Linguistics

# Inleiding tot communicatiewetenschap als een bouwwerk van concepten Communicatiewetenschap wordt geïntroduceerd als een analogie met LEGO, waarbij de discipline bestaat uit een verzameling bouwstenen (begrippen en concepten) die worden gebruikt om modellen van communicatie te construeren en te analyseren [4](#page=4). ### 1.1 De LEGO-analogie: bouwstenen voor communicatiemodellen De kern van communicatiewetenschap wordt vergeleken met het spelen met LEGO. De 'bouwstenen' in deze analogie zijn de begrippen en concepten die de discipline rijk is. Met deze bouwstenen kunnen studenten 'modellen' van communicatie bouwen. Afhankelijk van het model dat wordt gebouwd, kan de nadruk liggen op de zender, de boodschap, of juist op de ontvanger. Het doel is om deze bouwstenen te leren herkennen, te begrijpen hoe ze gecombineerd kunnen worden, en hoe deze combinaties helpen bij het analyseren van de effectiviteit van communicatieprocessen [4](#page=4). ### 1.2 De brede definitie van communicatie en de centrale bouwstenen Uit de analyse van honderden definities van communicatie door studenten, komen enkele opvallende tendensen naar voren. Communicatie wordt vaak breed opgevat en kan verbaal, non-verbaal, via media, of zelfs het overbrengen van gevoelens omvatten. Er is een sterke link met het sociale aspect, waarbij communicatie wordt gezien als een brug, een verbinding, of een interactie tussen mensen. Studenten erkennen ook dat communicatie kan mislukken, met mogelijke misverstanden, ruis, of verkeerde interpretaties [44](#page=44). De meest voorkomende woorden die studenten associëren met communicatie, zoals gevisualiseerd in een woordwolk, omvatten 'communicatie' zelf, maar ook 'informatie', 'personen', 'gevoelens', en 'verbinding'. Deze woorden vormen de persoonlijke 'LEGO-doos' van studenten, waarmee ze communicatie kunnen begrijpen en beschrijven [45](#page=45). > **Tip:** De woordwolk geeft een visuele samenvatting van de gemeenschappelijke intuïties rondom het concept communicatie. #### 1.2.1 De consensusdefinitie als basis De cursus hanteert een 'consensus'-definitie van communicatie die de nadruk legt op de volgende elementen [46](#page=46): * **Communicator:** De afzender van de boodschap. * **Boodschap:** De informatie, het idee of het gevoel dat wordt overgebracht. * **Kanaal/transmissie:** Het medium of de weg waarlangs de boodschap wordt verzonden. * **Ontvanger:** De persoon die de boodschap ontvangt. Daarnaast worden **codering** (het proces van het omzetten van gedachten in een overdraagbare vorm) en **decodering** (het proces van het interpreteren van de ontvangen boodschap) als extra, cruciale componenten beschouwd [46](#page=46). > **Voorbeeld:** Een eenvoudige communicatie-uitwisseling kan worden geanalyseerd door deze elementen te identificeren: wie spreekt (communicator), wat wordt er gezegd (boodschap), hoe wordt het gezegd (kanaal, bijvoorbeeld stem) en wie luistert (ontvanger). De gedachten van de spreker worden gecodeerd tot woorden, en de luisteraar decodeert deze woorden om de betekenis te begrijpen. ### 1.3 Van tekens naar het communicatieproces Het leren begrijpen van communicatie begint op het niveau van individuele tekens, maar breidt zich uit naar het grotere geheel van het communicatieproces. Studenten leren de verbanden te zien tussen de verschillende componenten van dit proces en hoe deze samenwerken om betekenis te creëren en over te brengen [46](#page=46). --- # De rol van tekens en betekenis in communicatie Communicatie is fundamenteel gebaseerd op tekens; de manier waarop deze tekens betekenis krijgen en hoe we ze interpreteren, vormt de kern van het communicatieproces. ### 2.1 Semiotiek: het overkoepelende veld van tekens Semiotiek is de studie van tekens en betekenis. Het verkent hoe betekenis wordt gecreëerd, overgedragen en geïnterpreteerd. Binnen de semiotiek worden vier niveaus onderscheiden die essentieel zijn voor het begrijpen van communicatie [9](#page=9): * **Fonologie:** Dit niveau richt zich op de kleinste klankeenheden. Het verklaart bijvoorbeeld het verschil in klank en functie tussen het Engelse "pleasure" en het Nederlandse "plezier" [9](#page=9). * **Syntaxis:** Dit betreft de volgorde en patronen waarmee woorden worden gecombineerd om zinnen te vormen [9](#page=9). * **Semantiek:** Dit is de relatie tussen een teken en de betekenis die het vertegenwoordigt. Dit is het centrale focuspunt van dit onderwerp [9](#page=9). * **Pragmatiek:** Dit niveau bestudeert het gebruik van tekens in specifieke contexten. Het kijkt naar de intentie achter het gebruik en de situatie om te bepalen of een teken bruikbaar is. Het gebruik van een tv-schema is hier een voorbeeld van; het is pragmatisch omdat het gemakkelijk te gebruiken is [10](#page=10) [9](#page=9). ### 2.2 Basisconcepten van tekens en betekenis #### 2.2.1 Intensie en extensie Een cruciaal onderscheid binnen betekeniscreatie is dat tussen intensie en extensie [11](#page=11). * **Intensie (intensio):** Dit verwijst naar de kenmerken of criteria die bepalen dat iets tot een bepaalde categorie behoort. Het zijn de definiërende eigenschappen [11](#page=11). * **Extensie (extensio):** Dit is de verzameling van concrete gevallen die onder die categorie vallen. Het is de klasse van zaken waarop een term van toepassing is [11](#page=11). **Voorbeeld:** Bij een romantische komedie is de intensie: een liefdesverhaal, humor en meestal een happy end. De extensie zijn de films die hieraan voldoen, zoals *Notting Hill* of *When Harry Met Sally* [11](#page=11). Miscommunicatie ontstaat vaak doordat de intensie en extensie van de ene persoon niet altijd overeenkomen met die van de ander [11](#page=11). > **Tip:** Begrijp dat misverstanden kunnen ontstaan over de betekenis van extensies, doordat mensen hier verschillende ideeën over kunnen hebben. #### 2.2.2 Betekenaar en betekende (Signifiant en Signifié) Elk teken bestaat uit twee componenten: de betekenaar (signifiant) en het betekende (signifié) [13](#page=13). * **Betekenaar (Signifiant - Sa):** Dit is de materiële vorm of drager van het teken. Dit kan een klank zijn, een geschreven woord, een pictogram, een foto of een tekening [13](#page=13). * **Betekende (Signifié - Se):** Dit is het concept of de betekenis waarnaar de drager verwijst [13](#page=13). **Voorbeeld:** Bij het woord "stoel" kan de signifiant de uitspraak zijn, het geschreven woord "stoel", een tekening of een foto. Al deze vormen verwijzen naar hetzelfde signifié: het concept van een zitobject met een rugleuning [13](#page=13). De relatie tussen de betekenaar en het betekende is **arbitrair**. Dit betekent dat het gebaseerd is op een afspraak of conventie, en niet op een inherente link. Zo wordt in het Frans het woord "chaise" gebruikt voor hetzelfde concept [13](#page=13). > **Tip voor examen:** Bij een teken, toon aan dat er meerdere mogelijke signifiants (bv. klank, schrift, pictogram) kunnen zijn, en dat deze allemaal naar hetzelfde signifié verwijzen [14](#page=14). #### 2.2.3 De rol van de code Een **code** is de afspraak die het mogelijk maakt om een teken te decoderen. Zonder een gedeelde code zouden tekens verschillend worden geïnterpreteerd, wat leidt tot een communicatieve kakofonie. Door afspraken kunnen we tekens begrijpen en er betekenis aan toekennen [14](#page=14). #### 2.2.4 Referent en abstracte concepten Niet elk teken verwijst naar een fysiek object in de werkelijkheid [15](#page=15). * Sommige tekens hebben een **referent**, een concreet object waarnaar ze verwijzen, zoals "boom" of "auto" [15](#page=15). * Andere tekens verwijzen naar **abstracte concepten** zonder concrete referent, zoals "liefde" of "waarheid" [15](#page=15). Men kan betekenisvol communiceren, zelfs als het object niet aanwezig is, zolang de gesprekspartners dezelfde code delen [15](#page=15). #### 2.2.5 Denotatie en connotatie Volgens Roland Barthes onderscheiden we twee betekenislagen [16](#page=16): * **Denotatie (niveau 1):** Dit is de 'woordenboekbetekenis', neutraal en feitelijk. Bijvoorbeeld, de denotatie van "auto" is een voertuig met vier wielen dat zich voortbeweegt met een motor [16](#page=16). * **Connotatie (niveau 2):** Dit zijn de bijbetekenissen en associaties die afhankelijk zijn van de vorm, context of gebruiker van het teken. Connotaties zijn evaluatief (waardegeladen) en differentiërend (ze verschillen per persoon of situatie) [16](#page=16). **Voorbeeld:** De Joodse ster. * **Denotatie:** Een symbool dat verwijst naar het Joodse volk [16](#page=16). * **Connotatie:** Kan positief of negatief zijn, afhankelijk van de context: als vlag van Israël of als gele ster tijdens WOII [16](#page=16). > **Examen tip:** Benoem altijd beide niveaus (denotatie en connotatie) en leg uit waardoor een connotatie ontstaat (kleur, context, geschiedenis, gebruiker). Motiveer bij voorbeelden altijd dat het om connotatie gaat en leg uit dat connotaties evaluatief en differentiërend zijn [16](#page=16) [17](#page=17). **Voorbeeld van connotatie in taalgebruik:** De overheid kiest bewust voor de term "plantaardig" in plaats van "vegetarisch" of "vegan". Dit komt omdat "plantaardig" positieve connotaties oproept (vers, gezond, duurzaam), terwijl "vegetarisch" of "vegan" negatievere associaties kunnen hebben (saai, streng, hippie-achtig). Dit illustreert hoe taalbewuste keuzes inspelen op connotaties om beleid effectiever te communiceren [17](#page=17). ### 2.3 Tekensystemen en indelingen Het onderzoek naar tekens omvat ook het bestuderen van de relatie tussen tekens en de objecten waarnaar ze verwijzen (tekensystemen) evenals de classificatie van verschillende soorten tekens (tekenindelingen). Belangrijke denkers op dit gebied zijn Peirce en De Saussure [20](#page=20) [32](#page=32). --- # Tekensystemen en -indelingen Dit onderwerp verkent theoretische modellen voor tekensystemen, met name die van Peirce en Saussure, en diverse indelingen van tekens. ### 3.1 Tekensystemen: Modellen van Peirce en Saussure #### 3.1.1 Het tekenmodel van Charles Sanders Peirce Charles Sanders Peirce, een Amerikaanse filosoof, conceptualiseert tekens via een driehoeksmodel dat bestaat uit drie componenten [21](#page=21): * **Het teken (representamen):** Dit is de fysieke of concrete vorm die het teken aanneemt, het signifiant [21](#page=21). * **Het object:** Dit is waar het teken naar verwijst in de werkelijkheid [21](#page=21). * **De interpretant:** Dit is het mentale concept of effect dat het teken oproept bij de gebruiker. Het is niet de persoon zelf, maar het mentale beeld dat in de gebruiker ontstaat [21](#page=21). De interpretant wordt sterk gekleurd door de ervaring en context van de gebruiker [22](#page=22). > **Voorbeeld:** Het horen van het teken "student" kan bij de één gezelligheid en netwerken oproepen, terwijl het bij een oudere buurvrouw geluidsoverlast kan impliceren [22](#page=22). Een meer gedetailleerd voorbeeld betreft het woord "vreemdelingen" [23](#page=23): * **Teken:** Het woord "vreemdelingen". * **Object:** Mensen die niet van hier zijn. * **Interpretant:** * Voor een journalist: een neutrale, objectieve categorie zoals "buitenlanders" [23](#page=23). * Voor Romelu Lukaku: door zijn ervaringen met racisme, een negatieve connotatie van uitsluiting en wij/zij-denken, wat hij uitdrukt met protesthashtags [23](#page=23). Voor examendoeleinden is het cruciaal om exact te benoemen wat het teken, object en interpretant zijn, en uit te leggen waarom interpretanten kunnen verschillen, specifiek door de individuele achtergrond en ervaring [23](#page=23). #### 3.1.2 Het tekenmodel van Ferdinand de Saussure Ferdinand de Saussure, een Zwitserse taalkundige, stelt dat betekenis primair ontstaat uit de relatie *tussen tekens zelf*, zonder noodzakelijkerwijs een fysiek object in de werkelijkheid te vereisen. Betekenis wordt duidelijk door de onderscheidingen tussen tekens (#page=24, 27) [24](#page=24) [27](#page=27). Kernconcepten binnen Saussure's systeem zijn: * **Betekenaar (signifiant):** De drager van de betekenis van een teken (#page=25, 26) [25](#page=25) [26](#page=26). * **Betekende (signifié):** De betekenis of het concept dat door de betekenaar wordt opgeroepen (#page=25, 26) [25](#page=25) [26](#page=26). Volgens Saussure ontstaat begrip van een teken doordat men ook weet wat andere tekens *niet* zijn. Bijvoorbeeld, de betekenis van "banaan" wordt duidelijk omdat het onderscheiden kan worden van "appel" [27](#page=27). Saussure onderscheidt twee soorten relaties tussen tekens die essentieel zijn voor betekenisvorming (#page=28, 29) [28](#page=28) [29](#page=29): 1. **Paradigma (verticale relatie):** Dit betreft de selectie of keuze uit een reeks mogelijke tekens. Het is een verticale as van substitutie. * **Voorbeeld:** Het kiezen van een werkwoordsvorm ("ik loop", "jij loopt") of een gerecht op een menukaart [29](#page=29). 2. **Syntagma (horizontale relatie):** Dit betreft de combinatie of opeenvolging van tekens in een bepaalde volgorde om een groter geheel te vormen. Het is een horizontale as van combinatie. * **Voorbeeld:** De zinsbouw "De vrouw koopt een huis" is syntactisch correct. "Een huis koopt de vrouw" is verwarrend, ondanks grammaticale correctheid [29](#page=29). Het samenspel van deze paradigmatische en syntagmatische relaties creëert betekenis en structuur. Het kiezen van een voorgerecht, hoofdgerecht en dessert op een menukaart illustreert de syntagmatische volgorde [30](#page=30). ### 3.2 Tekenindelingen #### 3.2.1 Tekenindeling van Charles Peirce Peirce onderscheidt drie hoofdtypes tekens, gebaseerd op de relatie tussen het teken en het object [33](#page=33): 1. **Icoon:** Er is sprake van gelijkenis of imitatie tussen het teken en het object. * **Voorbeelden:** Een foto, een landkaart, een klanknabootsing, een geur die lijkt op het object [33](#page=33). 2. **Index:** Er is een natuurlijk verband of co-presentie tussen het teken en het object. Het teken is een direct gevolg of aanwijzing van het object. * **Voorbeelden:** Rook als teken van vuur; sneeuw op straat als teken dat het heeft gesneeuwd; koorts als teken van ziekte [33](#page=33). 3. **Symbool:** De relatie tussen het teken en het object is gebaseerd op afspraak of conventie. * **Voorbeelden:** Het Rode Kruis, de Olympische ringen, verkeersborden, logo's [33](#page=33). > **Tip:** Een teken kan meerdere van deze kenmerken bezitten, maar het gaat erom welke relatie dominant is. Je moet je keuze voor een specifieke categorie kunnen motiveren [33](#page=33). > **Voorbeeld:** Een voorrangsbord kan op verschillende manieren geïnterpreteerd worden: > * **Symbool:** Het is een afspraak die voorrang aanduidt. > * **Icoon:** De vorm lijkt abstract op een kruispunt. > * **Index:** Het bord verschijnt altijd op een kruising. > Voor een correct antwoord moet de dominante relatie gekozen en gemotiveerd worden, en idealiter worden ook de andere mogelijke interpretaties erkend en toegelicht [39](#page=39). #### 3.2.2 Tekenindeling van J.M. Peters Peeters stelt een alternatieve indeling voor, die deels overlapt en deels verschilt van Peirce's model [40](#page=40): 1. **Index:** Een natuurlijk verband, vergelijkbaar met Peirce's definitie [40](#page=40). 2. **Gemotiveerd teken:** Er is een reden voor de koppeling tussen teken en object, die nog herkenbaar is. Dit wordt verder onderverdeeld in: * **Gelijkenis:** Dit komt overeen met Peirce's **icoon** [40](#page=40). * **Associatie:** Een koppeling gebaseerd op een verband dat niet direct gelijkenis is, zoals de cirkel die symbool staat voor oneindigheid of puurheid [40](#page=40). 3. **Conventioneel teken:** Dit is een volledig arbitraire afspraak, vergelijkbaar met Peirce's **symbool** in de zin van een puur conventionele betekenis. * **Voorbeeld:** Een verkeersbord dat qua vorm niets lijkt op de actie die het aanduidt [40](#page=40). 4. **Symbool:** Bij Peeters krijgt dit een specifiekere betekenis, meer gericht op religieuze of culturele symboliek [40](#page=40). > **Tip:** Het is cruciaal om het verschil tussen Peirce's indeling (icoon, index, symbool) en Peeters' indeling (index, gemotiveerd teken, conventioneel teken, symbool) te kennen en de juiste termen correct te gebruiken bij examens [40](#page=40). #### 3.2.3 Toepassing op memes Memes combineren vaak verschillende soorten tekens en concepten [42](#page=42): * Ze bevatten vaak een **icoon**, omdat de gebruikte afbeelding of afbeelding visuele gelijkenis vertoont met de werkelijkheid [42](#page=42). * Ze fungeren ook als **symbool**, wanneer de tekst of context verwijst naar een bredere culturele of politieke betekenis [42](#page=42). * De humor en de context van een meme zorgen ervoor dat de **interpretatie subjectief** kan zijn; niet iedereen leest dezelfde betekenis [42](#page=42). > **Conclusie voor memes:** De lezing van een meme moet altijd gemotiveerd worden aan de hand van de context en de eigen ervaring van de gebruiker [42](#page=42). --- # Elementen van het communicatieproces Dit deel van de cursus identificeert de kerncomponenten van een communicatieproces, inclusief de zender, de boodschap met inhoud en vorm, codering en decodering, de transmissie via kanalen en media, en de ontvanger. Daarnaast wordt ingegaan op ruis, non-verbale communicatie en digitale contexten [46](#page=46) [47](#page=47). ### 4.1 De kerncomponenten van communicatie De consensusdefinitie van communicatie in deze cursus omvat de volgende elementen: de communicator, de boodschap, codering/decodering, transmissie (kanaal en medium), en de ontvanger [46](#page=46) [47](#page=47). #### 4.1.1 De communicator (zender) De communicator is de actor die een boodschap met informatie uitzendt. Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen de bron en de communicator. De bron is degene die de informatie bezit, terwijl de communicator degene is die beslist om die informatie effectief te delen. Communicatie kan bewust en bedoeld zijn, maar ook onbedoeld plaatsvinden, met name via non-verbale signalen [47](#page=47) [50](#page=50) [51](#page=51). > **Tip:** De communicator kiest bewust of onbewust wat hij naar buiten brengt [50](#page=50). In de digitale context vervagen de grenzen tussen individuen en organisaties. Wat een individu online zegt, kan snel worden gezien als de stem van de organisatie waar hij deel van uitmaakt, wat zowel positieve als negatieve gevolgen kan hebben [52](#page=52). Communicatie is altijd een selectief proces. De communicator beslist welke informatie hij deelt en welke hij achterhoudt. Dit selectieve proces, samen met dat van de ontvanger, kan leiden tot miscommunicatie [53](#page=53). 'Presence' verwijst naar de aanwezigheid van de zender en ontvanger in tijd en ruimte. Meer 'copresence' (aanwezigheid in dezelfde ruimte en tijd) brengt meer betekenis met zich mee, vooral via non-verbale signalen. Online of schriftelijke communicatie mist soms deze extra laag [53](#page=53). #### 4.1.2 De boodschap De boodschap is de kern van wat gecommuniceerd wordt. Een boodschap bestaat niet alleen uit wat letterlijk gezegd of geschreven wordt, maar ook uit de vorm, oftewel hoe het gezegd wordt, welke woorden, beelden of toon gebruikt worden. Vaak onthoudt een publiek niet de details van de inhoud, maar wel de toon of de indruk [48](#page=48). > **Example:** Een nieuwsbericht kan dezelfde feiten presenteren, maar de 'framing' bepaalt of je het als positief of negatief ervaart [48](#page=48). Een boodschap moet een weg afleggen van zender naar ontvanger, wat gebeurt via een kanaal of medium. Het kanaal is de fysieke drager (bv. lucht, papier, glasvezel), terwijl het medium het concrete communicatiemiddel is (bv. krant, Instagram, e-mail). De keuze van het medium beïnvloedt de boodschap; een officiële brief voelt serieus en formeel, terwijl een WhatsApp-bericht persoonlijker en directer overkomt [49](#page=49). Een boodschap kan altijd op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. De zender kan een bepaalde bedoeling hebben, maar de ontvanger kan er een heel andere betekenis aan geven. Non-verbale en visuele elementen kunnen de boodschap versterken of veranderen. Context en interpretatie zijn hierbij allesbepalend [54](#page=54). #### 4.1.3 Encoderen en decoderen Communicatie werkt via codes. De zender codeert zijn gedachten in woorden, beelden of symbolen. De ontvanger decodeert deze boodschap en vertaalt ze terug naar betekenis [48](#page=48). > **Belangrijk:** Dit proces gaat vaak mis omdat zender en ontvanger verschillende codes of referentiekaders hebben, zoals jargon, archaïsche termen, of culturele verschillen die een gebaar anders interpreteren. Houd daarom altijd rekening met de context en het referentiekader van het publiek [48](#page=48). #### 4.1.4 Transmissie, kanaal en medium De transmissie is de overbrenging van de boodschap. Dit gebeurt via een kanaal of medium [47](#page=47) [49](#page=49). * **Kanaal:** De fysieke drager van de boodschap (bv. lucht bij spreken, papier bij een brief, glasvezel bij internet) [49](#page=49). * **Medium:** Het concrete communicatiemiddel (bv. krant, Instagram, e-mail) [49](#page=49). De keuze van het medium heeft invloed op de boodschap [49](#page=49). #### 4.1.5 De ontvanger De ontvanger is degene die de boodschap ontvangt en interpreteert. De ontvanger is geen passieve spons; hij verwerkt boodschappen via zijn eigen referentiekader (waarden, normen, cultuur, kennis, emoties). Hierdoor kan dezelfde boodschap voor verschillende mensen een andere betekenis hebben [47](#page=47) [49](#page=49). > **Example:** Een campagne rond milieu kan door de ene als motiverend en door de andere als betuttelend worden ervaren [49](#page=49). Net als de zender, selecteert de ontvanger ook informatie, wat kan leiden tot miscommunicatie [53](#page=53). ### 4.2 Ruis Ruis is alles wat het communicatieproces verstoort. Er zijn verschillende soorten ruis [49](#page=49): * **Externe ruis:** Geluiden of afleidingen van buitenaf (bv. een passerende trein tijdens een gesprek) [49](#page=49). * **Interne ruis:** Zaken in het hoofd of emoties die afleiden (bv. zorgen waardoor de boodschap niet goed wordt gehoord) [49](#page=49). * **Semantische ruis:** Onduidelijke taal, vakjargon of culturele verschillen die leiden tot het niet begrepen worden van de boodschap [49](#page=49). > **Belangrijk:** Ruis kan ervoor zorgen dat de boodschap niet correct aankomt of zelfs verkeerd geïnterpreteerd wordt [49](#page=49). ### 4.3 Non-verbale communicatie Communicatie is veel meer dan woorden alleen. Non-verbale communicatie speelt een enorme rol en omvat [51](#page=51): * **Lichaamstaal:** Houding, gebaren, oogcontact [51](#page=51). * **Stemgebruik:** Toon, volume, tempo [51](#page=51). * **Gezichtsuitdrukkingen:** Glimlach, frons, onzekerheid [51](#page=51). Non-verbale signalen kunnen de verbale boodschap ondersteunen of tegenspreken. Mensen geloven vaak sneller non-verbale signalen dan woorden [51](#page=51). > **Example:** Als je zegt "Ik ben niet zenuwachtig" terwijl je handen trillen, ondermijnt je non-verbale communicatie je eigen boodschap [51](#page=51). Onbedoelde communicatie vindt vooral plaats via non-verbale signalen. Een CEO met zweetplekken communiceert zenuwachtigheid; een stem die breekt, communiceert onzekerheid [51](#page=51). ### 4.4 Digitale contexten In de digitale context vervagen de grenzen tussen individu en organisatie. Een tweet van een medewerker kan snel worden gezien als de stem van het hele bedrijf. Dit kan leiden tot positieve of negatieve gevolgen voor een bedrijf of school [52](#page=52). > **Example:** Een werknemer die een negatieve tweet plaatst, kan onbewust het imago van het hele bedrijf schaden. Omgekeerd kan een enthousiaste post door een medewerker juist een positief beeld creëren [52](#page=52). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Communicatiewetenschap | Een academisch veld dat zich bezighoudt met de studie van communicatieprocessen, inclusief de methoden, mechanismen en effecten van informatieoverdracht tussen individuen, groepen en organisaties. Het omvat theorieën over tekens, betekenis, en de structuur van communicatie. | | Bouwstenen (in communicatie) | Fundamentele begrippen en concepten binnen de communicatiewetenschap die gebruikt worden om complexere communicatiemodellen en -processen te begrijpen en te analyseren. Vergelijkbaar met LEGO-blokjes die gecombineerd kunnen worden om verschillende structuren te creëren. | | Teken | De basiseenheid van communicatie, bestaande uit een vorm (betekenaar) die verwijst naar een concept of betekenis (betekende). Dit kan een klank, woord, symbool, beeld of gebaar zijn. | | Betekenis | Het concept of de interpretatie die een teken oproept bij een gebruiker. Betekenis kan ontstaan door conventie, context, of de aard van het teken zelf, en kan zowel letterlijk (denotatie) als associatief (connotatie) zijn. | | Semiotiek | De studie van tekens en symbolen, en hun interpretatie. Het omvat verschillende niveaus van analyse, zoals fonologie (klankeenheden), syntaxis (woordvolgorde), semantiek (relatie tussen teken en betekenis), en pragmatiek (gebruik van tekens in context). | | Fonologie | De studie van de kleinste klankeenheden in een taal en hoe deze klanken betekenis kunnen onderscheiden, zoals het verschil tussen "pleasure" en "plezier". | | Syntaxis | De studie van de regels voor de opbouw van zinnen en de volgorde van woorden binnen een taal, om begrijpelijke communicatie te garanderen. | | Semantiek | De tak van de taalkunde die zich bezighoudt met de betekenis van woorden, zinnen en teksten, specifiek de relatie tussen een teken en datgene waarnaar het verwijst. | | Pragmatiek | De studie van het taalgebruik in context, waarbij gekeken wordt naar de intentie van de spreker, de situatie, en hoe tekens effectief gebruikt worden om een bepaald doel te bereiken. | | Intensie (Intensio) | Het geheel van criteria, kenmerken of eigenschappen die noodzakelijk zijn om een object of concept te definiëren en te categoriseren. Het beschrijft "wat" iets is. | | Extensie (Extensio) | De klasse van concrete gevallen of voorbeelden die voldoen aan de intensie van een categorie. Het beschrijft "welke" dingen tot die categorie behoren. | | Miscommunicatie | Een situatie waarin de communicatie niet succesvol verloopt, vaak veroorzaakt door verschillen in intensie en extensie tussen de zender en de ontvanger, of door andere vormen van ruis. | | Betekenaar (Signifiant) | De materiële vorm of drager van een teken, zoals een uitspraak, een geschreven woord, een beeld, een pictogram of een tekening. | | Betekende (Signifié) | Het concept, de betekenis of het idee waarnaar de betekenaar verwijst. Dit is het mentale aspect van het teken. | | Arbitrair | Verwijst naar de willekeurige aard van de relatie tussen de betekenaar en de betekende in veel tekens, gebaseerd op afspraak of conventie in plaats van een inherente link. | | Code | Een systeem van afspraken dat ervoor zorgt dat tekens geïnterpreteerd kunnen worden door zowel zender als ontvanger. Zonder een gedeelde code zou communicatie leiden tot misverstanden. | | Referent | Een fysiek object in de werkelijkheid waarnaar een teken verwijst, zoals een specifieke boom of auto. Niet alle tekens hebben een concrete referent (bv. liefde). | | Denotatie | De letterlijke, neutrale, woordenboekbetekenis van een teken, los van persoonlijke interpretaties of associaties. | | Connotatie | De bijbetekenissen, associaties en evaluatieve lading die een teken oproept, afhankelijk van de vorm, context of de gebruiker. Deze zijn vaak subjectief en cultureel bepaald. | | Evaluatief | Betrekking hebbend op oordelen of waarderingen; de connotatie van een teken kan positief of negatief zijn. | | Differentieel | Verwijzend naar verschillen; connotaties verschillen per persoon, situatie of culturele achtergrond. | | Representamen | De term die Peirce gebruikt voor het teken zelf, de concrete vorm die een betekenis draagt. | | Object (in Peirce's model) | Datgene in de werkelijkheid waarnaar het teken (representamen) verwijst. | | Interpretant (in Peirce's model) | Het mentale effect, concept of betekenis die het teken oproept bij de gebruiker; het is niet de persoon zelf, maar het beeld dat in het hoofd ontstaat. | | Onderlinge relaties tussen tekens | Volgens Saussure ontstaat betekenis deels door hoe tekens zich van elkaar onderscheiden; de betekenis van een woord wordt gevormd door wat het niet is (bv. "banaan" is anders dan "appel"). | | Paradigma (in Saussure's model) | Een verticale relatie van selectie; de keuze van een teken uit een reeks mogelijke alternatieven die vergelijkbaar zijn in functie of categorie (bv. kiezen van een werkwoordsvorm). | | Syntagma (in Saussure's model) | Een horizontale relatie van combinatie; de opeenvolging van tekens in een bepaalde volgorde om een groter geheel of een zin te vormen (bv. de grammaticale volgorde van woorden in een zin). | | Icoon (Peirce) | Een type teken waarbij er een gelijkenis of imitatie is tussen het teken en het object waarnaar het verwijst (bv. een foto, een landkaart). | | Index (Peirce) | Een type teken waarbij er een natuurlijk verband of co-presentie is tussen het teken en het object (bv. rook als teken van vuur, sneeuw op straat). | | Symbool (Peirce) | Een type teken waarbij de relatie met het object gebaseerd is op afspraak of conventie, zonder inherente gelijkenis of natuurlijk verband (bv. verkeersborden, logo's). | | Gemotiveerd teken (Peeters) | Een teken waarbij er een reden is voor de koppeling tussen teken en betekenis die nog herkenbaar is, hoewel het niet puur arbitrair is (bv. gelijkenis of associatie). | | Conventioneel teken (Peeters) | Een teken dat volledig arbitrair is en volledig gebaseerd op afspraak of conventie, zonder enige visuele gelijkenis of natuurlijk verband met de betekenis (bv. een verkeersbord dat niets "lijkt" op de actie). | | Ruis | Alles wat het communicatieproces verstoort, waardoor de boodschap niet correct aankomt of verkeerd geïnterpreteerd wordt. Dit kan extern, intern of semantisch zijn. | | Communicator | Degene die actief een boodschap uitzendt met specifieke informatie, onderscheiden van de bron die de informatie bezit maar deze niet per se deelt. | | Boodschap | De informatie die gecommuniceerd wordt, bestaande uit zowel de inhoud (wat er letterlijk wordt meegedeeld) als de vorm (hoe het wordt gezegd, inclusief toon en beeld). | | Encoderen | Het proces waarbij de zender zijn gedachten of ideeën omzet in een boodschap, gebruikmakend van woorden, beelden of symbolen. | | Decoderen | Het proces waarbij de ontvanger de boodschap interpreteert en terugvertaalt naar betekenis, op basis van zijn eigen referentiekader. | | Transmissie | Het proces van het overbrengen van de boodschap van zender naar ontvanger via een bepaald kanaal of medium. | | Kanaal | De fysieke drager waardoor een boodschap wordt verzonden, zoals lucht voor gesproken taal, papier voor een brief, of glasvezel voor internet. | | Medium | Het concrete communicatiemiddel dat gebruikt wordt, zoals een krant, een social media platform, of e-mail. | | Non-verbale communicatie | Communicatie die plaatsvindt zonder gesproken of geschreven woorden, via lichaamstaal, stemgebruik, gezichtsuitdrukkingen, etc. | | Copresence (Co-aanwezigheid) | De aanwezigheid van zowel zender als ontvanger in dezelfde tijd en ruimte, wat extra betekenis kan toevoegen aan de communicatie, vooral via non-verbale signalen. |

# Taalproductie volgens Levelt Het model van Levelt beschrijft de drie hoofdcomponenten van taalproductie: de conceptualisator, de formulator en de articulator, die gezamenlijk zorgen voor het opstellen, verwoorden en vormen van boodschappen. ### 1.1 Conceptualisator: het opstellen van boodschappen De conceptualisator is verantwoordelijk voor het genereren van de pre-verbale boodschap, oftewel wat er gecommuniceerd moet worden. Communicatie wordt gezien als een cyclisch proces van het ontvangen en zenden van boodschappen. Bij het zenden van boodschappen is er geen sprake van inferenties, maar van presupposities, die tijdens de taalontwikkeling groeien en zichtbaar zijn in de verhaalopbouw, ook bij volwassenen. Het mentale lexicon, een sterk netwerk van woorden en begrippen die in relatie staan tot elkaar, speelt hierbij een cruciale rol. ### 1.2 Formulator: het verwoorden van boodschappen De formulator vertaalt de pre-verbale boodschap naar een grammaticale en fonologische vorm. Dit proces verloopt in twee stappen: #### 1.2.1 Grammaticaal coderen en woorden vinden Dit is de stap waarin passende lemma's uit het mentale lexicon worden gezocht. Dit lemma-zoeken is niet serieel, wat blijkt uit fenomenen zoals spoonerismen. Het vinden van het juiste lemma is niet altijd evident, en sommige lemma's hebben een voorkeur boven andere. > **Tip:** Het vinden van het juiste lemma kan beïnvloed worden door de semantische context (semantische prime) en de fonologische eigenschappen van woorden die reeds in het geheugen zijn opgeroepen (fonologische prime). #### 1.2.2 Woorden ordenen Nadat een lemma is gevonden, worden de combinatiemogelijkheden, dus de syntactische structuur, bepaald. Dit suggereert dat zinsbouw lexicaal gestuurd is. Experimenten tonen aan dat de eerste gedachte aan een bepaald woord (de semantische prime) de zinsbouw kan beïnvloeden (actieve of passieve constructie). Ook de fonologische prime kan invloed hebben; als een fonologisch vergelijkbaar woord sterk wordt opgeroepen, kan dit leiden tot meer tijd nodig om de juiste concepten en lemma's te vinden, waardoor deze eerder aan het einde van de zin verschijnen. Dit kan leiden tot haperingen en uitspraakfouten. > **Voorbeeld:** Bij de semantische prime "thunder" wordt vaker de zin "Lightning is striking the church" gevormd, waarbij "lightning" (het gevraagde lemma) als onderwerp vooraan staat. #### 1.2.3 Woorden vormen (morfo-fonologisch coderen) In deze interne fase, nog voordat er geluid is geproduceerd, wordt de grammatica (pre- en suffixen) aan het lemma gekoppeld en de klanksamenstelling gevormd. Dit proces verloopt niet altijd probleemloos, wat kan leiden tot het 'puntje van de tong'-fenomeen. De klanksamenstelling is verbaal. > **Voorbeeld:** Het lemma voor "plat dak" wordt morfo-fonologisch gevormd tot de uitspraak `$əmplɑtɑk$`. ### 1.3 Articulator: het vormen van klanken De articulator is verantwoordelijk voor de feitelijke spraakproductie, wat later in een ander deel van de studie (fonetiek) zal worden besproken. ### 1.4 Klanken herkennen (spraakwaarneming) Spraakwaarneming omvat het filteren van spraakklanken uit andere geluiden (S/R verhouding), het herkennen van variaties van een klank, en woordsegmentatie. #### 1.4.1 Kenmerkdetectoren en de eenheid van perceptie Theorieën zoals de Native Language Magnet theory suggereren dat er kenmerkdetectoren zijn die specifieke akoestische kenmerken van klanken herkennen. Echter, de eenheid van perceptie is niet klank per klank, maar grotere gehelen zoals lettergrepen. Lettergrepen komen langzamer binnen dan fonemen, en hun akoestische realisatie is contextafhankelijk. > **Tip:** Bij kinderen zijn oefeningen op syllabeniveau gemakkelijker dan op foneemniveau, wat suggereert dat lettergrepen de voorkeur genieten bij perceptie. #### 1.4.2 Bottom-up versus top-down processen In spraakwaarneming spelen zowel bottom-up processen (van signaal naar concept) als top-down processen (van verwachtingen naar signaal) een rol. Onderzoek met visuele en auditieve stimuli, zoals het fonemisch restauratie-effect, toont aan dat luisteraars ontbrekende klanken kunnen reconstrueren op basis van context en verwachtingen. > **Voorbeeld:** In het fonemisch restauratie-effect wordt een ontbrekende klank (aangeduid met `*`) in woorden zoals `*eel` succesvol geïdentificeerd als "eel" wanneer het in een betekenisvolle zin wordt geplaatst ("it was found that the *eel was on the orange"). ### 1.5 Woorden herkennen Het herkennen van gesproken woorden is complex omdat er geen duidelijke segmentatie in het spraaksignaal is. #### 1.5.1 Lexicale toegang en het Cohortmodel Woordherkenning omvat lexicale toegang, waarbij het mentale lexicon systematisch wordt doorzocht. Het Cohortmodel beschrijft drie fasen: lexicale toegang, lexicale selectie en integratie. Vanaf een bepaald punt (uniciteitspunt) is een woord uniek identificeerbaar. > **Voorbeeld:** Bij de uitspraak van `[ oli f ɑnt ]` is vanaf het vierde foneem duidelijk dat het woord "olifant" is. #### 1.5.2 Factoren die woordherkenning beïnvloeden Priming, waarbij een voorafgaande stimulus woordherkenning faciliteert of inhibeert, is een belangrijke factor. ### 1.6 Informatie uit zinsverband halen De betekenis van individuele woorden is onvoldoende voor het begrijpen van een boodschap. De plaats van woorden ten opzichte van elkaar en prosodie (intonatie, ritme) zijn cruciaal. Syntactische ambiguïteit, waarbij een zin op meerdere manieren geïnterpreteerd kan worden, komt vaak voor maar leidt zelden tot misinterpretaties dankzij prosodie en leestekens. > **Voorbeeld:** De zinnen "Jan slaapt." en "Jan slaapt?" hebben een verschillende betekenis door de intonatie. ### 1.7 Boodschappen begrijpen Het begrijpen van een boodschap vereist het samenvoegen van alle betekenissen tot een coherent geheel. Dit omvat ook het rekening houden met stijlfiguren en het maken van inferenties, waarbij gebruik wordt gemaakt van algemene kennis en de netwerkstructuur van het mentale lexicon. Metalinguïstische vaardigheden, zoals het herkennen van homoniemen en figuurlijke taal, zijn ook essentieel voor volledig begrip. --- # Woorden vinden en ordenen Hieronder volgt een gedetailleerde samenvatting van het onderwerp "Woorden vinden en ordenen" voor je examenstudie, opgesteld volgens de specifieke richtlijnen. ## 2. Woorden vinden en ordenen Dit deel van het model van Levelt beschrijft de processen van het selecteren van de juiste lexicale eenheden (lemma's) uit het mentale lexicon en hun daaropvolgende grammaticale ordening om zinnen te construeren. ### 2.1 De Formulator: Stappen in de zinsconstructie De formulator is verantwoordelijk voor de verwoording van de boodschap, nadat het conceptualisatorische deel de intentie en de te communiceren inhoud heeft bepaald. Dit verwoordingsproces verloopt in twee cruciale stappen: 1. **Grammaticaal coderen**: Hierbij worden de juiste woorden (lemma's) gezocht en geordend volgens grammaticale regels. 