Les 12.pdf

# Duurzame ruimtelijke ontwikkeling en de bouwshift Dit topic introduceert het concept van duurzame ruimtelijke ontwikkeling in Vlaanderen, met een specifieke focus op de bouwshift als een essentieel beleid om bebouwing te beperken en de financiële voordelen van een dergelijk beleid te benadrukken, inclusief de kosten van versnippering. ### 1.1 Noodzaak van duurzame ruimtelijke ontwikkeling Duurzame ruimtelijke ontwikkeling streeft ernaar om op een duurzame wijze verder te ontwikkelen door middel van zes doelstellingen. Essentiële aspecten hiervan zijn het streven naar hogere bevolkingsdichtheid, het ontwikkelen van duurzame mobiliteit, het bouwen van een stad op menselijke maat en het implementeren van de bouwshift [1](#page=1). #### 1.1.1 De bouwshift De bouwshift is een beleid dat beoogt de individuele bewoning op het platteland te verminderen door te sturen naar de stad, compact bouwen en het concentreren van ontwikkeling rond vervoersknopen, met als doel te groeien met minder ruimteverspilling. Concreet betekent dit dat op 47.400 hectare geen nieuwe bebouwing meer zal worden toegestaan. Dit beleid wordt verwacht financieel voordeel op te leveren [1](#page=1). ##### 1.1.1.1 Financiële voordelen van de bouwshift De kosten van versnippering in Vlaanderen bedragen naar schatting 333.000.000.000 euro tegen 2030 indien er geen actie wordt ondernomen. Deze kosten omvatten de aanleg en het onderhoud van infrastructuur, het verlies aan ecosysteemdiensten, leefomgeving en biodiversiteit, de impact op gebouwen en de algemene welvaart, hogere vervoerskosten en een verhoogd energieverbruik [1](#page=1). Indien 90% van de slecht gelegen gronden wordt aangepakt via planschade, kan er binnen 10 jaar 12.000.000.000 euro worden gewonnen [1](#page=1). #### 1.1.2 Tendensen van stedelijkheid en bebouwingsdichtheid Het streven naar hogere bebouwingsdichtheid, oftewel het nastreven van compacte en dense steden, is een belangrijke tendens. Hoewel België met 365 inwoners per vierkante kilometer de tweede hoogste bevolkingsdichtheid van Europa heeft, is slechts 20% van het grondgebied bebouwd. Het Verenigd Koninkrijk staat op de derde plaats, met een bebouwd aandeel van nog geen 7% . Binnen het bebouwde deel van België bedraagt de dichtheid 1870 inwoners per vierkante kilometer, vergeleken met 3800 inwoners per vierkante kilometer in het VK [1](#page=1). > **Tip:** Het is cruciaal om de bebouwingsdichtheid niet te verwarren met de totale bevolkingsdichtheid. België mag dan wel een hoge totale bevolkingsdichtheid hebben, de ruimtelijke spreiding van die bevolking is nog een grote uitdaging [1](#page=1). Er is nog aanzienlijke ruimte voor bevolkingsgroei zonder extra ruimteverspilling. De densiteit kan stijgen, wat hand in hand gaat met een stijging van de kwaliteit van de leefomgeving. Er is potentieel voor meer dan 6.000.000 extra Belgen zonder ook maar één vierkante meter open ruimte aan te snijden [2](#page=2). ##### 1.1.2.1 Voorbeelden van hoge densiteit en kwaliteit * **Vauban, Freiburg (Duitsland):** Een levendig, groen, veilig, duurzaam en kindvriendelijk stadsdeel op een voormalige militaire site. Het heeft een densiteit van meer dan 12.500 inwoners per vierkante kilometer en biedt plaats aan 600 jobs. Ter vergelijking: de kern van Gent heeft een densiteit van 2500 inwoners per vierkante kilometer [2](#page=2). * **Västra Hamnen, Malmö (Zweden):** De eerste CO2-neutrale wijk van Europa, met daarin het hoogste gebouw van Zweden. Deze wijk is levendig, groen, veilig, duurzaam en kindvriendelijk, met een densiteit van 5300 inwoners per vierkante kilometer en zal plaats bieden aan ongeveer 15.000 jobs. Deze wijk wordt gerealiseerd op een voormalige scheepswerf en is gepland af te werken in 2035, met de eerste