Administrative Law

# De fiscale procedure en de aangifteverplichting Dit onderwerp beschrijft de algemene fasen van de fiscale procedure, beginnend met de aangifteverplichting van de belastingplichtige en de gevolgen daarvan [1](#page=1). ### 1.1 Het belang van het aanslagjaar Het aanslagjaar is cruciaal in het fiscaal recht, omdat alle regels gekoppeld zijn aan een specifiek aanslagjaar [1](#page=1). * **Personenbelasting:** Het inkomstenjaar is een kalenderjaar X, en het aanslagjaar is kalenderjaar X+1 [1](#page=1). * **Vennootschapsbelasting:** * Bij een kalenderboekjaar is het inkomstenjaar gelijk aan het boekjaar (kalenderjaar X), en het aanslagjaar is kalenderjaar X+1 [1](#page=1). * Bij een gebroken boekjaar (dat afwijkt van het kalenderjaar) is het inkomstenjaar gelijk aan het boekjaar, en het aanslagjaar is het jaar waarin het boekjaar eindigt [1](#page=1). ### 1.2 De fiscale procedure: een overzicht Het doel van de fiscale procedure is ervoor te zorgen dat alle Belgen belastingen betalen. De fiscus onderzoekt de belastbare grondslag om de verschuldigde belasting te bepalen ($Belasting = Belastbare grondslag \times tarief$). De procedure omvat de volgende stappen [1](#page=1): 1. **Aangifte:** Eenmalige jaarlijkse indiening door personen, vennootschappen, etc [1](#page=1). 2. **Onderzoek:** De fiscus onderzoekt de juistheid van de aangifte, met specifieke bevoegdheden, termijnen en regels voor bewijslevering [1](#page=1). 3. **Communicatie:** Correspondentie tussen de fiscus en de belastingplichtige over de bevindingen [1](#page=1). 4. **Aanslag:** Document waarin het te betalen of terug te krijgen bedrag aan belastingen wordt vastgesteld [2](#page=2). 5. **Bezwaar of ambtshalve ontheffing:** Mogelijkheid voor de belastingplichtige om bezwaar aan te tekenen tegen de aanslag, zowel administratief als via de rechtbank [2](#page=2). 6. **Invordering:** Indiening en inning van de vastgestelde belastingen door de fiscus [2](#page=2). ### 1.3 De aangifteverplichting #### 1.3.1 Principes van de aangifteverplichting De aangifteverplichting rust op het principe van vermoeden van juistheid: wat de belastingplichtige aangeeft, wordt geacht juist te zijn, tenzij de administratie het tegendeel kan bewijzen. De bewijslastverdeling is als volgt [2](#page=2): * **Belastingaftrekken, -vrijstellingen en -verminderingen:** De bewijslast ligt bij de belastingplichtige (BP) om deze aan te tonen, bijvoorbeeld met attesten voor giften of kinderopvang [2](#page=2). * **Inkomsten:** De bewijslast voor de hoogte van de inkomsten ligt primair bij de administratie [2](#page=2). #### 1.3.2 Wie is aangifteplichtig? In principe is iedere rijksinwoner die belastbare inkomsten verwerft of kan verwerven verplicht een individuele aangifte in te dienen. Dit geldt ook voor [2](#page=2): * **Minderjarigen:** Indien zij beroepsinkomsten hebben (bv. studentenwerk) of eigen inkomsten ontvangen zoals alimentatie, zijn zij verplicht zelf aangifte te doen [2](#page=2). * **Personen zonder domicilie in België maar met een "zetel van fortuin" in België:** Dit betekent dat belangrijke persoonlijke en economische banden met België bestaan, zoals school, partner, etc [2](#page=2). #### 1.3.3 Specifieke situaties en aangifteplichten In bepaalde specifieke situaties wordt de aangifteverplichting waargenomen door vertegenwoordigers: * **Overlijden:** Erfgenamen [2](#page=2). * **Faillissement:** Curator [2](#page=2). * **Vennootschappen:** Bestuurder [2](#page=2). * **Ontbonden vennootschappen:** Vereffenaar [2](#page=2). * **Onbekwamen of minderjarigen:** Ouders of voogd [2](#page=2). * **Lasthebber:** Iemand die volmacht krijgt (bv. accountant) [2](#page=2). * **Analfabeten:** Recht op hulp van een medewerker van de FOD Financiën [2](#page=2). #### 1.3.4 Gehuwden en wettelijk samenwonenden Gehuwden en wettelijk samenwonenden worden fiscaal gelijkgesteld. Zij dienen in principe een gemeenschappelijke aangifte in, waarbij de belastbare inkomsten apart worden vermeld en berekend (twee kolommen) [3](#page=3). * **Eerste jaar van huwelijk of jaar van ontbinding:** Afzonderlijke aangiften worden ingediend, met een mogelijke keuze voor een gezamenlijke aanslag bij overlijden [3](#page=3). * **Jaar van feitelijke scheiding:** In principe wordt een gezamenlijke aangifte ingediend, maar een afzonderlijke aangifte is ook mogelijk, met een gezamenlijke aanslag [3](#page=3). * **Feitelijke samenwonenden:** Moeten elk afzonderlijk aangifte indienen; er is geen gelijkstelling [3](#page=3). #### 1.3.5 Vrijstellingen van aangifte Er zijn vrijstellingen van aangifte mogelijk, met name voor belastingplichtigen zonder beroepswerkzaamheid wiens belastbare inkomsten de belastingvrije som (of de samengestelde belastingvrije som voor echtgenoten/wettelijk samenwonenden) niet overschrijden [3](#page=3). * **Voorstel vereenvoudigde aangifte:** De FOD Financiën stuurt vaak een voorstel voor vereenvoudigde aangifte uit, waarbij veel gegevens al zijn ingevuld. Het is cruciaal deze aangifte te controleren op fouten [3](#page=3). * **Belastingvrije som:** Voor AJ 2025 bedraagt deze EUR 10.570. Inkomsten lager dan dit bedrag kunnen vrijgesteld zijn van aangifte [3](#page=3). **Uitzonderingen op vrijstellingen (aangifte is ALTIJD verplicht):** * Buitenlandse inkomsten [3](#page=3). * Buitenlandse rekeningen [3](#page=3). * Onderwerping aan de kaaimantaks [3](#page=3). * Woonplaats in het buitenland maar met een zetel van fortuin in België [3](#page=3). ### 1.4 Voorwaarden waaraan een aangifte moet voldoen Een aangifte moet voldoen aan de volgende voorwaarden om als geldig te worden beschouwd [3](#page=3): * **Regelmatigheid:** De aangifte moet correct worden ingediend via de voorgeschreven kanalen (papier, digitaal via Tax-on-web, Biztax, RV-on-web, FinProf) [3](#page=3). * Tax-on-web: Personenbelasting (PB) en buitenlandse beroepsinkomsten (BNI) [3](#page=3). * Biztax: Vennootschapsbelasting (VENN. B.) en roerende voorheffing (RPB) [3](#page=3). * RV-on-web: Roerende voorheffing (RV) [3](#page=3). * FinProf: Bedrijfsvoorheffing (BV) [3](#page=3). * **Volledigheid:** Alle noodzakelijke cijfers, bijlagen en meldingen moeten worden opgenomen. Dit omvat bijvoorbeeld de verplichte melding van buitenlandse bankrekeningen, levensverzekeringen en juridische constructies aan het Centraal Aanspreekpunt (CAP). Attesten voor giften of kinderopvang moeten niet meegestuurd worden, maar wel bijgehouden voor eventuele controles [4](#page=4). * **Tijdigheid:** De aangifte moet binnen de wettelijke termijnen worden ingediend. Niet-correct ingevulde of te late aangiften kunnen leiden tot sancties [3](#page=3) [4](#page=4). ### 1.5 Aangiftetermijnen #### 1.5.1 Personenbelasting * **Papieren aangifte:** Uiterste datum is 30 juni [4](#page=4). * **Aangifte via MyMinfin (Tax-on-web):** Uiterste datum is 15 juli voor zowel burgers als mandatarissen [4](#page=4). * **Complexe aangifte (buitenlandse beroepsinkomsten, bezoldigingen bedrijfsleider):** * Papieren aangifte: 30 juni [4](#page=4). * Aangifte via MyMinfin (Tax-on-web): 16 oktober voor zowel burgers als mandatarissen [4](#page=4). #### 1.5.2 Vennootschapsbelasting * **Verplicht elektronisch via Biztax:** Sinds AJ 2014 is papier niet meer mogelijk [4](#page=4). * **Uiterste indieningsdatum:** De laatste dag van de zevende maand volgend op de afsluiting van het boekjaar. De aangifte moet gebaseerd zijn op de goedgekeurde jaarrekening. De termijn van 7 maanden begint te lopen vanaf de eerste dag van de maand volgend op de balansdatum [4](#page=4). * **Vervaldag op weekend/feestdag:** De eerstvolgende werkdag is de uiterste indieningsdatum [4](#page=4). * **Specifieke termijn voor AJ 2024 en later:** Wanneer het belastbaar tijdperk eindigt tussen 31 december van het voorgaande jaar (AJ -1) en de laatste dag van februari van het aanslagjaar, is de uiterste datum 30 september. Dit werd ingevoerd om de administratieve piek op 31 december te vermijden [4](#page=4). --- # Sancties bij niet-naleving van fiscale verplichtingen Dit gedeelte beschrijft de mogelijke gevolgen van het niet naleven van fiscale verplichtingen, zoals niet-aangifte, laattijdige aangifte of onjuiste aangifte, en de sancties die hieraan verbonden zijn [5](#page=5). ### 2.1 Algemene gevolgen van niet-naleving Bij niet-naleving van fiscale verplichtingen, zoals het niet indienen, laattijdig indienen of onjuist indienen van een aangifte, kan de fiscus diverse sancties opleggen. Dit omvat de mogelijkheid van een ambtshalve aanslag, administratieve sancties, strafrechtelijke sancties en een verlengde controle- en aanslagtermijn [5](#page=5). ### 2.2 Ambtshalve aanslag Een ambtshalve aanslag is een gevolg van niet-naleving en leidt tot een omkering van de bewijslast. De fiscus neemt het initiatief om zelf de aangifte in te vullen, waarbij alles wat de administratie vaststelt vermoed wordt juist te zijn. Dit is echter geen verplichting voor de fiscus, maar een recht [5](#page=5). #### 2.2.1 Forfaitaire belastbare minimumbasis Als hulpmiddel voor de administratie bij het ontbreken van een aangifte, is er de forfaitaire belastbare minimumbasis. Het niet indienen van een aangifte leidt ertoe dat de belastbare grondslag minstens een wettelijk vastgelegd en geïndexeerd minimumbedrag zal bedragen [5](#page=5). * **Persoonlijke Vennootschapsbelasting (PB):** Het niet-geïndexeerde bedrag is 19.000 dollars [5](#page=5). * **Vennootschapsbelasting (VEN.B.):** Het niet-geïndexeerde bedrag is 40.000 dollars. Bij herhaalde inbreuken binnen vier jaar kan dit bedrag met 25% verhoogd worden tot maximaal 200% [5](#page=5). * **Vennootschapsbelasting (VB.):** Voor AJ 2026 bedraagt het geïndexeerde bedrag 47.800 dollars [5](#page=5). > **Tip:** Deze forfaitaire bedragen zijn zeer hoog, dus het is te verkiezen om dit te vermijden door correct aangifte te doen [5](#page=5). #### 2.2.2 Procedure bij te laat indienen Bij een te late aangifte of het niet indienen ervan, kan de fiscus de procedure van de ambtshalve aanslag starten. De belastingplichtige verliest hierdoor voordelen. Als alternatief kan, bij bijvoorbeeld een tweede keer te laat, met de administratie worden overeengekomen dat de indiening toch wordt aanvaard zonder deze specifieke procedure te starten [5](#page=5). ### 2.3 Administratieve sancties Administratieve sancties kunnen worden opgelegd bij niet-aangifte, laattijdige aangifte en onjuiste aangifte [5](#page=5). #### 2.3.1 Belastingverhoging De belastingverhoging bedraagt een percentage van de verschuldigde belasting op het niet aangegeven inkomensgedeelte. Dit percentage kan variëren tussen 10% en 200% [5](#page=5). * **Versoepeling:** Tot vorig jaar werd bij een fout onmiddellijk een belastingverhoging van 10% op het foutief aangegeven bedrag aangerekend. Dit is nu versoepeld [5](#page=5). * **Toepassingsgebied:** De belastingverhoging is van toepassing bij te late aangifte, niet-indiening, of onvolledige/foutieve aangifte [5](#page=5). > **Belangrijk:** Volgens minister van Financiën Jan Jambon (N-VA) hoeft één enkele fout maken niet direct ernstig te zijn [5](#page=5). #### 2.3.2 Boetes Naast belastingverhogingen kunnen ook boetes worden opgelegd bij niet-aangifte, laattijdige aangifte en onjuiste aangifte. Deze boetes hebben een vast bedrag en kunnen variëren tussen 50 dollars en 1.250 dollars [6](#page=6). * **Combinatie:** Een combinatie van belastingverhoging