2. **Fonologisch coderen**: Vervolgens wordt aan de geselecteerde lemma's de juiste klanksamenstelling en grammaticale morfemen (zoals voor- en achtervoegsels) gekoppeld. Deze fasen vinden volledig intern plaats, nog voordat er geluid wordt geproduceerd. #### 2.1.1 Woorden vinden (Lexicale toegang) Het proces van het vinden van passende lemma's uit het mentale lexicon is geen serieel proces, wat onder andere blijkt uit fenomenen zoals spoonerismen (het omwisselen van beginmedeklinkers van twee woorden). Het vinden van het juiste lemma is niet altijd evident en sommige lemma's hebben een hogere prioriteit of worden sneller opgeroepen dan andere. Experimenten tonen aan dat de keuze van lemma's beïnvloed kan worden door factoren zoals semantische priming. Bij een priming-stimulus die semantisch gerelateerd is aan een bepaald concept, wordt dat concept sneller en met hogere waarschijnlijkheid geactiveerd. > **Tip:** Het mentale lexicon is een complex netwerk van met elkaar verbonden woorden en concepten. Denk aan "skiën" dat geactiveerd wordt bij "winter". #### 2.1.2 Woorden ordenen (Syntactische constructie) Zodra een lemma is gevonden, verschijnen de mogelijke combinatiemogelijkheden op syntactisch niveau. Dit suggereert sterk dat de zinsbouw **lexicaal gestuurd** is, wat betekent dat de keuze van woorden invloed heeft op hoe de zin wordt opgebouwd. **Experimenteel bewijs voor lexicaal gestuurde zinsbouw:** * **Deel 1: Semantische prime** * Bij het zien van een afbeelding met bliksem die een kerk inslaat, werd de gekozen zin beïnvloed door het woord dat als eerste semantische prime werd aangeboden. * Als de prime "Thunder" was, werd vaker de actieve zin "Lightning is striking the church" gevormd. * Als de prime "Worship" was, werd vaker de passieve zin "The church is struck by lightning" gevormd. * Dit illustreert dat het woord dat als eerste geactiveerd wordt (of de prime) de grammaticale structuur van de zin (actief versus passief) kan bepalen. * **Deel 2: Fonologische prime** * Bij het gebruik van een fonologische prime (een woord dat qua klank lijkt op een ander woord) kunnen de concepten en lemma's minder sterk worden opgeroepen, wat leidt tot langere zoektijden en een grotere kans dat deze woorden aan het einde van de zin verschijnen. * Fonologische primes kunnen ook leiden tot verwarring in de klanksamenstelling, wat zich uit in haperingen en meer uitspraakfouten. > **Voorbeeld:** De zinsbouw is lexicaal gestuurd omdat de keuze van het onderwerp of de focus van de zin beïnvloed wordt door het eerste woord waaraan gedacht wordt. #### 2.1.3 Woorden vormen (Morfo-fonologische codering) In deze fase wordt de grammaticale informatie (zoals pre- en suffixen) en de fonologische structuur aan het gekozen lemma gekoppeld. Dit proces kan soms problematisch zijn, wat leidt tot het "puntje van de tong"-fenomeen, waarbij een woord wel bekend is maar tijdelijk niet toegankelijk is. De klanksamenstelling van woorden wordt hierbij verbaal gerepresenteerd. > **Voorbeeld:** Een plat dak wordt intern gerepresenteerd als het lemma "plat dak" met de bijbehorende morfemen en klanken, wat leidt tot een uitspraak als `əmplɑtɑk`. ### 2.2 Woorden herkennen Het herkennen van gesproken woorden is complex omdat spraakklanken niet in duidelijke, afgebakende pakketjes binnenkomen. De luisteraar moet spraakklanken filteren uit omgevingsgeluiden, variaties binnen dezelfde klank herkennen en de woorden uit het continue spraaksignaal segmenteren. #### 2.2.1 Kenmerkdetectoren en de eenheid van perceptie Theorieën zoals de "Native Language Magnet theory" stellen dat er gespecialiseerde kenmerkdetectoren zijn die specifieke akoestische kenmerken van klanken herkennen. De perceptie is echter niet gericht op individuele klanken, maar op grotere eenheden zoals lettergrepen. Onderzoek suggereert dat lettergrepen de voorkeur genieten in perceptie-eenheden, deels vanwege de snelheid waarmee klanken worden verwerkt. > **Tip:** Hoewel fonemen de bouwstenen van klanken zijn, worden deze vaak binnen het grotere geheel van een lettergreep waargenomen en verwerkt. #### 2.2.2 Bottom-up versus top-down processen * **Bottom-up processen**: Informatie stroomt van het akoestische signaal naar de conceptuele systemen. * **Top-down processen**: Verwachtingen vanuit conceptuele, lexicale en syntactische kennis beïnvloeden de interpretatie van het signaal. Experimenten, zoals het herkennen van een verspreking in de zin "They saw the carKo on the boat" of het fonemische restauratie-effect (waarbij een ontbrekend foneem in een woord wordt 'ingevuld' op basis van de context), staven het belang van beide informatieverwerkingsstromen. #### 2.2.3 Lexicale toegang en het cohortmodel Het efficiënt herkennen van gesproken woorden vereist snelle lexicale toegang tot het mentale lexicon. Het **cohortmodel** beschrijft drie fasen: lexicale toegang, lexicale selectie en integratie. Vanaf een bepaald punt in een woord (het uniciteitspunt of discriminatiepunt) is er nog maar één mogelijk lemma dat overeenkomt met de waargenomen klanken. > **Voorbeeld:** Bij het horen van `[ oli f ɑnt ]`, kan het woord "olifant" pas uniek worden vastgesteld vanaf het vierde foneem. #### 2.2.4 Beperkende factoren in woordherkenning: Priming **Priming** is het fenomeen waarbij de blootstelling aan een voorgaande stimulus (de prime) de herkenning van een daaropvolgende stimulus faciliteert of inhibeert. Dit toont aan hoe woordherkenning beïnvloed wordt door context en eerdere activatie. ### 2.3 Informatie uit zinsverband halen De betekenis van een totale boodschap is meer dan de som van de individuele woordbetekenissen. De plaatsing van woorden ten opzichte van elkaar en de prosodie (intonatie, ritme, klemtoon) spelen een cruciale rol in de interpretatie. * **Syntactische ambiguïteit**: Zinnen kunnen op meerdere manieren worden geïnterpreteerd op basis van hun structuur, niet op basis van woordbetekenissen. Hoewel dit frequent voorkomt, leidt het zelden tot misinterpretaties, mede dankzij prosodie en leestekens. > **Voorbeeld:** De zin "Jan ziet Joris vaker dan Piet" kan op twee manieren worden geïnterpreteerd, afhankelijk van of de vergelijking slaat op "Jan die Joris vaker ziet dan Piet" of "Jan die Joris vaker ziet dan Piet Jan zelf ziet". ### 2.4 Boodschappen begrijpen Het volledig begrijpen van een boodschap vereist het samenvoegen van alle betekenissen en het rekening houden met stijlmiddelen, figuurlijke taal en elliptische zinsbouw. Hiervoor zijn inferenties nodig, waarbij de luisteraar gebruikmaakt van algemene kennis en de gestructureerde netwerken van lemma's in het mentale lexicon. Metalinguïstische vaardigheden, zoals het herkennen van homoniemen en figuurlijke taal, zijn essentieel voor een dieper begrip. --- # Woordherkenning en integratie Dit onderwerp onderzoekt hoe gesproken woorden worden herkend via lexicale toegang en het mentale lexicon, met aandacht voor modellen zoals het cohortmodel, en hoe zinsverbandinformatie wordt gebruikt, rekening houdend met woordvolgorde en prosodie. ### 3.1 Woorden herkennen Het herkennen van gesproken woorden is een complex proces dat niet uitgaat van een simpele segmentatie van het spraaksignaal, maar gebruikmaakt van lexicale toegang en het mentale lexicon. #### 3.1.1 Lexicale toegang en het mentale lexicon Het mentale lexicon is een systematische representatie van woordkennis in het geheugen, waarin woorden en begrippen in onderlinge relatie staan. De efficiënte organisatie van dit lexicon is cruciaal, aangezien een volwassene over een basiskennis van ongeveer 50.000 woorden beschikt. Het proces van woordherkenning, met een geschatte snelheid van 3 woorden per seconde, verloopt via drie fasen: lexicale toegang, lexicale selectie en integratie. ##### 3.1.1.1 Het cohortmodel Het cohortmodel, een specifiek model voor woordherkenning, illustreert deze fasen. Wanneer een luisteraar de klanken van een woord hoort, activeert dit een 'cohort' van mogelijke woorden uit het mentale lexicon die beginnen met die klanken. Naarmate er meer klanken worden gehoord, wordt het cohort kleiner. * **Voorbeeld:** Bij het horen van de klanken `[ oli f ɑnt ]` wordt er een cohort van woorden geactiveerd. Vanaf het vierde foneem, namelijk `/f/`, is er mogelijk slechts één woord over dat aan deze reeks voldoet: "olifant". Dit punt waarop het woord uniek wordt binnen het cohort, wordt het uniciteitspunt of discriminatiepunt genoemd. #### 3.1.2 Beperkende factoren bij woordherkenning De herkenning van woorden wordt beïnvloed door verschillende factoren, waaronder de akoestische kenmerken van de klanken en de context. ##### 3.1.2.1 Priming Priming verwijst naar het faciliteren of inhiberen van woordherkenning door een voorafgaande stimulus, de 'prime'. De aard van deze prime kan semantisch of fonologisch zijn en beïnvloedt hoe snel en accuraat een woord wordt herkend. ### 3.2 Informatie uit zinsverband halen De betekenis van een boodschap wordt niet uitsluitend bepaald door de individuele woordbetekenissen, maar ook door de relatie tussen de woorden en hun plaats in de zin. #### 3.2.1 Woordvolgorde De volgorde van woorden in een zin is cruciaal voor de interpretatie ervan. * **Voorbeeld:** De zinnen "Jan slaat Piet" en "Piet slaat Jan" hebben een fundamenteel verschillende betekenis door de omwisseling van het onderwerp en het lijdend voorwerp. * **Voorbeeld:** Ook de plaatsing van ontkenningen kan de betekenis veranderen, zoals in "deze schoenen zijn niet VOORHANDEN" versus "deze schoenen zijn niet VOOR HANDEN". #### 3.2.2 Prosodie Prosodie, de melodie, het ritme en de intonatie van gesproken taal, speelt een belangrijke rol bij het verwerken van zinsverbandinformatie. Door variaties in prosodie kan onderscheid worden gemaakt tussen verschillende zinsinterpretaties. * **Voorbeeld:** De intonatie in "Jan slaapt." (mededelend) versus "Jan slaapt?" (vragend) verandert de betekenis van de uiting. #### 3.2.3 Syntactische ambiguïteit Syntactische ambiguïteit treedt op wanneer een zin op meerdere manieren kan worden geïnterpreteerd op basis van de grammaticale structuur, niet op basis van de betekenis van individuele woorden. Hoewel dit frequent voorkomt, leidt het zelden tot misinterpretaties, mede dankzij de aanpassing van prosodie (in gesproken taal) en leestekens (in geschreven taal). * **Voorbeeld:** "Jan ziet Joris vaker dan Piet" kan twee interpretaties hebben: Jan ziet Joris vaker dan Piet Joris ziet, of Jan ziet Joris vaker dan Jan Piet ziet. * **Voorbeeld krantenkop:** "Man bijt hond" is syntactisch ambigu zonder nadere context. ### 3.3 Boodschappen begrijpen Het volledige begrip van een boodschap vereist meer dan alleen de samenvoeging van woordbetekenissen. Het omvat ook het interpreteren van de zinsstructuur en het rekening houden met de bredere context. #### 3.3.1 Inferenties en algemene kennis Om de volledige betekenis te vatten, moeten luisteraars inferenties maken en terugvallen op hun algemene kennis. Deze kennis is opgeslagen in het mentale lexicon als een netwerk van onderling verbonden begrippen. #### 3.3.2 Metalinguïstische vaardigheden Daarnaast zijn metalinguïstische vaardigheden essentieel voor het volledig begrijpen van boodschappen. Dit omvat het kunnen interpreteren van homoniemen (woorden met dezelfde spelling/uitspraak maar verschillende betekenis) en figuurlijke taal zoals humor, sarcasme en ironie. --- # Spraakwaarneming en klankherkenning Dit deel behandelt spraakwaarneming als geluidswaarneming, inclusief de hindernissen zoals het filteren van spraakklanken en het herkennen van klankvariaties. ### 4.1 Spraakwaarneming als geluidswaarneming Spraakwaarneming is in essentie geluidswaarneming, maar brengt specifieke uitdagingen met zich mee die overwonnen moeten worden om betekenis uit gesproken taal te distilleren. Deze uitdagingen omvatten het scheiden van spraakklanken van andere geluiden in de omgeving, het herkennen van de variëteit aan akoestische realisaties van eenzelfde klank, en het afbakenen van individuele woorden binnen een continu spraaksignaal. #### 4.1.1 Hindernissen in spraakwaarneming * **Filteren van spraakklanken:** Luisteraars moeten in staat zijn om de relevante spraakgeluiden te isoleren uit de omringende ruis of andere geluiden. Dit wordt ook wel de signaal-ruisverhouding (S/R) of signaal-ruisratio (S/N ratio) genoemd. * **Herkennen van klankvariaties:** Eénzelfde klank, zoals een foneem, kan akoestisch verschillend klinken afhankelijk van de context, de spreker, en de snelheid van spreken. Toch moet de luisteraar deze variaties herkennen als dezelfde klank. * **Woordsegmentatie:** Gesproken taal komt niet aan in duidelijk afgebakende pakketjes die overeenkomen met individuele woorden. Luisteraars moeten toch de grenzen tussen woorden kunnen vaststellen om ze te kunnen herkennen en interpreteren. #### 4.1.2 Kenmerkdetectoren Een theorie stelt dat ons perceptiesysteem is uitgerust met zogenaamde 'kenmerkdetectoren'. Deze detectoren zijn gevoelig voor specifieke akoestische kenmerken die typisch zijn voor bepaalde spraakklanken. > **Tip:** Denk hierbij aan gespecialiseerde 'filters' die luisteren naar specifieke eigenschappen van geluid, zoals frequentiepatronen of de duur van een klank. #### 4.1.3 De eenheid van perceptie: syllaben Onderzoek suggereert dat luisteraars niet klank per klank verwerken, maar eerder zoeken naar grotere perceptuele eenheden. De meest prominente hiervan zijn de **syllaben**. Syllaben worden als efficiënter gezien dan het verwerken van individuele fonemen, mede door de snelheid waarmee klanken binnenkomen en de contextafhankelijkheid van fonemen. Oefeningen op syllabeniveau zijn vaak makkelijker voor kinderen dan die op foneemniveau, wat deze theorie ondersteunt. #### 4.1.4 Interactie tussen bottom-up en top-down processen Spraakwaarneming is een complex proces waarbij zowel informatie vanuit het geluidssignaal zelf (bottom-up) als verwachtingen en voorkennis van de luisteraar (top-down) een rol spelen. * **Bottom-up processen:** Informatie stroomt van het akoestische signaal naar hogere cognitieve systemen voor interpretatie. * **Top-down processen:** Verwachtingen gebaseerd op linguïstische kennis (syntaxis, semantiek, lexicon) en algemene kennis beïnvloeden hoe het geluidssignaal wordt waargenomen en geïnterpreteerd. Twee experimenten illustreren dit: 1. Bij een fonemische restauratie-experiment kon een ontbrekende klank in een woord worden 'hersteld' op basis van de context. Dit toont aan hoe top-down informatie de waarneming van het signaal kan sturen. 2. Onderzoek met zinnen zoals "They saw the carKo on the boat" (waarbij 'carKo' een verspreking is) toonde aan dat versprekingen sneller werden ontdekt wanneer ze de verwachtingen van de luisteraar tegenspraken. ### 4.2 Woorden herkennen Het herkennen van gesproken woorden is een cruciaal onderdeel van spraakwaarneming en vereist het afbakenen van woorden binnen het spraaksignaal en het koppelen aan de lexicale representaties in het mentale lexicon. Dit proces is uitzonderlijk efficiënt, aangezien volwassenen ongeveer 3 tot 4 woorden per seconde kunnen verwerken. #### 4.2.1 Lexicale toegang en het mentale lexicon Het mentale lexicon is een uitgebreid netwerk van woordkennis, waarin woorden en begrippen op een systematische en efficiënte manier zijn georganiseerd en met elkaar in relatie staan. Wanneer we een gesproken woord horen, vindt lexicale toegang plaats, waarbij we proberen dit woord te matchen met een item in ons mentale lexicon. #### 4.2.2 Het cohortmodel Het cohortmodel beschrijft een drie-fasen proces voor woordherkenning: 1. **Lexicale toegang:** Zodra de eerste klanken van een woord worden gehoord, worden alle woorden in het mentale lexicon die met die klanken beginnen, geactiveerd. 2. **Lexicale selectie:** Naarmate meer klanken worden gehoord, wordt het aantal mogelijke woorden kleiner. Het **uniciteitspunt** (of discriminatiepunt) is het punt waarop een woord ondubbelzinnig kan worden geïdentificeerd. Vanaf dit punt is er nog maar één mogelijk woord over dat kan worden gevormd. 3. **Integratie:** Het herkende woord wordt vervolgens geïntegreerd in de bredere context van de zin. > **Voorbeeld:** Bij het horen van de klanken `[ oli f ɑnt ]`, worden aanvankelijk veel woorden met `[ o ]` geactiveerd. Na `[ oli ]` zijn er nog steeds veel opties. Echter, bij `[ olif ]` wordt de set aan mogelijkheden kleiner. Het uniciteitspunt wordt bereikt wanneer de sequentie `[ oli f ɑnt ]` uniek verwijst naar "olifant", waardoor dit woord met grote waarschijnlijkheid wordt herkend. #### 4.2.3 Beïnvloedende factoren: Priming Woordherkenning kan worden gefaciliteerd of geïnhibeerd door een voorafgaande stimulus, een fenomeen dat bekend staat als **priming**. Als een woord kort voor het te herkennen woord wordt aangeboden en er een semantische relatie tussen beide bestaat, wordt het te herkennen woord sneller herkend. ### 4.3 Informatie uit zinsverband halen De betekenis van gesproken taal wordt niet alleen bepaald door de individuele woorden, maar ook door hun onderlinge relaties binnen een zin. #### 4.3.1 Syntactische structuren en woordvolgorde De plaatsing van woorden ten opzichte van elkaar bepaalt de syntactische structuur en daarmee de betekenis van de zin. > **Voorbeeld:** "Jan slaat Piet" heeft een andere betekenis dan "Piet slaat Jan", hoewel dezelfde woorden worden gebruikt. #### 4.3.2 Prosodie en intonatie Prosodische kenmerken zoals intonatie, klemtoon en ritme spelen een cruciale rol bij het begrijpen van de betekenis en bij het oplossen van **syntactische ambiguïteit**. > **Voorbeeld:** "Jan slaapt." versus "Jan slaapt?". De intonatie maakt het verschil tussen een mededeling en een vraag duidelijk. Syntactische ambiguïteit treedt op wanneer een zin op meerdere manieren kan worden geïnterpreteerd op basis van de zinsbouw. Hoewel dit vaak voorkomt, leidt het zelden tot misinterpretaties dankzij de verwerking van prosodie en context. ### 4.4 Boodschappen begrijpen Het uiteindelijke doel van spraakwaarneming is het samenvoegen van alle geëxtraheerde informatie tot een coherent en betekenisvol geheel. #### 4.4.1 Inferenties en algemene kennis Om de volledige betekenis van een boodschap te begrijpen, moeten luisteraars vaak **inferenties** maken. Dit houdt in dat ze gebruikmaken van hun algemene kennis, die is opgeslagen in het mentale lexicon in de vorm van netwerkgestructureerde begrippen. Stijlfiguren, zoals figuurlijke taal, worden ook begrepen door middel van inferenties en algemene kennis. #### 4.4.2 Metalinguïstische vaardigheden Het begrijpen van nuances zoals humor, sarcasme en ironie, evenals het herkennen van homoniemen en figuurlijke taal, vereist **metalinguïstische vaardigheden**. Dit zijn vaardigheden die betrekking hebben op het denken over taal zelf en hoe taal wordt gebruikt in verschillende contexten. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Conceptualisator | Het deel van het taalproductiemodel dat verantwoordelijk is voor het opstellen van de boodschap. Dit omvat het bepalen van de intentie en de inhoud van wat gecommuniceerd moet worden. | | Formulator | Het deel van het taalproductiemodel dat de opgestelde boodschap omzet in een grammaticale en fonologische vorm, zodat deze uitgesproken kan worden. Dit omvat het vinden, ordenen en vormen van woorden. | | Articulator | Het deel van het taalproductiemodel dat verantwoordelijk is voor de fysieke productie van spraakklanken via de spraakorganen. Dit deel wordt in de tekst later behandeld in het gedeelte over fonetiek. | | Mentaal lexicon | Een uitgebreid en sterk netwerk van woorden en begrippen die in het geheugen zijn opgeslagen en met elkaar in relatie staan. Het dient als bron voor het vinden van de juiste woorden tijdens taalproductie. | | Lemma | Een abstracte representatie van een woord in het mentale lexicon, die semantische en grammaticale informatie bevat, maar nog geen specifieke fonologische vorm. Het is een conceptuele eenheid. | | Spoonerisme | Een spraakfout waarbij de beginmedeklinkers of medeklinkergroepen van twee of meer woorden worden verwisseld, wat aantoont dat woordselectie en -ordening niet strikt serieel plaatsvinden. | | Grammaticaal coderen | Het proces binnen de formulator waarbij aan het gevonden lemma de juiste grammaticale informatie wordt gekoppeld, zoals verbuigingen en vervoegingen (pre- en suffixen). | | Fonologisch coderen | Het proces binnen de formulator waarbij aan de grammaticale structuur de juiste klanksamenstelling wordt gekoppeld, resulterend in de fonologische vorm van de uiting. | | Morfo-fonologische vorming | De koppeling van de juiste grammatica (morfologie) en klanksamenstelling (fonologie) aan een lemma tijdens de spraakproductie, nog voordat er geluid is geproduceerd. | | Spraakwaarneming | Het proces van het waarnemen en interpreteren van gesproken taal, waarbij geluidssignalen worden gefilterd, geanalyseerd en omgezet in betekenisvolle eenheden. | | Kenmerkdetectoren | Hypothetische perceptuele eenheden die gespecialiseerd zijn in het detecteren van specifieke akoestische kenmerken van spraakklanken, zoals stemhebbendheid of plaats van articulatie. | | Syllabe (lettergreep) | Een eenheid van spraak die vaak als perceptuele eenheid wordt waargenomen, bestaande uit een kern (meestal een klinker) en optionele begin- en eindmedeklinkers. Syllaben worden trager verwerkt dan individuele fonemen. | | Bottom-up verwerking | Een benadering van informatieverwerking waarbij de analyse begint bij de sensorische input (het signaal) en geleidelijk opklimt naar hogere cognitieve processen. | | Top-down verwerking | Een benadering van informatieverwerking waarbij bestaande kennis, verwachtingen en context worden gebruikt om de sensorische input te interpreteren. | | Phonemic restoration effect | Een fenomeen waarbij een ontbrekend foneem in een gesproken woord wordt aangevuld door de luisteraar op basis van de context, zonder dat de luisteraar zich bewust is van de ontbrekende klank. | | Lexicale toegang | Het proces waarbij de luisteraar zoekt in het mentale lexicon naar woorden die overeenkomen met het ontvangen spraaksignaal. | | Cohortmodel | Een model voor woordherkenning dat stelt dat zodra de spraakinput begint, een groep (cohort) van mogelijke woorden wordt geactiveerd. Naarmate meer input beschikbaar komt, wordt het cohort verkleind tot er een uniek woord overblijft. | | Uniciteitspunt (point of uniqueness) | Het punt in de spraakstroom waar een woord uniek wordt geïdentificeerd en onderscheiden kan worden van alle andere woorden in het mentale lexicon die met dezelfde beginsegmenten beginnen. | | Priming | Het effect waarbij de blootstelling aan een stimulus (de prime) de respons op een daaropvolgende stimulus (het doelwoord) beïnvloedt, door de toegankelijkheid van gerelateerde concepten of woorden te verhogen of te verlagen. | | Prosodie | De ritmische en intonatiepatronen van gesproken taal, die belangrijke informatie kunnen overbrengen over de grammaticale structuur, de nadruk en de emotionele lading van een uiting. | | Syntactische ambiguïteit | Een situatie waarin een zin op meer dan één manier grammaticaal kan worden geanalyseerd, waardoor er meerdere mogelijke interpretaties van de betekenis ontstaan. | | Inferentie | Een gevolgtrekking die de luisteraar maakt op basis van de beschikbare informatie en algemene kennis, om hiaten in de directe betekenis van een boodschap op te vullen en deze volledig te begrijpen. | | Metalinguïstische vaardigheden | De vaardigheid om na te denken over taal als een object op zich, inclusief het begrijpen van concepten zoals homoniemen, figuurlijke taal, humor, sarcasme en ironie. |

# Introduction to word formation processes This section introduces the fundamental concept of word formation processes, highlighting the inherent regularity and continuous evolution of language as evidenced by the creation and adoption of new words. ### 1.1 The dynamic nature of language and word creation Language demonstrates remarkable adaptability in incorporating new terms to describe novel concepts and inventions. The anecdote of the Hoover vacuum cleaner illustrates how a brand name can become a generic verb and noun, supplanting earlier terms and demonstrating the organic growth of vocabulary. This ability to understand and utilize new words (neologisms) and their various forms points to the underlying regularity in word formation processes [1](#page=1). ### 1.2 Etymology: the study of word origins * **Definition:** Etymology is the study of the origin and history of words [1](#page=1). * **Origin of the term:** The word "etymology" itself originates from Greek: *etymon* meaning "original form" and *logia* meaning "study of". It is important not to confuse it with "entomology," which is the study of insects [1](#page=1). * **Historical perspective:** The examination of word histories reveals diverse methods of word entry into a language. Historically, many words now considered standard were once viewed as linguistic innovations or even misuses. For instance, terms like "handbook" and "aviation" faced criticism upon their introduction [1](#page=1). * **Language evolution as vitality:** Rather than viewing the creation of new words and meanings as a degradation of language, it can be seen as a positive indicator of vitality and creativity, reflecting the evolving needs of language users [1](#page=1). ### 1.3 Coinage: the invention of new terms Coinage is one of the less common, yet significant, word formation processes where entirely new terms are invented [1](#page=1). * **Typical sources:** A primary source for coinage is the invention of trade names for commercial products. These names often become general terms for any version of that product, usually losing their capitalization over time [1](#page=1). * **Examples:** * Older examples include *aspirin*, *nylon*, *vaseline*, and *zipper* [1](#page=1). * More recent examples include *granola*, *kleenex*, *teflon*, and *xerox* [1](#page=1). * **Potential origins:** Some invented terms may have obscure technical origins, such as *teflon* possibly deriving from *te(tra)-fl(uor)-on*. However, once coined, these terms tend to integrate into everyday language [1](#page=1). * **Contemporary example:** The word *google* serves as a prominent contemporary example of coinage. It originated as a misspelling of *googol*, a term representing the number 10 to the power of 100 ($10^{100}$) [1](#page=1). --- # Major word formation processes This section outlines the primary mechanisms through which new words are created and incorporated into the English language. ### 2.1 Etymology Etymology is the study of the origin and history of a word. It helps us understand how words enter the language and evolve over time. While the term "etymology" comes from Greek roots meaning "original form" and "study of," it is distinct from "entomology" (the study of insects). Historically, new word formations have sometimes been met with resistance, viewed as "tasteless innovations" or "debasements" of the language, but their continued use signifies the language's vitality and adaptability to user needs [1](#page=1). ### 2.2 Coinage Coinage is the invention of entirely new terms, which is a less common word formation process in English. Invented trade names for commercial products are a typical source, often becoming general terms for the product. Examples include *aspirin*, *nylon*, *vaseline*, and *zipper*. More recent examples are *granola*, *kleenex*, *teflon*, and *xerox*. Some of these may have obscure technical origins, like *teflon* (from *tetrafluoroethylene*). The word *google*, originally a misspelling of *googol* (1 followed by 100 zeros), became a widely used expression for searching the internet [1](#page=1) [2](#page=2). **Eponyms** are a type of coinage named after a person or place. Examples include *Hoover* (from William H. Hoover's vacuum cleaner), *sandwich* (from the Earl of Sandwich), and *jeans* (from Genoa, Italy). Technical eponyms include *fahrenheit*, *volt*, and *watt* [2](#page=2). ### 2.3 Borrowing Borrowing is the process of taking words from other languages. English has adopted numerous words throughout its history, such as *croissant* (French), *dope* (Dutch), *lilac* (Persian), *piano* (Italian), *pretzel* (German), *sofa* (Arabic), *tattoo* (Tahitian), *tycoon* (Japanese), *yogurt* (Turkish), and *zebra* (Bantu). Other languages also borrow from English, like Japanese *suupaa* (supermarket) or Hungarian *sport*. Borrowed words can sometimes acquire different meanings, as in the German phrase *im Partnerlook* [2](#page=2). **Loan-translation (calque)** is a special type of borrowing where the elements of a word are directly translated into the borrowing language. Examples include the English *skyscraper* being translated from French *gratte-ciel* ("scrape-sky"), Dutch *wolkenkrabber* ("cloud scratcher"), and German *Wolkenkratzer* ("cloud scraper"). The English *superman* is thought to be a calque of the German *Übermensch*. The phrase *moment of truth* is believed to be a calque from Spanish *el momento de la verdad* [2](#page=2). ### 2.4 Compounding Compounding involves joining two separate words to create a single new word. This process is very common in English and German. Examples include *bookcase*, *doorknob*, *fingerprint*, *sunburn*, *textbook*, *wallpaper*, *wastebasket*, and *waterbed*. Compounding can also produce compound adjectives (*good-looking*, *low-paid*) and adjective-noun compounds (*fast-food*, *full-time*). This process is highly productive across different languages, including Hmong [2](#page=2) [3](#page=3). ### 2.5 Blending Blending combines parts of two separate words to create a new term, typically by taking the beginning of one word and the end of another. Examples include *gasohol* (gasoline + alcohol), *smog* (smoke + fog), and *motel* (motor + hotel). Other blends include *bit* (binary + digit), *brunch* (breakfast + lunch), and *telecast* (television + broadcast). *Telethon* (television + marathon), *infotainment* (information + entertainment), and *simulcast* (simultaneous + broadcast) are also common. Some blends combine the beginnings of both words, such as *telex* (teleprinter + exchange) and *modem* (modulator + demodulator) [3](#page=3). ### 2.6 Clipping Clipping reduces a word of more than one syllable to a shorter form, often originating in casual speech. For instance, *facsimile* is clipped to *fax*. Other common clipped forms include *gas* (from gasoline), *ad* (advertisement), *bra* (brassiere), *cab* (cabriolet), *condo* (condominium), *fan* (fanatic), *flu* (influenza), *perm* (permanent wave), *phone*, *plane*, and *pub* (public house). Names are frequently clipped, such as *Al*, *Ed*, *Liz*, *Mike*, *Ron*, *Sam*, *Sue*, and *Tom*. Educational settings also see many clipped words, like *chem*, *exam*, *gym*, *lab*, *math*, *phys-ed*, *polysci*, *prof*, and *typo* [3](#page=3). **Hypocorisms** are a type of reduction, common in Australian and British English, where a word is reduced to a single syllable and then has "-y" or "-ie" added. Examples include *movie* (moving pictures), *telly* (television), *Aussie* (Australian), *barbie* (barbecue), *bookie* (bookmaker), and *brekky* (breakfast) [3](#page=3). ### 2.7 Backformation Backformation is a specialized reduction process where a word of one type (usually a noun) is reduced to form a word of another type (usually a verb). For example, the verb *televise* was created from the noun *television*. Other examples include *donate* (from donation), *emote* (from emotion), *enthuse* (from enthusiasm), *liaise* (from liaison), and *babysit* (from babysitter). A common pattern involves creating verbs from nouns ending in "-er," such as *editor* becoming *edit*, *sculptor* becoming *sculpt*, and *burglar* becoming *burgle* [3](#page=3) [4](#page=4). ### 2.8 Conversion Conversion, also known as "category change" or "functional shift," involves a change in the function of a word without any reduction in form. For example, nouns like *bottle*, *butter*, *chair*, and *vacation* can be used as verbs. Nouns can also become verbs through conversion, such as *guess*, *must*, and *spy* becoming a *guess*, a *must*, and a *spy*. Phrasal verbs like *print out* and *take over* can become nouns like *a printout* and *a takeover*. Verbs can also become adjectives, as in *see-through material* or a *stand-up comedian*, and adjectives can become verbs or nouns. Compound nouns like *ballpark*, *carpool*, *mastermind*, *microwave*, and *quarterback* can also function as verbs. Conversion can lead to shifts in meaning; for instance, the verb *to doctor* often carries a negative connotation not typically associated with the noun *doctor* [4](#page=4). ### 2.9 Acronyms Acronyms are new words formed from the initial letters of a set of words. Some are pronounced as individual letters, like CD (compact disk). More commonly, acronyms are pronounced as single words, such as NATO or NASA. Many acronyms become everyday terms, losing their capital letters, such as *laser* (light amplification by stimulated emission of radiation), *radar* (radio detecting and ranging), *scuba* (self-contained underwater breathing apparatus), and *zip* (zone improvement plan) code. Organizations often create acronyms with meaningful names, like MADD (mothers against drunk driving). Acronyms can be used repetitively in common phrases, such as "PIN number" or "ATM machine" [4](#page=4) [5](#page=5). ### 2.10 Derivation Derivation is the most common word formation process in English, involving the addition of affixes. Affixes are small "bits" of language not usually listed separately in dictionaries [5](#page=5). #### 2.10.1 Prefixes and suffixes **Prefixes** are affixes added to the beginning of a word, such as *un-*, *mis-*, and *pre-*. **Suffixes** are affixes added to the end of a word, such as *-ful*, *-less*, *-ish*, *-ism*, and *-ness*. Words can be formed with prefixes, suffixes, or both [5](#page=5). #### 2.10.2 Inflectional affixes A third type of affix is an **infix**, which is incorporated inside another word. While not common in English, they appear in emotionally charged exclamations like *Hallebloodylujah!* and *Absogoddamlutely!* [5](#page=5). #### 2.10.3 Kamhmu example In the language Kamhmu, an infix "-rnis" is regularly added to verbs to form corresponding nouns, illustrating a clear pattern of derivation [5](#page=5). ### 2.11 Multiple processes Often, the creation of a single word involves more than one word formation process. For example, *deli* is a clipped form of the borrowed word *delicatessen*. The word *snowballed* involves compounding (*snowball*) followed by conversion into a verb. Acronyms can also undergo other processes, such as *lase* being a backformation from *laser*. The word *waspish* uses the acronym *WASP* which has lost its capitals and gained a suffix [-ish through derivation. *Yuppie*, an acronym for "young urban professional," also incorporated the hypocorism suffix [-ie and was formed through analogy with words like *hippie* and *yippie* [5](#page=5) [6](#page=6). > **Tip:** The ultimate test for a new word's "arrival" in a language is often its publication in a dictionary, though even this can face criticism from linguistic conservatives [6](#page=6). --- # Specific types of affixes and infixation This section delves into the specifics of derivation, focusing on prefixes, suffixes, and the less common phenomenon of infixes, illustrating their use with examples from English and Kamhmu [5](#page=5). ### 3.1 Derivation: Prefixes and suffixes Derivation is a primary word-formation process in English that utilizes small linguistic units called affixes to create new words. These affixes, which are not typically listed as independent words in dictionaries, attach to a base word to modify its meaning or grammatical function [5](#page=5). * **Prefixes:** These are affixes that are added to the beginning of a word [5](#page=5). * Examples include `un-` in `unhappy`, `mis-` in `misrepresent`, and `pre-` in `prejudge` [5](#page=5). * **Suffixes:** These are affixes that are added to the end of a word [5](#page=5). * Examples include `-ful` in `joyful`, `-less` in `careless`, `-ish` in `boyish`, `-ism` in `terrorism`, and `-ness` in `sadness` [5](#page=5). Words formed through derivation may contain a prefix, a suffix, or both. For instance, `mislead` has only a prefix, `disrespectful` has both a prefix and a suffix, and `foolishness` has two suffixes [5](#page=5). ### 3.2 Infixes Infixes are a type of affix that is incorporated *inside* another word, rather than at the beginning or end. While not a standard feature of English morphology, infixes can be observed in certain informal or emotionally charged English expressions [5](#page=5). > **Example:** Exclamations like `Hallebloodylujah!`, `Absogoddamlutely!`, and `Unf**kinbelievable!` demonstrate the insertion of elements (like `bloody`, `goddamn`, `f**kin`) into existing words to convey strong emotion or emphasis [5](#page=5). A more systematic and illustrative example of infixation comes from the Kamhmu language [5](#page=5). #### 3.2.1 Examples from Kamhmu In Kamhmu, a language spoken in Southeast Asia, the infix `-rn-` is regularly used to transform verbs into corresponding nouns [5](#page=5). > **Example:** > > * The verb `toh` (to drill) becomes the noun `srnee` (a drill) [5](#page=5). > * The verb `hiip` (to chisel) becomes the noun `hrniip` (a chisel) [5](#page=5). > * The verb `hoom` (to eat with a spoon) becomes the noun `hrnoom` (a spoon) [5](#page=5). > * The verb `tie` (to tie) becomes the noun `hrniip` (a thing with which to tie) [5](#page=5). This regular pattern allows linguists to infer the base verb form from a derived noun. For example, if `krnap` is the Kamhmu noun for "tongs," and the infix is `-rn-`, then the corresponding verb "to grasp with tongs" can be deduced as `kap` [5](#page=5). --- # Multiple word formation processes and language evolution This section examines how various word formation processes can interact to create new words and explores the role of analogy in linguistic innovation, as well as the mechanisms and resistance surrounding the acceptance of new vocabulary. ### 4.1 Combination of word formation processes New words can emerge from the intricate interplay of multiple word formation processes. For instance, an acronym might shed its capital letters and undergo affixation to become a new word. A prime example is the word "waspish," derived from the acronym WASP (white Anglo-Saxon Protestant) which has been made to appear less like an acronym by losing its capitalization and gaining the suffix "-ish" to form an adjective. Similarly, "yuppie," originating from "young urban professional" and the hypocorism suffix "-ie," exemplifies how acronyms can be integrated into the language [6](#page=6). ### 4.2 The role of analogy in word creation Analogy plays a significant role in the formation of new words by making them similar in form or function to existing words. The creation of "yuppie" was facilitated by analogy with earlier terms like "hippie". "Yippie," also having an acronym basis ("youth international party"), was used for protesting students and is humorously suggested to have evolved into "yuppies" as these individuals matured. Further, the word "yap" (to make shrill noises) was used analogously to label some noisy young professionals as "yappies" [6](#page=6). > **Tip:** Analogy allows new words to fit more easily into the existing linguistic system by mirroring established patterns. ### 4.3 Acceptance of new words and resistance to change The journey of new words into a language often culminates in their appearance in dictionaries, serving as a generally accepted test of their integration. However, this process is not always smooth and can face opposition from conservative voices. Noah Webster, for example, encountered criticism for his first dictionary in 1806, which included words like "advocate" and "test" used as verbs, and deemed "vulgar" words such as "advisory" and "presidential". This historical instance highlights that some individuals may possess a keener foresight regarding which linguistic innovations will endure and become established [6](#page=6). > **Tip:** Resistance to new words is a common phenomenon, often rooted in a desire to preserve perceived linguistic purity or tradition. ### 4.4 Study questions and examples The document includes several study questions to reinforce understanding of word formation processes, including identifying them in specific examples [6](#page=6). * **Question 3(a):** "Don’t you ever worry that you might get AIDS?" - AIDS is an initialism, a type of acronym where each letter is pronounced individually. * **Question 3(b):** "Do you have a xerox machine?" - "Xerox" is a brand name used as a common noun, a process known as eponymy (though in this specific case, it's a generalized brand name). * **Question 3(c):** "That’s really fandamntastic!" - "Fandamntastic" is a blend, combining "fantastic" and "damn" (used for emphasis). * **Question 3(d):** "Shiel still parties every Saturday night." - "Parties" is a conversion, where the noun "party" has been used as a verb. * **Question 3(e):** "These new skateboards from Zee Designs are kickass." - "Kickass" is a compound word, formed by combining "kick" and "ass." * **Question 3(f):** "When I’m ill, I want to see a doc, not a vet." - "Doc" and "vet" are clippings, shortened forms of "doctor" and "veterinarian," respectively. * **Question 3(g):** "The house next door was burgled when I was babysitting the Smiths’ children." - "Burgled" is a backformation, derived from the noun "burglar." "Babysitting" involves compounding and derivation. * **Question 3(h):** "I like this old sofa – it’s nice and comfy." - "Comfy" is a clipping of "comfortable." * **Question 6(a):** "Are you still using that old car-phone?" - "Car-phone" is a compound word. * **Question 6(b):** "Can you FedEx the books to me today?" - "FedEx" is a brand name used as a verb (verbing of a proper noun). * **Question 6(c):** "Police have reported an increase in carjackings in recent months." - "Carjackings" is a compound word formed from "car" and "jacking" (itself a derived form). * **Question 6(d):** "Welcome, everyone, to karaokenight at Cathy’s Bar and Grill!" - "Karaokenight" is a compound word formed from "karaoke" and "night." * **Question 6(e):** "Jeeves, could you tell the maid to be sure to hoover the bedroom carpet?" - "Hoover" is a brand name used as a verb. * **Question 6(f):** "Would you prefer a decaf?" - "Decaf" is a clipping of "decaffeinated." --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Etymology | The study of the origin and history of a word, tracing its development and changes over time, originating from Greek terms for 'original form' and 'study of'. | | Neologism | A newly coined word or expression that has been recently introduced into the language and is not yet in common use. | | Coinage | The invention of entirely new terms, often originating from invented trade names for products that become general terms for their kind, or new concepts and activities. | | Eponyms | New words that are based on the name of a person or a place, often derived from inventors, discoverers, or geographical locations where something was first made or developed. | | Borrowing | The process of adopting words from other languages into English, contributing significantly to the vocabulary and history of the language throughout its existence. | | Loan-translation (Calque) | A type of borrowing where the elements of a word from one language are directly translated into the borrowing language, creating a phrase with a similar structural meaning. | | Compounding | The process of joining two separate words to produce a single new word, common in languages like English and German, creating nouns, adjectives, and other word classes. | | Blending | A word formation process where parts of two different words are combined to create a new word, typically by taking the beginning of one word and the end of another. | | Clipping | The process of reducing a word with more than one syllable to a shorter form, usually originating in casual speech, with common examples like "gas" from "gasoline". | | Hypocorisms | A specific type of reduction, common in Australian and British English, where a longer word is shortened to a single syllable and "-y" or "-ie" is added, creating affectionate or informal forms. | | Backformation | A specialized reduction process where a word of one type, usually a noun, is reduced to form a word of another type, typically a verb, by removing an imagined affix. | | Conversion (Category Change/Functional Shift) | A process where a word changes its grammatical category or function without any reduction or change in form, such as a noun being used as a verb. | | Acronyms | New words formed from the initial letters of a set of other words, which can be pronounced as individual letters or as a new single word, like NATO or scuba. | | Derivation | The most common word formation process in English, accomplished by adding small meaningful units called affixes (prefixes and suffixes) to existing words to create new ones. | | Affixes | Small "bits" of language that are added to a word to modify its meaning or grammatical function; they can be prefixes (added to the beginning) or suffixes (added to the end). | | Prefixes | Affixes that are added to the beginning of a word to create a new word, such as "un-" in "unhappy" or "mis-" in "misrepresent". | | Suffixes | Affixes that are added to the end of a word to create a new word, such as "-ful" in "joyful" or "-ness" in "sadness". | | Infixes | A type of affix that is incorporated inside another word, not typically used in English but found in some other languages, sometimes appearing in emotionally