Tekst: Health promotion_Deforche B_2024.pdf

# Preventieniveaus in de volksgezondheid Dit onderwerp verkent de verschillende niveaus van preventie binnen de volksgezondheid, onderscheiden op basis van de toegepaste preventieve maatregelen en de stadia van ziekte, met de nadruk op gezondheidsbescherming, ziektepreventie, en gezondheidsbevordering. ### 1.1 Niveaus van preventie gebaseerd op de toegepaste maatregel In de volksgezondheid worden drie niveaus van preventie onderscheiden op basis van het type maatregel dat wordt toegepast: gezondheidsbescherming, ziektepreventie en gezondheidsbevordering [2](#page=2). #### 1.1.1 Gezondheidsbescherming Gezondheidsbescherming omvat maatregelen die worden genomen zonder directe betrokkenheid van burgers om schade aan de gezondheid te voorkomen, vaak in de vorm van regelgeving. Voorbeelden hiervan zijn voedselsystemen, kwaliteits- en veiligheidsvoorschriften, waterzuivering, arbeidsveiligheidsnormen en bodemtesten van landbouwgrond. Gezondheidsbescherming is doorgaans de verantwoordelijkheid van afdelingen voor volksgezondheid of overheidsinstanties [2](#page=2). #### 1.1.2 Ziektepreventie Ziektepreventie heeft betrekking op maatregelen die gericht zijn op het verminderen van het voorkomen van risicofactoren, het voorkomen van het ontstaan van ziekten, het afremmen van de ziekteprogressie en het verminderen van de gevolgen ervan zodra deze zich voordoen. Een typisch voorbeeld van ziektepreventie is vaccinatie, zoals tegen polio of COVID-19. Ziektepreventie gaat altijd uit van een bedreiging voor de gezondheid in de vorm van een risicofactor of een ziekte, en probeert zoveel mogelijk mensen binnen een populatie te beschermen. Dit niveau van preventie wordt voornamelijk toegepast in de gezondheidszorg [2](#page=2). #### 1.1.3 Gezondheidsbevordering Gezondheidsbevordering richt zich op het vergroten van de capaciteit van individuen om hun eigen gezondheid te verbeteren en op het ontwerpen van een fysieke, socioculturele, economische en politieke omgeving die gezonde keuzes bevordert. Het wordt gedefinieerd als "het proces dat mensen in staat stelt meer controle over hun gezondheid te krijgen en deze te verbeteren". Voorbeelden van maatregelen ter ontmoediging van roken, een activiteit van gezondheidsbevordering, omvatten educatie over gezondheidsrisico's, rookverboden in openbare ruimtes en restaurants, en belastingen op tabak. Gezondheidsbevordering wordt ook in andere sectoren dan de gezondheidszorg beoefend [2](#page=2). > **Tip:** Hoewel er duidelijke definities zijn, is er in de praktijk vaak overlap tussen ziektepreventie en gezondheidsbevordering, aangezien het bevorderen van positieve gezondheid ook het ziekterisico kan verlagen en vice versa. ### 1.2 Niveaus van preventie gebaseerd op stadia van ziekte Op basis van de stadia van ziekte worden vier verschillende typen preventie onderscheiden: primaire, secundaire, tertiaire en quaternaire preventie [3](#page=3) [4](#page=4). #### 1.2.1 Primaire preventie Primaire preventie heeft tot doel ziekten te voorkomen of de oorzaken ervan te verwijderen voordat ze optreden. Dit type preventie richt zich daarom op een gezonde populatie en kan alleen worden toegepast wanneer de causale factoren van een ziekte zijn geïdentificeerd en beïnvloedbaar zijn. Strategieën kunnen gericht zijn op specifieke groepen, zoals het bevorderen van griepvaccinatie bij ouderen of borstvoeding bij jonge moeders, of op de gehele populatie, zoals het stimuleren van handen wassen om de verspreiding van infectieziekten te voorkomen of het aanbieden van fietspaden om actief transport te bevorderen [3](#page=3). #### 1.2.2 Secundaire preventie Secundaire preventie verwijst naar de vroege opsporing van een