecht regelt deze rechten. | | Vorderingsrechten | Rechten die een band creëren tussen personen, met een relatieve werking en geen volgrecht. Het verbintenissenrecht behandelt deze rechten. | | Natuurlijke verbintenis | Een verbintenis die weliswaar juridisch bestaat, maar niet in rechte afdwingbaar is. Indien deze vrijwillig wordt nagekomen, kan de nakoming niet ongedaan worden gemaakt. | | Kettingbeding | Een contractclausule waarin een partij aan haar wederpartij belooft om in toekomstige contracten met derden een bepaalde verbintenis op te leggen of door te geven. | | Boek 6 BW | Het wetboek dat voornamelijk de buitencontractuele aansprakelijkheid regelt in het Belgische recht. | | Boek 5 BW | Het wetboek dat voornamelijk het algemene verbintenissenrecht regelt in het Belgische recht. | | Algemene zorgvuldigheidsnorm | De norm die voorschrijft dat men zich moet gedragen als een voorzichtig en redelijk persoon geplaatst in dezelfde omstandigheden. Het schenden hiervan kan leiden tot een fout. | | Vaststelling van schade | Het proces van het identificeren, bewijzen en raming van de schade die door een fout of wanprestatie is veroorzaakt, met als doel deze volledig te vergoeden. |

# Definitie en indeling van verbintenissen Dit onderwerp introduceert de kernbegrippen van het verbintenissenrecht, inclusief de definitie, de eigenschappen en de verschillende indelingen van verbintenissen, evenals hun vindplaatsen in de Belgische wetgeving. ## 1. Wat is het verbintenissenrecht? ### 1.1 Indeling van de rechtstakken: publiekrecht vs. privaatrecht Het recht wordt globaal ingedeeld in publiekrecht en privaatrecht. * **Publiekrecht**: Beheerst de bevoegdheden, organisatie en werking van de overheid, alsook de relatie tussen de overheid en burgers, die als ongelijke partijen worden beschouwd. De overheid kan eenzijdig bestuurlijke rechtshandelingen stellen om de rechtspositie van rechtssubjecten te bepalen, zoals het verlenen van een vergunning [1](#page=1). * **Privaatrecht**: Omvat de regels die van toepassing zijn op de verhoudingen tussen particuliere personen onderling. Dit betreft een horizontale verhouding tussen gelijkwaardige rechtssubjecten die handelen op basis van wilsovereenstemming en het sluiten van contracten. Het verbintenissenrecht is een van de basistakken van het privaatrecht [1](#page=1). ### 1.2 Vindplaatsen van het verbintenissenrecht in de Belgische wetgeving Het verbintenissenrecht is primair terug te vinden in het Burgerlijk Wetboek (BW) [1](#page=1). * **Algemeen verbintenissenrecht**: De regels zijn verspreid over verschillende boeken van het BW: * **Boek 5 BW**: In werking getreden op 1 januari 2023, van toepassing op rechtshandelingen en rechtsfeiten na deze datum [1](#page=1). * **Boek 6 BW**: In werking getreden op 1 januari 2025, van toepassing op feiten die tot aansprakelijkheid kunnen leiden en die zich na deze datum hebben voorgedaan [1](#page=1). * **Boek 8 BW**: Behandelt bewijsrecht [1](#page=1). * **Toekomstig Boek 10 BW** [1](#page=1): * **Oud BW**: Bevat nog steeds regels inzake koop, huur, bewaargeving, lening, alsook verjaringsregels [1](#page=1). Naast het BW zijn er ook specifieke wetgevingen die verbintenissenrechtelijke regels bevatten, zoals het Vlaams Woninghuurdecreet 2019 en de Verzekeringswet 2014. De bijzondere regel heeft hierbij voorrang op de algemene regel [1](#page=1). ## 2. Wat is een verbintenis? ### 2.1 Definitie en eigenschappen van een verbintenis Een verbintenis is een rechtsband op grond waarvan een schuldeiser van een schuldenaar, indien nodig in rechte, de uitvoering van een prestatie mag eisen. Het is een juridische verplichting tussen twee of meer personen [2](#page=2). De kernmerken van een verbintenis zijn: 1. Een rechtsband tussen personen [2](#page=2). 2. Een prestatie die in geld waardeerbaar is [2](#page=2) [3](#page=3). 3. Afdwingbaarheid, d.w.z. dat de naleving via een rechtbank kan worden afgedwongen [2](#page=2) [3](#page=3). ### 2.2 Rechtsband tussen personen Een verbintenis creëert een rechtsband tussen personen, die zowel natuurlijke personen als rechtspersonen kunnen zijn. De rechtsband kan bestaan tussen [2](#page=2): * Twee natuurlijke personen [2](#page=2). * Twee rechtspersonen [2](#page=2). * Een natuurlijk persoon en een rechtspersoon [2](#page=2). Deze rechtsband wordt gecreëerd tussen de schuldenaar (die de verbintenis heeft) en de schuldeiser (die een vorderingsrecht heeft) ] [2](#page=2). ### 2.3 Terminologie * **Schuldenaar-schuld**: De schuldenaar heeft een verbintenis, schuld of verplichting om iets te geven, te doen of niet te doen tegenover de schuldeiser [2](#page=2). * **Schuldeiser-schuldvordering**: De schuldeiser heeft een vorderingsrecht, schuldvordering of aanspraak op de schuldenaar en is gerechtigd om een prestatie te vorderen [2](#page=2). * **Voorwerp van de verbintenis**: Dit is de prestatie die de schuldenaar moet leveren of die de schuldeiser juridisch kan afdwingen [2](#page=2). ### 2.4 Vorderingsrechten vs. zakelijke rechten Het onderscheid tussen vorderingsrechten en zakelijke rechten is cruciaal: * **Vorderingsrechten**: * Een band tussen personen [3](#page=3). * Relatieve werking (geen volgrecht) [3](#page=3). * Ongelimiteerd aantal (contractvrijheid) [3](#page=3). * Behoren tot het verbintenissenrecht [3](#page=3). * **Zakelijke rechten**: * Een recht op een zaak [3](#page=3). * Absolute werking (volgrecht) [3](#page=3). * Gelimiteerd aantal, opgesomd in de wet [3](#page=3). * Behoren tot het goederenrecht [3](#page=3). ### 2.5 Een prestatie die in geld waardeerbaar is De klassieke verbintenissen hebben vermogensrechtelijke aanspraken tot voorwerp, wat betekent dat ze in geld waardeerbaar zijn [3](#page=3). ### 2.6 Afdwingbaarheid Een verbintenis is afdwingbaar wanneer de schuldenaar zijn verplichtingen niet vrijwillig nakomt en desnoods gedwongen kan worden tot naleving via een rechter. Louter vriendschappelijke of morele toezeggingen zijn niet juridisch afdwingbaar [3](#page=3). #### 2.6.1 Natuurlijke verbintenis Een natuurlijke verbintenis is een verbintenis die weliswaar juridisch afdwingbaar is, maar waarvan de nakoming niet in rechte kan worden afgedwongen. Dit is een specifieke juridische categorie die verschilt van een louter morele verplichting [3](#page=3) [4](#page=4). ## 3. Bronnen van verbintenissen Verbintenissen ontstaan uit de volgende bronnen, zoals bepaald in artikel 5.3 BW [3](#page=3): 1. **Rechtshandelingen**: * **Eenzijdige rechtshandelingen**: Wilsuiting van één persoon met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan [4](#page=4). * **Meerzijdige rechtshandelingen**: Wilsovereenstemming tussen minstens twee personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan (contracten) [4](#page=4). 2. **Rechtsfeiten**: * **Oneigenlijke contracten (quasi-contracten)**: Geoorloofde daden die, hoewel geen contract, toch een verbintenis doen ontstaan ten laste van degene die er voordeel uit haalt [4](#page=4) [5](#page=5). * **Onrechtmatige daad**: Een fout die schade veroorzaakt bij een ander, wat leidt tot een verbintenis tot schadevergoeding. Dit valt onder buitencontractuele aansprakelijkheid [4](#page=4) [5](#page=5). 3. **De wet**: Soms is de wet zelf de directe bron van een verbintenis [3](#page=3). ### 3.1 Eenzijdige wilsuiting Een eenzijdige wilsuiting is de wilsuiting van één persoon die rechtsgevolgen doet ontstaan. De persoon gaat hierdoor zelf een verbintenis aan ten aanzien van een andere persoon [4](#page=4). ### 3.2 Meerzijdige wilsuiting Een meerzijdige wilsuiting vereist de wilsovereenstemming van minstens twee personen om juridische gevolgen te laten ontstaan. De partijen gaan hierdoor ten aanzien van elkaar verbintenissen aan. Dit is de basis van contractuele aansprakelijkheid [4](#page=4) [5](#page=5). ### 3.3 Onrechtmatige daden (buitencontractuele aansprakelijkheid) Onrechtmatige daden of feiten die leiden tot buitencontractuele aansprakelijkheid ontstaan wanneer iemand een fout begaat, die bij een ander persoon schade veroorzaakt. Hieruit ontstaat een verbintenis voor de aansprakelijke persoon om de schade van de benadeelde te vergoeden [4](#page=4) [5](#page=5). ### 3.4 Oneigenlijke contracten (quasi-contracten) Oneigenlijke contracten zijn geoorloofde daden die een verbintenis doen ontstaan ten laste van de persoon die er voordeel uit haalt, zonder dat er sprake is van een eenzijdige wilsuiting, een contract, of een onrechtmatige daad [4](#page=4) [5](#page=5). ### 3.5 Contractuele vs. buitencontractuele aansprakelijkheid * **Contractuele aansprakelijkheid**: De aanspraak steunt op een contract en valt onder Boek 5 BW [5](#page=5). * **Buitencontractuele aansprakelijkheid**: De aanspraak steunt niet op een contract en valt onder Boek 6 BW [5](#page=5). Bij het oplossen van een casus over aansprakelijkheid is het dus cruciaal om eerst na te gaan of er een contract is of niet [5](#page=5). ## 4. Indeling van verbintenissen Verbintenissen kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld [5](#page=5): 1. **Verbintenissen en hun bron**: * Rechtshandelingen (eenzijdig of meerzijdig) [5](#page=5). * Rechtsfeiten (oneigenlijke contracten of onrechtmatige daden) [5](#page=5). 2. **Verbintenissen en hun aard**: * Verbintenissen met economisch of burgerlijk karakter [5](#page=5). * Verbintenissen met een persoonsgebonden karakter [5](#page=5). 3. **Verbintenissen en hun voorwerp**: * Verbintenis om iets te geven, te doen, of niet te doen [5](#page=5). * Inspanningsverbintenis vs. resultaatsverbintenis [5](#page=5). * Deelbare verbintenis vs. ondeelbare verbintenis [5](#page=5). * Verbintenis met meerdere voorwerpen [5](#page=5). * Hoofdverbintenis vs. secundaire verbintenis [5](#page=5). 4. **Verbintenissen met meerdere schuldeisers of schuldenaars**: * Deelbare verbintenis [5](#page=5). * Ondeelbare verbintenis [5](#page=5). * Hoofdelijke verbintenis [5](#page=5). * Verbintenis in solidum [5](#page=5). 5. **Verbintenissen met bijzondere modaliteiten**: * Verbintenis onder voorwaarde [5](#page=5). * Verbintenis onder tijdsbepaling [5](#page=5). --- # Soorten verbintenissen en hun voorwerp Dit hoofdstuk behandelt de diverse indelingen van verbintenissen en hun respectievelijke voorwerpen, met een focus op de juridische implicaties van deze classificaties [5](#page=5). ### 2.1 Indeling van verbintenissen Verbintenissen kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld, wat van praktisch belang is voor de toepassing van specifieke rechtsregels [5](#page=5). #### 2.1.1 Indeling naar aard 1. **Verbintenissen met economisch of burgerlijk karakter:** * **Economisch karakter:** Dit geldt doorgaans wanneer een onderneming een verbintenis aangaat, en de regels van het Wetboek Economisch Recht (WER) van toepassing kunnen zijn [6](#page=6). * **Burgerlijk karakter:** Dit is van toepassing wanneer een niet-onderneming een verbintenis aangaat, en de burgerlijke wetgeving van toepassing is [6](#page=6). 2. **Verbintenissen met persoonsgebonden karakter (intuitu personae):** * Dit type verbintenis kan, bij niet-nakoming, de vraag oproepen of de schuldenaar zich kan laten vervangen door een derde [6](#page=6). * Het principe is dat een verbintenis door iedereen kan worden uitgevoerd, tenzij de aard van de verbintenis of de bedoeling van de partijen anders aangeeft [6](#page=6). * Relevante artikelen zijn onder andere [artikel 5.196 BW](#page=6) en [artikel 5.100 BW](#page=6). Bij overlijden van de schuldenaar kan deze verbintenis vervallen, zoals beschreven in [artikel 5.265 BW](#page=6). #### 2.1.2 Indeling naar voorwerp Het voorwerp van een verbintenis is de prestatie die de schuldenaar moet leveren. De indeling naar voorwerp bepaalt mede hoe de nakoming kan worden afgedwongen [6](#page=6). 1. **Verbintenis om iets te geven, iets te doen, of iets niet te doen:** * Dit is de meest fundamentele indeling van de prestatie [6](#page=6). * Elk contract bevat meestal meerdere verbintenissen, elk met een eigen voorwerp [6](#page=6). * De wijze van afdwinging van de nakoming is afhankelijk van het soort prestatie, zoals geregeld in [artikel 5.234 BW](#page=6). 2. **Inspanningsverbintenis versus resultaatverbintenis:** * **Resultaatverbintenis (garantieverbintenis, uitslagverbintenis):** De schuldenaar verbindt zich tot een welbepaald resultaat. Bij niet-nakoming moet de schuldenaar overmacht bewijzen om aan aansprakelijkheid te ontsnappen [7](#page=7). * **Inspanningsverbintenis (middelenverbintenis):** De schuldenaar verbindt zich ertoe de nodige inspanningen te leveren, zonder het resultaat te garanderen. De schuldeiser moet bewijzen dat de schuldenaar geen redelijke inspanningen heeft geleverd [7](#page=7). * **Relevantie:** Dit onderscheid is cruciaal bij discussies over aansprakelijkheid [7](#page=7). * **Bevrijdingsbeding:** De geldigheid ervan hangt af van de wet, de gemeenschappelijke bedoeling van de partijen, en of het expliciet in het contract is opgenomen [7](#page=7). * **Twijfel:** Bij twijfel oordeelt de rechtbank. Een contract kan zowel inspannings- als resultaatverbintenissen bevatten [7](#page=7). * **Voorwerp:** Het aleatoire (onzekere) karakter van het beoogde resultaat kan een rol spelen [7](#page=7). 3. **Deelbare versus ondeelbare verbintenis:** * **Deelbare verbintenis:** Het voorwerp kan gesplitst of in delen worden uitgevoerd [8](#page=8). * **Ondeelbare verbintenis:** Het voorwerp moet noodzakelijkerwijs in zijn geheel worden uitgevoerd. Ondeelbaarheid kan voortkomen uit de aard van de prestatie, de wet, of een contractuele afspraak [8](#page=8). * **Principe:** Een verbintenis moet in zijn geheel worden uitgevoerd. De schuldeiser kan niet gedwongen worden een deel van de betaling te accepteren [8](#page=8). * **Meerdere schuldenaars:** Bij meerdere schuldenaars zijn verbintenissen in principe deelbaar, waarbij elke schuldenaar slechts voor zijn deel aansprakelijk is [8](#page=8). 4. **Verbintenissen met meerdere voorwerpen:** * **Cumulatieve verbintenissen (EN):** De schuldenaar moet alle opgesomde prestaties nakomen [8](#page=8). * **Alternatieve verbintenissen (OF):** De schuldenaar moet één van de twee of meer opgesomde prestaties nakomen [8](#page=8). * **Subsidiaire verbintenissen:** Er is een hoofdprestatie, maar de schuldenaar kan zich bevrijden door een andere, alternatieve prestatie te leveren [8](#page=8). 5. **Hoofdverbintenis versus secundaire verbintenis:** * **Hoofdverbintenis:** De belangrijkste prestatie die geleverd moet worden [8](#page=8). * **Secundaire verbintenis:** Ondergeschikt aan de hoofdverbintenis [8](#page=8). #### 2.1.3 Indeling naar aantal schuldeisers of schuldenaars Dit betreft situaties met een pluraliteit van schuldeisers of schuldenaars, wat de juridische structuur en de gevolgen van de verbintenis beïnvloedt [9](#page=9). * **Actieve pluraliteit:** Meerdere schuldeisers hebben een vordering ten aanzien van één schuldenaar [9](#page=9). * **Passieve pluraliteit:** Meerdere schuldenaars hebben zich verbonden ten aanzien van één schuldeiser [9](#page=9). ##### 2.1.3.1 Verbintenissen met meerdere schuldenaars (passieve pluraliteit) Het principe is de deelbare verbintenis, maar er zijn belangrijke uitzonderingen [10](#page=10). A. **Deelbare verbintenissen:** * Dit is de algemene regel bij meerdere schuldenaars [10](#page=10). * De schuld wordt verdeeld in evenveel gelijke delen als er schuldenaars zijn [10](#page=10). * Elke schuldenaar staat slechts in voor zijn deel en er is geen verhaalsrecht onder medeschuldenaars [10](#page=10). * **Nadeel voor de schuldeiser:** Hij moet elke schuldenaar apart aanspreken en draagt het risico van de insolvabiliteit van een schuldenaar [10](#page=10). B. **Hoofdelijke verbintenissen:** * **Begrip:** De schuldeiser kan elke schuldenaar aanspreken voor het geheel van de schuld. De schuldeiser mag kiezen wie hij aanspreekt [10](#page=10). * **Ontstaan:** Uit de wet (bv. gehuwden voor huur) of uit een contract (bv. lening) [10](#page=10). * **Gevolgen tussen SE en SA's:** Ingebrekestelling van één SA werkt ten aanzien van alle SA's; de stuiting van de verjaring ten aanzien van één SA geldt voor allen [11](#page=11). * **Gevolgen tussen SA's onderling:** De schuld wordt onderling verdeeld, in principe in gelijke delen. De SA die de volledige schuld betaalde, heeft een verhaalsrecht (regres) tegen de medeschuldenaars [11](#page=11). C. **Ondeelbare verbintenissen:** * Elke schuldenaar is gehouden tot dezelfde volledige prestatie. Dit geldt ook bij passieve pluraliteit [12](#page=12). D. **Verbintenissen in solidum:** * **Concept:** Dit is een maatschappelijk wenselijke oplossing wanneer meerdere personen, elk afzonderlijk en toevallig, een fout hebben begaan die bijdroeg tot dezelfde schade (samenlopende fouten) [12](#page=12). * **Aansprakelijkheid:** Meestal buitencontractueel ([artikel 6.19 BW](#page=12)), soms contractueel [12](#page=12). * **Gevolgen tussen SE en SA's:** Elke SA staat in voor het geheel, maar de SA's vertegenwoordigen elkaar onderling niet [12](#page=12). * **Gevolgen tussen SA's onderling:** Er vindt een onderlinge afrekening plaats, gebaseerd op de mate waarin elke fout heeft bijgedragen tot de schade [12](#page=12). ##### 2.1.3.2 Verbintenissen met meerdere schuldeisers (actieve pluraliteit) Dit scenario wordt ook beheerst door de principes van deelbaarheid en ondeelbaarheid, alsook de specifieke regels voor hoofdelijkheid (die echter vaker bij passieve pluraliteit voorkomt) [9](#page=9). #### 2.1.4 Verbintenissen met bijzondere modaliteiten Dit zijn verbintenissen waaraan bepaalde voorwaarden of tijdsbepalingen zijn gekoppeld, die hun opeisbaarheid of voortbestaan beïnvloeden [12](#page=12). 1. **Verbintenis onder voorwaarde:** * **Begrip:** Een toekomstige en onzekere gebeurtenis waarvan de verbintenis afhankelijk wordt gemaakt [12](#page=12). * **Inhoudelijk onderscheid:** * **Toevallige voorwaarde:** De gebeurtenis is een zuiver toevallig gegeven [12](#page=12). * **Potestatieve voorwaarde:** De vervulling ligt (gedeeltelijk) in handen van een van de contractpartijen [12](#page=12). * **Onderscheid naargelang effect:** * **Opschortende voorwaarde:** De verbintenis wordt pas opeisbaar als de gebeurtenis zich voordoet. [Artikel 5.139 BW](#page=12) [12](#page=12). * **Ontbindende voorwaarde:** De voorwaarde doet bij vervulling de verbintenis teniet. [Artikel 5.139, tweede lid BW](#page=12) [12](#page=12). * **Geldigheidsvereisten:** De voorwaarde moet extern zijn, mag geen contractuele verbintenis uit het contract zelf zijn, mag niet onmogelijk zijn, geen zuiver potestatieve opschortende voorwaarde aan de zijde van de schuldenaar, en niet strijdig met dwingend recht [13](#page=13). 2. **Verbintenis onder tijdsbepaling:** * **Opschortende tijdsbepaling:** De verbintenis wordt opeisbaar na een bepaald tijdstip. [Artikel 5.149 BW](#page=13) [13](#page=13). * **Uitdovende tijdsbepaling:** De verbintenis eindigt op een bepaald tijdstip. [Artikel 5.149 BW](#page=13) [13](#page=13). --- # Totstandkoming, geldigheidsvereisten en tenietgaan van contracten Hier is een gedetailleerd studieonderdeel over de totstandkoming, geldigheidsvereisten en tenietgaan van contracten, opgesteld in het Nederlands, met de vereiste Markdown- en LaTeX-opmaak. ## 3. Totstandkoming, geldigheidsvereisten en tenietgaan van contracten Dit hoofdstuk behandelt de fasen van contractvorming, de essentiële voorwaarden voor geldigheid, en de verschillende manieren waarop een contract kan eindigen. ### 3.1 Het contract als meerzijdige rechtshandeling Een contract is een meerzijdige rechtshandeling die steunt op een wilsovereenstemming tussen minstens twee personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan. Een rechtshandeling zelf is een handeling gericht op het tot stand brengen van rechtsgevolgen [13](#page=13) [14](#page=14). #### 3.1.1 Indelingen van contracten Contracten kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld, wat relevant is voor de toepassing van specifieke regels [14](#page=14): * **Ontstaan van het contract:** * **Consensuele contracten:** Komen vormvrij tot stand door loutere wilsovereenstemming [15](#page=15). * **Vormelijke contracten:** Vereisen het voldoen aan specifieke vormvereisten voor hun geldigheid [15](#page=15). * **Zakelijke contracten:** Vereisen naast consensus ook de overhandiging van het voorwerp voor hun totstandkoming [15](#page=15). * **Verbintenissen van de partijen:** * **Wederkerige contracten:** Beide partijen zijn zowel schuldeiser als schuldenaar [15](#page=15). * **Eenzijdige contracten:** Slechts één partij is verbonden [15](#page=15). * **Economische aard:** * **Contracten onder bezwarende titel:** Beide partijen verkrijgen een voordeel. Dit kan zijn [15](#page=15): * **Vergeldende contracten:** De prestaties worden als gelijkwaardig beschouwd [15](#page=15). * **Kanscontracten:** Eén van de prestaties is onzeker (bv. verzekeringscontracten) [15](#page=15). * **Contracten ten kosteloze titel:** Slechts één partij heeft een voordeel [15](#page=15). * **Inhoud van het contract:** * **Onderhandelde contracten:** Partijen onderhandelen vrij over de inhoud [16](#page=16). * **Toetredingscontracten:** Eén partij neemt de inhoud van de ander over, vaak via standaardvoorwaarden [16](#page=16). * **Partijen:** * **Contracten met een consument:** Specifieke beschermingsregels gelden voor consumenten [16](#page=16). * **Meerpartijencontracten:** Contracten met meer dan twee partijen [16](#page=16). * **Regels van toepassing:** * **Benoemde contracten:** Specifiek in de wet geregeld [16](#page=16). * **Onbenoemde contracten:** Niet specifiek in de wet geregeld [16](#page=16). * **Gemengde contracten:** Combinatie van elementen van verschillende benoemde contracten [16](#page=16). #### 3.1.2 Basisbeginselen van het contractenrecht * **Wilsautonomie, contractsvrijheid en consensualisme:** Partijen bepalen vrij of, met wie en waarover ze contracteren. Consensualisme houdt in dat loutere wilsovereenstemming vaak volstaat voor de totstandkoming, met uitzondering van zakelijke en vormelijke contracten. Juridische grenzen aan contractsvrijheid zijn onder andere rechtsmisbruik, discriminatie en strijdigheid met openbare orde of dwingend recht [17](#page=17). * **Bindende kracht van het contract:** Overeenkomsten zijn bindend voor de partijen. Een rechter kan de inhoud van de overeenkomst niet wijzigen, maar wel interpreteren, herkwalificeren of soms tussenkomen bij veranderende omstandigheden [14](#page=14) [17](#page=17). * **Goede trouw:** Dit principe, verankerd in de wet, impliceert fair play en verbiedt rechtsmisbruik. Het heeft een interpretatieve, aanvullende en matigende werking [17](#page=17). ### 3.2 Totstandkoming van het contract De totstandkoming van een contract verloopt in drie fasen: de precontractuele fase, de daadwerkelijke totstandkoming en de sancties bij problemen [18](#page=18). #### 3.2.1 De precontractuele fase * **Start onderhandelingen:** Er geldt een beginsel van onderhandelingsvrijheid. Echter, afspraken tijdens onderhandelingen kunnen reeds bindend zijn en er bestaat een precontractuele aansprakelijkheid voor fouten zoals het foutief afbreken van onderhandelingen of het schenden van de informatieplicht. De sanctie kan schadevergoeding zijn of, indien er een wilsgebrek is, de nietigheid van het contract [18](#page=18). * **Aanbod en aanvaarding:** Een aanbod is een voorstel tot contracteren met alle essentiële bestanddelen, dat de wil van de aanbieder tot gebondenheid impliceert en onherroepelijk is gedurende een bepaalde of redelijke termijn. Aanvaarding is een verklaring of gedraging die instemming met het aanbod uitdrukt, zonder wijzigingen aan essentiële bestanddelen, en kan uitdrukkelijk of stilzwijgend zijn [18](#page=18) [19](#page=19). #### 3.2.2 De daadwerkelijke totstandkoming Een contract is geldig indien aan vier essentiële voorwaarden is voldaan [19](#page=19): 1. **Een vrije en bewuste toestemming van elke partij:** De toestemming moet gericht zijn op de essentiële bestanddelen van het contract en vrij zijn van wilsgebreken (dwaling, bedrog, geweld, misbruik van omstandigheden). Indien de wilsuiting niet vrij en bewust was, kan de correctie via de vertrouwensleer komen, waarbij de medecontractant redelijkerwijs op een vrije en bewuste wilsuiting mocht vertrouwen [19](#page=19) [20](#page=20). 2. **De bekwaamheid van elke partij om contracten aan te gaan:** Iedereen is in principe rechtsbekwaam, maar er kunnen uitzonderingen zijn. Handelingsbekwaamheid betreft het zelfstandig kunnen uitoefenen van rechten en plichten; hiervan zijn ook uitzonderingen. De sanctie bij onbekwaamheid is relatieve nietigheid [20](#page=20). 3. **Een bepaalbaar en geoorloofd voorwerp:** Het voorwerp van het contract moet bestaan op het moment van sluiting en geoorloofd zijn [21](#page=21). 4. **Een geoorloofde oorzaak:** De oorzaak van het contract mag niet strijdig zijn met dwingend recht, openbare orde of goede zeden [21](#page=21). #### 3.2.3 Sancties bij problemen bij de totstandkoming Contracten die niet voldoen aan de geldigheidsvereisten zijn nietig. Nietigheid moet wel worden ingeroepen, tenzij de wet anders bepaalt [21](#page=21). * **Nietigheid:** Kan relatief (bij wilsgebreken, onbekwaamheid) of absoluut (bij strijdigheid met openbare orde/goede zeden) zijn. Gevolg is restitutie, oftewel de teruggave van alle prestaties [21](#page=21). * **Eenzijdige buitengerechtelijke nietigverklaring:** Mogelijk voor onderhandse of mondelinge contracten, mits aan bepaalde vormvereisten is voldaan [21](#page=21). ### 3.3 Wilsgebreken Wilsgebreken zijn factoren die de vrije en bewuste toestemming aantasten [19](#page=19). * **Dwaling:** Een verkeerde voorstelling van de werkelijkheid. De sanctie is relatieve nietigheid [20](#page=20). * **Bedrog:** Het gebruik van listige kunstgrepen. Hoofdbedrog leidt tot relatieve nietigheid, incidenteel bedrog tot schadeherstel [20](#page=20). * **Geweld:** Het uitoefenen van dwang. Hoofdgeweld leidt tot relatieve nietigheid, incidenteel geweld tot schadeherstel wegens precontractuele fout [20](#page=20). * **Misbruik van omstandigheden:** * **Gewone benadeling:** Leidt niet tot nietigheid, tenzij de wet anders bepaalt [20](#page=20). * **Gekwalificeerde benadeling:** Kan leiden tot relatieve nietigheid of aanpassing van de verbintenissen door de rechter [20](#page=20). ### 3.4 Tenietgaan van het contract Een contract kan op verschillende manieren tenietgaan [22](#page=22): #### 3.4.1 Vrijwillige nakoming Wanneer alle verbintenissen in het contract correct en volledig zijn uitgevoerd, gaat het contract teniet door betaling [22](#page=22). #### 3.4.2 Niet-nakoming van het contract Niet-nakoming leidt tot contractuele aansprakelijkheid, tenzij de niet-nakoming niet toerekenbaar is [22](#page=22). * **Niet-toerekenbare niet-nakoming (Overmacht):** Omstandigheden die het voor de schuldenaar onmogelijk maken om zijn verbintenissen na te komen en die niet aan hem te wijten zijn. Vereist is onmogelijkheid, extern karakter, onvoorzienbaarheid en onvermijdbaarheid [22](#page=22) [23](#page=23). * **Gevolgen:** Tijdelijke onmogelijkheid leidt tot opschorting; blijvende onmogelijkheid leidt tot bevrijding van de schuldenaar. Het contract kan ook ontbonden worden [23](#page=23). * **Toerekenbare niet-nakoming (Wanprestatie):** De niet-nakoming is aan de schuldenaar te wijten indien hem een fout kan worden verweten of hij hiervoor krachtens de wet of rechtshandeling moet instaan. Dit omvat niet of onvolledig nakomen, te laat nakomen, of gebrekkig nakomen [24](#page=24). * **Stappenplan voor de schuldeiser:** 1. **Ingebrekestelling:** Eenzijdige rechtshandeling waarbij de schuldeiser de nakoming eist. Vereist om sancties in te roepen, met uitzonderingen. Gevolgen zijn onder andere moratoire interesten en een mogelijke verplaatsing van het risico [25](#page=25). 2. **Niet-uitvoeringsexceptie (ENAC) en retentierecht:** * **ENAC:** Mogelijkheid voor de schuldeiser om de nakoming van zijn eigen verbintenis op te schorten totdat de schuldenaar de zijne uitvoert of aanbiedt uit te voeren in wederkerige rechtsverhoudingen. Vereist is dat de verbintenis opeisbaar is en dat de schuldenaar nog niet heeft nagekomen of aangeboden na te komen [26](#page=26). * **Retentierecht:** Het recht om een goed van de schuldenaar bij te houden totdat de schuldvordering met betrekking tot dat goed is voldaan [26](#page=26). 3. **Andere sancties bij niet-nakoming:** * **Uitvoering in natura:** Nakoming zoals oorspronkelijk overeengekomen. Kan via de schuldenaar zelf of een derde (gerechtelijk of buitengerechtelijk) [27](#page=27). * **Herstel van de schade:** Vervangende schadevergoeding in geld of herstel door de schuldenaar/derde [27](#page=27). * **Ontbinding van het contract:** Beëindiging van het contract wegens een ernstige wanprestatie. Kan gerechtelijk, via een ontbindend beding of door kennisgeving. Gevolg is retroactieve werking en restitutie [28](#page=28) [29](#page=29). * **Prijsvermindering:** Bij onvoldoende ernstige niet-nakoming voor ontbinding [29](#page=29). 4. **Contractuele bedingen:** Partijen kunnen afspraken maken over overmachts-, ingebrekestellings-, ontbindende, bevrijdings- en schadebedingen. De geldigheid van bevrijdings- en schadebedingen is aan specifieke regels gebonden, met mogelijkheden tot matiging door de rechter [29](#page=29) [30](#page=30). #### 3.4.3 Andere gronden van tenietgaan * **Nietigverklaring van het contract:** Als sanctie voor ongeldige totstandkoming [31](#page=31). * **Tenietgaan van verbintenissen:** Door uitwerking van ontbindende voorwaarden, uitdovende tijdsbepaling, schuldvernieuwing, kwijtschelding, schuldvergelijking, verval van het voorwerp, schuldvermenging, of andere wettelijke/contractuele bepalingen [31](#page=31). * **Opzegging:** Kan in onderling overleg of eenzijdig indien wettelijk of contractueel toegestaan [31](#page=31). * **Herroeping:** Zoals een herroepingsrecht in het contract of een herroeping van een testament [32](#page=32). * **Verandering van omstandigheden:** Indien nakoming moeilijker wordt, kan de rechter het contract aanpassen of beëindigen na mislukte heronderhandelingen. Dit is geen overmacht, want moeilijker is niet onmogelijk [23](#page=23). --- # Aansprakelijkheidsrecht (contractueel en buitencontractueel) Dit onderdeel van het aansprakelijkheidsrecht behandelt de regels die bepalen wanneer iemand gehouden is de schade te vergoeden die door zijn handelen of nalaten is veroorzaakt, zowel binnen als buiten een contractuele relatie [42](#page=42). ### 4.1 Contractuele aansprakelijkheid Contractuele aansprakelijkheid ontstaat wanneer een schuldenaar (SA) zijn contractuele verbintenissen niet nakomt, en deze niet-nakoming hem toerekenbaar is [24](#page=24). #### 4.1.1 Toerekenbare niet-nakoming De niet-nakoming van een verbintenis is aan de schuldenaar toerekenbaar indien hem een fout kan worden verweten of indien hij hiervoor krachtens de wet of een rechtshandeling moet instaan [24](#page=24). * **Contractuele fout:** Dit wordt ook wel contractbreuk of contractuele wanprestatie genoemd. De lichtste vorm van een fout, de fout van een "goede huisvader", volstaat [24](#page=24). * **Bewijslast van de schuldeiser:** * Er is een contract met bepaalde verplichtingen voor de schuldenaar [24](#page=24). * Het contract wordt niet nageleefd [24](#page=24). * De niet-naleving van het contract is foutief [24](#page=24). * De schuldeiser lijdt hierdoor schade [24](#page=24). * **Verweermiddelen van de schuldenaar:** * Er is geen of geen geldige contractuele verplichting [24](#page=24). * Het contract wordt wel nageleefd [24](#page=24). * De niet-naleving is niet aan de schuldenaar te wijten (niet-toerekenbaar) of er staat een exoneratiebeding in het contract [24](#page=24). * Er is geen schade door de niet-nakoming [24](#page=24). * **Fouten van hulppersonen:** Ook de fout van hulppersonen (zelfstandige of werknemer) van de schuldenaar leidt tot contractuele aansprakelijkheid van de schuldenaar [24](#page=24). #### 4.1.2 Stappenplan voor de schuldeiser 1. **Ingebrekestelling** [25](#page=25). * **Definitie:** Een eenzijdige rechtshandeling waarbij de schuldeiser (SE) duidelijk en ondubbelzinnig aan de schuldenaar (SA) kennisgeeft van zijn wil om de nakoming van diens verbintenis te eisen [25](#page=25). * **Verplichting:** Principieel verplicht voordat de SE een sanctie wegens wanprestatie kan toepassen [25](#page=25). * **Uitzonderingen op de verplichting:** * Uitoefening van een opschortingsrecht [25](#page=25). * Schending van een verbintenis om iets niet te doen [25](#page=25). * Uitvoering van de verbintenis is onmogelijk geworden [25](#page=25). * Uitvoering van de verbintenis heeft geen belang meer voor de SE [25](#page=25). * De SA laat weten dat hij zijn verbintenis niet zal uitvoeren [25](#page=25). * De wet vermeldt dat de SA in gebreke zal zijn door het verstrijken van de tijdsbepaling [25](#page=25). * Het contract vermeldt dat de SA in gebreke zal zijn door het verstrijken van de tijdsbepaling [25](#page=25). * **Gevolgen:** * Vereiste om contractuele sanctie in werking te kunnen stellen [25](#page=25). * Moratoire interest verschuldigd (wettelijke of conventionele interestvoet) [25](#page=25). * Verplaatsing risico voor toevallig vergaan van de zaak (bij koop) [25](#page=25). * Mogelijkheid tot verjaringsstuitende ingebrekestellingen [25](#page=25). 2. **De niet-uitvoeringsexceptie en het retentierecht** [26](#page=26). * **Niet-uitvoeringsexceptie (ENAC):** In een wederkerige rechtsverhouding kan de SE van een opeisbare verbintenis de nakoming van zijn eigen verbintenis opschorten totdat de SA de zijne uitvoert of aanbiedt uit te voeren [26](#page=26). * **Voorwaarden:** Wederkerige rechtsverhouding, opeisbare verbintenis van de SA, SA komt verbintenis niet na of biedt dit niet aan, opschorting te goeder trouw, zonder vertraging ter kennis gebracht. * **Anticipatieve toepassing (exceptie van vrees):** Mogelijk bij nog niet opeisbare verbintenissen indien duidelijk is dat de SA zijn verbintenis niet zal uitvoeren en de gevolgen ernstig zijn [26](#page=26). * **Retentierecht:** Recht van een SE om een goed dat hem door zijn SA werd overhandigd, bij zich te houden totdat zijn schuldvordering met betrekking tot dat goed is voldaan [26](#page=26). * **Voorwaarden:** Contractuele wanprestatie van de SA, goede trouw van de SE-retentor, nauw verband tussen schuldvordering en de zaak. 3. **Andere sancties bij niet-nakoming** [27](#page=27). * **Uitvoering in natura:** Uitvoering van de verbintenis zoals omschreven in het contract [27](#page=27). * **Door SA zelf:** Rechter veroordeelt SA; dwang op persoon uitgesloten, maar ondersteunende actiemiddelen mogelijk (bv. dwangsom) [27](#page=27). * **Door een derde (vervanging):** Gerechtelijke vervanging (vooraf machtiging rechter), vervanging door inwerkingstelling vervangingsbeding, of buitengerechtelijke vervanging door kennisgeving van de SE (enkel bij hoogdringendheid of uitzonderlijke omstandigheden, op eigen risico) [27](#page=27). * **Herstel van de schade:** Alternatieve, evenwaardige prestatie (geen geldsom) [27](#page=27). * **Herstel in geld (vervangende schadevergoeding):** Geldsom die in plaats komt van de prestatie waarop de SE recht had. Moet volledig zijn, met uitzonderingen zoals gedeelde aansprakelijkheid, schadebeding, bevrijdingsbeding. De SE heeft een schadebeperkingsplicht [27](#page=27). * **Ontbinding van het contract:** Beëindiging van het contract [28](#page=28). * **Voorwaarden:** Wederkerig contract, ernstige wanprestatie van de SA, ingebrekestelling (tenzij uitzondering), schriftelijke kennisgeving van de ontbindingsbeslissing (behalve bij gerechtelijke ontbinding) [28](#page=28). * **Anticipatieve ontbinding:** Mogelijk bij vroegtijdige niet-nakoming onder uitzonderlijke omstandigheden [28](#page=28). * **Wijzen van ontbinding:** Gerechtelijke ontbinding (rechter beslist), ontbindend beding (contractuele clausule), ontbinding door kennisgeving van de SE (op eigen risico) [28](#page=28). * **Gevolgen:** Retroactieve werking vanaf sluiting contract, wederzijdse teruggave van prestaties (restitutie) [29](#page=29). * **Prijsvermindering:** Indien niet-nakoming onvoldoende ernstig is voor ontbinding. De SE krijgt prijsvermindering maar geen schadevergoeding voor het waardeverschil [29](#page=29). 4. **Contractuele bedingen in verband met niet-nakoming** [29](#page=29). * **Overmachts- en imprevisiebedingen:** Afspraken over overmacht of veranderde omstandigheden en de gevolgen daarvan [29](#page=29). * **Ingebrekestellingsbedingen:** Afspraken over de vereiste vorm van ingebrekestelling [29](#page=29). * **Ontbindende bedingen:** Contractuele clausule die het recht geeft om bij bepaalde wanprestaties buitengerechtelijk te ontbinden [29](#page=29). * **Bevrijdingsbedingen (exoneratiebedingen):** Afspraken die aansprakelijkheid beperken of uitsluiten [29](#page=29). * **Geldigheid:** Geldig, tenzij beding dat SA bevrijdt van opzettelijke fout, fout die leven/fysieke integriteit aantast, of het contract uitholt. Ook regels uit het WER (zwarte en grijze lijst) zijn van toepassing [30](#page=30). * **Schadebedingen:** Afspraken over een forfaitair bedrag of welbepaalde prestatie bij toerekenbare niet-nakoming [30](#page=30). * **Voordelen:** Geen bewijs van schade vereist [30](#page=30). * **Nadelen:** Geen grotere noch kleinere schadevergoeding mogelijk [30](#page=30). * **Geldigheid:** Principieel geldig, maar kan door de rechter gematigd worden indien kennelijk onredelijk [30](#page=30). * **Interestbedingen:** Afspraken over moratoire interest aan een welbepaalde voet [30](#page=30). ### 4.2 Buitencontractuele aansprakelijkheid Buitencontractuele aansprakelijkheid ontstaat wanneer iemand schade lijdt door een feit dat aan een ander toerekenbaar is, zonder dat er een contractuele relatie tussen hen bestaat [42](#page=42). #### 4.2.1 Begrippen en principes * **Aansprakelijkheid:** De verbintenis van de aansprakelijke om de schade te herstellen die door een bepaalde gedraging of feit werd veroorzaakt. De benadeelde heeft recht op schadeloosstelling [42](#page=42). * **Actoren:** Aansprakelijke (schadeverwekker, dader) en benadeelde (schadelijder, slachtoffer) [42](#page=42). * **Soorten burgerlijke aansprakelijkheid:** * **Contractuele aansprakelijkheid:** Gebaseerd op toerekenbare niet-nakoming van een contract [42](#page=42). * **Buitencontractuele aansprakelijkheid:** Gebaseerd op een tot aansprakelijkheid leidend feit; benadeelde vordert schadevergoeding [42](#page=42). * **Persoonlijke vs. Kwalitatieve aansprakelijkheid:** * **Persoonlijke aansprakelijkheid:** Vloeit voort uit een fout van de aansprakelijke persoonlijk (eigen daad) [43](#page=43). * **Kwalitatieve aansprakelijkheid:** Vloeit voort uit een hoedanigheid die de aansprakelijke heeft (bv. aansteller, bewaarder van gebrekkige zaak/dier). Vaak is dit foutloze aansprakelijkheid [43](#page=43). * **Foutaansprakelijkheid vs. Foutloze aansprakelijkheid:** * **Foutaansprakelijkheid:** Aansprakelijkheid omdat een fout werd begaan [43](#page=43). * **Foutloze aansprakelijkheid:** Aansprakelijkheid zonder dat een fout werd begaan [43](#page=43). * **Boek 6 BW:** Van aanvullend recht, dus buitencontractuele aansprakelijkheid kan contractueel beperkt of uitgesloten worden, tenzij dwingend recht of openbare orde [43](#page=43). #### 4.2.2 Samenloop van contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid * **Algemeen:** Indien een contractuele fout tegelijkertijd ook een buitencontractuele fout is, kan samenloop toegelaten zijn [44](#page=44). * **Feiten voor 1 januari 2025:** Geen samenloop toegelaten tussen medecontractanten op grond van buitencontractuele aansprakelijkheid, tenzij uitzonderingen. Redenering: contract sluiten sluit toepassing buitencontractueel recht uit [45](#page=45). * **Feiten na 1 januari 2025:** Samenloopverbod is afgeschaft; benadeelde mag rechtsgrond kiezen [45](#page=45). * **Doorwerking van het contract:** Zelfs bij samenloop kan de medecontractant verweermiddelen inroepen die voortvloeien uit zijn contract met de benadeelde (bv. bevrijdingsbeding), de wetgeving inzake bijzondere contracten, of bijzondere contractuele verjaringsregels. Deze verweermiddelen gelden niet bij schade door aantasting van fysieke/psychische integriteit of bij opzet [45](#page=45) [46](#page=46). #### 4.2.3 Aansprakelijkheid voor andermans daad Deze aansprakelijkheid vloeit voort uit een hoedanigheid die de aansprakelijke heeft en waarbij hij moet instaan voor iets of iemand. * **Aansprakelijkheid voor kinderen (Art. 6.12 BW):** * **Wie aansprakelijk?** Ouders, adoptanten, voogden, pleegzorgers die gezag uitoefenen over een minderjarige [53](#page=53). * **Voor wie?** Minderjarigen (tot 18 jaar) [53](#page=53). * **Welke aansprakelijkheid?** * Minder dan 12 jaar: Foutloze aansprakelijkheid (onweerlegbaar vermoeden fout ouders) [53](#page=53). * 12 jaar of ouder: Aansprakelijkheid, maar rechter kan beslissen geen schadeloosstelling te eisen of te beperken, tenzij verzekeringsdekking. Ouders zijn niet aansprakelijk als ze aantonen dat de schade niet te wijten is aan fout in toezicht/opvoeding (weerlegbaar vermoeden fout ouders) [53](#page=53). * **Aansprakelijkheid voor personen belast met toezicht (Art. 6.13 BW):** * **Wie aansprakelijk?** Personen belast met globale en duurzame organisatie/controle van levenswijze van anderen, en onderwijsinstellingen [54](#page=54). * **Voor wie?** Personen onder toezicht (minderjarig of meerderjarig), leerlingen [54](#page=54). * **Welke aansprakelijkheid?** Vermoeden van fout (weerlegbaar); toezichthouder kan tegenbewijs leveren [54](#page=54). * **Aansprakelijkheid van de aansteller (Art. 6.14 BW):** * **Wie aansprakelijk?** Aansteller (privé- of publiekrechtelijk) [55](#page=55). * **Voor wie?** Aangestelden (werknemers, personeelsleden) [55](#page=55). * **Wanneer?** Schade veroorzaakt door aangestelde tijdens en naar aanleiding van de uitoefening van zijn functie (ruim geïnterpreteerd) [55](#page=55). * **Welke aansprakelijkheid?** Foutloze aansprakelijkheid, onweerlegbaar vermoeden [55](#page=55). * **Aansprakelijkheid van rechtspersonen voor hun (bestuurs)orgaan (Art. 6.15 BW):** * **Wie aansprakelijk?** Rechtspersoon (privé- of publiekrechtelijk) [56](#page=56). * **Voor wie?** Bestuursorganen en leden ervan [56](#page=56). * **Wanneer?** Schade veroorzaakt door het orgaan of lid tijdens en naar aanleiding van de uitoefening van zijn functie [56](#page=56). * **Welke aansprakelijkheid?** Foutloze aansprakelijkheid, onweerlegbaar vermoeden [56](#page=56). * **Bewijslast voor de benadeelde:** De benadeelde moet de toepassingsvoorwaarden van het ingeroepen wetsartikel bewijzen (bv. fout van het kind, aangestelde). Hij moet NIET bewijzen dat de ouder, toezichthouder, aansteller, of rechtspersoon zelf een fout heeft begaan [56](#page=56). #### 4.2.4 Aansprakelijkheid voor gebrekkige zaken (Art. 6.16 BW) * **Wie aansprakelijk?** De bewaarder van een zaak (persoon met niet-ondergeschikte macht van leiding en controle). De eigenaar wordt vermoed bewaarder te zijn, maar kan tegenbewijs leveren [57](#page=57). * **Waarvoor?** Een gebrekkige zaak (roerende/onroerende goederen, gebouwen, lichamelijke goederen) [57](#page=57). * **Gebrek:** De zaak biedt door een kenmerk niet de verwachte veiligheid [57](#page=57). * **Wanneer?** De schade is veroorzaakt door het gebrek van de zaak. De benadeelde moet dit bewijzen [57](#page=57). * **Welke aansprakelijkheid?** Foutloze aansprakelijkheid; de bewaarder kan niet ontsnappen door te bewijzen dat hij geen fout heeft begaan [57](#page=57). #### 4.2.5 Aansprakelijkheid voor dieren (Art. 6.17 BW) * **Wie aansprakelijk?** De bewaarder van een dier (persoon met niet-ondergeschikte macht van leiding en controle). De eigenaar wordt vermoed bewaarder te zijn, maar kan tegenbewijs leveren [58](#page=58). * **Waarvoor?** Een dier (alle levende dieren vatbaar voor toe-eigening) [58](#page=58). * **Wanneer?** Het dier veroorzaakt schade (rol of gedrag dier maakt niet uit) [58](#page=58). * **Welke aansprakelijkheid?** Foutloze aansprakelijkheid; de bewaarder kan niet ontsnappen door te bewijzen dat hij geen fout heeft begaan [58](#page=58). #### 4.2.6 Oorzakelijk verband (Art. 6.18 BW) * **Noodzakelijke voorwaarde (conditio-sine-qua-non test):** Een feit is oorzaak van schade indien het een noodzakelijke voorwaarde is voor de schade. De rechter "denkt de fout weg" [58](#page=58). * **Equivalentieleer:** Alle feitelijke oorzaken van schade zijn juridische oorzaken [59](#page=59). * **Correcties:** * **Feitelijke causaliteit:** Een feit dat strikt genomen geen noodzakelijke voorwaarde is, kan toch als oorzaak worden aangenomen indien het gelijk loopt met andere feiten die reeds voldoende zijn [59](#page=59). * **Juridische causaliteit:** Het verband tussen feit en schade is zo ver verwijderd dat het kennelijk onredelijk zou zijn de schade toe te rekenen [59](#page=59). #### 4.2.7 Pluraliteit van aansprakelijkheden * **Aansprakelijkheid in solidum (Art. 6.19 BW):** Meerdere personen zijn aansprakelijk voor verschillende feiten (samenlopende fouten) of eenzelfde feit (gemeenschappelijke fout). De benadeelde kan elk van hen aanspreken voor de volledige schade [59](#page=59) [60](#page=60). * **Benadeelde aansprakelijk voor eigen schade (Art. 6.20 BW):** De schadeloosstelling wordt verminderd in de mate waarin het feit van de benadeelde heeft bijgedragen tot het ontstaan van de schade. Dit geldt niet bij opzet van de benadeelde of de mede-aansprakelijke [60](#page=60). * **Regresvordering onder medeaansprakelijken:** Degene die de benadeelde volledig schadeloosstelde, kan regres uitoefenen tegen mede-aansprakelijken in de mate waarin hun fout bijdroeg tot de schade [60](#page=60). #### 4.2.8 Schade (Art. 6.24 BW) * **Definitie:** Economische en niet-economische gevolgen van de aantasting van een juridisch beschermd persoonlijk belang [61](#page=61). * **Soorten schade:** * **Patrimoniale schade (vermogensschade):** Alle economische gevolgen (verliezen, kosten, winstderving, waardevermindering) [62](#page=62). * **Extrapatrimoniale schade (morele schade):** Niet-economische gevolgen (pijn, leed, angst, reputatieschade) [62](#page=62). * **Vereisten:** Enkel zekere schade (bestaan onbetwistbaar vaststaan) en toekomstige schade (met zekerheid in de toekomst voor) [62](#page=62). #### 4.2.9 Gevolgen van aansprakelijkheid * **Integrale schadeloosstelling (Art. 6.30 BW):** De aansprakelijke is gehouden tot integrale schadeloosstelling, rekening houdend met de concrete toestand van de benadeelde. Geen punitieve functie, wel herstel in concreto [63](#page=63). * **Doelstelling en wijzen van schadeloosstelling (Art. 6.31 BW):** * **Patrimoniale schade:** Benadeelde plaatsen in de toestand waarin hij zich zonder het schadelijk feit zou bevinden [63](#page=63). * **Extrapatrimoniale schade:** Billijke en passende vergoeding toekennen [63](#page=63). * **Wijzen:** Herstel in natura of door schadevergoeding (in geld) [63](#page=63). * **Ogenblik van bepaling schade (Art. 6.31 BW):** De omvang van de schade wordt bepaald op de datum die het tijdstip van de effectieve schadeloosstelling zo dicht mogelijk benadert [64](#page=64). * **Herstel in natura (Art. 6.33 BW):** Rechtstoestand wijzigen, bevel tot uitvoering van maatregelen door aansprakelijke of derde. Enkel indien gevorderd door benadeelde, tenzij onmogelijk, kennelijk onredelijk, dwang op persoon, of in strijd met menselijke waardigheid [64](#page=64). --- # Bewijs van verbintenissen en interpretatie van rechtshandelingen Dit deel behandelt de bewijsregels voor verbintenissen, de interpretatie van rechtshandelingen en de overdracht van verbintenissen. ### 5.1 Bewijs van verbintenissen De regels rond het bewijs van verbintenissen hebben grotendeels een aanvullend karakter, met enkele uitzonderingen van dwingend recht. Enkel betwiste rechtshandelingen en feiten moeten worden bewezen; algemeen bekende feiten, ervaringsregels en recht zelf zijn niet bewijsplichtig [65](#page=65). #### 5.1.1 Bewijslast, medewerkingsplicht en bewijsrisico De bewijslast rust op de partij die een rechtshandeling of feit wil bewijzen dat ten grondslag ligt aan zijn vordering, of op degene die beweert bevrijd te zijn. Alle partijen hebben echter een medewerkingsplicht aan de bewijsvoering. Het bewijsrisico houdt in dat wie de bewijslast draagt, bij twijfel in het ongelijk wordt gesteld. De rechter kan de bewijslast uitzonderlijk omkeren indien de normale bewijsregels kennelijk onredelijk zijn en er aan bepaalde voorwaarden is voldaan, met een bijzonder gemotiveerde beslissing [65](#page=65) [66](#page=66). #### 5.1.2 Bewijsstandaard De bewijsstandaard bepaalt vanaf welk moment de rechter voldoende overtuigd is om iets als bewezen aan te nemen. De normale standaard vereist zeker bewijs of een redelijke mate van zekerheid. Een verlaagde standaard van waarschijnlijkheid is vereist voor het bewijs van negatieve feiten of feiten die quasi-onbewijsbaar zijn [66](#page=66). #### 5.1.3 Juridische vermoedens Een vermoeden houdt in dat uit een bekend feit de wet of de rechter een ander feit afleidt. Wettelijke vermoedens zijn door de wet aan een bepaald feit gekoppeld en kunnen weerlegbaar of onweerlegbaar zijn, zonder beoordelingsvrijheid voor de rechter. Feitelijke vermoedens zijn een bewijsmiddel waarbij de rechter uit een bekend feit een onbekend feit afleidt en zijn enkel toegelaten waar alle bewijsmiddelen zijn toegelaten [66](#page=66) [67](#page=67). #### 5.1.4 Bewijsmiddelen De belangrijkste bewijsmiddelen in burgerlijke zaken zijn: * Het ondertekend geschrift [67](#page=67). * De getuigenis [67](#page=67). * Het feitelijk vermoeden [67](#page=67). * De bekentenis [67](#page=67). * De eed [67](#page=67). In ondernemingszaken komen daar de boekhouding en de door de onderneming aanvaarde factuur bij [67](#page=67). #### 5.1.5 Bewijswaarde en bewijskracht De bewijswaarde is de mate waarin een bewijselement de rechter overtuigt. Sommige bewijsmiddelen hebben een wettelijke (bindende) bewijswaarde, terwijl andere een vrije bewijswaarde hebben, waarbij de rechter de overtuigingskracht vrij bepaalt. Bewijskracht ziet erop dat de rechter een geschrift geen uitlegging mag geven die met de bewoordingen ervan onverenigbaar is [67](#page=67). #### 5.1.6 Ongeoorloofd bewijs Ongeoorloofd bewijs, zoals valse stukken of gegevens verkregen door fraude, is niet automatisch uitgesloten van het debat. De rechter weegt dit af, maar bij aantasting van de betrouwbaarheid of schending van het recht op een eerlijk proces, kan het bewijs worden uitgesloten [67](#page=67). #### 5.1.7 Toelaatbaarheid van bewijsmiddelen De toelaatbaarheid van bewijsmiddelen is afhankelijk van het bewijsstelsel: vrij of gereglementeerd [68](#page=68). ##### 5.1.7.1 Vrij bewijsstelsel Het vrij bewijsstelsel is van toepassing voor bewijs van feiten, bewijs tussen en tegen ondernemingen, en voor rechtshandelingen onder de 3.500,00 euro [68](#page=68). ##### 5.1.7.2 Gereglementeerd bewijsstelsel Het gereglementeerd bewijsstelsel geldt voor rechtshandelingen vanaf 3.500,00 euro, waarbij bewijs boven of tegen een ondertekend geschrift enkel met een ander ondertekend geschrift kan worden geleverd. Uitzonderingen hierop zijn bewijs door bekentenis of een beslissende eed. Getuigenissen en feitelijke vermoedens zijn in dit stelsel niet toegelaten [68](#page=68). ##### 5.1.7.3 Bewijs tussen en tegen ondernemingen Tussen en tegen ondernemingen zijn alle bewijsmiddelen toegelaten, zonder hiërarchie. Bijzondere bewijsmiddelen zijn de boekhouding en de aanvaarde factuur. Tenzij het bewijs tegen een natuurlijk persoon betreft inzake een rechtshandeling die kennelijk vreemd is aan zijn onderneming [68](#page=68). #### 5.1.8 Bewijs door een ondertekend geschrift Een ondertekend geschrift is vereist voor rechtshandelingen boven 3.500,00 euro. Een geschrift moet leesbaar, duurzaam en onveranderlijk zijn. Elektronische berichten zijn weliswaar geschriften, maar geen ondertekende geschriften. Een authentieke akte wordt verleden door een bevoegde ambtenaar, een onderhandse akte door de partijen zelf ondertekend. Een handtekening identificeert en bevestigt de wil van de ondertekenaar [69](#page=69). * **Authentieke vermeldingen:** Enkel tegenbewijs via valsheidsprocedure [70](#page=70). * **Andere vermeldingen:** Tussen partijen tegenbewijs met andere akte, bekentenis, eed, begin van bewijs door geschrift, aangevuld met andere middelen [70](#page=70). Voor wederkerige contracten zijn zoveel originelen nodig als er partijen zijn. Een eenzijdige verbintenis tot betaling van een geldsom is enkel volwaardig bewijs indien de som voluit in letters is geschreven. De vaste datum van een onderhandse akte is cruciaal voor derden en kan enkel op wettelijk voorgeschreven wijze worden bewezen. Advocatenakten leveren onder voorwaarden een volledig bewijs op. Een vermelding van betaling op een akte levert een weerlegbaar vermoeden van bevrijding op [70](#page=70). #### 5.1.9 Bewijs door getuigenis Een getuigenis is een verklaring, ter zitting of schriftelijk, afgelegd door een derde. Het is enkel toegelaten in gevallen waar bewijs met alle middelen is toegelaten. De rechter beoordeelt vrij of hij geloof hecht aan de getuigenis [70](#page=70). #### 5.1.10 Begin van bewijs door geschrift Een begin van bewijs door geschrift kan de vereisten van een akte in het gereglementeerd bewijsstelsel vervangen en moet verplicht worden aangevuld met andere bewijsmiddelen. Elk geschrift, ongeacht de vorm, dat uitgaat van de partij tegen wie het bewijs moet worden geleverd, kan dienen als begin van bewijs [70](#page=70). #### 5.1.11 Bewijs door feitelijk vermoeden De rechter leidt uit een bekend feit het bestaan van onbekende feiten af, zoals een detectieverslag of een eenzijdig technisch rapport. De rechter is vrij in zijn beoordeling, maar dit bewijsmiddel is enkel toegelaten in gevallen waar bewijs met alle middelen is toegelaten, of als aanvulling van een begin van bewijs door geschrift in het gereglementeerd bewijsstelsel [71](#page=71). #### 5.1.12 Bewijs door bekentenis Een bekentenis is een vrijwillige verklaring waarbij een partij de juistheid van een feit bevestigt dat tegen haar wordt ingeroepen, of het bestaan van een rechtshandeling erkent. Het is een absoluut en volmaakt bewijs met wettelijke bewijswaarde. Zowel gerechtelijke als buitengerechtelijke bekentenissen zijn toegelaten, met uitzondering van zuiver mondelinge buitengerechtelijke bekentenissen wanneer de wet alle bewijsmiddelen toelaat. Een samengestelde bekentenis is onsplitsbaar [71](#page=71). #### 5.1.13 Bewijs door eed Bij een eed bevestigt een partij plechtig voor de rechter dat haar beweringen waar zijn. De beslissende eed kan door een partij aan de andere worden opgedragen of ambtshalve door de rechter worden opgelegd. Het is een absoluut en volmaakt bewijs dat steeds toegelaten is, hoewel de rechter niet verplicht is de eed toe te laten [71](#page=71). ### 5.2 Interpretatie van rechtshandelingen en kwalificatie van contracten #### 5.2.1 Basisinterpretațieregel Bij discussie over de betekenis of gevolgen van een beding moet de rechter de gemeenschappelijke bedoeling van de partijen nagaan, eerder dan de letterlijke betekenis van de woorden, zonder uitleggingen die kennelijk onverzoenbaar zijn met de strekking van het geschrift [72](#page=72). #### 5.2.2 Interpretatieregels bij twijfel Bij twijfel worden toetredingscontracten geïnterpreteerd ten nadele van wie ze heeft opgesteld, bevrijdingsbedingen ten nadele van de SA, en andere bedingen ten nadele van de begunstigde [72](#page=72). #### 5.2.3 Goede trouw als interpretatieregel Goede trouw houdt in dat de rechtshandeling wordt geïnterpreteerd zoals een voorzichtig en redelijk persoon in dezelfde omstandigheden zou hebben bedoeld [72](#page=72). #### 5.2.4 Kwalificatie van gemengde contracten Bij gemengde contracten worden afzonderlijke bedingen toegepast volgens hun specifieke categorie. Bijkomense bedingen volgen de regels van het hoofdcontract, tenzij eigen reglementering nodig is. Partijen kiezen in eerste instantie zelf de kwalificatie, gebonden door dwingend recht en openbare orde. Herkwalificatie door de rechter is mogelijk indien de partij-kwalificatie onverenigbaar is met de contractuele bedingen of de dwingende regels [72](#page=72). ### 5.3 Overdracht van verbintenissen Verbintenissen kunnen actief (vervanging van de SE) of passief (vervanging van de SA) worden overgedragen [73](#page=73). #### 5.3.1 Oorzaken van overdracht * **Rechtsopvolging ten algemene titel:** Volledig vermogen of een breukdeel wordt overgedragen (bv. overlijden, fusie), waarna de vervanging van SE of SA van rechtswege intreedt [73](#page=73). * **Rechtsopvolging ten bijzondere titel:** Vervanging treedt in op grond van wet of contract [73](#page=73). #### 5.3.2 Rechtsopvolging ten bijzondere titel 1. **Vervanging van een SE:** * Overdracht van schuldvordering of cessie [73](#page=73). * Subrogatie of indeplaatsstelling [74](#page=74). 