charged English exclamations. | | Analogy | A process whereby new words are formed to be similar in some way to existing words, often influencing the creation and acceptance of neologisms. |

# Introduction to morphology and morphemes This section introduces morphology as the study of word forms and their constituent meaningful units, known as morphemes [1](#page=1). ### 1.1 Morphology Morphology is defined as the study of forms. It investigates the basic "elements" within a language that contribute to meaning or grammatical function. This contrasts with approaches that solely focus on identifying "words" as separated by spaces, which can be problematic in languages with more complex word structures. For instance, the Swahili form "nitakupenda" conveys "I will love you" and can be broken down into elements: "ni-" (I), "ta-" (will), "ku-" (you), and "penda" (love). This highlights the need to analyze these smaller units rather than relying on word boundaries alone [1](#page=1). ### 1.2 Morphemes A morpheme is defined as a minimal unit of meaning or grammatical function. These units are the building blocks of word forms [1](#page=1). #### 1.2.1 Examples of morphemes * **English "talks"**: Consists of the morpheme "talk" (meaning) and "-s" (grammatical function, plural) [1](#page=1). * **English "talker"**: Consists of "talk" (meaning) and "-er" (grammatical function, person who does something) [1](#page=1). * **English "talked"**: Consists of "talk" (meaning) and "-ed" (grammatical function, past tense) [1](#page=1). * **English "talking"**: Consists of "talk" (meaning) and "-ing" (grammatical function, present participle) [1](#page=1). * **English "reopened"**: Consists of "re-" (meaning "again"), "open" (meaning), and "-ed" (grammatical function, past tense) [1](#page=1). * **English "tourists"**: Consists of "tour" (meaning), "-ist" (marking "person who does something"), and "-s" (grammatical function, plural) [1](#page=1). #### 1.2.2 Types of morphemes ##### 1.2.2.1 Free and bound morphemes * **Free morphemes**: These can stand alone as single words and carry meaning. Examples include "open" and "tour" [1](#page=1). * **Bound morphemes**: These cannot stand alone and must be attached to another form. They are also known as affixes (prefixes and suffixes). Examples include "re-", "-ist", "-ed", and "-s" [1](#page=1). > **Tip:** When free morphemes are used with bound morphemes, the free morpheme is technically known as a **stem** [2](#page=2). ##### 1.2.2.2 Bound stems It is important to note that not all elements treated as stems are free morphemes. In words like "receive", "reduce", and "repeat", the element "re-" is a bound morpheme, but "-ceive", "-duce", and "-peat" are not independent word forms and are thus considered "bound stems" [2](#page=2). ##### 1.2.2.3 Lexical and functional morphemes Free morphemes can be further categorized into two groups: * **Lexical morphemes**: These are ordinary nouns, adjectives, and verbs that carry the main content of a message. They form an "open" class of words, meaning new ones can be added to the language relatively easily. Examples include "girl", "man", "house", "tiger", "sad", "long", "yellow", "sincere", "open", "look", "follow", and "break" [2](#page=2). * **Functional morphemes**: These are the functional words of the language, such as conjunctions, prepositions, articles, and pronouns. They form a "closed" class of words, as new ones are rarely added. Examples include "and", "but", "when", "because", "on", "near", "above", "in", "the", "that", "it", and "them" [2](#page=2). ##### 1.2.2.4 Derivational and inflectional morphemes Bound morphemes are also divided into two types: * **Derivational morphemes**: These are used to create new words or to change the grammatical category of a word. For example, adding "-ness" to the adjective "good" creates the noun "goodness". Similarly, "-ful" or "-less" can change the noun "care" into the adjectives "careful" or "careless". Other examples include suffixes like "-ish" (foolish), "-ly" (quickly), and "-ment" (payment), as well as prefixes like "re-", "pre-", "ex-", "mis-", "co-", and "un-" [2](#page=2). * **Inflectional morphemes**: These do not produce new words but indicate grammatical function. They are used to show plurality, past tense, or possessive forms. English has eight inflectional morphemes [2](#page=2): * Attached to nouns: "-'s" (possessive), "-s" (plural) [2](#page=2). * Attached to verbs: "-s" (3rd person singular), "-ing" (present participle), "-ed" (past tense), and "-en" (past participle) [2](#page=2). * Attached to adjectives: "-er" (comparative) [2](#page=2). --- # Classifying morphemes Morphemes, the smallest meaningful units in language, can be classified based on their independence, semantic content, and grammatical function. ## 2. Classifying morphemes Morphemes can be categorized in several ways, including free versus bound, lexical versus functional, and derivational versus inflectional. Understanding these classifications is crucial for analyzing the structure of words [2](#page=2). ### 2.1 Free and bound morphemes Morphemes are broadly divided into two types based on their ability to stand alone: free and bound [2](#page=2). #### 2.1.1 Free morphemes Free morphemes are those that can normally stand alone as independent words. These include basic nouns, adjectives, and verbs, which form the core content of a message. Examples of free morphemes are "dress" and "care" [2](#page=2). > **Tip:** Free morphemes often function as the "stems" to which bound morphemes are attached. #### 2.1.2 Bound morphemes Bound morphemes, also known as affixes, cannot normally stand alone and must be attached to another form. Prefixes and suffixes in English are typically bound morphemes. Examples include "re-", "-ist", "-ed", and "-s" [2](#page=2). > **Example:** In the word "undressed," "dress" is a free morpheme (the stem), while "un-" (prefix) and "-ed" (suffix) are bound morphemes. Similarly, in "carelessness," "care" is a free morpheme, and "-less" and "-ness" are bound morphemes [2](#page=2). #### 2.1.3 Bound stems It is important to note that not all elements that appear to be stems are free morphemes. Some forms, like "-ceive" in "receive" or "-peat" in "repeat," cannot stand alone and are therefore considered "bound stems" rather than free stems [2](#page=2). ### 2.2 Lexical and functional morphemes Free morphemes can be further subdivided into lexical and functional categories based on their content and typical usage [2](#page=2). #### 2.2.1 Lexical morphemes Lexical morphemes are free morphemes that carry the primary content of a message. These include common nouns, adjectives, and verbs. They form an "open class" of words because new lexical morphemes can be easily added to the language. Examples include "girl," "house," "sad," "long," "open," and "look" [2](#page=2). #### 2.2.2 Functional morphemes Functional morphemes are free morphemes that primarily serve grammatical purposes. They consist of functional words such as conjunctions, prepositions, articles, and pronouns. This category forms a "closed class" of words, as new functional morphemes are rarely added to the language. Examples include "and," "but," "when," "because," "on," "the," "it," and "them" [2](#page=2). ### 2.3 Derivational and inflectional morphemes Bound morphemes (affixes) are divided into two main types: derivational and inflectional [2](#page=2). #### 2.3.1 Derivational morphemes Derivational morphemes are bound morphemes used to create new words or change the grammatical category of an existing word. For instance, adding the derivational suffix "-ness" to the adjective "good" creates the noun "goodness". Similarly, "-ful" and "-less" change the noun "care" into the adjectives "careful" and "careless," respectively. Other examples of derivational morphemes include suffixes like "-ish" (foolish), "-ly" (quickly), and "-ment" (payment), as well as prefixes like "re-", "pre-", "ex-", "mis-", "co-", and "un-" [2](#page=2). > **Tip:** Derivational morphemes can significantly alter the meaning and word class of the base word. #### 2.3.2 Inflectional morphemes Inflectional morphemes are bound morphemes that do not create new words but instead indicate grammatical aspects of a word. They signal information such as plurality, past tense, comparative or superlative degrees, and possession. English has eight inflectional morphemes, all of which are suffixes [2](#page=2). * **Nouns:** "-'s" (possessive) and "-s" (plural) [2](#page=2). * **Verbs:** "-s" (3rd person singular present), "-ing" (present participle), "-ed" (past tense), and "-en" (past participle) [2](#page=2). * **Adjectives:** "-er" (comparative) and "-est" (superlative) [2](#page=2). > **Example:** In "Jim's two sisters are really different," "-'s" marks possession on "Jim," and "-s" marks plurality on "sisters". In "laughing," "-ing" indicates a present participle [2](#page=2). > **Note:** The possessive "-'s" on nouns is distinct from the contraction "-'s" for "is" or "has" (e.g., "she's singing") [2](#page=2). There can be variations in the form of inflectional morphemes, such as "-s'" for possessive plural (e.g., "boys' bags") and "-ed" for past participles (e.g., "have finished") [3](#page=3). ### 2.4 Distinguishing derivational and inflectional morphemes A key distinction lies in their effect on grammatical category. Inflectional morphemes never change a word's grammatical category; for example, both "old" and "older" are adjectives. Conversely, derivational morphemes can change a word's grammatical category. For instance, the derivational suffix "-er" changes the verb "teach" into the noun "teacher". This means that a morpheme that looks the same, like "-er," can function differently as either an inflectional or a derivational morpheme [3](#page=3). > **Tip:** When both a derivational and an inflectional suffix are attached to a word, the derivational suffix always comes first, followed by the inflectional suffix. For example, "teach" (verb) + "-er" (derivational) $\rightarrow$ "teacher" (noun) + "-s" (inflectional) $\rightarrow$ "teachers" (plural noun) [3](#page=3). > **Example Analysis:** In the sentence "The child's wildness shocked the teachers," the morphemes can be classified as follows: "the" (functional), "child" (lexical), "-'s" (inflectional), "wild" (lexical), "-ness" (derivational), "shock" (lexical), "-ed" (inflectional), "the" (functional), "teach" (lexical), "-er" (derivational), and "-s" (inflectional) [3](#page=3). ### 2.5 Problems in morphological description While the classifications of morphemes are useful, they present challenges in actual linguistic analysis. Some issues arise with morphemes that do not have easily identifiable forms, such as the plural of "sheep" (which is "sheep") or "men" (plural of "man"). Additionally, identifying derivational suffixes can be problematic, as not all word formations are straightforward (e.g., questioning if "-al" can be removed from "legal" to get "leg"). These complexities are often due to historical language influences and borrowing, requiring careful consideration in morphological descriptions [3](#page=3). --- # Problems and variations in morphological description This section delves into the complexities encountered when describing word structure, including irregular forms, historical linguistic influences, and the abstract nature of morphs and allomorphs. ### 3.1 Challenges in identifying morphemes While the distinction between derivational and inflectional morphemes is crucial, morphological analysis faces several challenges. These issues arise when morphemes are not easily identifiable as distinct units, particularly with irregular forms and historical linguistic influences [3](#page=3). #### 3.1.1 Irregular plural forms A significant problem in morphological description is the existence of irregular plural forms, which do not follow the standard addition of the plural morpheme, such as '-s'. For instance, the plural of "sheep" is "sheep," and the plural of "man" is "men". These cases defy simple affixation and require specific historical or phonological explanations [3](#page=3). #### 3.1.2 Historical language influences The historical development of a language can introduce complexities into its morphology. Borrowing from other languages can lead to words that appear to have a derivational relationship but do not. For example, the word "law" in modern English originates from a Scandinavian borrowing, while "legal" was borrowed later from Latin. Consequently, there is no direct derivational link between "law" and "legal" in modern English, despite their semantic connection. Similarly, "mouth" (Old English) and "oral" (Latin borrowing) illustrate this phenomenon. A comprehensive description of English morphology must account for these historical influences and the impact of borrowed elements [3](#page=3) [4](#page=4). #### 3.1.3 Allomorphy: morphs and allomorphs To address variations in morphological realization, linguists propose the concept of morphs and allomorphs, drawing an analogy with phonology [4](#page=4). * **Morph:** A morph is the actual phonetic form used to realize a morpheme. For example, in "cats," "cat" is a lexical morph and "-s" is an inflectional morph for plural. In "buses," "bus" is a lexical morph and "-es" is another inflectional morph for plural [4](#page=4). * **Allomorph:** Allomorphs are different morphs that all realize the same morpheme. The plural morpheme in English, for instance, has multiple allomorphs, including "-s" and "-es" (phonetically /s/ and /əz/) [4](#page=4). > **Tip:** The prefix "allo-" signifies "one of a closely related set," highlighting that allomorphs are variations of a single abstract morpheme. Other allomorphs for the plural morpheme include a "zero-morph" (no change in form, e.g., "sheep" plural) and internal vowel changes (e.g., "man" to "men"). Similar allomorphic variation exists for other morphemes, such as the past tense, with regular forms like "walked" and irregular forms like "went" (from "go") [4](#page=4). ### 3.2 Morphological processes in other languages Examining morphology across different languages reveals a wide array of forms and patterns for realizing morphemes [4](#page=4). #### 3.2.1 Derivational and inflectional processes In both English and Aztec, a derivational morpheme can be attached to a stem, followed by an inflectional morpheme [4](#page=4). * English: `dark` (stem) + `-en` (derivational) + `-ed` (inflectional) = `darkened` [4](#page=4). * Aztec: `mic` (“die”) (stem) + `-tia` (“cause to”) (derivational) + `-s` (“future”) (inflectional) = `mictias` (“will kill”) [4](#page=4). #### 3.2.2 Prefixation in Kanuri In Kanuri, a language spoken in Nigeria, the prefix `nəm-` functions as a derivational morpheme that forms nouns from adjectives [5](#page=5). * `karite` (“excellent”) $\rightarrow$ `nəmkarite` (“excellence”) [5](#page=5). * `kura` (“big”) $\rightarrow$ `nəmkura` (“bigness”) [5](#page=5). * `gana` (“small”) $\rightarrow$ `nəmgana` (“smallness”) [5](#page=5). * `dibi` (“bad”) $\rightarrow$ `nəmdibi` (“badness”) [5](#page=5). > **Example:** Discovering such a regular feature allows for prediction; if the Kanuri word for "length" is `nəmkurugu`, it can be inferred that "long" is `kurugu`. #### 3.2.3 Prefixation in Ganda Ganda, spoken in Uganda, uses different inflectional prefixes for singular and plural nouns [5](#page=5). * Singular: `omusawo` (“doctor”) $\rightarrow$ Plural: `abasawo` (“doctors”) [5](#page=5). * Singular: `omukazi` (“woman”) $\rightarrow$ Plural: `abakazi` (“women”) [5](#page=5). * Singular: `omuwala` (“girl”) $\rightarrow$ Plural: `abawala` (“girls”) [5](#page=5). * Singular: `omusika` (“heir”) $\rightarrow$ Plural: `abasika` (“heirs”) [5](#page=5). The singular forms use the prefix `omu-`, while the plural forms use `aba-`. If `abalenzi` means "boys," the singular form "boy" can be deduced as `omulenzi` [5](#page=5). #### 3.2.4 Reduplication in Ilocano Ilocano, a language of the Philippines, marks plurals through reduplication, which involves repeating all or part of a form [5](#page=5). * Singular: `u´lo` (“head”) $\rightarrow$ Plural: `ulu´lo` (“heads”) [5](#page=5). * Singular: `da´lan` (“road”) $\rightarrow$ Plural: `dalda´lan` (“roads”) [5](#page=5). * Singular: `bı´ag` (“life”) $\rightarrow$ Plural: `bibı´ag` (“lives”) [5](#page=5). * Singular: `mu´la` (“plant”) $\rightarrow$ Plural: `mulmu´la` (“plants”) [5](#page=5). When the first part of the singular form is `bi-`, the plural begins with `bibi-`. Given the plural `talta´lon` (“fields”), the singular form can be inferred as `ta´lon` (“field”) [5](#page=5). #### 3.2.5 Infixation and reduplication in Tagalog Tagalog, another Philippine language, utilizes infixes and reduplication for morphological marking [5](#page=5). * **Infixation:** In the imperative forms, an infix `-um-` is inserted after the first consonant or syllable onset [5](#page=5). * `basa` (“read”) $\rightarrow$ `bumasa` (“Read!”) [5](#page=5). * `tawag` (“call”) $\rightarrow$ `tumawag` (“Call!”) [5](#page=5). * `sulat` (“write”) $\rightarrow$ `sumulat` (“Write!”) [5](#page=5). * **Reduplication:** The future tense is marked by repeating the first syllable [5](#page=5). * `basa` (“read”) $\rightarrow$ `babasa` (“will read”) [5](#page=5). * `tawag` (“call”) $\rightarrow$ `tatawag` (“will call”) [5](#page=5). * `sulat` (“write”) $\rightarrow$ `susulat` (“will write”) [5](#page=5). Using this information, one can predict: * `lakad` (“walk”) $\rightarrow$ `lumakad` (“Walk!”) $\rightarrow$ `lalakad` (“will walk”) [5](#page=5). * `lapit` (“come here”) $\rightarrow$ `lumapit` (“Come here!”) $\rightarrow$ `lálapit` (“will come here”) [5](#page=5). --- # Morphology across different language typologies This section categorizes languages based on their morphological structure, focusing on analytic, synthetic (fusional and agglutinative), and polysynthetic languages, and explaining how grammatical relationships are expressed in each type. ### 4.1 Analytic (isolating) languages Analytic languages are characterized by a low morpheme-per-word ratio, particularly regarding inflectional morphemes. They rely heavily on unbound morphemes, which are separate words, and grammatical constructions often use these unbound morphemes. These languages tend to use stricter word order, various prepositions or postpositions, particles, modifiers, and context to convey grammatical information [6](#page=6). **Examples:** * Mandarin Chinese is considered highly analytic because it has almost no inflectional affixes, despite having many compound words which increase its morpheme-per-word ratio. For instance, it does not inflect nouns for number [6](#page=6): * Mandarin Chinese: `一天 yī tiān` (one day), `三天 sān tiān` (three days) [6](#page=6). * Mandarin Chinese: `一個男孩 yī ge nánhái` (one boy, lit. 'one [entity of male child'), `四個男孩 sì ge nánhái` ('four boys', lit. 'four [entity of male child') [6](#page=6). * English is not entirely analytic as it uses inflections for noun number (e.g., "day" vs. "days") and possession (e.g., "boy's"). However, it is considered weakly inflected and more analytic compared to most other Indo-European languages [6](#page=6). * Persian is generally considered analytic, with minimal inflections. It uses prefixes and suffixes to indicate possession or attribute qualities. For example, the suffix `hâ` pluralizes nouns, similar to `'s'` in English: `دختر ها آمدند dokhtar hâ âmadand` ('The girls came'). Persian nouns do not agree in number with subjects or adjectives, and there are practically no inflections for number [6](#page=6): * Persian: `یک روز Yek rooz` (one day), `سه روز se rooz` (three days, lit. 'three day') [6](#page=6). * Persian: `یک پسر yek pesar` (one boy, lit. 'One boy'), `چهار پسر čahâr pesar` (four boys, lit. 'Four boy') [6](#page=6). **List of analytic languages:** Afrikaans, Danish, English, Swedish, Bulgarian, Macedonian, Kalto, Hawaiian, Burmese, Mandarin and Cantonese, Vietnamese, Khmer, Thai, Lao, Yoruba, etc. [6](#page=6). ### 4.2 Synthetic language Synthetic languages use inflection or agglutination to express syntactic relationships within a sentence. They have a higher morpheme-to-word ratio than analytic languages. Inflection involves adding morphemes to a root word that assign grammatical properties, while agglutination combines two or more morphemes into one word, where each morpheme typically has a single function. The information added by morphemes can indicate a word's grammatical category, such as subject or object [7](#page=7). The two subtypes of synthetic languages are agglutinating and fusional languages [7](#page=7). > **Tip:** Synthetic languages convey grammatical information more internally through word structure, whereas analytic languages rely more on external elements like word order and helper words. #### 4.2.1 Fusional (inflected) languages Fusional languages are a type of synthetic language where a single inflectional morpheme often signifies multiple grammatical, syntactic, or semantic features simultaneously. This is in contrast to agglutinative languages, which tend to have one grammatical category per affix [7](#page=7). **Examples:** * In Spanish, the verb `comer` ('to eat') has the first-person singular preterite form `comí` ('I ate'). The suffix `-í` encodes both first-person singular agreement and the preterite tense [7](#page=7). * In Latin, the word `bonus` ('good') has the ending `-us` which denotes masculine gender, nominative case, and singular number. In the form `bonum`, the ending `-um` can denote masculine accusative singular, neuter accusative singular, or neuter nominative singular [7](#page=7). * A complex example from German is `Aufsichtsratsmitgliederversammlung` (Meeting of members of the supervisory board), which combines multiple morphemes with varying functions and meanings [7](#page=7). **List of Fusional languages:** Polish, Russian, Ukrainian, Sanskrit, Pashto, Kashmiri, Punjabi; Greek, Latin, Italian, French, Spanish, Portuguese, Romanian; Irish, German, Faroese, Icelandic, Albanian, Hebrew, Arabic, Hungarian, Estonian, Finnish, Navajo [7](#page=7). #### 4.2.2 Agglutinative language Agglutinative languages are synthetic languages where morphology primarily uses agglutination. They generally have one grammatical category per affix. The term "agglutinative" comes from the Latin verb `agglutinare`, meaning "to glue together". In contrast to fusional languages, which "squeeze" affixes together and combine multiple meanings into a single affix, agglutinative languages combine affixes in a more transparent way, with each affix typically representing a single meaning or grammatical function [8](#page=8). **Examples:** * The Spanish word `comí` ('I ate'), mentioned as an example of fusionality, can also be seen in an agglutinative context. The suffix `-í` carries meanings of first person, singular number, past tense, perfective aspect, indicative mood, and active voice [8](#page=8). **List of Agglutinative languages:** Cree, Blackfoot, Cherokee, Yuchi, Nheengatu, Nahuatl, Wasteko, Tagalog, Malay, Indonesian, Sundanese, Javanese, Bantu, Berber, Tamil, Telugu, Turkish, Azerbaijani, Burmese, Hungarian, Finnish, Estonian, Basque [8](#page=8). ### 4.3 Polysynthetic language Polysynthetic languages are highly synthetic languages, often referred to historically as holophrastic languages, where words are composed of many morphemes and are very highly inflected. The term "polysynthesis" combines the Greek roots `poly` (many) and `synthesis` (placing together). These languages typically feature long "sentence-words" that express complex ideas in a single word [8](#page=8). **Examples:** * The Yupik word `Tuntussuqatarniksaitengqiggtuq` translates to "He had not yet said again that he was going to hunt reindeer." This single word incorporates morphemes for `tuntu` (reindeer), `ssur` (hunt), `qatar` (future), `ni` (say), `ksaite` (negation), `ngqiggte` (again), and `uq` (3rd person singular indicative). Except for `tuntu`, none of the other morphemes can appear in isolation [8](#page=8). * Another way to achieve high synthesis is through noun incorporation, where entire nouns are integrated into the verb word, similar to "babysit" in English (where "baby" is incorporated) [8](#page=8). * Chukchi, a polysynthetic, incorporating, and agglutinating language, demonstrates this with the sentence `Təmeyŋəlevtpəγtərkən` meaning 'I have a fierce headache,' broken down as `t-ə-meyŋ-ə-levt-pəγt-ə-rkən` (1sg.subj-great-head-hurt-pres.1) [9](#page=9). * Mohawk offers another example: `Washakotya'tawitsherahetkvhta'se` means "He ruined her dress," conveying a complex idea that would require multiple words in a more analytic language like English [9](#page=9). **List of polysynthetic languages:** Ainu, Yana/Yahi, Awtuw, Yimas, Macro-Gunwinyguan, Murrinh-patha, classical Tiwi, Enindhilyagwa [9](#page=9). --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Morphology | The linguistic study of word forms, analyzing the basic elements and structures within words and how they are constructed. | | Morpheme | A minimal unit of meaning or grammatical function within a language; it is the smallest meaningful component of a word. | | Free morpheme | A morpheme that can stand alone as a single word and has meaning by itself, such as "open" or "tour". | | Bound morpheme | A morpheme that cannot stand alone as a word and must be attached to another morpheme, typically a stem, to convey meaning or grammatical function. Examples include prefixes and suffixes. | | Affix | A type of bound morpheme that is attached to a word stem to modify its meaning or grammatical function; includes prefixes and suffixes. | | Stem | The base form of a word to which morphemes are attached; in many cases, it is a free morpheme. | | Bound stem | A stem that cannot stand alone as a word and must be combined with other morphemes, such as "ceive" in "receive". | | Lexical morpheme | Free morphemes that carry the primary content of messages, typically consisting of nouns, adjectives, and verbs; they form an open class of words. | | Functional morpheme | Free morphemes that serve a grammatical purpose, such as conjunctions, prepositions, articles, and pronouns; they form a closed class of words. | | Derivational morpheme | A bound morpheme used to create new words or change the grammatical category of a word, such as "-ness" in "goodness". | | Inflectional morpheme | A bound morpheme that indicates grammatical function (e.g., tense, number, case) without changing the word's core meaning or category; English has eight of these. | | Morph | The actual phonetic or written form of a morpheme; the concrete realization of an abstract morpheme. | | Allomorph | One of a set of different morphs that all realize the same morpheme, often due to phonetic or grammatical context. For example, the plural morpheme in English has allomorphs like "-s", "-es", and a zero morph. | | Reduplication | A morphological process that involves repeating all or part of a word form to mark a grammatical or semantic feature, commonly used for pluralization or intensification in some languages. | | Analytic language | A language that relies heavily on separate words (like prepositions and articles) and word order to convey grammatical relationships, rather than inflectional morphemes. | | Synthetic language | A language that uses inflection or agglutination to express grammatical relationships, generally having a higher morpheme-to-word ratio than analytic languages. | | Agglutinative language | A subtype of synthetic language where morphemes are strung together in a sequence, with each morpheme typically having a single grammatical function. | | Fusional language | A type of synthetic language where a single inflectional morpheme can represent multiple grammatical, syntactic, or semantic features simultaneously. | | Polysynthetic language | Highly synthetic languages in which words are composed of many morphemes, often forming long "sentence-words" that express complex ideas in a single word. |

# Inleiding tot de linguïstiek en het concept van taal Dit onderwerp introduceert de studie van taalwetenschappen en definieert taal als een algemeen menselijk fenomeen met als kern de kenmerken van menselijke natuurlijke taal. ### 1.1 Wat is linguïstiek? Linguïstiek, of taalwetenschappen, is de studie van taal als een algemeen menselijk verschijnsel. Het richt zich op het blootleggen van universele grammatica, de principes en eigenschappen die alle talen delen, en taalspecifieke grammatica, de parameters en eigenschappen die per taal kunnen verschillen. Het doel is het expliciteren van de grammaticale regels van taal [2](#page=2). ### 1.2 Menselijke, natuurlijke taal (MNT) Hoewel een allesomvattende definitie moeilijk te geven is, bezit menselijke, natuurlijke taal enkele belangrijke gemeenschappelijke kenmerken [2](#page=2). #### 1.2.1 Algemene kenmerken van MNT * **Interactief:** Taal is het communicatiemiddel bij uitstek en vormt sociaal materiaal waarmee cultuur wordt vormgegeven en maatschappijen worden georganiseerd. Het is een sociaal gebeuren dat wisselwerking vereist, zoals het onderzoek naar een glimlachende moeder die reageert op baby-gebrabbel, wat resulteert in snellere en betere taalontwikkeling bij de baby. Sprekers stemmen hun taal continu af op hun gesprekspartner [2](#page=2). * **Creatief/productief:** Taal evolueert met maatschappelijke en culturele veranderingen. Mensen kunnen hun woordenschat aanpassen en vernieuwen, en steeds nieuwe, mogelijk unieke zinnen creëren. Deze creativiteit is theoretisch oneindig wat betreft zinslengte en variatie in woordgebruik, afhankelijk van onderwerp en situatie [2](#page=2). * **Gestructureerd:** De creativiteit van taal wordt begrensd door regels, wat wordt aangeduid als 'rule-governed creativity'. Taal is in hoge mate gestructureerd en bezit een grammatica, bestaande uit een beperkte set regels en elementen die oneindig veel combinatiemogelijkheden bieden [2](#page=2). * **Referentieel:** Taal verwijst naar iets in de reële of fantasiewereld. Dit 'iets' hoeft niet aanwezig te zijn op het moment van spreken, zoals praten over een boom zonder dat deze fysiek aanwezig is [2](#page=2). * **Spontaan:** Voor het gebruik van taal is geen directe aanleiding of stimulus nodig. Men kan op elk moment over diverse onderwerpen praten, onafhankelijk van het 'hier en nu' [2](#page=2). * **Ontstaan:** Menselijke taal is niet gemaakt, maar onderhevig aan evolutie [3](#page=3). * **Arbitrair en conventioneel:** * **Arbitrair:** Er bestaat een willekeurige relatie tussen de vorm (klank of gebaar) en de betekenis van een woord; er is geen logisch verband. Dit verband wordt geleerd, bijvoorbeeld dat het woord 'vis' verwijst naar het dier [3](#page=3). * **Conventioneel:** Dit betekent dat er een impliciete afspraak bestaat tussen sprekers van dezelfde taal. Het klankpatroon van het woord 'noord' heeft bijvoorbeeld geen inherente relatie met de betekenis 'aangeduide windrichting' [3](#page=3). #### 1.2.2 Uitzonderingen op arbitrair en conventioneel * **Onomatopeeën:** Klanknabootsende woorden zoals 'kukeleku', 'niezen' en 'tsjilpen' zijn een uitzondering op de willekeur, hoewel hun vorm nog steeds conventioneel is. Vergelijk met 'coockadoodledoo' in het Engels of 'kukuriku' in het Russisch [3](#page=3). * **Gebarentaal:** Bij gebarentaal is ongeveer een derde van de woorden niet arbitrair, maar iconisch. De overige twee derde is wel willekeurig [3](#page=3). #### 1.2.3 Andere taalvormen * **Kunsttalen:** Deze vertonen gelijkenissen met menselijke talen in dat ze interactief, arbitrair en conventioneel zijn. Echter, ze zijn niet spontaan ontstaan maar bewust ontworpen, bijvoorbeeld om internationale communicatie te vergemakkelijken, om artistieke redenen, of om ideologische redenen. Kunsttalen evolueren ook niet, voorbeelden zijn Esperanto, encrypties en Klingon [3](#page=3). * **Computertalen:** Deze delen de eigenschappen van interactief en arbitrair met menselijke talen. Het verschil zit in het gebrek aan creativiteit; er is een vaste 1-op-1-relatie tussen vorm en betekenis. Alles in een computertaal moet letterlijk en ondubbelzinnig zijn, waarbij de kleinste fout kan leiden tot het niet uitvoeren van een commando. Computertalen zijn onveranderlijk en niet spontaan, maar bewust ontworpen. Voorbeelden zijn programmeertalen zoals Prolog en Java, besturingstalen zoals DOS, en talen voor gegevensbevraging zoals SQL [3](#page=3). --- # Kenmerken en vormen van menselijke natuurlijke taal Dit deel verkent de fundamentele kenmerken van menselijke natuurlijke taal, vergelijkt deze met kunstmatige en computertalen, en duikt in de rol van grammatica en diverse expressievormen zoals gebarentaal. ### 2.1 Algemene kenmerken van menselijke natuurlijke taal Menselijke natuurlijke taal (MNT) is een complex fenomeen met diverse gemeenschappelijke kenmerken, hoewel een allesomvattende definitie moeilijk te geven is [2](#page=2). * **Interactief en sociaal:** Taal is primair een communicatiemiddel dat sociaal materiaal vormt voor cultuur en maatschappij. Het is een sociaal gebeuren gekenmerkt door wisselwerking, zoals de reactie van een moeder op baby-gebrabbel, wat het leerproces bevordert. Taalgebruik wordt voortdurend afgestemd op de gesprekspartner [2](#page=2). * **Creatief en productief:** Menselijke talen evolueren mee met maatschappelijke en culturele veranderingen. Sprekers kunnen hun woordenschat aanpassen en vernieuwen, en constant nieuwe, mogelijk unieke zinnen vormen. Deze creativiteit is echter begrensd door regels, wat men "rule-governed creativity" noemt. De variatie in zinslengte is theoretisch oneindig, en woordgebruik past zich aan het onderwerp of de situatie aan [2](#page=2). * **Gestructureerd:** Ondanks de creativiteit is taal in hoge mate gestructureerd en gebonden aan grammatica. Een beperkte set regels en elementen maakt een oneindig aantal combinatiemogelijkheden mogelijk [2](#page=2). * **Referentieel:** Taal verwijst naar iets in de reële of fantasiewereld. Dit 'iets' hoeft niet direct aanwezig te zijn; men kan bijvoorbeeld over een boom praten zonder dat deze in de directe omgeving zichtbaar is [2](#page=2). * **Spontaan:** Er is geen directe aanleiding of stimulus nodig om taal te gebruiken. Men kan op elk moment over verschillende onderwerpen praten, onafhankelijk van de 'hier en nu'-situatie [2](#page=2). * **Ontstaan en evolutie:** Menselijke natuurlijke taal is niet gemaakt, maar is onderhevig aan evolutie [2](#page=2). * **Arbitrair en conventioneel:** De relatie tussen de vorm van een woord en de betekenis ervan is willekeurig (arbitrair). Er is geen logisch verband tussen vorm en betekenis; dit verband wordt aangeleerd. De conventie houdt in dat er een impliciete afspraak is tussen sprekers van dezelfde taal. Een uitzondering hierop zijn onomatopeeën (klanknabootsende woorden) zoals 'kukeleku'. Bij gebarentaal is ongeveer een derde van de gebaren iconisch, wat betekent dat de vorm wel een verband heeft met de betekenis, terwijl de overige twee derde willekeurig is [3](#page=3). ### 2.2 Vergelijking met andere taalvormen #### 2.2.1 Kunsttalen versus menselijke talen Kunsttalen delen met menselijke talen de kenmerken van interactie en arbitrage (geen logisch verband), en conventie (duidelijke afspraken). Het belangrijkste verschil is dat kunsttalen niet spontaan ontstaan, maar bewust ontworpen zijn met specifieke doelen, zoals internationale communicatie of artistieke redenen. Ze zijn onveranderlijk en evolueren niet, in tegenstelling tot natuurlijke talen. Voorbeelden zijn Esperanto, cryptografische talen en Klingon [3](#page=3). #### 2.2.2 Computertalen versus menselijke talen Computertalen vertonen gelijkenissen met menselijke talen op het gebied van interactie en arbitrage. Verschillen zijn echter significant: computertalen zijn niet creatief en hanteren een strikte 1-op-1-relatie tussen vorm en betekenis, wat betekent dat alles letterlijk en ondubbelzinnig moet zijn. Een kleine fout kan leiden tot het niet uitvoeren van een commando. Ze zijn onveranderlijk en niet spontaan ontstaan. Computertalen omvatten programmeertalen zoals Prolog en Java, en besturingstalen zoals DOS en talen voor data-opvraging zoals SQL [3](#page=3). #### 2.2.3 Dierentalen versus menselijke talen Dierentalen, zoals de communicatie via geluiden, geuren of kleuren, lijken op menselijke talen wat betreft interactie en spontaniteit. Echter, dierentalen zijn niet creatief (ze zijn waarheidsgetrouw en contextgebonden), niet arbitrair en niet gestructureerd, en bieden weinig variatie. Ornithologie onderscheidt bij vogels roep (eentonig, specifiek doel) en zang (complexer, voor partner vinden). Dolfijnen gebruiken klanken voor communicatie, en experimenten suggereren dat zij boodschappen kunnen doorgeven [4](#page=4). ### 2.3 Grammatica Grammatica is een fundamenteel concept in MNT en omvat de regels die de structuur van taal bepalen [4](#page=4). * **Linguïstische competence:** Dit is de impliciete taalkennis of het taalvermogen van een individu. Het omvat grammatica, die weer is opgebouwd uit fonologie, morfosyntaxis en semantiek. Linguïstische competence is deels universeel en deels taalspecifiek, en is complex in kaart te brengen omdat het deels onbewust, abstract en uitgebreid is [4](#page=4). * **Performance:** Dit verwijst naar het daadwerkelijke taalgebruik in een specifieke situatie, zichtbaar in versprekingen, registerkeuze en ellipsen [4](#page=4). * **Prescriptieve grammatica:** Schrijft voor hoe taal *zou moeten* worden gebruikt in een bepaalde situatie [4](#page=4). * **Descriptieve grammatica:** Linguïsten proberen de competence te beschrijven door zowel universele als taalspecifieke grammaticale kenmerken te analyseren. De impliciete en onbewuste grammatica (competence) kan alleen worden onderzocht via taaluitingen (performance) [4](#page=4). ### 2.4 Uitdrukkingsvormen van taal Menselijke taal kent verschillende expressievormen, waaronder geschreven taal en gebarentaal. #### 2.4.1 Geschreven taal * **Algemeen:** Alle talen worden gesproken, maar niet alle talen worden geschreven. Geschreven taal is relatief jong, stabieler dan gesproken taal, en wordt geleerd in plaats van verworven. Schriftsystemen neigen naar een basis van kleinere taaleenheden [4](#page=4). * **Soorten schriftsystemen:** * **Pictogrammen:** Tekens die een woord weergeven, zoals bij de Azteken. Dit biedt voordelen voor interlinguale communicatie, maar is moeilijker te leren en vereist een sterke visueel-ruimtelijke component [5](#page=5). * **Logogrammen:** Tekens die een woord of morfeem weergeven [5](#page=5). * **Fonogrammen:** Tekens die klanken of lettergrepen noteren, zoals in het Nederlands (syllabisch, alfabetisch en fonologisch schrift) [5](#page=5). #### 2.4.2 Verbale en non-verbale communicatie * **Non-verbale communicatie:** Dit omvat communicatie zonder woorden, zoals handgebaren, lichaamshouding, gezichtsuitdrukkingen en afstand tussen sprekers. Het is vaak simultaan met verbale communicatie en ter ondersteuning daarvan. Non-verbale communicatie is beperkter in toepassingsmogelijkheden dan verbale communicatie, bevat geen grammatica, en de betekenis van een gebaar kan variëren afhankelijk van context en gebruiker. Emojis zijn een voorbeeld van non-verbale communicatie die woorden of zinnen kan vervangen [5](#page=5). * **Gebarentaal:** Gebarentaal is een volwaardige taal met een visueel-manuele modaliteit. Ongeveer een derde van de gebaren is iconisch, meer dan bij gesproken taal. Het is spontaan, creatief en interactief, en bevat een grammaticale structuur (zowel universeel als taalspecifiek). Universele kenmerken van gebarentaal zijn onder meer het gebruik van de gebarenruimte, simultaneïteit (het tegelijkertijd overbrengen van informatie) en het gebruik van non-manuele signalen (lichaamshouding, gelaatsuitdrukking). Taalspecifieke kenmerken onderscheiden gebarentalen van elkaar, zoals het verschil tussen Vlaamse en Amerikaanse gebarentaal [5](#page=5) [6](#page=6). #### 2.4.3 Taalvariaties en meertaligheid Taalvariatie is inherent aan menselijke talen en kan regionaal, sociaal en historisch zijn. De grens tussen een taalvariatie en twee verschillende talen is niet puur linguïstisch te bepalen, maar wordt beïnvloed door het oordeel van sprekers en de politieke situatie. Linguïstisch gezien zijn alle talen gelijkwaardig qua complexiteit en logische opbouw [6](#page=6). * **Variatie:** * **Regionaal:** Verschillen tussen Kempisch en Limburgs, of Nederlands en Vlaams [6](#page=6). * **Sociaal:** Verschillen tussen het taalgebruik van arbeiders en professoren, of jongeren en ouderen [6](#page=6). * **Historisch:** Verschillen tussen Nederlands uit 1918 en anno 2024 [6](#page=6). * **Taalverandering:** Taalvormen verdwijnen en nieuwe ontstaan door factoren als prestige, veroudering of vernieuwing [6](#page=6). * **Standaardtaal:** De 'correcte' variatie die door overheid, media en onderwijs wordt gebruikt en is vastgelegd in naslagwerken [6](#page=6). * **Dialect/Regiolect:** Geografisch bepaalde taalvarianten, vaak met een beperkte verspreiding. Tegenwoordig spreekt men eerder van regiolecten dan van dialecten [6](#page=6). * **Regionale verschillen op linguïstisch niveau:** Deze manifesteren zich in klank (bv. Antwerpse vs. West-Vlaamse /a:/), woord (bv. 'boke' vs. 'stutje'), zinsbouw (bv. overbodig 'dat') en gebruik (bv. verschil tussen fuif- en bachelorproef-taal) [7](#page=7). * **Verschillen tussen talen:** Deze zijn ook zichtbaar op alle linguïstische niveaus, zoals klank (Engelse 'th'), letter-klankkoppeling (Indonesische vs. Italiaanse /a:/), woordenschat (bv. 'table à manger' vs. 