ziekte, zodat deze in een vroeg stadium kan worden behandeld. Het doel is om de kans op genezing te vergroten en het risico op langdurige nadelige effecten of verdere verspreiding van de ziekte te verminderen. Secundaire preventie richt zich op ogenschijnlijk gezonde individuen met subklinische vormen van ziekte, dat wil zeggen zonder duidelijke symptomen. Dit type preventie is alleen nuttig wanneer er een betrouwbare test bestaat om een ziekte vroegtijdig op te sporen en wanneer de ziekte in een vroeg stadium effectief kan worden behandeld. Strategieën omvatten bevolkingsonderzoeken voor vroege opsporing van ziekten zoals borstkanker bij vrouwen of metabole ziekten bij pasgeborenen. Dit kan universeel zijn (gericht op alle individuen binnen een bepaalde subgroep, zoals alle vrouwen tussen 50 en 69 jaar) of gericht op risicogroepen (case finding, zoals vrouwen met een familiegeschiedenis van borstkanker) [3](#page=3). #### 1.2.3 Tertiaire preventie Tertiaire preventie beoogt de ernst en chronische effecten van een ziekte te verminderen. Het richt zich op symptomatische patiënten en voorkomt niet het ontstaan van de ziekte, maar probeert complicaties of functionele beperkingen veroorzaakt door de ziekte te voorkomen en de kwaliteit van leven te verhogen. Voorbeelden zijn het bevorderen van een gezonde voeding en lichaamsbeweging bij type 2-diabetespatiënten om hart- en vaatziekten te voorkomen, revalidatieprogramma's voor hartpatiënten, zelfmanagement van astma en pijnmanagement bij palliatieve patiënten [3](#page=3). #### 1.2.4 Quaternaire preventie Quaternaire preventie wordt gedefinieerd als "een actie ondernomen om individuen (personen/patiënten) te beschermen tegen medische interventies die waarschijnlijk meer kwaad dan goed doen". Het richt zich op zowel patiënten als zorgverleners, omdat deze medische interventies voorstellen aan hun patiënten. Het doel is om overbodige onderzoeken, fout-positieven en onnodige angst bij de patiënt te vermijden door rekening te houden met wetenschappelijk bewijs en ethische overwegingen. Quaternaire preventie kan worden toegepast op primaire preventie (bv. het vermijden van onnodige vaccinaties), secundaire preventie (bv. het vermijden van overmatige screenings op kanker) en tertiaire preventie strategieën (bv. het vermijden van overbehandeling van hyperglykemie). Quaternaire preventie heeft ook betrekking op patiënten die zich ziek voelen maar geen ziekte hebben, wat kan leiden tot medisch onverklaarbare symptomen en een risico op overbehandeling en schade [3](#page=3) [4](#page=4). > **Tip:** Figuur 1 illustreert de verschillende typen preventie gebaseerd op het ziektestadium [4](#page=4). ### 1.3 Preventie binnen de geestelijke gezondheid Binnen de geestelijke gezondheidsbevordering wordt een andere classificatie van preventie gebruikt, gebaseerd op de stadia van ziekte: universele, selectieve, geïndiceerde en zorggerelateerde preventie [4](#page=4). #### 1.3.1 Universele preventie Universele preventie bevordert en beschermt actief de geestelijke gezondheid van de gezonde bevolking. Een voorbeeld hiervan zijn schoolprogramma's gericht op pesten [4](#page=4). #### 1.3.2 Selectieve preventie Selectieve preventie probeert te voorkomen dat mensen met één of meer risicofactoren voor een bepaalde psychische aandoening ziek worden. Voorbeelden zijn programma's die worden aangeboden aan kinderen die gepest zijn om nadelige mentale en emotionele uitkomsten te voorkomen [4](#page=4). #### 1.3.3 Geïndiceerde preventie Geïndiceerde preventie probeert te voorkomen dat initiële symptomen zich ontwikkelen tot een psychische aandoening. Interventies voor kinderen met verhoogde angstsymptomen vallen hieronder [4](#page=4). #### 1.3.4 Zorggerelateerde