International Law

# Categorieën personen en hun rechten binnen de EU Dit onderwerp behandelt de diverse categorieën personen die rechten ontlenen aan het EU-recht, met inbegrip van EU-burgers, derdelanders, en hun familieleden, evenals de rechtsgronden voor deze rechten. ### 1.1 Categorieën personen: Unieburgers en derdelanders Het begrip 'personen' fungeert als een paraplubegrip waaronder verschillende categorieën vallen, waarbij de rechten die men ontleent aan het vrij verkeer afhangen van de specifieke categorie waartoe men behoort. #### 1.1.1 EU-burgers Het EU-burgerschap is ingesteld bij het Verdrag van Maastricht in 1992. Volgens artikel 20 VWEU is een EU-burger eenieder die de nationaliteit van een lidstaat bezit. Lidstaten behouden de vrijheid om nationaal burgerschap toe te kennen, en deze beslissingen worden door andere lidstaten gerespecteerd. EU-burgerschap verleent specifieke rechten, vastgelegd in de artikelen 20 tot 24 VWEU, waaronder: * Het recht op gelijke behandeling. * Het recht op verblijf en verplaatsing binnen de EU. * Actief en passief kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen. * Het recht op diplomatieke en consulaire bescherming. * Het recht om verzoekschriften aan het Europees Parlement te richten en zich te wenden tot de Europese ombudsman. #### 1.1.2 Economisch actieve EU-burgers Economisch actieve EU-burgers omvatten werknemers en zelfstandigen. Zij ontlenen hun rechten aan de beginselen van het 'vrij verkeer van werknemers' en de 'vrijheid van vestiging'. #### 1.1.3 Economisch inactieve EU-burgers Deze categorie omvat onder meer studenten, gepensioneerden en werklozen. Ook zij ontlenen rechten aan hun Europees burgerschap. #### 1.1.4 Derdelanders Derdelanders zijn personen die niet de nationaliteit van een EU-lidstaat bezitten. Deze groep omvat: * Derdelands familieleden van EU-burgers. * Vluchtelingen. * Hoger opgeleide migranten. * Langdurig ingezetenen. * Overige derdelanders. ### 1.2 Het vrij verkeer van werknemers en zelfstandigen #### 1.2.1 Vrij verkeer van werknemers Artikel 45 VWEU regelt het vrij verkeer van werknemers. Dit artikel waarborgt het recht voor werknemers om in te gaan op een arbeidsaanbod, te werken en zich te vestigen in een andere lidstaat. De vraag of werkzoekenden hier ook onder vallen, is relevant. #### 1.2.2 Het recht op vestiging De artikelen 49 en 54 VWEU waarborgen het recht op vestiging. Dit houdt in dat men zich in een andere lidstaat mag vestigen als zelfstandige of er een bedrijf mag oprichten. De keuze van het land kan van belang zijn vanwege factoren zoals fiscaliteit en formaliteiten. #### 1.2.3 Uitzonderingen op het verbod van artikel 45 en 49 VWEU Het vrij verkeer van personen kan worden beperkt om redenen van algemeen publiek belang. Deze uitzonderingen vallen uiteen in verdragsuitzonderingen en uitzonderingen gebaseerd op de 'rule of reason'. ##### 1.2.3.1 Verdragsuitzonderingen * **Openbare orde en openbare veiligheid:** Beperkingen zijn enkel gebaseerd op het persoonlijk gedrag van de betrokkene en vereisen een actuele, werkelijke en voldoende ernstige bedreiging voor de samenleving. * **Volksgezondheid:** Dit wordt eng geïnterpreteerd en geldt enkel voor potentieel epidemische ziekten of andere infectieziekten en besmettelijke parasitaire ziekten. Dit geldt niet als men al langer dan drie maanden op het grondgebied verblijft. * **Betrekkingen in overheidsdienst en werkzaamheden ter uitoefening van het openbaar gezag:** Lidstaten mogen bepaalde overheidsfuncties (zoals bij politie of justitie) voorbehouden aan eigen onderdanen, indien een bijzondere band met de staat vereist is. ##### 1.2.3.2 Uitzonderingen op basis van de rule of reason Deze uitzonderingen zijn van toepassing in gevallen van indirecte discriminatie en vereisen dat maatregelen voldoen aan dwingende eisen van algemeen belang. Aanvullende voorwaarden zijn dat de maatregel niet in strijd is met secundaire wetgeving, het publieke belang daadwerkelijk wordt beschermd, en de maatregel evenredig is (geschikt en noodzakelijk). Deze principes gelden zowel voor verdragsuitzonderingen als voor de 'rule of reason'. ### 1.3 Richtlijn 2004/38/EG: het vrij verkeer van Unieburgers en hun (derdelands) familieleden Deze richtlijn bevat specifieke rechten voor EU-burgers en hun familieleden. Het fungeert als *lex specialis* en heeft voorrang op algemene bepalingen van het verdrag. #### 1.3.1 Familieleden Familieleden omvatten de echtgenoot of geregistreerde partner, afstammelingen jonger dan 21 jaar of die ten laste zijn, en ouders die ten laste zijn van de EU-burger of diens echtgenoot/partner. Het 'ten laste komen van' vereist twee voorwaarden: het familielid wordt materieel ondersteund door een EU-burger of diens partner, en er is een noodzaak aan financiële steun op het moment dat de familieleden een hereniging aanvragen. Familieleden hebben in beginsel een afgeleid verblijfsrecht op grond van deze richtlijn. #### 1.3.2 Rechten ontleend aan de richtlijn De richtlijn kent drie soorten rechten toe: reisrechten, verblijfsrechten en het recht op non-discriminatie. De specifieke rechten die een persoon heeft, hangen af van de categorie waarin deze persoon zich bevindt. ##### 1.3.2.1 Reisrechten Elke EU-burger heeft het recht om vrij te reizen tussen de lidstaten, mits deze in het bezit is van een geldig paspoort of identiteitskaart. Familieleden kunnen soms een visum nodig hebben. ##### 1.3.2.2 Verblijfsrechten * **Kortdurend verblijfsrecht (minder dan 3 maanden):** Dit geldt voor alle EU-burgers en hun familieleden. De voorwaarden zijn vergelijkbaar met die voor reisrechten, met de toevoeging dat zij geen 'onredelijke belasting' mogen vormen voor het sociale bijstandsstelsel van de gastlidstaat. * **Verblijfsrecht van meer dan 3 maanden:** De voorwaarden variëren per categorie: * **Economisch actieve EU-burgers:** Moeten daadwerkelijk een economische activiteit uitoefenen (de status van werkzoekenden is hierbij relevant). * **Economisch inactieve EU-burgers:** Moeten beschikken over een ziektekostenverzekering en voldoende bestaansmiddelen hebben. * **Familieleden:** Moeten de EU-burger vergezellen en beschikken over een verblijfskaart. * **Duurzaam verblijfsrecht:** Na vijf jaar legaal verblijf in een andere lidstaat, kan men zonder voorwaarden voor onbepaalde tijd in die lidstaat verblijven. Familieleden dienen over een duurzame verblijfskaart te beschikken, maar verkrijgen wel zelfstandig verblijfsrecht in die lidstaat. #### 1.3.3 Recht op non-discriminatie Dit recht waarborgt dat EU-burgers die gebruikmaken van hun reis- en verblijfsrechten, in de lidstaat van bestemming dezelfde faciliteiten krijgen als de nationale onderdanen. ### 1.4 Verblijfsrechten op grond van artikel 21 en 20 VWEU Sommige familieleden kunnen geen rechten ontlenen aan Richtlijn 2004/38/EG omdat zij niet onder de definitie van familielid vallen. In dergelijke gevallen kunnen zij onder bepaalde omstandigheden wel rechten ontlenen aan artikel 20 of 21 VWEU. #### 1.4.1 Derdelands familieleden en de 'Europa-route' In situaties waarin derdelands familieleden na een periode van samenwonen met een EU-burger in een andere lidstaat, terugkeren naar het land van herkomst van de EU-burger, en dit niet onder de Richtlijn 2004/38/EG valt, kan via het arrest *Singh* een verblijfsrecht worden verkregen op basis van artikel 21 VWEU. Dit heeft geleid tot de ontwikkeling van de 'Europa-route'. #### 1.4.2 Verzorgende derdelands ouders van een minderjarig EU-kind Wanneer derdelands ouders belast zijn met de zorg voor een minderjarig EU-kind, en dit niet onder de Richtlijn 2004/38/EG valt, kunnen zij via verschillende arresten van het Hof van Justitie rechten ontlenen aan artikel 20 of 21 VWEU. > **Tip:** Het Hof van Justitie heeft via arresten (zoals *baby Chen*, *Zambrano*, *Dereci*) verduidelijkt dat het verblijf van familieleden van EU-burgers uit derde landen kan worden afgedwongen indien het voor de betreffende EU-burger onmogelijk wordt om in een lidstaat van de EU te verblijven, bijvoorbeeld wanneer slechts één ouder bij het minderjarig kind verblijft. ### 1.5 Vluchtelingen, hoger opgeleiden, langdurig ingezetenen en visumplicht Dit onderdeel categoriseert derdelanders verder en verwijst naar specifieke regelgeving: * Vluchtelingen (zie Dublinverordening en migratiedeal 2023). * Hoger opgeleide migranten (zie Bluecardrichtlijn). * Langdurig ingezetenen. * Overige derdelanders (zie Schengenvisum). > **Voorbeeld:** Het is cruciaal om in een casusanalyse elke persoon correct in te delen in een van de vastgestelde categorieën en vervolgens de specifieke rechten en rechtsgronden die voor die categorie gelden te identificeren. Tevens is het van belang de geldige rechtvaardigingsgronden voor beperkingen op het vrij verkeer van personen te kunnen benoemen en uitleggen. --- # Vrij verkeer van werknemers en zelfstandigen Het vrije verkeer van werknemers en zelfstandigen binnen de EU garandeert EU-burgers het recht om in andere lidstaten te werken en zich te vestigen, met specifieke regels en uitzonderingen. ## 2. Het vrij verkeer van werknemers en zelfstandigen Dit onderwerp behandelt de fundamentele beginselen van het vrije verkeer van economisch actieve EU-burgers, met name werknemers en zelfstandigen, en de mogelijke beperkingen daarop. ### 2.1 Het vrij verkeer van werknemers Het vrije verkeer van werknemers is verankerd in artikel 45 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU). Dit artikel waarborgt het recht voor werknemers om een aanbod van arbeid te aanvaarden, te werken en zich te vestigen in een andere lidstaat. De precieze definitie van wat onder 'werknemer' wordt verstaan, is cruciaal voor de toepassing van dit recht. Werkzoekenden vallen onder de bescherming van dit principe, wat hen het recht geeft om zich in een andere lidstaat te begeven op zoek naar werk. ### 2.2 Het recht op vestiging voor zelfstandigen Het recht op vestiging, zoals uiteengezet in artikel 49 en 54 VWEU, stelt EU-burgers in staat om zich als zelfstandige te vestigen in een andere lidstaat of om daar een onderneming op te richten. De keuze van de lidstaat kan van belang zijn met betrekking tot fiscale overwegingen, formaliteiten en administratieve procedures. ### 2.3 Uitzonderingen op het verbod van artikel 45 en 49 VWEU Hoewel het principe van vrij verkeer van personen en vestiging breed is, zijn er uitzonderingen mogelijk om redenen van algemeen publiek belang. Deze uitzonderingen kunnen worden onderverdeeld in verdragsuitzonderingen en uitzonderingen gebaseerd op de 'rule of reason'. #### 2.3.1 Verdragsuitzonderingen De verdragen voorzien in specifieke uitzonderingen die gebaseerd zijn op: * **Openbare orde en openbare veiligheid:** Deze uitzonderingen mogen uitsluitend worden gebaseerd op het persoonlijk gedrag van de betrokkenen en vereisen dat dit gedrag een actuele, werkelijke en voldoende ernstige bedreiging vormt voor de samenleving. * **Volksgezondheid:** Dit geldt enkel voor ziekten met een potentieel epidemisch karakter of andere ernstige infectie- of besmettelijke parasitaire ziekten. De uitzondering geldt niet wanneer een persoon reeds langer dan drie maanden op het grondgebied van de lidstaat verblijft. * **Betrekkingen in overheidsdienst en werkzaamheden ter uitoefening van het openbaar gezag:** Lidstaten mogen bepaalde overheidsfuncties, zoals politie, justitie of functies die een bijzondere band met de staat vereisen, voorbehouden aan hun eigen onderdanen. Deze uitzondering wordt eng geïnterpreteerd. #### 2.3.2 Uitzonderingen op basis van de 'rule of reason' De 'rule of reason' is van toepassing op maatregelen die indirect discrimineren en die gerechtvaardigd kunnen worden door dwingende eisen van algemeen belang. > **Tip:** Zowel bij de verdragsuitzonderingen als bij de 'rule of reason' moeten aanvullende voorwaarden vervuld zijn. De maatregel mag niet in strijd zijn met secundaire wetgeving, moet een daadwerkelijke bescherming bieden aan het publiek belang en in overeenstemming zijn met het evenredigheidsbeginsel (d.w.z. zowel geschikt als noodzakelijk zijn voor het nagestreefde doel). ### 2.4 Richtlijn 2004/38/EG: het vrij verkeer van Unieburgers en hun familieleden Deze richtlijn is een *lex specialis* die voorrang heeft op algemene verdragsbepalingen met betrekking tot het vrij verkeer van Unieburgers en hun (derdelandse) familieleden. #### 2.4.1 Begunstigden van de richtlijn De richtlijn verleent rechten aan: * Unieburgers * Familieleden van Unieburgers #### 2.4.2 Definitie van familieleden Onder familieleden vallen: * De echtgenoot of geregistreerd partner. * Afstammelingen die jonger zijn dan 21 jaar, of die ten laste zijn van de Unieburger of diens echtgenoot/partner. * Ouders die ten laste zijn van de Unieburger of diens echtgenoot/partner. #### 2.4.3 Voorwaarden voor 'ten laste komen van' Het concept 'ten laste komen van' vereist twee voorwaarden: 1. Het familielid wordt materieel ondersteund door een Unieburger of diens partner. 2. Er is een noodzaak aan financiële steun op het moment dat de familieleden een hereniging met een Unieburger aanvragen. Familieleden hebben op grond van deze richtlijn in beginsel een afgeleid verblijfsrecht. #### 2.4.4 Rechten die voortvloeien uit de richtlijn De richtlijn kent drie hoofdcategorieën van rechten toe: * **Reisrechten:** Elke Unieburger heeft het recht om vrij te reizen tussen de lidstaten. Een geldig paspoort of identiteitskaart is vereist. Familieleden hebben soms een visum nodig. * **Verblijfsrechten:** * **Kortdurend verblijfsrecht (minder dan 3 maanden):** Dit geldt voor alle Unieburgers en hun familieleden. Naast geldige reisdocumenten mag men geen 'onredelijke belasting vormen voor het socialebijstandsstelsel van de gastlidstaat'. * **Verblijfsrecht langer dan 3 maanden:** De voorwaarden variëren per categorie: * *Economisch actieve Unieburgers:* Moeten daadwerkelijk een economische activiteit uitoefenen. Werkzoekenden vallen hier niet direct onder, maar hebben wel rechten in het kader van het vrij verkeer van werknemers. * *Economisch inactieve Unieburgers:* Moeten beschikken over een ziektekostenverzekering en voldoende bestaansmiddelen. * *Familieleden:* Moeten vergezellen de Unieburger en beschikken over een verblijfskaart. * **Duurzaam verblijfsrecht (langer dan 5 jaar):** Na vijf jaar legaal verblijf in een andere lidstaat verkrijgt men het recht om zonder voorwaarden voor onbepaalde tijd te verblijven. Familieleden die een duurzame verblijfskaart bezitten, verkrijgen zelfstandig verblijfsrecht. * **Recht op non-discriminatie:** Unieburgers die gebruikmaken van hun reis- en verblijfsrechten, moeten in de lidstaat van bestemming dezelfde faciliteiten genieten als nationale onderdanen. ### 2.5 Verblijfsrechten op grond van artikel 21 en 20 VWEU In specifieke situaties kunnen bepaalde familieleden, die niet onder de definitie van de richtlijn vallen, toch rechten ontlenen aan artikel 21 of 20 VWEU. * **Situatie 1: Terugkeer naar het land van herkomst van de Unieburger na verblijf in een andere lidstaat:** Indien derdelandse familieleden na een periode samen te hebben gewoond met de Unieburger in een andere lidstaat, terugkeren naar het oorspronkelijke land van de Unieburger en niet onder de richtlijn vallen, kunnen zij rechten ontlenen aan artikel 21 VWEU (arrest Singh). Dit heeft geleid tot de ontwikkeling van de 'Europa-route'. * **Situatie 2: Verzorgende derdelandse ouders van een minderjarig EU-kind:** Wanneer derdelandse ouders die zorg dragen voor een minderjarig EU-kind niet onder de richtlijn vallen, kunnen zij rechten ontlenen aan artikel 20 of 21 VWEU, zoals bepaald in diverse arresten van het Hof van Justitie van de EU (bv. arresten Baby Chen, Zambrano, Dereci). > **Tip:** Het Hof van Justitie heeft hierbij geoordeeld dat verblijfsrechten voor familieleden van derdelandse oorsprong alleen kunnen worden afgedwongen als het voor de betreffende Unieburger onmogelijk wordt om in een lidstaat van de EU te verblijven (bijvoorbeeld wanneer één ouder verblijft bij een minderjarig kind). ### 2.6 Overige categorieën van derdelanders Naast familieleden van Unieburgers, vallen ook andere categorieën derdelanders onder het Europese recht, met specifieke rechten en procedures: * **Vluchtelingen:** Hun rechten zijn onder meer geregeld in de Dublinverordening en recente migratieakkoorden. * **Hoger opgeleide migranten:** De Bluecardrichtlijn regelt hun status. * **Langdurig ingezetenen:** Hebben specifieke verblijfsrechten. * **Overige derdelanders:** Hun toegang en verblijf is vaak gereguleerd door het Schengenvisum. --- # Richtlijn 2004/38/EG inzake het vrij verkeer van Unieburgers en hun familieleden Deze richtlijn regelt de rechten van Unieburgers en hun familieleden om vrij te reizen en te verblijven binnen de lidstaten van de Europese Unie, en waarborgt hun non-discriminatie. ### 3.1 Algemene principes en reikwijdte van de richtlijn Richtlijn 2004/38/EG is een *lex specialis* en heeft voorrang op algemene bepalingen van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) met betrekking tot het vrij verkeer van personen. De richtlijn is van toepassing op: * Unieburgers * Familieleden van Unieburgers #### 3.1.1 Definitie van familieleden De richtlijn definieert familieleden als volgt: * De echtgenoot of geregistreerde partner. * Afstammelingen die jonger zijn dan 21 jaar, ofwel ten laste van de Unieburger, ofwel ten laste van de echtgenoot/geregistreerde partner. * Ouders die ten laste zijn van de Unieburger, of van de echtgenoot/geregistreerde partner. #### 3.1.2 Begrip 'ten laste komen van' Om als 'ten laste komend' te worden beschouwd, moet aan twee voorwaarden worden voldaan: 1. Het familielid wordt materieel ondersteund door een Unieburger of diens echtgenoot/partner. 2. Er is een noodzaak tot financiële steun op het moment dat de familieleden verzoeken om hereniging met een Unieburger. Familieleden hebben op basis van de richtlijn in beginsel een afgeleid verblijfsrecht. ### 3.2 Rechten die voortvloeien uit de richtlijn De richtlijn kent drie hoofdtypen rechten toe aan de begunstigden, waarbij de specifieke rechten afhankelijk zijn van de categorie waarin de persoon zich bevindt: #### 3.2.1 Reisrechten Elke Unieburger heeft het recht om vrij te reizen tussen de lidstaten van de EU. De enige voorwaarde is het bezit van een geldig paspoort of een identiteitskaart. Familieleden, indien zij geen Unieburger zijn, kunnen soms een visum nodig hebben. #### 3.2.2 Verblijfsrechten Verblijfsrechten worden onderverdeeld in kortdurend, langer dan drie maanden, en duurzaam verblijf. ##### 3.2.2.1 Kortdurend verblijfsrecht (minder dan 3 maanden) Dit recht geldt voor alle Unieburgers en hun familieleden. De voorwaarden zijn dezelfde als voor reisrechten, plus de eis dat zij geen 'onredelijke belasting vormen voor het socialebijstandsstelsel van de gastlidstaat'. ##### 3.2.2.2 Verblijfsrecht langer dan 3 maanden De voorwaarden voor dit recht variëren afhankelijk van de categorie van de begunstigde: * **Economisch actieve Unieburgers:** Moeten daadwerkelijk een economische activiteit uitoefenen. Dit omvat werknemers en zelfstandigen, maar ook werkzoekenden die onder specifieke voorwaarden vallen. * **Economisch inactieve Unieburgers:** Moeten voldoen aan de volgende voorwaarden: 1. Ziektekostenverzekering hebben. 2. Voldoende bestaansmiddelen hebben om niet ten laste te komen van het socialebijstandsstelsel van de gastlidstaat. Dit geldt bijvoorbeeld voor studenten en gepensioneerden. * **Familieleden:** Moeten de Unieburger vergezellen en in het bezit zijn van een geldige verblijfskaart. ##### 3.2.2.3 Duurzaam verblijfsrecht Na vijf jaar legaal verblijf in een andere lidstaat verkrijgt de Unieburger het recht om voor onbepaalde tijd in die lidstaat te verblijven, zonder verdere voorwaarden. Familieleden die niet de nationaliteit van een lidstaat bezitten, moeten over een duurzame verblijfskaart beschikken, maar verkrijgen zelfstandig een duurzaam verblijfsrecht in die lidstaat. #### 3.2.3 Recht op non-discriminatie Dit recht waarborgt dat Unieburgers die hun reis- en verblijfsrechten hebben uitgeoefend, in de lidstaat van bestemming dezelfde faciliteiten en behandeling genieten als de nationale onderdanen van die lidstaat. ### 3.3 Verblijfsrechten op grond van artikel 20 en 21 VWEU Sommige familieleden kunnen geen rechten ontlenen aan Richtlijn 2004/38/EG omdat zij niet onder de definitie van familielid vallen. In zulke specifieke gevallen kunnen zij wel rechten ontlenen aan artikel 20 VWEU (Unieburgerschap) of artikel 21 VWEU (verblijfsrecht). #### 3.3.1 Situaties die vallen onder artikel 20 en 21 VWEU Twee belangrijke situaties waarbij artikel 20 of 21 VWEU van toepassing kan zijn, zijn: * **Terugkeer van derdelands familieleden naar het land van herkomst van de Unieburger:** Wanneer derdelands familieleden, na een periode van verblijf in een andere lidstaat met de Unieburger, terugkeren naar het land van herkomst van de Unieburger, valt dit niet onder de richtlijn. Echter, op basis van het arrest Singh kunnen zij rechten ontlenen aan artikel 21 VWEU. Dit heeft geleid tot de ontwikkeling van de zogenaamde 'Europa-route'. * **Verzorgende derdelands ouders van een minderjarig EU-kind:** Wanneer derdelands ouders de zorg dragen voor een minderjarig EU-kind, en dit valt buiten de reikwijdte van de richtlijn, kunnen zij op basis van diverse arresten van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ) rechten ontlenen aan artikel 20 of 21 VWEU. > **Tip:** De rechtspraak van het HvJ, zoals de arresten Baby Chen, Zambrano en Dereci, nuanceert de toepassing van artikel 20 en 21 VWEU. Verblijfsrechten voor familieleden van Unieburgers uit derde landen kunnen doorgaans alleen worden afgedwongen als het voor de betreffende Unieburger onmogelijk wordt om in een lidstaat van de EU te verblijven (bijvoorbeeld indien één ouder verblijft bij een minderjarig kind). ### 3.4 Andere categorieën personen Naast Unieburgers en hun familieleden omvat het recht op vrij verkeer van personen ook andere categorieën, waaronder: * **Vluchtelingen:** Hun rechten worden primair geregeld door specifieke verordeningen (bv. Dublinverordening) en recentere migratiedeals. * **Hoger opgeleide migranten:** Deze groep valt onder specifieke richtlijnen, zoals de Bluecardrichtlijn. * **Langdurig ingezetenen:** Deze categorie heeft specifieke rechten die verder gaan dan het basisverblijfsrecht. * **Overige derdelanders:** Voor deze groep gelden vaak visumvereisten (bv. Schengenvisum). > **Tip:** Het is cruciaal om voor elke persoon, zeker in een casus, de juiste categorie te kunnen identificeren en de daaruit voortvloeiende rechten en rechtsgronden te kennen. Tevens dient men op de hoogte te zijn van de rechtvaardigingsgronden die beperkingen aan het vrij verkeer van personen mogelijk maken. --- # Verblijfsrechten op grond van artikelen 20 en 21 VWEU Dit onderwerp behandelt specifieke situaties waarin familieleden van EU-burgers, die niet onder Richtlijn 2004/38/EG vallen, toch verblijfsrechten kunnen ontlenen aan de artikelen 20 en 21 VWEU. ### 4.1 Situaties buiten de scope van Richtlijn 2004/38/EG Richtlijn 2004/38/EG regelt het vrij verkeer van Unieburgers en hun familieleden. Echter, er zijn specifieke situaties waarin bepaalde familieleden van een Unieburger geen rechten kunnen ontlenen aan deze richtlijn, omdat zij niet voldoen aan de definitie van "familielid" zoals opgenomen in de richtlijn. In dergelijke gevallen kunnen er toch verblijfsrechten voortvloeien uit de artikelen 20 en 21 VWEU. ### 4.2 Verblijfsrechten op grond van artikel 21 VWEU Artikel 21 VWEU verankert het recht van elke burger van de Unie om zich vrijelijk binnen het grondgebied van de lidstaten te verplaatsen en er te verblijven, onderworpen aan de beperkingen en voorwaarden die in de Verdragen en de bepalingen ter uitvoering daarvan zijn vastgesteld. #### 4.2.1 De "Europa-route" en het arrest Singh Een belangrijke situatie waarin artikel 21 VWEU relevant wordt, betreft derdelands-familieleden die na een periode van verblijf met de Unieburger in een andere lidstaat, terugkeren naar het land van herkomst van de Unieburger. Als deze situatie niet onder de Richtlijn 2004/38/EG valt, kunnen deze familieleden toch rechten ontlenen aan artikel 21 VWEU. Het arrest Singh heeft hieraan ten grondslag gelegen en heeft geleid tot de ontwikkeling van de zogenaamde "Europa-route". ### 4.3 Verblijfsrechten op grond van artikel 20 VWEU Artikel 20 VWEU bepaalt dat elke persoon die de nationaliteit van een lidstaat bezit, Unieburger is. Dit artikel creëert ook een afgeleid verblijfsrecht voor derdelanders die voorwaarde van Unieburger zijn. #### 4.3.1 Verzorgende derdelands ouders van een minderjarig EU-kind Een andere belangrijke situatie waarin artikel 20 of 21 VWEU van toepassing is, betreft de verzorgende derdelands ouders van een minderjarig EU-kind. Wanneer deze situatie niet onder de Richtlijn 2004/38/EG valt, kunnen deze ouders toch rechten ontlenen aan de artikelen 20 of 21 VWEU, zoals bevestigd in verschillende arresten van het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ). > **Tip:** Deze specifieke rechtsgrondslagen (art. 20 en 21 VWEU) bieden een vangnet voor situaties waarin de specifieke Richtlijn 2004/38/EG niet van toepassing is, maar er toch een legitiem belang is om verblijfsrechten te waarborgen, met name ter bescherming van het Unieburgerschap en de effectieve uitoefening daarvan. ### 4.4 Rechtspraak van het HvJ: Chen, Zambrano, Dereci De rechtspraak van het HvJ, met name in de zaken Chen, Zambrano en Dereci, heeft de reikwijdte van verblijfsrechten voor familieleden van EU-burgers op basis van de artikelen 20 en 21 VWEU verduidelijkt. #### 4.4.1 Kernprincipe: onmogelijkheid van verblijf voor de Unieburger Het kernprincipe dat uit deze rechtspraak voortvloeit, is dat het verblijf door derdelands familieleden van een EU-burger in een lidstaat alleen kan worden afgedwongen als het voor de betreffende EU-burger zelf onmogelijk wordt om in een van de lidstaten van de EU te verblijven. Dit is met name het geval wanneer slechts één ouder bij een minderjarig kind verblijft. > **Voorbeeld:** Een derdelands ouder die samen met zijn of haar minderjarige EU-kind in een lidstaat verblijft, kan een verblijfsrecht ontlenen aan art. 20 of 21 VWEU als de andere ouder (die mogelijk ook de EU-burger is) er niet is of niet kan zorgen voor het kind. Het vertrek van de derdelands ouder zou het voor het EU-kind onmogelijk maken om in de lidstaat te verblijven en effectief gebruik te maken van zijn of haar Unieburgerschap. --- # Specifieke categorieën derdelanders en visumplicht Dit onderwerp behandelt de rechten en procedures voor specifieke groepen derdelanders, zoals vluchtelingen, hogeropgeleide migranten en langdurig ingezetenen, en de bijbehorende visumplicht. ### 6.1 Categorieën personen: Unieburgers en derdelanders Het begrip 'personen' binnen het vrij verkeer is een paraplubegrip dat verschillende categorieën omvat, waarbij de rechten afhankelijk zijn van de specifieke categorie waartoe iemand behoort. #### 6.1.1 Unieburgers Unieburgerschap, geïntroduceerd met het Verdrag van Maastricht in 1992, is gedefinieerd in artikel 20 VwEU als eenieder die de nationaliteit van een lidstaat bezit. Lidstaten behouden de vrijheid om nationaal burgerschap toe te kennen, en andere lidstaten dienen deze beslissingen te respecteren. Rechten die voortvloeien uit Europees burgerschap (artikelen 20-24 VwEU) omvatten: * Recht op gelijke behandeling. * Recht op verblijf en verplaatsing binnen de EU. * Actief en passief kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen. * Recht op diplomatieke en consulaire bescherming. * Recht om verzoekschriften tot het Europees Parlement te richten en zich tot de Europese ombudsman te wenden. Unieburgers kunnen worden onderverdeeld in: * **Economisch actieve Unieburgers:** Dit zijn werknemers en zelfstandigen die rechten ontlenen aan de beginselen van 'vrij verkeer van werknemers' en 'vrijheid van vestiging'. * **Economisch inactieve Unieburgers:** Dit omvat groepen zoals studenten, gepensioneerden en werklozen, die eveneens rechten ontlenen aan hun Europees burgerschap. #### 6.1.2 Derdelanders Derdelanders zijn personen die niet de nationaliteit van een EU-lidstaat bezitten. Deze categorie omvat: * Derdelandse familieleden van EU-burgers. * Vluchtelingen. * Hoger opgeleide migranten. * Langdurig ingezetenen. * Overige derdelanders. ### 6.2 Het vrij verkeer van werknemers en zelfstandigen #### 6.2.1 Vrij verkeer van werknemers (artikel 45 VwEU) Dit artikel waarborgt het recht voor werknemers om op een aanbod van werk in te gaan, te werken en zich te vestigen in een andere lidstaat. De definitie van 'werknemer' is hierbij cruciaal, en ook werkzoekenden worden hieronder begrepen. #### 6.2.2 Het recht op vestiging (artikelen 49 en 54 VwEU) Dit recht staat eenieder toe zich in een andere lidstaat te vestigen als zelfstandige of er een bedrijf op te richten. De keuze van het land kan belangrijk zijn vanwege fiscale overwegingen en administratieve formaliteiten. #### 6.2.3 Uitzonderingen op het verbod van artikelen 45 en 49 VwEU Beperkingen op het vrij verkeer van personen zijn mogelijk om redenen van algemeen publiek belang. Deze beperkingen kunnen gebaseerd zijn op: 1. **Verdragsuitzonderingen:** * **Openbare orde en openbare veiligheid:** Deze uitzondering mag uitsluitend gebaseerd zijn op het persoonlijk gedrag van de betrokkenen en vereist een actuele, werkelijke en voldoende ernstige bedreiging voor de samenleving. * **Volksgezondheid:** Dit wordt eng geïnterpreteerd en geldt enkel voor potentieel epidemische ziekten, andere infectieziekten of besmettelijke parasitaire ziekten. Het geldt niet voor personen die al langer dan drie maanden op het grondgebied verblijven. * **Betrekkingen in overheidsdienst en werkzaamheden ter uitoefening van het openbaar gezag:** Lidstaten kunnen bepaalde overheidsfuncties (bv. politie, justitie) voorbehouden aan eigen onderdanen, met name wanneer een bijzondere band met de staat vereist is. 2. **Uitzonderingen op basis van de 'rule of reason':** Dit betreft dwingende eisen van algemeen belang en is enkel van toepassing in gevallen van indirecte discriminatie. Bij beide soorten uitzonderingen gelden aanvullende voorwaarden: de maatregel mag niet in strijd zijn met secundaire wetgeving, moet daadwerkelijke bescherming bieden aan het publieke belang, en moet in overeenstemming zijn met het evenredigheidsbeginsel (geschikt en noodzakelijk). ### 6.3 Richtlijn 2004/38/EG: het vrij verkeer van Unieburgers en hun (derdelands) familieleden Deze richtlijn regelt de rechten van zowel EU-burgers als hun familieleden. Het fungeert als *lex specialis* en heeft voorrang op algemene bepalingen van het Verdrag. #### 6.3.1 Definitie van familieleden Onder familieleden vallen: * Echtgenoot of geregistreerd partner. * Afstammelingen jonger dan 21 jaar of die ten laste zijn van de Unieburger of diens echtgenoot/partner. * Ouders die ten laste zijn van de Unieburger of diens echtgenoot/partner. #### 6.3.2 Voorwaarde 'ten laste komen van' Dit houdt in dat het familielid materieel ondersteund wordt door een EU-burger of diens partner, en dat er een noodzaak is aan financiële steun op het moment dat de familieleden een hereniging met een EU-onderdaan aanvragen. #### 6.3.3 Afgeleid verblijfsrecht Familieleden hebben op basis van deze richtlijn in beginsel een afgeleid verblijfsrecht. #### 6.3.4 Rechten ontleend aan de richtlijn Er zijn drie types rechten die uit deze richtlijn kunnen worden ontleend: 1. **Reisrechten:** Elke Unieburger heeft het recht om vrij te reizen tussen lidstaten met een geldig paspoort of identiteitskaart. Familieleden kunnen soms een visum nodig hebben. 2. **Verblijfsrechten:** * **Kortdurend verblijfsrecht (< 3 maanden):** Geldt voor alle EU-burgers en hun familieleden. De voorwaarden zijn vergelijkbaar met reisrechten, plus de eis dat zij geen onredelijke belasting vormen voor het sociale bijstandsstelsel van de gastlidstaat. * **Verblijfsrecht > 3 maanden:** De voorwaarden verschillen per categorie: * **Economisch actieve EU-burgers:** Moeten daadwerkelijk een economische activiteit uitoefenen. * **Economisch inactieve EU-burgers:** Moeten beschikken over ziektekostenverzekering en voldoende bestaansmiddelen. * **Familieleden:** Moeten de EU-burger vergezellen en beschikken over een verblijfskaart. * **Duurzaam verblijfsrecht:** Na vijf jaar legaal verblijf in een andere lidstaat kan men zonder voorwaarden voor onbepaalde tijd verblijven. Familieleden verkrijgen een duurzame verblijfskaart en vervolgens zelfstandig verblijfsrecht in die lidstaat. 3. **Recht op non-discriminatie:** Zorgt ervoor dat EU-burgers die gebruikmaken van hun reis- en verblijfsrecht, dezelfde faciliteiten genieten als de nationale onderdanen van de lidstaat van bestemming. ### 6.4 en 6.5 Verblijfsrechten op grond van artikel 21 en 20 VwEU Sommige familieleden kunnen geen rechten ontlenen aan Richtlijn 2004/38/EG omdat zij niet onder de definitie van familielid vallen. In specifieke gevallen kunnen zij echter wel rechten ontlenen aan artikel 20 of 21 VwEU. * **Situatie 1: Derdelandse familieleden keren terug naar het land van oorsprong van de Unieburger** Wanneer derdelandse familieleden na een periode van verblijf in een andere lidstaat samen met de Unieburger terugkeren naar het land van oorsprong van de Unieburger, vallen zij niet onder Richtlijn 2004/38/EG. Het arrest Singh heeft bepaald dat in dergelijke gevallen rechten ontleend kunnen worden aan artikel 21 VwEU, wat de 'Europa-route' creëerde. * **Situatie 2: Verzorgende derdelandse ouders van een minderjarig EU-kind** Wanneer derdelandse ouders een minderjarig EU-kind verzorgen, vallen zij niet onder Richtlijn 2004/38/EG. Verschillende arresten van het Hof van Justitie (zoals Baby Chen, Zambrano, Dereci) hebben hierover geoordeeld. Het verblijf van familieleden van een EU-burger uit derde landen kan alleen worden afgedwongen als het voor de betreffende EU-burger onmogelijk wordt om in een lidstaat te verblijven (bijvoorbeeld als één ouder bij een minderjarig kind verblijft). ### 6.6 Vluchtelingen, hogeropgeleiden, langdurig ingezetenen en visumplicht Deze sectie herhaalt en verduidelijkt de categorieën derdelanders, met specifieke aandacht voor: * **Vluchtelingen:** (Verwijzing naar DublinVO en migratieakkoord 2023) * **Hoger opgeleide migranten:** (Verwijzing naar de Bluecardrichtlijn) * **Langdurig ingezetenen:** * **Overige derdelanders:** (Verwijzing naar het Schengenvisum) Het is essentieel om voor elke persoon de juiste categorie te kunnen plaatsen, de bijbehorende rechten en rechtsgronden te identificeren, en de rechtvaardigingsgronden voor beperkingen aan het vrij verkeer te kunnen uitleggen. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Unieburger | Eenieder die de nationaliteit van een van de lidstaten van de Europese Unie bezit. Lidstaten bepalen nationaal burgerschap, maar andere lidstaten moeten deze beslissingen respecteren. | | Derdelander | Een persoon die niet de nationaliteit van een van de lidstaten van de Europese Unie bezit. Dit omvat onder andere familieleden van EU-burgers, vluchtelingen en migranten. | | Vrij verkeer van werknemers | Het recht voor burgers van de EU om in een andere lidstaat te werken, zich te vestigen en toegang te krijgen tot arbeid onder dezelfde voorwaarden als nationale werknemers, geregeld in artikel 45 VWEU. | | Vrijheid van vestiging | Het recht voor burgers van de EU om zich in een andere lidstaat te vestigen als zelfstandige of om er een bedrijf op te richten, vastgelegd in artikel 49 en 54 VWEU. | | Richtlijn 2004/38/EG | Een EU-richtlijn die de rechten regelt voor Unieburgers en hun familieleden met betrekking tot vrij reizen en verblijven binnen de lidstaten van de EU. | | Afgeleid verblijfsrecht | Het verblijfsrecht dat familieleden van een Unieburger ontlenen aan de Unieburger zelf, in plaats van direct uit eigen hoofde. | | Duurzaam verblijfsrecht | Het recht om na vijf jaar legaal en ononderbroken verblijf in een lidstaat voor onbepaalde tijd te verblijven, zonder verdere voorwaarden. | | Rule of reason | Een gerechtvaardigde uitzondering op het verbod op beperkingen van het vrije verkeer van personen, toegepast op maatregelen zonder onderscheid die noodzakelijk zijn voor dwingende redenen van algemeen belang. | | Openbare orde en openbare veiligheid | Gronden waarop het vrij verkeer van personen kan worden beperkt, mits dit gebaseerd is op het persoonlijk gedrag van de betrokkene en een actuele, werkelijke en voldoende ernstige bedreiging vormt. | | Volksgezondheid | Een grond voor de beperking van het vrije verkeer van personen, strikt geïnterpreteerd en enkel van toepassing op potentieel epidemische ziekten of besmettelijke ziekten. | | Sociale bijstandsstelsel | Het stelsel van sociale voorzieningen en uitkeringen dat door een lidstaat wordt verstrekt aan haar inwoners, waarvoor EU-burgers en hun familieleden onder bepaalde voorwaarden toegang kunnen krijgen. |

# Historical evolution of European cooperation and integration The historical evolution of European cooperation and integration outlines the journey from post-World War II efforts to establish peace and economic stability to the complex supranational structure of the European Union today [1](#page=1). ## 1. Historical evolution of European cooperation and integration ### 1.1 Preliminary steps towards European cooperation after World War II Following World War II, there was a significant impetus for international and intergovernmental cooperation to prevent future conflicts. However, finding consensus proved challenging [2](#page=2). #### 1.1.1 Early initiatives and organizations * **Benelux Union:** Established between 1944 and 1947, the Benelux Union was the first customs union, setting a precedent for economic integration [2](#page=2). * **Winston Churchill's Speech:** Churchill advocated for the establishment of a "United States of Europe" [2](#page=2). * **Marshall Plan:** The American financial and economic aid program for rebuilding Europe required the establishment of an international organization for its distribution. This led to the creation of the Organization for European Economic Co-operation (OEEC), which later evolved into the Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD) with 16 member states initially, and currently 35 [2](#page=2). * **Council of Europe:** Founded on Churchill's idea, it initially comprised 10 member states, excluding Germany. Its purpose was to foster peace through justice and international cooperation [2](#page=2). * **Key characteristic:** The Council of Europe is an intergovernmental organization, meaning member states do not transfer sovereignty to its organs for binding legislation, unlike in the EU [2](#page=2). * **European Convention on Human Rights (ECHR):** Signed in 1950, it is a central legal instrument of the Council of Europe [2](#page=2). * **Functionality:** While it cannot make binding laws, it has produced international treaties like the ECHR. Provisions from the ECHR are often incorporated into the domestic law of member states [3](#page=3). * **European Court of Human Rights:** The most prominent body of the Council of Europe, with jurisdiction over states regarding ECHR violations [3](#page=3). * **Statutory bodies:** The Committee of Ministers (comprising foreign ministers) and the Parliamentary Assembly (composed of national parliament members) [3](#page=3). * **Commissioner for Human Rights:** An institution within the Council of Europe tasked with promoting awareness and respect for human rights. The Council of Europe and its Court are headquartered in Strasbourg, France [3](#page=3). ### 1.2 The European Coal and Steel Community (ECSC) * **Context:** The primary post-WWII political goal was to establish lasting peace between France and Germany, who had a history of conflict. Binding France and Germany within strong institutions was seen as attractive [3](#page=3). * **Economic Foundation:** The idea gained support that durable peace could be built on an economic "platform" of cooperation. Jean Monnet and Robert Schuman proposed close economic cooperation in the coal and steel sectors [3](#page=3). * **Supranational Basis:** This cooperation was designed to be supranational, rather than purely intergovernmental, which was believed to be more effective [3](#page=3). * **Treaty of Paris:** Established the European Coal and Steel Community (ECSC), entering into force in 1952 for 50 years [3](#page=3). * **Founding Members:** France, Germany, Italy, and the Benelux countries [3](#page=3). * **Institutions:** High Authority, Assembly, Council of Ministers, and Court [3](#page=3). * **Treaty-making process:** Involved initiative from member states, drafting by expert committees, and agreement at intergovernmental conferences (IGCs) where unanimity was required. Treaties are signed by heads of state and require ratification by national parliaments [3](#page=3). * **Supranational Character:** Sovereign nations relinquished control over coal and steel matters to a central authority that stood above the member states [4](#page=4). ### 1.3 The European Economic Community (EEC) and Euratom * **Post-ECSC:** After the ECSC, further cooperation beyond coal and steel was desired, primarily in the economic field on a supranational basis [4](#page=4). * **European Economic Community (EEC):** Established with the purpose of unifying member states through economic cooperation and creating a general internal/common market, allowing free circulation of goods, services, workers, and capital [4](#page=4). * **European Atomic Energy Community (Euratom):** Created at France's request to establish a market for nuclear power, develop nuclear energy, and distribute it among member states. The aim was to ensure peace through supervised use of nuclear energy [4](#page=4). * **Treaty of Rome:** Signed to establish the EEC and Euratom, entering into force in 1958 [4](#page=4). * **Institutions:** Commission, Parliament, Council of Ministers, and a shared Court of Justice [4](#page=4). * **The European Communities:** The EEC and Euratom, along with the ECSC, formed the "European Communities" with distinct yet shared institutions [4](#page=4). ### 1.4 Institutional Consolidation: The Merger Treaty * **Agreement:** Some institutions were established as common and shared among the communities [4](#page=4). * **Merger Treaty:** Officially merged the institutions, creating a single Council and a single Commission for the European Communities, officially establishing the "European Communities". The shared institutions included the Commission, European Parliament, Council of Ministers, and Court of Justice [4](#page=4). ### 1.5 Landmark Case Law: Van Gend & Loos . * **Direct Effect of EU Law:** This landmark judgment by the EU Court of Justice established that private individuals can invoke provisions of EU Treaties or secondary law before national courts to enforce their rights [5](#page=5). * **Case Details:** Van Gend & Loos, a transport company, challenged a Dutch import tariff, arguing it violated Article 12 of the Treaty of Rome (now Article 30 TFEU), which prohibited new customs duties or charges with equivalent effect between member states [5](#page=5). * **ECJ Ruling:** The Court ruled that Article 12 created rights for individuals that could be enforced in national courts, not just obligations between member states [5](#page=5). ### 1.6 Development towards the Internal Market * **EEC Treaty Goal:** The EEC Treaty set a 12-year deadline for the internal market, but political issues and member state opposition hindered progress [5](#page=5). * **Customs Union:** Achieved with the abolition of customs checks and border controls on goods, and the introduction of a common external tariff [5](#page=5). * **Decision-Making Blockages:** The unanimity voting system in the Council often led to deadlock, particularly due to France's "empty chair" policy under Charles de Gaulle [5](#page=5). * **Luxembourg Compromise:** Introduced a veto right for member states on issues deemed "very important" [5](#page=5). * **Accessions:** * 1973: Denmark, Ireland, UK [5](#page=5). * 1981: Greece [5](#page=5). * 1986: Portugal & Spain [5](#page=5). * **Delors Plan:** A plan drafted under Jacques Delors aimed to boost the development of the internal market, setting a new deadline of 1992 and requiring treaty amendments and a new decision-making process [5](#page=5). ### 1.7 The European Single Act . * **Entry into Force:** 1987 [5](#page=5). * **Modifications:** Amended the founding treaties of the EEC [6](#page=6). * **Key Changes:** * **Decision-Making:** Introduced the "qualified majority voting system" (QMV) in the Council [6](#page=6). * **European Council:** Established the European Council [6](#page=6). * **Commission Powers:** Extended the executive competences of the Commission [6](#page=6). * **Parliament Powers:** Increased the competences of the European Parliament (EP), particularly in legislative procedures through a "double lecture" process [6](#page=6). * **Competences:** Granted more powers to the European Community in areas like environment, research, and social policy to facilitate the internal market [6](#page=6). * **Objective:** To prepare for the signing of the Maastricht Treaty in 1992 [6](#page=6). #### 1.7.1 Understanding Qualified Majority Voting (QMV) * **Contrast to Unanimity:** In intergovernmental organizations, decision-making relies on unanimity, whereas supranational organizations employ majority voting systems [6](#page=6). * **QMV in the Council:** Decisions are taken by weighted votes, with member states having different numbers of votes. This system historically benefited smaller countries due to disproportionately high votes attributed to them compared to larger states [6](#page=6). * **Evolution of Voting Systems:** * **Until November 1, 2014:** QMV was based on 260 out of 352 possible votes in the Council [6](#page=6). * **Post-Lisbon Treaty:** QMV was replaced by the "double majority" system [6](#page=6). * **Double Majority:** Requires 55% of the Council members representing at least 65% of the total EU population in those participating member states [6](#page=6). * **Blocking Minority:** A decision is blocked if a minimum number of Council members representing at least 35% of the population of participating member states, plus one additional member state, opposes it [6](#page=6). * **Super-Qualified Majority:** In specific cases, 72% of member states must vote in favor if a proposal does not originate from the Commission [7](#page=7). * **Purpose of New System:** To make decision-making more efficient and implement an effective supranational legal order [7](#page=7). ### 1.8 The Maastricht Treaty . * **Expansion of Cooperation:** Cooperation extended beyond purely economic matters, facilitated by the realization of the internal market. The abolition of internal economic borders necessitated addressing other issues transnationally [7](#page=7). * **Schengen Agreement:** Concluded between Benelux, Germany, and France, it removed border controls for people within the "Schengen Zone," eliminating visa requirements for free travel. Currently, 22 out of 27 EU member states are part of the Schengen Agreement [7](#page=7). * **Treaty on European Union (Maastricht Treaty):** Entered into force in 1993, establishing the EU as a "dome" with three pillars: * **Pillar 1: The European Communities (ECSC, EEC, Euratom):** The supranational pillar, where member states transferred decision-making power to higher legal order [7](#page=7). * **Pillar 2: Common Foreign and Security Policy (CFSP):** An example of "political cooperation," operating on an intergovernmental basis [7](#page=7). * **Pillar 3: Justice and Home Affairs (JHA):** Addressing issues arising from open internal borders, free movement of persons, and cross-border criminality, also intergovernmental [7](#page=7). * **Modifications to Pillar 1:** Former treaties were modified, and the EEC was replaced by the European Community (EC) to reflect new competences in non-economic areas like social policy, culture, consumer protection, and environment [7](#page=7). * **Citizenship of the Union:** Introduced, granting rights beyond economic ones, such as free movement of persons [7](#page=7). * **Economic and Monetary Union (EMU):** Commitment to establish EMU with a single currency [7](#page=7). * **Institutional Changes:** Increased competences for the EP and expanded the scope of QMV [7](#page=7). ### 1.9 Towards a European Constitution #### 1.9.1 The Treaty of Amsterdam . * **Entry into Force:** 1999 [7](#page=7). * **New Members:** Finland, Austria, and Sweden joined in 1995 [7](#page=7). * **Supranationalization of Pillar 3:** Increased willingness to regulate aspects of the third pillar supranationally, transferring some areas to the first "Community" pillar [8](#page=8). * **Transferred Areas:** Asylum, immigration, border crossing, fraud combating, customs cooperation, and judicial cooperation in civil matters [8](#page=8). * **Remaining Pillar 3 Areas:** Police, security, and judicial cooperation in criminal matters [8](#page=8). * **EP Powers:** The EP received stronger powers, and QMV became applicable to more domains [8](#page=8). #### 1.9.2 The Treaty of Nice . * **Context:** Prepared for the accession of 10 new member states in 2004 [8](#page=8). * **Modest Treaty:** It involved modifications to older treaties but remained relatively modest in scope [8](#page=8). #### 1.9.3 A European Constitution . * **Goal:** To simplify the complex web of treaties by introducing a single "European Constitution" [8](#page=8). * **Key Proposals:** * Stronger EU with QMV for all legislation. * Complete abolition of intergovernmental pillars, merging all domains into the supranational pillar [8](#page=8). * EU adopting "laws" instead of regulations and directives [8](#page=8). * Appointment of an EU Minister of Foreign Affairs and a Prime Minister of the EU [8](#page=8). * Introduction of EU nationality, a European anthem, and flag [8](#page=8). * **Failure:** The treaty was agreed upon and signed but failed ratification due to referendums in the Netherlands and France [8](#page=8). ### 1.10 The Lisbon Treaty . * **Context:** Following the failure of the constitution, a new approach was taken, reworking existing treaties rather than starting anew. Bulgaria and Romania joined in 2007 [8](#page=8). * **Treaty Structure:** * **Treaty on European Union (TEU):** Reworked the Maastricht Treaty [8](#page=8). * **Treaty on the Functioning of the EU (TFEU):** Reworked the Treaty of Rome (EEC Treaty) [8](#page=8). * **Pillar Reduction:** The three pillars were reduced to two: * The third pillar (JHA) was integrated into the first pillar (Community pillar), making police and judicial cooperation in criminal matters supranational [8](#page=8). * Only the Common Foreign and Security Policy (CFSP) remained purely intergovernmental [8](#page=8). * **Key Modifications:** * **Modernization:** Aimed to modernize and improve the decision-making process for an enlarged EU of 28 countries [8](#page=8). * **Double Majority:** Extended the application of double majority voting in the Council of the EU [8](#page=8). * **EP Co-decision:** Enhanced the European Parliament's role, making the co-decision procedure the "ordinary legislative procedure" (Article 294 TFEU) where the EP and Council act as co-legislators on equal footing [8](#page=8) [9](#page=9). * **High Representative:** Introduction of the High Representative for Foreign Affairs and Security Policy [9](#page=9). * **Permanent President:** Introduction of a Permanent President of the European Council [9](#page=9). * **ECHR Membership:** The EU may become a member of the European Convention on Human Rights [9](#page=9). * **Charter of Fundamental Rights:** Added to the Treaty, becoming part of Union Law [9](#page=9). * **Exit Clause:** Introduced the possibility for member states to leave the EU [9](#page=9). ### 1.11 Future and Criticisms * **Further Accessions:** Croatia joined in 2013, bringing the number of member states to 28 [9](#page=9). * **Criticisms:** The EU has faced criticism for: * Lack of transparency in decision-making [9](#page=9). * Perceived lack of responsibility by decision-making institutions [9](#page=9). * Complexity of legislation [9](#page=9). * A "democratic deficit" [9](#page=9). * **Brexit:** The withdrawal agreement entered into force on January 31, 2021, representing a significant challenge to European integration [9](#page=9). --- # Legal acts and instruments of the European Union The European Union operates within a structured legal framework that delineates the powers of its institutions and the means by which they enact law, distinguishing between primary and secondary law, and further categorizing secondary law into various legal instruments with specific characteristics and binding force. ### 2.1 Primary and secondary European law Primary European law comprises the foundational Treaties, Protocols, and Annexes, such as the Charter of Fundamental Rights. These Treaties grant the EU institutions the authority and competences to adopt secondary law. Secondary European law encompasses the various legal instruments that the EU institutions are empowered to create, including regulations, directives, decisions, and others like recommendations [10](#page=10) [11](#page=11). ### 2.2 Legislative acts According to Article 289 TFEU, legal acts adopted through a legislative procedure are classified as legislative acts. These can be adopted via the ordinary legislative procedure or a special legislative procedure [10](#page=10) [3](#page=3). #### 2.2.1 Ordinary legislative procedure The ordinary legislative procedure involves the joint adoption of a legislative act by the European Parliament (EP) and the Council, acting on a proposal from the Commission. In this procedure, the EP and the Council act as co-legislators on equal footing, typically voting by Qualified Majority Voting (QMV). This procedure is further detailed in Article 294 TFEU [10](#page=10). #### 2.2.2 Special legislative procedure The special legislative procedure serves as an exception to the ordinary procedure and is employed in more sensitive policy areas. Unlike the ordinary procedure, the TFEU does not precisely describe these special procedures; their rules are defined on a case-by-case basis within specific treaty articles. In these procedures, the Council often acts as the sole legislator, with the Parliament's role being limited to consent or consultation [10](#page=10). ##### 2.2.2.1 Consent procedure Under the consent procedure, the Council can adopt legislative proposals after obtaining the consent of the European Parliament. The Parliament can only accept or reject a proposal by an absolute majority vote; it cannot amend it. The Council is not empowered to overrule the Parliament's opinion. This procedure is used for new legislation on combating discrimination and for the conclusion of international agreements, such as those concerning human rights, accession of new Member States, or withdrawal of Member States under Article 50 TEU and Article 218 TFEU [10](#page=10) [6](#page=6). ##### 2.2.2.2 Consultation procedure In the consultation procedure, the Council adopts a legislative proposal after the Parliament has submitted its opinion. The EP may approve, reject, or propose amendments to the proposal. While the Council is not legally obliged to consider the Parliament's opinion, the Court of Justice has ruled that it must not make a decision without having received it. This procedure is applied in areas such as social security and social protection (Article 21 TFEU) and administrative cooperation in the area of freedom, security, and justice, like police cooperation in cross-border criminal matters (Article 74 TFEU) [10](#page=10) [11](#page=11) [3](#page=3). ### 2.3 Legal instruments Article 288 TFEU outlines the primary legal instruments of the EU: regulations, directives, and decisions, along with "others" like recommendations, which do not generate legal consequences [11](#page=11). #### 2.3.1 Regulations Regulations are characterized by having a general scope, being legally binding, and possessing direct effect, making them directly applicable in all Member States. They are employed in domains where uniformity across Member States is essential, preventing regulatory differences [11](#page=11). #### 2.3.2 Directives Directives are binding as to the result to be achieved by Member States, allowing national authorities the freedom to choose the means and methods of implementation. This provides Member States with more flexibility but carries the risk of divergence. Directives do not typically have direct effect during their implementation period. Once a Member State has fulfilled its implementation obligation, the directive can generate effects between citizens and be invoked in national court proceedings. Modern directives often specify how and by what means the objectives should be achieved [11](#page=11). ##### 2.3.2.1 Importance of harmonisation directives for the internal market Harmonisation directives are crucial for the realization of the internal market, which is built upon the free movement of goods, services, capital, and people. They ensure consistent rules, norms, and technical, safety, and quality standards across all Member States. This harmonisation is vital for several reasons [11](#page=11): * **Promoting free movement:** Without harmonisation, differing national legislation on safety and quality norms could continue to hinder trade and free movement. Harmonisation aligns these rules and standards [11](#page=11). * **Mutual recognition:** Harmonisation forms the basis for the principle of mutual recognition, allowing products legally sold in one country to be sold in others, with Member States recognizing goods, products, and services from other Member States [11](#page=11). * **Increasing consumer confidence:** Consumers can trust that products sold across the EU meet comparable safety and quality standards [11](#page=11). * **Creating a level playing field:** Equal rules ensure fairer competition among companies from different Member States, including in the digital market [12](#page=12). * **Lower costs for companies:** Companies avoid the expense of creating separate product variants for each country with different safety standards [12](#page=12). * **Compliance with EU law:** Harmonisation ensures uniform interpretation and application of EU law across all Member States [12](#page=12). Directives concerning consumer protection are important for the proper functioning of the single market, safeguarding consumers' rights against merchants and protecting vulnerable consumers. These rules promote fairer markets and encourage greener and more socially responsible outcomes through better consumer information. Articles 4 (f), 12, 114, and 169 TFEU provide the legal basis for harmonisation directives, aiming to promote consumer interests and ensure high-level protection of health, safety, economic interests, and rights to information. Directive (EU) 2019/771, for instance, updates rules for contracts for the sale of goods, providing consumers with protection measures and rights when goods lack conformity, such as reduction of price, repair, replacement, or termination of the contract [12](#page=12) [2](#page=2). #### 2.3.3 Decisions Decisions are binding in their entirety, but if specific addressees are mentioned, they are only binding on those addressees. Decisions can have a general scope or a more particular, limited scope, and they possess direct effect [12](#page=12). ##### 2.3.3.1 Decision-making procedures and voting systems Decision-making in supranational organizations like the EU is based on agreed principles within the Treaties. Member States must comply with legislation even if they voted against it in their respective legislative organs. Voting systems include simple majority, Qualified Majority Voting (QMV), and unanimity [12](#page=12). * **Qualified Majority Voting (QMV):** According to Article 16 TEU, QMV is achieved when at least 55% of Member States vote in favour, representing at least 65% of the EU population. A blocking minority consists of at least 4 Member States voting against. This system ensures participation from all Member States. Article 238 TFEU addresses situations where not all Member States participate in a vote, such as due to opt-outs allowed by the Lisbon Treaty. In such cases, the QMV thresholds are adapted to consider only the participating Member States [13](#page=13) [3](#page=3). * **Abstention vs. Non-Participation (Opt-Out):** Abstention is not the same as not participating in a vote. Under QMV, an abstention is counted as a vote against. Non-participation, or an opt-out, is a formal exclusion from specific policy areas established by the Lisbon Treaty. A Member State that opts out does not take part in the vote, but this does not prevent decisions from being made by other Member States. The voting thresholds under Article 238 TFEU apply only to participating Member States [13](#page=13) [3](#page=3). * **Super Qualified Majority Voting:** This requires 72% of participating Member States representing 65% of the EU population [13](#page=13). * **Unanimity:** The Council votes unanimously on matters Member States consider sensitive. An abstention from voting does not prevent a decision from being adopted by unanimity [13](#page=13) [14](#page=14). > **Tip:** Understanding the nuances between abstention and non-participation (opt-out) is crucial when analyzing voting procedures in the Council, especially in the context of QMV and unanimity. ### 2.4 Purposes of the EU Article 3 TEU outlines five key purposes for which the EU is committed, pursued through appropriate means and in accordance with conferred competences (the principle of conferral) [14](#page=14). #### 2.4.1 Promotion of peace This was the initial reason for the EU's existence, evolving from economic cooperation to enhanced confidence among Member States to prevent war. The EU was recognized for this commitment by receiving the Nobel Prize for Peace in 2012 [14](#page=14). #### 2.4.2 An area of freedom, security, and justice This objective was first established at the Treaty of Maastricht and expanded significantly with the Treaty of Amsterdam. It encompasses immigration, asylum, border crossing and security, cooperation on duties and customs, fighting fraud, judicial cooperation in civil matters, and judicial cooperation in cross-border criminal matters. The Lisbon Treaty integrated most of these areas into the first pillar, leaving the Common Foreign and Security Policy (CFSP) as the second, intergovernmental pillar [14](#page=14). #### 2.4.3 Establishment of the internal market This was an initial core purpose of the EU, involving two main parts: the establishment of the customs union (realized by 1970) and the creation of a single internal market where goods, services, persons, and capital can move freely without hindrances at internal borders [14](#page=14). * **Customs Union:** This means no customs duties or taxes are applied when goods are transferred between Member States, and a single common tariff is applied at the EU's external border [14](#page=14). * **Removal of Hindering Factors:** All barriers to free movement must be abolished, including the removal of internal physical borders, harmonization of Member State legislation, and prohibition of distortions of competition on the internal market. The Commission, the Court of Justice of the European Union (CJEU), and the General Court supervise compliance with these rules [14](#page=14). ##### 2.4.3.1 Anti-competitive behaviour Prohibited under Articles 101 and 102 TFEU are agreements between undertakings, concerted practices, and abuses of a dominant position that restrict competition. Examples of prohibited actions include price-fixing, market sharing, limiting production, and applying dissimilar conditions to similar transactions [15](#page=15). Violations can lead to automatic nullity of agreements, significant fines imposed by the European Commission (up to 10% of annual turnover), claims for damages, and reputational harm. Adverse effects on competition include higher prices for consumers, erosion of consumer choice, reduced innovation, misallocation of resources, and distortion of supply and demand signals [15](#page=15) [16](#page=16). > **Example:** Price-fixing, where companies agree on purchase or selling prices, directly leads to artificially high prices for consumers and reduces the incentive for companies to innovate. ##### 2.4.3.2 Distorted competition and market effects Distorted prices, whether artificially high (price floors) or low (price ceilings), disrupt the natural signals in a free market, leading to irrational decisions, shortages, or surpluses. This results in inefficient allocation of economic resources, where valuable resources may be used to produce unwanted goods, while goods in high demand are underproduced. Misaligned production occurs when goods consumers value are underproduced due to low prices, and goods with artificially high prices are overproduced even if unwanted. This leads to waste and reduced economic welfare [16](#page=16). Poor investment decisions also arise from artificially manipulated prices, preventing accurate assessment of risk, cost, and return on investment, leading to capital misallocation and weakened economic growth. The market fails to produce the optimal quantity of goods or services, resulting in deadweight loss and reduced overall welfare [16](#page=16). * **Price Fixing:** Companies agree to keep prices artificially high, limiting competition and increasing consumer prices [16](#page=16). * **Predatory Pricing:** Prices are kept artificially low, often below cost, to force smaller competitors out of the market [16](#page=16). Both practices create barriers to market entry, particularly for small businesses and new entrants, distorting market conditions and discouraging innovation. The EU's competition policy objective is to ensure the internal market remains open and fair, creating a space without market entry barriers [16](#page=16) [17](#page=17). > **Example:** Predatory pricing, where a large company lowers its prices below cost to drive out smaller rivals, ultimately allows the dominant firm to gain monopoly power and raise prices significantly in the long term, harming consumers. #### 2.4.4 Establishment of the Economic and Monetary Union and introduction of a single currency The existence of different currencies between Member States created economic risks and inefficiencies that hindered commercial transactions and the movement of goods and services. The solution was the introduction of a single currency to facilitate the establishment of the internal market [17](#page=17). --- # Principles of EU law and fundamental purposes The European Union is underpinned by a set of core principles that govern its functioning and dictate its fundamental objectives, ensuring its actions are lawful, effective, and aligned with its foundational aims [14](#page=14) [18](#page=18) [19](#page=19). ### 3.1 Fundamental purposes of the EU The EU is committed to pursuing several fundamental purposes [14](#page=14): * **Promotion of peace:** This was the initial driving force behind the EU's creation, fostered through economic cooperation and later expanded competences. The enhancement of confidence among Member States aimed to prevent further conflict, a goal recognized when the EU received the Nobel Peace Prize in 2012 [14](#page=14). * **An area of freedom, security, and justice:** This purpose, initially addressed by the Treaty of Maastricht and further developed by the Treaty of Amsterdam, encompasses areas such as immigration, asylum, border control, customs and fraud prevention, and judicial cooperation in civil and criminal matters. The Lisbon Treaty integrated judicial cooperation in criminal matters into the first pillar, leaving two main pillars: the "community pillar" and the Common Foreign and Security Policy (CFSP) in the second intergovernmental pillar [14](#page=14). * **Establishment of the internal market:** This was an original objective of the EU, achieved through the establishment of a customs union (completed in 1970) and the creation of a single market where goods, services, persons, and capital can move freely without internal border hindrances. This involves abolishing customs duties between Member States and applying a common external tariff, as well as removing all hindering factors, harmonizing legislation, and ensuring fair competition [14](#page=14). * **Economic and Monetary Union (EMU) and the introduction of a single currency:** A strong EMU is considered crucial for the stability of a single currency to prevent devaluation due to economic or budgetary problems in individual Member States. While nineteen Member States currently form the Eurozone, the EU is not a complete economic union as Member States retain political and legislative powers over their budgets, provided they comply with EU principles and accept economic policy monitoring by the EU [18](#page=18). ### 3.2 General principles of EU law Several overarching principles guide the EU's actions and the relationship between the Union and its Member States [18](#page=18) [19](#page=19): #### 3.2.1 Principle of loyalty or “sincere cooperation” * **Definition:** This principle, enshrined in Article 4 TEU, imposes both positive and negative obligations on Member States. They must make all positive efforts to achieve the Union's objectives and refrain from any measures that could be detrimental to them [18](#page=18) [3](#page=3). * **Two-way obligation:** The Lisbon Treaty extended this principle to the EU institutions themselves (Article 13 TEU), meaning it operates in two directions: Member States must support the institutions, and the institutions must cooperate with and support the Member States [18](#page=18) [2](#page=2). * **Implications:** Member States are obliged to support the EU institutions in achieving the EU's purposes and legal order. Breaches of this principle can lead to sanctions through judgments by the Court of Justice of the European Union (CJEU) [18](#page=18). #### 3.2.2 Principle of conferral * **Definition:** According to Article 5 TEU and Article 2 TFEU, the EU only possesses "attributed competences" or "conferred competences" [18](#page=18) [2](#page=2) [6](#page=6). * **Consequence:** The EU can only adopt legislative acts if it has been granted the competence to do so by the Treaties (TEU or TFEU). A clear legal basis, referencing the specific article or provision of the Treaties, is always required for any legislative act [18](#page=18). * **Types of competences:** * **Exclusive competences:** Power to legislate is completely transferred from Member States to the EU institutions [18](#page=18). * **Shared competences:** The EU and Member States share regulatory powers in these domains [18](#page=18). * **Supporting competences (or accessory responsibilities):** The EU supports Member States in policy-making, particularly in cross-border aspects, to harmonize their policies [18](#page=18). * **Exception to the Principle of Conferral (Accessory/Supporting Competences):** * **General Rule:** The EU can only act within explicitly granted competences [18](#page=18). * **Exception:** Even without an explicit competence, the EU may adopt legislation if it is necessary for the effective application of EU law, deriving from the principle of sincere cooperation [19](#page=19). * **Scope:** The EU can support, coordinate, or complement Member State actions [19](#page=19). * **Limitation:** This does not allow the EU to supersede or replace Member State competences but rather to coordinate, promote, or assist. These are used when necessary to implement EU law effectively and do not permit full harmonization or legislative override of national competences [19](#page=19). * **Connection to Core Competences:** Accessory competences are an implicit way for the EU to extend its influence, but only if there is a clear connection to a core competence explicitly granted by the Treaties. Without this link to a primary EU competence, accessory action is not permissible [19](#page=19). #### 3.2.3 Principle of subsidiarity * **Definition:** As per Article 5 TEU, in areas not falling within its exclusive competence, the Union shall act only if and in so far as the objectives of the proposed action cannot be sufficiently achieved by the Member States (at central, regional, or local level) but can be better achieved at Union level due to the scale or effects of the action [19](#page=19) [3](#page=3). * **Applicability:** This principle applies only to shared and supporting/accessory competences [19](#page=19). * **Practical application:** The EU can only adopt legislative measures if its approach is more efficient than that of the Member States. The presence of a cross-border element often determines whether the EU will take initiative [19](#page=19). #### 3.2.4 Principle of proportionality * **Definition:** This principle, regulated by Article 5 TEU, governs the exercise of powers by the EU, ensuring that actions do not exceed what is necessary to achieve the objectives of the Treaties. The content and form of Union action must be proportionate to the aim pursued [19](#page=19) [4](#page=4). * **Criteria:** The criteria for application are set out in Protocol No. 2 annexed to the Treaties [19](#page=19). * **Implications:** Legislation may not go beyond what is strictly necessary for the intended purpose, meaning the EU must limit the exercise of its powers [19](#page=19). * **Applicability:** This principle *always* applies to all domains, including exclusive, shared, and supporting competences [19](#page=19). * **Supervision:** Compliance with both the principles of subsidiarity and proportionality is subject to supervision and judicial control by the CJEU and national parliaments [19](#page=19). > **Tip:** Remember that the principles of subsidiarity and proportionality are crucial checks on the EU's legislative power, ensuring it acts only when necessary and to the extent required. They are closely interconnected and subject to judicial review. > **Tip:** The principle of conferral establishes the EU's limited powers. Always look for the legal basis in the Treaties when analyzing EU legislative acts. Pay close attention to the distinction between exclusive, shared, and supporting competences. --- # Direct effect and primacy of EU law The concepts of direct effect and primacy are fundamental to understanding how EU law operates within Member States, enabling individuals to invoke EU law and ensuring its superiority over conflicting national provisions. ### 4.1 Primacy of EU law The principle of primacy, also known as supremacy, of EU law addresses the potential conflict between EU law and national law. When national legislation and EU law have contradictory content, or when national law is interpreted differently or attempts to override EU law, the uniform application of EU law requires a solution. This solution is the primacy of EU law [20](#page=20). * **Derivation:** The principle of primacy can be derived from the creation of a supranational legal order [20](#page=20). * **Scope:** It applies even to the Constitutions of Member States, meaning EU law takes precedence even if the national constitution does not explicitly grant primacy to international treaties [20](#page=20). * **Consequence:** All national regulations that are contrary to EU law must be set aside and left without application, including later national legislation. This principle applies to all judges, national implementation organs, and public authorities [20](#page=20). * **Key Case:** The **Costa-Enel case** is significant in establishing this principle [20](#page=20). ### 4.2 Direct effect of EU law Direct effect concerns the possibility for individuals to invoke EU legal provisions before national courts, thereby deriving rights and obligations from them. #### 4.2.1 Direct effect of primary EU law Primary EU law refers to the provisions found in the EU Treaties, specifically the Treaty on European Union (TEU) and the Treaty on the Functioning of the European Union (TFEU) [21](#page=21) [22](#page=22). * **Introduction:** The question arose whether Treaty articles, such as Article 12 EEC, could be directly applied within Member States, allowing individuals to claim individual rights based on these articles. Essentially, it addresses whether an individual can directly enforce rights derived from the Treaty before a national court [20](#page=20). * **Court of Justice's Stance:** The Court of Justice of the European Union (CJEU) affirmed that the EEC Treaty not only creates rights and obligations for Member States but also for individuals [20](#page=20). * **Arguments supporting direct effect:** * **General Purpose of the Treaty:** The creation of the internal market is of direct interest and importance to all citizens [20](#page=20). * **Preamble of the EC Treaty:** The Preamble is addressed to "the peoples of the Member States" [20](#page=20). * **Citizen Cooperation:** Citizens can cooperate in the decision-making procedure through their representation in the European Parliament (EP) [20](#page=20). * **Transfer of Sovereignty:** Member States have transferred substantial parts of their sovereign legislative powers and competences to the supranational legal order constituted by the EU and its organs [20](#page=20). * **Enforceability in National Courts:** Individuals can enforce rights derived from the Treaty before national courts [20](#page=20). * **Arguments confirming enforceability of Article 12 EEC:** The CJEU interpreted Article 12 EEC as producing direct effect, containing rights and obligations for individuals that must be protected by national courts, in line with the spirit, scheme, and wording of the EEC Treaty. Article 12 was found to contain a clear and unconditional prohibition, well-adapted to creating direct effect in the legal relationship between Member States and their individual citizens, even without specific national implementation [20](#page=20). * **Consequence:** Individuals can derive rights and obligations from the Treaties; if these obligations are clear and unconditional, individuals must be able to invoke them against Member States before national courts to protect those rights [20](#page=20). ##### 4.2.1.1 Conditions for direct effect of primary EU law For a provision of primary EU law to have direct effect, the following conditions must be fulfilled [21](#page=21) [22](#page=22): * **Source:** The provision must originate from EU primary law (TEU and TFEU) [21](#page=21) [22](#page=22). * **Clear Obligation:** There must be a clear obligation within the provision addressed to the Member States [21](#page=21) [22](#page=22). * **Unconditional Obligation:** The obligation must be unconditional [21](#page=21) [22](#page=22). * **Individual Rights:** It must be possible to derive a right for individual citizens from that obligation [21](#page=21) [22](#page=22). **Tip:** If there is doubt about whether these conditions are met, a preliminary question on the interpretation of the Treaty provision can be asked to the CJEU [21](#page=21). * **Applicability:** Once these conditions are met, the provision can be invoked against Member States (vertical relationship) and also against other individuals, such as citizens, undertakings, companies, and organizations (horizontal relationship) [21](#page=21). * **Examples of TFEU provisions with direct effect:** Articles 21, 30, 101, 102, and 157 TFEU are cited as examples [21](#page=21). * **Key Case:** The "Cream cheese case law" from the Belgian Court of Cassation in 1971 is also relevant [21](#page=21). #### 4.2.2 Direct effect of secondary EU law Secondary EU law comprises various legal instruments, with differing rules on direct effect. * **Regulations and Decisions:** By their nature, regulations and decisions already have direct effect. They can be invoked by individual citizens against other citizens and against public authorities, meaning they have both horizontal and vertical direct effect [21](#page=21). * **Directives:** Directives are not automatically directly effective [21](#page=21). * **Before expiry of implementation period:** No direct effect is possible before the deadline for implementation by Member States has passed [21](#page=21). * **After expiry of implementation period:** * **Vertical direct effect:** Only vertical direct effect is possible, meaning directives can be invoked against public authorities (Member States) [21](#page=21) [22](#page=22). * **Horizontal direct effect:** No horizontal direct effect is possible between private individuals [21](#page=21) [22](#page=22). * **Directive-conform interpretation:** In cases of conflict between private individuals, the directive may influence the interpretation of national legislation in line with the directive's scheme, wording, and spirit, thus indirectly having an "effect" through the application of national law [21](#page=21) [22](#page=22). * **State liability:** Individuals may claim damages from the state if specific conditions are met, as established in the **Francovich liability** case law, confirmed in the **Faccini Dori** case [21](#page=21). * **Conditions for vertical direct effect of directives:** For a directive to have vertical direct effect after the implementation period, the provision must contain a clear obligation that confers rights upon individual citizens [21](#page=21) [22](#page=22). * **Princ of Nemo auditur propriam turpitudinem allegens:** A Member State that has failed to adopt the required implementing measures within the prescribed period cannot rely on its own failure to perform its obligations under the directive against individuals. This principle means a Member State may not apply national legislation that is not adapted to the content of a directive to individuals who have complied with the directive, even if the directive has not been transposed into national law [21](#page=21). * **National Court's Duty:** If a national court is asked by a person who has complied with the directive's provisions not to apply an incompatible national provision that has not been incorporated into the internal legal order, the court must uphold this request if the obligation from the directive is unconditional and sufficiently precise. The same applies if a directive contains rights that individuals can invoke against a Member State [21](#page=21). **Tip:** Remember that for directives, the primary avenue for individuals against the state after the implementation period expires is vertical direct effect or, in certain circumstances, state liability [21](#page=21) [22](#page=22). * **Key Cases:** **Ratti** case for vertical direct effect of directives **Francovich** case for state liability and **Faccini Dori** case [21](#page=21) [22](#page=22). ### 4.3 Summary of EU law's direct effect vehicles EU law can have direct effect through three main "vehicles" [21](#page=21) [22](#page=22): 1. **Primary EU Law (Treaty Provisions):** * Must be from TEU and TFEU. * Must contain a clear obligation addressed to the Member States. * The obligation must be unconditional. * A right for individual citizens must be derivable from the obligation. * Can have vertical and horizontal effect. 2. **Directives (in case of non-implementation by Member States):** * **Vertical effect only:** Can be invoked against Member States. * Requires a clear and unconditional obligation imposed upon Member States and derivable rights for individuals (Case Ratti) [22](#page=22). * **No horizontal direct effect** in conflicts between private individuals [22](#page=22). * **Alternative avenues:** * **Directive-conform interpretation:** National law can be interpreted to align with the directive's spirit, wording, and scheme [22](#page=22). * **State liability:** For damages caused by the Member State's breach of its obligation to implement the directive within the implementation period (three conditions, Francovich case) [22](#page=22). > **Tip:** The Faccini Dori case clarified that horizontal direct effect of directives is not possible; the "effect" individuals might experience in such situations arises from directive-conform interpretation of national law, not direct invocation of the directive itself against another individual [22](#page=22). --- # Free movement of workers and EU institutions The principle of free movement of workers within the EU grants individuals the right to seek and undertake employment in any Member State, with EU institutions tasked with facilitating this process and adopting related legislation [23](#page=23). ### 5.1 The right to free movement of workers The right to free movement of workers is a fundamental freedom within the European Union [23](#page=23). #### 5.1.1 Who is entitled to invoke this right? * **Definition of a "worker"**: A "worker" is defined as a person who has a working relationship with another person. This relationship is characterized by [23](#page=23): * A definite or indefinite duration [23](#page=23). * The performance of deliverables under the supervision and authority of an employer [23](#page=23). * The receipt of financial compensation as consideration for the work performed [23](#page=23). * No specific requirements regarding salary or wages are mandated to qualify as a "working relationship" or "labour agreement" [23](#page=23). #### 5.1.2 Who must respect and comply with this principle? The principle of free movement of workers must be respected and complied with by: * Member States and their public authorities [23](#page=23). * Private organizations and associations [23](#page=23). * Private employers [23](#page=23). > **Tip:** Specific case law, such as the Bosmans and Angonese cases, are mentioned as relevant examples to consult in the presentation slides for a deeper understanding of how these principles are applied in practice [23](#page=23). #### 5.1.3 Derived rights from the principle of free movement of workers Derived from Article 45 of the Treaty on the Functioning of the European Union (TFEU) individuals benefit from the following rights [23](#page=23) [3](#page=3): * The ability to accept an offer of employment anywhere within the EU [23](#page=23). * The freedom to travel and move freely within the EU [23](#page=23). * The right to move from one Member State (MS A) to another (MS B) to reside in MS B for the purpose of carrying out an economic activity [23](#page=23). * The right to remain in MS B, even after the employment activity has concluded [23](#page=23). > **Tip:** The Case Las is referenced as another important legal case that illustrates the scope and application of these rights [23](#page=23). ### 5.2 Role of EU institutions The European Union (EU) has the responsibility to adopt legislation that facilitates the free movement of workers. This includes [23](#page=23): * Adopting laws to make it easier for individuals to exercise their right to work in other Member States [23](#page=23). * Addressing other connected rights that are essential for the effective exercise of free movement, such as family reunification and ensuring similar tax and social security advantages across Member State borders [23](#page=23). --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Supranational cooperation | A form of international cooperation where member states transfer a degree of sovereignty to common institutions that can make binding decisions, often independently of national governments. | | Intergovernmental cooperation | A form of international cooperation where member states retain full sovereignty and decisions are made through negotiation and agreement among national governments, typically requiring unanimity. | | Customs union | An agreement between countries to eliminate customs duties and other trade barriers among themselves and to adopt a common external tariff for goods imported from outside the union. | | Schengen Agreement | An international treaty that led to the creation of the Schengen Area, a zone comprising 27 European countries that have officially abolished all types of passport and other types of border control at their mutual borders. | | Direct effect | A principle of EU law that allows individuals to invoke provisions of EU law directly before national courts, even if the Member State has not fully implemented them into national law. | | Supremacy of EU law (Primacy of EU law) | The principle that EU law takes precedence over conflicting national law in Member States, meaning national courts must set aside national legislation that is incompatible with EU law. | | Regulations | A type of EU legal act that has general application, is binding in its entirety, and is directly applicable in all Member States without the need for national implementing measures. | | Directives | A type of EU legal act that is binding as to the result to be achieved, but leaves to national authorities the choice of form and methods to implement it within a specified timeframe. | | Decisions | A type of EU legal act that is binding in its entirety on those to whom it is addressed, whether that be Member States, individuals, or undertakings. | | Qualified Majority Voting (QMV) | A voting system used in the Council of the European Union where decisions are adopted if a certain percentage of Member States, representing a certain percentage of the EU population, vote in favour. | | Double majority | The voting system established by the Lisbon Treaty, requiring a decision to be supported by at least 55% of the Member States, representing at least 65% of the EU population. | | Principle of Conferral | A fundamental principle of EU law stating that the Union shall act only within the limits of the competences conferred upon it by the Member States in the Treaties. | | Principle of Subsidiarity | A principle that dictates that the EU should only act in areas not falling under its exclusive competence if and in so far as the objectives of the proposed action cannot be sufficiently achieved by the Member States, but can rather be better achieved at Union level. | | Principle of Proportionality | A principle of EU law that requires that any action taken by the EU institutions must not exceed what is necessary to achieve the objectives of the Treaties. | | Freedom of movement of goods | The principle that prohibits customs duties and quantitative restrictions on goods traded between EU Member States, ensuring that goods lawfully produced and marketed in one Member State can be sold in another. | | Freedom of movement of services | The principle that allows individuals or companies established in one EU Member State to provide services in another Member State without being subject to discriminatory restrictions. | | Freedom of movement of capital | The principle that prohibits restrictions on the movement of capital and payments between Member States and between Member States and third countries. | | Freedom of movement of persons | Encompasses both the free movement of workers and the freedom of establishment, allowing EU citizens to live, work, and study in any Member State under certain conditions. | | Internal market | A single market within the European Union where goods, services, capital, and people can move freely across national borders, promoting competition and economic integration. | | European Court of Justice (ECJ) | The supreme court of the European Union in relation to EU law, responsible for ensuring that EU law is interpreted and applied the same way in every Member State. | | Charter of Fundamental Rights of the European Union | A legally binding document that sets out a range of civil, political, economic, and social rights for EU citizens and residents. | | EMU (Economic and Monetary Union) | An economic arrangement within the EU involving the coordination of economic and monetary policies, a common currency (the euro), and a single monetary policy conducted by the European Central Bank. | | CFSP (Common Foreign and Security Policy) | A policy area of the EU aimed at enabling the EU to speak with a single voice on the international stage and to pursue common foreign and security objectives. | | Treaty on European Union (TEU) | One of the two core treaties of the EU, setting out the EU's objectives, principles, and institutional framework, as well as provisions on common foreign and security policy and justice and home affairs. | | Treaty on the Functioning of the European Union (TFEU) | The other core treaty of the EU, detailing the EU's competences and the functioning of its internal market, including provisions on free movement, competition, and various policy areas. | | Legislative acts | Legal acts adopted by a legislative procedure, typically involving the European Parliament and the Council of the EU. | | Ordinary legislative procedure | The primary legislative procedure in the EU, where the European Parliament and the Council of the EU act as co-legislators, adopting legislative acts on a proposal from the European Commission. | | Special legislative procedure | A legislative procedure used in specific policy areas where the European Parliament or the Council of the EU acts alone, with the other institution’s role limited to consent or consultation. | | Francovich liability | A principle established by the ECJ that allows individuals to claim damages from a Member State if they have suffered loss as a result of that State’s failure to implement an EU directive, provided certain conditions are met. | | Nemo auditur propriam turpitudinem allegans | A legal maxim meaning that no one can rely on their own wrongdoing or failure to act to their own advantage. In the context of EU law, it means a Member State cannot benefit from its own failure to implement an EU directive. |

# Fundamenten van het Europese recht en de Europese Unie Dit document beschrijft de basisprincipes van het internationaal en Europees recht, de oprichting en doelstellingen van de Europese Unie, de werking van haar instellingen, en de kernbegrippen van het Europese mededingingsrecht. ## 1 Internationaal recht Internationaal recht regelt de betrekkingen tussen staten en voorkomt dat één land zijn nationale regels kan opleggen aan andere. Internationale afspraken worden meestal vastgelegd in verdragen, waarbij alle staten formeel gelijk zijn. ### 1.1 Staatssoevereiniteit Staatssoevereiniteit betekent dat een staat de hoogste macht binnen zijn eigen grondgebied heeft en alleen de eigen overheid wetten mag maken. Deze soevereiniteit kan vrijwillig worden overgedragen aan internationale organisaties als dit nuttig is voor het eigen belang, of onvrijwillig worden beperkt door externe gebeurtenissen zoals militaire invasies. ### 1.2 Internationale organisaties Internationale organisaties zijn samenwerkingsverbanden tussen staten. #### 1.2.1 Niet-gouvernementele organisaties (NGO's) Een groep mensen die een internationale organisatie opricht, onafhankelijk van staten en vaak met een ideële doelstelling. #### 1.2.2 Gouvernementele organisaties Samenwerkingsverbanden tussen staten, opgericht via een verdrag. Ze bieden staten de mogelijkheid om samen te werken op bepaalde beleidsterreinen. ##### 1.2.2.1 Europese organisaties * **Europese Vrijhandelsassociatie (EVA):** Opgericht in 1960, een alternatief voor de EEG voor landen die wel wilden samenwerken, maar geen soevereiniteit wilden afstaan. * **Europese Economische Ruimte (EER):** Opgericht in 1994, een overeenkomst tussen de EU en EFTA-landen (met uitzondering van Zwitserland) die toegang geeft tot de interne markt zonder EU-lidmaatschap, tegen betaling en naleving van interne marktregels. * **Raad van Europa:** Opgericht in 1949, een mensenrechtenorganisatie met 46 leden, gescheiden van de EU. Belangrijkste realisaties zijn het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). ##### 1.2.2.2 Soorten samenwerking * **Intergouvernementele organisaties:** Geen overdracht van staatssoevereiniteit. Voorbeelden zijn de Verenigde Naties, OESO, NAVO, Benelux, EVA en de Raad van Europa. * **Supranationale organisaties:** Wel overdracht van staatssoevereiniteit. De Europese Unie is hiervan het belangrijkste voorbeeld. ## 2 De Europese Unie en haar doelstellingen De Europese Unie (EU) is een supranationale organisatie met momenteel 27 lidstaten. Het is een dynamisch project dat zich zowel territoriaal uitbreidt als inhoudelijk verdiept. De EU is ontstaan na de Tweede Wereldoorlog met als doel vrede, stabiliteit en welvaart te creëren door economische integratie. ### 2.1 Oorsprong en evolutie * **Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS, 1952):** Oprichting via het Verdrag van Parijs (1951) door zes landen (België, Nederland, Luxemburg, Frankrijk, West-Duitsland en Italië). Doel was gezamenlijk beheer van kolen- en staalproductie om oorlogsvoering te voorkomen en economische heropbouw te faciliteren. Dit was een supranationaal project. * **Verdrag tot oprichting van de EEG (1957, Verdrag van Rome):** Creëerde een interne markt voor alle economische activiteiten en vestigde eigen EU-instellingen. * **EGA of Euratom-verdrag (1957):** Specifieke bevoegdheden op het gebied van atoomenergie. * **Verdrag van Lissabon (2009):** Een afgeslankte EU-grondwet die onder andere het driepijlersysteem afschafte, bevoegdheden duidelijker afbakende, de Europese Raad een vaste voorzitter gaf, het medebeslissingsrecht van het Europees Parlement uitbreidde en het Handvest van de Grondrechten bindend maakte. ### 2.2 Doelstellingen van de EU * **Vrede en welzijn:** Creëren van een veilige en welvarende omgeving voor haar burgers. * **Ruimte van vrijheid, veiligheid en recht:** Burgers kunnen vrij reizen, verblijven, werken en studeren binnen de EU, en de EU bestrijdt grensoverschrijdende criminaliteit en illegale migratie. * **Interne markt:** Een gemeenschappelijke markt zonder economische grenzen en belemmeringen, waarin alle bedrijven en personen dezelfde kansen en mogelijkheden hebben. Dit omvat het vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. * **Economische en Monetaire Unie (EMU):** Opgericht sinds 1999-2002, met momenteel 20 landen die de euro gebruiken. De Europese Centrale Bank (ECB) is hier verantwoordelijk voor. * **Bescherming van mensenrechten:** Vastgelegd in Artikel 2 VEU. ### 2.3 Lidmaatschap * **Voorwaarden voor toetreding (Criteria van Kopenhagen):** * **Politiek:** Stabiele instellingen die democratie, de rechtsstaat, mensenrechten en bescherming van minderheden garanderen. * **Economisch:** Functionerende markteconomie en het vermogen om de concurrentiedruk binnen de EU aan te kunnen. * **Juridisch:** Vermogen om de verplichtingen van het lidmaatschap te dragen en de *acquis communautaire* (het geheel van EU-wetgeving) over te nemen. * **Procedure voor toetreding (Artikel 49 VEU):** Een land dient een aanvraag in, de Europese Commissie geeft advies, de Raad beslist unaniem over de kandidaatstatus, gevolgd door toetredingsonderhandelingen, goedkeuring door het Europees Parlement en ratificatie door de lidstaten. * **Huidige kandidaten:** Diverse landen zoals Oekraïne, Turkije, Bosnië en Herzegovina, Albanië, Noord-Macedonië, Georgië, Servië, Montenegro, Moldavië. * **Uittreding (Brexit):** Sinds het Verdrag van Lissabon is uittreding mogelijk via artikel 50 VEU. Het Verenigd Koninkrijk gebruikte dit artikel om in 2020 de EU te verlaten. ### 2.4 Europese Pijler van Sociale Rechten Naast economische integratie richt de EU zich ook op het welzijn van de Europese bevolking. De Europese Pijler van Sociale Rechten, ingevoerd in 2017, bevat 20 beginselen en drie kerndoelen voor 2030: een hoge werkgelegenheid, deelname aan opleidingen en vermindering van armoede en sociale uitsluiting. ## 3 Instellingen van de Europese Unie De EU wordt bestuurd door verschillende instellingen die de wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht uitoefenen. ### 3.1 Europese Raad * **Samenstelling:** Staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad, en de voorzitter van de Europese Commissie. De Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid neemt ook deel. * **Taken:** Stelt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de EU vast, initieert de opstelling of wijziging van verdragen, en geeft de richting aan voor de andere instellingen. * **Werking:** Vergadert minstens vier keer per jaar (Europese top). Beslissingen worden meestal bij consensus genomen. ### 3.2 Europese Commissie * **Ontstaan:** Voortgekomen uit de Hoge Autoriteit van de EGKS. * **Samenstelling:** Eén commissaris per lidstaat, benoemd voor vijf jaar. De voorzitter wordt voorgedragen door de Europese Raad en goedgekeurd door het Europees Parlement. * **Taken:** * **Wetgevende taak:** Recht van initiatief voor secundair recht. * **Controlerende taak:** Controleert naleving van EU-regels door lidstaten en bedrijven. * **Uitvoerende taak:** Voert de begroting uit, beheert programma's en vertegenwoordigt de Unie in contacten met derde landen. * **Werking:** Vergadert wekelijks, beslist bij meerderheid, is onafhankelijk en verantwoordelijk aan het Europees Parlement. ### 3.3 Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers) * **Samenstelling:** Eén minister per lidstaat, afhankelijk van het te behandelen onderwerp (10 verschillende formaties). Het voorzitterschap roteert elke zes maanden. * **Taken:** Medewetgever; keurt wetsvoorstellen van de Commissie goed, kan deze amenderen, en behartigt de belangen van de lidstaten. * **Werking:** Stemt meestal met gekwalificeerde meerderheid. Een gekwalificeerde meerderheid vereist ten minste 55% van de lidstaten die ten minste 65% van de EU-bevolking vertegenwoordigen. ### 3.4 Europees Parlement * **Ontstaan:** Verdrag van Rome (1957). * **Samenstelling:** 720 parlementsleden, degressief vertegenwoordigd (minimaal 6, maximaal 96 zetels per lidstaat). Gekozen via algemene verkiezingen om de vijf jaar. * **Taken:** Medewetgever (met de Raad), controleert de Europese Commissie, keurt de begroting goed, en kan burgersvoorstellen indienen. * **Werking:** 24 officiële talen, zetelt voornamelijk in Straatsburg. Beslissingen worden genomen met een volstrekte meerderheid (minimaal 1/3 van de afwezigen). ### 3.5 Hof van Justitie van de EU * **Samenstelling:** Het Hof van Justitie (één rechter per lidstaat) en het Gerecht (twee uit elke lidstaat), gevestigd in Luxemburg. * **Taken:** Legt Europees recht uit en beslecht geschillen. Belangrijke procedures zijn het vernietigingsberoep (art. 263 VWEU) en de verdragsschendingsprocedure (art. 258-260 VWEU). * **Prejudiciële procedure:** Nationale rechters kunnen rechtsvragen over EU-recht voorleggen aan het Hof om een uniforme uitlegging te garanderen. ### 3.6 Nationale Parlementen Spelen een rol in het EU-besluitvormingsproces door middel van het subsidiariteitsbeginsel en de gele- en oranjekaartprocedures, waarmee zij wetsvoorstellen kunnen beïnvloeden als deze niet op EU-niveau geregeld moeten worden. ## 4 Wetgeving, doorwerking en staatsaansprakelijkheid ### 4.1 Bevoegdheden van de EU * **Attributiebeginsel:** De EU kan alleen handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toebedeeld (art. 5.2 VEU). Residuaire bevoegdheden blijven bij de lidstaten. * **Soorten bevoegdheden:** * **Exclusieve bevoegdheden (art. 3 VWEU):** Alleen de EU kan wetgevend optreden (bv. douane-unie, monetair beleid voor de eurozone). * **Gedeelde bevoegdheden (art. 4 VWEU):** EU en lidstaten kunnen optreden, maar lidstaten oefenen hun bevoegdheid uit voor zover de EU haar bevoegdheid niet heeft uitgeoefend (bv. interne markt, milieu, sociaal beleid). Hierbij is het subsidiariteitsbeginsel cruciaal. * **Bevoegdheden ter ondersteuning, aanvulling of coördinatie (art. 6 VWEU):** EU treedt ondersteunend op, zonder bindende regels op te leggen (bv. Erasmus). ### 4.2 Vormen van Europees recht * **Primair Europees recht:** De verdragen (VEU, VWEU), het Handvest van de Grondrechten, algemene rechtsbeginselen. * **Secundair Europees recht:** Recht dat door de EU-instellingen is gemaakt (verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen, adviezen). * **Rechtspraak:** Uitspraken van het Hof van Justitie. ### 4.3 Algemene beginselen van EU-recht * **Loyale samenwerking:** Lidstaten moeten EU-recht trouw uitvoeren. * **Attributiebeginsel:** EU handelt alleen binnen de grenzen van haar bevoegdheden. * **Subsidiariteitsbeginsel:** EU treedt alleen op als de doelstellingen beter op EU-niveau kunnen worden bereikt dan op nationaal niveau. * **Evenredigheidsbeginsel:** EU-maatregelen moeten geschikt en noodzakelijk zijn om het nagestreefde doel te bereiken. * **Gelijkheidsbeginsel:** Discriminatie op grond van nationaliteit is verboden. * **Beginselen gecreëerd door het Hof van Justitie:** Rechtsmisbruik, rechtszekerheid, effectiviteit. ### 4.4 Secundair Europees recht * **Verordeningen:** Algemeen bindend, rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten zonder omzetting. * **Richtlijnen:** Bindend qua resultaat, lidstaten moeten deze omzetten in nationale wetgeving binnen een bepaalde termijn. * **Besluiten:** Bindend voor de specifieke adressaten (lidstaten, bedrijven, burgers). * **Aanbevelingen en adviezen:** Niet-bindend, hebben voornamelijk een politieke betekenis. ### 4.5 Wetgevingsprocedures De gewone wetgevingsprocedure (medebeslissingsprocedure) is de meest gebruikte, waarbij de Europese Commissie, de Raad en het Europees Parlement gezamenlijk wetten aannemen. Er zijn meerdere lezingen en een mogelijke bemiddelingsfase. ### 4.6 Doorwerking van EU-recht * **Voorrang:** EU-recht heeft voorrang op nationaal recht (arrest Costa vs. E.N.E.L.). * **Directe werking:** Burgers kunnen zich rechtstreeks beroepen op duidelijke, onvoorwaardelijke bepalingen uit primair en secundair EU-recht voor de nationale rechter (arrest Van Gend & Loos). * **Verticale directe werking:** Tussen burger en overheid. * **Horizontale directe werking:** Tussen burgers onderling. Richtlijnen hebben meestal alleen verticale directe werking. ### 4.7 Harmonisering en wederzijdse erkenning Harmonisering van wetgeving door EU-regels optimaliseert de interne markt. Bij gebrek aan harmonisatie geldt het beginsel van wederzijdse erkenning, waarbij lidstaten elkaars nationale beslissingen, regels of producten accepteren als ze voldoen aan de basisregels van de EU. ## 5 De vier vrijheden van de interne markt De interne markt is gebaseerd op het vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. Dit principe verbiedt elke discriminatie op grond van nationaliteit. ### 5.1 Vrij verkeer van goederen (art. 28-37 VWEU) Omvat alle producten die verhandeld kunnen worden, zowel met positieve als negatieve waarde. ### 5.2 Vrij verkeer van personen (art. 45-55 VWEU) Betreft het recht voor EU-burgers om vrij te reizen en te verblijven binnen de EU. Dit omvat: * **Vrij verkeer van werknemers:** Verbiedt discriminatie op grond van nationaliteit wat betreft werkgelegenheid, beloning en arbeidsvoorwaarden. Vereist een grensoverschrijdend aspect. * **Vrijheid van vestiging:** Het recht om werkzaamheden uit te oefenen anders dan in loondienst, zoals het oprichten van zelfstandige ondernemingen en vennootschappen. ### 5.3 Vrij verkeer van diensten (art. 56-62 VWEU) De mogelijkheid om commerciële diensten tijdelijk aan te bieden of te ontvangen in een andere lidstaat, voor zover de andere vrijheden niet van toepassing zijn. ### 5.4 Vrij verkeer van kapitaal (art. 63-66 VWEU) Verbiedt beperkingen op het verkeer van kapitaal (investeringen) en betalingen tussen lidstaten. ### 5.5 Belemmeringen en uitzonderingen * **Discriminatie:** Directe (expliciete onderscheid) en indirecte (discriminerend effect) discriminatie is verboden. * **Uitzonderingen:** Toegestaan op basis van verdragsuitzonderingen (bv. openbare orde, volksgezondheid) of de 'rule of reason' (dwingende redenen van algemeen belang). Maatregelen moeten altijd evenredig zijn en niet in strijd met geharmoniseerd EU-recht. ## 6 Het EU-burgerschap en verblijfsrechten ### 6.1 EU-burgerschap (art. 20 VWEU) Elke persoon die de nationaliteit van een lidstaat bezit, is EU-burger en heeft rechten zoals het recht op gelijke behandeling, verblijf, verplaatsing, kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen, en diplomatieke bescherming. ### 6.2 Rechten van economisch actieve en inactieve EU-burgers Economisch actieve burgers ontlenen rechten aan het vrij verkeer van werknemers en vestiging. Economisch inactieve burgers (studenten, gepensioneerden) hebben ook verblijfsrechten, mits zij ziektekostenverzekering en voldoende bestaansmiddelen hebben. ### 6.3 Richtlijn 2004/38/EG Regelt de rechten van Unieburgers en hun (derdelandse) familieleden met betrekking tot reis- en verblijfsrechten, en non-discriminatie. * **Reisrechten:** Recht op in- en uitreis met een geldig paspoort of identiteitskaart. * **Verblijfsrechten:** Kortdurend (≤ 3 maanden), langer dan 3 maanden (met voorwaarden afhankelijk van status), en duurzaam verblijfsrecht na 5 jaar legaal verblijf. * **Recht op non-discriminatie:** Gelijke behandeling met nationale onderdanen, met uitzonderingen voor sociale bijstand en studiebeurzen in de eerste drie maanden. ### 6.4 Afgeleide rechten voor derdelandse familieleden In specifieke situaties, met name wanneer een EU-burger zijn recht op vrij verkeer uitoefent of wanneer het verblijf van een EU-burger in een lidstaat afhankelijk is van de aanwezigheid van een derdelands familielid, kunnen derdelandse familieleden ook verblijfsrechten ontlenen aan de verdragen (bv. arresten Singh, Chen, Zambrano). ### 6.5 Derdelanders Personen die niet de nationaliteit van een EU-lidstaat bezitten. Hun rechten zijn afhankelijk van hun relatie tot EU-burgers, hun status (bv. vluchteling, hoogopgeleide migrant) en de relevante richtlijnen. ## 7 Mededingingsrecht Het mededingingsrecht is ontworpen om eerlijke concurrentie te waarborgen in de interne markt. ### 7.1 Begrippen: Concurrentie en Onderneming * **Concurrentie:** Essentieel voor een optimale markt waar consumenten geïnformeerde keuzes kunnen maken. * **Onderneming:** Elke eenheid die een economische activiteit uitoefent, ongeacht rechtsvorm of financiering. Ook de overheid kan een onderneming zijn als zij concurreert met private partijen. ### 7.2 Verstoringen van concurrentie * **Kartelvorming:** Geheime afspraken tussen bedrijven om concurrentie uit te sluiten (bv. prijsafspraken, marktverdeling). * **Misbruik van machtspositie:** Een onderneming met een dominante positie op de markt gebruikt deze om concurrenten te benadelen of consumenten uit te buiten. * **Staatssteun:** Overheidsvoordelen die specifieke bedrijven bevoordelen en de mededinging vervalsen. ### 7.3 Staatssteun (art. 107 VWEU) * **Verbod:** Staatssteun die de mededinging vervalst of dreigt te vervalsen en de handel tussen lidstaten beïnvloedt, is onverenigbaar met de interne markt. * **Voorwaarden voor verboden staatssteun:** 1. Steunmaatregel in welke vorm ook. 2. Bekostigd met staatsmiddelen. 3. Begunstiging van bepaalde ondernemingen of producties (selectiviteit). 4. Ongunstige beïnvloeding van het handelsverkeer tussen lidstaten (de-minimisdrempel van €200.000 over 3 jaar; anders grensoverschrijdend effect). 5. Vervalsing van de mededinging. * **Procedure:** Voorgenomen staatssteun moet gemeld worden aan de EU-Commissie (notificatieplicht). De Commissie beoordeelt de steun. * **Uitzonderingen:** Lidstaten kunnen zich beroepen op uitzonderingen in artikel 107 lid 2 en 3 VWEU, mits de maatregel proportioneel is en geen strijd voert met secundair recht. ### 7.4 Kartelverbod (art. 101 VWEU) Verbod op overeenkomsten, besluiten van ondernemersverenigingen en onderling afgestemde feitelijke gedragingen die de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden en de concurrentie verstoren. Dit geldt ook voor EU-bedrijven die de EU-markt beïnvloeden. * **Uitzonderingen:** Artikel 101 lid 3 VWEU kent uitzonderingen toe aan kartels die efficiëntievoordelen bieden, de productie of distributie verbeteren, technische of economische vooruitgang met zich meebrengen en consumenten een billijk aandeel geven, mits de maatregel proportioneel is en concurrentie niet volledig uitschakelt. * **De-minimisuitzondering:** Overeenkomsten met een klein gezamenlijk marktaandeel hebben geen materieel effect. ### 7.5 Misbruik van economische machtspositie (art. 102 VWEU) * **Verboden:** Het misbruiken van een machtspositie op de interne markt of een wezenlijk deel daarvan is verboden, voor zover dit de handel tussen lidstaten ongunstig kan beïnvloeden. * **Machtspositie:** Een economische positie die mededinging kan verhinderen, onafhankelijk gedrag mogelijk maakt. Marktaandeel is een belangrijke indicator. * **Misbruik:** Voorbeelden zijn het opleggen van onbillijke prijzen, beperken van productie of ontwikkeling, of toepassen van ongelijke voorwaarden bij gelijkwaardige prestaties. ## 8 De Raad van Europa en het EVRM ### 8.1 Raad van Europa * **Doel:** Beschermen van mensenrechten, democratie en rechtsstaat in Europa. * **Organisatie:** Intergouvernementele organisatie, niet onderdeel van de EU. * **Belangrijkste organen:** Ministercomité (beslissend), Parlementaire Vergadering (aanbevelingen), Secretariaat. * **Verdragen:** Heeft diverse verdragen gesloten, waaronder het EVRM en het Europees Sociaal Handvest. ### 8.2 Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) * **Doel:** Garanderen van fundamentele burgerlijke en politieke rechten. * **Materieel recht:** Opsomming van fundamentele rechten (bv. recht op leven, vrijheid van meningsuiting), met uitzonderingsgronden. * **Rechtsbescherming:** Via de nationale rechter en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). * **EHRM:** Behandelt klachten tegen lidstaten die het EVRM hebben geschonden. Uitspraken zijn bindend. ## 9 Overzichtstabellen ### 9.1 Supranationaliteit vs. Intergouvernementeel | Kenmerk | Supranationaal | Intergouvernementeel | | :-------------------------- | :-------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------ | | Organen | Onafhankelijke organen | Organen met vertegenwoordigers van lidstaten | | Besluitvorming | Meerderheid van stemmen | Unanimiteit (veto's mogelijk) | | Jurisdictie | Bindende jurisdictie | Geen bindende jurisdictie tenzij aanvaarding | | Integratie in nationaal recht | Maakt direct deel uit van nationale rechtsorde | Moet geratificeerd worden door de nationale regering | ### 9.2 EU-lidmaatschap (toetredingsgolven) | Jaar | Lidstaten | | :--- | :----------------------------------------------------------- | | 1951 | België, Nederland, Luxemburg, West-Duitsland, Frankrijk, Italië | | 1973 | VK, Ierland, Denemarken | | 1981 | Griekenland | | 1986 | Spanje, Portugal | | 1995 | Oostenrijk, Zweden, Finland | | 2004 | Cyprus, Malta, Estland, Letland, Litouwen, Polen, Tsjechië, Slovakije, Slovenië, Hongarije | | 2007 | Roemenië, Bulgarije | | 2013 | Kroatië | ### 9.3 Vormen van secundair EU-recht | Kenmerk | Verordening | Richtlijn | Besluit | | :----------------- | :-------------------------------------------------------------- | :---------------------------------------------------------------------------- | :---------------------------------------------------------- | | Toepassing | Algemeen | Niet rechtstreeks, lidstaten moeten omzetten | Enkel t.a.v. de bestemmeling | | Bindend | Ja, in al haar onderdelen | Ja, qua resultaat | Ja | | Directe werking | Ja | Ja, na omzettingstermijn, mits voorwaarden Van Gend & Loos vervuld (verticaal) | Ja, voor de adressaten | | Rechtstreekse toepassing | Ja, direct na publicatie | Neen, lidstaten moeten omzetten | Ja | ### 9.4 Voordelen en nadelen van de interne markt | Voordelen | Nadelen | | :--------------------------------------------------------------------- | :-------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Grotere afzetmarkten voor bedrijven. | Slechte situatie in lidstaten straalt af op andere. | | Meer concurrentie leidt tot betere kwaliteit, lagere prijzen. | Nadelen voor sommige bedrijven door concurrentie. | | Gemakkelijker reizen, verblijven en werken in andere landen. | Illegale migratie en criminaliteit kan gemakkelijker grenzen oversteken. | | Verbod op protectionisme kan als nadelig worden ervaren voor nationale industrieën. | | ### 9.5 Marktregels | Domein | Kern | | :------------------------- | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ | | **Toegang tot de markt** | **Vier Europeesrechtelijke vrijheden:** Vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. | | **Mededingingsrecht** | **Staatssteun (art. 107 ev. VWEU):** Verbod op oneerlijke overheidsvoordelen die de concurrentie vervalsen.