2. **Vervanging van een SA:** Schuldoverdracht [75](#page=75). 3. **Overdracht van de gehele contractspositie:** Contractsoverdracht [75](#page=75). #### 5.3.3 Overdracht van schuldvordering (cessie) Een schuldvordering is een vervreemdbaar vermogensbestanddeel. De overdracht gebeurt via een overeenkomst tussen de cedent (overdrager) en cessionaris (overnemer). Toestemming van de gecedeerde schuldenaar is niet nodig, wel kennisgeving. Tegenwerpelijkheid aan derden geldt vanaf de cessieovereenkomst, tegenwerpelijkheid aan de schuldenaar vanaf kennisgeving of erkenning. Na kennisgeving kan de SA enkel nog bevrijdend betalen aan de overnemer [73](#page=73) [74](#page=74). #### 5.3.4 Subrogatie of indeplaatsstelling Dit is een bijzondere techniek van overdracht van schuldvordering, die volgt op een betaling door een derde. De betaalde schuldvordering wordt overgedragen aan degene die heeft betaald, op grond van de wet of een contract [74](#page=74). #### 5.3.5 Schuldoverdracht Bij schuldoverdracht wordt een nieuwe SA opgedrongen aan de SE [75](#page=75). * **Volkomen overdracht:** De SE stemt in, de oorspronkelijke SA is bevrijd [75](#page=75). * **Onvolkomen overdracht:** De SE geeft geen toestemming, de oorspronkelijke SA blijft hoofdelijk gehouden met de overnemer [75](#page=75). #### 5.3.6 Contractsoverdracht Hierbij worden contractuele bevoegdheden overgedragen [75](#page=75). * **Volkomen contractsoverdracht:** Instemming van alle partijen. De overdrager staat niet meer in voor schulden na de overdracht [75](#page=75). * **Onvolkomen overdracht:** Enkel instemming van overdrager en overnemer. De overdrager blijft hoofdelijk gehouden voor de gevolgen van de uitoefening van de rechten door de overnemer [75](#page=75). ### 5.4 Gevolgen voor derden en nakoming van verbintenissen #### 5.4.1 Nakoming van de verbintenis Betaling aan de SE is een eenzijdige rechtshandeling waardoor de SA wordt bevrijd. De SE kan betaling van een gedeelte weigeren. De rechter kan uitstel van betaling toestaan. De zaak moet worden betaald in de staat waarin deze zich bevindt bij levering, of van gemiddelde kwaliteit bij een soortzaak. Betaling vindt plaats waar en wanneer de schuld opeisbaar is, tenzij anders bepaald in het contract [75](#page=75). #### 5.4.2 Geldelijke verbintenissen en interest * **Remuneratoire interest:** Tegenprestatie voor kapitaalbeschikking (bv. lening) [76](#page=76). * **Nalatigheidsinterest:** Herstel wegens laattijdige nakoming [76](#page=76). * **Moratoire interest (verwijlintrest):** Bij laattijdige nakoming van geldschuld [76](#page=76). * **Compensatoire interest (vergoedende interest):** Bij laattijdige nakoming van waardeschuld [76](#page=76). * **Gerechtelijke interest:** Moratoire of compensatoire interest lopende vanaf de procedure [76](#page=76). Een **geldschuld** is vooraf vastgesteld (bv. koopprijs), een **waardeschuld** moet nog worden bepaald. Moratoire interest is in beginsel de wettelijke interestvoet, verschuldigd vanaf ingebrekestelling, tenzij anders bepaald. De SE hoeft geen schade te bewijzen, noch grotere of kleinere schade. Compensatoire interest geeft recht op integraal herstel van schade, de interestvoet wordt vrij bepaald door de rechter [76](#page=76). #### 5.4.3 Niet-nakoming van de verbintenis Bij toerekenbare niet-nakoming kan de SE kiezen uit: 1. Uitvoering in natura [77](#page=77). 2. Herstel van de schade [77](#page=77). 3. Opschorting van eigen verbintenis (ENAC) [77](#page=77). Ontbinding en prijsvermindering gelden enkel voor contracten. Om een sanctie te bekomen, moet de SA in gebreke worden gesteld, tenzij bij ENAC. Na ingebrekestelling is de SA in verzuim, wat gezuiverd kan worden door alsnog uit te voeren [77](#page=77). * **Toerekenbare niet-nakoming:** SA heeft een fout begaan of staat in voor fouten van hulppersonen of gebrekkige zaken [77](#page=77). * **Ontoerekenbare niet-nakoming (overmacht):** Onmogelijkheid, onvoorzienbaar en onvermijdbaar [77](#page=77). Ingebrekestelling is een eenzijdige rechtshandeling. De SE heeft recht op integraal herstel van zijn schade, in geld of in natura [77](#page=77). #### 5.4.4 Maatregelen ter bescherming van de rechten van de schuldeiser 1. **Zijdelingse vordering:** De SE oefent in naam en voor rekening van zijn SA diens schuldvorderingen uit op diens eigen SA [78](#page=78). 2. **Pauliaanse vordering:** De SE kan vorderen dat door de SA bedrieglijk gestelde rechtshandelingen niet tegenwerpelijk zijn aan hem [78](#page=78). ### 5.5 Tenietgaan van verbintenissen Verbintenissen kunnen op verschillende manieren tenietgaan: * **Schuldvernieuwing (novatie):** Een bestaande verbintenis wordt vervangen door een nieuwe. Dit wordt niet vermoed en vereist een rechtshandeling [78](#page=78). * **Kwijtschelding van schuld:** Een contract waarbij de SE de SA bevrijdt van zijn verbintenis, mits aanvaarding door de SA [78](#page=78). * **Eenzijdige afstand van recht:** Een eenzijdige rechtshandeling waarbij de SE zijn vorderingsrecht definitief prijsgeeft. Wordt niet vermoed en kan enkel afgeleid worden uit feiten of handelingen die voor geen andere uitleg vatbaar zijn [78](#page=78). * **Rechtsverwerking:** Theorie waarbij een titularis een recht verliest door een houding die onverenigbaar is met de uitoefening ervan. Niet opgenomen in BW en niet erkend als bevrijdingsgrond door het Hof van Cassatie [79](#page=79). * **Schuldvergelijking (compensatie):** Wanneer twee personen elkaars schuldeiser zijn, heffen de schuldvorderingen elkaar op ten belope van het kleinste bedrag [79](#page=79). * **Wettelijke schuldvergelijking:** Vereist zekerheid en opeisbaarheid van de vorderingen [79](#page=79). * **Gerechtelijke schuldvergelijking:** Uitgesproken door de rechter [79](#page=79). * **Conventionele schuldvergelijking:** Bij contract [79](#page=79). * **Verval van de verbintenis door verdwijning van het voorwerp:** Wanneer de verbintenis onmogelijk na te komen is, vervalt ze van rechtswege. Bij overmacht wordt het hoofdcontract ontbonden, bij toerekenbare tekortkoming kan de SE sancties toepassen [79](#page=79). * **Schuldvermenging:** Wanneer de hoedanigheid van SE en SA verenigd worden, verdwijnt de verbintenis noodzakelijk [79](#page=79). * **Bevrijdende verjaring:** Wie gedurende zekere tijd ontkomt aan de uitvoering van een verbintenis, wordt door verjaring bevrijd. Een verjaarde schuld betalen is de uitvoering van een natuurlijke verbintenis. Stuitingsgronden zijn dagvaarding, bevel tot betaling, beslag, ingebrekestelling door advocaat of gerechtsdeurwaarder, en erkenning van de schuld. Schorsingsgronden zijn minderjarigheid van de SE en bemiddeling [80](#page=80). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Verbintenis | Een rechtsband op grond waarvan een schuldeiser van een schuldenaar, indien nodig in rechte, de uitvoering van een prestatie mag eisen. Het betreft een juridische verplichting tussen twee of meer personen die afdwingbaar is. | | Schuldenaar | De partij die een verbintenis heeft, oftewel een juridische verplichting om iets te geven, te doen of niet te doen ten aanzien van de schuldeiser. | | Schuldeiser | De partij die een vorderingsrecht heeft op de schuldenaar en juridisch gerechtigd is om een prestatie te eisen. | | Prestatie | Het voorwerp van een verbintenis; datgene wat de schuldenaar moet leveren, doen of niet doen, en wat de schuldeiser juridisch kan afdwingen. | | Vorderingsrecht | Een relatief recht dat een rechtsband tussen personen creëert, waarbij de ene persoon (de schuldeiser) van de andere persoon (de schuldenaar) een bepaalde prestatie mag eisen. | | Zakelijk recht | Een absoluut recht dat een recht op een zaak verleent, met volgrecht, en dat in de wet is opgesomd. | | Rechtshandeling | Een handeling die gericht is op het creëren van rechtsgevolgen, waarbij de wil van een persoon of personen volstaat om deze rechtsgevolgen te doen ontstaan. | | Eenzijdige rechtshandeling | Een rechtshandeling waarbij de wilsuiting van één persoon volstaat om rechtsgevolgen te doen ontstaan, zoals een testament of een opzegging. | | Meerzijdige rechtshandeling | Een rechtshandeling die de wilsovereenstemming van ten minste twee personen vereist om rechtsgevolgen te laten ontstaan, zoals een contract. | | Contract | Een meerzijdige rechtshandeling die voortkomt uit een wilsovereenstemming tussen twee of meer personen met de bedoeling rechtsgevolgen te doen ontstaan. | | Onrechtmatige daad | Een geoorloofde of ongeoorloofde daad die, door een fout, een oorzakelijk verband en schade, leidt tot een buitencontractuele aansprakelijkheid. | | Oneigenlijk contract (Quasi-contract) | Geoorloofde daden die geen eenzijdige wilsuiting, contract of onrechtmatige daad zijn, maar waaruit toch een verbintenis ontstaat ten laste van degene die er voordeel uit haalt. | | Inspanningsverbintenis (Middelenverbintenis) | Een verbintenis waarbij de schuldenaar zich ertoe verbindt de nodige inspanningen te leveren om een bepaald resultaat te bereiken, zonder dit resultaat te garanderen. | | Resultaatverbintenis (Garantieververbintenis) | Een verbintenis waarbij de schuldenaar zich verbindt tot een welbepaald resultaat; bij niet-nakoming volstaat het bewijs van het uitblijven van het resultaat om aansprakelijkheid aan te nemen, tenzij overmacht kan worden bewezen. | | Deelbare verbintenis | Een verbintenis waarvan het voorwerp kan worden gesplitst of in delen kan worden uitgevoerd. | | Ondeelbare verbintenis | Een verbintenis waarvan het voorwerp noodzakelijk in zijn geheel moet worden uitgevoerd en niet kan worden gesplitst. | | Hoofdelijke verbintenis | Een verbintenis met meerdere schuldenaars waarbij de schuldeiser ieder van de schuldenaars kan aanspreken voor het geheel van de schuld. | | Solidaire verbintenis (Verbintenis in solidum) | Een verbintenis waarbij meerdere personen, elk afzonderlijk en toevallig, een eigen fout hebben begaan die heeft bijgedragen tot eenzelfde schade, waardoor zij hoofdelijk aansprakelijk zijn voor de volledige schade, maar elkaar niet vertegenwoordigen. | | Verbintenis onder voorwaarde | Een verbintenis waarvan de uitvoering afhankelijk wordt gemaakt van een toekomstige en onzekere gebeurtenis, de voorwaarde. | | Opschortende voorwaarde | Een voorwaarde die, indien ze vervuld wordt, de verbintenis opeisbaar maakt of doet ontstaan. | | Ontbindende voorwaarde | Een voorwaarde die, indien ze vervuld wordt, de verbintenis tenietdoet. | | Tijdsbepaling | Een toekomstige en zekere gebeurtenis waarvan de verbintenis afhankelijk wordt gemaakt, wat betreft het ogenblik van de uitvoering of het einde ervan. | | Consensueel contract | Een contract dat vormvrij tot stand komt door loutere wilsovereenstemming. | | Formeel contract | Een contract dat slechts geldig is mits naleving van bepaalde vormvereisten of formaliteiten. | | Zakelijk contract | Een contract dat naast consensus ook de overhandiging van het voorwerp vereist voor zijn totstandkoming. | | Wederkerig contract | Een contract waarbij alle partijen zowel schuldeiser als schuldenaar van elkaar zijn. | | Eenzijdig contract | Een contract waarbij slechts één partij verbintenissen aangaat ten aanzien van de andere partij. | | Bindende kracht van het contract | Het principe dat overeenkomsten verbindend zijn voor de partijen die ze hebben gesloten en niet eenzijdig kunnen worden gewijzigd. | | Goede trouw | Een algemeen rechtsbeginsel dat impliceert dat partijen zich fair en loyaal dienen te gedragen bij de uitvoering van hun verbintenissen. | | Precontractuele aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die kan ontstaan tijdens de onderhandelingsfase van een contract, bijvoorbeeld bij het foutief afbreken van onderhandelingen of het schenden van een informatieplicht. | | Aanbod | Een voorstel tot contracteren dat alle essentiële en substantiële bestanddelen van het beoogde contract bevat en de wil van de aanbieder om gebonden te zijn impliceert. | | Aanvaarding | Een verklaring of gedraging die uitdrukt dat de bestemmeling instemt met het aanbod, zonder aanvullingen of wijzigingen. | | Wilsgebreken | Omstandigheden die de vrije en bewuste toestemming van een partij bij een contract aantasten, zoals dwaling, bedrog, geweld of misbruik van omstandigheden. | | Dwaling | Een onjuiste voorstelling van de werkelijkheid die een partij ertoe brengt een contract aan te gaan. | | Bedrog | Het gebruik van listige kunstgrepen of zwijgen door een partij om de andere partij tot contracteren te bewegen. | | Geweld | Dwang of dreiging die een partij ertoe brengt een contract aan te gaan. | | Misbruik van omstandigheden | Het uitbuiten van de zwakke positie van een partij door een andere partij om een contract aan te gaan of te sluiten onder nadelige voorwaarden. | | Niechtigheid | De ongeldigheid van een rechtshandeling of contract, waardoor het geen rechtsgevolgen kan sorteren. | | Contractuele aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die voortvloeit uit de niet-nakoming van een contractuele verbintenis. | | Buitencontractuele aansprakelijkheid | Aansprakelijkheid die ontstaat buiten een contractuele relatie, gebaseerd op een fout, schade en een oorzakelijk verband. | | Overmacht | Een omstandigheid die het voor de schuldenaar onmogelijk maakt zijn verbintenissen na te komen en die niet aan hem te wijten is (extern, onvoorzienbaar en onvermijdbaar). | | Ingebrekestelling | Een eenzijdige rechtshandeling waarbij de schuldeiser de schuldenaar duidelijk en ondubbelzinnig te kennen geeft dat hij de nakoming van zijn verbintenis eist. | | Niet-uitvoeringsexceptie (ENAC) | Een recht van een partij in een wederkerige rechtsverhouding om de nakoming van zijn eigen verbintenis op te schorten totdat de wederpartij de zijne uitvoert of aanbiedt ze uit te voeren. | | Retentierecht | Het recht van een schuldeiser om een goed dat hij van zijn schuldenaar bezit, bij te houden totdat zijn schuldvordering is voldaan. | | Uitvoering in natura | De feitelijke uitvoering van de verbintenis zoals omschreven in het contract, eventueel door een derde indien de schuldenaar niet zelf kan of wil uitvoeren. | | Schadevergoeding | Een financiële compensatie die wordt toegekend aan de benadeelde partij om de geleden schade te herstellen. | | Ontbinding van het contract | De beëindiging van een contract, meestal wegens een ernstige wanprestatie van een van de partijen, met retroactieve werking. | | Prijsvermindering | Een sanctie bij niet-nakoming van een contract die minder ernstig is dan ontbinding, waarbij de prijs van de prestatie wordt verminderd. | | Bevrijdingsbeding (Exoneratiebeding) | Een contractuele clausule die de aansprakelijkheid van een partij beperkt of uitsluit. | | Schadebeding | Een contractuele clausule die een forfaitair bedrag of een welbepaalde prestatie vastlegt die verschuldigd is bij toerekenbare niet-nakoming. | | Moratoire interest | De interest die verschuldigd is wegens de laattijdige nakoming van een geldschuld. | | Compensatoire interest | De interest die wordt toegekend als herstel wegens laattijdige nakoming van een waardeschuld, waarbij het bedrag van de schade nog bepaald moet worden. | | Verjaring | Het tenietgaan van een recht of de mogelijkheid om een recht af te dwingen door het verstrijken van een bepaalde termijn. | | Rechtsverwerking | Een theorie waarbij een titularis van een recht dit recht verliest door een houding aan te nemen die onverenigbaar is met de uitoefening ervan. | | Schuldvergelijking (Compensatie) | Het wederzijds tenietgaan van schuldvorderingen tussen twee personen die elkaars schuldeiser zijn, ten belope van het kleinste bedrag. | | Schuldvernieuwing (Novatie) | Een contract waarbij een bestaande verbintenis wordt tenietgedaan en vervangen door een nieuwe verbintenis. | | Kwijtschelding van schuld | Een contract waarbij de schuldeiser de schuldenaar bevrijdt van zijn verbintenis. | | Schuldvermenging | Het samenvallen van de hoedanigheid van schuldeiser en schuldenaar in één persoon, waardoor de verbintenis tenietgaat. | | Rechtsgevolgen voor derden | De gevolgen van een contract die betrekking hebben op personen die geen partij zijn bij het contract. | | Principe van relativiteit | Het principe dat de interne gevolgen van een contract beperkt blijven tot de contractpartijen. | | Derdenbeding | Een contractueel beding waarbij een partij zich verbindt om een prestatie te leveren aan een derde die geen partij is bij het contract. | | Rechtstreekse vordering | Een vorderingsrecht dat de wet aan een schuldeiser toekent om zich rechtstreeks te richten tot de schuldenaar van zijn schuldenaar. | | Sterkmaking | Een contract waarbij een partij belooft dat een derde een bepaalde prestatie zal verrichten. | | Kettingbeding | Een contractclausule waarin een partij aan haar wederpartij belooft om in toekomstige contracten met een derde een bepaalde verbintenis op te leggen. | | Tegenwerpelijkheid | Het principe dat het bestaan van een overeenkomst tegenwerpelijk is aan derden, wat betekent dat zij het bestaan ervan moeten ondergaan en ermee rekening moeten houden. | | Derdemedeplichtigheid aan contractbreuk | De aansprakelijkheid van een derde die deelneemt aan de niet-nakoming van contractuele verbintenissen door een partij, terwijl hij kennis had van deze verbintenissen. | | Veinzing | Een situatie waarin partijen voor de buitenwereld een ander contract voorspiegelen dan hun werkelijke overeenkomst. | | Pauliaanse vordering | Een rechtsmiddel dat een schuldeiser kan instellen tegen rechtshandelingen die zijn schuldenaar stelt met bedrieglijke benadeling van zijn rechten. | | Zaakwaarneming | De vrijwillige tussenkomst van een persoon (zaakwaarnemer) in het belang van een ander (meester van de zaak) zonder daartoe wettelijk of contractueel verplicht te zijn. | | Onverschuldigde betaling | Een betaling die wordt verricht zonder dat er een schuld bestaat. | | Ongerechtvaardigde verrijking | Een vermogensverschuiving zonder juridische oorzaak, waarbij het vermogen van de ene persoon ten koste van dat van de andere persoon toeneemt. | | Aansprakelijkheid | De verplichting van een persoon om de schade te herstellen die door zijn gedrag is veroorzaakt. | | Fout | De schending van een wettelijke regel of de algemene zorgvuldigheidsnorm die een bepaald gedrag oplegt of verbiedt. | | Oorzakelijk verband | Het verband tussen een fout of een ander tot aansprakelijkheid leidend feit en de geleden schade, waarbij het feit een noodzakelijke voorwaarde voor de schade was. | | Schade | De economische en niet-economische gevolgen van de aantasting van een juridisch beschermd persoonlijk belang. | | Patrimoniale schade | De economische gevolgen van een aantasting, zoals kosten, verliezen en winstderving. | | Extrapatrimoniale schade | De niet-economische gevolgen van een aantasting, zoals pijn, leed en angst. | | Bewijs | Het leveren van feiten of rechtshandelingen aan de rechter om de juistheid ervan aan te tonen. | | Bewijslast | De verplichting van een partij om de feiten of rechtshandelingen te bewijzen die aan haar vordering ten grondslag liggen. | | Bewijsmiddelen | De methoden die gebruikt worden om bewijs te leveren, zoals geschriften, getuigenissen, vermoedens, bekentenissen en eed. | | Gerechtelijke interpretatie | De interpretatie van contracten of rechtshandelingen door de rechter om de gemeenschappelijke bedoeling van de partijen vast te stellen. | | Rechtsopvolging | De overgang van rechten en plichten van de ene persoon op de andere, bijvoorbeeld door overlijden of een contract. | | Cessie | De overdracht van een schuldvordering van de ene schuldeiser (cedent) op een andere (cessionaris). | | Subrogatie (Indeplaatsstelling) | Een techniek waarbij degene die een schuld betaalt voor een ander, de schuldvordering van de oorspronkelijke schuldeiser verkrijgt. | | Schuldoverdracht | De overdracht van een schuld van de ene schuldenaar op de andere, met instemming van de schuldeiser. | | Contractsoverdracht | De overdracht van een gehele contractspositie, inclusief rechten en plichten, van de ene partij op een derde. | | Betaling | De eenzijdige rechtshandeling waardoor de schuldenaar zijn verbintenis vrijwillig uitvoert en wordt bevrijd. |

# Het wettelijk erfrecht Dit onderwerp behandelt de basisprincipes van het wettelijk erfrecht, inclusief de vereisten om te erven, de verschillende orden en graden van bloedverwantschap, en de regels rond plaatsvervulling en kloving. ## 1. Vereisten om te kunnen erven Om erfgenaam te kunnen zijn, moet aan de volgende voorwaarden worden voldaan: ### 1.1 Bestaan op ogenblik van openvallen nalatenschap Een erfgenaam moet bestaan op het moment dat de erfenis openvalt, wat betekent dat de erfgenaam de erflater moet overleven. #### 1.1.1 Gelijktijdig overlijden (commoriëntesregel) Wanneer twee of meer personen tegelijkertijd overlijden zonder dat de volgorde van overlijden vastgesteld kan worden, worden zij als gelijktijdig overleden beschouwd. Deze personen kunnen niet van elkaar erven en hun nalatenschappen worden afzonderlijk afgehandeld. Indien een belanghebbende door omstandigheden die hem niet kunnen worden toegerekend moeilijkheden ondervindt bij het bewijs van de volgorde van overlijden, kan de rechter hem een of meer keren uitstel verlenen indien redelijkerwijs mag worden aangenomen dat het bewijs binnen die termijn kan worden geleverd. #### 1.1.2 Rechtspersonen Rechtspersonen (zoals vzw's of stichtingen) kunnen begunstigd worden via een testament. De rechtspersoon moet bestaan op het moment dat de erflater overlijdt. ### 1.2 Niet onwaardig zijn Onwaardigheid sluit iemand uit van het recht om te erven. Een erfgenaam is onwaardig indien hij of zij schuldig is aan een feit dat de dood van de erflater heeft veroorzaakt of heeft proberen te veroorzaken. Dit geldt ook indien de dader intussen zelf is overleden, zelfs zonder veroordeling. * **Vergeving:** Onwaardigheid vervalt indien de erflater de feiten heeft vergeven. Deze vergeving moet geschieden in een schrift dat van de erflater uitgaat en de vormvereisten van een testament vervult. * **Gevolgen van onwaardigheid:** De onwaardige erfgenaam wordt geacht nooit enig recht op de nalatenschap te hebben gehad. Zijn aandeel komt toe aan zijn afstammelingen (via plaatsvervulling) of aan andere erfgenamen in dezelfde graad. De kinderen van de onwaardige erfgenaam erven niet uit eigen hoofde, maar wegens plaatsvervulling. De onwaardige erfgenaam heeft geen genot van de goederen die zijn kinderen door diens onwaardigheid erven. ## 2. De regels van het wettelijk erfrecht Het wettelijk erfrecht bepaalt wie erft en in welke mate, in afwezigheid van een testament of wanneer het testament niet alle goederen regelt. Dit gebeurt aan de hand van zes opeenvolgende regels: ### 2.1 Regel 1: Bepalen van de erfelijke orde De nalatenschap komt toe aan de erfgenamen in de hoogste orde. Een hogere orde sluit een lagere orde uit. * **Eerste orde:** Afstammelingen (kinderen, kleinkinderen, etc.). * **Tweede orde:** * Ouders en broers/zussen van de erflater. * Indien beide ouders overleden zijn en de erflater geen afstammelingen heeft, maar wel broers/zussen of hun afstammelingen, dan wordt de nalatenschap in twee helften verdeeld: één helft voor de ouders (indien nog in leven) en één helft voor de nauwe zijverwanten. Als slechts één ouder leeft, krijgt deze de helft en de nauwe zijverwanten de andere helft. Als beide ouders zijn vooroverleden, erven de nauwe zijverwanten de volledige nalatenschap. * **Derde orde:** Ascendenten (ouders, grootouders, etc.). * **Vierde orde:** Gewone zijverwanten (ooms, tantes, neven, nichten, etc. tot in de vierde graad). ### 2.2 Regel 2: Lijnen en graden Binnen de hoogste orde wordt bepaald wie het dichtst in graad is. * **Graad:** De afstand in bloedverwantschap wordt bepaald door het aantal generaties. Elke generatie is een graad. * **Rechte lijn:** Tussen personen die rechtstreeks van elkaar afstammen (neerdalend: ouder-kind; opgaand: kind-ouder). Het aantal graden is gelijk aan het aantal generaties. * **Zijlijn:** Tussen personen die niet rechtstreeks van elkaar afstammen, maar wel van een gemeenschappelijke stamouder (bv. broers en zussen). De graad wordt bepaald door het aantal generaties tot de gemeenschappelijke stamouder te tellen en vervolgens van die stamouder tot de andere verwant. ### 2.3 Regel 3: Plaatsvervulling Wanneer een erfgerechtigde overleden is, onwaardig is of de nalatenschap verwerpt, treden zijn afstammelingen in zijn plaats en verkrijgen diens erfdeel. * **Toepassing:** Plaatsvervulling is mogelijk in de rechte neerdalende lijn (kinderen, kleinkinderen, etc.) tot in het oneindige, in de zijlijn ten voordele van de afstammelingen van broers, zussen, ooms en tantes. Plaatsvervulling is **nooit** mogelijk in de rechte opgaande lijn en nooit ten aanzien van kinderen van de echtgenoot of samenwonende partner. * **Verdeling bij staken:** Bij plaatsvervulling wordt de nalatenschap verdeeld per "staak" (tak). Indien een staak meerdere takken heeft, wordt de onderverdeling per hoofd binnen die takken gedaan. ### 2.4 Regel 4: Kloving Kloving wordt toegepast wanneer de nalatenschap uitsluitend toekomt aan erfgenamen in de derde of vierde orde. De nalatenschap wordt in twee gelijke helften verdeeld: één helft voor de vaderlijke lijn en één helft voor de moederlijke lijn. De dichtst in graad staande erfgenaam in elke lijn erft zijn helft. Als er in één lijn geen erfgenamen zijn, erven de erfgenamen van de andere lijn de gehele nalatenschap. * **Kleine kloving:** Wordt toegepast in de tweede orde indien er minstens één halfbroer of halfzus betrokken is. Het deel dat toekomt aan de nauwe zijverwanten wordt voor de helft aan elke lijn toegewezen. Volle broers en zussen erven in beide lijnen, halfbroers en halfzussen slechts in hun eigen lijn. ### 2.5 Regel 5: Erven tot de vierde graad Erven is enkel mogelijk tot en met de vierde graad, tenzij via plaatsvervulling. ### 2.6 Regel 6: Erven bij gelijke delen Binnen dezelfde orde en graad erven de erfgenamen bij gelijke delen, met uitzondering van de tweede orde waar ouders elk een kwart erven. ## 3. Wettelijk erfrecht van de langstlevende partner Het wettelijk erfrecht van de langstlevende echtgenoot (LLE) en wettelijk samenwonende partner is sterk afhankelijk van het huwelijksvermogensstelsel en de concrete gezinssituatie. ### 3.1 Wettelijk erfrecht van de langstlevende echtgenoot Het toepasselijke huwelijksvermogensstelsel is cruciaal. * **Wettelijk stelsel (gemeenschap van goederen):** Het gemeenschappelijk vermogen wordt bij overlijden in twee helften verdeeld. De LLE krijgt de helft in volle eigendom (eigen helft). De nalatenschap bestaat uit de helft van het gemeenschappelijk vermogen en het eventuele eigen vermogen van de overleden echtgenoot. * **Stelsel van scheiding van goederen:** De nalatenschap bestaat uit het eigen vermogen van de overleden echtgenoot en het aandeel in de onverdeeldheid. **Verdeling van de nalatenschap:** 1. **Ontbinding huwelijksstelsel:** De LLE behoudt zijn eigen vermogen en zijn aandeel in het gemeenschappelijk vermogen of de onverdeeldheid. 2. **Nalatenschap erflater:** De regels van het wettelijk erfrecht worden toegepast op het resterende vermogen van de erflater. * **LLE + afstammelingen (1e orde):** De LLE erft het vruchtgebruik van de volledige nalatenschap. De afstammelingen erven de blote eigendom. * **LLE + bloedverwanten 2e en 3e orde:** De LLE erft de volle eigendom van het aandeel van de erflater in het gemeenschappelijk vermogen/onverdeeldheden en het vruchtgebruik van het eigen vermogen van de erflater. De andere erfgenamen erven de blote eigendom van het eigen vermogen. * **LLE + bloedverwanten 4e orde:** De LLE erft de volle eigendom van de volledige nalatenschap. Bloedverwanten van de 4e orde erven niets. ### 3.2 Wettelijk erfrecht van de langstlevende samenwonende partner * **Feitelijk samenwonenden:** Erven automatisch niets. Opname in testament is noodzakelijk. * **Wettelijk samenwonenden:** Erven automatisch het vruchtgebruik op de gezinswoning en de huisraad. Voor andere goederen is een testament of huwelijkscontract nodig. * **Gehuwden:** Erven het vruchtgebruik op de gehele nalatenschap. **Reservataire deel:** De LLE heeft een wettelijk voorbehouden deel, maar dit geldt **niet** voor samenwonenden. Hierdoor is onterving mogelijk. ### 3.3 Wettelijk erfrecht van de staat Bij gebreke van erfgenamen vervalt de nalatenschap aan de Staat. ## 4. Erfenis aanvaarden of verwerpen De erfgenaam heeft de vrije keuze om de erfenis te aanvaarden of te verwerpen. ### 4.1 Zuiver aanvaarden * **Gevolg:** De erfgenaam wordt volledig erfgenaam, zowel voor de baten als de schulden. Schulden die de baten overtreffen, moeten met het eigen vermogen worden afgelost, maar slechts ten belope van het erfdeel. * **Vorm:** Uitdrukkelijk (akte) of stilzwijgend (handelingen die de bedoeling tot aanvaarding insluiten en die slechts in hoedanigheid van erfgenaam bevoegd zouden zijn). Daden van bewaring, toezicht of voorlopig beheer worden niet als stilzwijgende aanvaarding beschouwd. ### 4.2 Aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving (beneficiaire aanvaarding) * **Gevolg:** De erfgenaam is slechts gehouden tot betaling van de schulden ten belope van de waarde van de nagelaten goederen. Schulden worden nooit met eigen middelen betaald. * **Vorm:** Uitdrukkelijk, via een verklaring bij de notaris die een inventaris opmaakt. ### 4.3 Verwerpen * **Gevolg:** De erfgenaam wordt geacht nooit erfgenaam te zijn geweest. Het erfdeel komt ten goede aan mede-erfgenamen, eventueel via plaatsvervulling. * **Vorm:** Verklaring bij de notaris. De kosten van de verwerping dragen de verwerpende erfgenaam. Nalatenschappen onder een bepaald bedrag zijn vrijgesteld van ereloon voor de notaris. **Termijn voor keuze:** De keuze kan maar gemaakt worden na het overlijden en verjaart na 30 jaar. ## 5. Wettelijke reserve – Beschikbaar deel – Inbreng – Inkorting Het wettelijk erfrecht kan worden afgeweken door schenkingen tijdens leven of via een testament. ### 5.1 Wettelijke reserve Bepaalde erfgenamen, de reservataire erfgenamen, kunnen niet volledig onterfd worden. Zij hebben recht op een wettelijk voorbehouden deel. * **Reservataire erfgenamen:** * Kinderen en hun afstammelingen. * Langstlevende echtgenoot (LLE). * Vóór 1 september 2018 ook ascendenten. Nu enkel nog een onderhoudsvordering. * **Beschikbaar deel:** Het deel van de nalatenschap waarover de erflater vrij kan beschikken via schenkingen of testament. * **Vordering tot inkorting:** Indien de reservataire erfgenamen te weinig ontvangen, moeten zij hun reserve opeisen via een vordering tot inkorting. ### 5.2 Grootte van het gereserveerd deel * **Reserve van de kinderen:** De helft van de "rekenboedel" (vermogen bij overlijden + schenkingen), ongeacht het aantal kinderen. * **Reserve van de LLE:** Het vruchtgebruik op de helft van alle goederen, én het vruchtgebruik op de gezinswoning en huisraad. De LLE kan zijn reserve verliezen onder bepaalde voorwaarden (bv. scheiding, testamentaire aanduiding van algemeen legataris). ### 5.3 Samenstelling van de "rekenboedel" De rekenboedel is het vermogen op het moment van overlijden plus de waarde van alle weggeschonken goederen (geïndexeerd), verminderd met de schulden en kosten. ### 5.4 Inbreng Schenkingen gedaan aan erfgenamen in rechte lijn worden geacht een voorschot op erfdeel te zijn en moeten ingebracht worden om de gelijkheid tussen de erfgenamen te bewaren. ### 5.5 Inkorting Wanneer schenkingen of legaten het beschikbaar deel overschrijden, kunnen de reservataire erfgenamen inkorting vorderen om hun reservataire deel te verkrijgen. ## 6. Erfbelasting (voorheen successierechten) De erfbelasting is een gewestelijke belasting die wordt geheven op de overdracht van vermogen door overlijden. ### 6.1 Belastbare grondslag De belastbare grondslag omvat de goederen in de nalatenschap, aangevuld met fictiebepalingen (bv. bepaalde schenkingen binnen een bepaalde termijn voor het overlijden). De huwelijksvermogensstelsels worden eerst ontbonden. ### 6.2 Aftrekbaar passief Aftrekbaar zijn o.a. schulden die op de dag van overlijden bestaan, en begrafeniskosten. Er kan gekozen worden voor werkelijke schulden of forfaits. ### 6.3 Tarieven en berekening De tarieven hangen af van de graad van verwantschap (rechte lijn + partner, broers/zussen, anderen) en de aard van de goederen (roerend/onroerend). Er zijn diverse vrijstellingen en verminderingen mogelijk, o.a. voor kinderen onder 21 jaar of voor de gezinswoning. ### 6.4 Fictiebepalingen Bepaalde handelingen, zoals schuldbekentenissen die een bevoordeling inhouden of schenkingen van roerende goederen binnen drie jaar voor het overlijden, worden fictief belast als legaten. ## 7. Planning via huwelijksstelsels en contracten Huwelijkscontracten en samenlevingscontracten kunnen de vermogensrechtelijke gevolgen van een huwelijk of samenleven regelen en vermogensplanning mogelijk maken. ### 7.1 Huwelijksstelsels * **Wettelijk stelsel:** Gemeenschap van goederen. * **Stelsel van scheiding van goederen:** Elk behoudt eigen vermogen. Kan met verrekening van aanwinsten. * **Stelsel van algehele gemeenschap:** Alles wordt gemeenschappelijk, met uitzondering van strikt persoonlijke goederen. ### 7.2 Huwelijksovereenkomsten Via een huwelijksovereenkomst kunnen echtgenoten afwijken van de wettelijke bepalingen, bv. via een verblijvingsbeding, keuzebeding of tontinebeding. ### 7.3 Samenlevingscontracten Wettelijk samenwonenden hebben een primair stelsel dat vergelijkbaar is met een scheiding van goederen, met bescherming van de gezinswoning. Feitelijk samenwonenden hebben geen wettelijk geregelde rechten en plichten. ## 8. Planning met schenkingen Schenkingen tijdens leven kunnen gunstiger zijn dan erven qua belastingheffing. ### 8.1 Soorten schenkingen * **Notariële schenking:** Verplicht voor onroerende goederen en bepaalde roerende goederen. * **Handgift en bankgift:** Vormvrije schenkingen van roerende goederen. * **Vermomde schenking:** Een schijnovereenkomst die een schenking verbergt. ### 8.2 Modaliteiten aan schenkingen * **Voorbehoud van vruchtgebruik:** De schenker behoudt het genot van het goed. * **Vervreemdingsverbod:** Beperking op de mogelijkheid van de begiftigde om het goed te vervreemden. * **Bedongen terugkeer (conventionele terugkeer):** Het geschonken goed keert terug naar de schenker onder bepaalde voorwaarden. * **Fideïcommis de residuo (restschenking):** De eerste begunstigde krijgt het goed, en wat overblijft gaat naar een tweede begunstigde. * **Schenking onder last:** De begiftigde moet een prestatie leveren. ### 8.3 Gevolgen van schenkingen bij overlijden Schenkingen worden bij overlijden beschouwd als een voorschot op erfdeel (inbreng) of als deel van het beschikbaar deel (inkorting). ### 8.4 Registratie en schenkbelasting Schenkingen moeten geregistreerd worden, wat aanleiding geeft tot de heffing van schenkbelasting. Er zijn specifieke tarieven en vrijstellingen, o.a. voor familiale ondernemingen of schenkingen aan gehandicapte personen. ## 9. Planning met erfrecht – Testamenten – Erfovereenkomsten ### 9.1 Testamenten Een testament is een eenzijdige rechtshandeling waarmee de erflater zijn nalatenschap kan verdelen. Er zijn eigenhandige, notariële en internationale testamenten. #### 9.1.1 Soorten legaten * **Algemeen legaat:** De legataris verkrijgt de gehele nalatenschap. * **Legaat onder algemene titel:** De legataris verkrijgt een breukdeel of soortnaam van de goederen. * **Bijzonder legaat:** De legataris verkrijgt specifieke goederen. #### 9.1.2 Veelgebruikte testamentaire clausules * **Divide et impera testament:** Verdeling van de nalatenschap over zoveel mogelijk erfgenamen om de totale erfbelasting te verlagen. * **Fideïcommis de residuo:** Geeft fiscaal voordelige mogelijkheden voor de tweede begunstigde. * **Legaat onder voorwaarde (LOV):** Een gecombineerde regeling van een ontbindende en een opschortende voorwaarde. * **Vriendenerfenis:** Vermindering van erfbelasting voor begunstigden die geen familie zijn. ### 9.2 Erfovereenkomsten Sinds 1 september 2018 is het mogelijk om erfovereenkomsten af te sluiten, waarbij partijen afspraken maken over een toekomstige nalatenschap. * **Globale erfovereenkomst:** Ouders maken met al hun (vermoedelijke) erfgenamen afspraken over de verdeling van hun nalatenschap. * **Punctuele erfovereenkomst:** Specifieke overeenkomsten tussen bepaalde familieleden over specifieke aspecten. ## 10. Planning met onroerend goed De registratie van akten met betrekking tot onroerend goed is cruciaal en leidt tot de heffing van registratierechten (verkooprecht, verdeelrecht, etc.). ### 10.1 Registratie Akten die eigendom of vruchtgebruik van onroerende goederen overdragen, moeten geregistreerd worden binnen bepaalde termijnen. ### 10.2 Verkooprecht Dit recht is verschuldigd op de overdracht van eigendom of vruchtgebruik van in België gelegen onroerende goederen onder bezwarende titel. Er zijn diverse tarieven, waaronder verlaagde tarieven voor de enige woning of bij energetische renovatie. ### 10.3 Verdelingen en ruilingen Verdelingen van onroerende goederen leiden tot de heffing van verdeelrecht. ### 10.4 Gesplitste aankoop Een techniek waarbij ouders het vruchtgebruik kopen en hun kinderen de blote eigendom van een onroerend goed. Bij het overlijden van de ouders gaat het vruchtgebruik automatisch naar de kinderen, zonder erfbelasting. ### 10.5 Hypotheekvestiging De vestiging van een hypotheek op een onroerend goed is onderworpen aan een hypotheekrecht. ## 11. Verklarende woordenlijst | Term | Omschrijving | | :-------------------- | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Devolutie | Aanduiding wie de nalatenschap zal krijgen. | | Nalatenschap | Het vermogen van de overledene. | | Erfenis | Het vermogen van de overledene, vanuit het standpunt van de verkrijger (deel uit de nalatenschap). | | Erflater/ DC | De overleden persoon die een nalatenschap nalaat. | | Erfgerechtigden en erfgenamen | Personen die het vermogen van de erflater verkrijgen. | | Orde | De groep erfgenamen die, gebaseerd op de aard van de bloedverwantschap, een andere groep erfgenamen uitsluit. | | Graad | De trap van verwantschap tussen de overledene en de erfgenaam. | | Ascendenten | De erfgenamen in rechte, opgaande lijn (ouders, grootouders, etc.). | | Descendenten | De erfgenamen in rechte, neergaande lijn (kinderen, kleinkinderen, etc.). | | Testator | Persoon die een testament opstelt. | | Legaat | Het voorwerp van het testament of datgene wat men via een testament verkrijgt. | | Legataris | De begunstigde in het testament. | | Volle eigendom | Het recht om op de meest volstrekte wijze van een zaak het genot te hebben en erover te beschikken, mits er geen gebruik van wordt gemaakt dat strijdig is met de wetten/verordeningen. | | Blote/naakte eigendom | Het recht van eigendom van een zaak zonder het te mogen gebruiken of het genot ervan te hebben. | | Vruchtgebruik | Het recht om van een zaak, waarvan een ander de eigenaar is, het genot te hebben zoals de eigenaar zelf, maar onder verplichting om de zaak in stand te houden. | | **Erfelijke ordes** | | | Eerste orde | Afstammelingen (kinderen, kleinkinderen, etc.). | | Tweede orde | Nauwe zijverwanten + evt. vader/moeder (ouders, broers/zussen, halfbroers/zussen, kinderen van broers/zussen). | | Derde orde | Ascendenten (ouders, grootouders). | | Vierde orde | Gewone zijverwanten tot de 4e graad (ooms, tantes, kinderen van ooms/tantes). | | **Huwelijksstelsels** | | | Eigen vermogen | Goederen verkregen vóór het huwelijk of via nalatenschap/giften, of goederen die persoonlijk eigendom zijn. | | Gemeenschappelijk | Goederen verkregen uit arbeid, vruchten van eigen goederen, schenkingen aan beiden, of goederen waarvan niet bewezen kan worden dat ze eigen zijn. | | **Eigen en gemeenschappelijke schulden** | | | Eigen schulden | Schulden ontstaan vóór het huwelijk, verbonden aan erfenissen/giften, of in exclusief belang van het eigen vermogen. | | Gemeenschappelijke schulden | Schulden waarvan niet kan worden bewezen dat ze eigen zijn, of die aangegaan zijn in het belang van het gemeenschappelijk vermogen of voor huishouding/kinderen. | | **Huwelijksovereenkomsten** | | | Beding van vooruitmaking | De LLE mag vóór de verdeling een geldsom of goederen uit het gemeenschappelijk vermogen nemen. | | Verdelingsbeding | Bepaalt de verdeling van het gemeenschappelijk vermogen bij ontbinding van het huwelijk. | | Verblijvingsbeding | De LLE ontvangt het gehele gemeenschappelijk vermogen. | | Keuzebeding | Geeft de LLE de vrijheid om te kiezen hoe het gemeenschappelijk vermogen wordt verdeeld. | | Tontinebeding | Bij onroerend goed in onverdeeldheid, wijst het deel van de eerststervende toe aan de langstlevende, waardoor erfbelasting wordt vermeden. | | Fideïcommis de residuo | Restschenking waarbij een eerste begunstigde het goed erft, en wat overblijft naar een tweede begunstigde gaat. | | Legaat onder voorwaarde | Een legaat gebonden aan een ontbindende voorwaarde voor de eerste begunstigde en een opschortende voorwaarde voor de tweede begunstigde. | | Erfovereenkomst | Overeenkomst tussen (vermoedelijke) erfgenamen over de verdeling van de nalatenschap, of specifieke aspecten daarvan. | --- # Erfbelasting Dit gedeelte van de studiehandleiding focust op de berekening van erfbelasting, de belastbare grondslag, aftrekbare passiva, speciale tarieven en vrijstellingen voor verschillende begunstigden. ## 2 Erfbelasting ### 2.1 Inleiding tot erfbelasting Erfbelasting is een belasting die wordt geheven op de overdracht van vermogen door overlijden. Dit kan gebeuren via wettelijk erfrecht, een testament (legataris) of een contractuele erfstelling (begiftigde). De erfbelasting is een gewestmaterie, wat betekent dat de tarieven en berekeningsregels verschillen per gewest (Vlaams Gewest, Waals Gewest, Brussels Hoofdstedelijk Gewest). De bepalende factor is de woonplaats van de overledene op het moment van overlijden. Als de overledene gedurende de vijf jaar voor zijn overlijden in verschillende gewesten woonde, geldt de plaats waar hij het langst verbleef. De berekening van de erfbelasting omvat de volgende stappen: 1. **Bepalen wie erft:** Dit omvat zowel de wettelijke erfgenamen als de begunstigden via testamenten. Het totale vermogen van 100% moet worden toegewezen. 2. **Bepalen tot welke categorie elke begunstigde behoort:** Dit onderscheidt zich in rechte lijn en partner, broer/zus, en anderen. Elke categorie kent eigen regels. 3. **Bepalen van de belastbare grondslag en toepassen van de juiste tarieven en berekeningsregels:** Er zijn specifieke regels per categorie. 4. **Controleren op vrijstellingen en/of verminderingen:** Er wordt nagegaan of er toepasselijke vrijstellingen of verminderingen zijn. ### 2.2 Belastbare grondslag van de erfbelasting De belastbare grondslag voor erfbelasting wordt in principe bepaald door het actief van de nalatenschap min de passiva. #### 2.2.1 Het actief Het actief omvat alle goederen die op de datum van overlijden tot het vermogen van de erflater behoorden. Daarnaast worden bepaalde goederen die feitelijk niet in de nalatenschap zitten, doch door de fiscale wetgever "fictief" worden toegevoegd, ook belastbaar gemaakt. Dit zijn de zogenaamde "fictiebepalingen". * **Waardering van het actief:** * Goederen worden gewaardeerd op hun verkoopwaarde op de datum van overlijden. * De aangevers zijn verantwoordelijk voor de schatting van de goederen. * Een "voorafgaande schatting" kan gevraagd worden voor Belgische onroerende goederen, wat bindend is voor de fiscus en de kosten ervan worden gedragen door de erfgenamen. * Voor sommige goederen geldt een forfaitaire waardering. * **Niet-specifieke schulden en begrafeniskosten:** * **Keuze:** Men kan opteren voor de werkelijke schulden (met bewijsstukken) of een forfaitair bedrag: * Forfait gewone schulden: 1.500 euro (te indexeren). * Forfait schulden van de gemeenschap: 3.000 euro (te indexeren). * Forfait begrafeniskosten: 6.000 euro (te indexeren). Dit forfait geldt niet indien er een uitvaartverzekering is afgesloten. * Het is mogelijk om voor gewone schulden een forfait te kiezen en voor begrafeniskosten de werkelijke kosten aan te tonen, of omgekeerd. Indien de forfaitaire schulden hoger zijn dan de werkelijke, is het voordeliger om het forfait te kiezen. * **Toerekening van niet-specifieke schulden en begrafeniskosten (cascade):** 1. Eerst worden de schulden afgetrokken van specifieke activa zoals familiale ondernemingen of aandelen. 2. Het resterende passief wordt afgetrokken van de roerende goederen. 3. Daarna wordt het resterende passief afgetrokken van de onroerende goederen. 