preventie Het doel van zorggerelateerde preventie is te voorkomen dat een bestaande psychische aandoening leidt tot complicaties, beperkingen, een lagere levenskwaliteit of overlijden. Interventies voor adolescenten met anorexia nervosa om verdere psychische problemen te voorkomen zijn hier een voorbeeld van [4](#page=4). --- # Gezondheidsbevordering: concepten, oorsprong en benaderingen Gezondheidsbevordering is een brede discipline die zich richt op het versterken van de gezondheid van individuen, groepen en gemeenschappen door middel van een combinatie van educatieve, politieke, regelgevende en organisatorische ondersteuning [5](#page=5). ### 2.1 Gezondheidseducatie versus gezondheidsbevordering Hoewel de termen gezondheidseducatie en gezondheidsbevordering soms door elkaar worden gebruikt, is er een belangrijk onderscheid [5](#page=5). * **Gezondheidseducatie** wordt gedefinieerd als elke combinatie van leerervaringen die erop gericht zijn individuen en gemeenschappen te helpen hun gezondheid te verbeteren door kennis te vergroten, motivatie te beïnvloeden en gezondheidsvaardigheden te verbeteren. Een sleutelconcept hierbij is **gezondheidsvaardigheid**, wat staat voor de cognitieve en sociale vaardigheden die de motivatie en het vermogen van individuen bepalen om toegang te krijgen tot, te begrijpen en informatie te gebruiken op manieren die de gezondheid bevorderen en behouden. Voorbeelden zijn voorlichting op school, uitnodigingen voor screenings of kooklessen. De focus ligt op het veranderen van gezondheidsgedrag [5](#page=5). * **Gezondheidsbevordering** gaat verder dan individueel gedrag en omvat een breed scala aan omgevingsinterventies. Het betreft elke geplande combinatie van educatieve, politieke, regelgevende en organisatorische ondersteuning voor acties en leefomstandigheden die bevorderlijk zijn voor de gezondheid. Dit omvat ook sociale veranderingen (bv. steun van een sportmaatje), fysieke omgevingsveranderingen (bv. beschikbaarheid van stilstaande bureaus op het werk) en beleidswijzigingen (bv. rookverbod in openbare ruimtes) [5](#page=5). **Basismethoden van gezondheidsbevordering:** * **Holistisch:** Een bio-psycho-sociale benadering die rekening houdt met de biologische, psychologische, sociale, economische en maatschappelijke context van een persoon. Het richt zich op fysieke, sociale en mentale gezondheid [5](#page=5). * **Participatief:** Actieve betrokkenheid van de bevolking is essentieel; gezondheidsbevorderaars werken samen met de bevolking [5](#page=5). * **Emancipatoir:** Mensen in staat stellen controle te krijgen over hun eigen gezondheid en hun omgeving zo te organiseren dat deze hun gezondheid ten goede komt [5](#page=5). * **Gelijkheid:** Het aanpakken van gezondheidsverschillen en het creëren van gelijke gezondheidskansen voor iedereen [5](#page=5). * **Duurzaam:** Veranderingen tot stand brengen die individuen en gemeenschappen kunnen volhouden nadat de initiële financiering of het initiatief is beëindigd [6](#page=6). * **Multidisciplinair:** Inzichten uit verschillende wetenschappelijke disciplines gebruiken en samenwerking tussen professionals stimuleren [6](#page=6). * **Multi-strategisch:** Een combinatie van methoden en strategieën hanteren, waaronder beleidsontwikkeling, organisatorische verandering, gemeenschapsontwikkeling, wetgeving, financiële maatregelen, belastingheffing, belangenbehartiging, onderwijs en communicatie [6](#page=6). ### 2.2 De oorsprong van gezondheidsbevordering Hoewel gezondheidsbevordering pas in de tweede helft van de 20e eeuw als discipline werd gedefinieerd, werden basisconcepten al ver terug in de geschiedenis toegepast [6](#page=6). * **Oude tijden:** Egyptenaren bestreden ratten, gebruikten