Dentistry

# Preventieve tandheelkundige behandelingen Dit hoofdstuk behandelt diverse preventieve methoden om tandbederf en andere gebitsproblemen te voorkomen, waaronder verzegeling, kunstharsinfiltratie en het gebruik van mondbeschermers. ### 1.1 Verzegeling en kunstharsinfiltratie Dit zijn technieken waarbij materiaal wordt aangebracht om zones die vatbaar zijn voor plaque te dichten, waardoor plaquecontrole bemoeilijkt wordt of gebieden volledig ontoegankelijk worden gemaakt [1](#page=1). #### 1.1.1 Verzegeling (sealing) Verzegeling, ook wel sealing genoemd, omvat het aanbrengen van een dun laagje kunsthars over de tandoppervlakken, specifiek in de groeven, putjes en fissuren. Dit gebeurt via een kleeftechniek. Het doel is om een barrière te creëren tussen het tandoppervlak en de dentale biofilm. Door de fissuren volledig met kunsthars te vullen, wordt demineralisatie gestopt, en de bacteriën sterven af wegens gebrek aan voedingsstoffen. Remineralisatie is hierdoor ook niet meer mogelijk. Occlusale cariës, die een aanzienlijk deel van de 'caries burden' uitmaken, kunnen effectief worden voorkomen met deze methode [1](#page=1). **Indicatiestelling voor verzegeling:** * **Laag cariësrisico:** Enkel aanbevolen bij initiële tekenen van demineralisatie om de kosten-batenverhouding gunstig te houden [1](#page=1). * **Hoog cariësrisico:** Preventief afdichten is aangewezen voordat er initiële tekenen van cariësactiviteit optreden [1](#page=1). Indien er reeds cavitatie aanwezig is, kan hermetisch afdichten de laesie in 88% van de gevallen tot stilstand brengen. Dit principe wordt samengevat met de uitdrukking "The seal is the deal". Soms kan verzegeling gecombineerd worden met een beperkte preparatie, resulterend in een 'preventieve composietrestauratie' [1](#page=1). #### 1.1.2 Kunstharsinfiltratie Kunstharsinfiltratie is een techniek die wordt toegepast op approximale en gladde vlakken om gedemineraliseerde zones in glazuur of dentine te infiltreren met vloeibaar kunsthars. Dit is met name nuttig omdat approximale vlakken moeilijk toegankelijk zijn voor plaquecontrole en fluoride [1](#page=1). **Techniek:** 1. De oppervlakkige laag van een 'white spot lesion' wordt verwijderd, doorgaans met applicatie van waterstofchloride (HCl) [1](#page=1). 2. Deze techniek is enkel geschikt indien de laesie niet dieper reikt dan één derde van het dentine [1](#page=1). 3. Separatie van de tanden wordt bewerkstelligd met een wig [1](#page=1). 4. Het oppervlak wordt geëtst en vervolgens gedroogd met ethanol [1](#page=1). 5. Het vloeibare kunsthars wordt geïnfiltreerd [1](#page=1). 6. Overmaat aan hars wordt verwijderd en het materiaal wordt uitgehard [1](#page=1). Infiltratie kan ook worden gebruikt voor het wegwerken van verkleuringen die het gevolg zijn van mineraalverlies of onvoldoende mineralenopbouw, zoals bij fluorose [1](#page=1). **Aandachtspunten bij infiltratie:** * Vereist een zorgvuldige techniek, met name op het gebied van vochtcontrole [1](#page=1). * Het is een kostbare techniek vanwege het materiaal en wordt niet vergoed [1](#page=1). * Regelmatige monitoring na de behandeling is noodzakelijk [1](#page=1). * Een nadeel is dat de producten niet radio-opaak zijn; het toevoegen van deeltjes om ze radio-opaak te maken, maakt het seal stugger, wat ongewenst is aangezien een vloeibare consistentie vereist is [1](#page=1). ### 1.2 Mondbeschermers Tandtraumata worden frequent geassocieerd met sportongevallen, in het bijzonder bij contactsporten. Een mondbeschermer kan dit soort letsel (deels) voorkomen. Hoewel het in sommige sporten verplicht is, wordt het tijdens trainingen vaak niet consequent gebruikt. Er zijn twee hoofdtypen mondbeschermers [3](#page=3): #### 1.2.1 Custom Mouthguard Dit is een individueel aangepast mondstuk dat op maat wordt gemaakt via een afdruk en vervolgens in een laboratorium wordt vervaardigd [3](#page=3). * **Voordelen:** Perfecte pasvorm, comfortabel, biedt betere bescherming [3](#page=3). * **Nadelen:** Prijs [3](#page=3). #### 1.2.2 Boil-and-Bite Deze mondbeschermers zijn beschikbaar in verschillende maten (S-XL) en worden door de sporter zelf aangepast. Dit gebeurt door ze onder te dompelen in (bijna) kokend water, erin te bijten en vervolgens af te werken [3](#page=3). * **Voordelen:** Goedkoop, kan door de sporter zelf worden gedaan [3](#page=3). * **Nadelen:** Beperkte aanpassing, weinig comfortabel, twijfelachtige mate van bescherming [3](#page=3). ### 1.3 Lasers in tandheelkundige preventie Bij het gebruik van lasers ondergaan de kristallen in het glazuur een herschikking, waardoor ze minder oplosbaar worden en beter bestand zijn tegen tanderosie. Deze preventiemethode is echter niet praktisch omdat lasers alleen zichtbare oppervlakken kunnen behandelen en niet effectief zijn op interproximale vlakken. Bovendien is er beperkt bewijs voor de effectiviteit, aangezien studies voornamelijk in vitro zijn uitgevoerd. Positieve resultaten zijn voornamelijk gemeld met APF (Acidulated Phosphate Fluoride) gels. De meest gebruikte lasers zijn CO₂ en Er:YAG. Voor de behandeling van patiënten met veel cariës worden 'minder energetische' lasers zoals Al GaAs (aluminium gallium arsenide laser) gebruikt om de pijn te verminderen [3](#page=3). ### 1.4 Ozon therapie Het sprayen van geconcentreerde ozon op het tandoppervlak kan een antimicrobieel effect hebben. De procedure omvat het aanbrengen van een cupje over de tand, gevolgd door vacuüm zuigen, het loslaten van ozon op het tandoppervlak, en het nadien weer wegzuigen. Ozon kan bacteriën slechts voor korte tijd inactiveren en kan geen significante verschuiving in de orale flora induceren, omdat het niet interproximaal kan worden toegepast, waardoor er altijd bacteriën achterblijven. Het bewijs voor de effectiviteit van ozon is niet overtuigend [3](#page=3). **Nadelen van ozon therapie:** * Het is een dure behandeling en ontvangt veel kritiek [3](#page=3). * De tanden moeten volledig plaquevrij worden gemaakt voor de behandeling, wat ertoe leidt dat velen geloven dat het effect van de behandeling eerder te wijten is aan de reiniging dan aan de ozon zelf [3](#page=3). --- # Impact van tabaksgebruik op de gezondheid Dit gedeelte bespreekt de ingrijpende gevolgen van tabaksgebruik voor zowel de algemene als de mondgezondheid, met een specifieke focus op kwetsbare groepen zoals kinderen, en belicht de cruciale rol van tandheelkundige professionals bij rookstopbegeleiding. ### 2.1 Impact op algemene gezondheid Tabaksgebruik heeft verreikende negatieve effecten op de algemene gezondheid. Dit omvat een verhoogd risico op hart- en bloedvataandoeningen, diverse longaandoeningen, tandheelkundige problemen, kanker, schildklieraandoeningen, gehoor- en visusverlies, en een versnelde veroudering van de huid [2](#page=2). Daarnaast beïnvloedt tabaksgebruik de vruchtbaarheid en het verloop van zwangerschappen. Er is een link met een verhoogd risico op onvruchtbaarheid, een 1,5 tot 3 keer hoger risico op miskramen, een laag geboortegewicht, aangeboren afwijkingen, en een verhoogde kans op allergieën bij het kind [2](#page=2). Kinderen zijn bijzonder kwetsbaar voor de schadelijke effecten van tabaksrook omdat hun ademhalingssysteem, immuunsysteem en longen nog volop in ontwikkeling zijn. Bovendien ademen ze sneller, wat leidt tot een grotere blootstelling aan schadelijke stoffen. Blootstelling aan tabaksrook bij kinderen verhoogt de vatbaarheid voor long- en hersenvliesontstekingen, chronische bronchitis en oorontstekingen. Het kan astma verergeren, het risico op kanker verhogen en de kans op hart- en vaatziekten op latere leeftijd vergroten [2](#page=2). ### 2.2 Impact op mondgezondheid De impact van tabaksgebruik op de mondgezondheid is aanzienlijk en veelzijdig. Het wordt geassocieerd met mondkanker, frequentere en ernstigere parodontale aandoeningen, minder goede genezing na tandheelkundige ingrepen, een verhoogd risico op tandbederf, onaangenaam ruikende adem, en verkleuringen van de tong en tanden [2](#page=2). Onderzoek toont aan dat ongeveer 25% van de cariës bij 3-jarigen en 44% bij 5-jarigen kan worden toegeschreven aan blootstelling aan tabaksrook in de omgeving, zelfs na correctie voor andere relevante factoren [2](#page=2). Kinderen die aan tabaksrook worden blootgesteld, kunnen glazuurontwikkelingsstoornissen ontwikkelen. Ze lopen een groter risico op luchtweginfecties, wat kan leiden tot vaker gebruik van antibiotica, een veranderde orale flora, en meer mondademhaling. Ook hun voedingspatroon kan beïnvloed worden door een veranderde smaakperceptie. Bovendien kan de snellere groei van *Streptococcus mutans* bij kinderen die aan tabaksrook zijn blootgesteld, worden verklaard door het immunosuppressieve effect van 'second hand smoking' (SHS) en een lager vitamine C-gehalte. De beschermende werking van speeksel kan verminderd zijn, mede door mondademhaling [2](#page=2). ### 2.3 Directe en indirecte blootstelling Er zijn verschillende vormen van blootstelling aan tabaksrook: * **Directe impact:** Dit betreft de rokers zelf, die de schadelijke stoffen inhaleren [2](#page=2). * **Indirecte impact (passief roken / second hand smoking - SHS):** Dit is het inademen van de stoffen die door de roker worden uitgeademd [2](#page=2). * **'Third hand smoking' (THS):** Dit treedt op wanneer men zich in een ruimte bevindt waar gerookt is. De rookdeeltjes hechten zich vast aan objecten en oppervlakken in de omgeving [2](#page=2). ### 2.4 Rol van de tandarts Mondzorgprofessionals zijn bij uitstek geplaatst om rookgewoonten van patiënten snel te detecteren. Interventies gericht op rookstop door tandartsen kunnen significant verschil maken. Ongeveer 10-15% van de patiënten stopt met roken voor een jaar of langer dankzij dergelijke interventies, een percentage dat vergelijkbaar is met dat van medische professionals [2](#page=2). Ondanks dat de meerderheid van de tandartsen het belang van hun betrokkenheid bij rookstop inziet, wordt dit in de praktijk vaak onvoldoende concreet gemaakt. Ongeveer 25% van de tandartsen bespreekt roken nooit met patiënten, en de overigen doen dit bij minder dan 40% van hun rokende patiënten. Redenen hiervoor zijn onder meer tijdsgebrek, het ontbreken van specifieke vergoedingen, de opvatting dat rookstop niet tot hun taak behoort, ongeloof in de effectiviteit van tandartsadvies op dit gebied, onvoldoende kennis door gebrek aan opleiding of materiaal, en het ontbreken van verwijscentra voor rookstopbegeleiding [2](#page=2). ### 2.5 Techniek van rookstopbegeleiding Een effectieve methode voor rookstopbegeleiding, met een extra focus op adolescenten, is de "5 A's"-techniek. Deze interventie duurt maximaal drie minuten per patiëntbezoek [3](#page=3): * **Ask (Vraag):** Vraag elke patiënt bij elk bezoek naar zijn of haar rookgedrag en noteer dit in het dossier [3](#page=3). * **Advise (Adviseer):** Benadruk het belang en de voordelen van rookstop, waarbij de nadruk ligt op kortetermijneffecten [3](#page=3). * **Assess (Beoordeel):** Beoordeel de intentie van de patiënt om te stoppen. Indien de patiënt wil stoppen, bied dan begeleiding aan. Zo niet, accepteer dit, noteer het, en neem het aanbod in de toekomst opnieuw op [3](#page=3). * **Assist (Help):** Stel indien mogelijk een stopdatum vast, geef een informatieve folder mee, en verwijs de patiënt eventueel naar een gespecialiseerd begeleidingscentrum [3](#page=3). * **Arrange follow-up (Regel opvolging):** Neem contact op met de patiënt of plan een consultatie enkele weken en opnieuw enkele maanden later [3](#page=3). ### 2.6 Internationale en nationale initiatieven Er zijn diverse internationale en nationale initiatieven ter bestrijding van tabaksgebruik: * **Internationaal:** De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), de Fédération Dentaire Internationale (FDI) en de American Dental Association (ADA) zijn belangrijke internationale spelers op dit gebied [3](#page=3). * **Nationaal/regionaal:** * Het Vlaams Instituut Gezondheidspromotie en Gezondheidspreventie (VIGeZ) organiseert acties rond tabakspreventie op scholen en werkplekken, biedt cursussen rookstopbegeleiding aan en werkt samen met intermediairs zoals huisartsen, tandartsen en apothekers [3](#page=3). * Lokale Gezondheidsoverleggen (logo's) zetten zich in voor rookvrije horeca en bieden rookstopbegeleiding [3](#page=3). * De Vlaamse Werkgroep Gezonde Tanden (VWGT) heeft een brochure uitgebracht met de titel ‘Stoppen met roken. Waarom en hoe?’ [3](#page=3). --- # Technieken en hulpmiddelen voor cariëspreventie Dit hoofdstuk onderzoekt diverse preventieve tandheelkundige technieken en hulpmiddelen, met specifieke aandacht voor innovatieve methoden zoals lasers en ozonbehandelingen, en hun effectiviteit in de strijd tegen cariës. ### 3.1 Verzegeling (sealing) en kunstharsinfiltratie Deze technieken beogen het creëren van barrières die ontoegankelijke zones voor plaquecontrole afdichten, waardoor demineralisatie wordt gestopt en bacteriën worden geëlimineerd [1](#page=1). #### 3.1.1 Verzegeling (sealing) Verzegeling omvat het aanbrengen van een dun laagje kunsthars op het tandoppervlak, met name in de pits en fissuren van het occlusale oppervlak, dat goed is voor het grootste deel van de cariëslast. Door de tandenborstelhaartjes die te groot zijn voor deze zones, is plakcontrole hier moeilijk. De kunsthars creëert een fysieke barrière die de aanvoer van voedingsstoffen naar bacteriën onderbreekt, wat leidt tot hun afsterven en de stopzetting van demineralisatie. Remineralisatie wordt hierdoor eveneens verhinderd [1](#page=1). * **Indicatiestelling:** * Bij een laag cariësrisico is het aanbrengen van een verzegeling alleen aan te raden bij initiële tekenen van demineralisatie vanwege de kosten-batenverhouding [1](#page=1). * Bij een hoog cariësrisico kan preventieve verzegeling worden toegepast voordat er initiële tekenen van cariësactiviteit optreden [1](#page=1). * **Behandeling van cavitatie:** Indien er reeds cavitatie aanwezig is, kan hermetische afdichting in 88% van de gevallen leiden tot stilstand van de laesie. Dit wordt soms gecombineerd met beperkte preparatie, resulterend in een 'preventieve composietrestauratie' [1](#page=1). > **Tip:** De uitspraak "'The seal is the deal'" benadrukt het belang van een correct uitgevoerde verzegeling [1](#page=1). #### 3.1.2 Kunstharsinfiltratie Infiltratie is een techniek die wordt toegepast op approximale en gladde vlakken om gedemineraliseerde zones in glazuur of dentine te vullen met vloeibaar kunsthars. Deze vlakken zijn over het algemeen moeilijk toegankelijk voor zowel plaquecontrole als fluoride. Voorafgaand aan de infiltratie wordt de oppervlakkige laag van een 'white spot lesion' verwijderd met behulp van geconcentreerd zoutzuur (HCl). Deze methode is alleen toepasbaar indien de laesie niet dieper reikt dan één derde van het dentine [1](#page=1). Het proces omvat: 1. Separatie van de tanden met een wig [1](#page=1). 2. Etsen van het oppervlak [1](#page=1). 3. Drogen, waarna de gedemineraliseerde zone wordt geïnfiltreerd met vloeibaar kunsthars [1](#page=1). 4. Verwijderen van overtollig materiaal en uitharden [1](#page=1). Infiltratie kan ook gebruikt worden voor het corrigeren van verkleuringen die het gevolg zijn van mineraalverlies of onvoldoende mineralenopbouw, zoals bij fluorose [1](#page=1). * **Aandachtspunten:** * De techniek vereist zorgvuldige uitvoering, met name wat betreft vochtcontrole [1](#page=1). * Het is een kostbare procedure vanwege het materiaal en wordt niet vergoed [1](#page=1). * Regelmatige controle na de behandeling is noodzakelijk [1](#page=1). * Een nadeel is dat de producten niet radio-opaak zijn; het toevoegen van partikels om de sealing stugger te maken, is niet wenselijk omdat een zeer vloeibaar product vereist is [1](#page=1). ### 3.2 Lasers in cariëspreventie Het gebruik van lasers kan de kristalstructuur van tandweefsel herschikken, waardoor het beter oplosbaar wordt en beter bestand is tegen tanderosie. Deze preventieve methode is echter beperkt in zijn toepasbaarheid omdat lasers alleen zichtbare oppervlakken kunnen bereiken en niet effectief zijn op interproximale vlakken. Er is ook weinig overtuigend bewijs voor de effectiviteit van lasers in cariëspreventie, aangezien de meeste onderzoeken in vitro zijn uitgevoerd. Positieve resultaten werden vooral waargenomen met APF-gels. De meest gebruikte lasers zijn CO2 en Er:YAG. Minder energetische lasers, zoals AlGaAs (aluminium gallium arsenicum laser), kunnen worden ingezet bij patiënten met veel cariës om pijn te verminderen [3](#page=3). ### 3.3 Ozonbehandelingen Ozon kan, wanneer aangebracht in geconcentreerde hoeveelheden op het tandoppervlak, een antimicrobieel effect hebben. De behandeling omvat het aanbrengen van een cupje over de tand, waarna vacuüm wordt gecreëerd, ozon wordt vrijgelaten op het tandoppervlak en vervolgens wordt afgezogen. Ozon kan bacteriën tijdelijk inactiveren, maar kan geen verschuiving induceren omdat het niet effectief is op approximale vlakken, waardoor er altijd bacteriën achterblijven. Het wetenschappelijk bewijs voor de effectiviteit van ozonbehandelingen is niet overtuigend [3](#page=3). * **Nadelen van ozontherapie:** * Het is een dure methode en ontvangt veel kritiek [3](#page=3). * Een vereiste is dat de tanden volledig plaquevrij moeten zijn, wat ertoe leidt dat velen denken dat het effect van de behandeling afkomstig is van het reinigen en niet van de ozon zelf [3](#page=3). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Verzegeling/ sealing | Een techniek waarbij een kunsthars laagje bovenop het tandoppervlak wordt aangebracht, met name in de groefjes en fissuren, om toegankelijke zones voor plaque te minimaliseren en demineralisatie te stoppen. | | Kunstharsinfiltratie | Een methode om gedemineraliseerde zones in glazuur of dentine te vullen met vloeibaar kunsthars, vaak toegepast op approximale en gladde vlakken om mineralen aan te vullen en verkleuringen te verbeteren. | | Plaquecontrole | Het proces van het verwijderen en voorkomen van de ophoping van tandplak, een bacteriële film die tandbederf en tandvleesaandoeningen kan veroorzaken. | | Cariës | Tandbederf, een aandoening die wordt veroorzaakt door bacteriën in de mond die suikers omzetten in zuren, welke het tandglazuur aantasten. | | De mineralisatie | Het proces waarbij mineralen, zoals calcium en fosfaat, uit het tandglazuur worden verwijderd, wat een voorstadium is van cariës. | | Remineralisatie | Het proces waarbij mineralen weer worden aangebracht in het tandglazuur, wat kan helpen om beginnende cariës te herstellen. | | Occlusale cariës | Tandbederf dat zich voordoet op de kauwvlakken van de kiezen, de zogenaamde groefjes en fissuren. | | Cavitatie | De vorming van een gat of holte in het tandglazuur als gevolg van vergevorderd tandbederf. | | Preventieve composietrestauratie | Een tandheelkundige ingreep waarbij een composietmateriaal wordt gebruikt om een beginnende cariëslaesie te behandelen en het tandoppervlak te beschermen. | | Glazuur | De harde, beschermende buitenste laag van de tand. | | Dentine | Het weefsel dat zich onder het glazuur en het cement van de tand bevindt. | | White spot lesion | Een vroeg stadium van tandbederf, gekenmerkt door een witte, doffe plek op het tandglazuur die aangeeft dat er mineralen verloren zijn gegaan. | | HCl (Zoutzuur) | Een chemische stof die in de tandheelkunde gebruikt kan worden om de oppervlakkige laag van een 'white spot lesion' te verwijderen ter voorbereiding op infiltratie. | | Second hand smoking (SHS) | Passief roken, het inademen van rook die door anderen wordt uitgeademd. | | Third hand smoking (THS) | Blootstelling aan rookresten die zich vastzetten op oppervlakken in een ruimte waar gerookt is. | | Rookstopinterventie | Een poging om een persoon te helpen stoppen met roken, vaak door middel van counseling en ondersteuning. | | 5 A’s (Ask, Advise, Assess, Assist, Arrange follow up) | Een methodiek voor rookstopbegeleiding die tandartsen kunnen toepassen, bestaande uit vijf stappen om de rookgewoonte van patiënten te detecteren en te behandelen. | | Mondbeschermer | Een beschermend apparaat dat in de mond wordt gedragen tijdens sportactiviteiten om tandtrauma te voorkomen. | | Custom Mouthguard | Een mondbeschermer die individueel wordt aangepast aan de mond van de sporter, vervaardigd door een tandtechnisch laboratorium. | | Boil-and-Bite | Een type mondbeschermer dat verkrijgbaar is in standaardmaten en dat door de sporter zelf kan worden aangepast door het onder te dompelen