én boete is mogelijk [6](#page=6). > **Example:** Als u vergeet een juridische constructie aan te geven, kunt u per juridische constructie een boete moeten betalen. Bij vier constructies en een periode van drie jaar teruggaande controle, kan dit oplopen tot rond de 80.000 dollars aan boete [6](#page=6). ### 2.4 Strafrechtelijke sancties Strafrechtelijke sancties worden opgelegd door de strafrechter en zijn enkel van toepassing bij een misdrijf. Er moet sprake zijn van een materieel en moreel element, waarbij er een bedrieglijk oogmerk is om foutief te handelen [6](#page=6). * **Voorbeelden:** Fraude plegen met de bedoeling belastingen te ontduiken [6](#page=6). * **Sancties:** Gevangenisstraf en/of geldboete [6](#page=6). * **Vanaf 2020:** In grote fraudedossiers oordeelt de strafrechter over de omvang en inning van de belastingschuld (zelfstandige vordering fiscus). Voor 2020 kon de strafrechter enkel boetes opleggen, nu kan hij zowel de belastingschuld als de boete bepalen [6](#page=6). > **Discussiepunt:** Er is discussie omdat de strafrechter mogelijk weinig kennis van fiscaal recht heeft, wat kan leiden tot twijfels over de gepastheid van zijn uitspraak [6](#page=6). ### 2.5 Verlengde controle- en aanslagtermijn Vanaf AJ 2023 is er een verlengde controle- en aanslagtermijn van vier jaar. Deze termijn is van toepassing als de aangifte te laat is ingediend of niet is ingediend [5](#page=5) [6](#page=6). ### 2.6 Onderzoeksbevoegdheden van de fiscus De fiscus heeft onderzoeksbevoegdheden ten aanzien van de belastingplichtige, waaronder het vragen om inlichtingen [6](#page=6). * **Beperkingen:** Deze bevoegdheden zijn beperkt door de rechtspraak tot fiscaal relevante en gerichte vragen. "Fishing expeditions", waarbij zeer uitgebreide en niet-specifieke vragen worden gesteld met het doel dat onvoorzichtigen iets gaan lossen, zijn uitgesloten [6](#page=6). * **Termijn voor antwoord:** Vragen om inlichtingen dienen te worden beantwoord binnen één maand, te rekenen vanaf de derde werkdag volgend op de dag van verzending. Verlenging is mogelijk indien de termijn op een zaterdag, zondag of feestdag valt [6](#page=6). * **Algemene bevoegdheden:** Voordat wettelijk geregelde onderzoeksbevoegdheden worden toegepast, kan een controleur, net als elke burger, observeren en luisteren. Hij mag dus doen wat voor iedereen is toegelaten [6](#page=6). --- # Onderzoeksbevoegdheden van de fiscus De fiscus beschikt over diverse middelen om informatie te verzamelen en controles uit te voeren bij belastingplichtigen en derden, met als doel de correcte inning van belastingen te waarborgen [6](#page=6). ### 3.1 Algemene beginselen van onderzoek Vooraleer specifieke wettelijke onderzoeksbevoegdheden worden uitgeoefend, kan de fiscus optreden als elke burger: observeren en luisteren. Dit betekent dat de fiscus informatie mag verzamelen uit openbare bronnen zoals kranten, observaties op straat, Google Earth of sociale media om tot taxatie over te gaan [6](#page=6) [7](#page=7). ### 3.2 Onderzoeksbevoegdheden ten aanzien van de belastingplichtige zelf #### 3.2.1 Vraag om inlichtingen De fiscus kan de belastingplichtige om inlichtingen vragen. Deze vragen moeten aan strikte voorwaarden voldoen [7](#page=7): * Ze moeten fiscaal relevant zijn, wat betekent dat ze betrekking moeten hebben op elementen die belastbaar zijn [7](#page=7). * De vragen moeten gericht en specifiek zijn, gericht op het verkrijgen van een concreet antwoord op een duidelijk afgebakende vraag. "Fishing expeditions", waarbij algemene en brede vragen worden gesteld om te zien wat de belastingplichtige prijsgeeft, zijn uitgesloten [6](#page=6) [7](#page=7). * De belastingplichtige heeft een termijn van één maand om te antwoorden, te rekenen vanaf de derde werkdag volgend op de verzendingsdatum van de vraag om inlichtingen. Wanneer deze termijn op een zaterdag, zondag of feestdag valt, wordt deze verlengd tot de eerstvolgende werkdag [6](#page=6) [7](#page=7). > **Voorbeeld:** Een vraag om inlichtingen wordt verzonden op donderdag 9 oktober. De termijn begint te lopen vanaf maandag 13 oktober (derde werkdag). Eén maand vanaf dan is 13 november. Min één dag is 12 november (donderdag) [7](#page=7). #### 3.2.2 Plaatsbezoek (Visitatierecht) De fiscus kan ter plaatse een bezoek brengen aan de belastingplichtige, zowel aan beroepslokalen als aan particuliere woningen [7](#page=7). * **Doel:** Het doel van een plaatsbezoek is het onderzoeken van boeken en bescheiden, het vaststellen van de aard en belangrijkheid van werkzaamheden, en het nazien van de aard en hoeveelheid van voorraden [7](#page=7). * **Wanneer:** * **Beroepslokalen:** Tijdens de uren dat de werkzaamheid wordt uitgeoefend [7](#page=7). * **Particuliere woningen:** Tussen 05:00 en 21:00 uur, en dit enkel mits een gemotiveerde machtiging van de politierechter [7](#page=7). * **Actief zoekrecht:** Volgens een arrest van het Hof van Cassatie van 2023 mag de fiscus kasten laten openen en onderzoek doen, zelfs zonder toestemming van de belastingplichtige, tenzij de belastingplichtige expliciet aangeeft dat dit niet meer mag. Tegenwerking door de belastingplichtige kan leiden tot sancties [8](#page=8). > **Voorbeeld:** Een controleur kan de voorraad in een pannenkoekenfabriek controleren door het aantal geproduceerde pannenkoeken te vergelijken met de ingekochte ingrediënten, om zo na te gaan of er ingrediënten zwart werden aangekocht [7](#page=7). ### 3.3 Onderzoek bij derden #### 3.3.1 Vraag om inlichtingen bij bepaalde personen of groepen De fiscus kan ook bij derden, zoals werkgevers of reisbureaus, inlichtingen vragen over de belastingplichtige. Deze vragen moeten eveneens fiscaal relevant en gericht zijn. Er is geen specifieke antwoordtermijn voor derden, maar deze moet wel redelijk zijn [8](#page=8). > **Voorbeeld:** De fiscus kan een werkgever vragen welke onkostenvergoedingen een werknemer heeft ontvangen. Reisbureaus kunnen gevraagd worden om een overzicht te bezorgen van geboekte reizen boven een bepaald bedrag, om na te gaan of grote uitgaven niet overeenkomen met aangegeven inkomsten [8](#page=8). #### 3.3.2 Spontane meldingen Informatie kan ook verkregen worden via spontane meldingen van diverse bronnen: * **Kansspelcommissie:** Deze commissie speelt gegevens door over fraudegevoelige sectoren zoals casino's [8](#page=8). * **Cel Financiële Informatieverwerking (CFI):** Banken zijn wettelijk verplicht om verdachte financiële transacties, zoals grote dagelijkse stortingen zonder plausibele verklaring, te monitoren en te melden. De CFI onderzoekt deze meldingen en kan informatie doorgeven aan het parket of de fiscus [8](#page=8). * **Openbaar Ministerie:** De fiscus kan inzage vragen bij het Openbaar Ministerie, dat een meldingsplicht heeft bij potentieel interessante dossiers [8](#page=8). * **"Klikbrieven":** Meldingen van particulieren die onrechtmatigheden vermoeden. De fiscus moet dergelijke informatie steeds zelf onderzoeken en bewijzen; een "klikbrief" kan nooit de enige basis vormen voor een aanslag, maar kan wel aanleiding geven tot een eigen onderzoek [8](#page=8). ### 3.4 Het fiscaal bankgeheim en de uitzonderingen Traditioneel mocht de fiscus geen onderzoek voeren naar de bankgegevens van klanten vanwege het bankgeheim. Dit bankgeheim is echter in de loop der tijd aanzienlijk uitgehold. Er zijn drie belangrijke uitzonderingen op het bankgeheim [9](#page=9): #### 3.4.1 Uitzondering in de taxatieprocedure * Indien er concrete **aanwijzingen van belastingontduiking** zijn, kan het bankgeheim worden opgeheven. Een aanwijzing is een vermoeden, nog geen bewijs [10](#page=10) [9](#page=9). * Dit is relevant in het kader van **indiciaire taxatie**, waarbij belast wordt op basis van het verschil tussen veronderstelde inkomsten en uitgaven wanneer er een significant gat is. De belastingplichtige kan dit gat proberen te weerleggen met bijvoorbeeld een erfenis of gift [9](#page=9). > **Voorbeeld:** Iemand die een auto van 80.000 dollars koopt, maar slechts een maandelijkse uitkering van 800 dollars ontvangt, kan een indiciaire taxatie riskeren voor het verschil, tenzij de herkomst van het geld kan worden aangetoond [9](#page=9). #### 3.4.2 Uitzondering in de geschillenprocedure Indien de opgeworpen argumenten in een geschil verband houden met bankgegevens, is het bankgeheim niet van toepassing [9](#page=9). #### 3.4.3 Uitzondering in de invorderingsprocedure In de invorderingsprocedure geldt het bankgeheim evenmin [9](#page=9). > **Tip:** Om de bankgegevens op te vragen, moet de fiscus in principe eerst de belastingplichtige verzoeken om het bankgeheim op te heffen. Indien dit geweigerd wordt, kan de fiscus alsnog de bankgegevens opvragen, maar de belastingplichtige moet hiervan wel op de hoogte worden gebracht [10](#page=10). ### 3.5 Centraal Aanspreekpunt (CAP) De Nationale Bank beheert een databank, het Centraal Aanspreekpunt (CAP), waar Belgische banken en financiële instellingen verplicht zijn informatie te melden over hun cliënten, bankrekeningnummers, volmachtdragers en contracten. Rijksinwoners moeten bovendien hun buitenlandse bankrekeningen zelf aanmelden bij het CAP. Dit systeem verzamelt gegevens over binnenlandse, aangegeven buitenlandse en cryptorekeningen [9](#page=9). ### 3.6 Gevolgen van niet-medewerking aan onderzoek Niet-medewerking aan een fiscaal onderzoek kan leiden tot verschillende sancties: * **Administratieve boetes:** [10](#page=10). * **Strafrechtelijke sancties:** Indien de fiscus kan aantonen dat de niet-medewerking voortkomt uit bedrieglijk opzet of oogmerk om te schaden [10](#page=10). * **Dwangsom:** De fiscus kan een dwangsom opleggen per dag dat bepaalde informatie niet wordt verstrekt. Het regeerakkoord suggereert echter de afschaffing hiervan [10](#page=10). * **Risico op ambtshalve aanslag:** De fiscus kan zelfstandig een aanslag opleggen zonder inspraak van de belastingplichtige [10](#page=10). ### 3.7 Onderzoeks- en aanslagtermijnen De duur van de onderzoeksbevoegdheden van de fiscus is in grote mate gekoppeld aan de aanslagtermijnen. De fiscus mag onderzoekmaatregelen nemen zolang de aanslagtermijn niet is verstreken. Zelfs na het vestigen en betalen van een aanslag, kan de fiscus verder onderzoek voeren binnen de geldende onderzoekstermijn [10](#page=10). * Voor inkomstenbelastingen geldt een algemene verlengde controle- en aanslagtermijn van 4 jaar, ingegaan vanaf AJ 2023, indien er te laat of niet is ingediend [6](#page=6). --- # De onderzoekstermijn en het vestigingsproces van de aanslag Dit onderwerp behandelt de periodes waarbinnen de fiscus onderzoek mag doen en de procedures voor het vaststellen van de belastbare grondslag, inclusief de bijbehorende termijnen. ### 4.1 De onderzoekstermijn De onderzoekstermijn bepaalt hoe lang de fiscale administratie onderzoek mag doen naar inkomsten. De lengte van deze termijn is afhankelijk van de tijdige indiening en correctheid van de belastingaangifte [11](#page=11). #### 4.1.1 Tijdige en correcte aangifte Wanneer een belastingplichtige zijn aangifte tijdig indient en deze voldoet aan de wettelijke vormvereisten, beschikt de administratie over een termijn van 3 jaar om zowel onderzoek te voeren als de aanslag te vestigen. Deze termijn vangt aan op 1 januari van het aanslagjaar (AJ). In fraudegevallen kunnen deze termijnen aanzienlijk langer zijn, waarbij de fiscus tot 10 jaar terug kan gaan