inwoner in 2002. De aanwezigheid van de "Turning torso" in deze wijk zorgt voor werkgelegenheid binnen de stad [2](#page=2). #### 1.1.3 Uitbreiding van woongelegenheid en nieuwe woonvormen Het huidige model waarbij individuen een eigen lap grond kopen om er een vrijstaande woning op te zetten, leidt vaak tot kleine percelen met weinig ruimtelijke kwaliteit en is zeer ruimteconsumerend. Dit is in contrast met de "Vlaamse droom van het eigen vrijstaande huisje met tuintje en hondje" ] [2](#page=2). Nieuwe gebruikmodaliteiten zoals collectief eigendom, semi-publieke ruimtes en tijdelijke toewijzing bieden mogelijkheden. Daarnaast zijn er nieuwe woningtypes en concepten nodig [2](#page=2). ##### 1.1.3.1 Cohousing en kwalitatief wonen Cohousing is een veelbelovende oplossing. Vrijstaande woningen zouden vervangen kunnen worden door kwalitatief wonen in clusters of andere nieuwe woningtypen. Gemeenten dienen prioriteit te geven aan kwaliteit boven kwantiteit en hiervoor politieke moed te tonen. Er bestaan reeds kwalitatieve verkavelingen [2](#page=2). --- # Streven naar hogere bebouwingsdichtheid en stedelijkheid Dit topic verkent de tendensen in stedelijkheid, specifiek het streven naar een hogere bebouwingsdichtheid, en vergelijkt dit met de situatie in België en andere Europese landen. ### 2.1 De noodzaak van hogere bebouwingsdichtheid Het streven naar een hogere bebouwingsdichtheid is een cruciale doelstelling voor duurzame ruimtelijke ontwikkeling, met als doel het creëren van compactere en efficiëntere steden. Dit beleid beoogt minder ruimteverspilling door compact bouwen rond vervoersknopen. Zonder een dergelijke aanpak dreigt Vlaanderen tegen 2030 aanzienlijke kosten te dragen door versnippering, geschat op 333 miljard euro, onder meer door de aanleg en het onderhoud van infrastructuur, impact op ecosysteemdiensten, leefomgeving, biodiversiteit, gebouwen, algemene welvaart, vervoerskosten en energieverbruik. Daartegenover kan het via planschade winnen van 90% van slecht gelegen gronden 12 miljard euro over 10 jaar opleveren. De bouwshift, een beleid gericht op het beperken van nieuwe bebouwing, streeft ernaar om op 47.400 hectare geen verdere bebouwing toe te staan [1](#page=1). ### 2.2 Stedelijkheid in België vergeleken met Europa Op het eerste gezicht zou men kunnen concluderen dat België al een hoge bevolkingsdichtheid heeft. België heeft inderdaad de op één na hoogste bevolkingsdichtheid van Europa met 365 inwoners per vierkante kilometer, terwijl het Verenigd Koninkrijk op de derde plaats staat. Echter, er is een belangrijk onderscheid: 20% van het Belgische grondgebied is bebouwd, vergeleken met minder dan 7% in het Verenigd Koninkrijk. De effectieve dichtheid in de bebouwde gebieden is 1870 inwoners per vierkante kilometer in België en 3800 inwoners per vierkante kilometer in het Verenigd Koninkrijk [1](#page=1). Er wordt gesteld dat de dichtheid van het bebouwde deel van België kan worden opgevoerd, wat zou kunnen leiden tot een hogere kwaliteit van leven. Het opdrijven van de densiteit wordt altijd gekoppeld aan het opdrijven van de kwaliteit. Met de huidige bebouwde oppervlakte zou België plaats kunnen bieden aan meer dan 6 miljoen extra inwoners zonder nieuwe open ruimte aan te snijden [2](#page=2). ### 2.3 Succesvolle voorbeelden van compacte stadswijken Om het streven naar hogere bebouwingsdichtheid te illustreren, worden enkele voorbeelden van succesvolle compacte stadswijken gepresenteerd: * **Vauban, Freiburg, Duitsland:** Dit stadsdeel, gebouwd op een voormalige militaire site, had zijn eerste inwoners in 2001. Het wordt gekenmerkt door een hoge densiteit van meer dan 12.500 inwoners per vierkante kilometer en biedt ruimte aan 6.000 banen. Vauban wordt beschreven als een