Les_17_Gastcollege_Amal_Miri_gender_migratie.pptx

# Introductie tot gender en migratie Dit gedeelte introduceert de concepten gender als sociaal construct en migratie, verkent de diversiteit aan migratiemotivaties en -typen, en legt de cruciale link tussen gender en migratie, inclusief de 'feminisering van migratie' en vooroordelen. ### 1.1 Wat is gender? Gender wordt gedefinieerd als een verzameling maatschappelijke verwachtingen en sociale rollen die worden toegekend aan mannen en vrouwen. Het wordt beschouwd als een continuüm dat variërende expressies van vrouwelijkheid, mannelijkheid en non-binariteit omvat. Gender heeft een significante invloed op verschillende levensdomeinen, zoals familie, werk en wonen. Er is een groeiend debat over gender als veranderlijk en als een belangrijke bron van ongelijkheid, wat de noodzaak van kruispuntdenken benadrukt. ### 1.2 Kruispuntdenken (intersectionality) Kruispuntdenken, ook wel intersectionality genoemd, erkent dat gender, sociale klasse, migratieachtergrond, religie en andere identiteitsaspecten niet los van elkaar staan, maar in samenhang iemands levens­kansen beïnvloeden. Deze kruispunten bepalen ook hoe individuen maatschappelijke processen, zoals migratie, ervaren. De ervaring van migratie verschilt bijvoorbeeld aanzienlijk naargelang iemands genderidentiteit (vrouw, man, non-binair) en hoe dit interageert met klasse, etniciteit en andere machtsverhoudingen. Deze verschillende assen versterken elkaar. ### 1.3 Wat is migratie? Migratie wordt gedefinieerd als de beweging van mensen van de ene plaats naar de andere, wat zowel binnen als buiten landsgrenzen kan plaatsvinden. De redenen voor migratie zijn divers en de motivaties kunnen complex en meervoudig zijn. Dit wordt geïllustreerd door projecten die de verschillende drijfveren achter migratie onderzoeken, verdergaand dan enkel economische verklaringen zoals de push- en pulltheorie. Er worden verschillende types migratie onderscheiden, waaronder interne, internationale, gedwongen migratie en arbeidsmigratie. Het is echter belangrijk te erkennen dat deze categorieën vaak niet strikt te onderscheiden zijn en in de praktijk met elkaar verweven kunnen zijn. ### 1.4 De link tussen gender en migratie De relatie tussen gender en migratie wordt onderstreept door de toenemende migratie van vrouwen, aangeduid als de 'feminisering van migratie'. Hierbij rijst de kritische vraag of deze ontwikkeling altijd positief is en automatisch leidt tot meer vrijheid voor vrouwen. Er bestaan ook vooroordelen over zowel vrouwelijke als mannelijke migranten, bijvoorbeeld de categorisering van vrouwelijke migranten als 'reproductieve' migranten (gericht op demografie en gezin) en mannelijke migranten als 'productieve' migranten (gericht op arbeid). Dit roept vragen op over genderrollen binnen migratiecontexten en de beroepen die geassocieerd worden met verschillende genders onder migranten. #### 1.4.1 Evoluties in onderzoek Belangrijke evoluties in het onderzoek naar gezin, migratie en gender zijn: * Een verschuiving van de focus op de *hoeveelheid* migranten naar het begrijpen van de *reden* waarom ze migreren. * Een transitie van het verzamelen van *cijfers* naar het bestuderen van de *ervaringen* van migranten. * Een beweging van louter *meten* naar het *begrijpen* van de complexe realiteiten, wat resulteert in een toename van etnografisch en participatief onderzoek waarbij migranten actief betrokken worden en zeggenschap krijgen. ### 1.5 Migratie en integratie in België Migratie naar België omvat de verplaatsing van mensen om uiteenlopende redenen zoals werk, gezin, studie of bescherming. Integratie wordt gezien als een proces van deelname aan de samenleving, wat zich uit in aspecten als werk, wonen, onderwijs en sociale relaties. Integratie is geen eenzijdige aanpassing van migranten, maar een wederzijds proces waarbij zowel migranten als de ontvangende samenleving