4. Goederen die fictief aan het actief worden toegevoegd (bijvoorbeeld bepaalde schenkingen die niet bij de verdeling van schulden worden betrokken) dragen niet bij aan de verdeling van schulden. * Schulden die specifiek werden aangegaan voor de verwerving of instandhouding van onroerende goederen zijn uitgesloten van het forfait en kunnen worden gecumuleerd. * **Vruchtgebruik en blote eigendom:** De omslag van het passief tussen de blote eigenaar en de vruchtgebruiker gebeurt op dezelfde manier als de verdeling van het actief. Zowel actief als passief moeten worden geraamd. * **Regel van het netto overschot:** De erfbelasting wordt geheven op het netto-actief (actief - passief). Als bijzondere legaten het netto-actief overtreffen, worden deze proportioneel beperkt tot het netto-actief. * **Progressievoorbehoud (opduweffect):** Schenkingen onder levenden die binnen de drie jaar (in 2025: vijf jaar) voor het overlijden zijn gedaan en aan registratierechten werden onderworpen, worden toegevoegd aan de belastbare grondslag voor de berekening van de progressieve erfbelasting. Dit geldt niet voor roerende goederen die via een Belgische notariële akte aan de lagere schenkingsrechten van 3% of 7% waren onderworpen. Het geschonken goed zelf wordt niet opnieuw belast, maar het tarief van de erfbelasting wordt hoger bepaald. #### 2.2.2 Aftrekbaar passief Aftrekbaar zijn de schulden die op de dag van overlijden van de erflater bestonden, zoals huishoudelijke uitgaven, openstaande leningen, schulden gerelateerd aan het beroep, onderhoudsuitkeringen, personenbelasting en onroerende voorheffing. Ook begrafeniskosten zijn aftrekbaar. ### 2.3 Tarieven en berekening van de erfbelasting De tarieven van de erfbelasting hangen af van de graad van verwantschap tussen de erflater en de begunstigde, en worden geheven op het netto-erfdeel. De heffing staat los van de wijze waarop de goederen uit de nalatenschap worden verkregen. Als iemand in verschillende hoedanigheden verkrijgt, wordt de belasting berekend volgens het voordeligste tarief. Er zijn twee tabellen voor de tarieven: * **Tabel I:** Rechte lijn en partner (gehuwden, wettelijk samenwonenden en feitelijk samenwonenden die minstens één jaar ononderbroken samenwoonden en een gemeenschappelijke huishouding voerden). * **Tabel II:** Linker kolom voor broers/zussen, rechter kolom voor "anderen". De berekening gebeurt per erfgenaam en wordt uitgesplitst tussen roerende en onroerende goederen, hoewel er geen progressiviteit is *tussen* roerende en onroerende goederen. #### 2.3.1 Verminderingen * **Vermindering voor een erfdeel kleiner dan 50.000 euro:** * Formule: `$500 \times (1 - \text{nettoverkrijging} / 50.000)$`. * Dit resultaat wordt afgetrokken van de basisbelasting, mits het totale roerend en onroerend erfdeel kleiner is dan 50.000 euro. * **Vermindering ten gunste van kinderen jonger dan 21 jaar:** * De berekende rechten worden verminderd met 75 euro per volledig jaar dat zij nog verwijderd zijn van 21 jaar. * Voor de partner is er een vermindering voorzien gelijk aan de helft van de verminderingen die gemeenschappelijke kinderen genieten. * Formule partner: `(resultaat voor alle gemeenschappelijke kinderen) / 2`. * **Vrijstellingen voor kinderen jonger dan 21 jaar die beide ouders verloren hebben:** * Een voetvrijstelling op maximaal de eerste 75.000 euro van de netto-verkrijging van roerende goederen. * Een volledige vrijstelling voor de verkrijging van (een deel van) de gezinswoning. #### 2.3.2 Vrijstellingen voor de partner * **Waardering van het vruchtgebruik:** De waarde van het vruchtgebruik wordt berekend aan de hand van de volle eigendom vermenigvuldigd met 4% en een leeftijdscoëfficiënt. Bij meerdere vruchtgebruikers geldt de leeftijd van de jongste. De aard van de goederen of hun rendement is hierbij niet relevant. * **Vrijstelling van de gezinswoning:** Onder bepaalde voorwaarden kan de langstlevende partner vrijgesteld worden van erfbelasting op de gezinswoning. Dit geldt voor de woning die op het moment van overlijden de hoofdverblijfplaats was. Voor feitelijk samenwonenden is een samenwoonst van minstens drie jaar vereist. Er zijn uitzonderingen voor de "laatste gezamenlijke hoofdverblijfplaats" bij feitelijke scheiding, overmacht of verhuizing naar een zorginstelling. De waarde van de gezinswoning wordt niet meegeteld voor de belastbare grondslag van het onroerend erfdeel van de partner. * **Vrijstelling erfrecht eerste schijf van 50.000 euro in het roerend erfdeel:** Een specifieke vrijstelling voor de partner. #### 2.3.3 Tarieven en verminderingen voor categorieën * **Categorie broers-zussen:** * Halfbroers en halfzussen en hun kinderen vallen onder deze categorie, maar worden anders berekend dan in het erfrecht. * Er geldt een progressief tarief volgens Tabel II (linker kolom), per erfgenaam. Een opsplitsing tussen roerend en onroerend is niet nodig. * **Vermindering klein erfdeel:** * Netto-erfdeel < 18.750 euro: Formule: `$2000 \times \text{erfdeel} / 20.000$`. * Netto-erfdeel > 18.750 euro maar < 75.000 euro: Formule: `$2500 \times (1 - \text{erfdeel} / 75.000)$`. * **Categorie anderen:** * Er geldt een progressief tarief volgens Tabel II (rechter kolom), niet per erfgenaam, maar op de optelsom van wat zij verkrijgen. * Familiale bedrijfsactiva worden apart behandeld. * **Vermindering voor een totaal aan erfdelen kleiner dan 75.000 euro:** Een gelijkaardige formule als bij broers en zussen. * **Vermindering voor de "vriendenerfenis" (sinds 01-07-2021):** De eerste 15.000 euro wordt belast aan 3% in plaats van 25%. De maximale vermindering bedraagt 3.300 euro (15.000 euro belast aan 22% in plaats van 25%). De formule voor de vermindering is: `X = a x (b - c)`, waarbij `a` de som van de nettoverkrijgingen tot 15.000 euro is, `b` het laagste toegepaste tarief in Tabel II is, en `c` het laagste tarief in Tabel I is. Deze vermindering wordt toegepast na alle andere vrijstellingen en verminderingen. * **Verlaagd tarief voor "goede doelen":** * 0% voor legaten aan de Vlaamse Gemeenschap, de staat, het Vlaams Woningfonds, etc. (vzw's). * 8,5% voor legaten aan beroepsverenigingen en private stichtingen. * **Verlaagd tarief voor de familiale onderneming/vennootschap:** * 3% voor verkrijgingen in rechte lijn en tussen partners. * 7% voor verkrijgingen tussen andere personen. * Voor deze tarieven komen aandelen van rechtspersonen niet in aanmerking om samengeteld te worden met aandelen van de erflater. De voorwaarden zijn vergelijkbaar met die voor schenkbelasting. ### 2.4 Uitbreidingen van de belastbare grondslag – Fictiebepalingen Bepaalde handelingen die niet tot de nalatenschap behoren, worden fictief belastbaar gemaakt in hoofde van de verkrijger om de ontwijking van successierechten te voorkomen. Deze worden gelijkgesteld met nagelaten goederen voor de heffing van de erfbelasting. * **Schuldbekentenissen:** * Alle door de uiterste wil erkende schulden. * Schuldbekentenissen die onder bezwarende titel gesloten zijn, maar een bevoordeling inhouden en niet aan de schenkbelasting onderworpen zijn. * Schenkingen van roerende goederen onder opschortende voorwaarde of termijn die vervuld wordt na het overlijden van de schenker. * **Huwelijksovereenkomsten:** Bedingen die de langstlevende echtgenoot (LLE) meer laten verkrijgen dan de helft van het gemeenschappelijk vermogen (GV) bij ontbinding door overlijden (bijv. verblijvingsbeding, keuzebeding). Dit wordt tot beloop van de helft als een schenking beschouwd indien de goederen door de overleden echtgenoot in het GV zijn ingebracht via een uitdrukkelijk beding. * **Schenkingen van roerende goederen binnen 3 jaar voor overlijden (art. 2.7.1.0.5 VCF):** Vormeloze schenkingen van roerende goederen (handgift, bankgift) worden geacht deel uit te maken van de nalatenschap, tenzij ze aan de schenkbelasting zijn onderworpen. Het bewijs van de schenking en de datum ervan is cruciaal en kan via diverse middelen geleverd worden. Het progressievoorbehoud geldt, wat betekent dat de schenking wordt meegerekend om het tarief te bepalen. * **Bedingen ten behoeve van een derde (art. 2.7.1.0.6 VCF):** Kosteloze voordelen uit contracten (zoals levensverzekeringen) worden als legaten beschouwd, ook als ze binnen drie jaar vóór overlijden zijn verkregen. Dit geldt ook voor de LLE in een gemeenschapsstelsel. Er geldt een vermoeden van kosteloosheid, tenzij anders bewezen. Uitzonderingen gelden voor o.a. voordelen onderworpen aan schenkbelasting of bepaalde voordelen verkregen via de werkgever. ### 2.5 Planning met huwelijksstelsels en huwelijkscontracten Huwelijksovereenkomsten (huwelijkscontracten), opgesteld door een notaris, regelen de vermogensrechtelijke gevolgen van het huwelijk en kunnen afwijken van het wettelijk stelsel. #### 2.5.1 Huwelijksvermogensstelsels * **Wettelijk stelsel:** Automatisch van toepassing zonder huwelijkscontract. Omvat een eigen vermogen voor elke echtgenoot en een gemeenschappelijk vermogen. * **Stelsel van scheiding van goederen:** Elk echtgenoot behoudt zijn eigen vermogen. Er kan ook sprake zijn van onverdeelde goederen. Dit stelsel is aantrekkelijk bij zelfstandigen, grote vermogensverschillen, of bij een tweede huwelijk. Een variant is scheiding van goederen met verrekening van aanwinsten. * **Stelsel van algehele gemeenschap:** Alle tegenwoordige en toekomstige goederen behoren tot één gemeenschappelijk vermogen, met uitzondering van strikt persoonlijke goederen. #### 2.5.2 Clausules in huwelijkscontracten * **Inbreng in het gemeenschappelijk vermogen:** Goederen kunnen, geheel of gedeeltelijk, tot het gemeenschappelijk vermogen behoren. * **Beding van vooruitmaking:** De LLE mag vóór de verdeling een geldsom of goederen uit het gemeenschappelijk vermogen nemen. * **Bedingen van niet-gelijke verdelingen en verblijvingsbeding:** De LLE kan meer dan de helft van het vermogen ontvangen, of zelfs het gehele vermogen. Dit wordt fiscaal vaak beschouwd als een schenking. * **Keuzebeding:** Biedt de LLE de flexibiliteit om bij overlijden te kiezen hoe hij/zij het gemeenschappelijk vermogen verkrijgt (volle eigendom, vruchtgebruik, etc.), wat fiscaal voordelig kan zijn. * **Tontinebeding (beding van aanwas):** Bij onroerende goederen in onverdeeldheid wordt het deel van de eerststervende toegewezen aan de langstlevende, waardoor dit deel niet tot de nalatenschap behoort. * **Toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen (TIGV):** Goederen kunnen gemeenschappelijk worden gemaakt met de mogelijkheid dat de inbrengende echtgenoot het goed terugkrijgt bij echtscheiding. * **Valkeniersclausule:** In samengestelde gezinnen om de erfrechten van kinderen uit een vorige relatie te waarborgen. #### 2.5.3 Samenwonen * **Wettelijk samenwonenden:** Hebben een primair stelsel met rechten en plichten zoals bij gehuwden, met de nadruk op bijdragen in de kosten van samenleven en bescherming van de gezinswoning. Er is geen gemeenschappelijk vermogen. Fiscaal lijken ze op gehuwden met scheiding van goederen. Ze kunnen geen schenkingsclausules of contractuele erfstellingen opnemen. * **Feitelijk samenwonenden:** Hebben geen wettelijk vastgelegd primair stelsel. Ze moeten alles regelen via testamenten of samenlevingscontracten. #### 2.5.4 Huwelijkscontract vs. Testament Huwelijkscontracten hebben in principe voorrang op testamenten en zijn niet eenzijdig aanpasbaar of herroepbaar. ### 2.6 Planning met schenkingen Schenkingen tijdens het leven kunnen fiscaal voordeliger zijn dan erven. #### 2.6.1 Soorten schenkingen * **Notariële schenking:** Verplicht voor onroerende goederen en vergt een notariële akte. * **Handgift en bankgift:** Vormvrije schenkingen van roerende goederen. Een schriftelijk bewijs is aangeraden voor zowel burgerrechtelijke als fiscale doeleinden. De datum van de schenking is belangrijk voor de volgorde van inkorting. * **Vermomde schenking:** Een contract dat niet de ware bedoeling weergeeft, bijvoorbeeld een schenking onder de vorm van een verkoop. * **Onrechtstreekse schenking:** Een reeks handelingen die leiden tot een vermogensoverdracht die als schenking kan worden beschouwd. #### 2.6.2 Modaliteiten aan schenkingen * **Schenking met voorbehoud van vruchtgebruik:** De schenker behoudt het genot van het goed. * **Schenking met vervreemdingsverbod:** Beperkingen op de vrijheid van de begiftigde om het goed te vervreemden, mits deze beperkt zijn in tijd en een rechtmatig belang dienen. * **Schenking met uitsluitingsclausule:** Verbod van inbreng in gemeenschappelijk vermogen of onverdeeldheid. * **Wettelijke terugkeer – bedongen terugkeer:** Het geschonken goed keert terug naar de schenker onder bepaalde voorwaarden, wat geen erfbelasting tot gevolg heeft. * **Fideïcommis de residuo (restschenking):** De schenker duidt twee begunstigden aan; de eerste krijgt de schenking, en wat resteert bij diens overlijden, gaat naar de tweede begunstigde. * **Schenking onder last:** De begiftigde moet een prestatie leveren, waarvan de waarde lager moet zijn dan de schenking. #### 2.6.3 Gevolgen van schenkingen bij overlijden schenker * **Schenking als voorschot (inbreng):** De begiftigde moet de waarde van de schenking inbrengen in de nalatenschap om de gelijkheid tussen erfgenamen te herstellen. Enkel afstammelingen zijn hiertoe wettelijk gehouden. * **Schenking buiten erfdeel (inkorting):** Bij schenkingen aan derden of indien de schenking het reservatair deel van een erfgenaam aantast, kan inkorting gevorderd worden. #### 2.6.4 Registratie en schenkbelasting * Schenkingen, met name die van onroerende goederen, moeten geregistreerd worden, wat aanleiding geeft tot schenkbelasting (registratiebelasting in Vlaanderen). * Handgift en bankgift zijn vormvrij, maar registratie kan vrijwillig gebeuren om de schenkingsrechten te betalen en zo hogere successierechten te vermijden bij overlijden binnen de 3 jaar. * **Tarief en berekening schenkbelasting:** * **Onroerende goederen (OG):** Tarieven variëren afhankelijk van de verwantschap (Tabel I, II). * **Roerende goederen (RG):** 3% voor rechte lijn en partners, 7% voor anderen. * **Verlaagde tarieven:** Voor gebouwen onderworpen aan energetische renovatie, met conformiteitsattest en verhuurd, of beschermde monumenten. * **Vermindering voor begiftigde met kinderlast:** Voor schenkingen van OG aan begiftigden met minstens 3 kinderen jonger dan 21 jaar. * **Progressievoorbehoud/opduweffect:** Bij opeenvolgende schenkingen van OG binnen 3 jaar wordt de belastbare grondslag van eerdere schenkingen toegevoegd om het tarief van de nieuwe schenking te bepalen. * **Vrijstellingen bij schenking:** * **Familiale onderneming/vennootschap:** Vrijstelling van schenkbelasting onder bepaalde voorwaarden (familiaal karakter, participatievoorwaarden, behoud van activiteit). * **Doorgeefschenking:** Een erfgenaam die de nalatenschap aanvaardt, kan deze zonder schenkbelasting doorschenken aan zijn kinderen onder bepaalde voorwaarden (notariële akte, binnen één jaar na openvallen nalatenschap). ### 2.7 Planning met erfrecht – Testamenten – Erfovereenkomsten #### 2.7.1 Testamenten Een testament is een eenzijdige rechtshandeling waarbij de testator zijn vermogen regelt voor na zijn overlijden. Het kan afwijken van het wettelijk erfrecht en biedt flexibiliteit. * **Soorten testamenten:** * **Eigenhandig testament:** Volledig met de hand geschreven, gedateerd en ondertekend door de erflater. Kan door de erflater zelf of een notaris bewaard worden. * **Notarieel testament (openbaar testament):** Opgesteld voor een notaris, eventueel in aanwezigheid van getuigen of een tweede notaris. De notaris moet de laatste wil van de testator exact weergeven. * **Internationaal testament:** Opgesteld volgens internationale vormvereisten, waarbij de erflater het testament aanbiedt aan een notaris en getuigen. * **Soorten legaten (toebedeling via testament):** * **Algemeen legaat:** Legaat van de totaliteit van de goederen. * **Legaat onder algemene titel:** Legaat van een breukdeel of soortnaam van de goederen. * **Bijzonder legaat:** Legaat van specifieke goederen. * **Veelgebruikte testamentaire clausules:** * **Verdeel en heers- testament ('Divide et impera'):** Door de nalatenschap zoveel mogelijk te verdelen over erfgenamen, kan de totale erfbelasting worden verlaagd. * **Fideïcommis de residuo (restschenking):** Zie hierboven bij schenkingen. * **Legaat onder voorwaarde (LOV):** Vergelijkbaar met een fideïcommis, maar met één begunstigde die de goederen onder ontbindende voorwaarde verkrijgt en een tweede begunstigde die ze onder opschortende voorwaarde verkrijgt. * **Vriendenerfenis:** Een vermindering van erfbelasting voor legaten aan natuurlijke personen die door de erflater zijn aangeduid om deze vermindering te vragen. #### 2.7.2 Erfovereenkomsten Sinds 1 september 2018 zijn erfovereenkomsten mogelijk, waarbij afspraken gemaakt kunnen worden over een toekomstige nalatenschap. * **Globale erfovereenkomst:** Ouders maken samen met al hun kinderen afspraken over de verdeling van hun nalatenschap om een eerlijk evenwicht te creëren en toekomstige conflicten te voorkomen. * **Punctuele erfovereenkomst:** Een specifieke overeenkomst tussen bepaalde erfgenamen over bepaalde aspecten van een schenking of erfenis. ### 2.8 Planning met onroerend goed #### 2.8.1 Registratie en registratierechten Akten, waaronder huwelijkscontracten, schenkingen en vastgoedtransacties, moeten worden geregistreerd. Dit leidt tot de heffing van registratierechten (federale en gewestelijke). * **Verkooprecht:** Tarief van 12% (voordien 10%) op de belastbare grondslag (prijs + lasten, niet lager dan verkoopwaarde). * **Verlaagde tarieven:** * 2% voor de enige woning (vanaf 01-01-2022). * 1% voor ingrijpende energetische renovatiewerken (tot 01-01-2025). * Specifieke tarieven voor beschermde monumenten, verhuringen aan sociale verhuurkantoren, en kopers met kinderlast. * **Verdelingsrecht:** 2,5% (voordien 1%) bij verdelingen en afstanden van onverdeeldheid, met een verlaagd tarief van 1% voor bepaalde situaties, zoals bij gehuwden of wettelijk samenwonenden. * **Hypotheekrecht:** 1% op de gevestigde hypotheek (federale heffing). * **Inbrengrecht:** 0% bij inbreng in een vennootschap ter vergoeding van aandelen. #### 2.8.2 Gesplitste aankoop Bij een gesplitste aankoop (bv. ouders kopen vruchtgebruik, kinderen kopen blote eigendom) worden de goederen fiscaal geacht deel uit te maken van de nalatenschap van de erflater als er geen tegenbewijs geleverd kan worden. #### 2.8.3 Teruggave van registratierechten Bij wederverkoop van een onroerend goed binnen de twee jaar na aankoop onderhevig aan 10% of 12% registratierecht, kan een teruggave van 3/5 van het betaalde registratierecht worden verkregen. --- **Verklarende woordenlijst:** | Term | Omschrijving | | :------------------------ | :----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Devolutie | Aanduiding wie de erfenis zal krijgen. | | Nalatenschap | Vermogen van de overledene. | | Erfenis | Verkregen deel uit de nalatenschap. | | Erflater/DC | Overleden persoon die een erfenis nalaat. | | Erfgerechtigden/erfgenamen | Personen die het vermogen van de erflater verkrijgen. | | Orde | Groep erfgenamen die een andere groep uitsluit op basis van de aard van de bloedverwantschap. | | Graad | Trap van verwantschap tussen de overledene en de erfgenaam. | | * Rechte lijn | Erfopvolging tussen personen die van elkaar afstammen (neerdalend of opgaand). | | * Zijlijn | Erfopvolging tussen personen die van een gemene stamouder afstammen (bv. broers/zussen). | | Ascendenten | Erfgenamen in rechte, opgaande lijn (ouders, grootouders). | | Descendenten | Erfgenamen in rechte, neergaande lijn (kinderen, kleinkinderen). | | Testator | Persoon die een testament opstelt. | | Legaat | Het voorwerp van een testament of wat via testament verkregen wordt. | | Legataris | De begunstigde in een testament. | | Volle eigendom | Het recht om op de meest volstrekte wijze van een zaak het genot te hebben en erover te beschikken. | | Blote/naakte eigendom | Het recht van eigendom zonder het recht om te gebruiken of ervan te genieten. | | Vruchtgebruik | Het recht om van een zaak het genot te hebben als ware men de eigenaar, met de verplichting deze in stand te houden. | | **Erfrechtelijke ordes** | | | Eerste orde | Afstammelingen (kinderen, kleinkinderen). | | Tweede orde | Nauwe zijverwanten + eventueel vader/moeder (ouders, broers/zussen, hun kinderen). | | Derde orde | Ascendenten (grootouders, overgrootouders), en zijverwanten tot de 4e graad (ooms/tantes). | | Vierde orde | Gewone zijverwanten (andere bloedverwanten tot 4e graad dan broers/zussen en hun afstammelingen). | | **Huwelijksvermogensstelsels** | | | Eigen door herkomst | Goederen verkregen vóór het huwelijk of via nalatenschap/gift tijdens het huwelijk. | | Eigen door aard | Persoonlijke goederen, goederen verkregen met specifieke verplichtingen, aandelen in mede-eigendom, belegging van persoonlijke middelen, levensverzekeringen. | | Strikt persoonlijke goederen | Kleding, artistieke rechten, pensioenen, schadevergoedingen, lidmaatschapsrechten, beroepsgoederen (tenzij gedeeld). | | Gemeenschappelijk vermogen | Inkomsten uit werk, vruchten/inkomsten van eigen goederen, schenkingen/legaten aan beiden, schadevergoedingen, vennootschapsaandelen, beroepsgoederen, levensverzekeringen. | | Eigen schulden | Schulden ontstaan vóór het huwelijk, verbonden aan erfenissen/giften, in belang van eigen vermogen, persoonlijke borgstellingen. | | Gemeenschappelijke schulden | Schulden waarvan niet kan worden bewezen dat ze eigen zijn, schulden voor huishouding/kinderen, interesten van eigen schulden. | --- # Planning via huwelijksstelsels en -contracten Dit onderwerp beschrijft hoe huwelijksstelsels en -contracten gebruikt kunnen worden voor vermogensplanning, inclusief het primaire en secundaire huwelijksstelsel en diverse clausules. ## 3. Planning via huwelijksstelsels en -contracten ### 3.1 Primaire huwelijksstelsel Het primaire huwelijksstelsel is van toepassing op alle gehuwden na het sluiten van het burgerlijk huwelijk. De rechten en plichten die hieruit voortvloeien, kunnen niet worden gewijzigd, zelfs niet via een huwelijkscontract. Dit stelsel regelt fundamentele principes zoals wederzijdse hulp, bijstand en trouw. #### 3.1.1 Kernprincipes van het primaire huwelijksstelsel * **Wederzijdse Solidariteit:** Echtgenoten moeten elkaar bijstand verlenen en bijdragen aan de lasten van het huwelijk naar vermogen. * **Gezinswoning en Huisraad:** Een echtgenoot mag zonder toestemming van de ander geen rechten overdragen of bezwaren vestigen op de gezinswoning of de bijbehorende huisraad. Bij onredelijke weigering kan de familierechtbank machtiging verlenen. * **Huur van de Gezinswoning:** De huur van een woning die als gezinswoning dient, behoort gezamenlijk toe aan beide echtgenoten. Opzeggingen en kennisgevingen moeten aan beiden worden gericht. * **Beroepsuitoefening:** Elke echtgenoot mag vrij een beroep uitoefenen. Ernstige nadelen voor de andere echtgenoot of de kinderen kunnen aanleiding geven tot ingrijpen door de familierechtbank, die voorwaarden kan stellen of het huwelijksvermogensstelsel kan aanpassen. * **Inkomen en Beroepsgoederen:** Echtgenoten ontvangen hun inkomsten individueel en besteden deze primair aan de lasten van het huwelijk. Beroepsgoederen staan uitsluitend onder het bestuur van de echtgenoot die het beroep uitoefent. * **Persoonlijke Rekeningen en Kluizen:** Een echtgenoot mag op eigen naam een depositorekening of bankkluis openen. De bewaarnemer of verhuurder moet de andere echtgenoot hierover informeren. ### 3.2 Secundair huwelijksstelsel (huwelijksvermogensrecht) Het secundair huwelijksstelsel regelt de vermogensrechtelijke gevolgen van het huwelijk. Echtgenoten kunnen vrij een huwelijksvermogensstelsel kiezen of afwijken van de wettelijke regels via een huwelijkscontract. Een huwelijkscontract wordt opgemaakt door een notaris en kan voor of tijdens het huwelijk worden afgesloten. Het is een wederkerige overeenkomst die geldig is zolang het huwelijk duurt en vereist de toestemming van beide echtgenoten. #### 3.2.1 De drie huwelijksvermogensstelsels 1. **Wettelijk stelsel:** * Dit is het automatisch toepasselijke stelsel indien er geen huwelijkscontract wordt gesloten. * Het kent drie vermogens: het eigen vermogen van de man, het eigen vermogen van de vrouw, en het gemeenschappelijk vermogen. * **Eigen vermogen:** Omvat goederen verkregen vóór het huwelijk, giften en nalatenschappen ontvangen tijdens het huwelijk, en strikt persoonlijke goederen zoals kleding, artistieke rechten en schadevergoedingen voor persoonlijke schade. * **Gemeenschappelijk vermogen:** Bestaat uit inkomsten uit arbeid, vruchten en inkomsten van eigen goederen, giften en legaten aan beide echtgenoten samen, en goederen waarvan niet bewezen kan worden dat ze eigen zijn. Ook de economische waarde van beroepsgoederen, indien gefinancierd met gemeenschappelijke gelden, behoort tot het gemeenschappelijk vermogen. * **Schulden:** Eigen schulden zijn die ontstaan vóór het huwelijk of verbonden aan erfenissen/giften. Gemeenschappelijke schulden zijn die welke niet bewezen kunnen worden als eigen, of die zijn aangegaan in het belang van het gemeenschappelijk vermogen, de huishouding of de opvoeding van kinderen. * **Bestuur:** Het wettelijk stelsel beoogt gelijkheid. Belangrijke handelingen (bv. hypothekeren, vervreemden van onroerende goederen, aangaan van leningen) vereisen gezamenlijke toestemming. Bepaalde beroepsgerelateerde handelingen kunnen door één echtgenoot alleen worden uitgevoerd. 2. **Stelsel van scheiding van goederen:** * Dit stelsel kent geen gemeenschappelijk vermogen. Elk echtgenoot behoudt een eigen vermogen. * Onverdeelde goederen waarvan de eigendom niet kan worden bewezen, vallen in onverdeeldheid. * Dit stelsel is aantrekkelijk voor echtgenoten met een zelfstandig beroep, een groot verschil in vermogen, of bij een tweede huwelijk. * **Scheiding van goederen met verrekening van aanwinsten:** De aanwinsten (verschil tussen eind- en aanvangsvermogen) worden aan het einde verrekend. De economisch zwakkere echtgenoot kan de helft van het verschil vorderen. Er is ook een rechterlijke correctie mogelijk. 3. **Stelsel van algehele gemeenschap:** * Alle tegenwoordige en toekomstige goederen worden ingebracht in het gemeenschappelijk vermogen, met uitzondering van strikt persoonlijke goederen. * Bedingen die strijdig zijn met het primaire huwelijksstelsel of de openbare orde zijn niet toegestaan. #### 3.2.2 Huwelijksovereenkomsten (huwelijkscontracten) Een huwelijkscontract legt het gekozen huwelijksstelsel vast en kan afwijkingen aanbrengen. Het regelt economische en financiële betrekkingen, eigendom van goederen en beheer. * **Bedingen die de samenstelling van de vermogens beïnvloeden:** * **Inbreng in het gemeenschappelijk vermogen:** Goederen kunnen (geheel of gedeeltelijk) tot het gemeenschappelijk vermogen worden gemaakt. * **Beding van vooruitmaking:** De langstlevende echtgenoot mag vóór de verdeling een geldsom of goederen uit het gemeenschappelijk vermogen nemen. * **Bedingen die de verdeling van de vermogens bij ontbinding beïnvloeden:** * **Bedingen van niet-gelijke verdelingen en verblijvingsbeding:** De langstlevende of één echtgenoot ontvangt meer dan de helft, of het gehele vermogen. Dit kan problemen veroorzaken voor niet-gemeenschappelijke kinderen. Elke huwelijksovereenkomst die een ruimer voordeel toekent dan een echtgenoot uit het gemeenschappelijk vermogen kon verkrijgen, wordt ten aanzien van hen als een schenking beschouwd, waarop inkorting kan gevraagd worden. * **Keuzebeding (alternatief verblijvingsbeding):** Biedt de langstlevende flexibiliteit om te kiezen hoeveel van het gemeenschappelijk vermogen hij/zij wil behouden, rekening houdend met fiscale en familiale omstandigheden. Keuzes kunnen betrekking hebben op volle eigendom, vruchtgebruik of een combinatie. * **Tontinebeding (beding van aanwas):** Bij onroerend goed in onverdeeldheid wordt het deel van de eerststervende toegewezen aan de langstlevende, om erfbelasting te vermijden. * **Tontinebeding bij samenwoners:** Kan ook toegepast worden op onverdeelde goederen. * **Toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen (TIGV):** Goederen worden gemeenschappelijk gemaakt, met de mogelijkheid dat de inbrengende echtgenoot het goed terugkrijgt bij echtscheiding. * **Valkeniersclausule:** In samengestelde gezinnen om de erfrechten van kinderen uit een vorige relatie te waarborgen. #### 3.2.3 Samenlevingscontracten * **Wettelijk samenwonenden:** * Een samenlevingscontract wordt verplicht geregistreerd. * Primair stelsel: Bijdrage in kosten naar vermogen, gelijkheid voor de wet. Dwingend recht. * Aankoop/verkoop woning: Vrij handelen met eigen vermogen; gezamenlijke instemming bij onverdeeldheid. * Vermogensbeheer: Elk beheert eigen vermogen, behalve bij de gezinswoning of huisraad. Geen gemeenschappelijk vermogen. * Vergelijking met gehuwden: Lijkt op scheiding van goederen, maar gehuwden hebben meer vrijheid in vermogenssamenstelling en kunnen gemeenschappelijk vermogen opbouwen. * **Feitelijk samenwonenden:** Hebben geen wettelijke rechten of plichten onder een primair stelsel. #### 3.2.4 Vergelijking huwelijkscontract vs. testament * Huwelijkscontract heeft voorrang op testament. * Huwelijkscontract is een wederkerige, niet eenzijdig aanpasbare overeenkomst. Testament is eenzijdig en herroepbaar. * Huwelijkscontract is een notariële akte, testament kan eigenhandig zijn. ### 3.3 Schenkingen en Erfbelasting De overdracht van vermogen door schenking is geregeld door de schenkbelasting, terwijl de overdracht door overlijden onderworpen is aan erfbelasting. Beide belastingen zijn gewestmaterie. #### 3.3.1 Schenkingen * **Definitie:** Een overeenkomst tussen schenker en begiftigde, waarbij onmiddellijk eigendomsoverdracht plaatsvindt zonder tegenprestatie. Schenkingen zijn onherroepelijk. * **Soorten:** * **Notariële schenking:** Vereist een authentieke akte verleden voor een notaris. * **Handgift:** Vormvrije schenking door materiële overhandiging van het goed. Aanbevolen wordt een schriftelijk bewijs (bv. aangetekende brieven, pacte adjoint). * **Bankgift:** Een vorm van onrechtstreekse schenking door overschrijving. Wordt fiscaal gelijkgesteld met een handgift indien niet geregistreerd. * **Vermomde schenking:** Een handeling die niet de werkelijke bedoeling van de partijen weergeeft (bv. schenking onder vorm van verkoop met niet-betaalde prijs). * **Onrechtstreekse schenking:** Een vermogen verschuift zonder dat het expliciet als schenking wordt aangeduid. * **Modaliteiten aan schenkingen:** * **Met voorbehoud van vruchtgebruik:** De schenker behoudt het genot en beheer. * **Met vervreemdingsverbod:** Beperkt de beschikkingsbevoegdheid van de begiftigde, mits het beperkt is in tijd en een rechtmatig belang dient. * **Met uitsluitingsclausule:** Verboden van inbreng in gemeenschappelijk vermogen of onverdeeldheid. * **Wettelijke en bedongen terugkeer:** Het geschonken goed keert terug naar de schenker indien de begiftigde zonder afstammelingen overlijdt. * **Fideïcommis de residuo (restschenking):** Schenking waarbij het resterende deel van de eerste begunstigde naar een tweede begunstigde gaat. * **Schenking onder last:** De begiftigde moet een prestatie leveren, waarvan de waarde lager moet zijn dan de schenking. * **Gevolgen bij overlijden schenker:** * **Schenking als voorschot (inbreng):** De begiftigde moet de waarde van het geschonken goed inbrengen in de nalatenschap, om gelijkheid tussen erfgenamen te bewaren. Enkel afstammelingen zijn wettelijk gehouden tot inbreng. * **Schenking buiten erfdeel (inkorting):** De begiftigde (vaak een derde) ontvangt meer dan zijn wettelijk erfdeel toelaat. Indien de schenking het beschikbaar deel aantast, kan inkorting gevorderd worden. * **Registratie en schenkbelasting:** Schenkingen (met uitzondering van hand- en bankgiften die niet geregistreerd zijn) moeten geregistreerd worden, wat leidt tot de heffing van schenkbelasting. Registratie is verplicht voor in België verleden notariële akten, schenkingen van in België gelegen onroerende goederen, en bepaalde onderhandse akten. #### 3.3.2 Erfbelasting De erfbelasting wordt geheven op de overdracht van vermogen door overlijden. De berekening ervan is complex en hangt af van de woonplaats van de erflater, de graad van verwantschap, en de aard van de goederen. * **Belastbare grondslag:** Omvat het actief van de nalatenschap, inclusief fictiebepalingen (bv. bepaalde schenkingen binnen drie jaar voor het overlijden). Schulden en kosten zijn aftrekbaar. * **Waardering:** Goederen worden gewaardeerd op hun verkoopwaarde op de datum van overlijden. * **Aftrekbare schulden:** Bestaande schulden op de dag van overlijden, inclusief begrafeniskosten. Er kan gekozen worden voor werkelijke schulden of forfaitaire bedragen. * **Tarieven:** Progressieve tarieven, afhankelijk van de categorie van de verkrijger (rechte lijn + partner, broer/zus, anderen). * **Vrijstellingen en verminderingen:** Zoals vrijstellingen voor de gezinswoning, verminderingen voor kinderen jonger dan 21 jaar, en speciale tarieven voor familiale ondernemingen en goede doelen. * **Fictiebepalingen:** Bepaalde handelingen (bv. huwelijkscontractuele bedingen, schenkingen binnen drie jaar voor overlijden, levensverzekeringen) worden fictief bij het actief gevoegd voor de erfbelasting. ### 3.4 Planning via Erfrecht, Testamenten en Erfovereenkomsten Deze instrumenten bieden de mogelijkheid om de verdeling van de nalatenschap te sturen en fiscale voordelen te realiseren. #### 3.4.1 Testamenten * **Definitie:** Een uiterste wilsbeschikking van één persoon, eenzijdig en herroepbaar, die bepaalt hoe het vermogen wordt verdeeld na overlijden. * **Soorten:** * **Eigenhandig testament:** Volledig door de erflater zelf geschreven, gedagtekend en ondertekend. * **Notarieel (openbaar) testament:** Verleden voor een notaris, met of zonder getuigen. * **Internationaal testament:** Aangeboden aan een notaris en getuigen, met een verklaring van de notaris die de bewaring verzekert. * **Soorten legaten:** * **Algemeen legaat:** Legataris verkrijgt de gehele nalatenschap of een breukdeel daarvan. * **Legaat onder algemene titel:** Legataris verkrijgt een breukdeel of een soortnaam van de goederen. * **Bijzonder legaat:** Legataris verkrijgt specifieke goederen. * **Veelgebruikte testamentaire clausules:** * **Verdeeld en heers-testament (divide et impera):** Door de nalatenschap zoveel mogelijk te verdelen, kan de totale erfbelasting worden verlaagd. * **Fideïcommis de residuo (restlegaat):** De nalatenschap gaat eerst naar een eerste begunstigde, en wat overblijft naar een tweede begunstigde. * **Legaat onder ontbindende/opschortende voorwaarde (LOV):** Een flexibel mechanisme dat de begunstigde keuze geeft onder bepaalde voorwaarden. * **Vriendenerfenis:** Een specifieke vermindering voor legaten aan natuurlijke personen die door de erflater zijn aangeduid. #### 3.4.2 Erfovereenkomsten * **Definitie:** Overeenkomsten die (onder bepaalde voorwaarden) de verdeling van een toekomstige nalatenschap regelen. * **Soorten:** * **Globale erfovereenkomst:** Een regeling waarbij ouders samen met al hun (vermoedelijke) erfgenamen afspraken maken over de verdeling van de nalatenschap, met als doel een "fair" evenwicht te bereiken. * **Punctuele erfovereenkomst:** Specifieke overeenkomsten tussen bepaalde erfgenamen over specifieke aspecten van een schenking of erfenis. #### 3.4.3 Andere planningstechnieken gerelateerd aan erfrecht * **Verwerping:** Kan leiden tot plaatsvervulling, maar is fiscaal vaak minder voordelig. * **Generation skipping via testament:** Het doorschenken van de erfenis aan een volgende generatie om meerdere successieve erfbelastingen te vermijden. * **Gesplitste aankoop (BE/VG):** Ouders kopen het vruchtgebruik, kinderen de blote eigendom. De schenking van de aankoopprijs aan de kinderen is fiscaal voordelig. ### 3.5 Planning met Onroerend Goed De overdracht van onroerend goed is onderworpen aan specifieke registratie- en registratierechten. * **Registratieverplichting:** Akten die eigendom of vruchtgebruik van onroerende goederen overdragen, moeten geregistreerd worden bij de kantoren Rechtszekerheid. * **Verkooprecht vs. BTW:** Verkooprecht is van toepassing op de overdracht van bestaande onroerende goederen. BTW is verschuldigd op nieuwe gebouwen. * **Tariefverminderingen:** Gunsttarieven zijn van toepassing voor de enige woning, energetische renovaties, en beschermde monumenten. * **Verdelingen en ruilingen:** Verdelingen van onroerende goederen die in onverdeeldheid zijn, zijn onderworpen aan verdeelrecht. * **Hypotheekvestiging:** De vestiging van een hypotheek op een onroerend goed is onderworpen aan een registratierecht. * **Gesplitste aankoop:** Kan fiscaal voordelig zijn, met name wanneer ouders het vruchtgebruik kopen en kinderen de blote eigendom. ### 3.6 Tabel met definities | Term | Omschrijving | | :-------------------- | :----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Devolutie | Aanduiding wie de erfenis zal krijgen. | | Nalatenschap | Het totale vermogen van de overledene. | | Erfenis | Het deel van de nalatenschap dat een verkrijger ontvangt. | | Erflater/DC | De overleden persoon die de erfenis nalaat. | | Erfgerechtigden/erfgenamen | Personen die het vermogen van de erflater verkrijgen. | | Orde | Een groep erfgenamen die, op basis van de aard van de bloedverwantschap, een volgende groep uitsluit. | | Graad | De trap van verwantschap tussen de overledene en de erfgenaam. | | Ascendenten | Erfgenamen in de rechte, opgaande lijn (ouders, grootouders, etc.). | | Descendenten | Erfgenamen in de rechte, neergaande lijn (kinderen, kleinkinderen, etc.). | | Testator | Persoon die een testament opstelt. | | Legaat | Het voorwerp van het testament of datgene wat men via een testament verkrijgt. | | Legataris | De begunstigde in het testament. | | Volle eigendom | Het meest volledige recht om van een zaak genot te hebben en erover te beschikken, mits de wet wordt nageleefd. | | Blote/naakte eigendom | Het recht van eigendom op een zaak zonder het recht van gebruik of genot. | | Vruchtgebruik | Het recht om van een zaak, waarvan een ander de eigenaar is, genot te hebben zoals de eigenaar zelf, met de verplichting de zaak in stand te houden. | ### 3.7 Wettelijk erfrecht: Orde, Lijnen, Graden en Plaatsvervulling Het wettelijk erfrecht bepaalt wie erft en in welke volgorde. #### 3.7.1 Erfelijke ordes 1. **Eerste orde:** Afstammelingen (kinderen, kleinkinderen, geadopteerde kinderen). 2. **Tweede orde:** Ouders, broers/zussen, en hun afstammelingen (neven/nichten). 3. **Derde orde:** Ascendenten (ouders, grootouders, overgrootouders). 4. **Vierde orde:** Gewone zijverwanten (ooms, tantes, kinderen van ooms/tantes). #### 3.7.2 Lijnen en graden * **Rekte lijn:** Afstamming tussen personen (bv. ouder-kind). De graad is het aantal generaties. * **Zijlijn:** Afstamming van een gemeenschappelijke stamouder (bv. broers/zussen). De graad wordt bepaald door de som van de generaties tot de stamouder en van daaruit tot de andere verwant. #### 3.7.3 Plaatsvervulling Indien een erfgerechtigde overleden is, onwaardig is of verwerpt, treden zijn afstammelingen in zijn plaats en erven zijn deel. Dit kan leiden tot ongelijke verdeling binnen eenzelfde orde of graad. #### 3.7.4 Kloving * **Algemene kloving:** Bij exclusieve vererving naar de derde en vierde orde, wordt de nalatenschap in twee helften verdeeld: één voor de vaderlijke lijn en één voor de moederlijke lijn. * **Kleine kloving:** Toegepast in de tweede orde wanneer er halfbroers of halfzussen betrokken zijn. ### 3.8 Langstlevende Partner Het wettelijk erfrecht van de langstlevende partner is cruciaal en afhankelijk van het huwelijksstelsel. * **Wettelijk stelsel:** De langstlevende echtgenoot krijgt het vruchtgebruik van de nalatenschap, terwijl de afstammelingen de blote eigendom erven. * **Stelsel van scheiding van goederen:** De langstlevende erft de volle eigendom van het aandeel van de overledene in het gemeenschappelijk vermogen en het vruchtgebruik van het eigen vermogen van de overledene. De andere erfgenamen erven de blote eigendom van het eigen vermogen. * **Samenwonende partner:** Erft automatisch enkel vruchtgebruik op de gezinswoning en huisraad (wettelijk samenwonenden). Feitelijk samenwonenden erven niets automatisch en moeten in een testament worden opgenomen. ### 3.9 Huwelijksstelsels en Planning Huwelijksstelsels en -contracten bieden aanzienlijke mogelijkheden voor vermogensplanning, met name om de verdeling van het vermogen te sturen en fiscale optimalisatie te realiseren. * **Primaire stelsel:** Regelt fundamentele rechten en plichten, niet aanpasbaar. * **Secundaire stelsels (wettelijk, scheiding, algehele gemeenschap):** Vrij te kiezen en aan te passen via huwelijkscontracten. * **Huwelijkscontracten:** Kunnen clausules bevatten zoals verblijvingsbedingen, keuzedingen, tontinebedingen, en bedingen van verrekening van aanwinsten om de verdeling van het vermogen bij ontbinding van het huwelijk te beïnvloeden. ### 3.10 Schenkingen en Erfbelasting * **Schenkingen:** Kunnen gebruikt worden om vermogen fiscaal voordeliger over te dragen dan via erfenis. Verschillende vormen (handgift, bankgift, notariële schenking) en modaliteiten (vruchtgebruik, vervreemdingsverbod) bestaan. * **Erfbelasting:** Tarieven variëren sterk naargelang de graad van verwantschap en de gewesten. Fictiebepalingen en specifieke verminderingen/vrijstellingen spelen een rol. ### 3.11 Testamenten en Erfovereenkomsten * **Testamenten:** Maken het mogelijk om de wettelijke erfrechtregels te omzeilen en specifieke begunstigden aan te duiden. Verschillende soorten (eigenhandig, notarieel, internationaal) en legaten (algemeen, algemene titel, bijzonder) bestaan. * **Erfovereenkomsten:** Bieden de mogelijkheid om toekomstige nalatenschappen te regelen, met name in complexe familiale situaties. ### 3.12 Onroerend Goed Planning De overdracht van onroerend goed is onderworpen aan registratieverplichtingen en specifieke tarieven (verkooprecht, BTW). Fiscaal aantrekkelijke structuren zoals gesplitste aankopen (BE/VG) zijn mogelijk. --- **Tip:** Het begrijpen van de verschillende huwelijksstelsels, de impact van huwelijkscontracten, en de fiscale gevolgen van schenkingen en testamenten is essentieel voor een doeltreffende vermogensplanning. Raadpleeg steeds een notaris of fiscalist voor advies op maat. --- # Planning met schenkingen Hieronder volgt een gedetailleerd studiemateriaal over "Planning met schenkingen". ## 4. Planning met schenkingen Schenkingen bieden een manier om vermogen over te dragen tijdens het leven, wat zowel burgerrechtelijke als fiscale gevolgen heeft. ### 4.1 Soorten schenkingen Schenkingen zijn overeenkomsten tussen twee partijen waarbij de schenker onmiddellijk eigendom overdraagt zonder tegenprestatie, mits de schenker bekwaam is (minimaal 16 jaar en geestelijk gezond). * **Materieel element:** De verarming van de schenker en de verrijking van de begiftigde. * **Intentioneel element:** De "animus donandi", de intentie om te geven of te begiftigen. #### 4.1.1 Officiële akte (notariële schenking) Alle schenkingen die tijdens het leven worden gedaan, moeten verplicht worden vastgelegd in een notariële akte. Deze akte moet door een notaris worden bewaard en zorgt voor rechtszekerheid. #### 4.1.2 Handgift en bankgift * **Handgift:** Een vormvrije schenking die geldig wordt door de materiële overhandiging van het geschonken goed. Dit is enkel mogelijk voor goederen die door bezitsoverdracht overgaan, zoals contant geld, meubilair of juwelen. Het is niet mogelijk voor aandelen op naam of onroerende goederen. Hoewel vormvrij, is het aan te raden een schriftelijk bewijs te hebben (bv. via aangetekende brieven van schenker en ontvangstbevestiging, of een pacte adjoint). * **Bankgift:** Een overschrijving die wordt beschouwd als een onrechtstreekse schenking. Geen schriftelijk document wordt opgemaakt, maar het bewijs kan geleverd worden door het bankafschrift. **Tip:** Voor de vaststelling van de datum van een handgift of bankgift is een schriftelijk bewijs cruciaal, zeker in het kader van inkorting bij latere erfenissen. #### 4.1.3 Vermomde schenking Dit betreft een contract dat niet de ware bedoeling van de partijen weergeeft. De partijen spreken in het geheim af dat ze een schenking beogen, terwijl de buitenwereld een andere transactie ziet (bv. een verkoop waarbij de prijs niet wordt betaald). Dit kan gebruikt worden om schenkbelasting te vermijden. #### 4.1.4 Onrechtstreekse schenking Hierbij vindt een vermogensoverdracht plaats, maar het is niet direct afleidbaar of de bedoeling een schenking is. Bijvoorbeeld, X schenkt een geldsom aan Y, die deze vervolgens gebruikt om X te betalen. ### 4.2 Modaliteiten aan schenkingen Modaliteiten brengen nuances aan in de kenmerken van een schenking. #### 4.2.1 Schenking met voorbehoud van vruchtgebruik De schenker behoudt het vruchtgebruik (gebruik en genot) van het geschonken goed en de inkomsten ervan. De begiftigde ontvangt de blote eigendom. Deze schenking moet bij notariële akte gebeuren en vereist een correcte formulering. Een handgift met voorbehoud van vruchtgebruik is niet mogelijk. #### 4.2.2 Schenking met vervreemdingsverbod Dit is een beperking op de beschikkingsvrijheid van de begiftigde, bedoeld om hem te beschermen tegen zichzelf. Dit verbod moet beperkt zijn in tijd en een rechtmatig belang dienen. Een vervreemdingsverbod in een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik is aanvaardbaar, aangezien het beperkt is tot de duur van het vruchtgebruik. #### 4.2.3 Schenking met uitsluitingsclausule Dit betekent een verbod op inbreng in het gemeenschappelijk vermogen of een onverdeeldheid. #### 4.2.4 Wettelijke terugkeer en bedongen terugkeer * **Wettelijke terugkeer:** Betreft giften aan ascendenten (ouders, grootouders etc.) die, indien de begiftigde zonder afstammelingen overlijdt en de goederen nog in natura aanwezig zijn, terugkeren naar de schenker. Dit geldt ook voor schenkingen van grootouders aan kleinkinderen, etc. * **Bedongen terugkeer (conventionele terugkeer):** Dit wordt contractueel vastgelegd in de schenkingsakte en regelt de terugkeer van het geschonken goed naar de schenker onder bepaalde voorwaarden, ook als de begiftigde wel afstammelingen heeft. #### 4.2.5 Fideïcommis de residuo (restschenking) De schenker duidt twee begunstigden aan. De eerste begunstigde ontvangt de schenking, en wat er bij diens overlijden van overblijft, gaat naar een tweede begunstigde. Dit kan fiscaal voordelig zijn. #### 4.2.6 Schenking onder last De begiftigde moet een prestatie leveren aan de schenker of een derde. De waarde van de last moet wel proportioneel lager zijn dan de schenking, anders kan de schenking geherkwalificeerd worden. ### 4.3 Gevolgen van de schenking bij overlijden van de schenker Schenkingen hebben invloed op de verdeling van de nalatenschap. #### 4.3.1 Schenking als voorschot (inbreng) Schenkingen die aan erfgenamen (in rechte lijn) worden gedaan, worden beschouwd als een voorschot op hun erfdeel. Dit dient om een gelijke behandeling tussen de kinderen te garanderen. Het geschonken goed wordt in waarde bij de nalatenschap gerekend, en het erfdeel van de begiftigde wordt hiermee verrekend. Enkel afstammelingen zijn wettelijk gehouden tot inbreng. #### 4.3.2 Schenking buiten erfdeel (inkorting) Schenkingen aan derden (niet-erfgenamen) zijn altijd buiten erfdeel. Als een schenking het wettelijk reservatair deel van de erfgenamen aantast, kan dit leiden tot inkorting, waarbij de waarde van de schenking (deels) moet worden teruggegeven. **Voorbeeld van inbreng vs. buiten erfdeel:** Stel de nalatenschap is €400.000 en de schenking is €200.000. Er zijn twee kinderen, A en B. * **Inbreng (A krijgt voorschot):** Rekenboedel = €400.000 (nalatenschap) + €200.000 (schenking) = €600.000. Elk kind heeft recht op €300.000. Kind A behoudt de schenking van €200.000 en ontvangt €100.000 uit de nalatenschap. Kind B ontvangt €300.000 uit de nalatenschap. * **Buiten erfdeel (A krijgt schenking, B erft de nalatenschap):** Elk kind erft de helft van de nalatenschap, dus €200.000. Kind A behoudt de schenking van €200.000 en ontvangt €200.000 uit de nalatenschap. Kind B ontvangt €200.000 uit de nalatenschap. Als de schenking het reservatair deel van B zou aantasten, zou inkorting volgen. ### 4.4 Registratie en schenkbelasting #### 4.4.1 Registratieverplichting Alle in België verleden notariële schenkingsakten en schenkingen van in België gelegen onroerende goederen, ongeacht de notaris, moeten geregistreerd worden. Hand- en bankgiften zijn niet verplicht te registreren, tenzij men zekerheid wil of een vaste datum wil creëren. Registratie leidt tot de heffing van schenkbelasting. #### 4.4.2 Schenkbelasting * **Belastbaar voorwerp:** Akten die aan de voorwaarden voldoen. Verborgen schenkingen, zoals verkopen tegen een zeer lage prijs, worden ook belast. * **Belastingplichtigen:** De begiftigden. * **Belastbare grondslag:** De verkoopwaarde van de geschonken goederen, zonder aftrek van lasten. * **Afwijkingen:** Er gelden specifieke regels voor financiële instrumenten, vruchtgebruik, blote eigendom, lijfrentes en handelszaken. * **Vrijstellingen:** Er is een vrijstelling voor schenkingen aan gehandicapte personen, berekend op basis van de leeftijdscoëfficiënt. * **Tarieven en berekening:** Deze zijn afhankelijk van de graad van verwantschap tussen schenker en begiftigde, en de aard van het goed (onroerend of roerend). Tarieven zijn progressief. * **Verlaagde tarieven:** Gelden voor schenkingen van gebouwen met energetische renovatie, beschermde monumenten, of aan bepaalde instellingen (goede doelen). * **Vermindering voor kinderen:** Voor schenkingen van onroerende goederen aan begiftigden met minderjarige kinderen geldt een vermindering. * **Progressievoorbehoud (opduweffect):** Bij opeenvolgende schenkingen van onroerende goederen binnen drie jaar, wordt de belastbare grondslag van eerdere schenkingen meegeteld om het tarief van de nieuwe schenking te bepalen. Dit stimuleert het splitsen van schenkingen ("salamitechniek"). * **Vrijstelling van familiale onderneming:** Er geldt een vrijstelling voor schenkingen van familiale ondernemingen en vennootschappen, onder voorwaarden. * **Vrijstelling van doorgeefschenking:** Een erfgenaam die een nalatenschap aanvaardt, kan deze (deels) doorschenken aan zijn kinderen zonder schenkbelasting te betalen, onder strikte voorwaarden. * **Gesplitste schenking:** Het opsplitsen van een schenking van onroerende goederen over meerdere partijen en/of over tijd, met respect voor de driejaarstermijn, kan fiscaal voordelig zijn. **Tip:** Het splitsen van grote schenkingen van onroerende goederen in kleinere delen, verspreid over de tijd (met tussenpozen van drie jaar), kan leiden tot een aanzienlijke besparing op de schenkbelasting door het 'opduweffect' te vermijden. #### 4.4.3 Belasting op schenking van roerende en onroerende goederen * **Roerende goederen:** Tarief is 3% voor rechte lijn en partners, 7% voor anderen. * **Onroerende goederen:** Tarieven zijn progressief (zie Tabel I en II). * **Gecombineerde schenking:** Tarieven worden afzonderlijk toegepast op roerende en onroerende bestanddelen. * **Verlaagd tarief:** Geldt voor schenkingen aan bepaalde instellingen (bv. goede doelen, beroepsverenigingen). * **Vrijstelling familiale onderneming:** Specifieke vrijstellingen voor de schenking van familiale ondernemingen. ### 4.5 Planning met erfrecht, testamenten en erfovereenkomsten #### 4.5.1 Verwerping als planningstechniek Verwerping van een nalatenschap kan leiden tot plaatsvervulling en is een "alles-of-niets"-verhaal. Fiscaal is het vaak minder voordelig dan andere technieken. #### 4.5.2 Testamenten Een testament is een eenzijdige rechtshandeling die de gewenste verdeling van vermogen na overlijden vastlegt en voorrang heeft op het wettelijk erfrecht. * **Voordelen:** De testator blijft eigenaar tot aan zijn overlijden en kan het testament te allen tijde herroepen. * **Nadelen:** De overdracht is onderworpen aan erfbelasting en het testament kan, indien niet goed opgesteld, tot manipulatie leiden. * **Soorten testamenten:** * **Eigenhandig testament:** Volledig door de erflater zelf geschreven, gedagtekend en ondertekend. * **Notarieel (openbaar) testament:** Opgesteld voor een notaris, met of zonder getuigen. * **Internationaal testament:** Kan ook met getypte tekst, opgesteld voor notaris en getuigen. #### 4.5.3 Soorten legaten in testamenten * **Algemeen legaat:** De legataris ontvangt de gehele nalatenschap. * **Legaat onder algemene titel:** De legataris ontvangt een breukdeel van de nalatenschap. * **Bijzonder legaat:** De legataris ontvangt specifieke goederen. #### 4.5.4 Testamentaire clausules voor planning * **Verdeel- en heers- testament:** Door de erfenis op te splitsen over meerdere erfgenamen, kan de totale erfbelasting worden verlaagd. * **Fideïcommis de residuo (restlegaat):** Twee begunstigden worden aangewezen. De eerste ontvangt de schenking, en wat overblijft gaat naar de tweede. Dit kan fiscaal voordelig zijn door de toepassing van het gunstigste tarief tussen de oorspronkelijke schenker en de tweede begunstigde. * **Legaat onder voorwaarde (LOV):** Vergelijkbaar met een restlegaat, maar met een ontbindende voorwaarde voor de eerste begunstigde en een opschortende voorwaarde voor de tweede. * **Vriendenerfenis:** Een specifieke vermindering op de erfbelasting voor begunstigden die niet tot de directe familie behoren, mits dit in het testament is opgenomen. #### 4.5.5 Erfovereenkomsten Sinds 1 september 2018 zijn erfovereenkomsten mogelijk, waarbij partijen afspraken maken over een toekomstige nalatenschap. * **Globale erfovereenkomst:** Ouders en alle kinderen maken afspraken over de verdeling van de nalatenschap, inclusief eerdere schenkingen, om toekomstige conflicten te voorkomen. * **Punctuele erfovereenkomst:** Een specifieke overeenkomst tussen bepaalde familieleden over een bepaalde schenking of erfenis. ### 4.6 Planning met onroerend goed #### 4.6.1 Registratie en registratierecht Registratie is een formaliteit die leidt tot de heffing van registratierecht, een indirecte belasting. Het niet-registreren van bepaalde akten kan burgerrechtelijke gevolgen hebben. #### 4.6.2 Verkooprecht (registratierecht op overdracht van onroerend goed) * **Toepassing:** Op de overdracht van eigendom of vruchtgebruik van in België gelegen onroerende goederen onder bezwarende titel. * **Belastbare grondslag:** De prijs plus lasten, maar niet lager dan de verkoopwaarde. * **Tarieven:** Het basisverkooprecht is 12%. Er zijn verlaagde tarieven voor de enige eigen woning (2%), energetische renovatiewerken (1%), verhuringen aan sociale verhuurkantoren (7%), en kopers die een woning met registratierecht hebben aangekocht en deze binnen een bepaalde termijn wederverkopen (teruggave van 3/5 van het registratierecht). * **BTW vs. Verkooprecht:** Nieuwbouw met bijhorend terrein valt onder BTW (21%), bestaande gebouwen onder verkooprecht. #### 4.6.3 Vruchtgebruik en blote eigendom De waardering van vruchtgebruik en blote eigendom voor registratiedoeleinden gebeurt via forfaitaire formules (leeftijdscoëfficiënt) en heeft geen invloed op de fiscale waardering van de nalatenschap of schenking. #### 4.6.4 Verdelingen en ruilingen Verdelingen van onroerende goederen zijn onderworpen aan verdeelrecht van 2,5% (of 1% onder bepaalde voorwaarden), waarbij de belastbare grondslag de waarde van het overgedragen goed is. #### 4.6.5 Gesplitste aankoop Hierbij kopen ouders (vruchtgebruik) en kinderen (blote eigendom) samen een onroerend goed. Dit wordt fiscaal gezien als een schenking van de ouders aan de kinderen, tenzij tegenbewijs wordt geleverd. #### 4.6.6 Hypotheekvestiging De vestiging van een hypotheek is onderworpen aan hypotheekrecht (1%), berekend op het verzekerde kapitaal inclusief rente. Een hypothecaire volmacht is fiscaal interessanter. #### 4.6.7 Huurrecht, erfpacht, opstal Deze contracten moeten geregistreerd worden, wat leidt tot de heffing van registratierecht. De belastbare grondslag is afhankelijk van de duur en de aard van het contract. ### 4.7 Planning met vennootschappen #### 4.7.1 Inbreng in vennootschappen De inbreng van onroerende goederen in een vennootschap is vrijgesteld van registratierecht indien dit vergoed wordt door de toekenning van aandelen. --- **Kernbegrippen:** | Termijn | Omschrijving | | :------------------- | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ | | ** devolutie** | Aanduiding wie de erfenis zal krijgen. | | ** nalatenschap** | Het vermogen van de overledene. | | ** erfenis** | Het deel van de nalatenschap dat een verkrijger ontvangt. | | ** erflater/ DC** | De overleden persoon die de erfenis nalaat. | | ** erfgerechtigden/ erfgenamen** | Personen die het vermogen van de erflater verkrijgen. | | ** orde** | De groep erfgenamen die, gebaseerd op de aard van de bloedverwantschap, een andere groep erfgenamen uitsluit. | | ** graad** | De trap van verwantschap tussen de overledene en de erfgenaam. | | ** ascendenten** | De erfgenamen in rechte, opgaande lijn (ouders, grootouders, …). | | ** descendenten** | De erfgenamen in rechte, neergaande lijn (kinderen, kleinkinderen, …). | | ** testator** | Persoon die een testament opstelt. | | ** legaat** | Het voorwerp van het testament of datgene wat men via een testament verkrijgt. | | ** legataris** | De begunstigde in het testament. | | ** volle eigendom** | Het recht om op de meest volstrekte wijze van een zaak het genot te hebben en erover te beschikken, mits er geen gebruik van wordt gemaakt dat strijdig is met de wetten/verordeningen. | | ** blote/ naakte eigendom** | Het recht van eigendom van een zaak zonder het te mogen gebruiken of het genot ervan te hebben. | | ** vruchtgebruik** | Het recht om van een zaak, waarvan een ander de eigenaar is, het genot te hebben zoals de eigenaar zelf, maar onder verplichting om de zaak in stand te houden. | **Erfelijke orden:** | Categorie | Eerste orde | Tweede orde | Derde orde | Vierde orde | | :------------------------------------------------------------------------------------------ | :---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ | | **Afstammelingen** | Kinderen (ook buitenechtelijke!), kleinkinderen, achterkleinkinderen, geadopteerde kinderen (gewone en ten volle geadopteerde) | | | | **Naaste zijverwanten + evt vader/moeder** | | Ouders (als er nog broers/zussen zijn), broers en zussen, halfbroers en halfzussen, kinderen en verdere afstammelingen van broers/zussen en halfbroers/halfzussen (“neven/nichten”) | | | **Ascendenten** | | | Ouders (als er nog broers/zussen zijn), grootouders, overgrootouders | | **Gewone zijverwanten = alle bloedverwanten in zijlijn tot 4e graad (andere dan broers en zussen)** | | | Ooms en tantes, kinderen van ooms en tantes (“neven/nichten” // niet te verwarren met kinderen van broers en zussen die 2de orde zijn), grootooms en –tantes | | ** + KLOVING** | **+ KLOVING** | | | | **+ KLOVING** | | | | **Huwelijksvermogensstelsels en eigen/gemeenschappelijk vermogen:** | Categorie | Omschrijving | | :----------------------- | :----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | **1. Eigen door herkomst** | - Goederen verkregen vóór het huwelijk.
- Goederen verkregen tijdens het huwelijk via nalatenschappen of giften. | | **2. Eigen door aard** | - Goederen en rechten die persoonlijk eigendom zijn.
- Goederen van verwanten in opgaande lijn overgedragen met specifieke verplichtingen.