voor controle en correcties [11](#page=11). * **Voorbeeld:** Als een BV een gebroken boekjaar heeft dat eindigt op 31 maart 2025, is het aanslagjaar 2025 van toepassing. De onderzoekstermijn loopt dan tot 31 december 2027 [11](#page=11). #### 4.1.2 Geen aangifte of laattijdige aangifte Indien de belastingaangifte niet wordt ingediend of laattijdig wordt ingediend, verlengt de administratie haar bevoegdheid om onderzoek te voeren en de aanslag te vestigen tot een termijn van 4 jaar, eveneens te rekenen vanaf 1 januari van het aanslagjaar [11](#page=11). * **Voorbeeld 1 (Tijdige & correcte aangifte):** Jan dient zijn aangifte voor AJ 2024 tijdig in op 15 juli 2025, maar berekent te weinig belasting. De termijn voor onderzoek en vestiging loopt tot 31 december 2027 (3 jaar vanaf 1 januari 2025) [11](#page=11). * **Voorbeeld 2 (Laattijdige aangifte):** Lisa dient haar aangifte voor AJ 2024 pas op 1 november 2025 in, terwijl de deadline 15 juli 2025 was, of ze doet helemaal geen aangifte. De termijn voor onderzoek en vestiging loopt dan tot 31 december 2028 (4 jaar vanaf 1 januari 2025) [11](#page=11). #### 4.1.3 Controlemogelijkheden in de praktijk Een controleambtenaar mag onderzoek doen naar inkomstenjaren binnen de geldende onderzoekstermijnen. Voor inkomstenjaar 2021 (AJ 2022) was de termijn om te controleren tot 31 december 2024. Voor inkomstenjaar 2022 (AJ 2023) loopt de termijn tot 31 december 2025, waardoor controle nog mogelijk is. Het onderzoek moet wel plaatsvinden tijdens de uren van beroepswerkzaamheid van de betrokken onderneming [12](#page=12). ### 4.2 Bewijs en communicatie in fiscale procedures #### 4.2.1 Bewijs Het principe geldt dat degene die iets beweert, hiervoor ook het bewijs moet leveren. Er bestaat een vermoeden van juistheid van de aangifte. Gemeenrechtelijke bewijsmiddelen zijn van toepassing, met uitzondering van de eed [12](#page=12). Het **Antigoon-arrest** van het Hof van Cassatie (22 mei 2015) is hierbij cruciaal. Het stelt dat de fiscus onrechtmatig verkregen bewijs mag gebruiken, tenzij [12](#page=12): 1. De wet zelf een specifieke sanctie voorschrijft voor het gebruik van dergelijk bewijs. 2. Het gebruik van het bewijs zou leiden tot een oneerlijke procesvoering. 3. Het gebruik van het onrechtmatig verkregen bewijs frappant en disproportioneel is ten opzichte van wat van een zorgvuldige fiscus mag worden verwacht [12](#page=12). * **Voorbeeld:** Bewijs dat gestolen is of dat de fiscus zelf heeft geplaatst om ontdekt te worden, kan waarschijnlijk niet worden gebruikt omdat dit indruist tegen de zorgvuldigheid [12](#page=12). #### 4.2.2 Communicatiefase De communicatiefase is van belang in het vestigingsproces van de inkomstenbelasting. Er zijn drie mogelijkheden voor de vaststelling van de belastbare grondslag [12](#page=12): 1. Overeenkomstig de aangifte. 2. Op grond van de door de administratie gewijzigde aangifte (wijzigingsprocedure). 3. Op grond van door de administratie vermoede inkomsten (ambtshalve procedure) [12](#page=12). ### 4.3 Vestigingsprocedures van de aanslag #### 4.3.1 Overeenkomstig de aangifte Indien de fiscale administratie geen afwijkingen vaststelt na een controle, wordt de aanslag gevestigd conform de ingediende aangifte. Dit impliceert geen definitieve erkenning van de juistheid en volledigheid; een supplementaire aanslag kan nog steeds gevestigd worden [13](#page=13). #### 4.3.2 Wijzigingsprocedure Wanneer de fiscale administratie een aanslag wil vestigen die afwijkt van de gegevens in een tijdige en vormelijk correcte aangifte, is een verplichte dialoogprocedure vereist. Deze procedure omvat de volgende stappen [13](#page=13): 1. **Bericht van wijziging:** De administratie stuurt een gemotiveerd bericht waarin zij de redenen voor de voorgestelde wijzigingen uiteenzet. Dit bericht moet ondertekend en aangetekend verstuurd worden, hoewel vanaf 1 januari 2025 verzending via een beveiligd elektronisch platform de norm wordt. Niet-naleving van deze procedure leidt tot absolute nietigheid [13](#page=13). 2. **Antwoord van de belastingplichtige:** De belastingplichtige heeft één maand de tijd om te antwoorden, te rekenen vanaf de derde werkdag na verzending van het bericht. Als de uiterste antwoorddatum in het weekend of op een feestdag valt, wordt deze verlengd tot de eerstvolgende werkdag. Gedurende deze antwoordtermijn mag de aanslag niet worden gevestigd (wachttijd) [13](#page=13). 3. **Wederantwoord (indien van toepassing):** Als de belastingplichtige zich niet-akkoord verklaart met het wijzigingsbericht, is de administratie verplicht om een wederantwoord te sturen waarin alle argumenten van de belastingplichtige worden behandeld. Dit leidt tot de kennisgeving van de beslissing tot taxatie [13](#page=13). #### 4.3.3 Geen antwoord op bericht van wijziging Indien de belastingplichtige niet of niet tijdig antwoordt op het bericht van wijziging, wordt overgegaan naar de ambtshalve procedure [14](#page=14). #### 4.3.4 Ambtshalve procedure (aanslag van ambtswege) De ambtshalve procedure is mogelijk in de volgende situaties [14](#page=14): * Geen of laattijdige aangifte. * Een naar vorm ongeldige aangifte die niet binnen de toegestane termijn is hersteld. * Miskenning van het inzagerecht van de administratie. * Niet tijdig antwoorden op een vraag om inlichtingen. * Niet tijdig antwoorden op een bericht van wijziging. ### 4.4 Aanslagtermijnen De aanslagtermijnen bepalen tot wanneer de administratie een aanslag kan vestigen. #### 4.4.1 Gewone aanslagtermijn Wanneer de belastingplichtige een tijdige en correcte aangifte indient, geldt de gewone aanslagtermijn. Deze loopt in principe tot 30 juni van het jaar volgend op het aanslagjaar [14](#page=14). * **Minimumtermijn:** De aanslagtermijn mag echter nooit korter zijn dan 6 maanden, te rekenen vanaf de datum waarop de regelmatige aangifte bij de bevoegde belastingdienst is toegekomen [14](#page=14). * **Voorbeeld:** Belastbaar tijdperk eindigt op 30 november 2023. Aangifte ingediend op 20 juni 2024. De 30 juni-regel zou betekenen dat de termijn op 30 juni 2024 eindigt. Vanwege de minimumtermijn van 6 maanden wordt de uiterlijke aanslagtermijn verplaatst naar 20 december 2024 [14](#page=14). * **Praktisch belang:** Als de uiterste termijn verstrijkt zonder dat een aanslag is gevestigd, kan de administratie geen taxatie meer doen. Reeds betaalde voorschotten, zoals bedrijfsvoorheffingen, moeten dan met intresten worden terugbetaald [14](#page=14). * **Opmerking:** Indien de uiterlijke termijn op een zaterdag, zondag of feestdag valt, wordt deze niet verlengd [14](#page=14). Het aanslagbiljet dient als officieel kennisgeving van het verschuldigde bedrag aan de belastingplichtige [14](#page=14). --- # Betwisting en invordering van belastingen Betwisting en invordering van belastingen behandelt de procedures die een belastingplichtige kan volgen wanneer hij het niet eens is met een aanslag, evenals de mechanismen voor de inning en betaling van belastingen, inclusief mogelijke uitstelregelingen en gedwongen invordering. ## 5. Betwisting en invordering van belastingen ### 5.1 Betwisting van een belastingaanslag De betwisting van een belastingaanslag kent twee hoofdfasen: de administratieve fase en de gerechtelijke fase. #### 5.1.1 Administratieve fase: Bezwaarprocedure De bezwaarprocedure is een noodzakelijke stap om later eventueel naar de rechter te kunnen stappen [15](#page=15). * **Bezwaargerechtigden:** De belastingschuldige, echtgenoot of een gemachtigde (met meezenden van de volmacht) [15](#page=15). * **Aan wie?** Het bezwaar moet worden gericht aan de bevoegde adviseur-generaal die op het aanslagbiljet vermeld staat [15](#page=15). * **Vorm:** Hoewel vroeger aangetekende zending de norm was, aanvaardt de administratie nu ook bezwaren per fax en e-mail [15](#page=15). * **Inhoud van de brief:** * Het voorwerp van het bezwaar moet duidelijk omschreven worden, met vermelding van de belasting, het aanslagjaar (AJ), het artikel waarop het bezwaar betrekking heeft, de datum van verzending van het aanslagbiljet en het bedrag [15](#page=15). * Het bezwaar moet gemotiveerd zijn, met minstens één motief [15](#page=15). * Er moet gevraagd worden om gehoord te worden en om inzage [15](#page=15). * **Termijn:** Het bezwaar moet worden ingediend binnen één jaar, te rekenen vanaf de derde werkdag volgend op de datum van verzending van het aanslagbiljet. Als de laatste dag van de termijn op een zaterdag, zondag of feestdag valt, wordt de termijn verlengd tot de eerstvolgende werkdag [15](#page=15). * **Verloop:** * Het onderzoek door de administratie is in principe beperkt tot de bezwaren die door de belastingplichtige (BP) zijn ingeroepen [15](#page=15). * De invordering van de belasting wordt niet verhinderd door een bezwaar, maar het niet ernstig betwiste gedeelte kan wel ingevorderd worden [15](#page=15). * De adviseur-generaal moet een beslissing nemen binnen een redelijke termijn, in principe binnen zes maanden [15](#page=15). * Als er geen beslissing is genomen binnen zes maanden na ontvangst van het bezwaarschrift (negen maanden bij een ambtshalve aanslag), kan een vordering voor de rechtbank worden ingesteld zonder op de beslissing te wachten. De nalatigheidsinteresten worden geschorst als er binnen zes maanden na indiening van het bezwaarschrift geen beslissing wordt genomen [16](#page=16). * Enkel het stuk waarover discussie is, kan worden ingehouden; de rest moet betaald worden. Een tip is om alles te betalen en het te veel betaalde later terug te vorderen om interesten te vermijden [16](#page=16). * **Beslissing:** De beslissing na bezwaar moet gemotiveerd en aangetekend worden verstuurd. Indien de belastingplichtige niet akkoord gaat met deze beslissing, kan hij een gerechtelijke procedure starten [16](#page=16). #### 5.1.2 Administratieve fase: Ambtshalve ontheffing Ambtshalve ontheffing is mogelijk in beperkt aantal gevallen en heeft een termijn van vijf jaar vanaf 1 januari van het jaar waarin de belasting is gevestigd [16](#page=16). * **Toepassingsgevallen:** * Overbelasting [16](#page=16). * Materiële vergissingen (geen juridische beoordelingsfout), zoals een foutieve invoer van een cijfer of komma [16](#page=16). * Dubbele belastingen [16](#page=16). * Nieuwe bescheiden of feiten die een wettige reden hebben voor laattijdigheid [16](#page=16). * **Voorwaarden:** De aanslag mag niet reeds het voorwerp zijn geweest van een bezwaarschrift dat reeds tot een beslissing heeft geleid [16](#page=16). #### 5.1.3 Administratieve fase: Fiscale bemiddeling Fiscale bemiddeling biedt een gratis dienst om partijen te verzoenen en te helpen, zonder bindende uitspraken [16](#page=16). * **Effect op invordering:** Bij aanmelding bij fiscale bemiddeling worden invorderingsmaatregelen geschorst voor maximaal vier maanden, en kan er geen beslag worden gelegd op loon of goederen [16](#page=16). #### 5.1.4 Gerechtelijke procedure De gerechtelijke procedure kan worden gestart nadat alle administratieve procedures zijn doorlopen [16](#page=16). * **Wanneer naar de rechter?