een rol spelen. De integratie verloopt niet voor iedereen gelijk; dit wordt sterk beïnvloed door intersectionaliteit, waarbij gender, klasse en migratieachtergrond elkaar versterken. #### 1.5.1 Casus – Amina Amina (32) is via gezinshereniging naar België gekomen en woont in Vlaanderen met haar twee jonge kinderen. Hoewel ze een diploma als verpleegkundige heeft, wordt dit niet erkend. Ze volgt een verplicht inburgeringstraject. Haar toegang tot werk wordt beperkt door taalbarrières, gebrek aan kinderopvang en haar verblijfsstatus. Haar integratie wordt beïnvloed door de versterkende effecten van gender, klasse en migratiestatus, wat leidt tot meer formele rechten maar tegelijkertijd structurele drempels. #### 1.5.2 Casus – Omar Omar (27) is een alleenstaande asielzoeker en woont momenteel in een opvangcentrum. Hij heeft geen directe toegang tot de arbeidsmarkt en zijn autonomie over wonen en inkomen is beperkt. Onzekerheid over zijn verblijfsstatus speelt een grote rol. Zijn integratie wordt primair bepaald door juridische uitsluiting en institutionele controle, wat resulteert in minder rechten en een sterke afhankelijkheid van beleid. #### 1.5.3 Gastarbeiders versus nieuwkomers (eerste generatie) Er worden verschillen opgemerkt tussen gastarbeiders van de eerste generatie en nieuwkomers van de eerste generatie: * **Gastarbeiders (1e generatie):** Vaak geen eerdere generaties met migratie-ervaring in het gezin. Kwamen in een andere historische en socio-politieke context. Hadden een kleiner netwerk en gemeenschap. Ontvingen geen Nederlandse les of inburgeringsprogramma's. Het economisch model zag vrouwen vaak als reproductief. Veelal laag opgeleid, maar ondanks deze omstandigheden was er weinig ruimte voor autonomie en 'agency'. * **Nieuwkomers (1e generatie):** Eveneens geen eerdere generaties met migratie-ervaring. Leven in een tijd van globalisering en digitalisering. Hebben vaak een groter netwerk en gemeenschap. Inburgeringstrajecten en Nederlandse les zijn verplicht. Economische motivaties vereisen dat vrouwen bijdragen aan de economie. Vaker ervaring met migratie (bv. uit Spanje). Hoger opgeleid, maar ervaren toch verplichtingen en beperkte 'agency'. Integratie is een politiek en institutioneel gestuurd proces, zoals benadrukt door de 'gender politics of migration'. Er bestaat niet één uniforme migratie-ervaring; deze wordt beïnvloed door gender, sociale klasse, migratieachtergrond/etniciteit en verblijfsstatus. Deze kenmerken werken samen om de geleefde ervaringen vorm te geven (intersectionaliteit). Sociaal werk dient verder te kijken dan individuele 'tekorten', rekening te houden met structurele drempels en de bredere socio-politieke en historische context mee te nemen. Artist-based methodieken, zoals interviews of groepsgesprekken, en films of documentaires kunnen helpen om deze bredere context te belichten en te begrijpen. ### 1.6 Affectief burgerschap Migrantenmoeders worden beschouwd als 'affectieve burgers' van de samenleving. Dit concept gaat verder dan louter juridische, culturele of economische aspecten van integratie (zoals taal of inburgeringscursussen). Affectief burgerschap omvat het behoud van eigen tradities en cultuur, wat kan samengaan met de adoptie van nieuwe tradities. Het betreft de betrokkenheid bij kinderen, families, de buurt, en participatie op school of in jeugdbewegingen. Zorg en solidariteit staan centraal en dragen bij aan integratie. Dit uit zich in praktische zaken zoals het organiseren van culturele evenementen (bv. iftar), het omgaan met feestdagen (Sinterklaas, Kerstmis), het bemiddelen en vertalen op school of in jeugdbewegingen, en het deelnemen aan verenigingsleven, zelfs als dit primair gericht is op projecten in de landen van herkomst, wat transnationalisme bevordert. Het begrijpen van affectief burgerschap is cruciaal voor het creëren van een inclusieve en participatieve samenleving. Door