- Aandeel in mede-eigendom dat een echtgenoot heeft verworven in een goed waarvan hij reeds mede-eigenaar is.
- Goederen verkregen door belegging van persoonlijke middelen.
- Waarde van levensverzekeringen bij ontbinding van het huwelijksstelsel. | | **3. Strikt persoonlijke goederen** | - Kleding en persoonlijke voorwerpen.
- Literaire, artistieke of industriële eigendomsrechten.
- Pensioenen, lijfrentes of gelijkaardige rechten.
- Schadevergoeding voor persoonlijke schade.
- Lidmaatschapsrechten (stemrecht) bij aandelen of bedrijven indien op naam van één echtgenoot en beperkt overdraagbaar.
- Goederen exclusief gebruikt voor beroep of bedrijfsvoering, tenzij gedeeld met de andere echtgenoot.
- Cliënteel exclusief opgebouwd door één echtgenoot, tenzij gezamenlijk opgebouwd binnen een gedeeld beroep of bedrijf. | | Categorie | Omschrijving | | :--------------------- | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | **1. Inkomsten en vergoedingen** | - Inkomsten uit werk, mandaten en vergoedingen die deze vervangen of aanvullen.
- Opzeggingsvergoeding en uitkeringen voor beëindiging van werk, voor zover van toepassing op het stelsel. | | **2. Vruchten en inkomsten** | - Vruchten, inkomsten en interesten van eigen goederen. | | **3. Schenkingen en legaten** | - Goederen geschonken of vermaakt aan beide echtgenoten samen of onder beding van gemeenschappelijkheid. | | **4. Schadevergoeding** | - Schadevergoeding voor huishoudelijke of economische ongeschiktheid tijdens het stelsel. | | **5. Vennootschapsaandelen** | - Waarde van aandelen waarvan het eigendomsrecht aan één echtgenoot toebehoort, maar gefinancierd met gemeenschappelijke gelden. | | **6. Beroepsgoederen** | - Waarde van beroepsgoederen die met gemeenschappelijke gelden zijn verkregen, terwijl het recht op deze goederen eigen is. | | **7. Cliënteel** | - Economische waarde van cliënteel opgebouwd of verworven tijdens het stelsel, indien het recht hierop eigen is. | | **8. Levensverzekering** | - Uitkering van levensverzekeringen gesloten tijdens het stelsel:
- Bij kapitaaluitkering: volledig gemeenschappelijk.
- Bij rente: uitkeringen en reserve gemeenschappelijk. | | **9. Algemene regel** | - Goederen waarvan niet bewezen is dat ze eigen zijn, worden geacht gemeenschappelijk te zijn. | | Eigen schulden | Gemeenschappelijke schulden | | :-------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Schulden ontstaan vóór het huwelijk. | Schulden waarvan niet kan worden bewezen dat zij eigen zijn, worden geacht gemeenschappelijk te zijn. | | Schulden verbonden aan erfenissen of giften ontvangen door één echtgenoot. | Schulden m.b.t. giften of legaten die aan de gemeenschap toekomen. | | Schulden aangegaan in het exclusieve belang van het eigen vermogen. | Schulden aangegaan door één echtgenoot in het belang van het gemeenschappelijk vermogen. | | Schulden door persoonlijke borgstelling of zakelijke zekerheden (bv. hypotheek, pand) buiten het gemeenschappelijk belang. | Schulden aangegaan door één echtgenoot voor de huishouding of opvoeding van kinderen. | | Schulden voortkomend uit verboden handelingen. | Onderhoudsschulden voor kinderen of kleinkinderen van één echtgenoot. | | Schulden voortkomend uit misdrijven of onrechtmatige daden door één echtgenoot. | De interesten van eigen schulden worden gemeenschappelijk. | --- # Testamenten en erfovereenkomsten als planningstools Hier is de samenvatting voor het onderwerp "Testamenten en erfovereenkomsten als planningstools". ## 5. Testamenten en erfovereenkomsten als planningstools Testamenten en erfovereenkomsten zijn essentiële instrumenten binnen de vermogensplanning, waarmee individuen de verdeling van hun nalatenschap kunnen sturen en hun wensen kunnen vastleggen, met fiscale en civielrechtelijke consequenties. ### 5.1 De rol van testamenten en erfovereenkomsten in vermogensplanning Vermogensplanning, ook wel estate planning genoemd, omvat het strategisch beheren en overdragen van vermogen, zowel tijdens het leven als na overlijden. Testamenten en erfovereenkomsten zijn hierin cruciaal omdat ze de gebruikelijke wettelijke regels van erfrecht (devolutie) kunnen aanpassen. Ze bieden de mogelijkheid om af te wijken van de wettelijke verdeling, specifieke legaten toe te kennen, en rekening te houden met fiscale implicaties, zoals de erfbelasting. Erfovereenkomsten, hoewel recenter geïntroduceerd, bieden een contractuele basis voor afspraken over toekomstige nalatenschappen, wat een alternatief kan zijn voor een eenzijdig testament. ### 5.2 Wettelijk erfrecht als basis Voordat testamenten en erfovereenkomsten worden besproken, is het belangrijk het wettelijk erfrecht te begrijpen, dat de basis vormt voor de nalatenschapsverdeling bij afwezigheid van testamentaire beschikkingen. #### 5.2.1 Vereisten om te kunnen erven Om te kunnen erven, dient men aan twee voorwaarden te voldoen: 1. **Bestaan:** De erfgenaam moet (al dan niet verwekt) bestaan op het moment dat de erfenis openvalt. 2. **Erflater overleven:** De erfgenaam moet de erflater overleven. Bij gelijktijdig overlijden (commoriëntesregel) worden personen als niet-erfgenaam van elkaar beschouwd, tenzij de overlijdensorde redelijkerwijs vastgesteld kan worden. 3. **Niet onwaardig zijn:** Men mag niet onwaardig zijn om te erven. Onwaardigheid treedt onder andere op bij het schuldig zijn aan de dood van de erflater (dader, mededader, medeplichtige). Dit vereist een veroordeling en kan vergeven worden door de erflater middels een testament. De gevolgen van onwaardigheid houden in dat de onwaardige geacht wordt nooit enig recht te hebben gehad op de nalatenschap. #### 5.2.2 De ordening van erfgenamen Het wettelijk erfrecht kent een hiërarchische orde van erfgenamen. Een hogere orde sluit een lagere orde uit. * **Orde 1 (Afstammelingen):** Kinderen en hun afstammelingen erven bij voorrang. * **Orde 2 (Ouders en nauwe zijverwanten):** Indien er geen afstammelingen zijn, erven de ouders gezamenlijk voor de helft en de broers/zussen (of hun afstammelingen) voor de andere helft. Indien slechts één ouder leeft, erft deze een groter deel, en bij afwezigheid van beide ouders en broers/zussen, komen de nauwe zijverwanten aan bod. * **Orde 3 (Ascendenten):** Ouders en grootouders erven indien de hogere ordes leeg zijn. * **Orde 4 (Gewone zijverwanten):** Ooms, tantes, neven en nichten (kinderen van broers/zussen) tot en met de vierde graad. #### 5.2.3 Lijnen en graden Binnen de hoogste, aanwezige orde, wordt bepaald wie het dichtst in graad staat tot de erflater. De graad van bloedverwantschap wordt bepaald door het aantal generaties tussen personen. In rechte lijn (afstamming) zijn er zoveel graden als er generaties zijn. In zijlijn wordt het aantal generaties tot de gemeenschappelijke stamouder geteld, plus de generaties van die stamouder tot de andere verwant. #### 5.2.4 Plaatsvervulling Wanneer een erfgenaam niet kan erven (vooroverlijden, verwerping, onwaardigheid), treden zijn/haar afstammelingen bij plaatsvervulling op. Dit gebeurt in de rechte neerdalende lijn en zijlijn (voor broers/zussen en hun afstammelingen). De verdeling binnen een "staak" van plaatsvervulling gebeurt bij staken. #### 5.2.5 Kloving Kloving vindt plaats in de 3e en 4e orde, waarbij de nalatenschap in twee gelijke helften wordt verdeeld: één helft voor de vaderlijke lijn en één helft voor de moederlijke lijn. Bij afwezigheid van erfgenamen in één lijn, erven de erfgenamen van de andere lijn de gehele nalatenschap. Een specifieke vorm van kloving, "kleine kloving", is van toepassing in de 2e orde bij de aanwezigheid van halfbroers of halfzussen. #### 5.2.6 Erven tot de vierde graad Erven is beperkt tot de vierde graad, tenzij er sprake is van plaatsvervulling. #### 5.2.7 Gelijke delen Erfgenamen binnen dezelfde orde en graad erven in principe bij gelijke delen, met uitzonderingen voor bepaalde gevallen zoals de tweede orde (ouders elk een kwart). #### 5.2.8 Wettelijk erfrecht van de langstlevende partner Het wettelijk erfrecht van de langstlevende echtgenoot (LLE) of wettelijk samenwonende partner is sterk afhankelijk van het huwelijksvermogensstelsel en eventuele samenlevingscontracten. * **Gehuwd onder wettelijk stelsel (gemeenschap van goederen):** De LLE verkrijgt de helft van het gemeenschappelijk vermogen in volle eigendom en het vruchtgebruik van de andere helft van het gemeenschappelijk vermogen (en het eigen vermogen van de erflater). * **Gehuwd onder scheiding van goederen:** De LLE erft het aandeel van de overledene in de gemeenschappelijke goederen (indien van toepassing) en het vruchtgebruik op het eigen vermogen van de overledene. * **Wettelijk samenwonenden:** Verkrijgen automatisch het vruchtgebruik op de gezinswoning en huisraad, maar hebben geen reservataire erfdelen, waardoor onterving mogelijk is. * **Feitelijk samenwonenden:** Erven niet automatisch en moeten hiervoor een testament opstellen. ### 5.3 Testamenten als planningstool Een testament is een eenzijdige rechtshandeling waarmee een persoon (de testator) zijn nalatenschap kan regelen. #### 5.3.1 Soorten testamenten * **Eigenhandig testament:** Volledig met de hand geschreven, gedateerd en ondertekend door de testator. * **Notarieel (openbaar) testament:** Verleden voor een notaris, eventueel in aanwezigheid van getuigen of een tweede notaris. De notaris leest het testament voor aan de testator. * **Internationaal testament:** Kan door de testator aan een notaris en getuigen worden aangeboden, en wordt door de notaris bewaard. #### 5.3.2 Inhoud van testamenten: legaten Een legaat is de toebedeling van een goed of een deel van de nalatenschap via een testament. * **Algemeen legaat:** De testators draagt een (groot) deel van zijn nalatenschap over aan een legataris. * **Legaat onder algemene titel:** De testator laat een breukdeel of een soortnaam van goederen na. * **Bijzonder legaat:** De testator legateert specifieke, bepaalde goederen. #### 5.3.3 Testamentaire clausules en technieken * **Verdeel- en heerstestament ("Divide et impera"):** De nalatenschap wordt zo veel mogelijk versnipperd onder meerdere erfgenamen om zo de totale erfbelasting te verlagen door gebruik te maken van progressieve tarieven en vrijstellingen per erfgenaam. * **Fideïcommis de residuo (restlegaat):** De testator bepaalt dat een eerste begunstigde de goederen erft, en wat daarvan overblijft na diens overlijden, naar een tweede begunstigde gaat. Dit heeft fiscale voordelen doordat de tweede begunstigde erfbelasting betaalt tegen het tarief van de verwantschap tussen de oorspronkelijke testator en de tweede begunstigde. * **Legaat onder ontbindende voorwaarde (LOV):** Vergelijkbaar met een restlegaat, waarbij een eerste begunstigde de goederen onder een ontbindende voorwaarde verkrijgt, en een tweede begunstigde onder een opschortende voorwaarde. De fiscale behandeling is gunstig, en de eerste begunstigde kan de betaalde erfbelasting verrekenen. * **Vriendenerfenis:** Een specifieke vermindering in de erfbelasting voor begunstigden die niet tot de directe familie behoren, mits dit in het testament is opgenomen. * **Bevoordeling en bescherming van samenwonende partner:** Omdat samenwonenden geen wettelijk erfrecht hebben, wordt vaak een testament opgesteld om hen te begunstigen. * **Gesplitste aankoop (BE-VG):** Een techniek waarbij ouders het vruchtgebruik aankopen en hun kinderen de blote eigendom van een onroerend goed. Dit kan bij een voorafgaande schenking van de aankooprijs aan de kinderen. Bij het overlijden van de ouders gaat het vruchtgebruik automatisch naar de kinderen, zonder erfbelasting. ### 5.4 Erfovereenkomsten als planningstool Erfovereenkomsten, mogelijk sinds 1 september 2018, bieden een contractuele manier om afspraken te maken over de verdeling van een toekomstige nalatenschap. #### 5.4.1 Soorten erfovereenkomsten * **Globale erfovereenkomst ("Familiepact"):** Ouders maken samen met al hun kinderen (en eventueel kleinkinderen/stiefkinderen) afspraken over de verdeling van hun nalatenschap, rekening houdend met eerdere schenkingen en voordelen. Dit voorkomt toekomstige conflicten. * **Punctuele erfovereenkomst:** Een specifieke overeenkomst tussen bepaalde familieleden over een specifiek aspect van een schenking of erfenis, waarbij niet de hele familie betrokken hoeft te zijn. ### 5.5 Planning met schenkingen Schenkingen tijdens het leven zijn een effectieve manier om vermogen over te dragen, vaak met een gunstiger fiscaal regime dan erfbelasting. #### 5.5.1 Kenmerken van een schenking * **Overeenkomst tussen twee partijen:** Schenker en begiftigde. * **Onmiddellijke eigendomsoverdracht zonder tegenprestatie.** * **Onherroepelijk:** Eenmaal geldig geschonken, kan het niet zomaar worden teruggevorderd. #### 5.5.2 Soorten schenkingen * **Notariële schenking:** Moet verplicht via een notariële akte verlopen. * **Handgift:** Vormvrije schenking door materiële overhandiging van het goed. Vereist idealiter een bewijs (bv. aangetekende brieven, pacte adjoint). * **Bankgift:** Onrechtstreekse schenking via een bankoverschrijving. * **Vermomde schenking:** Een transactie die in werkelijkheid een schenking is, maar anders wordt voorgesteld (bv. een verkoop tegen een symbolische prijs). #### 5.5.3 Modaliteiten aan schenkingen * **Schenking met voorbehoud van vruchtgebruik:** De schenker behoudt het genot en de inkomsten van het geschonken goed. * **Schenking met vervreemdingsverbod:** Een beperking op de beschikkingsvrijheid van de begiftigde, die tijdig en met een rechtmatig belang moet zijn. * **Schenking met uitsluitingsclausule (verbod van inbreng in GV/onverdeeldheid):** Voorkomt dat het geschonken goed in een huwelijkse gemeenschap of onverdeeldheid valt. * **Wettelijke terugkeer/Bedongen terugkeer:** De geschonken goederen keren terug naar de schenker onder bepaalde voorwaarden (bv. bij kinderloos overlijden van de begiftigde). * **Fideïcommis de residuo (restschenking):** Zoals beschreven onder testamenten, maar kan ook via schenking. * **Schenking onder last:** De begiftigde moet een prestatie leveren aan de schenker of een derde. De last mag niet te zwaar zijn, anders wordt het geherkwalificeerd. #### 5.5.4 Gevolgen van een schenking bij overlijden van de schenker * **Inbreng (voorschot op erfdeel):** Schenkingen aan erfgenamen worden in de nalatenschap ingebracht om de gelijkheid te bewaren. * **Inkorting (buiten erfdeel):** Schenkingen aan niet-erfgenamen die het beschikbaar deel overschrijden, kunnen worden ingekort om de reserve van de reservataire erfgenamen te beschermen. #### 5.5.5 Registratie en schenkbelasting Schenkingen (behalve hand- en bankgiften) moeten verplicht geregistreerd worden, wat aanleiding geeft tot schenkbelasting. Er gelden verschillende tarieven naargelang de verwantschap en het soort goed. ### 5.6 Erfbelasting (successierechten) De erfbelasting is een gewestelijke belasting die wordt geheven op de overdracht van vermogen bij overlijden. #### 5.6.1 Berekening van de erfbelasting 1. **Bepalen van het belastbaar actief:** Het vermogen van de erflater op datum van overlijden, uitgebreid met fictiebepalingen (bv. bepaalde schenkingen). 2. **Aftrekken van passiva:** Schulden, begrafeniskosten, etc. 3. **Toepassen van het huwelijksvermogensrecht:** Vereffening van het huwelijksstelsel. 4. **Bepalen van de belastbare grondslag per erfgenaam/legataris:** Na aftrek van schulden en eventuele vrijstellingen. 5. **Toepassen van tarieven en verminderingen:** Afhankelijk van de graad van verwantschap en het type goed (roerend/onroerend). #### 5.6.2 Fictiebepalingen Bepaalde handelingen (zoals schenkingen binnen een bepaalde termijn voor overlijden) worden fictief gelijkgesteld met legaten om ontwijking van erfbelasting te voorkomen. #### 5.6.3 Tarieven en verminderingen De tarieven van de erfbelasting zijn progressief en variëren sterk naargelang de verwantschapsband tussen erflater en verkrijger. Er zijn specifieke verminderingen voorzien voor kinderen, partners, en voor de enige woning. ### 5.7 Planning met onroerend goed De verwerving en overdracht van onroerend goed (OG) kent specifieke registratieverplichtingen en belastingen. #### 5.7.1 Registratieverplichtingen Bij de overdracht van OG (verkoop, schenking, verdeling) moet registratierecht worden betaald. Dit gebeurt bij de kantoren Rechtszekerheid. #### 5.7.2 Verkooprecht vs. btw Bij de aankoop van een nieuw gebouw met bijhorend terrein is in principe btw verschuldigd. Bij bestaande gebouwen is het verkooprecht van toepassing. #### 5.7.3 Verkooprecht Dit is een registratierecht dat wordt geheven op de overdracht van OG. De belastbare grondslag is de prijs plus eventuele lasten, maar niet lager dan de werkelijke waarde. Er bestaan verschillende tarieven, waaronder een verlaagd tarief voor de enige, eigen woning en een tarief voor energetische renovaties. #### 5.7.4 Delingsrecht Bij de verdeling van onverdeeld OG of bij afstand van een deel in onverdeeldheid is delingsrecht verschuldigd. Er zijn lagere tarieven voor echtgenoten die hun deel afstaan aan de langstlevende, en voor feitelijk samenwonenden die een OG in onverdeeldheid verwerven. #### 5.7.5 Gesplitste aankoop Bij een gesplitste aankoop (bv. ouders kopen vruchtgebruik, kinderen kopen blote eigendom) wordt doorgaans geen erfbelasting verschuldigd op het deel van de kinderen, indien er tegenbewijs wordt geleverd tegen het wettelijk vermoeden dat de goederen volledig in de nalatenschap zitten. #### 5.7.6 Hypotheekvestiging en huurrecht De vestiging van een hypotheek en huurovereenkomsten moeten geregistreerd worden en leiden tot heffing van registratierechten of huurrecht. ### 5.8 Huwelijksstelsels en huwelijkscontracten Het huwelijksvermogensrecht en huwelijkscontracten spelen een significante rol in vermogensplanning, zowel voor de verdeling van vermogen tijdens het leven als bij overlijden. #### 5.8.1 Primair en secundair huwelijksstelsel * **Primair huwelijksstelsel:** Omvat dwingende regels over de rechten en plichten tussen echtgenoten (bv. bijdragen in gezinslasten, bescherming gezinswoning). Hiervan kan niet worden afgeweken. * **Secundair huwelijksstelsel:** Regelt de vermogensrechtelijke gevolgen van het huwelijk (wettelijk stelsel, scheiding van goederen, algehele gemeenschap). Echtgenoten kunnen hiervan afwijken via een huwelijkscontract. #### 5.8.2 Huwelijkscontracten en clausules Huwelijkscontracten kunnen de vermogensrechtelijke verhoudingen tussen echtgenoten regelen en bevatten diverse clausules: * **Inbreng in gemeenschappelijk vermogen:** Goederen die eigen waren, worden gemeenschappelijk. * **Beding van vooruitmaking:** De langstlevende echtgenoot mag vóór de verdeling goederen uit het gemeenschappelijk vermogen nemen. * **Bedingen van niet-gelijke verdelingen en verblijvingsbeding:** De langstlevende verkrijgt meer dan de helft, of zelfs het gehele gemeenschappelijk vermogen. * **Keuzebeding:** Biedt de langstlevende echtgenoot flexibiliteit om bij overlijden keuzes te maken over de verdeling van het gemeenschappelijk vermogen, met fiscale voordelen. * **Tontinebeding (beding van aanwas):** Bij OG in onverdeeldheid, waarbij het deel van de eerststervende aan de langstlevende toekomt, wat erfbelasting kan vermijden. * **Toegevoegd intern gemeenschappelijk vermogen (TIGV):** Bepaalde goederen worden gemeenschappelijk gemaakt, met de mogelijkheid dat de inbrenger het bij echtscheiding terugkrijgt. * **Valkeniersclausule:** In nieuw samengestelde gezinnen om de erfrechten van kinderen uit een vorige relatie te waarborgen. #### 5.8.3 Samenlevingscontracten Voor wettelijk samenwonenden biedt een samenlevingscontract bescherming, vergelijkbaar met een scheiding van goederen bij gehuwden. Ze kunnen echter geen schenkingsclausules of contractuele erfstellingen opnemen. Feitelijk samenwonenden hebben geen wettelijk primair stelsel en moeten hun wensen via testament of contract vastleggen. ### 5.9 Planning met testamenten en testamentaire clausules Testamenten bieden de testator de mogelijkheid om zijn vermogen te verdelen volgens zijn wensen, wat afwijkt van het wettelijk erfrecht. #### 5.9.1 Testamentaire clausules voor vermogensplanning * **Legaten:** Specifieke toebedelingen aan legatarissen. * **Algemene legaten:** Toebedeling van een deel of de gehele nalatenschap. * **Bijzondere legaten:** Toebedeling van specifieke goederen. * **Fideïcommis de residuo:** Restlegaat met fiscale voordelen. * **Legaat onder ontbindende voorwaarde (LOV):** Fiscale voordelen en bescherming van de rechtspositie van een tweede begunstigde. #### 5.9.2 Erfovereenkomsten Bieden een contractuele basis voor afspraken over toekomstige nalatenschappen, met de mogelijkheid van globale of punctuele overeenkomsten. Dit kan conflicten voorkomen en duidelijkheid scheppen. | Term | Omschrijving | |---|---| | Devolutie | Aanduiding wie de erfenis zal krijgen. | | Nalatenschap | Het vermogen van de overledene. | | Erfenis | Het deel van de nalatenschap dat een verkrijger ontvangt. | | Erflater/DC | De overleden persoon die de erfenis nalaat. | | Erfgerechtigden en erfgenamen | Personen die het vermogen van de erflater verkrijgen. | | Orde | De groep erfgenamen die, gebaseerd op de aard van de bloedverwantschap, een andere groep erfgenamen uitsluit. | | Graad | De trap van verwantschap tussen de overledene en de erfgenaam. | | Ascendenten | Erfgenamen in rechte, opgaande lijn (ouders, grootouders). | | Descendenten | Erfgenamen in rechte, neergaande lijn (kinderen, kleinkinderen). | | Testator | Persoon die een testament opstelt. | | Legaat | Het voorwerp van het testament of datgene wat men via een testament verkrijgt. | | Legataris | De begunstigde in het testament. | | Volle eigendom | Het recht om de meest volstrekte wijze van een zaak te genieten en erover te beschikken. | | Blote/naakte eigendom | Het recht van eigendom van een zaak zonder het te mogen gebruiken of ervan te genieten. | | Vruchtgebruik | Het recht om van een zaak, waarvan een ander de eigenaar is, het genot te hebben, onder de verplichting om de zaak in stand te houden. | | Categorie | Omschrijving | |---|---| | 1. Eigen door herkomst | Goederen verkregen vóór het huwelijk, of tijdens het huwelijk via nalatenschappen of giften. | | 2. Eigen door aard | Persoonlijk eigendom, goederen van ascendenten met specifieke verplichtingen, aandeel in mede-eigendom, goederen verkregen door belegging van persoonlijke middelen, waarde/uitkering van levensverzekeringen bij ontbinding huwelijksstelsel. | | 3. Strikt persoonlijke goederen | Kleding, persoonlijke voorwerpen, intellectuele eigendomsrechten, pensioenen, lijfrentes, schadevergoedingen, lidmaatschapsrechten bij aandelen (indien op naam en beperkt overdraagbaar), goederen exclusief voor beroep (tenzij gedeeld), cliënteel exclusief opgebouwd door één echtgenoot (tenzij gezamenlijk). | | Categorie | Omschrijving | |---|---| | 1. Inkomsten en vergoedingen | Inkomsten uit werk, mandaten, vervangende of aanvullende vergoedingen, opzeggingsvergoedingen. | | 2. Vruchten en inkomsten | Vruchten, inkomsten en interesten van eigen goederen. | | 3. Schenkingen en legaten | Goederen geschonken of vermaakt aan beide echtgenoten samen of onder beding van gemeenschappelijkheid. | | 4. Schadevergoeding | Voor huishoudelijke of economische ongeschiktheid tijdens het stelsel. | | 5. Vennootschapsaandelen | Waarde van aandelen waarvan eigendom aan één echtgenoot toebehoort, maar gefinancierd met gemeenschappelijke gelden. | | 6. Beroepsgoederen | Waarde van beroepsgoederen verkregen met gemeenschappelijke gelden, terwijl het recht hierop eigen is. | | 7. Cliënteel | Economische waarde van cliënteel opgebouwd of verworven tijdens het stelsel, indien het recht hierop eigen is. | | 8. Levensverzekering | Uitkering bij kapitaaluitkering is volledig gemeenschappelijk. Bij rente zijn uitkeringen en reserve gemeenschappelijk. | | 9. Algemene regel | Goederen waarvan niet bewezen is dat ze eigen zijn, worden geacht gemeenschappelijk te zijn. | --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Vermogensplanning | Een strategisch proces dat tot doel heeft het beheer en de overdracht van vermogen te optimaliseren, rekening houdend met zowel burgerrechtelijke als fiscale aspecten, om zo de financiële doelen van individuen en gezinnen te realiseren. | | Volle eigendom | Het meest omvattende recht dat men op een zaak kan hebben, waarbij de eigenaar het recht heeft om de zaak te gebruiken, ervan te genieten en erover te beschikken, zonder enige beperking behalve die welke door de wet of door rechten van anderen wordt opgelegd. | | Blote eigendom | Het recht van eigendom op een zaak zonder het recht om ervan gebruik te maken of het genot ervan te hebben; dit recht kan overgedragen of verkocht worden, maar de gebruiker of de vruchtgebruiker behoudt het genot ervan. | | Vruchtgebruik | Het recht om van een zaak, waarvan een ander de eigenaar is, het genot te hebben en de vruchten ervan te trekken, met de verplichting om de zaak in stand te houden en in haar oorspronkelijke staat terug te geven aan de blote eigenaar bij het einde van het recht. | | Commoriëntesregel | Een juridische regel die bepaalt dat wanneer twee of meer personen gelijktijdig overlijden zonder dat de volgorde van overlijden kan worden vastgesteld, zij niet van elkaar kunnen erven; hun nalatenschappen worden dan onafhankelijk van elkaar afgehandeld. | | Onwaardigheid om te erven | Een juridische sanctie die iemand uitsluit van het recht om te erven van een erflater, meestal wegens ernstige feiten gepleegd tegen de erflater of diens nabestaanden, zoals moord, poging tot moord of smaad. | | Plaatsvervulling | Een wettelijke fictie waarbij de afstammelingen van een erfgerechtigde die vooroverleden is, verworpen heeft of onwaardig is verklaard, diens plaats innemen en diens erfdeel verkrijgen, waardoor de nalatenschap toch naar de volgende generatie gaat. | | Kloving | Een regel in het erfrecht waarbij een nalatenschap, onder bepaalde voorwaarden (uitsluitend naar de derde en vierde orde), wordt verdeeld in twee gelijke helften: één helft voor de erfgenamen langs vaderlijke lijn en één helft voor de erfgenamen langs moederlijke lijn. | | Wettelijk erfrecht | Het erfrecht dat van toepassing is wanneer er geen testament is opgemaakt, waarbij de wet bepaalt wie erft en in welke mate, gebaseerd op de bloedverwantschap en de relatie met de erflater. | | Langstlevende echtgenoot (LLE) | De echtgenoot die overblijft na het overlijden van de andere echtgenoot, en die bepaalde rechten heeft op de nalatenschap van de overledene, afhankelijk van het huwelijksstelsel en eventuele testamentaire bepalingen. | | Langstlevende samenwonende partner | De partner met wie iemand wettelijk of feitelijk samenwoont en die, in tegenstelling tot ongehuwden, onder bepaalde voorwaarden erfrechtelijke bevoegdheden kan genieten, zoals het vruchtgebruik op de gezinswoning. | | Wettelijke reserve | Een deel van de nalatenschap dat voorbehouden is voor bepaalde erfgenamen (reservataire erfgenamen), zoals de kinderen en de langstlevende echtgenoot, en dat niet door de erflater via testament of schenkingen kan worden ontnomen. | | Beschikbaar deel | Het deel van de nalatenschap dat de erflater vrij mag verdelen via testament of schenkingen, na aftrek van de wettelijke reserve van de reservataire erfgenamen. | | Inbreng | De verplichting voor erfgenamen om schenkingen die zij tijdens het leven van de erflater hebben ontvangen, mee te brengen in de nalatenschap bij diens overlijden, om zo de gelijkheid tussen alle erfgenamen te bewaren. | | Inkorting | De sanctie die reservataire erfgenamen kunnen inroepen wanneer hun wettelijke reserve door schenkingen of legaten is aangetast, waardoor deze schenkingen of legaten proportioneel verminderd worden tot het beschikbaar deel. | | Schenking | Een overeenkomst waarbij een schenker, uit vrijgevigheid, onmiddellijk en onherroepelijk een bepaald goed overdraagt aan een begiftigde, die het aanvaardt, zonder tegenprestatie. | | Erfbelasting | Een belasting die wordt geheven op de overdracht van vermogen door overlijden, zowel via wettelijk erfrecht, testament als contractuele erfstelling, en waarvan de tarieven en berekeningsregels afhankelijk zijn van het gewest en de graad van verwantschap. | | Huwelijksstelsel | Het geheel van regels dat de vermogensrechtelijke betrekkingen tussen echtgenoten regelt, zowel tijdens het huwelijk als bij ontbinding ervan (door overlijden, echtscheiding of andere oorzaken). | | Huwelijkscontract | Een notariële akte die door de echtgenoten wordt opgemaakt, vóór of tijdens het huwelijk, om hun gekozen huwelijksstelsel vast te leggen of bestaande stelsels te wijzigen, en die hun economische en financiële betrekkingen regelt. | | Tontinebeding (Beding van aanwas) | Een clausule in een huwelijkscontract of overeenkomst waarbij bij het overlijden van één mede-eigenaar zijn aandeel in een goed automatisch overgaat op de langstlevende mede-eigenaar, wat kan helpen erfbelasting te vermijden op dat aandeel. | | Testament | Een eenzijdige rechtshandeling waarbij een persoon, de testator, zijn uiterste wil kenbaar maakt met betrekking tot de verdeling van zijn nalatenschap na zijn overlijden, vaak met als doel de wettelijke erfrechtelijke regels aan te passen. | | Legaat | De goederen die bij testament worden nagelaten aan een legataris; het is het voorwerp van de uiterste wil. | | Legataris | De begunstigde die een legaat verkrijgt via een testament. | | Fideïcommis de residuo (Restschenking) | Een techniek waarbij de erflater twee begunstigden aanwijst: de eerste begunstigde verkrijgt de goederen, en wat na diens overlijden overblijft, gaat naar de tweede begunstigde. Dit kan fiscaal voordelig zijn voor de tweede begunstigde. |

# Einführung in vertragliche Schuldverhältnisse und ihre Systematik ### Kernidee * Vertragliche Schuldverhältnisse bilden den Kern des Privatrechts und regeln die Beziehungen zwischen Rechtssubjekten, die auf Vereinbarungen beruhen [4](#page=4). * Sie werden systematisch in allgemeines und besonderes Schuldrecht unterteilt, wobei letzteres vertragliche und gesetzliche Schuldverhältnisse umfasst [4](#page=4). ### Systematik vertraglicher Schuldverhältnisse * **Entgeltlichkeit:** Unterscheidung zwischen entgeltlichen (z.B. Kauf, Miete) und unentgeltlichen Verträgen (z.B. Schenkung, Leihe); Kriterium ist der Rechtsbindungswille [6](#page=6). * Unentgeltliche Verträge können geringere Haftungsmaßstäbe und eine leichtere Lösbarkeit zur Folge haben [6](#page=6). * **Art der Leistung:** Klassifizierung nach Dauerhaftigkeit der Überlassung (dauerhaft/vorübergehend), Tätigkeit, Zusammenwirken, Risikoübernahme oder Feststellung von Verkehrsfähigkeit von Forderungen [7](#page=7). ### Fortentwicklung der Vertragstypen * **Klassische Vertragstypen:** Basieren auf Grundtypen des menschlichen Zusammenlebens (z.B. Kauf, Miete) [8](#page=8). * **Moderne Vertragstypen:** Entstehen aus gesellschaftlichen Herausforderungen und wirtschaftlichen Notwendigkeiten (z.B. Reisevertrag, Leasing) [8](#page=8). * **Verbraucherverträge:** Schutz des unterlegenen Verbrauchers durch spezielle Regelungen, oft durch EU-Richtlinien beeinflusst [8](#page=8). ### Der Kaufvertrag * **Gegenstände:** Sachen (beweglich, unbeweglich) und Rechte (Forderungen, Nutzungsrechte, Gesellschaftsanteile) können Kaufgegenstand sein [14](#page=14). * Computerprogramme werden als Rechte behandelt und unterliegen ggf. §§ 327 ff. BGB [14](#page=14). * **Pflichten Verkäufer (§ 433 I):** Übergabe und Übereignung einer mangelfreien Sache; zusätzliche Aufklärungs- und Verkehrssittenpflichten [15](#page=15). * **Pflichten Käufer (§ 433 II):** Kaufpreiszahlung und Abnahme der Sache; ggf. Untersuchung und Rügeobliegenheit im Handelskauf [16](#page=16). * **Sanktionierung von Pflichtverletzungen:** Umfasst Verzug, Unmöglichkeit, Nebenleistungspflichtverletzung und die Mängelgewährleistung als spezielles Leistungsstörungsrecht [17](#page=17). ### Mangelbegriff (§§ 434, 435) * **Sachmangel (§ 434):** Diskrepanz zwischen vereinbarter und tatsächlicher Beschaffenheit bei Gefahrübergang [18](#page=18). * Umfasst subjektive (vereinbarte Beschaffenheit, vorausgesetzte Verwendung), objektive (gewöhnliche Verwendung, übliche Beschaffenheit) und Montageanforderungen [21](#page=21). * Aliud- und Minuslieferungen werden den Mängeln gleichgestellt [26](#page=26). * **Rechtsmangel (§ 435):** Belastung der Sache mit Rechten Dritter (dinglich oder obligatorisch) [19](#page=19). * Fehlende Eigentumsverschaffung ist kein Rechtsmangel, sondern Nichterfüllung [19](#page=19). ### Gefahrtragung * **Preisgefahr (§ 446):** Geht mit der Übergabe der Sache auf den Käufer über, sofern keine andere Vereinbarung getroffen wurde [31](#page=31). * **Versendungskauf (§ 447):** Bei Verlangen des Käufers und Versendung an einen anderen Ort als den Erfüllungsort geht die Preisgefahr bereits mit Übergabe an die Transportperson auf den Käufer über [33](#page=33). ### Rechte des Käufers bei Mängeln (§ 437) * **Nacherfüllung (§ 439):** Wahlrecht zwischen Nachbesserung und Neulieferung; Kosten trägt der Verkäufer [38](#page=38). * Ein- und Ausbaukosten können unter bestimmten Voraussetzungen als Aufwendungsersatz erfasst sein [41](#page=41). * **Rücktritt (§§ 437 Nr. 2, 323/326 V):** Nach erfolgloser angemessener Fristsetzung zur Nacherfüllung, es sei denn, der Mangel ist unerheblich [45](#page=45). * **Minderung (§ 441):** Herbeiführung einer Kaufpreisreduktion bei Vorliegen der Rücktrittsvoraussetzungen [46](#page=46). * Die Formel lautet: $$\text{Verminderter KP} = \frac{\text{Wert mit Mangel}}{\text{Wert ohne Mangel}} \times \text{ vereinbarter KP}$$ [46](#page=46). ### Garantie (§ 443) ### Rückgriff des Verkäufers (§§ 445a, 445b) --- ## Einführung in vertragliche Schuldverhältnisse und ihre Systematik (Teil 2) ### Kaufrecht und Sonderformen #### Handelskauf (§ 377 HGB) * **Untersuchungs- und Rügepflicht:** Käufer muss Ware nach Ablieferung unverzüglich untersuchen und Mängel anzeigen [59](#page=59). * **Folge der Unterlassung:** Ware gilt als genehmigt, Mängelgewährleistungsrechte sind ausgeschlossen, es sei denn, Mangel war nicht erkennbar oder wurde arglistig verschwiegen [59](#page=59). * **Beiderseitiges Handelsgeschäft:** Voraussetzung für § 377 HGB [59](#page=59). #### Unternehmenskauf * **Asset Deal:** Kauf einzelner Vermögensgegenstände und Verbindlichkeiten [60](#page=60). * Mängelgewährleistungsrecht anwendbar für jeden einzelnen Gegenstand [61](#page=61). * Gegenstände müssen einzeln im Vertrag aufgeführt sein [61](#page=61). * **Share Deal:** Erwerb von Anteilen am Unternehmen [60](#page=60). * Rechtskauf nach § 453 Abs. 1 HGB, entsprechende Anwendung von § 437 BGB [61](#page=61). * Haftung für Verität, nicht Bonität [61](#page=61). * Sachmängelrecht anwendbar bei Erwerb von ca. 75% der Anteile [61](#page=61). #### Kauf unter Eigentumsvorbehalt * **Einfacher Eigentumsvorbehalt:** Bedingte Übereignung bis zur vollständigen Kaufpreiszahlung, Begründung von Anwartschaftsrechten [62](#page=62). * **Verlängerter Eigentumsvorbehalt:** Gestattung der Weiterveräußerung und Abtretung von Kaufpreisforderungen [62](#page=62). * Kollision mit Globalzession nach Prioritätsprinzip oder Sittenwidrigkeit [62](#page=62). * **Erweiterter Eigentumsvorbehalt:** Bedingung der Erfüllung sämtlicher Forderungen aus der Geschäftsbeziehung [62](#page=62). #### Internationales Kaufrecht * **UN-Kaufrecht (CISG):** Anwendbar bei internationalem Kauf von Waren, wenn Niederlassungen in Vertragsstaaten sind oder IPR zum Recht eines Vertragsstaates führt [63](#page=63). * Ausnahmen für Wertpapiere, Schiffe, elektrische Energie [63](#page=63). * **Internationales Privatrecht (IPR):** Freie Rechtswahl, Sonderanknüpfung bei Verbraucherverträgen, Anwendung zwingender internationaler Normen [64](#page=64). * Bei fehlender Rechtswahl: Anknüpfung an Recht des Staates mit engster Verbindung [64](#page=64). #### Verbrauchsgüterkauf (§§ 474 ff. BGB) * **Verbraucher:** Natürliche Person, die nicht gewerblich oder beruflich tätig ist [65](#page=65). * **Unternehmer:** Natürliche oder juristische Person, die gewerblich oder beruflich tätig ist [65](#page=65). * **Beweislastumkehr (§ 477 BGB):** Vermutung der Mangelhaftigkeit bei Auftreten eines Mangels innerhalb eines Jahres nach Gefahrübergang [68](#page=68). * **Rückgriff des Unternehmers (§ 478 BGB):** Schutz des Zwischenhändlers bei Mangelhaftigkeit, Anwendung von § 477 auch zwischen Unternehmern [69](#page=69). * **Verbot von Umgehungsgeschäften (§ 476 Abs. 4 BGB):** Verhindert die Umgehung von Verbraucherschutzrechten [67](#page=67). ### Werkvertrag (§§ 631 ff. BGB) #### Abgrenzungen * **Erfolg geschuldet (§ 631 Abs. 2 BGB):** Werkvertrag (Herstellung/Veränderung einer Sache oder ein anderer Erfolg) [74](#page=74). * **Bloßes Tätigwerden geschuldet:** Dienstvertrag (§ 611 ff. BGB) [74](#page=74). #### Pflichten des Werkunternehmers #### Pflichten des Bestellers #### Gewährleistungsrecht im Werkvertrag (§§ 634 ff. BGB) #### Ausschluss und Verjährung der Gewährleistung #### Beendigung des Werkvertrags ### Mietvertrag (§ 535 BGB) --- ## Gewährleistungsrecht im Mietverhältnis ### Sachmängel und Rechtsmängel * Sachmangel liegt vor, wenn Beschaffenheit der Mietsache von der vereinbarten abweicht . * Keine Erheblichkeitsschwelle wie im Kaufrecht; auch geringe Beeinträchtigungen können Mangel sein . * Rechtsmangel liegt vor, wenn Tauglichkeit zum vertragsgemäßen Gebrauch gemindert ist . * Zugesicherte Eigenschaften sind eine eigene Mangelkategorie . * Zeitpunkt des Mangels: Bei Überlassung oder später . ### Gewährleistungsrechte * Mängelbeseitigungsanspruch (§ 535 I 2 BGB) als Erfüllungsanspruch . * Mietminderung kraft Gesetzes bei teilweiser oder vollständiger Minderung der Tauglichkeit (§ 536 I BGB) . * Keine Minderungserklärung notwendig; AGL für zu viel gezahlte Miete: § 812 I 1 Var. 1 BGB . * Schadensersatz (§ 536a I BGB) bei Mangel bei Vertragsschluss (Var. 1) oder Verzug des Vermieters mit Mängelbeseitigung (Var. 2, 3) . * Schadensersatz nach § 536a I BGB ist verschuldensunabhängige Garantiehaftung für Var. 1 . * Aufwendungsersatz (§ 536a II BGB) wenn Mieter Mangel berechtigterweise selbst beseitigt hat . * Außerordentliches Kündigungsrecht (§ 543 I BGB) bei Vorliegen eines wichtigen Grundes, insbesondere durch Mangelhaftigkeit . ### Ausschluss und Verjährung von Gewährleistungsrechten * Gesetzliche Ausschlussgründe: Kenntnis vom Mangel (§ 536b BGB), Verletzung der Obhutspflicht (§ 536c II BGB) . * Vertraglicher Ausschluss ist grundsätzlich möglich, aber eingeschränkt bei Wohnraummiete (§§ 536 IV, 569 V BGB) . * § 548 I BGB für Sach- und Rechtsmängel nicht anwendbar; normale Verjährungsregeln gelten . * § 548 II BGB gilt für Aufwendungsersatzansprüche, wenn Vermieter → Mieter . ## Beendigung von Mietverhältnissen ### Beendigungsarten * Aufhebungsvertrag (§ 311 I BGB) . * Zeitablauf bei bestimmter Mietzeit (§ 542 II BGB) . * Kündigung (Gestaltungsrecht, einseitige empfangsbedürftige WE) . ### Kündigung * Ordentliche Kündigung: Ohne besonderen Grund bei unbefristeten Verträgen . * Bei Wohnraummiete: Grund für Vermieter erforderlich (§ 573 BGB), außer bei § 573a BGB . * Wichtige Kündigungsgründe (§ 573 II BGB): Eigenbedarf, wirtschaftliche Verwertung . * Außerordentliche Kündigung: Mit wichtigem Grund (§ 543 I BGB); Konkretisierung durch § 543 II, § 569 BGB . * Schriftform bei Wohnraummiete (§ 568 I BGB) . * Widerspruchsrecht des Mieters bei Härte (§§ 574 ff. BGB) . ## Besonderheiten der Wohnraummiete ### Schutzgedanke und Historie ### Wichtige Modifikationen ## Darlehensvertrag ### Systematik und Abgrenzungen ### Gelddarlehen: Zustandekommen und Pflichten ### Beendigung des Gelddarlehens ### Verbraucherdarlehen --- ## Bürgschaftsrecht * Absicherung der Leistung eines Dritten durch persönliche Haftung des Bürgen . * Personalsicherheit im Gegensatz zur Realsicherheit . ### Schlüsselkonzepte * **Akzessorietät:** Die Hauptschuld bestimmt den Umfang des Bürgschaftsvertrages; beide Ebenen müssen geprüft werden . * **Mitbürgschaft (§ 769):** Mehrere Bürgen haften für dieselbe Hauptschuld . * **Nachbürgschaft:** Bürge sichert die Hauptbürgschaft ab; Haftung des Nachbürgen ist subsidiär . * **Rückbürgschaft:** Bürge bürgt für die Hauptschuld eines anderen Bürgen . * **Schriftform (§ 766 I 1):** Erforderlich für die Bürgschaftserklärung; Heilung möglich (§ 766 I 3) . * **Sittenwidrigkeit (§ 138 I):** Kann bei finanzieller Überforderung und persönlichem Näheverhältnis vorliegen . * **Einreden:** Bürgschaftsbezogene (z.B. § 771) und forderungsbezogene (z.B. § 768 I 1) . ### Schlüssel fakten * Die Hauptschuld bestimmt den Umfang der Bürgschaft (§ 767 I 1) . * Erhöhungen der Hauptschuld wirken grds. nicht für die Bürgschaft, es sei denn, der Bürge stimmt zu (§ 767 I 3) . * Erlöschen der Hauptverbindlichkeit führt grds. auch zum Erlöschen der Bürgschaft (§ 362 I) . * Aufgabe einer Sicherheit durch den Gläubiger kann zur Befreiung des Bürgen führen (§ 776) . * Der Bürge hat Regressansprüche gegen den Hauptschuldner, originär (§ 670) oder aus übergegangener Forderung (§ 774) . * „Wettlauf der Sicherungsgeber“: Wer zuerst leistet, erhält die Sicherheiten der anderen . ### Implikationen * Akzessorietät bedeutet, dass die Bürgschaft vom Bestand der Hauptschuld abhängt . * Sittenwidrigkeit kann bei übermäßiger Überforderung von Familienangehörigen greifen . * Die Unterscheidung zwischen Erhöhung und Verminderung der Hauptschuld ist entscheidend für den Bürgschaftsumfang . * Der Bürge muss bei Regressansprüchen mögliche Einreden des Hauptschuldners beachten . ## Dienstvertrag * Verpflichtung zur Besorgung bestimmter Dienste gegen Vergütung . * **Abgrenzung zum Werkvertrag:** Dienstvertrag betrifft bloßes Tätigwerden, Werkvertrag die Herbeiführung eines Erfolgs . * **Arbeitsvertrag:** Spezielle Form des Dienstvertrags mit persönlicher Abhängigkeit und Weisungsgebundenheit . * **Pflichten des Dienstverpflichteten:** Leistung der vereinbarten Dienste, Nebenpflichten (Verschwiegenheit, Konkurrenzverbote) . * **Pflichten des Dienstherrn:** Vergütungspflicht, Schutzpflichten . * **Vergütungspflicht:** Fälligkeit erst nach Leistung (§ 614); kein Anspruch bei Unmöglichkeit (§ 326 I 1 Hs. 1) . ## Maklervertrag ## Auftrag --- # Sachmangel und Rechtsmangel im Kaufrecht ### Kernidee * Sachmängel (§ 434 BGB) und Rechtsmängel (§ 435 BGB) sind entscheidende Voraussetzungen für die Rechte des Käufers bei Mängeln [18](#page=18). ### Sachmangel (§ 434 BGB) * Liegt vor, wenn die Istbeschaffenheit von der Sollbeschaffenheit bei Gefahrübergang abweicht [19](#page=19). * Umfasst subjektive Anforderungen [21](#page=21). * Vereinbarte Beschaffenheit [21](#page=21). * Vorausgesetzte Verwendung [21](#page=21). * Vereinbartes Zubehör und Anleitungen [21](#page=21). * Umfasst objektive Anforderungen [21](#page=21). * Gewöhnliche Verwendung [21](#page=21). * Übliche Beschaffenheit [21](#page=21). * Beschaffenheit eines Musters oder einer Probe [21](#page=21). * Zu erwartendes Zubehör und Anleitungen [21](#page=21). * Umfasst Montageanforderungen [21](#page=21). * Sachgemäße Montage, wenn Montage durch Verkäufer oder mangelhafte Anleitung [21](#page=21). * Eine andere Sache stellt ebenfalls einen Sachmangel dar [19](#page=19). * Ein Bauverbot (laut Bebauungsplan) begründet einen Sachmangel an einem Grundstück [20](#page=20). ### Rechtsmangel (§ 435 BGB) * Liegt vor, wenn Dritte Rechte an der Sache haben [19](#page=19). * Umfasst alle Arten dinglicher Rechte (z.B. Hypothek, Dienstbarkeiten) [19](#page=19). * Umfasst obligatorische Rechte Dritter (z.B. Mietvertrag) [19](#page=19). * Gleichstellung mit nicht eingetragenem Recht im Grundbuch ist relevant [19](#page=19). * Fehlende Eigentumsverschaffung ist keine Rechtsmangel, sondern Nichterfüllung [19](#page=19). * Öffentliche Lasten sind Sonderfälle von Rechtsmängeln [19](#page=19). ### Abgrenzung Sach- vs. Rechtsmangel * Sachmangel: Bezieht sich auf die Beschaffenheit der Sache selbst und ihre Umwelt [20](#page=20). * Rechtsmangel: Bezieht sich darauf, ob Dritte Rechte an der Sache haben [20](#page=20). ### Voraussetzungen der Ansprüche * Kaufvertrag [18](#page=18). * Mangelhafte Sache (Sach- oder Rechtsmangel) [18](#page=18). --- # Gefahrtragung im Kaufrecht ### Kernidee * Gefahrtragung regelt, wer das Risiko des zufälligen Untergangs oder der Verschlechterung der Kaufsache trägt [30](#page=30). * Unterscheidung zwischen Sachgefahr (Verlust der Sache), Leistungsgefahr (erneute Lieferung) und Preisgefahr (Verlust der Gegenleistung) [30](#page=30). ### Kernkonzepte * **Preisgefahr:** Risiko des Verlusts der Gegenleistung (Kaufpreisanspruch) [30](#page=30). * **Gefahrübergang:** Zeitpunkt, ab dem der Käufer das Risiko des zufälligen Untergangs oder der Verschlechterung der Sache trägt [31](#page=31). * **Übergabe:** Die physische Aushändigung der Sache an den Käufer ist zentral für den Gefahrübergang [31](#page=31). * **Annahmeverzug des Käufers:** Kann den Gefahrübergang simulieren, auch wenn keine tatsächliche Übergabe stattfindet [31](#page=31). * **Gattungsschuld vs. Stückschuld:** Relevant für die Bestimmung der Erfüllbarkeit und damit für die Gefahrtragung [30](#page=30). * **Versendungskauf (§ 447 BGB):** Sonderfall, bei dem die Gefahrtragung unter Umständen früher auf den Käufer übergeht [33](#page=33). ### Schlüsseltatsachen * Die Preisgefahr geht grundsätzlich mit der Übergabe der Kaufsache auf den Käufer über (§ 446 Abs. 1 Satz 1 BGB) [31](#page=31). * Diese Regelung gilt für den zufälligen Untergang oder eine zufällige Verschlechterung der Sache [31](#page=31). * Nutzungen und Lasten der Sache gehen ebenfalls mit der Übergabe auf den Käufer über (§ 446 Satz 2 BGB) [31](#page=31). * Ist die Sache mangelhaft, kann der Käufer seine Rechte aus § 437 BGB geltend machen [31](#page=31). * Bei einem Versendungskauf geht die Preisgefahr bereits mit der Auslieferung der Sache an eine Transportperson auf den Käufer über (§ 447 Abs. 1 BGB) [33](#page=33). * Dies gilt, wenn die Versendung an einen anderen Ort als den Erfüllungsort erfolgt und dies vom Käufer verlangt wurde [33](#page=33). * Der Versendungskauf erfasst typischerweise atypische Transportrisiken [33](#page=33). * Der Anspruch aus § 433 Abs. 2 BGB (Kaufpreisanspruch) bleibt vom Untergang der Sache unberührt, wenn die Preisgefahr auf den Käufer übergegangen ist [33](#page=33). * Beim Verbrauchsgüterkauf gibt es Modifikationen bezüglich der Gefahrtragung (§ 475 Abs. 2 BGB) [33](#page=33). ### Auswirkungen * Der Käufer trägt das Risiko des zufälligen Untergangs oder der Verschlechterung der Sache nach Gefahrübergang [31](#page=31). * Der Verkäufer behält seinen Kaufpreisanspruch, auch wenn die Sache nach Gefahrübergang untergeht [31](#page=31). * Der Käufer muss weiterhin den Kaufpreis zahlen, selbst wenn er die Sache aufgrund eines zufälligen Ereignisses nicht mehr erhält [33](#page=33). - > **Tipp:** Achten Sie genau auf den Zeitpunkt des Gefahrübergangs, da dieser entscheidend für die Frage ist, wer das Risiko trägt - > **Tipp:** Im Zweifel prüfen Sie, ob § 326 BGB anwendbar ist, der bei Leistungsunmöglichkeit auf Verkäuferseite zur Gegenleistungspflichtbefreiung führt - § 446 und § 447 BGB modifizieren dies - > **Beispiel:** Wenn die Ware nach Übergabe an den Spediteur verloren geht, trägt der Käufer das Risiko des Kaufpreisverlusts gemäß § 447 BGB - Der Verkäufer kann den Kaufpreis verlangen --- # Käuferrechte bei Mängeln: Nacherfüllung, Rücktritt und Minderung ### Nacherfüllung (§ 437 Nr. 1 BGB) * Nacherfüllung ist das primäre Recht des Käufers bei Mängeln [42](#page=42). * Die Nacherfüllung kann durch Nachbesserung (Reparatur) oder Nachlieferung (Austausch) erfolgen [44](#page=44). * Der Käufer hat die Wahl zwischen Nachbesserung und Nachlieferung, sofern beide nicht ausgeschlossen sind [44](#page=44). * Der Verkäufer muss dem Käufer die Möglichkeit zur Überprüfung der Mängelrüge einräumen [44](#page=44). * Die Nacherfüllung kann durch tatsächliche Unmöglichkeit (§ 275 Abs. 1 BGB) oder praktisch Unmöglichkeit (§ 275 Abs. 2 BGB) ausgeschlossen sein [43](#page=43). * Unverhältnismäßig hohe Kosten können die Nacherfüllung ausschließen (§ 439 Abs. 4 BGB) [43](#page=43). * Bei einseitiger Unmöglichkeit einer Nacherfüllungsart muss auf die andere verwiesen werden [43](#page=43). * Bei Ausschluss beider Nacherfüllungsarten kann ein Rücktritt nach § 326 Abs. 5 BGB erfolgen [43](#page=43). * Eine Nachfristsetzung für den Käufer ist nur möglich, wenn die Kosten für Mängelbeseitigung und Neubeschaffung klar sind [44](#page=44). * Das Risiko der "falschen" Auswahl der Nacherfüllungsart liegt beim Käufer [44](#page=44). - > **Tip:** In B2C-Geschäften sind Regelungen, die das Nacherfüllungsrecht einschränken, oft