in heet water en erin te bijten. | | Tandtraumata | Blessures aan de tanden en het omliggende weefsel, vaak veroorzaakt door sportongevallen of stoten. | | Laser | Een apparaat dat een geconcentreerde lichtstraal uitzendt en in de tandheelkunde gebruikt kan worden voor verschillende behandelingen, waaronder het verbeteren van de weerstand tegen tanderosie. | | Tanderosie | Het verlies van tandweefsel door chemische oorzaken, zoals blootstelling aan zuren. | | APF gels | Fluoride gels met zure fosfaat, die gebruikt worden om remineralisatie te bevorderen. | | CO2 laser | Een type laser dat koolstofdioxide gebruikt als medium om de lichtstraal te genereren, gebruikt in diverse medische toepassingen. | | Er:YAG laser | Een type laser dat erbium-gedoteerd yttrium-aluminium-granaat gebruikt als medium, bekend om zijn precisie in weefselverwijdering. | | Al GaAs laser (aluminium gallium arsenicum laser) | Een type halfgeleiderlaser die gebruikt kan worden met minder energie voor de behandeling van patiënten met veel cariës. | | Ozon | Een gas met een antimicrobieel effect dat in geconcentreerde hoeveelheden kan worden toegepast op het tandoppervlak om bacteriën te bestrijden. | | Antimicrobieel effect | Het vermogen om de groei van micro-organismen zoals bacteriën, virussen en schimmels te remmen of te doden. | | Fluorosis | Een aandoening die wordt veroorzaakt door overmatige inname van fluoride tijdens de tandontwikkeling, wat kan leiden tot verkleuringen en structurele afwijkingen van het glazuur. |

# Voedingsanamnese en alternatieven voor suiker Dit onderwerp behandelt het belang van het in kaart brengen van eetgewoonten middels een voedingsanamnese om patiënten met een verhoogd risico op cariës te identificeren, en bespreekt diverse suikervervangers en zoetstoffen, inclusief hun cariogene potentieel en toepassingen. ### 1.1 Voedingsanamnese Individualisatie is cruciaal bij het in kaart brengen van eetgewoonten. Het is belangrijk om selectief vragen te stellen over het eetpatroon en rekening te houden met mogelijke vertekeningen, aangezien subjectieve interpretaties van termen als "veel snoepen" sterk kunnen variëren [1](#page=1). #### 1.1.1 Indicaties voor een voedingsanamnese Een voedingsanamnese dient zeker te worden afgenomen bij de volgende patiëntengroepen: * Nieuwe patiënten, om de evolutie van de mondgezondheid te kunnen inschatten [1](#page=1). * Patiënten bij wie plotseling cariës, erosies, falende restauraties of andere gebitsproblemen optreden [1](#page=1). * Patiënten die belangrijke levensveranderingen hebben ondergaan die hen gevoeliger maken voor cariës, bijvoorbeeld door het starten met medicatie die cariës bevordert [1](#page=1). #### 1.1.2 Methodieken voor het afnemen van een voedingsanamnese Er zijn verschillende methodieken voor het afnemen van een voedingsanamnese: * **Verbale anamnese:** Dit kan variëren van eenvoudige, brede en niet-suggestieve navragen, waarbij interesse wordt getoond en open vragen worden gesteld, tot een gedetailleerde gespreksvorm met gerichte, diepgaandere vragen. Het is essentieel om hier voldoende tijd voor te nemen om professionaliteit te waarborgen en de belangrijkheid van de informatie te benadrukken [1](#page=1). * **Voedingsdagboek:** Hierbij registreert de patiënt gedetailleerd gedurende meerdere dagen (3 tot 7 dagen) alles wat hij of zij inneemt, inclusief medicatie en voedsel. Een retrospectieve registratie is minder nauwkeurig dan een prospectieve. Ondanks de neiging van patiënten om maatschappelijk wenselijke antwoorden te geven, biedt een voedingsdagboek waardevolle representativiteit en kan het patiënten inzicht geven in hun eigen eetgedrag [1](#page=1). #### 1.1.3 Indicaties voor een voedingsdagboek Een voedingsdagboek wordt aanbevolen in de volgende situaties: * Bij kinderen van ouders met veel cariës [1](#page=1). * Bij plotselinge veranderingen in de cariësactiviteit of het ontstaan van tekenen van erosieve tandschade [1](#page=1). * Gedurende periodes met een verhoogd risico, zoals tijdens orthodontische behandelingen of bij het starten van medicatie die suikers bevat of de speekselproductie beïnvloedt [1](#page=1). ### 1.2 Alternatieven voor suiker #### 1.2.1 Suikervervangers Commercieel geproduceerde koolhydraten, zoals glucosepolymeren en oligosacharideverbindingen van glucose, fructose en galactose, worden steeds vaker gebruikt in hedendaagse voeding. Deze worden gewaardeerd om hun lagere productiekosten en potentiële gezondheidsvoordelen, zoals hun prebiotische werking, vezelrijkheid en verminderde verteerbaarheid, wat resulteert in een lagere impact op de bloedsuikerspiegel [1](#page=1). Het is belangrijk op te merken dat, hoewel deze stoffen niet altijd in de darmen worden gemetaboliseerd, ze soms wel door speeksel in de mond kunnen worden afgebroken tot hun basiscomponenten (glucose, fructose, galactose), die vervolgens wel gemetaboliseerd kunnen worden [1](#page=1). ##### 1.2.1.1 Cariogene suikervervangers * **Glucosepolymeren en maltodextrines:** Deze geurloze en smaakloze hydrolysaten van zetmeel uit granen, mais en aardappelen worden toegevoegd om de energetische waarde van voeding te verhogen, bijvoorbeeld bij nierfalen, levercirrose of bij een hoge energiebehoefte. Ze worden als cariogeen beschouwd en zijn terug te vinden in frisdranken, babyvoeding, sportdranken, desserts en snoepgoed [2](#page=2). * **Isomalto-oligosachariden (IMOs):** Hoewel minder acidogeen dan glucose en sucrose, kunnen IMOs de pH toch doen dalen onder 5. Een voorbeeld hiervan is VitaFiber [2](#page=2). * **Sucromalt:** Dit type suikervervanger zorgt voor een vertraagde vrijzetting van glucose. Het wordt vaak gebruikt in frisdranken en energy bars [2](#page=2). * **Fructo-oligosachariden (FOSs):** FOSs zijn even cariogeen als sucrose en worden veel gebruikt in Japan [2](#page=2). ##### 1.2.1.2 Laag/niet-cariogene suikervervangers * **Monosachariden:** * **Tagatose:** Dit derivaat heeft dezelfde structuur als fructose, komt voor in zuivelproducten, en kenmerkt zich door een lagere glycemische respons en caloriegehalte. Het is even zoet als sucrose [2](#page=2). * **Disachariden:** * **Trehalose:** Aanwezig in honing en paddenstoelen, wordt trehalose weinig gebruikt in de voedingssector. Het heeft ongeveer 45% van het zoetvermogen van sucrose [2](#page=2). * **Sucrose-isomeren:** Palatinose, trehalulose, turanose, maltulose en leucrose zijn voorbeelden van sucrose-isomeren die verschillen in de koppeling tussen glucose en fructose. Ze bezitten dezelfde smaakeigenschappen als sucrose en zijn niet metaboliseerbaar door orale streptokokken, hoewel sommige wel door andere bacteriën zoals Actinomyces species kunnen worden afgebroken, wat tot zuurvorming leidt. Ze zijn commercieel verkrijgbaar en worden in bepaalde chocoladeproducten aangetroffen [2](#page=2). #### 1.2.2 Zoetstoffen Zoetstoffen verschaffen een zoete smaak, maar missen vrijwel alle andere eigenschappen van suiker en suikervervangers, zoals volume of conserverende werking. Ze hebben vaak een vele malen hoger zoetvermogen dan suiker. Zoetstoffen zijn altijd niet-cariogeen [2](#page=2). ##### 1.2.2.1 Niet-calorische zoetstoffen Deze zoetstoffen hebben een significant hoger zoetvermogen dan sucrose (tot 1000x) en missen eigenschappen zoals kristallisatie, bewaring en bulk. Ze kunnen van natuurlijke oorsprong zijn (bv. extracten uit zoethout of de katemfe vrucht) of chemisch gesynthetiseerd worden, wat vaak gebeurt vanwege de hogere kosten van natuurlijke varianten. Ze zijn niet-cariogeen (niet gemetaboliseerd door orale bacteriën) en niet-calorisch. Voorbeelden zijn aspartaam, acesulfaam K, cyclamaat en sacharine [2](#page=2). * **Stevia rebaudiana:** Deze natuurlijke zoetstof wordt geëxtraheerd uit de bladeren van de steviaplant die in de (sub)tropische delen van Noord- en Zuid-Amerika groeit. Het heeft een hoog zoetvermogen (300x sucrose) en is wetenschappelijk bewezen niet-cariogeen. Een kanttekening is dat Coca-Cola met stevia nog steeds een hoog suikergehalte kan bevatten (22 gram) [3](#page=3). * **Aspartaam, acesulfaam-K, cyclamaat, sacharine:** Deze chemisch gesynthetiseerde stoffen hebben een hoog zoetvermogen (200x sucrose) en worden gebruikt in diverse producten zoals frisdranken, bier, snoepgoed, desserts, ijs, en zelfs in tandpasta's en mondspoelmiddelen. Ze zijn niet-cariogeen omdat ze niet tot zuren worden gemetaboliseerd door orale bacteriën. Echter, ze worden soms gecombineerd met suiker, bijvoorbeeld in frisdranken met fruitsmaak. Er is een vastgestelde aanvaardbare dagelijkse inname (ADI) die verschilt tussen de EU en de VS, vanwege mogelijke negatieve effecten op lange termijn, zoals zorgen om veiligheid bij langdurig gebruik vanaf jonge leeftijd en de mogelijke link met carcinomen. De lange termijn effecten zijn nog niet volledig bekend, aangezien deze producten nog relatief kort op de markt zijn. Personen met phenylketonurie mogen geen aspartaam gebruiken, omdat dit een bron is van fenylalanine dat bij hen niet kan worden afgebroken [3](#page=3). * **Sucralose:** Dit is een gechloreerd derivaat van sucrose met een zeer hoog zoetvermogen (600x sucrose). Het kan niet worden gemetaboliseerd door orale bacteriën en is daarom niet-cariogeen [3](#page=3). ##### 1.2.2.2 Calorische zoetstoffen Deze stoffen zijn eenvoudig te verwerken in voeding en bevatten de helft van de calorieën van sucrose, met een zoetvermogen dat vergelijkbaar is met of lager is dan dat van suiker. Ze zijn niet of slechts zeer weinig cariogeen en worden gebruikt in kauwgom, snoepgoed, frisdranken en chocolade [3](#page=3). Een deel van de calorische zoetstoffen wordt niet gemetaboliseerd door bacteriën in de mond, terwijl andere wel kunnen worden afgebroken na aanpassing van de bacteriën. Alle suikeralcoholen hebben een laxerend effect doordat ze niet volledig verteerd kunnen worden. De beperkte absorptie in de darmen kan leiden tot osmotische diarree door het aantrekken van water uit het bloed [3](#page=3). * **Sorbitol:** Komt voor in bepaalde bessen, vruchten (appels, pitvruchten), en wordt gebruikt in snoep, kauwgom en nicotinevervangers. Het is industrieel gesynthetiseerd uit glucose. Sorbitol heeft een laxerend effect, wordt traag gemetaboliseerd door sommige micro-organismen in plaque, en veroorzaakt slechts een kleine pH-daling, waardoor het als niet-cariogeen wordt beschouwd. Het is een geschikte toepassing in snoep voor diabetici [3](#page=3). * **Xylitol:** Wordt gevonden in fruit (pruimen, aardbeien, frambozen), groenten (bloemkool, andijvie) en paddenstoelen. Het wordt industrieel bereid uit berkenbast en andere houtige plantendelen of via bacteriële processen. Xylitol heeft hetzelfde zoetvermogen als sucrose, bevat een derde minder calorieën en heeft een zeer lage glycemische index (GI). Het heeft een laxerend effect en is niet-cariogeen, zelfs anti-cariogeen. Het heeft een bacteriostatisch effect op bacteriën zoals *mutans streptokokken*, waardoor ze minder sucrose verbruiken. Xylitol is toxisch voor honden omdat hun lever dit niet kan verwerken [4](#page=4). * Xylitol biedt langdurige bescherming tegen tandbederf. Een kauwgomstudie in Belize toonde aan dat klassen die kauwden, minder cariës ontwikkelden. Zelfs tot 11 jaar na het stoppen met xylitolgebruik was er nog een anti-cariogeen effect merkbaar, waarschijnlijk door een verschuiving in de orale micro-organismen en een impact op de glazuurmaturatie [4](#page=4). * Richtlijnen voor xylitolgebruik adviseren dat het het best werkt in kauwgom en zuigtabletten die langzaam smelten. Een minimumgehalte van 50% xylitol is nodig voor effectiviteit; lagere percentages hebben geen effect. Kauwen stimuleert speekselproductie, wat een dubbel effect geeft. Deze producten kunnen helpen bij primaire en secundaire preventie. Overdracht van de goede eigenschappen van xylitol kan plaatsvinden wanneer moeders het gebruiken tijdens de zwangerschap en na de geboorte. Xylitol kan ook oorinfecties helpen voorkomen [4](#page=4). > **Tip:** Het is niet altijd raadzaam om suikervervangers en zoetstoffen aan te bevelen aan iedereen, omdat de effecten, met name van zoetstoffen, nog niet volledig bekend zijn en er zorgen bestaan over hun veiligheid op lange termijn. Promotie van deze stoffen kan leiden tot gewenning. Kauwgom kan negatieve effecten hebben, zoals overbelasting van de kaakgewrichten [4](#page=4). ### 1.3 Beschermende factoren #### 1.3.1 Zuivel * **Koemelk:** Wordt als niet-cariogeen beschouwd. Lactose is de minst acidogene suiker, en andere bestanddelen van melk werken beschermend [4](#page=4). * **Kaas:** Heeft een anti-cariogeen effect door het stimuleren van speekselproductie. Consumptie van kaas leidt tot een stijging van de plaque-pH en plaque-calciumgehaltes [4](#page=4). Zuivelproducten bevatten cariësprotectieve bestanddelen zoals calcium, fosfaat, caseïne en vetten. Caseïne vermindert de cariogeniteit van voedingsmiddelen, hoewel de toevoeging aan bijvoorbeeld chocolade de smaak kan beïnvloeden. Caseïnefosfopeptide (CPP) remt de groei van *S. mutans* en vormt nanoclusters met amorf calciumfosfaat op het glazuuroppervlak [4](#page=4). #### 1.3.2 Probiotica Probiotica zijn levende micro-organismen die, wanneer in adequate hoeveelheden toegediend, de gastheer een gezondheidsvoordeel bieden. In de context van mondgezondheid worden stammen gezocht die de groei van schadelijke bacteriën verdringen en hun plaats innemen. Probiotica worden reeds gebruikt in melk om cariës te voorkomen, en zijn effectief zolang ze worden gebruikt; na stoppen keert de oorspronkelijke microflora terug [5](#page=5). Probiotica is aanwezig in yoghurts zoals Actimel, hoewel deze producten voornamelijk gericht zijn op darmflora. Het effect van probiotica in de mond is nog vaag, maar ze zullen de cariësontwikkeling niet doen toenemen [5](#page=5). ### 1.4 Kauwgom en mondgezondheid * **Suikerhoudende kauwgom:** Kan cariës doen toenemen, maar de periode van kauwen is mede bepalend, met een kleiner effect door speekselklierstimulatie [5](#page=5). * **Suikervrije kauwgom:** Veroorzaakt geen cariëstoename en kan cariës reduceren (tot 40% bij gebruik van xylitol of sorbitol in vergelijking met geen kauwgom). Een deel van dit effect is toe te schrijven aan het kauwproces zelf. Suikervrije kauwgom kan het best na maaltijden worden gebruikt. Er is echter een aandachtspunt voor overbelasting van de kaakgewrichten bij langdurige kauwbewegingen [5](#page=5). ### 1.5 Mondgezondheid Een evenwichtige voeding is essentieel voor mondgezondheid. Echter, te veel eetmomenten per dag leiden tot frequentere pH-dalingen, wat het risico op cariës verhoogt. De tandheelkundige sector pleit voor een beperking van het aantal voedingsmomenten per dag [5](#page=5). --- # Preventieve maatregelen voor mondgezondheid Dit deel van het document belicht diverse preventieve technieken ter bevordering van mondgezondheid, variërend van afsluitingstechnieken tot de rol van tandartsen in rookstopbegeleiding en innovatieve behandelmethoden [6](#page=6) [7](#page=7) [8](#page=8). ### 2.1 Verzegeling (sealing) en kunstharsinfiltratie Verzegeling en kunstharsinfiltratie zijn technieken die gericht zijn op het afdichten van toegankelijke zones voor plaquecontrole [6](#page=6). #### 2.1.1 Verzegeling (sealing) Bij verzegeling wordt een dun laagje kunsthars aangebracht op de occlusale oppervlakken, met name in de pits en fissuren van tanden, om deze af te sluiten voor de bacteriële biofilm. Dit stopt demineralisatie en leidt tot het afsterven van bacteriën door het gebrek aan voedingsstoffen. De occlusale cariës vormen een aanzienlijk deel van de "caries burden", waardoor verzegeling een zeer effectieve cariëspreventieve methode is [6](#page=6). **Indicatiestelling:** * **Laag cariësrisico:** Alleen toepassen bij initiële tekenen van demineralisatie om de kosten-batenverhouding gunstig te houden [6](#page=6). * **Hoog cariësrisico:** Preventief afdichten is aanbevolen voordat er initiële tekenen van cariësactiviteit optreden [6](#page=6). Indien cavitatie aanwezig is, kan hermetische afsluiting in 88% van de gevallen de laesie tot stilstand brengen. Dit kan gecombineerd worden met een beperkte preparatie, wat resulteert in een "preventieve composietrestauratie" [6](#page=6). #### 2.1.2 Kunstharsinfiltratie Kunstharsinfiltratie is een techniek om gedemineraliseerde zones in glazuur of dentine, met name op approximale en gladde vlakken, te infiltreren met vloeibaar kunsthars. Dit is met name nuttig omdat approximale vlakken moeilijk toegankelijk zijn voor plaquecontrole en fluoride. Voorafgaand wordt de oppervlakkige laag van een "white spot lesion" verwijderd door applicatie van waterstofchloride (HCl), mits de laesie niet verder reikt dan 1/3 in het dentine. De procedure omvat separatie met een wig, etsen van het oppervlak, drogen met ethanol, infiltratie, verwijderen van overtollig materiaal en uitharden [6](#page=6). Infiltratie kan ook worden toegepast om verkleuringen te behandelen die ontstaan door mineraalverlies of onvoldoende mineralenopbouw, zoals bij fluorose [6](#page=6). **Aandachtspunten bij infiltratie:** * Vereist zorgvuldige techniek, met name op het gebied van vochtcontrole [6](#page=6). * Het materiaal is kostbaar en wordt niet terugbetaald [6](#page=6). * Regelmatige monitoring na de behandeling is noodzakelijk [6](#page=6). * Nadeel is dat de producten niet radio-opaak zijn; het toevoegen van partikels zou de sealing stugger maken, wat onwenselijk is [6](#page=6). ### 2.2 Beperken of vermijden van blootstelling aan tabak Tabaksgebruik heeft aanzienlijke negatieve gevolgen voor zowel de algemene gezondheid als specifiek voor de mondgezondheid [7](#page=7). #### 2.2.1 Impact op algemene gezondheid Tabak is geassocieerd met hart- en vaatziekten, longaandoeningen, diverse vormen van kanker, schildklierproblemen, verlies van gehoor en zicht, en versnelde huidveroudering. Ook de zwangerschap en vruchtbaarheid worden negatief beïnvloed, met een verhoogd risico op onvruchtbaarheid, miskramen, laag geboortegewicht, aangeboren afwijkingen en meer allergieën. Kinderen zijn extra kwetsbaar door hun snellere ademhaling en de ontwikkeling van hun immuunsysteem, longen en luchtwegen. Zij zijn vatbaarder voor long- en hersenvliesontstekingen, chronische bronchitis en oorontstekingen, ervaren verergering van astma, en hebben een verhoogd risico op kanker en hart- en vaatziekten [7](#page=7). #### 2.2.2 Impact op mondgezondheid Op het gebied van mondgezondheid draagt tabak bij aan mondkanker, frequenter en ernstiger parodontale aantasting, slechtere wondgenezing na ingrepen, een verhoogd risico op tandbederf, onaangenaam ruikende adem, en verkleuringen van tanden en tong. Ongeveer 25% van de cariës bij 3-jarigen en 44% bij 5-jarigen kan worden toegeschreven aan blootstelling aan rook in de omgeving, zelfs na correctie voor andere factoren. Blootstelling aan tabak als kind kan leiden tot glazuurontwikkelingsstoornissen, meer respiratoire infecties (en daardoor frequent gebruik van siropen, andere mondflora, en mondademhaling), een ander voedingspatroon, snellere groei van *Streptococcus mutans* (vanwege het immunosuppressieve effect van 'second hand smoking' en een lager vitamine C-gehalte), en verminderde speekselbescherming door mondademhaling [7](#page=7). #### 2.2.3 Directe en indirecte blootstelling Er wordt onderscheid gemaakt tussen directe blootstelling bij rokers die inhaleren, en indirecte blootstelling via passief roken ('second hand smoking', SHS), waarbij uitgeademde stoffen worden ingeademd. Daarnaast is er 'third hand smoking' (THS), waarbij verblijven in ruimtes waar gerookt is leidt tot blootstelling aan vastgezette rookdeeltjes op voorwerpen [7](#page=7). #### 2.2.4 Rol van de tandarts Mondzorgprofessionals kunnen rookgewoonten van patiënten snel detecteren, en een rookstopinterventie door de tandarts kan een significant verschil maken. Hoewel de meerderheid van de tandartsen de noodzaak van betrokkenheid inziet, verleent slechts een klein percentage concrete hulp. Redenen hiervoor zijn tijdsgebrek, gebrek aan vergoeding, de perceptie dat het niet tot hun taak behoort, ongeloof in de effectiviteit van tandartsadvies, onvoldoende kennis of materiaal, en een tekort aan verwijscentra voor rookstopbegeleiding [7](#page=7). #### 2.2.5 Techniek van rookstopbegeleiding Een effectieve methode is de "5 A's" techniek, die maximaal 3 minuten in beslag neemt: * **Ask:** Vraag elke patiënt bij elk bezoek naar rookgewoonten en noteer dit in het dossier [7](#page=7). * **Advise:** Benadruk het