levendig, groen, veilig, duurzaam en kindvriendelijk stadsdeel, in contrast met de kern van Gent die 2500 inwoners per vierkante kilometer telt [2](#page=2). * **Västra Hamnen, Malmö, Zweden:** Dit was de eerste CO2-neutrale wijk van Europa, inclusief het hoogste gebouw van Zweden (Turning Torso) dat banen binnen de stad creëert. De wijk, gebouwd op een voormalige scheepswerf met de eerste bewoners in 2002 en voltooiing gepland in 2035, is eveneens levendig, groen, veilig, duurzaam en kindvriendelijk. De densiteit bedraagt 5300 inwoners per vierkante kilometer en zal plaats bieden aan ongeveer 15.000 banen [2](#page=2). ### 2.4 Vernieuwende woonvormen en ruimtelijke kwaliteit Het huidige woonpatroon, waarbij individuen een eigen lap grond kopen voor een vrijstaande woning (fermette), wordt als ruimteconsumerend beschouwd en resulteert vaak in kleine percelen met weinig ruimtelijke kwaliteit. Er is een potentieel voor nieuwe gebruiksvormen zoals collectief eigendom, semi-publieke ruimtes en tijdelijke toewijzingen [2](#page=2). Er is ook nood aan nieuwe woningtypes en concepten. Vrijstaande woningen worden als te ruimte-intensief gezien, en de "Vlaamse droom" van een eigen huisje, tuintje en hondje moet mogelijk heroverwogen worden. Cohousing en het vervangen van vrijstaande woningen door kwalitatieve woonvormen in clusters of andere nieuwe types worden als alternatieven voorgesteld [2](#page=2). Gemeenten wordt opgeroepen om voorrang te geven aan kwaliteit boven kwantiteit en "politieke moed" te tonen om deze veranderingen door te voeren, hoewel er reeds kwalitatieve verkavelingen gerealiseerd worden [2](#page=2). > **Tip:** Begrijpen van het onderscheid tussen de totale bevolkingsdichtheid en de dichtheid in bebouwde gebieden is essentieel voor de analyse van stedelijke tendensen in België. > > **Tip:** De voorbeelden van Vauban en Västra Hamnen illustreren hoe stedelijke herontwikkeling kan leiden tot verhoogde dichtheid, ecologische duurzaamheid en verbeterde levenskwaliteit. --- # Nieuwe woningtypes en woonconcepten Dit topic verkent alternatieven voor ruimteverslindende woonvormen, met name de vrijstaande woning op het platteland, en introduceert concepten zoals cohousing en collectieve eigendom die beter passen bij een duurzame toekomst. ### 3.1 De uitdaging van ruimteconsumptie door vrijstaande woningen De huidige woonvorm in Vlaanderen wordt gekenmerkt door de droom van een eigen vrijstaande woning met tuin en hond, wat leidt tot een aanzienlijke ruimteconsumptie. Dit model is ruimteverslindend en past niet langer binnen een duurzaam toekomstbeeld [2](#page=2). ### 3.2 Verhoogde densiteit als oplossing Het opdrijven van de densiteit van wonen wordt voorgesteld als een essentiële strategie om meer mensen te huisvesten zonder extra open ruimte aan te snijden. Cruciaal is dat het verhogen van de densiteit gepaard moet gaan met een verbetering van de woonkwaliteit. Er is plaats voor meer dan 6.000.000 extra Belgen zonder dat dit ten koste gaat van open ruimte [2](#page=2). #### 3.2.1 Voorbeelden van succesvolle dichtbebouwde wijken * **Freiburg, Duitsland (Vauban wijk):** Dit is een levendig, groen, veilig, duurzaam en kindvriendelijk stadsdeel. Het heeft een densiteit van meer dan 12.500 inwoners per vierkante kilometer en biedt plaats aan 6.000 banen. Het is gebouwd op een voormalige militaire site en de eerste bewoners kwamen er in 2001. Ter vergelijking: de kern van Gent heeft een densiteit van 2.500 inwoners per vierkante kilometer [2](#page=2). * **Västra Hamnen, Malmö (Zweden):** Dit was de eerste CO2-neutrale wijk van Europa en omvat het hoogste gebouw van Zweden. Het wordt omschreven als een levendig, groen, veilig, duurzaam en kindvriendelijk stadsdeel met een densiteit van 5.300 inwoners per vierkante