'eettafel'), zinsbouw (bv. plaats van werkwoord in bijzin) en gebruik (bv. loonbegrip bij Japanners vs. Vlamingen) [7](#page=7). #### 2.4.4 Taalgemeenschappen en taalcontact * **Taalcontact:** Wanneer verschillende taalgemeenschappen met elkaar in contact komen, kan dit leiden tot het gebruik van een lingua franca (derde, gemeenschappelijke taal), of tot situatie waarin beide groepen beide talen spreken [7](#page=7). * **Taalbeïnvloeding:** Dit kan leiden tot de ontwikkeling van creooltalen of pidgins [7](#page=7). * **Oertaal:** De vraag naar een oertaal, en hoe, waar en wanneer taal is ontstaan, hangt samen met de oorsprong van de mens zelf. Vermoedelijk zijn er meerdere grondtalen ontstaan die leidden tot taalfamilies [7](#page=7). * **Meertaligheid:** De mens is het enige wezen dat taal gebruikt, wat vragen oproept over de biologische en cognitieve vereisten voor taalontwikkeling, zoals de bouw van de schedel, de plaats van het strottenhoofd en de ontwikkeling van het tweevoetig lopen, die samenhangen met denk- en taalvermogen [7](#page=7). --- # Relatie tussen taal, denken en taalvermogen Dit onderwerp onderzoekt de lokalisatie van taal en denken in de hersenen, de complexe wisselwerking tussen deze twee faculteiten, en de fundamentele oorzaken van het menselijk taalvermogen, inclusief de eeuwenoude nature-nurture discussie. ### 3.1 Lokalisatie van taal en denken in de hersenen Taal en denken zijn beide hersenprocessen. Hoewel in de Griekse oudheid gedacht werd dat het hart het centrum van rede en gevoelens was, stelden denkers als Hippocrates en Democritus al dat denken en verstand in de hersenen gesitueerd waren. Tegenwoordig staat het vast dat taal en denken in de hersenen gelokaliseerd zijn [8](#page=8). Er zijn twee historische visies op de lokalisatie binnen de hersenen geweest: * **Lokalisationistische visie:** Franz Gall (1758-1828) was een vroege voorstander die een verband zag tussen de schedelvorm en mentale functies. Hij situeerde het taalvermogen als eerste in de frontale cortex, wat later door Broca werd bevestigd [8](#page=8). * **Holistische visie:** Deze visie ging ervan uit dat de hersenen als een geheel functioneren voor het genereren van taal en denken. John Huglings Jackson (1835-1911) betoogde dat hersengebieden samenwerken en dat taal en denken onlosmakelijk verbonden zijn, waarbij een taalstoornis een vorm van een intelligentiestoornis is [8](#page=8). De hedendaagse opvatting is dat hersengebieden weliswaar voorkeursfuncties hebben, maar dat ze essentieel samenwerken om taal en denken te realiseren [8](#page=8). ### 3.2 Relatie tussen taal en denken De relatie tussen taal en denken is een kernonderwerp dat de vraag oproept of taal en denken identiek zijn. Zonder taal zou denken beperkt blijven, terwijl denken een vereiste is om taal volledig te ontplooien [8](#page=8). * **Is taal denken?** * **Meertaligheid:** Mensen denken niet fundamenteel anders in een andere taal; meertaligen denken niet op meerdere manieren afhankelijk van de taal die ze gebruiken [8](#page=8). * **Taalontwikkeling:** Zelfs een mentaal zwakker kind kan taal leren [8](#page=8). * **Verworven taal:** Personen met afasie kunnen nog steeds denken, hoewel er verschil is in woordvinding en woordvlotheid [8](#page=8). Concluderend zijn taal en denken onderscheiden, maar sterk verweven vaardigheden [8](#page=8). De vraag of taal ons denken beïnvloedt, of dat het denken de taal bepaalt, leidt tot twee belangrijke visies: * **Linguïstisch determinisme:** Deze visie stelt dat denken wordt bepaald door taal. Echter, men kan ook dingen bedenken zonder taal, en denken is deels non-verbaal. Zo heeft het Nederlandse woord 'onweer' geen directe Turkse vertaling, maar het begrip kan wel uitgelegd worden in het Turks, wat aantoont dat het concept wel bestaat zonder een specifiek woord [9](#page=9). * **Universalisme:** Deze visie suggereert dat iedereen op dezelfde manier denkt, ongeacht de taal, met gebruik van eigen specifieke woorden [9](#page=9). De werkelijkheid ligt hierbij ergens in het midden [9](#page=9): * Alle talen bevatten universele concepten zoals 'ik', 'daar' en 'groot' (ongeveer 60) [9](#page=9). * Naast universele concepten zijn er ook taal- en/of cultuurspecifieke concepten. Bijvoorbeeld, beleefdheidsnormen worden in elke cultuur anders gerealiseerd [9](#page=9). * Taal beïnvloedt het denken, maar beheerst het niet volledig [9](#page=9). * Taalontwikkeling gaat hand in hand met de cognitieve ontwikkeling [9](#page=9). Edward Sapir en Benjamin Lee Whorf hebben studies verricht naar de relatie tussen taal en denken, wat leidde tot de linguïstische relativiteitshypothese. Deze hypothese stelt dat taal en denken elkaar wederzijds beïnvloeden. Taal kan worden gezien als een programma en gids voor denken, een filter van de werkelijkheid, en iets dat vorm geeft aan ons denken en onze waarneming beïnvloedt, maar het determineert het denken niet [9](#page=9). ### 3.3 Taalvermogen Het 'nature-nurture' debat is centraal in de discussie over het menselijk taalvermogen. * **Rationalisme (19e eeuw):** Geloofde dat de rede (verstand) de bron van kennis is. Logisch redeneren en deductie waren de enige manieren om tot inzicht te komen. Taal werd gezien als gebaseerd op denken, en zowel denken als taal werden als universeel beschouwd, resulterend in het idee van een universele grammatica. Volgens deze stroming beschikt de mens over een aangeboren taalvermogen (nature) [9](#page=9). * **Empirisme (20e eeuw):** Stelde dat kennis uitsluitend voortkomt uit ervaring. Taal moest geleerd worden (nurture), waarbij de mens als een onbeschreven blad wordt geboren en taal leert door contact met de omgeving. Het behaviorisme paste binnen deze stroming en legde de nadruk op leren op basis van beloning en straf [9](#page=9). In de 21e eeuw wordt een combinatie van rationalisme en empirisme gehanteerd, waarbij zowel genetische achtergrond als omgevingsinvloeden een rol spelen [9](#page=9). ### 3.4 Studieobject: taal In het verleden zijn veel theorieën over de aard en representatie van taal ontwikkeld. Semiotiek, de wetenschap van systematische tekens, definieert een teken als een vorm die verwijst naar of geassocieerd wordt met een betekenis. Het onderzoeksdomein van semiotiek omvat zowel menselijke als dierlijke tekens, gebarentaal en zelfs de taal van kleding. Binnen de semiotiek wordt onderscheid gemaakt op basis van contiguïteit, de graad van samenhang tussen vorm en betekenis. Contigue tekens hebben een gemotiveerd verband [9](#page=9). **Tip:** De discussie rondom 'nature' en 'nurture' in taalverwerving is cruciaal. Onthoud dat de meeste moderne visies een interactie tussen aangeboren aanleg en omgevingsinvloeden benadrukken. **Example:** Het voorbeeld van 'onweer' illustreert perfect dat hoewel een direct woord in een andere taal ontbreekt, het concept wel begrepen kan worden door een omschrijving. Dit weerlegt extreem linguïstisch determinisme en ondersteunt de linguïstische relativiteitshypothese [9](#page=9). --- # Akoestiek en articulatie van spraakklanken Dit gedeelte van de studiehandleiding biedt een gedetailleerd overzicht van de fonetiek, waarbij de akoestische kenmerken en articulatie van klinkers en medeklinkers centraal staan, inclusief de analyse van spraakgeluid met behulp van spectrogrammen en oscillogrammen [15](#page=15) [16](#page=16). ### 4.1 Fonetiek: een overzicht Fonetiek is de wetenschappelijke studie van de productie, transmissie en perceptie van spraakgeluid. Het omvat de articulatorische fonetiek (de vorming van spraakklanken door het spraakkanaal), de akoestische fonetiek (de fysische eigenschappen van het spraakgeluid) en de auditorische fonetiek (de perceptie van spraakgeluid). Fonologie daarentegen bestudeert de vorm en betekeniskenmerken van spraakklanken binnen een specifieke taal [16](#page=16). #### 4.1.1 Fonetisch schrift en IPA De uitspraak van spraakklanken wordt nauwkeurig beschreven met behulp van een fonetisch schriftsysteem. Het Internationaal Fonetisch Alfabet (IPA) is hierbij cruciaal, omdat het principe is dat voor elke hoorbare klank één specifiek teken bestaat. Dit systeem maakt gebruik van het Romeinse alfabet aangevuld met diakritische tekens om nuances weer te geven. Het IPA wordt internationaal erkend en biedt een systematische manier om spraak weer te geven als een opeenvolging van discrete klanken (fonemen) [16](#page=16) [17](#page=17). > **Tip:** Gebruik vierkante haken voor narrow transcription en schrijf wat je hoort, negeer daarbij de spellingsregels. Elk foneem krijgt een eigen symbool [18](#page=18). #### 4.1.2 Articulatorische fonetiek: vocalen Vocalen (klinkers) worden gekenmerkt door de positie van de tongrug ten opzichte van het gehemelte, de sluitingsgraad, lipronding, nasaliteit, lengte, spanning en dynamiek. De tong is hierbij het belangrijkste articulatieorgaan. De ruimte in de mondholte, keelholte en neusholte fungeren als resonatoren [18](#page=18) [19](#page=19) [20](#page=20) [21](#page=21). * **Plaats van articulatie:** voor, centraal, achter (bepaald door de tongrug t.o.v. het gehemelte) [19](#page=19). * **Sluitingsgraad:** hoe groot de ruimte is tussen tong en gehemelte (gesloten, halfgesloten, halfopen, open) [19](#page=19). * **Nasaliteit:** of lucht via de neus passeert (orale vs. nasale vocalen) [19](#page=19). * **Lipronding:** of de lippen gestulpt zijn (geronde vs. ongeronde vocalen) [19](#page=19). * **Lengte:** de duur van de vocaal (kort vs. lang) [19](#page=19). * **Spanning:** de spierspanning van de articulatoren (gespannen vs. ongespannen vocalen) [19](#page=19). * **Dynamiek:** de beweging van de articulatoren tijdens de productie (monoftong vs. diftong) [20](#page=20). Het Cardinal Vowel System van D. Jones biedt een referentiekader (klinkerdiagram) om klinkers te situeren op basis van hun articulatorische en akoestische kenmerken [20](#page=20). #### 4.1.3 Tweeklanken Tweeklanken (diftongen) zijn combinaties van twee vocale elementen, waarbij de eerste een 'onglide' is en de tweede een 'offglide'. De onglide is doorgaans langer dan de offglide. Er zijn drie 'echte' Nederlandse tweeklanken: [ɛi (ei), [œy (ui) en [ɔu (au). Semi-diftongen of onechte tweeklanken zijn combinaties van een vocaal en een semivocaal ([w, [j]) [21](#page=21) [22](#page=22). #### 4.1.4 Articulatorische fonetiek: consonanten Consonanten worden geclassificeerd op basis van verschillende criteria [23](#page=23): * **Bron luchtstroom:** Pulmonisch (uit de longen) of niet-pulmonisch. Nederlandse consonanten zijn altijd pulmonisch [23](#page=23). * **Richting luchtstroom:** Egressief (bij uitademing) of ingressief (bij inademing). Nederlandse consonanten zijn altijd egressief [23](#page=23). * **Activiteit stemplooien:** Stemhebbend (met trilling) of stemloos (zonder trilling) [23](#page=23). * **Plaats van articulatie:** De locatie waar de vernauwing plaatsvindt (bilabiaal, labiodentaal, dentaal, alveolair, palataal, velair, uvulair, glotaal) [23](#page=23). * **Positie zachte gehemelte:** Oraal (neus afgesloten) of nasaal (lucht via neus) [24](#page=24). * **Wijze van articulatie:** De mate van verhindering van de luchtstroom (occlusief, fricatief) [24](#page=24). Consonanten worden ingedeeld in hoofdklassen (occlusieven, fricatieven, nasalen) en kleinere klassen (affricaten, semivocalen, trilklanken, lateralen) [24](#page=24) [26](#page=26) [27](#page=27). * **Occlusieven:** Gevormd door een volledige afsluiting van het spraakkanaal gevolgd door een plotselinge vrijlating van lucht [24](#page=24) [25](#page=25). * **Fricatieven:** Gevormd door een vernauwing in het spraakkanaal die turbulente luchtstroom en schuring veroorzaakt [24](#page=24) [25](#page=25). * **Nasalen:** Gevormd met een volledige afsluiting in de mondholte, maar met de lucht die via de neus passeert [24](#page=24) [26](#page=26). * **Affricaten:** Combinaties van een occlusief en een fricatief [26](#page=26). * **Semivocalen (approximanten):** Gevormd met een vernauwing die een nauwelijks hoorbare schuring veroorzaakt [27](#page=27). * **Trilklanken:** Gevormd door herhaaldelijk tikken van een articulator tegen een ander [27](#page=27). * **Lateralen:** Gevormd doordat lucht langs de zijkanten van de tong kan ontsnappen [27](#page=27). #### 4.1.5 Consonanten in andere talen Verschillende talen kennen consonanten die niet in het Nederlands voorkomen, zoals retroflexe, faryngale, epiglottale klanken, taps/flaps en laterale fricatieven. Ook de bron of richting van de luchtstroom kan verschillen, wat leidt tot ejectieven, implosieven en clicks [28](#page=28) [29](#page=29). ### 4.2 Akoestische fonetiek: vocalen en diftongen Akoestische fonetiek analyseert spraakgeluid als een reeks golfvormen met specifieke akoestische kenmerken zoals intensiteit, frequentie en tijd. Deze kenmerken kunnen worden gevisualiseerd met behulp van oscillogrammen, spectra en spectrogrammen [29](#page=29) [30](#page=30) [31](#page=31). #### 4.2.1 Grafische representatie van spraakklanken * **Oscillogram:** Toont de intensiteit in functie van de tijd, nuttig voor het onderscheiden van vocaal- en medeklinkerenergie en duur [30](#page=30) [31](#page=31) [32](#page=32). * **Spectrum:** Toont de intensiteit in functie van de frequentie op een bepaald tijdstip, met de nadruk op de aanwezige frequenties [30](#page=30) [31](#page=31). * **Spectrogram:** Toont frequentie in functie van tijd, met intensiteit als derde dimensie, waardoor veranderingen in de frequentie-inhoud over tijd zichtbaar worden [31](#page=31). #### 4.2.2 Interactie tussen tijd en intensiteit (vocalen) Bij vocalen zijn de akoestische kenmerken (op een oscillogram) te herkennen aan hun periodiciteit (stembandtrilling), duur (lang vs. kort) en relatieve intensiteit (akoestische energie). Een oscillogram maakt echter geen onderscheid tussen verschillende klinkers mogelijk [32](#page=32). #### 4.2.3 Interactie tussen frequentie en intensiteit (vocalen) Centraal bij vocaal- en diftongidentificatie staat het begrip 'formant'. Formanten zijn frequentiegebieden met versterkte energie, ontstaan door de resonantie van het spraakkanaal. De eerste twee formanten (F1 en F2) zijn cruciaal voor klinkerdifferentiatie [32](#page=32) [33](#page=33). * **F1:** Bepaald door de openingsgraad van de mond. Een kleinere opening resulteert in een lagere F1 [33](#page=33). * **F2:** Bepaald door de tongpositie. Een voorwaartse tongpositie resulteert in een hogere F2 [33](#page=33). Het klinkerdiagram, dat de verhouding tussen F1 en F2 weergeeft, visualiseert de plaatsing van klinkers op basis van deze twee parameters [33](#page=33). * **Intrinsieke akoestische kenmerken:** Kenmerken die niet wijzigen onder invloed van klankcombinaties. Hieronder vallen de intrinsieke spectrale verdeling (F1-F2 verhouding), intrinsieke intensiteit (open klinkers hebben meer intensiteit), intrinsieke fundamentele frequentie (F0 lager bij open mond) en intrinsieke duur (open klinkers duren langer) [34](#page=34). #### 4.2.4 Orale versus nasale vocalen Nederlandse klinkers zijn oraal. Nasalisering, vaak voorkomend in leenwoorden, resulteert in een demping van de akoestische energie en de vorming van antiformanten [34](#page=34). #### 4.2.5 Vocalen versus diftongen Vocalen hebben een stabiele F1-F2 verhouding, terwijl diftongen een graduele overgang tonen tussen de F1-F2 kenmerken van de begin- en eindklank (onglide en offglide). Deze graduele veranderingen zijn zichtbaar op een spectrogram [35](#page=35). ### 4.3 Akoestiek van consonanten De akoestische analyse van consonanten richt zich op interacties tussen tijd, frequentie en intensiteit, en hoe deze correleren met hun articulatorische kenmerken [35](#page=35) [36](#page=36). #### 4.3.1 Interactie tussen tijd en frequentie (consonanten) * **Gap:** Een korte periode zonder akoestische energie, kenmerkend voor de opbouw van intra-orale druk bij occlusieven [35](#page=35) [37](#page=37). * **Release:** Het moment van loslaten van een afsluiting, gepaard gaande met een explosie die alle frequenties bevat [35](#page=35). * **Burst:** Een kort ruismoment door de plotselinge luchtstroom, zichtbaar als een willekeurig energiepatroon op een spectrogram [35](#page=35) [36](#page=36). * **Voice Onset Time (VOT):** De tijd tussen de release van een consonant en het begin van de volgende vocaal. Positieve VOT duidt op stemplooitrilling die na de release start, negatieve VOT op trillingen die al begonnen zijn vóór de release. De VOT varieert afhankelijk van de articulatorische plaats en de stemhebbendheid van de consonant [35](#page=35) [36](#page=36) [37](#page=37). * **Rise time:** De tijd die een ruisklank nodig heeft om zijn volle intensiteit te bereiken [36](#page=36). #### 4.3.2 Interactie tussen frequentie en intensiteit (consonanten) * **Antiformant:** Een frequentiegebied met zeer lage of afwezige klankenergie, kenmerkend voor nasalen en veroorzaakt door de omleiding van lucht via de neus [36](#page=36) [39](#page=39). * **Energiedip:** Een zone met verminderde energie, typisch voor semivocalen, die wijst op een belemmering of een minder doorgankelijke weg in het spraakkanaal [36](#page=36). #### 4.3.3 Hoofdklassen van consonanten * **Occlusieven:** Gekenmerkt door een gap, release en burst. Spectrogrammen tonen formantverglijdingen van de voorafgaande vocaal naar een specifieke 'locus' die de articulatorische plaats van de occlusief aangeeft. Stemhebbende occlusieven hebben een negatieve VOT [37](#page=37) [38](#page=38). * **Fricatieven:** Verschijnen als frequentiezones van ruis op een spectrogram. De plaats van vernauwing bepaalt de concentratie van de ruis. Stemhebbende fricatieven combineren ruis met stemplooitrilling [38](#page=38). * **Nasalen:** Herkenbaar aan fonatie, specifieke energiezones en antiformanten. De positie van de antiformanten correleert met de articulatorische plaats [39](#page=39). #### 4.3.4 Kleinere klassen van consonanten * **Affricaten:** Tonen gecombineerde akoestische kenmerken van occlusieven (gap, release) en fricatieven (burst gaat op in de ruis van de volgende fricatief) [40](#page=40). * **Semivocalen:** Herkenbaar aan energiedemping, fonatie en formantverglijdingen naar klinkers [40](#page=40). * **Trilklanken:** Gekarakteriseerd door herhaalde onderbrekingen van de luchtstroom, wat moeilijk waarneembaar is op spectrogrammen [40](#page=40). * **Lateralen:** Gekenmerkt door zijwaartse luchtstroom, lichte demping van het akoestische signaal en fonatie [40](#page=40). --- # Fonologie en de structuur van taal Hier is een gedetailleerde studiehandleiding over "Fonologie en de structuur van taal", gebaseerd op de verstrekte documentatie. ## 5. Fonologie en de structuur van taal Dit onderwerp verkent de abstracte klankstructuur van een taal, inclusief de individuele klanken, hoe ze betekenis onderscheiden, hoe ze worden georganiseerd in grotere eenheden zoals lettergrepen, en de suprasegmentele aspecten die de uiting beïnvloeden. ### 5.1 Segmentale fonologie: fonemen en allofonen Fonologie bestudeert de klankstructuur van een taal en de regels die deze klanken organiseren, met een focus op welke fonemen voorkomen en hoe ze kunnen worden gecombineerd. Dit verschilt van fonetiek, dat taalonafhankelijk is en de fysieke productie en waarneming van klanken beschrijft [47](#page=47). #### 5.1.1 Fonetiek versus fonologie: coarticulatie Fonetiek beschrijft de fysieke aspecten van klankproductie en -waarneming, onafhankelijk van een specifieke taal. Fonologie daarentegen richt zich op de functie en organisatie van klanken binnen een bepaald taalsysteem [47](#page=47). Coarticulatie treedt op wanneer klanken elkaar beïnvloeden in vloeiende spraak, wat leidt tot voorspelbare veranderingen in de fonetische eigenschappen van klanken. Dit kan plaatsvinden op drie manieren [47](#page=47): * **Co-intrinsieke grondfrequentie:** Invloed van omringende klanken op de grondfrequentie [47](#page=47). * **Co-intrinsieke duur:** Invloed van andere klanken op de duur van een klank [47](#page=47). * **Co-intrinsieke kleur:** Coördinatie van overlappende articulatiebewegingen [47](#page=47). Er zijn twee hoofdtypen coarticulatie: 1. **Anticipatorische coarticulatie:** Klank 1 wordt beïnvloed door klank 2 die volgt (bv. nasalisering van een klinker door een volgende nasaal) [47](#page=47). 2. **Persevererende coarticulatie:** Klank 2 wordt beïnvloed door klank 1 die voorafging [47](#page=47). Ondanks de continue aard van spraak, is de luisteraar in staat discrete klanken te detecteren dankzij impliciete taalkennis [47](#page=47). #### 5.1.2 Fonemen en minimale paren Een **foneem** is het kleinste betekenisonderscheidende element in een taal. Dit wordt vastgesteld aan de hand van **minimale paren**: woordparen die slechts in één klank van elkaar verschillen en daardoor ook een betekenisverschil vertonen [47](#page=47) [48](#page=48). * **Voorbeeld:** *kat* – *rat*. Het verschil tussen /k/ en /r/ leidt tot een betekenisverschil [48](#page=48). De identificatie van fonemen en minimale paren is taalspecifiek. Er zijn beperkingen bij het gebruik van minimale paren voor het inventariseren van fonemen [48](#page=48): * Sommige foneemcombinaties komen niet voor en hebben dus geen minimaal paar [48](#page=48). * Sommige fonemen komen niet in alle posities van een lettergreep voor [48](#page=48). Niet alle fonetische klankverschillen leiden tot een betekenisverschil. Deze fonetische varianten van eenzelfde abstracte klank worden **allofonen** genoemd, vergelijkbaar met hoe morfemen hun allomorfen hebben [48](#page=48). #### 5.1.3 Allofonen in vrije variatie **Allofonen in vrije variatie** zijn verschillende fonetische realisaties van een foneem in *dezelfde* fonetische context. De variatie wordt bepaald door externe factoren zoals regiolect of sociolect [48](#page=48). * **Voorbeeld:** De uitspraak van de /w/ in het Nederlands kan variëren tussen [ʋ (Noord-Nederlands) en [w (Zuid-Nederlands) in woorden als *water* [48](#page=48). #### 5.1.4 Allofonen in complementaire distributie **Allofonen in complementaire distributie** zijn verschillende fonetische realisaties van een foneem in *verschillende* fonetische contexten. De linguïstische context bepaalt welk allofoon wordt gebruikt. Deze allofonen vullen elkaar aan en komen niet in dezelfde context voor [48](#page=48). Factoren die de distributie bepalen zijn: 1. De plaats van de klank in het woord [49](#page=49). 2. De plaats van articulatie, beïnvloed door naburige klanken, zoals de palatale semivocaal /j/ die alveolaire fricatieven naar het palatale gebied kan verplaatsen [49](#page=49). ### 5.2 Segmentale fonologie: distinctieve kenmerken Fonemen zijn geen ondeelbare eenheden, maar kunnen worden opgedeeld in **distinctieve kenmerken (DK'en)** die bijdragen aan betekenisverschillen. Deze kenmerken zijn gebaseerd op articulatorische eigenschappen en worden vaak weergegeven in een binair systeem ([+kenmerk of [-kenmerk]) [49](#page=49) [50](#page=50). #### 5.2.1 Van articulatorische naar distinctieve kenmerken Articulatorische kenmerken maken het mogelijk om verhoudingen tussen fonemen te beschrijven, zoals de relatie tussen stemloze en stemhebbende medeklinkers. Het kenmerk 'stem' is een distinctief kenmerk omdat het een betekenisverschil creëert tussen twee fonemen. Fonemen kunnen worden beschreven door een unieke set DK'en [49](#page=49). Voordelen van het werken met DK'en zijn: * Zeerspiegelen articulatorische kenmerken en bieden een unieke beschrijving van fonemen [50](#page=50). * Ze maken het mogelijk klassen van segmenten te definiëren op basis van gemeenschappelijke kenmerken [50](#page=50). * Ze zijn essentieel voor het formuleren van fonologische regels [50](#page=50). #### 5.2.2 Hoofdkenmerken Drie hoofdkenmerken classificeren klanken: 1. **Consonantisch:** Geeft aan of de klank wordt geproduceerd met aanzienlijke obstructie in het spraakkanaal ([+cons voor occlusieven, fricatieven, nasalen, liquidae; [-cons voor vocalen, semivocalen) [50](#page=50). 2. **Sonorant:** Geeft aan of de klank wordt geproduceerd met een open spraakkanaal dat resonantie toelaat ([+son voor vocalen, semivocalen, nasalen, liquidae; [-son voor occlusieven, fricatieven) [50](#page=50). 3. **Syllabisch:** Geeft aan of de klank de kern van een lettergreep kan vormen ([+syll voor vocalen; [-syll voor de overige klanken) [50](#page=50). #### 5.2.3 Laryngeale kenmerken Kenmerken met betrekking tot de larynxactiviteit: 1. **Stem:** Geeft aan of de klank wordt geproduceerd met trillende stembanden ([+stem]) of zonder ([ -stem]) [50](#page=50). 2. **Aspiratie:** Geeft aan of de klank wordt geproduceerd met hoorbare wrijving door de glottis ([+asp voor /h/; [-asp voor alle andere consonanten) [50](#page=50). #### 5.2.4 Wijze van articulatie Drie kenmerken voor verdere differentiatie van consonanten: 1. **Continuant:** Geeft aan of de luchtstroom in de mondholte niet wordt onderbroken ([+cont voor fricatieven, liquidae, semivocalen, vocalen; [-cont voor occlusieven, nasalen) [51](#page=51). 2. **Nasaal:** Geeft aan of de klank wordt geproduceerd met het zachte gehemelte naar beneden ([+nas voor nasalen) [51](#page=51). 3. **Lateraal:** Geeft aan of de luchtstroom langs de zijkanten van de mondholte stroomt ([+lat voor /l/) [51](#page=51). #### 5.2.5 Kenmerken van articulatieplaats Negen kenmerken, ingedeeld naar articulatieplaats (vooraan, centraal, achteraan): * **Vooraan:** * **Labiaal:** Geproduceerd met de lippen ([+lab]) [51](#page=51). * **Rond:** Geproduceerd met lipronding ([+rond]) [51](#page=51). * **Centraal:** * **Coronaal:** Geproduceerd met de tongpunt of het tongblad ([+coron]) [52](#page=52). * **Anterieur:** Geproduceerd vóór het palato-alveolaire gebied ([+ant]) [52](#page=52). * **Achteraan (en algemeen voor vocalen):** * **Hoog:** Geproduceerd met de tongrug omhoog ([+hoog]) [52](#page=52). * **Achter:** Geproduceerd met de tongrug naar achteren ([+achter]) [52](#page=52). * **Laag:** Geproduceerd met de tongrug lager dan de neutrale positie ([+laag voor lage vocalen) [52](#page=52). * **Gespannen:** Geproduceerd met grotere articulatorische precisie en spierspanning ([+gespannen voor tense vowels) [52](#page=52). * **Gereduceerd:** Geproduceerd met de tongrug in de neutrale positie ([+gereduceerd voor /ə/) [52](#page=52). Een featurematrix van vocalen vereist vier DK'en voor de beschrijving van de sluitingsgraad: [hoog, [laag, [gespannen en [gereduceerd [52](#page=52). #### 5.2.6 Redundantie Een featurematrix kan redundantie vertonen, waarbij de waarde van één kenmerk de waarde van een ander kenmerk voorspelt, waardoor deze overbodig wordt. Bijvoorbeeld, een klinker die [-cons is, is ook altijd [+son [53](#page=53). ### 5.3 Suprasegmentele fonologie: prosodie Prosodie omvat toonhoogte, luidheid, duur, intonatie, ritme en tempopatronen in gesproken communicatie op een niveau dat segmenten overstijgt. Het is niet van toepassing op non-verbale of schriftelijke communicatie [54](#page=54). #### 5.3.1 Afbakening concept prosodie Prosodie kan zowel verbale als non-verbale uitingen begeleiden. Het kan dienen om de talige en expressieve boodschap te verduidelijken. Prosodie speelt een cruciale rol in [54](#page=54) [55](#page=55): * **Linguïstische prosodie:** Ondersteunt de verbale boodschap met paraverbale middelen [55](#page=55). * **Expressieve prosodie:** Ondersteunt de expressieve boodschap met paraverbale middelen [55](#page=55). Er is vaak terminologische onduidelijkheid binnen het domein van prosodie, met verschillende labels voor dezelfde concepten en vice versa. De relatie tussen prosodie en betekenis is niet altijd eenduidig; een stijgende intonatie is niet per se een vraag. Prosodie wordt deels aangeboren (nature) en deels aangeleerd (nurture) [55](#page=55) [73](#page=73). #### 5.3.2 Rollen van prosodie Prosodie interageert met diverse aspecten van gesproken communicatie: * **Segmentale fonologie:** Verbetert de verstaanbaarheid, vooral wanneer segmentale informatie tekortschiet [55](#page=55) [56](#page=56). * **Lexicon:** Helpt bij het afbakenen van woordgrenzen [56](#page=56). * **Syntaxis:** Helpt bij het groeperen van syntactische delen en verduidelijkt de onderliggende structuur [56](#page=56). * **Pragmatiek (Informatiestructuur):** Helpt de aandacht te richten op belangrijke informatie, onderscheid te maken tussen oude en nieuwe informatie, en contrast te benadrukken [56](#page=56). * **Pragmatiek (Beurtneming):** Helpt het einde van een uiting duidelijk te maken [56](#page=56). * **Pragmatiek (Topichandhaving):** Helpt een wijziging in het gespreksonderwerp aan te kondigen [56](#page=56). * **Sociale context:** Wordt gebruikt om groepen af te bakenen [56](#page=56). * **Verwerving van moedertaal:** Prosodie in taalaanbod helpt de aandacht van het kind te richten op taalinhoud en -vorm (Child Directed Speech) [56](#page=56) [73](#page=73). * **Verwerving van vreemde talen:** Vaak onderscheidend voor anderstaligen en cruciaal voor een accentloze beheersing [56](#page=56). #### 5.3.3 Toepassingsgebieden van prosodie Prosodie vindt toepassingen in: * **Poëzie:** Bepaalt versmaat door afwisseling van beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen [57](#page=57). * **Communicatietechnologie:** Cruciaal voor spraaksynthese en spraakherkenning [57](#page=57). * **Neurologie:** Onderzoekt hoe hersenen prosodie herkennen en genereren [57](#page=57). * **Pathologie:** Bestudeert afwijkingen in prosodie, zoals dysprosodie bij gehoorstoornissen, stotteren, en autisme spectrum stoornissen [57](#page=57). ### 5.4 Fonologische regels Fonologische regels beschrijven hoe klanken veranderen in specifieke contexten, terwijl morfofonologische regels grammaticale regels zijn die zowel klank- als morfologische eigenschappen meenemen [57](#page=57). #### 5.4.1 Assimilatie van stem Assimilatie van stem treedt op wanneer een klank het stemkenmerk van een naburige klank overneemt. * **Final Devoicing (FD):** Stemhebbende obstruenten aan het einde van een woord worden stemloos [57](#page=57) [58](#page=58). * Regel: $[+obstruent, +stem \Rightarrow [+obstruent, -stem / \_ \#$ [58](#page=58). * Geldt voor /d, b, z, ɣ, v/ [58](#page=58). * **Progressieve assimilatie (PA):** Een stemhebbende klank wordt stemloos wanneer deze wordt voorafgegaan door een stemloze obstruent [58](#page=58). * Regel: $[fricatief, +stem \Rightarrow [fricatief, -stem / [obstruent, -stem \_ $ [58](#page=58). * **Regressieve assimilatie (RA):** Een stemloze klank wordt stemhebbend wanneer deze wordt gevolgd door een stemhebbende occlusief [58](#page=58). * Regel: $[obstruent, -stem \Rightarrow [obstruent, +stem / \_ [occlusief, +stem]$ [58](#page=58). * Dit is het omgekeerde van final devoicing, ook wel 'voicing' genoemd [58](#page=58). #### 5.4.2 Interactie tussen FD, PA en RA Fonologische regels kunnen interageren in 'feeding' relaties, waarbij de toepassing van de ene regel de toepassing van de andere faciliteert [59](#page=59). * **FD en PA:** Een stemhebbende klank aan het einde van een woord kan eerst stemloos worden (FD) en vervolgens de stemloosheid overdragen aan de volgende klank (PA) [59](#page=59). * **FD en RA:** Een stemhebbende klank aan het einde van een woord kan stemloos worden (FD) en vervolgens de stemhebbendheid van een volgende klank overnemen (RA) [59](#page=59). #### 5.4.3 Assmillatie van plaats: nasale assimilatie Bij nasale assimilatie neemt een nasaal klank het plaatskenmerk over van een naburige klank [59](#page=59). * **Tautomorfemische nasale assimilatie:** Vindt plaats binnen morfeemgrenzen, waarbij de articulatieplaats van de nasaal wordt aangepast aan die van de volgende klank [60](#page=60). * **Heteromorfemische nasale assimilatie:** Vindt plaats buiten morfeemgrenzen [60](#page=60). #### 5.4.4 Insertie met behulp van hiaatregels Bij klinkerbotsingen (twee klinkers naast elkaar) kan een medeklinker worden ingevoegd om het hiaat op te vullen [60](#page=60). * **Hiaatregels met glottale stop:** Een glottale stop [ʡ wordt ingevoegd, vooral na /ə/ of /a/ [60](#page=60). * **Hiaatregels met semivocaal:** Een semivocaal ([j, [w, of [ɥ]) wordt ingevoegd, homorganisch met de eerste vocaal [60](#page=60). #### 5.4.5 Deletie met behulp van degeminatieregels Degeminatie is de fonetische reductie van naast elkaar voorkomende identieke obstruenten. Dit kan verplicht zijn in flexie en afleidingen, of optioneel in samenstellingen [61](#page=61). ### 5.5 Structuur van de taal: syllabestructuur en fonotaxis De studie van de klankstructuur van woorden omvat ook de organisatie van klanken in grotere eenheden zoals lettergrepen. #### 5.5.1 Basisstructuur van een lettergreep Een lettergreep heeft de volgende bouwstenen [64](#page=64): * **Nucleus:** De verplichte kern van de lettergreep, meestal een vocaal ([+syll]) [64](#page=64). * **Onset:** Alles wat aan de nucleus voorafgaat [64](#page=64). * **Coda:** Alles wat op de nucleus volgt [64](#page=64). * **Rhyme:** De nucleus plus de coda [64](#page=64). #### 5.5.2 Fonotactische restricties Niet alle klanken kunnen willekeurig gecombineerd worden tot een lettergreep. Dit zijn **fonotactische restricties**. Het "maximale onset principe" stelt dat zoveel mogelijk medeklinkers aan het begin van een lettergreep geplaatst worden [64](#page=64). #### 5.5.3 Beperkingen op de rhyme Er zijn beperkingen op de lengte en samenstelling van de rhyme: * **Gesloten lettergreep:** Nucleus (vaak korte vocaal) gevolgd door een coda (consonant) [65](#page=65). * **Open lettergreep zonder coda:** Nucleus (lange vocaal, diftong, of sjwa) zonder coda [65](#page=65). * De Nederlandse taal kent beperkingen op de maximale lengte van de rhyme, zoals geen lange vocaal plus twee consonanten [66](#page=66). * **Ambisyllabiciteit:** Een medeklinker tussen klinkers kan zowel deel uitmaken van de coda van de ene lettergreep als de onset van de volgende [66](#page=66). #### 5.5.4 Beperkingen op de onset en de coda * **Sonoriteitshiërarchie:** Universele beperkingen op de volgorde van consonanten in een lettergreep op basis van sonoriteit [67](#page=67). * **Taalspecifieke beperkingen op de onset:** Combinaties zoals obstruent + semivocaal of obstruent + liquida komen vaak niet voor in het Nederlands. De klank /ŋ/ komt nooit aan het begin van een lettergreep voor [67](#page=67). * **Taalspecifieke beperkingen op de coda:** Klanken zoals /h/ komen niet voor in de coda, en bepaalde combinaties zoals *lb* of *rb* zijn beperkt [67](#page=67). ### 5.6 Fonologische regels in verbonden spraak (Connected Speech) Regels die de vloeiende spraak beïnvloeden, zijn vaak minder dwingend en afhankelijk van spreekstijl en -snelheid [61](#page=61). #### 5.6.1 Connected speech op woordniveau Regels omvatten stemassimilatie, duur aanpassingen, en weglatingen of toevoegingen van klanken [61](#page=61). * **Assimilatie van stem (Fricative voicing):** Een stemloze fricatief wordt stemhebbend tussen klinkers of tussen een liquida/nasaal en een klinker [62](#page=62). * **Reductie:** Vervanging van klinkers in onbeklemtoonde lettergrepen door sjwa, of substitutie van /i/ door /j/ [62](#page=62). * **Deletie:** Weglating van sjwa in onbeklemtoonde lettergrepen, weglating van /n/ in -en uitgangen, of weglating van /t/ na een obstruent voor een consonant [62](#page=62). * **Insertie:** Toevoeging van sjwa tussen een liquida en een consonant, of een homorganische occlusief na een nasaal voor /t/ [62](#page=62). #### 5.6.2 Connected speech op constituentenniveau (woordgroepen) Assimilatieregels en reductieprocessen gelden ook tussen woorden die syntactische eenheden vormen [63](#page=63). * **Assimilatie van stem:** Progressieve en regressieve assimilatie, en fricative voicing tussen woorden [63](#page=63). * **Assimilatie van plaats:** Nasale assimilatie en palatalisatie van dentale/alveolaire consonanten naar /j/ [63](#page=63). * **Reductie en deletie:** Vereenvoudiging van voornaamwoorden, weglating van slotconsonanten of beginconsonanten, deletie van nasalen voor fricatieven, en weglating van /t/ [63](#page=63). * **Insertie:** Toevoeging van glottale stop of semivocaal tussen klinkers, of toevoeging van /-n/ na sjwa [63](#page=63). --- # Morfologie, syntaxis en semantiek Dit hoofdstuk behandelt de drie kernthema's van de linguïstiek: morfologie (woordvorming en -structuur), syntaxis (zinsbouw) en semantiek (betekenis van taal), inclusief hun onderlinge relaties en hun rol in taalbegrip en -productie. ### 6.1 Morfologie: de studie van woordvorming en -structuur Morfologie richt zich op de kleinste betekenisdragende eenheden in een taal, de morfemen, en hoe deze worden gecombineerd om woorden te vormen en te verbuigen [76](#page=76). #### 6.1.1 Soorten morfemen * **Morfem:** De kleinste eenheid van een woord die betekenis heeft of een grammaticale functie vervult. Het is niet hetzelfde als een foneem (klankeenheid zonder betekenis) of een woord (dat uit één of meerdere morfemen kan bestaan) [76](#page=76). * **Vrij morfeem (lexicaal morfeem):** Een zelfstandige eenheid van vorm en betekenis die een woord vormt. Voorbeelden zijn "kast" en "stoel" [76](#page=76). * **Gebonden morfeem (affix):** Een niet-zelfstandige eenheid die grammaticaische of semantische informatie levert en niet als een woord kan fungeren. Voorbeelden zijn "-en" in "appelen" [76](#page=76). * **Allomorf:** Vormvarianten van hetzelfde morfeem die verschillende uitgangen kunnen hebben. Voorbeelden zijn de meervoudsmorfemen "-en" en "-s" en verkleinmorfemen zoals "-je", "-pje" en "-tje" [76](#page=76) [77](#page=77). * **Betekenisarme morfemen:** Morfemen met weinig of geen zelfstandige betekenis, vaak door taalverandering [77](#page=77). #### 6.1.2 Woordstructuur en geleedheid * **Ongeleed woord:** Een woord dat bestaat uit slechts één vrij morfeem. Voorbeelden zijn "kast" en "appel" [77](#page=77). * **Geleed woord:** Een woord dat is opgebouwd uit meerdere morfemen (vrij en/of gebonden). Deze woorden zijn vaak gemotiveerd in hun vorm-betekenisrelatie [77](#page=77). * **Typen geleedheid:** * **Compositie:** Het samenvoegen van twee vrije morfemen (inhoudswoorden) [77](#page=77). * **Derivatie:** Het afleiden van nieuwe woorden door een vrij morfeem te combineren met een gebonden morfeem (affix) [77](#page=77). * **Flexie:** Het aanpassen van woorden voor grammaticale functies (bv. meervoud, vervoeging) [77](#page=77). #### 6.1.3 Lexicale morfologie: productiviteit en woordvormingsprincipes Lexicale morfologie bestudeert hoe de woordenschat wordt uitgebreid, voornamelijk door derivatie en composita. Talen zoals het Nederlands zijn zeer productief in woordvorming, wat leidt tot een potentieel oneindige woordenschat, zij het beperkt door contextuele, fonologische en morfologische regels [77](#page=77) [78](#page=78). * **Functies van morfologie:** * **Lexicale morfologie:** Uitbreiding van de woordenschat (bv. via derivaties en composita) [77](#page=77). * **Flexionele morfologie:** Aanpassing van woorden voor grammaticale structuur (bv. meervoud, vervoeging) [77](#page=77). * **Principes voor het vormen van nieuwe woorden:** * **Communicatieve behoeften:** Creëren van nieuwe woorden om nieuwe zaken te benoemen, subcategorieën te maken of concepten te vervangen [78](#page=78). * **Productiviteit:** De capaciteit om oneindig nieuwe woorden te vormen, beperkt door input (fonologisch, morfologisch, morfo-semantisch, woordklasse) en output (vermijden van ambiguïteit) [78](#page=78). * **Bouwprincipes:** * **Composita (samenstellingen):** Combineren van twee vrije morfemen. Het laatste element is meestal het hoofd en bepaalt de woordsoort en betekenis (right-hand-head rule). Het principe van compositionaliteit stelt dat de betekenis van het geheel afleidbaar is uit de betekenis van de delen en hun combinatie. Er zijn verschillende soorten samenstellingen op basis van het hoofd (nominaal, adjectivistisch, verbaal, voorzetsel) [79](#page=79). * **Derivatie (afleiding):** Combineren van een vrij morfeem met een affix (voor- of achtervoegsel) om een nieuw woord te vormen. Affixen leveren betekenis of grammaticale informatie. Voorbeelden zijn persoonlijkheidsnamen (bv. "leider"), abstracte woorden (bv. "schoonheid"), verzamelnamen (bv. "bakkerij") en diminutieven (bv. "bloempje") [79](#page=79) [80](#page=80). * **Samenstellende afleiding:** Een combinatie van twee vrije morfemen en één gebonden morfeem, waarbij de tussenliggende combinatie niet een bestaande samenstelling is of semantisch niet relevant is [80](#page=80). * **Conversie:** Het veranderen van de woordsoort zonder toevoeging van een affix, vaak met een uitbreiding van de conceptuele betekenis (bv. "boor" (werktuig) → "boren" (handeling)) [80](#page=80). * **Woordversmelting:** Het samenvoegen van delen van twee of meer woorden (bv. "brunch") [80](#page=80). * **Afkapping:** Het afkappen van een deel van een woord, soms om een negatieve connotatie te vermijden (bv. "homo" van "homoseksueel") [80](#page=80). * **Acroniem:** Een afkorting die als één letter wordt uitgesproken (bv. OCMW) [80](#page=80). #### 6.1.4 Flexionele morfologie: aanpassing van woorden Flexionele morfologie past bestaande woorden aan voor grammaticale functies binnen zinnen, zoals vervoeging van werkwoorden, meervoudsvormen, en trappen van vergelijking. Flexiemorfemen zijn doorgaans voorspelbaar en veranderen de woordsoort niet [81](#page=81). #### 6.1.5 Woordovername en afwijkingen Woordenschat kan ook worden uitgebreid door ontlening uit andere talen (leenwoorden, leenvertalingen), het gebruik van merknamen als algemene termen, en onomatopeeën (klanknabootsingen). Versprekingen kunnen morfologische grondslagen hebben, zoals vastloopfouten en morfeemverschuivingen. De Wug-test toont aan hoe kinderen morfologische regels toepassen [81](#page=81) [82](#page=82). #### 6.1.6 Morfologie en taaluniversalia Talen verschillen in morfologische complexiteit (bv. flecterende talen vs. isolerende talen), mate van versmelting van morfemen (bv. fuserende talen vs. agglutinerende talen) en de concreetheid van betekenis (analytische vs. polysynthetische talen) [82](#page=82). #### 6.1.7 Raakvlakken met andere linguïstische niveaus Morfologie interageert sterk met andere niveaus: * **Fonologie:** Klankstructuur beïnvloedt morfologische processen (bv. stamklinker-substitutie, realisatie van flexievormen) en vice versa (bv. syllabificatie) [83](#page=83). * **Syntaxis:** De woordstructuur werkt in op de zinsstructuur (morfosyntaxis); gebonden morfemen zijn minder flexibel in plaatsing dan vrije