de emotionele dimensies van burgerschap te erkennen en te waarderen, kunnen beleidsmakers en gemeenschappen werken aan het bevorderen van een gevoel van verbondenheid en het aanmoedigen van actieve maatschappelijke betrokkenheid onder alle groepen in de samenleving. --- # Migratie en integratie in België Dit onderdeel verkent het proces van migratie en integratie specifiek in België, met de nadruk op de wederkerigheid van integratie en de impact van intersectionaliteit, geïllustreerd door concrete casestudies. ### 2.1 Concepten: migratie en integratie #### 2.1.1 Migratie Migratie wordt gedefinieerd als de beweging van mensen van de ene plaats naar de andere, zowel binnen als buiten landsgrenzen. De redenen en motivaties achter migratie zijn divers en kunnen complex en meervoudig zijn. Verschillende types migratie omvatten interne, internationale, gedwongen en arbeidersmigratie, hoewel deze types in de praktijk vaak met elkaar verweven zijn. #### 2.1.2 Integratie Integratie wordt beschreven als het proces van deelname aan de samenleving, wat werk, wonen, onderwijs en sociale relaties omvat. Cruciaal is dat integratie geen eenzijdige aanpassing van migranten is, maar een proces waarbij zowel de migranten als de samenleving een rol spelen. Dit proces verloopt niet voor iedereen gelijk. ### 2.2 De rol van intersectionaliteit Intersectionaliteit, of kruispuntdenken, erkent dat gender, sociale klasse, migratieachtergrond, religie en andere identiteitsaspecten niet afzonderlijk, maar in samenhang iemands kansen in het leven beïnvloeden. Deze kruispunten bepalen ook hoe mensen maatschappelijke processen zoals migratie ervaren. De ervaring van migratie verschilt bijvoorbeeld naargelang iemand vrouw, man of non-binair is, en hoe dit samenwerkt met klasse, etniciteit en andere machtsverhoudingen. Verschillende assen kunnen elkaar versterken. > **Tip:** Begrijpen dat de ervaringen van migratie en integratie sterk persoonlijk zijn en beïnvloed worden door een complex samenspel van factoren is essentieel. ### 2.3 Migratie en integratie in België: casestudies #### 2.3.1 Casus: Amina Amina is een 32-jarige vrouw die via gezinshereniging naar België is gekomen en in Vlaanderen woont met haar twee jonge kinderen. Haar diploma als verpleegkundige wordt niet erkend, wat haar toegang tot werk belemmert. Ze volgt een verplicht inburgeringstraject en ervaart beperkte toegang tot werk door taalbarrières, gebrek aan kinderopvang en haar verblijfsstatus. Amina's integratie wordt beïnvloed door de wederzijdse versterking van gender, klasse en migratiestatus. Ze beschikt wel over meer formele rechten, maar ondervindt aanzienlijke structurele drempels. #### 2.3.2 Casus: Omar Omar is een 27-jarige alleenstaande asielzoeker die in een opvangcentrum woont. Hij heeft geen directe toegang tot de arbeidsmarkt en zijn autonomie over wonen en inkomen is beperkt. De onzekerheid over zijn verblijfsstatus is een constante factor. Omar's integratie wordt primair bepaald door juridische uitsluiting en institutionele controle. Hij heeft minder rechten en is sterk afhankelijk van overheidsbeleid. > **Voorbeeld:** Amina's situatie illustreert hoe formele rechten (zoals het recht op gezinshereniging) kunnen botsen met structurele belemmeringen (niet-erkend diploma, taalbarrière), terwijl Omar's situatie de impact van juridische uitsluiting en beperkte autonomie benadrukt bij asielzoekers. ### 2.4 Evoluties in onderzoek en de politieke sturing van integratie #### 2.4.1 Evolutie in onderzoek Het onderzoek naar gezin, migratie en gender heeft een evolutie gekend: van het focussen op de kwantiteit van migratie naar de redenen erachter, van cijfers naar ervaringen, en van meten naar begrijpen. Dit heeft geleid tot meer etnografisch en participatief onderzoek, waarbij onderzoeken met en door migranten wordt gedaan om hun zeggenschap te vergroten. #### 2.4.2 Gastarbeiders versus nieuwkomers