muggennetten en erkenden het belang van gematigde alcoholconsumptie. De oude Grieken zagen de invloed van fysieke en sociale omgevingen en menselijk gedrag op gezondheid. In het Romeinse Rijk legde de staat de nadruk op gezondheid door de aanleg van aquaducten en openbare baden en sanitatie [6](#page=6). * **Middeleeuwen:** Karantaines werden gebruikt tijdens pandemieën [6](#page=6). * **19e eeuw:** Verbeterde huisvesting, sanitatie en voedselbeschikbaarheid droegen bij aan de preventie van gezondheidsproblemen in overbevolkte steden [6](#page=6). * **Vroege 20e eeuw:** Ontwikkeling van vaccinaties en hygiënemaatregelen tegen infectieziekten [6](#page=6). * **Tweede helft 20e eeuw:** Doorbraken in curatieve geneeskunde leidden tot verminderde aandacht voor preventie. Tegelijkertijd nam het aantal niet-overdraagbare ziekten (bv. cardiovasculaire ziekten, kanker) en chronische aandoeningen toe, veroorzaakt door ongezond gedrag. Deze ziekten konden niet effectief worden genezen, wat pleitte voor nieuwe preventiestrategieën [6](#page=6). De basis van moderne gezondheidsbevordering ligt in het **Health Field Concept** van Marc Lalonde. Dit concept stelde dat gezondheid niet alleen wordt bepaald door zorgsystemen, maar ook door biologische factoren, de omgeving en gezondheidsgedragingen. Onderzoek toonde aan dat chronische ziekten gerelateerd waren aan levensstijlgewoonten, en dat het vervangen van risicovol gedrag door gezond gedrag ziekteontwikkeling kon voorkomen [6](#page=6) [7](#page=7). De Lalonde-rapportage leidde tot een verschuiving van ziektebehandeling naar gezondheidsbevordering en initiatieven van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), waaronder de **Alma Ata Verklaring** met de doelen van 'Health for All by the year 2000'. Deze verklaring verlegde de focus van eerstelijns medische zorg naar eerstelijns gezondheidszorg, die alle gezondheid-beïnvloedende diensten omvat [7](#page=7). De **Ottawa Charter for Health Promotion** (WHO, 1986), voortkomend uit de Lalonde-rapportage en de Alma Ata Verklaring, definieerde gezondheidsbevordering formeel en zorgde voor een paradigmaverschuiving in de volksgezondheid. Deze charter identificeerde voorwaarden voor gezondheid zoals vrede, huisvesting, voeding, inkomen, een stabiel ecosysteem, duurzame hulpbronnen, sociale rechtvaardigheid en gelijkheid [7](#page=7). **De vijf basisactiegebieden van de Ottawa Charter:** 1. **Ontwikkel persoonlijke vaardigheden:** Kennis vergroten over gezondheidsbepalende factoren en mensen de vaardigheden en motivatie geven om gezonde keuzes te maken [7](#page=7). 2. **Creëer ondersteunende omgevingen:** Fysieke, sociaal-culturele, economische en politieke omgevingen creëren die gezondheid ondersteunen, waar de gezonde keuze de voor de hand liggende keuze is [7](#page=7). 3. **Versterk gemeenschapsactie:** Bestaande netwerken binnen de gemeenschap empoweren om deel te nemen aan en controle te hebben over lokale gezondheidsbevorderingsacties [8](#page=8). 4. **Bouw gezond publiek beleid:** Beleidsmakers in alle sectoren en op alle niveaus bewust maken van de impact van hun beslissingen op de gezondheid en hen verantwoordelijk stellen [8](#page=8). 