**Kartelvorming (art. 101 VWEU):** Verbod op afspraken die concurrentie beperken.
**Misbruik van economische machtspositie (art. 102 VWEU):** Verbod op machtsmisbruik door dominante ondernemingen. | --- --- # Instellingen en doelstellingen van de Europese Unie Dit deel verkent de verschillende instellingen van de EU, hun taken en samenstelling, alsook de fundamentele doelstellingen van de Unie, zoals vrede, welzijn, vrijheid en veiligheid. ### 2.1 De doelstellingen van de Europese Unie De Europese Unie is opgericht met de fundamentele doelstellingen om vrede, welzijn, vrijheid en veiligheid te creëren voor haar burgers. Deze doelstellingen worden nagestreefd door middel van economische integratie en de oprichting van een interne markt en een Economische en Monetaire Unie, alsmede door het beschermen van mensenrechten. **Kernwaarde:** De EU streeft ernaar een ruimte van vrijheid, veiligheid en recht te creëren. Dit houdt in dat burgers vrij moeten zijn om te reizen, werken en studeren binnen de lidstaten, en dat er gezorgd wordt voor grensoverschrijdende veiligheid en rechtshandhaving. **Economische integratie:** Door de opheffing van economische grenzen en belemmeringen wordt een gemeenschappelijke markt nagestreefd. Dit bevordert handel tussen lidstaten en creëert gelijke kansen voor bedrijven en personen. **Monetaire Unie:** De Economische en Monetaire Unie, met de euro als gezamenlijke munt, is een supranationaal karakter en wordt gecoördineerd door de Europese Centrale Bank. Toetreding tot de eurozone vereist het voldoen aan specifieke voorwaarden, de zogenaamde Maastrichtnormen, die betrekking hebben op onder andere inflatie en staatsschuld. **Menserechten:** Bescherming van mensenrechten is een fundamentele pijler van de EU. **Sociale pijler:** Naast economische aspecten legt de Europese pijler van sociale rechten de nadruk op het welzijn van de Europese bevolking. Dit omvat initiatieven ter bevordering van werk-privébalans, menswaardige arbeidsomstandigheden en het bestrijden van armoede en sociale uitsluiting. ### 2.2 De instellingen van de Europese Unie De EU beschikt over verschillende instellingen die gezamenlijk de wetgeving tot stand brengen, uitvoeren en controleren. Het machtenscheidingsprincipe is hierbij leidend: * **Wetgevende macht:** Gevormd door de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie. * **Uitvoerende macht:** Voornamelijk de Europese Commissie. * **Rechterlijke macht:** Het Hof van Justitie van de Europese Unie. #### 2.2.1 De Europese Raad De Europese Raad is het hoogste orgaan binnen de EU en bepaalt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten van de Unie. * **Samenstelling:** Bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten, de voorzitter van de Europese Raad, en de voorzitter van de Europese Commissie. De Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid neemt deel aan de werkzaamheden. * **Taken:** * Opstellen en wijzigen van verdragen. * Vaststellen van beleidslijnen voor de toekomst. * Zorgen voor samenhang en consensus binnen de EU. * **Werking:** Minimaal vier keer per jaar bijeenkomst in Brussel (Europese top). Beslissingen worden bij consensus genomen. #### 2.2.2 De Europese Commissie De Europese Commissie vertegenwoordigt de belangen van de EU als geheel en is verantwoordelijk voor het ontwerpen van wetgeving en het toezien op de uitvoering van verdragen en secundaire wetgeving. * **Samenstelling:** Eén commissaris per lidstaat, benoemd op basis van competentie en Europese betrokkenheid. Zij werken binnen Directoraten-Generaal (DG's). * **Benoeming:** De voorzitter wordt voorgedragen door de Europese Raad en goedgekeurd door het Europees Parlement. Lidstaten dragen commissarissen voor, die vervolgens, samen met de voorzitter, een verhoor en stemming ondergaan in het Europees Parlement. * **Taken:** * **Wetgevende taak:** Recht van initiatief voor secundair recht. * **Controlerende taak:** Toezicht op naleving van EU-regels door lidstaten en bedrijven. * **Uitvoerende taak:** Beheer van de begroting en programma's, vertegenwoordiging van de Unie in externe contacten. * **Werking:** Onafhankelijk en handelt in het belang van de EU. Vergaderingen vinden wekelijks plaats en beslissingen worden bij meerderheid genomen. Verantwoording wordt afgelegd aan het Europees Parlement. #### 2.2.3 De Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers) De Raad van de Europese Unie vertegenwoordigt de lidstaten en speelt een cruciale rol in de totstandkoming van wetgeving. * **Samenstelling:** Eén minister per lidstaat, afhankelijk van het onderwerp in verschillende raadsformaties (bv. Algemene Zaken, Buitenlandse Zaken). De Hoge Vertegenwoordiger leidt de Raad Buitenlandse Zaken. * **Voorzitterschap:** Roteert elke zes maanden tussen de lidstaten. * **Taken:** Medewetgeving met het Europees Parlement en de Europese Commissie, goedkeuren en amenderen van wetsvoorstellen. * **Werking:** Vergaderingen vinden plaats in Brussel of Luxemburg. Besluitvorming geschiedt meestal met gekwalificeerde meerderheid, waarbij ten minste 55% van de lidstaten (met minimaal 65% van de bevolking) akkoord moet gaan. #### 2.2.4 Het Europees Parlement Het Europees Parlement vertegenwoordigt de burgers van de EU en deelt de wetgevende en budgettaire bevoegdheden met de Raad. * **Ontstaan:** Verdrag van Rome (1957). * **Samenstelling:** 720 leden (voorheen 751), degressief vertegenwoordigd (minimaal 6, maximaal 96 zetels per lidstaat). Leden zijn georganiseerd in politieke fracties. * **Taken:** * **Medewetgever:** Samen met de Raad wetgeving goedkeuren en amenderen. * **Budgettaire controle:** Goedkeuring van de EU-begroting. * **Politieke controle:** Toezicht op de Europese Commissie en andere instellingen. * **Burgerinitiatieven:** Mogelijkheid voor burgers om voorstellen in te dienen. * **Werking:** Verkiezingen om de vijf jaar. Het Parlement heeft officiële zetels in Straatsburg, maar zetelt ook in Brussel en Luxemburg. Het heeft 24 officiële talen. Beslissingen worden genomen met een volstrekte meerderheid. #### 2.2.5 De rol van nationale parlementen Nationale parlementen spelen een rol in het Europese besluitvormingsproces via het subsidiariteitsbeginsel en het systeem van vroegtijdige kennisgeving (gele en oranje kaarten procedure). #### 2.2.6 Het Hof van Justitie van de Europese Unie Het Hof van Justitie is de onafhankelijke rechterlijke instantie die toeziet op de naleving van het Europees recht. * **Samenstelling:** Het Hof van Justitie (één rechter per lidstaat, met advocaten-generaal) en het Gerecht (54 rechters). * **Taken:** * **Vernietigingsberoep:** Beoordelen van de wettigheid van EU-rechtshandelingen. * **Verdragsschendingsprocedure:** Vaststellen of lidstaten hun verdragsverplichtingen nakomen. * **Prejudiciële procedures:** Beantwoorden van rechtsvragen van nationale rechters over EU-recht om een uniforme interpretatie te waarborgen. * **Werking:** Gevestigd in Luxemburg. Uitspraken zijn bindend voor nationale rechters. #### 2.2.7 Het verschil tussen de Raad van Europa en de Europese Raad De **Europese Raad** is een instelling van de EU en bepaalt de algemene politieke lijnen. De **Raad van Europa** is een onafhankelijke internationale organisatie met 46 leden, gericht op mensenrechten, democratie en rechtsstaat, en is geen onderdeel van de EU. ### 2.3 Het attributiebeginsel en bevoegdheden van de EU De EU kan alleen optreden binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toebedeeld. Dit principe van attributie is cruciaal. * **Residuaire bevoegdheden:** Bevoegdheden die niet expliciet aan de EU zijn toegekend, blijven bij de lidstaten. **Soorten bevoegdheden:** 1. **Exclusieve bevoegdheden (art. 3 VWEU):** Alleen de EU mag wetgevend optreden op gebieden zoals de douane-unie, mededingingsregels voor de interne markt, monetair beleid voor de eurozone, gemeenschappelijk visserijbeleid en gemeenschappelijke handelspolitiek. 2. **Gedeelde bevoegdheden (art. 4 VWEU):** De EU en lidstaten delen de bevoegdheid op gebieden zoals de interne markt, sociaal beleid, milieu, vervoer en energie. De lidstaten oefenen hun bevoegdheid uit voor zover de EU dit niet doet. Hierbij is het subsidiariteitsbeginsel van groot belang. 3. **Bevoegdheden ter ondersteuning, aanvulling of coördinatie (art. 6 VWEU):** De EU kan op bepaalde gebieden optreden ter ondersteuning van de lidstaten, zonder echter bindende regels op te leggen. Voorbeelden zijn onderwijs en cultuur. ### 2.4 De Europese pijler van sociale rechten De Europese pijler van sociale rechten beoogt het bevorderen van gelijke kansen en eerlijke arbeidsvoorwaarden binnen de EU. Het bevat 20 beginselen en kerndoelen, waaronder de werkgelegenheid van volwassenen, deelname aan opleidingen en de vermindering van armoede. ### 2.5 Vormen van Europees recht en hun doorwerking Europees recht bestaat uit primair recht (verdragen) en secundair recht (wetgeving van EU-instellingen). * **Primair recht:** VEU en VWEU, die de waarden, doelstellingen, bevoegdheden en besluitvormingsprocedures van de EU vastleggen. * **Secundair recht:** Omvat verordeningen, richtlijnen en besluiten. * **Verordeningen:** Algemeen, bindend en rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten. * **Richtlijnen:** Bindend qua resultaat, maar lidstaten kiezen de vorm en middelen om deze om te zetten in nationaal recht. * **Besluiten:** Bindend voor de specifieke adressaten. * **Doorwerking:** Europees recht heeft voorrang op nationaal recht (Costa vs. E.N.E.L.) en kan onder voorwaarden directe werking hebben, waardoor burgers zich rechtstreeks op EU-recht kunnen beroepen voor de nationale rechter (Van Gend & Loos). ### 2.6 De vier vrijheden en de interne markt De interne markt is een ruimte zonder binnengrenzen waarin het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gewaarborgd. Dit wordt beschermd door het verbod op discriminatie op grond van nationaliteit. * **Vrij verkeer van goederen (art. 28-37 VWEU):** Omvat alle producten die verhandelbaar zijn. * **Vrij verkeer van personen (art. 45-55 VWEU):** Omvat werknemers, zelfstandigen en Unieburgers, inclusief hun familieleden. * **Vrij verkeer van diensten (art. 56-62 VWEU):** Betreft commerciële dienstverlening, zowel tijdelijk als grensoverschrijdend. * **Vrij verkeer van kapitaal (art. 63-66 VWEU):** Verbod op beperkingen van kapitaal- en betalingsverkeer. Belemmeringen aan deze vrijheden kunnen gerechtvaardigd zijn op basis van verdragsuitzonderingen of de 'rule of reason' (dwingende redenen van algemeen belang), mits de maatregel noodzakelijk en evenredig is. ### 2.7 Unieburgerschap en verblijfsrechten Het Unieburgerschap (art. 20 VWEU) verleent burgers van lidstaten aanvullende rechten, zoals het recht op vrij verkeer en verblijf, en actief en passief kiesrecht. Richtlijn 2004/38/EG regelt de reis- en verblijfsrechten van Unieburgers en hun familieleden, en waarborgt het recht op non-discriminatie. * **Derdelanders:** Personen die niet de nationaliteit van een EU-lidstaat bezitten, kunnen rechten ontlenen aan EU-recht, met name via familiebanden met Unieburgers (bv. arresten Chen, Zambrano). ### 2.8 Mededingingsrecht: Staatssteun, Kartels en Machtspositie Het mededingingsrecht is bedoeld om eerlijke concurrentie in de interne markt te waarborgen. * **Staatssteun (art. 107 VWEU):** Overheidssteun die de mededinging vervalst, is verboden, tenzij er sprake is van specifieke uitzonderingen. Er zijn vijf cumulatieve voorwaarden die bepalen of er sprake is van verboden staatssteun. * **Kartelverbod (art. 101 VWEU):** Overeenkomsten of onderling afgestemde feitelijke gedragingen die de concurrentie verstoren, zijn verboden. Er zijn beperkte uitzonderingen mogelijk. * **Misbruik van machtspositie (art. 102 VWEU):** Het is verboden voor ondernemingen met een dominante positie om deze macht te misbruiken ten nadele van concurrenten, consumenten of andere marktpartijen. Het begrip 'onderneming' en de afbakening van de 'relevante markt' (product- en geografische markt) zijn cruciaal voor de toepassing van het mededingingsrecht. ### 2.9 De Raad van Europa en het EVRM De Raad van Europa, opgericht in 1949, is een intergouvernementele organisatie die zich richt op de bescherming van mensenrechten, democratie en rechtsstaat. Het **Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden (EVRM)** is een belangrijk instrument, en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) ziet toe op de naleving ervan. --- # Europees recht: bevoegdheden, rechtsvormen en doorwerking Dit onderwerp analyseert de bevoegdheden van de EU, de verschillende vormen van Europees recht (primair en secundair), en hoe deze wetgeving doorwerkt in de nationale rechtsordes, inclusief de beginselen van voorrang en directe werking. ## 3. Bevoegdheden van de Europese Unie De EU handelt enkel binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend. Dit is het **attributiebeginsel**. Residuaire bevoegdheden blijven bij de lidstaten, maar hun uitoefening moet overeenstemmen met het verdragsrecht. ### 3.1 Soorten bevoegdheden * **Exclusieve bevoegdheden** (art. 3 VWEU): Alleen de EU kan wetgevend optreden en juridisch bindende handelingen vaststellen. Lidstaten kunnen dit enkel indien gemachtigd door de EU of ter uitvoering van EU-handelingen. * Voorbeelden: douane-unie, mededingingsregels voor de interne markt, monetair beleid voor eurolanden, gemeenschappelijk visserijbeleid, gemeenschappelijke handelspolitiek. * **Gedeelde bevoegdheden** (art. 4 VWEU): De EU en de lidstaten kunnen beide wetgevend optreden. De lidstaten oefenen hun bevoegdheid uit voor zover de EU haar bevoegdheid niet heeft uitgeoefend, en trekken zich terug wanneer de EU haar bevoegdheid niet langer uitoefent. Bij de uitoefening van gedeelde bevoegdheden moet de EU het **subsidiariteitsbeginsel** in acht nemen. * Voorbeelden: interne markt, sociaal beleid, economische, sociale en territoriale samenhang, landbouw en visserij, milieu, consumentenbescherming, vervoer, energie, ruimte van vrijheid, veiligheid en recht, gemeenschappelijke veiligheidsvraagstukken op het gebied van volksgezondheid. * **Bevoegdheden ter ondersteuning, aanvulling of coördinatie** (art. 6 VWEU): De EU kan op deze gebieden acties ondernemen ter ondersteuning van de lidstaten, zonder bindende regels op te leggen. Deze bevoegdheden zijn nooit dwingend. * Voorbeeld: Erasmus-programma. ### 3.2 Algemene beginselen met betrekking tot bevoegdheden * **Beginsel van loyale samenwerking** (art. 4 VEU): Lidstaten mogen niets doen dat strijdig is met het verdrag en voeren trouw alle verplichtingen uit die uit het Europees recht voortvloeien. * **Attributiebeginsel**: De EU is enkel bevoegd als daarvoor een grondslag in het verdrag bestaat. * **Subsidiariteitsbeginsel** (art. 5 VEU): De EU treedt alleen op als de doelstellingen van het overwogen optreden niet voldoende door de lidstaten kunnen worden verwezenlijkt en beter op EU-niveau kunnen worden bereikt. * **Evenredigheidsbeginsel (proportionaliteitsbeginsel)** (art. 5 VEU): Het optreden van de EU gaat niet verder dan wat nodig is om de doelstellingen van de verdragen te bereiken. * **Gelijkheidsbeginsel**: Discriminatie op grond van nationaliteit is verboden (art. 18 VWEU). Ook andere vormen van discriminatie zijn verboden via het Handvest van de Grondrechten. * **Beginselen gecreëerd door het Hof van Justitie**: Rechtsmisbruik, rechtszekerheidsbeginsel, effectiviteitsbeginsel. ## 4. Rechtsvormen van Europees recht Europees recht kent een hiërarchische structuur, met primair en secundair recht, aangevuld door rechtspraak. ### 4.1 Primair Europees recht Primair Europees recht vormt de basis van de Europese Unie en bestaat uit de verdragen. * **Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU)**: Bevat de fundamentele waarden van de Unie, democratische beginselen, doelstellingen, en regels over gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid. * **Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU)**: Definieert de bevoegdheden van de EU, besluitvormingsprocedures, bevoegdheden van instellingen en de soorten wetgeving die instellingen mogen aannemen. De verdragen bevatten verschillende soorten artikelen: * Bevoegdheid toekennende bepalingen. * Materiële bepalingen die concrete rechten en plichten creëren. * Bepalingen die een beleidsdoelstelling definiëren. * Bepalingen die een rechtsbasis bevatten voor secundaire wetgeving. * Definitiebepalingen. ### 4.2 Secundair Europees recht Secundair recht wordt door de EU-instellingen opgesteld op basis van de rechtsgronden in de primaire verdragen. Volgens artikel 288 VWEU zijn er vijf soorten rechtshandelingen: * **Verordeningen**: * Kenmerken: algemene strekking, bindend in al haar onderdelen, rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten. * Gevolg: uniforme wetgeving die niet meer omgezet hoeft te worden in nationale wetgeving. * Publicatie: in het Publicatieblad van de EU. * **Richtlijnen**: * Kenmerken: gericht aan de lidstaten, bindend met betrekking tot het te behalen resultaat. * Doel: harmonisatie van wetgeving tussen lidstaten. * Gevolg: moeten door de lidstaten worden omgezet in nationale wetgeving binnen een bepaalde termijn. De Commissie controleert deze omzetting. * **Besluiten**: * Kenmerken: bindend voor de specifieke adressaten (lidstaten, ondernemingen, particulieren). * Gevolg: direct verbindend voor de aangeduide adressaten. * Voorbeeld: boete opgelegd aan een bedrijf wegens schending van mededingingsregels. * **Aanbevelingen en Adviezen**: * Kenmerken: niet bindend, politieke betekenis en gezag. * Gevolg: lidstaten zijn niet verplicht ze op te volgen, maar kunnen wel beleidsconsequenties hebben. Een aanbeveling wordt als iets dwingender beschouwd dan een advies. ### 4.3 Wetgevingsprocedure De totstandkoming van wetgeving (verordeningen en richtlijnen) verloopt voornamelijk via de **gewone wetgevingsprocedure** (ook wel medebeslissingsprocedure genoemd). Hierbij hebben het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie, na een voorstel van de Europese Commissie, gelijke invloed. De procedure kent meerdere lezingen en kan leiden tot bemiddeling. ### 4.4 Harmonisatie en wederzijdse erkenning Harmonisatie van wetgeving is cruciaal voor de werking van de interne markt. Waar harmonisatie ontbreekt, geldt het **beginsel van wederzijdse erkenning**: lidstaten moeten elkaars wetgeving, regels of producten erkennen als deze voldoen aan de basisregels van de EU. ## 5. Doorwerking van Europees recht in nationale rechtsordes Doorwerking gaat over de vraag of burgers zich rechtstreeks op EU-regels kunnen beroepen bij een nationale rechter. ### 5.1 Beginselen van voorrang en directe werking Deze beginselen zijn cruciaal en zijn ontwikkeld door het Hof van Justitie. * **Beginsel van voorrang (arrest Costa vs. E.N.E.L., 1964)**: Europees recht heeft voorrang op nationaal recht. Wanneer een EU-regel in strijd is met een nationale regel, moet de nationale rechter de nationale regel buiten toepassing laten. * **Directe werking (arrest Van Gend & Loos, 1963)**: EU-bepalingen die duidelijk, nauwkeurig en onvoorwaardelijk zijn, kunnen rechten en plichten scheppen voor burgers, waarop zij zich rechtstreeks kunnen beroepen bij de nationale rechter. * **Voorwaarden voor directe werking**: * De bepaling moet geschikt zijn voor directe werking (rechten of plichten scheppen). * De bepaling moet duidelijk en onvoorwaardelijk zijn opgesteld (geen verdere wetgeving nodig voor verduidelijking). ### 5.2 Directe werking van verschillende rechtsvormen * **Verdragen**: Kunnen directe werking hebben indien de voorwaarden van Van Gend & Loos vervuld zijn. * **Verordeningen en besluiten**: Hebben altijd directe werking omdat ze rechtstreeks toepasselijk zijn. * **Richtlijnen**: Hebben directe werking indien de omzettingstermijn verstreken is, de voorwaarden van Van Gend & Loos vervuld zijn, en de bepaling enkel tegenover de overheid kan worden ingeroepen (**verticale directe werking**). Richtlijnen hebben meestal geen horizontale directe werking (tussen burgers onderling). ### 5.3 Verticale en horizontale directe werking * **Verticale directe werking**: Gaat over de relatie tussen een burger en de overheid. Burgers kunnen zich beroepen op EU-recht tegenover de staat. * **Horizontale directe werking**: Gaat over de relatie tussen burgers onderling. Niet alle EU-bepalingen hebben horizontale directe werking; verdragsbepalingen kunnen dit wel hebben, richtlijnen meestal niet. ### 5.4 Rol van de nationale rechter Nationale rechters passen Europees recht toe en kunnen bij twijfel of interpretatievragen een **prejudiciële procedure** starten bij het Hof van Justitie. Het antwoord van het HvJ is bindend voor de nationale rechter en draagt bij aan de uniforme uitlegging van EU-recht. ## 6. De vier vrijheden en het Unieburgerschap De interne markt is de kern van de economische integratie en is gebaseerd op de vier vrijheden, die het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal waarborgen. Het Unieburgerschap versterkt de rechten van burgers binnen de EU. ### 6.1 De vier vrijheden * **Vrij verkeer van goederen** (art. 28-37 VWEU): Omvat alle producten die het voorwerp van handelstransacties kunnen zijn, inclusief die met een negatieve waarde (afval). * **Vrij verkeer van personen** (art. 45-55 VWEU): * **Werknemers**: Verboden discriminatie op grond van nationaliteit met betrekking tot werkgelegenheid, beloning en arbeidsvoorwaarden. Vereist een grensoverschrijdend aspect. * **Zelfstandigen (vrijheid van vestiging)** (art. 49 VWEU): Toegang tot werkzaamheden anders dan in loondienst, inclusief oprichting van ondernemingen. * **Vrij verkeer van diensten** (art. 56-62 VWEU): Van toepassing op commerciële dienstverlening die tijdelijk in een andere lidstaat wordt verricht. Wordt beschouwd als een 'restvrijheid' indien andere vrijheden niet van toepassing zijn. * **Vrij verkeer van kapitaal** (art. 63-66 VWEU): Verbod op beperkingen van kapitaal- en betalingsverkeer. ### 6.2 Het Unieburgerschap (art. 20-24 VWEU) Alle burgers van de lidstaten zijn Unieburgers. Dit verleent hen rechten zoals gelijke behandeling, recht op verblijf en verplaatsing binnen de EU, actief en passief kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen, en recht op diplomatieke en consulaire bescherming. ### 6.3 Toepassing van de vier vrijheden * **Onderscheid tussen de vier vrijheden**: In de praktijk kan het soms lastig zijn om de vrijheden van elkaar te onderscheiden (bijv. goederen vs. diensten, diensten vs. personen). Het Hof van Justitie hanteert criteria zoals duur, frequentie, periodiciteit en continuïteit om te bepalen welke vrijheid van toepassing is. * **Grensoverschrijdend aspect**: Voor de toepassing van de vier vrijheden is een grensoverschrijdend aspect vereist. Zuiver interne aangelegenheden vallen hier niet onder. ### 6.4 Belemmeringen en uitzonderingen op het vrij verkeer * **Gelijkheidsbeginsel en discriminatieverbod**: Elke maatregel die het vrij verkeer rechtstreeks, onrechtstreeks, daadwerkelijk of potentieel kan beperken, wordt gezien als een inbreuk. Dit omvat zowel directe (openlijke) als indirecte (verkapte) discriminatie. * **Uitzonderingen**: Lidstaten mogen het vrij verkeer beperken op basis van verdragsuitzonderingen (limitatief) of de 'rule of reason' (niet-limitatief, enkel bij indirecte discriminatie), indien aan aanvullende voorwaarden is voldaan: * Geen strijd met secundair recht (harmonisatie). * Bescherming van een daadwerkelijk publiek belang (geen economische belangen). * Maatregel is evenredig (geschikt en noodzakelijk, geen minder beperkend alternatief). ### 6.5 Richtlijn 2004/38/EG: Vrij verkeer van Unieburgers en hun familieleden Deze richtlijn regelt de reis- en verblijfsrechten van Unieburgers en hun familieleden (ook derdelanders). * **Rechten**: Reisrechten (inreis, uitsreis), verblijfsrechten (kortdurend, langer dan 3 maanden, duurzaam verblijfsrecht na 5 jaar), en recht op non-discriminatie. * **Derdelands familieleden**: Hebben in beginsel een afgeleid verblijfsrecht. * **Europa-route / Zambrano-arrest**: Afgeleide rechten kunnen ook ontstaan in situaties waar geen grensoverschrijdend aspect is, bijvoorbeeld indien de EU-burger anders zijn/haar rechten niet volledig zou kunnen uitoefenen. ## 7. Staatsaansprakelijkheid De Europese Unie is een supranationale organisatie, wat betekent dat lidstaten een deel van hun soevereiniteit hebben overgedragen. Dit brengt specifieke regels met zich mee op het gebied van bevoegdheden, rechtsvormen en de doorwerking van Europees recht. ### 7.1 Bevoegdheden van de EU De EU handelt enkel binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend (attributiebeginsel). Residuaire bevoegdheden blijven bij de lidstaten. Er zijn exclusieve bevoegdheden, gedeelde bevoegdheden (waarop de EU en lidstaten kunnen optreden, met inachtneming van het subsidiariteitsbeginsel), en bevoegdheden ter ondersteuning, aanvulling of coördinatie. ### 7.2 Rechtsvormen van Europees recht * **Primair recht**: De verdragen (VEU, VWEU), die de fundamentele waarden, doelstellingen en bevoegdheden van de EU vastleggen. * **Secundair recht**: Gemaakt door de EU-instellingen, met onder meer verordeningen (direct toepasselijk), richtlijnen (resultaatbindend, omzetting vereist) en besluiten (bindend voor adressaten). * **Rechtspraak van het Hof van Justitie**: Cruciaal voor de interpretatie en ontwikkeling van het EU-recht, met name voor de beginselen van voorrang en directe werking. ### 7.3 Doorwerking van Europees recht * **Voorrang**: Europees recht heeft voorrang op nationaal recht. * **Directe werking**: Bepalingen van EU-recht kunnen, indien duidelijk, nauwkeurig en onvoorwaardelijk, rechten en plichten creëren waar burgers zich rechtstreeks op kunnen beroepen bij de nationale rechter (zowel verticale als soms horizontale werking). ### 7.4 De vier vrijheden en het Unieburgerschap De interne markt is gebaseerd op het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. Het Unieburgerschap verleent burgers extra rechten, zoals het recht op verblijf en verplaatsing binnen de EU en het recht op gelijke behandeling. ### 7.5 Staatsaansprakelijkheid en mededingingsrecht Lidstaten die hun verplichtingen onder het EU-recht schenden, kunnen aansprakelijk worden gesteld. De EU handhaaft tevens regels inzake mededinging, waaronder het verbod op staatssteun (art. 107 VWEU) en kartelvorming (art. 101 VWEU) en misbruik van machtspositie (art. 102 VWEU), om een eerlijke interne markt te waarborgen. ### 7.6 De Raad van Europa versus de Europese Raad De **Europese Raad** is een instelling van de EU die de politieke richting bepaalt. De **Raad van Europa** is een onafhankelijke organisatie die zich richt op mensenrechten, democratie en de rechtsstaat, en is geen onderdeel van de EU. Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) zijn belangrijke verwezenlijkingen van de Raad van Europa. ## 8. Overheidsinterventie in de economie: Staatssteun en mededinging De EU streeft naar een eerlijke interne markt, wat regels met zich meebrengt voor overheidssteun en mededinging. ### 8.1 Mededingingsrecht Het mededingingsrecht regelt de concurrentie tussen bedrijven. Essentiële concepten zijn: * **Concurrentie**: Gestreefd wordt naar een markt zonder belemmeringen, waar consumenten geïnformeerde keuzes kunnen maken. * **Verstoring van concurrentie**: Kan plaatsvinden door machtsmisbruik, kartelvorming of staatssteun. * **Onderneming**: Elke eenheid die een economische activiteit uitoefent, ongeacht rechtsvorm of financiering. ### 8.2 Verbod op staatssteun (art. 107 VWEU) Staatssteun die de mededinging vervalst of dreigt te vervalsen en het handelsverkeer tussen lidstaten ongunstig beïnvloedt, is onverenigbaar met de interne markt. Vijf cumulatieve voorwaarden moeten vervuld zijn: 1. **Steunmaatregelen in welke vorm ook**: Elke economische maatregel die een voordeel verleent. 2. **Bekostigd met staatsmiddelen**: Financiering door de staat. 3. **Begunstiging van bepaalde ondernemingen of producties (selectiviteit)**: De steun is gericht op specifieke ondernemingen of sectoren. 4. **Invloed op handelsverkeer tussen lidstaten**: Een grensoverschrijdend effect of potentieel effect. 5. **Vervalsen van de mededinging**: De steun versterkt de concurrentiepositie. Er zijn uitzonderingen mogelijk, zoals sociale steun of steun voor economische ontwikkelingen, mits deze aan specifieke voorwaarden voldoen en vaak vooraf worden beoordeeld door de Europese Commissie. ### 8.3 Kartelvorming (art. 101 VWEU) Kartels, waarbij ondernemingen overeenkomsten sluiten om concurrentie uit te schakelen (bv. prijsafspraken, marktverdeling), zijn verboden. Dit verbod geldt ook voor besluiten van ondernemersverenigingen die de concurrentie beïnvloeden en het doel of gevolg hebben dat de concurrentie binnen de interne markt wordt verstoord. Uitzonderingen zijn mogelijk indien aan strikte voorwaarden wordt voldaan (bv. efficiëntievoordelen die ten goede komen aan de consument, proportionaliteit). ### 8.4 Misbruik van economische machtspositie (art. 102 VWEU) Een economische machtspositie op de interne markt is niet verboden, maar het misbruik ervan wel. Dit kan zich uiten in uitbuiting (bv. onbillijke prijzen) of uitsluiting (bv. concurrenten benadelen). De Europese Commissie kan boetes opleggen bij misbruik. ## 9. De Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens ### 9.1 De Raad van Europa De Raad van Europa, opgericht in 1949, is een onafhankelijke internationale organisatie met 46 lidstaten (geen EU-lidstaat). De doelstellingen zijn het beschermen van mensenrechten, democratie en rechtsstaat. Belangrijkste organen zijn het Ministercomité en de Parlementaire Vergadering. Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) is een van de belangrijkste verwezenlijkingen. ### 9.2 Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) Het EHRM is een internationaal gerechtshof dat toeziet op de naleving van het EVRM door de lidstaten van de Raad van Europa. Het Hof kan uitspraken doen over individuele klachten en interstatelijke klachten. De uitspraken van het EHRM zijn bindend en kunnen leiden tot billijke vergoedingen of andere maatregelen. --- # De vier vrijheden en het vrij verkeer van personen Dit deel van de studiegids behandelt de vier fundamentele vrijheden van de EU en het vrij verkeer van personen, met een focus op de rechten en plichten van Unieburgers en derdelanders. ## 4. De vier vrijheden en het vrij verkeer van personen De interne markt van de Europese Unie is de kern van haar economische beleid, gericht op het wegnemen van fysieke, financiële en juridische belemmeringen om zo een gemeenschappelijke markt te creëren. Dit wordt gewaarborgd door de vier fundamentele vrijheden: het vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal. Het beginsel van gelijke behandeling en het verbod op discriminatie op grond van nationaliteit, vastgelegd in artikel 18 VWEU, vormen de basis van deze vrijheden. ### 4.1 De vier vrijheden in detail #### 4.1.1 Vrij verkeer van goederen Dit omvat alle producten en tastbare zaken die het voorwerp kunnen zijn van handelstransacties en een geldwaarde vertegenwoordigen, inclusief afval. #### 4.1.2 Vrij verkeer van personen Dit houdt in dat burgers van de EU het recht hebben om vrij te reizen en te verblijven binnen de EU. De rechten die hieruit voortvloeien, zijn oorspronkelijk vooral gericht op economisch actieve personen (werknemers en zelfstandigen), maar zijn uitgebreid naar niet-economisch actieve personen door het Unieburgerschap. * **Economisch actieve EU-burgers:** * **Werknemers (art. 45 VWEU):** Dit omvat iedereen die arbeid verricht in loondienst, ongeacht deeltijds werk of verloning onder het bestaansminimum, mits er sprake is van ondergeschiktheid, reële arbeid en een grensoverschrijdend aspect. Rechten omvatten toegang tot de arbeidsmarkt van een andere lidstaat en gelijke behandeling op het gebied van werkgelegenheid, beloning en arbeidsvoorwaarden. Werkzoekenden hebben een beperkt recht op verblijf om naar werk te zoeken. * **Zelfstandigen (art. 49 VWEU - vrijheid van vestiging):** Dit betreft de mogelijkheid om werkzaamheden buiten loondienst uit te oefenen, zoals het oprichten van eigen ondernemingen, vennootschappen, filialen of dochterondernemingen. Dit recht geldt voor zowel natuurlijke als rechtspersonen en vereist een reële, daadwerkelijke en duurzame economische activiteit. * **Economisch inactieve EU-burgers:** Ook studenten, gepensioneerden en werklozen ontlenen rechten aan hun Unieburgerschap om vrij te reizen en te verblijven in andere lidstaten. #### 4.1.3 Vrij verkeer van diensten (art. 56-62 VWEU) Dit principe geldt voor commerciële dienstverlening die gewoonlijk tegen vergoeding geschiedt. Het omvat de tijdelijke levering van diensten naar, of ontvangst van diensten in een andere lidstaat. Overheidsdiensten vallen hier buiten. #### 4.1.4 Vrij verkeer van kapitaal (art. 63-66 VWEU) Dit verbiedt alle beperkingen op het kapitaalverkeer (investeringen) en betalingsverkeer tussen lidstaten. ### 4.2 Onderscheid tussen de vier vrijheden en rechtspraak Het is cruciaal om de vier vrijheden correct te onderscheiden, aangezien per casus slechts één verdragsregime van toepassing is. Het Hof van Justitie heeft deze begrippen ingevuld: * **Diensten vs. Goederen:** Goederen zijn tastbare zaken, terwijl diensten immaterieel zijn. Zaken als elektriciteit en films worden als goederen beschouwd, loterijbriefjes als diensten. * **Diensten vs. Vestiging:** Het criterium hier is de duur en continuïteit van de werkzaamheden. Tijdelijke activiteiten vallen onder diensten, duurzame activiteiten onder vestiging. * **Werknemers vs. Vestiging:** Het onderscheid ligt in de ondergeschiktheidsrelatie (werknemer) versus zelfstandigheid (vestiging). * **Goederen vs. Kapitaal:** Kapitaal betreft documenten die waarde vertegenwoordigen, zoals geld en effecten. ### 4.3 Belemmeringen en uitzonderingen op het vrij verkeer Het vrij verkeer is niet absoluut. Lidstaten mogen beperkingen opleggen op basis van verdragsuitzonderingen of de 'rule of reason' (ontwikkeld door het Hof), mits aan aanvullende voorwaarden wordt voldaan: * **Verdragsuitzonderingen (art. 36, 45, 51 VWEU):** Limitatief opgesomd in het Verdrag, zoals openbare orde, veiligheid en volksgezondheid. * **Rule of Reason:** Dwingende redenen van algemeen belang, zoals consumentenbescherming, milieubescherming, etc. Dit geldt enkel bij indirecte discriminatie. * **Aanvullende voorwaarden:** De maatregel mag niet in strijd zijn met secundair recht (harmonisatie), moet een publiek belang beschermen en evenredig zijn (geschikt en noodzakelijk, geen minder beperkend alternatief). ### 4.4 Het Unieburgerschap en rechten van personen Het Unieburgerschap (art. 20 VWEU) verleent aan iedereen die de nationaliteit van een lidstaat bezit, rechten zoals gelijke behandeling, verblijfs- en verplaatsingsrecht binnen de EU, en kiesrecht bij Europese en gemeenteraadsverkiezingen. #### 4.4.1 Categorieën personen en hun rechten * **Unieburgers:** * **Economisch actieve burgers:** Ontlenen rechten aan de regels over vrij verkeer van werknemers en vrijheid van vestiging. * **Economisch inactieve burgers:** Ontlenen rechten aan hun Unieburgerschap, zoals recht op verblijf mits ze ziektekostenverzekering hebben en voldoende bestaansmiddelen. * **Derdelanders:** Personen zonder EU-nationaliteit. * **Derdelands familieleden van EU-burgers:** Zij hebben afgeleide rechten op basis van Richtlijn 2004/38/EG. Dit omvat reisrechten, verblijfsrechten (kortdurend, langer dan 3 maanden, duurzaam na 5 jaar) en recht op non-discriminatie. Voorwaarde is meestal dat zij de EU-burger vergezellen of zich bij hem voegen. * **Andere derdelanders:** Dit omvat vluchtelingen, hogeropgeleide migranten, langdurig ingezetenen, etc., die rechten ontlenen aan specifieke richtlijnen (zoals de Blauwe Kaart voor hoogopgeleiden of de richtlijn voor langdurig ingezetenen). #### 4.4.2 Bijzondere verblijfsrechten op grond van art. 20-21 VWEU In specifieke gevallen, wanneer Richtlijn 2004/38/EG niet van toepassing is, kunnen derdelands familieleden rechten ontlenen aan artikel 20-21 VWEU. * **Europa-route (art. 21 VWEU):** Indien een Unieburger zijn recht op vrij verkeer gebruikt en zijn gezinsleven in een andere lidstaat opbouwt, kunnen zijn derdelands familieleden meekomen of zich bij hem voegen, zelfs bij terugkeer naar hun thuisland. * **Verzorgende derdelands ouders van minderjarige Unieburgers (art. 20 VWEU):** Als een minderjarig kind met EU-nationaliteit, dat nooit gebruik heeft gemaakt van zijn vrij verkeer, dreigt de EU te moeten verlaten omdat zijn ouder (derdelander) geen verblijfsrecht heeft, kan die ouder een afgeleid verblijfsrecht krijgen om te voorkomen dat het kind gedwongen wordt te vertrekken. ### 4.5 Slotbeschouwingen over het vrij verkeer De vier vrijheden bevorderen handel en mobiliteit binnen de EU, wat leidt tot grotere afzetmarkten, meer concurrentie, betere kwaliteit en lagere prijzen voor consumenten. Ze vergemakkelijken ook reizen en verblijf voor burgers. Nadelen kunnen zijn dat zwakkere lidstaten economisch worden geraakt, oneerlijke concurrentie ontstaat en illegale migratie en criminaliteit kunnen toenemen. --- **Tip:** Bestudeer de jurisprudentie van het Hof van Justitie met betrekking tot de invulling van de begrippen van de vier vrijheden en de voorwaarden voor uitzonderingen. Dit is cruciaal voor het oplossen van casussen. **Tip:** Maak een duidelijk schema van de verschillende categorieën personen en de rechten die zij kunnen ontlenen aan het Europees recht, inclusief de relevante artikelen en richtlijnen. Dit helpt bij het analyseren van specifieke situaties. --- # Mededingingsrecht en staatssteun binnen de EU Dit onderwerp behandelt de regels die de eerlijke concurrentie binnen de interne markt waarborgen, inclusief het verbod op kartelvorming, misbruik van machtspositie en de strenge regels rondom staatssteun die lidstaten aan bedrijven verlenen. ## 5. Mededingingsrecht en staatssteun binnen de EU ### 5.1 Introductie tot mededingingsrecht en staatssteun Het mededingingsrecht binnen de EU is cruciaal voor het waarborgen van een eerlijke interne markt. Het richt zich op het voorkomen van concurrentievervalsing door middel van kartelvorming, misbruik van machtsposities en ongeoorloofde staatssteun. Deze regels zijn ontworpen om ervoor te zorgen dat alle bedrijven, ongeacht hun lidstaat van herkomst, gelijke kansen krijgen en dat consumenten profiteren van eerlijke prijzen en een breed aanbod. ### 5.2 De interne markt en haar onderdelen De interne markt is de kern van de economische integratie binnen de EU. Het doel is een ruimte zonder economische grenzen te creëren, waarin goederen, personen, diensten en kapitaal zich zo vrij mogelijk kunnen bewegen. De interne markt wordt gekenmerkt door vier fundamentele vrijheden: * **Vrij verkeer van goederen** (art. 28-37 VWEU, art. 110 VWEU) * **Vrij verkeer van personen** (art. 45-55 VWEU) * **Vrij verkeer van diensten** (art. 56-62 VWEU) * **Vrij verkeer van kapitaal** (art. 63-66 VWEU) Naast deze vrijheden zijn er twee specifieke onderdelen die essentieel zijn voor een goed functionerende interne markt: het verbod op staatssteun en het mededingingsrecht (kartels en misbruik van machtspositie). ### 5.3 Staatssteun Staatssteun, gedefinieerd in artikel 107, lid 1 VWEU, omvat alle maatregelen van staten die via overheidsmiddelen een economisch voordeel verlenen aan bepaalde ondernemingen of producties, waardoor de mededinging wordt vervalst of dreigt te worden vervalst en de handel tussen lidstaten ongunstig wordt beïnvloed. Om van verboden staatssteun te kunnen spreken, moeten vijf cumulatieve voorwaarden vervuld zijn: #### 5.3.1 Voorwaarden voor staatssteun 1. **Steunmaatregelen in welke vorm ook**: Elke maatregel die een economisch voordeel verleent dat de onderneming niet onder normale marktomstandigheden zou verkrijgen. * Voorbeelden zijn subsidies, leningen tegen niet-marktconforme voorwaarden, overheidsgaranties, verkoop van grond onder marktwaarde, belastingvoordelen en kwijtschelding van schulden. * Het **private investor principle** is hierbij cruciaal: als een private investeerder onder vergelijkbare marktomstandigheden niet zou investeren, is er waarschijnlijk sprake van steun. 2. **Bekostigd met staatsmiddelen**: De steun moet gefinancierd worden met middelen die afkomstig zijn van de overheid (lidstaat). * Als kosten direct op de consument worden afgewenteld (bv. via hogere prijzen), is er geen sprake van staatssteun. * Subsidies verstrekt door de EU zelf worden niet beschouwd als staatssteun, aangezien de EU niet als een staat wordt beschouwd. 3. **Begunstiging van bepaalde ondernemingen of producties (selectiviteitseis)**: De steun mag niet algemeen toepasbaar zijn, maar moet gericht zijn op specifieke ondernemingen of producties. * Dit betekent dat steunmaatregelen die slechts aan een deel van de bedrijven binnen een sector, een bepaalde productgroep of een specifiek geografisch gebied worden verleend, selectief zijn en dus verboden. * Algemene maatregelen die voor alle bedrijven gelden, zijn geen staatssteun. 4. **Invloed op handelsverkeer tussen de lidstaten**: De steunmaatregel moet een effect hebben op de handel tussen de lidstaten. * **De-minimisdrempel**: Steunmaatregelen die per onderneming minder dan €200.000 bedragen over een periode van drie jaar, worden geacht geen merkbaar effect te hebben op het handelsverkeer en zijn daarom niet verboden. Hierbij tellen verbonden ondernemingen als één. * **Grensoverschrijdend effect of drempelwerking**: De steun moet de concurrentiepositie van begunstigde ondernemingen ten opzichte van concurrenten in andere lidstaten beïnvloeden, of de toegang van buitenlandse bedrijven tot de markt bemoeilijken. 5. **Vervalsen van de mededinging**: De steun moet de mededinging vervalsen of dreigen te vervalsen. Dit is het geval wanneer de steun de concurrentiepositie van een onderneming versterkt, kosten verlaagt, of groei of behoud van marktaandeel mogelijk maakt. Het is niet vereist dat de vervalsing aanzienlijk is; het volstaat dat de onderneming beter af is dan zonder steun. #### 5.3.2 Procedure en gevolgen van het verbod op staatssteun * **Notificatieplicht**: Voorgenomen staatssteun moet worden gemeld bij de Europese Commissie. De Commissie beoordeelt of de steun verenigbaar is met de interne markt. * **Standstill-bepaling**: Gedurende het onderzoek door de Commissie mag de steun niet worden uitgevoerd. * **Gevolgen van onrechtmatige steun**: Onrechtmatig verleende staatssteun moet door de lidstaat worden teruggevorderd, inclusief rente, om de situatie te herstellen alsof de steun nooit is verleend. Een beroep op gerechtvaardigd vertrouwen is niet mogelijk. #### 5.3.3 Uitzonderingen en bijzondere gevallen Ondanks het algemene verbod zijn er in artikel 107 VWEU uitzonderingen mogelijk: * **Artikel 107, lid 2 VWEU**: Bepaalde steunmaatregelen zijn van rechtswege toegestaan, zoals sociale steun aan individuele personen, compensatie voor schade door natuurrampen of uitzonderlijke gebeurtenissen. De Commissie beoordeelt enkel of de maatregel binnen de categorie valt en proportioneel is. * **Artikel 107, lid 3 VWEU**: Hieronder vallen steunmaatregelen die de Commissie kan toestaan indien deze noodzakelijk, proportioneel en geschikt zijn om bepaalde doelstellingen te bereiken, zoals steun voor regionale ontwikkeling, steun aan kleine en middelgrote ondernemingen, of steun ter bevordering van belangrijke projecten van gemeenschappelijk Europees belang. De Commissie beoordeelt de opportuniteit van de steun. ### 5.4 Mededingingsrecht: kartelvorming en misbruik van machtspositie Het mededingingsrecht richt zich op het waarborgen van eerlijke concurrentie. Dit gebeurt door middel van het verbod op kartelvorming en het verbod op misbruik van een economische machtspositie. #### 5.4.1 Het begrip onderneming en markt * **Onderneming**: Elke entiteit die een economische activiteit uitoefent, ongeacht rechtsvorm en financiering. Winstoogmerk is niet vereist. Ook overheden kunnen als onderneming worden beschouwd indien zij economische activiteiten ontplooien die concurreren met private partijen. Typische overheidstaken vallen hier buiten. * **Relevante markt**: Voor de toepassing van mededingingsregels is het cruciaal om de relevante markt af te bakenen, zowel de productmarkt als de geografische markt. * **Productenmarkt**: Producten of diensten die onderling uitwisselbaar of substitueerbaar zijn voor de consument (getest via de SSNIP-test). * **Geografische markt**: Het gebied waarin de concurrentie plaatsvindt. #### 5.4.2 Kartelverbod (artikel 101 VWEU) Dit artikel verbiedt overeenkomsten, onderling afgestemde feitelijke gedragingen en besluiten van ondernemersverenigingen die tot doel of gevolg hebben de mededinging binnen de interne markt te beperken, te verstoren of te verhinderen. * **Voorwaarden**: 1. Overeenkomsten, onderling afgestemde feitelijke gedragingen of besluiten van ondernemersverenigingen. 2. Die de handel tussen de lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden. 3. En tot doel of gevolg hebben de mededinging binnen de interne markt te verstoren. * **Uitzonderingen (artikel 101, lid 3 VWEU)**: Een kartel kan gerechtvaardigd zijn indien het leidt tot efficiëntievoordelen (verbetering productie/distributie, technische/economische vooruitgang), consumenten hiervan een billijk aandeel ontvangen, de beperkingen noodzakelijk zijn en concurrentie niet volledig wordt uitgeschakeld. * **De-minimisuitzondering**: Overeenkomsten met een klein gezamenlijk marktaandeel worden geacht geen merkbaar effect te hebben op de mededinging. #### 5.4.3 Misbruik van economische machtspositie (artikel 102 VWEU) Dit artikel verbiedt ondernemingen die een economische machtspositie bekleden op de interne markt (of een wezenlijk deel daarvan) om die macht te misbruiken, indien dit de handel tussen lidstaten ongunstig kan beïnvloeden. * **Voorwaarden**: 1. Eén of meerdere ondernemingen hebben een machtspositie. Een marktaandeel van 50% of meer geeft een vermoeden van machtspositie. 