belang en de voordelen van rookstop, met nadruk op kortetermijneffecten [7](#page=7). * **Assess:** Vraag of de patiënt wil stoppen. Indien ja, bied begeleiding aan. Indien nee, accepteer dit en hervat het aanbod bij een volgend bezoek [7](#page=7). * **Assist:** Plan een stoppoging, geef eventueel een folder mee, en verwijs naar een begeleidingscentrum [7](#page=7). * **Arrange follow up:** Plan opvolging via contact of een consultatie 1-2 weken en opnieuw 1-2 maanden later [7](#page=7). Deze aanpak vereist een extra focus op adolescenten [7](#page=7). #### 2.2.6 Internationale en nationale initiatieven Internationale organisaties zoals de World Health Organisation (WHO), Fédération Dentaire Internationale (FDI) en American Dental Association (ADA) dragen bij aan tabakspreventie. Nationaal en regionaal zijn er initiatieven zoals het Vlaams Instituut Gezondheidspromotie en Gezondheidspreventie (VIGeZ) met acties rond tabakspreventie op scholen en werkplekken, cursussen rookstopbegeleiding en samenwerking met intermediairen zoals huisartsen, tandartsen en apothekers. Lokale Gezondheidsoverleggen (logo's) zetten zich in voor rookvrije horeca en rookstopbegeleiding. De Vlaamse Werkgroep Gezonde Tanden (VWGT) biedt bijvoorbeeld de brochure "Stoppen met roken. Waarom en hoe?" [8](#page=8). ### 2.3 Mondbeschermers Mondbeschermers kunnen tandtraumata, die vaak geassocieerd worden met sportongevallen (vooral contactsporten), (deels) voorkomen. Hoewel verplicht in sommige sporten, worden ze bij trainingen vaak niet gebruikt. Er bestaan twee typen [8](#page=8): * **Custom Mouthguard:** Individueel aangepaste mondstukken die op maat worden gemaakt na een afdruk en in een laboratorium worden vervaardigd [8](#page=8). * **Voordelen:** Perfecte pasvorm, comfortabel, betere bescherming [8](#page=8). * **Nadelen:** Prijs [8](#page=8). * **Boil-and-Bite:** Verkrijgbaar in verschillende maten (S-XL); ondergedompeld in heet water, ingeïnteresseerd en afgewerkt door de sporter zelf [8](#page=8). * **Voordelen:** Goedkoop, zelf uit te voeren [8](#page=8). * **Nadelen:** Beperkte aanpassing, minder comfortabel, twijfelachtige bescherming [8](#page=8). ### 2.4 Lasers Het gebruik van lasers kan de kristalstructuur van tandweefsel herschikken, waardoor het minder oplosbaar wordt en beter bestand tegen tanderosie. Deze preventieve methode is echter niet praktisch omdat lasers alleen zichtbare oppervlakken kunnen bereiken en niet op interproximale vlakken werken. Er is nog beperkt bewijs voor de effectiviteit, aangezien veel studies *in vitro* zijn uitgevoerd en vooral positieve resultaten met APF-gels laten zien. De meest gebruikte lasers zijn CO₂ en Er:YAG. Minder energetische lasers, zoals de Al GaAs (aluminium gallium arsenicum laser), kunnen worden gebruikt voor patiënten met veel cariës om pijn te verminderen [8](#page=8). ### 2.5 Ozon Ozon kan, wanneer in geconcentreerde hoeveelheden op het tandoppervlak gespoten, een antimicrobieel effect hebben. De methode omvat het plaatsen van een cupje over de tand, vacuüm zuigen, ozon op het tandoppervlak aanbrengen en het daarna weer wegzuigen. Ozon kan bacteriën slechts tijdelijk inactiveren en kan geen "shift" induceren omdat het niet op approximale vlakken kan werken, waardoor bacteriën achterblijven. Het wetenschappelijk bewijs is niet overtuigend [8](#page=8). **Nadelen van ozonbehandeling:** * Kostbaar en ontvangt kritiek [8](#page=8). * Vereist een grondige plaquevrije reiniging van de tanden, wat ertoe kan leiden dat men de positieve effecten toeschrijft aan de reiniging in plaats van de ozonbehandeling [8](#page=8). --- # Beschermende factoren en kauwgom Dit onderwerp onderzoekt de beschermende eigenschappen van zuivelproducten, de potentiële rol van probiotica en de specifieke effecten van diverse kauwgomsoorten op de mondgezondheid. ### 3.1 Zuivelproducten Zuivelproducten zoals melk en kaas spelen een rol bij het beschermen van de mondgezondheid [4](#page=4). #### 3.1.1 Koemelk Koemelk wordt als niet-cariogeen beschouwd. Lactose is de minst acidogene suiker, en andere bestanddelen in melk hebben beschermende eigenschappen [4](#page=4). #### 3.1.2 Kaas Kaas heeft een anti-cariogeen effect doordat het de speekselproductie stimuleert. Consumptie van kaas leidt tot een stijging van de pH en de calciumgehaltes in het tandplak [4](#page=4). #### 3.1.3 Cariësprotectieve bestanddelen in zuivel Zuivel bevat bestanddelen die cariës helpen voorkomen, waaronder calcium, fosfaat, caseïne en vetten. Caseïne kan de cariogeniteit van voedingsmiddelen verminderen, bijvoorbeeld door toevoeging aan chocolade, hoewel dit de smaak kan beïnvloeden. Caseïne fosfopeptide (CPP) remt de groei van *S. mutans* en vormt nanoclusters met amorf calciumfosfaat op het tandoppervlak [4](#page=4). ### 3.2 Probiotica Probiotica zijn nuttige bacteriën die de plaats innemen van schadelijke bacteriën, waardoor deze laatste verdrongen worden. Ze worden reeds gebruikt in melkproducten om cariës te voorkomen, en dit effect houdt aan zolang het product gebruikt wordt; bij stoppen keert de oorspronkelijke microflora terug. Producten zoals Actimel bevatten probiotica, hoewel de focus hiervan voornamelijk op de darmflora ligt en de effecten in de mond nog onduidelijk zijn. Probiotica zullen geen toename van cariës veroorzaken [5](#page=5). ### 3.3 Kauwgom en mondgezondheid #### 3.3.1 Xylitol Xylitol komt van nature voor in fruit en groenten en wordt industrieel bereid uit berkenbast of via bacteriële processen. Het heeft een zoetvermogen vergelijkbaar met sucrose, maar bevat 1/3 minder calorieën en heeft een zeer lage glycemische index. Xylitol werkt laxerend, is niet-cariogeen en zelfs anti-cariogeen door een bacteriostatisch effect op bacteriën zoals *mutans streptokokken*, wat resulteert in minder sucroseverbruik. Het is echter toxisch voor honden omdat hun lever dit niet kan verwerken [4](#page=4). Studies, zoals een kauwgomstudie in Belize met xylitol, hebben aangetoond dat er gedurende lange perioden protectie tegen tandbederf geboden kan worden. Zelfs tot 11 jaar na het stoppen met xylitolgebruik bleek er een anti-cariogeen effect te zijn, waarschijnlijk door veranderingen in de mondmicro-organismen en impact op het glazuur [4](#page=4). > **Tip:** Xylitol werkt het best in kauwgoms en zuigtabletten die langzaam smelten. Een minimum percentage van 50% xylitol is noodzakelijk voor effectiviteit. Door kauwen wordt ook speekselproductie gestimuleerd, wat een dubbel beschermend effect geeft. Kauwgoms en zuigtabletten met xylitol kunnen bijdragen aan primaire en primaire preventie. Het gebruik ervan door moeders kan de beschermende eigenschappen doorgeven aan pasgeborenen en kan oorinfecties helpen voorkomen [4](#page=4). Er zijn echter ook zorgen over de langetermijneffecten van zoetstoffen en suikervervangers, en gewenning eraan kan optreden. Langdurig kauwen kan leiden tot overbelasting van de kaakgewrichten [4](#page=4) [5](#page=5). #### 3.3.2 Soorten kauwgom * **Suikerhoudende kauwgom:** Kan leiden tot een toename van cariës, hoewel de speekselklierstimulatie het effect kan verminderen [5](#page=5). * **Suikervrije kauwgom:** Veroorzaakt geen cariëstoename en kan zelfs cariësreductie bewerkstelligen (tot 40% bij gebruik van xylitol of sorbitol ten opzichte van geen kauwgom). Een deel van dit effect is toe te schrijven aan het kauwproces zelf. Het wordt aangeraden om suikervrije kauwgom na de maaltijd te gebruiken [5](#page=5). > **Tip:** Wees voorzichtig met langdurige kauwbewegingen om overbelasting van de kaakgewrichten te voorkomen [5](#page=5). ### 3.4 Voedingspatroon en mondgezondheid Een evenwichtige voeding is belangrijk voor mondgezondheid, maar te veel eetmomenten per dag kunnen leiden tot meer pH-dips en een verhoogd risico op cariës. Het tandheelkundige veld pleit voor een beperking van het aantal voedingsmomenten per dag om de mondgezondheid te optimaliseren [5](#page=5). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Term | Definitie | | Voedingsanamnese | Een methode om de huidige eetgewoonten van een persoon in kaart te brengen door selectief vragen te stellen over het eetpatroon, met aandacht voor mogelijke vertekeningen en de interpretatie van wat als "veel" of "weinig" eten wordt beschouwd. | | Verbale anamnese | Een methode waarbij door middel van vragen informatie wordt verzameld over eetgewoonten; dit kan variëren van eenvoudige, niet-suggestieve "open vragen" tot gedetailleerde gesprekken met gerichte, diepgaandere vragen om een professionele inschatting te maken. | | Voedingsdagboek | Een gedetailleerde registratie door de patiënt van alle ingenomen zaken, zoals medicatie en voedsel, gedurende meerdere dagen (3 tot 7), wat retrospectief of prospectief kan zijn en dient om de patiënt bewust te maken van eigen eetgedrag, ondanks mogelijke maatschappelijk wenselijke antwoorden. | | Suikervervangers | Commercieel geproduceerde koolhydraten, zoals glucosepolymeren en oligosacharideverbindingen, die toenemend worden gebruikt in voeding vanwege kostenbesparing en gezondheidsvoordelen zoals prebiotische eigenschappen en een lagere impact op de bloedsuikerspiegel, maar die soms wel door mondbacteriën gemetaboliseerd kunnen worden. | | Cariogene suikervervangers | Suikervervangers die door bacteriën in de mond gemetaboliseerd kunnen worden, wat leidt tot zuurproductie en een daling van de pH, waardoor ze een risico vormen voor tandbederf, zoals maltodextrines, isomalto-oligosaccharides, sucromalt en fructo-oligosaccharides (FOSs). | | Laag/niet-cariogene suikervervangers | Suikervervangers die minder of helemaal niet worden gemetaboliseerd door orale bacteriën, waardoor ze een lager of geen risico op tandbederf met zich meebrengen, zoals tagatose, trehalose en sucrose-isomeren (palatinose, trehalulose, turanose, maltulose, leucrose). | | Zoetstoffen | Stoffen die de zoete smaak geven maar vrijwel geen andere eigenschappen van suiker bezitten, zoals volume of conserverend vermogen, en die vaak een vele malen hoger zoetvermogen hebben dan suiker. | | Niet-calorische zoetstoffen | Zoetstoffen die een zeer hoog zoetvermogen hebben, geen calorieën leveren en niet gemetaboliseerd worden door bacteriële flora in de mond, waardoor ze niet-cariogeen zijn. Voorbeelden hiervan zijn stevia, aspartaam, acesulfaam K, cyclamaat en sacharine. | | Calorische zoetstoffen | Producten die calorieën bevatten en relatief eenvoudig te verwerken zijn in voeding, met een zoetvermogen dat gelijk is aan of lager is dan suiker. Ze zijn niet of heel weinig cariogeen en kunnen bij sommige varianten (suikeralcoholen) een laxerend effect hebben door verminderde verteerbaarheid in de darmen. | | Xylitol | Een calorische zoetstof die voorkomt in fruit en groenten en industrieel wordt bereid. Het heeft een vergelijkbaar zoetvermogen als sucrose, minder calorieën en een lage glycemische index. Xylitol is niet alleen niet-cariogeen, maar heeft ook een bacteriostatisch effect op cariogene bacteriën en kan langdurige protectie tegen tandbederf bieden. | | Protectieve factoren | Ingrediënten of stoffen die de mondgezondheid bevorderen en het risico op tandbederf verminderen. Voorbeelden zijn zuivelproducten zoals koemelk en kaas, die calcium, fosfaat, caseïne en vetten bevatten, en probiotica die schadelijke bacteriën kunnen verdringen. | | Probiotica | Levende micro-organismen, zoals specifieke bacteriestammen, die, wanneer in voldoende hoeveelheden ingenomen, een gunstig effect kunnen hebben op de gezondheid van de gastheer door schadelijke bacteriën te verdringen en de mondflora positief te beïnvloeden, hoewel het effect in de mond nog verder onderzocht wordt. | | Suikervrije kauwgom | Kauwgom die geen suiker bevat en daardoor geen cariëstoename veroorzaakt; deze kan zelfs cariësreductie bevorderen, deels door de stimulatie van speekselproductie en de aanwezigheid van xylitol of sorbitol. | | Verzegeling (Sealing) | Een preventieve techniek waarbij een dunne laag kunsthars over de occlusale pits en fissuren van tanden wordt aangebracht om deze af te dichten tegen plaque en bacteriën, met als doel demineralisatie te stoppen. | | Infiltratie | Een techniek waarbij vloeibaar kunsthars wordt gebruikt om reeds gedemineraliseerde zones, met name in het glazuur of dentine op approximale en gladde vlakken, te herstellen en te stabiliseren door het kunsthars in de poreuze structuur te laten dringen. | | Tandbederf (Cariës) | Een ziekte die de harde weefsels van de tand aantast en wordt veroorzaakt door bacteriën die suikers omzetten in zuren, wat leidt tot demineralisatie en uiteindelijk tot caviteiten. | | Plaquecontrole | Het proces van het verwijderen of beperken van tandplak, een kleverige film van bacteriën die zich op de tanden vormt, om tandbederf en tandvleesaandoeningen te voorkomen. | | Gebitsbeschermer (Mondbeschermer) | Een op maat gemaakt of standaard apparaat dat de tanden, kaken en het mondweefsel beschermt tijdens sportactiviteiten en andere risicovolle situaties om tandtrauma te voorkomen. | | Second Hand Smoking (SHS) | Het inademen van rook die wordt uitgeademd door een roker, ook wel passief roken genoemd, wat schadelijke gezondheidseffecten kan hebben op de mond en het algemene welzijn. | | Third Hand Smoking (THS) | Blootstelling aan deeltjes van tabaksrook die zich hechten aan oppervlakken in een ruimte waar gerookt is, en die later kunnen worden ingeademd of geabsorbeerd door niet-rokers, met potentieel schadelijke gevolgen. | | Lasers in mondzorg | Het gebruik van lasertechnologie, zoals CO$_2$ of Er:YAG lasers, voor preventieve doeleinden, waarbij de kristalstructuur van het tandoppervlak wordt herschikt om het beter bestand te maken tegen erosie. | | Ozontherapie | Een antimicrobiële behandeling waarbij geconcentreerde ozon ($O_3$) op het tandoppervlak wordt aangebracht om bacteriën te inactiveren, met als doel tandbederf te voorkomen of te behandelen. | | Demineralisatie | Het proces waarbij mineralen, zoals calcium en fosfaat, uit het tandglazuur worden onttrokken, vaak door zuren geproduceerd door bacteriën, wat een voorloper is van tandbederf. | | Remineralisatie | Het proces waarbij mineralen terugkeren naar het tandglazuur, waardoor beginnende demineralisatie kan worden hersteld en de tand weerstandiger wordt tegen tandbederf. | | Lactose | De suiker die van nature in melk voorkomt. Lactose wordt beschouwd als de minst acidogene suiker, wat betekent dat het de minste bijdrage levert aan de verzuring van de mondholte en daardoor minder cariës veroorzaakt. Andere bestanddelen van melk hebben ook beschermende eigenschappen voor de mondgezondheid. | | Caseïne | Een eiwit dat in zuivelproducten wordt aangetroffen en bijdraagt aan de beschermende eigenschappen tegen tandbederf. Caseïne kan de cariogeniteit van voedingsmiddelen verminderen en, in de vorm van CPP (caseïne fosfopeptide), de groei van *S. mutans* remmen en nanoclusters met amorf calciumfosfaat vormen op het glazuuroppervlak. | | CPP (Caseïne fosfopeptide) | Een derivaat van caseïne dat specifieke cariësprotectieve effecten heeft. CPP kan de groei van cariogene bacteriën zoals *S. mutans* remmen en bevordert de vorming van clusters met amorf calciumfosfaat, wat de remineralisatie en bescherming van het tandglazuur ten goede komt. | | Cariëstoename | Het proces waarbij de frequentie of ernst van tandcariës (tandbederf) toeneemt. Dit wordt geassocieerd met de consumptie van suikerhoudende voedingsmiddelen en dranken, en kan worden beïnvloed door factoren zoals mondhygiëne, speekselproductie en de aanwezigheid van cariogene bacteriën. | | Plaque pH | De zuurgraad van tandplak, een laagje bacteriën dat zich op het tandoppervlak vormt. Een lage plaque pH, veroorzaakt door de fermentatie van suikers door bacteriën, is schadelijk voor het tandglazuur en bevordert de ontwikkeling van cariës. Consumptie van producten zoals kaas kan de plaque pH helpen verhogen, wat beschermend werkt. |

# Risico inschatten en anamnese bij mondgezondheid Hieronder volgt een gedetailleerd studieoverzicht van het onderwerp "Risico inschatten en anamnese bij mondgezondheid", gebaseerd op de verstrekte documentatie. ## 1. Risico inschatten en anamnese bij mondgezondheid Het inschatten van mondgezondheidsrisico's vereist een grondige anamnese, klinisch onderzoek en aanvullende diagnostiek om een individueel aangepaste preventiestrategie te kunnen plannen [1](#page=1). ### 1.1 Het belang van een goede anamnese Een gedetailleerde anamnese vormt de basis voor het inschatten van risicofactoren. Deze wordt onderverdeeld in drie hoofdcategorieën [1](#page=1): #### 1.1.1 Socio-demografische anamnese Deze categorie omvat demografische en sociaal-culturele factoren die de mondgezondheid kunnen beïnvloeden, zoals leeftijd, sociale klasse, nationaliteit, culturele afkomst, opleidingsniveau en algemene hygiëne [1](#page=1). #### 1.1.2 Medische anamnese Bij de medische anamnese is er speciale aandacht voor aandoeningen en medicatie die de speekselklierfunctie kunnen beïnvloeden. Meer dan 400 verschillende medicaties hebben een bekende impact op de speekselklierfunctie, waarbij 90% van de voorgeschreven medicatie een dergelijke impact heeft. Relevante aandoeningen zijn onder andere het Sjögren syndroom, diabetes, ADHD (door medicatie), chemotherapie en bestralingstherapie in het hoofd-halsgebied. Medicatie die suiker bevat, zoals siropen en inhalers met lactose als drager, is eveneens van belang [1](#page=1). #### 1.1.3 Tandheelkundige anamnese De tandheelkundige anamnese richt zich op de tandheelkundige voorgeschiedenis en huidige gewoonten. Belangrijke aspecten zijn [1](#page=1): * **Aantal aanwezige vullingen en frequentie van vervanging**: Dit geeft een correlatie met de 'past caries experience' (dmft/DMFT) [1](#page=1). * **Wijzigingen in aantastingspatroon**: Een plotselinge toename in cariësletsels of erosieve schade is een belangrijk signaal [1](#page=1). * **Gerapporteerde gewoonten**: * **Mondhygiëne**: Frequentie, tijdstip, methode (elektrisch of manueel) en gebruikte tools [1](#page=1). * **Fluoride**: Gebruik van tandpasta en andere fluorideproducten [1](#page=1). * **Voeding**: Samenstelling, frequentie en eetgewoonten [1](#page=1). ### 1.2 Wat leert ons het klinische onderzoek? Het klinische onderzoek biedt objectieve informatie over de mondgezondheid na een grondige anamnese [1](#page=1). #### 1.2.1 Visuele inspectie Voor een optimale visuele inspectie zijn goede belichting, een spiegel en een niet-scherpe sonde essentieel. Hierbij wordt de aanwezigheid, hoeveelheid, kleur, lokalisatie en kleverigheid van biofilm geëvalueerd. Na het verwijderen van de biofilm, spoelen en drogen van de tanden, wordt de intacte buitenlaag beoordeeld. Belangrijke notities betreffen het stadium van de laesie, de lokalisatie, de uitbreiding (oppervlak) en het activiteitsniveau [1](#page=1). #### 1.2.2 Beeldvorming Verschillende beeldvormende technieken kunnen worden toegepast: * Radiologische beeldvorming [1](#page=1). * Transilluminatie, zoals Fiber Optic Transillumination (FOTI) [1](#page=1). * Diagnocam (Kavo) [1](#page=1). #### 1.2.3 Aanvullende diagnostiek Naast de visuele inspectie en standaard beeldvorming, kunnen aanvullende diagnostische methoden worden ingezet: * **Laser fluorescentie (Quantitative Laser Fluorescence – QLF)**: De Diagnodent (KaVo) maakt hier gebruik van, met een rood licht van 655 nm golflengte. Een grotere fluorescentie duidt op cariës en wordt omgezet in een numerieke waarde. Voorafgaande reiniging van het gebit is noodzakelijk [1](#page=1). ### 1.3 Speekselonderzoek Het speekselonderzoek omvat de beoordeling van de hoeveelheid speeksel, het buffervermogen en de microbiologische samenstelling [2](#page=2). ### 1.4 Risicoclassificatie De uiteindelijke risicoclassificatie wordt bepaald door een vergelijking te maken tussen de geïdentificeerde 'contributing factors' (bijdragende factoren) en 'protective factors' (beschermende factoren) [2](#page=2). ### 2. Preventieve strategie Het plannen van een effectieve preventieve strategie is gebaseerd op de uitkomsten van de risico-inschatting [2](#page=2). #### 2.1 Basisprincipe Het basisprincipe van een preventieve strategie omvat het plannen, implementeren, evalueren en bijsturen van interventies [2](#page=2). --- # Individuele preventieve aanpak bij adolescenten Dit deel van de studiebegeleiding richt zich op de specifieke preventieve aanpak voor adolescenten, rekening houdend met hun ontwikkelingsfase, lichamelijke veranderingen, sociale invloeden en familiale context. ### 2.1 Concrete voorbeelden: adolescenten (12-18 jaar) Bij adolescenten is het cruciaal om rekening te houden met diverse factoren die hun gezondheid, en specifiek hun mondgezondheid, kunnen beïnvloeden. #### 2.1.1 Factoren gerelateerd aan de adolescent zelf Adolescenten ondergaan aanzienlijke lichamelijke en psychische veranderingen. Dit omvat hormonale schommelingen, gemoedswisselingen, nieuwe gevoelens, angsten, onzekerheid en het zoeken naar een eigen identiteit en plaats in de wereld. Daarnaast worden ze blootgesteld aan invloeden zoals geweld in media en games, maatschappelijke stereotypen, en geïdealiseerde beelden uit de media. Op deze leeftijd kunnen ze over eigen financiële middelen beschikken, wat kan leiden tot onbeperkte toegang tot tabak, drugs en alcohol. Een laag zelfbeeld of stress kan bijdragen aan eetstoornissen zoals anorexia, boulimia, of obesitas. Obesitas, vaak geassocieerd met een verhoogde inname van koolhydraten, is in de USA in 20 jaar tijd met een factor drie gestegen en verhoogt het risico op hypertensie en diabetes [3](#page=3). #### 2.1.2 Familie gerelateerde invloeden De familiale context van adolescenten is eveneens aan verandering onderhevig. Wijzigende familiestructuren, zoals een toenemend aantal eenoudergezinnen, en verschuivingen in gezinstypes, die vaak gerelateerd zijn aan opleidingsniveau, kunnen stress veroorzaken, wat de speekselproductie kan beïnvloeden. Gewijzigde rolpatronen, waarbij vrouwen ook buitenshuis werken, leiden tot minder beschikbare tijd. Daarnaast zijn er veranderingen in opvoedingsprincipes, met minder nadruk op grenzen, discipline en zelfcontrole, en andere verwachtingspatronen van ouders [3](#page=3). #### 2.1.3 Impact op mondgezondheid **Aandoeningen zelf:** * **Orthodontische aspecten:** De groei van maxillofaciale structuren kan orthodontische regulatie noodzakelijk maken, evenals de doorbraak van wijsheidstanden [3](#page=3). * **Gingivitis en parodontitis:** De basis voor deze aandoeningen wordt reeds in de adolescentie gelegd. Gingivitis kan een hormonale reactie zijn, waarbij het tandvlees gevoeliger wordt en makkelijker bloedt, roodheid en zwelling vertoont. Bij meisjes is er een link met de menstruatiecyclus. Dit kan ook optreden bij adolescenten die voorheen een goede mondhygiëne hadden en weinig gingivale reactie vertoonden [3](#page=3). * **Gewijzigde inflammatoire respons:** Tandplaque kan bij adolescenten leiden tot een snellere endotheliale schade, verhoogde vasculaire permeabiliteit, een gewijzigde chemotactische reactie van leukocyten, een ander patroon in de vorming van granulatieweefsel, en een verschuiving in de samenstelling van de subgingivale microflora naar een hoger aandeel gram-negatieven [3](#page=3). * **Cariës:** Cariës is de meest frequente chronische aandoening bij 5- tot 17-jarigen, mede door veranderde voedingsgewoonten zoals de consumptie van frisdranken, beperkte melkinname, een gebrek aan eetstructuur met veel tussendoortjes, en de consumptie van alcohol en alcopops. Verslaving aan cafeïne en suiker komt ook voor [3](#page=3). * De verkoop van frisdranken in secundaire scholen in de USA is in 20 jaar met meer dan 1100% gestegen [3](#page=3). * Vlaamse jongeren scoren slecht op dagelijks frisdrankgebruik: 35% van de jongens en 26% van de meisjes. Frisdrankconsumptie zou beperkt moeten worden tot één keer per week; dagelijks gebruik verhoogt het risico op obesitas en diabetes type II met 82% [3](#page=3). * Light frisdranken zijn geen goed alternatief door de maximale hoeveelheid kunstmatige zoetstoffen en het effect op 'hongersignalen', waarbij de hersenen worden misleid en insuline wordt aangemaakt door de suikersmaak, wat kan leiden tot meer eten. Daarnaast vormen ze een gevaar voor erosie: 56% van de 12-jarigen en 64% van de 14-jarigen ervaart erosie, vooral jongens en adolescenten met een lagere sociaaleconomische status [3](#page=3). **Mondhygiëne zelf:** * Bij 11-jarigen poetsen 43% van de jongens en 40% van de meisjes niet tweemaal daags. Factoren die samenhangen met de poetsfrequentie zijn studierichting, het beroep van het gezinshoofd, de opleiding van de vader, schoolresultaten en leeftijd. Over het algemeen poetsen meisjes vaker dan jongens, wat gelinkt kan worden aan het poetsgedrag van hun moeder en hun algemene 'lifestyle', zoals roken, alcoholconsumptie, slapen en tv-kijken [3](#page=3). **Overige invloeden:** * **Bleken:** Tandbleken mag nooit onder de 14 jaar gebeuren, nooit bij dragers van een beugel, en steeds onder controle van de tandarts [4](#page=4). * **Mondjuwelen:** Het dragen van mondjuwelen kan leiden tot infecties (lokaal en algemeen), bloedingen, beschadiging van tanden en tandvlees, en inslikgevaar [4](#page=4). * **Roken:** 89% van de volwassenen begon met roken vóór de leeftijd van 18 jaar. Het rookgedrag van de ouders op 7-jarige leeftijd van het kind is bepalend voor het rookgedrag van het kind op 17-jarige leeftijd [4](#page=4). #### 2.1.4 Tandartsbezoek en communicatie Er is sprake van onderbenutting van de gezondheidszorg door jongeren, zowel bij de huisarts als bij de tandarts. De communicatie met adolescenten staat centraal in de preventieve aanpak. Essentieel hierbij is duidelijkheid, eerlijkheid, goed luisteren, niet oordelen, zelf het goede voorbeeld geven, en positief aanmoedigen. Jongeren willen behandeld worden als volwassenen en hun eigen inbreng, net als die van de ouders, dient gerespecteerd te worden. Technieken zoals 'self-assessment' met behulp van kleurenfoto's en plaqueverklikkers kunnen nuttig zijn. Het is belangrijk om jongeren snel te informeren als er problemen optreden. Visualisatie, bijvoorbeeld met een intra-orale camera, en het gebruik van technologische tools en producten kunnen de effectiviteit van de communicatie vergroten. Argumentatie, bijvoorbeeld over halitose (slechtruikende adem), kan eveneens bijdragen [4](#page=4). --- # Basisprincipes van preventieve strategieën in de tandheelkunde Preventieve strategieën in de tandheelkunde omvatten het fundamentele proces van het plannen, implementeren, evalueren en bijsturen van maatregelen ter verbetering van de mondgezondheid [2](#page=2). ### 2.1 Het cyclische proces van preventie Het kernelement van een preventieve strategie is een cyclisch proces dat bestaat uit vier opeenvolgende, doch onderling verbonden, stappen. Deze stappen zorgen ervoor dat preventieve maatregelen effectief, efficiënt en aangepast blijven aan de veranderende behoeften en omstandigheden [2](#page=2). #### 2.1.1 Plannen van preventieve maatregelen De eerste fase betreft het zorgvuldig plannen van de te nemen preventieve maatregelen. Dit omvat het identificeren van specifieke doelstellingen, het selecteren van geschikte interventies en het bepalen van de benodigde middelen. Een belangrijk onderdeel van de planning is de risicoclassificatie, waarbij bijdragende factoren (contributing factors) en beschermende factoren (protective factors) worden vergeleken [2](#page=2). #### 2.1.2 Implementeren van preventieve maatregelen Na het opstellen van het plan volgt de implementatie, de daadwerkelijke uitvoering van de geplande preventieve acties. Dit kan variëren van voorlichting en educatie tot het toepassen van specifieke behandelingen of het adviseren over leefstijlveranderingen [2](#page=2). #### 2.1.3 Evalueren van preventieve maatregelen Na implementatie is het cruciaal om de effectiviteit van de genomen maatregelen te evalueren. Deze evaluatie meet in hoeverre de gestelde doelen zijn bereikt en wat de impact is op de mondgezondheid van de patiënt of populatie [2](#page=2). #### 2.1.4 Bijsturen van preventieve maatregelen Op basis van de evaluatieresultaten wordt de preventieve strategie bijgestuurd. Dit betekent dat er aanpassingen worden gedaan aan de plannen, de implementatie of de doelstellingen om de effectiviteit te optimaliseren en de mondgezondheid verder te verbeteren. Dit cyclische proces van plannen, implementeren, evalueren en bijsturen zorgt voor een dynamische en adaptieve benadering van preventie [2](#page=2). > **Tip:** Het effectief toepassen van dit cyclische proces vereist een goede diagnostiek, zoals speekselonderzoek om de hoeveelheid speeksel, het buffervermogen en de microbiologische samenstelling te bepalen. Deze informatie is essentieel voor zowel de risicoclassificatie als het monitoren van de effectiviteit van preventieve maatregelen [2](#page=2). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Anamnese | Een systematisch interview met de patiënt om informatie te verzamelen over de medische en tandheelkundige geschiedenis, levensstijl en eventuele risicofactoren die de mondgezondheid kunnen beïnvloeden. | | Socio-demografische anamnese | Een onderdeel van de anamnese dat zich richt op de sociale en demografische kenmerken van een persoon, zoals leeftijd, sociale klasse, nationaliteit, culturele achtergrond en opleidingsniveau, die relevant kunnen zijn voor gezondheidsrisico's. | | Medische anamnese | Het verzamelen van informatie over de algemene gezondheidstoestand van een patiënt, inclusief bestaande aandoeningen, medicijngebruik en eerdere behandelingen, met speciale aandacht voor de impact op de speekselklierfunctie. | | Tandheelkundige anamnese | Een specifiek gedeelte van de anamnese dat gericht is op de mondgezondheid, waaronder eerdere tandheelkundige behandelingen, cariëservaring, erosieve schade, mondhygiëne, fluoridegebruik en voedingsgewoonten. | | Cariëservaring | De maatstaf voor de cumulatieve blootstelling aan tandbederf gedurende het leven, vaak uitgedrukt met de dmft- of DMFT-index (decidue-melk-tand-gevuld/permanente-tand-gevuld). | | Biofilm | Een georganiseerde gemeenschap van micro-organismen, zoals bacteriën, die zich hechten aan oppervlakken, inclusief tanden, en een laag vormen die bijdraagt aan tandheelkundige aandoeningen zoals cariës en gingivitis. | | Radiologische beeldvorming | Technieken die röntgenstralen gebruiken om interne structuren zichtbaar te maken, zoals röntgenfoto's, die helpen bij het diagnosticeren van tandheelkundige problemen zoals cariës en botafwijkingen. | | Transilluminatie | Een diagnostische techniek waarbij licht door tandweefsel wordt gestuurd om cariës of andere afwijkingen te detecteren die met het blote oog moeilijk te zien zijn. | | Laser fluorescentie (QLF) | Een techniek die gebruikmaakt van laserlicht om de fluorescentie van tandweefsel te meten, wat kan helpen bij het kwantificeren van de ernst van cariës en de activiteit ervan. | | Speekselonderzoek | Analyse van speeksel om de hoeveelheid, het buffervermogen en de microbiologische samenstelling te bepalen, wat inzicht geeft in het risico op cariës en andere mondgezondheidsproblemen. | | Buffervermogen van speeksel | Het vermogen van speeksel om de pH te neutraliseren, wat een belangrijke beschermende factor is tegen de demineralisatie van tandglazuur door zuren geproduceerd door bacteriën. | | Preventieve strategie | Een plan van aanpak gericht op het voorkomen van tandheelkundige aandoeningen door het identificeren en beheersen van risicofactoren en het bevorderen van beschermende factoren. | | Gingivitis | Ontsteking van het tandvlees, gekenmerkt door roodheid, zwelling en bloeding, vaak veroorzaakt door bacteriële plaque. | | Parodontitis | Een meer gevorderde vorm van tandvleesontsteking die leidt tot schade aan de ondersteunende weefsels van de tanden, inclusief het kaakbot. | | Macro-economische veranderingen | Grootschalige economische verschuivingen die invloed kunnen hebben op de levensstijl en het welzijn van bevolkingsgroepen, wat indirect de mondgezondheid kan beïnvloeden. | | Adolescenten | Jongeren in de leeftijdscategorie tussen ongeveer 12 en 18 jaar, een periode van significante lichamelijke, psychologische en sociale ontwikkeling die specifieke aandacht vereist voor mondgezondheid. | | Mondhygiëne | Het geheel van gewoonten en technieken die worden toegepast om de mond schoon te houden, zoals poetsen, flossen en het gebruik van mondspoelmiddel, om tandheelkundige ziekten te voorkomen. | | Erosie | Het chemische verlies van tandweefsel, veroorzaakt door zuren, die afkomstig kunnen zijn van voeding, dranken of maagzuur. |

# Algemene maatregelen en voorbereiding op acute situaties Algemene maatregelen en voorbereiding op acute situaties omvatten proactieve stappen die tandartspraktijken kunnen nemen om effectief te reageren op noodsituaties. ## 1. Algemene maatregelen en voorbereiding op acute situaties ### 1.1 Patiëntanamnese Een essentiële stap in de voorbereiding op acute situaties is het uitvoeren van een zorgvuldige anamnese. Hierbij is het cruciaal om de naam en het telefoonnummer van de huisarts, specialist en een contactpersoon van de patiënt te noteren [4](#page=4). ### 1.2 Verplichte vaardigheidsopfrissing Regelmatige opfrissing van cardiopulmonale resuscitatie (CPR) en het gebruik van de automatische externe defibrillator (AED) is van groot belang. Tandartspraktijken dienen collega's aan te moedigen om deel te nemen aan deze trainingen om de competentie te waarborgen [4](#page=4). > **Tip:** Een proactieve houding ten opzichte van het continu bijscholen van teamleden op het gebied van levensreddende technieken kan het verschil maken in een kritieke situatie. ### 1.3 Inrichting van de praktijk De fysieke inrichting van de praktijkruimte speelt een sleutelrol bij het snel kunnen handelen tijdens een noodsituatie. Medewerkers moeten bekend zijn met de beschikbare ruimte en de locatie van alle benodigde middelen. Het duidelijk zichtbaar ophangen van een klok in de behandelkamer faciliteert de tijdregistratie tijdens een reanimatiepoging [11](#page=11) [4](#page=4). ### 1.4 Noodset en hulpmiddelen Elke praktijk dient te beschikken over een goed georganiseerde noodset. Het is van vitaal belang om de vervaldatums van de inhoud van deze set regelmatig te controleren en de inhoud en het correcte gebruik ervan door alle teamleden te kennen. Een gedegen kennis van waar de hulpmiddelen zich bevinden en hoe deze te gebruiken is cruciaal [11](#page=11) [4](#page=4). ### 1.5 Samenwerking en noodnummers Samenwerking binnen het team biedt aanzienlijke voordelen bij het omgaan met acute situaties. Het is raadzaam om de belangrijkste noodnummers duidelijk zichtbaar uit te hangen [11](#page=11) [4](#page=4): * Algemeen noodnummer: 112 * Antigifcentrum: 070 245 245 * Geweld en misbruik: 1712 * Awel (kinder- en jongerentelefoon): 102 > **Voorbeeld:** Een team dat regelmatig oefent met gesimuleerde noodsituaties, zoals een anaphylactische shock of een circulatiestilstand, zal in de praktijk sneller en effectiever kunnen handelen dan een team dat deze scenario's niet heeft doorlopen. Het oefenen als team verbetert de communicatie en de coördinatie [11](#page=11). --- # Acute bewustzijnsverlies en gerelateerde oorzaken Acuut bewustzijnsverlies omvat een plotseling verlies van het bewustzijn en kan veroorzaakt worden door diverse medische aandoeningen, waarbij een adequate eerste reactie essentieel is [5](#page=5). ### 2.1 Mogelijke oorzaken van acuut bewustzijnsverlies Er zijn verschillende potentiële oorzaken voor acuut bewustzijnsverlies [5](#page=5): * **Vasovagale collaps (syncope):** Dit is een veelvoorkomende oorzaak van flauwvallen, vaak uitgelokt door emotionele stress, pijn, langdurig staan of het zien van bloed [5](#page=5). * **Hypoglykemie:** Een te lage bloedsuikerspiegel kan leiden tot bewustzijnsverlies, met name bij diabetici [5](#page=5). * **Hartstilstand:** Dit is een levensbedreigende situatie waarbij het hart plotseling stopt met pompen, wat onmiddellijk leidt tot bewustzijnsverlies [5](#page=5). * **Epileptisch insult:** Een epileptische aanval kan gepaard gaan met verlies van bewustzijn, vaak met kenmerkende schokken of andere neurologische symptomen [5](#page=5). ### 2.2 Eerste reactie bij acuut bewustzijnsverlies Bij acuut bewustzijnsverlies dient de klassieke Cardiopulmonale Resuscitatie (CPR) te worden toegepast. De stappen omvatten [5](#page=5): 1. **Patiënt plat leggen:** Zorg ervoor dat de persoon liggend op de rug wordt gelegd [5](#page=5). 2. **Bewustzijn controleren:** Probeer te achterhalen of de persoon aanspreekbaar is [5](#page=5). 3. **Hulp roepen:** Waarschuw direct omstanders of het medische noodnummer [5](#page=5). 4. **Kinlift:** Open de luchtweg door een kinlift uit te voeren [5](#page=5). 5. **Ademhaling controleren:** Controleer of de patiënt normaal ademt [5](#page=5). Afhankelijk van de ademhaling zijn er verdere stappen [5](#page=5): * **Bij normale ademhaling:** Plaats de patiënt in de stabiele zijligging en bel 112 [5](#page=5). * **Bij abnormale of afwezige ademhaling:** Bel 112 en start direct met hartmassage en beademen [5](#page=5). --- # Specifieke acute aandoeningen in de tandartspraktijk Dit deel behandelt diverse medische noodgevallen die zich kunnen voordoen tijdens tandheelkundige behandelingen [10](#page=10) [6](#page=6) [7](#page=7) [8](#page=8) [9](#page=9). ### 3.1 Vasovagale collaps De vasovagale collaps is de meest voorkomende acute aandoening in de tandartspraktijk. Deze kan worden uitgelokt door angst, vermoeidheid of warmte. De specifieke verschijnselen en de behandeling hiervan worden verder toegelicht in een bijlage [6](#page=6). ### 3.2 Hyperventilatie Hyperventilatie kan optreden als gevolg van emoties of spanning. Het belangrijkste is om de patiënt gerust te stellen en de situatie met hem te communiceren. Details over de verschijnselen en behandeling zijn te vinden in een bijlage [6](#page=6). ### 3.3 Acute pijn op de borst Acute pijn op de borst duidt op een zuurstoftekort van de hartspier [7](#page=7). * **Angina pectoris**: Dit wordt veroorzaakt door vernauwing van de kransslagaders en is typisch gerelateerd aan inspanning. De klachten verbeteren doorgaans binnen vijftien minuten; als dit niet het geval is, kan er sprake zijn van een hartinfarct [7](#page=7). * **Hartinfarct**: Hierbij sluit een stolsel een kransslagader af. De relatie met inspanning is minder uitgesproken dan bij angina pectoris, en nitroglycerine geeft geen verbetering [7](#page=7). De symptomen en behandeling voor acute pijn op de borst worden gedetailleerd beschreven in een bijlage [7](#page=7). ### 3.4 Hartstilstand Een hartstilstand kan diverse oorzaken hebben, waaronder een hartinfarct, hartblok, anafylactische shock, verstikking, een overdosis medicatie, of de intravasale injectie van een lokaal anestheticum. De specifieke symptomen en behandelingsprotocollen zijn te vinden in een bijlage [7](#page=7). ### 3.5 Aspiratie Aspiratie treedt op wanneer lichaamsvreemd materiaal in de luchtwegen terechtkomt [8](#page=8). * **Milde obstructie**: Indien de luchtweg slechts mild geobstrueerd is en de patiënt nog kan praten, wordt geadviseerd deze te laten hoesten en kalmte te bewaren [8](#page=8). * **Volledige obstructie**: Bij een volledige obstructie dient eerst een slag op de rug te worden gegeven, gevolgd door de Heimlichgreep. Het gebruik van een rubberdam kan aspiratie helpen voorkomen [8](#page=8). De verschijnselen en behandeling van aspiratie worden verder uitgewerkt in een bijlage [8](#page=8). ### 3.6 Astma-aanval Astma-aanvallen kunnen vaak voorkomen na een allergische reactie van type 1, blootstelling aan rook, inspanning of door emotie. Het is essentieel om te verifiëren of de patiënt zijn eigen medicatie bij zich heeft. Een astma-aanval wordt gekenmerkt door vernauwing van de bronchiën. De symptomen en behandeling zijn terug te vinden in een bijlage [8](#page=8). ### 3.7 Anafylactische reactie Een anafylactische reactie ontstaat doorgaans na herhaald contact met een allergeen bij een reeds overgevoelig geworden persoon. Een zorgvuldige anamnese is cruciaal, waarbij gelet moet worden op mogelijke kruisallergieën, zoals tussen latex en bepaalde vruchten (banaan, kiwi, avocado). De symptomen en behandeling van anafylactische reacties worden uitgebreid beschreven in een bijlage [9](#page=9). ### 3.8 Hypoglykemie Hypoglykemie, een te lage bloedsuikerspiegel, komt met name voor bij patiënten met diabetes mellitus. Een grondige anamnese is hierbij van belang; vragen naar de laatste maaltijd en het tijdstip van de laatste injectie van glucoseverlagende medicatie (zoals insuline) zijn essentieel. De symptomen en behandeling van hypoglykemie worden toegelicht in een bijlage [9](#page=9). ### 3.9 Epileptisch insult Epileptische insulten kunnen worden uitgelokt door pijn, spanning, vermoeidheid of hypoglykemie. De belangrijkste maatregel tijdens een insult is het vrijwaren van de patiënt voor kwetsuren. Er dient te worden gewaakt voor een status epilepticus, een langdurige of herhaalde reeks insulten zonder herstel. De symptomen en behandeling worden behandeld in bijlage 1 en 2 [10](#page=10). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Anamnese | Een systematische bevraging van de patiënt om informatie te verzamelen over zijn of haar medische geschiedenis, huidige klachten, medicatiegebruik en allergieën, wat cruciaal is voor het stellen van een diagnose en het bepalen van de juiste behandeling. | | Vasovagale collaps (syncope) | Een plotselinge, tijdelijke bewustzijnsdaling die wordt veroorzaakt door een overreactie van het autonome zenuwstelsel, wat leidt tot een daling van de bloeddruk en hartslag, vaak uitgelokt door angst, pijn of langdurig staan. | | Hyperventilatie | Een abnormaal snelle of diepe ademhaling, vaak veroorzaakt door emotionele stress of angst, waarbij de patiënt te veel koolstofdioxide uitademt, wat kan leiden tot symptomen zoals duizeligheid, tintelingen en hartkloppingen. | | Angina pectoris | Een drukkende pijn op de borst die ontstaat door een tijdelijk zuurstoftekort van de hartspier, meestal als gevolg van vernauwde kransslagaders; de pijn verdwijnt meestal binnen enkele minuten na rust of het innemen van nitroglycerine. | | Hartinfarct | Een ernstige aandoening waarbij een deel van de hartspier beschadigd raakt door een gebrek aan bloedtoevoer, meestal veroorzaakt door een bloedstolsel dat een kransslagader afsluit; de pijn is vaak heviger en langduriger dan bij angina pectoris. | | Hartstilstand | Het plotselinge stoppen van de pompfunctie van het hart, waardoor de bloedsomloop en ademhaling volledig uitvallen; dit is een levensbedreigende noodsituatie die onmiddellijke reanimatie vereist. | | Aspiratie | Het inademen van vreemd materiaal (zoals voedsel, braaksel of speeksel) in de luchtwegen, wat kan leiden tot verstikking of longontsteking; de behandeling hangt af van de mate van obstructie. | | Astma-aanval | Een plotselinge verergering van astmasymptomen, gekenmerkt door vernauwing van de luchtwegen, ademnood, piepende ademhaling en hoesten, vaak uitgelokt door allergenen, inspanning of emoties. | | Anafylactische reactie | Een ernstige, potentieel levensbedreigende allergische reactie die snel optreedt na blootstelling aan een allergeen, waarbij het hele lichaam betrokken kan zijn en symptomen zoals huiduitslag, zwelling, ademhalingsproblemen en een bloeddrukdaling kunnen optreden. | | Hypoglykemie | Een gevaarlijk lage bloedsuikerspiegel, vooral bij diabetespatiënten, die kan optreden na het toedienen van te veel insuline of het overslaan van maaltijden; symptomen variëren van trillen en zweten tot bewustzijnsverlies. | | Epileptisch insult | Een tijdelijke verstoring van de hersenactiviteit die kan leiden tot abnormale bewegingen, veranderingen in bewustzijn, gedrag of waarneming; kan gepaard gaan met spiertrekkingen en schuimvorming rond de mond. | | CPR (Cardiopulmonale Resuscitatie) | Een levensreddende techniek die wordt toegepast bij iemand die geen ademhaling of hartslag meer heeft, bestaande uit borstcompressies en mond-op-mondbeademing om de bloedsomloop en zuurstoftoevoer te handhaven. | | AED (Automatische Externe Defibrillator) | Een draagbaar medisch apparaat dat een elektrische schok toedient om een abnormaal hartritme te corrigeren tijdens een hartstilstand, waardoor de kans op overleving vergroot wordt. |

# Inleiding tot materiaalkunde en basisbegrippen Dit onderdeel introduceert het vakgebied materiaalkunde, de relevantie ervan in de tandheelkunde en de fundamentele chemische concepten die ten grondslag liggen aan materialen, zoals atomen en hun samenstelling. ### 1.1 Materialenkunde Materiaalkunde is een interdisciplinair veld dat natuurkunde, chemie en technologie combineert om de eigenschappen en het gedrag van materialen te verklaren door de interne structuren ervan te onderzoeken, waaronder atomen, moleculen en de bindingen daartussen. Het verklaart ook de invloed van fabricageprocessen en andere factoren op het gedrag van materialen op lange termijn. In de tandheelkunde worden deze kennis en principes toegepast op biomaterialen. ### 1.2 Basis chemie #### 1.2.1 Mengsels en zuivere stoffen * **Mengsel:** Een verzameling van twee of meer zuivere stoffen. Voorbeelden zijn papier en lucht. * **Zuivere stof:** Een stof die is opgebouwd uit één soort moleculen. * **Verbinding:** Een zuivere stof die chemisch ontleed kan worden in nieuwe stoffen met nieuwe eigenschappen. Uiteindelijk kan een verbinding worden ontleed tot elementen. * **Element:** Een stof die niet verder chemisch te ontleden is. #### 1.2.2 Het atoom Het atoom is de kleinste bouwsteen van materie die zijn chemische eigenschappen behoudt en niet verandert door chemische of fysische processen. * **Structuur van het atoom:** * **Kern:** Bestaat uit protonen (positief geladen) en neutronen (neutraal geladen). De massa van protonen en neutronen is ongeveer gelijk. * **Elektronenwolk:** Negatief geladen elektronen bewegen rond de kern in schillen. Elektronen zijn veel lichter dan protonen en neutronen. * **Elektrische neutraliteit:** Atomen zijn elektrisch neutraal omdat het aantal protonen gelijk is aan het aantal elektronen. * **Elektronenschillen:** Elektronen bewegen in specifieke schillen (K tot en met Q). Alleen de buitenste schil (valentie-elektronen) kan interactie aangaan met andere atomen. * **Stabiliteit:** Atomen streven naar een stabiele toestand, wat meestal wordt bereikt wanneer de buitenste schil volledig gevuld is. Dit kan gebeuren door het uitwisselen of delen van elektronen. #### 1.2.3 Ionisatie * **Ion:** Een atoom of molecuul dat een elektrische lading heeft gekregen door het afstaan of opnemen van één of meerdere elektronen. * **Kation:** Een ion met een positieve lading (verliest elektronen). * **Anion:** Een ion met een negatieve lading (krijgt elektronen). #### 1.2.4 Periodiek systeem der elementen Het periodiek systeem organiseert elementen op basis van hun atoomnummer (aantal protonen) en massagetal (aantal protonen + neutronen). * **Perioden:** Horizontale rijen die het aantal elektronenschillen aangeven. * **Groepen:** Verticale kolommen die het aantal valentie-elektronen aangeven, wat de chemische eigenschappen bepaalt. #### 1.2.5 Isotopen Isotopen zijn atomen van hetzelfde element (zelfde aantal protonen) met een verschillend massagetal (verschillend aantal neutronen). Chemische eigenschappen zijn identiek, maar fysische eigenschappen kunnen verschillen. Instabiele isotopen zijn radioactief. #### 1.2.6 Elementenfamilies (op basis van valentie-elektronen) * **Alkalimetalen:** 1 elektron op de buitenste schil. * **Aardalkalimetalen:** 2 elektronen op de buitenste schil. * **Halogenen:** 7 elektronen op de buitenste schil. * **Edelgassen:** 8 elektronen op de buitenste schil (volledig gevuld, inert). #### 1.2.7 Metalen * **Fysische eigenschappen:** Goede geleiders van warmte en elektriciteit, metaalglans. * **Chemische eigenschappen:** Variëren van edelmetalen (reageren nauwelijks) tot zeer onedele metalen (reageren spontaan met zuurstof). * **Legeringen:** Mengsels van metalen (of metalen met niet-metalen) die combineren de eigenschappen van de componenten. Veel gebruikt in de tandheelkunde (kronen, vullingen). * **Amalgaam:** Een speciaal mengsel van metaalpoeders met kwik, voorheen gebruikt voor vullingen. #### 1.2.8 Niet-metalen * **Belangrijke niet-metalen:** * **Koolstof:** Komt voor in verschillende allotropen zoals grafiet en diamant. * **Zuurstof:** Essentieel voor verbranding en levende organismen. * **Stikstof:** Belangrijk bestanddeel van eiwitten. * **Halogenen (zoutvormers):** Fluor, chloor, broom, jodium. Vormen zouten in combinatie met metalen (bv. natriumchloride). * **Edelgassen:** Reageren niet met andere stoffen (bv. neon, helium). #### 1.2.9 Oxiden, zuren, basen en zouten * **pH-schaal:** Geeft de zuurgraad of basiciteit van een oplossing aan (1-14). pH 7 is neutraal. * **Zuur:** pH < 7 * **Neutraal:** pH = 7 * **Basisch (alkalisch):** pH > 7 * **Oxiden:** Verbindingen van een element met zuurstof. * **Metaaloxiden:** Hebben meestal basische eigenschappen. * **Niet-metaaloxiden:** Kunnen bij oplossen in water zuren vormen (bv. CO₂ → H₂CO₃, zure regen). * **Zuren:** Stoffen die H⁺ ionen kunnen afstaan in water. Kenmerkende eigenschappen: zure smaak, etsend, bijtend. * **Sterke zuren:** Splitsen makkelijk in ionen in water (bv. zwavelzuur, zoutzuur). * **Zwakke zuren:** Splitsen nauwelijks in ionen (bv. koolzuur, azijnzuur). * **Basen:** Stoffen die H⁺ ionen kunnen opnemen in water. Vaak zeepachtig. * **Zouten:** Geïoniseerde verbindingen bestaande uit een kation (niet H⁺) en een anion (niet OH⁻). In water dissociëren ze in ionen. Voorbeelden: bariumsulfaat (röntgencontrastmiddel), calciumcarbonaat (tandpasta), natriumchloride (keukenzout). #### 1.2.10 Koolstofchemie en polymeren * **Koolstofchemie:** De studie van koolstofverbindingen, de basis van de organische chemie. * **Polymerisatiereactie:** Het proces waarbij vele kleine moleculen (monomeren) zich combineren tot grote ketens (polymeren). * **Polycondensatie:** Polymerisatie waarbij een watermolecule ontstaat. * **Polyadditie:** Polymerisatie waarbij dubbele bindingen worden geopend door een initiator. Dit proces is belangrijk bij composietvullingen. #### 1.2.11 Mengsels en oplossingen * **Mengsel:** Een verzameling van twee of meer zuivere stoffen die niet chemisch gebonden zijn. * **Homogene mengsels:** Uniforme samenstelling, overal hetzelfde (bv. zout opgelost in water). * **Heterogene mengsels:** Niet-uniforme samenstelling, zichtbare delen (bv. zand en water). * **Oplossing:** Een homogeen mengsel waarbij de opgeloste stof moleculair verdeeld is in het oplosmiddel. * **Ware oplossing:** Helder, stabiel. * **Colloïdale oplossing:** Troebel, minder stabiel. Deeltjes groter dan in een ware oplossing. * **Suspensie:** Een heterogeen mengsel van een onoplosbare vaste stof in een vloeistof die na verloop van tijd bezinkt. * **Emulsie:** Een mengsel van twee vloeistoffen die van nature niet mengen, gestabiliseerd door een emulgator. * **Dispersie:** De verdeling van de ene stof (gedispergeerde fase) in de andere (dispersiemiddel). De aggregatietoestand van het dispersiemiddel bepaalt de aggregatietoestand van het mengsel. * **Hydrofiel:** Stoffen die water aantrekken (polair, ionogeen, met veel OH- of COOH-groepen). * **Lipofiel:** Stoffen die vet of olie aantrekken (apolaire, met veel C-atomen). * **Watermantel (hydratatie):** Omringing van moleculen of ionen van de op te lossen stof door watermoleculen. ### 1.3 Atoombindingen #### 1.3.1 Fasen Stoffen kunnen zich in verschillende fasen (aggregatietoestanden) bevinden: vaste stof, vloeistof en gas. * **Vaste stof:** Sterke bindingen tussen deeltjes, vaste plaats. * **Vloeistof:** Minder sterke bindingen, deeltjes bewegen vrijer maar blijven bij elkaar. * **Gas:** Zeer zwakke bindingen, deeltjes bewegen willekeurig. * **Faseovergangen:** Processen zoals smelten, stollen, verdampen, condenseren, sublimeren en desublimeren. Deze zijn afhankelijk van temperatuur en druk. * **Cohesie:** Aantrekkingskracht tussen moleculen van dezelfde stof. * **Adhesie:** Aantrekkingskracht tussen moleculen van verschillende stoffen. #### 1.3.2 Chemische bindingen in vaste stoffen Chemische bindingen ontstaan wanneer atomen elektronen delen, afstaan of opnemen om een stabiele elektronenconfiguratie te bereiken. * **Stabiliteit:** Bepaald door het aantal valentie-elektronen. Elementen met een volledig gevulde buitenste schil zijn inert (edelgassen). * **Soorten bindingen:** * **Primaire bindingen:** Sterke bindingen die de atomen in een molecuul of kristalrooster bij elkaar houden. * **Ionbinding:** Ontstaat door elektrostatische aantrekking tussen positieve kationen en negatieve anionen (bv. NaCl). Leidt tot de vorming van kristalroosters. * **Covalente binding:** Ontstaat wanneer atomen een of meer elektronenparen delen. Vormt moleculen, waaronder lange ketens in polymeren. * **Metaalbinding:** De valentie-elektronen worden gedeeld door alle atomen in het metaalrooster, wat zorgt voor eigenschappen zoals geleidbaarheid en vervormbaarheid. * **Secundaire bindingen (Van der Waals-krachten):** Zwakkere bindingen die ontstaan door tijdelijke of permanente partiële ladingen op moleculen. Belangrijk voor de eigenschappen van polymeren. * **Permanente dipolen:** Ongelijke verdeling van elektronen in een covalente binding tussen atomen met verschillende elektronegativiteit (bv. PVC). * **Waterstofbruggen:** Een speciale, relatief sterke vorm van dipoolbinding, waarbij waterstof gebonden is aan een sterk elektronegatief atoom (bv. in water, DNA). * **Tijdelijke (fluctuerende) dipolen:** Ontstaan door tijdelijke oneven verdelingen van elektronen, wat resulteert in zeer zwakke aantrekkingen. ### 1.4 Materialen en hun atomaire bindingen De eigenschappen van een materiaal worden bepaald door de atomen waaruit het bestaat en de manier waarop deze atomen gebonden zijn. #### 1.4.1 Metalen * Gekenmerkt door **metaalbindingen**. * Valentie-elektronen worden gedeeld door alle atomen, wat resulteert in een 'elektronenwolk' rond de positieve atoomkernen. * Dit maakt metalen vervormbaar (buigzaam) en goede geleiders van elektriciteit en warmte. * Metaalroosters kunnen roosterfouten bevatten die zwakke punten vormen. * Voorbeelden in de tandheelkunde: orthodontische draden, klammers voor partiële protheses. #### 1.4.2 Keramische materialen * Worden voornamelijk gebonden door **ionbindingen**, maar ook met covalente bindingen. * Sterk, maar broos, vanwege de aantrekking en afstoting van ionen. * Chemisch stabiel en bestand tegen hoge temperaturen. * Kunnen goed gekleurd worden en zijn vaak translucenter dan metalen, wat belangrijk is voor natuurlijke tandkleuren. * Voorbeelden: glas, porselein, hydroxyapatiet (in tandglazuur en dentine). * Sterk onder druk, maar zwak onder trek- of buigbelasting. #### 1.4.3 Polymeren (plastics) * Opgebouwd uit lange ketens van herhalende eenheden die met **covalente bindingen** aan elkaar zijn gekoppeld. * De eigenschappen variëren sterk afhankelijk van de sterkte van de bindingen tussen de polymeerketens (bv. fluctuerende dipolen, partiële dipolen, cross-links). * Kunnen zacht, flexibel, stijf of relatief sterk zijn. * Voorbeelden: kunststoffen, harsen, rubbers. Gebruikt in tandheelkunde voor composieten en instrumenten. #### 1.4.4 Composieten * Materialen die zijn samengesteld uit twee of meer verschillende materialen (fases), meestal een polymeer met een keramisch materiaal (bv. glasvezelversterkt polymeer). * De eigenschappen van een composiet zijn vaak beter dan de eigenschappen van de individuele componenten. * Veel gebruikt in tandheelkundige vullingen. #### 1.4.5 Colloïden * Materialen die bestaan uit twee of meer fases op microscopisch niveau, maar **geen ware oplossingen** zijn. * De eigenschappen worden beïnvloed door zowel de componenten als het oppervlak van de componentfase. * Voorbeelden: emulsies (mengsels van twee vloeistoffen), gels (vloeistof in een vaste matrix), suspensies. * Veel afdrukmaterialen in de tandheelkunde zijn colloïdaal. --- # Fasen en atoom/chemische bindingen Hier is een gedetailleerde samenvatting van de fasen en atoom/chemische bindingen, opgesteld als een examenklare studiehandleiding. ## 2. Fasen en atoom/chemische bindingen Dit gedeelte behandelt de verschillende fasen waarin materialen zich kunnen bevinden en de fundamentele primaire en secundaire chemische bindingen die de eigenschappen van deze materialen bepalen. ### 2.1 Materiaalleer en basischemie Materiaalkunde verklaart de eigenschappen en het gedrag van materialen door de interne structuren van atomen, moleculen en de bindingen daartussen te onderzoeken. Het is een combinatie van fysica, chemie en technologie. Materiaalkunde helpt ook de invloed van fabricageprocessen en andere gebeurtenissen op het gedrag van materialen te begrijpen. #### 2.1.1 Basischemie * **Mengsel:** Een stof opgebouwd uit verschillende soorten moleculen. * **Zuivere stof:** Een stof opgebouwd uit één soort moleculen. Dit kan een verbinding zijn (die chemisch ontleed kan worden in nieuwe stoffen met nieuwe eigenschappen) of een element (die niet verder te ontleden is). * **Atoom:** De kleinste bouwsteen van een element die zijn eigenschappen behoudt. Atomen zijn erg klein en worden uitgedrukt in nanometer (nm). * **Opbouw van een atoom:** * **Kern:** Bevat protonen (positief geladen) en neutronen (neutraal). * **Elektronenwolk:** Bevat elektronen (negatief geladen) die rond de kern bewegen in schillen. * **Stabiliteit:** Atomen streven naar een volledig opgevulde buitenste schil (elektronenconfiguratie) om stabiliteit te bereiken. Dit kan door elektronen uit te wisselen. * **Elektrisch neutraal:** In een atoom is het aantal protonen gelijk aan het aantal elektronen. * **Ion:** Een atoom of molecuul met een elektrische lading, ontstaan door het afstaan of opnemen van elektronen. * **Kationen:** Positief geladen ionen (elektronen afgestaan). * **Anionen:** Negatief geladen ionen (elektronen opgenomen). * **Periodiek systeem der elementen:** * **Atoomnummer:** Aantal protonen in de kern. * **Massagetal:** Aantal protonen + aantal neutronen. * **Perioden:** Horizontale lijnen die het aantal schillen aanduiden. * **Groepen:** Verticale lijnen die het aantal valentie-elektronen (elektronen op de buitenste schil) aanduiden. * **Isotopen:** Atomen van hetzelfde element met hetzelfde aantal protonen maar een verschillend massagetal (dus verschillend aantal neutronen). Chemische eigenschappen zijn identiek, fysische kunnen verschillen. Instabiele isotopen zijn radioactief. * **Elementenfamilies:** Gedeelde chemische eigenschappen gebaseerd op het aantal valentie-elektronen. Voorbeelden zijn alkalimetalen (1 valentie-elektron), aardalkalimetalen (2 valentie-elektronen), halogenen (7 valentie-elektronen) en edelgassen (8 valentie-elektronen). #### 2.1.2 Mengsels en oplossingen * **Mengsel:** Een verzameling van twee of meer zuivere stoffen. * **Homogene mengsels:** Mengsels waarin de componenten uniform verdeeld zijn (bv. suiker in water, lucht). Oplossingen zijn voorbeelden van homogene mengsels. * **Heterogene mengsels:** Mengsels waarin de componenten niet uniform verdeeld zijn en zichtbaar van elkaar te onderscheiden zijn (bv. zand en water). * **Dispersie:** Een mengsel waarbij de stoffen in elkaar verdeeld zijn. * **Dispersiemiddel:** De stof waar het meest van aanwezig is (continue fase). * **Gedispergeerde stof/fase:** De stof die verdeeld is in het dispersiemiddel. * **Soorten mengsels:** * **Vaste mengsels:** Mengsels van twee of meer vaste stoffen (bv. poedermengsel). * **Half-vaste mengsels (Gel):** Een vloeistof (gedispergeerde fase) die verdeeld is in een vaste stof (continue fase). De lange moleculen van de vaste stof vangen de vloeistof. * **Vloeibare mengsels:** * **Oplossing (Ware oplossing):** Moleculen of ionen van de op te lossen stof zijn moleculair verdeeld in het oplosmiddel. Helder, stabiel mengsel. Kan ook met niet-waterige oplosmiddelen. * **Suspensie:** Colloïdale verdeling van een onoplosbare vaste stof in een vloeistof. De deeltjes blijven niet zweven, maar zakken na enige tijd uit. Kan gestabiliseerd worden met slijmstoffen. * **Sol:** Deeltjes die slecht oplosbaar zijn in water, maar toch blijven zweven door een viskeuzer oplosmiddel. De deeltjes zijn kleiner dan in een suspensie. * **Emulsie:** Mengsel van twee vloeistoffen die uit zichzelf niet mengen (bv. olie en water). Vereist een emulgator om stabiel te blijven. * **Gasvormige mengsels (Aerosol):** Een gas gedispergeerd in een vloeistof of vaste stof. * **Hydrofiel en Lipofiel:** * **Hydrofiel:** Houdt van water; polaire stoffen of ionogene stoffen die makkelijk interactie aangaan met watermoleculen. * **Lipofiel:** Voelt zich niet thuis in water; apolaire stoffen, vaak moleculaire stoffen met lange koolstofketens. * **Hydratatie (Watermantel):** Wanneer een stof oplost, worden de moleculen of ionen ervan omringd door watermoleculen. ### 2.2 Fasen van een stof De fasen (of aggregatietoestanden) waarin een stof zich kan bevinden, zijn afhankelijk van de bindingen tussen de deeltjes en de temperatuur/druk. * **Gas:** Zwakke verbindingen tussen deeltjes, geen vaste plaats, microscopische vibraties. * **Vloeistof:** Minder zwakke bindingen, behoudt geen vorm zonder ondersteuning (ontleent vorm aan recipiënt). * **Vaste stof:** Sterke bindingen tussen deeltjes, vaste plaats. * **Faseovergangen:** * Smelten: Vaste stof naar vloeistof. * Stollen: Vloeistof naar vaste stof. * Verdamping/Koken: Vloeistof naar gas. * Condenseren: Gas naar vloeistof. * Sublimeren: Vaste stof direct naar gas. * Desublimeren: Gas direct naar vaste stof. * Deze overgangen zijn afhankelijk van temperatuur en druk. * **Cohesie en Adhesie:** * **Cohesie:** Aantrekkingskracht tussen moleculen van *dezelfde* stof. * **Adhesie:** Aantrekkingskracht tussen moleculen van *verschillende* stoffen. * **Kristallijne stoffen:** Sterke verbindingen met een geordend, ruimtelijk verband tussen atomen (bv. diamant, zout, hydroxyapatiet). * **Amorfe stoffen:** Sterke verbindingen, maar met een minder geordend ruimtelijk verband (bv. glas, kunsthars). * **Monokristallijn vs. Polykristallijn:** * **Monokristallijn:** Bestaat uit één enkel kristal. * **Polykristallijn:** Bestaat uit meerdere kristalkorrels. * **Isotroop vs. Anisotroop:** * **Anisotroop:** Eigenschappen van de stof zijn richtingsafhankelijk (komt voor bij monokristallijne stoffen). * **Isotroop:** Eigenschappen van de stof zijn in alle drie de dimensies gelijk (komt voor bij polykristallijne stoffen). ### 2.3 Atoombindingen Chemische bindingen ontstaan doordat atomen proberen een stabiele elektronenconfiguratie te bereiken. #### 2.3.1 Primaire bindingen (sterke bindingen) Deze bindingen ontstaan door de interactie van valentie-elektronen en zijn verantwoordelijk voor de meeste macroscopische eigenschappen van materialen. * **Ionbinding:** * Ontstaat door de overdracht van elektronen van een metaalatoom (vormt een positief ion/kation) naar een niet-metaalatoom (vormt een negatief ion/anion). * De aantrekking tussen deze tegengestelde ionen vormt een ionrooster (kristal). * Kenmerken: Sterk, brosse materialen met hoge smelt- en kookpunten. * Voorbeeld: Natriumchloride ($ \text{NaCl} $). * **Covalente binding:** * Ontstaat wanneer twee atomen elektronen delen om een volledig bezette buitenste schil te bereiken. De gedeelde elektronen bevinden zich in een orbitaal rond beide atomen. * Kan leiden tot polaire moleculen als de elektronenverdeling ongelijk is. * Vormt de basis van kunststoffen (polymeren) en veel biologische macromoleculen (eiwitten, DNA). * Kenmerken: Afhankelijk van het specifieke molecuul, kunnen variëren van sterk tot relatief zwak, maar de binding zelf is sterk. * Voorbeeld: Waterstof ($ \text{H}_2 $), methaan ($ \text{CH}_4 $). * **Metaalbinding:** * Kenmerkend voor metalen. Valentie-elektronen worden niet gedeeld tussen specifieke atomen, maar vormen een "elektronenzee" die alle positief geladen atoomkernen omringt. * Kenmerken: Hoge elektrische en thermische geleidbaarheid, vervormbaarheid (buigzaamheid), metaalglans. * Voorbeeld: Koper ($ \text{Cu} $), ijzer ($ \text{Fe} $). * **Metaalroosters:** Metaalatomen liggen dicht tegen elkaar. Roosterfouten (lege plaatsen, onzuiverheden) kunnen de sterkte verminderen. #### 2.3.2 Secundaire bindingen (zwakkere bindingen) Deze bindingen zijn het resultaat van de tijdelijke of permanente ongelijke verdeling van elektronen rond atomen of moleculen en spelen een belangrijke rol bij de interacties tussen moleculen, met name in polymeren. * **Van der Waals krachten:** Algemene term voor zwakke interacties die voortkomen uit partiële ladingen. * **Permanente dipolen:** Ontstaan door ongelijke elektronegativiteit in een covalente binding, waardoor een molecuul een gedeeltelijk positieve en een gedeeltelijk negatieve kant heeft. Deze interactie tussen dipolen zorgt voor een zwakke, maar significante aantrekking. * Voorbeeld: Polyvinylchloride (PVC), waarbij chlooratomen de elektronen sterker aantrekken dan koolstofatomen. * **Fluctuerende dipolen (Tijdelijke dipolen):** Ontstaan door tijdelijke, intermitterende oneven verdelingen van elektronen rond een atoom of molecuul, zelfs als het in principe symmetrisch is. Deze zeer zwakke, kortstondige aantrekkingen maken het mogelijk om gassen tot zeer lage temperaturen te koelen en vloeibaar te maken. * Voorbeeld: Edelgassen zoals helium ($ \text{He} $). * **Waterstofbinding:** Een speciale, relatief sterke vorm van permanente dipool-interactie. Treedt op wanneer waterstof gebonden is aan een sterk elektronegatief atoom (zoals zuurstof, stikstof of fluor) en een interactie aangaat met een ander sterk elektronegatief atoom van een naburig molecuul. * Belangrijk in biologische systemen (DNA, eiwitten) en voor de eigenschappen van water. ### 2.4 Materialen en hun atomaire bindingen De eigenschappen van een materiaal worden bepaald door de atomen waaruit het bestaat en de manier waarop deze atomen gebonden zijn. #### 2.4.1 Metalen * **Bindingstype:** Voornamelijk metaalbindingen, met soms neiging tot covalente of ionbinding. * **Eigenschappen:** Door de metaalbinding kunnen atomen relatief gemakkelijk langs elkaar schuiven, wat leidt tot vervormbaarheid (buigzaamheid) zonder breuk (bv. 24 karaat goud). Goede geleiders van warmte en elektriciteit. * **Toepassingen in tandheelkunde:** Orthodontische draden, klamers. #### 2.4.2 Keramische bindingen * **Bindingstype:** Voornamelijk ionbindingen, maar vaak ook een combinatie met covalente bindingen. * **Eigenschappen:** Sterk, maar bros (door aantrekking en afstoting van ionen). Hoge smelt- en kookpunten, chemisch stabiel. Goed te kleuren en kunnen translucens vertonen. Sterk onder compressie, zwak onder trekbelasting. * **Definitie:** Glas is een amorf (niet-kristallijn) keramisch materiaal. * **Toepassingen in tandheelkunde:** Kroonmaterialen, porselein. #### 2.4.3 Polymeren of plastic * **Bindingstype:** Langgerekte ketens gevormd door covalente bindingen tussen koolstofatomen. De interacties *tussen* deze ketens (secundaire bindingen) bepalen de uiteindelijke eigenschappen. * **Eigenschappen:** Grote variëteit, van zacht, flexibel en rekbaar (bv. plastic zakjes, rubbers) tot hard, stijf en sterk (bv. regenpijpen, delen van meubilair). * **Factoren die eigenschappen bepalen:** * Covalente bindingen in de ruggengraat van de polymeerketen. * Bindingen *tussen* de polymeerketens: * Fluctuerende dipolen (zwak). * Permanente dipolen door zijketens (sterker). * Cross-links (sterkste vorm van binding tussen ketens). * **Toepassingen in tandheelkunde:** Tandheelkundige composieten (de polymere matrix), protheses, instrumenten. #### 2.4.4 Composieten * **Samenstelling:** Bestaan uit twee of meer materialen (fasen) van verschillende categorieën (bv. polymeer met keramische deeltjes). * **Eigenschappen:** De eigenschappen van een composiet zijn vaak superieur aan de eigenschappen van de individuele componentmaterialen. * **Toepassingen in tandheelkunde:** Composietvullingen (keramische deeltjes in een polymere matrix). #### 2.4.5 Colloïden * **Definitie:** Twee-fasen materialen (geen oplossing) waarbij gas, vloeistof of vaste stof op microscopisch niveau gemengd is. * **Eigenschappen:** Combineren eigenschappen van beide fasen en de oppervlakte-eigenschappen van de componentfase. * **Voorbeelden:** Diverse afdrukmaterialen, emulsies (mengsels van 2 onmengbare vloeistoffen gestabiliseerd door een emulgator). > **Tip:** Begrijpen hoe de sterkte en aard van de bindingen (primair vs. secundair) de fasen en macroscopische eigenschappen van materialen beïnvloeden, is cruciaal voor materiaalkeuze en -toepassing, vooral in de tandheelkunde. Besteed extra aandacht aan de verschillen en gelijkenissen tussen ion-, covalente en metaalbindingen, en de impact van secundaire bindingen op polymeren. --- # Classificatie en eigenschappen van materialen Dit gedeelte categoriseert materialen op basis van hun atomaire bindingen (metalen, keramiek, polymeren, composieten) en beschrijft hun specifieke eigenschappen en toepassingen, met nadruk op tandheelkundige context. ### 3.1 Inleiding tot materiaalkunde Materiaalkunde verklaart de eigenschappen en het gedrag van materialen door de interne structuren, waaronder atomen, moleculen en de bindingen daartussen, te onderzoeken. Het is een multidisciplinair veld dat fysica, chemie en technologie combineert en verklaart hoe fabricageprocessen en andere factoren het langetermijngedrag van materialen beïnvloeden. In de tandheelkunde zijn de eigenschappen van materialen cruciaal voor het maken van de juiste keuzes en voor het succesvol vervaardigen, plaatsen en onderhouden van tandheelkundige producten. ### 3.2 Basis chemie #### 3.2.1 Atomen en elementen * **Atoom:** De kleinste bouwsteen van een stof die zijn eigenschappen behoudt en niet veranderd kan worden door chemische of fysische processen. * **Structuur van een atoom:** * **Kern:** Bevat protonen (positief geladen) en neutronen (neutraal). De massa van protonen en neutronen is ongeveer gelijk. * **Elektronenwolk:** Bevat elektronen (negatief geladen), die veel lichter zijn dan protonen en neutronen. * **Elektrische neutraliteit:** Een atoom is elektrisch neutraal omdat het aantal protonen gelijk is aan het aantal elektronen. * **Elektronenschillen:** Elektronen bewegen in schillen rond de kern. De buitenste schil (valentie-elektronen) is de schil die interacties met andere atomen aangaat. Stabiliteit wordt bereikt wanneer de buitenste schil volledig gevuld is. * **Periodiek systeem:** Organiseert elementen op basis van hun atoomnummer (aantal protonen) en massagetal (aantal protonen + neutronen). Groepen (verticale kolommen) geven het aantal valentie-elektronen aan, wat de chemische eigenschappen bepaalt. * **Isotopen:** Atomen van hetzelfde element met hetzelfde aantal protonen maar een verschillend massagetal (aantal neutronen). Ze hebben identieke chemische eigenschappen, maar kunnen verschillen in fysische eigenschappen. #### 3.2.2 Ionvorming * **Ion:** Een atoom of molecuul met een elektrische lading door het afstaan of opnemen van elektronen. * **Kationen:** Positief geladen ionen (door elektronenafgifte). * **Anionen:** Negatief geladen ionen (door elektronenopname). #### 3.2.3 Chemische verbindingen * **Doel van bindingen:** Atomen streven naar een stabiele elektronenconfiguratie, meestal een gevulde buitenste schil, door elektronen uit te wisselen of te delen met andere atomen. #### 3.2.4 Oxiden, zuren, basen en zouten * **pH-schaal:** Meet de zuurgraad of basiciteit van een oplossing (1-14). Een pH van 7 is neutraal. * **Oxiden:** Verbindingen van zuurstof met een ander element. * **Metaaloxiden:** Hebben vaak basiseigenschappen en zijn meestal vaste stoffen (bv. $\text{Al}_2\text{O}_3$). * **Niet-metaaloxiden:** Hebben meestal zure eigenschappen, vooral bij oplossing in water (bv. $\text{CO}_2$, wat leidt tot zure regen). * **Zuren:** Stoffen die $\text{H}^+$ ionen kunnen afstaan in water. Ze hebben een zure smaak en kunnen etsend zijn. Bekende zuren zijn zoutzuur ($\text{HCl}$), zwavelzuur ($\text{H}_2\text{SO}_4$) en azijnzuur ($\text{CH}_3\text{COOH}$). * **Sterke zuren:** Splitsen makkelijk in ionen in water. * **Zwakke zuren:** Splitsen nauwelijks in ionen in water. * **Basen:** Stoffen die $\text{H}^+$ ionen kunnen opnemen. Ze worden vaak beschreven als zeepachtig. Voorbeelden zijn natriumhydroxide ($\text{NaOH}$) en kaliumhydroxide ($\text{KOH}$). * **Zouten:** Geïoniseerde verbindingen bestaande uit een kation (geen $\text{H}^+$) en een anion (geen $\text{OH}^-$). Ze lossen in water op in hun samenstellende ionen (dissociatie). Bekende zouten zijn natriumchloride ($\text{NaCl}$) en calciumcarbonaat ($\text{CaCO}_3$). #### 3.2.5 Koolstofchemie en polymeren * **Koolstofchemie:** Koolstof heeft het unieke vermogen om complexe bindingen aan te gaan, wat leidt tot een enorme verscheidenheid aan organische verbindingen. * **Polymeren:** Lange ketens die worden gevormd door herhalende kleine moleculen (monomeren). * **Polymerisatiereactie:** Het proces waarbij monomeren aan elkaar worden gekoppeld. Dit kan op verschillende manieren gebeuren, zoals polycondensatie (waarbij een watermolecuul ontstaat) of polyadditie (waarbij dubbele bindingen worden geopend). * **Eigenschappen:** Polymeren kunnen variëren van zacht en flexibel tot hard en stijf, afhankelijk van hun structuur en de bindingen tussen de ketens. #### 3.2.6 Mengsels en oplossingen * **Mengsel:** Een verzameling van twee of meer zuivere stoffen die niet chemisch gebonden zijn. * **Homogene mengsels:** Mengsels waarin de componenten uniform verdeeld zijn en er geen zichtbare scheiding is (bv. oplossingen). * **Heterogene mengsels:** Mengsels waarin de componenten niet uniform verdeeld zijn en zichtbare scheidingen optreden (bv. suspensies, emulsies). * **Oplossing:** Een homogeen mengsel waarbij de opgeloste stof moleculair verdeeld is in het oplosmiddel. * **Hydrofiel:** Stoffen die van water houden (polaire stoffen, ionogene stoffen). * **Lipofiel:** Stoffen die zich thuis voelen in olie of vet (apolaire stoffen). * **Dispersie:** Een algemene term voor mengsels waarbij stoffen in elkaar verdeeld zijn. * **Dispersiemiddel:** De stof die het meest aanwezig is (continue fase). * **Gedispergeerde stof:** De stof die verdeeld is (disperse fase). * **Soorten mengsels (dispersies):** * **Vaste mengsels:** Mengsels van twee of meer vaste stoffen. * **Gels:** Een vloeistof die gedispergeerd is in een vaste stof, waarbij lange moleculen een netwerk vormen dat de vloeistof vasthoudt. * **Vloeibare mengsels:** * **Ware oplossingen:** Moleculair verdeelde opgeloste stoffen (bv. suiker in water). * **Suspensies:** Colloïdale verdeling van een onoplosbare vaste stof in een vloeistof die na verloop van tijd uitzakt (bv. modderwater). Stabilisatoren zoals slijmstoffen worden vaak toegevoegd. * **Sols:** Zeer kleine deeltjes van een slecht oplosbare stof die in een vloeistof zweven en niet uit de oplossing zakken (bv. melk). * **Emulsies:** Mengsels van twee vloeistoffen die van nature niet mengen, gestabiliseerd door een emulgator (bv. olie en water met zeep). * **Gasvormige mengsels:** Aerosolen. ### 3.3 Fasen van materialen Materialen kunnen zich in verschillende fasen (aggregatietoestanden) bevinden: vaste stof, vloeistof en gas. * **Gas:** Zwakke verbindingen tussen deeltjes, geen vaste plaats. Thermische energie veroorzaakt microscopische vibraties. * **Vloeistof:** Minder zwakke bindingen dan vaste stoffen, geen vaste plaats zonder ondersteuning. * **Vaste stof:** Sterke bindingen tussen deeltjes, vaste plaats. * **Kristallijne stoffen:** Hebben een samenhangend, ruimtelijk geordend verband tussen atomen of moleculen met gelijkmatige afstanden en hoeken (bv. diamant, keukenzout, hydroxyapatiet). * **Amorfe stoffen:** Hebben een minder geordend, minder georganiseerd ruimtelijk verband (bv. glas, porselein, kunsthars). * **Isotropie en anisotropie:** * **Anisotroop:** Eigenschappen van kristallen zijn richtingsafhankelijk (bv. sterkte is groter in de ene richting dan in de andere). * **Isotroop:** Stoffen vertonen dezelfde eigenschappen in alle drie de dimensies. Dit geldt typisch voor polykristallijne stoffen waarbij de kristalkorrels in alle mogelijke richtingen georiënteerd zijn. * **Faseovergangen:** Processen zoals smelten, koken, condenseren en stollen, die afhankelijk zijn van temperatuur en druk. * **Cohesie en adhesie:** * **Cohesie:** Aantrekkingskracht tussen moleculen van dezelfde stof. * **Adhesie:** Aantrekkingskracht tussen moleculen van verschillende stoffen. ### 3.4 Chemische bindingen in vaste stoffen Chemische bindingen bepalen de eigenschappen van materialen. Stabiliteit wordt bereikt wanneer de buitenste elektronenschil volledig gevuld is. #### 3.4.1 Primaire bindingen (sterke bindingen) * **Ionbinding:** Ontstaat door de elektrostatische aantrekking tussen positief geladen kationen en negatief geladen anionen, die ontstaan wanneer atomen elektronen afstaan of opnemen om een stabiele buitenste schil te bereiken. Dit leidt tot de vorming van een ionrooster en kristallen (bv. $\text{NaCl}$). * **Covalente binding:** Ontstaat wanneer twee atomen een paar elektronen delen, waardoor een orbitaal ontstaat dat rond beide atomen wordt ingenomen. Dit kan leiden tot partieel geladen (polaire) moleculen. Lange ketens van covalente bindingen vormen polymeren (bv. kunststoffen, DNA, eiwitten). * **Metaalbinding:** Kenmerkend voor metalen.valentie-elektronen worden gedeeld door alle atomen van het metaalobject, waardoor een "elektronenzee" ontstaat rond de positief geladen atoomkernen. Dit verklaart de goede geleidbaarheid van warmte en elektriciteit, de vervormbaarheid en de metaalglans van metalen. #### 3.4.2 Secundaire bindingen (zwakkere bindingen) Deze bindingen ontstaan door partiële of tijdelijke ladingen als gevolg van ongelijke elektronenverdelingen rond atomen of moleculen. * **Permanente dipolen:** Ontstaan door ongelijke verdeling van elektronen in een covalente binding (bv. in PVC, waar chlooratomen elektronen sterker aantrekken dan koolstofatomen). Dit leidt tot gedeeltelijke positieve en negatieve ladingen die elkaar aantrekken, wat de stijfheid van het materiaal beïnvloedt. * **Waterstofbinding:** Een speciale, relatief sterke vorm van dipoolbinding die optreedt wanneer waterstof gebonden is aan een sterk elektronegatief atoom (zoals zuurstof). Dit is cruciaal voor de structuur van biologische macromoleculen zoals DNA en eiwitten. * **Tijdelijke (fluctuerende) dipolen (Van der Waals krachten):** Ontstaan door intermitterende oneven verdelingen van elektronen rond atomen of moleculen, wat leidt tot zeer zwakke, tijdelijke aantrekkingskrachten. Deze zijn belangrijk voor het condenseren van gassen tot vloeistoffen bij extreem lage temperaturen. ### 3.5 Materialen en hun atomaire bindingen De eigenschappen van een materiaal worden bepaald door de atomen waaruit het bestaat en de manier waarop deze gebonden zijn. #### 3.5.1 Metalen * **Bindingstype:** Voornamelijk metaalbindingen, maar kunnen ook covalente of ionbindingen vertonen. * **Eigenschappen:** Vaak dense, zware materialen, goede geleiders van warmte en elektriciteit, koud aanvoelend, vertonen een metaalklank. Door de metaalbinding kunnen metaalatomen relatief gemakkelijk verschuiven, wat leidt tot vervormbaarheid (buigzaamheid). * **Toepassingen in tandheelkunde:** Orthodontische draden, klammers voor partiële protheses. #### 3.5.2 Keramische materialen * **Bindingstype:** Voornamelijk ionbindingen en/of covalente bindingen. * **Eigenschappen:** Sterk onder druk, maar broos onder trek- of buigbelasting door de afstoting van ionen. Vereisen hoge temperaturen voor bewerking en zijn chemisch stabiel. Keramiek is goed te kleuren en kan translucide of transparant zijn. Glas is een voorbeeld van een amorf keramisch materiaal. * **Toepassingen in tandheelkunde:** Kronen, bruggen, vullingen (porselein). #### 3.5.3 Polymeren (plastics) * **Bindingstype:** Voornamelijk covalente bindingen binnen de polymeerketens. Secundaire bindingen (fluctuerende dipolen, permanente dipolen, cross-links) tussen de ketens bepalen de uiteindelijke eigenschappen. * **Eigenschappen:** Variërend van zacht en flexibel tot hard en stijf. De eigenschappen zijn afhankelijk van de lengte van de ketens, de bindingen tussen de ketens en de aanwezigheid van zijketens of cross-links. * **Toepassingen in tandheelkunde:** Afdrukmateriaal, vullingen (composieten), kunstgebitten, implantaten. #### 3.5.4 Composieten * **Definitie:** Materialen die zijn samengesteld uit twee of meer verschillende materialen (fasen) met duidelijk verschillende eigenschappen. * **Eigenschappen:** De gecombineerde eigenschappen zijn vaak superieur aan die van de individuele componenten. * **Toepassingen in tandheelkunde:** Tandheelkundige composietvullingen (een combinatie van een polymeer matrix en keramische deeltjes), tandheelkundige keramiek met versterkende vezels. #### 3.5.5 Colloïden * **Definitie:** Twee-fasen materialen die geen echte oplossingen zijn, waarbij deeltjes op microscopisch niveau verdeeld zijn in een continue fase. * **Eigenschappen:** Hebben eigenschappen van beide fasen en van het oppervlak van de componentfase. * **Voorbeelden:** Emulsies (mengsels van twee vloeistoffen die niet mengen, zoals olie en water gestabiliseerd door een emulgator), gels. * **Toepassingen in tandheelkunde:** Verschillende afdrukmaterialen. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Atoom | De kleinste stabiele bouwsteen van een element die zijn chemische eigenschappen behoudt en niet verder te ontleden is door chemische of natuurkundige processen. | | Molecuul | Een groep van twee of meer atomen die chemisch aan elkaar gebonden zijn en samen een stabiele eenheid vormen. | | Ion | Een atoom of molecuul dat een elektrische lading heeft gekregen door het verliezen of verkrijgen van één of meerdere elektronen. Kationen hebben een positieve lading en anionen een negatieve lading. | | Proton | Een positief geladen deeltje dat zich in de kern van een atoom bevindt en een belangrijke bijdrage levert aan de massa van het atoom. | | Neutron | Een neutraal deeltje dat zich in de kern van een atoom bevindt en samen met protonen de massa van het atoom bepaalt. | | Elektron | Een negatief geladen deeltje dat rond de kern van een atoom beweegt in een elektronenwolk en een essentiële rol speelt in chemische bindingen. | | Schil (elektronenschil) | Een energieniveau rond de atoomkern waarin elektronen zich bevinden. De buitenste schil, de valentie-elektronen, bepaalt de chemische reactiviteit van een atoom. | | Periodiek systeem der elementen | Een tabel waarin alle chemische elementen zijn geordend op basis van hun atoomnummer, elektronconfiguratie en terugkerende chemische eigenschappen. | | Isotopen | Atomen van hetzelfde element die hetzelfde aantal protonen hebben, maar een verschillend aantal neutronen, wat leidt tot een verschillend massagetal. | | Primaire bindingen | Sterke chemische bindingen die atomen aan elkaar binden binnen een molecuul of kristalrooster, zoals ionbindingen, covalente bindingen en metaalbindingen. | | Secundaire bindingen | Zwakkere aantrekkingskrachten tussen moleculen of atomen, zoals Van der Waals-krachten (waaronder dipoolkrachten en waterstofbruggen), die de fysische eigenschappen van stoffen beïnvloeden. | | Ionbinding | Een chemische binding die ontstaat door de elektrostatische aantrekking tussen positief geladen kationen en negatief geladen anionen, vaak resulterend in kristallijne structuren. | | Covalente binding | Een chemische binding waarbij atomen een paar elektronen delen om zo een stabiele elektronconfiguratie te bereiken, wat leidt tot de vorming van moleculen. | | Metaalbinding | Een type chemische binding dat kenmerkend is voor metalen, waarbij valentie-elektronen gedeeld worden door een groot aantal atomen, wat leidt tot eigenschappen als geleidbaarheid en vervormbaarheid. | | Dipoolbinding | Een aantrekkingskracht tussen moleculen die een permanente of tijdelijke ongelijke verdeling van ladingen hebben, wat resulteert in partiële positieve en negatieve uiteinden. | | Waterstofbrug | Een specifieke, relatief sterke dipoolbinding die ontstaat tussen een waterstofatoom gebonden aan een sterk elektronegatief atoom (zoals zuurstof, stikstof of fluor) en een ander sterk elektronegatief atoom in de buurt. | | Fase (aggregatietoestand) | De verschillende vormen waarin een stof kan voorkomen, zoals vast, vloeibaar of gasvormig, bepaald door temperatuur, druk en de sterkte van de intermoleculaire krachten. | | Cohesie | De aantrekkingskracht tussen moleculen van dezelfde stof, die ervoor zorgt dat vloeistoffen druppels vormen en vaste stoffen hun structuur behouden. | | Adhesie | De aantrekkingskracht tussen moleculen van verschillende stoffen, wat belangrijk is voor het hechten van materialen aan elkaar of aan oppervlakken. | | Kristallijne stof | Een vaste stof waarvan de atomen, moleculen of ionen gerangschikt zijn in een regelmatig, herhalend driedimensionaal patroon, een kristalrooster. | | Amorfe stof | Een vaste stof die geen geordende, kristallijne structuur heeft; de deeltjes zijn willekeurig gerangschikt, zoals bij glas of sommige kunststoffen. | | Polymeren (plastics) | Grote moleculen die zijn opgebouwd uit lange ketens van herhalende kleinere eenheden (monomeren), gebonden door covalente bindingen, met een breed scala aan eigenschappen afhankelijk van hun structuur. | | Composieten | Materialen die zijn samengesteld uit twee of meer verschillende materialen (fases) om gecombineerde eigenschappen te verkrijgen die superieur zijn aan die van de individuele componenten. | | Colloïde | Een mengsel dat bestaat uit twee of meer fases, waarbij de deeltjes van één fase (de gedispergeerde fase) microscopisch fijn verdeeld zijn in een andere fase (het dispersiemiddel), maar niet oplossen zoals in een ware oplossing. | | Emulsie | Een type colloïde dat bestaat uit twee vloeistoffen die normaal gesproken niet mengen, maar die door toevoeging van een emulgator stabiel verspreid kunnen worden. | | Zuur | Een stof die in water H⁺ ionen kan afstaan of een proton kan opnemen, wat leidt tot een lage pH-waarde en specifieke reactieve eigenschappen. | | Base | Een stof die in water OH⁻ ionen kan afstaan of een proton kan opnemen, wat leidt tot een hoge pH-waarde en vaak zeepachtige eigenschappen. | | Zout | Een geïoniseerde verbinding die ontstaat door de reactie van een zuur en een base, bestaande uit een kation (niet waterstof) en een anion (niet hydroxide). | | pH-schaal | Een schaal die de zuurgraad of basiciteit van een waterige oplossing aangeeft, variërend van 0 tot 14, waarbij 7 neutraal is, waarden lager dan 7 zuur en waarden hoger dan 7 basisch zijn. |

# Introduction to orthopedic dentistry and its scope Orthopedic dentistry is a specialized field within dentistry focused on restoring the form, function, and aesthetics of teeth and jaws using prosthetic constructions [1](#page=1). ### 1.1 Definition and scope Orthopedic dentistry is defined as the branch of dentistry concerned with restoring the anatomical form, function, and aesthetics of teeth, dentition, and jaws through the use of orthopedic constructions (prostheses) [1](#page=1). ### 1.2 Sub-disciplines of orthopedic dentistry The field of orthopedic dentistry encompasses several key sub-disciplines: * Orthopedic treatment of defects in the hard tissues of teeth [1](#page=1). * Orthopedic treatment of partial tooth loss [1](#page=1). * Orthopedic treatment of complete edentulism (total tooth loss) [1](#page=1). * Maxillofacial orthopedics [1](#page=1). * Materials science relevant to prosthetics [1](#page=1). * Dental technology and laboratory procedures [1](#page=1). ### 1.3 Goals of orthopedic dentistry The primary goals of orthopedic dentistry include: * Restoration of masticatory (chewing) function [1](#page=1). * Restoration of speech function [1](#page=1). * Restoration of aesthetic appearance [1](#page=1). * Maintenance of the health of the stomatognathic system (the complex of teeth, jaws, muscles, and nerves involved in chewing and speaking) [1](#page=1). ### 1.4 Objectives of orthopedic dentistry The specific objectives that orthopedic dentistry aims to achieve are: * Restoration of the integrity of the dental arches [1](#page=1). * Normalization of occlusion (the way the upper and lower teeth fit together) [1](#page=1). * Prevention of further dental deformities [1](#page=1). * Improvement of the patient's quality of life [1](#page=1). ### 1.5 Preventive aspects of orthopedic dentistry A significant aspect of orthopedic dentistry is its preventive direction, which involves: * Early prosthodontic intervention [2](#page=2). * Preservation of abutment teeth (teeth supporting a dental prosthesis) [2](#page=2). * Prevention of periodontal overload [2](#page=2). * Prevention of secondary dental arch deformities [2](#page=2). * Rational planning of orthopedic treatment [2](#page=2). > **Tip:** Understanding the preventive aspects is crucial as it highlights how orthopedic dentistry aims to maintain oral health and prevent future complications, not just treat existing issues. ### 1.6 Stages of development in Ukraine The development of orthopedic dentistry in Ukraine can be broadly categorized into distinct periods: * **Pre-revolutionary period:** Characterized by empirical methods of prosthodontics [2](#page=2). * **Soviet period:** Marked by the formation of a scientific school and standardization of prostheses [2](#page=2). * **Modern stage:** Characterized by the integration of digital technologies, implantology, and CAD/CAM systems [2](#page=2). #### 1.6.1 Contributions of Ukrainian scientists Ukrainian scholars have made significant contributions to the field, including: * Formation of a national school of orthopedic dentistry [2](#page=2). * Development of methods for removable and fixed prosthodontics [2](#page=2). * Research into functional occlusion [2](#page=2). * Implementation of biocompatible materials [2](#page=2). Prominent dental schools contributing to these advancements include those in Kyiv, Lviv, Kharkiv, and Odesa [2](#page=2). --- # Anatomical and functional considerations in the jaw and dental system This section explores the anatomical characteristics of the jaws and teeth, the biomechanics of the dentition, and the role of associated muscles and joints in oral functions. ### 5.1 Maxillary and mandibular anatomy The **upper jaw (maxilla)** is characterized by its immobility porous bone structure, and suitability as a prosthetic base. In contrast, the **lower jaw (mandible)** is a mobile bone that is denser and possesses a joint head [4](#page=4) [5](#page=5). ### 5.2 Dental anatomy and physiology Teeth serve several crucial functions, including biting and incising food, grinding and masticating food, contributing to speech formation, and playing a significant role in aesthetics. The dental arches form distinct shapes: the upper arch typically resembles a semi-ellipse, while the lower arch forms a parabola [5](#page=5). ### 5.3 Dental arch stability factors The stability of the dental arches is influenced by several factors [6](#page=6): * The shape of the tooth roots [6](#page=6). * The condition of the periodontium (tissues supporting the teeth) [6](#page=6). * The presence and integrity of contact points between adjacent teeth [6](#page=6). * The influence of opposing teeth (antagonists) [6](#page=6). * The balance of the masticatory muscles [6](#page=6). ### 5.4 Prosthetic and occlusal planes The **prosthetic plane** is an imaginary plane used as a reference for the placement of artificial teeth. The **occlusal plane** is the plane formed by the biting surfaces of the teeth when they come into contact [6](#page=6). Within the occlusal plane, there are specific curves that contribute to efficient chewing: * **Spee's curve** is the sagittal curve of the occlusal plane [6](#page=6). * **Wilson's curve** is the transverse curve of the occlusal plane [6](#page=6). The dental system also involves different arcs: * The **dental arch** [6](#page=6). * The **alveolar arch** [6](#page=6). * The **basal arch** [6](#page=6). ### 5.5 Temporomandibular joint (TMJ) The temporomandibular joint (TMJ) is a critical component of the jaw system, enabling a range of movements. Its structure includes [7](#page=7): * The **articular head** (condyle of the mandible) [7](#page=7). * The **articular fossa** (glenoid fossa of the temporal bone) [7](#page=7). * The **articular disc** [7](#page=7). * The **joint capsule** [7](#page=7). The TMJ is responsible for several essential functions: * Opening and closing the mouth [7](#page=7). * Chewing [7](#page=7). * Speech [7](#page=7). ### 5.6 Muscles of the maxillofacial region The muscles of the maxillofacial region can be broadly categorized into masticatory and facial muscles. **Masticatory muscles** are primarily responsible for jaw movements during chewing. These include [7](#page=7) [8](#page=8): * The **masseter muscle** [7](#page=7). * The **temporalis muscle** [7](#page=7). * The **medial pterygoid muscle** [7](#page=7). * The **lateral pterygoid muscle** [7](#page=7). **Facial (mimetic) muscles** are involved in facial expressions, speech, and retaining food within the oral cavity. Key facial muscles include [8](#page=8): * The **orbicularis oris muscle** [8](#page=8). * The **buccinator muscle** [8](#page=8). * The **muscles of the lips and cheeks** [8](#page=8). ### 5.7 Muscles of the dento-alveolar system and masticatory musculature The dento-alveolar muscular system is a collective term for the muscles that facilitate lower jaw movements, chewing, swallowing, speech, and facial mimicry. This system encompasses the masticatory muscles, facial muscles, and the muscles of the tongue and floor of the mouth [8](#page=8). The **masticatory musculature** consists of the masseter, temporalis, medial pterygoid, and lateral pterygoid muscles. These muscles are innervated by the trigeminal nerve [8](#page=8). The primary functions of the masticatory muscles include: * Elevation and depression of the lower jaw [8](#page=8). * Protrusion (moving forward) and retraction (moving backward) of the lower jaw [8](#page=8). * Lateral movements of the lower jaw during chewing [8](#page=8). ### 5.8 Absolute force of masticatory muscles, chewing pressure, force, and efficiency **Absolute force of masticatory muscles** refers to the maximum contractile force a muscle can generate, irrespective of functional conditions. **Chewing force** is the force exerted during tooth contact in the process of chewing. This force can be measured in Newtons or kilogram-force [9](#page=9). **Chewing pressure** is defined as the force applied per unit area of the tooth's chewing surface. Its units of measurement are N/cm² or kgf/cm². **Chewing efficiency** quantifies the ability of the dento-alveolar system to break down food over a specific period, usually expressed as a percentage [9](#page=9). Methods for assessing these parameters include: * Gnathodynamometry [9](#page=9). * Electromyography [9](#page=9). * Chewing tests (chewing probes) [9](#page=9). ### 5.9 Biomechanics of the dento-alveolar system and lower jaw movements The biomechanics of the dento-alveolar system investigates the interactions between teeth, the periodontium, muscles, and the TMJ during functional loads. The lower jaw exhibits three primary types of movements [9](#page=9): * **Vertical movements:** Opening and closing the mouth [9](#page=9). * **Sagittal movements:** Protrusion (moving forward) and retrusion (moving backward) of the lower jaw [9](#page=9). * **Transverse movements:** Lateral shifts, characteristic of the chewing act [9](#page=9). ### 5.10 Chewing and its phases Chewing is a complex reflex act involving the mechanical processing of food in the oral cavity. The process is facilitated by the coordinated action of teeth, muscles, the tongue, and salivary glands. The phases of chewing are [10](#page=10) [9](#page=9): 1. **Food intake and insertion into the mouth** [10](#page=10). 2. **Food fragmentation** [10](#page=10). 3. **Formation of the food bolus** [10](#page=10). 4. **Swallowing** [10](#page=10). ### 5.11 Periodontium: structure, functions, and resilience The periodontium is the complex of tissues surrounding a tooth that anchors it within the alveolar bone. Its structure comprises [10](#page=10): * Gums (gingiva) [10](#page=10). * The periodontal ligament [10](#page=10). * Root cementum [10](#page=10). * Alveolar bone [10](#page=10). The functions of the periodontium include: * **Support** [10](#page=10). * **Shock absorption** [10](#page=10). * **Trophic (nutritional) supply** [10](#page=10). * **Protection** [10](#page=10). * **Sensory reception** [10](#page=10). The periodontium exhibits varying degrees of resilience to different forces. It is most resistant to vertical loads, less so to horizontal loads, and least to oblique forces [10](#page=10). ### 5.12 Articulation and occlusion: physiological bites **Occlusion** refers to the static contact relationship between the upper and lower teeth. **Articulation** describes the dynamic contacts between teeth during lower jaw movements [10](#page=10) [11](#page=11). There are three main types of occlusion: * **Central occlusion** [11](#page=11). * **Anterior occlusion** [11](#page=11). * **Lateral occlusion** [11](#page=11). A **bite (occlusal relationship)** is defined by the characteristic way teeth occlude in central occlusion. **Physiological bites** ensure proper function of chewing, speech, and aesthetics. These include [11](#page=11): * Orthognathic bite [11](#page=11). * Edge-to-edge bite [11](#page=11). * Biprognathic bite [11](#page=11). * Prognathic bite [11](#page=11). ### 5.13 Pathological bites A **pathological bite** represents a disruption in the relationship between the dental arches. Key types of pathological bites include [11](#page=11): * Distal bite [11](#page=11). * Mesial bite [11](#page=11). * Deep bite [11](#page=11). * Open bite [11](#page=11). * Crossbite [11](#page=11). The consequences of pathological bites can be significant, including: * Reduced chewing efficiency [11](#page=11). * Overloading of the periodontium [11](#page=11). * Dysfunction of the temporomandibular joint (TMJ) [11](#page=11). * Defects in speech and aesthetics [11](#page=11). --- # Diagnostic methods and patient examination in orthopedic dentistry This section outlines the systematic approach to examining patients in orthopedic dentistry, encompassing subjective and objective assessments, along with supplementary diagnostic techniques. ### 3.1 Principles of patient examination Patient examination is a systematic process of data collection crucial for establishing a diagnosis, planning orthopedic treatment, and formulating a prognosis. The examination follows a strict sequence: subjective assessment, followed by objective assessment, then additional diagnostic methods, and finally, the formulation of a diagnosis [12](#page=12) [13](#page=13). ### 3.2 Methods of examination The primary methods of examination in orthopedic dentistry can be broadly categorized into three groups [13](#page=13): 1. Clinical methods 2. Additional (special) methods 3. Laboratory and instrumental methods Clinical methods hold a leading role in orthopedic dentistry practice [13](#page=13). ### 3.3 Subjective examination Subjective examination involves gathering patient complaints and medical history (anamnesis) [13](#page=13). #### 3.3.1 Patient complaints Common patient complaints in orthopedic dentistry include [13](#page=13): * Pain * Chewing difficulties * Aesthetic defects * Speech impairments * Temporomandibular joint (TMJ) discomfort #### 3.3.2 History of the disease (anamnesis of the disease) This part of the history focuses on the onset and progression of the patient's current condition and relevant past dental history. Key areas include [13](#page=13): * When symptoms appeared * Causes of tooth loss * Previous treatments and prosthodontics * Duration of prosthesis use #### 3.3.3 Medical history (anamnesis of life) This component gathers information about the patient's general health and lifestyle that may influence dental treatment. It covers [14](#page=14): * General diseases * Harmful habits * Professional factors * Allergic reactions The subjective examination is instrumental in guiding the direction of further diagnostic steps [14](#page=14). ### 3.4 Objective examination in orthopedic dentistry Objective examination is conducted through visual inspection, palpation, and functional tests [14](#page=14). #### 3.4.1 General examination The general examination assesses the patient's overall condition, body type, posture, and body symmetry [14](#page=14). #### 3.4.2 External examination of the maxillofacial region This involves evaluating the facial features and surrounding structures [14](#page=14): * Face shape * Symmetry * Skin condition * Lower jaw position * Nasolabial fold prominence #### 3.4.3 Examination of the temporomandibular joint (TMJ) Key aspects of the TMJ examination include [14](#page=14): * Palpation of the joints * Presence of pain * Auditory signs such as crepitus or clicking * Synchronicity of jaw movements #### 3.4.4 Character and degree of mouth opening This assesses the range and quality of mandibular movement [15](#page=15): * Whether mouth opening is free or restricted * Deviation of the lower jaw during opening * Amplitude of mandibular movements #### 3.4.5 Intraoral examination The intraoral examination focuses on the oral cavity's structures [15](#page=15): * Condition of the teeth * Number and location of dental arch defects * Shape of the dental arches * Occlusion characteristics #### 3.4.6 Examination of teeth and dental arches Specific attention is paid to the teeth and their supporting structures [15](#page=15): * Caries and non-carious lesions * Tooth mobility * Tooth wear * Presence of fillings and crowns #### 3.4.7 Examination of the oral mucosa The condition of the soft tissues within the mouth is assessed for signs of health or pathology [16](#page=16): * Color * Moisture content * Elasticity * Presence of inflammation, trauma, or hyperplasias ### 3.5 Additional diagnostic methods (functional and instrumental) These methods are employed to refine