5. **Heroriënteer gezondheidsdiensten:** Van curatie naar preventie en gezondheidsbevordering [8](#page=8). Het principe van 'Building healthy public policy' leidde tot de ontwikkeling van de **'health in all policies' (HiAP)** benadering, die systematisch rekening houdt met de gezondheidsimplicaties van beslissingen in alle beleidssectoren. De International Union for Health Promotion and Education (IUHPE) ontwikkelde de Core Competencies and Professional Standards for Health Promotion (CompHP) om de competenties van gezondheidsbevorderaars te waarborgen [8](#page=8). ### 2.3 Benaderingen van gezondheidsbevordering Verschillende benaderingen van gezondheidsbevordering kunnen worden onderscheiden, gebaseerd op hun focus (individueel versus omgeving) en doelstellingen [9](#page=9): #### 2.3.1 De medische benadering * **Focus:** Preventie van medisch gedefinieerde ziekten [9](#page=9). * **Kenmerken:** Omvat medische interventies zoals screenings en vaccinaties op basis van medisch en epidemiologisch bewijs. Het is een individueel gerichte aanpak die omgevingsfactoren negeert. Medische professionals worden gezien als experts, wat leidt tot top-down interventies en een verwachting van naleving. Vaak worden waarschuwende en paternalistische technieken gebruikt [9](#page=9). * **Voornamelijk toegepast in:** Gezondheidszorgsector en medisch georiënteerde organisaties [9](#page=9). #### 2.3.2 De educatieve benadering * **Focus:** Vergroten van kennis en vaardigheden over gezonde levensstijlen [9](#page=9). * **Kenmerken:** Ook individueel gericht; ziekten worden gezien als gevolg van individueel gedrag. Er worden geen overtuigingstechnieken gebruikt om gedragsverandering te stimuleren. Experts bieden informatie over verschillende waarden en overtuigingen, zodat individuen een geïnformeerde keuze kunnen maken. De aanname is dat individuen op basis van deze informatie rationele keuzes maken [10](#page=10) [9](#page=9). * **Mogelijke nadelen:** Bereikt voornamelijk hoger opgeleiden en kan gezondheidsverschillen vergroten, omdat niet iedereen de informatie kan gebruiken om een geïnformeerde keuze te maken [10](#page=10). #### 2.3.3 De empowerment benadering * **Focus:** Individuen in staat stellen hun eigen gezondheidsbehoeften te bepalen en keuzes te maken op basis van hun belangen en waarden [10](#page=10). * **Definitie:** Een proces waarbij mensen meer controle krijgen over beslissingen en acties die hun gezondheid beïnvloeden [10](#page=10). * **Kenmerken:** Individueel gericht, maar met een bottom-up methode. De professional fungeert als facilitator die helpt individuele behoeften te identificeren en de nodige kennis en vaardigheden te ontwikkelen. Naast psychotherapeutische technieken worden vooral vaardigheidstrainingen gebruikt [10](#page=10). #### 2.3.4 De sociaal-veranderingsgerichte benadering * **Focus:** Het veranderen van de fysieke, sociaal-culturele, economische of politieke omgeving om de gezonde keuze gemakkelijker te maken en zo de gezondheid van de bevolking te verbeteren [10](#page=10). * **Kenmerken:** Vereist vaak betrokkenheid van sectoren buiten de gezondheidszorg. Het is een omgevingsgerichte, top-down benadering. Toegepaste methoden zijn belangenbehartiging bij beleidsmakers, onderhandelen en beleidsplanning voor milieuveranderingen (bv. wetgeving, verbod op tabaksreclame, accijnzen op alcohol) [10](#page=10). --- # Gezondheidsbevorderende organisaties en ethische aspecten Dit gedeelte behandelt de transformatie van traditionele gezondheidszorgorganisaties naar gezondheidsbevorderende entiteiten en onderzoekt de complexe ethische dilemma's die inherent zijn aan gezondheidsbevorderingspraktijken, inclusief respect voor autonomie, weldadigheid en rechtvaardigheid. ## 3. Gezondheidsbevorderende zorgorganisaties Traditionele gezondheidszorgorganisaties richten zich primair op zorg en ziektepreventie. Gezondheidsbevorderende zorgorganisaties verbreden deze focus door naast het behandelen van ziekten ook actief gezondheid te bevorderen. Deze organisaties richten zich niet enkel op patiënten, maar betrekken ook de familie, zorgverleners en de bredere gemeenschap [10](#page=10). ### 3.1 Kenmerken van gezondheidsbevorderende zorgorganisaties Gezondheidsbevorderende zorgorganisaties