** * Bij geen akkoord met de beslissing van de administratie, uiterlijk binnen drie maanden na kennisgeving van de beslissing [16](#page=16). * Bij geen tijdige reactie van de administratie, ten vroegste zes maanden na ontvangst van het administratief beroep, indien hierover nog geen uitspraak is gedaan [16](#page=16). * **Rechtbanken:** Er is één Rechtbank van Eerste Aanleg voor fiscale zaken per provincie. Beroep en cassatie zijn mogelijk [17](#page=17). * **Principe:** Men kan pas naar de rechter stappen nadat de volledige administratieve procedure is doorlopen. Als een Hof van Beroep een definitieve uitspraak doet, dient men zich hieraan te conformeren. Het Hof van Cassatie oordeelt enkel over procedurefouten en kan de zaak terugverwijzen [17](#page=17). ### 5.2 Invordering en betaling van belastingen #### 5.2.1 Inning en betaling Voor kohierbelastingen (personenbelasting, vennootschapsbelasting) geldt een betalingstermijn van twee maanden na toezending van het aanslagbiljet [17](#page=17). * **Schuldvergelijking:** In fiscale zaken is schuldvergelijking verboden, wat betekent dat een belastingplichtige niet kan weigeren belastingen te betalen omdat de overheid hemzelf nog geld verschuldigd is [17](#page=17). * **Nalatigheidsintresten:** Deze worden berekend vanaf de eerste dag van de maand volgend op het verstrijken van de normale betaaltermijn van twee maanden. Bij fraude zijn de interesten hoger [17](#page=17). #### 5.2.2 Alternatieven bij niet-betaling Indien de belastingplichtige niet betaalt, zijn er diverse mogelijkheden: * **Uitstel van betaling (afbetalingsplan):** De belastingplichtige kan de fiscus vragen om de belastingschuld in termijnen af te lossen [17](#page=17). * **Kwijtschelding:** Dit is zeer uitzonderlijk en wordt in principe niet verleend door de fiscus, tenzij de rechter in zeer specifieke gevallen een uitzondering toestaat [17](#page=17). * **Onbeperkt uitstel van invordering:** Dit is bedoeld voor fiscale schulden die niet betaald kunnen worden, bijvoorbeeld omdat de belastingplichtige geen vermogen heeft of zal hebben. De schuld hoeft dan nooit meer betaald te worden. Dit moet expliciet worden aangevraagd en gemotiveerd, met een overzicht van inkomsten, uitgaven en vermogen [18](#page=18). * **Weigering:** Toekenning wordt geweigerd bij zelf veroorzaakte vermogensonttrekking, eerdere onbeperkte uitstelbeslissingen binnen de laatste vijf jaar, fraude, en als de aanslag nog betwist wordt (de aanslag moet definitief zijn) [18](#page=18). * **Beroep:** Bij weigering kan men in beroep gaan bij de beroepscommissie in Brussel en eventueel daarna naar de rechtbank [18](#page=18). * **Vrijstelling van nalatigheidsintresten en kwijtschelding van administratieve sancties:** In bepaalde gevallen kan de fiscus deze kwijtschelden [18](#page=18). #### 5.2.3 Gedwongen invordering Indien de betaling uitblijft, kan de fiscus overgaan tot gedwongen invordering. * **Dwangschrift:** Dit is een officiële opdracht aan de gerechtsdeurwaarder (GDW) om de invordering uit te voeren, wat kan leiden tot een dwangbevel aan de belastingschuldige die doorgaans 24 tot 48 uur krijgt om te betalen [18](#page=18). * **Beslag op roerende en onroerende goederen:** * Roerende goederen, zoals de inboedel, kunnen openbaar verkocht worden [18](#page=18). * Onroerende goederen, zoals woningen, kunnen ook in beslag worden genomen [18](#page=18). * **Vereenvoudigd fiscaal derdenbeslag:** Beslag wordt gelegd bij derden, zoals de werkgever (loon), vennootschappen met een rekening-courant, of banken. De belastingschuldige wordt hiervan in kennis gesteld en heeft vijftien dagen om verzet aan te tekenen via aangetekende brief [18](#page=18). * **Bijzondere invorderingswaarborgen/voorrechten voor de administratie:** * **Voorrechten en hypotheken:** De fiscus heeft vaak voorrang op andere gewone schuldeisers [18](#page=18). * **Notificatieplicht van de notaris:** Bij de aan- of verkoop van een woning moet de notaris vooraf navraag doen bij de ontvanger of de begunstigde schulden heeft. Indien ja, blijven de gelden geblokkeerd bij de notaris totdat de schuld is geregeld [18](#page=18). ### 5.3 Aanslagtermijnen Er zijn specifieke termijnen waarbinnen de fiscus een aanslag kan vestigen of wijzigen. * **Driejarige aanslagtermijn:** Geldt bij wijziging van een tijdige en correcte aangifte. Deze termijn van drie jaar begint te lopen vanaf 1 januari van het aanslagjaar. Het volstaat dat de wettelijk verschuldigde belasting hoger is dan het aangegeven bedrag; er hoeft geen fout van de belastingplichtige te worden aangetoond [15](#page=15). * **Vierjarige aanslagtermijn:** Geldt bij geen, laattijdige of onvolledige aangifte. Deze termijn van vier jaar begint te lopen vanaf 1 januari van het aanslagjaar [15](#page=15). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Aanslagjaar | Het jaar waarin de belastingplichtige definitief wordt belast op de inkomsten die gedurende een bepaald inkomstenjaar zijn verworven. Voor de personenbelasting is dit doorgaans het jaar volgend op het inkomstenjaar, terwijl bij vennootschapsbelasting het aanslagjaar overeenkomt met het jaar waarin het gebroken boekjaar eindigt. | | Belastbare grondslag | Het totale bedrag aan inkomsten of vermogen waarop belastingen worden geheven, nadat alle aftrekken, vrijstellingen en verminderingen in rekening zijn gebracht. Dit is de basis waarop het belastingtarief wordt toegepast om het verschuldigde belastingbedrag te bepalen. | | Belastingvrije som | Een wettelijk bepaald minimumbedrag aan inkomsten waarop geen belastingen verschuldigd zijn. Als de totale belastbare inkomsten lager zijn dan deze som, hoeft er doorgaans geen aangifte te worden ingediend en wordt er geen belasting geheven. | | Bezwaarprocedure | Een administratieve procedure die een belastingplichtige kan starten om te protesteren tegen een aanslag die hij onjuist acht. Dit is een noodzakelijke stap alvorens eventueel een gerechtelijke procedure te starten, en vereist een gemotiveerd bezwaarschrift binnen een bepaalde termijn. | | Boekjaar | De periode waarover de resultaten van een onderneming worden berekend en de jaarrekening wordt opgesteld. Dit kan een kalenderjaar zijn, of een 'gebroken boekjaar' dat afwijkt van 1 januari tot 31 december. | | Dwangsom | Een geldbedrag dat de fiscus kan opleggen per dag dat de belastingplichtige niet meewerkt aan een onderzoek of bepaalde informatie niet verstrekt. Dit dient als prikkel om naleving af te dwingen. | | Forfaitaire belastbare minimumbasis | Een wettelijk vastgelegd minimumbedrag aan belastbare grondslag dat de fiscus kan toepassen wanneer een belastingplichtige zijn aangifte niet indient, laattijdig indient of niet meewerkt aan het onderzoek. Dit werkt omkering van de bewijslast in de hand en is vaak een hoog bedrag. | | Gehuwden en wettelijk samenwonenden | Fiscaal worden deze personen vaak gelijkgesteld. Ze dienen in principe een gemeenschappelijke aangifte in, waarbij de inkomsten apart belast kunnen worden. Er zijn specifieke regels voor het jaar van huwelijk, ontbinding of feitelijke scheiding. | | Geen aangifte, laattijdige aangifte of onjuiste aangifte | Situaties waarin de belastingplichtige niet voldoet aan de vereisten voor het indienen van een belastingaangifte. Dit kan leiden tot ambtshalve aanslagen, administratieve en strafrechtelijke sancties, en een verlengde controle- en aanslagtermijn. | | Gerechtelijke procedure | De fase na de administratieve procedures, waarbij een geschil met de fiscus wordt voorgelegd aan de bevoegde rechtbank. Dit kan een rechtbank van eerste aanleg, een hof van beroep of het Hof van Cassatie zijn, afhankelijk van het stadium van het geschil. | | Indiciaire taxatie | Een methode van belastingheffing waarbij de fiscus de belastbare grondslag schat op basis van een verondersteld gat tussen de inkomsten en uitgaven, wanneer er sterke aanwijzingen zijn van belastingontduiking. Er is geen volledig bewijs nodig om hiertoe over te gaan. | | Inkomstenjaar | Het kalenderjaar waarin de inkomsten daadwerkelijk zijn verworven of gegenereerd. Dit is de periode waarop de belastingplichtige in het daaropvolgende aanslagjaar wordt belast. | | Invordering | Het proces waarbij de fiscus de verschuldigde belastingen daadwerkelijk int bij de belastingplichtige. Dit kan gebeuren via betaling, maar ook via gedwongen invordering wanneer de belastingplichtige niet vrijwillig betaalt. | | Klixbrief | Een melding van een particulier die vermoedt dat er onrechtmatigheden plaatsvinden en dit doorgeeft aan de fiscus. De fiscus moet de informatie in een klixbrief zelf onderzoeken en bewijzen, en kan deze niet direct als basis voor een aanslag gebruiken. | | Omkering van de bewijslast | Situatie waarbij de bewijslast niet langer bij de fiscus ligt, maar bij de belastingplichtige. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij een ambtshalve aanslag, waarbij de door de fiscus vastgestelde feiten als juist worden beschouwd, tenzij de belastingplichtige het tegendeel kan bewijzen. | | Plaatsbezoek (Visitatierecht) | Het recht van de fiscus om onaangekondigd ter plaatse te gaan kijken bij een belastingplichtige, zowel in beroepslokalen als, met specifieke machtigingen, in particuliere woningen, om boeken, bescheiden en voorraden te onderzoeken. | | Rechtsmiddelen | De juridische mogelijkheden die een belastingplichtige heeft om zich te verzetten tegen een aanslag of een beslissing van de fiscus. Dit omvat zowel administratieve beroepen (zoals bezwaar) als gerechtelijke procedures. | | Strafrechtelijke sancties | Sancties die worden opgelegd door een strafrechter, meestal bij misdrijven zoals fraude met bedrieglijk oogmerk. Deze kunnen bestaan uit gevangenisstraffen en/of geldboetes, en kunnen naast fiscale boetes worden opgelegd. | | Tax-on-web | Een online platform van de FOD Financiën waar belastingplichtigen hun aangifte personenbelasting elektronisch kunnen indienen. Het biedt ook toegang tot persoonlijke fiscale informatie en documenten. | | Verlengde controletermijn | Een langere periode dan de normale termijn waarbinnen de fiscus een belastingplichtige kan controleren en een aanslag kan vestigen. Dit is van toepassing in specifieke situaties, zoals bij niet-aangifte of fraude. | | Vermoeden van juistheid van de aangifte | Het principe dat de informatie zoals deze in de belastingaangifte wordt opgenomen, wordt geacht correct te zijn, tenzij de administratie het tegendeel kan bewijzen. Dit vermoeden geldt echter niet onvoorwaardelijk en kan worden weerlegd. |

# Rol en bevoegdheden van de FSMA Het onderwerp "Rol en bevoegdheden van de FSMA" bespreekt de taken, verantwoordelijkheden en sanctiemogelijkheden van de Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (FSMA) binnen het Belgische financiële toezicht. ## 1. Rol en bevoegdheden van de FSMA De Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (FSMA) is een autonome openbare instelling die op 1 april 2011 werd opgericht. De FSMA heeft als hoofddoel het toezicht op de financiële markten en de bescherming van consumenten. De organisatie bestaat uit een Raad van toezicht, een Voorzitter van het directiecomité, een Directiecomité en een Sanctiecommissie. De FSMA werkt nauw samen met de Nationale Bank van België (NBB) in het kader van het 'Twin Peaks'-model voor financieel toezicht. ### 1.1 Toezichtdomeinen van de FSMA De FSMA oefent toezicht uit op diverse aspecten van de financiële sector en de informatieverstrekking door ondernemingen. #### 1.1.1 Toezicht op informatieverstrekking van vennootschappen * **Beursgenoteerde vennootschappen:** De FSMA houdt toezicht op de volledigheid van de informatie die door beursgenoteerde vennootschappen wordt verstrekt. * **Niet-beursgenoteerde