the diagnosis and evaluate the functional status of the dentition and stomatognathic system [16](#page=16). #### 3.5.1 Electromyography (EMG) EMG investigates the bioelectrical activity of the masticatory muscles, providing insights into their coordination and loading [16](#page=16). #### 3.5.2 Rheography This technique assesses blood supply to the periodontal tissues and oral mucosa [16](#page=16). #### 3.5.3 Masticatiography Masticatiography studies the nature and rhythm of chewing movements, and evaluates chewing efficiency [16](#page=16). #### 3.5.4 Electroodontodiagnosis (EOD) EOD determines tooth pulp vitality by measuring its response to electrical current [16](#page=16). #### 3.5.5 Occlusography This method evaluates tooth contacts during various occlusal phases and identifies premature contacts [16](#page=16). ### 3.6 Additional methods: study of diagnostic models Diagnostic models are gypsum replicas of the dental arches, created from impressions [16](#page=16). #### 3.6.1 Purpose of studying diagnostic models The study of diagnostic models is essential for several aspects of treatment planning [17](#page=17): * Analysis of dental arch form * Occlusion assessment * Identification of dental arch defects * Prosthetic treatment planning #### 3.6.2 Significance of diagnostic models Studying diagnostic models allows for analysis outside the oral cavity, precise measurements, simulation of future prosthetic designs, and evaluation of treatment prognosis [17](#page=17). ### 3.7 Static methods for determining chewing efficiency Static methods evaluate the quantity and arrangement of functionally complete teeth without considering the actual chewing process [17](#page=17). #### 3.7.1 Agapov's method Chewing efficiency is determined by the number of preserved teeth and their functional value. Each tooth is assigned a specific coefficient based on its role in mastication. The sum of coefficients for functioning teeth is compared to a norm, considered 100% [17](#page=17). #### 3.7.2 Oksman's method This method considers not only the number of teeth but also their antagonists. A tooth without an antagonist is deemed non-functional. This method provides a more accurate reflection of real chewing efficiency [17](#page=17). > **Tip:** Both Agapov's and Oksman's methods are used for preliminary assessment of chewing function and prosthetic planning [17](#page=17). ### 3.8 Radiographic methods of examination in orthopedic dentistry Radiographic methods are vital for assessing the condition of teeth, roots, periodontium, bone tissue, and the TMJ [18](#page=18). #### 3.8.1 Intraoral radiography This is used to evaluate tooth roots, periapical tissues, and the quality of root canal fillings [18](#page=18). #### 3.8.2 Orthopantomography (OPTG) OPTG provides a panoramic view of the dental arches, jaws, and TMJs, allowing for an assessment of the overall state of the dentition and maxillofacial system [18](#page=18). #### 3.8.3 Computed tomography (CT) CT provides a three-dimensional image and is utilized for planning dental implant surgery, complex prosthodontic cases, and assessing bone volume [18](#page=18). #### 3.8.4 Zonography This technique is applied for detailed examination of the TMJ in functional positions [18](#page=18). #### 3.8.5 Contrast radiography Contrast radiography is used for the investigation of soft tissues and the articular disc of the TMJ [18](#page=18). ### 3.9 Medical history in orthopedic dentistry The medical history is an official medical document that records the entire process of patient examination and treatment [18](#page=18). #### 3.9.1 Main sections of the medical history The primary sections of a medical history in orthopedic dentistry include [18](#page=18): * Passport data * Complaints * History of the disease * Medical history of life * Objective status --- # Materials and technologies in the fabrication of dental prostheses This topic explores the diverse materials and technological stages involved in creating both fixed and removable dental prostheses, covering everything from initial impressions to final material properties [19](#page=19) [20](#page=20) [21](#page=21) [22](#page=22) [23](#page=23) [24](#page=24) [25](#page=25) [26](#page=26) [27](#page=27) [28](#page=28) [29](#page=29) [30](#page=30) [31](#page=31) [32](#page=32). ### 4.1 Types of Dental Prostheses Dental prostheses are orthopedic structures designed to replace missing teeth and defects in the dental arch [19](#page=19). #### 4.1.1 Fixed Prostheses Fixed prostheses are designs permanently attached to the oral cavity and cannot be removed by the patient. They are affixed to natural teeth or implants, offering high functionality and aesthetics, and ensuring even load distribution. Examples include inlays, onlays, crowns, and bridge prostheses [19](#page=19). #### 4.1.2 Removable Prostheses Removable prostheses are structures that patients can independently remove and reinsert. They are used in cases of partial or complete edentulism to restore chewing, speech, and aesthetic functions. These prostheses are supported by the oral mucosa, teeth, or implants. They are categorized as partial or complete removable prostheses [20](#page=20). ### 4.2 Technological Stages in Prosthesis Fabrication The fabrication process for both fixed and removable prostheses involves distinct clinical and laboratory stages. #### 4.2.1 Fabrication of Fixed Prostheses The primary stages for fixed prostheses include: * Examination and planning [20](#page=20). * Tooth preparation [20](#page=20). * Impression taking [20](#page=20). * Fabrication of working models [20](#page=20). * Design modeling [20](#page=20). * Prosthesis fabrication [20](#page=20). * Try-in [20](#page=20). * Fixation in the oral cavity [20](#page=20). #### 4.2.2 Fabrication of Removable Prostheses The fabrication of removable prostheses is a multi-step process: * Clinical examination [21](#page=21). * Taking anatomical impressions [21](#page=21). * Fabrication of custom trays [21](#page=21). * Functional impressions [21](#page=21). * Determination of occlusion [21](#page=21). * Setting of artificial teeth [21](#page=21). * Try-in [21](#page=21). * Final fabrication and delivery of the prosthesis [21](#page=21). ### 4.3 Impression Materials Impression materials are used to create accurate negative reproductions of oral tissues [21](#page=21). #### 4.3.1 Classification and Requirements of Impression Materials Impression materials are broadly classified into elastic and inelastic types [21](#page=21). Key requirements for impression materials include: * Accuracy in replicating relief [22](#page=22). * Biocompatibility [22](#page=22). * Sufficient elasticity (for elastic materials) [22](#page=22). * Dimensional stability [22](#page=22). * Ease of use [22](#page=22). #### 4.3.2 Impression Trays Impression trays are used to hold the impression material during the recording of the oral structures. Trays can be standard or custom-made, and constructed from metal or plastic. The choice of tray depends on the jaw size, type of impression, and the impression material used. A correctly chosen tray should fully cover the intended area without exerting pressure [22](#page=22). #### 4.3.3 Impression Taking Methodology and Quality Criteria The methodology involves preparing the oral cavity, selecting the appropriate tray, mixing the material, inserting the tray into the mouth, and stabilizing it until the material hardens [22](#page=22). Quality criteria for impressions include: * Clear reproduction of anatomical structures [23](#page=23). * Absence of tears and voids [23](#page=23). * Correctly formed borders [23](#page=23). * Shape stability [23](#page=23). #### 4.3.4 Rigid Impression Materials Rigid impression materials are inelastic and transition into a crystalline state after setting, meaning they do not recover their shape after deformation. Their composition typically includes calcium salts (gypsum), water, and modifying additives. These materials harden through crystallization, providing a sufficiently accurate reproduction of tissues, but are brittle and inelastic. They are indicated for impressions of edentulous jaws without undercuts. Disadvantages include brittleness, inability to be used with undercuts, and a risk of tissue trauma [23](#page=23). #### 4.3.5 Zinc Oxide-Eugenol Impression Materials Zinc oxide-eugenol materials are inelastic, two-component materials used for precise functional impressions. One paste contains zinc oxide, while the other contains eugenol, oils, and setting accelerators. The material hardens via a chemical reaction, offering high accuracy, minimal shrinkage, and excellent reproduction of mucosal relief. Advantages include high accuracy, dimensional stability, and ease of use. Disadvantages are brittleness, the irritant effect of eugenol, and inelasticity. They are used for functional impressions for complete removable dentures and for control impressions [23](#page=23) [24](#page=24). #### 4.3.6 Thermoplastic Impression Materials Thermoplastic materials change their physical state under the influence of temperature. They typically consist of wax, resins, paraffin, and fillers. These materials soften upon heating and harden upon cooling, becoming inelastic after setting. Advantages include reusability, possibility of correction, and ease of modeling. Disadvantages include deformation upon cooling, low accuracy, and unsuitability for complex anatomical situations. Their applications include preliminary impressions, fabrication of custom trays, and functional tests [24](#page=24) [25](#page=25). #### 4.3.7 Alginate Impression Materials Alginate materials are elastic, hydrocolloid materials widely used in clinical practice. Their composition includes alginates, calcium salts, fillers, and setting retarders. They harden via a chemical reaction and are elastic but have limited dimensional stability. Advantages include ease of use, elasticity, patient comfort, and affordability. Disadvantages are shrinkage upon drying and the necessity for immediate model pouring. They are used for anatomical impressions, diagnostic models, and removable prostheses [25](#page=25) [26](#page=26). #### 4.3.8 Silicone Impression Materials Silicone materials are high-accuracy elastomers. They are divided into condensation and addition types. Advantages include high accuracy, elasticity, dimensional stability, and the ability to pour multiple models from a single impression. Disadvantages include high cost and sensitivity to moisture (for some types). Their applications are in fixed prosthodontics, implantology, and for precise functional impressions [26](#page=26) [27](#page=27). #### 4.3.9 Polyether Impression Materials Polyether materials are elastic materials offering high accuracy and stiffness. Advantages include excellent accuracy, good fluidity, and dimensional stability. Disadvantages are increased stiffness, difficulty in removal from the mouth, and potential discomfort for the patient. They are used for precision impressions in fixed prosthodontics and implantology [27](#page=27). ### 4.4 Complications in Impression Taking The main complications during impression taking can include asphyxia, thermal burns, and allergic reactions. These can be caused by an excess of material, incorrect temperature, or individual patient sensitivity. Prevention involves proper material selection, control of quantity and temperature, and a thorough patient history. Management includes immediate removal of the material, emergency aid, and symptomatic treatment [27](#page=27) [28](#page=28). ### 4.5 Disinfection, Storage, and Transportation of Impressions Impressions must undergo mandatory disinfection after removal from the oral cavity. Methods include spraying or immersion in a disinfectant solution. Impressions should be stored in a moist environment and transported in sealed containers [28](#page=28). ### 4.6 Gypsum Models of the Jaws Gypsum models are precise replicas of the dental arches and the denture base area. They can be diagnostic, working, verification, or auxiliary models. Their purposes include bite analysis, treatment planning, and prosthesis fabrication [29](#page=29). ### 4.7 Plastics in Prosthodontics Plastics are polymer materials extensively used in the fabrication of dental prostheses. They are classified as thermoplastic and thermosetting. Their chemical composition includes a polymer, monomer, initiators, fillers, and colorants. Properties include strength, aesthetics, biocompatibility, and processability. The preparation technology involves mixing polymer with monomer, followed by swelling, maturation, and polymerization stages [29](#page=29). ### 4.8 Dental Porcelain Dental porcelain is a ceramic material used for fabricating aesthetic prosthetic restorations. It is an inorganic, non-metallic material that achieves high strength and transparency, similar to tooth enamel, after firing. Properties include high aesthetics, biocompatibility, chemical inertness, wear resistance, and color stability. Its drawbacks are brittleness and low impact strength. It is used for veneers, inlays, onlays, crowns, and for veneering metal-ceramic restorations [30](#page=30). ### 4.9 Zirconium Oxide-Based Materials Zirconium oxide is a modern, high-strength ceramic material for prosthodontics. It belongs to all-ceramic materials and is manufactured using CAD/CAM technologies. Properties include high strength and fracture resistance, biocompatibility, absence of corrosion, and good aesthetic qualities. Disadvantages include processing complexity and high cost. It is used for the frameworks of crowns and bridges, abutments, and all-ceramic restorations [30](#page=30). ### 4.10 Noble Metals and Their Alloys Noble metals are corrosion and oxidation-resistant metals. These include gold, platinum, palladium, and their alloys. Their physical properties include high corrosion resistance, plasticity, casting accuracy, and good biocompatibility. They are used for fabricating inlays, crowns, metal-ceramic prosthesis frameworks, and bridge constructions [30](#page=30) [31](#page=31). ### 4.11 Non-Noble Metals and Their Alloys Non-noble metals are less corrosion-resistant but possess high mechanical strength. Common alloys include cobalt-chromium, nickel-chromium, and titanium. Their physical properties include high strength, hardness, wear resistance, and lower cost. Disadvantages include potential allergic reactions and processing difficulty. They are used for the frameworks of removable partial dentures (burs), metal-ceramic crowns and bridges, and orthopedic elements [31](#page=31). ### 4.12 Modeling Materials (Wax Compositions) Modeling materials are wax compositions used to create models of future prosthetic structures. Their physical properties include plasticity when heated, hardness when cooled, minimal shrinkage, and ease of processing. They are used for modeling crowns, inlays, prosthesis frameworks, and for fabricating wax patterns and bases [31](#page=31). ### 4.13 Dental Cements for Prosthetic Fixation Dental cements are materials used for the permanent or temporary fixation of prosthetic constructions. They provide the connection between the prosthesis and the tooth tissues. Properties include adhesion to tooth tissues, sufficient strength, biocompatibility, and hermetic sealing. They vary in strength and duration of fixation. They are used for fixing crowns, bridges, inlays, and prosthetic structures on teeth and implants [32](#page=32). ### 4.14 Abrasive, Polishing, and Isolating Materials Abrasive materials are used for grinding and shaping prosthetic constructions, possessing high hardness and wear resistance. Polishing materials are used to impart smoothness and luster to prosthesis surfaces, reducing roughness and plaque accumulation. Isolating materials are designed to prevent the bonding of different materials during laboratory and clinical procedures [32](#page=32). --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Orthopedic dentistry | A branch of dentistry focused on restoring the anatomical form, function, and aesthetics of teeth, dental arches, and jaws using prosthetic constructions. | | Prosthetic constructions (prostheses) | Devices used to replace missing teeth or restore damaged teeth and jaw structures, designed to mimic natural form and function. | | Partial adentia | The condition of having one or more missing teeth within an arch, requiring partial prosthetic replacement. | | Complete adentia | The complete loss of all teeth in one or both dental arches, necessitating full prosthetic solutions. | | Maxillofacial orthopedics | A sub-discipline within orthopedic dentistry that deals with the prosthetic restoration and management of defects in the jaws and facial structures. | | Occlusion | The act or condition of the teeth of the upper and lower jaws coming together; the way teeth fit together when the mouth is closed. | | Temporomandibular joint (TMJ) | The joint connecting the mandible (lower jaw) to the temporal bone of the skull, crucial for jaw movement, chewing, and speech. | | Dental arch | The curved structure formed by the teeth in each jaw; typically described as a semi-ellipse (upper) and a parabola (lower). | | Mastication | The process of chewing food in preparation for swallowing. | | Periodontium | The specialized tissues that surround and support the teeth, including the gums, periodontal ligament, cementum, and alveolar bone. | | Articulation | The dynamic contacts between teeth during the movements of the mandible, distinct from the static position of occlusion. | | Physiological bites | The normal, healthy ways teeth occlude, ensuring proper function and aesthetics, such as orthognathic, direct, and prognathic types. | | Pathological bites | Abnormal occlusal relationships that disrupt normal jaw function, leading to issues like reduced chewing efficiency or TMJ problems. | | Asepsis | A set of practices and procedures designed to prevent the introduction or spread of microorganisms, thereby avoiding infection. | | Antisepsis | Measures taken to destroy or inhibit the growth of microorganisms on living tissue to prevent infection. | | Impression materials | Dental materials used to create a negative replica (impression) of oral structures, which is then used to fabricate dental prostheses. | | Diagnostic models | Plaster or stone replicas of the patient's dental arches and surrounding oral tissues, used for diagnosis and treatment planning. | | Working models | Detailed replicas of the prepared teeth and surrounding tissues, used directly in the laboratory to fabricate dental prostheses. | | CAD/CAM | Computer-Aided Design/Computer-Aided Manufacturing; digital technology used to design and produce dental restorations with high precision. | | Biocompatibility | The ability of a material to perform with an appropriate host response in a specific application; essential for dental materials. | | Veneers | Thin, custom-made shells, usually made of porcelain or composite resin, designed to cover the front surface of teeth for aesthetic improvement. | | Inlays | A dental restoration made outside the tooth to fit a prepared cavity within a tooth, typically made of gold, porcelain, or composite. | | Onlays | A dental restoration that covers one or more cusps of a tooth, also known as a partial crown. | | Crowns | Dental restorations that cover the entire visible surface of a tooth, used to restore its shape, size, strength, and appearance. | | Bridgework (bridge prostheses) | Dental prostheses used to replace one or more missing teeth by spanning the gap and being attached to adjacent teeth or implants. | | Removable prostheses | Dental appliances that can be removed and reinserted by the patient, used to replace missing teeth and surrounding tissues. | | Denture | A removable dental prosthesis that replaces missing teeth and some of the surrounding gum tissue. | | Impression trays | Devices used to hold impression material in the mouth and obtain an accurate replica of oral structures. | | Gypsum models | Models made from dental plaster or stone, used to represent the patient's oral anatomy for diagnosis and fabrication of prosthetics. | | Dental cements | Materials used to permanently or temporarily bond dental restorations to natural teeth or implants. | | Zirconia | A strong, tooth-colored ceramic material often used for dental crowns, bridges, and implant abutments due to its strength and aesthetics. |