2. Er is sprake van misbruik. Voorbeelden hiervan zijn het opleggen van onbillijke prijzen of voorwaarden, beperken van productie of ontwikkeling ten nadele van consumenten, of het toepassen van ongelijke voorwaarden bij gelijkwaardige prestaties. * **Doelbewust of gevolgericht**: Misbruik kan zowel doelbewust als onopzettelijk zijn (door de gevolgen van een gedraging). * **Twee hoofdtypen misbruik**: * **Uitbuiting**: Schadelijk voor consumenten (bv. te hoge prijzen). * **Uitsluiting**: Schadelijk voor concurrenten (bv. weigeren levering). Machtspositie hebben is niet verboden; pas het misbruik ervan is een schending van artikel 102 VWEU. ### 5.5 De Europese Unie en haar instellingen De Europese Unie is een supranationale organisatie waar lidstaten soevereiniteit hebben overgedragen. De EU is opgericht met als doelstellingen vrede, welzijn, vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid. De interne markt en de economische en monetaire unie zijn belangrijke pijlers. De EU opereert via een complex systeem van instellingen die samen de wetgeving creëren, uitvoeren en handhaven. * **Europese Raad**: Bepaalt de algemene politieke beleidslijnen en prioriteiten. * **Europese Commissie**: Heeft het recht van initiatief voor wetgeving, voert beleid uit en ziet toe op naleving van EU-recht. * **Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers)**: Keurt wetgeving goed, meestal samen met het Europees Parlement. * **Europees Parlement**: Vertegenwoordigt de burgers, medewetgever en controleert de Commissie. * **Hof van Justitie van de EU**: Zorgt voor de uniforme uitlegging en toepassing van het EU-recht. De bevoegdheden van de EU zijn gebaseerd op het attributiebeginsel, waarbij de EU alleen mag handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toebedeeld. Er bestaan exclusieve bevoegdheden, gedeelde bevoegdheden en bevoegdheden ter ondersteuning, aanvulling of coördinatie. ### 5.6 Rechtstreekse werking en voorrang van EU-recht Twee fundamentele beginselen van het EU-recht, ontwikkeld door het Hof van Justitie, zijn cruciaal voor de doorwerking ervan: * **Voorrang van EU-recht (Costa vs. E.N.E.L)**: EU-recht heeft voorrang boven nationaal recht, zelfs op latere nationale wetgeving. Nationale rechters moeten strijdige nationale bepalingen buiten toepassing laten. * **Rechtstreekse werking (Van Gend & Loos)**: Burgers kunnen zich rechtstreeks beroepen op duidelijke, nauwkeurige en onvoorwaardelijke bepalingen van EU-recht voor de nationale rechter. Dit geldt voor primair recht (verdragen), verordeningen en besluiten. Richtlijnen hebben, na het verstrijken van de omzettingstermijn en indien de voorwaarden van Van Gend & Loos vervuld zijn, doorgaans verticale directe werking (burger vs. overheid). Deze beginselen garanderen dat EU-recht effectief is en bindend wordt toegepast binnen de lidstaten. ### 5.7 De vier vrijheden en het discriminatieverbod De vier vrijheden (goederen, personen, diensten, kapitaal) vormen de kern van de interne markt. Het discriminatieverbod op grond van nationaliteit, verankerd in artikel 18 VWEU, is een centraal beginsel dat zorgt voor gelijke behandeling. Zowel openlijke als verkapte discriminatie, alsmede maatregelen met directe of indirecte beperkende effecten, zijn verboden. Lidstaten mogen het vrij verkeer enkel beperken op basis van specifieke verdragsuitzonderingen of dwingende redenen van algemeen belang (rule of reason), mits deze maatregelen noodzakelijk en evenredig zijn en niet in strijd zijn met geharmoniseerd EU-recht. ### 5.8 Samenvatting en kernpunten * Het mededingingsrecht en de regels inzake staatssteun zijn essentiële componenten van de interne markt, bedoeld om eerlijke concurrentie te waarborgen. * Vijf cumulatieve voorwaarden maken een maatregel tot verboden staatssteun. * Kartelvorming en misbruik van machtspositie zijn verboden, tenzij er sprake is van specifieke uitzonderingen. * Het EU-recht heeft voorrang op nationaal recht en heeft in veel gevallen rechtstreekse werking. * De vier vrijheden vormen de basis van de interne markt, ondersteund door een sterk discriminatieverbod. * De EU-instellingen spelen een cruciale rol in het creëren, uitvoeren en handhaven van deze regels. --- # Mensächtenbescherming in Europa: Raad van Europa en EHRM Dit onderwerp behandelt de rol van de Raad van Europa en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) bij de bescherming van fundamentele rechten en vrijheden in Europa, met een focus op het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) en de procedures bij het EHRM. ### 6.1 De Raad van Europa De Raad van Europa is een internationale organisatie die zich, in tegenstelling tot de Europese Unie, richt op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat in heel Europa. #### 6.1.1 Oprichting en Lidmaatschap * **Oprichting:** Opgericht op 5 mei 1949 door tien stichtende leden via het Verdrag van Londen. * **Zetel:** Straatsburg, Frankrijk. * **Lidmaatschap:** Momenteel 46 lidstaten (en waarnemende leden). * **Eisen voor lidmaatschap:** 1. Ligging in Europa (hoewel dit ruim wordt geïnterpreteerd). 2. Ondertekening en bekrachtiging van het EVRM. 3. Ondertekening en bekrachtiging van het Europees Sociaal Handvest van 1961. 4. Ondertekening en bekrachtiging van het Europees Verdrag ter voorkoming van foltering van 1987. 5. Volledige afschaffing van de doodstraf. #### 6.1.2 Doelstellingen en Verwezenlijkingen * **Hoofddoelstellingen:** * Beschermen van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. * Bevorderen van bewustwording en ontwikkeling van de Europese culturele identiteit en diversiteit. * **Belangrijkste verwezenlijking:** Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) en de daaraan gekoppelde jurisprudentie van het EHRM. * **Verdragen:** De Raad van Europa heeft meer dan 220 verdragen en conventies opgesteld, waaronder: * EVRM (1950): Burgerlijke en politieke rechten. * Europees Sociaal Handvest (1961). * Europees Verdrag ter voorkoming van foltering (1987). * Kaderverdrag inzake bescherming van minderheden (1994). * Europees Kinderrechtenverdrag (1996). #### 6.1.3 Structuur en Organen De Raad van Europa is een **intergouvernementele instelling**. * **Ministercomité:** * Samengesteld uit de ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten. * Beslissend orgaan dat onder andere nieuwe lidstaten toelaat, verdragen sluit en toezicht houdt op de naleving van beslissingen. * **Parlementaire Vergadering:** * Telt 306 leden, benoemd door de nationale parlementen. * Komt vier keer per jaar samen. * Brengt aanbevelingen uit; heeft geen beslissingsbevoegdheid. * **Congres van Lokale en Regionale Overheden:** * Overlegorgaan dat de lokale en regionale overheden vertegenwoordigt. * **Secretariaat:** * Meer dan 2.000 leden en medewerkers, geleid door de secretaris-generaal. ### 6.2 Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) Het EVRM is een cruciaal internationaal verdrag dat de burgerlijke en politieke rechten van individuen in Europa waarborgt. #### 6.2.1 Inhoud en Reikwijdte * **Doel:** Lidstaten beloven fundamentele burgerlijke en politieke rechten te waarborgen voor iedereen binnen hun rechtsgebied. * **Structuur:** Het verdrag is opgedeeld in verschillende secties, met een focus op materieel recht, rechtsbescherming en de samenstelling en bevoegdheid van het EHRM. * **Materieel Recht (Sectie I):** Bevat een opsomming van fundamentele rechten, waaronder: * Recht op leven (Art. 2). * Verbod op foltering en onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing (Art. 3). * Verbod op slavernij en dwangarbeid (Art. 4). * Recht op vrijheid en veiligheid (Art. 5). * Recht op een eerlijk proces (Art. 6). * Recht op respect voor privé- en gezinsleven, eerbiediging van de woning en correspondentie (Art. 8). * Vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst (Art. 9). * Vrijheid van meningsuiting (Art. 10). * Vrijheid van vergadering en vereniging (Art. 11). * Recht op het sluiten van een huwelijk (Art. 12). * Recht op een effectief rechtsmiddel (Art. 13). * Verbod op discriminatie (Art. 14). * **Beperkingen op Rechten:** De bescherming van rechten onder het EVRM is niet absoluut. Uitzonderingsgronden zijn vaak expliciet in de verdragsartikelen zelf vermeld. * **Voorbeeld: Artikel 8 EVRM (Recht op privé- en gezinsleven)** * Inmenging door een openbaar gezag is toegestaan indien deze: a) Bij wet is voorzien. b) Dient ter bescherming van de nationale veiligheid, openbare veiligheid, economisch welzijn van het land, voorkoming van wanordelijkheden en strafbare feiten, bescherming van de gezondheid of goede zeden, of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen. c) Noodzakelijk is in een democratische samenleving (d.w.z. evenredig en relevant). * **Appreciatiebevoegdheid Lidstaten:** Lidstaten hebben een zekere beoordelingsmarge (appreciatiebevoegdheid) bij de interpretatie en toepassing van deze uitzonderingen (bv. betreffende het homohuwelijk). #### 6.2.2 Rechtsbescherming: Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) Het EHRM is het gerechtelijke orgaan dat toeziet op de naleving van het EVRM door de lidstaten. ##### 6.2.2.1 Procedures bij het EHRM * **Toepassing:** * **Individuele aanvraag:** Een individu dient een klacht in tegen een lidstaat. * **Interstatelijke aanvraag:** Een lidstaat dient een klacht in tegen een andere lidstaat. * **Altijd gericht tegen een lidstaat.** * **Ontvankelijkheid (voorwaarden voor behandeling):** 1. **Uitputting van nationale rechtsmiddelen:** Alle juridische mogelijkheden binnen de lidstaat moeten zijn benut. 2. **Termijn:** De aanvraag moet binnen vier maanden na de definitieve nationale beslissing worden ingediend. 3. **Gericht tegen een lidstaat.** 4. **Niet-ontvankelijkheid:** * Anonieme klachten. * Klachten die geen betrekking hebben op verdragsbepalingen. * Indien er geen belangrijk en ernstig nadeel is voor de verzoeker (belang). * **Samenstelling EHRM:** * Permanent rechtscollege. * Elke lidstaat heeft één rechter. * Niet-hernieuwbare ambtstermijn van negen jaar. * **Kamers:** * **Gerechtscommissaris, Comités (3 rechters), Kamers (7 rechters):** Behandelen de meeste zaken. * **Grote Kamer (17 rechters):** Behandelt zaken na een "referral" (beroep tegen een kameruitspraak) of "relinquishment" (spontane uithandengeving door een kamer). * **Procedure (Stappen):** 1. Aanvraag (klacht indienen). 2. Ontvankelijkheidsonderzoek. 3. Uitspraak ten gronde (al dan niet schending van het EVRM). * **Kenmerken:** * Laagdrempelig: Kan in eigen taal, gratis, geen advocaat vereist. * Spoedeisende gevallen kunnen versneld behandeld worden. * Beslissingen worden genomen bij gewone meerderheid. * Mogelijkheid tot separate opinions van rechters (concurring of dissenting). * **Uitspraken:** * **Bindend:** Uitspraken van het EHRM zijn bindend voor de betrokken lidstaat. * **Billijke vergoeding (just satisfaction):** Indien een schending wordt vastgesteld, kan het Hof een billijke vergoeding toekennen aan de verzoeker. * **Maatregelen:** De lidstaat moet algemene of individuele maatregelen nemen om de schending te herstellen. * **Toezicht op uitvoering:** Het Ministercomité van de Raad van Europa houdt toezicht op de uitvoering van de uitspraken. * **Prejudiciële procedure (sinds 2018):** Mogelijkheid voor nationale rechters om vragen over de interpretatie van het EVRM voor te leggen aan het EHRM. * **Preventieve werking:** Uitspraken kunnen een preventieve werking hebben en leiden tot wetswijzigingen (bv. Salduz-wetgeving). #### 6.2.3 Rechtstreekse Werking en Nationaal Recht * **Directe Werking van het EVRM:** Bepalingen van het EVRM hebben, mits duidelijk, nauwkeurig en onvoorwaardelijk, **directe werking** binnen de nationale rechtsorde. Dit betekent dat burgers zich er rechtstreeks op kunnen beroepen voor de nationale rechter. * **Rol van de Nationale Rechter:** De nationale rechter is primair verantwoordelijk voor de toepassing van het EVRM. Hij moet in geval van conflict Europees recht laten voorgaan op nationaal recht (voorrangsbeginsel). ### 6.3 Verschil tussen Raad van Europa en Europese Unie Het is cruciaal om de Raad van Europa te onderscheiden van de Europese Unie: | Kenmerk | Raad van Europa (RvE) | Europese Unie (EU) | | :----------------------- | :---------------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------ | | **Type Organisatie** | Intergouvernementeel | Supranationaal | | **Beslissingsvorming** | Unanimiteit (veto-recht) | Gekwalificeerde meerderheid (meestal) | | **Organen** | Ministercomité, Parlementaire Vergadering, etc. | Europese Raad, Commissie, Parlement, Raad van de EU, HvJ, etc. | | **Juridische Kracht** | Verdragen (EVRM), aanbevelingen | Verordeningen, richtlijnen, besluiten (bindend) | | **Jurisdictie** | EHRM (bindende uitspraken over EVRM-schendingen) | HvJ EU (bindende uitspraken over EU-recht) | | **Focus** | Mensenrechten, democratie, rechtsstaat | Economische integratie, gemeenschappelijk beleid | | **Reikwijdte** | Heel Europa (46 leden) | Lidstaten van de EU (27 leden) | | **Rechtspraak** | EHRM | Hof van Justitie van de EU (HvJ EU) | | **Onafhankelijkheid** | Onafhankelijke instellingen | Onafhankelijke instellingen | | **Oprichting** | Verdrag van Londen (1949) | EGKS-Verdrag (1951), Verdragen van Rome (1957), Lissabon (2009) | | **Talen** | Frans en Engels (officieel) | Meerdere officiële talen | | **Territoriale Omvang** | Europa | EU-lidstaten | **Tip:** Onthoud dat de Raad van Europa een veel bredere geografische dekking heeft en zich primair richt op mensenrechten, terwijl de EU een diepere economische en politieke integratie nastreeft binnen een kleinere groep lidstaten. ### 6.4 Vergelijking met Supranationaliteit en Intergouvernementalisme * **Supranationale organisaties:** De EU is een voorbeeld. Lidstaten dragen soevereiniteit over aan de organisatie, die bindende wetgeving kan aannemen die rechtstreeks van toepassing is en voorrang heeft op nationaal recht. Beslissingen worden vaak bij meerderheid genomen. * **Intergouvernementele organisaties:** De Raad van Europa is een voorbeeld. Lidstaten behouden hun soevereiniteit. Beslissingen worden meestal op basis van unanimiteit genomen en vereisen ratificatie door de lidstaten om bindend te worden. **Tip:** De kern van supranationaliteit is de overdracht van beslissingsbevoegdheid, waardoor de internationale organisatie regels kan opleggen aan de lidstaten. Bij intergouvernementalisme beslissen de lidstaten altijd gezamenlijk. ### 6.5 Jurisprudentie van het EHRM met betrekking tot Mensenrechtenbescherming Hoewel de specifieke documentatie die is verstrekt geen gedetailleerde jurisprudentie van het EHRM behandelt buiten het kader van het EVRM zelf, is het essentieel te begrijpen dat de rechtspraak van het EHRM het EVRM voortdurend interpreteert en uitbreidt. * **Voorbeeld (uit de verstrekte tekst, relevant voor EVRM):** * **Arrest Marckx:** Dit arrest uit 1979 was cruciaal voor de bescherming van het familierecht, met name voor kinderen geboren buiten het huwelijk, en leidde tot hervormingen in veel lidstaten. * **Arrest Salduz-wetgeving:** Dit arrest (en de daaropvolgende jurisprudentie) benadrukt het recht op toegang tot een advocaat vanaf het eerste verhoor door de politie, wat de procedurele rechten van verdachten versterkt. * **Arrest Ainis and others vs. Italy:** Dit illustreert de verantwoordelijkheid van de staat om het leven van gedetineerden te beschermen en de gevolgen van het niet nakomen van deze plicht onder Artikel 2 EVRM. Dit deel van de studiehandleiding legt de nadruk op de institutionele architectuur en de juridische instrumenten die Europa ter beschikking staan voor de bescherming van fundamentele rechten, met een centrale rol voor de Raad van Europa en het EHRM. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Internationaal recht | Een rechtsstelsel dat de relaties tussen soevereine staten regelt en dat is gebaseerd op verdragen en gewoonterecht. Het voorkomt dat landen hun nationale regels aan anderen kunnen opleggen en zorgt voor een formele gelijkheid tussen staten. | | Verdrag | Een formele, schriftelijke overeenkomst tussen twee of meer staten of internationale organisaties, waarin afspraken worden vastgelegd over wederzijdse rechten en plichten. Verdragen vormen een belangrijke bron van internationaal recht. | | Staatssoevereiniteit | Het beginsel dat een staat de hoogste en onafhankelijke macht heeft binnen zijn eigen grondgebied, wat inhoudt dat alleen de eigen overheid wetten mag maken en beslissingen mag nemen zonder inmenging van buitenaf. | | Internationale organisatie | Een samenwerkingsverband tussen staten, opgericht via een verdrag, met eigen doelstellingen en middelen om deze te bereiken. Deze organisaties bieden staten de mogelijkheid om samen te werken op specifieke beleidsterreinen. | | Niet-gouvernementele organisatie (NGO) | Een groep personen die een internationale organisatie opricht, onafhankelijk van staten, vaak met een ideële doelstelling. Een NGO hoeft niet per se internationaal te zijn en kan ook nationaal opereren. | | Gouvernementele organisatie | Een samenwerkingsverband tussen staten dat wordt opgericht via een verdrag, met duidelijke doelstellingen en de middelen om deze te realiseren. Ze bieden staten een platform voor samenwerking op beleidsterreinen. | | Intergouvernementele organisaties | Samenwerkingsverbanden tussen staten waarbij geen overdracht van staatssoevereiniteit plaatsvindt. Beslissingen worden meestal genomen op basis van unanimiteit, waarbij elke lidstaat een veto kan uitspreken. | | Supranationale organisaties | Samenwerkingsverbanden tussen staten waarbij lidstaten een deel van hun staatssoevereiniteit overdragen aan de organisatie. De organisatie kan bindende beslissingen nemen die voorrang hebben op nationaal recht, zelfs zonder unanimiteit. | | Europese Unie (EU) | Een supranationale en intergouvernementele politieke en economische unie van 27 lidstaten, voornamelijk gelegen in Europa. De EU streeft naar vrede, welzijn, vrijheid, veiligheid en recht voor haar burgers door middel van economische integratie en beleidscoördinatie. | | EGKS-verdrag (Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal) | Het verdrag dat in 1951 werd gesloten en de basis legde voor de Europese samenwerking door de kolen- en staalproductie van de oprichtende landen gezamenlijk te beheren, met als doel oorlogsvoering te voorkomen en economische wederopbouw te bevorderen. | | Interne markt | Een gemeenschappelijke markt binnen de EU zonder economische grenzen of belemmeringen, waar het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gegarandeerd. Het doel is om handel te stimuleren en gelijke kansen te creëren. | | Economische en Monetaire Unie (EMU) | Een belangrijk element van de EU dat streeft naar economische stabiliteit en integratie, met als meest zichtbare component de gezamenlijke munt, de euro. De Europese Centrale Bank (ECB) speelt hierin een centrale rol. | | Maastrichtnormen | Criteria die lidstaten moeten voldoen om toe te mogen treden tot de eurozone en de euro als munteenheid te hanteren. Deze normen hebben betrekking op inflatie, begrotingstekorten, staatsschuld en rentetarieven om economische stabiliteit te waarborgen. | | Europese pijler van sociale rechten | Een initiatief van de EU dat zich richt op het bevorderen van sociaal beleid en welzijn van Europese burgers, met als kerndoelen onder meer werkgelegenheid, opleiding en het verminderen van armoede en sociale uitsluiting. | | Wetgevende macht | De macht die verantwoordelijk is voor het maken van wetten. Binnen de EU wordt deze macht gedeeld door de Europese Commissie, het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie. | | Uitvoerende macht | De macht die verantwoordelijk is voor de uitvoering van wetten. Binnen de EU wordt deze taak voornamelijk uitgevoerd door de Europese Commissie. | | Rechterlijke macht | De macht die verantwoordelijk is voor het interpreteren en handhaven van wetten. Binnen de EU wordt deze rol vervuld door het Hof van Justitie van de EU. | | Europese Raad | De hoogste instelling binnen de EU, samengesteld uit staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten. De Europese Raad bepaalt de belangrijkste beslissingen en beleidslijnen van de EU. | | Europese Commissie | Het uitvoerende orgaan van de EU, bestaande uit één commissaris per lidstaat. De Commissie heeft het recht van initiatief voor wetgeving, controleert de naleving van EU-regels en beheert de begroting. | | Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers) | Een instelling die de regeringen van de lidstaten vertegenwoordigt. De Raad neemt, samen met het Europees Parlement, wetgevende beslissingen en coördineert het beleid van de lidstaten. | | Europees Parlement | Het direct verkozen orgaan van de EU, dat de burgers van de Unie vertegenwoordigt. Het Europees Parlement deelt de wetgevende en begrotingsbevoegdheden met de Raad van de Europese Unie en controleert de Commissie. | | Hof van Justitie van de EU | Het gerechtelijke orgaan van de EU dat toeziet op de naleving en uniforme interpretatie van het Europees recht. Het Hof beslecht geschillen tussen lidstaten, instellingen en soms tussen burgers en de EU. | | Primair Europees recht | De belangrijkste juridische bronnen van de EU, bestaande uit de verdragen (VEU en VWEU), het Handvest van de Grondrechten en de algemene beginselen van het EU-recht. Deze vormen de ruggengraat van het EU-recht. | | Secundair Europees recht | Wetgeving die is vastgesteld door de instellingen van de EU op basis van de bevoegdheden die zijn toegekend in de primaire wetgeving. Dit omvat verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen en adviezen. | | Verordening | Een EU-rechtshandeling die algemene strekking heeft, bindend is in al haar onderdelen en rechtstreeks toepasselijk is in alle lidstaten, zonder dat nationale omzetting nodig is. | | Richtlijn | Een EU-rechtshandeling die bindend is ten aanzien van het te bereiken resultaat, maar de lidstaten de vrijheid laat om de vorm en middelen te kiezen voor de omzetting in nationale wetgeving. | | Besluit | Een EU-rechtshandeling die bindend is in al haar onderdelen, maar enkel gericht is tot specifieke adressaten, zoals een lidstaat, een onderneming of een individu. | | Attributiebeginsel | Het beginsel dat de EU alleen mag optreden binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend. De EU mag geen bevoegdheden uitoefenen die niet expliciet zijn verleend. | | Subsidiariteitsbeginsel | Het beginsel dat de EU alleen mag optreden op gebieden waar de lidstaten niet zelf effectief kunnen optreden en waar EU-optreden noodzakelijk is om de doelstellingen te bereiken. Beslissingen worden zoveel mogelijk op lokaal of nationaal niveau genomen. | | Gelijkheidsbeginsel | Het beginsel dat discriminatie op grond van nationaliteit verboden is binnen de EU. Dit principe zorgt voor gelijke behandeling van burgers en bedrijven uit alle lidstaten. | | Rechtstreekse werking | Het principe dat bepalingen van EU-recht onder bepaalde voorwaarden rechtstreeks rechten en plichten kunnen scheppen voor burgers, die zij kunnen afdwingen voor de nationale rechter, zonder dat nationale wetgeving vereist is. | | Voorrangsbeginsel | Het principe dat EU-recht voorrang heeft op nationaal recht van de lidstaten, wanneer er een conflict is tussen EU-recht en nationaal recht binnen de bevoegdheden van de EU. | | Interne markt | Een ruimte zonder binnengrenzen binnen de Europese Unie waar het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gewaarborgd. Het creëren en handhaven van deze markt is een kernactiviteit van de EU. | | Vrij verkeer van goederen | Het beginsel dat er geen douanerechten of kwantitatieve beperkingen mogen zijn op het handelsverkeer van goederen tussen lidstaten, met als doel een gemeenschappelijke markt te creëren. | | Vrij verkeer van personen | Het recht voor Unieburgers om vrij te reizen, verblijven en werken in andere lidstaten, inclusief het recht op vestiging en vrij verkeer van werknemers. | | Vrij verkeer van diensten | Het beginsel dat het mogelijk is om diensten tijdelijk in een andere lidstaat te verlenen of te ontvangen, zonder dat er sprake is van permanente vestiging. | | Vrij verkeer van kapitaal | Het beginsel dat er geen beperkingen mogen zijn op het verkeer van kapitaal en betalingen tussen lidstaten, wat cruciaal is voor een goed functionerende interne markt. | | Staatssteun | Financiële voordelen die een overheid verstrekt aan specifieke ondernemingen of producties, die de concurrentie kunnen vervalsen en potentieel onverenigbaar zijn met de interne markt. | | Mededingingsrecht | Het rechtsgebied dat de concurrentie tussen ondernemingen reguleert om te voorkomen dat markten worden verstoord door bijvoorbeeld kartelvorming, misbruik van machtspositie of verboden staatssteun. | | Kartelvorming | Geheime afspraken tussen bedrijven, zoals prijsafspraken of marktverdeling, met als doel de concurrentie uit te schakelen en de consument te benadelen. Dit is principieel verboden onder EU-recht. | | Machtspositie | De economische positie van een onderneming die sterk genoeg is om zich grotendeels onafhankelijk te gedragen van concurrenten, afnemers en consumenten. Het bezitten van een machtspositie is niet verboden, maar het misbruik ervan wel. | | Raad van Europa | Een internationale organisatie gericht op de bescherming van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat in Europa. Het is geen onderdeel van de Europese Unie, maar werkt nauw samen. | | Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) | Een verdrag van de Raad van Europa dat fundamentele burgerlijke en politieke rechten waarborgt voor iedereen binnen het rechtsgebied van de lidstaten. Het is een cruciaal instrument voor mensenrechtenbescherming in Europa. | | Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) | Het gerecht dat oordeelt over schendingen van het EVRM door de lidstaten. Individuen die alle nationale rechtsmiddelen hebben uitgeput, kunnen bij het EHRM klagen over schendingen van hun rechten. | | Unieburger | Elke persoon die de nationaliteit van een van de lidstaten van de Europese Unie bezit. Unieburgers genieten specifieke rechten, zoals het recht op vrij verkeer en verblijf in andere lidstaten. | | Derdelander | Een persoon die niet de nationaliteit van een van de lidstaten van de EU bezit. Derdelanders kunnen onder bepaalde voorwaarden rechten ontlenen aan EU-recht, met name via familierelaties met Unieburgers. | | Richtlijn 2004/38/EG | Een richtlijn die de rechten van Unieburgers en hun (derdelands) familieleden met betrekking tot vrij verkeer en verblijf in andere lidstaten regelt. Het bevordert de effectieve uitoefening van het recht op vrij verkeer. | | Rechtsmisbruik | Het gebruikmaken van rechten of procedures op een manier die strijdig is met de geest of de bedoeling van de wet, vaak met de intentie om anderen te schaden of oneerlijke voordelen te behalen. | | Rechtszekerheidsbeginsel | Het beginsel dat burgers erop moeten kunnen vertrouwen dat wetten duidelijk, voorspelbaar en stabiel zijn. Het zorgt ervoor dat EU-recht consistent wordt toegepast en dat burgers weten waar ze aan toe zijn. | | Effectiviteitsbeginsel | Het beginsel dat EU-recht zodanig moet worden toegepast dat de beoogde doelstellingen daadwerkelijk worden bereikt en dat de rechten die het verleent, effectief kunnen worden afgedwongen. | | Arrest Van Gend & Loos | Een baanbrekend arrest van het HvJ (1963) dat de directe werking van EU-recht vestigde, wat betekent dat burgers zich rechtstreeks kunnen beroepen op duidelijke en onvoorwaardelijke EU-bepalingen voor de nationale rechter. | | Arrest Costa vs. ENEL | Een belangrijk arrest van het HvJ (1964) dat het voorrangsbeginsel van EU-recht boven nationaal recht vastlegde. EU-recht heeft voorrang wanneer lidstaten hun soevereiniteit hebben overgedragen aan de EU. | | Arrest Simmenthal | Een arrest van het HvJ (1978) dat voortbouwt op het voorrangsbeginsel en bepaalt dat nationale rechters strijdig nationaal recht terzijde moeten laten staan bij toepassing van EU-recht, zonder te hoeven wachten op nationale wetgevingsprocedures. | | Arrest Cassis de Dijon | Een arrest van het HvJ (1979) dat het beginsel van wederzijdse erkenning vestigde, wat inhoudt dat producten die legaal in één lidstaat zijn geproduceerd, ook in andere lidstaten moeten worden toegelaten, tenzij er dwingende redenen van algemeen belang zijn. | | Rule of reason | Een juridisch principe ontwikkeld door het HvJ dat lidstaten toestaat om het vrije verkeer te beperken omwille van dwingende redenen van algemeen belang, zoals consumentenbescherming of volksgezondheid, mits de maatregel noodzakelijk en evenredig is. | | Harmonisering | Het proces waarbij EU-lidstaten hun wetgeving op elkaar afstemmen om belemmeringen voor het vrije verkeer binnen de interne markt weg te nemen en gelijke concurrentievoorwaarden te creëren. | | Wederzijdse erkenning | Het beginsel dat lidstaten elkaars nationale regels en beslissingen moeten erkennen, alsof ze van henzelf zijn, zolang ze voldoen aan de basisregels van de EU of het betreffende systeem. | | Volksgezondheid | Een algemeen belang dat lidstaten kan rechtvaardigen om beperkingen op te leggen aan het vrije verkeer, mits deze maatregelen noodzakelijk en evenredig zijn en gebaseerd op wetenschappelijke bevindingen. | | Openbare orde en openbare veiligheid | Dwingende redenen van algemeen belang die lidstaten kunnen aanvoeren om het vrije verkeer te beperken, maar alleen op basis van het persoonlijke gedrag van een individu en mits er sprake is van een actuele, werkelijke en voldoende ernstige bedreiging voor de samenleving. | | Arrest Singh | Een arrest van het HvJ (1992) dat de rechten van derdelands echtgenoten van Unieburgers uitbreidde, waardoor zij het recht kregen om met de Unieburger mee te reizen of zich bij hem te voegen, zelfs na terugkeer naar het thuisland van de Unieburger (de zogenaamde 'Europa-route'). | | Arrest Baby Chen | Een arrest van het HvJ (2004) waarin werd bepaald dat de moeder van een baby met de nationaliteit van een EU-lidstaat een verblijfsrecht kon verkrijgen, omdat het kind anders zijn rechten als Unieburger niet volledig zou kunnen uitoefenen. Dit illustreert de bescherming van het Unieburgerschap. | | Arrest Zambrano | Een arrest van het HvJ (2008) dat een afgeleid verblijfsrecht verleende aan ouders uit derde landen van minderjarige Unieburgers die nooit gebruik hebben gemaakt van het recht op vrij verkeer, omdat weigering van verblijf het kind zou dwingen de EU te verlaten. Dit is gebaseerd op art. 20 VWEU (Unieburgerschap). | | Arrest Dereci | Een arrest van het HvJ (2011) dat verduidelijkte dat een afgeleid verblijfsrecht voor familieleden van EU-burgers alleen kan worden afgedwongen als het voor de EU-burger onmogelijk wordt om in een lidstaat te verblijven, tenzij de aanwezigheid van de andere ouder dit verhindert en het kind daardoor geen ernstig nadeel ondervindt. | | Commissaris | Een lid van de Europese Commissie, dat onafhankelijk optreedt in het belang van de EU en belast is met een specifiek beleidsterrein. Commissarissen worden benoemd voor een termijn van vijf jaar. | | Parlementaire Vergadering | Een orgaan binnen de Raad van Europa dat bestaat uit vertegenwoordigers van de nationale parlementen van de lidstaten. Het heeft voornamelijk een adviserende en aanbevelende rol. | | Ministercomité | Het beslissende orgaan van de Raad van Europa, samengesteld uit de ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten. Het is verantwoordelijk voor het toezien op de naleving van verdragen en het nemen van beslissingen over lidmaatschap. | | Rechtsmiddelen | Juridische procedures die individuen of organisaties kunnen volgen om hun rechten te beschermen of schendingen aan te vechten. Binnen het EU-recht zijn er specifieke rechtsmiddelen, zoals beroep tot nietigverklaring of de prejudiciële procedure. | | Prejudiciële procedure | Een procedure waarbij nationale rechters een vraag over de interpretatie of geldigheid van EU-recht kunnen voorleggen aan het Hof van Justitie van de EU. Dit zorgt voor een uniforme toepassing van het EU-recht in alle lidstaten. | | Gekwalificeerde meerderheid | Een stemprocedure binnen de Raad van de Europese Unie waarbij een voorstel wordt aangenomen als ten minste 55% van de lidstaten, die samen ten minste 65% van de EU-bevolking vertegenwoordigen, ervoor stemmen. | | De-minimis-regel | Een regel die bepaalt dat staatssteun of kartelafspraken met een beperkte omvang (onder een bepaalde financiële drempel) worden geacht geen significant effect te hebben op de concurrentie en daarom niet verboden zijn. | | Gedeelde bevoegdheden | Bevoegdheden die de EU deelt met de lidstaten. Zowel de EU als de lidstaten kunnen wetgevend optreden, maar de lidstaten oefenen hun bevoegdheid uit voor zover de EU haar bevoegdheid niet heeft uitgeoefend. | | Exclusieve bevoegdheden | Bevoegdheden die uitsluitend aan de EU zijn toegekend. Alleen de EU mag op deze gebieden wetgevend optreden, en de lidstaten alleen als zij daartoe door de EU zijn gemachtigd of ter uitvoering van EU-handelingen. | | Aandachtsbevoegdheden | Bevoegdheden van de EU om acties ter ondersteuning, aanvulling of coördinatie van het beleid van de lidstaten te ondernemen. Deze bevoegdheden zijn niet-bindend en strekken zich uit tot gebieden zoals onderwijs of cultuur. | | Verbod op staatssteun | Artikel 107 van het VWEU verbiedt steunmaatregelen van lidstaten die de mededinging vervalsen of dreigen te vervalsen, tenzij deze zijn toegestaan volgens specifieke uitzonderingen. Dit is cruciaal voor de eerlijkheid van de interne markt. | | Onderneming | Elke eenheid die een economische activiteit uitoefent, ongeacht haar rechtsvorm of de wijze waarop zij wordt gefinancierd. Dit kan ook de overheid zijn indien zij concurreert met private partijen. | | Kartelverbod | Het absolute verbod op overeenkomsten, besluiten en onderling afgestemde feitelijke gedragingen tussen ondernemingen die de concurrentie binnen de interne markt verstoren of de handel tussen lidstaten ongunstig kunnen beïnvloeden (artikel 101 VWEU). | | Misbruik van machtspositie | Het verboden gedrag van een onderneming met een machtspositie die de concurrentie schaadt, bijvoorbeeld door het opleggen van onbillijke prijzen, het beperken van productie of het toepassen van ongelijke voorwaarden (artikel 102 VWEU). | | EVRM (Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens) | Een internationaal verdrag op grond waarvan de lidstaten aan de Raad van Europa beloven om fundamentele burgerlijke en politieke rechten veilig te stellen voor iedereen binnen zijn rechtsgebied. Vereist voor lidmaatschap van de Raad van Europa. | | EHRM (Europees Hof voor de Rechten van de Mens) | Het permanente rechtscollege dat toeziet op de naleving van het EVRM door de lidstaten. Individuen kunnen klagen bij het EHRM na uitputting van nationale rechtsmiddelen. | | Billijke vergoeding | Een compensatie die door het EHRM kan worden toegekend aan slachtoffers van schendingen van het EVRM, om de geleden schade te vergoeden. Dit is een bindende uitspraak van het Hof. | | Directe werking (van EU-recht) | Het principe dat bepaalde bepalingen van EU-recht, mits duidelijk en onvoorwaardelijk, rechtstreeks rechten en plichten scheppen voor burgers die zij voor de nationale rechter kunnen afdwingen. | | Voorrang (van EU-recht) | Het principe dat EU-recht voorrang heeft op nationaal recht van de lidstaten wanneer de EU bevoegd is. Nationale rechters moeten strijdig nationaal recht buiten toepassing laten. | | Verdragsuitzonderingen | Specifieke gronden die in de EU-verdragen zelf zijn opgenomen en die lidstaten toelaten het vrije verkeer te beperken omwille van redenen zoals openbare orde, veiligheid of volksgezondheid. | | Proportionaliteitsbeginsel | Het beginsel dat EU-instellingen en lidstaten bij het uitoefenen van hun bevoegdheden de minst ingrijpende maatregel moeten kiezen die geschikt is om het beoogde doel te bereiken. | | Attributiebeginsel | Het beginsel dat de EU alleen bevoegd is om te handelen binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend. | | Gelijkheidsbeginsel | Het principe dat discriminatie op grond van nationaliteit verboden is binnen de EU en dat alle burgers en ondernemingen in principe gelijk worden behandeld. |

# EU externe betrekkingen en bevoegdheden Dit onderwerp behandelt de internationale rechtspersoonlijkheid van de EU, haar bevoegdheid om extern op te treden, inclusief de verschillende soorten bevoegdheden en doctrines zoals de AETR-doctrine. Het gaat ook over de verdeling van bevoegdheden tussen de EU en haar lidstaten en de specifieke status van het GBVB. ## 1. EU externe betrekkingen en bevoegdheden ### 1.1 Internationale rechtspersoonlijkheid en de bevoegdheid om extern op te treden De Europese Unie bezit internationale rechtspersoonlijkheid, wat haar de capaciteit verleent om op internationaal niveau op te treden. Dit is vastgelegd in artikel 47 VEU. De bevoegdheid van de EU om extern op te treden is gebaseerd op de bevoegdheidscatalogus zoals uiteengezet in de artikelen 2 tot en met 6 VWEU. Deze bevoegdheden kunnen exclusief zijn, gedeeld met de lidstaten, of van coördinerende aard. Naast expliciete bevoegdheden kent de EU ook impliciete bevoegdheden, verder uitgewerkt in doctrines zoals de AETR-doctrine en het 'aantastingscriterium' (zie artikel 3, lid 2 VWEU). Het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB) kent een speciale status, zoals uiteengezet in artikelen 24 en 40 VEU. #### 1.1.1 Externe vertegenwoordiging De vraag wie in naam van de EU spreekt, is cruciaal. De verdeling van bevoegdheden tussen de EU en haar lidstaten is hierbij bepalend, evenals het onderscheid tussen GBVB- en niet-GBVB-bevoegdheden van de EU. Artikel 15, lid 5 VEU en artikel 17, lid 1 VEU regelen het politieke vertegenwoordigingsniveau, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen staatshoofden en ministers. Artikel 27 VEU biedt verdere verduidelijking inzake de vertegenwoordiging. > **Tip:** Begrijpen wie namens de EU optreedt, is essentieel om de effectiviteit van haar externe optreden te beoordelen. Denk aan de verschillende rollen van de Hoge Vertegenwoordiger en de Commissie. ### 1.2 Instrumenten van EU extern optreden De EU beschikt over diverse instrumenten om extern op te treden: #### 1.2.1 Sancties (beperkende maatregelen) Sancties, ook wel beperkende maatregelen genoemd, zijn een belangrijk instrument van het externe beleid van de EU. Artikel 29 VEU bepaalt dat de Raad de aanpak van de Unie ten aanzien van een bepaalde geografische of thematische aangelegenheid vaststelt, waarbij lidstaten hun nationaal beleid in overeenstemming brengen met de standpunten van de Unie. De juridische basis voor de implementatie van beperkende maatregelen ligt in artikel 215 VWEU. Deze maatregelen worden geïmplementeerd via Raadsverordeningen, op voorstel van de Hoge Vertegenwoordiger of de Commissie. De beperkende maatregelen worden genomen ten aanzien van derde landen, entiteiten of individuen en moeten in overeenstemming zijn met de doelstellingen van het extern beleid van de EU, zoals vastgelegd in artikel 21 VEU. Deze doelstellingen omvatten: * Bescherming van EU waarden, fundamentele belangen, veiligheid, onafhankelijkheid en integriteit. * Consolidatie en ondersteuning van democratie, de rechtsstaat, de mensenrechten en de beginselen van internationaal recht. * Handhaving van vrede, voorkoming van conflicten en versterking van internationale veiligheid. Cruciaal is dat beperkende maatregelen moeten worden genomen met respect voor mensenrechten en fundamentele vrijheden, in het bijzonder het recht op een eerlijk proces en effectieve rechtsbescherming. Ze moeten tevens proportioneel zijn ten aanzien van hun doelstelling. De rechtspraak van het Hof van Justitie (HvJ) bevestigt de ruime discretionaire bevoegdheid van de Raad bij het opleggen van sancties. De plicht tot motivering en de bewijslast rusten echter op de instellingen. Loutere familiebanden zijn bijvoorbeeld onvoldoende als grondslag voor sancties. > **Voorbeeld:** De EU kan economische sancties opleggen aan een derde land om specifiek gedrag, zoals schendingen van mensenrechten, te ontmoedigen. De duur en reikwijdte van deze sancties moeten zorgvuldig worden afgewogen en gemotiveerd. #### 1.2.2 Unilaterale handelsmaatregelen Het gemeenschappelijk handelsbeleid (artikel 207 VWEU) omvat een reeks unilaterale handelsmaatregelen. Hieronder vallen preferentiële handelsregelingen zoals het Stelsel van Algemene Preferenties (SAP) en SAP+ voor kwetsbare lage en middeninkomenslanden, en de 'Everything but Arms'-regeling voor de minst ontwikkelde landen. Tijdelijke handelspreferenties, zoals die voor Oekraïne, vallen hier ook onder. Anti-dumping maatregelen maken eveneens deel uit van dit instrumentarium. #### 1.2.3 Internationale akkoorden De EU sluit diverse internationale akkoorden. Procedureel is artikel 218 VWEU van belang, dat de procedures voor het sluiten van overeenkomsten regelt. Artikel 218, lid 11 VWEU biedt de mogelijkheid om de Raad van State (of het Hof van Justitie) te consulteren over de verenigbaarheid van een voorgenomen akkoord met de Verdragen. Indien het Hof afwijzend adviseert, kan het akkoord niet in werking treden, tenzij het wordt aangepast of de Verdragen worden herzien. ##### 1.2.3.1 Typologie van internationale akkoorden Er kan een onderscheid worden gemaakt in de volgende typologie van internationale akkoorden: * **Associatieakkoorden** (artikel 217 VWEU) * **Samenwerkingsakkoorden** (artikel 212 VWEU) * **Handelsakkoorden** (artikel 207 VWEU) * **Sectorale akkoorden** (bijvoorbeeld op het gebied van energie, transport, wetenschap, GBVB). ##### 1.2.3.2 Gemengde akkoorden Gemengde akkoorden zijn overeenkomsten die worden gesloten door de EU en haar lidstaten enerzijds, en een derde partij anderzijds. Er bestaat geen specifieke definitie van 'gemengde akkoorden' in de Verdragen, maar het is een gevestigde praktijk, die ook na het Verdrag van Lissabon relevant is gebleven. De aanwezigheid van elementen waarvoor de EU intern niet bevoegd is, kan ertoe leiden dat een akkoord als gemengd wordt beschouwd. Dit kan vergelijkbaar zijn met een kleine hoeveelheid Pastis die een glas water troebel maakt; zelfs ondergeschikte bepalingen kunnen de noodzaak van een gemengde overeenkomst met zich meebrengen. **Redenen voor gemengde akkoorden:** * **Juridisch:** Attributiebeginsel (de bevoegdheid om te onderhandelen en te sluiten ligt bij de Unie of de lidstaten). * **Politiek:** De rol van de lidstaten en de wens om hun legitimiteit te waarborgen. * **Pragmatisch:** Het vermijden van interne discussies over de bevoegdheidsverdeling. **Problemen met gemengde akkoorden:** * **Weinig transparantie:** Inzake de exacte bevoegdheidsverdeling. * **De facto 'versterkte unanimiteit':** Lidstaten kunnen meer invloed uitoefenen. * **Lange ratificatieprocedure:** Wat kan leiden tot vertragingen. > **Tip:** De praktijk van 'voorlopige toepassing' van akkoorden is een manier om de ratificatieprocedure te omzeilen en de implementatie te versnellen in afwachting van de finalisering van het ratificatieproces. ##### 1.2.3.3 Advies 2/15 EU-Singapore FTA Advies 2/15 betreffende het EU-Singapore Vrijhandelsakkoord (FTA) is een belangrijk voorbeeld van een vrijhandelsakkoord van het 'nieuwe type'. Naast de klassieke bepalingen over tarief- en non-tariefmaatregelen in handel in goederen en diensten, bevat dit akkoord clausules over intellectuele eigendom, investeringen, overheidsopdrachten, mededinging en duurzame ontwikkeling. De vraag was of de EU een dergelijk akkoord alleen kon onderhandelen en sluiten. Het Hof van Justitie oordeelde dat de Unie een exclusieve bevoegdheid heeft met betrekking tot het voorgenomen akkoord, met uitzondering van: * Andere dan directe buitenlandse investeringen (i.e. 