unwirksam (AGB-Kontrolle nach § 309 Nr - 8 b) cc) i - V - m - § 476 Abs - 3 BGB) [42](#page=42) ### Rücktritt (§ 437 Nr. 2 BGB) * Ein Rücktritt ist möglich bei behebbaren Mängeln nach §§ 437 Nr. 2, 323 BGB [45](#page=45). * Voraussetzungen für den Rücktritt sind: Nicht vertragsgemäße Leistung und erfolglose angemessene Fristsetzung zur Nacherfüllung [45](#page=45). * Die Fristsetzung kann nach § 323 Abs. 2 BGB oder § 440 BGB entbehrlich sein [45](#page=45). * Der Rücktritt kann ausgeschlossen sein bei rechtmäßiger Verweigerung durch den Verkäufer (§ 439 Abs. 4 BGB) [45](#page=45). * Ein Rücktritt kann auch bei Fehlschlagen der Nacherfüllung (Nachlieferung: 1x, Nachbesserung: 2x) ausgeschlossen sein [45](#page=45). * Unzumutbarkeit der Nacherfüllung für den Käufer kann ebenfalls zum Rücktritt führen [45](#page=45). * Ein Rücktrittsrecht besteht nicht bei unerheblichen Pflichtverletzungen (§ 323 Abs. 5 S. 2 BGB), z.B. Bagatellschäden [45](#page=45). * Bei arglistig verschwiegenen Mängeln ist § 323 Abs. 5 S. 2 BGB nicht anwendbar [45](#page=45). ### Minderung (§ 437 Nr. 2 BGB) * Die Minderung kann anstelle des Rücktritts erklärt werden, wenn die Rücktrittsvoraussetzungen vorliegen [46](#page=46). ### Abgrenzung Rücktritt vs. Minderung --- # Handelskauf und Untersuchungs-/Rügepflicht nach § 377 HGB ### Core idea * The Commercial Code (HGB) imposes specific obligations on merchants regarding the examination and notification of defects in goods. * Failure to comply with these obligations results in the goods being considered accepted, barring further claims for defects. * This duty is crucial for the smooth functioning of commercial transactions. ### Key facts * Both parties to the purchase must be merchants for § 377 HGB to apply [59](#page=59). * The buyer must examine the goods immediately after delivery, as far as this is practicable in the ordinary course of business [59](#page=59). * If a defect is discovered, the buyer must notify the seller immediately [59](#page=59). * "Unverzüglich" (immediately) means without culpable delay, often interpreted as within a few days [52](#page=52) [59](#page=59). * If the buyer fails to notify, the goods are deemed approved, except for defects not discoverable during examination [59](#page=59). * Latent defects (those not apparent upon initial inspection) must be reported immediately upon discovery [59](#page=59). * The seller cannot invoke § 377 HGB if they fraudulently concealed the defect [59](#page=59). * The seller's recourse rights under §§ 445a, 445b HGB can also be subject to § 377 HGB if the seller is a merchant [52](#page=52). ### Key concepts * **Unverzügliche Untersuchung:** The buyer's duty to inspect the goods promptly after delivery [59](#page=59). * **Unverzügliche Rüge:** The buyer's duty to report discovered defects to the seller without undue delay [59](#page=59). * **Genehmigung der Ware:** The legal consequence of failing to examine and notify; the goods are deemed accepted by the buyer [59](#page=59). * **Latent defect (versteckter Mangel):** A defect that could not be detected by ordinary examination [59](#page=59). * **Arglistiges Verschweigen:** Fraudulent concealment of a defect by the seller, which negates the application of the examination and notification duties [59](#page=59). ### Implications * Loss of all buyer's warranty rights (Gewährleistungsrechte) if the goods are deemed approved [59](#page=59). * The buyer cannot claim rights such as withdrawal, reduction of the purchase price, or damages for defects [59](#page=59). * This rule ensures legal certainty and prevents merchants from being burdened by claims for defects discovered long after delivery [59](#page=59). - > **Tip:** For merchants, strict adherence to the examination and notification periods is paramount to preserve their warranty claims - > **Example:** A merchant buys 1000 widgets - Upon delivery, they must inspect a representative sample immediately - If they find a defect in 50 widgets, they must inform the seller within a few days - If a defect only becomes apparent after a month of use, this latent defect must be reported immediately upon discovery --- # Ausschluss und Begrenzung der Mängelhaftung ### Kernidee * Die Mängelhaftung kann vertraglich ausgeschlossen oder begrenzt werden, unterliegt aber bestimmten gesetzlichen Grenzen [56](#page=56). ### Kerntatsachen * Ein Haftungsausschluss ist grundsätzlich nach § 444 BGB möglich [56](#page=56). * Mängelgewährleistungsrechte können ausgeschlossen werden, wenn der Verkäufer den Mangel arglistig verschwiegen hat [56](#page=56). * Ein Haftungsausschluss ist unwirksam, wenn eine Beschaffenheits- oder Haltbarkeitsgarantie übernommen wurde [56](#page=56). * Die Kenntnis der Mangelhaftigkeit des Käufers schließt Mängelgewährleistungsrechte aus [57](#page=57). * Grob fahrlässige Unkenntnis der Mangelhaftigkeit kann ebenfalls zum Ausschluss führen [57](#page=57). * Eine Ausnahme besteht für Grundstücksrechte nach § 442 Abs. 2 BGB [57](#page=57). * Die Verjährungsfristen für Mängelansprüche sind in § 438 BGB geregelt [58](#page=58). * Die Verjährung beginnt grundsätzlich mit der Ablieferung oder Übergabe der Kaufsache [58](#page=58). * Bei Grundstücken beginnt die Verjährung mit der Übergabe [58](#page=58). * Bei arglistigem Verschweigen des Mangels durch den Verkäufer gelten die allgemeinen Verjährungsregeln nach §§ 195, 199 BGB [58](#page=58). ### Schlüsselkonzepte * **Haftungsausschluss § 444 BGB:** Ermöglicht vertragliche Vereinbarungen zum Ausschluss oder zur Beschränkung von Mängelrechten [56](#page=56). * **Arglistiges Verschweigen:** Bezeichnet das bewusste Nichtaufklären über einen bekannten Mangel [56](#page=56). * **Beschaffenheitsgarantie:** Eine vertragliche Zusage über bestimmte Eigenschaften der Kaufsache [56](#page=56). * **Haltbarkeitsgarantie:** Eine vertragliche Zusage über die Dauer der Funktionsfähigkeit der Kaufsache [56](#page=56). * **Kenntnis der Mangelhaftigkeit § 442 BGB:** Der Käufer kann Mängelrechte nicht geltend machen, wenn er bei Vertragsschluss Kenntnis vom Mangel hatte [57](#page=57). * **Verjährung § 438 BGB:** Regelt die Fristen, innerhalb derer Mängelansprüche geltend gemacht werden können [58](#page=58). * **Dinglich eingetragene Rechte am Grundstück:** Haben eine besondere Verjährungsfrist von 30 Jahren [58](#page=58). * **Bauwerke und Baumaterialien:** Haben eine Verjährungsfrist von 5 Jahren [58](#page=58). * **Mangelfolgeschäden:** Schäden, die aus einem Mangel resultieren [58](#page=58). ### Implikationen * Verträge zum Ausschluss der Mängelhaftung sind AGB-kontrollwürdig [56](#page=56). * Für Verbrauchsgüterkäufe gelten Einschränkungen bei Haftungsausschlüssen nach § 476 BGB [56](#page=56). * Die Kenntnis des Mangels muss positiv festgestellt werden; grobe Fahrlässigkeit kann genügen [57](#page=57). * § 438 BGB regelt spezielle Verjährungsfristen, die von den allgemeinen Regeln abweichen [58](#page=58). ### Tipps - > **Tip:** Bei vertraglichen Haftungsausschlüssen ist stets die AGB-Kontrolle zu beachten [56](#page=56) --- # Der Verbrauchsgüterkauf und seine Besonderheiten ### Kernidee * Der Verbrauchsgüterkauf findet Anwendung, wenn ein Verbraucher von einem Unternehmer eine bewegliche Sache kauft [65](#page=65). * Er dient dem Schutz des Verbrauchers durch spezielle Regelungen, die von den allgemeinen Kaufrechtsnormen abweichen [65](#page=65). ### Schlüsselbegriffe * **Verbraucher:** Natürliche Person, die Geschäfte zu Zwecken abschließt, die überwiegend weder ihrer gewerblichen noch ihrer selbständigen beruflichen Tätigkeit zugerechnet werden können [65](#page=65). * **Unternehmer:** Natürliche oder juristische Person oder eine rechtsfähige Personengesellschaft, die bei Abschluss eines Rechtsgeschäfts in Ausübung ihrer gewerblichen oder selbständigen beruflichen Tätigkeit handelt [65](#page=65). * **Ware:** Sowohl neue als auch gebrauchte Sachen sind erfasst, kein Rechtskauf [65](#page=65). * **Verbrauchsgüterkauf-Richtlinie:** Hat zur Umsetzung der §§ 474 ff. BGB geführt [65](#page=65). ### Besonderheiten und Regelungen #### Verbot von Umgehungsgeschäften * Verhindert, dass Unternehmer versuchen, die schützenden Verbrauchervorschriften durch Gestaltungen zu umgehen [67](#page=67). * Indizien wie erhebliches Abweichen der Beschreibung vom üblichen Standard oder die Vereinbarung der Unternehmer-Eigenschaft des Käufers können auf ein Umgehungsgeschäft hindeuten [67](#page=67). * Beispielsweise der Verkauf eines Autos als "Bastlerfahrzeug" kann ein Indiz sein [67](#page=67). * Veräußerung an Verbraucher im Namen eines anderen Verbrauchers ist umstritten, ob sie als Umgehung gilt [67](#page=67). #### Ausschluss von Mängelgewährleistung * Grundsätzlich sind Mängelgewährleistungsrechte nach § 437 BGB anwendbar [66](#page=66). * Haftungsausschlüsse nach § 444 BGB sind möglich, aber § 476 BGB schränkt diese ein [66](#page=66). * Ein Ausschluss des Haftungsausschlusses nach § 476 BGB ist relevant, wenn die Verbrauchereigenschaft des Käufers maßgeblich ist [66](#page=66). * Widersprüchliches Verhalten des Unternehmers (§ 242 BGB) kann die Berufung auf Haftungsausschlüsse hindern [66](#page=66). #### Beweislastumkehr * Innerhalb eines Jahres nach Gefahrübergang wird vermutet, dass die Sache mangelhaft war, wenn sich ein Mangel zeigt [68](#page=68). * Die Beweislast für das Vorliegen des Mangels liegt dennoch beim Käufer [68](#page=68). * Die Vermutung kann widerlegt werden, wenn nachgewiesen wird, dass der Mangel nicht bereits bei Gefahrübergang vorlag [68](#page=68). * Die Rechtsprechung (EuGH und BGH) hat die Reichweite der Beweislastumkehr bestätigt [68](#page=68). #### Rückgriff des Unternehmers * § 478 BGB regelt den Rückgriff des Unternehmers (z.B. Händler), wenn er vom Verbraucher wegen eines Mangels in Anspruch genommen wird [69](#page=69). * § 477 BGB gilt auch im Verhältnis zwischen Unternehmern im Rahmen des Rückgriffs [69](#page=69). * Unwirksamkeit entgegenstehender Vereinbarungen ohne Ausgleich ist ausgeschlossen [69](#page=69). * Ansprüche können über die Lieferkette fortgesetzt werden [69](#page=69). - > **Tipp:** Achten Sie genau auf die Definitionen von "Verbraucher" und "Unternehmer", da dies die Anwendbarkeit der Sonderregeln bestimmt [65](#page=65) - > **Beispiel:** Ein Autokauf durch einen Privatmann ist ein Verbrauchsgüterkauf, der Kauf durch einen Händler für sein Autohaus ist kein Verbrauchsgüterkauf [65](#page=65) --- # Abgrenzung und Grundlagen des Werkvertrags ### Kernidee * Der Werkvertrag verpflichtet zur Herstellung eines Werkes gegen Zahlung einer Vergütung [74](#page=74). * Ein Erfolg (Herstellung des Werkes) ist geschuldet, nicht nur ein Tätigwerden [74](#page=74). ### Schlüsselkonzepte * **Erfolgshaftung:** Zentral ist die Verpflichtung zur Erzielung eines bestimmten Erfolgs [74](#page=74). * **Vergütungspflicht:** Die Gegenleistung ist die Zahlung einer Vergütung für das hergestellte Werk [74](#page=74). * **Abgrenzung zum Auftrag (§§ 662 ff.):** Beim Auftrag steht die Tätigkeit im Vordergrund, nicht ein spezifischer Erfolg [74](#page=74). * **Abgrenzung zum Kaufrecht (§§ 433 ff.):** Bei Lieferung herzustellender oder zu erzeugender beweglicher Sachen greift primär das Kaufrecht (§ 650 I) [74](#page=74). * **Abgrenzung zum Dienstvertrag (§§ 611 ff.):** Der Dienstvertrag schuldet lediglich ein Tätigwerden, keinen konkreten Erfolg [74](#page=74). * **Werklieferungsvertrag (§ 650):** Spezielle Regelung für herzustellende oder zu erzeugende bewegliche Sachen, grds. Kaufrecht [74](#page=74). * **Anwendungsbereich:** Werkvertragsrecht ist primär relevant für die Herstellung unbeweglicher Sachen und Reparaturen [75](#page=75). ### Schlüsselinformationen * Der Werkvertrag ist in § 631 geregelt [74](#page=74). * § 631 Abs. II betont die Schulden des Erfolgs [74](#page=74). * § 631 Abs. I betont die Schulden der Vergütung [74](#page=74). * Die Auslegung von Verträgen erfolgt nach §§ 133, 157 [74](#page=74). * Ein Beispiel: Herstellung und Übereignung eines individuellen Fahrrads ist primär Kaufrecht (§ 650 I) [75](#page=75). * Werkvertrag bei beweglichen Sachen hat nur einen eingeschränkten Anwendungsbereich [75](#page=75). - Ein Beispiel für Werkvertrag: Zahlung von 1000 euros für die Herstellung eines individuellen Fahrrads (nur wenn speziell auf Herstellung abgestellt wird und nicht Lieferung). (Anmerkung: Das Beispiel ist im Dokument - > **Tip:** Bei Verträgen, die sowohl Elemente eines Dienst-, Werk- oder Kaufvertrags enthalten, ist die genaue Abgrenzung entscheidend für die Anwendung der jeweiligen Rechtsnormen [74](#page=74) - > **Tip:** Achten Sie auf die individuelle Beschaffenheit des zu erzeugenden Werkes, insbesondere ob es sich um bewegliche oder unbewegliche Sachen handelt [75](#page=75) --- # Pflichten des Werkunternehmers und Bestellers ### Kernidee * Der Werkvertrag begründet Pflichten auf beiden Seiten: den Besteller und den Werkunternehmer [82](#page=82). ### Pflichten des Bestellers * **Vergütungspflicht:** Der Besteller schuldet dem Werkunternehmer die vereinbarte Vergütung [82](#page=82). * **Abnahmepflicht:** Der Besteller muss das Werk abnehmen, sofern es im Wesentlichen vertragsgemäß ist [84](#page=84). * Abnahme bedeutet körperliche Entgegennahme und Anerkennung als vertragsgemäß [84](#page=84). * Verweigerung der Abnahme ist nur bei wesentlichen Mängeln zulässig [84](#page=84). * Eine fiktive Abnahme kann eintreten, wenn der Besteller die Entgegennahme ohne Angabe eines Mangels verweigert [84](#page=84). * **Mitwirkungsobliegenheit:** Der Besteller hat die Obliegenheit zur Mitwirkung [85](#page=85). * Dies ist keine einklagbare Pflicht [85](#page=85). * Verstöße führen zu Rechtsverlusten wie Annahmeverzug [85](#page=85). ### Pflichten des Werkunternehmers * **Erfolgserbringung:** Der Werkunternehmer schuldet die Herstellung des versprochenen Erfolgs [82](#page=82). ### Vergütungspflicht bei Unmöglichkeit * Der Vergütungsanspruch entfällt grundsätzlich bei Unmöglichkeit der Leistung des Erfolgs nach § 275 Abs. 1 [82](#page=82). * Dies folgt aus § 326 Abs. 1 Satz 1 Halbsatz 1 [82](#page=82). * Ausnahmen bestehen, wenn Anspruchserhaltungsnormen greifen [82](#page=82). * **§ 644 Abs. 1 und 2:** Regelungen zur Vergütung bei Untergang des Werks vor Übergabe [82](#page=82). * **§ 645 Abs. 1 Satz 1:** Werklohnanspruch bei Annahmeverzug des Bestellers [82](#page=82). * **Sphärengedanke:** Auch wenn der Wortlaut von § 645 Abs. 1 nicht passt, kann der Werkunternehmer Vergütung verlangen, wenn der Untergang des Werks in der Sphäre des Bestellers liegt [83](#page=83). - > **Beispiel:** Ein Bauer lagert vor Fertigstellung einer Scheune Heu ein - Das Heu entzündet sich und zerstört die Scheune, ohne dass der Bauer dies zu vertreten hat - Dennoch kann der Anspruch auf Werklohn bestehen [83](#page=83) ### Folgen von Mitwirkungsverletzungen (Besteller) * Bei Annahmeverzug des Bestellers kann der Werkunternehmer das Werk nach § 643 kündigen und eine angemessene Vergütung verlangen [85](#page=85). * Der Werkunternehmer kann eine angemessene Entschädigung nach § 642 Abs. 1 verlangen [85](#page=85). --- # Ansprüche und Rechte des Bestellers bei Mängeln ### Kernidee * Die Gewährleistungsrechte im Werkvertragsrecht ähneln denen im Kaufrecht, mit geringen Modifikationen [88](#page=88). * Bei einem mangelhaften Werk hat der Besteller nach § 634 BGB verschiedene Rechte, wenn die Voraussetzungen der folgenden Vorschriften vorliegen [89](#page=89). ### Sach- und Rechtsmangel * Ein Sachmangel liegt vor, wenn die Ist-Beschaffenheit von der Soll-Beschaffenheit bei Gefahrübergang abweicht [90](#page=90). * Der Sachmangelbegriff ist dreistufig, ähnlich § 434 BGB: Beschaffenheitsvereinbarung, vertraglich vorausgesetzte Verwendung und gewöhnliche Verwendung [91](#page=91). * Im Werkvertragsrecht ist die fehlerhafte Montage bereits vom Sachmangelbegriff des § 633 II BGB erfasst [91](#page=91). * Ein Rechtsmangel liegt vor, wenn Dritte rechte an dem Werk geltend machen können [90](#page=90). ### Überblick über Ansprüche und Rechte * Nach Vorliegen eines Sach- oder Rechtsmangels bei Gefahrübergang kann der Besteller nach § 634 BGB Nacherfüllung, Aufwendungsersatz, Schadensersatz, Rücktritt oder Minderung verlangen [92](#page=92). * Die Ansprüche können kumulativ oder alternativ bestehen, eine Abgrenzung zum allgemeinen Leistungsstörungsrecht ist wichtig [92](#page=92). * § 637 BGB regelt den Aufwendungsersatz für Selbstvornahme [92](#page=92). ### Nacherfüllung (§ 634 Nr. 1) * Der Besteller hat einen Anspruch auf Nacherfüllung nach § 634 Nr. 1 BGB [93](#page=93). * Das Wahlrecht bezüglich der Art der Nacherfüllung liegt primär beim Werkunternehmer (§ 635 I BGB) [93](#page=93). * Die Nacherfüllung kann die Herstellung eines neuen Werks oder die Beseitigung des Mangels (Reparatur) umfassen [93](#page=93). * Der Werkunternehmer trägt die Kosten der Nacherfüllung (§ 635 II BGB) [93](#page=93). * Der Besteller muss dem Unternehmer die Nutzungen des mangelhaften Werks bis zum Umtausch herausgeben (§§ 635 IV, 346 I BGB) [93](#page=93). * Die Nacherfüllungsansprüche im Werkvertragsrecht sind mit der Verbrauchsgüterkaufrichtlinie vollkommen vereinbar, da diese über § 650 BGB auf das Kaufrecht verweist [93](#page=93). ### Ausschluss des Nacherfüllungsanspruchs * Der Nacherfüllungsanspruch kann bei tatsächlicher Unmöglichkeit (§ 275 I BGB) ausgeschlossen sein [94](#page=94). * Unverhältnismäßig hohe Kosten können nach § 635 III BGB zur Unmöglichkeit führen [94](#page=94). * Praktische oder persönliche Unmöglichkeit (§ 275 II, III BGB) kann ebenfalls zum Ausschluss führen [94](#page=94). * Bei beiderseitiger oder einseitiger Unmöglichkeit einer Nacherfüllungsart verweist das Gesetz auf die jeweils andere Möglichkeit [94](#page=94). * Da die Verbrauchsgüterkaufrichtlinie keine Rolle spielt, können beide Formen der Nacherfüllung unproblematisch ausgeschlossen sein [94](#page=94). --- # Rücktrittsrecht des Bestellers bei Mängeln ### Kernidee * Das Rücktrittsrecht des Bestellers ermöglicht bei Mängeln am Werk die Rückabwicklung des Vertrages [100](#page=100) [97](#page=97). ### Voraussetzungen des Rücktrittsrechts * **Gegenseitiger Vertrag:** Es muss sich um einen gegenseitigen Vertrag handeln, typischerweise einen Werkvertrag [100](#page=100) [97](#page=97). * **Pflichtverletzung:** Eine Schlechtleistung (Mangel) muss vorliegen [100](#page=100) [97](#page=97). * Der Leistungsanspruch muss fällig und einredefrei sein [100](#page=100) [97](#page=97). * **Fristsetzung zur Nacherfüllung:** Eine Frist zur Nacherfüllung muss gesetzt und diese erfolglos abgelaufen sein, oder die Fristsetzung muss entbehrlich sein [100](#page=100) [97](#page=97). * Entbehrlichkeit kann sich aus § 323 II BGB ergeben [97](#page=97). * § 636 BGB verweist auf § 440 BGB für die Unzumutbarkeit der Nacherfüllung oder Fehlschlag [97](#page=97). * **Kein Ausschluss:** Das Rücktrittsrecht darf nicht ausgeschlossen sein [100](#page=100) [97](#page=97). * Ausschlussgründe sind u.a. § 323 V 1, § 323 V 2, § 323 VI BGB [97](#page=97). * Eine rechtmäßige Verweigerung der Nacherfüllung (§ 635 III BGB) kann ebenfalls Rücktritt rechtfertigen [97](#page=97). * **Rücktrittserklärung:** Der Besteller muss den Rücktritt erklären (§ 349 BGB) [100](#page=100) [97](#page=97). ### Arten von Mängeln, die zum Rücktritt berechtigen * **Behebbare Mängel:** Rücktritt möglich nach § 323 BGB [97](#page=97). * **Nicht behebbare Mängel:** Rücktritt möglich nach § 326 V BGB [97](#page=97). * **Falschleistung:** Abweichung von der geschuldeten Leistung, z.B. Spielen einer falschen Komposition [99](#page=99). * **Minderleistung:** Unvollständige Erbringung der Leistung, z.B. Bau von weniger Häusern als vereinbart [98](#page=98). ### Ausschlussgründe und Besonderheiten * Ein Rücktritt ist ausgeschlossen, wenn die Pflichtverletzung unerheblich ist (§ 323 V 1 BGB) [97](#page=97). * Bei Minderleistung kann allgemeines Leistungsstörungsrecht (§ 323 V 1 BGB) angewendet werden [98](#page=98). - Gemäß § 638 I 2 BGB findet § 323 V 2 BGB (Ausschluss bei Unerheblichkeit) keine Anwendung bei der Minderung, was impliziert, dass bei Minderleistung auch bei Unerheblichkeit eine Minderung ### Rechtsfolgen des Rücktritts * Rückgewährschuldverhältnisse treten ein (§ 346 I BGB) [100](#page=100). * Die empfangenen Leistungen sind zurückzugewähren [100](#page=100). - > **Tip:** Die Struktur der Prüfung des Rücktrittsrechts folgt im Wesentlichen den allgemeinen Vorschriften des allgemeinen Schuldrechts (§ 323 BGB), wird aber durch werkvertragsspezifische Regelungen modifiziert [100](#page=100) [97](#page=97) --- # Werkvertragsrecht: Verjährung und Ausschluss von Ansprüchen ### Core idea * Die Verjährung regelt, wie lange Ansprüche aus einem Werkvertrag geltend gemacht werden können . * Bestimmte Umstände können die Geltendmachung von Ansprüchen auch gänzlich ausschließen . ### Key facts * Die Verjährungsfrist für Mängelansprüche beträgt grundsätzlich drei Jahre . * Für Bauwerke (Herstellung, Planung, Überwachung) beträgt die Verjährungsfrist fünf Jahre . * Für sonstige Werke (Herstellung, Wartung, Veränderung) beträgt die Verjährungsfrist zwei Jahre . * Der Beginn der Verjährung ist bei allen Fristen die Abnahme des Werkes . * Bei Arglist (Vorsatz) bezüglich des Mangels gilt die regelmäßige Verjährungsfrist, beginnend mit dem Kenntniszeitpunkt . * Das Recht auf Rücktritt und Minderung ist nicht direkt verjährbar, folgt aber der Verjährung des Nacherfüllungsanspruchs gemäß § 218 BGB . * Ein Ausschluss der Gewährleistungsrechte kann erfolgen, wenn der Besteller das mangelhafte Werk kennt und vorbehaltlos abnimmt . ### Key concepts * **Regelmäßige Verjährungsfrist**: Beträgt drei Jahre nach § 195 BGB . * **Bauwerk**: Spezielle fünfjährige Verjährungsfrist für spezifische Leistungen am Bau . * **Sonstiges Werk**: Zwei Jahre Verjährungsfrist für typische Werkverträge . * **Beginn der Verjährung**: Gekoppelt an die Abnahme (§ 634a Abs. 2 BGB) . * **Ausschluss durch Abnahme**: Bedingungslose Abnahme trotz Kenntnis des Mangels schließt Gewährleistungsrechte aus . * **Verjährung von Rücktritt/Minderung**: Diese Rechte sind nicht eigenständig verjährbar, sondern folgen der Verjährung des Nacherfüllungsanspruchs nach § 218 BGB . ### Implications * Ein Bauwerk hat eine deutlich längere Gewährleistungsfrist als andere Werkleistungen . * Die Abnahme ist ein kritischer Zeitpunkt für den Beginn der Verjährungsfristen . * Die Kenntnis eines Mangels zum Zeitpunkt der Abnahme kann zum Ausschluss von Ansprüchen führen . * Der § 218 BGB spielt eine zentrale Rolle bei der Verjährung von Gestaltungsrechten wie Rücktritt und Minderung . - > **Tip:** Achten Sie genau auf die Abgrenzung zwischen "Bauwerk" und "sonstigem Werk", da dies die Verjährungsfrist maßgeblich beeinflusst - > **Tip:** Dokumentieren Sie jede Abnahme sorgfältig und vermerken Sie etwaige Vorbehalte bei bekannten Mängeln --- # Pflichten des Mieters und Vermieters im Mietverhältnis ### Pflichten des Mieters #### Einhaltung vertragsgemäßen Gebrauchs * Mieter muss die Mietsache vertragsgemäß nutzen . * Überlassung der Mietsache an Dritte bedarf grundsätzlich der Zustimmung des Vermieters (§ 540 Abs. 1) . * Bei Wohnraummiete: Aufnahme Angehöriger ist verfassungskonform auszulegen; Angehörige sind keine "Dritten" i.S.d. § 540 Abs. 1 . * Verletzung der Gebrauchspflicht kann zu Schadensersatz (§ 280 Abs. 1) oder fristloser Kündigung (§ 543 Abs. 2 Nr. 2) führen, oft nach Abmahnung . * Ein unberechtigter Dritter gilt als Erfüllungsgehilfe des Mieters; dessen Vertretenmüssen ist meist unerheblich . * Mieter haftet nicht für vertragsgemäße oder berechtigte Abnutzung (§ 538) . #### Rückgabepflicht * Mieter muss die Mietsache nach Ende des Mietverhältnisses zurückgeben (§ 546 Abs. 1) . * Dies bedeutet die Einräumung des unmittelbaren Besitzes (§ 854 Abs. 1); bloße Besitzaufgabe reicht nicht . * Gegenstand der Rückgabe kann auch die Mietsache im Besitz eines Dritten sein (§ 546 Abs. 2) . * Bei verspäteter Rückgabe kann Nutzungsentschädigung (§ 546 a Abs. 1) oder Schadensersatz (§ 546 a Abs. 2) geschuldet sein . #### Obhutspflicht * Mieter muss Mängel der Mietsache unverzüglich dem Vermieter anzeigen (§ 536 c Abs. 1) . * Unterlässt der Mieter die Anzeige, kann er schadensersatzpflichtig werden (§ 536 c Abs. 2 Nr. 1) . * Ein Gewährleistungsausschluss wegen unterlassener Mängelanzeige ist möglich (§ 536 c Abs. 2 Nr. 2) . ### Pflichten des Vermieters * Der Vermieter hat die Mietsache in einem zum vertragsgemäßen Gebrauch geeigneten Zustand zu überlassen und zu erhalten. (Implizit aus den Pflichten des Mieters und den Regelungen zur Mängelgewährleistung) . --- # Besonderheiten des Wohnraummietrechts ### Kernidee * Mieterschutz ist ein zentraler Gedanke im Wohnraummietrecht, analog zum Verbraucherschutz . * Das allgemeine Mietrecht (AT) findet Anwendung, soweit die speziellen Regelungen für Wohnraummiete (§§ 549 ff.) keine Abweichung vorsehen . ### Schlüsselkonzepte * Die Schutzbedürftigkeit des Mieters führt zu Modifikationen des allgemeinen Mietrechts . * Historisch entwickelten sich Regelungen wie Mietpreisbindung und Wohnraumbewirtschaftung aufgrund von Wohnungsmangel . * Reformen 2001 und 2013 stärkten den Mieterschutz und förderten energetische Modernisierungen . * Die Schriftform des Mietvertrags ist unter bestimmten Umständen für die Gültigkeit entscheidend . * Mietsicherheiten sind durch § 551 BGB begrenzt, wobei die Rückzahlung nach Mietvertragsende geregelt ist . * Bei Veräußerung des Wohnraums tritt der neue Eigentümer in die Rechte und Pflichten des Vermieters ein (§ 566 I) . * Die Kündigung durch den Vermieter bedarf eines wichtigen Grundes (§ 573) . * Der Mieter hat ein Widerspruchsrecht gegen die Kündigung bei unbilliger Härte (§ 574) . ### Kernfakten * § 550 BGB verlangt Schriftform für Mietverträge über Wohnraum, andernfalls droht Nichtigkeit . * § 551 BGB limitiert die Höhe von Mietsicherheiten . * Das Vermieterpfandrecht (§ 562) gilt auch für Wohnraummiete . * Der neue Eigentümer einer vermieteten Wohnung tritt automatisch in den Mietvertrag ein (§ 566) . * Die Kündigung des Wohnraummietvertrags muss schriftlich erfolgen (§ 568 I) . * Der Mieter muss auf sein Widerspruchsrecht hingewiesen werden (§ 568 II) . * Ordentliche Kündigung durch den Vermieter erfordert einen Grund gemäß § 573 BGB . * Eigenbedarf (§ 573 II Nr. 2) und wirtschaftliche Verwertung (§ 573 II Nr. 3) sind Beispiele für Kündigungsgründe . * Außerordentliche Kündigung ist unter bestimmten Voraussetzungen möglich (§ 569, § 573 d) . * Das Widerspruchsrecht des Mieters soll eine ungerechtfertigte Härte vermeiden (§ 574) . ### Implikationen * Der Mieterschutz im Wohnraummietrecht ist deutlich stärker ausgeprägt als im allgemeinen Mietrecht . * Formmängel bei Mietverträgen über Wohnraum können gravierende Folgen haben, aber Gesetze mildern dies ab . * Der Schutz des Mieters bei Veräußerung des Mietobjekts ist durch die Gesetzeslage gewährleistet . * Das Kündigungsrecht ist für Mieter und Vermieter im Wohnraummietrecht stark eingeschränkt und an Voraussetzungen gebunden . * Die Abwägung von Interessen bei Kündigungen spielt eine wesentliche Rolle . --- # Abgrenzung von vertraglichen Schuldverhältnissen ### Kernideen * Abgrenzungen von Schuldverhältnissen sind notwendig, um die korrekten rechtlichen Regeln anzuwenden . * Der Darlehensvertrag unterscheidet sich von anderen Verträgen durch die Rückerstattung gleicher Art, Güte und Menge oder den wertmäßigen Ersatz . * Bei Geldüberlassung liegt regelmäßig ein Gelddarlehen vor, es sei denn, es werden spezifische Münzen oder Scheine überlassen, bei denen Eigentum übertragen wird . * Die Abgrenzung zum Verwahrungsvertrag ist relevant, wenn es um die Rückgabe konkreter Sachen geht . ### Schlüsselkonzepte * **Sachdarlehen** (\USD§ 607 ff. BGB): Überlassung vertretbarer Sachen mit Rückerstattung gleicher Art, Güte und Menge . * **Gelddarlehen** (\USD§ 488 ff. BGB): Überlassung von Geld mit Rückzahlungspflicht . * **Verwahrungsvertrag** (\USD§ 688 BGB): Annahme und Aufbewahrung einer Sache, Rückgabe der konkreten Sache . * **Unregelmäßiger Verwahrungsvertrag** (\USD§ 700 BGB): Kann bei Geld oder vertretbaren Sachen zur Anwendung kommen, aber Abgrenzungskriterium ist die Verfügbarkeit . ### Schlüsselkonzepte im Detail * **Gelddarlehen vs. Miet-/Pacht-/Leihvertrag:** Darlehen ist eher eine wertmäßige Gewährung; Miet-/Pacht-/Leihverträge konzentrieren sich auf die Gebrauchsgewährung von Sachen . * **Sachdarlehen vs. Leihvertrag:** Beim Sachdarlehen wird etwas Gleichwertiges zurückgegeben, nicht die spezifische Leihsache . * **Verwahrung vs. unregelmäßige Verwahrung (\USD§ 700 BGB):** Entscheidend ist die Rückzahlungsforderung unabhängig von Kündigung und die jederzeitige Verfügbarkeit; Zweck der Verwahrung ist die sichere Aufbewahrung . ### Beispiele * Nachbarin A "leiht" sich von B Milch; geschuldet ist die Rückgabe gleichwertiger Milch, kein Sachdarlehen . * B gibt A eine 2-Euro-Münze, A verspricht, B morgen 2 Euro zurückzugeben; dies ist ein Gelddarlehen, da Eigentum übertragen wird . * B überlässt A seine Sammlung antiker verbriefter Wertpapiere zur sicheren Aufbewahrung; dies ist ein Verwahrungsvertrag . ### Implikationen * Die korrekte Einordnung bestimmt die Pflichten der Parteien und die anwendbaren gesetzlichen Regelungen . * Verwechslungen können zu falschen rechtlichen Schlussfolgerungen führen . * Bei Geldüberlassung ist die Abgrenzung zum Gebrauch von Sachen wichtig . ### Häufige Fallstricke * Verwechslung von Sachdarlehen und Leihvertrag, wenn nur "Gebrauchsgewährung" im Vordergrund steht . * Unklare Vereinbarungen über Rückgabe von Geld oder wertvollen Gegenständen . * Fehlende Unterscheidung zwischen Rückgabe der konkreten Sache und Rückgabe gleichwertiger Sachen . --- # Zustandekommen und Pflichten beim Gelddarlehen ### Zustandekommen des Gelddarlehens * Grundsatz: Darlehensverträge sind formfrei . * Ausnahme Verbraucherkreditvertrag: Einheitliche rechtliche Einheit mit einem formbedürftigen Geschäft bedingt eine Ausnahme . * Formerfordernisse (Verbraucherkredit): Schriftform ist vorgeschrieben (§ 492 Abs. 1 BGB) . * Inhaltliche Vorgaben: Angaben in der Vertragsurkunde gemäß Art. 247, §§ 6-13 EGBGB sind erforderlich . * Vollmacht: Für die Abgabe von Erklärungen zur Formbedürftigkeit ist Schriftform nach § 492 Abs. 4 BGB erforderlich . * Folgen bei Verstoß gegen Formvorschriften: Grundsätzlich Nichtigkeit des Vertrages (§§ 494 Abs. 1 S. 1, 125, 1 BGB) . * Heilung und Anpassung: Mögliche Heilung und ggf. Anpassung des Zinssatzes sind vorgesehen (§ 494 Abs. 2 BGB) . * Weitere nachteilige Folgen für Darlehensgeber: Diese sind in § 494 Abs. 3-6 BGB geregelt . * Rechtsbindungswille: Bank duldet Überziehung des Kontos kann als rechtsgeschäftlicher Wille gewertet werden . ### Pflichten des Darlehensgebers * Pflicht zur Geldüberlassung: Der Darlehensgeber muss den Geldbetrag zur Verfügung stellen (§ 488 Abs. 1 S. 1 BGB) . * Erfüllung der Geldüberlassung: Erfüllung tritt ein, wenn der Darlehensnehmer über das Geld wie über Bargeld verfügen kann (§ 362 Abs. 1 BGB) . * Gewährung an Dritten: Ausnahmsweise ist Gewährung an einen Dritten ausreichend, wenn vertraglich vereinbart . * Beispiel Geldüberlassung an Dritten: Bank zahlt Darlehen direkt an Autoverkäufer aus . * Wertverschaffungspflicht (Buchgeld): Bei Überweisung ist die Gutschrift auf dem Konto des Empfängers entscheidend . * Keine Gutschrift auf Sammelkonto: Gutschrift auf einem bankeninternen Sammelkonto ist nicht ausreichend . * Beratungs-, Warn- oder Aufklärungspflicht: Besteht bei konkretem Wissensvorsprung des Darlehensgebers bezüglich wesentlicher Umstände oder Risiken . * Ausnahmen Aufklärungspflicht: Privatautonomie und Verwendungsrisiko des Darlehensnehmers sind Gründe gegen eine Aufklärungspflicht . * Verbraucherschutzrecht: Kann zu einer Aufklärungspflicht führen, insbesondere bei schwerwiegenden Interessenkonflikten . * Fallgruppen für Aufklärungspflicht: Wenn der Darlehensgeber mehr als bloßer Darlehensgeber ist und sich in das finanzierte Geschäft einschaltet . * Laufende Überprüfungs-/Informationspflichten: Können bestehen (§ 493 BGB) . * Bestellung von Sicherheiten: Ist grundsätzlich nicht Pflicht des Darlehensgebers, kann aber vereinbart sein (z.B. Nr. 13 AGB-Banken) . * Informationspflichten nach Vertragsschluss: Grundsätzlich nicht gegeben, es sei denn, es wurde vertraglich vereinbart . ### Pflichten des Darlehensnehmers * Rückzahlungspflicht: Wertmäßige Rückzahlung bei Fälligkeit ist geschuldet (§ 488 Abs. 1 S. 2 Var. 2 BGB) . * Zahlungspflicht: Im Regelfall Zinszahlung (§ 488 Abs. 1 S. 2, Abs. 2 BGB) . * Synallagma: Geldüberlassung und Rückzahlung bilden ein Synallagma . --- # Abgrenzungen des Bürgschaftsvertrags ### Kernidee * Der Bürgschaftsvertrag dient der Absicherung einer fremden Leistung durch persönliche Haftung des Bürgen . * Er stellt eine Personalsicherheit dar und ist stets akzessorisch zur Hauptschuld . * Das Grundverhältnis besteht aus Gläubiger, Bürgen und Hauptschuldner . ### Schlüsselkonzepte * **Schuldbeitritt:** Dritter wird eigener Schuldner neben dem Hauptschuldner, Gläubiger erhält zwei gleichrangige Schuldner . * **Schuldanerkenntnis:** Dritter erklärt, dass die Schuld auch von ihm gefordert werden kann, ohne dass er eigener Schuldner wird (ähnlich § 781 BGB) . * **Aufschub der Leistung:** Dritter verspricht, dass die Leistung erbracht wird, ohne selbst eine Leistungspflicht zu begründen . * **Patronatserklärung:** Zusage eines „Patrons“ (oft Muttergesellschaft) gegenüber einem Vertragspartner, dass die verbundene Gesellschaft (oft Projektgesellschaft) finanziell ausgestattet sein wird . * **Weiche Patronatserklärung:** Rechtlich unverbindlich, rein appellativer Charakter . * **Harte Patronatserklärung:** Begründet eine rechtliche Verpflichtung des Patrons, auf die Kapitalausstattung der verbundenen Gesellschaft hinzuwirken . * **Garantievertrag:** Dritter garantiert die Erfüllung der Hauptschuld unbedingt und uneingeschränkt . * Führt zu einem unmittelbaren Anspruch des Gläubigers gegen den Garanten . * RBW (Regelungsbedürftigkeit) ist besonders hoch, da die Ausgestaltung stark variieren kann . ### Schlüsselbegriffe im Kontext der Abgrenzung * **Schuldübernahme/-beitritt:** Dritte werden eigenständige Schuldner; Abgrenzung zur Bürgschaft, wo die Haftung akzessorisch ist . * **Bürge:** Haftet nur subsidiär und akzessorisch zur Hauptschuld . * **Garant:** Haftet oft eigenständig und abstrakt, unabhängig von der Hauptschuld . ### Besondere Bürgschaftsformen * **Mitbürgschaft (§ 769):** Mehrere Bürgen haften für dieselbe Hauptschuld und sind somit Gesamtschuldner gegenüber dem Gläubiger . * **Nachbürgschaft:** Ein Nachbürge sichert die Haftung eines Hauptbürgen ab; Haftung des Nachbürgen ist subsidiär zur Hauptbürgschaft . * **Rückbürgschaft:** Ein Rückbürge sichert die Haftung eines Hauptbürgen ab, wenn dieser seinerseits als Bürge auftritt . * Der Rückbürge haftet dem Hauptbürgen . ### Implikationen * Die Abgrenzung ist entscheidend für die rechtliche Bindung und die Haftung des Dritten . * Bei einer Schuldübernahme erwirbt der Gläubiger einen neuen, gleichrangigen Schuldner . * Patronatserklärungen sind oft weich formuliert, um eine rechtliche Bindung zu vermeiden . * Garantieverträge sind oft stärker ausgestaltet als Bürgschaften und können direktere Ansprüche begründen . * Besondere Bürgschaftsformen modifizieren die Haftungsverhältnisse zwischen Bürgen und Hauptschuldner . --- # dienstvertrag ### Kernidee * Der Dienstvertrag ist ein Vertrag, bei dem eine Partei sich zur Leistung von Diensten verpflichtet, die nicht auf die Herbeiführung eines bestimmten Erfolgs gerichtet sind. ### Schlüsselkonzepte * **Bloßes Tätigwerden**: Der Dienstvertrag verpflichtet zur reinen Tätigkeit, nicht zur Erreichung eines spezifischen Ergebnisses . * **Herbeiführung eines Erfolgs**: Dies kennzeichnet den Werkvertrag, nicht den Dienstvertrag . * **Abgrenzungstheorie**: In der Praxis ist die Unterscheidung zwischen Dienst- und Werkvertrag oft schwierig . * **Hilfskriterien**: Bei der Abgrenzung werden verschiedene Kriterien herangezogen, um die Vertragsart zu bestimmen . * **Vergütungspflicht**: Im Dienstvertrag ist die Vergütung unabhängig vom Erfolgseintritt geschuldet . * **Werkvertrag Vergütung**: Hier ist die Vergütung abhängig vom Erfolgseintritt . * **Erfolgseintritt außerhalb der Schuldnersphäre**: Wenn der Erfolgseintritt außerhalb des Einflussbereichs des Schuldners liegt, spricht dies gegen einen Werkvertrag . ### Beispiele und Abgrenzungen * **Arztvertrag**: Kann sowohl Dienst- als auch Werkvertragscharakter haben . * **Beförderungsvertrag**: Oftmals Dienstvertrag, es sei denn, ein spezifischer Ankunftszeitpunkt ist geschuldet . * **Bestattungsvertrag**: Kann als Dienstvertrag ausgestaltet sein . * **Partnerschaftsvermittlung**: Typischerweise ein Dienstvertrag . * **Anwaltsvertrag**: Kann ein Dienstvertrag sein, unterliegt aber auch speziellen Regelungen (z.B. §§ 630a ff. für Behandlungsverträge) . * **Arbeitsvertrag vs. Dienstvertrag**: Der entscheidende Unterschied ist die persönliche Abhängigkeit und Weisungsgebundenheit des Verpflichteten . * **Freier Dienstleistender**: Erbringt Dienste ohne persönliche Abhängigkeit oder Eingliederung in eine fremde Arbeitsorganisation . * **Arbeitnehmer**: Ist persönlich abhängig und in die Arbeitsorganisation eingegliedert . * **Arbeitsrechtliche Normen**: Für Arbeitsverträge gelten erhebliche Modifizierungen durch arbeitsrechtliche Vorschriften und Kollektivverträge . ### Pflichten im Dienstvertrag * **Leistung der vereinbarten Dienste**: Der Dienstverpflichtete muss die im Vertrag spezifizierte Tätigkeit erbringen . * **Konkrete Dienstschuld**: Der geschuldete Dienst bestimmt sich nach Auslegung der Parteiverabredung (§§ 133, 157 BGB) . * **Persönliche Leistungspflicht**: Im Zweifel muss der Dienst vom Verpflichteten persönlich erbracht werden (§ 613 Satz 1 BGB) . * **Delegation**: Eine vollständige Delegation der Leistung ist unzulässig, jedoch kann § 278 BGB greifen . * **Abtretungsausschluss**: Im Zweifel sind Dienstleistungen nicht abtretbar (§ 613 Satz 2 BGB) . * **Betriebsübergang**: § 613a BGB kann bei Betriebsübergängen relevant werden . --- # Pflichten und Ansprüche im Maklervertrag ### Kernidee * Der Maklervertrag begründet wechselseitige Pflichten und Ansprüche zwischen Makler und Auftraggeber. * Der zentrale Anspruch des Maklers ist die Provision, während der Auftraggeber Ansprüche auf Aufwendungsersatz oder Schadensersatz haben kann. ### Kernelemente * **Provisionsanspruch des Maklers (§ 652 I 1 BGB):** * Voraussetzung ist ein wirksamer Hauptvertrag, der mitursächlich durch die Maklerleistung zustande kam . * Nichtigkeit des Hauptvertrags (z.B. wegen Sittenwidrigkeit, § 138 BGB) schließt Provisionsanspruch aus . * Bedingung ist nur wirksam, wenn sie vor dem Vertragsschluss vereinbart wurde und der Eintritt der Bedingung für die Provisionspflicht erforderlich ist . * Grob treuwidrige Verhinderung des Vertragsschlusses durch den Auftraggeber begründet einen Anspruch auf Provision . * Anderweitige Kenntnis des Auftraggebers vom Objekt hindert den Provisionsanspruch nicht, solange die Maklerleistung mitursächlich war . * Ein Provisionsanspruch besteht nicht, wenn der Makler selbst Vertragspartner des Dritten ist oder ein wirtschaftliches Abhängigkeitsverhältnis besteht . * Ausnahme: Der Makler hat zusätzliche wesentliche Informationen geliefert . * **Aufwendungsersatz (§ 652 II BGB):** * Voraussetzung ist eine gesonderte Vereinbarung über die Ersatzfähigkeit von Aufwendungen . * Der Makler handelt grundsätzlich auf eigenes Risiko . * **Tätigkeitspflicht:** * Grundsätzlich keine feste Tätigkeitspflicht, da Provision erfolgsabhängig ist . * Ausnahme: Alleinauftrag . * **Nebenpflichten des Maklers:** * Umfassen typischerweise Aufklärungs- und Beratungspflichten . * **Rechtsgültiges Zustandekommen des Hauptvertrags:** * Ein Rücktritt vom Hauptvertrag wirkt grundsätzlich nur ex nunc (für die Zukunft) . * Wenn Rücktritt und Anfechtung auf dieselbe Fehlerquelle zurückzuführen sind, behandelt der BGH den Rücktritt teleologisch korrigierend wie eine Nichtigkeit ex tunc (von Anfang an) . ### Beispiele - > **Beispiel:** Ein Unternehmer (U) beauftragt einen Makler (M) mit der Suche nach einem Grundstück - M weist U auf ein Objekt hin, das U bereits im Abendblatt gesehen hat - Nachdem M weitere Informationen liefert, kauft U das Grundstück - U tritt wirksam vom Vertrag wegen arglistiger Täuschung zurück ### Implikationen ### Besondere Hinweise --- # Vertragliche schuldverhältnisse und der auftrag ### Core idea * Der Auftrag ist ein Vertrag, bei dem sich der Beauftragte verpflichtet, ein Geschäft unentgeltlich für den Auftraggeber zu besorgen . * Der Kern des Auftrags ist die Geschäftsbesorgung, die sowohl rechtsgeschäftliche als auch tatsächliche Handlungen umfassen kann . * Der Auftrag ist grundsätzlich ein unentgeltlicher Vertrag, wobei ein Rechtsbindungswille für die Annahme entscheidend ist . ### Key facts * Der Beauftragte schuldet die Geschäftsbesorgung . * Die Geschäftsbesorgung muss für den Auftraggeber erfolgen und dessen Interessen berühren . * Der Beauftragte ist grundsätzlich weisungsgebunden . * Die Pflicht zur Geschäftsbesorgung ist nicht im Gesamten auf Dritte übertragbar, kann aber bei der Auswahl von Gehilfen abbedungen werden . * Der Beauftragte hat Auskunftspflichten über den Stand der Besorgung . * Eine Rechenschaftspflicht besteht nur auf Verlangen des Auftraggebers . * Der Beauftragte muss alles, was er aus der Geschäftsbesorgung erlangt, dem Auftraggeber herausgeben . * Der Auftraggeber hat einen Aufwendungsersatzanspruch gegen den Beauftragten . ### Key concepts * Geschäftsbesorgung: Umfasst alle Handlungen, die im Interesse des Auftraggebers liegen und dessen Sphäre berühren . * Weisungsgebundenheit: Der Beauftragte muss die Anweisungen des Auftraggebers befolgen . * Höchstpersönlichkeit: Der Auftrag ist grundsätzlich persönlich auszuführen, eine Übertragung ist nur eingeschränkt möglich . * Auskunftspflicht: Umfasst die unaufgeforderte Erteilung notwendiger Nachrichten über die Besorgung . * Herausgabepflicht: Bezieht sich auf Gegenstände (Sachen, Forderungen), die der Beauftragte durch die Geschäftsbesorgung erlangt . * Aufwendungsersatz: Erstattungsfähige Ausgaben des Beauftragten, die im Zusammenhang mit der Geschäftsbesorgung notwendig waren . ### Implications * Bei Nichtbeachtung der Weisungen oder Überschreitung der Befugnisse haftet der Beauftragte . * Die Auskunftspflicht sichert Transparenz für den Auftraggeber . * Die Herausgabepflicht verhindert eine ungerechtfertigte Bereicherung des Beauftragten . * Der Aufwendungsersatzanspruch sichert den Beauftragten gegen finanzielle Nachteile ab . - > **Tip:** Der Auftrag ist ein Dauerschuldverhältnis, das unterschiedliche Pflichten für beide Parteien begründet - > **Tip:** Achten Sie auf die Abgrenzung zur unerlaubten Handlung und anderen Vertragstypen --- ## Häufige fehler vermeiden - Überprüfen Sie alle Themen gründlich vor Prüfungen - Achten Sie auf Formeln und wichtige Definitionen - Üben Sie mit den in jedem Abschnitt bereitgestellten Beispielen - Memorieren Sie nicht ohne die zugrunde liegenden Konzepte zu verstehen

| Term | Definition | |------|------------| | Sachmangel | Ein Sachmangel liegt vor, wenn die Sache bei Gefahrübergang nicht die vereinbarte Beschaffenheit aufweist oder sich nicht für die vertraglich vorausgesetzte oder die gewöhnliche Verwendung eignet. Dies umfasst auch Abweichungen bei der Montage oder das Fehlen von Zubehör und Anleitungen. | | Rechtsmangel | Ein Rechtsmangel besteht, wenn Dritte Rechte an der Kaufsache geltend machen können, die der Käufer nicht im Kaufvertrag übernommen hat. Dies betrifft insbesondere dingliche oder obligatorische Rechte Dritter, die den Erwerb oder die Nutzung der Sache beeinträchtigen. | | Beschaffenheitsvereinbarung | Die Beschaffenheit einer Sache, die zwischen Käufer und Verkäufer ausdrücklich oder konkludent im Kaufvertrag vereinbart wurde. Weicht die tatsächliche Beschaffenheit bei Gefahrübergang davon ab, liegt ein Sachmangel vor. | | Gefahrübergang | Der Zeitpunkt, ab dem das Risiko des zufälligen Untergangs oder der Verschlechterung der Kaufsache vom Verkäufer auf den Käufer übergeht. Für Sachmängel ist dieser Zeitpunkt entscheidend, da die Mangelfreiheit zu diesem Zeitpunkt bestehen muss. | | Subjektive Anforderungen (Sachmangel) | Beziehen sich auf die vereinbarte Beschaffenheit, die vertraglich vorausgesetzte Verwendung und das vereinbarte Zubehör oder Anleitungen. Die Sache muss diesen individuellen Erwartungen des Käufers entsprechen. | | Objektive Anforderungen (Sachmangel) | Umfassen die gewöhnliche Verwendung und die übliche Beschaffenheit der Sache sowie die Beschaffenheit eines Musters oder einer Probe. Die Sache muss dem entsprechen, was Käufer und Verkäufer bei einer Sache dieser Art erwarten können. | | Montageanforderungen (Sachmangel) | Beziehen sich auf die ordnungsgemäße Montage der Sache. Ein Sachmangel liegt vor, wenn die Montage nicht sachgerecht durchgeführt wurde oder wenn die unsachgemäße Montage auf einem Mangel der Sache oder der Anleitung beruht. | | Dingliche Rechte | Rechte, die sich unmittelbar auf eine Sache beziehen und diese beherrschen, wie z.B. Eigentum, Hypotheken oder Dienstbarkeiten. Das Bestehen solcher Rechte Dritter an der Kaufsache kann einen Rechtsmangel darstellen. | | Obligatorische Rechte | Rechte, die eine Person gegenüber einer anderen Person hat, typischerweise aus einem Schuldverhältnis, wie z.B. ein Mietvertrag eines Dritten an der Kaufsache. Solche Rechte können ebenfalls einen Rechtsmangel begründen. | | Begriff | Definition | | Gefahrtragung | Das Risiko des Verlusts oder der Verschlechterung der Kaufsache, das auf den Käufer übergeht, auch wenn der Verkäufer den Verlust nicht zu vertreten hat. Dies umfasst die Sach-, Leistungs- und Preisgefahr. | | Sachgefahr | Das Risiko, dass die Sache selbst verloren geht oder verschlechtert wird. Dieses Risiko trägt grundsätzlich derjenige, dem die Sache gehört. | | Leistungsgefahr | Das Risiko, dass der Schuldner die Leistung nicht erbringen kann und daher erneut liefern müsste. Dieses Risiko liegt beim Verkäufer, solange die Leistung noch aussteht. | | Preisgefahr | Das Risiko, dass der Käufer die Gegenleistung (den Kaufpreis) nicht mehr erbringen muss, obwohl die Sache untergegangen ist. Der Übergang der Preisgefahr bedeutet, dass der Käufer den Kaufpreis auch dann zahlen muss, wenn die Sache nach dem Gefahrübergang zufällig untergeht. | | Gattungsschuld | Eine Schuld, bei der die Leistung nach allgemeinen Merkmalen bestimmt ist und der Schuldner die Wahl hat, welche Sache er zur Erfüllung verwendet. Der Verkäufer muss eine Sache mittlerer Art und Güte liefern. | | Stückschuld | Eine Schuld, bei der eine ganz bestimmte, individuelle Sache geschuldet wird. Der Schuldner kann nicht einfach eine andere Sache zur Erfüllung anbieten. | | Eigentümer | Die Person, der die Sache rechtlich gehört. Der Eigentümer hat das Recht, über die Sache zu verfügen und sie zu nutzen. | | Schuldner | Die Person, die eine Leistung schuldet. Im Kaufrecht ist dies in der Regel der Verkäufer, der die Sache liefern muss. | | Verkäufer | Die Partei im Kaufvertrag, die verpflichtet ist, die verkaufte Sache zu übergeben und das Eigentum daran zu verschaffen. | | Gläubiger | Die Person, die einen Anspruch auf eine Leistung hat. Im Kaufrecht ist dies in der Regel der Käufer, der Anspruch auf die Sache hat. | | Übergabe | Die körperliche Übertragung des Besitzes an der Kaufsache vom Verkäufer auf den Käufer. Dies ist ein zentraler Moment für den Gefahrübergang. | | Mängelhaftung | Die rechtliche Verantwortung eines Verkäufers für Mängel, die eine verkaufte Sache bei der Übergabe aufweist. Dies umfasst Gewährleistungsrechte des Käufers. | | Haftungsausschluss | Eine vertragliche Vereinbarung, durch die die Mängelgewährleistungsrechte des Käufers ganz oder teilweise ausgeschlossen oder beschränkt werden. | | Arglistiges Verschweigen | Das bewusste Verschweigen eines Mangels durch den Verkäufer, obwohl er zur Aufklärung verpflichtet war, oder das Treffen von Aussagen ins Blaue hinein. | | Beschaffenheitsgarantie | Eine vertragliche Zusage des Verkäufers, dass die verkaufte Sache bestimmte Eigenschaften aufweist oder über einen bestimmten Zeitraum mangelfrei bleibt. | | Haltbarkeitsgarantie | Eine vertragliche Zusage des Verkäufers, die die Haltbarkeit der verkauften Sache für einen bestimmten Zeitraum zusichert. | | Kenntnis der Mangelhaftigkeit | Wenn der Käufer bei Vertragsschluss von einem Mangel der Kaufsache positive Kenntnis hat oder die Kenntnis grob fahrlässig