Er wordt een onderscheid gemaakt tussen gastarbeiders (eerste generatie) en nieuwkomers (eerste generatie), hoewel beide groepen tot dezelfde generatie behoren. * **Gastarbeiders:** Kenmerkend door geen eerdere generaties migranten in de familie, migratie in een andere (oudere) tijd, een klein netwerk en gemeenschap, geen gestructureerde taalcursussen of inburgeringstrajecten. Het economisch model was gericht op arbeid, met vrouwen vaak in een reproductieve rol. Er was vaak weinig ruimte voor autonomie en agency, ondanks een weigering om zich volledig aan te passen. * **Nieuwkomers:** Eveneens zonder eerdere generaties migranten, maar in een context van globalisering en digitalisering. Ze hebben vaak een groter netwerk en gemeenschap, en verplichte taalcursussen en inburgeringstrajecten zijn standaard. De economische motivatie is breder, waarbij vrouwen ook geacht worden bij te dragen aan de economie. Er is vaker ervaring met migratie (bv. vanuit Spanje) en er is sprake van opgeleide of hoogopgeleide individuen. Desondanks ervaren ook zij verplichtingen en weinig ruimte voor agency. #### 2.4.3 Integratie als politiek en institutioneel proces Integratie wordt altijd gezien als een politiek en institutioneel gestuurd proces. De 'gender politics of migration' benadrukt dat er niet één migratie-ervaring is. Factoren zoals gender, sociale klasse, migratieachtergrond/etniciteit en verblijfsstatus werken samen om de geleefde ervaringen vorm te geven (intersectionaliteit). Sociaal werk dient verder te kijken dan individuele 'tekorten' en rekening te houden met structurele drempels en de bredere sociopolitieke en historische context. > **Tip:** Bij het analyseren van migratie en integratie is het cruciaal om zowel de individuele ervaringen als de bredere structurele en politieke context mee te nemen. ### 2.5 Affectief burgerschap Affectief burgerschap, zoals beschreven door Umut Erel, gaat verder dan juridische, culturele of economische aspecten van integratie (zoals taallessen of integratiecursussen). Migrantenmoeders maken deel uit van de samenleving als 'affectieve burgers' door zich te bekommeren om hun kinderen, families en de buurt. Ze dragen bij door te helpen op school, in jeugdbewegingen of lokale moskeeën. Zorg en solidariteit staan centraal en dragen bij aan integratie. Dit uit zich onder meer in het organiseren van activiteiten, het bemiddelen en vertalen op school, en het deelnemen aan het verenigingsleven, wat ook bijdraagt aan integratie hier, ondanks transnationale connecties. #### 2.5.1 Samenvatting affectief burgerschap Het begrijpen van affectief burgerschap is cruciaal voor het creëren van een inclusieve en participatieve samenleving. Door de emotionele dimensies van burgerschap te erkennen en te waarderen, kunnen beleidsmakers en gemeenschappen werken aan het bevorderen van een gevoel van verbondenheid en het aanmoedigen van actieve maatschappelijke betrokkenheid onder alle groepen in de samenleving. --- # Affectief burgerschap en samenvatting Dit onderdeel introduceert het concept van 'affectief burgerschap' voor migrantenmoeders, waarbij zorg en solidariteit centraal staan en integratie wordt gezien als het behouden en combineren van culturen, met nadruk op de erkenning van emotionele dimensies voor een inclusieve samenleving. ### 3.1 Affectief burgerschap Affectief burgerschap beschouwt migrantenmoeders als volwaardige leden van de samenleving. Dit concept gaat verder dan enkel juridische, culturele of economische aspecten van integratie, zoals het volgen van taalcursussen of het vinden van werk. De kern van affectief burgerschap ligt in het omarmen van de emotionele dimensies van iemands bestaan en betrokkenheid bij de gemeenschap. #### 3.1.1 Integratie door zorg en solidariteit Integratie wordt binnen dit kader niet gezien als een proces van volledige aanpassing aan de nieuwe cultuur, maar als het **behouden van eigen