'portfolio investeringen'). * Regels over geschillenbeslechting tussen investeerders en staten. Hierdoor kon het EU-Singapore FTA enkel door de Unie en haar lidstaten worden gesloten, wat duidt op de noodzaak van een gemengde status voor dit specifieke akkoord, ondanks de brede externe handelsbevoegdheid van de EU. De toepassing van de 'implied powers doctrine' (impliciete bevoegdheden) werd hierbij geëvalueerd. --- # Instrumenten van EU extern optreden Dit gedeelte van de studiehandleiding behandelt de diverse middelen die de Europese Unie inzet om haar beleid buiten haar grenzen te bewerkstelligen, met specifieke aandacht voor sancties, handelsmaatregelen en internationale overeenkomsten. ### 2.1 Sancties (beperkende maatregelen) Sancties, ook wel beperkende maatregelen genoemd, vormen een cruciaal instrument binnen het extern beleid van de EU. Ze worden vastgesteld op basis van het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (GBVB) en het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU). * **Juridische grondslagen:** * Artikel 29 VEU bepaalt dat de Raad besluiten neemt over de aanpak van de Unie ten aanzien van specifieke aangelegenheden. Lidstaten dienen hun nationaal beleid hiermee in overeenstemming te brengen. * Artikel 215 VWEU regelt de implementatie van beperkende maatregelen. Deze maatregelen worden door middel van een Raadsverordening vastgesteld, vaak op voorstel van de Hoge Vertegenwoordiger of de Commissie, met gekwalificeerde meerderheid van stemmen (QMV). * **Doelstellingen van beperkende maatregelen:** Beperkende maatregelen moeten in lijn zijn met de doelstellingen van het extern beleid van de EU, zoals uiteengezet in artikel 21 VEU. Deze doelstellingen omvatten onder meer: * Bescherming van de waarden, fundamentele belangen, veiligheid, onafhankelijkheid en integriteit van de EU. * Consolidatie en ondersteuning van democratie, de rechtsstaat, mensenrechten en de beginselen van internationaal recht. * Handhaving van vrede, voorkoming van conflicten en versterking van internationale veiligheid. * **Voorwaarden en beperkingen:** * Bij de toepassing van beperkende maatregelen moet steeds respect worden getoond voor mensenrechten en fundamentele vrijheden, met name het recht op een eerlijk proces en effectieve rechtsbescherming. * Beperkende maatregelen moeten proportioneel zijn ten opzichte van hun nagestreefde doelstellingen. * **Rechtspraak van het Hof van Justitie:** Het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ) heeft bevestigd dat de Raad een ruime discretionaire bevoegdheid heeft bij het vaststellen van beperkende maatregelen. Er is echter ook een plicht tot motivering en bewijslast. > **Tip:** De rechtspraak rondom de 'listing criteria' benadrukt dat loutere familiebanden onvoldoende zijn om iemand op een sanctielijst te plaatsen. Er dient concreet bewijs te zijn dat de persoon betrokken is bij activiteiten die de sanctiedoelstellingen schenden. ### 2.2 Unilaterale handelsmaatregelen De EU hanteert een gemeenschappelijk handelsbeleid, wat betekent dat zij op een geünificeerde manier handelt op het internationale toneel op het gebied van handel. * **Gemeenschappelijk handelsbeleid (artikel 207 VWEU):** Dit artikel vormt de basis voor het handelsbeleid van de EU, dat exclusieve bevoegdheid van de Unie is. * **Handelspreferenties:** De EU kent diverse programma's om handel met specifieke groepen landen te bevorderen: * **Stelsel van Algemene Preferenties (SAP) en SAP+:** Gericht op kwetsbare lage en middeninkomenslanden. * **Everything but Arms (EBA):** Verleent minst ontwikkelde landen vrijhandel met de EU voor alle producten, met uitzondering van wapens en munitie. * **Tijdelijke handelspreferenties:** Worden soms verleend, zoals aan Oekraïne. * **Anti-dumping maatregelen:** De EU kan maatregelen nemen om oneerlijke handelspraktijken zoals dumping tegen te gaan. ### 2.3 Internationale akkoorden Internationale akkoorden zijn een fundamenteel middel om de externe betrekkingen van de EU vorm te geven en haar beleidsdoelstellingen te realiseren. De procedure voor het sluiten van deze akkoorden is vastgelegd in artikel 218 VWEU. * **Procedure (artikel 218 VWEU):** * **Adviesprocedure voor het Hof van Justitie (artikel 218, lid 11, VWEU):** Een lidstaat, het Europees Parlement, de Raad of de Commissie kan het Hof van Justitie om advies vragen over de verenigbaarheid van een voorgenomen akkoord met de Verdragen. Indien het Hof een negatief advies geeft, kan het akkoord niet in werking treden, tenzij het wordt gewijzigd of de Verdragen worden herzien. * **Typologie van internationale akkoorden:** De EU sluit verschillende soorten internationale akkoorden: * **Associatieakkoorden (artikel 217 VWEU):** Deze akkoorden gaan verder dan louter economische samenwerking en creëren een wederzijdse relatie tussen de EU en een derde land, vaak met instellingen. * **Samenwerkingsakkoorden (artikel 212 VWEU):** Gericht op specifieke gebieden van samenwerking. * **Handelsakkoorden (artikel 207 VWEU):** Deze hebben betrekking op handelsrelaties, zoals vrijhandelsakkoorden. * **Sectorale akkoorden:** Akkoorden op specifieke beleidsterreinen, zoals energie, transport, wetenschap, of GBVB. * **Gemengde akkoorden:** Dit zijn akkoorden die zowel door de EU als door haar lidstaten worden gesloten. Hoewel er geen formele definitie van 'gemengde akkoorden' in de Verdragen staat, is het een relevante praktijk. * **Gemengde akkoorden: Redenen, problemen en praktijk:** * **Redenen:** * **Juridisch:** Het attributiebeginsel (bevoegdheidsverdeling) vereist dat akkoorden enkel worden gesloten binnen de bevoegdheden van de EU. * **Politiek:** De rol van lidstaten en de behoefte aan hun legitimiteit. * **Pragmatisch:** Het vermijden van interne discussies over bevoegdheidsverdeling. * **Problemen:** * **Weinig transparantie:** Over de precieze bevoegdheidsverdeling. * **De facto ‘versterkte unanimiteit’:** De noodzaak van instemming van alle lidstaten kan leiden tot een situatie van unanimiteit, zelfs waar formele unanimiteit niet vereist is. * **Lange ratificatieprocedure:** Omdat zowel de EU als de lidstaten moeten ratificeren, kan dit proces lang duren. * **Praktijk van ‘voorlopige toepassing’:** Om de start van de uitvoering van een akkoord te versnellen, wordt soms gebruik gemaakt van voorlopige toepassing, in afwachting van de voltooiing van de formele ratificatieprocedures. * **Vrijhandelsakkoord van het ‘nieuwe type’ (bv. EU-Singapore FTA):** Moderne vrijhandelsakkoorden gaan verder dan traditionele handelsafspraken en omvatten clausules over intellectuele eigendom, investeringen, overheidsopdrachten, mededinging en duurzame ontwikkeling. * **Vraagstukken rondom exclusieve bevoegdheid:** De vraag is of de EU een dergelijk akkoord exclusief kan sluiten. Dit hangt af van de vraag of alle elementen van het akkoord binnen de exclusieve bevoegdheid van de EU vallen. * **Directe buitenlandse investeringen:** De definitie van 'directe buitenlandse investeringen' als deel van het gemeenschappelijk handelsbeleid (artikel 207 VWEU) is cruciaal. * **Implied powers doctrine:** De leer van impliciete bevoegdheden kan hier een rol spelen. * **Advies 2/15 (EU-Singapore FTA):** De Unie heeft een exclusieve bevoegdheid met betrekking tot het voorgenomen akkoord, met uitzondering van: * Andere dan directe buitenlandse investeringen (bijvoorbeeld 'portfolio investeringen'). * Regels over geschillenbeslechting tussen investeerders en staten. * Dit betekent dat het EU-Singapore FTA akkoord enkel door de Unie en haar lidstaten gezamenlijk kon worden gesloten. > **Tip:** Bij het bestuderen van gemengde akkoorden, let goed op de verhouding tussen de bevoegdheden van de EU en die van de lidstaten. De 'besmettingstheorie', waarbij zelfs kleine elementen buiten de exclusieve bevoegdheid de noodzaak van een gemengd akkoord kunnen creëren, is hierbij essentieel. --- # Internationale akkoorden van de EU Internationale akkoorden vormen een cruciaal instrument voor de Europese Unie om haar externe beleid te voeren en haar belangen te behartigen op het wereldtoneel. ## 3.1 Types internationale akkoorden De EU kan verschillende soorten internationale akkoorden sluiten, die variëren in hun reikwijdte en doelstellingen. ### 3.1.1 Associatieakkoorden Dit type akkoord, geregeld in artikel 217 VWEU, beoogt een nauwe economische en politieke band te creëren tussen de EU en derde landen. Het gaat vaak verder dan louter handel en kan leiden tot de oprichting van een douane-unie of een gemeenschappelijke markt. ### 3.1.2 Samenwerkingsakkoorden Geregeld in artikel 212 VWEU, focussen samenwerkingsakkoorden zich op specifieke beleidsterreinen waar de EU en het derde land gezamenlijke belangen hebben. Dit kan variëren van onderzoek en technologie tot cultuur en onderwijs. ### 3.1.3 Handelsakkoorden Artikel 207 VWEU vormt de basis voor handelsakkoorden, die primair gericht zijn op de liberalisering van handel in goederen en diensten. Hieronder vallen ook aspecten als tariefverlagingen, non-tarifaire handelsbelemmeringen en handelsbeschermingsmaatregelen. ### 3.1.4 Sectorale akkoorden Deze akkoorden bestrijken specifieke sectoren en kunnen onderwerpen omvatten als energie, transport, wetenschap en technologische samenwerking, en zelfs aspecten van het Gemeenschappelijk Veiligheids- en Defensiebeleid (GVSD). ### 3.1.5 Gemengde akkoorden Gemengde akkoorden zijn akkoorden waarbij zowel de EU als haar lidstaten, enerzijds, en een derde partij, anderzijds, partij zijn. Hoewel niet expliciet gedefinieerd in de verdragen, is dit een gevestigde praktijk die nog steeds relevant is na het Verdrag van Lissabon. **Redenen voor gemengde akkoorden:** * **Juridisch:** Het attributiebeginsel vereist dat de Unie enkel handelt binnen de grenzen van de aan haar toegewezen bevoegdheden. Als een akkoord aspecten bevat die buiten de exclusieve of gedeelde bevoegdheden van de EU vallen, kan het een gemengd akkoord worden. * **Politiek:** De lidstaten willen hun rol behouden en de legitimiteit van het akkoord waarborgen. * **Pragmatisch:** Het vermijden van interne discussies over bevoegdheidsverdeling tussen de EU en haar lidstaten. **Problemen met gemengde akkoorden:** * **Gebrek aan transparantie:** Het is niet altijd duidelijk welke delen onder de EU-bevoegdheid vallen en welke onder de lidstaten. * **De facto versterkte unanimiteit:** Omdat lidstaten instemming moeten geven, kan dit leiden tot een informele unanimiteitsvereiste. * **Lange ratificatieprocedure:** Het dubbele ratificatieproces (EU-niveau en lidstaatniveau) kan aanzienlijk vertraging oplopen. > **Tip:** De 'Pastis-doctrine', zoals verwoord door AG Kokott in de zaak C-13/07, illustreert hoe zelfs ondergeschikte bepalingen buiten de EU-bevoegdheid een akkoord "besmetten" en tot een gemengd akkoord kunnen maken. ## 3.2 Procedure voor het sluiten van internationale akkoorden De procedure voor het sluiten van internationale akkoorden door de EU is vastgelegd in artikel 218 VWEU. ### 3.2.1 De rol van het Hof van Justitie Artikel 218, lid 11, TFEU voorziet in een adviesprocedure waarbij de Unie, het Europees Parlement, de Raad of de Commissie het Hof van Justitie kan verzoeken om een advies over de verenigbaarheid van een voorgenomen akkoord met de Verdragen. Indien het Hof negatief adviseert, kan het akkoord niet in werking treden, tenzij het wordt aangepast of de Verdragen worden herzien. ### 3.2.2 Voorlopige toepassing In afwachting van de finalisering van het ratificatieproces, kunnen akkoorden soms "voorlopig worden toegepast". Dit betekent dat de bepalingen van het akkoord alvast worden uitgevoerd, hoewel de definitieve goedkeuring nog niet is verkregen. > **Tip:** De voorlopige toepassing is een pragmatische oplossing om de voordelen van een akkoord sneller te realiseren, maar brengt ook juridische onzekerheid met zich mee als de uiteindelijke ratificatie mislukt. ## 3.3 Uitdagingen en evolutie De EU wordt geconfronteerd met verschillende uitdagingen bij het sluiten van internationale akkoorden, met name bij de nieuwe generatie handelsakkoorden. ### 3.3.1 Vrijhandelsakkoorden van het 'nieuwe type' Moderne vrijhandelsakkoorden, zoals het akkoord met Singapore, gaan verder dan traditionele handelsbelemmeringen en omvatten bepalingen over intellectuele eigendom, investeringen, overheidsopdrachten, mededinging en duurzame ontwikkeling. **De vraag is of de EU dergelijke akkoorden alleen kan sluiten.** Advies 2/15 inzake het EU-Singapore FTA benadrukt dit punt: * De EU heeft een exclusieve bevoegdheid voor het voorgenomen akkoord, met uitzondering van: * Portfolio-investeringen (andere dan directe buitenlandse investeringen). * Regels over geschillenbeslechting tussen investeerders en staten (Investor-State Dispute Settlement - ISDS). Dit illustreert dat, zelfs binnen de reikwijdte van het gemeenschappelijk handelsbeleid, er nuanceringen zijn die ertoe kunnen leiden dat lidstaten toch betrokken moeten worden, wat resulteert in een gemengd akkoord. De toepassing van de doctrine van 'implied powers' wordt hierbij getest. ### 3.3.2 Beperkende maatregelen (Sancties) Sancties vormen een belangrijk instrument van het extern optreden van de EU, met name in het kader van het Gemeenschappelijk Veiligheids- en Defensiebeleid (GVSD) (artikel 29 VEU) en het economisch beleid (artikel 215 VWEU). * **Juridische basis:** Besluiten van de Raad conform artikel 29 VEU voor de politieke lijn, en Raadsverordeningen (op voorstel van de Hoge Vertegenwoordiger/Commissie) voor de implementatie, vaak via gekwalificeerde meerderheid (QMV). * **Doelstellingen:** Bescherming van EU-waarden, fundamentele belangen, veiligheid, internationale rechtsorde, democratie en mensenrechten. * **Beperkingen:** Sancties moeten proportioneel zijn en in overeenstemming met mensenrechten en fundamentele vrijheden, inclusief het recht op een eerlijk proces. * **Rechtspraak HvJ:** Het Hof van Justitie erkent een ruime discretionaire marge voor de Raad bij het opleggen van sancties, maar benadrukt wel de plicht tot motivering en bewijslast. Loutere familiebanden zijn onvoldoende om op een sanctielijst te komen. ### 3.3.3 Unilaterale handelsmaatregelen Naast bilaterale en multilaterale handelsakkoorden, hanteert de EU ook unilaterale handelsmaatregelen. Hieronder vallen: * **Stelsel van Algemene Preferenties (SAP):** Preferentiële tarieven voor ontwikkelingslanden, inclusief SAP+ voor kwetsbare landen en 'Everything but Arms' voor minst ontwikkelde landen. * **Tijdelijke handelspreferenties:** Zoals in het geval van Oekraïne. * **Anti-dumping maatregelen:** Om oneerlijke concurrentie tegen te gaan. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Internationale rechtspersoonlijkheid | De juridische hoedanigheid die een entiteit, zoals de Europese Unie, in staat stelt om deel te nemen aan het internationale rechtsverkeer, zoals het sluiten van verdragen en het procederen voor internationale tribunalen. | | Bevoegdheidscatalogus | Een opsomming binnen de EU-verdragen die de verschillende soorten bevoegdheden van de Unie en haar lidstaten definieert, waaronder exclusieve, gedeelde en coördinerende bevoegdheden. | | Exclusieve bevoegdheid | Een bevoegdheid die uitsluitend bij de Europese Unie berust; de lidstaten mogen op dit gebied geen wetgeving aannemen, tenzij daartoe gemachtigd door de Unie. | | Gedeelde bevoegdheid | Een bevoegdheid waarbij zowel de Europese Unie als de lidstaten wetgeving kunnen aannemen. Lidstaten kunnen hun bevoegdheid uitoefenen voor zover de Unie haar bevoegdheid nog niet heeft uitgeoefend. | | Coördinerende bevoegdheid | Een bevoegdheid waarbij de Europese Unie de beleidslijnen van de lidstaten kan coördineren, ondersteunen en aanvullen zonder de bevoegdheid van de lidstaten op dat gebied te harmoniseren. | | AETR-doctrine | Een rechtspraakprincipe van het Hof van Justitie van de Europese Unie dat stelt dat de EU bevoegdheid heeft om extern op te treden in een bepaald gebied, ook al is die bevoegdheid niet expliciet in de verdragen opgenomen, indien dit noodzakelijk is voor de verwezenlijking van de doelstellingen van het gemeenschappelijk beleid. | | GBVB | Afkorting voor Gemeenschappelijke Buitenlands en Veiligheidsbeleid, een beleidsterrein binnen de Europese Unie dat gericht is op het formuleren en uitvoeren van een gemeenschappelijk extern beleid, inclusief veiligheids- en defensiekwesties. | | Beperkende maatregelen | Instrumenten van extern optreden die de EU kan inzetten tegen derde landen, entiteiten of individuen, zoals economische sancties, reisverboden of bevriezing van tegoeden, om beleidsdoelstellingen te bereiken. | | Gemeenschappelijk handelsbeleid | Een exclusieve bevoegdheid van de Europese Unie die de handel met derde landen regelt, inclusief het aangaan van handelsakkoorden, douanerechten en handelsbeschermingsmaatregelen. | | Anti-dumping maatregelen | Handelsmaatregelen die worden ingevoerd om producten die tegen een te lage prijs worden ingevoerd (dumping) te bestrijden en de binnenlandse industrie te beschermen tegen oneerlijke concurrentie. | | Verdrag tot Dienstverlening (VWEU) | Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, een van de twee belangrijkste verdragen van de EU, dat de bevoegdheden en het functioneren van de Unie op tal van beleidsterreinen regelt. | | Gemengde akkoorden | Internationale overeenkomsten die zowel door de Europese Unie als door haar lidstaten worden gesloten, vaak omdat het akkoord bepalingen bevat die onder de gedeelde of exclusieve bevoegdheid van de lidstaten vallen. | | Attributiebeginsel | Een fundamenteel beginsel in het EU-recht dat stelt dat de Unie alleen kan optreden binnen de grenzen van de bevoegdheden die haar door de lidstaten in de verdragen zijn toegekend. | | Voorlopige toepassing | De praktijk waarbij een internationale overeenkomst reeds wordt toegepast voordat alle formele ratificatieprocedures door alle betrokken partijen zijn voltooid, vaak om de implementatie te versnellen. |

# HOOFDSTUK 10. De Raad van Europa, het EVRM en het EHRM Dit onderwerp behandelt de Raad van Europa, haar oprichting, doelstellingen, structuur, belangrijkste verdragen en onderscheidt deze van andere Europese instellingen, met specifieke aandacht voor het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM). ### 10.1. DE RAAD VAN EUROPA ### A. Oprichting en doelstellingen De Raad van Europa is een intergouvernementele instelling, opgericht op 5 mei 1949, met de zetel in Straatsburg. Het is **geen** onderdeel van de Europese Unie. De organisatie begon met 10 lidstaten en telt momenteel 46 leden, met daarnaast waarnemende leden. De hoofddoelstellingen van de Raad van Europa zijn het beschermen van mensenrechten, democratie en de rechtsstaat. Daarnaast bevordert de organisatie de bewustwording en de ontwikkeling van de Europese culturele identiteit en diversiteit. De officiële talen zijn Frans en Engels. ### B. Structuur en organen De Raad van Europa bestaat uit de volgende belangrijkste organen: 1. **Het Ministercomité:** Dit orgaan is samengesteld uit de ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten. Het is het beslissende orgaan en is verantwoordelijk voor het toelaten van nieuwe lidstaten, het sluiten van verdragen en het toezicht op de naleving van beslissingen. 2. **De Parlementaire Vergadering:** Deze vergadering telt 306 leden die worden benoemd door de nationale parlementen. Ze komen vier keer per jaar bijeen en hebben de bevoegdheid om aanbevelingen te doen, maar geen beslissingen te nemen. 3. **Het Congres van Lokale en Regionale overheden:** Dit is een overlegorgaan dat de lokale en regionale overheden vertegenwoordigt. 4. **Het Secretariaat:** Dit secretariaat telt ongeveer 2000 leden en medewerkers en staat onder leiding van de secretaris-generaal. 5. **Het EHRM (Europees Hof voor de Rechten van de Mens):** Dit orgaan is een cruciaal onderdeel voor de rechtsbescherming en wordt verderop in detail besproken. ### C. Verdragen De Raad van Europa heeft meer dan 220 verdragen en conventies gesloten. Enkele belangrijke voorbeelden zijn: * Het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) (1950), dat burgerlijke en politieke rechten beschermt. * Het Europees Sociaal Handvest (1961). * Het Europees Verdrag ter voorkoming van foltering (1987). * Het Kaderverdrag inzake bescherming van minderheden (1994). * Het Europees Kinderrechtenverdrag (1996). ### D. Lidmaatschapseisen Om lid te worden van de Raad van Europa, moet een land voldoen aan de volgende eisen: 1. Het land moet geografisch in Europa liggen (hoewel sommige huidige leden deels buiten Europa liggen). 2. Het land moet het EVRM ondertekenen en bekrachtigen. 3. Het land moet het Europees Sociaal Handvest van 1961 ondertekenen en bekrachtigen. 4. Het land moet het Europees folterverdrag van 1987 ondertekenen en bekrachtigen. 5. Het land moet volledig afstand doen van de doodstraf (hoewel niet alle bestaande leden dit destijds deden). ### 10.2. HET EVRM Het EVRM, voluit het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden, werd op 4 november 1950 ondertekend en is een internationaal verdrag waarbij de lidstaten van de Raad van Europa zich verbinden tot het waarborgen van fundamentele burgerlijke en politieke rechten voor eenieder binnen hun rechtsgebied. Het verdrag vormt een vereiste voor lidmaatschap van de Raad van Europa. Het EVRM kan worden onderverdeeld in drie secties: ### A. Materieel recht Deze sectie somt de fundamentele rechten op die door het verdrag worden beschermd. Voorbeelden hiervan zijn: * Het recht op leven. * Het recht op vrije meningsuiting. * Het recht op een eerlijk proces. * Het recht om te huwen. * Het verbod op slavernij en dwangarbeid. * Het verbod op willekeurige en onwettige detentie. Het is cruciaal om te begrijpen dat de bescherming van deze rechten niet absoluut is. De verdragsartikelen bevatten vaak specifieke uitzonderingsgronden die onder strikte voorwaarden kunnen leiden tot een beperking van deze rechten. ##### i. Uitzonderingsgronden De uitzonderingsgronden zijn essentieel voor de praktische toepassing van het EVRM. Deze gronden staan vaak vermeld in de verdragsartikelen zelf. > **Tip:** Analyseer altijd de specifieke bepalingen in het verdrag voor de precieze formulering en voorwaarden van een uitzonderingsgrond. Een belangrijk voorbeeld hiervan is Artikel 15 EVRM, dat onder bepaalde omstandigheden afwijkingen van de verplichtingen toestaat in geval van oorlog of ander publiek gevaar. Een ander relevant artikel is Artikel 8 EVRM, dat het recht op respect voor privéleven, familie- en gezinsleven, woning en correspondentie beschermt. Een inmenging in dit recht is alleen toegestaan indien aan de volgende drie voorwaarden is voldaan: a) De inmenging moet zijn vastgelegd in de wet. b) De inmenging moet een legitiem doel dienen, zoals het belang van de nationale veiligheid, de openbare veiligheid, het economisch welzijn van het land, het voorkomen van wanordelijkheden en strafbare feiten, de bescherming van de gezondheid of de goede zeden, of de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen. Hierbij speelt het proportionaliteitsbeginsel een rol. c) De inmenging moet noodzakelijk zijn in een democratische samenleving. Dit houdt in dat de maatregel niet enkel nuttig mag zijn, maar ook pertinent moet zijn voor het nagestreefde doel. ##### ii. De appreciatiebevoegdheid van lidstaten Het EVRM kent lidstaten een zekere appreciatiebevoegdheid toe bij de interpretatie en toepassing van de verdragsbepalingen. Dit betekent dat er ruimte is voor nationale interpretatie binnen de grenzen van het verdrag, wat kan leiden tot verschillen in rechtspraak tussen de lidstaten. Een bekend voorbeeld hiervan is de evoluerende rechtspraak en wetgeving met betrekking tot het homohuwelijk. ### B. Rechtsbescherming De rechtsbescherming tegen schendingen van het EVRM kan op twee niveaus plaatsvinden: a) **Nationale rechter:** In de meeste lidstaten hebben de verdragsbepalingen directe werking. Dit betekent dat individuen zich rechtstreeks kunnen beroepen op het EVRM voor hun nationale rechters. b) **Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM):** Wanneer nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput, kan een individu een aanvraag indienen bij het EHRM. ##### i. Aanvraag bij het EHRM Een aanvraag bij het EHRM kan zowel individueel als interstatelijk zijn. * **Individuele aanvraag:** Een individu dient een klacht in tegen een lidstaat. * **Interstatelijke aanvraag:** Een lidstaat dient een klacht in tegen een andere lidstaat. Alle aanvragen bij het EHRM moeten altijd gericht zijn tegen een lidstaat van de Raad van Europa. ##### ii. Ontvankelijkheid van een vordering bij het EHRM Om een vordering bij het EHRM ontvankelijk te laten verklaren, moeten aan de volgende voorwaarden worden voldaan: 1. **Uitputting van nationale rechtsmiddelen:** Alle in het nationale recht beschikbare rechtsmiddelen moeten zijn uitgeput. 2. **Termijn:** De vordering moet binnen vier maanden na de definitieve nationale beslissing worden ingediend bij het EHRM. 3. **Partij:** De vordering moet gericht zijn tegen een lidstaat. 4. **Niet-ontvankelijkheid:** Een vordering is niet ontvankelijk indien: * Het gaat om een anonieme klacht. * De klacht geen betrekking heeft op een verdragsbepaling. * Er geen sprake is van een belangrijk en ernstig nadeel voor de verzoeker (het 'belang'). > **Tip:** Het strikt naleven van de termijnen en de verplichting tot uitputting van nationale rechtsmiddelen zijn cruciaal voor de ontvankelijkheid van een zaak bij het EHRM. ### C. Aanvraag bij het EHRM Een aanvraag bij het EHRM kan op twee manieren gebeuren: a) **Individuele aanvraag:** Een individu dat meent slachtoffer te zijn van een schending van het EVRM door een lidstaat. b) **Interstatelijke aanvraag:** Een lidstaat die een andere lidstaat beschuldigt van een schending van het EVRM. Elke aanvraag bij het EHRM moet **altijd gericht zijn tegen een lidstaat**. ### 10.3. HET EHRM ### A. Ontvankelijkheid van een vordering Een vordering bij het EHRM is ontvankelijk indien aan de volgende voorwaarden is voldaan: 1. Alle nationale rechtsmiddelen moeten uitgeput zijn. 2. De vordering moet worden ingesteld binnen vier maanden na de definitieve nationale beslissing. 3. De vordering moet gericht zijn tegen een lidstaat. 4. De vordering is **niet** ontvankelijk indien: * Het gaat om een anonieme klacht. * De klacht geen betrekking heeft op verdragsbepalingen. * Er geen belangrijk en ernstig nadeel is voor de verzoeker (geen belang). ### B. Samenstelling Het EHRM bestaat uit: * **Rechters:** Elk lidstaat van de Raad van Europa wijst één rechter aan. Deze rechters worden voor een niet-hernieuwbare ambtstermijn van negen jaar benoemd. * **Kamers:** Gevallen worden behandeld door kamers van één, drie of zeven rechters. * **Grote Kamer:** Een Grote Kamer van zeventien rechters kan zich buigen over zaken in geval van: * **Referral (beroep):** Een partij kan in beroep gaan tegen een beslissing van een kamer van drie of zeven rechters. * **Relinquishment (spontane uithandengeving):** Een kamer kan een zaak spontaan doorverwijzen naar de Grote Kamer indien dit de zaak ten goede komt. ### C. Procedure De procedure bij het EHRM omvat de volgende stappen: 1. **Aanvraag:** Een individu of staat dient een aanvraag in. 2. **Ontvankelijkheid:** De ontvankelijkheid van de aanvraag wordt getoetst aan de hand van de eerder genoemde criteria. 3. **Uitspraak ten gronde:** Indien de aanvraag ontvankelijk is, doet het Hof uitspraak over de vraag of er een schending van het verdrag heeft plaatsgevonden. Het EHRM streeft naar een laagdrempelige procedure: * Indieners kunnen hun zaak in hun eigen taal indienen. * De procedure is gratis. * Het inschakelen van een advocaat is niet verplicht, hoewel het in complexere zaken wel raadzaam kan zijn. In spoedeisende gevallen kan een snellere behandeling plaatsvinden. Beslissingen worden genomen bij gewone meerderheid. Rechters hebben de mogelijkheid om een separate opinion te schrijven, hetzij concurring (instemmend met de uitspraak maar met een andere redenering) of dissenting (niet instemmend met de uitspraak). ### D. Jurisdictie en uitvoering van uitspraken De uitspraken van het EHRM zijn bindend voor de betrokken lidstaten. De belangrijkste gevolgen van een uitspraak zijn: * **Billijke vergoeding (just satisfaction):** Indien een schending wordt vastgesteld, kan het EHRM een billijke vergoeding toekennen aan de benadeelde partij. Deze vergoeding kan materiële en immateriële schade omvatten. * **Algemene of individuele maatregelen:** De lidstaat is verplicht om zowel individuele maatregelen te nemen om de gevolgen van de schending voor de klager te herstellen, als algemene maatregelen om herhaling van vergelijkbare schendingen in de toekomst te voorkomen. Het Ministercomité van de Raad van Europa houdt toezicht op de uitvoering van de uitspraken door de lidstaten. Sinds 1 augustus 2018 is er een prejudiciële procedure mogelijk, waardoor nationale rechters prejudiciële vragen kunnen stellen aan het EHRM. De uitspraken van het EHRM hebben ook een preventieve werking door het vaststellen van jurisprudentie die andere lidstaten en rechtbanken kan sturen. Voorbeelden hiervan zijn het arrest Marckx en de daaruit voortvloeiende Salduz-wetgeving in België. > **Tip:** Het is cruciaal om het onderscheid te maken tussen de Raad van Europa, de Europese Raad en de Raad van de Europese Unie, aangezien dit vaak tot verwarring leidt. De Raad van Europa is de oudste en heeft een bredere geografische reikwijdte, met als kern het EVRM. > **Voorbeeld:** Het arrest Marckx was een baanbrekend arrest van het EHRM dat leidde tot belangrijke wetswijzigingen in België met betrekking tot de juridische status van buitenechtelijke kinderen, wat de preventieve werking van het Hof aantoont.

| Term | Definition | |------|------------| | Raad van Europa | Een internationale organisatie met zetel in Straatsburg, opgericht op 5 mei 1949 met als hoofddoel het beschermen van mensenrechten, democratie en rechtsstaat in Europa. Het is geen onderdeel van de Europese Unie. | | Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM) | Een internationaal verdrag, opgesteld door de Raad van Europa, dat fundamentele burgerlijke en politieke rechten waarborgt voor alle personen binnen het rechtsgebied van de lidstaten. Ratificatie is een vereiste voor lidmaatschap van de Raad van Europa. | | Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) | Een permanent rechtscollege dat waakt over de naleving van het EVRM door de lidstaten. Burgers kunnen hier terecht nadat alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput, om schendingen van hun rechten aan te vechten. | | Ministercomité (RvE) | Het beslissende orgaan van de Raad van Europa, samengesteld uit ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten. Het behandelt onderwerpen zoals het toelaten van nieuwe leden en het toezicht op de naleving van beslissingen. | | Parlementaire Vergadering (RvE) | Een vergadering van 306 door nationale parlementen benoemde leden, die viermaal per jaar samenkomt. De vergadering brengt aanbevelingen uit, maar heeft geen beslissende bevoegdheid. | | Materiële recht (EVRM) | Het gedeelte van het EVRM dat een opsomming bevat van fundamentele rechten, zoals het recht op leven, vrije meningsuiting en een eerlijk proces. Deze rechten zijn echter niet absoluut en kennen wettelijk vastgelegde uitzonderingsgronden. | | Nationale rechter | Het gerecht binnen een lidstaat dat bevoegd is om direct de bepalingen van het EVRM toe te passen en schendingen te beoordelen, nadat alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput kan men zich wenden tot het EHRM. | | Interstatelijke aanvraag (EHRM) | Een klacht die door een lidstaat wordt ingediend tegen een andere lidstaat wegens vermeende schending van het EVRM. Dit staat naast de individuele aanvragen die door burgers kunnen worden ingediend. | | Grote Kamer (EHRM) | Een samenstelling van 17 rechters van het EHRM die wordt ingeschakeld bij beroepen tegen uitspraken van de gewone kamer of wanneer de zaak spontaan door de gewone kamer wordt overgedragen aan de Grote Kamer. | | Billijke vergoeding (just satisfaction) | Een door het EHRM toegekende compensatie aan een slachtoffer wiens rechten zijn geschonden. Dit kan materiële en immateriële schade omvatten, evenals kosten en uitgaven. |

# HOOFDSTUK 3. Wetgeving en Doorwerking Dit onderwerp behandelt de verschillende soorten Europees recht en hun onderlinge hiërarchie, zodat de structuur en onderlinge verhouding van deze rechtsbronnen duidelijk wordt. ## 3.1. VORMEN VAN EUROPEES RECHT Binnen het Europees recht kunnen we onderscheid maken tussen verschillende vormen, die ook wel bronnen van Europees recht of rechtsbronnen worden genoemd. Deze rechtsbronnen kunnen grofweg in drie groepen worden onderverdeeld: * **Primair Europees recht:** Dit vormt de basis van het EU-recht en bestaat uit de belangrijkste verdragen, het Handvest van de grondrechten en de algemene beginselen. * **Secundair Europees recht:** Dit zijn de rechtsinstrumenten die de EU-instellingen aannemen op basis van het primair recht, zoals verordeningen, richtlijnen en besluiten. * **Jurisprudentie van het Europees Hof van Justitie:** De uitspraken van het Hof spelen een cruciale rol bij de interpretatie en ontwikkeling van het Europees recht. Al deze bronnen tezamen vormen het acquis communautaire, het geheel aan Europese wetten en regels dat lidstaten moeten respecteren en toepassen. Naast deze drie hoofdgroepen zijn er ook nog tertiair Europees recht en verdragen/overeenkomsten met derde landen, maar deze worden in dit hoofdstuk niet uitvoerig behandeld. ## 3.2. PRIMAIR EUROPEES RECHT Het primair Europees recht is de meest fundamentele rechtsbron. Het bestaat uit: ### A. De verdragen De twee belangrijkste verdragen zijn: * **Verdrag betreffende de EU (VEU):** Dit verdrag bevat de waarden waarop de EU is gegrondvest, de democratische beginselen, de belangrijkste doelstellingen, de rol van de instellingen, en regels voor het buitenlands beleid, verdragshervorming en uittreding. * **Verdrag betreffende de werking van de EU (VWEU):** Dit verdrag beschrijft de bevoegdheden van de EU op specifieke beleidsterreinen (landbouw, vervoer, milieu, etc.), de werking van de interne markt, besluitvormingsprocedures, de bevoegdheden van instellingen en de te vaardigen wetgevingsinstrumenten. Het VWEU is omvangrijker dan het VEU. De verdragen bevatten verschillende typen bepalingen: * **Bepalingen die een bevoegdheid toekennen:** Deze bepalingen, gebaseerd op het attributiebeginsel (instellingen zijn alleen bevoegd als de Unie-recht dit expliciet toekent), geven instellingen specifieke bevoegdheden. * **Materiële bepalingen:** Deze creëren concrete rechten en plichten voor burgers en/of overheden. * **Bepalingen die een beleidsdoelstelling definiëren:** Deze geven richting aan het beleid en de uitvoering van bevoegdheden, zonder direct rechten of plichten te scheppen. * **Bepalingen die een rechtsbasis bevatten:** Dit zijn de juridische grondslagen die de instellingen toestaan secundaire wetgeving aan te nemen en specificeren de besluitvormingsprocedure en het type wetgeving dat mag worden uitgevaardigd. * **Definitie-bepalingen:** Deze schrijven de interpretatie van specifieke Europese juridische begrippen voor om een uniforme toepassing te waarborgen. ### B. Het Handvest van de Grondrechten Het Handvest van de grondrechten (hierna: Handvest) bevat een opsomming van fundamentele rechten en vrijheden die gelden binnen de EU. ### C. Algemene beginselen Naast de verdragen en het Handvest is het primair Europees recht ook gegrondvest op algemene beginselen. Sommige hiervan zijn expliciet gecodificeerd, andere volgen uit de jurisprudentie van het Hof. Deze beginselen worden door het Hof gebruikt bij de interpretatie van primair en secundair recht. Belangrijke algemene beginselen zijn: * **Loyale samenwerking:** Lidstaten doen niets wat strijdig is met het verdrag en voeren trouw alle verplichtingen uit die uit Europees recht voortvloeien. * **Attributiebeginsel:** De EU is alleen bevoegd als daarvoor een grondslag bestaat in het verdrag. * **Subsidiariteitsbeginsel:** De lidstaten bepalen zo veel mogelijk zelf; de EU is alleen bevoegd als iets beter gezamenlijk geregeld kan worden. * **Evenredigheidsbeginsel (proportionaliteitsbeginsel):** Voor het bereiken van een doel moet altijd het minst ingrijpende middel worden gekozen. * **Gelijkheidsbeginsel:** Discriminatie op welke grond dan ook is verboden, inclusief discriminatie op grond van nationaliteit. * **Misbruik van recht:** Bij fraude of misbruik van recht kan geen beroep op Europees recht worden gedaan. * **Rechtszekerheidsbeginsel:** Wetgeving moet duidelijk zijn en de toepassing ervan voorzienbaar. * **Effectiviteitsbeginsel:** Elke lidstaat moet ervoor zorgen dat de uitoefening van door de EU verleende rechten niet onmogelijk of uiterst moeilijk wordt gemaakt. ## 3.3. SECUNDAIR EUROPEES RECHT Secundair Europees recht is de wetgeving die de EU-instellingen aannemen op basis van de bevoegdheden die zijn vastgelegd in het primair recht. Volgens artikel 288 VWEU omvat dit de volgende instrumenten: ### A. Verordeningen * **Kenmerken:** Algemene strekking, verbindend in al haar onderdelen, en rechtstreeks toepasselijk in elke lidstaat. * **Directe toepasbaarheid:** Burgers kunnen zich direct beroepen op de artikelen van een verordening; implementatie in nationaal recht is niet nodig en zelfs verboden. > **Voorbeeld:** Verordening 261/2004, die gemeenschappelijke regels bevat voor compensatie en bijstand aan luchtreizigers bij vertragingen of annuleringen. Reizigers kunnen zich direct beroepen op de compensatieregeling. ### B. Richtlijnen * **Kenmerken:** Verbindend ten aanzien van het te bereiken resultaat voor elke lidstaat waarvoor zij bestemd is, maar de lidstaten kiezen zelf de vorm en middelen voor implementatie. Ze zijn gericht aan lidstaten, niet direct aan burgers. * **Doel:** Harmonisatie van nationale wetgeving om verschillen te verminderen en de interne markt te bevorderen. * **Implementatie:** Lidstaten moeten richtlijnen omzetten in nationaal recht binnen een bepaalde termijn. Als dit niet gebeurt, kan dit leiden tot directe werking van de richtlijn. > **Voorbeeld:** Richtlijn 2007/43/EG bevat regels voor het houden van vleeskuikens. Sommige bepalingen, zoals de maximale bezettingsdichtheid, zijn strikt en moeten letterlijk worden overgenomen. Andere bepalingen, zoals de sancties, laten beleidsvrijheid aan de lidstaten om de precieze invulling te bepalen. ### C. Besluiten * **Kenmerken:** Verbindend in al hun onderdelen. Indien adressaten worden vermeld, is het alleen voor hen verbindend. * **Gerichtheid:** Vaak gericht aan specifieke personen, bedrijven of lidstaten. Ze worden gebruikt voor concrete beslissingen, zelden voor beleidsvorming. > **Voorbeeld:** Een besluit van de Europese Commissie dat Nederland opdraagt een verstrekte lening op te schorten omdat deze niet conform de Europese regels is verleend. ### D. Aanbevelingen en adviezen * **Kenmerken:** Niet verbindend. Ze beogen politieke consensus of vrijwillige opvolging. * **Verschil:** Aanbevelingen veronderstellen meer actie dan adviezen. * **Gevolg:** Creëren geen rechten of plichten. Echter, ze kunnen wel politieke en praktische gevolgen hebben en dienen soms als voorloper van bindende regelgeving (soft law). ## 3.4. HARMONISATIE EN WEDERZIJDSE ERKENNING ### A. Het doel van harmonisatie en wederzijdse erkenning Europese wetgeving, zowel primair als secundair, beoogt de nationale wetgevingen van de lidstaten op elkaar af te stemmen, oftewel te harmoniseren. Door deze harmonisatie worden verschillen tussen nationale wetten verminderd of opgeheven, wat leidt tot een samensmelting van nationale markten tot één gemeenschappelijke markt. Dit bevordert de vrije beweging van personen, goederen en diensten. Wanneer er echter geen specifieke Europese regeling bestaat voor bepaalde kwesties, maar de interne markt toch moet functioneren, heeft het Hof van Justitie jurisprudentie ontwikkeld die een alternatief biedt voor harmonisatie: wederzijdse erkenning. ### B. Harmoniseren van wetgeving Harmonisatie is het proces waarbij de wetgeving van de lidstaten wordt geüniformeerd om zo de interne markt soepeler te laten functioneren. Dit gebeurt door middel van secundaire wetgeving, zoals richtlijnen en verordeningen, die specifieke regels vaststellen. Het doel is om ongelijke concurrentievoorwaarden, die ontstaan door nationale verschillen, te voorkomen en een gelijk speelveld te creëren voor alle marktdeelnemers binnen de EU. ### C. Wederzijdse erkenning als alternatief Wederzijdse erkenning houdt in dat lidstaten bij de beoordeling van de toegang tot hun grondgebied voor goederen, personen, diensten en kapitaal uit andere lidstaten, verplicht zijn de wetgeving van die andere lidstaten te erkennen. In afwezigheid van harmonisatie moeten lidstaten elkaars wetgeving aanvaarden en als gelijkwaardig beschouwen. Dit betekent dat de verkoop van een product dat rechtmatig is vervaardigd in een lidstaat, niet mag worden verboden in een andere lidstaat, zelfs als dat product is geproduceerd volgens technische of kwaliteitsvoorschriften die afwijken van die in de ontvangende lidstaat. De voorschriften van de lidstaat van oorsprong zijn leidend voor de toelating tot het grondgebied van een andere lidstaat. Dit beginsel wordt daarom ook wel het oorsprongslandbeginsel genoemd. > **Voorbeeld:** Ierland verbood de verkoop van edelmetaal dat niet was voorzien van een Iers keurmerk, zelfs als het product een buitenlands keurmerk droeg dat vergelijkbare garanties bood. Het Hof oordeelde dat Ierland dergelijke producten moest toelaten, aangezien het keurmerk van het land van oorsprong erkend moest worden. Het beginsel van wederzijdse erkenning is niet beperkt tot goederen, maar geldt ook voor: * **Diploma's en beroepskwalificaties:** Iemand die in de ene lidstaat gerechtigd is een bepaald beroep uit te oefenen, mag dat in principe ook in andere lidstaten doen. Lidstaten mogen wel de behaalde diploma's toetsen op voldoende kennis en bekwaamheden, maar mogen niet eisen dat alleen diploma's uit eigen land voldoen. * **Justitiële samenwerking in strafzaken:** Hoewel het strafrecht niet volledig geharmoniseerd is, moeten lidstaten strafrechtelijke beslissingen uit andere lidstaten (zoals huiszoekingsbevelen of arrestatiebevelen) in beginsel erkennen en de rechtsgevolgen daarvan verbinden aan hun nationale beslissingen. Secundaire wetgeving, zoals Verordening 2019/515, geeft richtlijnen voor hoe lidstaten met elkaars regelgeving en het beginsel van wederzijdse erkenning moeten omgaan. Deze verordening voorziet onder meer in netwerken van productcontactpunten en kennisgevingsvereisten voor besluiten die de markttoegang beperken. #### i. Harmoniseren van wetgeving: Richtlijnen Richtlijnen, vastgesteld volgens artikel 288 VWEU, zijn verbindend ten aanzien van het te bereiken resultaat voor de lidstaten waarvoor zij bestemd zijn. Lidstaten hebben echter de vrijheid om de vorm en middelen te kiezen om dit resultaat te bereiken. * **Kenmerken van richtlijnen:** * Gericht aan lidstaten, niet direct aan burgers of bedrijven. * Moeten worden omgezet (geïmplementeerd) in nationale wetgeving. * Doel is het harmoniseren van de wetgeving van lidstaten. * Lidstaten hebben enige beleidsvrijheid bij de implementatie. > **Voorbeeld:** Richtlijn 2007/43/EG stelt een maximale bezettingsdichtheid vast voor vleeskuikens (33 kg/m²). Lidstaten mogen deze specifieke bepaling niet aanpassen, maar hebben wel beleidsvrijheid bij het bepalen van sancties bij overtreding, zolang deze 'doeltreffend, evenredig en afschrikwekkend' zijn. Lidstaten krijgen een implementatietermijn om richtlijnen om te zetten. De Europese Commissie controleert naleving en kan een verdragsschendingsprocedure starten bij niet-naleving. Na het verstrijken van de implementatietermijn kunnen richtlijnen, onder bepaalde voorwaarden, directe werking krijgen. #### ii. Wederzijdse erkenning toegepast Het beginsel van wederzijdse erkenning is de kern van de interne markt wanneer harmonisatie ontbreekt. Het bevordert de vrije circulatie door nationale belemmeringen voor goederen, diensten en personen te verminderen. > **Voorbeeld:** Als een product, zoals wijn of een ambachtelijk product, legaal in land A wordt verkocht, mag land B de invoer ervan niet verbieden, ook al voldoet het niet aan specifieke nationale technische eisen van land B, zolang de eisen van land A voldoende bescherming bieden. Het beginsel voorkomt protectionisme en zorgt ervoor dat marktdeelnemers uit alle lidstaten eerlijke toegang hebben tot de nationale markten van alle EU-landen. Het non-discriminatiebeginsel op grond van nationaliteit, zoals vastgelegd in artikel 18 VWEU en artikel 21 Handvest, is nauw verbonden met wederzijdse erkenning, omdat het verbiedt dat gelijke gevallen ongelijk worden behandeld op basis van nationaliteit. > **Tip:** De nauwe relatie tussen het non-discriminatiebeginsel en wederzijdse erkenning is cruciaal voor het begrijpen van de werking van de interne markt. Beide beginselen beogen gelijke kansen en de eliminatie van belemmeringen voor grensoverschrijdend verkeer. Het beginsel van wederzijdse erkenning is niet alleen een jurisprudentieel concept, maar is ook verankerd in secundaire wetgeving om de toepassing ervan te vergemakkelijken en te verduidelijken. ## 3.5. DOORWERKING Om ervoor te zorgen dat burgers en bedrijven daadwerkelijk rechten kunnen ontlenen aan Europees recht, heeft het Hof twee cruciale leerstukken ontwikkeld: voorrang en directe werking. ### A. Voorrang Europees recht heeft altijd voorrang op nationaal recht, zelfs op nationale grondwetten en ongeacht de datum van inwerkingtreding van de nationale wet. Dit betekent dat strijdige nationale wetgeving door nationale rechters buiten toepassing moet worden gelaten. Dit principe, voortkomend uit het arrest Costa/ENEL, is essentieel voor de effectiviteit van het Europese recht en het Europese integratieproject. ### B. Directe werking Directe werking houdt in dat burgers en bedrijven zich direct kunnen beroepen op bepalingen van Europees recht voor de nationale rechter, zonder tussenkomst van nationale wetgeving. * **Verdragsbepalingen:** Hebben directe werking indien zij duidelijk, onvoorwaardelijk en geschikt zijn voor directe werking (d.w.z. rechten of plichten creëren). * **Verordeningen:** Hebben – door hun aard – altijd directe werking. * **Besluiten:** Hebben directe werking ten aanzien van de specifieke adressaten. * **Richtlijnen:** Hebben in beginsel geen directe werking, omdat zij geïmplementeerd moeten worden. Echter, **wanneer de implementatietermijn is verstreken en de richtlijn niet of niet correct is geïmplementeerd, kunnen richtlijnbepalingen onder bepaalde voorwaarden wel directe werking hebben**, mits de bepaling zelf geschikt, duidelijk en onvoorwaardelijk is. #### Vormen van directe werking * **Verticale directe werking:** Treedt op in een geschil tussen een burger en de overheid. Verdragsbepalingen, verordeningen en richtlijnbepalingen (onder voorwaarden) hebben verticale directe werking. Het Hof interpreteert het begrip "overheid" ruim, zodat ook publiekrechtelijke instanties in privaatrechtelijke verhoudingen als overheid worden beschouwd. * **Horizontale directe werking:** Treedt op in een geschil tussen burgers onderling. Verdragsbepalingen en verordeningen hebben horizontale werking. Richtlijnen hebben **nooit** horizontale directe werking, tenzij de bepaling een uitwerking is van een algemeen rechtsbeginsel (zoals een grondrecht), wat dan indirect horizontale werking kan hebben. > **Tip:** Let goed op het verschil tussen verticale en horizontale directe werking, vooral bij richtlijnen en de toepassing van algemene beginselen. > **Voorbeeld (Maasstad City - Verordening):** De gemeente had de plicht om een lening aan FC Maasstad te melden op grond van Verordening 2015/1589. Omdat dit een verordening is, werkt deze rechtstreeks en moest de gemeente deze melden, ongeacht nationale regelgeving. Het nalaten hiervan is een schending van Europees recht. > **Voorbeeld (Maasstad City - Richtlijn):** De gemeente paste de Wet natuurbescherming toe, die is gebaseerd op Europese Vogel- en Habitatrichtlijnen. Hierdoor werd de richtlijn niet rechtstreeks toegepast, maar de nationale implementatiewetgeving. De familie Demir leed kosten doordat de gemeente Europese criteria voor een milieueffectrapportage niet correct had toegepast.