versäumt. | | Verjährung | Der Zeitraum, nach dessen Ablauf ein Anspruch nicht mehr gerichtlich durchgesetzt werden kann. Bei Mängeln gelten spezifische Verjährungsfristen. | | Dinglich eingetragene Rechte | Rechte, die an einem Grundstück bestehen und im Grundbuch eingetragen sind, wie z.B. Hypotheken oder Grundschulden. | | Mangelfolgeschäden | Schäden, die mittelbar durch einen Mangel der Kaufsache entstehen und nicht die Sache selbst betreffen. | | Privatautonomie | Das Recht der Parteien, ihre Verträge im Rahmen der Gesetze frei zu gestalten und zu vereinbaren, was auch den Ausschluss oder die Begrenzung von Haftungsrisiken einschließt. | | AGB-Kontrolle | Die rechtliche Überprüfung von Allgemeinen Geschäftsbedingungen (AGB) auf ihre Wirksamkeit, insbesondere im Hinblick auf unangemessene Benachteiligungen des Vertragspartners. | | Werkvertrag | Ein Vertrag, bei dem der Unternehmer sich verpflichtet, ein bestimmtes Werk herzustellen oder eine bestimmte Veränderung herbeizuführen, und der Besteller sich verpflichtet, die vereinbarte Vergütung zu zahlen. Der Erfolg der Leistung ist geschuldet. | | Erfolg | Im Kontext des Werkvertrags bezeichnet "Erfolg" die Herstellung oder Veränderung eines Werkes, wie es im Vertrag vereinbart wurde. Dies kann die Lieferung einer herzustellenden oder beweglichen Sache oder die Herstellung eines unbeweglichen Gutes umfassen. | | Vergütung | Die Gegenleistung, die der Besteller dem Unternehmer für die Herstellung oder Veränderung des Werkes schuldet. Diese ist ein wesentlicher Bestandteil des Werkvertrags. | | Werklieferungsvertrag | Ein Vertrag, der die Herstellung und Übereignung einer beweglichen Sache zum Gegenstand hat. Er wird in der Regel nach Kaufrecht behandelt, es sei denn, es liegt ein Werkvertrag bei beweglichen Sachen vor, dessen Anwendungsbereich eingeschränkt ist. | | Kaufrecht | Die Rechtsnormen, die den Kauf von Sachen regeln, insbesondere die Pflichten des Verkäufers zur Übergabe und Übereignung der Sache sowie die Pflicht des Käufers zur Zahlung des Kaufpreises. | | Dienstvertrag | Ein Vertrag, bei dem lediglich ein Tätigwerden geschuldet ist, ohne dass ein bestimmter Erfolg garantiert werden muss. Hierbei steht die Tätigkeit selbst im Vordergrund, nicht deren Ergebnis. | | Unbewegliche Sachen | Sachen, die nicht von einem Ort zum anderen bewegt werden können, wie z.B. Grundstücke oder Gebäude. Die Herstellung solcher Sachen ist ein primärer Anwendungsbereich des Werkvertragsrechts. | | Bewegliche Sachen | Sachen, die von einem Ort zum anderen bewegt werden können, wie z.B. Fahrzeuge oder Maschinen. Bei der Herstellung beweglicher Sachen greift das Werkvertragsrecht nur eingeschränkt. | | Werkunternehmer | Der Werkunternehmer ist die Partei eines Werkvertrags, die sich verpflichtet, ein bestimmtes Werk herzustellen oder eine Leistung zu erbringen. Seine Hauptpflicht ist die Erstellung des Werkes gemäß den vertraglichen Vereinbarungen. | | Besteller | Der Besteller ist die Partei eines Werkvertrags, die sich verpflichtet, die vereinbarte Vergütung für das hergestellte Werk zu zahlen. Er hat insbesondere die Pflicht, das Werk abzunehmen und mitzuwirken, soweit dies zur Herstellung des Werkes erforderlich ist. | | Vergütungspflicht | Die Vergütungspflicht ist die Hauptleistungspflicht des Bestellers im Werkvertrag. Sie besagt, dass der Besteller dem Werkunternehmer das vereinbarte Entgelt für das hergestellte Werk schuldet, sofern das Werk mangelfrei erstellt wurde und abgenommen werden kann. | | Abnahmepflicht | Die Abnahmepflicht ist die zentrale Pflicht des Bestellers im Werkvertrag. Sie umfasst die körperliche Entgegennahme des Werkes und die Anerkennung als im Wesentlichen vertragsgemäße Leistung. Die Abnahme ist Voraussetzung für die Fälligkeit der Vergütung und den Beginn der Verjährungsfristen. | | Mitwirkungsobliegenheit | Die Mitwirkungsobliegenheit beschreibt eine Verhaltensanforderung an den Besteller, die nicht als einklagbare Pflicht im rechtlichen Sinne zu verstehen ist. Sie dient der Ermöglichung der Leistungserbringung durch den Werkunternehmer und kann bei Nichterfüllung zu Rechtsverlusten des Bestellers führen, wie z.B. Annahmeverzug. | | Annahmeverzug | Annahmeverzug tritt ein, wenn der Besteller das vom Werkunternehmer angebotene, vertragsgemäße Werk nicht annimmt. Dies kann für den Besteller nachteilige Folgen haben, wie z.B. den Verlust von Ansprüchen oder die Verpflichtung zur Zahlung einer angemessenen Entschädigung. | | Erfolg i.S.d. § 275 I | Der Erfolg im Sinne des § 275 Abs. 1 BGB bezieht sich auf das vertraglich geschuldete Ergebnis der Leistung des Werkunternehmers. Ist dieser Erfolg bei Vertragsschluss oder später unmöglich geworden, ohne dass der Werkunternehmer dies zu vertreten hat, entfällt die Leistungspflicht des Werkunternehmers. | | Mangel | Ein Mangel liegt vor, wenn das Werk bei Gefahrübergang nicht die vereinbarte Beschaffenheit hat oder sich nicht für die nach dem Vertrag vorausgesetzte oder die gewöhnliche Verwendung eignet. Dies umfasst auch Aliud- und Minuslieferungen. | | Nacherfüllung | Nacherfüllung (§ 635 BGB) ist das primäre Recht des Bestellers bei Mängeln. Sie umfasst die Herstellung eines neuen Werkes oder die Beseitigung des Mangels am bestehenden Werk. Der Werkunternehmer hat hierbei grundsätzlich ein Wahlrecht. | | Aufwendungsersatz nach Selbstvornahme | Wenn der Werkunternehmer die Nacherfüllung verweigert oder diese fehlschlägt, kann der Besteller den Mangel selbst beseitigen und vom Werkunternehmer Ersatz der erforderlichen Aufwendungen verlangen (§ 637 BGB). | | Rücktritt | Der Besteller kann vom Vertrag zurücktreten (§§ 634 Nr. 3, 323 BGB), wenn die Nacherfüllung fehlgeschlagen ist oder vom Werkunternehmer verweigert wurde und eine angemessene Frist zur Nacherfüllung erfolglos verstrichen ist. | | Minderung | Anstelle des Rücktritts kann der Besteller die Vergütung mindern (§§ 634 Nr. 3, 638 BGB), wenn das Werk mangelhaft ist. Die Minderung berechnet sich nach dem Verhältnis des Wertes des mangelhaften Werkes zum Wert eines mangelfreien Werkes. | | Schadensersatz | Bei Vorliegen der Voraussetzungen (§§ 634 Nr. 4, 280 ff. BGB) kann der Besteller Schadensersatz vom Werkunternehmer verlangen, wenn ihm durch den Mangel ein Schaden entstanden ist. Dies kann neben oder anstelle anderer Rechte geltend gemacht werden. | | Einhaltung vertragsgemäßen Gebrauchs | Die Pflicht des Mieters, die Mietsache nur gemäß den im Mietvertrag vereinbarten Zwecken zu nutzen. Dies schließt insbesondere die unerlaubte Überlassung der Mietsache an Dritte aus, es sei denn, der Vermieter stimmt zu oder es handelt sich um die Aufnahme von Angehörigen im Wohnraummietverhältnis, was verfassungskonform auszulegen ist. | | Überlassung Mietsache an Dritte | Die Weitergabe der Nutzung der Mietsache an eine Person, die nicht Vertragspartei des Mietvertrages ist. Grundsätzlich bedarf dies der Zustimmung des Vermieters, es sei denn, es greifen spezielle Regelungen wie bei der Aufnahme von Angehörigen im Wohnraummietverhältnis. | | Angehörige | Personen, die dem Mieter familiär nahestehen. Im Kontext des Mietrechts werden Angehörige bei der Auslegung von Regelungen zur Überlassung der Mietsache an Dritte oft anders behandelt als "Dritte" im allgemeinen Sinne, insbesondere im Hinblick auf verfassungsrechtliche Bestimmungen. | | Unberechtigter Dritte | Eine Person, der die Mietsache vom Mieter ohne die erforderliche Zustimmung des Vermieters überlassen wurde. Dieser Dritte gilt gesetzlich als Erfüllungsgehilfe des Mieters, und dessen Verschulden wird in der Regel dem Mieter zugerechnet. | | Erfüllungsgehilfe | Eine Person, die vom Schuldner (hier: Mieter) zur Erfüllung einer Leistung eingesetzt wird. Das Verschulden des Erfüllungsgehilfen wird dem Schuldner zugerechnet, es sei denn, es liegen besondere Umstände vor, wie z.B. die Berechtigung der Überlassung an den Dritten. | | Rückgabepflicht | Die Verpflichtung des Mieters, die Mietsache nach Beendigung des Mietverhältnisses in einem vertragsgemäßen Zustand an den Vermieter zurückzugeben. Dies beinhaltet die Einräumung des unmittelbaren Besitzes an der Mietsache. | | Einräumung des unmittelbaren Besitzes | Die tatsächliche Übergabe der Herrschaft über die Mietsache an den Vermieter, sodass dieser die unmittelbare Gewalt über die Sache ausüben kann. Bloße Aufgabe des Besitzes durch den Mieter genügt für die Erfüllung der Rückgabepflicht nicht. | | Nutzungsentschädigung | Eine finanzielle Leistung, die der Mieter nach Beendigung des Mietverhältnisses zu zahlen hat, wenn er die Mietsache weiterhin nutzt, ohne dazu berechtigt zu sein. Sie dient als Ausgleich für die entgangene Nutzungsmöglichkeit des Vermieters. | | Obhutspflicht | Die allgemeine Sorgfaltspflicht des Mieters gegenüber der Mietsache. Dazu gehört insbesondere die unverzügliche Anzeige von Mängeln oder Schäden, um dem Vermieter die Möglichkeit zu geben, Abhilfe zu schaffen und weitere Schäden zu verhindern. | | Unverzügliches Anzeigen von Mängeln | Die Pflicht des Mieters, dem Vermieter Mängel an der Mietsache ohne schuldhaftes Zögern mitzuteilen, sobald er von ihnen Kenntnis erlangt. Dies ist entscheidend für die Geltendmachung von Gewährleistungsrechten und die Vermeidung von Folgeschäden. | | Darlehensvertrag | Ein Vertrag, bei dem eine Partei der anderen Partei einen Geldbetrag oder eine Sache leiht und die andere Partei verpflichtet ist, denselben Betrag oder dieselbe Sache zurückzuerstatten. Dies kann entgeltlich oder unentgeltlich erfolgen und unterscheidet sich je nach Art des Darlehens (Gelddarlehen, Sachdarlehen). | | Sachdarlehen | Ein Darlehensvertrag, bei dem eine Sache, typischerweise eine vertretbare Sache wie Milch, überlassen wird. Der Darlehensnehmer ist verpflichtet, eine Sache gleicher Art, Güte und Menge zurückzuerstatten, nicht aber die konkret erhaltene Sache. | | Gelddarlehen | Ein Darlehensvertrag, bei dem ein Geldbetrag überlassen wird. Die Rückerstattung erfolgt in der Regel wertmäßig, da Buchgeld keine physische Sache ist. Bei der Überlassung von Geldmünzen oder -scheinen findet eine Eigentumsübertragung statt. | | Verbraucherdarlehen | Eine spezielle Form des Darlehensvertrags, die dem Schutz des Verbrauchers dient und in den §§ 491 ff. BGB geregelt ist. Sie findet insbesondere bei Gelddarlehen Anwendung, die von einem Unternehmer an einen Verbraucher gewährt werden. | | Verwahrungsvertrag | Ein Vertrag, bei dem eine Partei (der Hinterleger) einer anderen Partei (dem Verwahrer) eine Sache zur sicheren Aufbewahrung übergibt. Der Verwahrer ist verpflichtet, die Sache zurückzugeben, und hat ein Interesse an deren sicherer Verwahrung. | | Abgrenzung | Der Prozess der Unterscheidung und Differenzierung zwischen verschiedenen Rechtsinstituten oder Vertragstypen, um deren jeweilige Merkmale und Anwendungsbereiche klar zu definieren und Abgrenzungsschwierigkeiten zu vermeiden. | | Vertretbare Sache | Eine Sache, die nach Maß, Zahl oder Gewicht bestimmt wird und bei der einzelne Stücke einer Gattung im Rechtsverkehr als gleichwertig angesehen werden. Beispiele hierfür sind Geld oder eine bestimmte Menge an Getreide. | | Eigentumsübertragung | Der rechtliche Vorgang, bei dem das Eigentum an einer Sache von einer Person auf eine andere übergeht. Dies ist ein wesentliches Merkmal bei der Übereignung von Geld im Rahmen eines Gelddarlehens. | | Bürgschaftsvertrag | Ein Vertrag, bei dem sich ein Dritter (der Bürge) gegenüber dem Gläubiger verpflichtet, für die Erfüllung der Verbindlichkeiten eines Schuldners (des Hauptschuldners) einzustehen. Dies stellt eine Personalsicherheit dar, im Gegensatz zur Realsicherheit. | | Akzessorietät | Das Prinzip, dass der Umfang und Bestand der Bürgschaft vom Bestehen und Umfang der Hauptschuld abhängt. Die Bürgschaft ist somit von der Hauptschuld abhängig und teilt deren rechtliches Schicksal. | | Personalsicherheit | Eine Sicherheit, bei der eine Person (der Bürge) für die Erfüllung einer Schuld haftet, anstatt dass ein Vermögenswert zur Befriedigung des Gläubigers dient. | | Realsicherheit | Eine Sicherheit, die sich auf einen bestimmten Vermögensgegenstand bezieht, wie z.B. eine Hypothek oder ein Pfandrecht, und dem Gläubiger ermöglicht, sich im Falle der Nichterfüllung aus diesem Vermögensgegenstand zu befriedigen. | | Schuldübernahme | Ein Vertrag, durch den ein Dritter die Schuld eines anderen Schuldners übernimmt und damit selbst zum Schuldner wird, wobei der ursprüngliche Schuldner von seiner Verpflichtung befreit wird. | | Schuldbeitritt | Ein Vertrag, durch den ein Dritter sich verpflichtet, neben dem ursprünglichen Schuldner für dessen Verbindlichkeit einzustehen, wodurch der Gläubiger einen weiteren gleichrangigen Schuldner erhält. | | Patronatserklärung | Eine rechtliche Erklärung eines Unternehmens (des Patrons) gegenüber einem Vertragspartner, dass es dafür sorgen wird, dass eine Tochtergesellschaft oder ein verbundenes Unternehmen finanziell stabil bleibt. Sie kann "weich" (rechtlich unverbindlich) oder "hart" (rechtlich verbindlich) sein. | | Garantievertrag | Ein Vertrag, bei dem sich eine Partei (der Garant) verpflichtet, für das Eintreten eines bestimmten Erfolgs oder das Ausbleiben eines Misserfolgs einzustehen, oft mit sehr hohen Anforderungen an die Verbindlichkeit. | | Mitbürgschaft | Eine Form der Bürgschaft, bei der mehrere Bürgen für dieselbe Hauptschuld haften, wobei die Bürgen im Innenverhältnis zueinander als Gesamtschuldner betrachtet werden können. | | Nachbürgschaft | Eine Bürgschaft, die die Haftung eines anderen Bürgen (des Hauptbürgen) absichert. Der Nachbürge haftet subsidiär für die Verbindlichkeit des Hauptbürgen. | | Rückbürgschaft | Eine Bürgschaft, bei der der Bürge selbst wiederum durch einen anderen Bürgen (den Rückbürgen) abgesichert wird. Der Rückbürge haftet für die Verbindlichkeit des Hauptbürgen gegenüber dem Gläubiger. | | Einwendungsdurchgriff | Die Möglichkeit für den Bürgen, dem Gläubiger Einwendungen entgegenzuhalten, die ihm aus dem Rechtsverhältnis zwischen dem Gläubiger und dem Hauptschuldner zustehen. | | Bürgschaft | Eine Bürgschaft ist ein Vertrag, durch den sich ein Bürge gegenüber einem Gläubiger verpflichtet, für die Erfüllung der Verbindlichkeiten eines Dritten (des Hauptschuldners) einzustehen. Sie dient dem Gläubiger als zusätzliche Sicherheit. | | Bürgschaftsbezogene Einreden | Dies sind Einreden, die sich direkt aus dem Bürgschaftsvertrag ergeben und die Durchsetzbarkeit des Anspruchs des Gläubigers gegen den Bürgen betreffen. Sie können vertraglich vereinbart oder gesetzlich vorgesehen sein. | | Einrede der Vorausklage (§ 771 BGB) | Die Einrede der Vorausklage gibt dem Bürgen das Recht, die Leistung zu verweigern, solange der Gläubiger nicht erfolglos versucht hat, die Schuld beim Hauptschuldner einzutreiben. Dieses Recht kann vertraglich ausgeschlossen werden. | | Forderungsbezogene Einreden | Diese Einreden ergeben sich aus der Hauptverbindlichkeit und wirken sich aufgrund der Akzessorietät auch auf die Bürgschaft aus. Sie betreffen beispielsweise Mängel oder Erfüllung der Hauptschuld. | | Hauptverbindlichkeit | Die Hauptverbindlichkeit ist die ursprüngliche Schuld, die zwischen dem Gläubiger und dem Hauptschuldner besteht und für die der Bürge einsteht. Änderungen an der Hauptverbindlichkeit können sich auf den Umfang der Bürgschaft auswirken. | | Sicherungsfall | Der Sicherungsfall tritt ein, wenn die Hauptverbindlichkeit fällig wird oder wenn andere Umstände eintreten, die den Gläubiger berechtigen, seine Sicherheiten in Anspruch zu nehmen. Im Kontext der Bürgschaft bedeutet dies oft, dass der Hauptschuldner nicht leistet. | | Selbstschuldnerische Bürgschaft (§ 773 I Nr. 1 BGB) | Bei einer selbstschuldnerischen Bürgschaft verzichtet der Bürge auf die Einrede der Vorausklage und steht dem Gläubiger unmittelbar wie ein Hauptschuldner zur Seite. Der Gläubiger kann sich direkt an den Bürgen wenden. | | Schuldübernahme (§ 418 BGB) | Eine Schuldübernahme ist ein Vertrag, durch den ein Dritter die Schuld des ursprünglichen Schuldners übernimmt. Dies führt zum Erlöschen der ursprünglichen Schuld und damit auch der Bürgschaft, da der Bürge nicht an der Schuldübernahme beteiligt war. | | Wettlauf der Sicherungsgeber | Dieser Begriff beschreibt die Situation, in der mehrere Sicherungsgeber (z.B. verschiedene Bürgen oder Sicherheiten) für dieselbe Schuld haften. Derjenige, der zuerst den Gläubiger befriedigt, kann unter Umständen von den anderen Sicherungsgebern Regress nehmen. | | Maklervertrag | Ein Vertrag, durch den sich ein Makler verpflichtet, dem Auftraggeber die Gelegenheit zum Abschluss eines Hauptvertrags nachzuweisen oder die Vermittlung eines solchen Vertrags zu übernehmen, und der Auftraggeber sich verpflichtet, dem Makler eine Vergütung zu zahlen. | | Provisionszahlung | Die vom Auftraggeber an den Makler zu zahlende Vergütung, die an das erfolgreiche Zustandekommen eines Hauptvertrags geknüpft ist. Sie setzt einen wirksamen Hauptvertrag, eine (Mit-)Ursächlichkeit der Maklerleistung für den Vertragsschluss und das Fehlen von treuwidriger Verhinderung oder anderweitiger Kenntnis des Auftraggebers voraus. | | Aufwendungsersatz | Ersatz von Kosten, die dem Makler im Rahmen seiner Tätigkeit entstehen. Dieser ist nur geschuldet, wenn dies ausdrücklich vereinbart wurde, wobei der Makler grundsätzlich auf eigenes Risiko tätig wird. | | Tätigkeitspflicht | Die Verpflichtung des Maklers, eine bestimmte Tätigkeit zu erbringen. Grundsätzlich besteht keine allgemeine Tätigkeitspflicht des Maklers, da die Provision erfolgsabhängig ist, es sei denn, es wurde ein Alleinauftrag vereinbart. | | Nebenpflichten | Zusätzliche Verpflichtungen, die sich aus dem Maklervertrag ergeben können, wie beispielsweise die Pflicht zur Aufklärung oder Beratung des Auftraggebers. | | Hauptvertrag | Der Vertrag, dessen Abschluss durch die Tätigkeit des Maklers ermöglicht oder vermittelt werden soll, beispielsweise ein Kaufvertrag über eine Immobilie. | | Nachweis | Die Tätigkeit des Maklers, dem Auftraggeber die Gelegenheit zum Abschluss eines Hauptvertrags bekannt zu geben. | | Vermittlung | Die Tätigkeit des Maklers, aktiv auf die Vertragsparteien einzuwirken, um den Abschluss eines Hauptvertrags zu fördern. | | Mitursächlichkeit | Wenn die Leistung des Maklers einen beitragenden Faktor zum Zustandekommen des Hauptvertrags darstellt, auch wenn der Auftraggeber bereits Kenntnis von der Vertragsgelegenheit hatte. | | Teleologische Korrektur | Eine juristische Methode, bei der der Sinn und Zweck einer Norm dazu führt, von deren wörtlicher Bedeutung abzuweichen, um ein gerechteres Ergebnis zu erzielen. Im Kontext des Maklervertrags kann dies dazu führen, dass ein Rücktritt vom Hauptvertrag wie eine Nichtigkeit behandelt wird, wenn beide auf denselben Mangel zurückzuführen sind. | | Nichtigkeit ex tunc | Die Ungültigkeit eines Rechtsgeschäfts von Anfang an, als ob es nie wirksam gewesen wäre. | | Nichtigkeit ex nunc | Die Ungültigkeit eines Rechtsgeschäfts ab einem bestimmten Zeitpunkt, nicht rückwirkend. | | Behandlungsvertrag | Ein Vertrag, der die ärztliche Heilbehandlung zum Gegenstand hat. Er wird als ein dem Dienstvertrag ähnlicher Vertragssystematik zugeordnet, obwohl ein Erfolg (Heilung) angestrebt wird, der jedoch außerhalb der Sphäre des Schuldners liegen kann. | | Bauvertrag | Ein Vertrag, durch den der Unternehmer verpflichtet wird, ein Bauwerk zu errichten oder erhebliche Umbaumaßnahmen an einem bestehenden Gebäude vorzunehmen. Spezielle Regelungen betreffen das Anordnungsrecht des Bestellers und die Preisberechnung bei Mehr- oder Minderleistungen. | | Verbraucher-Bauvertrag | Ein Bauvertrag, bei dem der Unternehmer von einem Verbraucher zum Bau eines neuen Gebäudes oder zu erheblichen Umbaumaßnahmen an einem bestehenden Gebäude verpflichtet wird. Dieser Vertragstyp unterliegt besonderen Schutzvorschriften für Verbraucher, wie zwingende Textform, Informationspflichten und ein Widerrufsrecht. | | Architekten-/Ingenieurvertrag | Ein Vertrag, der die Planung und Kosteneinschätzung eines Bauvorhabens zum Gegenstand hat. Nach der Zielfindungsphase besteht für den Besteller ein Sonderkündigungsrecht. | | Bauträgervertrag | Ein Vertrag, der grundsätzlich den Regelungen des Werkvertragsrechts und des (Verbraucher-)Bauvertragsrechts unterliegt, jedoch spezifische Ausnahmen und Abweichungen vorsieht. | | Erfolg (im Werkvertrag) | Das vertraglich geschuldete Ergebnis der Tätigkeit des Werkunternehmers. Dieser Erfolg muss frei von Sach- und Rechtsmängeln sein und stellt die primäre Leistungspflicht des Werkunternehmers dar. | | Nebenpflichten (§ 241 II BGB) | Zusätzliche Pflichten, die sich aus dem Schuldverhältnis ergeben und nicht unmittelbar zur Leistungserbringung gehören, aber dem Schutz der Rechtsgüter der anderen Vertragspartei dienen. | | Fälligkeit der Vergütung | Der Zeitpunkt, ab dem der Vergütungsanspruch des Werkunternehmers gerichtlich durchgesetzt werden kann. Im Werkvertragsrecht ist die Fälligkeit oft an die Abnahme des Werkes geknüpft. | | Abnahme | Die Billigung des Werkes durch den Besteller als im Wesentlichen vertragsgemäß. Die Abnahme hat weitreichende rechtliche Folgen, unter anderem für die Fälligkeit der Vergütung und den Beginn der Verjährungsfristen. | | Abschlagszahlungen (§ 632a I 1 BGB) | Zahlungen, die der Werkunternehmer bereits vor der vollständigen Fertigstellung des Werkes für die bis dahin erbrachten Teilleistungen verlangen kann. Dies dient der Finanzierung des Werkunternehmers. | | Pfandrecht (§ 647 BGB) | Ein Sicherungsrecht des Werkunternehmers an den vom Besteller eingebrachten oder aus dem Werkstoff hergestellten Sachen zur Sicherung seiner Vergütungsforderung. | | Unmöglichkeit (§ 275 I BGB) | Das dauerhafte Leistungshindernis, das die Erbringung der geschuldeten Leistung unmöglich macht. Bei Unmöglichkeit entfällt grundsätzlich die Leistungspflicht und bei gegenseitigen Verträgen auch die Gegenleistungspflicht. | | Rücktrittsrecht | Das Recht einer Vertragspartei, sich durch Erklärung vom Vertrag zu lösen, wenn die andere Partei ihre Pflichten verletzt hat. Im Werkvertragsrecht steht dieses Recht dem Besteller bei Mängeln zu. | | Fristsetzung | Die Aufforderung an den Unternehmer, den Mangel innerhalb einer bestimmten, angemessenen Frist zu beheben. Ohne eine solche Fristsetzung oder deren Entbehrlichkeit ist ein Rücktritt in der Regel nicht möglich. | | Erfolglose Frist | Eine Frist zur Nacherfüllung, die vom Unternehmer nicht oder nicht ordnungsgemäß genutzt wurde, um den Mangel zu beheben. Dies ist eine zentrale Voraussetzung für das Rücktrittsrecht. | | Ausschluss des Rücktrittsrechts | Situationen, in denen das Rücktrittsrecht trotz Vorliegens eines Mangels und erfolgloser Nacherfüllung nicht ausgeübt werden kann, beispielsweise bei unerheblichen Mängeln oder wenn der Besteller den Mangel selbst zu vertreten hat. | | Rücktrittserklärung | Die einseitige, empfangsbedürftige Willenserklärung des Bestellers, mit der er den Rücktritt vom Werkvertrag erklärt. Diese Erklärung muss dem Unternehmer zugehen. | | Schlechtleistung | Eine Form der Pflichtverletzung, bei der das Werk nicht die vereinbarte oder übliche Beschaffenheit aufweist. Dies ist ein Oberbegriff für verschiedene Arten von Mängeln. | | Minderleistung | Eine Form der Schlechtleistung, bei der das Werk nicht vollständig oder nicht im vereinbarten Umfang erbracht wird. Dies kann sowohl offene als auch verdeckte Minderleistung betreffen. | | Falschleistung | Eine Form der Schlechtleistung, bei der das Werk zwar erbracht wird, aber nicht die vereinbarte oder geschuldete Art und Weise aufweist, beispielsweise durch die Erstellung eines falschen Werkes. | | Werkvertragsrecht | Das Werkvertragsrecht regelt Verträge, bei denen ein Unternehmer sich zur Herstellung eines bestimmten Werkes verpflichtet und der Besteller zur Zahlung der Vergütung. Es ist in den §§ 631 ff. Bürgerliches Gesetzbuch (BGB) verankert. | | Ausschluss von Ansprüchen | Der Ausschluss von Ansprüchen bedeutet, dass ein Anspruch nicht mehr geltend gemacht werden kann, beispielsweise aufgrund von Verjährung, Verzicht oder weil die Voraussetzungen für die Geltendmachung nicht mehr vorliegen. Im Werkvertragsrecht kann dies beispielsweise durch vorbehaltlose Abnahme des Werkes geschehen. | | Bauwerk | Ein Bauwerk im Sinne des Werkvertragsrechts umfasst die Herstellung, aber auch die Planung und Überwachung von Bauvorhaben. Für Bauwerke gelten im Hinblick auf die Verjährung von Mängelansprüchen besondere, längere Fristen. | | Arglist | Arglist bezeichnet das bewusste Verschweigen eines Mangels durch den Unternehmer. Bei Arglist verlängert sich die Verjährungsfrist für Mängelansprüche im Werkvertragsrecht, da die regelmäßige Verjährungsfrist gilt. | | Aufhebungsvertrag | Ein Aufhebungsvertrag ist eine Vereinbarung zwischen den Parteien eines Werkvertrages, den Vertrag einvernehmlich zu beenden. Dies ist eine Möglichkeit, den Werkvertrag zu beenden, die unabhängig von Mängeln oder Verjährungsfristen ist. | | Kündigung | Die Kündigung ist die einseitige Beendigung eines Dauerschuldverhältnisses oder eines Werkvertrages. Das Werkvertragsrecht normiert besondere Kündigungsrechte, wie das freie Kündigungsrecht des Bestellers oder die Kündigung aus wichtigem Grund. | | Gelddarlehensvertrag | Ein Vertrag, bei dem der Darlehensgeber dem Darlehensnehmer einen Geldbetrag zur Verfügung stellt, der vom Darlehensnehmer zurückzuzahlen ist, in der Regel zuzüglich Zinsen. | | Beendigung | Der Prozess oder das Ereignis, das zum Erlöschen der vertraglichen Verpflichtungen aus einem Gelddarlehensvertrag führt. Dies kann durch verschiedene Mechanismen wie Kündigung, Widerruf oder Zeitablauf geschehen. | | Widerruf | Das Recht des Darlehensnehmers, unter bestimmten Voraussetzungen und innerhalb einer bestimmten Frist, seine auf den Abschluss des Gelddarlehensvertrags gerichtete Willenserklärung rückgängig zu machen. | | Zeitablauf | Die Beendigung des Gelddarlehensvertrags durch das Erreichen des vereinbarten oder gesetzlich bestimmten Zeitpunkts, zu dem die Rückzahlung fällig ist und der Vertrag somit endet. | | Ordentliche Kündigung | Eine Kündigung, die ohne Vorliegen eines besonderen Grundes erfolgen kann, jedoch an bestimmte Fristen und Bedingungen gebunden ist, wie sie beispielsweise in § 488 Abs. 3 BGB geregelt sind. | | Außerordentliche Kündigung | Eine Kündigung, die aus wichtigem Grund erfolgen kann, ohne die üblichen Kündigungsfristen einhalten zu müssen. Die Voraussetzungen hierfür sind in den entsprechenden Paragraphen des BGB festgelegt. | | Festsatzkredit | Ein Darlehen, bei dem der Zinssatz für die gesamte Laufzeit des Vertrages fest vereinbart ist. Die Kündigungsmöglichkeiten für den Darlehensnehmer sind in § 489 Abs. 1 BGB geregelt. | | Variabel verzinster Kredit | Ein Darlehen, dessen Zinssatz sich während der Laufzeit an bestimmte Referenzzinssätze anpasst. Die Kündigungsrechte des Darlehensnehmers sind in § 489 Abs. 2 BGB spezifiziert. | | Schriftform | Eine gesetzlich vorgeschriebene Form für bestimmte Rechtsgeschäfte, bei der die Erklärungen schriftlich abgefasst und von den Parteien eigenhändig unterschrieben werden müssen. Dies dient der Rechtssicherheit und dem Schutz der Parteien. | | Widerrufsrecht | Das gesetzlich verankerte Recht eines Verbrauchers, einen geschlossenen Vertrag, wie z.B. einen Verbraucherdarlehensvertrag, innerhalb einer bestimmten Frist ohne Angabe von Gründen rückgängig zu machen. | | Nachbesserung | Die Reparatur oder Behebung eines Mangels an der Kaufsache durch den Verkäufer. Dies ist eine der beiden Formen der Nacherfüllung, die dem Käufer zusteht. | | Nachlieferung | Die Lieferung einer neuen, mangelfreien Sache anstelle der mangelhaften Kaufsache durch den Verkäufer. Dies ist die zweite Form der Nacherfüllung, die dem Käufer zur Verfügung steht. | | Nachfristsetzung | Die Aufforderung des Käufers an den Verkäufer, die Nacherfüllung innerhalb einer angemessenen Frist vorzunehmen. Eine erfolglose Fristsetzung ist oft Voraussetzung für Rücktritt oder Minderung. | | Unverhältnismäßig hohe Kosten | Ein Grund, der die Nacherfüllung für den Verkäufer unzumutbar machen kann. Wenn die Kosten für eine der Nacherfüllungsarten unverhältnismäßig hoch sind, kann dies zur Ablehnung dieser spezifischen Art der Nacherfüllung führen. | | Tatsächliche Unmöglichkeit | Ein Zustand, bei dem die Erfüllung einer Leistung objektiv unmöglich ist. Gemäß § 275 Abs. 1 BGB kann der Anspruch auf Leistung ausgeschlossen sein, wenn diese tatsächlich unmöglich ist. | | Praktische Unmöglichkeit | Ein Zustand, bei dem die Erfüllung einer Leistung zwar theoretisch möglich, aber praktisch mit extremen Schwierigkeiten oder Kosten verbunden ist. Dies kann unter bestimmten Umständen zum Ausschluss des Nacherfüllungsanspruchs führen. | | Unerheblichkeit der Pflichtverletzung | Ein Ausschlussgrund für den Rücktritt, wenn die Pflichtverletzung (der Mangel) nur geringfügig ist. Bei Bagatellschäden ist ein Rücktritt in der Regel nicht möglich. | | Verbrauchsgüterkauf | Ein Kaufvertrag, bei dem ein Verbraucher von einem Unternehmer eine bewegliche Sache kauft. Ein Verbraucher ist eine natürliche Person, die den Vertrag zu Zwecken abschließt, die überwiegend weder ihrer gewerblichen noch ihrer selbständigen beruflichen Tätigkeit zugerechnet werden können. Ein Unternehmer ist eine natürliche oder juristische Person oder eine rechtsfähige Personengesellschaft, die bei Abschluss eines Rechtsgeschäfts in Ausübung ihrer gewerblichen oder selbständigen beruflichen Tätigkeit handelt. | | Unternehmer | Eine natürliche oder juristische Person oder eine rechtsfähige Personengesellschaft, die bei Abschluss eines Rechtsgeschäfts in Ausübung ihrer gewerblichen oder selbständigen beruflichen Tätigkeit handelt. Dies umfasst sowohl neue als auch gebrauchte Sachen, jedoch keine Rechtskäufe. | | Verbraucher | Eine natürliche Person, die den Vertrag zu Zwecken abschließt, die überwiegend weder ihrer gewerblichen noch ihrer selbständigen beruflichen Tätigkeit zugerechnet werden können. | | Mängelgewährleistungsrechte | Rechte, die dem Käufer zustehen, wenn die gekaufte Sache mangelhaft ist. Dazu gehören nach § 437 BGB grundsätzlich Nachbesserung, Nachlieferung, Rücktritt vom Vertrag, Minderung des Kaufpreises oder Schadensersatz. | | Ausschluss des Haftungsausschlusses | Im Verbrauchsgüterkauf sind Haftungsausschlüsse, die die Mängelgewährleistungsrechte des Verbrauchers einschränken oder ausschließen, grundsätzlich unwirksam, wenn sie vor Mitteilung eines Mangels vereinbart wurden. Dies dient dem Schutz des Verbrauchers vor nachteiligen vertraglichen Regelungen. | | Verbot der Umgehungsgeschäfte | Dieses Verbot zielt darauf ab, die Schutzvorschriften des Verbrauchsgüterkaufs nicht durch Gestaltungen zu umgehen, die faktisch einem Verbrauchsgüterkauf gleichkommen. Es wird anhand von Indizien geprüft, ob eine Sache zum gewöhnlichen Gebrauch bestimmt ist oder ob das Risiko auf den Käufer abgewälzt werden soll. | | Beweislastumkehr | Bei einem Verbrauchsgüterkauf wird vermutet, dass die Sache bereits bei Gefahrübergang mangelhaft war, wenn sich ein Mangel innerhalb eines Jahres nach Gefahrübergang zeigt (§ 477 BGB). Der Verkäufer muss dann beweisen, dass die Sache bei Gefahrübergang mangelfrei war oder der Mangel auf einer anderen Ursache beruht. | | Rückgriff des Unternehmers | Wenn ein Unternehmer eine mangelhafte Sache an einen Verbraucher verkauft hat und dafür vom Verbraucher in Anspruch genommen wird, kann er sich im Wege des Rückgriffs an seinen eigenen Lieferanten wenden. Dies ist in § 478 BGB geregelt und schützt den Zwischenhändler. | | Darlehensnehmer | Die Partei, die einen Geldbetrag von einer anderen Partei erhält und verpflichtet ist, diesen zurückzuzahlen. | | Darlehensgeber | Die Partei, die einen Geldbetrag zur Verfügung stellt und vom Darlehensnehmer die Rückzahlung erwartet. | | Nichtigkeit | Die Ungültigkeit eines Rechtsgeschäfts aufgrund eines Mangels, wodurch es rechtlich keine Wirkung entfaltet. | | Wertverschaffungspflicht | Die Verpflichtung des Darlehensgebers, dem Darlehensnehmer den vereinbarten Geldbetrag so zur Verfügung zu stellen, dass dieser darüber wie über Bargeld verfügen kann. | | Dauerschuldverhältnis | Ein Schuldverhältnis, das auf eine gewisse Dauer angelegt ist und bei dem die Leistungspflichten wiederholt oder fortlaufend zu erbringen sind. | | Beratungs-, Warn- oder Aufklärungspflicht | Eine Sorgfaltspflicht des Darlehensgebers, den Darlehensnehmer über wesentliche Umstände oder Risiken aufzuklären, wenn er einen konkreten Wissensvorsprung hat. | | Verwendungsrisiko | Das Risiko, dass die vom Darlehensnehmer mit dem Darlehen finanzierte Sache oder das Vorhaben nicht den gewünschten Erfolg erzielt. | | Verbraucherschutzrecht | Ein Rechtsgebiet, das darauf abzielt, Verbraucher vor nachteiligen Vertragsgestaltungen und unlauteren Geschäftspraktiken zu schützen. | | Wertmäßige Rückzahlung | Die Verpflichtung des Darlehensnehmers, den erhaltenen Geldbetrag in gleicher Wertigkeit zurückzuzahlen, üblicherweise zuzüglich Zinsen. | | Festkredit | Eine Darlehensform, bei der der gesamte Darlehensbetrag und die Zinsen zu einem bestimmten Fälligkeitstermin auf einmal zurückgezahlt werden. | | Tätigwerden | Bezieht sich auf die reine Erbringung einer Tätigkeit oder Leistung, ohne dass ein bestimmter Erfolg oder ein bestimmtes Ergebnis geschuldet wird, wie es beim Dienstvertrag der Fall ist. | | Erfolgseintritt | Das Eintreten eines konkreten, vertraglich vereinbarten Ergebnisses oder Zustandes, das beim Werkvertrag geschuldet wird, im Gegensatz zur bloßen Tätigkeit beim Dienstvertrag. | | Persönliche Abhängigkeit | Ein Merkmal, das den Arbeitsvertrag vom freien Dienstvertrag abgrenzt. Es beschreibt die Weisungsgebundenheit und Eingliederung des Arbeitnehmers in die fremdbestimmte Arbeitsorganisation. | | Weisungsgebundenheit | Die Verpflichtung, sich den Anweisungen des Dienstherrn oder Arbeitgebers bezüglich Art, Durchführung, Zeit und Ort der Arbeitsleistung zu unterwerfen. | | Arbeitsvertrag | Eine spezielle Form des Dienstvertrages, die durch persönliche Abhängigkeit und Weisungsgebundenheit gekennzeichnet ist und besonderen arbeitsrechtlichen Normen unterliegt. | | Delegation | Die Übertragung der Leistungserbringung auf Dritte. Beim Dienstvertrag ist eine vollständige Delegation im Zweifel nicht möglich, es sei denn, § 278 BGB findet Anwendung. | | Betriebsübergang | Ein Ereignis, bei dem ein Betrieb oder Betriebsteil auf einen neuen Inhaber übergeht. Dies kann nach § 613a BGB Auswirkungen auf bestehende Arbeitsverhältnisse haben. | | Tod | Das Erlöschen eines Schuldverhältnisses durch den Tod einer der Vertragsparteien, insbesondere wenn die Leistung persönlich erbracht werden musste. Dies ist oft bei Dienstverträgen relevant. | | Zweckerreichung | Die Beendigung eines Schuldverhältnisses, wenn der vereinbarte Zweck des Vertrages erreicht wurde. Dies ist insbesondere bei Dienstverträgen relevant, bei denen die Leistung auf einen bestimmten Erfolg abzielt, wie in § 620 II BGB ausgeführt. | | Wichtiger Grund (bei Kündigung) | Ein Sachverhalt, der es einer Partei unzumutbar macht, das Vertragsverhältnis bis zum Ablauf der ordentlichen Kündigungsfrist fortzusetzen. Die Beurteilung hängt von den Umständen des Einzelfalls ab und erfordert eine Interessenabwägung. | | Abmahnung | Eine formelle Aufforderung an eine Partei, ein vertragswidriges Verhalten zu unterlassen, verbunden mit der Androhung von Konsequenzen bei Wiederholung. Sie ist oft Voraussetzung für eine außerordentliche Kündigung. | | Provisionsschuld | Die Verpflichtung des Auftraggebers im Maklervertrag, dem Makler eine vereinbarte Provision zu zahlen, wenn der Hauptvertrag durch die Tätigkeit des Maklers zustande kommt. | | Kaufvertrag | Ein Vertrag, bei dem die Eigentumsübertragung einer Sache gegen Zahlung eines Geldbetrages geschuldet wird. Dies geht über die bloße Gebrauchsgewährung hinaus. | | Leihvertrag | Ein Vertrag, bei dem die Gebrauchsüberlassung einer Sache ohne Gegenleistung erfolgt. Dies ist im Gegensatz zu einem Kaufvertrag zu sehen, bei dem eine Gegenleistung erwartet wird. | | Mietverhältnis | Ein Schuldverhältnis, das die Überlassung einer Sache zum Gebrauch gegen Zahlung einer Miete zum Gegenstand hat. Die Systematik des Mietrechts spiegelt den typischen Ablauf eines solchen Verhältnisses wider. | | Gebrauchsgewährung | Die Pflicht des Vermieters, dem Mieter die Nutzung der Mietsache zu ermöglichen. Dies umfasst die Einräumung des unmittelbaren Besitzes und die Duldung des vertragsgemäßen Gebrauchs. | | Instandhaltung | Die Pflicht des Vermieters, die Mietsache in einem gebrauchsfähigen Zustand zu übergeben und zu erhalten. Dies beinhaltet grundsätzlich auch Schönheitsreparaturen und Renovierungen, wobei eine Abwälzung auf den Mieter durch AGB möglich ist, aber auf ihre Angemessenheit geprüft werden muss. | | Lasten der Mietsache | Die Verpflichtung, die mit der Mietsache verbundenen Kosten wie Versicherungen und Steuern zu tragen. Diese können vertraglich auf den Mieter abgewälzt werden. | | Fürsorgepflichten | Besondere Schutzpflichten, die sich aus dem Schuldverhältnis ergeben können, insbesondere im Wohnraummietrecht. Sie dienen dem Schutz des Mieters vor Gefahren und können bei Verletzung zu Schadensersatzansprüchen führen. | | Mietzinszahlung | Die Hauptleistungspflicht des Mieters, die Zahlung des vereinbarten Mietzinses. Die Höhe ist grundsätzlich frei vereinbar, unterliegt jedoch gesetzlichen Grenzen und besonderen Regelungen für Wohnraummiete. | | Vertragsgemäßer Gebrauch | Die Nutzung der Mietsache im Einklang mit den vertraglichen Vereinbarungen. Abweichungen, wie die Überlassung an Dritte, bedürfen grundsätzlich der Zustimmung des Vermieters. | | Schadensersatzanspruch | Ein Anspruch auf Ausgleich eines durch eine Vertragsverletzung entstandenen Schadens. Dieser kann beispielsweise bei Nichteinhaltung von Pflichten wie der Instandhaltung oder der Einhaltung des vertragsgemäßen Gebrauchs geltend gemacht werden. | | Schutzbedürftigkeit des Mieters | Der Grundgedanke des Wohnraummietrechts ist der besondere Schutz des Mieters, ähnlich wie im Verbrauchsgüterkaufrecht. Dies führt zu Modifikationen im allgemeinen Mietrecht. | | Schriftform des Mietvertrags (§ 550 BGB) | Ein Wohnraummietvertrag, der für längere Zeit als ein Jahr geschlossen wird, bedarf der Schriftform. Wird diese Form nicht eingehalten, ist der Vertrag zwar nicht nichtig, aber er gilt als auf unbestimmte Zeit geschlossen, was zu einem Mieterschutz führt. | | Mietsicherheiten (§ 551 BGB) | Die Höhe der Mietsicherheit, die der Mieter leisten muss, ist gesetzlich begrenzt. Der Vermieter darf nicht mehr als drei Nettokaltmieten verlangen. Überschreitungen sind nicht insgesamt unwirksam, sondern nur der übersteigende Teil. | | Vermieterpfandrecht (§ 562 BGB) | Der Vermieter hat ein gesetzliches Pfandrecht an den eingebrachten Sachen des Mieters zur Sicherung seiner Forderungen aus dem Mietverhältnis. Die Vorschriften über das vertragliche Pfandrecht gelten entsprechend. | | Mieterschutz bei Veräußerung (§ 566 BGB) | Bei einer Veräußerung des vermieteten Wohnraums tritt der neue Eigentümer kraft Gesetzes in die Rechte und Pflichten aus dem bestehenden Mietvertrag ein. Der Mieter wird dadurch geschützt, dass die Miete nicht durch den Verkauf beendet wird. | | Schriftform der Kündigungserklärung (§ 568 BGB) | Sowohl die Kündigung durch den Vermieter als auch durch den Mieter muss schriftlich erfolgen. Dies dient dem Übereilungsschutz und der Rechtssicherheit für den Empfänger. | | Ordentliche Kündigung durch den Vermieter (§ 573 BGB) | Bei Wohnraummietverhältnissen benötigt der Vermieter für eine ordentliche Kündigung einen gesetzlich anerkannten Grund, wie beispielsweise Eigenbedarf oder wirtschaftliche Verwertung. Eine Kündigung ohne Grund ist in der Regel nicht möglich. | | Widerspruchsrecht des Mieters (§§ 574 ff. BGB) | Der Mieter hat unter bestimmten Umständen das Recht, einer Kündigung zu widersprechen, wenn diese für ihn eine ungerechtfertigte Härte darstellen würde. Dies kann zur Fortsetzung des Mietverhältnisses führen. | | Außerordentliche Kündigung (§ 569 BGB) | Neben den allgemeinen Gründen für eine außerordentliche Kündigung nach § 543 BGB gibt es im Wohnraummietrecht spezifische Gründe, die eine solche Kündigung rechtfertigen können, beispielsweise bei erheblichen Vertragsverletzungen. | | Dienstleistung | Die Erbringung von Diensten aller Art, die im Rahmen eines Dienstvertrages vereinbart wurden. Im Zweifel ist die Leistung persönlich vom Verpflichteten zu erbringen, eine vollständige Delegation ist nicht ohne Weiteres möglich, es sei denn, § 278 BGB findet Anwendung. | | Unmöglichkeit der Leistung | Im Dienstvertrag ist die Unmöglichkeit der Leistung anders zu bewerten als bei Sachleistungsverträgen. Eine Verzögerung führt fast immer zur Unmöglichkeit, da geschuldet ist das Tätigwerden zu einer bestimmten Zeit, das nicht nachholbar ist. | | Schutzpflichten | Verpflichtungen des Dienstherrn, den Dienstverpflichteten zu schützen. Dies ergibt sich aus dem engen Näheverhältnis und den daraus resultierenden Einflussmöglichkeiten. Ein Beispiel ist die Verkehrssicherungspflicht. | | Schadensersatzanspruch (SchE) | Im Dienstvertrag gibt es in der Regel keinen Nacherfüllungsanspruch, da nur ein bloßes Tätigwerden und kein Erfolg geschuldet ist. Schadensersatzansprüche nach §§ 280 Abs. 1, 3, 281 BGB sind daher meist ausgeschlossen. | | Nacherfüllung (§ 437 Nr. 1) | Das primäre Recht des Käufers bei einem Mangel, das entweder die Lieferung einer mangelfreien Sache oder die Beseitigung des Mangels an der Kaufsache umfasst. Der Verkäufer hat hierbei zwei Versuche zur Mangelbeseitigung. | | Aufwendungsersatz (§ 284) | Ein Anspruch des Käufers auf Ersatz von Aufwendungen, die er im Vertrauen auf den Erhalt einer mangelfreien Leistung gemacht hat, wenn die Leistung nicht erbracht wird. | | Schadensersatz (§§ 280 ff.) | Ein Anspruch des Käufers auf Ersatz des ihm durch den Mangel entstandenen Schadens, der über die reine Nacherfüllung hinausgeht. Dies setzt in der Regel eine Pflichtverletzung und ggf. eine Fristsetzung voraus. | | Minderung (§ 441) | Das Recht des Käufers, bei Vorliegen eines Mangels den Kaufpreis herabzusetzen. Die Minderung richtet sich nach dem Verhältnis des Wertes der Sache in mangelfreiem Zustand zum wirklichen Wert. | | Rücktritt (§§ 346 ff.) | Das Recht des Käufers, vom Kaufvertrag zurückzutreten, wenn die Nacherfüllung fehlschlägt oder unmöglich ist. Dies führt zur Rückabwicklung des Vertrages. | | Gefahrübergang (§ 446) | Der Zeitpunkt, ab dem das Risiko des zufälligen Untergangs oder der zufälligen Verschlechterung der Kaufsache auf den Käufer übergeht. Vor diesem Zeitpunkt trägt der Verkäufer das Risiko. | | Sachmangel (§ 434) | Ein Mangel, der die Beschaffenheit der Kaufsache betrifft und diese für die vertraglich vorausgesetzte oder gewöhnliche Verwendung ungeeignet macht. | | Rechtsmangel (§ 435) | Ein Mangel, der darin besteht, dass Dritte Rechte an der Kaufsache geltend machen können, die der Käufer im Kaufvertrag nicht übernehmen musste. | | Ein- und Ausbaufälle | Situationen, in denen eine mangelhafte Sache eingebaut wurde und nun aus- und wieder eingebaut werden muss. Seit dem 1.1.18 sind die Kosten hierfür unter bestimmten Voraussetzungen vom Verkäufer zu tragen. | | Unverhältnismäßig hohe Kosten (§ 439 IV) | Ein Grund, der die Nacherfüllung für den Verkäufer ausschließen kann, wenn die Kosten für die Nacherfüllung im Verhältnis zum Mangel und dem Interesse des Käufers unverhältnismäßig hoch sind. | | Tatsächliche Unmöglichkeit (§ 275 I) | Ein Umstand, der die Erbringung der Leistung für den Schuldner dauerhaft unmöglich macht, was zum Ausschluss des Erfüllungsanspruchs führt. | | Handelskauf | Ein Kaufvertrag, der für beide Vertragsparteien ein Handelsgeschäft darstellt und somit den Vorschriften des Handelsgesetzbuches unterliegt. | | Untersuchungs- und Rügepflicht | Die gesetzliche Verpflichtung eines Käufers im Handelskauf, die gelieferte Ware unverzüglich nach Erhalt zu prüfen und etwaige Mängel dem Verkäufer umgehend anzuzeigen. | | Unverzüglich | Eine Handlung, die ohne schuldhaftes Zögern vorgenommen wird, d.h. sobald es die Umstände des Einzelfalls nach ordnungsgemäßem Geschäftsgang erlauben. | | Genehmigte Ware | Eine Ware, die als mangelfrei gilt, weil der Käufer seine Untersuchungs- und Rügepflichten nicht oder nicht ordnungsgemäß erfüllt hat, es sei denn, es handelt sich um einen versteckten Mangel. | | Lieferkette | Die Kette von Unternehmen, die an der Herstellung und dem Vertrieb eines Produkts beteiligt sind, vom ursprünglichen Hersteller bis zum Endverbraucher. | | Gewährleistungsrechte | Die Rechte, die dem Käufer gesetzlich zustehen, wenn die gekaufte Sache mangelhaft ist, wie z.B. Nacherfüllung, Rücktritt, Minderung oder Schadensersatz. | | Zugesicherte Eigenschaft | Eine zugesicherte Eigenschaft im Mietrecht ist ein Merkmal der Mietsache, das der Vermieter ausdrücklich zugesichert hat und dessen Fehlen einen Mangel darstellt. Dies ist eine eigenständige Mangelkategorie im Vergleich zum Kaufrecht. | | Mangelbeseitigungsanspruch | Der Mangelbeseitigungsanspruch ist ein Erfüllungsanspruch des Mieters gemäß § 535 Abs. 1 Satz 2 BGB, der den Vermieter verpflichtet, Mängel an der Mietsache zu beheben. Dies ist das primäre Recht des Mieters bei Vorliegen eines Mangels. | | Mietminderung | Die Mietminderung ist ein Gewährleistungsrecht des Mieters, das ihm gestattet, die Miete zu reduzieren, wenn die Tauglichkeit der Mietsache zum vertragsgemäßen Gebrauch gemindert ist. Sie tritt kraft Gesetzes ein und erfordert keine gesonderte Erklärung des Mieters. | | Außerordentliches Kündigungsrecht | Das außerordentliche Kündigungsrecht gemäß § 543 Abs. 1 BGB ermöglicht dem Mieter die fristlose Kündigung des Mietvertrags, wenn ein wichtiger Grund vorliegt. Die Mangelhaftigkeit der Mietsache kann einen solchen wichtigen Grund darstellen. | | Ausschluss des Gewährleistungsrechts | Das Gewährleistungsrecht kann unter bestimmten gesetzlichen und vertraglichen Umständen ausgeschlossen sein. Dies betrifft insbesondere Fälle, in denen der Mieter positive Kenntnis vom Mangel hatte oder grob fahrlässig unwissend war. | | Auftrag | Ein Vertrag, bei dem sich der Beauftragte verpflichtet, eine ihm vom Auftraggeber übertragene Geschäftsbesorgung unentgeltlich zu erledigen. | | Geschäftsbesorgung | Umfasst sämtliche Handlungen, die im Interesse des Auftraggebers erfolgen und als rechtsgeschäftlich oder tatsächlich ausgelegt werden können. | | Höchstpersönlichkeit | Grundsatz, dass die Ausführung des Auftrags nicht im Ganzen auf einen Dritten übertragen werden darf (§ 664 I 1 BGB), wobei diese Regelung abdingbar ist (§ 664 I 2 BGB). | | Auskunftspflichten | Der Beauftragte ist verpflichtet, dem Auftraggeber Auskunft über den Stand der Besorgung zu geben und auf Verlangen Rechenschaft abzulegen, wobei die Auskunft grundsätzlich erst mit Beendigung des Auftrags fällig wird. | | Herausgabepflicht | Der Beauftragte muss dem Auftraggeber alles herausgeben, was er "aus der Geschäftsbesorgung erlangt" hat, sei es Sachen oder Forderungen, sofern ein innerer Zusammenhang zwischen dem Erlangten und der Geschäftsbesorgung besteht. | | **Vertragliches Schuldverhältnis** | Ein Rechtsverhältnis, das durch einen Vertrag begründet wird und aus dem sich für die Parteien bestimmte Rechte und Pflichten ergeben. Es ist die Grundlage für die meisten zivilrechtlichen Interaktionen und regelt die Beziehungen zwischen Gläubiger und Schuldner. | | **Allgemeines Schuldrecht** | Der Teil des Schuldrechts, der die allgemeinen Regeln für alle Schuldverhältnisse, unabhängig von ihrer Entstehungsart, enthält. Dies umfasst beispielsweise die allgemeinen Vorschriften zu Leistung, Verzug, Mangel und Schadensersatz. | | **Besonderes Schuldrecht** | Der Teil des Schuldrechts, der sich mit den einzelnen Vertragstypen und gesetzlichen Schuldverhältnissen befasst. Hier werden spezifische Regelungen für Verträge wie Kauf, Miete, Dienstleistung oder Deliktsrechte getroffen. | | **Kaufvertrag (KV)** | Ein Vertrag, durch den der Verkäufer verpflichtet wird, die Sache zu übergeben und das Eigentum daran zu verschaffen, und der Käufer verpflichtet wird, den Kaufpreis zu zahlen und die Sache abzunehmen. Er ist ein zentraler Vertragstyp im besonderen Schuldrecht. | | **Sachmangel** | Ein Mangel, der die Sache selbst betrifft und dazu führt, dass sie nicht die vereinbarte Beschaffenheit aufweist oder sich nicht für die gewöhnliche oder vertraglich vorausgesetzte Verwendung eignet. Die Definition ist in § 434 BGB geregelt. | | **Rechtsmangel** | Ein Mangel, der vorliegt, wenn Dritte an der Kaufsache Rechte geltend machen können, die der Käufer nicht im Kaufvertrag übernommen hat. Dies betrifft insbesondere dingliche oder obligatorische Rechte Dritter. | | **Nacherfüllung** | Das Recht des Käufers, vom Verkäufer die Beseitigung des Mangels oder die Lieferung einer mangelfreien Sache zu verlangen. Dies ist das primäre Recht des Käufers bei Vorliegen eines Mangels und in § 439 BGB geregelt. | | **Rücktritt** | Ein Gestaltungsrecht, das es einer Partei ermöglicht, sich von einem Vertrag zu lösen, wenn die Voraussetzungen dafür erfüllt sind, insbesondere nach erfolgloser Fristsetzung zur Nacherfüllung. Es führt zur Rückabwicklung des Vertrages. | | **Minderung** | Das Recht des Käufers, den Kaufpreis herabzusetzen, wenn die Kaufsache mangelhaft ist. Die Minderung ist ein alternatives Recht zum Rücktritt und wird in § 441 BGB geregelt. | | **Schadensersatz** | Die Verpflichtung einer Partei, den Schaden zu ersetzen, der der anderen Partei durch eine Pflichtverletzung entstanden ist. Im Kaufrecht kann dies Schadensersatz statt der Leistung oder neben der Leistung sein. | | **Gefahrtragung** | Die Regelung, wer das Risiko des zufälligen Untergangs oder der zufälligen Verschlechterung der Kaufsache trägt. Im Kaufrecht ist dies primär in § 446 BGB (Preisgefahr) und § 447 BGB (Versendungskauf) geregelt. | | **Eigentumsvorbehalt** | Eine vertragliche Vereinbarung, bei der das Eigentum an der Kaufsache erst auf den Käufer übergeht, wenn der Kaufpreis vollständig bezahlt ist. Dies dient dem Verkäufer als Sicherheit. |