morfemen [83](#page=83). * **Spelling:** Morfemen worden consistent gespeld (bv. verlengingsregel); er kan een discrepantie zijn tussen uitspraak en spelling van affixen [83](#page=83). ### 6.2 Semantiek: de studie van betekenis Semantiek onderzoekt hoe betekenis wordt opgebouwd op lexicaal niveau (woorden) en zinsniveau [83](#page=83). #### 6.2.1 Woordvorm en betekenis * **Lexicologie:** Bestudeert de verbanden tussen woordbetekenissen [83](#page=83). * **Lexicon (mentaal lexicon):** Een opslagplaats van woorden met hun betekenis en grammaticale informatie. Het wordt vaak voorgesteld als een netwerkstructuur, waarbij woorden (knopen) verbonden zijn door relaties (draden) [83](#page=83) [84](#page=84). * **Activatie en priming:** Het horen van een woord activeert het woord zelf en verwante woorden (activatiespreiding). Dit verklaart priming-effecten, waarbij eerder waargenomen stimuli (semantisch of repetitie) de herkenning of reactie op een doelstimulus versnellen [84](#page=84). * **Woordenschat:** Volwassen sprekers kennen tienduizenden woorden, met een dynamische uitbreiding gedurende het leven [84](#page=84). #### 6.2.2 Betekenis beschrijven * **Lemma's:** Woorden met een afzonderlijke betekenis die in een woordenboek staan [85](#page=85). * **Parafrase en semantische kenmerken:** Manieren om de betekenis van een woord te omschrijven, door middel van omschrijvingen of opdeling in specifieke kenmerken [85](#page=85). * **Betekenisverandering:** Woorden kunnen in betekenis verruimen, vernauwen, of metaforisch/metonymisch veranderen [85](#page=85). * **Spraakproductiemodel van Levelt:** Beschrijft de weg van concept naar klankvorm via drie stappen: conceptualisatie (concept), formulering (lemma: semantische en grammaticale informatie) en articulatie (lexeem: klankvorm) [85](#page=85). #### 6.2.3 Betekenis structureren * **Lexicale categorieën en prototypicaliteit:** Woorden worden ingedeeld in categorieën op basis van betekeniseigenschappen. Prototypische leden zijn centrale voorbeelden, niet-prototypische leden perifere [87](#page=87). * **Semantische velden en hiërarchie:** Woorden organiseren zich in netwerken en hiërarchieën (hyperoniemen en hyponiemen) [88](#page=88). * **Betekenisrelaties:** * **Polysemie:** Eén woord heeft meerdere gerelateerde betekenissen. * **Homonymie:** Woorden met dezelfde vorm maar verschillende betekenissen (homofonen: gelijkluidend, homografen: zelfde geschreven) [88](#page=88). * **Synonymie:** Woorden met dezelfde betekenis (bv. arts/dokter) [88](#page=88). * **Antonymie:** Woorden met tegengestelde betekenis (bv. dik/dun) [88](#page=88). * **Hyponymie:** Een woord wiens betekenis vervat zit in die van een ander (bv. roos/bosroos) [88](#page=88). * **Ambiguïteit:** Dubbelzinnigheid die kan ontstaan door polysemie of homonymie, vaak opgelost door context [88](#page=88). #### 6.2.4 Semantiek en andere linguïstische niveaus * **Syntaxis:** Woordsoorten (inhoudswoorden vs. functiewoorden) hebben verschillende semantische en grammaticale functies. Mapping koppelt semantische rollen aan syntactische functies. Ambiguïteit kan op zinsniveau ontstaan door de principes van compositionaliteit [86](#page=86) [89](#page=89). * **Pragmatiek:** Semantiek (betekenis) en pragmatiek (taalgebruik) zijn nauw verbonden. Conceptuele betekenis (mentale voorstelling) en referentiële betekenis (verwijzing naar de werkelijkheid) zijn kernbegrippen [89](#page=89). ### 6.3 Syntaxis: de studie van zinsbouw Syntaxis onderzoekt hoe woorden worden gecombineerd tot zinnen, met focus op correcte zinsvorming en de principes die dit regelen [89](#page=89). #### 6.3.1 Woordklassen * **Inhoudswoorden:** Hebben concrete betekenis, verwijzen naar de werkelijkheid, en vormen een open klasse (bv. zelfstandige naamwoorden, bijvoeglijke naamwoorden, werkwoorden, bijwoorden) [89](#page=89). * **Functiewoorden:** Hebben grammaticale betekenis en structureren de zin; vormen een gesloten klasse (bv. voornaamwoorden, lidwoorden, voorzetsels) [89](#page=89). #### 6.3.2 Werkwoorden Werkwoorden spelen een centrale rol, dragen veel semantische en morfologische informatie, en bepalen de syntactische structuur [90](#page=90). * **Soorten werkwoorden:** * **Lexicale werkwoorden:** Zelfstandige werkwoorden (transitief: vereisen object, intransitief: vereisen geen object) [90](#page=90). * **Koppelwerkwoorden:** Koppelen het subject aan een eigenschap of toestand [90](#page=90). * **Hulpwerkwoorden:** Verlenen extra betekenis aan het hoofdwerkwoord (bv. tijd, mening) [90](#page=90). #### 6.3.3 Grammaticale markering en positie van werkwoorden * **Congruentie:** Het subject en de persoonsvorm komen overeen in getal en persoon [90](#page=90). * **Finite vs. niet-finite werkwoorden:** Finiete werkwoorden zijn vervoegd en geven tijd en getal aan; niet-finiete werkwoorden (infinitieven, deelwoorden) niet [90](#page=90). * **Positie:** Werkwoorden staan typisch achteraan in bijzinnen, op de tweede plaats in hoofd zinnen (na het subject), of vooraan in vraagzinnen [90](#page=90). #### 6.3.4 Woordgroepen (constituenten) Zinnen bestaan uit samenhangende delen die woordgroepen of constituenten worden genoemd [91](#page=91). * **Kenmerken:** Woordgroepen hebben een hoofd en modificeerders; hun eenheid kan worden getest door vervanging of verplaatsing [91](#page=91). * **Soorten woordgroepen:** * **Nominale woordgroep (NP):** Hoofd is een nomen; verwijst naar entiteiten [91](#page=91). * **Verbale woordgroep (VP):** Hoofd is een werkwoord; duidt situaties of processen aan [92](#page=92). * **Andere woordgroepen:** Voorzetselwoordgroep (PP), bijvoeglijke woordgroep (AdjP), bijwoordelijke woordgroep (AdvP) [92](#page=92). * **Functies van woordgroepen:** * **Predicaat:** Het gezegde, alles wat over het onderwerp wordt gezegd [92](#page=92). * **Argumenten:** Woordgroepen die vereist worden door een predicaat (valentie) [92](#page=92). * **Adjuncten:** Woordgroepen die niet vereist worden door het predicaat [92](#page=92). #### 6.3.5 Van woordgroepen tot zinnen Zinsvorming is een complex proces dat het formuleren van een boodschap, het activeren van betekenisstructuren, en het genereren van zinsstructuren omvat [93](#page=93). * **Regels:** * **Herschrijfregels:** Zetten lineaire structuren om in boom- of haakjesstructuren [93](#page=93). * **Transformatie-/verplaatsingsregels:** Veranderen de ene woordgroepstructuur in de andere, wat het verschil tussen diepte- en oppervlaktestructuren verklaart [93](#page=93). * **Enkelvoudige en complexe zinnen:** * **Enkelvoudige zin:** Een hoofdzin met één VP [93](#page=93). * **Complexe zin:** Bestaat uit meerdere deelzinnen (nevenschikking) of een hoofd- en bijzinnen (onderschikking). Bijzinnen hebben vaak een complementaire, argument of predicatieve functie [93](#page=93). #### 6.3.6 Zinnen: afwijkingen en structuur Zinnen kunnen verschillen in lengte, woordvolgorde en grammaticale structuur [93](#page=93). * **Normale afwijkingen:** Haperingen zoals pauzes, herhalingen en versprekingen geven inzicht in zinsconstructie [94](#page=94). * **Pathologische afwijkingen:** Agrammatisme (weglaten van morfemen, korte zinnen) en paragrammatisme (vloeiende maar incorrecte zinsvorming) zijn stoornissen in de syntaxis [94](#page=94). * **Relaties tussen zinnen:** Passieve zinnen, onvolledige zinnen (elliptisch) en ambigue zinnen (lexicale of structurele ambiguïteit) zijn variaties [95](#page=95). #### 6.3.7 Syntaxis en taaluniversalia Talen hebben universele principes voor zinsvorming, zoals ontkenning en vraagstelling, maar verschillen in basiswoordvolgorde (bv. SVO in Nederlands, SOV in Turks) en specifieke grammaticale markeringen [95](#page=95). #### 6.3.8 Raakvlakken met andere linguïstische niveaus * **Morfofonologie:** De interactie tussen morfologie en fonologie [96](#page=96). * **Syntaxis en fonologie:** Woordvolgorde, speciale markeerders en accent (zinsaccent) markeren inhoud en focus [96](#page=96). * **Syntaxis en morfologie:** Grammaticale morfemen (flexie) verankeren gebeurtenissen in tijd en plaats en structureren de zin [96](#page=96). * **Syntaxis en semantiek:** Thematische rollen worden toegewezen aan grammaticale functies (mapping). Stoornissen in mapping kunnen leiden tot procedurele of lexicale fouten [96](#page=96). --- # Pragmatiek en taalgebruik Dit onderdeel verkent hoe taal wordt gebruikt in specifieke contexten, met aandacht voor discoursanalyse, de rol van context, taalhandelingen en de geschiktheid van taalgebruik. ### 7.1 Van zinnen tot context Pragmatiek richt zich op taalgebruik en de effecten die ermee bereikt kunnen worden bij de luisteraar. Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen drie soorten contexten die het taalgebruik beïnvloeden [97](#page=97): * **Linguïstische context**: Bepaalt de samenhang tussen opeenvolgende zinnen, wat leidt tot discours. Deze samenhang wordt op microniveau gerealiseerd door cohesie (verband tussen voornaamwoorden en antecedenten, parafrases, herhalingen, weglatingen en werkwoordsvormen) en op macroniveau door coherentie (inhoudelijke aansluiting en bijdrage aan het onderwerp). Relationele coherentie voegt interpretaties toe, zoals oorzaak-gevolg of veronderstelling-bewijsmateriaal, die niet letterlijk zijn verwoord. Het thema van een gesprek beïnvloedt de samenhang, en discours kan verhalend, conversationeel, verklarend of procedureel zijn [97](#page=97). * **Paralinguïstische context**: Omvat aspecten van gesproken taal zoals prosodie, spreeksnelheid en stemkwaliteit, die de communicatie beïnvloeden en inzicht geven in persoonlijkheidskenmerken en affectieve informatie [98](#page=98). * **Extralinguïstische context**: Bestaat uit variabelen buiten de uiting zelf, zoals houding, gebaren, kennis van het onderwerp en de communicatiesituatie. Deze context bepaalt wat, hoe en wanneer een boodschap wordt overgedragen [98](#page=98). Het model van Roth en Spekman ziet macroplanning als bestaande uit drie elementen: communicatieve intenties, organisatie van gesprek en presupposities. Context staat hierin centraal [98](#page=98). * **Communicatieve intenties**: De bedoeling van de spreker en het beoogde effect bij de luisteraar, zowel verbaal als non-verbaal [98](#page=98). * **Organisatie van een gesprek**: Het vermogen om een dialoog gaande te houden door middel van conversatievaardigheden zoals beurtneming, spreektijd en initiatieven [98](#page=98). * **Presupposities**: Vooronderstellingen over gedeelde leef-, ervarings- en gedachtewerelden tussen spreker en luisteraar, gebaseerd op gemeenschappelijke kennis van de wereld [98](#page=98). Een geslaagd discours vereist naleving van het "sociaal contract" of samenwerkingsprincipe, dat vier maximes omvat: kwaliteit (juiste informatie geven), relevantie (bijdrage moet relevant zijn), voorstellingsvermogen (duidelijkheid en vermijden van dubbelzinnigheid) en kwantiteit (voldoende informatie verschaffen). Schending van deze maximes kan leiden tot implicatuur, waarbij de luisteraar een verborgen bedoeling moet achterhalen [99](#page=99). > **Tip:** Communicatie is een samenwerkingsproces waarbij sprekers en luisteraars hun begrijpen en spreken op elkaar afstemmen. ### 7.2 Pragmatische gepastheid Pragmatische gepastheid verwijst naar het geschikte taalgebruik in een specifieke context. Er wordt onderscheid gemaakt tussen formele en informele stijl [99](#page=99): | Kenmerk | Formele stijl | Informele stijl | | :-------------------- | :-------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | **Karakter** | Zakelijk, institutioneel, schriftelijk of formeel gesprek. | Persoonlijk, spreektaal, vaak in informele gesprekken. | | **Structuur** | Voorgestructureerd met bekend doel, thema en min of meer vaste beurtwisseling. | Niet vooraf vastgelegd, spontane beurtwisseling. | | **Zinsbouw/Woordenschat** | Langere, samengestelde zinnen, formele en complexe woordenschat, formele aanspreking (u). | Korte, eenvoudige zinnen, alledaagse woordenschat, informele aanspreking (jij). | | **Doel** | Zorgt voor afstand, minder betrokkenheid van de luisteraar. | Zorgt voor betrokkenheid, directe aanspreking van de luisteraar. | | **Communicatie type** | Zowel transactie (uitwisselen informatie) als interactie (sociaal aspect). Transactie kan eenvoudig/complex zijn. | Interactie is doelgericht, intentioneel en coöperatief. | Conversatieanalyse onderzoekt principes van gespreksorganisatie en taalgebruik om betekenis te geven aan natuurlijke interactie en communicatieprocessen. Gespreksdeelnemers dragen beurten soms niet expliciet over, wat kan leiden tot overlappingen of hiaten [99](#page=99). ### 7.3 Taaluitingen en taalhandelingen Een uiting is een concrete talige expressie met een bepaald doel, een taalhandelingskarakter. Bij het uitspreken van een zin is de spreker betrokken bij drie soorten speech acts [100](#page=100): * **Locutionary act**: De uiterlijke vorm van woorden, inclusief fonetische en syntactische aspecten [100](#page=100). * **Illocutionary act**: De intentie van de spreker en het beoogde effect bij de luisteraar [100](#page=100). * **Perlocutionary act**: Het daadwerkelijke effect op de luisteraar, dat niet altijd overeenkomt met het beoogde effect [100](#page=100). Taaluitingen kunnen verschillende doelen dienen, zoals het uitvoeren van acties, het overbrengen van informatie of het uitdrukken van sociale relaties [100](#page=100). **Deixis** is wanneer de betekenis van een taaluiting afhankelijk is van de niet-linguïstische context, zoals plaats, tijd, en de relatie tussen spreker en luisteraar. Er zijn verschillende soorten deiktische uitdrukkingen [100](#page=100): * **Persoonsdeixis**: Geeft de rolverdeling aan [100](#page=100). * **Plaatsdeixis**: Geeft een locatie aan ten opzichte van de gesprekspartners [100](#page=100). * **Tijdsdeixis**: Geeft tijd aan ten opzichte van het gespreksmoment [100](#page=100). Deixis wordt toegepast in specifieke woorden (voornaamwoorden, verwijswoorden) om tekst samenhangend te maken, en in taalgebruik door niet alles te herhalen maar de luisteraar juiste relaties te laten leggen [100](#page=100). Taalhandelingen zijn het uitspreken van woorden om communicatieve intenties te realiseren. Er wordt onderscheid gemaakt tussen directe en indirecte taalhandelingen, waarbij bij indirecte taalhandelingen de vorm van de zin helpt bij de interpretatie, zonder een één-op-één relatie [100](#page=100). Taalhandelingen kunnen worden ingedeeld in drie hoofdtypes : * **Informatieve taalhandelingen**: Spreker geeft informatie of stelt vragen over kennis, gedachten of gevoelens. Dit omvat assertieve taalhandelingen (constateringen, beschrijvingen) en informatievragen . * **Obligative taalhandelingen**: Handelingen die een verplichting inhouden voor de toekomst. Dit omvat directieve taalhandelingen (bevelen, verzoeken) en commissieve taalhandelingen (beloften, aanbiedingen) . * **Constitutieve taalhandelingen**: Het zeggen van woorden in de juiste omstandigheden stelt de sociale realiteit van de daad vast. Dit omvat expressieve taalhandelingen (gelukwensen, dank uiten) en declaratieve taalhandelingen (nieuwe sociale realiteit creëren) . > **Tip:** Geslaagdheidsvoorwaarden zijn essentieel voor alle taalhandelingstypes. Bij declaratieve taalhandelingen komen deze het sterkst tot uiting. ### 7.4 Pragmatiek en taaluniversalia Gespreksmaximes worden beschouwd als universele principes van coöperativiteit die in alle talen en culturen gelden, met name die van kwaliteit, kwantiteit en relevantie. Het maxime van voorstellingsvermogen, formeel/informeel taalgebruik en het aantal zinsvormen om taalhandelingen uit te drukken, kunnen cultuurspecifiek zijn. Kennis van pragmatische gepastheid is onderdeel van de communicatieve competentie van taalgebruikers . ### 7.5 Raakvlakken met andere linguïstische niveaus #### 7.5.1 Pragmatiek en syntaxis De beschrijving van taalcompetentie kan worden gebaseerd op performance door taalregels vast te leggen volgens het "all-and-only" principe. De Transformationele Generatieve Grammatica van Noam Chomsky, die uitgaat van transformaties en algemeen geldende regels, is hierbij relevant . --- # Toepassingsgebieden van linguïstiek De linguïstiek kent diverse toepassingsgebieden die de mentale, sociale en neurologische aspecten van taal onderzoeken, waaronder psycholinguïstiek, sociolinguïstiek en neurolinguïstiek . ### 8.1 Psycholinguïstiek De psycholinguïstiek bevindt zich op het raakvlak van psychologie en linguïstiek. Het onderzoekt experimenteel hoe de productie en receptie van taalstructuren samenhangt met mentale en cognitieve processen. Centraal staat de vraag hoe het lexicon is opgeslagen in onze hersenen en op welke manier we dit raadplegen wanneer we iets willen zeggen of wanneer we luisteren naar taal . ### 8.2 Sociolinguïstiek De sociolinguïstiek is het terrein waar sociologie en linguïstiek elkaar ontmoeten. Dit veld onderzoekt de samenhang tussen vormen van taalgebruik en sociale relaties en structuren. Op een macro-sociologisch niveau kijkt men bijvoorbeeld naar de correlatie tussen sociale klasse of regionale herkomst en specifieke taalvarianten. Op een micro-sociologisch niveau wordt interactief taalgebruik geanalyseerd, waarbij verschillende genres zoals verkoopgesprekken, vergaderingen en nieuwsinterviews worden onderzocht. Tevens wordt taal bestudeerd binnen specifieke situaties of contexten, zoals in medische interactie, schoolklasinteractie of interculturele communicatie . ### 8.3 Neurolinguïstiek De neurolinguïstiek opereert op het snijvlak van neurologie en linguïstiek en richt zich op de hersenmechanismen die ten grondslag liggen aan taalbeheersing. Neurolinguïsten onderzoeken de opslag en verwerking van taal in de hersenen. De taalverwervingsperiode valt samen met de periode waarin lateralisatie van de hersenen plaatsvindt, wat suggereert dat lateralisatie waarschijnlijk een voorwaarde is voor het ontwikkelen van menselijke taal. De linkerhersenhelft is daarbij doorgaans de taaldominante hemisfeer . --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Linguïstiek | De wetenschappelijke studie van taal, met aandacht voor de structuur, het gebruik en de evolutie ervan. | | Menselijke natuurlijke taal (MNT) | De taal die mensen spontaan ontwikkelen en gebruiken, gekenmerkt door interactie, creativiteit, structuur, referentialiteit, spontaniteit, willekeur en conventie. | | Universele grammatica | De set van principes en eigenschappen die alle menselijke talen gemeenschappelijk hebben. | | Taalspecifieke grammatica | De verzameling parameters en eigenschappen die per taal verschillen en die bepalen hoe klanken tot grotere gehelen worden gecombineerd. | | Competence | De impliciete taalkennis of het taalvermogen van een spreker, inclusief de kennis van grammatica (fonologie, morfosyntaxis, semantiek). | | Performance | Het feitelijke taalgebruik in een specifieke situatie, dat zichtbaar wordt in versprekingen, registers en ellipsen. | | Fonetiek | De wetenschappelijke studie van de productie, transmissie en perceptie van spraakgeluid, onderverdeeld in articulatorische, akoestische en auditorische fonetiek. | | IPA (International Phonetic Alphabet) | Een fonetisch schrift dat voor elke onderscheiden klank een uniek symbool gebruikt, bedoeld om de uitspraak nauwkeurig weer te geven. | | Vocaal | Een klinker, gevormd met een relatief open spraakkanaal zonder significante obstructie, waarbij de luchtstroom vrij kan passeren. | | Consonant | Een medeklinker, gevormd met een significante obstructie of vernauwing in het spraakkanaal, wat de luchtstroom beïnvloedt. | | Foneem | Het kleinste betekenisonderscheidende element in een taal; een klank die, indien gewijzigd, de betekenis van een woord kan veranderen. | | Allofoon | Een concrete fonetische realisatie van een foneem die geen betekenisverschil veroorzaakt, vaak bepaald door fonetische context of vrije variatie. | | Prosodie | De combinatie van toonhoogte, luidheid en duur, inclusief intonatie, ritme en tempopatronen, die de gesproken taal bovenop de segmentale fonologie vormgeven. | | Morfologie | De studie van woordvorming en woordstructuur, gericht op het kleinste betekenisdragende element van een taal, het morfeem. | | Syntaxis | De tak van de linguïstiek die zich bezighoudt met de regels voor de combinatie van woorden tot zinnen en de structuur van zinnen. | | Semantiek | De studie van betekenis in taal, inclusief de betekenis van woorden, zinsdelen en zinnen. | | Pragmatiek | De studie van taalgebruik in context, inclusief hoe taal wordt gebruikt om intenties over te brengen en effecten bij de luisteraar te bereiken. | | Lexicon | Het mentale woordenboek van een persoon, waarin woordvormen, hun betekenissen en grammaticale informatie zijn opgeslagen. | | Coarticulatie | Het fenomeen waarbij klanken elkaar beïnvloeden in de continue spraakstroom, wat resulteert in aanpassingen in de articulatie. | | Minimal paar | Twee woorden die slechts in één klank van elkaar verschillen en daardoor een betekenisverschil opleveren, gebruikt om fonemen te identificeren. | | Distinctief kenmerk | Een fonetisch kenmerk dat een betekenisonderscheid veroorzaakt tussen twee fonemen, zoals stemhebbendheid of plaats van articulatie. | | Formant | Een versterkte boventoon in het spraaksignaal, bepaald door de resonerende eigenschappen van het spraakkanaal, die cruciaal zijn voor de identificatie van klinkers. | | Discriminatietaak | Een experimentele taak waarbij proefpersonen paren van stimuli moeten beoordelen op hun identiteit of verschil, vaak gebruikt om perceptuele grenzen te meten. | | Adaptatie | Een perceptief fenomeen waarbij categoriegrenzen verschuiven door herhaalde blootstelling aan een stimulus, waardoor het auditieve systeem zich aanpast. | | Nasalisering | Het proces waarbij een klinker nasaal wordt door lucht die tegelijkertijd door de mond en neus stroomt, wat de akoestische eigenschappen van de klank verandert. | | Degeminatie | Het proces waarbij een dubbele consonant wordt gereduceerd tot een enkele consonant, vaak in verbonden spraak of bij samenstellingen. | | Assmilatie | Een fonologisch proces waarbij een klank eigenschappen overneemt van een naburige klank, zoals stemhebbendheid, plaats of wijze van articulatie. | | Hiaat | De opeenvolging van twee klinkers zonder een medeklinker ertussen, wat soms wordt opgevuld met een toegevoegde medeklinker of semivocaal. | | Deletie | Het weglaten van klanken of lettergrepen in verbonden spraak, vaak ten gunste van vloeiendheid of snelheid. | | Insertie | Het toevoegen van klanken of lettergrepen in verbonden spraak, bijvoorbeeld om hiaat te voorkomen of articulatie te vergemakkelijken. | | Connected speech | De manier waarop spraakklanken en woorden met elkaar verbonden zijn in vloeiende spraak, inclusief processen zoals assimilatie, reductie en deletie. | | Syllabe | Een ritmische eenheid in gesproken taal, meestal bestaande uit een kern (nucleus) met optionele onset (begin) en coda (eind). | | Prosodie | De melodie van gesproken taal, die informatie over intonatie, klemtoon, ritme en tempo omvat en die de betekenis en expressie van de uiting beïnvloedt. | | Lexicale morfologie | Het bestuderen van hoe nieuwe woorden worden gevormd door middel van samenstellingen en afleidingen om de woordenschat uit te breiden. | | Flexionele morfologie | Het aanpassen van bestaande woorden aan grammaticale structuren, zoals verbuiging en vervoeging, om ze in zinnen te kunnen gebruiken. | | Composita | Woorden die ontstaan door de samenvoeging van twee of meer vrije morfemen (woorden). | | Derivatie | Het proces van woordvorming waarbij een affix (gehecht morfeem) aan een vrij morfeem wordt toegevoegd om een nieuw woord te creëren. | | Conversie | Een vorm van afleiding waarbij de woordsoort van een woord wordt veranderd zonder dat er een affix wordt toegevoegd. | | Semantiek | De studie van betekenis in taal, hoe woorden en zinnen betekenis creëren en hoe deze betekenissen met elkaar gerelateerd zijn. | | Pragmatiek | De studie van taalgebruik in context, hoe betekenis wordt gecreëerd door de interactie tussen taaluitingen, de spreker, de luisteraar en de situatie. | | Discours | Een reeks samenhangende taaluitingen (mondeling of schriftelijk) die een geheel vormen, met een specifieke structuur en communicatieve intentie. | | Taalhandeling (Speech Act) | De actie die met een taaluiting wordt uitgevoerd, zoals het geven van informatie, het stellen van een vraag, het geven van een bevel of het uiten van een gevoel. | | Deixis | Woorden of zinsdelen waarvan de betekenis afhankelijk is van de context van de uiting, zoals persoon, plaats of tijd. | | Psycholinguïstiek | Het onderzoeksgebied dat de mentale en cognitieve processen bestudeert die ten grondslag liggen aan de productie en receptie van taal. | | Sociolinguïstiek | Het onderzoeksgebied dat de relatie tussen taalgebruik en sociale structuren, sociale relaties en culturele context onderzoekt. | | Neurolinguïstiek | Het onderzoeksgebied dat de hersenmechanismen bestudeert die betrokken zijn bij taalbeheersing, waaronder opslag, verwerking en verwerving van taal. |

# Introduction aux niveaux d’analyse linguistique L'analyse linguistique peut être abordée à différents niveaux de granularité, de la plus petite unité significative aux structures syntaxiques complexes, la morphologie se concentrant sur la structure interne des mots [2](#page=2) [3](#page=3). ## 1. Introduction aux niveaux d’analyse linguistique L'étude de la langue peut être décomposée en différents niveaux d'analyse. Ces niveaux permettent de comprendre la structure et le fonctionnement du langage de manière systématique. Ils offrent une approche graduelle pour appréhender la complexité des systèmes linguistiques, allant des composants les plus fondamentaux aux structures les plus englobantes [2](#page=2). ### 1.1 La notion de niveaux d’analyse Le langage, en tant que système, est organisé selon une hiérarchie de niveaux. Chaque niveau traite d'un aspect spécifique de la structure linguistique, s'appuyant sur les unités et les principes du niveau inférieur. Cette organisation permet une étude approfondie et structurée de la langue [2](#page=2). ### 1.2 Les principaux niveaux d'analyse Bien que le document ne détaille pas exhaustivement tous les niveaux, il en présente l'idée générale. On peut généralement distinguer, entre autres, la phonétique/phonologie (sons), la morphologie (mots), la syntaxe (phrases) et la sémantique (sens) [2](#page=2). ## 2. La morphologie : un niveau d’analyse clé La morphologie constitue l'un des niveaux d'analyse linguistique fondamentaux. Elle s'intéresse à la manière dont les mots sont construits et formés [3](#page=3). ### 2.1 Définition et champ d’étude La morphologie est définie comme l'étude de la structure interne des mots et des procédés de formation des mots. Elle examine les unités qui composent les mots, appelées morphèmes, et la façon dont ils s'assemblent pour créer du sens et des formes grammaticales [3](#page=3). > **Tip:** Comprendre la morphologie est essentiel pour appréhender comment les langues créent un vocabulaire potentiellement illimité à partir d'un nombre fini de briques élémentaires (les morphèmes) [3](#page=3). --- # La morphologie: structure et unités Cette section explore le concept de mot, l'unité minimale de sens qu'est le morphème, et les critères permettant de les identifier. ### 2.1 La notion de mot Le mot est une unité linguistique dont la définition peut s'avérer ambiguë. Une première approche le définit graphiquement comme ce qui est délimité par des espaces ou des caractères spéciaux. Cependant, cette définition pose problème avec des expressions composées comme "pomme de terre" ou "bac à sable". De plus, la distinction entre forme orthographique et forme phonologique peut entraîner des divergences, par exemple, le son /vɛʁ/ pouvant correspondre à plusieurs mots orthographiés différemment (vert, verre, vair, vers, ver). Le décompte des mots dans une phrase peut donc se faire en "tokens" (occurrences concrètes) ou en "types" (unités abstraites) [4](#page=4). Des exemples comme "détricoter", "séchage", "imprudent", "vendeur", "vendeuse", "prunier", "ambulancier" et "prédire" illustrent la complexité de l'analyse des mots et de leur structure interne [5](#page=5). ### 2.2 Le morphème : l'unité minimale de sens Le morphème est défini comme la plus petite unité de forme et de sens, indivisible en unités de sens plus petites. Il peut correspondre à un mot simple, comme "chat", qui est composé d'un seul morphème. Cependant, un mot peut également être constitué de plusieurs morphèmes, tel que "inacceptables" [6](#page=6). #### 2.2.1 Critères d'identification des morphèmes Pour qu'une unité soit considérée comme un morphème, elle doit satisfaire plusieurs critères : * **Identifiabilité:** Elle doit être reconnaissable avec le même sens dans différents mots, formant ainsi un paradigme dérivationnel. Par exemple, le morphème {mane} se retrouve dans "toxicomane", "pyromane" et "cleptomane" [7](#page=7). * **Contribution sémantique:** Elle doit apporter une contribution significative au sens global du mot. Par exemple, dans "émaner", "mane" n'est pas un morphème indépendant car il n'a pas de sens isolé dans ce contexte [7](#page=7). Il est crucial de distinguer l'analyse morphologique, qui s'effectue en synchronie (l'état actuel de la langue), de l'étymologie. Par exemple, l'analyse morphologique de "fillette" révèle les morphèmes {fille} et {ette}, tandis que l'étymologie de "toilette" ne permet pas une telle décomposition avec "{toile} + {ette}" [7](#page=7). #### 2.2.2 Méthodes d'identification des morphèmes L'identification des morphèmes s'appuie sur des techniques de substitution ou de commutation. En comparant des mots, on peut isoler les morphèmes qui varient ou restent constants [8](#page=8): * En comparant "dérangement" et "débarquement", on peut identifier le préfixe {dé-} et le suffixe {-(e)ment} [8](#page=8). * En comparant "embarquement" et "emprisonnement", on isole le préfixe {em-} et le suffixe {-(e)ment} [8](#page=8). * Dans "somnambule" et "noctambule", on identifie le morphème {ambule} [8](#page=8). * Dans "somnambule" et "somnifère", on reconnaît le morphème {somn-} [8](#page=8). ### 2.3 Types de morphèmes Les morphèmes se divisent en deux grandes catégories : libres et liés. #### 2.3.1 Morphèmes libres Un morphème libre est un morphème qui peut apparaître de manière autonome, formant à lui seul un mot. On distingue deux sous-catégories [9](#page=9): * **Morphèmes lexicaux:** Ils réfèrent à des entités du monde extérieur et constituent la majorité du vocabulaire. Exemples: "maison", "manger", "enfant", "bleu". Ces classes sont dites ouvertes, car de nouveaux mots lexicaux peuvent être créés [9](#page=9). * **Morphèmes grammaticaux:** Ils ont une fonction purement grammaticale et incluent les prépositions, déterminants et conjonctions. Ces classes sont généralement fermées [9](#page=9). #### 2.3.2 Morphèmes liés (affixes) Un morphème lié, appelé affixe, ne peut pas apparaître de manière autonome et doit se combiner avec un autre morphème. Exemples: le préfixe {dé-} dans "défaire", le suffixe {-s} dans "enfants", le préfixe {in-} dans "impensable" [9](#page=9). ##### 2.3.2.1 Types d'affixes selon leur sens * **Affixes flexionnels:** Ils encodent une information grammaticale et ne modifient ni le sens ni la catégorie grammaticale du mot. Ils ne permettent pas la création de nouveaux mots. Leur importance varie selon les langues; le français en possède peu par rapport à d'autres. Le lemme est la forme de base à laquelle ces affixes s'attachent [10](#page=10). * Exemple: Dans "Elles mangeaient des pâtes", les affixes flexionnels marquent le pluriel et le temps [10](#page=10). * **Affixes dérivationnels:** Ils encodent une information lexicale et permettent la création de nouveaux mots en modifiant le sens et/ou la catégorie grammaticale [10](#page=10). * Exemples: "vendeur", "inaccessible", "budgétaire", "détricoter" [10](#page=10). * **Radicaux liés:** Ce sont des bases qui ne peuvent pas apparaître seules dans la langue [10](#page=10). * Exemples: "clarté", "somnifère", "invisible", "biologie" [10](#page=10). ##### 2.3.2.2 Types d'affixes selon leur position * **Préfixes:** Ils se placent avant la racine du mot. Ils sont généralement dérivationnels [11](#page=11). * Exemples: "asocial", "précommande", "inconscient" [11](#page=11). * **Suffixes:** Ils se placent après la racine du mot. Ils peuvent être dérivationnels ou flexionnels [11](#page=11). * Exemples dérivationnels: "chanteur", "compostable" [11](#page=11). * Exemples flexionnels: "petites" [11](#page=11). * **Infixes:** Ils s'insèrent à l'intérieur d'un autre morphème. Ils ne sont pas présents en français mais existent dans d'autres langues comme le tagalog [11](#page=11). * Exemple en tagalog: "bili" (acheter) → "b-in-ili" (acheté) [11](#page=11). #### 2.3.3 Tableau récapitulatif des types de morphèmes | Caractéristique | Affixes flexionnels | Affixes dérivationnels | | :---------------------------- | :----------------------------------------------------------------- | :----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Changement de sens/catégorie | Pas de changement | Changement de sens et/ou de catégorie grammaticale | | Information encodée | Grammaticale | Lexicale | | Systématicité | S'attachent à (presque) tous les membres d'une catégorie | S'attachent à un nombre limité de mots ; pas de systématicité absolue (ex. inapplicable vs unmanageable) | | Position | Après les affixes dérivationnels | Avant les affixes flexionnels (on dérive avant de fléchir) | | Classe | Fermée | Ouverte (ex. -aholic > workaholic, chocaholic) | | Création de nouveaux mots | Non | Oui | #### 2.3.4 Schéma des types de morphèmes Le schéma suivant synthétise les différentes catégories de morphèmes [13](#page=13): ```mermaid graph TD A(Morphèmes) --> B(Libre) A --> C(Lié) B --> D(Lexical) B --> E(Grammatical) C --> F(Affixe) C --> G(Radical lié) F --> H(Dérivationnel) F --> I(Flexionnel) H --> J(Préfixe) H --> K(Suffixe) I --> L(Suffixe) ``` ### 2.4 Allomorphes Le morphème est une entité abstraite, généralement représentée entre accolades { }. Les allomorphes, quant à eux, sont les réalisations concrètes d'un même morphème, analogues aux allophones en phonologie, et sont représentés entre barres obliques / /. Cette variation est souvent conditionnée par le contexte [14](#page=14). * **En français:** Le morphème de négation {in-} (ex: "invisible") peut se réaliser comme /im-/ devant une base commençant par 'b' ou 'm' (ex: "imbattable", "immobile"), ou comme /il-/ devant une base commençant par 'l' (ex: "illogique") [14](#page=14). * **En anglais:** Le morphème du pluriel {PL} se manifeste sous diverses formes: /s/ (ex: "cats"), /en/ (ex: "oxen"), un changement vocalique interne (ex: "geese", "women"), ou un morphème zéro (ex: "sheep", "fish"). La prononciation du suffixe du pluriel varie également: /s/ après une consonne sourde (ex: "cats"), /ɪz/ après une consonne sibilante (ex: "faces", "matches"), et /z/ dans les autres contextes [14](#page=14). * **En néerlandais:** L'imparfait {IMPARFAIT} se réalise comme /de(n)/ ou /te(n)/ selon le radical du verbe [14](#page=14). Il existe deux types de variation : * **Variation libre:** Résulte d'un choix stylistique du locuteur, sans contrainte contextuelle ou sémantique [15](#page=15). * Exemples: "Yoghurt" vs "yaourt", "Je m'assieds" vs "Je m'assois", "Je paye" vs "Je paie" [15](#page=15). * **Supplétion:** Consiste en le remplacement complet d'un morphème par un autre, souvent pour des raisons historiques ou morphophonologiques [15](#page=15). * Exemples: "avoir" → "eu", "go" → "went" [15](#page=15). #### 2.4.1 Exercice d'identification des allomorphes Identifier les allomorphes des verbes "aller", "savoir", "tenir" en français, ainsi que ceux de la prononciation du passé en anglais [15](#page=15). ### 2.5 Radical et base * **Radical:** Ce qui demeure après avoir retiré tous les affixes d'un mot. Les radicaux appartiennent généralement à une catégorie lexicale (nom, verbe, adjectif). Parfois, le radical ne peut apparaître seul; par exemple, dans "africanisme", le radical "african" vient du mot "africain" [16](#page=16). * **Base:** La structure à laquelle un nouvel affixe est ajouté. Une base peut elle-même comprendre plusieurs morphèmes [16](#page=16). * Dans "pardonnable": le radical/base est "pardon" et le suffixe est "-able" [16](#page=16). * Dans "impardonnable": le radical est "pardon", la base est "pardonnable", et le préfixe est "im-" [16](#page=16). Il est possible d'ajouter de nombreux affixes séquentiellement, comme dans la chaîne "constitution" → "constitutionnel" → "anticonstitutionnel" → "anticonstitutionnellement". Chaque étape de ce processus de construction morphologique doit être attestée dans la langue [16](#page=16). La **dérivation parasynthétique** se produit lorsque l'on ajoute simultanément un préfixe et un suffixe à une base, sans que les formes intermédiaires (avec un seul affixe) n'existent de manière attestée. Par exemple, "encourager" [16](#page=16). --- # Procédés de formation de mots nouveaux Ce chapitre explore les différentes méthodes par lesquelles de nouveaux mots sont créés dans une langue, couvrant la dérivation, la composition, la conversion, l'abrègement, la réduction et les emprunts lexicaux [17](#page=17) [18](#page=18) [19](#page=19) [20](#page=20). ### 3.1 Les procédés de création lexicale La création de mots nouveaux, ou néologismes, est un processus dynamique qui enrichit le vocabulaire d'une langue. Les dictionnaires comme le Petit Robert recensent ces nouveaux termes qui émergent en réponse à des évolutions sociétales, technologiques ou culturelles [18](#page=18) [19](#page=19). ### 3.2 La dérivation La dérivation est un procédé morphologique fondamental qui consiste à ajouter un affixe (préfixe ou suffixe) à une base lexicale pour former un mot nouveau. Ce nouveau mot possède généralement un sens et/ou une catégorie grammaticale différents de sa base d'origine [21](#page=21). * **Préfixes :** Ils modifient principalement le sens de la base. * Exemples: `faire` > `défaiRe`; `acceptable` > `inacceptable`; `histoire` > `préhistoire` [21](#page=21). * **Suffixes :** Ils entraînent souvent un changement de catégorie grammaticale. * Exemples: `faire` > `faisable` (verbe > adjectif); `lisible` > `lisibilité` (adjectif > nom); `lent` > `lentement` (adjectif > adverbe). Il existe cependant des cas où le suffixe ne change pas la catégorie, comme `table` > `tablette` (nom > nom) [21](#page=21). * **Affixes homonymes :** Certains affixes ont la même forme mais des sens différents, ce qui peut parfois créer des ambiguïtés. * Exemples: `préhistoire` (préfixe temporel) vs `prémolaire` (préfixe de position); `pommier` (suffixe de profession/lieu) vs `aventurier` (suffixe de qualité/type) [21](#page=21). La régularité de la dérivation permet une grande créativité lexicale et facilite la compréhension de mots nouveaux, comme le montre l'exemple de `courriel` qui a donné `courrieliser`, ou `confiner` qui a permis la création de `déconfiner` [21](#page=21). ### 3.3 La composition La composition consiste à combiner deux morphèmes libres (ou plus) pour former une unité lexicale nouvelle. Contrairement à la dérivation, qui utilise des affixes, la composition unit des mots autonomes. La fréquence et les structures de composition varient considérablement d'une langue à l'autre [22](#page=22). * **Exemples courants:** `pomme de terre`, `chou-fleur`, `léche-vitrine`, `chauffe-eau` [22](#page=22). * **Composition savante :** Elle utilise des bases non autonomes, d'origine grecque ou latine, mais sémantiquement pleines. * Exemples: `biologie`, `misogyne`, `omnivore`, `anthropologie`, `gynécologie` [22](#page=22). #### 3.3.1 Composition vs. suite libre Il est crucial de distinguer la composition de simples suites de mots libres, qui gardent leur sens littéral [23](#page=23). * **Sens :** Le sens des mots composés est souvent idiomatique et ne se résume pas à la somme des sens de leurs parties. Ils désignent un référent unique. * Exemple: `chou-fleur` a un sens spécifique, distinct de `belle fleur` ou `gros chou`. Le terme `pois mange-tout` est un exemple de composé dont le sens est figé [23](#page=23). * **Figement:** Les mots composés présentent des phénomènes de figement qui ne sont pas observés dans les suites libres [24](#page=24). * **Non-insertion :** Il est impossible d'insérer un autre mot à l'intérieur d'un composé. * Exemples: *`chou de belle fleur` est impossible [24](#page=24). * **Non-modification des parties :** Les mots constitutifs d'un composé ne peuvent généralement pas être modifiés individuellement. * Exemple: *`pois mange-beaucoup` est incorrect, tout comme *`chemin de métal` si "chemin" doit conserver sa signification originale dans un composé comme "chemin de fer" [24](#page=24). * **Mobilité du tout :** Le composé fonctionne comme une unité, et non ses parties isolément. * Exemple: `il y a souvent des va-et-vient et beaucoup d’agitation`, où `va-et-vient` est un composé figé, tandis qu'une suite libre permettrait plus de flexibilité et de variation [24](#page=24). * **Diversité des suites libres :** Les suites libres offrent une plus grande flexibilité. * Exemples: `un chemin de petits graviers` vs *`un chemin de gros fer` (si "chemin de fer" est le composé visé); `un chemin de cailloux` vs *`un chemin de métal` [24](#page=24). #### 3.3.2 Composés endocentriques et exocentriques Les composés peuvent être classés selon la relation sémantique entre leurs parties [25](#page=25). * **Composé endocentrique :** Désigne un type particulier du mot "tête" (le premier élément en français, le second en anglais). Le composé est une spécification de l'un de ses composants. * Exemples français: `machine à lessiver` (une machine est faite pour lessiver); `bateau-mouche` (un bateau de type mouche) [25](#page=25). * Exemples anglais: `darkroom` (une pièce qui est `room` et `dark`); `amusement park` (un parc pour l'`amusement`) [25](#page=25). * **Composé exocentrique :** Le sens du composé ne se limite pas à la somme de ses parties ; il fait référence à une entité supplémentaire ou extérieure. * Exemples: `rouge-gorge` (un oiseau avec un `gorge` `rouge`, mais le nom ne désigne pas seulement cette couleur sur une gorge); `sèche-linge` (un appareil qui fait `sécher` du `linge`) [25](#page=25). * Exemples anglais: `redneck`; `egghead` [25](#page=25). * **Cas limites:** Certains composés peuvent présenter des caractéristiques des deux catégories, comme `wind farm` ou `pomme de terre` [25](#page=25). ### 3.4 La conversion (dérivation zéro) La conversion, également appelée dérivation zéro, est le changement de catégorie grammaticale d'un mot sans qu'un affixe ne soit visible [26](#page=26). * **Verbe > Nom:** `le boire`, `le manger`, `des vivres`; en anglais: `a cough`, `a guess` [26](#page=26). * **Nom > Adjectif:** `orange`, `marron`, `rose` (utilisés comme adjectifs) [26](#page=26). * **Adjectif > Nom:** `un sourd` (une personne sourde); en anglais: `the old` (les vieilles personnes) [26](#page=26). * **Nom > Verbe:** En anglais, `to friend`, `to butter`, `to toilet paper` [26](#page=26). * **Antonomase :** Un nom propre devient un nom commun, désignant un objet ou une personne partageant une caractéristique avec le nom d'origine. * Exemples: `une poubelle` (de Eugène Poubelle); `un don juan`; `un bic`; `un kleenex`; `du scotch`; `du coca` [26](#page=26). ### 3.5 Créations lexicales par abrègement L'abrègement regroupe plusieurs procédés qui consistent à raccourcir un mot ou une expression [27](#page=27) [28](#page=28). #### 3.5.1 Troncation La troncation est la suppression d'une partie d'un mot, généralement la fin [27](#page=27). * Exemples: `exam` (examen), `blème` (problème), `provoc` (provocation), `resto` (restaurant), `unif` (université), `ciné` (cinéma), `gym` (gymnastique) [27](#page=27). #### 3.5.2 Mots-valises Les mots-valises sont formés par la troncation et la fusion de deux mots, qui partagent souvent une ou plusieurs syllabes [27](#page=27). * Exemples: `franglais` (`français` + `anglais`); `pourriel` (`pourrir` + `courriel`); `brunch` (`breakfast` + `lunch`); `motel` (`motor` + `hotel`); `smog` (`smoke` + `fog`); `bridezilla` (`bride` + `Godzilla`); `mansplaining` (`man` + `explaining`) [27](#page=27). #### 3.5.3 Dérivation régressive Ce procédé consiste à supprimer un affixe supposé d'un mot pour créer une base nouvelle [27](#page=27). * Exemples: `window shopping` > `to window shop`; `television` > `to televise`; `refus` > `refuser`; `somnolence` > `somnoler` [27](#page=27). #### 3.5.4 Siglaison La siglaison crée un mot à partir des lettres initiales d'une suite de mots, prononcées séparément [28](#page=28). * Exemples: `TV` (télévision), `PC` (personnel computer), `USA` (United States of America), `ADN` (acide désoxyribonucléique) [28](#page=28). #### 3.5.5 Acronymie L'acronymie prend la première lettre et/ou syllabe de chaque mot d'une suite, et l'ensemble est prononcé comme un mot unique, et non lettre par lettre [28](#page=28). * Exemples: `laser` (Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation); `ONU` (Organisation des Nations Unies); `Benelux` (Belgique, Nederland, Luxembourg); `bobo` (bourgeois-bohème) [28](#page=28). ### 3.6 Réduplication et redoublement Ce procédé consiste en la répétition d'une partie de la base lexicale, souvent dans un but humoristique ou affectif [29](#page=29). * **Usage humoristique:** `bêbête`, `fofolle`, `cucul`, `neuneu`, `proutprout` [29](#page=29). * **Langage enfantin et hypocoristique:** `papa`, `maman`, `pipi`, `caca`, `popo`, `tutute`, `tata`, `chien-chien`, `doudou` [29](#page=29). ### 3.7 Emprunts Les emprunts lexicaux répondent généralement au besoin de nommer une réalité nouvelle, souvent issue d'une évolution technique ou culturelle [30](#page=30). * **Exemples:** `sauna` (finnois), `safari` (swahili) [30](#page=30). * **Emprunt d'affixes:** De nombreux affixes sont issus du grec (`anti-`, `gyne-`, `biblio-`) ou du latin (`extra-`, `aqua-`) [30](#page=30). * **Calques :** Il s'agit d'une forme d'emprunt où l'on adapte une structure ou un sens existant dans la langue cible à partir d'un modèle étranger. * **Calque sémantique :** On emprunte un sens d'un mot cognat (de même origine) pour l'ajouter au mot de la langue cible. * Exemple: `réaliser` dans le sens de `comprendre` en français, calqué sur le sens du mot anglais `to realize` [30](#page=30). * **Calque phraséologique :** On calque une expression idiomatique. * Exemple: `ce n'est pas ma tasse de thé`, calqué sur l'anglais `it's not my cup of tea` [30](#page=30). ### 3.8 Comment naissent les néologismes ? L'entrée d'un nouveau mot dans le dictionnaire ne se fait pas automatiquement sur la simple invention. Les lexicographes prennent en compte plusieurs critères pour valider un néologisme, notamment [31](#page=31): * **Fréquence d’utilisation:** Liée à l'utilité du mot dans le système linguistique [31](#page=31). * **Distribution du mot:** Sa présence dans différents contextes et registres [31](#page=31). * **Pérennité du mot:** Sa capacité à s'installer durablement dans le vocabulaire [31](#page=31). > **Tip:** Les exemples de mots nouveaux dans les dictionnaires comme le Petit Robert illustrent l'application concrète de ces procédés de formation lexicale dans la vie courante et les domaines de spécialité [18](#page=18) [19](#page=19). > > **Tip:** Comprendre ces mécanismes est essentiel pour analyser et décrypter le vocabulaire contemporain, notamment dans les domaines des sciences, des technologies et de la société [18](#page=18) [19](#page=19). --- # La morphologie à travers les langues et la créativité lexicale Ce sujet explore la diversité des structures morphologiques à travers les langues, la manière dont les concepts morphologiques se traduisent d'une langue à l'autre, et l'exploitation de la morphologie dans la création de nouveaux mots, notamment dans un contexte littéraire [33](#page=33). ### 4.1 Typologie morphologique des langues Les langues varient considérablement dans leur utilisation des procédés morphologiques pour exprimer des informations grammaticales [35](#page=35). #### 4.1.1 Langues isolantes Dans les langues isolantes, comme le chinois ou le vietnamien, la morphologie flexionnelle est relativement absente. Les catégories grammaticales sont principalement déterminées par l'ordre des mots ou par l'ajout de mots auxiliaires [35](#page=35). * **Exemple:** En vietnamien, "buvez" se traduit par *uống đi*, qui combine le verbe "boire" (*uống*) avec un marqueur d'impératif (*đi*) [35](#page=35). #### 4.1.2 Langues flexionnelles Les langues flexionnelles utilisent des affixes qui s'ajoutent à une racine pour véhiculer des informations grammaticales. Elles se subdivisent en deux catégories principales [35](#page=35): ##### 4.1.2.1 Langues agglutinantes Dans les langues agglutinantes, les morphèmes sont clairement distincts et faciles à identifier. Chaque morphème porte généralement une seule information grammaticale [35](#page=35). * **Exemple:** L'ajout du pluriel en anglais peut être illustré par la distinction claire entre la racine et l'affixe, comme dans l'exemple de l'ajout de `/s/` à `/frite/` ou de `/en/` à `/straat/` [35](#page=35). ##### 4.1.2.2 Langues fusionnelles Dans les langues fusionnelles, il est souvent difficile de distinguer les morphèmes les uns des autres, car un seul affixe peut fusionner plusieurs informations grammaticales, et le radical peut subir des changements [35](#page=35). * **Exemples :** * Le passage de *foot* à *feet* en anglais illustre un changement de radical [35](#page=35). * En français, la forme verbale *vais* du verbe "aller" fusionne la personne, le nombre, le mode et le temps [35](#page=35). * De même, le pluriel de *cheval* en *chevaux* [35](#page=35). * La forme *sont* du verbe "être" fusionne la troisième personne du pluriel, l'indicatif et le présent [35](#page=35). ### 4.2 Équivalences translinguistiques de la morphologie La traduction d'éléments morphologiques, en particulier des affixes dérivationnels, ne se fait pas toujours par des affixes équivalents dans la langue cible [36](#page=36). * **Point clé:** Le meilleur équivalent d'un affixe dérivationnel dans une langue n'est pas nécessairement un autre affixe dérivationnel dans une autre langue [36](#page=36). * **Exemple de paraphrase:** Selon Lefer plus de la moitié des mots anglais contenant le préfixe négatif *un-* sont traduits en français par une paraphrase ou par un mot qui n'utilise pas de préfixe négatif [36](#page=36). * *unswerving* se traduit par *constant* [36](#page=36). * *unhealthy* se traduit par *maladif* [36](#page=36). * *an unmatched opportunity* se traduit par *une occasion unique* [36](#page=36). * *head and arms uncovered* est traduit par *tête et bras nus*, où *uncovered* n'est pas rendu par un préfixe négatif mais par une description [36](#page=36). ### 4.3 La créativité lexicale et la morphologie La morphologie joue un rôle crucial dans la création lexicale, permettant de former de nouveaux mots à partir d'éléments existants. Ce phénomène est particulièrement observable dans la littérature, où les auteurs peuvent inventer des termes pour enrichir leur univers. * **Exemple de créativité lexicale dans Harry Potter :** * Le terme **Spellotape** est une création lexicale qui combine le mot "spell" (sortilège) avec "tape" (ruban adhésif), suggérant un ruban magique utilisé pour réparer [33](#page=33). * **N.E.W.T.s** (Nastily Exhausting Wizarding Tests) et **O.W.L.s** (Ordinary Wizarding Levels) sont des acronymes créés pour nommer des examens dans le monde des sorciers. Ces acronymes sont des formations morphologiques qui évoquent des connotations (e.g., *nastily* pour les N.E.W.T.s suggère leur difficulté) [34](#page=34). * **Apparate** est un verbe créé pour décrire la capacité de se téléporter, combinant probablement des notions d'apparition et de voyage [34](#page=34). Ces exemples illustrent comment la morphologie, par le biais de la dérivation, de la composition, des acronymes ou de la dérivation régressive, permet d'élargir le lexique et de répondre à des besoins expressifs spécifiques, notamment dans la construction d'univers fictifs [33](#page=33) [34](#page=34). --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Morphologie | Branche de la linguistique qui étudie la structure interne des mots et les procédés par lesquels ils sont formés et modifiés. Elle analyse les morphèmes et leur combinaison. | | Mot | Unité linguistique fondamentale, souvent définie graphiquement par des espaces, mais dont la définition peut être ambiguë et varier selon qu’on considère les unités abstraites (types) ou les occurrences (tokens). | | Morphème | La plus petite unité de forme et de sens dans une langue. Il ne peut pas être divisé en unités de sens plus petites et contribue de manière identifiable au sens global du mot. | | Allomorphe | Réalisation concrète d’un morphème. Les allomorphes d’un même morphème peuvent varier en fonction du contexte phonologique ou grammatical, comme les différentes prononciations du morphème du pluriel en anglais. | | Affixe | Un morphème lié qui se combine avec une base pour former un nouveau mot ou modifier une forme grammaticale. Ils sont classés en flexionnels et dérivationnels. | | Affixe flexionnel | Affixe qui encode une information grammaticale telle que le temps, le nombre ou le genre, sans changer la catégorie grammaticale ou le sens lexical de base du mot. Par exemple, le -s du pluriel en français. | | Affixe dérivationnel | Affixe qui modifie le sens ou la catégorie grammaticale d’un mot, permettant la création de mots nouveaux. Par exemple, le suffixe -eur dans vendeur. | | Radical | La partie d’un mot qui reste après le retrait de tous les affixes. Il porte le sens lexical principal du mot. Parfois, le radical ne peut pas apparaître seul. | | Base | La structure à laquelle un affixe est ajouté. Elle peut être un radical ou un mot déjà formé par combinaison de morphèmes. | | Lexical | Se dit des morphèmes qui réfèrent à des entités du monde extérieur (noms, verbes, adjectifs) et qui constituent le vocabulaire d’une langue. Les classes lexicales sont généralement ouvertes. | | Grammatical | Se dit des morphèmes (souvent des affixes ou des mots fonctionnels comme les prépositions) dont le sens est purement syntaxique ou relationnel, et qui servent à structurer la phrase. Les classes grammaticales sont généralement fermées. | | Composition | Procédé de formation de mots qui consiste à combiner deux morphèmes libres ou plus pour former une nouvelle unité lexicale, comme dans « chou-fleur ». | | Conversion | Changement de catégorie grammaticale d’un mot sans ajout d’un affixe visible, par exemple, transformer un nom en verbe. C’est aussi appelé dérivation zéro. | | Siglaison | Procédé de formation de mots à partir des lettres initiales d’une suite de mots, prononcées séparément, comme « USA ». | | Acronymie | Procédé de formation de mots à partir des lettres ou syllabes initiales d’une suite de mots, prononcées comme un mot unique, comme « ONU ». | | Néologisme | Un mot nouveau qui vient d’être créé ou introduit dans une langue. Son entrée dans le dictionnaire dépend de critères tels que la fréquence d’utilisation et la pérennité. | | Langue isolante | Type de langue où les morphèmes sont généralement autonomes et où les relations grammaticales sont exprimées par l’ordre des mots ou l’utilisation de mots fonctionnels, plutôt que par la flexion. Le chinois en est un exemple. | | Langue agglutinante | Type de langue flexionnelle où les morphèmes sont clairement distinguables et où chaque morphème porte une seule information grammaticale. Le turc est un exemple typique. | | Langue fusionnelle | Type de langue flexionnelle où les morphèmes, en particulier les affixes, peuvent fusionner et où un seul morphème peut encoder plusieurs informations grammaticales. Le latin ou le russe en sont des exemples. |

# La pragmatique et ses définitions La pragmatique est l'étude du sens en contexte, abordant les aspects du langage qui dépendent de la situation de communication. ## 1. La pragmatique et ses définitions La pragmatique se définit comme l'étude du sens en contexte. Elle complète la sémantique, qui s'intéresse à l'étude du sens des mots et des phrases indépendamment de leur usage. La pragmatique est essentielle car le sens d'un énoncé ne peut être entièrement compris sans prendre en compte les circonstances dans lesquelles il est prononcé [3](#page=3). > **Tip:** Pensez à des énoncés comme "Tu peux me passer le sel?" ou "Brrr il fait froid ici!". Leur signification et leur intention ne sont pas uniquement linguistiques, mais dépendent fortement du contexte [3](#page=3). L'unité d'analyse de la pragmatique est l'énoncé, qui est la réalisation concrète d'une phrase dans un contexte spécifique. Les énoncés partagent des propriétés communes telles que la longueur, la langue utilisée ou la complexité syntaxique, mais possèdent également des caractéristiques particulières liées à leur contexte, comme le temps, le lieu, le volume de la voix ou l'identité de l'émetteur [3](#page=3). ### 1.1 Les types de contextes en pragmatique La pragmatique prend en considération plusieurs dimensions du contexte : #### 1.1.1 Le contexte linguistique Le contexte linguistique fait référence à l'environnement linguistique qui entoure un énoncé donné au sein d'un discours, qu'il précède ou qu'il suive l'énoncé [4](#page=4). > **Exemple:** Dans le dialogue "As-tu vidé la litière du chat? Oui.", le mot "Oui" prend son sens complet grâce au contexte linguistique fourni par la question précédente. De même, des expressions comme "Naturellement" ou "Tu veux bien m'aider à préparer le repas?" acquièrent leur pleine signification en relation avec le discours environnant [4](#page=4). #### 1.1.2 Le contexte situationnel Le contexte situationnel englobe la situation matérielle de la communication, incluant des éléments tels que le temps, le lieu, et les participants [4](#page=4). > **Exemple:** Dire "Regarde, voilà le Président!" a une signification immédiate et spécifique si l'on se trouve dans une situation où la personne mentionnée est effectivement présente. L'énoncé "Jeanne est très grande!" prend tout son sens lorsque l'on peut observer Jeanne dans sa situation [4](#page=4). #### 1.1.3 Le contexte social Le contexte social concerne les relations entre les interlocuteurs et les rôles qu'ils occupent dans l'interaction discursive [4](#page=4). > **Exemple:** L'énoncé "Fais-moi 100 pompes!" peut être interprété différemment selon que celui qui parle est un entraîneur militaire s'adressant à un soldat, ou un ami demandant à un autre de faire un exercice par plaisanterie. Le rapport de pouvoir ou la nature de la relation influence grandement l'interprétation de l'énoncé [4](#page=4). --- # Les actes de langage et leurs classifications La théorie des actes de langage, initiée par John L. Austin et développée par John Searle, postule que parler ne consiste pas seulement à transmettre des informations, mais aussi à accomplir des actions [6](#page=6). ### 2.1 Fondements de la théorie des actes de langage La théorie des actes de langage repose sur l'idée que l'usage du langage est une forme d'action. Elle introduit une opposition entre la notion de vérité (vrai/faux) et celle de succès ou d'échec de l'action entreprise par le locuteur, qualifiée de "heureux/malheureux". La "force illocutoire" est ce qui confère à un énoncé sa valeur d'action [6](#page=6). #### 2.1.1 Énoncés performatifs Les énoncés performatifs sont ceux qui, par leur simple prononciation dans les bonnes circonstances, accomplissent l'action qu'ils décrivent, comme "Je vous déclare mari et femme" ou "Je te parie 5 euros qu'il sera en retard" [6](#page=6) [7](#page=7). #### 2.1.2 Fonctions des actes de langage courants Différents actes de langage remplissent des fonctions variées dans la communication : * **Assertion:** Véhiculer de l'information [8](#page=8). * **Question:** Éliciter de l'information [8](#page=8). * **Requête:** Éliciter une action ou une information, souvent avec une nuance de politesse [8](#page=8). * **Injonction:** Susciter une action [8](#page=8). * **Promesse:** S'engager à faire quelque chose [8](#page=8). * **Menace:** S'engager à faire quelque chose de non désiré par l'interlocuteur [8](#page=8). ### 2.2 Composantes de l'acte de langage Un acte de langage peut être analysé selon trois niveaux distincts : * **Acte locutoire:** Il s'agit de l'acte de prononcer un énoncé avec un contenu propositionnel défini. C'est le simple fait de dire quelque chose [9](#page=9). * **Acte illocutoire:** C'est l'action accomplie en disant quelque chose, telle qu'une requête, un ordre, une promesse ou une menace. La force illocutoire est cruciale ici [6](#page=6) [9](#page=9). * **Acte perlocutoire:** Il représente l'effet produit sur l'interlocuteur par l'énoncé, comme le fait de convaincre, d'émouvoir ou d'intimider [9](#page=9). #### 2.2.1 Relation entre contenu propositionnel et force illocutoire Un énoncé est constitué de deux éléments principaux: son contenu propositionnel et sa force illocutoire [10](#page=10). * **Variété de forces illocutoires pour un même contenu propositionnel:** Un même contenu propositionnel peut être exprimé avec différentes forces illocutoires, modifiant ainsi l'acte de langage accompli. Par exemple, "Pierre ferme la porte" peut être une assertion, un ordre ("Pierre, ferme la porte!"), une question ("Pierre, tu fermes la porte?") ou un souhait ("Pourvu que Pierre ferme la porte!") [10](#page=10). * **Diversité d'expressions pour une même force illocutoire:** Inversement, une même force illocutoire peut être exprimée de multiples manières. Par exemple, l'ordre de fermer la porte peut être rendu par "Ferme la porte!", "Je t'ordonne de fermer la porte!" ou "Pourrais-tu fermer la porte, stp?" [10](#page=10). ### 2.3 Classification des actes de langage : directs et indirects Les actes de langage peuvent être divisés en deux catégories principales selon leur mode d'accomplissement : * **Actes de langage directs:** Ils sont immédiatement compréhensibles à travers la forme linguistique de l'énoncé. Le sens littéral correspond à l'intention du locuteur [11](#page=11). > **Exemple:** "Passe-moi le sel!", "Ferme la porte!", "Je t'ordonne de fermer la porte." [11](#page=11). * **Actes de langage indirects:** L'énoncé prononcé accomplit, dans son sens littéral, un acte différent de celui que le locuteur a l'intention de réaliser. L'auditeur doit utiliser ses connaissances linguistiques et extralinguistiques pour déduire le sens voulu (processus d'inférence) [11](#page=11). > **Exemple:** Demander "Peux-tu me passer le sel?" ou "Y a-t-il du sel?" peut être une requête indirecte pour que l'on vous passe le sel. Une phrase comme "Il fait froid ici!" peut être une demande indirecte de fermer une fenêtre ou d'augmenter le chauffage [11](#page=11). --- # Les maximes conversationnelles et les implicatures de Grice Ce thème explore le principe de coopération et les quatre maximes associées (quantité, qualité, relation, manière) proposées par Paul Grice, ainsi que la notion d'implicatures conversationnelles qui en découle [12](#page=12) [13](#page=13). ### 3.1 Le principe de coopération de Grice Le langage, en tant que pratique sociale, est régi par des règles qui visent à assurer la bonne communication. Le principe de coopération est le fondement de ces interactions langagières, supposant que chaque contribution à une conversation est conforme aux objectifs de l'échange en cours. Par défaut, les locuteurs coopèrent pour garantir le succès des échanges verbaux [13](#page=13). ### 3.2 Les maximes conversationnelles Les maximes conversationnelles sont des outils essentiels pour les locuteurs (émetteurs et récepteurs) afin de maintenir leur coopération et assurer la fluidité des échanges. Grice en identifie neuf, regroupées en quatre catégories principales, qui contribuent à éviter les échanges saugrenus : * **Quantité** [14](#page=14). * **Qualité** [14](#page=14). * **Relation** [14](#page=14). * **Manière** [14](#page=14). > **Example:** Un échange saugrenu illustre la rupture de ces maximes : > Kim: Comment vas-tu aujourd'hui? > Sandy: Oh, Londres est la capitale de l’Angleterre. > Kim: Vraiment? Je pensais qu’il ferait meilleur. > Sandy: Ben, à mon humble avis, la soupe manque de sel [15](#page=15). #### 3.2.1 La maxime de qualité Cette maxime stipule qu'il faut dire la vérité. Plus précisément, il faut éviter : a. D'affirmer ce que l'on croit être faux [16](#page=16). b. De dire des choses pour lesquelles on manque de preuves [16](#page=16). Les conditions de respect de ces points peuvent varier selon les individus et les contextes [16](#page=16). #### 3.2.2 La maxime de relation Cette maxime demande d'être pertinent, c'est-à-dire de parler à propos du sujet en cours. Par défaut, et en vertu du principe de coopération, tout énoncé est considéré comme respectant cette maxime. Cette hypothèse permet d'interpréter certains énoncés par inférence [17](#page=17). > **Example:** > Locuteur 1: Julie voit quelqu’un en ce moment? > Locuteur 2: En tout cas, elle va à Mons tous les weekends… [17](#page=17). #### 3.2.3 La maxime de quantité Cette maxime comporte deux volets : a. Fournir autant d'informations que nécessaire [18](#page=18). b. Ne pas fournir plus d'informations que nécessaire [18](#page=18). Le degré d'information requis varie en fonction du contexte [18](#page=18). > **Example:** Concernant la question "Où vit Pauline ?", les réponses suivantes varient en quantité d'informations : > * Au coin de la rue Mazy et de la rue des violettes > * À Jambes > * À Jambes, près de Namur > * En Belgique [18](#page=18). #### 3.2.4 La maxime de manière Cette maxime vise à assurer la clarté de la communication, à travers plusieurs aspects : a. Éviter les obscurités, comme l'usage de jargon spécialisé ou de termes supposés inconnus de l'auditeur, ainsi que des phrases inutilement complexes [19](#page=19). b. Éviter les ambiguïtés. Par exemple, "Tes clés sont sur le meuble du salon" ou "Assieds-toi à côté de Pierre" peuvent être ambigus [19](#page=19). c. Être bref. Il est préférable de dire "Je suis prof de linguistique" plutôt que "Ce que je fais pour gagner ma vie est donner cours et le sujet que j’enseigne est la linguistique" [19](#page=19). d. Être ordonné. L'ordre des actions rapportées peut influencer la compréhension [19](#page=19). ### 3.3 Violation des maximes et implicatures La violation des maximes conversationnelles ne conduit pas systématiquement à des énoncés malheureux. Souvent, cette violation est intentionnellement exploitée pour communiquer de manière indirecte, tout en respectant le principe de coopération. L'idée est que si un locuteur semble enfreindre une maxime, l'interlocuteur suppose qu'il ne viole pas le principe de coopération, mais qu'il cherche plutôt à communiquer quelque chose d'implicite [20](#page=20). > **Citation clé:** « Le locuteur a dit p; il n’y a aucune raison de penser qu’il ne respecte pas le principe de coopération ou les maximes conversationnelles; à moins qu’il pense q et veuille me faire impliciter q » [20](#page=20). #### 3.3.1 La notion d'implicature Lorsqu'un locuteur sous-entend quelque chose à travers son langage, on dit que son énoncé contient une implicature. Une implicature conversationnelle est une conclusion tirée par l'interlocuteur quant à l'intention du locuteur, basée sur sa connaissance implicite du fonctionnement de la communication et des maximes conversationnelles. Cela implique le recours au contexte et aux connaissances partagées sur le monde et les principes de la communication [21](#page=21). #### 3.3.2 Utilité des implicatures Les implicatures jouent un rôle crucial dans la communication en permettant d'éviter de blesser, d'être impoli, de limiter son implication personnelle, ou encore d'exprimer l'humour, le sarcasme ou la métaphore. Elles contribuent également à l'économie du langage; sans elles, la communication serait fastidieuse et excessivement longue [22](#page=22). > **Examples d'utilisation des implicatures :** > * **Métaphore:** "Ma fille est un ange." [22](#page=22). > * **Sarcasme:** "Oui, et moi je suis la Reine d’Angleterre!" [22](#page=22). > * **Dans un contexte académique:** A: T’es rentré de soirée à quelle heure hier? B: Je pense qu’il s’agit d’un préfixe dérivationnel [22](#page=22)! #### 3.3.3 Implicatures basées sur la maxime de relation Un locuteur peut impliciter une réponse en apparence hors sujet si l'on suppose qu'il respecte la maxime de relation. > **Example 1:** > A: J’ai super envie d’un café ! > B: Il y a un endroit au bout de la rue, ça s’appelle Chez Francine. > **Implicature:** Chez Francine vend du café [23](#page=23). > **Example 2:** > A: Tu viens au cours de linguistique ? > B: J’ai rendez-vous chez le dentiste. > **Implicature:** Le rendez-vous chez le dentiste a lieu à la même heure que le cours, et la réponse est donc 'non' [24](#page=24). #### 3.3.4 Implicatures basées sur la maxime de quantité Une réponse qui ne fournit qu'une partie de l'information demandée peut impliquer que le reste de l'information n'est pas applicable ou vrai. > **Example:** > A: Tu as fini tes devoirs pour demain? > B: J’ai fini mes devoirs d’histoire. > **Implicature:** Si B avait terminé tous ses devoirs, sa réponse aurait violé la maxime de quantité en ne fournissant qu'une information partielle. L'interlocuteur A conclut donc que les devoirs ne sont pas tous terminés [25](#page=25). #### 3.3.5 Implicatures basées sur la maxime de manière ("Soyez ordonné") L'ordre dans lequel les informations sont présentées peut mener à des interprétations différentes, même si le sens propositionnel de base reste le même. > **Example:** > 1. Rebecca a pris le médicament et a eu une réaction allergique. > 2. Rebecca a eu une réaction allergique et a pris le médicament. > Les deux énoncés ont le même sens propositionnel, mais le premier suggère que la réaction allergique est une conséquence de la prise du médicament, tandis que le second ne l'implique pas nécessairement [26](#page=26). #### 3.3.6 Violation malheureuse de la maxime de qualité La violation de la maxime de qualité peut survenir de manière non intentionnelle, entraînant une communication inexacte plutôt qu'une implicature [27](#page=27). --- # La politesse linguistique et la notion de face La politesse linguistique se réfère aux mécanismes interactionnels utilisés par les locuteurs pour construire et maintenir leurs relations, en tenant compte du désir de chacun d'être bien traité [29](#page=29). ### 4.1 Définition de la politesse linguistique La politesse recouvre les comportements par lesquels les interactants indiquent qu'ils prennent en compte la manière dont ils pensent que les autres aimeraient être traités. Ce concept est subjectif, variant selon les différences personnelles et culturelles quant à ce qui est considéré comme offensant ou poli. Les travaux pionniers sur ce sujet sont ceux de Brown et Levinson, qui ont introduit la notion de 'face' [29](#page=29). ### 4.2 La notion de face Chaque locuteur possède deux composantes sociales fondamentales et complémentaires : * **Face négative:** Liée au désir d'autonomie et à la liberté d'action [31](#page=31). * **Face positive:** Liée à l'image de soi que l'on souhaite projeter aux autres et au désir d'être apprécié [31](#page=31). Chaque interaction met en jeu les quatre faces des participants, représentant l'image publique que chacun souhaite renvoyer. Brown et Levinson établissent un lien étroit entre la 'face' et le désir. La perception de la face varie selon le contexte, la relation entre les interlocuteurs et la culture. Elle est socialement construite et bilatérale [31](#page=31). ### 4.3 Face-threatening acts (FTAs) La politesse linguistique intervient lorsqu'un locuteur porte atteinte à l'une des faces de son interlocuteur par le biais d'actes menaçant la face, ou "Face-Threatening Acts" (FTAs). Les FTAs sont des actions qui vont à l'encontre du désir de préservation des faces (le "face want") d'un des interactants. Ces actes peuvent émaner du locuteur ou de l'interlocuteur. Les FTAs varient en intensité en fonction de la relation entre les interactants, de l'image que chacun souhaite projeter, de la culture et de la situation de communication. Brown et Levinson soulignent que de nombreux échanges sont intrinsèquement menaçants pour la face [32](#page=32). #### 4.3.1 Classification des FTAs | | FACE POSITIVE | FACE NÉGATIVE | | :---------------------------- | :-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | **Face de l'interlocuteur** | - Plaintes et insultes
- Critiques et désapprobation
- Désaccords
- Demandes de clarification
- Évaluations | - Ordres et demandes
- Conseils et suggestions
- Menaces et avertissements
- Rappels
- Endettement | | **Face du locuteur** | - Excuses et aveux
- Acceptation d’un compliment
- Incompréhension/demande de clarification
- Action émotionnelle involontaire (ex. rires, pleurs)
- Action physique involontaire (ex. rot, pet) | - Acceptation d’une offre
- Acceptation d’un remerciement
- Promesse ou offre
- Comportements mettant en péril une relation sociale
- Faveur non sollicitée | #### 4.3.2 Exemple : Relations professeurs-étudiants à l'université Une étude de Baiocchi-Wagner sur des enseignants universitaires a révélé que les étudiants pouvaient menacer la face positive des professeurs par des remarques sur leurs erreurs (ex. problème de mathématiques au tableau), et la face négative par des demandes de modification des modalités du cours ou de l'évaluation. Les professeurs pouvaient eux-mêmes menacer leurs propres faces par des erreurs linguistiques ou des explications peu claires [34](#page=34). ### 4.4 Stratégies de politesse (Facework) Les stratégies de politesse, ou "facework", sont un ensemble de tactiques mises en œuvre pour préserver les faces des interactants face aux FTAs, qui sont parfois inévitables. Le choix d'une stratégie est guidé par trois facteurs principaux [35](#page=35): 1. Le degré du besoin lié au FTA [35](#page=35). 2. Le degré d'urgence et le besoin d'efficacité [35](#page=35). 3. Le degré auquel on souhaite protéger l'autre [35](#page=35). #### 4.4.1 Les 4 stratégies de politesse selon Brown & Levinson . Les quatre stratégies de politesse proposées par Brown et Levinson sont : * **Faire l'acte sans préavis (On-record):** Réalisation directe et explicite de l'acte. * **Faire l'acte sans préavis avec politesse positive (Positive Politeness):** Répondre au désir de l'interlocuteur d'être apprécié et reconnu. * **Faire l'acte sans préavis avec politesse négative (Negative Politeness):** Répondre au désir de l'interlocuteur d'être libre de ses actions et de ne pas être contraint. * **Ne pas faire l'acte (Off-record):** Réalisation indirecte, ambiguë ou allusive de l'acte. #### 4.4.2 Stratégies de gestion des menaces pour les faces Les stratégies peuvent être appliquées aux faces d'autrui ou à ses propres faces [37](#page=37). Pour les **faces d'autrui**, les stratégies incluent : * Discrétion [37](#page=37). * Mensonge ou circonlocution [37](#page=37). * Humour [37](#page=37). * Explications [37](#page=37). * Approbation [37](#page=37). * Tact [37](#page=37). Pour ses **propres faces**, les stratégies incluent : * Admission de l'erreur et auto-correction [37](#page=37). * Ignorer ou nier le FTA [37](#page=37). * Minimisation [37](#page=37). * Excuses ou compensation [37](#page=37). Kerbrat-Orecchioni a introduit la notion d'anti-FTA (ou FFA) et clarifié la distinction entre politesse négative et positive [37](#page=37). ### 4.5 Manifestations de la politesse dans les commerces français (Kerbrat-Orecchioni, 2001) Kerbrat-Orecchioni a observé plusieurs manifestations de la politesse dans les interactions commerciales en France [38](#page=38): 1. **Ouverture de l'interaction :** Généralement une salutation initiée par le commerçant (ex. "Bonjour !"). 2. **Requête du produit :** Rarement directe ; toujours accompagnée de "s'il vous plaît". 3. **Remerciements :** Fréquents (en moyenne 3,5 fois par interaction), lors de l'échange d'argent et du produit, et à la fin de l'interaction. 4. **Clôture de l'interaction :** Inclut des salutations (échange de "au revoir"), des formules votives et des remerciements. > **Exemple:** "Merci bonne journée madame au revoir" ou "Passez une bonne journée au revoir madame merci!" [38](#page=38). La politesse est omniprésente dans les interactions [40](#page=40). --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Pragmatique | Discipline linguistique qui étudie le sens des énoncés en tenant compte du contexte dans lequel ils sont produits et interprétés. Elle s'intéresse à la façon dont le langage est utilisé pour agir sur autrui et sur la situation de communication. | | Énoncé | Réalisation concrète d'une phrase dans un contexte spécifique, par un locuteur donné, à un moment donné. Il se distingue de la phrase par ses propriétés particulières liées à la situation d'énonciation (temps, lieu, volume, émetteur, etc.). | | Contexte linguistique | Environnement immédiat d'un énoncé, constitué des éléments linguistiques (mots, phrases) qui le précèdent ou le suivent dans un discours. Il aide à déterminer le sens précis d'un mot ou d'une expression. | | Contexte situationnel | Ensemble des circonstances matérielles de la communication, incluant le lieu, le moment, les participants présents et les objets ou événements immédiats. Ce contexte est crucial pour comprendre le sens de certains énoncés. | | Contexte social | Ensemble des relations entre les interlocuteurs, leurs rôles sociaux et le cadre institutionnel ou culturel dans lequel se déroule l'interaction. Il influence la manière dont les énoncés sont formulés et interprétés. | | Acte de langage (Speech Act) | Action réalisée par le fait même de dire quelque chose. Selon Austin et Searle, parler ne consiste pas seulement à transmettre des informations, mais aussi à accomplir des actions comme promettre, ordonner, demander, etc. | | Force illocutoire | La force illocutoire d'un énoncé correspond à l'action que le locuteur accomplit en disant quelque chose, par exemple, une requête, un ordre, une promesse. Elle distingue un énoncé d'un autre ayant le même contenu propositionnel. | | Acte locutoire | L'acte de dire quelque chose, c'est-à-dire l'émission d'un énoncé avec un sens littéral et un contenu propositionnel donné. C'est la dimension la plus fondamentale de la parole. | | Acte illocutoire | L'action réalisée en disant quelque chose. Il s'agit de l'intention communicative du locuteur, comme faire une demande, poser une question, faire une promesse ou un avertissement. | | Acte perlocutoire | L'effet produit sur l'interlocuteur par l'énoncé, qu'il soit intentionnel ou non. Cela peut être de convaincre, d'émouvoir, d'intimider, d'amuser, etc. | | Acte de langage direct | Un acte de langage dont la force illocutoire est directement reconnaissable à travers la forme linguistique de l'énoncé, sans nécessiter d'inférence complexe. | | Acte de langage indirect | Un acte de langage où le sens littéral de la phrase employée accomplit une action différente de celle intentionnée par le locuteur. L'interprétation nécessite une reconstruction du sens par l'auditeur. | | Principe de coopération | Principe fondamental des interactions langagières qui postule que chaque participant contribue à la conversation de manière à ce qu'elle atteigne ses objectifs, comme l'expliquent les maximes conversationnelles de Grice. | | Maximes conversationnelles | Règles ou principes qui guident les locuteurs pour une communication efficace et coopérative. Elles comprennent les maximes de quantité, de qualité, de relation et de manière. | | Implicature conversationnelle | Conclusion tirée par l'interlocuteur concernant l'intention du locuteur, basée sur ses connaissances des maximes conversationnelles et du principe de coopération. C'est ce qui est sous-entendu sans être explicitement dit. | | Face (positive et négative) | Concept central de la théorie de la politesse, la "face" représente l'image publique d'un individu. La face positive est le désir d'être apprécié, tandis que la face négative est le désir d'autonomie et de liberté d'action. | | Face-Threatening Act (FTA) | Un acte de langage qui menace potentiellement la "face" (positive ou négative) de l'un des interactants. La politesse intervient pour atténuer ces menaces. | | Stratégies de politesse | Moyens linguistiques et comportementaux utilisés par les locuteurs pour gérer les "face-threatening acts" et préserver la "face" des interactants, tout en atteignant leurs propres objectifs communicatifs. |