| Term | Definition | |------|------------| | Acquis communautaire | Het geheel van Europese wetten, regels, beleid en doelstellingen die alle lidstaten van de Europese Unie moeten respecteren en toepassen in hun nationale rechtsorde. Het omvat al het recht dat is vastgelegd in verdragen, secundaire wetgeving en jurisprudentie. | | Attributiebeginsel | Een fundamenteel beginsel van het EU-recht dat stelt dat de Europese Unie alleen bevoegd is om op te treden als daarvoor expliciet een grondslag in de verdragen bestaat. Instellingen van de EU mogen geen handelingen verrichten zonder voorafgaande bevoegdheidstoekenning. | | Directe werking | Het principe waarbij burgers en bedrijven zich rechtstreeks kunnen beroepen op bepalingen van Europees recht bij de nationale rechter, zonder dat deze bepalingen eerst door nationale wetgeving hoeven te zijn omgezet. Dit geldt met name voor verordeningen en bepaalde bepalingen uit verdragen en richtlijnen. | | Doorwerking | Het proces waardoor Europees recht bindende kracht verkrijgt binnen de nationale rechtsordes van de lidstaten. Dit omvat de beginselen van voorrang en directe werking, die ervoor zorgen dat Europees recht effectief kan worden toegepast. | | Evenredigheidsbeginsel (Proportionaliteitsbeginsel) | Een juridisch beginsel dat vereist dat bij het nemen van beslissingen en maatregelen door de EU-instellingen of lidstaten, de gekozen middelen om een bepaald doel te bereiken, geschikt, noodzakelijk en niet buitenproportioneel mogen zijn. Altijd moet het minst ingrijpende middel worden gekozen. | | Gelijkheidsbeginsel | Een fundamenteel principe van het EU-recht dat discriminatie op welke grond dan ook verbiedt, inclusief op basis van geslacht, ras, nationaliteit of leeftijd. Het vereist dat gelijke gevallen gelijk worden behandeld en ongelijke gevallen ongelijk, mits dit objectief gerechtvaardigd is. | | Harmonisatie | Het proces waarbij de wetgeving van de verschillende lidstaten van de Europese Unie op elkaar wordt afgestemd en tot op zekere hoogte uniform wordt gemaakt. Dit gebeurt met het doel om verschillen tussen nationale regels te verminderen of te elimineren, wat bijdraagt aan de interne markt. | | Implementatietermijn | De periode die lidstaten van de Europese Unie krijgen om richtlijnen om te zetten in nationale wetgeving. Na het verstrijken van deze termijn kunnen richtlijnen, onder bepaalde voorwaarden, directe werking krijgen als de lidstaat nalatig is geweest. | | Jurisprudentie van het Europees Hof van Justitie | Uitspraken en arresten van het Europees Hof van Justitie, die een belangrijke rol spelen bij de interpretatie en ontwikkeling van het Europees recht. Deze jurisprudentie kan nieuwe rechtsregels creëren of bestaande regels verduidelijken. | | Lex specialis derogat legi generali | Een juridisch beginsel dat stelt dat een specifieke wet voorgaat op een algemene wet. In de context van Europees recht betekent dit dat secundaire wetgeving die specifiek is voor een bepaald gebied, voorrang heeft boven algemene bepalingen in de verdragen. | | Materiële bepalingen | Bepalingen in de verdragen van de Europese Unie die concrete rechten en plichten creëren voor burgers en/of overheden. Deze bepalingen hebben directe rechtsgevolgen en kunnen vaak rechtstreeks worden toegepast. | | Nietig | Een juridische term die aangeeft dat een wet, besluit of handeling ongeldig is en geen rechtsgevolgen heeft. Dit kan gebeuren als het in strijd is met hogere rechtsnormen, zoals primair Europees recht of algemene beginselen. | | Normenhiërarchie | De rangorde van verschillende rechtsbronnen binnen het Europees recht. Primair Europees recht staat het hoogst in rang, gevolgd door secundair Europees recht, jurisprudentie van het Hof, en ten slotte nationaal recht. | | Primair Europees recht | De hoogste vorm van Europees recht, bestaande uit de oprichtingsverdragen van de Europese Unie (zoals het VEU en VWEU), het Handvest van de grondrechten, en algemene beginselen. Het vormt de basis van de gehele Europese rechtsorde. | | Rechtsbasis | Een bepaling in het primair Europees recht die de juridische grondslag vormt voor de instellingen van de EU om secundaire wetgeving aan te nemen op een specifiek beleidsterrein. | | Rechtszekerheidsbeginsel | Een algemeen beginsel van recht dat vereist dat wetgeving duidelijk, voorspelbaar en toegankelijk moet zijn, zodat burgers hun rechten en plichten kunnen kennen en hun handelen daarop kunnen afstemmen. | | Rechtstreekse toepasselijkheid | Een kenmerk van bepaalde Europese rechtsinstrumenten, zoals verordeningen, waardoor deze automatisch in de nationale rechtsorde van de lidstaten van kracht worden zonder dat nationale implementatie nodig is. Burgers kunnen zich er direct op beroepen. | | Secundair Europees recht | Wetgeving die is aangenomen door de instellingen van de Europese Unie op basis van de bevoegdheden die zijn vastgelegd in het primair Europees recht. Dit omvat verordeningen, richtlijnen, besluiten, aanbevelingen en adviezen. | | Soft law | Juridisch niet-bindende bepalingen en beleidsinstrumenten binnen de EU, zoals aanbevelingen en adviezen. Hoewel ze geen directe rechten of plichten creëren, kunnen ze wel politieke invloed hebben en de ontwikkeling van bindende wetgeving beïnvloeden. | | Staatsaansprakelijkheid | De aansprakelijkheid van een lidstaat voor schade die is ontstaan door het niet-naleven of onjuist implementeren van Europees recht. Dit kan leiden tot financiële verplichtingen voor de lidstaat. | | Tertiair Europees recht | Uitvoeringshandelingen die op basis van secundair Europees recht worden aangenomen. Dit zijn vaak gedetailleerde regels die de toepassing van richtlijnen of verordeningen verder specificeren. | | Verordeningen | Een vorm van secundair Europees recht die algemene strekking heeft, in al haar onderdelen verbindend is en rechtstreeks toepasselijk in elke lidstaat. Ze behoeven geen nationale omzetting en burgers kunnen zich er direct op beroepen. | | Vormen van Europees recht | De verschillende categorieën van juridische normen die deel uitmaken van de Europese rechtsorde, waaronder primair recht, secundair recht en jurisprudentie. | | Voorrang | Het beginsel dat Europees recht voorrang heeft op strijdig nationaal recht. Wanneer nationaal recht in conflict komt met Europees recht, moet het nationale recht buiten toepassing worden gelaten. | | Wederzijdse erkenning | Een beginsel dat inhoudt dat lidstaten de wetgeving en de door andere lidstaten verleende vergunningen of certificaten op bepaalde gebieden moeten erkennen, zelfs als deze afwijken van hun eigen nationale regels. Dit bevordert de interne markt. |

# HOOFDSTUK 4. De vier vrijheden De kern van alle vrijverkeersbepalingen is een verbod op discriminatie op grond van nationaliteit, zoals vastgelegd in artikel 18 VWEU. Dit algemene beginsel wordt verder uitgewerkt in de specifieke bepalingen van het VWEU over de vier vrijheden, die beogen dat goederen, personen, diensten en kapitaal in principe gelijk worden behandeld, ongeacht hun herkomst. ## 4.1. DEFINITIES VAN DE VIER VRIJHEDEN ### A. De kern van de vier vrijheden: het discriminatieverbod De kern van alle vrijheidsbepalingen in het EU-recht is het verbod op discriminatie op grond van nationaliteit, zoals vastgelegd in artikel 18 VWEU. Dit algemene gelijkheidsbeginsel wordt verder uitgewerkt in de specifieke bepalingen over de vier vrijheden, wat inhoudt dat personen, goederen, diensten en kapitaal in principe gelijk behandeld moeten worden, ongeacht hun nationaliteit of herkomst. ### B. De vier vrijheden in detail Het onderscheid tussen de vier vrijheden is cruciaal, aangezien er specifieke wet- en regelgeving van toepassing is op elk van hen. Deze begrippen fungeren als sleutels die toegang geven tot de rechten en plichten voortvloeiend uit het VWEU. #### i. Vrij verkeer van goederen Het vrij verkeer van goederen is geregeld in artikelen 28 tot en met 37 VWEU, aangevuld met artikel 110 VWEU betreffende discriminerende binnenlandse belastingen. Het Hof van Justitie heeft bepaald dat dit vrij verkeer geldt voor alle producten die het voorwerp kunnen zijn van handelstransacties en die een 'op geld waardeerbare zaak' zijn. Dit omvat zowel grondstoffen als eindproducten, en zowel producten met een 'positieve' als een 'negatieve' waarde (zoals afval). **Belangrijke uitzondering:** Het vrij verkeer van goederen is niet van toepassing op producten waarvan de verkoop illegaal is en die in alle lidstaten onder een invoer- en verhandelingsverbod vallen, zoals illegale wapens en drugs. In dergelijke gevallen kan geen beroep worden gedaan op Europees recht. > **Tip:** Het onderscheid tussen goederen en diensten ligt primair in de tastbaarheid. Goederen zijn materiële, tastbare zaken, terwijl diensten immaterieel en niet-tastbaar zijn. Echter, de rechtspraak van het Hof maakt dit onderscheid niet altijd even scherp, zoals bij elektriciteit en films. #### ii. Vrij verkeer van personen Het vrij verkeer van personen valt onder Titel IV (artikelen 45-55 VWEU) en secundaire wetgeving zoals Richtlijn 2004/38. In beginsel geldt dit voornamelijk voor economisch actieve EU-burgers (Unieburgers), en in mindere mate voor niet-economisch actieve Unieburgers, gepensioneerden en studenten. Ook derdelanders hebben via secundaire wetgeving bepaalde rechten op dit vlak. Het vrij verkeer van personen kent twee hoofdcomponenten: * **Vrij verkeer van werknemers (artikelen 45-48 VWEU):** Dit vereist een ondergeschiktheidsrelatie, het verrichten van reële en daadwerkelijke arbeid (niet louter marginaal of bijkomstig) en een beloning. Het is enkel van toepassing bij een grensoverschrijdend aspect. > **Definitie werknemer:** Iemand die gedurende een bepaalde tijd voor een ander en onder diens gezag werkzaamheden verricht en als tegenprestatie een beloning ontvangt, waarbij de arbeid reëel en daadwerkelijk is. **Voorbeeld:** Aline, een Nederlandse, die in loondienst treedt bij een Frans bedrijf en daar salaris ontvangt, valt onder het vrij verkeer van werknemers. * **Recht van vestiging (artikelen 49-55 VWEU):** Dit geldt voor zelfstandig ondernemers en ondernemingen die zich duurzaam in een andere lidstaat willen vestigen en economische activiteiten onder eigen gezag willen uitoefenen. Dit omvat zowel de oprichting van agentschappen, filialen, als dochterondernemingen. **Voorbeeld:** Miriam en Ewoud, die een hotel beginnen in Frankrijk en de werkzaamheden onder eigen gezag uitvoeren, maken gebruik van het recht van vestiging. #### iii. Vrij verkeer van diensten (artikelen 56-62 VWEU) Dit is een 'restvrijheid' en is van toepassing op dienstverrichtingen die gewoonlijk tegen vergoeding geschieden en waarvoor de bepalingen inzake goederen, kapitaal en personen niet van toepassing zijn. Het kenmerkende onderscheid met vestiging is het **tijdelijke** karakter van de dienstverlening. **Kenmerken van een dienst:** * Gewoonlijk tegen vergoeding. * Tijdelijke aard (in tegenstelling tot duurzame vestiging). * Onderscheiden van goederen, kapitaal en personen. **Criteria voor tijdelijkheid (Hof van Justitie):** * Feitelijke duur van de dienstverlening. * Frequentie en periodiciteit. * Continuïteit. **Voorbeeld:** De optredens van een Nederlandse band in Frankrijk, waarbij zij tijdelijk werkzaamheden verrichten tegen betaling, vallen onder het vrij verkeer van diensten. #### iv. Vrij verkeer van kapitaal (artikelen 63-66 VWEU) Dit verbiedt alle beperkingen van kapitaalverkeer en betalingsverkeer tussen lidstaten, en heeft ook betrekking op relaties met derde landen. Het omvat zowel investeringen als betalingen voor goederen en diensten. Een bijzonder kenmerk is dat het ook van toepassing is op financiële instrumenten zoals geld, waardepapieren en obligaties, die weliswaar het voorwerp van handelstransacties kunnen zijn, maar onder kapitaal vallen in plaats van goederen. **Voorbeeld:** Aline die maandelijks geld overmaakt van haar Franse naar haar Nederlandse spaarrekening, of Miriam en Ewoud die investeren in een boerderij via een hypotheekakte, maken gebruik van het vrij verkeer van kapitaal. ## 4.2. ONDERSCHEID TUSSEN DE VIER VRIJHEDEN Het onderscheid tussen de vier vrijheden is essentieel omdat nooit twee verschillende vrijheden tegelijkertijd op een situatie van toepassing kunnen zijn; de vrijheden sluiten elkaar uit. Er moet altijd gekeken worden naar de **belangrijkste hoedanigheid** van een persoon of product. ### A. Vrij verkeer van diensten vs. goederen * **Goederen:** Materieel, tastbaar, 'uit je handen te laten vallen' objecten. * **Diensten:** Immaterieel, niet-tastbaar. Het onderscheid ligt in de tastbaarheid, maar alle omstandigheden van het geval moeten worden meegewogen. Bij twijfel, zoals bij loterijbriefjes die zowel fysiek als voor een dienst kunnen gelden, oordeelt het Hof dat de **dienstverlening** het belangrijkste kenmerk is als de fysieke objecten zonder de dienst geen betekenis hebben. ### B. Vrij verkeer van diensten vs. recht op vestiging * **Diensten:** Tijdelijke activiteiten. * **Vestiging:** Duurzame activiteiten, waarbij de persoon zijn basis verplaatst en zich permanent in een andere lidstaat vestigt. Het onderscheid wordt bepaald door de **duur, frequentie, periodiciteit en continuïteit** van de werkzaamheden. Het hebben van een zekere infrastructuur in de ontvangende lidstaat sluit tijdelijkheid niet uit, zolang de infrastructuur noodzakelijk is voor de tijdelijke dienstverlening. ### C. Vrij verkeer van werknemers vs. recht op vestiging * **Werknemers:** Arbeid verrichten in loondienst onder het gezag van een ander (ondergeschiktheidsrelatie). * **Vestiging:** Werkzaamheden onder eigen gezag en verantwoordelijkheid uitvoeren, eigen onderneming opzetten. Het cruciale onderscheid is de **aanwezigheid of afwezigheid van een ondergeschiktheidsrelatie**. Zelfstandigheid is het kerncriterium voor vestiging. ### D. Vrij verkeer van goederen vs. kapitaal * **Goederen:** Alle fysieke objecten die geen kapitaal zijn. * **Kapitaal:** Omvat onder meer waardepapieren, valuta en financiële transacties. Documenten die een financiële waarde vertegenwoordigen (bv. hypotheekakten) vallen onder kapitaal, ook al zijn het tastbare objecten. ## 4.3. GRENSOVERSCHRIJDEND ASPECT Om een beroep te kunnen doen op de vier vrijheden, moet er sprake zijn van een **grensoverschrijdend aspect**. Dit betekent dat de interne markt gericht is op het wegnemen van belemmeringen tussen lidstaten. Puur interne aangelegenheden, waarbij slechts één lidstaat betrokken is, vallen buiten de reikwijdte van Europees recht. **Belangrijk:** Het Hof hanteert een ruime interpretatie van het grensoverschrijdend aspect. Zelfs situaties die slechts **indirect of potentieel** een grensoverschrijdend effect hebben, kunnen daaronder vallen. De ruimte voor zuiver interne aangelegenheden wordt steeds kleiner. ### A. De interne markt en zuiver interne aangelegenheden Het Hof van Justitie van de EU (hierna: het Hof) omschrijft de interne markt als een markt die gericht is op het elimineren van alle belemmeringen voor het handelsverkeer tussen de lidstaten. Dit impliceert dat het Europees recht inzake vrij verkeer niet van toepassing is op situaties die zich volledig binnen één lidstaat afspelen. Dergelijke situaties worden aangeduid als 'zuiver interne aangelegenheden'. > **Definitie:** Zuiver interne aangelegenheid: Een situatie waarbij slechts één lidstaat betrokken is, en er geen enkel verband is met de handel tussen lidstaten. Wanneer een zaak wordt beschouwd als een zuiver interne aangelegenheid, kunnen de verdragsbepalingen betreffende de vier vrijheden niet worden ingeroepen. De lidstaten hebben dan de volledige vrijheid om dergelijke aangelegenheden naar eigen inzicht te regelen. > **Voorbeeld:** Een geschil tussen twee Finse onderdanen over het recht om met een werphengel in elkaars wateren te vissen, waarbij de activiteit zich volledig binnen Finland afspeelt en geen handel tussen lidstaten betreft, werd door het Hof als een zuiver interne aangelegenheid beschouwd. De klager kon geen beroep doen op de vrijheden van goederen en diensten. ### B. De evolutie van het grensoverschrijdend aspect De jurisprudentie van het Hof heeft de reikwijdte van het 'grensoverschrijdend aspect' geleidelijk uitgebreid. Tegenwoordig wordt er minder snel aangenomen dat een situatie een zuiver interne aangelegenheid is. Dit komt doordat nationale maatregelen, zelfs als ze op het eerste gezicht geen directe invloed hebben op de handel tussen lidstaten, toch indirect of potentieel een belemmerend effect kunnen hebben op het vrij verkeer. > **Voorbeeld:** Een uitvoerverbod van aardappelen van Jersey (een eiland onder Britse kroon) naar Groot-Brittannië. Hoewel dit een handel binnen het Verenigd Koninkrijk betrof, oordeelde het Hof dat er sprake was van een grensoverschrijdend aspect. De redenering was dat een dergelijk verbod de beschikbaarheid van aardappelen op de Britse markt kon verminderen, wat op zijn beurt de export naar andere lidstaten zou kunnen beïnvloeden. De maatregel kon dus indirect de handel tussen lidstaten negatief beïnvloeden. Dit voorbeeld illustreert dat zelfs indirecte of potentiële effecten op de handel tussen lidstaten voldoende zijn om een grensoverschrijdend aspect aan te nemen. Hierdoor wordt de ruimte voor 'zuiver interne aangelegenheden' steeds kleiner. Veel nationale rechters achten het daarom noodzakelijk om prejudiciële vragen te stellen aan het Hof over de vraag of een ogenschijnlijk interne aangelegenheid daadwerkelijk als zodanig beschouwd mag worden. ### C. Conclusie over het grensoverschrijdend aspect Om succesvol een beroep te kunnen doen op een van de vier vrijheden, moet er een duidelijk verband zijn met de internationale handel binnen de EU. Situaties die zich uitsluitend binnen één lidstaat afspelen, vallen hier in principe buiten. Echter, de rechtspraak van het Hof heeft de definitie van 'grensoverschrijdend' verruimd, zodat zelfs indirecte of potentiële gevolgen voor de handel tussen lidstaten relevant zijn. Dit betekent dat de categorie van 'zuiver interne aangelegenheden' steeds kleiner wordt. ## 4.4. VORMEN VAN BELEMMERINGEN VAN HET VRIJ VERKEER Maatregelen die daadwerkelijk of potentieel het vrij verkeer kunnen beperken, worden als een inbreuk beschouwd. Er worden drie vormen onderscheiden: 1. **Directe discriminatie (maatregel met onderscheid):** Maatregelen die op zichzelf onderscheid maken op grond van nationaliteit. Voorbeelden zijn vacatures die enkel op nationaliteit gericht zijn, importbelastingen op producten uit specifieke lidstaten, of controles die enkel op geïmporteerde producten van toepassing zijn. 2. **Indirecte discriminatie (maatregel zonder onderscheid):** Maatregelen die op zichzelf neutraal zijn, maar in de praktijk een discriminerend effect hebben doordat ze personen of producten uit andere lidstaten benadelen. Voorbeelden zijn diplomavereisten die vooral buitenlandse diploma's uitsluiten, productvoorschriften (zoals etiketteringseisen), en gedifferentieerde belastingstelsels die buitenlandse producten raken. 3. **Belemmeringenverbod:** Maatregelen die geen onderscheid maken op grond van nationaliteit, maar desondanks een belemmerend effect hebben op het vrij verkeer. > **Voorbeeld:** Een festival dat eist dat optredens in het Frans zijn, kan indirect discriminerend zijn als dit buitenlandse artiesten, die vaker in andere talen zingen, benadeelt. Hoewel de eis op zichzelf niet gericht is op nationaliteit, heeft het wel een discriminerend effect. ## 4.5. UITZONDERINGEN OP HET VRIJ VERKEER De rechten uit het vrij verkeer zijn niet absoluut en kunnen in bepaalde gevallen beperkt worden. Dit kan via verdragsuitzonderingen of de 'rule of reason'. ### A. Verdragsuitzonderingen Het VWEU biedt expliciete uitzonderingsmogelijkheden. Deze zijn limitatief en omvatten onder andere: * **Vrij verkeer van goederen:** openbare orde, openbare veiligheid, bescherming van de volksgezondheid, bescherming van nationale artistieke, historische en archeologische bezittingen, industrieel en commercieel eigendom (art. 36 VWEU). * **Vrij verkeer van personen (werknemers):** openbare orde, openbare veiligheid, volksgezondheid, werkzaamheden ter uitoefening van het openbaar gezag (art. 45 lid 3 & 4 VWEU). * **Vrij verkeer van personen (vestiging en diensten):** openbare orde, openbare veiligheid, volksgezondheid, werkzaamheden ter uitoefening van het openbaar gezag (art. 51, 52 en 62 VWEU). * **Vrij verkeer van kapitaal:** tegengaan van overtredingen van nationale wetten en voorschriften, met name op fiscaal gebied en met betrekking tot het bedrijfseconomisch toezicht op financiële instellingen (art. 65 VWEU). > **Tip:** Verdragsuitzonderingen zijn niet van toepassing op situaties die al geharmoniseerd zijn door secundair Europees recht. ### C. Rule of reason Deze doctrine, ontwikkeld door het Hof (vooral via het arrest \_Cassis de Dijon), erkent dat dwingende redenen van algemeen belang een inbreuk op het vrij verkeer kunnen rechtvaardigen, zelfs als deze niet expliciet in het verdrag zijn opgenomen. Dit geldt voor indirecte discriminatie en belemmeringen, niet voor directe discriminatie. De rule of reason is een niet-limitatieve opsomming van gronden, waaronder consumentenbescherming, bescherming van werknemers, milieu, fraude, oneerlijke concurrentie en culturele beleidsdoeleinden. ## 4.6. VOORWAARDEN VOOR HET TOEPASSEN VAN DE UITZONDERINGEN ## Een beroep op een uitzondering is alleen toegestaan indien aan aanvullende voorwaarden is voldaan: 1. **Niet in strijd met secundaire wetgeving:** Indien secundair Europees recht (richtlijnen, verordeningen) specifieke onderwerpen harmoniseert, kunnen verdrags- of rule of reason-uitzonderingen niet worden ingeroepen om deze harmonisatie terzijde te schuiven. 2. **Daadwerkelijke bescherming van publiek belang:** De maatregel moet daadwerkelijk een algemeen, openbaar belang dienen. Private belangen, zoals het voortbestaan van een onderneming, zijn geen geldige grondslag. 3. **Overeenstemming met het evenredigheidsbeginsel:** De maatregel moet geschikt en noodzakelijk zijn om het nagestreefde doel te bereiken. Maatregelen die verder gaan dan strikt noodzakelijk, of waarvoor een minder ingrijpende alternatieve maatregel bestaat, zijn onevenredig. > **Voorbeeld:** Het verbod op het importeren van een alcoholhoudende drank omdat het alcoholpercentage lager was dan de Duitse norm, werd niet gerechtvaardigd omdat consumentenbescherming ook bereikt kon worden met een waarschuwing op het etiket. Dit illustreert het evenredigheidsbeginsel.

| Term | Definition | |------|------------| | Vier vrijheden | De vier fundamentele vrijheden binnen de Europese Unie die het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal garanderen tussen de lidstaten, met als doel een geïntegreerde interne markt te creëren. | | Vrij verkeer van goederen | De mogelijkheid voor alle producten en goederen die het voorwerp kunnen zijn van handelstransacties om vrij te worden verhandeld en getransporteerd tussen de lidstaten van de EU, zonder belemmeringen zoals douanerechten of kwantitatieve beperkingen. | | Vrij verkeer van personen | Het recht van burgers van de EU om vrij te reizen, zich te vestigen en te werken in andere lidstaten, wat zowel het vrij verkeer van werknemers als het recht van vestiging omvat voor zelfstandigen en ondernemingen. | | Vrij verkeer van diensten | Het recht voor dienstverleners om hun diensten tijdelijk aan te bieden in een andere lidstaat dan waar zij gevestigd zijn, mits deze dienstverlening gewoonlijk tegen vergoeding geschiedt en de bepalingen over goederen, kapitaal en personen niet van toepassing zijn. | | Vrij verkeer van kapitaal | Het recht om kapitaal en betalingen vrijelijk te laten circuleren tussen de lidstaten, wat investeringen, overmakingen en andere financiële transacties omvat, en ook van toepassing is in relaties met derde landen. | | Discriminatie op grond van nationaliteit | Het verbod op het ongelijk behandelen van personen of producten op basis van hun nationaliteit, wat een kernbeginsel is van alle vier de vrijheden en beoogt gelijke kansen te creëren op de interne markt. | | Grensoverschrijdend aspect | De vereiste dat een situatie een verband moet hebben met meer dan één lidstaat om onder het Europees recht inzake vrij verkeer te vallen; zuiver interne situaties vallen hierdoor buiten de scope van de vrijheden. | | Directe discriminatie (maatregel met onderscheid) | Een maatregel die expliciet onderscheid maakt op basis van nationaliteit, waardoor personen of producten uit andere lidstaten direct worden benadeeld ten opzichte van nationale. | | Indirecte discriminatie (maatregel zonder onderscheid) | Een maatregel die op zichzelf geen onderscheid maakt op basis van nationaliteit, maar die in de praktijk wel een discriminerend effect heeft doordat deze personen of producten uit andere lidstaten onevenredig benadeelt. | | Rule of reason | Een door het Hof van Justitie van de EU ontwikkelde doctrine die het mogelijk maakt om beperkingen op het vrij verkeer te rechtvaardigen op basis van dwingende redenen van algemeen belang, zoals consumentenbescherming of bescherming van het milieu, mits de maatregelen evenredig zijn. | | Evenredigheidsbeginsel | Een fundamenteel rechtsbeginsel dat vereist dat maatregelen proportioneel moeten zijn aan het te bereiken doel, wat inhoudt dat ze geschikt en noodzakelijk moeten zijn om het nagestreefde publieke belang te dienen zonder verder te gaan dan strikt noodzakelijk. | | Publiek belang | Algemene, openbare belangen die gerechtvaardigd kunnen worden als grond voor beperkingen op het vrij verkeer, zoals de bescherming van de openbare orde, volksgezondheid, consumenten of het milieu; private belangen komen hiervoor niet in aanmerking. | | Harmonisatie | Het proces waarbij nationale wetgevingen op een bepaald gebied op elkaar worden afgestemd door middel van EU-richtlijnen of -verordeningen, wat de toepassing van uitzonderingen op het vrij verkeer kan uitsluiten indien er harmoniserende secundaire wetgeving bestaat. | | Werknemer | Een persoon die gedurende een bepaalde tijd voor een ander en onder diens gezag werkzaamheden verricht en als tegenprestatie een beloning ontvangt, waarbij de arbeid reëel en daadwerkelijk moet zijn en niet van marginale of bijkomstige aard. | | Recht van vestiging | Het recht voor zelfstandig ondernemers en ondernemingen om zich duurzaam te vestigen op het grondgebied van een andere lidstaat en daar economische activiteiten uit te oefenen onder eigen gezag. |

# HOOFDSTUK 5. Vrij verkeer van goederen ### 5.1 Uitzonderingen op het vrij verkeer van goederen Het principe van vrij verkeer van goederen, zoals verankerd in het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU), is niet absoluut. Artikel 36 VWEU voorziet in de mogelijkheid voor lidstaten om handelsbelemmeringen te rechtvaardigen op basis van bepaalde, limitatief opgesomde, dwingende redenen van algemeen belang. Deze uitzonderingen zijn echter strikt geïnterpreteerd door het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ) om te voorkomen dat lidstaten deze bepalingen misbruiken om de interne markt te frustreren. ### A. Openbare zedelijkheid Lidstaten kunnen handelsbelemmeringen rechtvaardigen ter bescherming van de openbare zedelijkheid. Dit houdt in dat er regels kunnen worden gehandhaafd die de invoer of verkoop van producten verbieden die als aanstootgevend of immoreel worden beschouwd. > **Voorbeeld:** In het arrest Henn en Darby werd de invoer van pornografische films en tijdschriften uit Denemarken naar het Verenigd Koninkrijk verboden. Het Verenigd Koninkrijk beriep zich met succes op de bescherming van de openbare zedelijkheid, waardoor het algemene verbod op de verkoop van pornografische artikelen gehandhaafd kon blijven. ### B. Openbare veiligheid Het arrest **Campus Oil** betrof een Ierse regeling die importeurs verplichtte een bepaald percentage van hun aardolieproducten te betrekken van een lokale raffinaderij tegen door de overheid vastgestelde prijzen. De Ierse regering voerde aan dat deze regeling noodzakelijk was voor de continuïteit van de bevoorrading met aardolieproducten en daarmee de openbare veiligheid diende, aangezien Ierland sterk afhankelijk was van import. Het Hof aanvaardde dit argument, waarmee de regeling werd gerechtvaardigd op grond van openbare veiligheid. > **Voorbeeld:** Een lidstaat die kritiek heeft op de aanvoer van essentiële goederen kan zich mogelijk beroepen op openbare veiligheid. De rechtvaardiging dient echter wel gebaseerd te zijn op een daadwerkelijke dreiging voor de samenleving of essentiële staatsfuncties. ### C. Bescherming van het leven en de gezondheid van personen In het arrest **Schwarz** stond een Oostenrijkse regeling centraal die vereiste dat suikerwaren, zoals kauwgom, in automaten alleen verpakt mochten worden verkocht. De heer Schwarz, die kauwgom zonder verpakking importeerde en verkocht, betoogde dat dit een discriminerende maatregel was die strijdig was met artikel 34 VWEU. Het Hof gaf hem gelijk in zijn betoog dat de regeling een belemmering kon vormen, maar stond Oostenrijk toe de regeling te handhaven met een beroep op de bescherming van de gezondheid van personen. ### D. Bescherming van het leven en gezondheid van dieren Het arrest **Bluhme** behandelde een Deense regeling die op het eiland Læsø het houden van andere honingbijen dan de ondersoort \_Apis mellifera mellifera verbood. De heer Bluhme zag hierin een invoerverbod dat in strijd was met artikel 34 VWEU. De Deense regering argumenteerde dat deze maatregel noodzakelijk was om de op het eiland Læsø bedreigde bijensoort te beschermen. Het Hof nam dit argument aan, waardoor de nationale regeling werd gerechtvaardigd ter bescherming van de gezondheid van dieren. ### D. Bescherming van het nationaal, artistiek, historisch en archeologisch bezit Tot op heden heeft het Hof van Justitie, voor zover bekend, geen uitspraken gedaan waarin een beroep op de bescherming van dit bezit centraal stond. Dit komt mede doordat de wetgeving op dit gebied op Europees niveau grotendeels is geharmoniseerd, wat leidt tot minder conflicten tussen lidstaten. ### E. Bescherming van de industriële en commerciële eigendom De bescherming van industriële en commerciële eigendom vormt een juridisch gecompliceerd gebied binnen de EU. Het Hof van Justitie van de Europese Unie streeft naar een evenwicht tussen de bescherming van intellectuele eigendomsrechten en de goede werking van de interne markt. #### i. Afwezigheid van Europees intellectueel eigendomsrecht Een belangrijke factor die de situatie complex maakt, is de afwezigheid van een uniform Europees intellectueel eigendomsrecht. Dit betekent dat lidstaten hun eigen nationale regelgeving op dit gebied mogen handhaven. #### ii. Artikel 345 VWEU Artikel 345 VWEU stelt expliciet dat het Verdrag de regelingen van de lidstaten inzake industriële en commerciële eigendom onverlet laat. Dit betekent dat het Hof beperkte ruimte heeft om nationale wetgeving op het gebied van intellectuele eigendom te toetsen aan de regels van het vrij verkeer van goederen en artikel 36 VWEU. Hierdoor wordt het voor het Hof een uitdaging om een consistente en evenwichtige rechtspraak te ontwikkelen in zaken die zowel intellectuele eigendomsrechten als het vrij verkeer van goederen betreffen. > **Tip:** Gezien de complexiteit en de beperkte ruimte voor toetsing door het HvJ, is het cruciaal om de nationale wetgeving van de betreffende lidstaat grondig te bestuderen bij het analyseren van mogelijke conflicten tussen intellectuele eigendomsrechten en het vrij verkeer van goederen.

| Term | Definition | |------|------------| | Vrij verkeer van goederen | Een fundamenteel beginsel van de Europese Unie dat de handel tussen lidstaten bevordert door handelsbelemmeringen af te schaffen en een gemeenschappelijke markt te creëren. | | Verdragsuitzonderingen | Bepaalde specifieke omstandigheden of redenen die een lidstaat toelaten om af te wijken van de algemene regels van het EU-recht, zoals het vrij verkeer van goederen, om legitieme belangen te beschermen. | | Openbare zedelijkheid | Een van de uitzonderingen op het vrij verkeer van goederen die lidstaten kunnen aanvoeren om de invoer of verkoop van producten te beperken die als schadelijk voor de heersende moraal of normen van de samenleving worden beschouwd. | | Openbare veiligheid | Een uitzondering die lidstaten toestaat maatregelen te nemen die het vrije verkeer van goederen beperken, indien dit noodzakelijk is ter bescherming van de veiligheid van de staat of de bevolking, bijvoorbeeld bij de bevoorrading met vitale producten. | | Bescherming van het leven en de gezondheid van personen | Een uitzondering die lidstaten toelaat restricties op te leggen aan goederen wanneer dit noodzakelijk is om de gezondheid en het welzijn van hun burgers te garanderen, bijvoorbeeld door voorschriften inzake voedselveiligheid of productverpakking. | | Bescherming van het leven en de gezondheid van dieren | Een uitzondering die vergelijkbaar is met de bescherming van personen, maar gericht is op het voorkomen van ziekten bij dieren of het behoud van diersoorten, door de invoer van dieren of dierlijke producten te reguleren. | | Maatregel van gelijke werking | Een niet-tarifaire handelbelemmering die, hoewel niet direct een douanerecht, een effect heeft dat vergelijkbaar is met een douanerecht doordat het de invoer van producten uit andere lidstaten belemmert of bemoeilijkt. | | Geharmoniseerd | Gevormd naar gemeenschappelijke normen of regels, in de context van EU-recht betekent dit dat de wetgeving van de lidstaten op een bepaald gebied op elkaar is afgestemd om een gelijk speelveld te creëren. | | Industriële en commerciële eigendom | Een juridisch domein dat intellectuele eigendomsrechten omvat, zoals patenten, auteursrechten en handelsmerken, die de uitvinder of maker exclusieve rechten verlenen op zijn creaties. | | Intellectuele-eigendomsrecht | Het recht dat bescherming biedt aan creaties van de menselijke geest, zoals uitvindingen en artistieke werken. Dit kan variëren van patenten tot auteursrechten en merkenrecht. | | VWEU | Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie. Dit is een van de belangrijkste verdragen van de Europese Unie, waarin onder andere de regels voor de interne markt en het vrij verkeer van goederen zijn vastgelegd. |

``` De studiehandleiding voor Internationaal Publiekrecht is bedoeld om studenten een diepgaand inzicht te geven in de werking, de bronnen, de subjecten en de toepassing van het internationaal publiekrecht. Het document benadrukt de dynamische en vaak politiek geladen aard van het internationaal recht, en de rol ervan als instrument in internationale betrekkingen. ## Inleiding tot Internationaal Publiekrecht Internationaal publiekrecht (IPR) is een dynamisch rechtsgebied dat voortdurend in beweging is en dat de relaties tussen staten en andere internationale actoren reguleert. Ondanks perioden van scepsis en kritiek, blijft het een essentieel instrument voor internationale samenwerking, stabiliteit en de bescherming van fundamentele waarden. ### De relevantie van internationaal recht in de hedendaagse wereld De actualiteit toont aan dat internationaal recht meer dan ooit relevant is. Conflicten en mondiale uitdagingen zoals klimaatverandering, pandemieën en internationale misdaden onderstrepen de noodzaak van een gereguleerde internationale orde. > **Tip:** Bestudeer de hedendaagse casussen en de rol van internationaal recht daarin om de stof beter te begrijpen en toe te passen. ### De evolutie van internationaal recht IPR is geen statisch geheel, maar een proces dat zich voortdurend ontwikkelt. De nadruk ligt niet enkel op de normen, maar ook op de processen, het discours en de technieken die de evolutie van het recht sturen. ## De componenten van internationaal recht Internationaal recht kan worden geanalyseerd vanuit verschillende invalshoeken: normen, processen, discours, en techniek. ### Normen in het internationaal recht De normen van internationaal recht zijn onder te verdelen in: * **Recht van samenleving (coëxistentie):** Oude normen die gericht zijn op vreedzame coëxistentie tussen soevereine staten, zoals het verbod op het gebruik van geweld. Dit domein heeft het momenteel moeilijk. * **Recht van samenwerking (coöperatie):** Normen die gericht zijn op internationale samenwerking via internationale organisaties, zoals de WHO. Ook dit domein staat onder druk. Fundamentele waarden die met deze normen gepaard gaan, zijn gelijkheid, stabiliteit (rechtszekerheid) en menselijkheid. ### Processen in het internationaal recht Processen omvatten de ontwikkeling en de verwerkelijking van het recht, waaronder internationaal procesrecht. Deze dynamiek is cruciaal voor het begrijpen van het evoluerende karakter van IPR. ### Discours en taal IPR functioneert als een gemeenschappelijke taal die communicatie tussen staten, zelfs vijanden, mogelijk maakt. Kwalificaties, zoals "terrorist" of "vrijheidsstrijder", zijn politiek geladen en kunnen een subjectief element introduceren in de benoeming van de realiteit. Dit discours kan ook leiden tot "legal imagination", waarbij nieuwe concepten de ontwikkeling van het recht bepalen. Argumentatie, zoals die van Netanyahu in zijn VN-toespraak, is een poging om gedachten uit te wisselen op basis van erkende principes. ### Techniek in het internationaal recht De kern van internationaal recht ligt in de techniek, die creatie en argumentatie omvat. Het wordt vaak vergeleken met biljarten: het rekening houden met diverse factoren om een doel te bereiken, in tegenstelling tot het directe boogschieten. ## De huidige uitdagingen en perspectieven voor internationaal recht Recente gebeurtenissen en analyses tonen de fragiliteit en de uitdagingen waarmee het internationaal recht wordt geconfronteerd. ### Recente bijdragen over de toekomst van internationaal recht * **E. Benvenisti:** Pleit voor het documenteren en bewaren van internationaal recht, als een referentie voor toekomstige generaties. * **Ph. Webb & L. Kim:** Bieden zes gezichtspunten op de toekomst van internationaal recht, variërend van verdediging tot radicale hervorming. * **M. Goldmann:** Analyseert het "boomerang effect" en contrasteert universalistische en soevereinistische visies, waarbij hij de voorkeur geeft aan de eerste voor de rechtszekerheid en gelijkheid. Hij benadrukt de wisselwerking tussen de internationale en interne rechtsorde. * **M. Milanovic:** Schetst een dystopisch beeld van internationaal recht en benadrukt de noodzaak om eerst de democratie en rechtsstaat te redden. ### Het Europese perspectief: Redden of laten gaan? Europese staten hebben er belang bij het internationaal recht te handhaven zoals het gekend is, vanwege de principes van gelijkheid, rechtszekerheid en menselijkheid die het incorporeert. De Europese positie is om het "lichaam" van het internationaal recht te redden. ### Vitale organen: De kern van het internationaal recht Vanuit een juridisch perspectief worden oftewel de interne structuur (bv. *ius cogens*) oftewel de basisregels van coëxistentie (bv. verbod op geweld) als vitaal beschouwd. Er is echter ook een debat over de rol van democratie, rechtsstaat en mensenrechten, waarbij sommigen stellen dat het gebrek aan democratie de oorzaak is van de schendingen van IPR. ## Bronnen van internationaal recht De bronnen van internationaal recht, zoals bepaald in Artikel 38 van het Statuut van het IGH, omvatten verdragen, internationaal gewoonterecht, algemene rechtsbeginselen, en rechtspraak en rechtsleer. Naast deze formele bronnen worden ook methoden als *soft law* en standaarden gebruikt. ### Hiërarchie van bronnen Er is weinig hiërarchie tussen de bronnen, met een primair/subsidiair onderscheid tussen materiële bronnen en rechtspraak/rechtsleer. *Jus cogens* en Artikel 103 van het VN-Handvest bieden echter een vorm van superioriteit. Tussen verdragen en gewoonterecht bestaat geen hiërarchie, maar verdragen bieden meer precisie en zekerheid. ### Gewoonterecht Gewoonterecht wordt geïdentificeerd door de twee constitutieve bestanddelen: een algemene praktijk (*usus*) en rechtsovertuiging (*opinio iuris sive necessitatis*). * **Praktijk en verantwoording:** De Nicaragua-zaak van het IGH benadrukt dat staatsgedrag in het algemeen met de regel in overeenstemming moet zijn, en dat inconsistent gedrag als schending moet worden behandeld. Beroep doen op uitzonderingen bevestigt de regel. * **Inductie versus deductie:** Gewoonterecht wordt geïdentificeerd via een inductief proces (analyse van praktijk), niet via deductie uit algemene beginselen. De Gulf of Maine-zaak illustreert dit. * **Creatie van gewoonte:** Gewoonte kan veranderen door afwijkende praktijk en wordt gecreëerd in multilaterale fora, zoals de Algemene Vergadering van de VN. Codificatie door de ILC versnelt dit proces, maar kan leiden tot minder soepelheid. * **Het stilzwijgen:** Passiviteit van staten kan een rol spelen in de ontwikkeling van IPR, vooral in het licht van codificatie en de interactie met andere bronnen. ### Verdragen Verdragenrecht, geregeld door de Weense Conventies, dient de rechtszekerheid, evolutie en billijkheid. * **Interpretatie:** Verdragen worden te goeder trouw, volgens de gewone betekenis, in context en in het licht van hun voorwerp en doel geïnterpreteerd (Art. 31 WVC). Latere overeenkomsten en praktijken (Art. 31.3 WVC) en systemische interpretatie (Art. 31.3.c WVC) zijn ook relevant. Evolutieve interpretatie wordt algemeen aanvaard, ook al staat ze niet expliciet in de Conventie. * **Coëxistentie van verdragen:** Bij conflicten tussen verdragen regelt Art. 30 WVC de prioriteit (lex posterior, partiële toepassing). *Lex specialis* kan ook een rol spelen. * **Wijziging, nietigheid en beëindiging:** Art. 41 WVC regelt amendering tussen specifieke partijen, met inachtneming van de aard van het verdrag (integraal, interdependent, wederkerig). Nietigheid (Art. 52 WVC) en beëindiging (Art. 62 WVC - *rebus sic stantibus*) zijn uitzonderingen. ### Eenzijdige rechtshandelingen Eenzijdige rechtshandelingen van staten, zoals beloftes, kunnen bindende gevolgen hebben indien ze duidelijk en specifiek zijn, door bevoegde autoriteiten zijn verricht en in de context worden gezien. De Nuclear Test Cases illustreren dit. ### Handelingen van internationale organisaties Handelingen van IO's kunnen bindend zijn (bv. Art. 25 VN-Handvest) of bijdragen aan de vorming van gewoonterecht. Afgeleid verdragsrecht en de beslissingen van COP's zijn hier ook relevant. ### Algemene rechtsbeginselen Algemene rechtsbeginselen, zoals goede trouw en *estoppel*, vullen leemtes in het recht aan en ronden de harde kanten af. Ze zijn echter ook onderwerp van debat inzake hun interpretatie en toepassing. ### Soft Law *Soft law* omvat niet-bindende regels die effectief kunnen zijn door hun precisie, controleerbaarheid en de procedures die ermee gepaard gaan. Het kan hard law aanvullen en de interpretatie ervan beïnvloeden. ## Subjecten van internationaal recht Subjecten van internationaal recht zijn dragers van rechten en verplichtingen. De belangrijkste subjecten zijn staten, internationale organisaties, volkeren en individuen. ### Staten De staat wordt gekenmerkt door een territorium, permanente bevolking, regering en soevereiniteit (Montevideo-criteria). Erkenning van staten is voornamelijk declaratoir, maar kan constitutief zijn voor de integratie in de statengemeenschap. Functionele erkenning, zoals door het Internationaal Strafhof ten aanzien van Palestina, is ook mogelijk. * **Decolonisatie en statenopvolging:** Het recht op zelfbeschikking en het principe van *uti possidetis juris* zijn cruciaal in decontext van dekolonisatie. Statenopvolging kent diverse vormen (opsplitsing, afscheiding, vereniging, overdracht). * **Territorium:** Het territorium is een essentieel bestanddeel van de staat. Kleinere eilandstaten worden geconfronteerd met uitdagingen door zeespiegelstijging. ### Internationale organisaties IO's, opgericht door rechtshandelingen (meestal verdragen), hebben rechtspersoonlijkheid en impliciete bevoegdheden om hun taken te vervullen. Hun werking en verantwoordelijkheid zijn complex. ### Volkeren en individuen Volkeren hebben recht op zelfbeschikking, wat een *ius cogens*-norm is geworden. Individuen worden steeds meer erkend als subjecten, vooral via mensenrechten. Toekomstige generaties en het milieu worden ook steeds meer erkend als belanghebbenden, hoewel nog niet als volwaardige subjecten. ## Aansprakelijkheid in het internationaal recht Aansprakelijkheid regelt de gevolgen van een onrechtmatige daad. ### Staatsaansprakelijkheid De onrechtmatige daad vereist een schending van een internationale verplichting, die toerekenbaar is aan de staat en niet gerechtvaardigd is. Toerekening geldt voor organen van de staat, personen die overheidsgezag uitoefenen, en gedragingen die onder staatscontrole staan of in afwezigheid van officiële overheden plaatsvinden. Aansprakelijkheid voor de daden van opstandsbewegingen is afhankelijk van de overname van de macht. * **Schending:** Een inspanningsverbintenis wordt pas geschonden als de te voorkomen gebeurtenis plaatsvindt. Staten mogen zich niet verschuilen achter anderen om hun verplichtingen te ontlopen. * **Verschoningsgronden:** Instemming, zelfverdediging, tegenmaatregelen, overmacht (*force majeure*), noodtoestand (*distress*, *necessity*) kunnen een schending rechtvaardigen, behalve als deze in strijd is met *ius cogens*. * **Gevolgen:** Gevolgen omvatten stopzetting van de schending, garanties van niet-herhaling, herstel (in natura of schadevergoeding) en genoegdoening. Bij schendingen van *ius cogens* hebben derde staten verplichtingen tot niet-erkenning en niet-ondersteuning. ### Aansprakelijkheid van internationale organisaties IO's kunnen aansprakelijk zijn, hoewel hun immuniteit de handhaving bemoeilijkt. ## Jurisdictie en immuniteiten Jurisdictie is de bevoegdheid van een staat om gezag uit te oefenen, gebaseerd op aanknopingsfactoren. * **Aanknopingsfactoren:** Territoriaal, persoonlijk (actief en passief), effecten, universeel en beschermingsbeginsel worden gebruikt. De kwaliteit van deze factoren is contextafhankelijk. * **Immuniteit:** Staten en hun vertegenwoordigers genieten immuniteit, zowel van rechtsmacht (*ius imperii*) als van uitvoering. Dit is gebaseerd op soevereine gelijkheid en functionaliteit. Immuniteit is echter niet absoluut en kent uitzonderingen. * **Diplomatieke immuniteit:** Diplomaten genieten uitgebreide immuniteit en onschendbaarheid, geregeld door de Conventie van Wenen inzake Diplomatieke Betrekkingen. Deze immuniteit strekt zich beperkt uit tot familieleden en geldt in transit. * **Internationale organisaties:** IO's genieten doorgaans absolute immuniteit, gerechtvaardigd door functionaliteit en gelijkheid van lidstaten. ## Geschillenbeslechting Internationaal recht voorziet in vreedzame geschillenbeslechting, met zowel niet-jurisdictionele (onderhandelingen, bemiddeling, conciliatie) als jurisdictionele (gerechtelijke procedures, arbitrage) middelen. * **Internationale rechtbanken:** Het Internationaal Gerechtshof (IGH) en andere tribunalen spelen een rol bij waarheidsvinding en het "krijgen van de juiste termen" in onderhandelingen. Hun effectiviteit is echter beperkt door de noodzaak van instemming en het gebrek aan afdwingingsmechanismen. * **Klimaatverandering:** De complexe causaliteit van klimaatverandering maakt aansprakelijkheid moeilijk, maar het principe van *due diligence* en de analyse van de bijdrage van staten zijn cruciaal. Het akkoord van Parijs probeert via *nationally determined contributions* de klimaatcrisis aan te pakken. * **Internationaal humanitair recht en strafrecht:** Deze rechtsgebieden regelen de beperkingen op het gebruik van geweld in gewapende conflicten en de bestraffing van internationale misdaden. Het Internationaal Strafhof (ICC) heeft bevoegdheid voor oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid en genocide, complementair aan nationale rechtbanken. ## Internationale vrede en veiligheid Het Handvest van de VN verbiedt het gebruik van geweld (Art. 2 ), met uitzonderingen zoals zelfverdediging (Art. 51). De Veiligheidsraad heeft de primaire verantwoordelijkheid voor de handhaving van vrede en veiligheid, met de mogelijkheid bindende besluiten te nemen krachtens Hoofdstuk VII. De interpretatie en toepassing van deze bepalingen hebben zich in de praktijk aanzienlijk ontwikkeld [4](#page=4). ## Bescherming van het individu Individuen worden steeds meer erkend als subjecten van internationaal recht, vooral via mensenrechten en de strijd tegen internationale misdaden. Preventie en repressie zijn beide essentieel voor de effectieve toepassing van deze normen. ## Milieubescherming Het internationaal milieurecht, gebaseerd op gewoonterecht (*due diligence*) en verdragen (bv. UNFCCC, Akkoord van Parijs), beoogt de bescherming van het milieu en het klimaat. Belangrijke principes zijn *common but differentiated responsibilities* en het voorzorgsbeginsel. De handhaving en aansprakelijkheid voor milieuschade blijven echter complexe uitdagingen. ## Economische betrekkingen Internationaal economisch recht reguleert handels-, investerings- en ontwikkelingsrelaties, met als doel protectionisme te bestrijden en economische ontwikkeling te bevorderen. Het investeringsrecht, met name via arbitrage, biedt bescherming aan investeerders, maar staat ook bloot aan kritiek inzake onafhankelijkheid en transparantie. --- **Veelvoorkomende fouten om te vermijden:** * **Onjuiste toepassing van juridische concepten:** Zorg ervoor dat je de juiste juridische termen en concepten correct toepast in je antwoorden. * **Gebrek aan structuur:** Organiseer je antwoorden logisch, met duidelijke inleidingen, kernargumenten en conclusies. * **Onvoldoende onderbouwing:** Baseer je antwoorden op de leerstof, de jurisprudentie en de relevante verdragen. * **Verwarring tussen internationale en nationale rechtsordes:** Begrijp de specifieke kenmerken en grenzen van internationaal recht ten opzichte van nationaal recht. * **Onderschatting van de politieke dimensie:** Internationaal recht opereert in een politieke context; houd rekening met de belangen en machtsverhoudingen van staten. * **Onjuiste interpretatie van jurisprudentie:** Analyseer de uitspraken van internationale hoven en tribunalen nauwkeurig en identificeer de kernoverwegingen. * **Verwaarlozing van *soft law*:** Hoewel niet bindend, kan *soft law* significant zijn voor de ontwikkeling van het recht. * **Onjuiste toepassing van immuniteitsregels:** Begrijp de verschillende soorten immuniteit en hun beperkingen. * **Niet beantwoorden van de specifieke vraag:** Lees casusvragen en open vragen zorgvuldig en beantwoord precies wat er gevraagd wordt. --- **Examen:** * **Deel 1: Meerkeuzevragen:** Een derde van de punten, test de basiskennis over alle hoofdstukken. Focus op de kernconcepten. * **Deel 2: Open Vraag:** Een derde van de punten, vereist een analytische benadering, waarbij de bronnen van IPR en hun geschiktheid voor de klimaatcrisis centraal staan. Structuur is hierbij essentieel. * **Deel 3: Casus:** Een derde van de punten, test de toepassing van de leerstof op een feitelijk scenario. Identificeer de juridische problemen en bespreek de mogelijke reacties van de cliënt, waarbij je rekening houdt met de nuances van het internationaal recht. --- **Belangrijke Aandachtspunten voor het Examen:** * **Bronnen van Internationaal Recht:** Begrijp de totstandkoming en onderlinge relatie van verdragen, gewoonterecht en algemene rechtsbeginselen. * **Klimaatcrisis en IPR:** Analyseer hoe de bestaande bronnen van IPR de klimaatcrisis kunnen aanpakken, met aandacht voor de beperkingen en de rol van *due diligence* en *common but differentiated responsibilities*. * **Casusvragen:** Oefen met het identificeren van de juridische problemen in complexe scenario's en het formuleren van passende antwoorden vanuit het perspectief van internationaal recht. Let op de specifieke vragen die gesteld worden en de rol van verschillende bronnen en principes. * **Immuniteiten:** Wees alert op de nuances van staats- en diplomatieke immuniteit, inclusief de uitzonderingen en de gevolgen van tegenvorderingen. * **Subjecten van IPR:** Begrijp de rol en de rechten/plichten van staten, IO's, volkeren en individuen. * **Vrede en Veiligheid:** Ken de rol van het VN-Handvest, de Veiligheidsraad en het verbod op geweld. Dit studiemateriaal dient als leidraad. Een grondige bestudering van de slides, de aanbevolen literatuur en de opnames van de colleges is essentieel voor een succesvolle voorbereiding op het examen. ```