tradities en culturen** die vervolgens kunnen samengaan met nieuwe tradities en culturen. Migrantenmoeders dragen op verschillende manieren bij aan de samenleving door middel van zorg en solidariteit. Dit uit zich onder andere in: * Actieve betrokkenheid bij hun kinderen en families. * Zorg voor de buurt. * Ondersteuning op school en bij jeugdactiviteiten. * Hulp bieden binnen de lokale religieuze gemeenschap. * Praktische bijdragen zoals het maken van koekjes of soep voor schoolfeesten of iftar-maaltijden. * Bemiddelen en vertalen in formele settings zoals scholen of jeugdbewegingen, wat een duidelijke uiting van solidariteit is. * Het vinden van oplossingen om culturele tradities die men oorspronkelijk niet vierde, zoals Sinterklaas of Kerstmis, te integreren binnen het gezinsleven. Zelfs verenigingsleven, dat soms gericht is op projecten in de landen van herkomst, draagt bij aan integratie hier door middel van transnationalisme. #### 3.1.2 Samenvatting van de kernconcepten Het belang van het begrijpen van affectief burgerschap wordt benadrukt als cruciaal voor het creëren van een inclusieve en participatieve samenleving. Door de **emotionele dimensies van burgerschap te erkennen en te waarderen**, kunnen beleidsmakers en gemeenschappen effectiever werken aan: * Het bevorderen van een gevoel van verbondenheid. * Het aanmoedigen van actieve maatschappelijke betrokkenheid onder alle groepen in de samenleving. Dit perspectief vraagt om verder te kijken dan individuele 'tekorten' en rekening te houden met bredere structurele drempels en de sociaal-politieke en historische context waarin migratie en integratie plaatsvinden. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Gender | Een sociaal geconstrueerd begrip dat verwijst naar de maatschappelijke verwachtingen, rollen en gedragingen die worden toegeschreven aan mannen, vrouwen en non-binaire personen. Het wordt gezien als een continuüm en een belangrijke factor in sociale ongelijkheid. | | Migratie | Het proces waarbij mensen zich van de ene plaats naar de andere verplaatsen, hetzij binnen landsgrenzen of internationaal, om diverse redenen zoals werk, gezin, studie of bescherming. | | Intersectionaliteit (Kruispuntdenken) | Een theoretisch raamwerk dat stelt dat verschillende identiteitsaspecten zoals gender, sociale klasse, migratieachtergrond, religie en andere factoren elkaar niet afzonderlijk, maar in samenhang beïnvloeden. Deze kruispunten bepalen iemands kansen en hoe maatschappelijke processen worden ervaren. | | Feminization of migration | Een trend waarbij een groter aantal vrouwen migreert, wat vragen oproept over of dit altijd leidt tot meer vrijheid en gelijkheid. | | Integratie | Het proces waarbij migranten deelnemen aan de samenleving op gebieden zoals werk, wonen, onderwijs en sociale relaties. Het is een wederzijds proces waarbij zowel de migranten als de ontvangende samenleving een rol spelen. | | Affectief burgerschap | Een concept dat stelt dat migrantenmoeders deel uitmaken van de samenleving door hun rol in zorg en solidariteit, zowel binnen het gezin als in de bredere gemeenschap. Dit gaat verder dan juridische, culturele of economische aspecten van burgerschap. | | Juridische uitsluiting | Situaties waarin individuen, vaak door hun verblijfsstatus of gebrek aan rechten, beperkte toegang hebben tot essentiële diensten en maatschappelijke participatie. | | Structurele drempels | Obstakels in de samenleving die de integratie van migranten bemoeilijken, zoals beperkte toegang tot werk door taalbarrières, gebrek aan kinderopvang of de erkenning van diploma's. | | Verplaatsing | Het fysiek overbrengen van mensen van een oorspronkelijke locatie naar een nieuwe locatie, wat de basis vormt voor migratie. | | Sociopolitieke context | De bredere maatschappelijke en politieke omstandigheden en historische ontwikkelingen die de ervaringen en integratie van migranten beïnvloeden. |