vennootschappen:** Bij niet-beursgenoteerde vennootschappen beperkt het toezicht zich tot de informatie die wordt verstrekt bij de uitgifte van openbare effecten. * **Gelijke behandeling:** De FSMA waakt over de gelijke behandeling van alle houders van effecten van een genoteerde vennootschap. #### 1.1.2 Gedragstoezicht De FSMA ziet toe op het gedrag van financiële instellingen om ervoor te zorgen dat deze loyaal, billijk en professioneel handelen ten aanzien van consumenten. De organisatie en de aangeboden financiële producten en diensten moeten aangepast zijn aan het risicoprofiel van de consument. > **Tip:** Het gedragstoezicht is cruciaal om het vertrouwen van consumenten in de financiële sector te waarborgen en te versterken. #### 1.1.3 Producttoezicht Dit onderdeel van het toezicht richt zich op de naleving van de regelgeving met betrekking tot financiële producten en de kwaliteit en duidelijkheid van de informatie die hierover wordt verstrekt. De FSMA beoordeelt zowel de kosten als de financiële risico's die aan producten verbonden zijn. #### 1.1.4 Toezicht op financiële dienstverleners en tussenpersonen De FSMA houdt toezicht op een breed scala aan tussenpersonen en dienstverleners, waaronder: * Tussenpersonen in bank- en beleggingsdiensten. * Tussenpersonen in de verzekerings- en herverzekeringssector. * Kredietgevers en bemiddelaars inzake hypothecaire kredieten en consumentenkredieten. * Beheersvennootschappen van instellingen voor collectieve belegging. * Vennootschappen voor vermogensbeheer en beleggingsadvies. * Wisselkantoren. * Financiële planners. #### 1.1.5 Toezicht op aanvullende pensioenen De FSMA controleert of de reglementering met betrekking tot aanvullende pensioenen, zowel voor werknemers als voor zelfstandigen, wordt nageleefd en of de sociale wetgeving hieromtrent gerespecteerd wordt. ### 1.2 Bevordering van financiële vorming De FSMA streeft naar een betere financiële vorming bij spaarders en beleggers. Dit gebeurt onder meer via het portaal www.wikifin.be, met als doel het vertrouwen in de financiële wereld te (her)winnen. ### 1.3 Werking van de FSMA De FSMA vervult haar rol via verschillende werkingsmechanismen: #### 1.3.1 Informatieverstrekking en communicatie * **Aanspreekpunt:** De FSMA fungeert als centraal aanspreekpunt. * **Mededelingen, aanbevelingen en circulaires:** De autoriteit publiceert diverse communicatiemiddelen om de markt te informeren en te sturen. * **Publicatie van correctiemaatregelen:** Wanneer er ontbrekende informatie is, kan de FSMA dit zelf publiceren, bijvoorbeeld in reclame-uitingen. #### 1.3.2 Reclame De FSMA reguleert kredietreclame om consumenten te beschermen. > **Voorbeeld:** > De verplichtingen voor kredietreclame omvatten duidelijke, beknopte en opvallende informatie. Als er geen kredietkosten worden vermeld, is een waarschuwing vereist ("Let op, geld lenen kost ook geld."). Indien kredietkosten wel worden vermeld, is een representatief voorbeeld met details zoals de debetrentevoet, het jaarlijkse kostenpercentage, de duur van de overeenkomst, het kredietbedrag en eventuele voorschotten verplicht. #### 1.3.3 Inspecties Om haar toezicht uit te oefenen, voert de FSMA inspecties ter plaatse uit en maakt ze gebruik van methoden zoals "mystery shoppers". ### 1.4 Sancties Wanneer de regelgeving wordt overtreden, kan de FSMA diverse sancties opleggen om naleving af te dwingen en de integriteit van de financiële markten te waarborgen. * **Waarschuwingen:** Dit kan variëren van een algemene waarschuwing tot publieke bekendmaking, bijvoorbeeld bij praktijken zoals "boiler rooms". * **Schorsing:** In specifieke gevallen kan de FSMA schorsingen opleggen, zoals op de aandelenmarkt. * **Administratieve maatregelen:** Dit kan leiden tot bijvoorbeeld de intrekking van een vergunning. * **Administratieve sancties:** De FSMA kan ook boetes en dwangsommen opleggen. > **Tip:** Het begrijpen van de verschillende sanctiemogelijkheden is essentieel om de handhavingsmacht van de FSMA in te schatten. --- # Toezicht op financiële markten en informatieverstrekking Dit onderdeel focust op het toezicht dat de FSMA uitoefent op beursgenoteerde en niet-beursgenoteerde vennootschappen met betrekking tot de volledigheid en gelijkheid van informatieverstrekking aan effectenhouders. ### 2.1 De rol van de FSMA De Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (FSMA) is een autonome openbare instelling die op 1 april 2011 werd opgericht. De FSMA heeft een breed mandaat met betrekking tot het toezicht op de financiële markten en de informatieverstrekking door vennootschappen. #### 2.1.1 Bevoegdheden van de FSMA De FSMA oefent, samen met de Nationale Bank van België, toezicht uit op de financiële markten en de informatieverstrekking door vennootschappen. Specifiek voor informatieverstrekking geldt het volgende: * **Beursgenoteerde vennootschappen:** De FSMA ziet toe op de volledigheid van de verstrekte informatie. * **Niet-beursgenoteerde vennootschappen:** Het toezicht van de FSMA is hier beperkt tot situaties waarin openbare effecten worden uitgegeven. Een cruciaal aspect van het toezicht is de **gelijke behandeling** van alle houders van effecten van een genoteerde vennootschap. #### 2.1.2 Gedragstoezicht De FSMA hanteert principes van loyaal, billijk en professioneel gedrag. Dit toezicht richt zich op: * **Organisatie van financiële instellingen:** Deze moeten aangepast zijn aan de consument. * **Consumenten:** Het risicoprofiel van de consument is hierbij een belangrijke factor. #### 2.1.3 Producttoezicht Binnen het producttoezicht controleert de FSMA de naleving van de regelgeving en de kwaliteit en duidelijkheid van financiële producten. Er wordt gekeken naar: * **Kosten:** Duidelijkheid over alle kosten. * **Financiële risico's:** Potentiële risico's voor de consument. #### 2.1.4 Toezicht op financiële dienstverleners en tussenpersonen De FSMA oefent ook toezicht uit op een breed scala aan financiële dienstverleners en tussenpersonen, waaronder: * Bank- en beleggingsdiensten en verzekerings- en herverzekeringstussenpersonen. * Kredietgevers en bemiddelaars inzake hypothecaire en consumentenkredieten. * Beheersvennootschappen van instellingen voor collectieve belegging. * Vennootschappen voor vermogensbeheer en beleggingsadvies. * Wisselkantoren. * Financiële planners. #### 2.1.5 Aanvullende pensioenen De FSMA controleert ook de naleving van sociale wetgeving met betrekking tot aanvullende pensioenen voor werknemers en zelfstandigen. Dit omvat het controleren van de instellingen en het afhandelen van klachten, evenals het nemen van saneringsmaatregelen indien nodig. #### 2.1.6 Betere financiële vorming De FSMA promoot financiële educatie via initiatieven zoals www.wikifin.be. Het doel hiervan is om spaarders en beleggers beter te informeren en het vertrouwen in de financiële sector te (her)winnen. ### 2.2 Werking van de FSMA De werking van de FSMA omvat verschillende aspecten, waaronder het fungeren als aanspreekpunt en het uitvaardigen van mededelingen, aanbevelingen en circulaires. #### 2.2.1 Correctiemaatregelen Indien er ontbrekende informatie is, kan de FSMA deze zelf publiceren of corrigerende maatregelen opleggen. > **Tip:** Het is cruciaal om de publicaties en aanbevelingen van de FSMA nauwgezet te volgen, aangezien deze richtinggevend zijn voor de markt en kunnen wijzen op potentiële risico's of veranderingen in regelgeving. #### 2.2.2 Reclame en informatieverplichtingen De FSMA heeft specifieke regels met betrekking tot reclame, met name voor kredietreclame. ##### 2.2.2.1 Verplichtingen inzake kredietreclame Kredietreclame moet duidelijk, beknopt, opvallend en eventueel hoorbaar de volgende informatie vermelden: * **Bij afwezigheid van kredietkosten:** De waarschuwing "Let op, geld lenen kost ook geld." * **Bij vermelding van kredietkosten:** Een representatief voorbeeld met de volgende standaardinformatie: * De debetrentevoet (vast en/of veranderlijk), alsook nadere informatie over eventuele kosten die in de totale kosten van het krediet voor de consument zijn opgenomen. * Het kredietbedrag. * Het jaarlijkse kostenpercentage. * De duur van de kredietovereenkomst. * In geval van een krediet in de vorm van uitstel van betaling voor een bepaald goed of een bepaalde dienst: de contante prijs en het bedrag van eventuele voorschotten, en in voorkomend geval, het totale door de consument te betalen bedrag en het bedrag van de afbetalingstermijnen. > **Example:** Een reclame voor een lening die enkel de vermelding "Geleen geld" bevat, is onvolledig. Er moet minstens de algemene waarschuwing bij staan. Een reclame die een specifiek bedrag noemt, moet verder gedetailleerd zijn over de rente, het jaarlijkse kostenpercentage en de looptijd. #### 2.2.3 Inspecties De FSMA voert inspecties uit, wat kan gebeuren door ter plaatse te gaan of door middel van "mystery shoppers". Dit zijn methoden om de naleving van de regelgeving in de praktijk te toetsen. #### 2.2.4 Sancties De FSMA beschikt over een reeks sanctiemiddelen om de naleving van de regelgeving af te dwingen: * **Waarschuwingen:** Soms publiek gemaakt, bijvoorbeeld in gevallen van "boiler rooms" (frauduleuze telemarketingpraktijken). * **Schorsing:** Bijvoorbeeld van de aandelenmarkt. * **Administratieve maatregelen:** Zoals de intrekking van een vergunning. * **Administratieve sancties:** In de vorm van boetes en dwangsommen. Deze sancties zijn bedoeld om de integriteit van de financiële markten te waarborgen en consumenten te beschermen. --- # Gedrags- en producttoezicht door de FSMA Dit thema beschrijft hoe de FSMA toezicht houdt op het gedrag van financiële instellingen ten opzichte van consumenten en hoe zij de kwaliteit, duidelijkheid en kosteneffectiviteit van financiële producten beoordeelt. ### 3.1 Inleiding tot het toezicht door de FSMA De Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (FSMA) is een autonome openbare instelling die op 1 april 2011 is opgericht. Zij houdt toezicht op de financiële markten en op de informatievoorziening van vennootschappen. ### 3.2 Bevoegdheden van de FSMA De FSMA heeft een brede waaier aan bevoegdheden, die gericht zijn op het beschermen van consumenten en het waarborgen van de integriteit van de financiële markten. #### 3.2.1 Toezicht op de financiële markten en vennootschappen * **Samenwerking met de Nationale Bank van België (NBB):** De FSMA werkt nauw samen met de NBB om toezicht te houden op de financiële markten en de informatievoorziening van vennootschappen. * **Beursgenoteerde vennootschappen:** Voor beursgenoteerde vennootschappen is de FSMA verantwoordelijk voor het toezicht op de volledigheid van de verstrekte informatie. * **Niet-beursgenoteerde vennootschappen:** Bij niet-beursgenoteerde vennootschappen oefent de FSMA toezicht uit enkel bij de uitgifte van openbare effecten. * **Gelijke behandeling:** De FSMA ziet erop toe dat alle houders van effecten van een genoteerde vennootschap gelijk worden behandeld. #### 3.2.2 Gedragstoezicht Het gedragstoezicht van de FSMA is gericht op het waarborgen dat financiële instellingen zich loyaal, billijk en professioneel gedragen ten opzichte van consumenten. De organisatie van de financiële instelling moet aangepast zijn aan de consument en rekening houden met diens risicoprofiel. #### 3.2.3 Producttoezicht Het producttoezicht omvat het nazicht op de naleving van de reglementering