integreren de doelen van gezondheidsbevordering in hun structuur, cultuur en omgeving. Ze bieden patiënten en personeelsleden actieve, participatieve rollen en werken actief samen met de gemeenschap [10](#page=10). ### 3.2 Voordelen en uitdagingen De implementatie van gezondheidsbevordering in zorgorganisaties leidt tot verbeterde gezondheidsuitkomsten en -gedragingen bij patiënten, minder ziekenhuisopnames en lagere zorgkosten. Ook neemt de patiëntempowerment en tevredenheid toe [11](#page=11). Ondanks de voordelen zijn er uitdagingen: * Verschillende opleidingsniveaus in gezondheidsbevordering bij multidisciplinaire teams [11](#page=11). * Divergerende prioriteiten tussen verschillende clinici en professionals (preventie versus behandeling) [11](#page=11). * Gebrek aan training en ondersteuning [11](#page=11). * Gebrek aan tijd [11](#page=11). ## 4. Ethische aspecten van gezondheidsbevordering Gezondheidsbevordering, hoewel gericht op het verbeteren van de volksgezondheid, brengt diverse ethische dilemma's met zich mee [11](#page=11). ### 4.1 Ethische dilemma's * **Paternalisme en autonomie:** Het is een ethische vraag of iedereen aangemoedigd moet worden een gezonde levensstijl aan te nemen, vooral als zij andere waarden boven gezondheid stellen. Gezondheidsbevordering is niet altijd vraaggestuurd; bijvoorbeeld, weinig rokers vroegen om een rookverbod in openbare ruimtes. Dit kan worden ervaren als een 'nanny-state' die vrijheid en rechten beperkt [11](#page=11). * **Voorbeeld:** Tijdens de COVID-19 pandemie werden bezoekers van verpleeghuizen geweerd om bewoners te beschermen. Sommige bewoners achtten sociaal contact echter belangrijker dan het risico op infectie, wat een conflict tussen fysieke en mentale/sociale gezondheid illustreert. Dit kan als paternalistisch worden gezien omdat de autonomie van de burger niet wordt gerespecteerd [11](#page=11). * **Educatieve aanpak en ongelijkheid:** Hoewel de educatieve aanpak autonomie respecteert door geïnformeerde keuzes mogelijk te maken, is deze voornamelijk effectief bij hoger opgeleiden. Dit kan leiden tot een vergroting van gezondheidsverschillen. Bovendien kan deze aanpak gevoelens van angst, schuld of frustratie oproepen bij individuen die hun gedrag niet kunnen veranderen [11](#page=11) [12](#page=12). * **Gedrags- en omgevingsgerichte benaderingen:** Individueel-gerichte benaderingen zoals gedragsverandering kunnen leiden tot 'victim blaming', waarbij individuen volledig verantwoordelijk worden gehouden voor hun gezondheid, zonder rekening te houden met beperkte invloed op sociale en omgevingsfactoren. Dit kan stigmatisering van bepaalde groepen veroorzaken, zoals mensen met overgewicht. Ook omgevingsgerichte benaderingen, zoals nudging (keuzearchitectuur die gedrag beïnvloedt zonder opties te verbieden) en belastingen op ongezonde producten, kunnen als paternalistisch worden beschouwd [12](#page=12). ### 4.2 Bio-ethische principes in gezondheidsbevordering Er worden vier breed geaccepteerde bio-ethische principes toegepast in de praktijk van gezondheidsbevordering [12](#page=12): 1. **Respect voor autonomie:** Dit principe erkent het vermogen van individuen om eigen keuzes te maken. Er zijn echter beperkingen, met name wanneer persoonlijke keuzes de gezondheid van anderen schaden (bv. roken in het bijzijn van kinderen). Ook kan autonomie beperkt worden om aanzienlijke schade te voorkomen, zoals het verplichten van het dragen van autogordels. De spanning ligt tussen het overheidsbelang om de bevolking te beschermen en de vrijheid van individuen om te doen wat ze willen. Economische belangen kunnen hierbij een rol spelen [12](#page=12). 