## Woordenlijst | Term | Definitie | |---|---| | Ius cogens | Dwingend internationaal recht dat niet kan worden afgeweken, fundamentele beginselen van internationaal publiekrecht die worden erkend als essentieel voor de internationale rechtsorde, zoals het verbod op genocide en foltering. | | Erga omnes | Verplichtingen die gericht zijn tot de internationale gemeenschap als geheel, waarbij elke staat een juridisch belang heeft bij de bescherming ervan, ongeacht of hij direct geraakt wordt door de schending. | | Soevereine gelijkheid | Het principe in het internationaal recht dat stelt dat alle staten juridisch gelijk zijn, ongeacht hun grootte, macht of economische capaciteit, en dat elke staat het exclusieve recht heeft op zijn eigen grondgebied te heersen. | | Soft law | Niet-bindende rechtsregels, zoals resoluties van internationale organisaties of politieke verklaringen, die weliswaar geen juridische afdwingbaarheid hebben, maar wel invloed kunnen uitoefenen op de ontwikkeling van bindend recht en op het gedrag van staten. | | Jurisdictie | De bevoegdheid van een staat om zijn wetgeving en rechtspraak uit te oefenen over personen, goederen of feiten, gebaseerd op aanknopingsfactoren zoals territorium, nationaliteit of het effect dat een handeling heeft op de staat. | | Immuniteit | Een juridische bescherming die een staat of zijn vertegenwoordigers verleent tegen de uitoefening van jurisdictie door een andere staat, gebaseerd op het principe van soevereine gelijkheid en de functionaliteit van de functie. | | Due diligence | De inspanningsverbintenis van een staat om te voorkomen dat activiteiten binnen zijn rechtsmacht of controle schade toebrengen aan andere staten of aan gebieden buiten nationale jurisdictie, zoals het milieu of het klimaat. | | Verdragenrecht | Het rechtsgebied dat de totstandkoming, interpretatie, wijziging, beëindiging en gevolgen van internationale overeenkomsten tussen staten regelt, zoals vastgelegd in het Verdrag van Wenen inzake Verdragenrecht. | | Gewoonterecht | Een bron van internationaal recht die ontstaat uit een consistente en algemene praktijk van staten, die wordt aanvaard als rechtsovertuiging (opinio iuris), en die zowel bindend is voor alle staten als kan worden gewijzigd door nieuwe praktijken. |

# Bronnen van internationaal recht Dit onderwerp behandelt de verschillende formele en informele rechtsbronnen binnen het internationaal publiekrecht, met speciale aandacht voor verdragen, gewoonterecht en algemene rechtsbeginselen. ## 1. Bronnen van internationaal recht ### 1.1 Algemeen Internationaal publiekrecht kent geen centraal wetgevend orgaan, waardoor de bronnenleer cruciaal is. Het recht ontstaat voornamelijk uit de wil van soevereine staten. ### 1.2 Bronnen algemeen De primaire bronnen van internationaal recht worden traditioneel beschouwd als: * Verdragen * Internationaal gewoonterecht Secundaire bronnen omvatten: * Algemene rechtsbeginselen * Rechtspraak en rechtsleer Naast de bronnen die expliciet in artikel 38 van het Statuut van het Internationaal Gerechtshof worden genoemd, zijn ook rechtshandelingen en besluiten van internationale organisaties en eenzijdige rechtshandelingen van staten relevant. ### 1.3 Bronnen hiërarchie Hoewel het internationaal recht primair een decentrale rechtsorde is die voortbouwt op de wil van soevereine staten, zijn er toch vormen van hiërarchie: * **Primaire vs. Secundaire bronnen:** Secundaire bronnen zoals rechtspraak en rechtsleer dienen vaak ter interpretatie of aanvulling van primaire bronnen. De eigen rechtspraak van internationale hoven, zoals het Internationaal Gerechtshof (IGH), wordt echter als zeer gezaghebbend beschouwd. * **Jus cogens:** Deze normen worden door de internationale gemeenschap als geheel aanvaard als regels waarvan niet mag worden afgeweken (bijvoorbeeld het verbod op genocide). Regels van jus cogens primeren boven andere bronnen. * **VN-Handvest:** Artikel 103 van het VN-Handvest bepaalt dat verplichtingen onder het Handvest primeren boven verplichtingen uit andere internationale verdragen. Artikel 25 HVN, dat de bindende kracht van besluiten van de Veiligheidsraad bepaalt, versterkt de hiërarchie van het VN-Handvest. * **Verdragen en gewoonterecht:** In principe bestaat er geen hiërarchie tussen verdragen en gewoonterecht. De verhouding wordt bepaald door de regels van `lex posterior` (latere regel gaat voor) en `lex specialis` (specifieke regel gaat voor op algemene regel). In de praktijk wordt echter vaak meer waarde gehecht aan verdragen vanwege hun precieze en geschreven aard. ### 1.4 Gewoonte Internationaal gewoonterecht ontstaat spontaan uit de praktijk en de rechtsovertuiging van staten. #### 1.4.1 Constitutieve bestanddelen Volgens het Statuut van het IGH (artikel 38) vereist gewoonterecht twee elementen: 1. **Praktijk (usus of staatsgedrag):** Een algemene, consistente en uniforme gedraging van staten. 2. **Opinio juris sive necessitatis:** De overtuiging dat deze gedraging juridisch verplichtend is. #### 1.4.2 Praktijk De praktijk kan afgeleid worden uit geldige gedragingen van subjecten van internationaal recht. Dit omvat zowel actieve handelingen als nalaten (stilzwijgen, niet protesteren). De praktijk kan zich manifesteren in internationale betrekkingen (diplomatieke verklaringen) en in nationale rechtspraak die internationaal recht toepast. * **Algemeenheid:** De praktijk moet algemeen verspreid zijn, niet noodzakelijk universeel. Niet alle staten hoeven op dezelfde manier bij te dragen. * **Duur:** De praktijk moet over een zekere duur worden aangehouden. * **Constantie en Uniformiteit:** Gedragingen moeten over het algemeen consistent zijn. Afwijkende gedragingen worden doorgaans als schendingen beschouwd, niet als indicaties van een nieuwe regel, tenzij de staat zich beroept op een uitzondering die de regel erkent. Als een staat zich gedraagt in strijd met een regel en daarbij een uitzondering aanvoert, bevestigt dit het bestaan van de regel. #### 1.4.3 Opinio juris Dit is de psychologische component: de overtuiging dat men zich op een bepaalde manier gedraagt omdat dit juridisch verplicht is. Het vaststellen van de subjectieve intentie is lastig. De praktijk van staten, zoals genomen besluiten door de Algemene Vergadering van de VN, kan een uiting zijn van opinio juris. Echter, het loutere feit dat een staat zich niet verzet tegen een bepaalde praktijk of een verdrag ratificeert, betekent niet automatisch dat er opinio juris is. Motieven kunnen ook politiek of opportunistisch zijn. Staten die immuniteit claimen, bevestigen daardoor de opinio juris van het bestaan van een recht op immuniteit. #### 1.4.4 Tegenstelbaarheid De tegenstelbaarheid van gewoonterecht aan staten kan variëren. Een staat die zich vanaf het begin van de ontwikkeling van een gewoonte consequent verzet, kan zich beschouwen als een 'persistent objector' en is mogelijk niet gebonden door die gewoonte, tenzij het gaat om jus cogens normen. Gewoonterecht wordt vaak gecodificeerd in verdragen, wat leidt tot meer rechtszekerheid maar minder soepelheid. Codificatie kan ook het risico van stilzwijgen met zich meebrengen. ### 1.5 Algemene rechtsbeginselen Algemene rechtsbeginselen zijn, zoals genoemd in artikel 38(1)(c) van het Statuut van het IGH, "de algemene rechtsbeginselen die door de beschaafde staten worden erkend". Deze bron vult hiaten in het recht op en wordt vaak afgeleid uit vergelijking van nationale rechtsstelsels. * **Spontane bron:** Net als gewoonte, ontstaat het vaak onbewust. * **Suppletieve functie:** Algemene rechtsbeginselen worden toegepast wanneer er geen specifieke regel van verdragsrecht of gewoonterecht bestaat. * **Selectie:** Niet elk rechtsbeginsel uit nationale rechtsordes is overdraagbaar naar internationaal recht. Het moet een fundamenteel rechtsbeginsel zijn, zoals goede trouw, rechtsmisbruik, redelijkheid, estoppel (rechtsverwerking), en nemo auditur (niemand wordt gehoord als hij uit eigen onrecht handelt). * **Rol van arbiters:** De identificatie en toepassing ervan kan variëren afhankelijk van de rechtsopvatting van de bevoegde arbiters of rechters. De analyse van `estoppel` vereist een gedraging van een staat die bij de andere staat de indruk wekt van een bepaald recht of een bepaalde situatie, waarna de eerste staat daar niet meer op mag terugkomen indien dit schade berokkent aan de andere staat. ### 1.6 Verdragen Verdragen zijn de meest expliciete en gebruikte bron van internationaal recht. Ze vormen het "contractenrecht" van de internationale rechtsorde. De Weense Verdragenrechtconventies (WVV) uit 1969 en 1986 (voor IO's) zijn grotendeels codificaties van gewoonterecht. * **Toepassingsgebied:** Verdragen zijn in principe alleen bindend voor de staten die partij zijn bij het verdrag, tenzij het gewoonterecht codificeert of er sprake is van `erga omnes` verplichtingen. Ze moeten schriftelijk zijn en onderworpen aan het internationaal publiekrecht. * **Sluiten en inwerkingtreding:** Dit omvat de vertegenwoordiging van de staat (volmacht, trojka van staatshoofd, regeringsleider, minister van Buitenlandse Zaken), de procedure tot instemming (ondertekening, ratificatie) en de inwerkingtreding. * **Voorbehouden en interpretatieve verklaringen:** Voorbehouden zijn eenzijdige verklaringen om de rechtsgevolgen van een verdrag te wijzigen ten aanzien van de staat die het voorbehoud maakt. Ze zijn enkel toegestaan bij multilaterale verdragen en mogen niet in strijd zijn met het voorwerp en doel van het verdrag. Interpretatieve verklaringen kunnen soms als 'versluierde' voorbehouden fungeren. * **Naleving, toepassing en interpretatie:** Het beginsel `pacta sunt servanda` (verdragen moeten worden nagekomen) is centraal (art. 26 WVV). Staten mogen zich niet op hun nationaal recht beroepen om internationale verplichtingen te ontkomen (art. 27 WVV). Verdragen werken territoriaal (art. 29 WVV) en hebben geen terugwerkende kracht (art. 28 WVV), tenzij anders bepaald. De interpretatie van verdragen volgt hoofdregels zoals te goeder trouw, de gewone betekenis van de termen, in hun context en in het licht van voorwerp en doel van het verdrag (art. 31 WVV). * **Amendement en wijziging:** Verdragen kunnen worden gewijzigd, ook tussen slechts enkele partijen, mits aan bepaalde voorwaarden is voldaan (art. 41 WVV). * **Ongeldigheid, beëindiging:** Gronden voor ongeldigheid (bijv. strijd met jus cogens, dwang) en beëindiging zijn in de WVV vastgelegd. ### 1.7 Eenzijdige rechtshandelingen Eenzijdige rechtshandelingen van staten, zoals verklaringen door bevoegde vertegenwoordigers, kunnen juridisch bindende verplichtingen creëren indien zij helder en specifiek zijn geformuleerd en de intentie tot het scheppen van een rechtsgevolg blijkt. * **ILC Guiding Principles:** De Commissie heeft richtlijnen opgesteld voor de beoordeling van de bindende kracht van eenzijdige verklaringen. Belangrijk hierbij zijn de bevoegde persoon, de helderheid van de verklaring en de context waarin deze werd geuit. * **IGH, Nuclear Test Cases:** Verklaringen van de Franse president en minister van Buitenlandse Zaken werden als bindend beschouwd, ondanks het ontbreken van specifieke toelating of een algemeen verbod. * **IGH, Access to the Pacific Ocean:** Chileense verklaringen werden niet als juridisch bindend beschouwd, maar als een bereidheid tot onderhandelingen. ### 1.8 Handelingen van internationale organisaties Besluiten en resoluties van internationale organisaties (IO's) zijn een bron van internationaal recht, hoewel zelden intrinsiek bindend voor staten, behalve in specifieke gevallen zoals de Veiligheidsraad die optreedt krachtens Hoofdstuk VII van het VN-Handvest. Ze kunnen echter bijdragen aan de ontwikkeling van gewoonterecht of dienen als afgeleid verdragsrecht. * **Soft Law:** Dit zijn niet-bindende instrumenten die flexibeler zijn dan verdragen en kunnen bijdragen aan de concretisering van hard law of de ontwikkeling van gewoonterecht, ondanks hun niet-juridische status. Ze kunnen juridische gevolgen hebben door politieke druk of door het beïnvloeden van de interpretatie van bindende regels. --- ## 2. Subjecten van internationaal recht ### 2.1 Algemeen Subjecten van internationaal recht zijn dragers van rechten en plichten in de internationale rechtsorde. Dit omvat zowel de staten, die de primaire normmakers zijn, als afgeleide subjecten zoals internationale organisaties, volkeren en individuen. Ook niet-statelijke actoren zoals NGO's en bedrijven spelen een rol. ### 2.2 De Staat De staat is het primaire subject van internationaal recht. De constitutieve bestanddelen van een staat omvatten een territorium, een bevolking, een regering en soevereiniteit. De staat is soeverein en onafhankelijk. De erkenning door andere staten speelt een belangrijke, zij het controversiële, rol in het feitelijk bestaan van een staat in de internationale gemeenschap. ### 2.3 Internationale organisaties Internationale organisaties worden door staten opgericht, meestal via een verdrag. Zij bezitten rechtspersoonlijkheid en hebben vaak impliciete bevoegdheden die nodig zijn voor de uitoefening van hun taken. ### 2.4 Volkeren en individuen Volkeren, met name onder koloniale heerschappij, hebben een recht op zelfbeschikking. Individuen worden steeds meer erkend als dragers van rechten en plichten, met name op het gebied van mensenrechten en internationaal strafrecht. --- ## 3. Aansprakelijkheid ### 3.1 Staatsaansprakelijkheid Staatsaansprakelijkheid ontstaat uit een onrechtmatige gedraging (doen of nalaten) die toerekenbaar is aan de staat en een schending inhoudt van een internationale rechtsplicht. De toerekenbaarheid wordt bepaald door internationaal recht, waarbij gedragingen van staatsorganen, entiteiten die overheidsgezag uitoefenen, en onder controle van de staat staande personen, aan de staat worden toegerekend. * **Onrechtmatige gedraging:** Een handeling of nalaten in strijd met een internationale rechtsplicht. * **Toerekening:** Gedragingen van staatsorganen (ongeacht hun positie), personen die overheidsgezag uitoefenen, onder controle van de staat staande personen, gedragingen in afwezigheid van officiële autoriteiten, opstandbewegingen die de macht grijpen, en gedragingen gedirigeerd of gecontroleerd door de staat, worden aan de staat toegerekend. * **Schending:** Een daadwerkelijke inbreuk op een internationale rechtsplicht. * **Verschoningsgronden:** Instemming, zelfverdediging, overmacht (`force majeure`), `distress` (wanhoop), noodzaak (`necessity`), en het niet kunnen afwijken van `jus cogens`-normen. * **Gevolgen:** Stopzetting van de onrechtmatige gedraging, herstel van de schade (in natura of schadevergoeding), en genoegdoening. Bij ernstige schendingen van `jus cogens` geldt een samenwerkingsplicht voor staten om de schending te beëindigen, de schending niet te erkennen en geen hulp te verlenen aan de instandhouding ervan. * **Inroepen van aansprakelijkheid:** Dit kan door de direct getroffen staat of door andere staten indien het gaat om verplichtingen `erga omnes` of verplichtingen ten gunste van een groep staten. ### 3.2 Aansprakelijkheid van Internationale Organisaties Internationale organisaties kunnen ook internationaal aansprakelijk worden gesteld voor hun onrechtmatige gedragingen, waarbij de vraag naar toerekening en immuniteit complex is. --- ## 4. Jurisdictie en Immuniteiten ### 4.1 Jurisdictie Jurisdictie verwijst naar de bevoegdheid van een staat om personen, gedragingen of gebeurtenissen te reguleren, wat een uiting is van staatssoevereiniteit. Dit wordt uitgeoefend via wetgevende, uitvoerende en gerechtelijke macht. De uitoefening van jurisdictie wordt begrensd door aanknopingsfactoren (territorialiteit, nationaliteit, universaliteit) die een legitiem verband tussen de staat en het gereguleerde subject of gedraging aantonen. * **Territoriale jurisdictie:** Bevoegdheid over alles wat zich op het grondgebied van de staat afspeelt. * **Personele jurisdictie:** Bevoegdheid over eigen onderdanen (actief en passief personaliteitsbeginsel). * **Effectenbeginsel:** Jurisdictie over handelingen in het buitenland die effecten hebben op het grondgebied van de staat. * **Universele jurisdictie:** Bevoegdheid in het belang van de internationale gemeenschap, bijvoorbeeld voor piraterij of genocide. * **Afbakening en Kwaliteit:** De aanknopingsfactor moet een voldoende sterke en pertinente band vormen. Dit wordt beoordeeld in het licht van de proportionaliteit ten opzichte van andere staten en de invloed van andere rechtsregimes zoals mensenrechten. ### 4.2 Immuniteiten Immuniteit is een uitzondering op de normale jurisdictie van een staat. Het beschermt subjecten van internationaal recht tegen de uitoefening van buitenlandse jurisdictie. * **Soorten immuniteit:** * **Jurisdictionele immuniteit:** Vrijstelling van rechtsmacht. * **Uitvoeringsimmuniteit:** Vrijstelling van uitvoeringsmaatregelen (bv. beslaglegging). * **Onschendbaarheid:** Bescherming tegen fysieke ingrepen. * **Grondslag:** Soevereine gelijkheid van staten (`par in parem non habet juridictionem`) en de functionele noodzaak om internationale betrekkingen en de uitoefening van functies te faciliteren. * **Subjecten:** Staten, internationale organisaties en individuen (diplomaten, staatshoofden, ministers van Buitenlandse Zaken) genieten immuniteit, vastgelegd in verdragen (zoals de WVV en de Conventie van Wenen inzake Diplomatieke Betrekkingen) en gewoonterecht. * **Staatsimmuniteit:** Onderscheid tussen handelingen `ius imperii` (soevereine handelingen, immuniteit geldt) en `ius gestionis` (private handelingen, immuniteit geldt niet). De vaststelling hiervan is contextueel en kan betwistbaar zijn. * **Diplomatieke immuniteit:** Geldt voor diplomaten, hun gezinnen en personeel, met specifieke uitzonderingen en beperkingen. * **Immuniteit van internationale organisaties:** Doorgaans absoluut, met beperkte uitzonderingen, teneinde hun functioneren te garanderen en de gelijkheid van lidstaten te bewaren. * **Immuniteit en internationale misdaden:** De vraag of immuniteit geldt voor internationale misdaden is complex en onderwerp van debat. Het IGH heeft in de `Yerodia`-zaak en de `Jurisdictional Immunities of the State`-zaak gesteld dat immuniteit voor het optreden van staatshoofden of de staat zelf over het algemeen blijft gelden, ook voor ernstige schendingen, tenzij specifieke uitzonderingen van toepassing zijn of de immuniteit wordt opgeheven. Dit roept vragen op over straffeloosheid. --- ## 5. Vreedzame regeling van geschillen Het internationaal recht verplicht staten om hun geschillen vreedzaam op te lossen, met als doel het waarborgen van internationale vrede, veiligheid en gerechtigheid. ### 5.1 Niet-jurisdictionele regelingen * **Onderhandelingen:** Partijen trachten zelf een oplossing te bereiken, wat een inspanningsverbintenis inhoudt. * **Tussenkomst van derden:** Bemiddeling (transformative mediation met focus op belangen) en conciliatie (formeler proces met voorstellen tot regeling). De rol van de VN en de secretaris-generaal is hierin belangrijk. * **Fact-finding:** Vaststellen van feiten om misverstanden te voorkomen en de basis te leggen voor een oplossing (bv. via de International Humanitarian Fact-Finding Commission). ### 5.2 Jurisdictionele regelingen * **Arbitrage:** Ad hoc of institutioneel geregelde geschillenbeslechting door scheidsrechters, vaak voorzien als alternatief voor gerechtelijke procedures. * **Internationaal Gerechtshof (IGH):** Het belangrijkste gerechtelijk orgaan van de VN, bevoegd voor geschillen tussen staten (contentieuze rechtsmacht) en het geven van adviserende opinies (adviserende rechtsmacht). De bevoegdheid is gebaseerd op instemming van de staten. --- ## 6. Internationale vrede en veiligheid ### 6.1 Verbod van gebruik van gewapend geweld Artikel 2, paragraaf 4 van het VN-Handvest verbiedt de dreiging met of het gebruik van gewapend geweld tegen de territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van een staat. Dit geldt voor militair geweld en wordt ook beschouwd als een regel van gewoonterecht. Cyberaanvallen en economische dwang vallen hier doorgaans niet rechtstreeks onder, maar kunnen wel schendingen van het internationaal humanitair recht (ius in bello) of het non-interventiebeginsel inhouden. * **Uitzonderingen:** Zelfverdediging (art. 51 HVN) en acties van de Veiligheidsraad krachtens Hoofdstuk VII HVN. * **Collectieve veiligheid:** De Veiligheidsraad heeft de primaire verantwoordelijkheid voor de handhaving van internationale vrede en veiligheid en kan bindende beslissingen nemen (art. 25 HVN). ### 6.2 Bescherming van het individu Dit omvat de bescherming van mensenrechten, internationaal arbeidsrecht, internationaal humanitair recht en internationaal strafrecht. * **Mensenrechten:** Gecodificeerd in verdragen zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, het VN-Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten en het VN-Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten. Staten hebben verplichtingen om mensenrechten te respecteren en te waarborgen, ook extraterritoriaal waar hun jurisdictie zich uitstrekt. * **Internationaal humanitair recht:** Regelt het gedrag tijdens gewapende conflicten (ius in bello), met principes van humaniteit, onderscheid, voorzorg en proportionaliteit. * **Internationaal strafrecht:** Bestraft internationale misdaden zoals oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid, genocide en agressie, zowel door staten als individuen. Het Internationaal Strafhof (ISH) heeft bevoegdheid voor deze misdrijven. --- ## 7. Internationale milieuvervuiling ### 7.1 Internationale gewoonte De regel van 'due diligence', zoals vastgelegd in het `Trail Smelter`-arrest, verplicht staten om ervoor te zorgen dat activiteiten binnen hun jurisdictie geen grensoverschrijdende milieuschade veroorzaken. Dit impliceert een zorgvuldigheidsverplichting, inclusief het nemen van preventieve maatregelen en administratieve controle. Deze verplichting strekt zich uit tot 'global commons' (gebieden buiten nationale jurisdictie). ### 7.2 Conventionele regimes Meerdere verdragen, waaronder de VN-klimaatconventie (UNFCCC) en het Akkoord van Parijs, reguleren internationale milieu- en klimaatkwesties. Belangrijke principes zijn 'common but differentiated responsibilities' en het voorzorgsbeginsel. ### 7.3 Institutioneel Institutionele kaders zoals de VN Milieuorganisatie (UNEP) en verdragssecretariaten ondersteunen de implementatie van milieurecht, hoewel de effectiviteit afhangt van de specifieke mandaten en de politieke wil van de lidstaten. --- ## 8. Internationaal economisch recht ### 8.1 Algemeen Dit rechtsgebied regelt internationale economische betrekkingen, met beginselen als de bestrijding van protectionisme, bevordering van ontwikkeling en bescherming van soevereine keuzes. Het kent een sterke politieke dimensie ondanks pogingen tot depolitisering. ### 8.2 Rechtstakken * **Investeringen:** Regels ter bescherming van buitenlandse investeringen, inclusief materiële (bv. bescherming tegen onteigening, fair treatment) en procedurele aspecten (arbitrage). Dit omvat ook de 'police powers' doctrine die staten toestaat publieke belangen te beschermen. * **Handel:** Geregeld door de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en haar multilaterale verdragen (GATT, GATS, TRIPS), met een geschillenbeslechtingsmechanisme dat werkt op basis van 'omgekeerde consensus'. * **Ontwikkeling:** Multilaterale ontwikkelingsinstellingen zoals de Wereldbank spelen een rol bij het overdragen van middelen en expertise aan ontwikkelingslanden, hoewel de stemverhoudingen binnen deze instellingen de machtsverhoudingen weerspiegelen. --- ## 9. Jurisdictie en Immuniteiten (verdieping) ### 9.1 Jurisdictie De uitoefening van jurisdictie door staten is gebaseerd op verschillende aanknopingsfactoren die de legitimiteit van de staatsmacht rechtvaardigen. De kwaliteit van deze aanknopingsfactoren en de afbakening van concurrerende jurisdicties zijn cruciaal. EU-wetgeving en jurisprudentie, zoals de `EU Sanctions Guidelines`, tonen een brede interpretatie van jurisdictie aan, met name voor economische sancties. Het `European Court of Human Rights` (EHRM) hanteert een meer restrictieve benadering van jurisdictie in het kader van mensenrechten. ### 9.2 Immuniteiten Immuniteiten, zowel jurisdictioneel als uitvoerend, beperken de uitoefening van jurisdictie en zijn gebaseerd op soevereine gelijkheid en functionele noodzaak. Het onderscheid tussen `ius imperii` en `ius gestionis` is cruciaal voor staatsimmuniteit, hoewel de toepassing ervan complex is. Diplomatieke immuniteit, vastgelegd in de Conventie van Wenen, kent specifieke uitzonderingen en beperkingen. De immuniteit van internationale organisaties is doorgaans absoluut, maar kan in conflict komen met het recht op toegang tot de rechter (art. 6 EVRM), wat de noodzaak van alternatieve geschillenbeslechtingsmechanismen onderstreept. De immuniteit van functionarissen voor internationale misdrijven is een betwistbaar gebied, waarbij het IGH en nationale rechtbanken uiteenlopende standpunten innemen. --- ## 10. Vreedzame regeling van geschillen (verdieping) ### 10.1 Jurisdictionele regeling De bevoegdheid van internationale rechtbanken, zoals het IGH, is afhankelijk van de instemming van de staten. Dit kan gebeuren via specifieke compromissen, clausules in verdragen, of eenzijdige verklaringen (met het principe van wederkerigheid). Het IGH kan ook adviserende opinies geven. De procedurele aspecten, zoals de ontvankelijkheid en de toepassing van de 'monetary gold'-exceptie, zijn essentieel voor de effectieve werking van deze hoven. De bijdrage van internationale rechtspraak aan vrede wordt gezocht in waarheidsvinding, bevordering van naleving en rechtsconforme oplossingen. --- ## 11. Internationale vrede en veiligheid (verdieping) ### 11.1 Verbod van gebruik van gewapend geweld Het VN-Handvest (art. 2§4) verbiedt het gebruik van gewapend geweld, een regel die ook geldt als gewoonterecht. Uitzonderingen zijn zelfverdediging (art. 51 HVN) en acties van de Veiligheidsraad krachtens Hoofdstuk VII HVN. De interpretatie van "gewapend geweld" en "bedreiging" evolueert mee met technologische ontwikkelingen zoals cyberoorlogvoering. ### 11.2 Collectieve veiligheid De Veiligheidsraad is primair verantwoordelijk voor de handhaving van vrede en veiligheid, en haar beslissingen zijn bindend voor lidstaten (art. 25 HVN). Het vetorecht van de permanente leden vormt echter een belangrijke beperking op de effectiviteit van de Veiligheidsraad. De Algemene Vergadering kan via resoluties ("Uniting for Peace") een rol spelen wanneer de Veiligheidsraad geblokkeerd is. --- ## 12. Bescherming van het individu (verdieping) ### 12.1 Mensenrechten De bescherming van mensenrechten is vastgelegd in diverse VN-verdragen en regionale instrumenten. Staten hebben zowel negatieve (niet schenden) als positieve (beschermen) verplichtingen. Comités, zoals het VN-Mensenrechtencomité, houden toezicht op de naleving door middel van rapportering en klachtenprocedures. ### 12.2 Internationaal Arbeidsrecht De Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) werkt met een tripartite structuur (regeringen, werknemers, werkgevers) en bevordert fundamentele beginselen en rechten op het werk, die door lidstaten, ook zonder ratificatie, geacht worden te respecteren. ### 12.3 Internationaal Humanitair Recht Dit recht regelt het gedrag tijdens gewapende conflicten en beschermt niet-strijders en krijgsgevangenen, met principes als humaniteit, onderscheid, voorzorg en proportionaliteit. Het onderscheid tussen internationale en interne conflicten is cruciaal voor de toepasbaarheid van de regels. ### 12.4 Internationaal Strafrecht Het internationaal strafrecht bestraft kerndelicten zoals oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid, genocide en agressie. Het Internationaal Strafhof (ISH) heeft jurisdictie, maar werkt complementair aan nationale rechtbanken. De verantwoording van bevelhebbers en de immuniteit van staatshoofden blijven complexe juridische knelpunten. --- ## 13. Milieubescherming (verdieping) ### 13.1 Internationale gewoonte De `due diligence`-verplichting, geformaliseerd in het `Trail Smelter`-arrest, is fundamenteel voor grensoverschrijdende milieubescherming en omvat zowel materiële als procedurele plichten, inclusief milieueffectrapportages en samenwerkingsverplichtingen. ### 13.2 Conventionele regimes Internationale klimaatakkoorden, zoals het Akkoord van Parijs, stellen doelen voor emissiereductie en aanpassing, gebaseerd op `common but differentiated responsibilities`. De implementatie ervan door middel van `nationally determined contributions` (NDC's) en de daaruit voortvloeiende procedurele verplichtingen zijn cruciaal. ### 13.3 Institutioneel De institutionele kaders, zoals verdragssecretariaten en conferenties van de partijen (COP's), spelen een rol bij de coördinatie en monitoring, hoewel ze vaak geen bindende beslissingsbevoegdheid hebben. --- ## 14. Internationaal economisch recht (verdieping) ### 14.1 Rechtstakken Het internationaal economisch recht omvat investeringsrecht (met materiële en procedurele regels, inclusief arbitrage), handelsrecht (WTO-regime met geschillenbeslechtingsmechanisme), en ontwikkelingsrecht (rol van multilaterale ontwikkelingsinstellingen). De principes van niet-discriminatie (nationale behandeling en meest begunstigde natie-behandeling) zijn hierbij centraal. ### 14.2 Geschillenbeslechting Het `Investment Arbitration` systeem, met onder andere ICSID, biedt investeerders een directe rechtsgang tegen staten. De `police powers` doctrine erkent het recht van staten om de volksgezondheid en het milieu te beschermen, zelfs als dit de waarde van investeringen beïnvloedt. De WTO `Dispute Settlement Body` functioneert op basis van omgekeerde consensus en omvat `panels` en een `Appellate Body` om geschillen te beslechten, hoewel dit systeem momenteel onder druk staat. --- # Subjecten van internationaal recht Dit deel van het document verkent de verschillende entiteiten die rechten en plichten hebben binnen de internationale rechtsorde, met een focus op staten, internationale organisaties, volkeren en individuen. ## 2. Subjecten van het internationaal recht ### 2.1 Algemeen #### 2.1.1 Wat? Subjecten van internationaal recht zijn entiteiten die dragers zijn van rechten en plichten binnen de internationale rechtsorde. Sommige subjecten zijn niet alleen dragers, maar ook de makers van het internationaal recht. Niet alle dragers zijn makers, maar alle makers zijn dragers. De belangrijkste makers zijn staten en, afgeleid daarvan, internationale organisaties. De vraag wie de normen produceert, roept vragen op over de democratische aard van de internationale rechtsorde en de representativiteit van staten. #### 2.1.2 Wie? De belangrijkste subjecten van internationaal recht zijn: * **Staten:** De primaire subjecten. Zonder staten is er geen internationale rechtsorde. * **Internationale (intergouvernementele) organisaties:** Afgeleid van staten en onvermijdelijk afhankelijk van hen. * **Volkeren en individuen:** Hoewel geen makers van het recht, worden zij steeds meer erkend als subjecten met rechten en plichten. * **Niet-gouvernementele organisaties (NGO's) en bedrijven:** Deze worden beschouwd als actoren en hebben invloed op de ontwikkeling van het recht, maar zijn geen klassieke subjecten. ### 2.2 De staat #### 2.2.1 Constitutieve bestanddelen van een staat Er zijn vier constitutieve bestanddelen die een entiteit tot een staat maken volgens het internationaal recht: 1. **Territorium/Grondgebied:** Dit hoeft niet duidelijk afgebakend of algemeen erkend te zijn. 2. **Bevolking:** Een permanente bevolking is vereist, maar de omvang of samenstelling is niet strikt gedefinieerd. 3. **Regering:** Een effectieve regering die gezag uitoefent over het grondgebied en de bevolking. 4. **Soevereiniteit/Onafhankelijkheid:** De capaciteit om autonoom beslissingen te nemen en zich niet te onderwerpen aan een hoger gezag. #### 2.2.2 Feitenkwestie of rechtskwestie De totstandkoming van een staat kan worden gezien als zowel een feitenkwestie als een rechtskwestie. Het feitelijke element is de aanwezigheid van de vier constitutieve bestanddelen, vooral de effectieve controle over grondgebied en bevolking. De realiteit en effectiviteit van staten-zijn worden echter pas volledig erkend wanneer de staat door andere staten wordt erkend en als gelijke wordt behandeld in de rechtsorde. #### 2.2.3 Erkenning Erkenning door andere staten is een belangrijke eenzijdige rechtshandeling die de statelijke status van een entiteit bevestigt en haar opname in de internationale rechtsorde faciliteert. Er zijn twee theorieën over erkenning: de constitutieve theorie (erkenning is constitutief voor staat-zijn) en de declaratieve theorie (erkenning bevestigt een reeds bestaande staat). De declaratieve theorie wordt algemeen aanvaard. #### 2.2.4 Factoren die meespelen Naast de constitutieve bestanddelen en erkenning, spelen ook dekolonisatie, ius cogens en statenopvolging een rol bij de totstandkoming en de positie van staten in het internationaal recht. Dekolonisatie bijvoorbeeld geeft volkeren het recht op zelfbeschikking, wat kan leiden tot de vorming van nieuwe staten. #### 2.2.5 Soevereiniteit Soevereiniteit is essentieel voor de staat en impliceert soevereine gelijkheid tussen alle staten, hoewel dit in de praktijk niet altijd wordt weerspiegeld in machtsverhoudingen. Het non-interventiebeginsel, dat interne aangelegenheden van staten beschermt, is een uiting van soevereiniteit. Kritiek op het staatsconcept omvat de problematiek van kleine eilandstaten die hun territorium verliezen door de zeespiegelstijging, en feministische kritiek op hoe soevereiniteit de internationale rechtsorde kan beletten om het individu rechtstreeks te beschermen. ### 2.3 Internationale organisaties #### 2.3.1 Definitie Internationale (intergouvernementele) organisaties worden opgericht door een internationale rechtshandeling, meestal een verdrag, en beschikken over minstens één orgaan met een eigen wil dat rechtshandelingen kan verrichten. Zij worden beheerst door het internationaal recht en bezitten rechtspersoonlijkheid. #### 2.3.2 Impliciete bevoegdheden Internationale organisaties bezitten in principe alleen de bevoegdheden die expliciet aan hen zijn toegekend in hun oprichtingsakte. De theorie van de impliciete bevoegdheden erkent echter dat organisaties ook de bevoegdheden bezitten die noodzakelijk zijn voor de uitoefening van hun functies, zolang deze niet in strijd zijn met verbodsbepalingen. #### 2.3.3 Delegatie en controle Een belangrijk verschil met rechtsstaten is dat in het internationaal recht de controle over delegatie van bevoegdheden minder strikt geregeld is. Dit kan leiden tot problemen met de verantwoording van de organisatie tegenover haar leden of burgers, en kan de controle door lidstaten verminderen, zoals bij het 'omgekeerd veto' in de VN-Veiligheidsraad. #### 2.3.4 Verantwoordelijkheid De verantwoordelijkheid van internationale organisaties is een complex vraagstuk. Wanneer de VN bijvoorbeeld cholera verspreidt via blauwhelmen, is het onduidelijk wie verantwoordelijk is: de VN zelf (die immuniteit geniet) of de lidstaten die de blauwhelmen leveren. De immuniteit van internationale organisaties kan in strijd komen met het recht op toegang tot de rechter (artikel 6 EVRM), hoewel er doorgaans alternatieve geschillenbeslechtingsmechanismen bestaan. #### 2.3.5 Formeel en informeel Formele internationale organisaties hebben een permanente structuur en rechtsvorm, terwijl informele samenkomsten zoals de G20 of BRICS, hoewel belangrijk voor wetgevingsvorming, geen rechtspersoonlijkheid bezitten. Informele organisaties zijn flexibeler maar bieden minder garanties voor transparantie en verantwoording. ### 2.4 Volkeren en individuen #### 2.4.1 Volkeren Het concept van volkeren als subject van internationaal recht is nauw verbonden met het recht op zelfbeschikking, met name in de context van dekolonisatie. Volkeren hebben het recht om hun politieke status vrij te kiezen, wat kan leiden tot de vorming van een onafhankelijke staat. Dit recht op zelfbeschikking is een erga omnes-verplichting, wat betekent dat het afdwingbaar is tegenover alle staten. #### 2.4.2 Inheemse volkeren Inheemse volkeren worden steeds meer erkend als subjecten met specifieke rechten, waaronder het recht op hun traditionele levenswijze, cultuur en de bescherming van hun leefomgeving en natuurlijke rijkdommen. Hun rechten moeten worden gerespecteerd, zelfs als deze afwijken van westerse concepten zoals eigendomsrecht. #### 2.4.3 ‘Vertegenwoordigers van de mensheid’ Sommige entiteiten, zoals het Internationaal Comité van het Rode Kruis (ICRC), treden op als dragers van rechten en plichten in het internationaal recht en spelen een belangrijke rol bij de ontwikkeling en toepassing van het internationaal humanitair recht. Ook mensenrechtenverdedigers en milieubeschermers die opkomen voor groepen of het milieu, worden steeds meer erkend voor hun rol. #### 2.4.4 NGO’s en bedrijven NGO's en bedrijven worden steeds meer erkend als actoren in de internationale rechtsorde. Hoewel ze geen traditionele subjecten zijn, hebben ze wel invloed op de ontwikkeling van het recht, met name op het gebied van mensenrechten en milieu. Steeds vaker wordt geprobeerd om aan bedrijven rechtstreekse verplichtingen op te leggen, bijvoorbeeld op het gebied van mensenrechten. #### 2.4.5 Vertegenwoordiging bij IO’s De manier waarop bedrijven en NGO's worden vertegenwoordigd bij internationale organisaties varieert. Sommige organisaties, zoals de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) met haar tripartiete structuur, erkennen verschillende vertegenwoordigingen. NGO's hebben vaak een consultatief statuut bij de VN, maar hun effectiviteit is wisselend. Bedrijven proberen daarentegen vaak direct invloed uit te oefenen op besluitvormingsprocessen. #### 2.4.6 Representativiteit Het principe van soevereine gelijkheid, waarbij elk land één stem heeft, wordt in de praktijk vaak genuanceerd door machtsverhoudingen en het gebruik van gewogen stemmen of veto's. De representativiteit van staten zelf in het internationaal recht is ook een punt van discussie, aangezien het internationaal recht de interne vertegenwoordigingsstructuren van staten grotendeels onaangeroerd laat. Deelname van vrouwen en minderheden aan internationale besluitvormingsprocessen blijft een belangrijke kwestie. ### 2.5 Vertegenwoordiging van de staten De vertegenwoordiging van staten in het internationaal recht regelt de wijze waarop staten optreden op het internationale toneel. Het principe van soevereine gelijkheid suggereert dat alle staten gelijk zijn, maar de praktijk toont vaak een andere realiteit. De vertegenwoordiging is overwegend geregeld in de zin dat staten naar buiten toe kunnen optreden, maar de interne representativiteit binnen de staat wordt door het internationaal recht zelden getoetst. ### 2.6 Vertegenwoordiging door de staten Het internationaal publiekrecht regelt de externe vertegenwoordiging van staten. Het principe van soevereine gelijkheid is hierbij cruciaal, hoewel de facto machtsverhoudingen een grotere rol kunnen spelen. Het internationale publiekrecht laat de interne samenstelling van de vertegenwoordiging aan de staten zelf over. ### 2.7 Deelname aan beslitvormingsproces Deelname aan het besluitvormingsproces kan zowel buiten als binnen de formele structuren plaatsvinden. Problemen ontstaan door overlappende deelnames van staten, NGO's en bedrijven, en door het potentiële conflict tussen expertise en democratische representativiteit. De mate van deelname van vrouwen en minderheden is ook een belangrijk punt van aandacht. ### 2.8 Aansprakelijkheid #### 2.8.1 Algemeen Aansprakelijkheid in het internationaal recht betreft de secundaire regels die bepalen wat er gebeurt wanneer een staat of andere actor zijn internationale verplichtingen niet naleeft. In tegenstelling tot nationaal recht, kent het internationaal recht geen algemene zorgvuldigheidsnorm als primaire regel. De aansprakelijkheid wordt primair bepaald door de schending van primaire regels die voortvloeien uit verdragen of gewoonterecht. #### 2.8.2 Staatsaansprakelijkheid ##### 2.8.2.1 Onrechtmatige gedraging Een onrechtmatige gedraging van een staat omvat een handelen of nalaten dat toerekenbaar is aan de staat en een schending vormt van een internationale verplichting. Het internationaal recht, en met name de artikelen van de International Law Commission (ILC) inzake Staatsaansprakelijkheid, bepaalt wat toerekenbaar is aan een staat. ##### 2.8.2.2 Toerekening Gedragingen worden aan de staat toegerekend wanneer zij afkomstig zijn van: * **Organen van de staat (art. 4 ILC):** Ongeacht hun positie in de hiërarchie of de aard van hun bevoegdheden, handelingen van staatsorganen zijn toerekenbaar aan de staat. * **Personen die overheidsgezag uitoefenen (art. 5 ILC):** Indien een persoon of entiteit, hoewel geen staatsorgaan, is belast met en handelt in de uitoefening van overheidsgezag, zijn hun handelingen toerekenbaar. * **Terbeschikkingstelling (art. 6 ILC):** Gedragingen van personen of entiteiten die ter beschikking staan van een staat en handelen onder diens gezag. * **Bevoegdheidsoverschrijding (art. 7 ILC):** Handelingen van staatsorganen of personen die overheidsgezag uitoefenen, blijven toerekenbaar, zelfs als zij hun bevoegdheden overschrijden of instructies negeren. * **Gedraging gedirigeerd of gecontroleerd door een staat (art. 7 ILC):** Gedragingen die feitelijk onder de instructies of controle van een staat vallen. * **Gedraging in afwezigheid of gebreke van officiële overheid (art. 9 ILC):** Gedragingen van personen die in feite optreden in plaats van de officiële overheid in omstandigheden waar deze gebrekkig functioneert. * **Opstandbewegingen (art. 10 ILC):** Gedragingen van opstandbewegingen zijn in beginsel niet aan de staat toerekenbaar, tenzij zij aan de macht komen en de staat overnemen, of de staat nalaat de preventieve verplichtingen na te komen. ##### 2.8.2.3 Schending Een schending van een internationale verplichting vindt plaats wanneer een staat niet voldoet aan wat van hem gevergd wordt. Bij preventieverplichtingen is de schending pas voltooid wanneer de te voorkomen gebeurtenis plaatsvindt. ##### 2.8.2.4 Aansprakelijkheid voor gedragingen van een andere staat Dit betreft situaties waarin staten medeplichtig zijn of gezamenlijk een onrechtmatige daad plegen. De regels hiervoor zijn vastgelegd in de ILC-artikelen, die bepalen dat elke dader voor het geheel van de schade aansprakelijk kan worden gesteld. ##### 2.8.2.5 Verschoningsgronden Bepaalde omstandigheden kunnen de onrechtmatigheid van een anderszins onrechtmatige gedraging wegnemen. Deze omvatten: * **Instemming van de staat die benadeeld is (art. 20 ILC).** * **Zelfverdediging (art. 21 ILC).** * **Tegenmaatregelen (art. 22 ILC).** * **Force majeure / overmacht (art. 23 ILC).** * **Distress (art. 24 ILC).** * **Noodzakelijkheid (art. 25 ILC).