en de beoordeling van de kwaliteit, duidelijkheid en kosteneffectiviteit van financiële producten. Dit omvat ook een beoordeling van de financiële risico's verbonden aan deze producten. #### 3.2.4 Toezicht op financiële dienstverleners en tussenpersonen De FSMA houdt toezicht op een breed scala aan financiële actoren, waaronder: * Tussenpersonen in bank- en beleggingsdiensten en in verzekerings- en herverzekeringsbemiddeling. * Kredietgevers en bemiddelaars inzake hypothecaire kredieten en consumentenkredieten. * Beheersvennootschappen van instellingen voor collectieve belegging. * Vennootschappen voor vermogensbeheer en beleggingsadvies. * Wisselkantoren. * Financiële planners. #### 3.2.5 Toezicht op aanvullende pensioenen De FSMA controleert of de sociale wetgeving wordt gerespecteerd met betrekking tot aanvullende pensioenen voor werknemers en zelfstandigen. #### 3.2.6 Klachten en saneringsmaatregelen De FSMA behandelt klachten van consumenten en kan indien nodig saneringsmaatregelen opleggen aan financiële instellingen. #### 3.2.7 Bevordering van financiële vorming De FSMA draagt bij aan een betere financiële vorming van spaarders en beleggers via initiatieven zoals www.wikifin.be. Het doel hiervan is om het vertrouwen in de financiële sector te herwinnen of te versterken. ### 3.3 Werking van de FSMA in de praktijk De FSMA treedt op als aanspreekpunt, verspreidt mededelingen, aanbevelingen en circulaires, en kan correctiemaatregelen opleggen. #### 3.3.1 Informatieverstrekking en reclame * **Correctiemaatregelen:** Indien informatie ontbreekt, kan de FSMA eisen dat deze alsnog wordt gepubliceerd. * **Reclame:** De FSMA stelt strikte regels op voor kredietreclame. De reclame moet duidelijk, beknopt, opvallend en eventueel hoorbaar de volgende informatie vermelden: * Een waarschuwing zoals "Let op, geld lenen kost ook geld" als er geen kredietkosten worden vermeld. * Bij vermelding van kredietkosten, standaardinformatie aan de hand van een representatief voorbeeld: debetrentevoet (vast en/of veranderlijk), eventuele bijkomende kosten, kredietbedrag, jaarlijks kostenpercentage, duur van de overeenkomst. * Voor kredieten in de vorm van uitstel van betaling voor een bepaald goed of dienst: de contante prijs, het bedrag van eventuele voorschotten, het totale door de consument te betalen bedrag en het bedrag van de afbetalingstermijnen. > **Tip:** Zorg ervoor dat de verplichte informatie in kredietreclame duidelijk, beknopt en opvallend wordt gepresenteerd, zodat de consument goed geïnformeerd is. #### 3.3.2 Inspecties De FSMA voert inspecties uit, onder meer door ter plaatse te gaan en gebruik te maken van "mystery shoppers", om de naleving van de regels te controleren. #### 3.3.3 Sancties Indien financiële instellingen de regels niet naleven, kan de FSMA diverse sancties opleggen: * Waarschuwingen, al dan niet publiek (bijvoorbeeld bij "boiler rooms"). * Schorsing op de aandelenmarkt. * Administratieve maatregelen, zoals de intrekking van een vergunning. * Administratieve sancties in de vorm van boetes en dwangsommen. > **Voorbeeld:** Een vennootschap die misleidende reclame maakt over een financieel product, kan door de FSMA een boete opgelegd krijgen en gedwongen worden de reclame onmiddellijk stop te zetten en recht te zetten. --- # FSMA's rol in aanvullende pensioenen en financiële vorming Dit onderwerp beschrijft de taken van de FSMA met betrekking tot het toezicht op instellingen die aanvullende pensioenen beheren en de inspanningen om de financiële geletterdheid van het publiek te verbeteren. ### 4.1 De FSMA: Autoriteit voor financiële diensten en markten De FSMA, opgericht op 1 april 2011, is een autonome openbare instelling die toezicht houdt op de financiële markten en de informatieverstrekking door vennootschappen. #### 4.1.1 Samenstelling en bevoegdheden De FSMA bestaat uit een Raad van toezicht, een Voorzitter van het directiecomité en een Directiecomité, en een Sanctiecommissie. De bevoegdheden van de FSMA omvatten, samen met de Nationale Bank van België (NBB), het toezicht op de financiële markten en de informatie van vennootschappen. * **Beursgenoteerde vennootschappen:** Volledigheid van de verstrekte informatie. * **Niet-beursgenoteerde vennootschappen:** Enkel toezicht bij uitgifte van openbare effecten. * **Gelijke behandeling:** Zorgen voor de gelijke behandeling van alle houders van effecten van een genoteerde vennootschap. #### 4.1.2 Gedragstoezicht De FSMA oefent gedragstoezicht uit om te waarborgen dat financiële instellingen zich loyaal, billijk en professioneel gedragen ten aanzien van consumenten, rekening houdend met hun risicoprofiel. #### 4.1.3 Producttoezicht Dit omvat het nazicht op de naleving van de regelgeving en de kwaliteit en duidelijkheid van financiële producten, inclusief informatie over kosten en financiële risico's. #### 4.1.4 Toezicht op financiële dienstverleners en tussenpersonen De FSMA houdt toezicht op diverse categorieën van dienstverleners en tussenpersonen, waaronder: * Bank- en beleggingsdiensten en verzekerings- en herverzekeringstussenpersonen. * Kredietgevers en bemiddelaars inzake hypothecaire kredieten en consumentenkredieten. * Beheersvennootschappen van instellingen voor collectieve belegging. * Vennootschappen voor vermogensbeheer en beleggingsadvies. * Wisselkantoren. * Financiële planners. ### 4.2 De rol van de FSMA bij aanvullende pensioenen De FSMA speelt een rol bij het toezicht op aanvullende pensioenen voor werknemers en zelfstandigen. Ze controleert instellingen die deze pensioenen aanbieden en ziet toe op de naleving van de sociale wetgeving. Bij problemen kan de FSMA corrigerende maatregelen treffen en klachten behandelen. ### 4.3 De rol van de FSMA bij financiële vorming De FSMA zet zich actief in voor betere financiële vorming bij het publiek, met name bij spaarders en beleggers, via het initiatief www.wikifin.be. Het doel hiervan is om het vertrouwen in de financiële sector te herwinnen en te versterken. #### 4.3.1 Werkingsprincipes en methoden De FSMA informeert het publiek en treedt op als aanspreekpunt. Ze publiceert mededelingen, aanbevelingen en circulaires. * **Correctiemaatregelen:** Bij ontbrekende informatie of foutieve reclame kan de FSMA zelf de nodige informatie publiceren. * **Inspecties:** De FSMA voert inspecties ter plaatse uit en maakt gebruik van "mystery shoppers" om de naleving van de regels te controleren. #### 4.3.2 Regelgeving inzake kredietreclame De FSMA legt strikte verplichtingen op aan de uitgevers van kredietreclame. De reclame moet duidelijke, beknopte en opvallende informatie bevatten. * **Verplichte waarschuwingen:** * Indien er geen kredietkosten worden vermeld: "Let op, geld lenen kost ook geld." * Indien er kredietkosten worden vermeld, een standaardinformatie met een representatief voorbeeld, waaronder: * De debetrentevoet (vast en/of veranderlijk) en eventuele bijkomende kosten. * Het kredietbedrag. * Het jaarlijkse kostenpercentage. * De duur van de kredietovereenkomst. * Bij uitstel van betaling voor een bepaald goed of dienst: de contante prijs, eventuele voorschotten, het totale door de consument te betalen bedrag en het bedrag van de afbetalingstermijnen. #### 4.3.3 Sancties De FSMA kan diverse sancties opleggen, afhankelijk van de ernst van de inbreuk. Deze variëren van waarschuwingen (soms publiek, zoals bij "boiler rooms") en schorsingen (bijvoorbeeld op de aandelenmarkt) tot administratieve maatregelen zoals de intrekking van een vergunning. Naast deze maatregelen kan de FSMA ook administratieve sancties in de vorm van boetes en dwangsommen toepassen. --- # Sanctiebeleid van de FSMA Dit onderdeel verschaft inzicht in de diverse sancties die de FSMA kan opleggen ter handhaving van de geldende regelgeving. ### 5.1 Soorten sancties De FSMA beschikt over een breed scala aan sanctiemogelijkheden om naleving van de regelgeving af te dwingen. Deze sancties variëren van mildere vormen tot ingrijpendere maatregelen. #### 5.1.1 Waarschuwingen Een waarschuwing is een van de minst ingrijpende sancties die de FSMA kan opleggen. Deze wordt bijvoorbeeld ingezet bij misleidende praktijken zoals "boiler rooms". Publieke waarschuwingen dienen om het publiek te informeren over onregelmatige activiteiten en om potentiële slachtoffers te beschermen. #### 5.1.2 Schorsing De schorsing kan betrekking hebben op specifieke activiteiten binnen de financiële sector, zoals de handel in aandelen op de beurs. Door middel van schorsing kan de FSMA tijdelijk de toegang tot bepaalde markten of diensten ontzeggen om de integriteit van de markt te waarborgen of verdere overtredingen te voorkomen. #### 5.1.3 Administratieve maatregelen Naast waarschuwingen en schorsingen kan de FSMA administratieve maatregelen opleggen. Een belangrijk voorbeeld hiervan is de intrekking van een vergunning. Dit betekent dat een financiële instelling of dienstverlener de bevoegdheid verliest om bepaalde activiteiten uit te oefenen. #### 5.1.4 Administratieve sancties: boetes en dwangsommen De meest ingrijpende sancties die de FSMA kan opleggen zijn administratieve boetes en dwangsommen. * **Boetes:** Dit zijn financiële straffen die worden opgelegd aan entiteiten of personen die de regelgeving hebben overtreden. Het bedrag van de boete zal afhangen van de ernst van de overtreding, de omvang van de betrokken partij en eventuele recidive. * **Dwangsommen:** Een dwangsom is een financiële prikkel die wordt opgelegd om een partij te dwingen een bepaalde handeling te verrichten of na te laten. Indien de opgelegde termijn voor naleving wordt overschreden, wordt de dwangsom van kracht. Dit mechanisme is bedoeld om naleving op korte termijn af te dwingen. > **Tip:** De verschillende soorten sancties vormen een escalerend systeem, waarbij de FSMA de meest gepaste sanctie selecteert op basis van de aard en ernst van de overtreding. Het is cruciaal om de regelgeving nauwgezet te volgen om het risico op het opleggen van sancties te minimaliseren. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (FSMA) | Een autonome openbare instelling opgericht op 1 april 2011, verantwoordelijk voor het toezicht op financiële markten, financiële instellingen en tussenpersonen in België. De FSMA ziet toe op de correcte informatieverstrekking, het gedrag van marktdeelnemers en de kwaliteit van financiële producten. | | Gedragstoezicht | Het toezicht uitgeoefend door de FSMA dat erop gericht is ervoor te zorgen dat financiële instellingen zich loyaal, billijk en professioneel gedragen ten opzichte van hun cliënten, met bijzondere aandacht voor de consument en diens risicoprofiel. | | Producttoezicht | De activiteit van de FSMA waarbij de naleving van de regelgeving en de kwaliteit van financiële producten worden nagekeken. Dit omvat de beoordeling van de duidelijkheid van het product, de transparantie over kosten en de communicatie van financiële risico's aan consumenten. | | Financiële markten | Systemen waarin financiële instrumenten, zoals aandelen en obligaties, worden verhandeld. De FSMA oefent toezicht uit op deze markten om de integere en efficiënte werking ervan te garanderen en investeerders te beschermen. | | Beursgenoteerde vennootschappen | Bedrijven waarvan de aandelen openbaar verhandeld worden op een beurs. De FSMA controleert deze vennootschappen op de volledigheid van de informatie die zij verstrekken aan het publiek en aan aandeelhouders. | | Kredietreclame | Reclame-uitingen die gericht zijn op het aanbieden van leningen of kredieten aan consumenten. De FSMA stelt regels op voor dergelijke reclames om ervoor te zorgen dat deze duidelijke, beknopte en opvallende informatie bevatten over de kosten en voorwaarden van het krediet. | | Sancties | Maatregelen die de FSMA kan opleggen aan financiële instellingen of individuen die de financiële regelgeving overtreden. Dit kan variëren van waarschuwingen en boetes tot de intrekking van vergunningen, met als doel het naleven van wetten en het beschermen van het financiële systeem. | | Financiële vorming | Het proces van het verhogen van de kennis en vaardigheden van consumenten op het gebied van financiën, zoals sparen, beleggen en kredietgebruik. De FSMA promoot financiële vorming, onder andere via platforms zoals www.wikifin.be, om het vertrouwen van spaarders en beleggers te versterken. |

# Van strafrecht naar bestuurlijke handhaving Dit onderwerp verklaart de transitie van een strafrechtelijke aanpak naar een meer bestuurlijke benadering van handhaving, inclusief de niveaus en instrumenten van bestuurlijke handhaving die beschikbaar zijn voor gemeenten. ## 1. Overzicht van strafrecht naar bestuurlijke handhaving Traditioneel werd criminaliteit voornamelijk bestreden via het strafrecht. Echter, de toenemende complexiteit van criminaliteit, met name ondermijnende criminaliteit, heeft geleid tot een verschuiving naar een meer proactieve en bestuurlijke handhavingsaanpak. Deze nieuwe aanpak is gericht op het voorkomen van misbruik, fraude en criminele infiltratie, en geeft gemeenten meer instrumenten om risico's te beoordelen en aan te pakken. ### 1.1 Aanleiding tot de wet gemeentelijke bestuurlijke handhaving De invoering van de Wet Gemeentelijke Bestuurlijke Handhaving (BH) is ingegeven door verschillende factoren: * **Ondermijnende criminaliteit:** Deze vorm van criminaliteit tast maatschappelijke structuren en systemen aan, veroorzaakt economische en sociale ontwrichting, en is vaak onzichtbaar maar impactvol. De wet definieert dit als criminaliteit die voortkomt uit specifieke strafbare feiten en die maatschappelijke structuren of het vertrouwen daarin schaadt of kan schaden. Voorbeelden van deze strafbare feiten omvatten witwassen, mensenhandel, drugsproductie, fiscale en sociale fraude, en valsheid in geschrifte, gebaseerd op een lijst van 33 strafbare feiten uit de Nieuwe Gemeentewet (art. 119ter). * **Beperkte informatiepositie van gemeenten:** Gemeenten beschikten voorheen over onvoldoende informatie om de risico's van ondermijnende criminaliteit effectief te beoordelen. * **Gebrek aan wettelijke basis voor integriteitsonderzoek:** Integriteitsonderzoeken die gemeenten reeds uitvoerden, ontbeerden een duidelijke wettelijke grondslag. * **Versnipperde en ontoereikende bestaande bevoegdheden:** De bestaande bevoegdheden voor handhaving waren versnipperd en boden onvoldoende mogelijkheden om de hedendaagse uitdagingen aan te gaan. De wet beoogt een modern, duidelijk en krachtig kader te bieden aan gemeenten ter preventie van misbruik, fraude en criminele infiltratie. ### 1.2 Krachtlijnen van de wet gemeentelijke bestuurlijke handhaving De Wet BH introduceert vier belangrijke vernieuwingen: #### 1.2.1 Gemeentelijk integriteitsonderzoek Gemeenten krijgen de wettelijke bevoegdheid om te onderzoeken of een uitbater of onderneming een risico vormt op ondermijnende criminaliteit. * **Toepassingsgebied:** Dit onderzoek is van toepassing op publiek toegankelijke inrichtingen waar economische activiteiten plaatsvinden, zoals cafés, nachtwinkels, massagesalons, autohandel en horeca. * **Onderzoeksfocus:** Er wordt nagegaan of er een ernstig risico bestaat dat de zaak gebruikt wordt voor het plegen van misdrijven, het benutten van misdaadoverstenen, of dat misdrijven zijn gepleegd om de uitbating mogelijk te maken. * **Subjecten van onderzoek:** Het onderzoek richt zich niet enkel op de uitbater, maar ook op leidinggevenden, personen met een dominante positie, financiers, aandeelhouders/UBO's en andere betrokkenen. * **Uitvoeringsprocedure:** De burgemeester is verantwoordelijk voor het onderzoek, dat door gemeentepersoneel wordt uitgevoerd binnen een termijn van 50 dagen, verlengbaar met 30 dagen. Bij nieuwe feiten kan een nieuw onderzoek worden gestart. * **Geraadpleegde informatie:** Gemeenten mogen onder andere het Centraal Register Integriteitsonderzoeken (CRIO), politieadvies, eigen databanken, strafregisters, publieke bronnen (inclusief sociale media), de ARIEC en gerechtelijke overheden raadplegen. Casusoverleg is eveneens mogelijk. * **Rol van DIOB:** De Directie Integriteitsbeoordeling voor Openbare Besturen (DIOB) moet advies geven wanneer er aanwijzingen zijn van een ernstig risico of wanneer de gemeente maatregelen wil nemen. Dit advies is niet bindend, maar wel verplicht om maatregelen te kunnen nemen. * **Mogelijke gevolgen:** Voor vergunningsplichtige zaken kunnen dit weigering, schorsing of opheffing (maximaal 6 maanden) van de vergunning zijn, eventueel onder voorwaarden. Voor niet-vergunningsplichtige zaken kan dit de sluiting van de inrichting zijn. Beroep tegen deze beslissingen is mogelijk bij de Raad van State. > **Tip:** Het integriteitsonderzoek is een proactief instrument om te voorkomen dat criminele elementen zich nestelen in legale economische structuren. #### 1.2.2 Versterkte informatiepositie Gemeenten krijgen meer toegang tot informatie, maar er zijn nog steeds beperkingen: * **Beperkingen:** Er bestaat geen wettelijke basis voor informatie-uitwisseling tussen gemeenten onderling. Toegang tot bepaalde databanken (zoals Dimona, Limosa, UBO) ontbreekt nog, en de toegang tot inspectiediensten en fiscale informatie is beperkt. * **Conclusie:** Hoewel de informatiepositie is verbeterd, is deze nog steeds niet volledig toereikend. #### 1.2.3 Oprichting DIOB & verankering ARIEC * **DIOB (Directie Integriteitsbeoordeling voor Openbare Besturen):** Deze directie heeft twee hoofdtaken: * **Risicoanalyses:** Identificeren van kwetsbare sectoren op basis van CRIO-gegevens, wetenschappelijke data en trends. * **Adviesverlening:** Gemeenten zijn verplicht de DIOB te raadplegen bij ernstige risico's. De DIOB bevraagt negen partnerdiensten en deelt enkel strikt noodzakelijke persoonsgegevens. Het advies is niet bindend, maar wel een vereiste voor het nemen van maatregelen. * **ARIEC (Advies- en Recherchecentrum Integriteitsbeoordeling voor Overheden):** Blijft bestaan als netwerkorganisatie die gemeenten ondersteunt bij de bestuurlijke aanpak van ondermijning. #### 1.2.4 Bestuurlijke verzegeling & bestuurlijke dwangsom De wet biedt een nieuwe wettelijke basis voor: * **Bestuurlijke dwangsom:** Dit instrument (art. 133ter §1 NGW) kan worden opgelegd om naleving van voorschriften af te dwingen. * **Bestuurlijke verzegeling:** Dit instrument (art. 133ter §2 NGW) kan worden toegepast bij de sluiting van inrichtingen. ### 1.3 Verhouding met algemene bestuurlijke politie De burgemeester heeft een algemene bevoegdheid om de openbare orde te beschermen (veiligheid, rust, gezondheid). Echter, de Raad van State oordeelt dat bijzondere wetgeving, zoals de Wet BH, voorrang heeft op de algemene bevoegdheid. De burgemeester mag artikel 135 §2 NGW niet gebruiken wanneer er een specifieke regeling bestaat. Dit kan leiden tot onduidelijkheid over de samenloop van bevoegdheden. ### 1.4 Evaluatie van de Wet BH * **Positieve punten:** * Gemeenten hebben eindelijk een wettelijke basis voor integriteitsonderzoek. * De informatiepositie is verbeterd. * De DIOB biedt ondersteuning aan gemeenten. * Nieuwe instrumenten zoals verzegeling en dwangsom zijn ingevoerd. * **Aandachtspunten en knelpunten:** * De toepassing is beperkt tot bepaalde sectoren. * Het verplichte advies van de DIOB kan maatregelen vertragen. * Sommige databanken blijven ontoegankelijk. * De samenloop met de algemene politiebevoegdheid blijft onduidelijk. * Gemeenten moeten soms hele sectoren screenen bij het opmaken van politieverordeningen. * Er is een noodzaak aan periodieke herevaluatie van maatregelen, zoals aangegeven door een arrest van het Grondwettelijk Hof. ### 1.5 Recente rechtspraak – Grondwettelijk Hof arrest 142/2025 Het Grondwettelijk Hof heeft artikel 35 van de Wet BH gedeeltelijk vernietigd: * **Middel 1 (strafrechtelijke aard van maatregelen):** Het Hof oordeelde dat de maatregelen geen strafrechtelijk karakter hebben en verklaarde dit middel ongegrond. * **Middel 2 (schending vrijheid van ondernemen en eigendomsrecht):** Het Hof erkende dat de maatregelen ingrijpend kunnen zijn. Een probleem was dat er geen verplichte periodieke herevaluatie van deze maatregelen was voorzien. Daarom vernietigde het Hof artikel 35 voor zover hierin geen periodieke herziening was vastgelegd. De wetgever dient dit nu te corrigeren. ### 1.6 Vergelijking strafrechtelijke en bestuurlijke handhaving | Aspect | Gerechtelijk handhaven | Bestuurlijk handhaven | | :--------------------- | :--------------------------------------------------------- | :--------------------------------------------------------------------------------------------- | | **Vaststelling** | Politie als vaststeller | Politie en toezichters als vaststellers (Accijns- en Administratieve vaststellers - AA) | | **Vervolging/Sanctie** | Parket als vervolginstantie; Rechtbank als sanctioneringsinstantie | Bestuurlijke instanties en/of personen als sanctioneringsmechanisme (sanctionerend ambtenaar, college, burgemeester) | | **Inbreuk** | Inbreuk op de wet (diefstal, oplichting, etc.); Bijzondere wetten (belastingsfraude, sociale fraude) | Inbreuken op 'lokaal' wetboek (politiecodex, terrassenreglement, uitbatingsvergunning); Bijzondere wetgeving die lokale handhavingsinstrumenten stelt (bv. art. 9bis Drugswet) | | **Sancties** | Boetes; Gevangenisstraf; Verbeurdverklaring | Boetes tot 500 euro; Sluiting van een instelling; Schorsing/intrekking van een vergunning; Maatregelen Burgemeester (bv. plaatsverbod, preventie) | ### 1.7 Niveaus van bestuurlijke handhaving Bestuurlijke handhaving kan op twee niveaus worden onderscheiden: * **Maatregelen:** Dit zijn preventieve handelingen gericht op het voorkomen van herhaling van bepaald gedrag. Het gaat om maatregelen die worden opgelegd aan een persoon om te voorkomen dat hij het opnieuw doet. Bijvoorbeeld het tijdelijk of definitief intrekken van een vergunning of het opleggen van een plaatsverbod. * **Sancties:** Dit zijn de gevolgen die worden verbonden aan een overtreding. Dit kan gaan van een boete tot meer ingrijpende maatregelen zoals de sluiting van een inrichting. De burgemeester heeft op grond van artikel 135 van de Nieuwe Gemeentewet een algemene bevoegdheid om alle maatregelen te nemen die nodig zijn om problemen in de gemeente op te lossen. Dit kan variëren van tijdelijke tot definitieve intrekking van vergunningen of het opleggen van preventieve maatregelen. In urgente gevallen kan de burgemeester regels uitvaardigen in plaats van de gemeenteraad. > **Tip:** Het onderscheid tussen maatregelen en sancties is cruciaal voor het begrijpen van de reikwijdte van bestuurlijke handhaving. Maatregelen zijn gericht op preventie, terwijl sancties reactief zijn op een overtreding. --- # Aanleiding en krachtlijnen van de wet gemeentelijke bestuurlijke handhaving Deze sectie schetst de context voor de