2. **Weldadigheid (beneficence) en niet-schaden (non-maleficence):** Deze principes houden in dat men goed wil doen en schade wil vermijden. Dit mag echter niet ten koste gaan van de autonomie van het individu. Conflicten tussen deze basisprincipes kunnen zich voordoen [12](#page=12). 3. **Rechtvaardigheid (justice):** Dit principe vereist eerlijkheid en billijkheid. Er moeten meer inspanningen worden geleverd om de gezondheid van de meest kwetsbare personen te verbeteren, aangezien zij onevenredig zwaar worden getroffen door ziekten [12](#page=12). > **Tip:** Ethische gezondheidsbevordering streeft ernaar de gezonde keuze de makkelijkste keuze te maken, zonder gezondheidsongelijkheden te vergroten en zonder stigmatisering of schuldgevoelens op te wekken [13](#page=13). ### 4.3 Praktische ethische overwegingen * Gezondheidsbevorderingsinterventies moeten positieve gezondheidseffecten bereiken zonder schade toe te brengen aan andere waarden [13](#page=13). * Gezondheidspromotieprofessionals dienen bij voorkeur niet samen te werken met of gesponsord te worden door partners die schadelijke producten of diensten leveren of produceren [13](#page=13). * Veel professionele gezondheidsbevorderingsorganisaties hanteren een gedragscode om ethische praktijken te waarborgen, zoals het raamwerk voor ethische gezondheidsbevordering in het VK [13](#page=13). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Volksgezondheid | Het verbeteren van de gezondheid en levenskwaliteit van de gehele bevolking door middel van verschillende preventiestrategieën. | | Preventiemaatregel | Een actie of strategie die wordt ondernomen om ziekten of gezondheidsproblemen te voorkomen of te verminderen. | | Gezondheidsbescherming | Maatregelen die zonder directe betrokkenheid van burgers worden genomen om gezondheidsschade te voorkomen, vaak in de vorm van regelgeving zoals voedselveiligheidswetten of arbeidsomstandigheden. | | Ziektepreventie | Maatregelen om de incidentie van risicofactoren te verminderen, het ontstaan van ziekten te voorkomen, de progressie ervan te remmen en de gevolgen ervan te beperken zodra deze zijn vastgesteld. | | Gezondheidsbevordering | Het proces waarbij mensen in staat worden gesteld meer controle te krijgen over hun gezondheid en deze te verbeteren, door middel van een reeks educatieve, politieke, regelgevende en organisatorische ondersteuningen voor acties en leefomstandigheden die bevorderlijk zijn voor de gezondheid. | | Primaire preventie | Gericht op het voorkomen van ziekten of het wegnemen van de oorzaken ervan voordat ze optreden, meestal gericht op een gezonde populatie. | | Secundaire preventie | Gericht op de vroege opsporing van ziekten om deze in een vroeg stadium te behandelen, waardoor de kans op genezing toeneemt en het risico op langdurige nadelige effecten of verdere verspreiding van de ziekte wordt verminderd. | | Tertiaire preventie | Gericht op het verminderen van de ernst en chronische effecten van een ziekte, met als doel complicaties of functionele beperkingen te voorkomen en de levenskwaliteit te verhogen bij symptomatische patiënten. | | Quaternaire preventie | Actie ondernomen om individuen te beschermen tegen medische interventies die waarschijnlijk meer schade dan goed zullen veroorzaken, zoals het vermijden van overbodige onderzoeken of overtreatment. | | Gezondheidseducatie | Elke combinatie van leerervaringen die zijn ontworpen om individuen en gemeenschappen te helpen hun gezondheid te verbeteren door kennis te vergroten, motivatie te beïnvloeden en gezondheidsvaardigheden te verbeteren. | | Gezondheidsvaardigheid | De cognitieve en sociale vaardigheden die de motivatie en het vermogen van individuen bepalen om informatie te verkrijgen, te begrijpen en te gebruiken op manieren die de gezondheid bevorderen