# Inleiding tot de motorrijtuigenverzekering en de WAM-wet Dit gedeelte introduceert de verplichte burgerlijke aansprakelijkheidsverzekering voor motorrijtuigen (WAM-wet) en de evolutie van de modelpolissen en minimumvoorwaarden. ## 1. Inleiding tot de motorrijtuigenverzekering en de WAM-wet De Wet Aansprakelijkheid Motorvoertuigen (WAM) van 21 november 1989 introduceert een wettelijk verplichte verzekering voor burgerlijke aansprakelijkheid van motorrijtuigen. De WAM-wet kent diverse kenmerken, waaronder dat deze enkel betrekking heeft op de burgerlijke aansprakelijkheidsverzekering, een dwingend karakter heeft en de rechten van benadeelden niet aantast. Benadeelden hebben een eigen recht tegen de BA-verzekeraar, die geen nietigheid, verweer of verval kan inroepen tegenover hen. Vrijgestelden zoals de Staat of Lijn hebben dezelfde plichten als een verzekeraar. De verzekeraar is verplicht een wettelijk verzekeringsbewijs af te leveren. Tevens regelt de wet de eigendomsoverdracht, het verhaalsrecht van de verzekeraar en de mogelijkheid voor een benadeelde om in België de plaats van dagvaarding te kiezen [2](#page=2) [4](#page=4). ### 1.1 De evolutie van modelpolissen en minimumvoorwaarden De WAM-wet van 21.11.1989 stelt de BA-autoverzekering wettelijk verplicht en streeft naar uniforme polissen die identiek zijn voor alle verzekeraars [4](#page=4). * **Oude modelpolis:** Het Koninklijk Besluit (KB) van 14 december 1992 was van toepassing voor alle schadegevallen die zich hebben voorgedaan vóór 12 mei 2018 [4](#page=4). * **Nieuwe modelpolis (minimumvoorwaarden):** Het KB van 16 april 2018 introduceert nieuwe minimumvoorwaarden die van toepassing zijn voor alle schadegevallen die zich hebben voorgedaan na 12 mei 2018. In de verdere bespreking wordt consequent verwezen naar de minimumvoorwaarden van 16 april 2018, die deel uitmaken van de bijlage bij dit KB [4](#page=4). De inwerkingtreding van de nieuwe minimumvoorwaarden leidde van rechtswege tot een wijziging van de verplichtingen van verzekeraars die voortvloeien uit lopende verzekeringsovereenkomsten. Met uitzondering van premieverhogingen, kunnen deze wijzigingen de opzegging van lopende overeenkomsten door de verzekeringnemer niet rechtvaardigen. De formele aanpassing van bestaande verzekeringsovereenkomsten en andere verzekeringsdocumenten aan de nieuwe minimumvoorwaarden moest uiterlijk op de eerste dag van de 18de maand na de bekendmaking van het KB in het Belgisch Staatsblad gebeuren, wat neerkomt op 1 november 2019. Tot die datum hoefden bestaande en nieuwe verzekeringsovereenkomsten nog niet "naar de vorm" overeen te stemmen met de bepalingen van het KB van 16 april 2018 [5](#page=5). #### 1.1.1 Voertuigcriteria volgens de WAM-wet De WAM-wet van 21.11.1989, hernomen in het KB van 16.04.2018, bepaalt welke voertuigen onder de verzekeringsplicht vallen [6](#page=6). * **Definitie van een voertuig:** Volgens artikel 1 van de minimumvoorwaarden is een rijtuig bestemd om zich over de grond te bewegen en dat door een mechanische kracht kan worden aangedreven zonder aan spoorstaven gebonden te zijn, ongeacht het type aandrijfkracht of de maximale snelheid [6](#page=6). * **Plaats waar het voertuig komt (art. 39 minimumvoorwaarden):** De verzekeringsplicht geldt ongeacht de plaats waar het voertuig zich bevindt. Dit omvat de openbare weg, openbaar terrein (zowel toegankelijk voor het publiek als beperkt toegankelijk), en privéterrein [6](#page=6). --- # Begrippen en definitie van voertuigen en verzekerde entiteiten Dit onderdeel definieert de kernbegrippen met betrekking tot voertuigen en de betrokken partijen in een motorrijtuigenverzekering, zoals motorrijtuigen, verzekeraars, verzekeringnemers, benadeelden en schadegevallen, en stelt de criteria vast waaraan voertuigen moeten voldoen om gedekt te zijn [7-9, 12-14. ### 2.1 Definitie van voertuigen #### 2.1.1 Omschreven motorrijtuig Het **omschreven motorrijtuig** is het motorrijtuig dat specifiek in de verzekeringsovereenkomst is aangeduid. Alles wat aan dit motorrijtuig is gekoppeld, wordt beschouwd als een integraal deel ervan. De beschrijving van het risico, en dus van het omschreven voertuig, is van cruciaal belang in elke polis, inclusief de BA-motorrijtuigenverzekering [12](#page=12) [7](#page=7). #### 2.1.2 Verzekerd motorrijtuig Het **verzekerde motorrijtuig** omvat het omschreven motorrijtuig zelf. Daarenboven kan het, volgens de in de overeenkomst vermelde voorwaarden en beperkingen, ook betrekking hebben op [12](#page=12) [7](#page=7): * Een tijdelijk vervangingsmotorrijtuig [12](#page=12) [7](#page=7). * Een motorrijtuig dat eigendom werd overgedragen en het motorrijtuig dat in de plaats daarvan komt [7](#page=7). Ook hier geldt dat alles wat aan deze motorrijtuigen is gekoppeld, wordt beschouwd als een deel ervan [7](#page=7). > **Tip:** Het is essentieel dat elk voertuig zijn eigen immatriculatieplaat heeft en bijgevolg een eigen verzekering onderschrijft, tenzij er sprake is van speciale regelingen zoals garageplaten. Een eigenaar van twee voertuigen kan dus niet volstaan met slechts één verzekering [12](#page=12). #### 2.1.3 Criteria en classificatie van voertuigen De classificatie van voertuigen is cruciaal om te bepalen of ze onder de dekking vallen [13](#page=13). * **Snorfiets (bromfiets klasse A):** Een twee- of driewielig rijtuig, uitgerust met een motor van maximaal 50 cc (of elektrische motor), dat niet sneller kan rijden dan 25 km/u op een horizontale weg [13](#page=13). * **Bromfiets (bromfiets klasse B):** Een twee- of driewielig rijtuig, uitgerust met een motor van maximaal 50 cc (of elektrische motor), dat niet sneller kan rijden dan 40 km/u op een horizontale weg [13](#page=13). * **Motorfiets:** Tweewielige motorfietsen met of zonder zijspan, of een driewielige motorfiets met een tarra van maximaal 400 kg, die niet voldoet aan de bepalingen van een bromfiets [13](#page=13). > **Let op:** "Opgefokte" bromfietsen, die sneller kunnen rijden dan de toegestane limieten of die qua kenmerken veranderen (bv. snorfiets wordt bromfiets, bromfiets wordt motorfiets), voldoen niet meer aan de immatriculatiegegevens zoals vermeld in de polis en zijn bijgevolg **niet verzekerd** [13](#page=13). #### 2.1.4 Onderscheid tussen motorrijtuig en motorwerktuig Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen een motorrijtuig en een motorwerktuig voor de toepassing van de BA-auto-verzekering [14](#page=14). * **Motorrijtuig:** Indien het voertuig zich verplaatst op de openbare weg, bijvoorbeeld van de ene werf naar de andere, dan vergoedt de BA-auto de schade [14](#page=14). * **Motorwerktuig:** Wanneer het voertuig zich op de werf bevindt en de schade veroorzaakt, dan vergoedt de BA-uitbating de schade. Dit is relevant voor mobiele hijskranen, bulldozers, etc. [14](#page=14). ### 2.2 Gedefinieerde verzekeringsentiteiten #### 2.2.1 De verzekeraar De **verzekeraar** is de verzekeringsonderneming waarmee de overeenkomst wordt gesloten. Dit dient een door het Ministerie van Economische Zaken erkende verzekeringsmaatschappij te zijn die de toelating heeft om de tak BA-motorrijtuigenverzekeringen (tak 10) te accepteren [8](#page=8). #### 2.2.2 De verzekeringnemer De **verzekeringnemer** is de persoon die de overeenkomst met de verzekeraar sluit. Volgens artikel 2 van de WAM-wet rust de verzekeringsplicht op de eigenaar van het voertuig, tenzij iemand anders de verzekering onderschrijft. Er gelden speciale regelingen voor voertuigen van de overheid en "vrijgestelden" [8](#page=8). #### 2.2.3 De verzekerde De **verzekerde** is iedere persoon wiens aansprakelijkheid door de overeenkomst gedekt is [8](#page=8). #### 2.2.4 De benadeelde De **benadeelde** is de persoon die schade heeft geleden die aanleiding geeft tot de toepassing van de overeenkomst, alsook zijn rechthebbenden. Zij worden gewoonlijk "derden" genoemd en hebben, door de bewezen aansprakelijkheid van de tegenpartij, recht op schadevergoeding [8](#page=8). #### 2.2.5 Het schadegeval Het **schadegeval** is ieder feit dat schade heeft veroorzaakt en dat aanleiding kan geven tot de toepassing van de verzekeringsovereenkomst. In voorkomend geval zal de verzekeraar dekking moeten verlenen [9](#page=9). #### 2.2.6 Het verzekeringsbewijs Het **verzekeringsbewijs** is het document dat de verzekeraar, overeenkomstig de geldende wetgeving, aan de verzekeringnemer verstrekt als bewijs van verzekering. Hiermee wordt de "groene kaart" bedoeld. De vorm, de gegevens, de wijze van afgifte en intrekking van de groene kaart worden door de Koning bepaald. Het internationaal verzekeringsbewijs (groene kaart) wordt in België beschouwd als een officieel verzekeringsbewijs en is een verplicht boorddocument [9](#page=9). --- # De waarborgen en uitsluitingen in de motorrijtuigenverzekering Deze sectie behandelt de dekkingen die onder de burgerlijke aansprakelijkheidsverzekering voor motorrijtuigen vallen, inclusief specifieke situaties zoals het vervoer van personen en goederen, alsook de gevallen waarin de dekking is uitgesloten. ### 3.1 De burgerlijke aansprakelijkheid (BA) De burgerlijke aansprakelijkheid (BA) in het kader van motorrijtuigenverzekeringen is gebaseerd op de principes van artikel 1382 tot 1384 van het Burgerlijk Wetboek. Om de aansprakelijkheid van een partij vast te stellen, moet het slachtoffer bewijzen dat er een fout is begaan door de tegenpartij, dat er schade is geleden, en dat er een causaal verband bestaat tussen de fout en de schade. In gevallen van overmacht of een toevallige samenloop van omstandigheden kan er geen aansprakelijkheid zijn, hoewel in dergelijke situaties het Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds (GMWF) onder bepaalde voorwaarden tussenbeide kan komen [11](#page=11). ### 3.2 Territoriale uitgestrektheid van de dekking De dekking van de motorrijtuigenverzekering is van toepassing op schadegevallen die zich voordoen in elk land waarvoor de dekking wordt verleend volgens het verzekeringsbewijs. Dit is in lijn met artikel 39 van de Minimumvoorwaarden [15](#page=15). ### 3.3 Burgerlijke borgstelling Volgens artikel 59 van de Minimumvoorwaarden is er een burgerlijke borgstelling voorzien tot een maximum van 62.000 euro in situaties waarin de bestuurder in het buitenland wordt aangehouden en zijn voertuig in beslag wordt genomen na een ongeval. Indien deze borgstelling wordt gebruikt om strafrechtelijke boetes te betalen, dient de verzekerde dit bedrag aan de verzekeringsmaatschappij terug te betalen [17](#page=17). ### 3.4 Van wie wordt de aansprakelijkheid verzekerd? De burgerlijke aansprakelijkheid die verzekerd is, betreft die van: * De verzekeringsnemer [18](#page=18). * De eigenaar van het verzekerde voertuig [18](#page=18). * Iedere houder of bestuurder van het verzekerde voertuig [18](#page=18). * Iedere persoon die met het voertuig wordt vervoerd [18](#page=18). * De persoon die burgerrechtelijk aansprakelijk is voor voornoemde personen [18](#page=18). De burgerlijke aansprakelijkheid is echter *niet* verzekerd van: * Personen die zich door diefstal, geweld of heling van het voertuig meester hebben gemaakt. Dit geldt ook voor kortstondig gebruik, aangezien gebruiksdiefstal eveneens als diefstal wordt beschouwd. In dergelijke gevallen kan het GMWF tussenkomen [18](#page=18). > **Opgelet:** De beslissing waarbij ouders burgerrechtelijk aansprakelijk worden gesteld voor een verkeersongeval veroorzaakt door hun minderjarige zoon, vormt een geldige grondslag voor de WAM-verzekeraar van het betrokken voertuig om de benadeelde derde te vergoeden, zelfs als de zoon het voertuig van zijn ouders had gestolen voor kortstondig gebruik [18](#page=18). #### 3.4.1 Uitbreiding van waarborg De waarborg kan worden uitgebreid voor: * **Tijdelijk vervangingsvoertuig:** Volgens artikel 56 van de Minimumvoorwaarden [19](#page=19). * **Gelegenheidsdepanneren:** Dit betreft het toevallig slepen als hulpverlening tussen weggebruikers, en niet als een professionele dienstverlening. De waarborg wordt uitgebreid omdat men erkent dat het gebruikte materiaal hiervoor niet professioneel is. Deze uitbreiding geldt ook voor schade aan het gesleepte voertuig [19](#page=19). #### 3.4.2 Aansprakelijkheid van vervoerde personen De aansprakelijkheid van vervoerde personen is verzekerd voor zover het ongeval dat zij zouden veroorzaken te wijten is aan het gebruik van het motorrijtuig [20](#page=20). * **Voorbeeld:** Een passagier die onvoorzichtig een portier opent en daarbij een fietser raakt. Dit is te wijten aan het gebruik van het motorrijtuig en valt onder de dekking van de BA-auto [20](#page=20). * **Geen dekking:** Een passagier die een drankblikje door het raam gooit en daarmee een fietser raakt. Dit heeft niets te maken met het gebruik van het motorrijtuig en valt dus niet onder de dekking van de BA-auto [20](#page=20). ### 3.5 Voor welke bedragen is men verzekerd? Het bedrag van de waarborg voor burgerlijke aansprakelijkheid is in principe onbeperkt. Er zijn echter wel enkele uitzonderingen met maximale tussenkomstbedragen [21](#page=21): * Stoffelijke schade veroorzaakt door brand of ontploffing: maximaal 1.239.467,62 euro (50.000.000 Belgische frank) [21](#page=21). * Schade aan kledij en bagage van vervoerde personen: maximaal 2.478,94 euro (100.000 Belgische frank) per persoon [21](#page=21). * Stoffelijke schade die niet gedekt is door de wetgeving inzake kernenergie: maximaal 1.239.467,62 euro (50.000.000 Belgische frank) [21](#page=21). Deze bedragen worden geïndexeerd volgens de consumptie-index, met referte op 1 januari 1983 [21](#page=21). ### 3.6 Vervoer van gekwetsten Volgens artikel 58 van de Minimumvoorwaarden wordt schade aan de binnenbekleding van de wagen vergoed wanneer kosteloos gekwetsten worden vervoerd, hetzij uit vrije wil, hetzij op vordering van de overheid. Deze schade wordt vergoed door de eigen BA-verzekeraar, voor zover deze schade niet reeds vergoed wordt door de aansprakelijke dader of diens BA-verzekeraar. Dit principe is vergelijkbaar met het toevallig slepen, waarbij hulpverlening tussen weggebruikers primeert boven de aansprakelijkheid [22](#page=22). ### 3.7 Schade aan vervoerde personen In principe zijn vervoerde personen verzekerd. Deze stelling moet echter genuanceerd worden op basis van artikel 47, §1, 3° en 4° van de Minimumvoorwaarden [23](#page=23): * Het toegelaten aantal passagiers mag niet worden overschreden [23](#page=23). * Passagiers moeten plaatsnemen op de daartoe voorziene plaatsen, zoals op aan het koetswerk bevestigde zitbanken of op de door de constructeur voorziene zitgelegenheden [23](#page=23). * Het moet gaan om onbezoldigd personenvervoer [23](#page=23). #### 3.7.1 Specifieke situaties inzake vervoer van personen * **Carpooling, kostendelend op reis gaan met één wagen, taxistop, meenemen van lifters:** Dit zijn situaties die afzonderlijk bekeken moeten worden. Kostendelend rijden wordt niet beschouwd als bezoldigd vervoer en valt dus onder de waarborg [23](#page=23). * **Taxi:** Taxi's vereisen een aparte verzekering omdat dit bezoldigd vervoer is [23](#page=23). * **Vervoer van en naar de luchthaven:** Dit vereist eveneens een aparte verzekering omdat het als bezoldigd vervoer wordt beschouwd [23](#page=23). ### 3.8 Schade aan vervoerde voorwerpen Eigen bagage is *niet* verzekerd. De bagage van vervoerde personen is wel verzekerd tot 2.500 euro (geïndexeerd) per persoon. Voor de meerkosten van dure voorwerpen (muziekinstrumenten, bontjassen, laptops, etc.) die men meeneemt in de wagen, kan een afzonderlijke verzekering "vervoerde goederen" worden afgesloten. Dit geldt ook voor bezoldigd personenvervoer, waarvoor een aparte verzekering moet worden afgesloten [24](#page=24). ### 3.9 Eigen risico van de passagiers Wanneer een passagier bewust risico's neemt, zoals meerijden met een dronken chauffeur, het niet dragen van een veiligheidsgordel, of het niet dragen van een valhelm als duozitter op een motorfiets, is er sprake van risico-aanvaarding. In dergelijke gevallen zal de vergoeding vaak slechts tussen 50% en 75% van een normale vergoeding bedragen [25](#page=25). ### 3.10 Objectieve aansprakelijkheid Sinds 1 januari 1995 is de BA-auto verplicht om in te staan voor letselschade of overlijden van zwakke weggebruikers, zodra zij het slachtoffer worden van een verkeersongeval waarbij een motorvoertuig "betrokken" is. Dit is vastgelegd in artikel 29bis van de WAM-wet [26](#page=26). ### 3.11 Uitsluitingen van dekking Volgens artikel 43 van de Minimumvoorwaarden zijn de volgende schades van vergoeding uitgesloten: * De schade aan het verzekerde voertuig zelf (dit valt onder de omniumverzekering) [27](#page=27). * De schade aan vervoerde goederen, met uitzondering van de bagage van passagiers tot 2.500 euro per passagier [27](#page=27). * Schade die veroorzaakt wordt door de vervoerde goederen [27](#page=27). * Schade die voortvloeit uit deelname van het verzekerde voertuig aan snelheids-, regelmatigheids- of behendigheidsritten of -wedstrijden waarvoor officiële toestemming is verleend [27](#page=27). > **Opmerking:** Indien iemand toch gewond raakt bij deelname aan dergelijke wedstrijden, zal er wel een vergoeding plaatsvinden, maar de verzekeringsmaatschappij kan wel regres uitoefenen [27](#page=27). * Schade gerelateerd aan kernenergie [27](#page=27). * Schade veroorzaakt door personen die zich door diefstal, heling of geweld meester hebben gemaakt van het voertuig [27](#page=27). --- # Regresrecht van de verzekeraar en het Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds Dit gedeelte behandelt de voorwaarden waaronder een verzekeraar regres kan uitoefenen en de rol van het Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds bij schadegevallen [32](#page=32) [57](#page=57). ### 4.1 Regresrecht van de verzekeraar Het regresrecht, ook wel verhaalsrecht genoemd, stelt een verzekeraar in staat om na het vergoeden van benadeelden, uitgekeerde bedragen terug te vorderen van de verzekerde, de verzekeringsnemer of de veroorzaker van het schadegeval, tot het bedrag van hun persoonlijk aandeel in de aansprakelijkheid. De verzekeraar kan hierbij nietigheid of verval van de polis niet inroepen tegenover de schadelijdende derde; het slachtoffer moet steeds vergoed worden [33](#page=33). #### 4.1.1 Bepaling van het regresbedrag Het bedrag van het regres is in beginsel beperkt conform artikel 44 van de minimumvoorwaarden [32](#page=32): * Indien de netto-uitgaven (schadevergoedingen in hoofdsom, gerechtskosten en intresten, verminderd met vrijstellingen en recuperaties) niet hoger zijn dan 11.000 euro, is het verhaal integraal [32](#page=32) [33](#page=33). * Indien de netto-uitgaven hoger zijn dan 11.000 euro, wordt dit bedrag verhoogd met de helft van het gedeelte dat 11.000 euro overschrijdt, met een maximum van 31.000 euro [32](#page=32) [33](#page=33) [50](#page=50). #### 4.1.2 Verhaal op de verzekeringsnemer De verzekeraar kan verhaal uitoefenen op de verzekeringsnemer in de volgende gevallen, conform artikel 45 van de minimumvoorwaarden [34](#page=34): ##### 4.1.2.1 Bij schorsing wegens niet-betaling van de premie Indien de premie niet tijdig is voldaan, kan de verzekeraar de waarborg schorsen nadat de verzekeringsnemer hiervan op de hoogte is gesteld en in gebreke is gesteld (aangetekend schrijven/deurwaardersexploot). De schorsing gaat in 15 dagen na ingebrekestelling. Gedurende deze 15 dagen is men nog verzekerd, maar daarna is de dekking geschorst. Deze schorsing is niet tegenstelbaar aan derden, waardoor de maatschappij gehouden is dekking te verlenen, maar wel een verhaalsrecht heeft tegen de verzekeringsnemer. Het bedrag van het verhaal is beperkt volgens artikel 44 [35](#page=35). ##### 4.1.2.2 Bij opzettelijke valse verklaring of verzwijging Dit geldt zowel bij het aangaan van de overeenkomst als bij wijzigingen lopende de overeenkomst. De verzekeraar moet de verzekeringsnemer eerst verzoeken om de onvolkomenheden aan te vullen; anders vervalt het verhaalsrecht. Indien de verzekeringsnemer bewust misleidt, heeft de verzekeraar recht op integraal verhaal, waarbij artikel 44 niet van toepassing is. Het enkele feit van een opzettelijk valse of onvolledige beschrijving is voldoende, zonder noodzaak tot bewijzen van een oorzakelijk verband. De verzekeraar hoeft enkel aan te tonen dat hij niet, of niet onder die voorwaarden, zou hebben verzekerd [36](#page=36). Voorbeelden van opzettelijke valse verklaringen of verzwijgingen zijn: * Niet aangeven van een beenprothese [36](#page=36). * Professioneel gebruik van een voertuig terwijl er sprake is van privégebruik [36](#page=36). * Niet aangeven van vroegere veroordelingen wegens dronken sturen [36](#page=36). * Verzwijgen van het slikken van zwaar verdovende middelen [36](#page=36). ##### 4.1.2.3 In geval van onopzettelijk verzwijgen van gegevens Wijzigingen van risico moeten meegedeeld worden, zowel bij het aangaan als lopende de overeenkomst. Indien dit bij vergetelheid niet gebeurt, bestaat het risico op verhaalsrecht van de verzekeraar. Het verhaalsrecht is beperkt tot 250 euro (niet geïndexeerd). De verzekeraar kan geen verhaal uitoefenen indien hij niet conform artikel 4 §3 minimumvoorwaarden heeft gereageerd, of indien de overeenkomst werd gewijzigd en de verzekeraar geen opzegging heeft gedaan [37](#page=37). #### 4.1.3 Verhaal op de verzekerde, dader van het schadegeval Dit is geregeld in artikel 46 van de minimumvoorwaarden [38](#page=38) [39](#page=39) [40](#page=40) [47](#page=47). ##### 4.1.3.1 Indien opzettelijk veroorzaakt In geval van opzettelijk veroorzaakt schadegeval heeft de verzekeraar een onbeperkt verhaalsrecht [38](#page=38). ##### 4.1.3.2 In geval van grove schuld Grove schuld moet uitdrukkelijk in de polis worden opgesomd. Dit kan bijvoorbeeld zijn [39](#page=39): * Rijden in staat van dronkenschap [39](#page=39). * Rijden onder invloed van drugs, medicijnen of hallucinogene stoffen, waardoor de verzekerde de controle over zijn daden verliest [39](#page=39). Het verhaalsrecht is hierbij beperkt volgens artikel 44 [39](#page=39). ##### 4.1.3.3 In geval van oplichting, misbruik van vertrouwen, verduistering Dit betreft situaties waarbij een voertuig weggenomen wordt tegen de wil van de eigenaar of gebruikt wordt door iemand die daartoe niet gerechtigd is. Het verhaal wordt uitgeoefend tegen de dader van het misdrijf of eventuele medeplichtigen, conform artikel 44. Diefstal valt hier niet onder; dit is een materie voor het GMWF [40](#page=40). ##### 4.1.3.4 Indien de verzekerde nalaat bepaalde handelingen te verrichten Dit betreft handelingen die overeengekomen zijn in het contract en binnen een bepaalde termijn moeten worden uitgevoerd. Vaak gaat het om laattijdige of niet-aangegeven ongevallen. Bij nalatigheid kan de verzekeraar verhaal uitoefenen tot maximaal de geleden schade, maar nooit meer dan wat de toepassing van artikel 44 oplevert [46](#page=46) [47](#page=47). #### 4.1.4 Verhaal op de verzekeringsnemer of, indien gegrond, op de verzekerde die niet verzekeringsnemer is (Artikel 47 minimumvoorwaarden) Dit artikel maakt een onderscheid tussen verhaal met en zonder oorzakelijk verband [41](#page=41). ##### 4.1.4.1 Bij deelname aan snelheids- of behendigheidsritten Indien een ongeval plaatsvindt tijdens deelname aan een dergelijke wedstrijd waarvoor geen overheidsvergunning werd verkregen, kan de verzekeraar verhaal uitoefenen conform artikel 44. Voor dergelijke wedstrijden (behalve toeristische rally's) is een speciale vergunning en bijkomende verzekering vereist [41](#page=41). ##### 4.1.4.2 Een rijtuig verboden tot het verkeer Dit geldt wanneer een voertuig niet voldoet aan de voorschriften van de technische controle of niet is aangeboden voor keuring. Er moet een bewijs van oorzakelijk verband zijn tussen het ongeval en het ontbreken van een geldig keuringsbewijs. Dit geldt ook voor aanhangwagens. Uitzonderingen zijn trajecten van en naar de garage of de keuringsdienst [42](#page=42). ##### 4.1.4.3 Toegelaten aantal vervoerde personen is overschreden Indien het contractuele aantal vervoerde personen is overschreden, of als er geen toestemming was tot personenvervoer, kan verhaal worden uitgeoefend conform artikel 44. Het verhaal wordt vastgesteld in verhouding tot het overtollige aantal vervoerde personen. De 2/3 regel is afgeschaft sinds september 2005 [43](#page=43). ##### 4.1.4.4 Iemand die geen recht had tot sturen Dit betreft situaties zoals rijden ondanks verval, rijden zonder minimumleeftijd, of rijden met een verkeerd rijbewijs. Het verhaalsrecht is conform artikel 44. Bij rijden in het buitenland conform de lokale reglementen, zal de maatschappij van regres afzien, zelfs als de regels afwijken van de Belgische [44](#page=44). #### 4.1.5 Verhaal op de dader of de aansprakelijke van het schadegeval (Artikel 48 minimumvoorwaarden) Verhaal kan worden uitgeoefend indien bij de overdracht van het voertuig de bepalingen van artikel 10 § 1 (modaliteiten bij overdracht) niet worden nageleefd [45](#page=45). #### 4.1.6 Verhaal op de verzekerde die schuld bekent Indien de verzekerde, zonder schriftelijke toelating van de maatschappij, schuld bekent, zijn aansprakelijkheid erkent of belooft schadevergoeding te betalen, kan de verzekeraar verhaal uitoefenen tot de geleden schade, beperkt volgens artikel 44 [46](#page=46). #### 4.1.7 Samenvatting verhaalsrecht Een gedetailleerde samenvatting van de personen tegen wie verhaal kan worden uitgeoefend, de voorwaarden en de omvang van het verhaal is te vinden in het document [48](#page=48). #### 4.1.8 Globaal overzicht verhaal Het verhaal heeft betrekking op de hoofdsom van de schadevergoeding, vermeerderd met gerechtskosten en intresten. Kosten die de verzekeraar in eigen belang maakt en extralegale waarborgen komen niet in aanmerking. Het recht op verhaal ontstaat zodra de verzekeraar de benadeelde heeft schadeloos gesteld. De verzekeraar is verplicht zijn voornemen tot verhaal mee te delen zodra hij kennis heeft van de rechtvaardigende feiten [49](#page=49). > **Tip:** De algemene regel voor het verhaalbedrag is beperkt tot 31.000 euro, met uitzondering van bedrog of opzet waarbij een onbeperkt verhaalsrecht geldt. Voor minder zware tekortkomingen kan het verhaal beperkt zijn tot 250 euro [50](#page=50). Voorbeelden van verhaalberekeningen [51](#page=51): | Schade (EUR) | Verhaal (EUR) | | :----------- | :------------ | | 5.949,42 | 5.949,42 | | 10.411,50 | 10.411,50 | | 11.000,00 | 11.000,00 | | 22.000,00 | 16.500,00 | | 25.000,00 | 18.000,00 | | 50.000,00 | 30.500,00 | | 61.973,22 | 31.000,00 | | 123.946,45 | 31.000,00 | ### 4.2 Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds (GMWF) Het GMWF werd opgericht in 1957 en heeft als voornaamste opdracht de vergoeding van schade in welbepaalde wettelijk omschreven gevallen. Sinds de Wet Monfils is de opdracht uitgebreid en geregeld door de artikelen 19bis-2 en volgende van de WAM-wet. Het Fonds heeft twee basisopdrachten: het verstrekken van inlichtingen aan benadeelden en het vergoeden van schade in specifieke gevallen [60](#page=60) [61](#page=61). #### 4.2.1 Informatieopdracht van het GMWF Het Fonds houdt een register bij met voertuiggegevens, verzekeringspolissen, verzekeringsondernemingen en schaderegelaars. Deze gegevens worden zeven jaar bewaard na het einde van de inschrijving of verzekeringsovereenkomst. Het Fonds mag gegevens uitwisselen met buitenlandse informatiecentra [63](#page=63). ##### 4.2.1.1 Wie kan zich richten tot het Fonds? Elke bij een verkeersongeval betrokken persoon, diens rechthebbenden, alsook entiteiten met een recht van indeplaatsstelling of een eigen recht. Ook gelijkaardige buitenlandse informatiecentra kunnen zich richten tot het Fonds [65](#page=65). ##### 4.2.1.2 Welke inlichtingen kan het Fonds verstrekken? De naam en adres van de verzekeringsonderneming, het polisnummer, de naam en adres van de schaderegelaar, en, mits een rechtmatig belang, de naam en adres van de eigenaar of gebruikelijke bestuurder. Indien een vrijstelling geldt, de naam en adres van de aangewezen overheid of instelling [66](#page=66). ##### 4.2.1.3 Voorwaarden - Ontvankelijkheidsvereisten Het verzoek moet betrekking hebben op motorrijtuigen die gewoonlijk in de EER gestald zijn en op ongevallen binnen de EER of landen aangesloten bij het groenekaartsysteem. Het verzoek moet binnen zeven jaar na het ongeval ingediend worden [67](#page=67). ##### 4.2.1.4 Onderzoeksbevoegdheid Indien de identiteit van de verzekeraar niet direct gevonden wordt, mag het Fonds de titularis van de kentekenplaat ondervragen over zijn verzekeringssituatie [68](#page=68). #### 4.2.2 Vergoedingsopdracht van het Fonds Het Fonds komt tussen in de vergoeding van schade veroorzaakt door een motorrijtuig in specifieke gevallen. Het schadegeval moet zich voordoen op Belgisch grondgebied, tenzij anders vermeld [69](#page=69) [70](#page=70) [71](#page=71) [72](#page=72) [83](#page=83) [92](#page=92) [94](#page=94) [98](#page=98). ##### 4.2.2.1 Insolvabiliteit van de verzekeraar Het Fonds vergoedt schade indien de verzekeringsonderneming die de BA-autoverzekering dekt, failliet is. Dit geldt voor zowel materiële als lichamelijke schade [70](#page=70). ##### 4.2.2.2 Niet-nakomen van een verplichting door een verzekeringsmaatschappij na intrekking of afstand van de toelating Het Fonds komt tussen indien een verzekeringsmaatschappij haar verplichtingen niet nakomt na intrekking of afstand van haar toelating in België. Dit geldt voor zowel materiële als lichamelijke schade [71](#page=71). ##### 4.2.2.3 Toevallig feit Het Fonds komt tussen indien geen enkele BA-autoverzekeringsonderneming verplicht is tot vergoeding wegens een "toevallig feit" waardoor de bestuurder vrijuit gaat. Er is geen wettelijke definitie, maar het wordt vaak gelijkgesteld met overmacht. De rechtspraak heeft hieraan een eigen invulling gegeven, waarbij de gebeurtenis niet noodzakelijk onafhankelijk van de menselijke wil hoeft te zijn [72](#page=72) [74](#page=74). * **Begripsomschrijving:** * **Ongeval door een niet-geïdentificeerd motorvoertuig:** Enkel tussenkomst voor lichamelijke schade [75](#page=75). * **Fysiek voorval:** Bijvoorbeeld onwel worden achter het stuur. Bewijslevering is cruciaal [77](#page=77) [78](#page=78). * **Weersgesteldheid:** Enkel lokale, onverwachte ijzel wordt als overmacht beschouwd [79](#page=79). * **Voorwerpen op wegdek:** Kan leiden tot een toevallig feit indien onvoorzienbaar en onvermijdbaar [80](#page=80) [81](#page=81). * **Dieren:** Botsing met wild dat plots de baan oversteekt kan een toevallig feit zijn [82](#page=82). ##### 4.2.2.4 Diefstal Het Fonds komt tussen bij schade veroorzaakt door een motorrijtuig dat met geweld, diefstal of heling is verkregen. Dit geldt voor zowel lichamelijke als materiële schade [83](#page=83). * **Begripsomschrijving:** Vereist zowel het wegnemen tegen de wil van de eigenaar als bedrieglijk opzet [85](#page=85). * **Gebruiksdiefstal:** Sinds 1964 gelijkgesteld met diefstal voor kortstondig gebruik met de intentie tot teruggave [86](#page=86). * **Misbruik van vertrouwen:** Hierbij is sprake van voorafgaandelijke afgifte, gevolgd door niet-teruggave. Het Fonds komt NIET tussen bij misbruik van vertrouwen [87](#page=87). * **Ouders en kinderen / echtgenoten:** Diefstal tussen echtgenoten en bloedverwanten in rechte lijn is niet strafbaar, maar het Fonds kan wel tussenkomen indien de verzekeraar de aansprakelijkheid dekt [88](#page=88). * **Onbekend gebleven bestuurder:** Het Fonds kan niet weigeren indien de gestolen voertuigbestuurder onbekend blijft [89](#page=89). * **Nalatigheid van de eigenaar:** Kan leiden tot discussie over causaal verband met het ongeval [90](#page=90). * **Eigenaar gestolen voertuig:** Blijft uitgesloten van vergoeding voor materiële schade, aangezien het Fonds niet de rol van diefstalverzekeraar overneemt [91](#page=91). ##### 4.2.2.5 Uitblijven van een antwoord van de verzekeringsonderneming of haar schaderegelaar Het Fonds komt tussen indien de verzekeraar of diens schaderegelaar geen gemotiveerd antwoord geeft op een schadeverzoek binnen drie maanden, en de benadeelde nog geen gerechtelijke vordering heeft ingesteld. Het Fonds treedt op binnen twee maanden na het verzoek en staakt dit indien alsnog een gemotiveerd antwoord wordt gegeven. Dit geldt voor schade die zich heeft voorgedaan in de EER of op het grondgebied van een derde Staat aangesloten bij het groenekaartsysteem, indien het voertuig gewoonlijk in de EER gestald is [92](#page=92). ##### 4.2.2.6 Geen schaderegelaar aangewezen door de verzekeringsonderneming Het Fonds komt tussen indien de verzekeringsonderneming geen schaderegelaar in België heeft aangewezen. Dit geldt voor schade die zich niet in België heeft voorgedaan [93](#page=93). ##### 4.2.2.7 Niet-identificatie Elke benadeelde kan van het Fonds vergoeding bekomen voor lichamelijke letsels veroorzaakt door een motorrijtuig waarvan de identiteit niet kon worden vastgesteld. Dit geldt voor ongevallen binnen de EER. De benadeelde moet bewijzen dat hij schade heeft geleden door de fout van een onbekend motorrijtuig en dat dit in causaal verband staat met de schade. Het bewijs van de aanwezigheid van het motorrijtuig kan afgeleid worden uit sporen. Niet-identificatie is niet hetzelfde als de onmogelijkheid om de aansprakelijke vast te stellen. Tussenkomst van het Fonds is uitgesloten bij vluchtmisdrijf van een geïdentificeerd voertuig [94](#page=94) [95](#page=95) [96](#page=96) [97](#page=97). ##### 4.2.2.8 Niet-verzekering Het Fonds vergoedt schade veroorzaakt door een motorrijtuig indien geen enkele toegelaten of vrijgestelde verzekeringsonderneming tot vergoeding gehouden is wegens niet-naleving van de verzekeringsplicht. Dit geldt onder dezelfde voorwaarden als bij niet-identificatie qua geografische toepassingsgebied [98](#page=98). * **Wettelijke verplichting tot verzekering:** Geen enkel motorrijtuig mag aan het verkeer deelnemen zonder BA-autoverzekering. Dit geldt in beginsel enkel op de openbare weg [100](#page=100). * **Principe van niet-tegenstelbaarheid van excepties:** Dit principe beschermt de slachtoffers maximaal . * **Excepties niet-tegenstelbaar aan benadeelden:** Niet-betaalde premies, opgevoerd vermogen, overschrijding cilinderinhoud, opzettelijk veroorzaakte schade . * **Excepties wel tegenstelbaar aan benadeelden:** Diefstal, toevallig feit waarbij de bestuurder vrijuit gaat, onbestaand contract, contract geschorst op aanvraag van de verzekeringsnemer . * **Buitenlandse motorrijtuigen:** Het Belgisch Bureau komt tussen voor schade veroorzaakt door voertuigen uit "groen kaart" landen of landen met een speciaal internationaal verzekeringscertificaat . * **Vrijstelling van de verplichting tot verzekering:** De Staat en bepaalde overheidsbedrijven zijn vrijgesteld en dragen zelf de aansprakelijkheid . * **Voertuigen die aan wedstrijden deelnemen:** De normale verzekeraar dekt de risico's van het normale wegverkeer. Voor wedstrijden is een speciale verzekering vereist. Het Fonds treedt enkel op als ook deze normale verzekeraar ontbreekt . #### 4.2.3 Vergoedingsgronden * Lichamelijke schade: onbeperkt . * Materiële schade: voor 19 januari 2003 was er een vrijstelling van 247,89 euro; na die datum is er geen vrijstelling meer . #### 4.2.4 Bijkomende opdracht: Tariferingsbureau Het Tariferingsbureau stelt de premie en verzekeringsvoorwaarden vast voor bestuurders die op de markt geen verzekering BA auto kunnen vinden of enkel tegen zeer hoge tarieven. Iedereen die verplicht is een BA autoverzekering af te sluiten en bij minstens drie verzekeraars werd geweigerd of enkel een hoge premie/vrijstelling kreeg, kan zich tot het Bureau richten. De drempelwaarde voor een hoge premie is het tarief van de laagste premie vermenigvuldigd met 5. Voor een hoge vrijstelling is dit de laagste premie vermenigvuldigd met 3. Het beheer van deze risico's is toevertrouwd aan drie verzekeraars, maar de eventuele verliezen worden gedragen door alle actieve verzekeringsondernemingen in België . --- # Afhandeling van ongevallen en vervolgingen Dit onderdeel behandelt de procedures rondom het melden van ongevallen, de rol van de verzekeraar bij de verdediging van de belangen van de verzekerde en de bijkomende kosten. ### 5.1 Melding van ongevallen door de verzekerde Wanneer de verzekerde zelf een ongeval veroorzaakt, zijn er specifieke meldingsplichten ten opzichte van de verzekeraar [52](#page=52). * **Termijn:** De verzekerde dient de maatschappij binnen acht dagen na het ongeval in kennis te stellen. Dit kan ook via een erkende bemiddelaar zoals aangeduid in de bijzondere voorwaarden [52](#page=52). * **Documentatie:** Een geldige ongevals- of schadeaangifte dient te worden overgemaakt. Het Europees Aanrijdingsformulier (EAF) dient ter plaatse te worden ingevuld en door beide partijen te worden ondertekend. De achterzijde mag door de verzekerde alleen worden ingevuld, eventueel aangevuld door de verzekeraar [52](#page=52). * **Bijkomende bewijsstukken:** Naast het EAF dienen ook andere bewijsstukken met betrekking tot de omstandigheden van het ongeval en eventueel een voorlopig PV-nummer te worden meegedeeld [52](#page=52). * **Gerechtelijke documenten:** Dagvaardingen en andere gerechtelijke documenten moeten binnen 48 uur aan de verzekeraar worden overgemaakt [52](#page=52). > **Tip:** Het correct en tijdig invullen van alle documentatie is cruciaal om de belangen van de verzekerde optimaal te kunnen behartigen. ### 5.2 Rol van de verzekeraar De verzekeraar speelt een centrale rol in de afhandeling van ongevallen en de verdediging van de verzekerde [54](#page=54). * **Verdediging van belangen:** In beginsel staat de maatschappij achter de verzekerde en behartigt diens belangen [54](#page=54). * **Communicatie:** Het al dan niet uitbetalen van een vergoeding aan de tegenpartij dient zo snel mogelijk aan de verzekerde te worden meegedeeld [54](#page=54). * **Erkenning van aansprakelijkheid:** Het uitbetalen van een vergoeding aan de tegenpartij impliceert geen erkenning van aansprakelijkheid van de verzekerde op burgerrechtelijk vlak [54](#page=54). * **Beperkingen voor de verzekerde:** De verzekerde mag geen schuld bekennen, aangezien dit de maatschappij onterecht tot betaling zou kunnen verplichten. Wel mag de verzekerde hulp bieden en feiten erkennen. Het invullen van een EAF geldt niet als erkenning van aansprakelijkheid, maar enkel als het invullen van feitelijke gegevens [54](#page=54). ### 5.3 Taken en kosten die de verzekeraar dekt De verzekeraar neemt diverse taken op zich en dekt specifieke kosten met betrekking tot het ongeval en de eventuele vervolgingen [55](#page=55) [56](#page=56). * **Taken van de maatschappij:** * Onderhandelen met benadeelden [55](#page=55). * Regelen van borgstelling in het buitenland [55](#page=55). * Verdediging van burgerlijke belangen [55](#page=55). * Instaan voor strafrechtelijke verdediging zolang burgerlijke belangen niet geregeld zijn [55](#page=55). * **Gedekte kosten:** * Schadevergoeding: hoofdsom [55](#page=55). * Intresten [55](#page=55). * Gerechtskosten [55](#page=55). * Erelonen van advocaten en deskundigen, mits de kosten met toestemming van de maatschappij zijn gemaakt en binnen redelijke grenzen vallen [55](#page=55). ### 5.4 Kosten en rechten van de verzekerde Naast de dekking door de verzekeraar, heeft de verzekerde ook eigen rechten en kan hij bijkomende kosten aangaan [56](#page=56). * **Eigen raadsman:** De verzekerde mag, op eigen kosten, een eigen raadsman aanstellen naast de advocaat van de verzekeraar. Dit valt vaak onder rechtsbijstand [56](#page=56). * **Hoger beroep strafrechtelijk:** De maatschappij kan zich niet verzetten tegen het aantekenen van hoger beroep door de verzekerde op strafrechtelijk gebied, maar zal de bijkomende kosten hiervoor niet dragen [56](#page=56). * **Hoger beroep burgerrechtelijk:** De maatschappij kan de verzekerde verplichten burgerrechtelijk beroep aan te tekenen, zelfs indien dit ertoe leidt dat het Openbaar Ministerie op strafrechtelijk vlak beroep aantekent [56](#page=56). * **Informatieplicht:** De maatschappij moet de verzekerde op de hoogte houden van ieder rechtsmiddel dat zij aanwendt [56](#page=56). * **Niet ten laste van de maatschappij:** Dadingen met het OM, boetes en opdecimen, tezamen met de gerechtskosten in strafzaken, zijn niet ten laste van de verzekeringsmaatschappij [56](#page=56). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Motorrijtuigenverzekering | Een verplichte verzekering die de burgerlijke aansprakelijkheid dekt van de eigenaar of bestuurder van een motorrijtuig voor schade veroorzaakt aan derden. | | WAM-wet (Wet Aansprakelijkheid Motorvoertuigen) | Een Belgische wet die een wettelijk verplichte verzekering voor burgerlijke aansprakelijkheid voor motorrijtuigen voorschrijft, met dwingend karakter en bescherming voor benadeelden. | | BA-auto | Burgerlijke Aansprakelijkheid Auto, de wettelijk verplichte verzekering die de financiële gevolgen van schade aan derden veroorzaakt door een motorvoertuig dekt. | | Modelovereenkomst | Een standaardpolis die minimumvoorwaarden bevat voor motorrijtuigenverzekeringen, waaraan alle verzekeraars zich moeten houden. | | Minimumvoorwaarden | De essentiële, wettelijk vastgelegde bepalingen die een motorrijtuigenverzekeringspolis moet bevatten om aan de wettelijke vereisten te voldoen. | | Omschreven motorrijtuig | Het specifieke motorrijtuig dat in de bijzondere voorwaarden van de verzekeringspolis is vermeld en waarvan de aansprakelijkheid gedekt is. | | Verzekerd motorrijtuig | Het omschreven motorrijtuig, inclusief een tijdelijk vervangingsmotorrijtuig, dat onder de dekking van de polis valt. | | Verzekeraar | De verzekeringsonderneming die de motorrijtuigenverzekering afsluit en de dekking verleent. | | Verzekeringsnemer | De persoon die de motorrijtuigenverzekeringsovereenkomst sluit met de verzekeraar; meestal de eigenaar van het voertuig. | | Verzekerde | Iedere persoon wiens burgerlijke aansprakelijkheid door de motorrijtuigenverzekeringsovereenkomst gedekt is. | | Benadeelde | De persoon die schade heeft geleden door een verkeersongeval veroorzaakt door een motorrijtuig en recht heeft op schadevergoeding van de verzekeraar. | | Schadegeval | Elk feit dat schade veroorzaakt en aanleiding kan geven tot de toepassing van de verzekeringsovereenkomst, waarbij de verzekeraar dekking dient te verlenen. | | Verzekeringsbewijs (Groene kaart) | Het document dat de verzekeraar aflevert aan de verzekeringsnemer als bewijs van de lopende verzekering, dat ook fungeert als internationaal verzekeringsbewijs. | | Burgerlijke aansprakelijkheid | De juridische plicht om schade die men aan anderen toebrengt te vergoeden, gebaseerd op wettelijke bepalingen zoals artikel 1382-1384 van het Burgerlijk Wetboek. | | Causaal verband | Het verband tussen een fout en de geleden schade, dat noodzakelijk is om aansprakelijkheid te kunnen vaststellen. | | GMWF (Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds) | Een fonds dat instaat voor de vergoeding van schade in specifieke gevallen waarin de reguliere verzekering niet tussenkomt, zoals bij insolvabiliteit van de verzekeraar of niet-geïdentificeerde voertuigen. | | Regresrecht | Het recht van de verzekeraar om na het uitkeren van een schadevergoeding aan de benadeelde, de betaalde som (gedeeltelijk of volledig) terug te vorderen van de verzekerde, verzekeringsnemer of veroorzaker van het schadegeval onder bepaalde voorwaarden. | | Verhaalsrecht | Synoniem voor regresrecht; het recht van een partij om na het voldoen van een betaling aan een derde, dit bedrag te verhalen op een andere partij. | | Toevallig feit | Een gebeurtenis die geen specifieke schuldige aanwijst of waarbij de bestuurder van het betrokken motorrijtuig vrijuit gaat door omstandigheden buiten zijn wil om, waardoor het GMWF kan tussenkomen. | | Diefstal (in context van GMWF) | De situatie waarbij het GMWF tussenkomt voor schade veroorzaakt door een motorrijtuig dat door diefstal, geweld of heling werd weggenomen. | | Niet-identificatie (in context van GMWF) | Een situatie waarbij het GMWF tussenkomt voor lichamelijke schade veroorzaakt door een motorrijtuig waarvan de identiteit van het voertuig niet is vastgesteld. | | Niet-verzekering (in context van GMWF) | Een situatie waarbij het GMWF tussenkomt voor schade veroorzaakt door een motorrijtuig waarvan de verzekeringsplicht niet werd nageleefd. | | Tariferingsbureau | Een orgaan dat de premie en verzekeringsvoorwaarden vaststelt voor bestuurders die geen verzekering kunnen vinden op de reguliere markt, met het doel hun deelname aan het verkeer mogelijk te maken. |

# Uitoefening van verhaal door de verzekeraar Dit onderwerp gaat over de situaties waarin een verzekeraar na het uitkeren van schadevergoeding verhaal kan halen bij de verzekeringnemer of de verzekerde, evenals de omvang van dit verhaal. ### 1.1 Algemene principes van verhaal De verzekeraar kan onder bepaalde omstandigheden verhaal uitoefenen op de verzekeringnemer of de verzekerde. Dit verhaal is begrensd tot de daadwerkelijke schade die de verzekeraar heeft geleden, maar nooit meer dan het bedrag dat voortvloeit uit de algemene regel van verhaal [1](#page=1). ### 1.2 Situaties waarin verhaal mogelijk is Verschillende scenario's kunnen aanleiding geven tot verhaal door de verzekeraar: #### 1.2.1 Schorsing wegens niet-betaling van de premie * **Algemene regel:** Indien de premie niet wordt betaald, kan de verzekeraar verhaal uitoefenen [1](#page=1). #### 1.2.2 Opzettelijk veroorzaakte schade * **Verzekeringnemer:** Bij opzettelijk veroorzaakt schadegeval kan de verzekeraar verhaal uitoefenen op de verzekeringnemer [1](#page=1). * **Verzekerde:** De verzekerde kan aansprakelijk gesteld worden als hij de auteur is van het schadegeval [1](#page=1). #### 1.2.3 Ongevallen onder invloed * **Ongeval in staat van dronkenschap:** De verzekeraar kan verhaal uitoefenen [1](#page=1). * **Ongeval in vergelijkbare toestand als dronkenschap:** Ook in dit geval is verhaal mogelijk [1](#page=1). #### 1.2.4 Misbruik van het voertuig * **Gebruik van het voertuig bij misbruik van vertrouwen, oplichting of verduistering:** De verzekeraar kan verhaal uitoefenen [1](#page=1). * **Deelname aan niet-toegelaten snelheidsritten, -wedstrijden e.d.:** Verhaal is mogelijk [1](#page=1). #### 1.2.5 Niet wettelijk toegelaten bestuurder * **Algemene regel:** Wanneer het voertuig wordt bestuurd door iemand die niet wettelijk is toegelaten, kan de verzekeraar verhaal uitoefenen [1](#page=1). #### 1.2.6 Ontbreken van geldig keuringsbewijs * **Algemene regel:** Indien het voertuig niet voorzien is van een geldig keuringsbewijs, is verhaal mogelijk [1](#page=1). * **Uitzondering:** Dit geldt niet voor het traject van en naar de keuringsinstantie, mits er geen oorzakelijk verband is tussen het ontbreken van het keuringsbewijs en de schade [1](#page=1). #### 1.2.7 Overschrijding van het aantal toegelaten personen * **Verzekeringnemer plus verzekerde:** Zowel de verzekeringnemer als de verzekerde kunnen aangesproken worden [1](#page=1). * **Evenredigheidsregel:** Het verhaal kan plaatsvinden volgens de evenredigheidsregel [1](#page=1). #### 1.2.8 Vervoer van personen in strijd met wettelijke of contractuele voorwaarden * **Verzekeringnemer plus verzekerde:** De verzekeraar kan verhaal uitoefenen op zowel de verzekeringnemer als de verzekerde [1](#page=1). * **Totaal uitgekeerd bedrag aan vervoerde personen:** Het verhaal kan betrekking hebben op het totaalbedrag dat aan de vervoerde personen is uitgekeerd, plus de algemene regel [1](#page=1). #### 1.2.9 Verzwijging of onjuiste melding van gegevens * **Onopzettelijke verzwijging of onjuiste melding:** Verhaal is mogelijk voor zover dit de verzekeringnemer verweten kan worden, met een maximum van tweehonderdvijftig dollars [1](#page=1). #### 1.2.10 Dader van het schadegeval of burgerlijk aansprakelijke * **Algemene regel:** De dader van het schadegeval of de burgerlijk aansprakelijke kan worden aangesproken [1](#page=1). * **Bij erkenning van aansprakelijkheid:** Dit geldt indien hij de benadeelde personen vergoed heeft [1](#page=1). * **Wanneer dekking enkel geldt ten gunste van benadeelde personen:** Dit is van toepassing conform artikel 33 (overdracht van voertuig) [1](#page=1). #### 1.2.11 Dader of medeplichtige van een delict * **Verzekerde:** De verzekerde kan aangesproken worden als hij dader of medeplichtige is van een delict [1](#page=1). #### 1.2.12 Bestuurder onder bepaalde leeftijd * **Verzekeringnemer (via speciale clausule):** De verzekeringnemer kan, mits een speciale clausule in de polis, aansprakelijk gesteld worden voor schade veroorzaakt door een bestuurder onder een bepaalde leeftijd [1](#page=1). #### 1.2.13 Vrijstelling wegens verzwaard risico * **Volgens polisvoorwaarden:** De mogelijkheid tot verhaal kan afhangen van de polisvoorwaarden, zowel bij een al dan niet bij de verzekeraar geconsigneerd verzwaard risico [1](#page=1). #### 1.2.14 Nalatigheid van de verzekerde * **Verzekerde:** De verzekerde kan aangesproken worden als hij heeft nagelaten een bepaalde handeling binnen de voorgeschreven termijn te verrichten, tenzij hij aantoont dit zo spoedig mogelijk te hebben gedaan [1](#page=1). ### 1.3 Bescherming van de benadeelde derde * **Belangrijke uitzondering:** De verzekeraar kan geen verhaal uitoefenen op de verzekerde die kan bewijzen dat de feiten te wijten zijn aan een andere verzekerde en dat deze zich hebben voorgedaan in strijd met zijn instructies of buiten zijn medeweten. Dit beschermt de benadeelde derde in specifieke situaties [1](#page=1). > **Tip:** Het is cruciaal om de specifieke voorwaarden en clausules in de polis te raadplegen om de precieze reikwijdte van het verhaalrecht van de verzekeraar te begrijpen. De algemene regels bieden een kader, maar polisdetails kunnen afwijken. --- # Bepaling van de omvang van het verhaal Dit onderdeel beschrijft de voorwaarden en de omvang van het verhaal dat een verzekeraar kan uitoefenen, waarbij algemene regels en specifieke maximumbedragen worden uiteengezet [1](#page=1). ### 2.1 Algemene regel voor de omvang van het verhaal De algemene regel stelt dat de omvang van het verhaal van de verzekeraar maximaal gelijk is aan de door de verzekeraar geleden schade. Er is echter een absolute limiet: het verhaal kan nooit meer bedragen dan wat de toepassing van de algemene regel oplevert [1](#page=1). ### 2.2 Specifieke situaties en maximale verhaalbedragen De omvang van het verhaal kan variëren afhankelijk van de specifieke omstandigheden van het schadegeval. #### 2.2.1 Onopzettelijke verzwijging of onjuiste melding van gegevens Indien de verzekeringnemer onopzettelijk gegevens heeft verzwegen of onjuist heeft gemeld, voor zover dit hem verweten kan worden, bedraagt het verhaal een vast bedrag van 250,00 [1](#page=1). #### 2.2.2 Opzettelijk veroorzaakt schadegeval en dronkenschap Bij een opzettelijk veroorzaakt schadegeval is er sprake van een volledig verhaal. Hetzelfde geldt voor een ongeval dat is veroorzaakt in staat van dronkenschap of een vergelijkbare toestand [1](#page=1). #### 2.2.3 Gebruik van het voertuig bij misbruik van vertrouwen, oplichting of verduistering Als het voertuig werd gebruikt bij misbruik van vertrouwen, oplichting of verduistering, is de algemene regel van toepassing op de omvang van het verhaal [1](#page=1). #### 2.2.4 Deelname aan niet toegelaten snelheidsritten, -wedstrijden e.d. Ook bij deelname aan niet toegelaten snelheidsritten, -wedstrijden, of soortgelijke evenementen, geldt de algemene regel voor het verhaal [1](#page=1). #### 2.2.5 Niet wettelijk toegelaten bestuurder Wanneer het voertuig werd bestuurd door iemand die niet wettelijk toegelaten was, is de algemene regel van toepassing [1](#page=1). #### 2.2.6 Voertuig zonder geldig keuringsbewijs Indien het voertuig niet voorzien is van een geldig keuringsbewijs, is de algemene regel van toepassing. Een uitzondering hierop geldt voor een traject van en naar de keuringsinstantie, tenzij er geen oorzakelijk verband is [1](#page=1). #### 2.2.7 Overschrijding van het aantal toegelaten personen Bij overschrijding van het aantal toegelaten personen geldt een evenredigheidsregel gecombineerd met de algemene regel voor het verhaal [1](#page=1). #### 2.2.8 Vervoer van personen in strijd met wettelijke of contractuele voorwaarden Wanneer er personen worden vervoerd in strijd met wettelijke of contractuele voorwaarden, kan de verzekeraar verhaal uitoefenen voor het totale bedrag dat aan de vervoerde personen is uitgekeerd, naast de algemene regel [1](#page=1). > **Tip:** Houd er rekening mee dat de verzekeraar geen verhaal kan uitoefenen op de verzekerde die aantoont dat de feiten te wijten zijn aan een andere verzekerde en dat deze feiten zich hebben voorgedaan in strijd met zijn instructies of buiten zijn medeweten [1](#page=1). #### 2.2.9 Dader van het schadegeval of burgerlijk aansprakelijke Wanneer de dekking enkel geldt ten gunste van benadeelde personen (bv. bij overdracht van een voertuig conform art. 33), kan de verzekeraar verhaal uitoefenen bij erkenning van aansprakelijkheid, indien hij de benadeelde personen reeds vergoed heeft. In dit geval is de algemene regel van toepassing [1](#page=1). #### 2.2.10 Bestuurder onder bepaalde leeftijd Indien een bestuurder onder een bepaalde leeftijd het voertuig bestuurt, kan het verhaal van de verzekeraar bepaald worden volgens de polisvoorwaarden. Dit kan ook gelden voor een verzekerde als auteur van het schadegeval [1](#page=1). #### 2.2.11 Vrijstelling wegens verzwaard risico Bij vrijstelling wegens verzwaard risico (ongeacht of dit risico is geconsigneerd bij de verzekeraar) is het verhaal eveneens bepaald volgens de polisvoorwaarden [1](#page=1). #### 2.2.12 Nalaten van een voorgeschreven handeling Wanneer de verzekerde heeft nagelaten een bepaalde handeling binnen de voorgeschreven termijn te verrichten, kan de verzekeraar verhaal uitoefenen, tenzij de verzekerde aantoont dat hij die handeling binnen de kortste keren alsnog heeft verricht. Hierbij is de verzekeringnemer het subject van het verhaal [1](#page=1). #### 2.2.13 Specifieke clausule voor verzekeringnemer In sommige gevallen kan de verzekeringnemer verhaalplichtig zijn via een speciale clausule in de polis [1](#page=1). --- # Uitzonderingen en specifieke situaties voor verhaal Dit onderdeel behandelt specifieke scenario's waarin verhaal door de verzekeraar mogelijk is of juist uitgesloten is, met aandacht voor de voorwaarden en beperkingen die hierbij gelden [1](#page=1). ### 3.1 Algemene principes van verhaal De algemene regel is dat verhaal mogelijk is tegen de dader van het schadegeval of de burgerlijk aansprakelijke. Dit verhaal is echter beperkt tot de schade die de verzekeraar heeft geleden, en mag nooit meer bedragen dan wat de toepassing van de algemene regel oplevert. Verhaal is eveneens mogelijk tegen de verzekeringnemer en de verzekerde [1](#page=1). ### 3.2 Situaties met specifieke verhaalregels #### 3.2.1 Schorsing wegens niet-betaling van de premie In geval van niet-betaling van de premie kan de verzekeraar verhaal uitoefenen [1](#page=1). #### 3.2.2 Onopzettelijke verzwijging of onjuiste melding van gegevens Verhaal is mogelijk wanneer de verzekeringnemer onopzettelijk gegevens heeft verzwegen of onjuist heeft gemeld, voor zover dit de verzekeringnemer verweten kan worden. Het maximale verhaal hierbij is 250,00 euro [1](#page=1). #### 3.2.3 Opzettelijk veroorzaakt schadegeval Bij een opzettelijk veroorzaakt schadegeval is volledig verhaal mogelijk [1](#page=1). #### 3.2.4 Ongeval in staat van dronkenschap Wanneer een ongeval plaatsvindt in staat van dronkenschap, is verhaal mogelijk volgens de algemene regel [1](#page=1). #### 3.2.5 Ongeval in gelijkaardige toestand als dronkenschap Ook bij een ongeval in een gelijkaardige toestand als dronkenschap is verhaal mogelijk volgens de algemene regel [1](#page=1). #### 3.2.6 Dader of medeplichtige van het delict Verhaal is mogelijk tegen de dader of medeplichtige van het delict [1](#page=1). #### 3.2.7 Gebruik van het voertuig bij misbruik van vertrouwen, oplichting of verduistering Bij gebruik van het voertuig in geval van misbruik van vertrouwen, oplichting of verduistering, is verhaal mogelijk volgens de algemene regel [1](#page=1). #### 3.2.8 Deelname aan niet toegelaten snelheidsritten, -wedstrijden e.d. Deelnemers aan niet toegelaten snelheidsritten, -wedstrijden e.d. kunnen te maken krijgen met verhaal volgens de algemene regel [1](#page=1). #### 3.2.9 Niet wettelijk toegelaten bestuurder Indien het voertuig wordt bestuurd door een niet wettelijk toegelaten bestuurder, is verhaal mogelijk volgens de algemene regel [1](#page=1). #### 3.2.10 Voertuig is niet voorzien van geldig keuringsbewijs Wanneer het voertuig niet is voorzien van een geldig keuringsbewijs, is verhaal mogelijk, met uitzonderingen voor het traject van en naar de keuringsinstantie en bij ontbreken van oorzakelijk verband [1](#page=1). #### 3.2.11 Overschrijding van het aantal toegelaten personen Bij overschrijding van het aantal toegelaten personen geldt de evenredigheidsregel naast de algemene regel [1](#page=1). #### 3.2.12 Vervoer van personen in strijd met wettelijke of contractuele voorwaarden Wanneer personen worden vervoerd in strijd met wettelijke of contractuele voorwaarden, kan verhaal plaatsvinden voor het totaal uitgekeerde bedrag aan de vervoerde personen, naast de algemene regel [1](#page=1). > **Tip:** De verzekeraar kan geen verhaal uitoefenen op de verzekerde die kan bewijzen dat de feiten te wijten zijn aan een andere verzekerde en dat deze feiten zich hebben voorgedaan in strijd met zijn instructies dan wel buiten zijn medeweten [1](#page=1). #### 3.2.13 Verhaal ten gunste van benadeelde personen Wanneer de dekking enkel geldt ten gunste van de benadeelde personen (zoals bij overdracht van een voertuig conform artikel 33), is verhaal mogelijk bij erkenning van aansprakelijkheid, mits de benadeelde personen vergoed zijn [1](#page=1). #### 3.2.14 Verzekerde die heeft nagelaten een bepaalde handeling te verrichten De verzekerde kan aansprakelijk gesteld worden als hij nagelaten heeft een bepaalde handeling binnen de voorgeschreven termijn te verrichten, tenzij hij kan aantonen dat hij de handeling binnen de kortste keren alsnog heeft verricht [1](#page=1). #### 3.2.15 Bestuurder onder bepaalde leeftijd Verhaal tegen een bestuurder onder een bepaalde leeftijd is mogelijk volgens de polisvoorwaarden [1](#page=1). #### 3.2.16 Vrijstelling wegens verzwaard risico Vrijstelling wegens een verzwaard risico (al dan niet bij de verzekeraar geconsigneerd) is geregeld volgens de polisvoorwaarden [1](#page=1). #### 3.2.17 Verzekerde als auteur van het schadegeval De verzekerde kan aangesproken worden als auteur van het schadegeval [1](#page=1). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Verhaal | Het recht van een verzekeraar om een deel van de uitgekeerde schadevergoeding terug te vorderen van de verzekeringnemer of de verzekerde, onder specifieke voorwaarden zoals bepaald in de polis of de wet. | | Verzekeringnemer | De natuurlijke of rechtspersoon die met de verzekeraar een verzekeringsovereenkomst sluit en de premie betaalt, vaak met het oog op het verzekeren van eigen belangen. | | Verzekerde | De persoon of het goed waarop de verzekeringsovereenkomst betrekking heeft en ten behoeve van wie de verzekering is afgesloten. | | Schadegeval | Een gebeurtenis die leidt tot schade die gedekt is onder de verzekeringsovereenkomst, waardoor de verzekeraar tot uitkering kan worden verplicht. | | Premie | Het bedrag dat de verzekeringnemer periodiek betaalt aan de verzekeraar voor de dekkingsgarantie die de verzekeraar biedt. | | Opzettelijk veroorzaakt schadegeval | Een schadegeval dat door de verzekeringnemer of de verzekerde met opzet is teweeggebracht, wat doorgaans leidt tot het vervallen van de verzekeringsdekking en de mogelijkheid tot verhaal. | | Dronkenschap | De toestand van iemand die onder invloed is van alcohol of verdovende middelen, zodanig dat het de rijvaardigheid of het gedrag beïnvloedt, wat kan leiden tot verhaal door de verzekeraar bij een daaruit voortvloeiend schadegeval. | | Burgerlijk aansprakelijke | Degene die wettelijk verplicht is de schade te vergoeden die hij aan een ander heeft toegebracht, voortvloeiend uit een onrechtmatige daad. | | Keuringsbewijs | Een officieel document dat aantoont dat een voertuig voldoet aan de wettelijke veiligheids- en milieuvoorschriften na een technische keuring. | | Benadeelde personen | Personen die rechtstreeks schade hebben geleden als gevolg van een gebeurtenis en daarom aanspraak kunnen maken op een vergoeding. |

# ماهية الالتزام وتقسيماته يتناول هذا الموضوع مفهوم الالتزام بشكل عام، خصائصه، وأهميته، بالإضافة إلى تقسيماته المختلفة حسب مصدره ومحله. ### 1. مفهوم الالتزام وأهميته #### 1.1 تعريف الالتزام وأهميته الالتزام هو رابطة قانونية بين شخصين أو أكثر، بمقتضاها يلزم شخص (المدين) بأداء معين تجاه شخص آخر (الدائن). أهمية الالتزام تكمن في كونه العمود الفقري للعلاقات القانونية، حيث يضمن استقرار المعاملات ويحمي الحقوق [11](#page=11) [7](#page=7) [8](#page=8). #### 1.1.1 التعريف الفقهي للالتزام عرف الفقه الالتزام بأنه تعلق ذمة شخص (المدين) بذمة شخص آخر (الدائن) بأداء معين، سواء كان عملاً أو امتناعاً عن عمل. وقد انقسم الفقه إلى اتجاهين [7](#page=7) [8](#page=8): * **الاتجاه الشخصي:** يركز على شخص المدين الذي يلتزم تجاه الدائن [9](#page=9). * **الاتجاه المادي:** يركز على محل الالتزام، أي الأداء الذي يقدمه المدين للدائن [9](#page=9). **Tip:** الالتزام له جانب مادي (الأداء) وجانب قانوني (الارتباط بين الذمم). #### 1.1.2 مفهوم الالتزام في القانون المدني عرف القانون المدني، من خلال المادة 54، العقد بأنه اتفاق يلتزم بمقتضاه شخص أو أكثر بأن يعطي أو يفعل أو لا يفعل شيئاً ما. الالتزام هو أساس هذه الروابط القانونية [10](#page=10) [9](#page=9). #### 1.1.3 أهمية الالتزام يعد الالتزام ركناً أساسياً في القانون الخاص بشكل عام، والقانون المدني بشكل خاص. فهو يحكم العلاقات بين الأفراد ويضمن استقرارها، ويشكل أساساً للحقوق الشخصية التي لا تقوم إلا من خلال الالتزامات [11](#page=11). #### 1.1.4 تطور نظرية الالتزام مرت نظرية الالتزام بتطور عبر التاريخ، بدءاً من القانون الروماني الذي ربط الالتزام بالجسد، ثم تطورت لتشمل العلاقات القانونية بشكل أوسع، متأثرة بالفقه الإسلامي والقوانين الحديثة [12](#page=12). #### 1.2 خصائص الالتزام يتمتع الالتزام بعدة خصائص أساسية تميزه عن غيره من العلاقات القانونية [12](#page=12): * **النسبية:** الالتزام ينسب فقط إلى طرفيه (المدين والدائن)، ولا يمتد إلى الغير إلا في حالات استثنائية [13](#page=13). * **المالية:** غالباً ما يكون محل الالتزام مبلغاً من المال أو قابلاً للتقييم المالي، مما يجعله ذا طبيعة مالية [13](#page=13). * **الاختلاف:** قد يكون الالتزام متعلقاً بتسليم شيء، أو القيام بعمل، أو الامتناع عن عمل، مما يعكس طبيعته المتنوعة [13](#page=13). #### 1.3 تقسيمات الالتزام يمكن تقسيم الالتزامات من عدة جوانب، أبرزها حسب مصدرها وحسب محلها [14](#page=14). ##### 1.3.1 تقسيم الالتزام حسب المصدر تتمثل أهم التقسيمات للالتزام حسب مصدره فيما يلي: * **التقسيم التقليدي:** * **الالتزامات التعاقدية:** تنشأ عن اتفاق الإرادتين (العقد) [14](#page=14). * **الالتزامات غير التعاقدية (التقصيرية):** تنشأ عن أفعال صادرة عن إرادة المنفرد أو عن أفعال مادية يترتب عليها التزام قانوني [14](#page=14) [15](#page=15). * **التقسيمات في القانون المدني:** * **الالتزامات التي تنشأ عن القانون مباشرة:** وهي الالتزامات التي يقررها القانون دون الحاجة إلى تصرف قانوني، مثل الالتزام بالنفقة على الأقارب [15](#page=15). * **الالتزامات التي تنشأ عن التصرفات الإرادية:** وهي تلك التي تنشأ عن إرادة الأفراد، كالعقود والتصرفات الانفرادية. * **الالتزامات التي تنشأ عن الأفعال الواقعية:** وهي الالتزامات التي تترتب على أفعال مادية لا تستهدف إحداث آثار قانونية، كدفع تعويض عن ضرر [15](#page=15). ##### 1.3.2 تقسيم الالتزام حسب المحل يمكن تقسيم الالتزام حسب محله إلى: * **التقسيم التقليدي:** * **الالتزام بالقيام بعمل:** يلزم المدين بأن يؤدي نشاطاً معيناً للدائن (مثل تسليم بضاعة) [16](#page=16). * **الالتزام بالامتناع عن عمل:** يلزم المدين بالامتناع عن القيام بعمل معين (مثل عدم مزاحمة الغير في نشاطه) [16](#page=16). * **الالتزام بإعطاء شيء:** وهو ما يقابل الالتزام بتسليم الشيء، وغالباً ما يكون متمثلاً في نقل ملكية الشيء [16](#page=16). * **التقسيم الحديث:** * **الالتزام بالقيام بعمل:** وهو التزام ببذل نشاط معين، وقد يكون محل الالتزام نتيجة معينة أو مجرد بذل عناية [17](#page=17). * **الالتزام بنتيجة:** يلتزم المدين بتحقيق نتيجة معينة، وإلا اعتبر مخلاً بالتزامه [17](#page=17). **Tip:** الفرق بين التزام ببذل عناية والتزام بنتيجة يكمن في عبء الإثبات. في التزام النتيجة، يقع على المدين إثبات تحقيق النتيجة، بينما في التزام العناية، يثبت الدائن إهمال المدين. #### 1.4 تقسيم العقود (ضمن سياق تقسيم الالتزامات) يشكل العقد المصدر الإرادي الرئيسي للالتزام، وقد قسم المشرع والفقه العقود بناءً على معايير مختلفة [17](#page=17) [18](#page=18): ##### 1.4.1 التقسيم التشريعي للعقود * **العقود المتخالفة والعقود الزمنية:** * **العقد المتخالف (Contrat Synallagmatique):** ينشئ التزامات متقابلة على عاتق طرفيه [25](#page=25). * **العقد الزمني (Contrat Unilatéral):** ينشئ التزامات على عاتق طرف واحد فقط [25](#page=25). * **العقود المسماة وغير المسماة:** * **العقود المسماة:** التي نظمها القانون بشكل خاص، مثل البيع والإيجار [26](#page=26). * **العقود غير المسماة:** التي لم ينظمها القانون، وتخضع للقواعد العامة للعقود [26](#page=26). * **عقود المعاوضة وعقود التبرع:** * **عقود المعاوضة:** يكون فيها كل متعاقد يأخذ مقابلاً لما يعطي [28](#page=28). * **عقود التبرع:** يكون فيها المتعاقد يعطي دون مقابل [28](#page=28). * **عقود الرضى والعقود الشكلية:** * **عقود الرضى:** تنعقد بمجرد تراضي الطرفين [27](#page=27). * **العقود الشكلية:** تتطلب شكلاً معيناً لانعقادها، كالكتابة [27](#page=27). * **عقود التنفيذ الفوري وعقود التنفيذ الزمني:** * **عقود التنفيذ الفوري:** ينفذ فيها الالتزام دفعة واحدة [28](#page=28). * **عقود التنفيذ الزمني:** ينفذ فيها الالتزام على فترات [28](#page=28). * **عقود الإذعان:** يتميز فيها أحد الطرفين بمركز أقوى، ويفرض شروطه على الطرف الآخر [29](#page=29). ##### 1.4.2 التقسيم الفقهي للعقود * **العقود المسماة وغير المسماة:** كما ذكر سابقاً، استناداً إلى تنظيم القانون لها. * **عقود الرضى والعقود الشكلية:** استناداً إلى شكل انعقادها. * **عقود فورية وعقود زمنية:** استناداً إلى طريقة تنفيذ الالتزامات. * **عقود ملزمة للجانبين وعقود ملزمة لجانب واحد:** استناداً إلى أثرها على أطراف العقد. * **عقود المعاوضة والتبرع:** استناداً إلى المقابل في العقد. * **عقود الغرر (المخاطرة):** وهي العقود التي تتوقف آثارها على وقوع حدث مستقبلي وغير مؤكد [30](#page=30). * **العقود غير المسماة:** وهي التي لم ينظمها القانون، مثل عقود البيع الإلكتروني [31](#page=31). ##### 1.4.3 صور خاصة للتراضي * **النيابة في التعاقد:** ينوب شخص عن آخر في إبرام عقد، وتنعقد الآثار القانونية بين الأصيل والمتعاقد الآخر [56](#page=56). * **الوعد بالتعاقد:** وهو اتفاق يلتزم بمقتضاه أحد الطرفين بإبرام عقد نهائي في المستقبل [63](#page=63). * **الوعد بالتعاقد:** يتضمن وعداً بإبرام عقد معين، ويكون ملزماً إذا كان محدداً وواضحاً [63](#page=63). #### 2. أركان العقد تتمثل أركان العقد الأساسية في التراضي، والمحل، والسبب [37](#page=37). ##### 2.1 ركن الرضى الرضى هو جوهر العقد، ويتمثل في توافق إرادتين على إحداث أثر قانوني. يجب أن يكون الرضى صحيحاً وخالياً من العيوب [38](#page=38) [40](#page=40). #### 2.1.1 مفهوم الرضى في العقد يعتبر الرضى أساس تكوين العقد، وهو عبارة عن توافق إرادتين على إحداث أثر قانوني. تطور مفهوم الرضى ليشمل الإرادة الصريحة والضمنية، وقد تأثر المشرع الفرنسي في هذا الجانب، ثم انتقل هذا المفهوم إلى القوانين الأخرى [38](#page=38) [41](#page=41). **Tip:** الإرادة الصريحة تكون باللفظ أو الكتابة، بينما الإرادة الضمنية تستخلص من القرائن والأفعال. #### 2.1.2 وجود الإرادة يجب أن تكون الإرادة موجودة وصحيحة، وقد أجاز القانون التعبير عنها باللفظ أو الكتابة أو بالإشارة، أو بالسكوت في بعض الحالات [43](#page=43) [44](#page=44). #### 2.1.3 تطابق الإرادتين يتحقق تطابق الإرادتين عندما تتطابق إرادة الموجب مع إرادة الموجب له، سواء كان ذلك بشكل مباشر أو غير مباشر [49](#page=49). #### 2.1.4 صور خاصة للتراضي * **النيابة في التعاقد:** ينوب شخص عن آخر في التعاقد، وتسري آثار العقد على الأصيل [56](#page=56). * **الإيجاب والإيجاب:** يتمثل في عرض موجب، ويقابله قبول من الطرف الآخر [57](#page=57). * **آثار التعبير عن الإرادة:** يجب أن يكون التعبير عن الإرادة صحيحاً وخالياً من العيوب. * **البيع والشراء:** عقد البيع هو عقد رضائي ينعقد بمجرد تراضي طرفيه على المبيع والثمن [62](#page=62). #### 2.2 المحل المحل هو موضوع الالتزام، وهو الأداء الذي يلتزم به المدين. يجب أن يكون المحل معيناً أو قابلاً للتعيين، وأن يكون ممكناً، ومشروعاً، وموجوداً أو قابلاً للوجود [43](#page=43). #### 2.3 السبب السبب هو الباعث الدافع إلى الالتزام، ويجب أن يكون مشروعاً وأن لا يخالف النظام العام أو الآداب [43](#page=43). --- # ماهية التصرف القانوني يستعرض هذا الموضوع مفهوم التصرف القانوني، سواء كان بإرادة منفردة أو بإرادتين، مع التركيز على أحكامه وتطبيقاته المختلفة [18](#page=18). ### 2.1 مفهوم التصرف القانوني التصرف القانوني هو تعبير عن إرادة تهدف إلى إحداث أثر قانوني. يتكون التصرف القانوني من جانب واحد أو من جانبين (اتفاق) [19](#page=19). #### 2.1.1 التصرف القانوني من جانب واحد هو تصرف قانوني ينتج أثره بمجرد صدور الإرادة المنفردة، دون الحاجة لقبول شخص آخر [20](#page=20). ##### 2.1.1.1 الوعْد بالجائزة يُعد الوعد بالجائزة من أهم تطبيقات التصرف القانوني بإرادة منفردة. وهو وعد صادر عن شخص تجاه جمهور، يلتزم بموجبه بمنح جائزة لمن يقوم بعمل معين أو يصل إلى نتيجة محددة [20](#page=20). * **أحكام الوعد بالجائزة:** * يصبح الوعد ملزمًا بمجرد صدوره، ولا يتوقف نفاذه على قبول شخص محدد [21](#page=21). * إذا لم يتم تحديد أجل للوعد، يبقى ملزمًا حتى يتم الإعلان عن سحبه أو انتهاء الغرض منه [21](#page=21). * في حال تحديد أجل، يجب على الواعد الالتزام بالوعد خلال هذا الأجل [21](#page=21). * إذا أمكن تحقيق الجائزة، يصبح الواعد ملزمًا بمنحها للشخص المستحق [21](#page=21). ##### 2.1.1.2 تطبيقات أخرى للتصرف القانوني بإرادة منفردة * **العقد القابل للإجازة:** يخول القانون لشخص حق إجازة تصرف قانوني صحيح ولكنه قابل للإبطال [22](#page=22). * **الوصية:** وهي تصرف قانوني مسبب يقتضي ملكية شيء ما، وتُعطى بعد الوفاة [22](#page=22). * **الوقف:** وهو تصرف قانوني يهدف إلى تخصيص مال معين لمنفعة عامة [22](#page=22). * **التصرف بإرادة منفردة لإنشاء الالتزام:** مثل الإقرار بالدين [22](#page=22). #### 2.1.2 التصرف القانوني من جانبين (العقد) العقد هو اتفاق بين شخصين أو أكثر لإنشاء التزامات قانونية [23](#page=23). ##### 2.1.2.1 مفهوم العقد وتمييزه عما يشابهه * **تعريف العقد:** العقد هو اتفاق بين شخصين أو أكثر، يهدف إلى إنشاء أو تعديل أو نقل أو إنهاء التزامات قانونية [23](#page=23) [24](#page=24). * **الفرق بين العقد والاتفاق:** الاتفاق أوسع نطاقاً من العقد، حيث يشمل كل توافق على إحداث آثار قانونية، بينما العقد هو اتفاق يهدف تحديداً إلى إنشاء أو تعديل أو نقل أو إنهاء التزامات قانونية [23](#page=23). * **الفرق بين العقد والالتزام:** العقد هو مصدر الالتزام، أما الالتزام فهو أثر قانوني يترتب على العقد [24](#page=24). * **الفرق بين العقد والتصرف التنظيمي:** التصرف التنظيمي هو اتفاق لا يهدف إلى إنشاء التزامات قانونية بالمعنى المباشر، بل ينظم علاقة بين الأطراف (مثل العقود الإدارية) [25](#page=25). ##### 2.1.2.2 تقسيمات العقود ينقسم العقد إلى عدة تقسيمات منها التشريعي والفقهي: ###### 2.1.2.2.1 التقسيم التشريعي للعقود * **العقود الملزمة للجانبين والعقود الملزمة لجانب واحد:** * **العقود الملزمة للجانبين:** تنشئ التزامات متقابلة على عاتق كل طرف، مثل عقد البيع [26](#page=26). * **العقود الملزمة لجانب واحد:** تنشئ التزامات على عاتق طرف واحد فقط، مثل عقد الهبة [26](#page=26). * **العقود شبه الملزمة للجانبين:** هي عقود ملزمة لجانب واحد في الأصل، ولكنها قد تنشئ التزامات على الطرف الآخر في ظروف معينة (مثل عقد الإيجار الذي قد ينشئ التزامات على المؤجر لصيانة العقار) [26](#page=26). * **عقود المعاوضة وعقود التبرع:** * **عقود المعاوضة:** كل طرف يأخذ مقابل ما يعطي، مثل عقد البيع [28](#page=28). * **عقود التبرع:** أحد الطرفين يعطي دون مقابل، مثل عقد الهبة [28](#page=28). * **عقود العوض وعقود الغرم:** * **عقود العوض:** هي عقود معاوضة [28](#page=28). * **عقود الغرم (أو عقود احتمالية):** هي عقود قد يكسب فيها أحد الطرفين أو يخسر، ويعتمد ذلك على وقوع حدث مستقبلي غير مؤكد، مثل عقد التأمين [28](#page=28). * **عقود محددة وعقود احتمالية:** * **العقود المحددة:** يكون فيها أداء كل طرف معروفًا وقت العقد [30](#page=30). * **العقود الاحتمالية:** يعتمد فيها وقوع النفع أو الخسارة على حدث مستقبلي غير مؤكد [30](#page=30). * **العقود الرضائية، العقود الشكلية، والعقود العينية:** * **العقود الرضائية:** تنعقد بمجرد تراضي الطرفين، مثل عقد البيع [33](#page=33). * **العقود الشكلية:** تتطلب شكلاً معينًا لانعقادها (مثل التسجيل الرسمي)، مثل عقود بيع العقارات [33](#page=33). * **العقود العينية:** تنعقد بتسليم الشيء محل العقد، مثل عقد الوديعة [33](#page=33). * **عقود فورية التنفيذ وعقود زمنية:** * **عقود فورية التنفيذ:** يتم تنفيذ التزاماتها دفعة واحدة [34](#page=34). * **عقود زمنية:** يستمر تنفيذ التزاماتها لفترة زمنية [34](#page=34). * **عقود التراضي وعقود الإذعان:** * **عقود التراضي:** يكون فيها للأطراف حرية التفاوض [35](#page=35). * **عقود الإذعان:** يكون فيها أحد الطرفين في وضع أقوى ويفرض شروطه على الطرف الآخر، مثل عقود الخدمات العامة [35](#page=35). * **عقود فورية التنفيذ وعقود استمرارية:** * **عقود فورية التنفيذ:** لا يعتد فيها بإرادة المتعاقد في تحديد وقت التنفيذ [37](#page=37). * **عقود الاستمرارية:** تنشئ التزامات مستمرة، ويعتد فيها بإرادة المتعاقد [37](#page=37). * **عقود ملزمة للجانبين وعقود غير ملزمة للجانبين:** * **عقود ملزمة للجانبين:** مثل عقود البيع [37](#page=37). * **عقود غير ملزمة للجانبين:** مثل عقود الإذعان [37](#page=37). * **عقود البيع الإلكتروني:** تمثل شكلاً حديثًا للعقود، وتتطلب آليات خاصة للإثبات [38](#page=38). ###### 2.1.2.2.2 التقسيم الفقهي للعقود * **العقود المسماة والعقود غير المسماة:** * **العقود المسماة:** هي عقود وضع لها القانون أحكامًا خاصة (مثل البيع، الإيجار) [32](#page=32). * **العقود غير المسماة:** هي عقود لم يضع لها القانون أحكامًا خاصة، وتخضع للقواعد العامة للعقود [32](#page=32). * **عقود فورية التنفيذ وعقود مدة:** * **عقود فورية التنفيذ:** يكون تنفيذها دفعة واحدة [34](#page=34). * **عقود مدة:** يستمر تنفيذها لفترة زمنية [34](#page=34). * **التراضي وتطابقه:** * **التراضي:** هو عنصر أساسي لانعقاد العقد، ويعبر عن تطابق إرادتي المتعاقدين [40](#page=40). * **صور التراضي:** يتم التعبير عن الإرادة باللفظ أو الكتابة أو الإشارة المفهومة أو السلوك المادي [41](#page=41). * **تطابق الإرادتين:** يتحقق عندما تتطابق الإيجاب مع القبول [49](#page=49). ### 2.2 أركان التصرف القانوني يتكون التصرف القانوني من أركان أساسية هي: الرضا، المحل، والسبب [40](#page=40). #### 2.2.1 ركن الرضا الرضا هو توافق إرادتي الطرفين على إحداث أثر قانوني [40](#page=40). ##### 2.2.1.1 تعريف ركن الرضا وتطوره يُعتبر الرضا أساس التصرف القانوني، ولا ينتج التصرف أثاره إلا بوجود رضا صحيح [41](#page=41). * **تاريخ تطور الرضا:** تطور مفهوم الرضا من مجرد التعبير الظاهري للإرادة إلى الاعتداد بالإرادة الباطنة، مع مراعاة وسائل الإثبات [41](#page=41). ##### 2.2.1.2 وجود الإرادة تُعد الإرادة ركنًا أساسيًا لوجود التصرف القانوني [44](#page=44). * **التعبير عن الإرادة:** * **التعبير الصريح:** يتم باللفظ أو الكتابة [44](#page=44). * **التعبير الضمني:** يستنتج من السلوك المادي [44](#page=44). * **التعبير بالإشارة:** مقبول في بعض الحالات [44](#page=44). * **آثار التعبير عن الإرادة:** * **التعبير الصريح:** يعتبر كافيًا لانعقاد التصرف القانوني [48](#page=48). * **التعبير الضمني:** قد لا يكفي وحده في بعض الحالات، ويتطلب الاستدلال عليه [48](#page=48). ##### 2.2.1.3 تطابق الإرادتين يتطلب انعقاد العقد تطابق إرادتي الطرفين، وذلك من خلال الإيجاب والقبول [49](#page=49). * **الإيجاب:** هو عرض صادر من شخص لإبرام عقد معين [49](#page=49). * **القبول:** هو موافقة على الإيجاب [49](#page=49). * **آثار عدم التطابق:** قد يؤدي عدم تطابق الإيجاب والقبول إلى بطلان العقد [50](#page=50). ##### 2.2.1.4 زمان ومكان تطابق الإرادتين * **حالة الحضور:** ينعقد العقد وقت توافق الإرادتين [54](#page=54). * **حالة الغياب:** ينعقد العقد وقت وصول القبول إلى الموجب [54](#page=54). * **التراضي بالإلكترونيات:** يتطلب قواعد خاصة لتحديد زمان ومكان انعقاد العقد [55](#page=55). #### 2.2.2 النيابة في التعاقد يجوز للشخص أن يتعاقد عن طريق وكيل، سواء كان وكيلاً متفقاً عليه أو وكيلاً قانونياً [56](#page=56). * **أحكام النيابة:** * **الوكالة الاتفاقية:** تعتمد على اتفاق بين الأصيل والوكيل [57](#page=57). * **الوكالة القانونية:** تنشأ بقوة القانون (مثل ولاية الأب على أولاده) [57](#page=57). * **آثار النيابة:** آثار العقد تنصرف إلى الأصيل، ما لم ينص القانون على غير ذلك [58](#page=58). --- # أركان العقد تُعد أركان العقد هي العناصر الأساسية التي لا يصح العقد إلا بوجودها، وتشمل الرضا، والمحل، والسبب، ويؤدي غياب أي من هذه الأركان أو اختلالها إلى بطلان العقد [37](#page=37). ### 3.1 ركن الرضا الرضا هو تطابق إرادتين أو أكثر على إحداث أثر قانوني ، وهو جوهر العقد وأساس تكوينه. ويعبر عنه بإيجاب أو قبول [39](#page=39) [40](#page=40). #### 3.1.1 مفهوم الرضى وتطوره يُعد الرضا ركناً أساسياً للعقد، وهو لا يقف عند حد الاتفاق بل يمتد ليشمل توافق الإرادتين على إحداث الأثر القانوني. تطور مفهوم الرضا عبر التاريخ، حيث كان في البداية يعتمد على شكلية معينة، ثم انتقل إلى فكرة الإرادة الداخلية، وأخيراً أصبح يرتكز على الإرادة الظاهرة التي تتجلى في التعبير [40](#page=40) [41](#page=41). #### 3.1.2 وجود الإرادة وجود الإرادة شرط أساسي لصحة العقد، فلا يكفي مجرد صدور الرضا من جانب واحد، بل يجب أن تتجه الإرادتان نحو إحداث الأثر القانوني [42](#page=42). * **التعبير عن الإرادة:** يتم التعبير عن الإرادة بشكل صريح أو ضمني [42](#page=42). * **التعبير الصريح:** يتم عن طريق اللفظ أو الكتابة أو أي إشارة واضحة تدل على الإرادة [43](#page=43). * **التعبير الضمني:** يتم عن طريق سلوك يدل بشكل مباشر على الإرادة، ولا يشترط أن يكون هذا السلوك لا لبس فيه [43](#page=43). * **حالات خاصة في التعبير عن الإرادة:** * **التعبير الضمني في العقود الملزمة للجانبين:** يجوز التعبير عن الإرادة ضمناً في العقود الملزمة للجانبين إذا كانت طبيعة العقد تقتضي ذلك [43](#page=43). * **التعبير الضمني في العقود الملزمة لجانب واحد:** يجوز التعبير عن الإرادة ضمناً في العقود الملزمة لجانب واحد إذا كانت طبيعة العقد تسمح بذلك [44](#page=44). * **الكاتب أو الرقمي:** يخضع الإثبات بالكتابة في الشكل الإلكتروني لنفس القواعد المطبقة على الإثبات بالكتابة الورقية، بشرط التأكد من هوية المصدر وسلامة البيانات [38](#page=38). * **تطابق الإرادتين:** يجب أن تتطابق الإرادتان فيما يتعلق بالعناصر الجوهرية للعقد [47](#page=47). * **الإيجاب:** هو التعبير عن إرادة المتعاقد الأقوى، وقد يكون صريحاً أو ضمنياً [48](#page=48). * **القبول:** هو موافقة إرادة الموجّه إليه على إيجاب الموجّه، وقد يكون صريحاً أو ضمنياً [49](#page=49). * **تطابق الإيجاب والقبول:** يجب أن يكون القبول مطابقاً للإيجاب، وفي حال وجود اختلاف، يصبح القبول بمثابة رفض للإيجاب الأصلي [50](#page=50). * **أثر الإيجاب والقبول:** يترتب على تطابق الإيجاب والقبول نشوء العقد [51](#page=51). * **زمان ومكان تطابق الإرادتين:** يحدد القانون زمان ومكان انعقاد العقد بين المتعاقدين الغائبين [52](#page=52). * **المتعاقد الحاضر:** ينعقد العقد في مجلس العقد [52](#page=52). * **المتعاقد الغائب:** ينعقد العقد في الزمان والمكان الذي يصله فيه القبول [52](#page=52). * **العقد بالإنابة (النيابة في التعاقد):** يجوز للشخص أن يتعاقد عن طريق وكيل أو ممثل قانوني، حيث تنصرف آثار العقد إلى الأصيل [56](#page=56). * **صور النيابة:** * **النيابة الاتفاقية:** تنشأ عن اتفاق بين الأصيل والوكيل [56](#page=56). * **النيابة القانونية:** تنشأ بموجب نص قانوني (مثل الولي أو الوصي) [57](#page=57). * **النيابة القضائية:** ينص القانون على حالات يعين فيها القاضي نائباً [57](#page=57). * **آثار النيابة:** تنصرف آثار العقد إلى الأصيل [58](#page=58). * **الوعد بالتعاقد:** هو اتفاق يلتزم بموجبه الطرفان أو أحدهما بإبرام عقد معين في المستقبل، ولا ينشئ العقد النهائي إلا عند توافر شروطه [63](#page=63). #### 3.1.3 صحة التراضي لا يصح الرضا إذا كان مشوباً بعيب من عيوب الإرادة، مثل الغلط، التدليس، الإكراه، والاستغلال [67](#page=67). * **الغلط:** هو انحراف في الإدراك يقع فيه المتعاقد، ويكون سبباً لبطلان العقد إذا كان جوهرياً ويشترط فيه أن يكون المتعاقد قد وقع فيه بناءً على صفة أساسية في محل العقد أو في شخص المتعاقد الآخر، أو كان الغلط جوهرياً [68](#page=68) [69](#page=69) [70](#page=70). * **شروط الغلط:** * **كون الغلط حادثاً:** يجب أن يقع الغلط أثناء إبرام العقد [68](#page=68). * **كون الغلط جوهرياً:** يجب أن يكون الغلط مؤثراً في إرادة المتعاقد، بحيث لولاه لما أبرم العقد [68](#page=68). * **حالات الغلط الجوهري:** * الغلط في صفة جوهرية في المحل [68](#page=68). * الغلط في شخص المتعاقد الآخر إذا كانت شخصيته محل اعتبار في العقد [69](#page=69). * **حالات أخرى للغلط لم ترد في القانون المدني:** * الغلط في الصفة الجوهرية أو في قيمة الشيء [70](#page=70). * الغلط في القانون [70](#page=70). * **إثبات الغلط:** يتم إثبات الغلط بكافة وسائل الإثبات [71](#page=71). * **التدليس:** هو استخدام طرق احتيالية أو قول أو كتمان الغرض منه خداع المتعاقد الآخر لحمله على التعاقد [72](#page=72). * **عناصر التدليس:** * **الاستعمال الاحتيالي:** هو استخدام طرق احتيالية مادية أو معنوية [72](#page=72). * **وقوع الغلط:** يجب أن يؤدي التدليس إلى وقوع غلط لدى المتعاقد [73](#page=73). * **شروط التدليس:** * **كون التدليس صادراً من المتعاقد الآخر أو بعلمه:** إذا كان صادراً من الغير، لا يكون العقد قابلاً للإبطال إلا إذا علم به المتعاقد الآخر [73](#page=73). * **التدليس الصادر من الغير:** إذا كان التدليس صادراً من الغير، لا يؤثر على صحة العقد إلا إذا علم به المتعاقد الآخر [73](#page=73). * **إثبات التدليس:** يتم إثبات التدليس بكافة وسائل الإثبات [74](#page=74). * **الإكراه:** هو ضغط غير مشروع على إرادة المتعاقد لحمله على التعاقد [75](#page=75). * **عناصر الإكراه:** * **كون الإكراه باعثاً على التعاقد:** يجب أن يكون الإكراه هو الدافع المباشر للتعاقد [75](#page=75). * **كون الإكراه مشروعاً أو غير مشروع:** يصح الإكراه إذا كان مشروعاً، ولكن إذا كان غير مشروع، فإنه يعيب الرضا [75](#page=75). * **شروط الإكراه:** * **كون الإكراه مشروعاً:** يجب أن يكون الإكراه قائماً على سبب مشروع [76](#page=76). * **كون الإكراه مؤثراً:** يجب أن يكون الإكراه مؤثراً في المتعاقد، بحيث يخشى من إضرار جسيم به أو بأقاربه [76](#page=76). * **الإكراه والنفوذ الأدبي:** يعتبر النفوذ الأدبي إكراهاً إذا استغل المتعاقد حاجة الآخر أو ضعفه لفرض التزامات غير متكافئة [77](#page=77). * **إثبات الإكراه:** يتم إثبات الإكراه بكافة وسائل الإثبات [77](#page=77). * **الاستغلال:** هو استغلال المتعاقد حاجة الآخر أو ضعفه للحصول على مزية غير متكافئة [78](#page=78). * **شروط الاستغلال:** * **وجود حاجة أو ضعف لدى أحد المتعاقدين:** يجب أن يكون أحد الطرفين في حالة استغلال أو ضعف [80](#page=80). * **استغلال المتعاقد الآخر لهذه الحالة:** يجب أن يكون الطرف الآخر قد استغل هذا الضعف [80](#page=80). * **وجودفاوت كبير بين الأداءات:** يجب أن يكون هناكفاوت واضح بين ما قدمه كل طرف [80](#page=80). * **آثار الاستغلال:** يجوز للقاضي إما إنقاص الالتزام المبالغ فيه أو إبطال العقد [82](#page=82). * **الغبن:** هو عدم التكافؤ بين الأداءات في العقد، ولا يؤثر على صحة العقد إلا إذا كان فاحشاً [82](#page=82). * **شروط الغبن:** * **وجودفاوت كبير في الأداءات:** يجب أن يكون هناك تفاوتاً واضحاً في قيمة الأداءات [83](#page=83). * **وقوع الغبن وقت إبرام العقد:** يجب أن يقع الغبن وقت إبرام العقد [83](#page=83). * **آثار الغبن:** يجوز للقاضي إما إنقاص الالتزام المبالغ فيه أو إبطال العقد [83](#page=83). ### 3.2 ركن المحل المحل هو الأداء الذي يلتزم به كل متعاقد، سواء كان ذلك بإعطاء شيء، أو القيام بعمل، أو الامتناع عن عمل [83](#page=83). #### 3.2.1 وجود المحل وتعيينه يجب أن يكون محل العقد موجوداً أو قابلاً للوجود، وأن يكون معيناً أو قابلاً للتعيين [84](#page=84). * **أن يكون المحل موجوداً وممكناً:** يجب أن يكون المحل موجوداً وقت إبرام العقد أو أن يكون ممكناً في المستقبل [84](#page=84). * **وجود المحل:** يجب أن يكون الشيء محل العقد موجوداً بذاته أو قابلاً للوجود [85](#page=85). * **إمكانية المحل:** يجب أن يكون المحل ممكناً، فلا يجوز أن يكون مستحيلاً [85](#page=85). * **أن يكون المحل معيناً أو قابلاً للتعيين:** يجب أن يكون محل العقد معيناً تعييناً نافياً للجهالة [86](#page=86). #### 3.2.2 مشروعية المحل وعدم مخالفته للنظام العام والآداب العامة يجب أن يكون محل العقد مشروعاً، وألا يخالف النظام العام أو الآداب العامة [87](#page=87). ### 3.3 ركن السبب السبب هو الباعث الدافع للمتعاقد على الالتزام [88](#page=88). #### 3.3.1 السبب الموضوعي والسبب الشخصي * **السبب القصدى أو السبب الموضوعي:** هو الغرض المباشر الذي يقصده كل متعاقد من العقد [89](#page=89). * **السبب الباعث أو السبب الشخصي:** هو الباعث الدافع للتعاقد، وهو ما يحفز المتعاقد على إبرام العقد [89](#page=89). #### 3.3.2 شروط السبب يجب أن يكون السبب موجوداً ومشروعاً، وألا يخالف النظام العام أو الآداب العامة [90](#page=90). #### 3.3.3 إثبات السبب يتم إثبات السبب بكافة وسائل الإثبات، ويمكن للقاضي أن يستنتجه من ظروف الدعوى [91](#page=91). --- # آثار العقد والاخلال به يبحث هذا الموضوع في الآثار المترتبة على انعقاد العقد، وكذلك الآثار الناتجة عن الإخلال ببنوده أو بأركانه، مثل المسؤولية العقدية والفسخ. ### 4.1 آثار العقد تتمثل آثار العقد الأساسية في القوة الملزمة التي يكسبها القانون للعقد، وذلك وفقاً لقاعدة "العقد شريعة المتعاقدين". وهذا يعني أن ما تم الاتفاق عليه بين طرفي العقد يجب تنفيذه [92](#page=92). #### 4.1.1 حدود القوة الملزمة للعقد #### 4.1.1.1 تعديل العقد يُعدّل العقد باتفاق الطرفين ، وقد يتدخل القاضي لتعديل العقد في حالات استثنائية، خاصة في عقود الإذعان، حيث يجوز له تعديل الشروط المجحفة أو إلغاءها [93](#page=93). #### 4.1.1.2 نظرية الظروف الطارئة تسمح نظرية الظروف الطارئة للقاضي بتعديل العقد إذا طرأت ظروف استثنائية لم تكن متوقعة عند إبرام العقد، وجعلت تنفيذ الالتزام مرهقاً جداً [93](#page=93). ##### 4.1.1.2.1 شروط تطبيق نظرية الظروف الطارئة - **وقوع حادث عام استثنائي ومفاجئ:** يجب أن يكون الحادث عاماً وغير متوقع، مثل الكوارث الطبيعية أو الأزمات الاقتصادية الشديدة [94](#page=94). - **استحالة التنفيذ أو إرهاقه:** يجب أن يكون الحادث قد جعل تنفيذ الالتزام مستحيلاً أو مرهقاً بشكل فادح [94](#page=94). - **عدم وجود اتفاق على خلاف ذلك:** لا يجوز تطبيق النظرية إذا اتفق الطرفان صراحة على تحمل مخاطر الحادث [95](#page=95). #### 4.1.2 مراجعة القاضي للعقد يمكن للقاضي مراجعة العقد في إطار نظرية الظروف الطارئة، حيث يقوم بتعديل الالتزامات المتفق عليها بما يتناسب مع الظروف الجديدة. كما يفسر القاضي العقد إذا كان غامضاً، مستعيناً بنيته وقصد المتعاقدين [96](#page=96). #### 4.1.3 نسبية أثر العقد الأصل أن العقد لا يرتب آثاراً إلا بين طرفيه، ولا تنصرف آثاره إلى الغير [98](#page=98). ##### 4.1.3.1 أثر العقد بالنسبة للخلف العام، والخلف الخاص، والدائنين العاديين - **الخلف العام:** ينصرف إليه العقد بصفته وارثاً، فيحل محل سلفه في جميع حقوقه والتزاماته [98](#page=98). - **الخلف الخاص:** لا ينصرف إليه العقد إلا إذا كان العقد يتعلق بالشيء الذي انتقل إليه، أو إذا نص القانون على ذلك، أو اتُفق عليه [99](#page=99). - **الدائنون العاديون:** لا يعتبرون طرفاً في العقد، ولكن يمكنهم مباشرة الحقوق التي لا يستقل بها المدين، مثل حق الفسخ أو الدعوى غير المباشرة [100](#page=100). ##### 4.1.3.2 أثر العقد بالنسبة للغير الأصل أن العقد لا يرتب أي أثر على الغير. ومع ذلك، توجد استثناءات مثل [100](#page=100): - **تعهد الغير:** يتعهد أحد المتعاقدين بأن يقوم الغير بعمل معين، وفي حال إخلال الغير، يلتزم المتعاقد بتعويض الغير . - **اشتراط الغير:** يتعهد أحد المتعاقدين بأن يعطي الغير حقاً، ويكون هذا الحق متعلقاً بعقار أو منقول . ### 4.2 آثار الإخلال بأركان العقد ينتج عن الإخلال بأركان العقد أو شروطه بطلان العقد. #### 4.2.1 أحكام بطلان العقد - **أسباب البطلان:** - **البطلان المطلق:** يتعلق بالنظام العام، ويرفع دعوى البطلان من أي ذي مصلحة، أو النيابة العامة . - **البطلان النسبي:** يتعلق بمصلحة خاصة، ويرفع دعواه الطرف الذي تقرر لمصلحته البطلان، أو نائبه . - **إجازة العقد:** يمكن لمن له الحق في طلب البطلان أن يجيز العقد، وتكون الإجازة صريحة أو ضمنية . - **التقادم:** تسقط دعوى البطلان بالتقادم . #### 4.2.2 آثار بطلان العقد - **الآثار الأصلية للبطالن:** - **استعادة المتعاقدين لحالتهما الأصلية:** يتمثل في إعادة ما تم تقديمه بموجب العقد . - **حقوق الغير حسن النية:** لا تتأثر حقوق الغير حسن النية في بعض الحالات . - **الآثار العرضية للبطالن:** - **البطلان الجزئي:** يبطل العقد في جزء منه إذا كان هذا الجزء قابلاً للانفصال عن باقي العقد . - **نظرية تحول العقد:** يمكن للقاضي تحويل العقد الباطل إلى عقد صحيح إذا توافرت شروطه . - **نظرية الخطأ عند تكوين العقد:** قد يؤدي الخطأ في تكوين العقد إلى البطلان . - **البطلان وعدم النفاذ:** يختلف البطلان عن عدم النفاذ، حيث لا يرتب العقد الباطل أي أثر، بينما العقد غير النافذ يرتب أثراً بين الأطراف ولكنه لا يحتج به على الغير . ### 4.3 آثار الإخلال بالالتزام العقدي يستوجب الإخلال بالالتزام العقدي مسؤولية العقدية للمدين. #### 4.3.1 المسؤولية العقدية تتكون المسؤولية العقدية من ثلاثة أركان: الخطأ، والضرر، والعلاقة السببية. ##### 4.3.1.1 الخطأ والضرر - **الخطأ العقدي:** يتمثل في مخالفة المدين لالتزاماته العقدية، سواء بالامتناع عن التنفيذ أو التأخير فيه، أو التنفيذ المعيب . - **الضرر:** هو ما لحق بالدائن من خسارة أو فوات كسب، ويجب أن يكون الضرر محققاً ومباشراً . ##### 4.3.1.2 العلاقة السببية وتعديل قواعد المسؤولية العقدية - **العلاقة السببية:** يجب إثبات وجود علاقة سببية بين خطأ المدين والضرر الذي لحق بالدائن . - **تعديل قواعد المسؤولية العقدية:** يجوز للأطراف الاتفاق على تعديل قواعد المسؤولية العقدية، كالإعفاء منها أو تحديد مقدارها، إلا في حالات الخطأ العمدي أو الغش . ### 4.4 فسخ العقد ينتج الفسخ عن الإخلال الجسيم بأحد التزامات العقد. #### 4.4.1 أنواع الفسخ - **الفسخ القضائي:** يتم اللجوء إلى القاضي لطلب فسخ العقد . - **الفسخ الاتفاقي:** يتفق الأطراف على شروط فسخ العقد مسبقاً . - **الفسخ بحكم القانون (الانفساخ):** ينفسخ العقد تلقائياً بقوة القانون في حالات معينة . --- # المصادر غير الإرادية وشبه الإرادية للالتزام تتناول هذه الوحدة مصادر الالتزام التي لا تقوم على الإرادة المباشرة، مثل الفعل النافع (الإثراء بلا سبب) والفعل الضار (المسؤولية التقصيرية). ### 4.1 المصادر غير الإرادية للالتزام تنشأ المصادر غير الإرادية للالتزام عن أفعال لا يقصد بها إحداث أثر قانوني، ولكن القانون يرتب عليها هذا الأثر. تنقسم هذه المصادر إلى الفعل الضار (المسؤولية التقصيرية) والفعل النافع (الإثراء بلا سبب) . #### 4.1.1 المسؤولية التقصيرية تُعرف المسؤولية التقصيرية بأنها الالتزام الذي يقع على عاتق شخص بسبب خطئه، الذي يسبب ضرراً للغير. تقوم هذه المسؤولية على ثلاثة أركان أساسية: الخطأ، الضرر، والعلاقة السببية بين الخطأ والضرر . ##### 4.1.1.1 الخطأ الخطأ هو كل انحراف عن سلوك الشخص العادي في الظروف نفسها، أو الإخلال بواجب قانوني . **المعيار المادي للخطأ** : يعتمد الخطأ في الأساس على معيار موضوعي يتمثل في سلوك الرجل العادي، وليس على الحالة الذهنية للشخص المخطئ . * **الخطأ في حالة الدفاع الشرعي**: لا يعتبر فعلاً خطأً ما كان ضرورياً للدفاع عن النفس أو المال ضد اعتداء غير مشروع . * **الخطأ الصادر عن موظف عام**: يتحمل المتبوع مسؤولية الموظف العام عن الأضرار التي يسببها أثناء تأدية وظيفته، إلا إذا أثبت أن الموظف قد تصرف خارج نطاق وظيفته . * **الخطأ في حالة الضرورة**: لا يعد الخطأ ضرورة إذا كان نتيجة لحالة ضرورة، مثل الاضطرار لتدمير ملك الغير لتفادي خطر أكبر، بشرط أن يكون هناك تناسب بين الضرر المرتكب والضرر المتوقى . **المعيار المعنوي للخطأ (الإدراك)** : يرتبط الخطأ المعنوي بإدراك الشخص لطبيعة فعله ونتائجه. فلا يعدم الخطأ إذا كان الشخص غير مدرك لنتائج فعله . **إثبات الخطأ** : يقع عبء إثبات الخطأ على المدعي. * **الوقائع المادية**: يمكن إثبات الخطأ بالوقائع المادية، كالأدلة الكتابية والشهادات . * **وسائل الإثبات**: تشمل وسائل الإثبات، القرائن القضائية، الشهادات، والوثائق . ##### 4.1.1.2 الضرر الضرر هو الاعتداء على حق، سواء كان مادياً أو معنوياً . * **الضرر المادي**: يشمل ما لحق بالشخص في ماله أو جسمه . * **الضرر المعنوي**: يشمل ما يمس بالاعتبار أو الشرف . ##### 4.1.1.3 العلاقة السببية تُعد العلاقة السببية ركناً أساسياً لقيام المسؤولية التقصيرية، ويجب أن تكون هناك علاقة مباشرة بين الخطأ والضرر . * **القوة القاهرة والحادث الفجائي**: لا تقوم المسؤولية إذا كان الضرر ناتجاً عن قوة قاهرة أو حادث فجائي . * **خطأ الغير**: إذا تدخل خطأ الغير أو فعل الغير المتسبب في الضرر، فإنه قد يقطع العلاقة السببية . #### 4.1.2 المسؤولية عن عمل الغير يُسأل الشخص عن أفعال غيره التي تحدث ضرراً، وذلك في حالات معينة يحددها القانون . ##### 4.1.2.1 مسؤولية متولي الرقابة يكون مسؤولاً عن الأضرار التي تحدثها الأشخاص الذين هم تحت رقابته، إذا لم يثبت أنه قام بواجب الرقابة . * **شروط قيام مسؤولية متولي الرقابة** : * وجود خطأ أو فعل ضار صادر عن الشخص الخاضع للرقابة. * وقوع الضرر أثناء تأدية الشخص التابع لوظيفته أو بسببها. * **الأساس القانوني لمسؤولية متولي الرقابة**: تقوم هذه المسؤولية على أساس الخطأ المفترض في الرقيب، وليس على أساس علاقة تبعية مباشرة . ##### 4.1.2.2 مسؤولية المتبوع عن أعمال تابعه يُسأل المتبوع عن الأضرار التي يسببها تابعه أثناء تأدية وظيفته أو بسببها . * **قيام علاقة تبعية**: يجب أن تقوم علاقة تبعية بين المتبوع والتابع . * **وقوع الضرر أثناء تأدية وظيفته أو بسببها**: يجب أن يكون الضرر ناتجاً عن عمل قام به التابع أثناء تأدية وظيفته . ##### 4.1.2.3 المسؤولية الناشئة عن الأشياء تنقسم المسؤولية عن الأشياء إلى: * **مسؤولية حارس الأشياء (غير الحية)**: يكون الحارس مسؤولاً عن الأضرار التي تسببها الأشياء التي تحت حراسته . * **مسؤولية حارس الحيوان**: يكون حارس الحيوان مسؤولاً عن الأضرار التي يسببها حيوانه . * **مسؤولية حارس البناء**: يكون مسؤولاً عن الأضرار التي تنشأ عن تهدم البناء . ### 4.2 المصادر شبه الإرادية للالتزام تُعرف المصادر شبه الإرادية للالتزام بأنها تلك الأفعال التي لا تنطوي على إرادة مباشرة لإحداث الأثر القانوني، ولكن القانون يرتب عليها التزامات، مثل الإثراء بلا سبب أو الفضالة . #### 4.2.1 الفعل النافع "الإثراء بلا سبب" الإثراء بلا سبب هو اكتساب مال أو منفعة بلا مقابل، مما يوجب على من استفاد منه رد ما حصل عليه . ##### 4.2.1.1 شروط الإثراء بلا سبب * **وجود إثراء في ذمة شخص**: يجب أن يكون هناك ثراء فعلي في ذمة شخص . * **قيام سبب للإثراء**: يجب أن يكون سبب الإثراء مشروعاً . * **انعدام السبب أو قيام سبب يبرر الإثراء**: يجب أن لا يكون هناك سبب مشروع يبرر هذا الإثراء . * **توجب إعادة الإثراء**: يجب أن ينشأ عن الإثراء التزام بإعادة ما تم الحصول عليه . ##### 4.2.1.2 آثار الإثراء بلا سبب تتمثل آثار الإثراء بلا سبب في حق المضرور في استرداد ما تم إثراؤه، استناداً إلى دعوى الإثراء بلا سبب . #### 4.2.2 تطبيقات الإثراء بلا سبب "شبه العقود" ##### 4.2.2.1 دفع غير المستحق يحدث دفع غير المستحق عندما يدفع شخص مالاً لآخر ظناً منه أنه مدين له، في حين أنه غير مدين . * **شروط دفع غير المستحق** : * قيام دفع بمبلغ لا يدين به الدافع للمدفوع له. * اعتقاد الدافع بوجود دين عليه. * **آثار دفع غير المستحق**: يلتزم المدفوع له برد ما تقاضاه . ##### 4.2.2.2 الفضالة تتمثل الفضالة في قيام شخص بإدارة أعمال غيره دون وجود اتفاق، وذلك لحماية مصلحة رب العمل . * **شروط الفضالة** : * التدخل في شأن الغير دون إذن. * أن يكون التدخل مفيداً للغير. * قيام رب العمل بالوفاء بالتزامات الفضولي. * **آثار الفضالة** : * التزام الفضولي بالاستمرار في العمل حتى يتم الانتهاء منه. * التزام رب العمل برد ما أنفقه الفضولي. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| المصطلح | التعريف | |------|------------| | الالتزام | هو رابطة قانونية يلتزم بموجبها شخص (المدين) تجاه شخص آخر (الدائن) بأداء معين، سواء كان ذلك بتقديم شيء، أو القيام بعمل، أو الامتناع عن عمل. | | الإرادة المنفردة | هو تعبير عن إرادة شخص واحد تهدف إلى إحداث أثر قانوني، مثل الوعد بجائزة. | | عقد | هو اتفاق يتفق بموجبه شخصان أو أكثر على إحداث آثار قانونية، مثل إنشاء أو تعديل أو نقل أو إنهاء التزامات. | | الرضا | هو تلاقي إرادتين متطابقتين على إحداث أثر قانوني، وهو ركن أساسي من أركان العقد. | | المحل | هو الأداء الذي يلتزم به المدين تجاه الدائن، ويجب أن يكون موجودًا، ممكنًا، معينًا أو قابلاً للتعيين، ومشروعًا. | | السبب | هو الباعث الدافع للالتزام، ويجب أن يكون موجودًا، مشروعًا، وأن لا يكون مخالفًا للنظام العام والآداب. | | الغلط | هو عدم تطابق الإرادة الحقيقية مع الإرادة المعلنة بسبب وهم أو اعتقاد خاطئ، وقد يؤدي إلى بطلان العقد إذا كان جوهريًا. | | التدليس | هو استخدام طرق احتيالية أو أكاذيب بقصد إيقاع شخص في غلط دفعه إلى التعاقد، ويعد عيبًا من عيوب الرضا. | | الإكراه | هو الضغط غير المشروع على إرادة شخص لإجباره على التعاقد، ويعد عيبًا من عيوب الرضا. | | الاستغلال | هو انْتِزاع شخص لميزة غير مشروعة من حاجة أو ضعف شخص آخر، وذلك للحصول على منفعة تفوق المنفعة التي كان سيحصل عليها في الظروف العادية. | | الفسخ | هو إنهاء العقد نتيجة لإخلال أحد المتعاقدين بالتزاماته، ويعاد المتعاقدين إلى الحالة التي كانا عليها قبل التعاقد. | | المسؤولية العقدية | هي الالتزام بالتعويض عن الأضرار التي تنجم عن الإخلال بالالتزامات الناشئة عن العقد. | | المسؤولية التقصيرية | هي الالتزام بالتعويض عن الأضرار التي تنجم عن فعل ضار غير ناتج عن عقد. | | الفعل النافع (الإثراء بلا سبب) | هو إثراء شخص على حساب شخص آخر دون سبب مشروع، مما يلزمه برد ما حصل عليه من إثراء. | | الفضالة | هو قيام شخص بإدارة شأن غيره دون تكليفه بذلك، مما يرتب حقوقًا والتزامات على كل من الفضولي وصاحب الشأن. | | البطـلان | هو جزاء قانوني يترتب على تخلف أحد أركان العقد أو وجود عيب فيه، ويؤدي إلى اعتبار العقد كأن لم يكن. | | الفسخ القضائي | هو إنهاء العقد بموجب حكم قضائي بناءً على طلب أحد المتعاقدين بسبب إخلال المتعاقد الآخر بالتزاماته. | | الفسخ الاتفاقي | هو اتفاق المتعاقدين على إنهاء العقد في حال تحقق شرط معين أو عند وقوع إخلال بالتزاماتهم. | | الانفساخ (الفسخ القانوني) | هو إنهاء العقد بقوة القانون بقوة القانون عند تحقق شروط نص عليها القانون، دون الحاجة لحكم قضائي أو اتفاق. | | المسؤولية عن الفعل الشخصي | هي التزام الفاعل بالتعويض عن الضرر الذي يلحق بالغير نتيجة لفعله الخاطئ. | | المسؤولية عن فعل الغير | هي التزام شخص بالتعويض عن الضرر الذي يلحق بالغير بفعل شخص آخر يكون مسؤولاً عنه قانونًا، مثل رب العمل عن تابعـه. | | المسؤولية عن الأشياء | هي التزام حارس الشيء بالتعويض عن الضرر الذي يلحق بالغير بسبب الأضرار التي تسببها الأشياء التي في حراسته. | | العلاقة السببية | هي الرابطة المباشرة بين الخطأ والضرر، والتي يجب إثباتها لقيام المسؤولية. |