kilometer. De wijk, gebouwd op een voormalige scheepswerf, zal naar verwachting plaats bieden aan ongeveer 15.000 banen. De eerste bewoners arriveerden in 2002, en de wijk wordt naar verwachting afgewerkt in 2035. De aanwezigheid van werkgelegenheid, zoals de "Turning Torso" in Malmö, draagt bij aan de levendigheid binnen de stad [2](#page=2). ### 3.3 Alternatieve woonconcepten en woningtypes De traditionele aanpak waarbij ieder een eigen lap grond koopt en daar een vrijstaande woning op zet, wordt als problematisch beschouwd vanwege de kleine percelen met weinig ruimtelijke kwaliteit. Nieuwe concepten die dit kunnen doorbreken, zijn [2](#page=2): * **Cohousing:** Hierbij worden vrijstaande woningen vervangen door kwalitatieve wooneenheden in clusters of andere nieuwe woningtypes [2](#page=2). * **Collectieve eigendom:** Dit model biedt mogelijkheden voor nieuwe gebruiksvormen en gemeenschappelijk eigendom [2](#page=2). * **Semi-publieke ruimtes:** De integratie van ruimtes die zowel privé als publiek toegankelijk zijn, kan bijdragen aan de leefbaarheid en sociale cohesie [2](#page=2). * **Tijdelijke toewijzing:** Dit concept kan flexibiliteit bieden in de invulling van woonruimte [2](#page=2). Gemeenten zouden prioriteit moeten geven aan kwaliteit boven kwantiteit bij ruimtelijke ordening, wat politieke moed vereist. Hoewel er reeds kwalitatieve verkavelingen bestaan, is er nood aan verdere innovatie in woonvormen [2](#page=2). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Duurzame ruimtelijke ontwikkeling | Een benadering van stadsplanning en landgebruik die gericht is op het maximaliseren van sociale, economische en ecologische welvaart voor huidige en toekomstige generaties, door middel van evenwichtige en geïntegreerde beslissingen. | | Bebouwingsdichtheid | Een maatstaf die aangeeft hoeveel gebouwen of bewoners er per oppervlakte-eenheid in een bepaald gebied zijn, vaak uitgedrukt in inwoners per vierkante kilometer of gebouwen per hectare. | | Bouwshift | Een beleidsmaatregel die beoogt de bebouwing van open ruimte te beperken en de focus te leggen op herontwikkeling van bestaande gebieden, met als doel de ruimtelijke versnippering tegen te gaan en de instandhouding van landbouw- en natuurgebieden te bevorderen. | | Compact bouwen | Een stedenbouwkundige strategie die gericht is op het realiseren van woningen en infrastructuur op een kleinere oppervlakte, met de bedoeling de ruimtelijke versnippering te verminderen en de bereikbaarheid te verbeteren. | | Vervoersknopen | Locaties waar verschillende vormen van openbaar vervoer samenkomen, zoals treinstations en bushaltes, die dienen als centra voor mobiliteit en de connectiviteit binnen een stedelijk of regionaal gebied verbeteren. | | Ecosysteemdiensten | De voordelen die de mens rechtstreeks of indirect van ecosystemen ontvangt, zoals zuivering van water en lucht, bestuiving van gewassen, klimaatregulatie en recreatiemogelijkheden. | | Biodiversity | De verscheidenheid aan leven op aarde op alle niveaus, van genen tot ecosystemen, en de ecologische en evolutionaire processen die dit leven in stand houden. | | Planschade | De schade die wordt geleden doordat een overheidsingrepen in het ruimtelijk beleid de waarde van een onroerend goed vermindert, bijvoorbeeld door een bestemmingswijziging. | | Co housing | Een woonvorm waarbij individuele bewoners een eigen wooneenheid hebben, maar ook gedeelde faciliteiten en gemeenschappelijke ruimtes delen, wat leidt tot meer sociale interactie en efficiënter ruimtegebruik. | | Woonconcepten | Nieuwe ideeën en benaderingen voor het ontwerpen en organiseren van woonomgevingen, die verder gaan dan traditionele woningtypen en rekening houden met veranderende levensstijlen en maatschappelijke behoeften. |