en behouden. | | Holistisch | Gezondheidsbevordering beschouwt de mens vanuit een bio-psycho-sociaal perspectief, waarbij aandacht wordt besteed aan de persoon in zijn biologische, psychologische, sociale, economische en maatschappelijke context. | | Participatief | Gezondheidsbevordering is gebaseerd op actieve betrokkenheid van de bevolking; gezondheidsbevorderaars werken samen met de bevolking in plaats van diensten aan te bieden. | | Emancipatorisch | Gezondheidsbevordering streeft ernaar mensen in staat te stellen controle te krijgen over hun eigen gezondheid en hun omgeving zodanig te organiseren dat deze hun gezondheid ten goede komt. | | Equity (Gelijkheid) | Het aanpakken van gezondheidsongelijkheden en het creëren van gelijke gezondheidskansen voor iedereen zijn belangrijke doelen in de gezondheidsbevordering. | | Duurzaam | Gezondheidsbevordering streeft naar veranderingen die individuen en gemeenschappen kunnen volhouden na afloop van de initiële financiering of het initiatief. | | Multidisciplinair | Gezondheidsbevordering maakt gebruik van inzichten uit verschillende wetenschappelijke disciplines en vereist samenwerking tussen professionals uit diverse vakgebieden. | | Multi-strategie | Gezondheidsbevordering maakt gebruik van een combinatie van methoden en strategieën, waaronder beleidsontwikkeling, organisatorische veranderingen, gemeenschapsontwikkeling, wetgeving, fiscale maatregelen en communicatie. | | Ottawa Charter for Health Promotion | Een invloedrijk document van de WHO uit 1986 dat de strategische koers voor gezondheidsbevordering heeft bepaald, inclusief de basisprincipes, actiegebieden en voorwaarden voor gezondheid. | | Health in all policies (HiAP) | Een benadering van beleidsontwikkeling in alle sectoren die systematisch rekening houdt met de gezondheidsimplicaties van beslissingen, synergieën zoekt en schadelijke gezondheidseffecten vermijdt om de gezondheid en gezondheidsgelijkheid van de bevolking te verbeteren. | | Medische benadering | Focust op de preventie van medisch gedefinieerde ziekten door middel van medische interventies, vaak expert-geleid en top-down, zonder veel aandacht voor omgevingsfactoren. | | Educatieve benadering | Gericht op het vergroten van kennis en vaardigheden over gezonde levensstijlen, waarbij het individu wordt verondersteld rationele keuzes te maken op basis van informatie; kan gezondheidsongelijkheden vergroten. | | Empowerment benadering | Streeft ernaar individuen in staat te stellen hun eigen gezondheidsbehoeften te bepalen en beslissingen te nemen op basis van hun interesses en waarden, waarbij de gezondheidsprofessional fungeert als facilitator. | | Sociale verandering benadering | Focust op het veranderen van de fysieke, sociaal-culturele, economische of politieke omgeving om gezonde keuzes gemakkelijker te maken, vaak door middel van beleidsbeïnvloeding en intersectorale samenwerking. | | Gezondheidsbevorderende zorgorganisaties | Zorginstellingen die naast de behandeling van ziekten ook actief de gezondheid bevorderen, waarbij patiënten, personeel en de bredere gemeenschap betrokken worden. | | Respect voor autonomie | Het principe dat individuen het recht hebben om eigen keuzes te maken, hoewel dit beperkt kan worden wanneer deze keuzes de gezondheid van anderen schaden of aanzienlijke schade kunnen voorkomen. | | Welzijn (Beneficence) | Het principe van het doen van goed en het bevorderen van het welzijn van anderen. | | Niet-schaden (Non-maleficence) | Het principe van het vermijden van schade. | | Rechtvaardigheid (Justice) | Het principe van eerlijkheid en gelijkheid, wat betekent dat er meer inspanningen moeten worden geleverd om de gezondheid van de meest kwetsbaren te verbeteren. |