** * **Jus cogens (art. 26 ILC):** Verschoningsgronden zijn niet van toepassing op schendingen van jus cogens-normen. ##### 2.8.2.6 Gevolgen (art. 27 ILC) De gevolgen van een internationale onrechtmatige daad omvatten de verplichting tot stopzetting, garanties van niet-herhaling, herstel (in natura of schadevergoeding) en genoegdoening. ##### 2.8.2.7 Inroepen van aansprakelijkheid Aansprakelijkheid kan worden ingeroepen door de direct benadeelde staat, maar ook door andere staten wanneer het gaat om verplichtingen erga omnes of gemeenschappelijke belangen van een groep staten. ##### 2.8.2.8 Tegenmaatregelen Tegenmaatregelen zijn door de benadeelde staat genomen, anderszins onrechtmatige handelingen die gericht zijn op het dwingen van de aansprakelijke staat tot naleving van zijn verplichtingen. Zij zijn onderworpen aan strikte voorwaarden, waaronder proportionaliteit en het niet schenden van jus cogens-normen. #### 2.8.3 Aansprakelijkheid van internationale organisaties Internationale organisaties kunnen ook aansprakelijk worden gesteld voor hun internationaal onrechtmatige daden. De toerekening van gedragingen aan een internationale organisatie is complex, gezien hun eigen rechtspersoonlijkheid en de immuniteiten die zij genieten. Er bestaan wel steeds meer initiatieven om deze organisaties aansprakelijk te stellen, bijvoorbeeld door middel van interne geschillenregelingen of door specifieke verdragen. ## 3. Jurisdictie en immuniteiten ### 3.1 Jurisdictie #### 3.1.1 Jurisdictie – algemeen Jurisdictie is de bevoegdheid van een staat om personen, gedragingen of gebeurtenissen te reguleren en te onderwerpen aan zijn staatsgezag. Dit is een uiting van staatssoevereiniteit en wordt uitgeoefend door staatsorganen op wetgevend, uitvoerend en gerechtelijk vlak. #### 3.1.2 Hoe? Aanknopingsfactoren Jurisdictie wordt uitgeoefend op basis van aanknopingsfactoren die een verband leggen tussen een gedraging of persoon en de staat. De belangrijkste zijn: * **Territoriale jurisdictie:** Bevoegdheid over alles wat op het eigen grondgebied gebeurt. * **Personele jurisdictie:** Bevoegdheid ten aanzien van eigen onderdanen (actief of passief). * **Effectenbeginsel:** Bevoegdheid over feiten in het buitenland die effecten hebben op het eigen grondgebied. * **Universele jurisdictie:** Bevoegdheid in het algemeen belang van de internationale gemeenschap, bijvoorbeeld bij piraterij of genocide. #### 3.1.3 Basisregel: PHIJ, Lotus (1927) De Lotus-zaak stelde dat in het internationaal recht, alles wat niet expliciet verboden is, toegelaten is. Staten hebben een ruime discretionaire bevoegdheid om hun jurisdictie uit te breiden, tenzij er specifieke verbodsbepalingen zijn. Dit onderscheidde tussen uitvoeringsjurisdictie (territoriaal beperkt, tenzij permissieve regel) en wetgevende jurisdictie (alles toegelaten, tenzij verbodsbepaling). #### 3.1.4 Basisregel, IGH, Nuclear Weapons Het Internationaal Gerechtshof (IGH) heeft in het Nuclear Weapons-advies aangegeven dat hoewel er geen specifieke toelating of verbod is op het gebruik van kernwapens, dit niet automatisch betekent dat het gebruik ervan is toegestaan. De huidige rechtspraak erkent een ruime discretionaire bevoegdheid, maar de context en de proportionaliteit spelen een steeds belangrijkere rol. #### 3.1.5 Jurisdictie- Afbakening De afbakening van jurisdictie is complex, mede door concurrerende claims van staten. De kwaliteit en pertinentie van de aanknopingsfactor zijn cruciaal. De positie van de Europese Unie in dit debat toont aan hoe lidstaten hun jurisdictie kunnen uitbreiden, maar ook hoe ze zich verzetten tegen extraterritoriale toepassing van rechtsregels van derde landen. #### 3.1.6 Kwaliteit van de aanknopingsfactor De link tussen een gedraging en een staat moet ‘close’ en ‘genuine’ zijn om de uitoefening van jurisdictie te rechtvaardigen. Dit criterium wordt toegepast in diverse contexten, waaronder mededingingsrecht en arbeidsrecht. #### 3.1.7 Positie van de Europese Unie De EU hanteert richtlijnen die de extraterritoriale toepassing van sancties aan banden leggen en veroordeelt de toepassing van dergelijke wetgeving door derde landen wanneer deze de jurisdictie van de EU-lidstaten schendt. De EU hanteert echter zelf ook ruime criteria voor de toepassing van haar jurisdictie. #### 3.1.8 Jurisdictie volgens het EHRM Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) hanteert een meer restrictieve benadering van jurisdictie, primair gebaseerd op territoriale controle of effectieve controle door staatsagenten over personen buiten het eigen grondgebied. Het Hof is terughoudend met het aannemen van extraterritoriale jurisdictie om de soevereiniteit van staten te respecteren en de stabiliteit van het EVRM te waarborgen. #### 3.1.9 Afbakening van concurrerende jurisdicties Bij conflicterende jurisdicties krijgt territoriale jurisdictie doorgaans voorrang boven extraterritoriale jurisdictie. Staten kunnen door middel van unilaterale overeenkomsten of dubbelbelastingsverdragen hun jurisdictie afstemmen om conflicten te vermijden. #### 3.1.10 Invloed van andere rechtsregimes De beoordeling van jurisdictie wordt beïnvloed door andere rechtsregimes, zoals mensenrechten en milieurecht. De kenbaarheid van het recht en de proportionaliteit van de maatregelen spelen een belangrijke rol, vooral bij het toepassen van universele jurisdictie voor internationale misdrijven. ### 3.2 Immuniteiten Immuniteiten zijn uitzonderingen op de jurisdictie, die bepalen dat een staat de normale jurisdictie die hij heeft niet mag uitoefenen over bepaalde personen of feiten. Ze zijn gebaseerd op het principe van soevereine gelijkheid van staten en de noodzaak om internationale betrekkingen en de uitoefening van functies te faciliteren. #### 3.2.1 Waarom? De grondslagen voor immuniteit liggen in de soevereine gelijkheid van staten (par in parem non habet juridictionem) en de functionele noodzaak om vertegenwoordigers van staten en internationale organisaties in staat te stellen hun taken ongestoord uit te voeren. #### 3.2.2 Wie? Immuniteiten gelden voor: * **Staten (staatsimmuniteit):** Gecodificeerd in de VN-Conventie inzake Jurisdictionele Immuniteiten van Staten en hun Eigendommen (UNCI), hoewel niet universeel geratificeerd, en in regionale verdragen zoals de Europese Conventie inzake Staatsimmuniteit. * **Internationale organisaties:** Meestal vastgelegd in hun oprichtingsverdragen, specifieke verdragen inzake voorrechten en immuniteiten, of zetelakkoorden. * **Individuen:** Zoals diplomaten (volgens de Weense Conventie inzake Diplomatieke Betrekkingen), statenhoofden, regeringsleiders en ministers van buitenlandse zaken. #### 3.2.3 Verschillende bronnen en instrumenten De regels inzake immuniteit zijn vastgelegd in internationale verdragen, gewoonterecht en nationale wetgeving die de gewoonte codificeert. #### 3.2.4 Soorten Er worden verschillende soorten immuniteiten onderscheiden: * **Jurisdictionele immuniteit:** Vrijwaring van rechtsmacht, waardoor een staat of zijn vertegenwoordiger niet voor de rechter van een andere staat gedaagd kan worden. Dit is niet hetzelfde als straffeloosheid; de persoon blijft gebonden aan het materieel recht. * **Uitvoeringsimmuniteit:** Vrijwaring van executie, waardoor geen beslag gelegd kan worden op bepaalde goederen van een staat of zijn vertegenwoordigers. * **Onschendbaarheid:** Bescherming tegen fysieke ingrepen op de integriteit van een persoon of goed. * **Vrijstellingen (exempties):** Vrijstelling van bepaalde nationale wetgeving, zoals fiscale vrijstellingen voor diplomaten. #### 3.2.5 Staatsimmuniteit Staatsimmuniteit is gebaseerd op het principe van soevereine gelijkheid. Het onderscheid tussen handelingen *de iure imperii* (soevereine overheidshandelingen, die immuniteit genieten) en *de iure gestionis* (private handelingen, die geen immuniteit genieten) is cruciaal voor de toepassing ervan, hoewel dit onderscheid in de praktijk complex is. De UNCI poogt deze situaties te verduidelijken met specifieke uitzonderingen op immuniteit. #### 3.2.6 Concrete toepassingen (art. 10 ev UNCI) De UNCI somt diverse situaties op waarin geen immuniteit geldt, zoals commerciële handelingen, arbeidsovereenkomsten (met uitzonderingen voor aanstellingen), quasi-delictuele schade en eigendommen bestemd voor niet-gouvernementele of niet-commerciële doeleinden. De bewijslast voor het doorbreken van immuniteit ligt bij de eiser. #### 3.2.7 Bijzondere regelen (art. 7 ev UNCI) Staten kunnen afstand doen van hun immuniteit, expliciet of impliciet. Het deelnemen aan een procedure of het indienen van een tegenvordering kan als afstand van immuniteit worden beschouwd, maar dit moet duidelijk blijken. #### 3.2.8 Diplomatieke immuniteit Diplomaten genieten immuniteit volgens de Weense Conventie inzake Diplomatieke Betrekkingen (1961). Deze immuniteit is gebaseerd op soevereine gelijkheid en de noodzaak om hun functie te vervullen. De immuniteit omvat jurisdictionele immuniteit (met enkele uitzonderingen) en uitvoeringsimmuniteit/onschendbaarheid. De immuniteit geldt ook voor hun familieleden en voor hun privéwoning en vervoermiddelen. Immuniteit blijft van kracht voor handelingen gesteld in functie, zelfs na het einde van de ambtstermijn. #### 3.2.9 Internationale organisaties Internationale organisaties genieten doorgaans absolute immuniteit, hoewel dit kan variëren afhankelijk van hun oprichtingsverdrag. Deze immuniteit is nodig om hun onafhankelijkheid te waarborgen en de gelijkheid van lidstaten te beschermen. De problematiek van toegang tot de rechter blijft echter een uitdaging. #### 3.2.10 Immuniteiten en internationale misdaden De vraag of immuniteit geldt voor internationale misdaden is controversieel. Hoewel sommige uitspraken, zoals de Yerodia-zaak, een brede immuniteit voor leden van de 'triade' (staatshoofd, regeringsleider, minister van buitenlandse zaken) bevestigen, ook voor internationale misdaden, stellen latere uitspraken en de ontwikkeling van internationaal strafrecht dat immuniteit niet mag leiden tot straffeloosheid. Internationale rechtbanken en tribunalen spelen hierin een cruciale rol. ## 4. Vreedzame regeling van geschillen ### 4.1 Algemeen Het internationaal recht kent een positieve verplichting voor staten om internationale geschillen vreedzaam op te lossen, teneinde internationale vrede, veiligheid en gerechtigheid te waarborgen. Dit principe is verankerd in het Handvest van de Verenigde Naties. ### 4.2 Niet-jurisdictionele regeling #### 4.2.1 Onderhandelingen en tussenkomst van derden * **Onderhandelingen:** Staten proberen eerst onderling een oplossing te vinden, met een inspanningsverbintenis om tot een regeling te komen. * **Bemiddeling (mediation):** Een neutrale derde partij probeert, vaak informeel en gericht op onderliggende belangen, een oplossing te faciliteren. Dit proces is vaak niet transparant, maar kan effectief zijn. * **Conciliatie:** Een formelere methode waarbij een derde partij een bindend of niet-bindend voorstel doet tot regeling van het geschil. Deze methode wordt tegenwoordig minder frequent gebruikt. #### 4.2.2 De Verenigde Naties De VN, met name de Veiligheidsraad en de Secretaris-Generaal, speelt een belangrijke rol bij vreedzame geschillenregeling, onder meer door fact-finding en het faciliteren van onderhandelingen en bemiddeling. #### 4.2.3 Fact-finding Fact-finding is cruciaal om feitelijke onenigheid weg te nemen en biedt een basis voor verdere onderhandelingen of juridische procedures. Dit kan door gespecialiseerde internationale commissies of via de rol van de VN. ### 4.3 Jurisdictionele regeling #### 4.3.1 Principe De jurisdictionele regeling van geschillen is afhankelijk van de instemming van de betrokken staten om zich te onderwerpen aan de rechtsmacht van een internationaal orgaan, zoals het Internationaal Gerechtshof (IGH) of een arbitragehof. #### 4.3.2 Arbitrage Arbitrage is een methode van geschillenbeslechting waarbij staten overeenkomen om hun geschil voor te leggen aan een ad hoc of permanent scheidsgerecht, wiens uitspraak bindend is. #### 4.3.3 Internationaal Gerechtshof Het IGH, het belangrijkste gerechtelijk orgaan van de VN, kan geschillen beslechten op basis van de instemming van de staten, via specifieke verdragclausules of door middel van het 'forum prorogatum' (impliciete aanvaarding van rechtsmacht). Naast contentieuze rechtsmacht biedt het Hof ook adviserende rechtsmacht. #### 4.3.4 IGH- Contentieuze rechtsmacht De contentieuze rechtsmacht van het IGH is gebaseerd op de instemming van de staten, die kan blijken uit verdragen, eenzijdige verklaringen (met wederkerigheid) of forum prorogatum. Een geschil wordt als zodanig erkend wanneer er een meningsverschil over feiten of recht bestaat. #### 4.3.5 IGH- Adviserende rechtsmacht De Algemene Vergadering en de Veiligheidsraad kunnen het IGH verzoeken om een adviserend oordeel over juridische vragen. Andere VN-organen kunnen dit eveneens doen met toestemming van de Algemene Vergadering. #### 4.3.6 Institutionele kwesties Het IGH heeft bij herhaling uitspraken gedaan over institutionele kwesties van de VN, waarbij het optreedt als een soort constitutioneel hof dat de bevoegdheden van VN-organen interpreteert, onder meer op basis van de theorie van impliciete bevoegdheden. #### 4.3.7 Niet-institutionele kwesties Het IGH behandelt ook niet-institutionele kwesties, zoals de afbakening van grenzen, de interpretatie van verdragen en de toepassing van internationaal recht in specifieke situatoraties. Adviesprocedures worden soms gebruikt om politieke of juridische impasses te doorbreken. ## 5. Internationaal recht en de vrede Het internationaal recht draagt bij aan de vrede door de naleving van regels te bevorderen, waarheidsvinding te faciliteren en rechtsconforme oplossingen aan te bieden. Het IGH kan door middel van zijn uitspraken de onderhandelingen tussen staten beïnvloeden en de zwakkere partij ondersteunen. ### 5.1 Internationaal vrede en veiligheid #### 5.1.1 Algemeen Het handvest van de VN legt de nadruk op het verbod van gebruik van gewapend geweld tussen staten en de positieve verplichting om internationale geschillen vreedzaam op te lossen. #### 5.1.2 Verbod van gebruik van gewapend geweld Het verbod op het gebruik van gewapend geweld, vastgelegd in artikel 2(4) HVN en als gewoonterecht, is een van de kernbeginselen van het internationaal recht. Dit verbod omvat niet alleen directe militaire aanvallen, maar ook indirecte vormen van geweld en bedreigingen. #### 5.1.3 Uitzonderingen De belangrijkste uitzondering op het verbod is zelfverdediging (artikel 51 HVN), die echter strikt gedefinieerd is en alleen is toegestaan na een gewapende aanval. Humanitaire interventie zonder toestemming van de Veiligheidsraad of het verzoek van de lokale regering is in beginsel niet toegestaan. Het verbod op gewapend geweld is een jus cogens-norm. #### 5.1.4 Collectieve veiligheid De collectieve veiligheid, geïnstitutionaliseerd binnen de Verenigde Naties, is primair de verantwoordelijkheid van de Veiligheidsraad. De Veiligheidsraad kan bindende beslissingen nemen onder Hoofdstuk VII HVN, waaronder sancties en het machtigen van militair geweld, hoewel het vetorecht van de permanente leden dit proces kan belemmeren. ### 5.2 Bescherming van het inidvidu #### 5.2.1 Algemeen De bescherming van individuen, met name op het gebied van mensenrechten, internationaal arbeidsrecht, humanitair recht en internationaal strafrecht, is een steeds belangrijker aspect van het internationaal recht geworden. #### 5.2.2 Mensenrechten Mensenrechten zijn vastgelegd in universele en regionale verdragen, zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en het VN-verdrag inzake burgerlijke en politieke rechten. Staten hebben de verplichting om deze rechten te respecteren en te waarborgen binnen hun jurisdictie, met zowel negatieve (niet-inmenging) als positieve (actieve bescherming) verplichtingen. #### 5.2.3 Internationaal arbeidsrecht Het internationaal arbeidsrecht, vertegenwoordigd door de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO), stelt normen vast voor arbeidsomstandigheden en beschermt fundamentele principes en rechten op het werk, zoals de vrijheid van vereniging en het recht op collectieve onderhandelingen. #### 5.2.4 Internationaal humanitair recht Het internationaal humanitair recht (ius in bello) reguleert het gedrag tijdens gewapende conflicten, met als doel de bescherming van niet-strijders en het beperken van onnodig leed voor combattanten. Het onderscheidt tussen internationale en interne conflicten, en kent fundamentele beginselen zoals humaniteit versus militaire noodzaak, en het principe van onderscheid. #### 5.2.5 Internationaal strafrecht Het internationaal strafrecht heeft zich ontwikkeld om de meest ernstige misdrijven, zoals oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid, genocide en agressie, te bestraffen. Het Internationaal Strafhof (ISH) is opgericht om deze misdaden te vervolgen, met een subsidiariteitsbeginsel waarbij het optreedt wanneer nationale rechtbanken niet in staat of bereid zijn dit te doen. De bevoegdheid van het Hof is gebaseerd op verdragen, verwijzingen door de Veiligheidsraad en het territorialiteitsbeginsel. ## 6. Milieubescherming ### 6.1 Internationale gewoonte De gewoonte van *due diligence* (zorgvuldigheid) is een fundamenteel beginsel in het milieurecht, waarbij staten verplicht zijn ervoor te zorgen dat activiteiten binnen hun jurisdictie geen significante schade toebrengen aan het milieu van andere staten of aan gebieden buiten nationale jurisdictie. Dit omvat zowel materiële als procedurele verplichtingen, zoals milieu-effectrapportages en consultaties. ### 6.2 Conventionele regimes #### 6.2.1 Conferentie van Rio, 1992 De VN-conferentie over milieu en ontwikkeling in Rio de Janeiro resulteerde in de Rio Declaration en het VN-kaderverdrag inzake klimaatsverandering (UNFCCC). Deze documenten leggen principes vast zoals de zorg voor toekomstige generaties, gemeenschappelijke maar gedifferentieerde verantwoordelijkheden en het voorzorgsbeginsel. #### 6.2.2 Internationaal klimaatrecht De UNFCCC stelt als doel de stabilisatie van broeikasgasconcentraties. Het principe van 'Common but Differentiated Responsibilities and Respective Capabilities' erkent dat ontwikkelde landen, gezien hun historische uitstoot en middelen, de leiding moeten nemen in de strijd tegen klimaatverandering. Het Akkoord van Parijs (2015) versterkt dit door middel van nationaal bepaalde bijdragen (NDC's) met een verplichting tot periodieke ambitieverhoging. ### 6.3 Institutioneel Hoewel er geen specifieke VN-organisatie is die het internationaal milieurecht beheert, spelen VN-programma's zoals UNEP en de secretariaten van verschillende milieuverdragen (COP's) een belangrijke rol bij de implementatie en monitoring van internationale milieuafspraken. ## 7. Internationaal economisch recht ### 7.1 Algemeen Het internationaal economisch recht regelt economische betrekkingen tussen staten, investeerders en handelaren, met als doel een op regels gebaseerde internationale orde te bevorderen, protectionisme te bestrijden, ontwikkeling te stimuleren en soevereine keuzes te beschermen. ### 7.2 Beginselen Kernbeginselen zijn de bestrijding van protectionisme, de bevordering van ontwikkeling, de bescherming van soevereine keuzes en de toepassing van een rule-based international order, vaak gemedieerd door organisaties zoals de WTO. De balans tussen economische vrijheid en de bescherming van niet-economische belangen, zoals volksgezondheid en milieu, blijft echter een uitdaging. ### 7.3 Rechtstakken Belangrijke rechtstakken binnen het internationaal economisch recht zijn: * **Investeringen:** Regelt de bescherming van buitenlandse investeringen via bilaterale en multilaterale verdragen, met nadruk op bescherming tegen onteigening, fair and equitable treatment, full security and protection, national treatment en most-favoured-nation treatment. * **Handel:** Reguleert internationale handel in goederen en diensten, primair via de Wereldhandelsorganisatie (WTO), die een uitgebreid geschillenbeslechtingsmechanisme heeft. * **Ontwikkeling:** Richt zich op het bevorderen van economische ontwikkeling door middel van financiële en technische bijstand, vaak via instellingen als de Wereldbankgroep. ### 7.4 Geschillenbeslechting Geschillen in het kader van investeringen en handel worden vaak beslecht via arbitrage, met name via ICSID voor investeringsgeschillen en de WTO voor handelsgeschillen. Beide systemen hebben hun eigen procedurele kenmerken en kritieken. ### 7.5 Handel Het regime van internationale handel vindt zijn oorsprong in de periode na WO II, met de oprichting van de GATT en later de WTO. De WTO reguleert de handel in goederen (GATT), diensten (GATS) en intellectuele eigendom (TRIPS) en kent een effectief geschillenbeslechtingsmechanisme. [TABLE] | Partijen: Nicaragua Colombia | |---| | **Probleem:** Continentaal plateau: natuurlijke voortzetting van de staat onder water. Na WOII verklaarden staten soevereine rechten op de ondergrond van het continentaal plateau. Dit leidde tot afbakeningconflicten, met name tussen Nicaragua (met een geologisch langer plateau) en Colombia (met een plateau van 200 zeemijl). | | **Oplossing:** Het IGH bepaalde dat in geval van conflicten het land met een plateau van 200 zeemijl zijn aanspraak kan beperken tot die grens, leidend tot een gewoonterechtelijke norm voor afbakening. | [/TABLE] [TABLE] | Partijen: Bolivia Chili | |---| | **Probleem:** Bolivia verloor na een conflict toegang tot de zee. Chili toonde bereidheid tot dialoog, maar zonder concrete resultaten. Bolivia deed een beroep op het IGH, stellende dat Chili's beloften inzake toegang tot de zee een basis vormden voor legitieme verwachtingen. | | **Oplossing:** Het IGH oordeelde dat legitieme verwachtingen geen algemeen rechtsbeginsel zijn in het internationaal recht. Aangezien Chili's gedragingen Bolivia geen schade berokkend hadden en Chili geen voordeel had gehaald, werd het beroep op legitieme verwachtingen afgewezen. | [/TABLE] [TABLE] | Partijen: Nederland Duitsland | |---| | **Probleem:** Nederland besloot, in het kader van zijn klimaatdoelstellingen, om geen energie meer uit steenkool te produceren. Dit trof Duitse energieproducenten die in Nederland investeerden. Zij eisten schadevergoeding, stellende dat dit een schending van het Energiehandvest was. | | **Oplossing:** Het IGH-arrest benadrukte het 'right to regulate' van staten inzake milieubeleid. Maatregelen die in goed vertrouwen en zonder disproportionaliteit worden genomen ter bescherming van het algemeen belang, zoals klimaatbeleid, worden doorgaans getolereerd. De arbitrage vond de maatregel van Nederland redelijk en gebaseerd op wetenschappelijke consensus, waardoor de claim van Philip Morris werd afgewezen. | [/TABLE] [TABLE] | Partijen: Kosovo Servië | |---| | **Probleem:** Kosovo had zich afgescheiden van Servië. De vraag was of Kosovo het recht had om een staat te zijn. | | **Oplossing:** Het IGH oordeelde dat er geen algemeen recht bestaat om een staat te worden; het is veeleer een feitenkwestie. Hoewel Kosovo zich niet mocht afscheiden in strijd met het interventieverbod, bestond er ook geen verbod. | [/TABLE] [TABLE] | Partijen: Palestina Israël | |---| | **Probleem:** Het Internationaal Strafhof (ISH) moest oordelen of Palestina een staat is voor de toepassing van zijn territoriale jurisdictie, teneinde misdrijven gepleegd op Palestijns grondgebied te kunnen vervolgen. | | **Oplossing:** Het ISH oordeelde dat de status van Palestina als staat, zoals erkend door het algemeen internationaal recht, niet doorslaggevend is. Doorslaggevend is of Palestina partij is bij het Statuut van Rome, wat het heeft gedaan, waardoor het Hof bevoegd is. | [/TABLE] [TABLE] | Partijen: Algemene Vergadering VN (op aansturen van Mauritius) VK | |---| | **Probleem:** De Chagos-eilanden, een deel van Mauritius, werden tijdens de dekolonisatie afgescheiden door het VK ten behoeve van een Amerikaanse militaire basis. Mauritius betwistte de rechtmatigheid van deze afscheiding. | | **Oplossing:** Het IGH oordeelde in een adviserend oordeel dat de afscheiding onrechtmatig was en dat het VK de eilanden zo spoedig mogelijk aan Mauritius moest teruggeven. Hoewel adviezen niet bindend zijn, oefenen ze aanzienlijke politieke en morele druk uit. | [/TABLE] [TABLE] | Europese Unie | Doorsnee internationale organisatie | |---|---| | Supranationale organisatie met een zeer ontwikkelde rechtsorde en een bijdrage van het Hof van Justitie aan de rechtsproductie. Macht ligt primair bij de organisatie zelf. | Intergouvernementele organisaties zijn afhankelijker van de wil van de lidstaten. Macht ligt primair bij de staten. | [/TABLE] [TABLE] | **IGH, Certain Expenses of the United Nations** | |---| | **Probleem:** Kosten van de blauwhelmen waren niet expliciet voorzien in het VN-Handvest. Sommige lidstaten weigerden bij te dragen. | | **Oplossing:** Het IGH paste de theorie van impliciete bevoegdheden toe, stellende dat organisaties bevoegdheden hebben die noodzakelijk zijn voor het bereiken van hun doelstellingen, zelfs indien niet expliciet in het oprichtingsverdrag vermeld. | [/TABLE] [TABLE] | **A/RES/61/295, United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples** | |---| | **Probleem:** Inheemse volkeren hebben geen eigendomstitel, waardoor hun rechten op natuurlijke rijkdommen en hun traditionele levenswijze bedreigd worden door externe economische belangen. | | **Oplossing:** De VN-Verklaring inzake de Rechten van Inheemse Volkeren erkent hun rechten op hun leefomgeving, cultuur en zelfbeschikking, en benadrukt de noodzaak van vrije, voorafgaande en geïnformeerde toestemming bij beslissingen die hen aangaan. Eigendomsrechten worden autonoom geïnterpreteerd om bescherming te bieden. | [/TABLE] [TABLE] | Partijen: Texaco & Calasiatic t. Libië | |---| | **Probleem:** Libië onteigende concessies na de revolutie, wat leidde tot een arbitragezaak. De aard van de handeling (overheidsgezag vs. private transactie) was cruciaal voor de immuniteit. | | **Oplossing:** De arbitrage erkende dat het onteigenen van concessies, ook al is het een koop, kan worden beschouwd als een handeling van overheidsgezag (*de iure imperii*) en derhalve immuniteit geniet, tenzij specifieke uitzonderingen van toepassing zijn. | [/TABLE] [TABLE] | Partijen: Nicaragua Colombia | |---| | **Probleem:** Afbakening van het continentaal plateau leidde tot een conflict. Het IGH moest vaststellen of de aanspraken van Nicaragua op basis van een lang continentaal plateau een gewoonterechtelijke basis hadden, gezien de beperktere aanspraken van Colombia. | | **Oplossing:** Het IGH leidde uit de algemene staatspraktijk af dat staten hun aanspraken op het continentaal plateau vrijwillig beperken tot 200 zeemijl, wat een indicatie was van een juridische verplichting, ook al konden andere motieven meespelen. | [/TABLE] [TABLE] | Partijen: Kosovo Servië | |---| | **Probleem:** Kosovo had zich afgescheiden van Servië na het uiteenvallen van Joegoslavië. De vraag was of Kosovo het recht had om een staat te zijn. | | **Oplossing:** Het IGH oordeelde dat er geen algemeen recht is om een staat te worden. Kosovo mocht zich niet afscheiden in strijd met het interventieverbod, maar Servië mocht zich niet op dit verbod beroepen omdat Kosovo op dat moment nog geen staat was. | [/TABLE] --- # Jurisdictie en immuniteiten Dit onderwerp analyseert de bevoegdheid van staten om personen, gedragingen en gebeurtenissen te reguleren, alsmede de immuniteiten die staten en hun vertegenwoordigers genieten in het internationaal recht. ## 3 Jurisdictie en immuniteiten ### 3.1 Jurisdictie Jurisdictie is de bevoegdheid van een staat om personen, gedragingen of gebeurtenissen te reguleren en aan zijn staatsgezag te onderwerpen. Het is een uiting van staatssoevereiniteit en wordt uitgeoefend door staatsorganen. Jurisdictie kan worden uitgeoefend op basis van verschillende aanknopingsfactoren, die de band tussen de gedraging of persoon en de staat aantonen. #### 3.1.1 Hoe jurisdictie wordt uitgeoefend Jurisdictie wordt uitgeoefend via drie verschillende vormen: * **Wetgevende jurisdictie:** De bevoegdheid om regels te stellen. Dit is in principe alles wat niet verboden is door het internationaal recht (basisregel uit de Lotus-zaak). * **Uitvoerende jurisdictie:** De bevoegdheid om uitvoerende autoriteit uit te oefenen (bv. arrestaties, beslaglegging). Dit mag in principe alleen op het eigen grondgebied, tenzij er een specifieke internationale rechtsregel is die extraterritoriale uitoefening toelaat. * **Gerechtelijke jurisdictie:** De bevoegdheid om recht te spreken over personen of geschillen. #### 3.1.2 Aanknopingsfactoren De belangrijkste aanknopingsfactoren die de bevoegdheid van een staat rechtvaardigen zijn: * **Territoriale jurisdictie:** De staat mag alles reguleren wat zich op zijn grondgebied afspeelt. Dit kan ook extensief worden geïnterpreteerd, bijvoorbeeld door te handelen op een schip of vliegtuig onder de jurisdictie van een lidstaat, of via de "business done in whole or in part within the Union" clausule van de EU. * **Persoonlijke jurisdictie:** * **Actief:** De staat mag zijn onderdanen vervolgen, ongeacht waar zij zich bevinden en wat zij doen. * **Passief:** De staat mag vreemdelingen vervolgen die in het buitenland een misdrijf hebben gepleegd tegen een onderdaan van die staat. Dit beginsel wordt echter bekritiseerd vanwege de gebrekkige kenbaarheid van het toepasselijke recht. * **Effectenbeginsel:** De staat mag jurisdictie uitoefenen over feiten die in het buitenland gebeuren maar die economische of andere effecten hebben op het eigen grondgebied. De VS hanteert hierbij een zeer ruime interpretatie, bijvoorbeeld door het gebruik van de Amerikaanse dollar als aanknopingsfactor. * **Universele jurisdictie:** De uitoefening van jurisdictie in het algemeen belang van de internationale gemeenschap, met name voor internationale misdrijven zoals genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. De Belgische genocidewet is hier een voorbeeld van, hoewel de toepassing ervan in de praktijk werd beperkt. #### 3.1.3 Afbakening van jurisdicties Bij het afbakenen van jurisdicties spelen verschillende criteria een rol: * **Kwaliteit van de aanknopingsfactor:** De band met het feit of de persoon moet pertinent en voldoende sterk zijn ("close" en "genuine" link). * **Afweging van concurrerende jurisdicties:** Wanneer meerdere staten jurisdictie kunnen uitoefenen, moet er een afweging gemaakt worden, waarbij territoriale jurisdictie doorgaans voorrang krijgt op extraterritoriale jurisdictie. Het "Foreign State Compulsion" doctrine, dat stelt dat een staat geen jurisdictie mag uitoefenen als dit een schending van het recht van een andere staat zou veroorzaken, wordt steeds meer verlaten. * **Invloed van andere rechtsregimes:** Mensenrechten, milieurecht en internationaal strafrecht kunnen de beoordeling van aanknopingsfactoren beïnvloeden, bijvoorbeeld door te eisen dat bepaalde handelingen die extraterritoriaal worden gepleegd toch onder de jurisdictie vallen als ze ernstige mensenrechtenschendingen of internationale misdaden betreffen (EHRM casussen zoals Al-Skeini en Georgia v. Russia). #### 3.1.4 Jurisdictie van de Europese Unie De EU hanteert eigen richtlijnen inzake extraterritoriale toepassing van sancties, waarbij een "close" en "genuine" link met de EU vereist is. Hoewel de EU kritisch staat tegenover extraterritoriale sancties van derde landen, past ze zelf ook ruime criteria toe, wat leidt tot spanningen met andere rechtsregimes en het principe van wederzijdse erkenning. ### 3.2 Immuniteiten Immuniteit is een uitzondering op de jurisdictie van een staat, waarbij staten en hun vertegenwoordigers vrijgesteld worden van de uitoefening van jurisdictie door andere staten. Immuniteit heeft als grondslag de soevereine gelijkheid van staten (*par in parem non habet juridictionem*) en het waarborgen van de uitoefening van hun functies. #### 3.2.1 Verschil met andere concepten * **Immuniteit:** Vrijstelling van jurisdictie, materiële rechtsregels blijven van toepassing. * **Exempties (vrijstellingen):** Vrijstelling van naleving van bepaalde materiële rechtsregels (bv. fiscale vrijstellingen). * **Onschendbaarheid:** Bescherming tegen fysieke dwang en inmenging, zowel negatief (niet betreden) als positief (beschermen tegen derden). #### 3.2.2 Soorten immuniteiten * **Staatsimmuniteit:** De immuniteit die staten genieten. Deze is in de loop van de tijd geëvolueerd van een absolute immuniteit tot een beperkte immuniteit. * **Absolute immuniteit:** Vrijstelling van jurisdictie voor alle handelingen van een staat. * **Beperkte immuniteit:** Onderscheid tussen *ius imperii* (soevereine handelingen, immuniteit van toepassing) en *ius gestionis* (private/commerciële handelingen, immuniteit niet van toepassing). De beoordeling hiervan is complex en gebeurt vaak op basis van de aard van de handeling in zijn context. De UN Convention on Jurisdictional Immunities of States and their Property (UNCI) codificeert grotendeels de gewoonte, maar is nog niet van kracht. * **Immuniteit van vertegenwoordigers van staten:** Diplomaten, staatshoofden, regeringsleiders en ministers van Buitenlandse Zaken genieten immuniteit. De basis hiervoor ligt in de Conventie van Wenen inzake Diplomatieke Betrekkingen (1961) (CDB), die zowel soevereine gelijkheid als functionele grondslagen aanhaalt. * **Jurisdictionele immuniteit:** Diplomaten genieten in principe volledige immuniteit van strafrechtelijke, burgerrechtelijke en administratieve jurisdictie van de ontvangststaat, met enkele restrictieve uitzonderingen (bv. erfenissen, onroerende goederen, commerciële activiteiten). * **Uitvoeringsimmuniteit en onschendbaarheid:** Deze zijn absoluut en bieden bescherming tegen beslaglegging en fysieke dwang, zelfs in de gevallen waar jurisdictionele immuniteit niet geldt. * **Immuniteit van internationale organisaties:** Deze organisaties genieten doorgaans absolute immuniteit, die vastgelegd is in hun oprichtingsverdragen of zetelakkoorden. Dit kan echter in conflict komen met het recht op toegang tot de rechter (art. 6 EVRM), waarbij de immuniteit doorgaans wordt gehandhaafd zolang er adequate alternatieve geschillenbeslechtingsmechanismen bestaan. * **Immuniteiten en internationale misdaden:** In de Yerodia-zaak oordeelde het IGH dat immuniteit voor ministers van Buitenlandse Zaken blijft gelden, zelfs voor vermeende internationale misdaden, zolang zij in functie zijn. Dit staat in contrast met de praktijk van sommige nationale rechtbanken en de opvattingen binnen bepaalde internationale kringen. #### 3.2.3 Beperkingen en uitzonderingen op immuniteiten * **Afstand van immuniteit:** Staten kunnen uitdrukkelijk of impliciet afstand doen van hun immuniteit. * **Tegen-vorderingen:** Indien een staat een tegen-vordering instelt, kan dit worden gezien als een aanvaarding van de jurisdictie van de rechtbank. * **Uitvoeringsimmuniteit:** Beslaglegging op goederen van een staat is beperkt tot goederen die niet bestemd zijn voor *ius imperii* doeleinden en die een band hebben met de entiteit waartegen de procedure gericht was. Goederen van centrale banken of bestemd voor militaire doeleinden genieten bijzondere bescherming. * **Diplomatieke immuniteit:** Geldt niet in de zendstaat en wordt beperkt bij transit door andere staten. Immuniteit voor handelingen gesteld in functie blijft echter bestaan, ook na het einde van de functie. ### 3.3 Afbakening van jurisdictie en immuniteiten Er is een constante spanning tussen de uitoefening van jurisdictie en de erkenning van immuniteiten. De rechtspraak en de praktijk van staten evolueren, waarbij rekening wordt gehouden met de kwaliteit van de aanknopingsfactoren, de afweging van concurrerende jurisdicties, de invloed van andere rechtsregimes (zoals mensenrechten en milieurecht) en de soevereine belangen van staten. De interpretatie van "staat" en "soevereine handeling" is cruciaal voor de toepassing van immuniteitsregels. ### 3.4 De internationale rechter en de vrede De vreedzame regeling van geschillen is een centraal principe van het internationaal recht, met als doel het voorkomen van gewapend geweld en het bevorderen van internationale vrede en gerechtigheid. #### 3.4.1 Methoden van vreedzame geschillenbeslechting * **Niet-jurisdictionele methoden:** * **Onderhandelingen:** Een inspanningsverbintenis tussen staten om tot een oplossing te komen. * **Tussenkomst van derden:** Bemiddeling (mediation) en conciliatie (vaststelling van een billijke regeling) proberen de partijen tot een overeenkomst te brengen, vaak door zich te richten op onderliggende belangen in plaats van formele posities. * **Fact-finding:** Vaststellen van feiten, wat cruciaal kan zijn om misverstanden en valse voorwendsels (false flags) te ontkrachten. * **Jurisdictionele methoden:** * **Arbitrage:** Staten kiezen zelf hun scheidsrechters en de procedure, vaak als alternatief voor gerechtelijke beslechting. * **Internationaal Gerechtshof (IGH):** Het belangrijkste gerechtelijke orgaan van de VN, wiens rechtsmacht gebaseerd is op de instemming van de staten (contentieuze rechtsmacht) of op adviesvragen van VN-organen (adviserende rechtsmacht). Het IGH werkt vaak met een "evolutieve interpretatie" van verdragen en heeft een belangrijke rol in het bevorderen van de naleving van het internationaal recht en het bieden van "closure" aan slachtoffers. * **Andere internationale rechtbanken:** Gespecialiseerde tribunalen zoals het Internationaal Strafhof (ISH), het Internationaal Zeerechttribunaal (ITLOS) en regionale hoven (EHRM) behandelen specifieke soorten geschillen. #### 3.4.2 Uitdagingen en bijdragen van de internationale rechter * **Obstakels:** De aard van internationale conflicten (vaak politiek), de beperkte afdwingingsmechanismen en de afhankelijkheid van de instemming van staten zijn grote uitdagingen. * **Bijdragen:** De internationale rechter bevordert de naleving van het recht, draagt bij aan waarheidsvinding en helpt bij het "juist krijgen van de termen" van geschillen, wat kan bijdragen aan een rechtsconforme oplossing en het ondersteunen van zwakkere partijen. ### 3.5 De rol van internationale organisaties Internationale organisaties zijn opgericht door staten en beschikken over rechtspersoonlijkheid en immuniteiten. Hun bevoegdheden zijn in principe beperkt tot wat is toegekend, maar de theorie van impliciete bevoegdheden maakt uitbreiding mogelijk indien dit noodzakelijk is voor het realiseren van de doelstellingen van de organisatie. De verantwoordelijkheid van internationale organisaties is echter een complex en vaak problematisch gebied, met name in gevallen van handelen van blauwhelmen. ### 3.6 Volkeren, individuen, NGO's en bedrijven Volkeren hebben een recht op zelfbeschikking, met name in het kader van dekolonisatie. Individuen en niet-gouvernementele organisaties (NGO's) zijn steeds meer erkend als actoren in het internationaal recht, hoewel ze zelden als volwaardige subjecten met eigen rechten en plichten worden beschouwd. Bedrijven spelen een belangrijke rol in het internationaal economisch recht, met name in het investeringsrecht, waar zij directe claims kunnen instellen tegen staten. ### 3.7 Staatsaansprakelijkheid en internationale misdrijven Wanneer staten hun internationale verplichtingen schenden, kunnen zij aansprakelijk worden gesteld. Dit geldt ook voor ernstige schendingen die neerkomen op internationale misdrijven zoals genocide, misdaden tegen de mensheid, oorlogsmisdaden en agressie. De toerekening van gedragingen aan een staat is cruciaal voor het vaststellen van staatsaansprakelijkheid. Verschoningsgronden kunnen de aansprakelijkheid van een staat beperken, maar niet wanneer de handeling in strijd is met *ius cogens*. Internationaal strafrecht richt zich op de vervolging van individuen die verantwoordelijk zijn voor deze internationale misdrijven, waarbij het Internationaal Strafhof (ISH) een centrale rol speelt. De bevoegdheid van het ISH is echter beperkt door de instemming van staten en complementair aan de nationale jurisdictie. --- # Internationale vrede en veiligheid Dit deel bespreekt de belangrijkste instrumenten en principes die worden gebruikt om internationale vrede en veiligheid te handhaven, met de nadruk op het verbod op geweld, collectieve veiligheid en de rol van de VN-organen. ## 4 Internationale vrede en veiligheid ### 4.1 Algemeen Het handhaven van internationale vrede en veiligheid is een fundamenteel doel van het internationaal publiekrecht, vastgelegd in het Handvest van de Verenigde Naties. Dit omvat zowel een negatieve verplichting, namelijk het verbod op het gebruik van geweld, als een positieve verplichting om geschillen vreedzaam op te lossen. ### 4.2 Verbod van gebruik van gewapend geweld #### 4.2.1 Het principe van het geweldverbod Het verbod op het gebruik van geweld is een kernprincipe van het internationaal recht, verankerd in artikel 2, paragraaf 4 van het VN-Handvest en als regel van gewoonterecht. Het verbiedt staten om in hun internationale betrekkingen te dreigen met of gebruik te maken van geweld tegen de territoriale integriteit of politieke onafhankelijkheid van een andere staat, of op enige andere wijze die onverenigbaar is met de doelstellingen van de Verenigde Naties. * **Quid force?** De term "force" in artikel 2, paragraaf 4, verwijst primair naar gewapend, militair geweld. Andere vormen van dwang, zoals economische sancties of fysieke, niet-militaire daden, vallen doorgaans niet onder dit specifieke verbod, hoewel ze wel andere internationale rechtsregels kunnen schenden (bijvoorbeeld het non-interventiebeginsel of het internationaal humanitair recht). * **”Against … or …”** Het geweldverbod geldt ter bescherming van de territoriale integriteit en politieke onafhankelijkheid van staten. Handelingen die deze aspecten schenden, zelfs zonder direct militair contact, kunnen onder het verbod vallen. * **”Use”** Dit omvat zowel direct als indirect gebruik van geweld. Indirect geweld, zoals het bewapenen of financieren van gewapende groeperingen die tegen een andere staat opereren, wordt ook beschouwd als een schending van het verbod. De vraag of cyberaanvallen hieronder vallen, is nog in ontwikkeling, met een tendens om dit onder schendingen van het non-interventiebeginsel of soevereiniteit te plaatsen. * **”In their international relations”** Dit beperkt de toepassing van het geweldverbod tot situaties tussen staten. Interne conflicten vallen doorgaans niet direct onder artikel 2, paragraaf 4, hoewel grootschalige mensenrechtenschendingen inburgeroorlogen via de Veiligheidsraad wel onder de noemer "bedreiging van de vrede" kunnen vallen. * **”Threat”** Dreiging met geweld wordt ook verboden. Hoewel de precieze reikwijdte van wat als een verboden dreiging geldt, onderwerp van discussie is, impliceert een algemene verklaring dat alle opties open worden gehouden wel degelijk een dreiging. #### 4.2.2 Uitzonderingen op het geweldverbod Er zijn twee belangrijke uitzonderingen op het geweldverbod: * **Toestemming:** Gewapend geweld op het grondgebied van een staat met toestemming van die staat (bijvoorbeeld voor vredesoperaties of op uitnodiging) is geen schending van artikel 2, paragraaf 4. * **Zelfverdediging (Artikel 51 VN-Handvest):** Een staat mag geweld gebruiken ter zelfverdediging tegen een gewapende aanval. Dit recht is beperkt tot de noodzaak en proportionaliteit van de reactie, en geldt alleen tegen de directe aanvaller. Preventieve zelfverdediging is controversieel en vereist een imminente dreiging. De Veiligheidsraad kan ook maatregelen nemen om de vrede te handhaven of te herstellen. #### 4.2.3 Ius cogens Het verbod op het gebruik van geweld is een regel van *ius cogens*, wat betekent dat het een dwingende norm van algemeen internationaal recht is waarvan niet mag worden afgeweken. Schendingen van *ius cogens* kunnen leiden tot de nietigheid van verdragen (artikel 53 WVV) en een algemene verplichting voor staten om dergelijke schendingen niet te erkennen of te ondersteunen. ### 4.3 Collectieve veiligheid Collectieve veiligheid is een systeem waarbij staten zich ertoe verbinden om, in plaats van individuele zelfverdediging, gezamenlijk op te treden tegen agressie of bedreigingen van de vrede en veiligheid. De Verenigde Naties, met name de Veiligheidsraad, zijn het centrale orgaan voor collectieve veiligheid. #### 4.3.1 De Veiligheidsraad De Veiligheidsraad heeft de primaire verantwoordelijkheid voor de handhaving van internationale vrede en veiligheid (Artikel 24 VN-Handvest). Haar besluiten zijn bindend voor alle lidstaten (Artikel 25 VN-Handvest) en hebben voorrang op andere internationale verplichtingen (Artikel 103 VN-Handvest). * **Hoofdstuk VI VN-Handvest:** Gaat over de vreedzame regeling van geschillen. De Veiligheidsraad kan partijen aanmanen om geschillen vreedzaam op te lossen via diplomatieke middelen, onderzoek, bemiddeling, arbitrage, of juridische procedures. De VN-vredesmachten die onder dit hoofdstuk opereren, zijn doorgaans geneutraliseerd en mogen geen geweld gebruiken, behalve voor zelfverdediging. * **Hoofdstuk VII VN-Handvest:** Biedt de Veiligheidsraad de bevoegdheid om bindende maatregelen te nemen wanneer de vrede wordt bedreigd, de vrede wordt verstoord, of er sprake is van agressie (Artikel 39 VN-Handvest). Dit kan variëren van diplomatieke en economische sancties tot het gebruik van militair geweld. * **Procedurele kwesties:** De besluitvorming in de Veiligheidsraad gebeurt via stemming, waarbij de 5 permanente leden (China, Frankrijk, Rusland, VK, VS) een vetorecht hebben over inhoudelijke beslissingen. Dit vetorecht is een centraal obstakel voor effectief optreden. * **Evolutie van "bedreiging van de vrede":** Het begrip "bedreiging van de vrede" is door de praktijk van de Veiligheidsraad geëvolueerd van enkel gewapende agressie naar ook grootschalige mensenrechtenschendingen, interne conflicten met grensoverschrijdende effecten, terrorisme, en potentieel ook klimaatverandering. #### 4.3.2 De Algemene Vergadering De Algemene Vergadering kan de Veiligheidsraad verzoeken om actie te ondernemen, en heeft via de "Uniting for Peace" resolutie (1950) een mechanisme ingesteld om bij een veto in de Veiligheidsraad zelf actie te ondernemen, hoewel haar besluiten doorgaans niet-bindend zijn. ### 4.4 Bescherming van het individu Het internationaal recht beschermt ook individuen, met name op het gebied van mensenrechten, internationaal arbeidsrecht, internationaal humanitair recht en internationaal strafrecht. #### 4.4.1 Mensenrechten Dit omvat een breed scala aan rechten die zijn vastgelegd in internationale verdragen zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, het VN-Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten (BUPO) en het VN-Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten. Deze verdragen bevatten zowel negatieve verplichtingen (respecteren van rechten) als positieve verplichtingen (waarborgen en bevorderen van rechten). Er bestaan ook regionale mensenrechtenverdragen. * **Verplichtingen van staten:** Staten zijn verantwoordelijk voor het respecteren en waarborgen van deze rechten binnen hun grondgebied en jurisdictie, zonder discriminatie. * **Mechanismen:** Het VN-mensenrechtencomité en de Mensenrechtenraad, evenals regionale hoven zoals het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, spelen een rol bij het toezien op de naleving van mensenrechten. #### 4.4.2 Internationaal arbeidsrecht De Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) bevordert internationale arbeidsnormen door middel van een tripartite structuur (regeringen, werknemers, werkgevers) en het aannemen van verdragen en verklaringen. Fundamentele beginselen zoals vrijheid van vereniging, afschaffing van dwangarbeid en kinderarbeid, en non-discriminatie zijn ook buiten de specifieke verdragen bindend voor lidstaten van de IAO. #### 4.4.3 Internationaal humanitair recht Dit recht reguleert het gedrag van strijdende partijen tijdens gewapende conflicten, met als doel het beperken van het leed. De Conventies van Genève en de Aanvullende Protocollen vormen de kern van dit recht, met fundamentele beginselen als humaniteit en militaire noodzaak, onderscheid tussen combattanten en burgers, en de bescherming van kwetsbare groepen. #### 4.4.4 Internationaal strafrecht Dit recht criminaliseert ernstige internationale misdaden zoals oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid, genocide en agressie. Het Internationaal Strafhof (ISH) heeft jurisdictie over deze misdaden wanneer nationale rechtbanken niet in staat of niet bereid zijn te vervolgen. Het ISH opereert op basis van het Statuut van Rome en de beginselen van complementariteit en subsidiariteit. ### 4.5 De rol van de Veiligheidsraad en Algemene Vergadering van de VN in het handhaven van internationale vrede en veiligheid De Veiligheidsraad is het primaire orgaan voor de handhaving van vrede en veiligheid, met bindende bevoegdheden onder Hoofdstuk VII van het VN-Handvest. De Algemene Vergadering kan ook een rol spelen, met name via haar adviserende functie en de "Uniting for Peace" resolutie. * **Veiligheidsraad (Hoofdstuk VII):** Kan bindende maatregelen opleggen, inclusief sancties en het machtigen van militair geweld, wanneer er sprake is van een bedreiging van de vrede, verbreking van de vrede of daad van agressie. De definitie van deze begrippen is geëvolueerd om ook niet-militaire bedreigingen te omvatten. Het vetorecht van de permanente leden blijft echter een significante beperking op de effectiviteit van de Raad. * **Algemene Vergadering:** Kan adviserende opinies van het Internationaal Gerechtshof vragen en, in uitzonderlijke omstandigheden, zelf actie ondernemen indien de Veiligheidsraad geblokkeerd is. * **VN-vredesmachten:** Opereren onder het mandaat van de Veiligheidsraad. Hun bevoegdheden en middelen zijn geëvolueerd van puur neutrale observatie naar meer assertieve mandaten die het gebruik van geweld toestaan voor de bescherming van burgers en de uitvoering van het mandaat. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Gewoonte | Een bron van internationaal recht die ontstaat uit een algemene praktijk die wordt aanvaard als recht (opinio juris). Dit vereist zowel een consistente praktijk van staten als de overtuiging dat deze praktijk juridisch verplichtend is. | | Verdragen | Schriftelijke overeenkomsten tussen staten die juridisch bindend zijn en onderworpen zijn aan het internationaal publiekrecht. Ze vormen een van de primaire bronnen van internationaal recht en worden gereguleerd door het Verdrag van Wenen inzake Verdragenrecht. | | Jus cogens | Dwingend internationaal recht; regels die door de internationale gemeenschap als geheel worden aanvaard als regels waarvan niet mag worden afgeweken, zoals het verbod op genocide en het verbod op foltering. Deze regels hebben een hogere status dan andere internationale normen. | | Opinio juris | De overtuiging van staten dat zij zich op een bepaalde manier gedragen omdat zij daartoe juridisch verplicht zijn. Dit is een van de twee constitutieve bestanddelen van gewoonterecht, naast de staatspraktijk. | | Staatsaansprakelijkheid | Het internationaalrechtelijke regime dat bepaalt onder welke voorwaarden een staat verantwoordelijk kan worden gehouden voor onrechtmatige gedragingen die aan de staat kunnen worden toegerekend, en welke rechtsgevolgen daaraan verbonden zijn. | | Jurisdictie | De bevoegdheid van een staat om zijn wetgeving en gezag uit te oefenen over personen, goederen en gebeurtenissen. Dit kan gebaseerd zijn op territoriale, persoonlijke of universele aanknopingsfactoren, en is een uiting van staatssoevereiniteit. | | Staatsimmuniteit | De regel van internationaal recht die bepaalt dat een soevereine staat niet onderworpen kan worden aan de jurisdictie van een andere staat, tenzij deze laatste staat toestemming geeft of een uitzondering van toepassing is. Dit principe is gebaseerd op soevereine gelijkheid. | | Vreedzame geschillenregeling | De methoden en procedures die staten kunnen gebruiken om internationale geschillen op een vreedzame manier op te lossen, zoals onderhandelingen, bemiddeling, arbitrage en rechterlijke procedures, zoals die van het Internationaal Gerechtshof. | | Mensenrechten | Universele rechten die inherent zijn aan elk individu, ongeacht nationaliteit, verblijfplaats of andere status. Ze worden beschermd door diverse internationale en regionale verdragen en instrumenten. | | Internationaal humanitair recht | De regels die van toepassing zijn in geval van gewapende conflicten, met als doel het beperken van het lijden en het beschermen van personen die niet deelnemen aan de strijd, en het beperken van de middelen en methoden van oorlogsvoering. | | Internationaal strafrecht | Het rechtsgebied dat zich bezighoudt met de internationale misdaden zoals genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid, en de vervolging van individuen die verantwoordelijk zijn voor deze misdaden, vaak via internationale tribunalen of het Internationaal Strafhof. | | Due diligence | Een algemene rechtsplicht in het internationaal recht die inhoudt dat staten redelijke stappen moeten ondernemen om te voorkomen dat activiteiten binnen hun jurisdictie of controle schade toebrengen aan andere staten of aan gebieden buiten nationale jurisdictie. | | Fair and equitable treatment (eerlijke en billijke behandeling) | Een breed principe in het internationaal investeringsrecht dat staten verplicht om investeerders en hun investeringen eerlijk en billijk te behandelen, met inachtneming van transparantie, rechtszekerheid en bescherming van legitieme verwachtingen. | | Common but differentiated responsibilities | Een principe in het internationaal milieurecht, met name in het klimaatbeleid, dat erkent dat alle staten een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid hebben om mondiale milieuproblemen aan te pakken, maar dat deze verantwoordelijkheden verschillend zijn op basis van hun capaciteiten en historische bijdragen aan het probleem. | | Soevereiniteit | Het hoogste en onafhankelijke gezag van een staat binnen zijn eigen grondgebied, en de gelijkheid van staten in hun betrekkingen met andere staten. Dit principe is een hoeksteen van het internationaal publiekrecht. | | Verantwoordelijkheid van internationale organisaties | Het regime dat bepaalt wanneer en hoe internationale organisaties internationaalrechtelijk aansprakelijk kunnen worden gesteld voor hun handelingen, wat vaak complex is vanwege hun immuniteiten en oprichtingsaktes. | | Deder aut judicare | Een rechtsbeginsel in het internationaal strafrecht dat stelt dat een staat die een verdachte van een ernstig internationaal misdrijf op zijn grondgebied aantreft, deze verdachte ofwel zelf moet berechten ofwel moet uitleveren aan een bevoegde staat. | | Forum prorogatum | Een situatie waarin een staat, hoewel hij de rechtsmacht van een internationaal gerechtshof niet formeel heeft aanvaard, impliciet toestemt om voor dat gerechtshof te verschijnen en zich te verdedigen, waardoor het gerechtshof alsnog rechtsmacht verkrijgt. | | Ius cogens | Dwingend internationaal recht; regels die door de internationale gemeenschap als geheel worden aanvaard als regels waarvan niet mag worden afgeweken, zoals het verbod op genocide en het verbod op foltering. Deze regels hebben een hogere status dan andere internationale normen. | | Erga omnes | Verplichtingen die staten verschuldigd zijn aan de internationale gemeenschap als geheel. Schendingen van erga omnes-verplichtingen kunnen door elke staat worden ingeroepen, zelfs als zij niet direct door de schending getroffen is. | | Facultatieve rechtsmacht | De rechtsmacht van het Internationaal Gerechtshof die afhankelijk is van de uitdrukkelijke instemming van de staten die bij een geschil betrokken zijn, vaak vastgelegd in verdragen of speciale overeenkomsten. | | Staatsimmuniteit van uitvoering | De regel dat, zelfs indien jurisdictionele immuniteit is opgeheven, bepaalde goederen van een staat, zoals die bestemd zijn voor overheidsfuncties (ius imperii), niet vatbaar zijn voor beslag of ten uitvoerlegging. | | Diplomatieke immuniteit | De immuniteiten en privileges die worden verleend aan diplomatieke agenten en hun personeel, vastgelegd in het Verdrag van Wenen inzake diplomatieke betrekkingen, om hen in staat te stellen hun taken ongestoord uit te voeren. | | Ius imperii | Handelingen van een staat die worden verricht in de uitoefening van zijn soeverein gezag en publieke functie. Voor deze handelingen geniet de staat doorgaans immuniteit van jurisdictie. | | Ius gestionis | Handelingen van een staat die worden verricht in een private hoedanigheid, vergelijkbaar met commerciële transacties. Voor dergelijke handelingen geniet de staat doorgaans geen immuniteit van jurisdictie. |