# Introduction à la sociolinguistique et aux concepts clés Ce sujet aborde la définition de la sociolinguistique, l'importance de la variation linguistique et les distinctions entre dialectes, sociolectes et idiolectes. ### 1.1 Définition et objet de la sociolinguistique La sociolinguistique est le domaine qui étudie l'ensemble des liens entre la langue et la société. Elle met en évidence l'importance fondamentale de la variation linguistique. Cette variation peut être régionale, sociale, situationnelle, ou encore dépendre de l'âge [2](#page=2). Au-delà des différences entre les langues distinctes, la sociolinguistique reconnaît l'existence de différences systématiques au sein de chaque langue. On parle de variation interne, par opposition à une hypothétique homogénéité des langues. Ces variations donnent lieu à différentes variétés d'une même langue. L'objectif de la sociolinguistique est d'expliquer cette variation, qui n'est pas aléatoire mais structurée [2](#page=2). > **Tip:** Comprendre que la variation linguistique est systématique est essentiel. Elle n'est pas le signe d'une "mauvaise" utilisation de la langue, mais plutôt la manifestation de dynamiques sociales. ### 1.2 La variation linguistique : dialectes, sociolectes et idiolectes #### 1.2.1 Dialectes Les dialectes sont définis comme des variantes géographiques d'une langue. Ils reflètent l'usage d'une langue dans des régions spécifiques [3](#page=3). > **Example:** Le français parlé en Belgique ou au Québec peut être considéré comme des dialectes du français, tout comme les variantes régionales du français parlées à Paris ou à Toulouse illustrent des dialectes [3](#page=3). #### 1.2.2 Sociolectes Les sociolectes, quant à eux, caractérisent le type de langage utilisé par un groupe défini selon une variable sociale particulière. Ces variables sociales peuvent inclure l'âge, le genre, ou le niveau socioéconomique [3](#page=3). > **Example:** Des différences peuvent être observées entre le langage utilisé par les hommes et celui utilisé par les femmes, ou encore dans le langage des jeunes [3](#page=3). #### 1.2.3 Relation entre dialectes et sociolectes Il est important de noter que les dialectes et les sociolectes sont souvent partiellement reliés. Le phénomène est multifactoriel, ce qui signifie que l'usage linguistique est influencé par de nombreux facteurs simultanément [3](#page=3). > **Example:** Le français parlé par les jeunes dans les quartiers nord de Marseille peut être influencé à la fois par des facteurs régionaux (son origine géographique) et par des facteurs sociaux liés à leur groupe d'âge et à leur environnement [3](#page=3). #### 1.2.4 Idiolecte Enfin, l'idiolecte désigne la manière de parler qui est singulière à chaque individu. C'est l'ensemble des caractéristiques linguistiques propres à une personne donnée [3](#page=3). --- # La variation linguistique, le prestige et les jugements de valeur Voici un résumé détaillé sur le thème "La variation linguistique, le prestige et les jugements de valeur", rédigé dans le cadre d'un guide d'étude. ## 2. La variation linguistique, le prestige et les jugements de valeur Ce chapitre explore la perception des différentes variétés linguistiques par les locuteurs, le concept de variété standard, et l'absence de fondement linguistique aux jugements de "correct" ou "incorrect". ### 2.1 La perception sociale des variétés linguistiques Les locuteurs tendent à placer les différentes variétés linguistiques sur une échelle de valeur, considérant souvent une variété de référence comme "meilleure" ou "plus correcte" que celles qui s'en éloignent. Par exemple, le français de Paris peut être perçu comme supérieur à celui de Marseille, Liège ou Montréal. Cependant, ces jugements ne sont pas fondés sur des critères linguistiques intrinsèques, mais découlent plutôt de stéréotypes et de biais sociaux. Pour le linguiste, toutes les variétés d'une langue sont linguistiquement équivalentes et constituent des systèmes de communication efficaces, régis par un ensemble de règles. Il est important de noter que tout le monde a un accent [4](#page=4). ### 2.2 La variété standard La variété standard correspond souvent à celle parlée par les politiciens, les médias, les classes sociales élevées, et est celle enseignée à l'école. Elle est associée au prestige et/ou au pouvoir. Sa valeur découle de son statut social, et non de ses caractéristiques linguistiques propres. Les jugements en termes de "correct/incorrect" ou "beau/laid" appliqués aux variétés linguistiques sont donc linguistiquement infondés. Il existe un transfert bilatéral entre les jugements associés à une variété et les locuteurs de cette variété: le "bon français" (ou toute autre langue) est perçu comme étant le français parlé par les "bonnes personnes", et vice-versa. Un exemple classique est l'anglais britannique standard, parfois appelé "The Queen's English" ou "BBC English" [5](#page=5). > **Tip:** Il est crucial de distinguer la valeur sociale d'une variété linguistique de sa valeur linguistique intrinsèque. La linguistique se concentre sur la description objective des systèmes, indépendamment des jugements de valeur des locuteurs. ### 2.3 Les niveaux de variation linguistique La variation linguistique se manifeste à tous les niveaux du système linguistique : #### 2.3.1 Variation phonétique et phonologique Cette variation concerne la prononciation. Elle peut se traduire par la prononciation du /r/ roulé chez les personnes âgées dans certaines régions, ou par l'allongement vocalique dans d'autres régions (ex. /pyʁe:/). Le maintien ou non de l'opposition phonologique entre les voyelles nasales [ɛ̃] et [œ̃] (distinction entre "brin" et "brun") est aussi un exemple de variation phonologique [7](#page=7). #### 2.3.2 Variation morphologique La morphologie, qui concerne la structure des mots, présente également des variations. Le verlan en est un exemple notable avec des formes comme "cimer" (merci), "c’est pas oim" (c'est pas moi), "chelou" (louche), "relou" (lourd), "chanmé" (méchant), ou encore l'expression "j’ai pas 2h par jour pour mes veuch’" (cheveux). D'autres variations morphologiques incluent l'utilisation de déterminants genre spécifiques comme "un/une chips", "un/une prout", ou encore "le/la wifi" [7](#page=7). #### 2.3.3 Variation syntaxique La syntaxe, qui régit l'ordre des mots et la construction des phrases, est aussi sujette à variation. Des exemples incluent l'emploi de "aller à la toilette" versus "aller aux toilettes", ou encore "en rue" versus "dans la rue" [7](#page=7). #### 2.3.4 Variation lexicale La variation lexicale, qui concerne le vocabulaire, est très répandue et se manifeste par de nombreux régionalismes. Des projets comme "Le français de nos régions" (Avanzi et al. 2016) documentent ces différences. Les pages 8 à 11 présentent des cartes illustrant la variation lexicale selon les régions, notamment pour des expressions signifiant "C'est... bien.". Un exemple célèbre de variation lexicale est la distinction entre "pain au chocolat" et "chocolatine" [10](#page=10) [11](#page=11) [12](#page=12) [7](#page=7) [8](#page=8) [9](#page=9). > **Example:** La variation lexicale pour désigner un "sandwich" peut être très marquée selon les régions francophones. Au Québec, on pourrait parler de "sandwich", tandis qu'en France, on pourrait entendre des termes comme "croque-monsieur" (pour un sandwich chaud), ou d'autres expressions régionales. > **Tip:** Pour mieux comprendre la variation linguistique, essayez de noter les différences de vocabulaire ou de prononciation entre les personnes de différentes régions que vous rencontrez. Cela vous aidera à réaliser que la "norme" est une construction sociale et que la richesse d'une langue réside aussi dans sa diversité. --- # Facteurs influençant la variation linguistique La manière dont une personne parle est influencée par une multitude de facteurs interdépendants, incluant des éléments régionaux, sociaux et situationnels. Ces facteurs façonnent les choix linguistiques des locuteurs, menant à une diversité d'expressions au sein d'une même langue [14](#page=14). ### 3.1 Variation régionale La variation linguistique régionale se manifeste à deux niveaux: entre différents pays partageant une même langue, et au sein d'un même pays. Cette dernière est de plus en plus étudiée grâce à l'émergence des sciences participatives, notamment via les réseaux sociaux [15](#page=15). #### 3.1.1 Dialectes et accents Les spécificités dialectales affectent l'ensemble des aspects d'une langue, tels que la prononciation, le vocabulaire, les tournures grammaticales et les fonctions pragmatiques. L'accent, quant à lui, se concentre plus spécifiquement sur la prononciation, incluant le rythme, la prononciation des phonèmes, l'accentuation et la mélodie de la parole (prosodie) [16](#page=16). #### 3.1.2 Sources des variations régionales Les variations régionales trouvent leurs origines dans plusieurs facteurs : * **Traces d'anciennes normes du français:** Le français s'est implanté à différents moments historiques dans diverses régions, et les zones périphériques tendent à être plus conservatrices dans leur usage linguistique. Un exemple notable est l'usage de "septante" et "nonante" pour soixante-dix et quatre-vingt-dix, ainsi que des expressions comme "il fait cru" pour indiquer un temps froid et humide [15](#page=15) [17](#page=17) [18](#page=18). * **Emprunts aux langues de contact:** Les interactions avec d'autres langues entraînent des emprunts lexicaux et structuraux. Par exemple, l'influence du néerlandais peut se traduire par des constructions comme "Je ne sais pas marcher" pour signifier "Je ne peux pas marcher". On observe également la prononciation de consonnes sourdes en fin de mot, typique des langues wallonne et picarde, comme dans "les Belches" ou "fromach'" [17](#page=17). * **Innovations locales:** De nouvelles formes linguistiques émergent également en lien avec des réalités politiques, administratives ou culturelles propres à une région. Des termes comme "le syndic" ou "le bourgmestre" pour désigner un maire, ou des expressions liées aux coutumes locales comme "la macrale", illustrent ces innovations [17](#page=17) [28](#page=28). #### 3.1.3 Distinction entre langue et dialecte La distinction entre deux variétés comme étant des dialectes d'une même langue ou des langues distinctes est complexe et repose sur plusieurs critères : * **Critère de l'intelligibilité mutuelle:** Si les locuteurs des deux variétés se comprennent mutuellement, elles peuvent être considérées comme des dialectes [21](#page=21). * **Critères culturels, politiques et historiques:** Souvent, des facteurs sociaux, politiques et historiques jouent un rôle prépondérant, comme l'illustre la célèbre citation: "Une langue est un dialecte avec une armée et une marine". Des exemples comme le chinois (mandarin et cantonais), le serbo-croate (divisé en quatre langues officielles), ou encore l'hindi et l'ourdou, démontrent la prédominance de ces facteurs sur la seule intelligibilité mutuelle [21](#page=21). ### 3.2 Facteurs sociaux Les facteurs sociaux englobent l'âge, le genre, le niveau socioéconomique et l'ethnicité, chacun contribuant à la variation linguistique [14](#page=14) [22](#page=22). #### 3.2.1 Niveau socioéconomique Le niveau socioéconomique exerce une double influence sur la parole : 1. **Influence par l'éducation:** Un statut socioéconomique particulier peut être associé à des niveaux ou des types d'éducation spécifiques, qui à leur tour façonnent la manière de parler [23](#page=23). 2. **Influence par l'identification de groupe:** Les locuteurs utilisent la langue pour s'identifier à certains groupes sociaux et se distancier d'autres [23](#page=23). **Exemple : La prononciation du /r/ dans les grands magasins new-yorkais** William Labov, pionnier de la linguistique variationniste, a étudié la prononciation du /r/ en fin de mot (rhotique vs non-rhotique) dans trois grands magasins de New York, représentant différents niveaux socioéconomiques: Saks (élevé), Macy's (moyen) et Klein (bas). Ses recherches ont montré que la variante rhotique était plus fréquente dans les magasins de statut élevé, tandis que la variante non-rhotique était associée aux classes socioéconomiques plus basses. Labov a observé une augmentation de la prononciation rhotique lorsque les employés étaient sollicités une seconde fois pour répéter l'information, suggérant une adaptation à un contexte perçu comme plus formel et prestigieux [24](#page=24) [25](#page=25). | Magasin | % de /r/ dans "floor" (prononciation décontractée) | % de /r/ dans "floor" (prononciation attentive) | | :------ | :------------------------------------------------- | :----------------------------------------------- | | Saks | 63 | 64 | | Macy’s | 44 | 61 | | Klein | 8 | 18 | #### 3.2.2 Âge Les locuteurs plus jeunes et plus âgés ne s'expriment pas de la même manière, une différence qui peut être attribuée à des changements linguistiques en cours ou à des usages propres à un groupe d'âge. Il est crucial de distinguer un changement linguistique (une évolution constante dans le temps) d'un phénomène linguistique lié à l'âge (qui apparaît à un moment donné de la vie d'un individu puis diminue ou disparaît). Cette distinction n'est pas toujours aisée en pratique [26](#page=26). **Exemples de variation selon l'âge :** * Usage de formes standard selon l'âge [27](#page=27). * Usage du marqueur "like" selon l'âge [27](#page=27). #### 3.2.3 Genre Les différences linguistiques liées au genre sont généralement moins le reflet de différences biologiques que des rôles sociaux attribués aux hommes et aux femmes. Dans les sociétés occidentales, on observe souvent que les femmes tendent à utiliser davantage de formes linguistiques standard que les hommes, et ce, dès l'enfance. Plusieurs raisons peuvent expliquer ce phénomène, notamment le fait que les femmes, historiquement considérées comme socialement "inférieures", peuvent faire des efforts inconscients pour s'aligner sur des groupes perçus comme plus prestigieux, ou encore qu'elles sont perçues comme les "gardiennes de la société" et cherchent à transmettre les formes linguistiques associées aux groupes élites à leurs enfants. Inversement, des formes non-standard peuvent être associées à la masculinité [29](#page=29). #### 3.2.4 Facteurs ethniques et identitaires L'appartenance ethnique peut influencer la manière de parler, souvent en lien avec les langues ou dialectes associés à un groupe ethnique particulier. Le facteur identitaire joue également un rôle crucial, reflétant la volonté de s'identifier ou de se distancier d'un groupe ethnique à travers l'usage linguistique [30](#page=30). **Exemples :** * **African-American English:** Caractérisé par l'absence du "-s" à la troisième personne du singulier ("He need to get a book"), l'absence de l'auxiliaire "be" ("John going to the store"), et la double négation ("I haven’t done nothing") [30](#page=30). * **Chicano English:** Inclut la topicalisation ("To talk about myself, it’s easy for me"), des emprunts lexicaux ("abuela"), et l'utilisation du participe passé au lieu du passé simple ("I seen Ramon in front of Sally’s house") [30](#page=30). ### 3.3 La fonction des sociolectes : appartenance et distinction Les sociolectes, c'est-à-dire les variétés linguistiques associées à des groupes sociaux spécifiques, jouent un rôle fondamental dans la manière dont les locuteurs marquent leur appartenance à un groupe et se distinguent des autres. L'adoption d'innovations linguistiques issues d'un groupe peut renforcer la solidarité interne. Cependant, l'usage d'un sociolecte peut aussi être un facteur d'exclusion, particulièrement lorsqu'il est utilisé dans des contextes formels comme le milieu scolaire ou professionnel [31](#page=31). > **Tip:** La variation linguistique est un outil puissant de distinction sociale, permettant à un groupe de locuteurs de définir et d'affirmer son identité collective [31](#page=31). William Labov a souligné que "Tout groupe de locuteurs d’une langue X qui se considère comme une unité sociale formée tend à exprimer sa solidarité interne en favorisant les innovations linguistiques qui le distinguent de tous ceux qui n’appartiennent pas au groupe" [31](#page=31). ### 3.4 Facteurs situationnels Les facteurs situationnels, tels que le registre de langue utilisé, influencent également la manière dont une personne parle. Le registre varie en fonction du contexte de communication, de l'interlocuteur et du but de l'interaction, entraînant des adaptations dans le vocabulaire, la grammaire et la prononciation [14](#page=14). --- # Dialectologie perceptive et stéréotypes associés aux accents La dialectologie perceptive étudie comment les locuteurs perçoivent et jugent les différentes variétés de leur langue, en examinant les représentations sociales et les stéréotypes liés aux accents régionaux [33](#page=33). ### 4.1 Principes de la dialectologie perceptive Cette branche de la dialectologie s'intéresse à la manière dont les locuteurs évaluent les différentes variétés linguistiques de leur communauté. Les enquêtes en dialectologie perceptive impliquent souvent de demander aux participants de réaliser plusieurs tâches [33](#page=33): * **Cartographie des variétés:** Associer des régions géographiques spécifiques à des manières de parler particulières [33](#page=33). * **Jugement de proximité:** Évaluer le degré de ressemblance entre une variété régionale et leur propre variété linguistique [33](#page=33). * **Jugement de qualité:** Évaluer les variétés selon plusieurs critères, tels que leur degré de correction linguistique, leurs qualités esthétiques et les caractéristiques personnelles supposées des locuteurs [33](#page=33). > **Tip:** La dialectologie perceptive révèle souvent un décalage entre les jugements intuitifs des locuteurs et leur capacité réelle à différencier des accents sur la base d'enregistrements audio. Cela met en évidence le rôle des représentations sociales préexistantes [34](#page=34). ### 4.2 L'exemple du français : une étude de cas Une étude menée par Kuiper en 1999 illustre les principes de la dialectologie perceptive en se concentrant sur le français parlé dans diverses régions francophones. L'enquête a interrogé 74 locuteurs parisiens sur le français parlé dans 24 régions de France, de Belgique et de Suisse [34](#page=34). Les résultats ont montré des hiérarchies de jugement variables selon les critères : * **Correction linguistique:** Le français considéré comme le plus correct provenait de l'Île-de-France et de Tours, suivi par d'autres régions de France, puis par la Bretagne, la Lorraine, la Provence et l'Alsace, et enfin par la Belgique et la Suisse [34](#page=34). * **Critère de beauté:** La Provence a été jugée la plus belle variété, souvent associée à un cadre de vacances positif [34](#page=34). Cette étude a également souligné le caractère subjectif des réponses. Les informateurs pouvaient avoir une opinion négative intuitive sur les locuteurs d'une région, même s'ils n'étaient pas capables de distinguer objectivement leurs accents à partir d'enregistrements [34](#page=34). > **Tip:** L'opinion négative envers les locuteurs des variétés périphériques, par rapport aux locuteurs de la variété considérée comme "standard", peut engendrer de l'insécurité linguistique chez ces derniers [34](#page=34). ### 4.3 Accents et stéréotypes Les accents régionaux sont souvent associés à des stéréotypes qui influencent la perception de leurs locuteurs. Ces stéréotypes peuvent concerner des traits de personnalité, l'intelligence, le niveau socio-économique ou même des caractéristiques physiques, indépendamment de la réalité linguistique de la variété parlée. L'étude mentionnée a mis en évidence comment des connotations culturelles (comme l'association de la Provence aux vacances) peuvent influencer positivement la perception esthétique d'un accent. Inversement, des jugements négatifs sur la correction ou la beauté d'un accent peuvent être le reflet de représentations sociales stéréotypées plutôt que d'une évaluation objective de la langue [33](#page=33) [34](#page=34) [35](#page=35). --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Sociolinguistique | Domaine d'étude qui analyse les liens entre la langue et la société, en mettant l'accent sur la variation linguistique interne aux langues. | | Variation linguistique | L'existence de différences systématiques au sein d'une même langue, qui peuvent être régionales, sociales, situationnelles, ou liées à l'âge ou au genre. | | Dialecte | Une variante géographique d'une langue, souvent associée à une région spécifique (ex. le français de Belgique). | | Sociolecte | Une variété de langage caractérisée par un groupe social défini par une variable telle que l'âge, le genre ou le niveau socioéconomique. | | Idiolecte | La manière de parler singulière et propre à chaque individu. | | Variété standard | Une variété linguistique souvent associée au prestige, au pouvoir, aux médias et à l'enseignement, souvent perçue comme 'correcte'. | | Phonétique | Étude des sons du langage humain et de leur production, transmission et perception. | | Phonologie | L'étude des systèmes de sons dans une langue donnée, c'est-à-dire la manière dont les sons sont organisés et utilisés pour distinguer les mots. | | Morphologie | La branche de la linguistique qui étudie la structure interne des mots et comment ils sont formés. | | Syntaxe | L'étude des règles qui régissent la combinaison des mots pour former des phrases dans une langue. | | Lexical | Relatif au vocabulaire d'une langue, incluant les mots et leurs significations. | | Accent | Spécificités de la prononciation d'une langue, incluant le rythme, la prononciation des phonèmes, l'accentuation et la mélodie de la parole (prosodie). | | Rhotique | Désigne les langues ou variétés où le son /r/ est prononcé, notamment en fin de mot ou devant une consonne. | | Non-rhotique | Désigne les langues ou variétés où le son /r/ n'est généralement pas prononcé en fin de mot ou devant une consonne. | | Linguistique variationniste | Branche de la sociolinguistique qui étudie la variation linguistique dans le but de comprendre et d'expliquer les modèles de changement linguistique. | | Dialectologie perceptive | Domaine d'étude qui examine comment les locuteurs perçoivent, jugent et catégorisent les différentes variétés de leur langue et les stéréotypes qui leur sont associés. |

# Samengestelde zinnen: overzicht en typen Dit onderwerp biedt een overzicht van de structuur van samengestelde zinnen, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen meervoudige en complexe zinnen en de verschillende typen bijzinnen worden geïntroduceerd [4](#page=4). ### 1.1 Algemene structuur van samengestelde zinnen Een samengestelde zin bestaat uit één of meerdere deelzinnen. Dit staat in contrast met een enkelvoudige zin, die slechts één deelzin bevat. Samengestelde zinnen worden ingedeeld in twee hoofdcategorieën: meervoudige zinnen (compound sentences) en complexe zinnen (complex sentences) [4](#page=4). #### 1.1.1 Meervoudige zinnen (compound sentences) Meervoudige zinnen zijn opgebouwd uit deelzinnen die nevengeschikt zijn aan elkaar. Dit betekent dat de deelzinnen qua grammaticale functie en betekenis gelijkwaardig zijn en vaak met nevenschikkende voegwoorden zoals "want" worden verbonden [4](#page=4). > **Voorbeeld:** "Ik kom niet want ik heb geen zin." [4](#page=4). #### 1.1.2 Complexe zinnen (complex sentences) Complexe zinnen bestaan uit een hoofdzin en één of meerdere bijzinnen die ondergeschikt zijn aan de hoofdzin. Onderschikking verwijst naar de hiërarchische relatie waarbij een bijzin afhankelijk is van een andere zinsconstructie, meestal de hoofdzin. Dit wordt vaak gemarkeerd door onderschikkende voegwoorden [12](#page=12) [4](#page=4). > **Voorbeeld:** "Ik kom niet omdat ik geen zin heb." [4](#page=4). ### 1.2 Typen bijzinnen Bijzinnen worden onderverdeeld in finiette bijzinnen (volle bijzinnen) en infiniete bijzinnen (beknopte bijzinnen) [23](#page=23) [26](#page=26) [29](#page=29) [35](#page=35). #### 1.2.1 Finiete bijzinnen (volle bijzinnen) Finiete bijzinnen worden gekenmerkt door het feit dat het werkwoord in de persoonsvorm staat. Deze bijzinnen kunnen worden ingeleid door een voegwoord of een vraagwoord [23](#page=23) [26](#page=26) [29](#page=29) [35](#page=35). * **Voegwoordbijzinnen:** Worden ingeleid door een onderschikkend voegwoord. * GVZ (gerelateerde voegwoordelijke bijzin) * LVZ (lokale voegwoordelijke bijzin) * OVZ (objectieve voegwoordelijke bijzin) * VVZ (voorwaardelijke voegwoordelijke bijzin) * **Niet-voegwoordbijzinnen:** Worden ingeleid door een vraagwoord of een relativum. * RZ (relatieve bijzin) * VRZ (vraagbijzin) #### 1.2.2 Infiniete bijzinnen (beknopte bijzinnen) Infiniete bijzinnen bevatten een werkwoord dat niet in de persoonsvorm staat, maar in de infinitief of het deelwoord [23](#page=23) [26](#page=26) [29](#page=29) [35](#page=35). * **BIZ (beknopte infiniete bijzin):** Een bijzin die met een infinitief wordt gevormd. * **BDZ (beknopte deelwoordbijzin):** Een bijzin die met een deelwoord wordt gevormd. > **Tip:** Het onderscheid tussen finiette en infiniete bijzinnen ligt in de grammaticale vorm van het werkwoord. Finiete bijzinnen hebben een werkwoord in de persoonsvorm, terwijl infiniete bijzinnen een infinitief of deelwoord gebruiken [23](#page=23) [26](#page=26) [29](#page=29) [35](#page=35). --- # Nevenschikking in meervoudige zinnen Nevenschikking is een constructie waarbij gelijkwaardige taalelementen, zoals woorden, woordgroepen of zinnen, worden verbonden door voegwoorden of reeksvormers, of waar dit zonder expliciete voegwoorden mogelijk is [5](#page=5). ## 2.1 Syndetische nevenschikking Syndetische nevenschikking maakt gebruik van nevenschikkende voegwoorden om gelijkwaardige taalelementen met elkaar te verbinden. Deze voegwoorden hebben geen grammaticale functie binnen de zin zelf [6](#page=6). ### 2.1.1 Nevenschikkende voegwoorden Nevenschikkende voegwoorden kunnen worden onderverdeeld in verschillende categorieën op basis van hun betekenis: * **Aaneenschakelend (conjunctie):** Deze voegwoorden verbinden elementen die op elkaar volgen of naast elkaar staan zonder een specifieke tegenstelling of reden aan te geven. Voorbeelden zijn `en` en `noch` [7](#page=7). * Voorbeeld: Hij is mooi **en** pienter [7](#page=7). * Voorbeeld: Ze hadden tijd **noch** lust [7](#page=7). * Voegwoorden zoals `of` kunnen ook een aaneenschakelende functie hebben, met name bij keuze [7](#page=7). * Voorbeeld: In het weekend gaan we naar het Kröller-Müller Museum **of** naar het Van Gogh-museum in Amsterdam [7](#page=7). * **Tegenstellend:** Deze voegwoorden duiden op een contrast of tegenstelling tussen de nevengeschikte elementen [7](#page=7). * Voorbeeld: Ik heb geen bruine **maar** een witte piano [7](#page=7). * Voorbeeld: Mag ik u beleefd, **doch** dringend verzoeken het auditorium te verlaten [7](#page=7). * **Redengevend:** Deze voegwoorden geven een reden of gevolg aan [7](#page=7). * Voorbeeld: Ik kom niet **want** ik ben ziek [7](#page=7). * Voorbeeld: Het regent, **dus** ik blijf binnen [7](#page=7). ### 2.1.2 Reeksvormers Reeksvormers zijn paren van voegwoorden die een reeks van gelijkwaardige elementen markeren. Vaak impliceren ze een keuze (disjunctie) [8](#page=8). * Voorbeeld: Je moet **of** Duits **of** Frans kiezen [8](#page=8). * Voorbeeld: **Of** hij staat ergens in de file **of** hij is onze afspraak vergeten [8](#page=8). * Varianten met `ofwel` bestaan ook: **Ofwel** staat hij ergens in de file **ofwel** is hij onze afspraak vergeten [8](#page=8). ## 2.2 Asyndetische nevenschikking Asyndetische nevenschikking, ook wel asyndeton genoemd, treedt op wanneer gelijkwaardige taalelementen naast elkaar worden geplaatst zonder expliciete bindwoorden. De verbinding kan impliciet zijn of door middel van leestekens, zoals komma's, worden aangegeven [9](#page=9). * Voorbeeld: Je vindt er melk, boter, brood,... [9](#page=9). * Voorbeeld: Hij kwam, hij zag, hij overwon [9](#page=9). ## 2.3 Samentrekking Samentrekking is een taaleconomisch principe dat voorkomt bij nevenschikkingen. Het houdt in dat een gelijkvormig, gelijkbetekenend of gelijkfunctioneel deel aan het einde van de reeks wordt weggelaten als het al aan het begin van de reeks is genoemd, of omgekeerd. Dit principe kan toegepast worden op woordniveau, woordgroepniveau en zinsniveau [10](#page=10). ### 2.3.1 Voorwaarden voor samentrekking Voor een correcte samentrekking in nevenschikkingen gelden de volgende voorwaarden [11](#page=11): * **Gelijke vorm:** De elementen die worden samengevoegd, moeten dezelfde grammaticale vorm hebben. * Voorbeeld dat niet werkt: *Ze heeft een hoge functie in het bedrijf, maar er ook hard voor gewerkt*. (Functie is een zelfstandig naamwoord, gewerkt is een werkwoord) [11](#page=11). * **Gelijke betekenis:** De delen die samengevoegd worden, moeten dezelfde betekenis hebben in hun context. * **Gelijke functie:** De te nevenschikken elementen moeten dezelfde syntactische functie vervullen binnen de zin. * Voorbeeld dat niet werkt: *De burgemeester nam de microfoon en het woord*. (Microfoon is lijdend voorwerp, woord kan ook, maar de constructie voelt niet optimaal) [11](#page=11). * **Gelijke plaats:** De nevenschikkende elementen moeten op vergelijkbare posities in de zin staan om een correcte samentrekking mogelijk te maken. * Voorbeeld dat niet werkt: *Vorige maand werd hij even vrijgelaten, maar zit nu opnieuw in de gevangenis*. (De tijdsindicatie "Vorige maand" geldt niet voor het tweede deel) [11](#page=11). * Voorbeeld dat niet werkt: *Ik heb vandaag het eerste deel van het boek gelezen en morgen de rest*. (De tijdsindicatie "vandaag" geldt niet voor het tweede deel) [11](#page=11). > **Tip:** Samentrekking kan leiden tot compactere en elegantere zinnen, maar wees alert op de voorwaarden om grammaticale fouten te vermijden. Controleer altijd of de vorm, betekenis, functie en plaats van de te nevenschikken delen overeenkomen. --- # Onderschikking in complexe zinnen Onderschikking in complexe zinnen beschrijft de structuur waarbij een hoofdzin wordt aangevuld met één of meer bijzinnen die afhankelijk zijn van de hoofdzin, en waarbij de relatie tussen hoofd- en bijzinnen centraal staat [12](#page=12) [13](#page=13). ### 3.1 Structuur van complexe zinnen Een complexe zin bestaat uit een hoofdzin en minstens één bijzin. De bijzin is afhankelijk van de hoofdzin en vult deze aan [12](#page=12). #### 3.1.1 Hoofdzin en bijzin * **Hoofdzin:** Een zin die op zichzelf kan staan en een complete gedachte uitdrukt [12](#page=12). * **Bijzin:** Een zin die niet op zichzelf kan staan en grammaticaal afhankelijk is van de hoofdzin [12](#page=12). #### 3.1.2 Vormen van onderschikking Er zijn twee hoofdtypen van onderschikking, gebaseerd op de volgorde van de zinsdelen: 1. **Afhankelijke zin met hoofdzinsvolgorde:** De bijzin heeft, net als een hoofdzin, de gebruikelijke volgorde van onderwerp gevolgd door persoonsvorm. Dit type bijzin wordt vaak ingeleid door voegwoorden of andere verbindingswoorden [15](#page=15). 2. **Zelfstandige zin met bijzinvolgorde:** De bijzin heeft de typische volgorde van een bijzin, waarbij de persoonsvorm achteraan staat. Dit type bijzin is vaak zelfstandig te interpreteren, hoewel het grammaticaal afhankelijk is [19](#page=19). ### 3.2 Afhankelijke zin met hoofdzinsvolgorde Bij dit type bijzin staat de persoonsvorm direct na het voegwoord (of het eerste element van de bijzin) [15](#page=15). #### 3.2.1 Directe rede Directe rede kan worden beschouwd als een voorbeeld waarbij de aangehaalde zin een soort 'secundaire hoofdzin' is, ingeleid door een aanhalingsteken of voegwoord [15](#page=15). > **Voorbeeld:** Ik zeg: ‘Het is somber weer.’ [15](#page=15). #### 3.2.2 De TVV-groep De TVV-groep omvat bijzinnen die een bepaalde relatie met de hoofdzin uitdrukken. Deze groep omvat toegeving, voorwaarde en vergelijking [15](#page=15). ##### 3.2.2.1 Toegeving Een bijzin van toegeving drukt iets uit dat gebeurt *ondanks* wat in de hoofdzin wordt vermeld [16](#page=16). > **Voorbeeld:** Hoewel hij zijn excuses heeft aangeboden, blijft een ontslag zeker tot de mogelijkheden behoren [16](#page=16). Alternatieve formuleringen die ook een bijzin van toegeving uitdrukken en de hoofdzinsvolgorde behouden zijn: * Al heeft hij zijn excuses aangeboden, een ontslag blijft zeker tot de mogelijkheden behoren [16](#page=16). * Hij mag dan zijn excuses aangeboden hebben, een ontslag blijft zeker tot de mogelijkheden behoren [16](#page=16). * Laat hij nog zijn excuses aangeboden hebben, een ontslag blijft zeker tot de mogelijkheden behoren [16](#page=16). In deze gevallen wordt de bijzin (BZ) gevolgd door een hoofdzin met inversie (persoonsvorm voor onderwerp) [16](#page=16). ##### 3.2.2.2 Voorwaarde Een bijzin van voorwaarde geeft de omstandigheid aan waaronder de hoofdzin waar is of zal zijn [17](#page=17). > **Voorbeeld:** Als het overmorgen mooi weer is, dan gaan we naar zee [17](#page=17). Andere manieren om een voorwaardelijke bijzin met hoofdzinsvolgorde te formuleren zijn: * Is het overmorgen mooi weer, dan gaan we naar zee [17](#page=17). * Mocht het overmorgen mooi weer zijn, dan gaan we naar zee [17](#page=17). ##### 3.2.2.3 Vergelijking Een bijzin van vergelijking stelt de handeling of toestand in de hoofdzin gelijk aan of in contrast met iets anders [18](#page=18). > **Voorbeeld:** Ze gedraagt zich alsof ze de wijsheid in pacht heeft [18](#page=18). Andere vormen van een vergelijkende bijzin met hoofdzinsvolgorde zijn: * Ze gedraagt zich of ze heeft de wijsheid in pacht [18](#page=18). * Ze gedraagt zich als had ze de waarheid in pacht [18](#page=18). ### 3.3 Zelfstandige zin met bijzinvolgorde Dit type constructie lijkt qua vorm op een bijzin (persoonsvorm achteraan) maar kan semantisch als een op zichzelf staande zin worden beschouwd. Het wordt ook wel "insubordinatie" genoemd [19](#page=19). > **Voorbeeld:** Dat ze daar nu nooit iets over gezegd heeft [19](#page=19)! --- # Speciale types samengestelde zinnen Dit onderwerp behandelt specifieke constructies van samengestelde zinnen, namelijk balansschikking en correlatieve schikking, die bijzondere grammaticale en semantische kenmerken vertonen [20](#page=20) [21](#page=21). ### 4.1 Balansschikking Balansschikking is een type samengestelde zin met specifieke kenmerken die de relatie tussen de deelzinnen bepalen [20](#page=20). * **Kenmerken van de eerste deelzin:** * De eerste deelzin bevat altijd een negatie- of restrictie-element [20](#page=20). * Weglating van dit negatie- of restrictie-element leidt tot een ongrammaticale of betekenisloze constructie [20](#page=20). * **Volgorde van de deelzinnen:** * De volgorde van de deelzinnen kan niet worden omgedraaid [20](#page=20). * **Onmogelijkheid van bepaalde constructies:** * Constructies met de reeksvormers 'of... of' en 'ofwel... ofwel' zijn niet mogelijk binnen deze schikking [20](#page=20). * Het stellen van een ja/nee-vraag voor beide deelzinnen is eveneens onmogelijk [20](#page=20). > **Voorbeeld:** > "Je kunt nergens meer komen of je wordt lastiggevallen." > Hier is de eerste deelzin ("Je kunt nergens meer komen") duidelijk een restrictie, en de volgorde kan niet omgekeerd worden [20](#page=20). ### 4.2 Correlatieve schikking Correlatieve schikking drukt de wederzijdse afhankelijkheid tussen twee bijzinnen uit, waarbij de ene gebeurtenis of toestand direct gerelateerd is aan de andere [21](#page=21). * **Uitdrukkingsvormen:** * De meest voorkomende vormen zijn "hoe... hoe", "hoe... des te", en "zo... zo" [21](#page=21). * Soms wordt ook de constructie "(des te... des te)" gebruikt [21](#page=21). * **Betekenis:** * Deze constructie benadrukt een graduele toename of afname in beide elementen, of een directe parallel [21](#page=21). * **Variaties in zinsbouw:** * **Zonder inversie:** "Hoe beter ik jou ken, hoe meer ik van je hou." (BZ BZ) [22](#page=22). * **Met inversie in de tweede deelzin:** "Hoe beter ik jou ken, hoe meer hou ik van je." (BZ HZ inversie) [22](#page=22). * **Met 'des te' en zonder inversie:** "Hoe beter ik jou ken, des te meer ik van je hou." (BZ BZ) [22](#page=22). * **Met 'des te' en met inversie in de tweede deelzin:** "Hoe beter ik jou ken, des te meer hou ik van je." (BZ HZ inversie) [22](#page=22). * **Met 'zo... zo' en inversie:** "Zo aardig het voor één keer is, zo vervelend wordt het op den duur." (BZ HZ inversie) [22](#page=22). > **Voorbeeld:** > De zin "Hoe beter ik jou ken, hoe meer ik van je hou" illustreert dat de mate van kennis direct gerelateerd is aan de mate van affectie. De intensiteit van de ene component beïnvloedt de intensiteit van de andere [21](#page=21) [22](#page=22). --- # Beknopte bijzinnen en deelwoordzinnen Beknopte bijzinnen, ook wel infinitiefzinnen (BIZ) en deelwoordzinnen (BDZ) genoemd, zijn bijzinstructuren die geen persoonsvorm of subject hebben, maar wel een hoofdzin- of bijzinfunctie kunnen vervullen [23](#page=23) [26](#page=26) [29](#page=29) [35](#page=35). ### 5.1 Infinitiefzinnen (BIZ) Een beknopte infinitiefzin (BIZ) wordt gekenmerkt door het gebruik van "te" gevolgd door een infinitief. Deze zinnen hebben geen subject en geen persoonsvorm, maar wel een zogenaamde "zinrest" (ZR) [36](#page=36). #### 5.1.1 Indeling van BIZ op basis van het bindwoord BIZ-constructies kunnen worden ingedeeld op basis van het bindwoord dat eraan voorafgaat of impliciet aanwezig is: * **BIZ-G (met grammaticaal bindwoord):** Deze bijzinnen beginnen met een grammaticaal bindwoord zoals "om" en dit bindwoord is vaak weglaatbaar [36](#page=36). > **Voorbeeld:** Hij raadde me aan (om) veel oefeningen te maken [36](#page=36). * **BIZ-L (met logisch bindwoord):** Hierbij wordt gebruik gemaakt van een voorzetsel dat niet weglaatbaar is en als een logisch bindwoord fungeert, zoals "door" of "na" [36](#page=36). > **Voorbeeld:** Ik heb het vraagstuk opgelost door goed na te denken [36](#page=36). > **Voorbeeld:** Ik heb het vraagstuk opgelost om een goede indruk te maken [36](#page=36). * **BIZ-V (met vragend bindwoord):** Deze bijzinnen worden ingeleid door een vragend bindwoord [36](#page=36). > **Voorbeeld:** Ik wist niet wie te bellen [36](#page=36). > **Voorbeeld:** Ik wist niet hoe dat op te lossen [36](#page=36). #### 5.1.2 Geen beknopte infinitiefzinnen Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen echte BIZ en andere constructies die op het eerste gezicht op een infinitiefzin lijken: * **Korte-infinitiefconstructie (KIC):** Dit zijn constructies waarbij een infinitief met "bomen hakken" als onderwerp fungeert, wat gelijk staat aan een volle bijzin zoals "dat hij bomen hakt" [37](#page=37). > **Voorbeeld:** Bomen hakken is zijn lust en zijn leven [37](#page=37). * **Syntactische nominalisering:** Hierbij wordt een werkwoord omgezet in een zelfstandig naamwoord, vaak voorafgegaan door "het" en met een specifieke functie binnen de zin [37](#page=37). > **Voorbeeld:** Het bomen hakken is zijn lust en zijn leven [37](#page=37). * **Lexicale nominalisering:** Dit betreft de omzetting van een werkwoord naar een zelfstandig naamwoord dat al een eigen woord is, zoals "annulering" [37](#page=37). > **Voorbeeld:** Het annuleren van dat evenement was een dure zaak [37](#page=37). > **Voorbeeld:** De annulering van dat evenement was een dure zaak [37](#page=37). ### 5.2 Deelwoordzinnen (BDZ) Een beknopte deelwoordzin (BDZ) wordt gevormd door een onvoltooid of voltooid deelwoord en kan, indien het deelwoord een aanvulling heeft, een hoofdzin- of bijzinfunctie vervullen [38](#page=38). #### 5.2.1 Kenmerken van BDZ * **Aanwezigheid van een aanvulling:** Cruciaal voor een BDZ is dat er een aanvulling aanwezig is bij het deelwoord. Zonder aanvulling is het geen beknopte deelzin [38](#page=38). > **Voorbeeld:** Luid toegejuicht door al haar supporters liep ze het veld op. (Hier is "door al haar supporters" de aanvulling bij "toegejuicht") [38](#page=38). > **Voorbeeld:** Luid lachend met die mop vertrokken ze huiswaarts. (Hier is "met die mop" de aanvulling bij "lachend") [38](#page=38). #### 5.2.2 Geen beknopte deelzin Als er geen aanvulling is bij het deelwoord, spreken we niet van een beknopte deelzin [38](#page=38). > **Voorbeeld:** Lachend vertrokken ze huiswaarts. (Hier is "lachend" een bijwoordelijke bepaling, geen BDZ) [38](#page=38). --- # Analyse van samengestelde zinnen met rechthoekendiagrammen Dit onderwerp introduceert de methode van rechthoekendiagrammen om de structuur van samengestelde zinnen visueel te ontleden, waarbij deelzinnen, hun niveaus, typen en functies worden geïdentificeerd [39](#page=39) [40](#page=40) [41](#page=41) [42](#page=42) [43](#page=43). ### 6.1 Concept van rechthoekendiagrammen Rechthoekendiagrammen zijn een visuele tool om de grammaticale structuur van complexe zinnen te representeren. Ze helpen bij het identificeren van hoofd- en bijzinnen, hun onderlinge afhankelijkheden en hun specifieke rollen binnen de totale zinsconstructie [39](#page=39) [40](#page=40). ### 6.2 Stappenplan voor het maken van rechthoekendiagrammen Het proces voor het analyseren van een samengestelde zin met rechthoekendiagrammen omvat vier duidelijke stappen [41](#page=41) [42](#page=42) [43](#page=43). #### 6.2.1 Stap 1: Bepaal de deelzinnen De eerste stap is het identificeren van alle deelzinnen in de samengestelde zin. Een deelzin is te herkennen aan de aanwezigheid van een persoonsvorm (ook wel Z Werkwoord of ZR genoemd). Elke ZR correspondeert met één deelzin [41](#page=41). #### 6.2.2 Stap 2: Bepaal het niveau van de deelzinnen Na het identificeren van de deelzinnen, wordt hun niveau bepaald [41](#page=41). * **Hoofdzin (niveau 0):** Een hoofdzin wordt beschouwd als een zelfstandige zin en krijgt niveau 0 toegewezen. Dit is de basis of "stam" van de samengestelde zin [41](#page=41) [43](#page=43). * **Bijzinnen (niveau 1, 2, 3, etc.):** Bijzinnen zijn afhankelijk van een andere deelzin en krijgen een niveau toegewezen dat hun afhankelijkheid aangeeft. Het niveau wordt bepaald door te kijken van welke hogere deelzin de specifieke deelzin afhankelijk is [41](#page=41). **Nevenschikking:** Nevenschikkende voegwoorden verbinden twee deelzinnen op hetzelfde niveau. In het diagram worden deze deelzinnen op een aparte regel tussen de zinnen geplaatst, gescheiden door een streep. Hoewel elke deelzin een eigen rechthoek krijgt, worden nevengeschikte zinnen die op hetzelfde niveau worden verbonden, samen in één rechthoek geplaatst. Het niveaucijfer wordt links van de rechthoek geplaatst [41](#page=41). **Onderbroken zinnen:** Een getal tussen haakjes, bijvoorbeeld geeft aan dat een deelzin eerder is begonnen en hier verdergaat na een onderbreking [1](#page=1) [41](#page=41). #### 6.2.3 Stap 3: Bepaal het zinstype De derde stap betreft het bepalen van het type van elke deelzin. Dit type, zoals bijvoorbeeld mededelend, wordt onderaan links in de rechthoek geschreven [40](#page=40) [42](#page=42). #### 6.2.4 Stap 4: Bepaal de zinsfunctie De laatste stap is het bepalen van de functie van elke deelzin [43](#page=43). * **Hoofdzin (STAM):** De hoofdzin op niveau 0 heeft de functie STAM [43](#page=43). * **Functie van bijzinnen:** Om de functie van een bijzin te bepalen, wordt gekeken naar de deelzin op het niveau daarboven. Vervolgens wordt het valentieschema van het zinswerkwoord van die hogere deelzin gevormd [43](#page=43). > **Voorbeeld:** Bij de zin "dat je maar beter niet meer te intensief traint tussendoor", die dient als direct object (DO) bij het werkwoord "toegeven" uit de hoofdzin, wordt het valentieschema van "toegeven" gevormd. Het zinsdeel "dat je maar beter niet meer te intensief traint tussendoor" vervult de functie van direct object in de hoofdzin [40](#page=40) [43](#page=43). **Functie van zinsdeelstukken:** Ook zinsdeelstukken binnen een bijzin, zoals bijvoeglijke nabepalingen, kunnen een specifieke functie hebben [43](#page=43). > **Voorbeeld:** In de zin "Het meisje dat ik net heb gesproken, komt nu naar me toe", fungeert "dat ik net heb gesproken" als een bijvoeglijke bepaling die het zelfstandig naamwoord "meisje" nader specificeert [43](#page=43). > **Tip:** Het correct identificeren van de persoonsvorm is cruciaal voor het bepalen van het aantal deelzinnen. Let goed op werkwoorden die vervoegd zijn [41](#page=41). > **Tip:** Bij het bepalen van de functie van een bijzin, is het nuttig om eerst de bijzin zelf te isoleren en vervolgens te kijken hoe deze zich verhoudt tot het overkoepelende zinswerkwoord [43](#page=43). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Samengestelde zin | Een zin die uit twee of meer deelzinnen bestaat. Deze kunnen zowel nevengeschikt als onderschikt zijn. | | Meervoudige zin | Een samengestelde zin waarin twee of meer gelijkwaardige deelzinnen naast elkaar staan, verbonden door nevenschikkende voegwoorden of reeksvormers. | | Complexe zin | Een samengestelde zin die bestaat uit een hoofdzin en een of meer afhankelijke bijzinnen die een specifieke functie vervullen ten opzichte van de hoofdzin. | | Nevenschikking | Het naast elkaar plaatsen van gelijkwaardige zinsdelen of zinnen, vaak met behulp van nevenschikkende voegwoorden zoals "en", "maar", "of". | | Onderschikking | Het verbinden van een afhankelijke bijzin aan een hoofdzin, waarbij de bijzin een specifieke grammaticale functie vervult ten opzichte van de hoofdzin. | | Nevenschikkend voegwoord | Een voegwoord dat twee gelijkwaardige zinsdelen of zinnen verbindt, zoals "en", "maar", "want", "dus". Deze hebben geen grammaticale functie binnen de zin. | | Reeksvormer | Een combinatie van woorden die nevenschikking aanduiden, zoals "of... of" en "ofwel... ofwel", waarbij de functie positioneel is. | | Asyndetische nevenschikking | Nevenschikking zonder gebruik van expliciete voegwoorden, waarbij de gelijkwaardige leden door interpunctie of een natuurlijke pauze worden gescheiden. | | Afhankelijke zin | Een bijzin die grammaticaal afhankelijk is van een hoofdzin en niet zelfstandig kan voorkomen. | | Hoofdzin | Een volwaardige zin die op zichzelf kan staan en een complete gedachte uitdrukt. In een complexe zin is de bijzin afhankelijk van de hoofdzin. | | Bijzinsvolgorde | De woordvolgorde die kenmerkend is voor een bijzin, waarbij de persoonsvorm van het werkwoord meestal achteraan staat. | | Hoofdzinvolgorde | De woordvolgorde die kenmerkend is voor een hoofdzin, waarbij de persoonsvorm van het werkwoord op de tweede plaats staat (inversie mogelijk). | | Beknopte bijzin | Een bijzin zonder onderwerp en persoonsvorm, maar met een overblijfsel van een hoofdzin- of bijzinstructuur, vaak uitgedrukt met een infinitief of deelwoord. | | Infinitiefzin | Een beknopte bijzin die wordt gevormd met "te" plus een infinitief, en die een specifieke functie kan hebben zoals een lijdend voorwerp of bepaling. | | Deelwoordzin | Een beknopte bijzin die is opgebouwd uit een deelwoord (onvoltooid of voltooid), vaak gebruikt om een tijdsrelatie, omstandigheid of reden aan te geven. | | Rechthoekendiagram | Een visuele methode om de structuur van samengestelde zinnen te analyseren en weer te geven, waarbij deelzinnen in afzonderlijke rechthoeken worden geplaatst op verschillende niveaus. | | Zinsfunctie | De grammaticale rol die een woord, woordgroep of deelzin vervult binnen een grotere zinsconstructie, zoals onderwerp, lijdend voorwerp, of bepaling. |

# Le origini filosofiche della pragmatica La pragmatica trae le sue fondamenta dalle correnti filosofiche del linguaggio ideale e del linguaggio ordinario, che hanno analizzato la natura e l'uso del linguaggio, ponendo le basi per lo studio della sua dimensione contestuale e pragmatica [1](#page=1). ### 1.1 Le correnti filosofiche del linguaggio All'interno della filosofia del linguaggio, due principali approcci hanno influenzato la nascita della pragmatica: la filosofia del linguaggio ideale e la filosofia del linguaggio ordinario [1](#page=1). #### 1.1.1 La filosofia del linguaggio ideale Questa corrente, sostenuta da filosofi come il primo Wittgenstein, Russell, Tarski e Frege, considera i linguaggi naturali intrinsecamente ambigui e fuorvianti. L'obiettivo di questa prospettiva è l'individuazione di un linguaggio logico, formale e perfetto, libero dalle imperfezioni del linguaggio comune, da utilizzare come strumento affidabile per l'indagine filosofica e scientifica [1](#page=1). #### 1.1.2 La filosofia del linguaggio ordinario In contrasto, la filosofia del linguaggio ordinario, promossa da Austin, Ryle e Strawson, argomenta che il linguaggio comune è essenziale per cogliere il significato reale delle espressioni utilizzate quotidianamente. Secondo questa visione, l'analisi filosofica deve concentrarsi sullo studio sistematico dei diversi modi in cui i parlanti impiegano le espressioni nel linguaggio naturale. Questo approccio ha giocato un ruolo cruciale nel promuovere l'interesse verso la dimensione pragmatica del linguaggio [1](#page=1). > **Tip:** La distinzione tra linguaggio ideale e ordinario rappresenta un punto di partenza fondamentale per comprendere le diverse prospettive sulla funzione e sul significato del linguaggio che hanno portato allo sviluppo della pragmatica. ### 1.2 La pragmatica: definizione e ambiti di studio La pragmatica si definisce come lo studio dell'uso del linguaggio in contesti comunicativi specifici. Essa analizza la relazione bidirezionale tra linguaggio e contesto [1](#page=1) [2](#page=2): * **L'influenza del contesto sul linguaggio:** il contesto modella il modo in cui il linguaggio viene utilizzato [2](#page=2). * **L'influenza del linguaggio sul contesto:** il linguaggio ha la capacità di modificare il contesto, poiché attraverso le parole è possibile compiere atti che alterano la realtà sociale [2](#page=2). #### 1.2.1 La nozione di contesto La nozione di contesto può essere intesa in due formulazioni principali [2](#page=2): * **Contesto stretto:** include elementi come l'identità del parlante, il luogo e il tempo della comunicazione [2](#page=2). * **Contesto ampio:** comprende una rete più vasta di credenze, aspettative, interessi, conoscenze del mondo e intenzioni del parlante [2](#page=2). #### 1.2.2 Pragmatica descrittiva e teorica La pragmatica si articola in due approcci interconnessi [2](#page=2): * **Pragmatica descrittiva:** si occupa dell'osservazione e della descrizione empirica di come i parlanti utilizzano il linguaggio in situazioni comunicative concrete [2](#page=2). * **Pragmatica teorica:** richiede un apparato teorico e una terminologia specifica per poter svolgere efficacemente il compito descrittivo [2](#page=2). Questi due approcci sono visti come facce complementari della stessa disciplina [2](#page=2). ### 1.3 Il significato come condizioni di verità Un concetto chiave introdotto da Wittgenstein, rilevante per la comprensione del significato linguistico, è quello delle condizioni di verità. Wittgenstein, attraverso le tavole di verità, ha dimostrato come il valore di verità di un enunciato composto dipenda dal valore di verità degli enunciati che lo compongono e dai connettivi logici utilizzati (come "e", "o", "se... allora"). In questo senso, il significato di un enunciato composto è equiparato alle sue condizioni di verità: comprenderne il significato equivale a capire a quali condizioni quell'enunciato è vero. Questa nozione si estende anche agli enunciati semplici, il cui significato si individua comprendendo le condizioni affinché il mondo sia fatto in un certo modo da renderli veri. Per comprendere appieno il significato di un enunciato, è necessario comprendere il significato del suo contenuto vero-condizionale, ovvero se lo stato di cose descritto dall'enunciato si realizza [2](#page=2). > **Tip:** L'idea delle condizioni di verità, originariamente legata alla logica formale, ha fornito uno strumento prezioso per analizzare il significato in modo più rigoroso, anticipando alcuni dei problemi affrontati dalla pragmatica riguardo alla relazione tra linguaggio e realtà. ### 1.4 La deissi La deissi è un fenomeno linguistico emblematico che illustra l'influenza del contesto sull'espressione verbale esplicita. Essa si riferisce a quegli elementi linguistici il cui significato dipende strettamente dal contesto d'uso (es. pronomi personali, dimostrativi, avverbi di tempo e luogo) [2](#page=2). --- # La pragmatica: significato, contesto e deissi La pragmatica analizza come il contesto influenzi l'interpretazione del significato linguistico, con la deissi che rappresenta un esempio emblematico di questa interdipendenza [2](#page=2). ### 2.1 Definizione di pragmatica La pragmatica studia l'influenza che il linguaggio esercita sul contesto, poiché le parole hanno la capacità di modificare la realtà sociale attraverso gli atti che consentono di compiere. Si distingue tra pragmatica descrittiva, che osserva e descrive l'uso concreto del linguaggio nelle situazioni comunicative, e pragmatica teorica, che fornisce la terminologia e l'apparato teorico necessari per tale descrizione. Questi due approcci sono considerati facce della stessa medaglia [2](#page=2). ### 2.2 Il significato come condizioni di verità Secondo Wittgenstein, il valore di verità di un enunciato composto dipende dal valore di verità dei suoi componenti e dai connettivi logici utilizzati. Il significato di un enunciato, sia esso composto o semplice, corrisponde alle sue condizioni di verità, ovvero alle circostanze in cui esso è vero. Comprendere il significato di un enunciato significa comprendere lo stato di cose descritto dall'enunciato [2](#page=2). ### 2.3 Il ruolo del contesto Il contesto è fondamentale per l'interpretazione del significato linguistico. Esso può essere analizzato a due livelli: * **Contesto stretto**: comprende l'identità del parlante, il luogo e il tempo del proferimento [2](#page=2). * **Contesto ampio**: include le credenze, le aspettative, gli interessi, la conoscenza del mondo e le intenzioni del parlante [2](#page=2). > **Tip:** Comprendere la distinzione tra contesto stretto e ampio è cruciale per analizzare correttamente il significato veicolato da espressioni linguistiche, specialmente quelle deittiche. ### 2.4 La deissi La deissi è il fenomeno linguistico per eccellenza in cui si manifesta l'influenza del contesto sul significato esplicitamente detto. In molti casi, il significato letterale delle parole non è sufficiente a spiegare ciò che il parlante intende comunicare. La deissi si definisce come il fenomeno per cui il riferimento di un'espressione dipende dal contesto d'uso. Le espressioni coinvolte sono chiamate deittici o espressioni deittiche [2](#page=2) [3](#page=3). > **Tip:** In assenza di un contesto comunicativo, è impossibile determinare a chi o cosa si riferiscono i deittici, compromettendo la comprensione del contenuto letterale dell'enunciato e, di conseguenza, delle sue condizioni di verità [3](#page=3). #### 2.4.1 Carattere e contenuto dei deittici I deittici presentano due componenti: * **Carattere**: è la regola linguistica che individua l'aspetto del contesto rilevante per determinare il riferimento dell'espressione deittica. Corrisponde al significato dell'espressione in sé [3](#page=3). * **Contenuto**: è il riferimento effettivo del deittico, determinabile solo dopo aver fissato un contesto d'uso [3](#page=3). #### 2.4.2 Deittici e ambiguità La nozione di carattere aiuta a distinguere la deissi dall'ambiguità. Un'espressione ambigua possiede un numero limitato di significati convenzionali e riferimenti. Al contrario, un deittico ha un unico significato convenzionale (il suo carattere), ma può riferirsi a una moltitudine di entità (potenzialmente infinite) a seconda del contesto [3](#page=3). #### 2.4.3 Indicali e dimostrativi All'interno dei deittici, si distinguono: * **Indicali**: deittici il cui carattere determina automaticamente e completamente il contenuto (riferimento), basandosi sul contesto stretto (identità del parlante, luogo e tempo) [3](#page=3). * **Dimostrativi**: deittici il cui carattere non determina in modo automatico e completo il contenuto (riferimento), basandosi sul contesto ampio (credenze, interessi, aspettative, conoscenza del mondo) [4](#page=4). #### 2.4.4 Tipi di deittici L'interpretazione dei deittici avviene in relazione a cinque componenti del "centro deittico" di un evento comunicativo: persona, luogo, tempo, testo e situazione sociale. Esistono cinque categorie principali di deittici [4](#page=4): 1. **Deittici personali**: Codificano i ruoli dei partecipanti a un evento comunicativo, ancorati alla componente "persona" del centro deittico. Includono pronomi personali (io, tu), pronomi clitici (mi, ti), aggettivi possessivi (mio, tuo), desinenze verbali (andate) e allocutivi (signora) [4](#page=4). 2. **Deittici spaziali**: Codificano la localizzazione in relazione ai partecipanti, ancorati alla componente "luogo". Sono avverbi di luogo (qui, lì) e dimostrativi (questo, quello). Si suddividono in prossimali (questo, qui), riferiti a luoghi vicini al centro deittico, e distali (là, quello), riferiti a luoghi lontani [4](#page=4). 3. **Deittici temporali**: Codificano punti o intervalli di tempo in relazione al tempo del centro deittico. Comprendono avverbi (ora, poi, ieri), aggettivi temporali (prossimo, scorso) e tempi verbali (presente, passato, futuro) che situano eventi rispetto al tempo di proferimento. L'interpretazione è legata alla concettualizzazione culturale del tempo, come la logica lineare occidentale [5](#page=5). 4. **Deittici testuali/del discorso**: Si riferiscono a parti del testo o del discorso stesso, ponendo il discorso come centro deittico. Esempi includono "nel paragrafo precedente" o "quello che hai detto" [5](#page=5). 5. **Deittici sociali**: Ancorati alla componente "situazione sociale", codificano lo status e il ruolo sociale del parlante rispetto all'interlocutore, indicando la distanza sociale. Si manifestano principalmente tramite deittici personali, distinti in assoluti e relazionali, e attraverso onorifici (lei, voi) che possono deviare dal significato convenzionale per indicare la relazione tra i partecipanti [5](#page=5). > **Tip:** La proiezione deittica si verifica quando l'interpretazione delle espressioni deittiche avviene da un punto di vista diverso da quello del parlante [4](#page=4). --- # La teoria delle implicature di Paul Grice La teoria delle implicature di Paul Grice esplora come i parlanti comunichino significati che vanno oltre il letterale, basandosi su un principio di cooperazione e massime conversazionali [6](#page=6) [7](#page=7). ### 3.1 Contributi fondamentali di Paul Grice alla pragmatica Paul Grice, filosofo del linguaggio britannico, è considerato uno dei padri fondatori della pragmatica. I suoi contributi essenziali includono [6](#page=6): * **Significato come intenzione**: gli enunciati significano ciò che il parlante intende comunicare [6](#page=6). * **Principio di cooperazione**: l'uso del linguaggio è un comportamento razionale, cooperativo e orientato a uno scopo [7](#page=7). * **Implicature**: la comunicazione avviene su due livelli, quello esplicito e quello implicito (ciò che è lasciato intendere) [6](#page=6). #### 3.1.1 Significato naturale e non naturale Grice distingue due sensi del verbo "significare" [6](#page=6): * **Significato naturale**: connessione causale, non arbitraria e non convenzionale tra un segno e un oggetto/evento, indipendente dall'uso del segno (es. le nuvole significano pioggia) [6](#page=6). * **Significato non naturale**: connessione intenzionale, arbitraria e convenzionale tra un segno e un oggetto/evento, dipendente dall'uso del segno (es. la campanella significa fine lezione) [6](#page=6). #### 3.1.2 Significato dell'espressione e significato del parlante * **Significato dell'espressione**: significato convenzionale di un'espressione, basato sul significato letterale delle parole [6](#page=6). * **Significato del parlante**: ciò che il parlante comunica con l'espressione, composto da ciò che è detto (significato letterale) e ciò che è implicato (o lasciato intendere) [7](#page=7). > **Tip:** Il significato dell'espressione coincide con il significato letterale quando non ci sono ambiguità, omonimie o deittici da risolvere [7](#page=7). #### 3.1.3 Significato come intenzione Grice concepisce la comunicazione come il riconoscimento di intenzioni. Una comunicazione di successo si verifica quando il parlante intende comunicare qualcosa e il destinatario riconosce tale intenzione. Le intenzioni comunicative sono orientate, manifeste e riflessive [7](#page=7). ### 3.2 Il principio di cooperazione Secondo Grice, le conversazioni sono una forma di comportamento razionale e cooperativo, orientato a uno scopo. I parlanti cercano di cooperare per perseguire i propri intenti comunicativi. Il principio di cooperazione afferma: "conforma il tuo contributo comunicativo a quanto richiesto, nel momento in cui avviene, dallo scopo o dalla direzione dello scambio verbale in cui sei impegnato" [7](#page=7). ### 3.3 Le massime conversazionali Per seguire il principio di cooperazione, i parlanti rispettano quattro tipi di massime conversazionali [8](#page=8): #### 3.3.1 Massime di quantità Fornire un contributo tanto informativo quanto richiesto, ma non più del necessario [8](#page=8). * "Da un contributo tanto informativo rispetto a quanto richiesto" [8](#page=8). * "Non dare un contributo più informativo di quanto richiesto" [8](#page=8). #### 3.3.2 Massime di qualità Cercare di dare un contributo veritiero [8](#page=8). * "Non dire ciò che ritieni falso" [8](#page=8). * "Non dire ciò per cui non hai prove adeguate" [8](#page=8). #### 3.3.3 Massime di relazione Essere pertinenti. Fornire informazioni attinenti alla conversazione in corso [8](#page=8). #### 3.3.4 Massime di modo Essere chiari e perspicui [8](#page=8). * Evitare oscurità d'espressione [8](#page=8). * Evitare ambiguità [8](#page=8). * Essere concisi [8](#page=8). * Essere ordinati nell'esposizione [8](#page=8). > **Tip:** Le massime di qualità hanno una priorità gerarchica rispetto alle altre. Una menzogna è considerata una violazione più grave rispetto a un contributo prolisso o poco chiaro [8](#page=8). Il principio di cooperazione e le massime non sono regole etiche o descrizioni empiriche, ma tracciano i principi universali della razionalità umana durante uno scambio verbale [9](#page=9). ### 3.4 Violazione delle massime I parlanti possono interagire con le massime in diversi modi [9](#page=9): * **Dissociarsi dalle massime**: rifiutare di partecipare a uno scambio comunicativo, esplicitamente o implicitamente. Anche sottraendosi, si coopera comunicando l'intenzione di non comunicare [9](#page=9). * **Violare le massime celatamente**: violare intenzionalmente una massima nascondendo la violazione (es. la menzogna). Questo tipo di violazione è ingannevole [9](#page=9). * **Violare le massime apparentemente**: sembrare di non rispettare le massime, ma in realtà rispettarle tutte [10](#page=10). * **Violare una massima per conflitto con un'altra massima**: violare una massima per non violarne un'altra ritenuta più importante, spesso per motivi di cortesia [10](#page=10). * **Sfruttare la violazione di una massima**: violare palesemente una massima per comunicare un contenuto implicito. Questi ultimi tre tipi di violazione sono i modi principali per comunicare contenuti impliciti [10](#page=10) [9](#page=9). ### 3.5 Le implicature Le implicature sono proposizioni comunicate implicitamente dal parlante, sulla base di ciò che è detto esplicitamente. Sono la conseguenza della violazione di una massima, poiché gli interlocutori, assumendo razionalità e cooperazione, cercano un senso alternativo che renda il parlante conforme alle massime [11](#page=11). #### 3.5.1 Implicature convenzionali Sono comunicate implicitamente dal significato convenzionale delle espressioni linguistiche nell'enunciato [11](#page=11). Esempi: "ma" indica contrapposizione, "persino" senso di eccesso [11](#page=11). Le implicature convenzionali hanno sei proprietà [11](#page=11) [12](#page=12): 1. **Legate al significato dell'espressione**: generate dal significato convenzionale [11](#page=11). 2. **Convenzionali**: avvengono in tutti i contesti [11](#page=11). 3. **Determine**: il loro contenuto è chiaro, non dipendono da fattori variabili [11](#page=11). 4. **Distaccabili**: è possibile eliminarle o sostituirle con altre espressioni [12](#page=12). 5. **Non cancellabili**: non si può ritrattare esplicitamente un'implicatura convenzionale senza contraddizione [12](#page=12). 6. **Non calcolabili**: il riconoscimento è intuitivo, non richiede calcolo di passaggi inferenziali [12](#page=12). #### 3.5.2 Implicature conversazionali Sono proposizioni comunicate implicitamente dal parlante tramite un enunciato in un dato contesto, senza far parte del significato letterale. Sono generate dalla violazione delle massime [12](#page=12). Si dividono in tre tipologie in base al tipo di massima violata [12](#page=12): * **Implicature conversazionali standard**: derivano dalla violazione apparente di una massima, quando l'interlocutore arricchisce il significato letterale con un'implicazione conversazionale [12](#page=12). * **Implicature conversazionali da conflitto**: derivano dalla violazione di una massima per non violarne un'altra ritenuta più importante [12](#page=12). * **Implicature conversazionali da sfruttamento**: derivano dallo sfruttamento di una massima, quando il parlante comunica qualcosa di palesemente falso e l'interlocutore ne riconosce l'intenzione comunicativa implicita [12](#page=12) [13](#page=13). Grice distingue ulteriormente tra implicature particolarizzate e generalizzate, a seconda della dipendenza dal contesto [13](#page=13). ##### 3.5.2.1 Implicature conversazionali particolarizzate Dipendono dalle caratteristiche del contesto in cui sono generate, come conseguenza della violazione di una massima. Sono particolarmente interessanti quando generate dallo sfruttamento di una massima [13](#page=13). Esempi di sfruttamento delle massime: * **Massima di quantità**: dire deliberatamente troppo o troppo poco [13](#page=13). * **Massima di qualità**: dire qualcosa di palesemente falso (ironia, metafora, iperbole) o per cui non si hanno prove adeguate [13](#page=13). * **Massima di relazione**: rari casi, spesso si tratta di violazione apparente [13](#page=13). * **Massima di modo**: catturare l'interesse con oscurità, ambiguità, prolissità o disordine nell'esposizione [13](#page=13). Le implicature conversazionali particolarizzate hanno sei proprietà [13](#page=13) [14](#page=14): 1. **Legate all'atto del dire**: generate dall'atto di proferire un enunciato in un contesto specifico [13](#page=13). 2. **Non convenzionali**: non contenute nel significato convenzionale di un'espressione [14](#page=14). 3. **Non sempre determinabili**: dipendono da fattori variabili come conoscenze condivise [14](#page=14). 4. **Non distaccabili**: un enunciato che genera un'implicatura particolarizzata non può essere riformulato con una forma diversa mantenendo lo stesso significato letterale senza generare la stessa implicatura [14](#page=14). 5. **Cancellabili**: possono essere ritrattate esplicitamente o implicitamente dal contesto [14](#page=14). 6. **Calcolabili**: le fasi inferenziali per la loro comprensione possono essere ricostruite [14](#page=14). ##### 3.5.2.2 Implicature conversazionali generalizzate Sono comunicate implicitamente tramite il proferimento di un'espressione in una certa forma, indipendentemente dalle caratteristiche del contesto specifico. Non necessitano della violazione di una massima, ma derivano dall'assunzione che il parlante le rispetti [14](#page=14) [15](#page=15). Esempi di implicature generalizzate: * **L'articolo indeterminativo "un'x"**: deriva dall'uso che si assume rispetti la massima di quantità [15](#page=15). * **La congiunzione "e"**: deriva dall'uso che si assume rispetti la massima di modo (ordine nell'esposizione) [15](#page=15). * **La congiunzione "o"**: deriva dall'uso che si assume rispetti la massima di qualità (non dire ciò per cui non si hanno prove adeguate) [15](#page=15). #### 3.5.3 Implicature scalari Si generano quando un parlante sceglie un elemento su una scala di informatività, escludendo implicitamente elementi più informativi. Derivano dall'uso specifico che si assume conforme alla massima di quantità [15](#page=15). Esempio di scala: tutti, la maggior parte, molti, alcuni, pochi, uno [15](#page=15). ### 3.6 Presupposizioni Una presupposizione è un contenuto non asserito esplicitamente che i partecipanti danno per scontato per dare senso al contenuto asserito. Il contenuto non asserito deve essere già condiviso o essere deducibile dal contesto [15](#page=15). --- # Presupposizioni e atti linguistici di Austin Questo argomento analizza le presupposizioni attraverso lenti semantiche e pragmatiche e approfondisce il modello degli atti linguistici di J.L. Austin, delineandone le componenti e le condizioni di felicità [16](#page=16) [17](#page=17) [18](#page=18) [19](#page=19) [20](#page=20) [21](#page=21) [22](#page=22) [23](#page=23) [24](#page=24) [25](#page=25) [26](#page=26). ### 4.1 Presupposizioni Le presupposizioni sono proposizioni non asserite esplicitamente che devono essere vere affinché il contenuto asserito possa essere valutato come vero o falso. Esistono due principali letture delle presupposizioni: semantica e pragmatica [16](#page=16). #### 4.1.1 Lettura semantica delle presupposizioni Secondo la lettura semantica, le presupposizioni sono condizioni di verità per un enunciato. L'esistenza di "attivatori presupposizionali" (costrutti sintattici o elementi lessicali) porta all'attivazione di determinate presupposizioni [16](#page=16): * **Sintagmi nominali** (es. "l'x", "la y") presuppongono l'esistenza dell'entità referita [16](#page=16). * **Frasi scisse** (es. "è stato/a X + infinito") presuppongono che qualcuno abbia compiuto l'azione [16](#page=16). * **Verbi di cambiamento di stato** (es. "cominciare", "smettere") presuppongono uno stato di cose o un evento precedente [16](#page=16). * **Verbi d'azione** (es. "riuscire a") attivano presupposizioni legate al tentativo o allo sforzo [16](#page=16). * **Verbi fattivi** (es. "rimpiangere", "accorgersi") presuppongono la verità della proposizione complemento [16](#page=16). * **Iterativi** (es. "di nuovo", "anche", "un'altra volta") presuppongono che l'evento o lo stato di cose si sia verificato almeno una volta in precedenza [16](#page=16). Le presupposizioni possiedono un **potere proiettivo**: se un enunciato semplice che le contiene viene trasformato in forma interrogativa, negativa, ipotetica o modale, la presupposizione viene ereditata dalla "famiglia presupposizionale" dell'enunciato semplice. Il **family test** è uno strumento per verificare la presenza di una presupposizione, riformulando l'enunciato in diverse forme (negativa, interrogativa, ecc.) e osservando se la presupposizione "sopravvive". Questo test permette anche di distinguere una presupposizione da un'implicazione logica, la quale non risponde positivamente al family test in quanto priva di potere proiettivo [16](#page=16) [17](#page=17). Per negare una presupposizione, non è sufficiente un semplice diniego; è necessaria una **negazione metalinguistica** che neghi l'applicazione dell'enunciato presupposto [17](#page=17). #### 4.1.2 Lettura pragmatica delle presupposizioni Dal punto di vista pragmatico, una presupposizione è un contenuto non asserito esplicitamente che deve far parte delle assunzioni condivise dai partecipanti alla conversazione (il **common ground**) o essere facilmente condivisibile affinché il proferimento sia appropriato. Questa lettura spiega i casi in cui le presupposizioni non derivano da attivatori formali [17](#page=17). Le **presupposizioni informative** comunicano un'informazione nuova presentandola come già nota o condivisa. Nonostante ciò, un enunciato può risultare appropriato se gli interlocutori mantengono un atteggiamento cooperativo e la presupposizione informativa viene "accomodata" nel common ground. L'**accomodamento** è il processo di aggiunta automatica di presupposizioni al common ground per rendere un enunciato appropriato [17](#page=17). Le letture semantica e pragmatica non si escludono a vicenda, ma rispondono a domande diverse: la semantica si chiede sotto quali condizioni un enunciato è valutabile come vero o falso, mentre la pragmatica si chiede sotto quali condizioni il proferimento è appropriato [17](#page=17). ### 4.2 Atti linguistici di Austin J.L. Austin sosteneva che il linguaggio non serve solo a descrivere il mondo, ma anche ad agire su di esso. Distinse tra [18](#page=18): * **Enunciati constativi**: descrivono uno stato di cose (es. "il cane è in giardino") e sono associati a **condizioni di verità** [18](#page=18). * **Enunciati performativi**: compiono un'azione e modificano la realtà sociale (es. "vi dichiaro marito e moglie") e sono associati a **condizioni di felicità** [18](#page=18). #### 4.2.1 Componenti dell'atto linguistico Ogni atto linguistico, per Austin, si caratterizza per tre aspetti [18](#page=18): * **Atto locutorio**: l'atto di dire qualcosa, ovvero costruire un enunciato dotato di senso usando parole e grammatica di una lingua. Si articola ulteriormente in [18](#page=18): * **Atto fonetico**: emissione di suoni [19](#page=19). * **Atto fatico**: emissione di suoni conformi a regole linguistiche, con parole ben combinate sintatticamente e intonazione appropriata [19](#page=19). * **Atto retico**: uso di parole per esprimere un significato [19](#page=19). * **Atto illocutorio (o forza illocutiva)**: l'intenzione o lo scopo associato all'atto locutorio. La determinazione della forza illocutiva richiede l'analisi del contesto comunicativo (stretto e ampio) e degli indicatori linguistici, i quali non sono però indicatori certi e automatici [18](#page=18) [19](#page=19). * **Atto perlocutorio**: l'effetto concreto (conseguenze extralinguistiche) ottenuto dall'atto locutorio. Le conseguenze attese sono gli obiettivi perlocutori, mentre quelle inaspettate sono i seguiti perlocutori, che indicano insuccessi perlocutori. Il verificarsi di un seguito perlocutorio non invalida l'atto illocutorio compiuto. L'atto perlocutorio non ha natura convenzionale, poiché le conseguenze non sono sempre calcolabili [18](#page=18) [19](#page=19) [20](#page=20). #### 4.2.2 Difetti, infelicità e insuccessi Ogni livello dell'atto linguistico è soggetto a difetti specifici [19](#page=19): * **Difetti (atto locutorio)**: riguardano la costruzione dell'enunciato, includendo lapsus, errori, difficoltà di pronuncia o vaghezza di riferimento. Esempio: "prestale una matita" se non ci sono donne presenti è un difetto a livello retico per mancanza di riferimento appropriato per il pronome "le" [19](#page=19). * **Insuccessi (atto perlocutorio)**: si verificano quando le conseguenze non sono quelle attese o sperate. Tuttavia, un insuccesso perlocutorio non annulla l'atto illocutorio [19](#page=19). * **Infelicità (atto illocutorio)**: si verifica quando un atto illocutorio non rispetta determinate **condizioni di felicità**. La violazione di queste condizioni può portare a un "colpo a vuoto" (fallimento dell'atto) o a un "vizio/abuso" (atto imperfetto ma non fallito) [20](#page=20). Le condizioni di felicità si dividono in tre tipi [20](#page=20): * **(A) Invocazione**: * A1: La procedura convenzionale deve esistere ed essere socialmente accettata (es. "ti sfido a duello"). * A2: Le persone e le circostanze devono essere appropriate alla procedura invocata (es. le parti non devono essere già sposate per celebrare un matrimonio). * **(B) Esecuzione**: * B1: La procedura deve avvenire correttamente (es. rispondere affermativamente alla proposta di matrimonio). * B2: La procedura deve avvenire completamente (es. entrambe le parti devono accettare il matrimonio). * **(C) Abuso**: * C1: Il parlante deve avere intenzioni, sentimenti e credenze appropriate (condizioni di sincerità) (es. promettere qualcosa senza intenzione di farlo). * C2: Il parlante deve comportarsi conformemente all'atto eseguito (condizioni di coerenza) (es. ordinare a qualcuno di lasciarti in pace e poi rimproverarlo per non averti parlato). #### 4.2.3 Esempi di atti linguistici e conseguenze perlocutorie * **Ordine**: "Togliti di mezzo!" Possibile conseguenza perlocutoria: la persona si sposta [26](#page=26). * **Promessa**: "Non preoccuparti per il test di matematica: ti aiuterò io." Possibile conseguenza perlocutoria: la persona si tranquillizza [26](#page=26). * **Congratulazioni**: "Congratulazioni per la laurea!" Possibile conseguenza perlocutoria: la persona ringrazia [26](#page=26). * **Asserzione/Avvertimento**: "Questa strada è piena di cani randagi." Possibile conseguenza perlocutoria: la persona accelera il passo [26](#page=26). * **Dichiarazione di guerra**: "Dichiaro ufficialmente l'ingresso dell'Italia in guerra." Possibile conseguenza perlocutoria: i cittadini si allarmano [26](#page=26). * **Scommessa**: "Scommetto 100 dollars sulla vittoria del Milan." Possibile conseguenza perlocutoria: l'interlocutore si mette a ridere [26](#page=26). * **Domanda**: "Hai scommesso 100 dollars sulla vittoria del Milan?" Possibile conseguenza perlocutoria: l'interlocutore risponde affermativamente [26](#page=26). * **Condanna**: "Condanno l'imputato a tre anni di reclusione..." Possibile conseguenza perlocutoria: l'imputato si dispera [26](#page=26). * **Dispiacersi**: "Mi dispiace che Paolo abbia scommesso 100 dollars sulla vittoria del Milan." Possibile conseguenza perlocutoria: l'interlocutore alza le spalle [26](#page=26). --- ## Errori comuni da evitare - Rivedete tutti gli argomenti accuratamente prima degli esami - Prestate attenzione alle formule e definizioni chiave - Praticate con gli esempi forniti in ogni sezione - Non memorizzate senza comprendere i concetti sottostanti

| Termine | Definizione | |---|---| | Pragmatica | Disciplina che studia l'uso del linguaggio in contesti comunicativi concreti, analizzando l'influenza reciproca tra linguaggio e contesto. | | Filosofia del linguaggio ideale | Corrente di pensiero che sostiene l'ambiguità dei linguaggi naturali e propone l'uso di un linguaggio logico, formale e perfetto per l'indagine scientifica e filosofica. | | Filosofia del linguaggio ordinario | Corrente di pensiero che si concentra sullo studio del linguaggio comune per catalogare i diversi usi che i parlanti fanno delle espressioni nel linguaggio quotidiano. | | Contesto stretto | Componente del contesto che include l'identità del parlante, il luogo e il tempo del proferimento di un enunciato. | | Contesto ampio | Componente del contesto che comprende la rete di credenze, le aspettative, gli interessi, la conoscenza del mondo e le intenzioni del parlante. | | Pragmatica descrittiva | Parte della pragmatica che si occupa dell'osservazione e della descrizione di come i parlanti utilizzano il linguaggio in situazioni comunicative concrete. | | Pragmatica teorica | Parte della pragmatica che fornisce la terminologia specifica e l'apparato teorico necessari per analizzare l'uso del linguaggio. | | Condizioni di verità | Le condizioni che devono verificarsi nel mondo affinché un enunciato sia considerato vero. Comprendere il significato di un enunciato significa comprendere a quali condizioni esso è vero. | | Deissi | Fenomeno linguistico in cui il riferimento di un'espressione dipende dal contesto d'uso. Le espressioni coinvolte sono chiamate deittici o espressioni deittiche. | | Deittici | Espressioni linguistiche che non hanno un significato completo di per sé, ma si riferiscono a cose diverse a seconda di chi parla, dove e quando. | | Carattere (del deittico) | La regola linguistica che consente di selezionare l'aspetto del contesto rilevante per determinare il riferimento di un'espressione deittica. È il significato di un'espressione tipo. | | Contenuto (del deittico) | Il riferimento specifico del deittico, determinabile solo dopo aver fissato un contesto d'uso. | | Ambiguità | Fenomeno linguistico in cui un'espressione ha un numero limitato di significati convenzionali a cui corrisponde un numero limitato di riferimenti. | | Indicali | Deittici il cui carattere determina automaticamente e completamente il contenuto (riferimento), basandosi sul contesto stretto (persona, luogo, tempo). | | Dimostrativi | Deittici il cui carattere non determina in modo automatico e completo il contenuto (riferimento), basandosi sul contesto ampio (credenze, aspettative, interessi, conoscenza). | | Centro deittico | Il punto di riferimento di un evento comunicativo, costituito da cinque componenti: persona, luogo, tempo, testo e situazione sociale. | | Proiezione deittica | Fenomeno per cui l'interpretazione delle espressioni deittiche avviene da un punto di vista diverso da quello del parlante. | | Deittici personali | Espressioni linguistiche che codificano il ruolo dei partecipanti a un evento comunicativo, ancorate alla componente persona del centro deittico (es. pronomi personali, possessivi). | | Deittici spaziali | Espressioni linguistiche che codificano la localizzazione in relazione ai partecipanti, ancorate alla componente luogo del centro deittico (es. avverbi di luogo, dimostrativi). | | Deittici temporali | Espressioni linguistiche che codificano punti o intervalli di tempo in relazione al tempo del centro deittico (es. avverbi di tempo, tempi verbali). | | Deittici testuali/del discorso | Espressioni linguistiche che codificano un riferimento a parti del testo o del discorso stesso. | | Deittici sociali | Espressioni linguistiche ancorate alla componente della situazione sociale del centro deittico, che codificano status e ruolo sociale, e la distanza sociale tra i partecipanti. | | Significato naturale | Connessione di tipo causale, non arbitraria e non convenzionale, tra un segno e un oggetto o evento, che esiste indipendentemente dall'uso umano. | | Significato non naturale | Connessione di tipo intenzionale, arbitraria e convenzionale, tra un segno e un oggetto o evento, che esiste in virtù dell'uso umano di quel segno. | | Significato dell'espressione | Significato convenzionale di un'espressione, basato sul significato delle singole parole (come da dizionario). | | Significato del parlante | Ciò che il parlante intende comunicare attraverso un'espressione, costituito da ciò che è detto (significato letterale) e ciò che è implicato. | | Principio di cooperazione | Principio secondo cui i partecipanti a una conversazione conformano il proprio contributo comunicativo a quanto richiesto dallo scopo o dalla direzione dello scambio verbale. | | Massime conversazionali | Regole che guidano il comportamento comunicativo cooperativo: quantità, qualità, relazione e modo. | | Massime di quantità | Richiesta di fornire un contributo tanto informativo quanto richiesto, né più né meno. | | Massime di qualità | Richiesta di dire ciò che si ritiene vero, non falso, e per cui si hanno prove adeguate. | | Massime di relazione | Richiesta di essere pertinenti al contenuto della conversazione in atto. | | Massime di modo | Richiesta di essere chiari, evitando oscurità, ambiguità, essendo concisi e ordinati nell'esposizione. | | Implicature | Proposizioni comunicate implicitamente dal parlante, che vanno oltre il significato letterale dell'enunciato. | | Implicature convenzionali | Proposizioni comunicate implicitamente tramite il significato convenzionale di specifiche espressioni linguistiche (es. "ma", "persino"). | | Implicature conversazionali | Proposizioni comunicate implicitamente nel contesto, generate dalla violazione (apparente, per conflitto o sfruttamento) delle massime conversazionali. | | Implicature conversazionali particolarizzate | Implicature che dipendono dalle caratteristiche specifiche del contesto in cui sono generate. | | Implicature conversazionali generalizzate | Implicature che non dipendono dalle caratteristiche del contesto specifico, ma dalla forma dell'espressione usata. | | Implicature scalari | Implicature che si generano quando un parlante sceglie un elemento da una scala di informatività, escludendo implicitamente elementi superiori. | | Presupposizione | Contenuto non asserito esplicitamente, che i partecipanti devono dare per scontato affinché l'enunciato esplicito abbia senso o sia appropriato. | | Lettura semantica (delle presupposizioni) | Le presupposizioni sono proposizioni che devono essere vere affinché l'enunciato asserito sia valutabile come vero o falso. Si basa sugli attivatori presupposizionali. | | Attivatori presupposizionali | Costrutti sintattici o elementi lessicali che attivano le presupposizioni (es. sintagmi nominali, verbi di cambiamento di stato). | | Potere proiettivo | Proprietà delle presupposizioni di essere ereditate da enunciati complessi (interrogativi, negativi, ipotetici, modali). | | Family test | Test che consiste nel riformulare un enunciato in forma negativa, interrogativa, modale e ipotetica per verificare se la presupposizione sopravvive. | | Implicazione logica | Ciò che segue necessariamente dalla verità di una proposizione o di un insieme di esse; non possiede potere proiettivo. | | Negazione metalinguistica | Negazione che non nega direttamente il contenuto, ma nega che l'enunciato abbia una certa applicazione o presupposizione. | | Lettura pragmatica (delle presupposizioni) | Le presupposizioni sono proposizioni che devono già far parte delle assunzioni condivise (common ground) o essere facilmente condivisibili, affinché il proferimento sia appropriato. | | Common ground | L'insieme delle assunzioni condivise dai partecipanti a una conversazione. | | Accomodamento | Processo di aggiunta automatica di presupposizioni al common ground, guidato dall'atteggiamento cooperativo degli interlocutori per rendere un enunciato appropriato. | | Enunciati constativi | Enunciati che descrivono uno stato di cose e sono associati a condizioni di verità. | | Enunciati performativi | Enunciati che compiono un'azione, modificano la realtà sociale e sono associati a condizioni di felicità. | | Atto linguistico | Le cose che i parlanti possono fare proferendo un enunciato, articolato in atto locutorio, illocutorio e perlocutorio. | | Atto locutorio | L'atto di dire qualcosa, comprendente l'atto fonetico (suoni), fatco (regole linguistiche) e retico (significato). | | Atto illocutorio/Forza illocutiva | L'intenzione o lo scopo associato all'atto locutorio (es. ordinare, promettere, asserire). | | Atto perlocutorio | L'effetto concreto o le conseguenze extralinguistiche prodotte dall'atto locutorio. | | Difetti (dell'atto locutorio) | Errori o imperfezioni nella costruzione dell'enunciato (es. lapsus, vaghezza). | | Infelicità (dell'atto illocutorio) | Mancato rispetto delle condizioni di felicità che rende un atto illocutorio non riuscito o imperfetto. | | Insuccessi (dell'atto perlocutorio) | Conseguenze non attese, impreviste o non sperate dell'atto locutorio. | | Condizioni di felicità | Condizioni necessarie affinché un atto illocutorio sia felice (es. procedura esistente e appropriata, corretta esecuzione, sincerità, coerenza). | | Colpo a vuoto | Violazione delle condizioni A (invocazione) e B (esecuzione) di felicità, che determina il fallimento dell'atto illocutorio. | | Vizio o abuso | Violazione della condizione C (abuso, sincerità, coerenza) di felicità, che rende l'atto illocutorio imperfetto ma non nullo. |