invoering van de wet gemeentelijke bestuurlijke handhaving, met speciale aandacht voor ondermijnende criminaliteit en de belangrijkste vernieuwingen van de wet. ### 2.1 Aanleiding tot de wet gemeentelijke bestuurlijke handhaving De wet gemeentelijke bestuurlijke handhaving (wet BH) is ingevoerd als reactie op de steeds complexer wordende criminaliteit, in het bijzonder ondermijnende criminaliteit. Deze vormen van criminaliteit, zoals witwassen, mensenhandel, drugscriminaliteit en diverse vormen van fraude, tasten maatschappelijke structuren aan, misbruiken economische of sociale systemen en kunnen leiden tot maatschappelijke ontwrichting. Bestaande gemeentelijke bevoegdheden bleken versnipperd en onvoldoende om deze risico's adequaat te beoordelen en te bestrijden. De wet beoogt een modern, duidelijk en krachtig kader te bieden aan gemeenten om misbruik, fraude en criminele infiltratie te voorkomen. #### 2.1.1 Ondermijnende criminaliteit Hoewel er geen eenduidige definitie bestaat, omvat ondermijnende criminaliteit feiten die maatschappelijke structuren aantasten of kunnen aantasten, economische of sociale systemen misbruiken, en maatschappelijke ontwrichting kunnen veroorzaken. De wet gebruikt als basis een lijst van 33 strafbare feiten, waaronder witwassen, mensenhandel, drugsproductie, fiscale fraude, sociale fraude en valsheid in geschrifte. De definitie zoals gehanteerd in de wet luidt: "Criminaliteit die haar oorsprong vindt in de strafbare feiten bedoeld in artikel 119ter, § 10, vijfde lid, van de Nieuwe Gemeentewet en die daardoor maatschappelijke structuren of het vertrouwen daarin schaadt of kan schaden en die daardoor leidt of kan leiden tot een maatschappelijke en/of economische ontwrichting." > **Tip:** Ondermijnende criminaliteit is vaak onzichtbaar, maar heeft een enorme impact op de samenleving. Het is cruciaal om de bredere maatschappelijke gevolgen ervan te erkennen. ### 2.2 Krachtlijnen van de wet gemeentelijke bestuurlijke handhaving De wet BH introduceert vier grote vernieuwingen en verduidelijkt de verhouding met de algemene bestuurlijke politie. #### 2.2.1 Gemeentelijk integriteitsonderzoek Gemeenten krijgen de wettelijke bevoegdheid om te onderzoeken of een uitbater of onderneming een risico vormt op ondermijnende criminaliteit. * **Toepassingsgebied:** Dit onderzoek is van toepassing op publiek toegankelijke inrichtingen (PTI's) waar economische activiteiten plaatsvinden, zoals cafés, nachtwinkels, massagesalons, autohandel en horeca. * **Onderzoeksdoel:** Het onderzoek richt zich op het vaststellen van een ernstig risico dat de zaak gebruikt wordt om misdrijven te plegen, om opbrengsten van misdrijven te benutten, of dat misdrijven gepleegd zijn om de zaak te kunnen uitbaten. * **Onderzochte personen:** Het onderzoek richt zich niet alleen op de uitbater, maar ook op leidinggevenden, personen met een dominante positie, financiers, aandeelhouders/UBO's en andere betrokkenen. * **Procedure:** De burgemeester is verantwoordelijk voor het onderzoek, dat door gemeentepersoneel wordt uitgevoerd. De standaardtermijn is 50 dagen, met een mogelijke verlenging van 30 dagen. Bij nieuwe feiten kan een nieuw onderzoek worden gestart. * **Te raadplegen informatie:** De gemeente mag informatie uit diverse bronnen raadplegen, waaronder het Centraal Register Integriteitsonderzoeken (CRIO), politieadvies, eigen databanken, het strafregister, publieke bronnen (inclusief sociale media), het ARIEC, gerechtelijke overheden en kan casusoverleg plegen (art. 458ter). * **Advies van DIOB:** De Directie Integriteitsbeoordeling voor Openbare Besturen (DIOB) moet altijd om advies worden gevraagd wanneer er aanwijzingen zijn van een ernstig risico of wanneer de gemeente maatregelen wil nemen. Dit advies is niet bindend, maar wel een voorwaarde om maatregelen te kunnen nemen. * **Mogelijke gevolgen:** Voor vergunningsplichtige zaken kunnen de gevolgen variëren van weigering, schorsing of opheffing van de vergunning (tot maximaal zes maanden), tot schorsing onder voorwaarden. Voor niet-vergunningsplichtige zaken kan de inrichting gesloten worden. Beroep tegen deze beslissingen is mogelijk bij de Raad van State. #### 2.2.2 Versterkte informatiepositie Gemeenten krijgen meer toegang tot informatie, hoewel er beperkingen blijven bestaan. Er is momenteel geen wettelijke basis voor informatie-uitwisseling tussen gemeenten onderling. Toegang tot bepaalde cruciale databanken, zoals Dimona, Limosa en UBO, ontbreekt nog. Tevens is de toegang tot informatie van inspectiediensten en fiscale informatie beperkt. Hoewel de informatiepositie is verbeterd, wordt deze nog steeds als onvoldoende beschouwd. #### 2.2.3 Oprichting DIOB en verankering ARIEC * **DIOB (Directie Integriteitsbeoordeling voor Openbare Besturen):** Deze directie heeft twee kerntaken: * **Risicoanalyses:** Het uitvoeren van analyses om kwetsbare sectoren te identificeren, gebaseerd op CRIO-gegevens, wetenschappelijke data en trends. * **Adviesverlening:** Gemeenten zijn verplicht de DIOB te raadplegen bij een ernstig risico. De DIOB bevraagt hiervoor negen partnerdiensten en deelt enkel strikt noodzakelijke persoonsgegevens. Het advies is niet bindend, maar wel verplicht voor het nemen van maatregelen. * **ARIEC:** Het ARIEC (Anti-Discriminatie, Racisme en Etnisch-Culturele Betrekkingen) blijft bestaan als netwerkorganisatie die gemeenten ondersteunt bij de bestuurlijke aanpak van ondermijning. #### 2.2.4 Bestuurlijke verzegeling en bestuurlijke dwangsom De wet introduceert een nieuwe wettelijke basis voor: * **Bestuurlijke dwangsom:** Dit is geregeld in artikel 133ter, § 1 van de Nieuwe Gemeentewet (NGW). * **Bestuurlijke verzegeling:** Dit instrument kan worden ingezet bij de sluiting van inrichtingen, zoals bepaald in artikel 133ter, § 2 NGW. #### 2.2.5 Verhouding met algemene bestuurlijke politie De burgemeester bezit een algemene bevoegdheid om de openbare orde te beschermen (veiligheid, rust, gezondheid). Echter, de Raad van State stelt dat bijzondere wetgeving, zoals de wet BH, voorrang heeft. Dit betekent dat de burgemeester artikel 135, § 2 NGW niet mag toepassen als er een specifieke regeling bestaat. Dit kan leiden tot onduidelijkheid over de samenloop van bevoegdheden. > **Tip:** Begrijp het hiërarchische onderscheid: specifieke wetgeving (zoals de wet BH) primeert op de algemene bevoegdheden van de burgemeester wanneer er een overlap is. ### 2.3 Evaluatie van de wet gemeentelijke bestuurlijke handhaving De wet BH wordt op verschillende punten positief beoordeeld, maar er zijn ook aandachtspunten en negatieve kritieken. #### 2.3.1 Positieve punten * Gemeenten hebben nu eindelijk een wettelijke basis voor integriteitsonderzoek. * De informatiepositie van gemeenten is verbeterd. * De DIOB biedt ondersteuning aan gemeenten. * Nieuwe instrumenten zoals bestuurlijke verzegeling en dwangsom zijn geïntroduceerd. #### 2.3.2 Aandachtspunten en kritieken * De wet is beperkt tot bepaalde sectoren. * Gemeenten moeten altijd DIOB-advies vragen voor het nemen van maatregelen, wat soms vertraging kan veroorzaken. * Sommige belangrijke databanken blijven ontoegankelijk voor gemeenten. * De samenloop met de algemene politiebevoegdheid blijft onduidelijk. * Er is een noodzaak aan periodieke herevaluatie van maatregelen, zoals aangegeven door het Grondwettelijk Hof. ### 2.4 Recente rechtspraak: Grondwettelijk Hof arrest 142/2025 Het Grondwettelijk Hof heeft artikel 35 van de wet BH gedeeltelijk vernietigd. * **Middel 1 (strafrechtelijke aard van maatregelen):** Het Hof oordeelde dat de maatregelen geen strafrechtelijk karakter hebben, waardoor dit middel ongegrond werd verklaard. * **Middel 2 (schending vrijheid van onderneming en eigendomsrecht):** Het Hof erkende dat de maatregelen zeer ingrijpend kunnen zijn. Het voornaamste probleem was het ontbreken van een verplichte periodieke herevaluatie van deze maatregelen. Om deze reden vernietigde het Hof artikel 35 in de mate dat er geen periodieke herziening voorzien is. De wetgever is nu verplicht dit aan te passen. ### 2.5 Slotconclusie De wet BH is een belangrijke stap voorwaarts in de strijd tegen ondermijnende criminaliteit. Ze voorziet gemeenten van een wettelijke basis voor integriteitsonderzoek, verbetert hun informatiepositie, biedt ondersteuning via de DIOB en het ARIEC, en introduceert nieuwe handhavingsinstrumenten. Desondanks blijven er belangrijke knelpunten bestaan, waaronder de beperkte toegang tot databanken, het soms vertragende verplichte DIOB-advies, de onduidelijkheid met algemene politiebevoegdheden en de noodzaak tot periodieke herziening van maatregelen zoals bevestigd door het Grondwettelijk Hof. #### 2.5.1 Vergelijking Gerechtelijk en Bestuurlijk Handhaven | Kenmerk | Gerechtelijk Handhaven | Bestuurlijk Handhaven | | :---------------------- | :--------------------------------------------------- | :----------------------------------------------------------------------------------------- | | Vaststelling feiten | Politie | Politie en toezichters (ambtelijke handhavers) | | Vervolging/sanctionering | Parket (vervolgingsinstantie) | Bestuurlijke instanties/personen (sanctionerend ambtenaar, college, burgemeester) | | Toepassing sancties | Rechtbank | Bestuurlijke instanties (zoals hierboven genoemd) | #### 2.5.2 Soorten Inbreuken en Handhaving | Categorie Inbreuk | Voorbeelden | | :---------------------------------- | :--------------------------------------------------------------------------------------- | | Inbreuk op de wet (strafrechtelijk) | Diefstal, oplichting, ... | | Inbreuk op lokaal regelgevend kader | Politiecodex, terrassenreglement, uitbatingsvergunning, ... | | Bijzondere wetten | Belastingsfraude, sociale fraude, ... | | Bijzondere wetgeving met lokale instrumenten | Art. 9bis Drugswet, wet gemeentelijke bestuurlijke handhaving (bestuurlijke dwangsom/verzegeling) | #### 2.5.3 Mogelijke Sancties | Gerechtelijke Sancties | Bestuurlijke Sancties | | :------------------------- | :----------------------------------------------------------------- | | Boetes | Boetes tot 500 euro | | Gevangenisstraf | Sluiting van een inrichting | | Verbeurdverklaring | Schorsing/intrekking van een vergunning | | | Maatregelen van de burgemeester: plaatsverbod, preventieve maatregelen | --- # Evaluatie en recente rechtspraak met betrekking tot de wet BH Dit gedeelte behandelt de evaluatie van de wet gemeentelijke bestuurlijke handhaving, inclusief de positieve punten en aandachtspunten, en analyseert recente rechtspraak, met name een arrest van het Grondwettelijk Hof. ### 3.1 Evaluatie van de wet gemeentelijke bestuurlijke handhaving De wet gemeentelijke bestuurlijke handhaving (Wet BH) is ingevoerd om gemeenten een modern, duidelijk en krachtig kader te bieden in de strijd tegen ondermijnende criminaliteit. De aanleidingen hiervoor waren de toenemende complexiteit van criminaliteit, met name ondermijende criminaliteit zoals witwassen, mensenhandel, drugscriminaliteit en fraude. Gemeenten hadden voorheen onvoldoende informatie om risico's te beoordelen, ontbrak er een wettelijke basis voor integriteitsonderzoeken die al werden uitgevoerd, en waren bestaande bevoegdheden versnipperd en ontoereikend. #### 3.1.1 Positieve punten van de evaluatie * **Wettelijke basis voor integriteitsonderzoek:** Gemeenten beschikken nu over een wettelijke basis om te onderzoeken of uitbaters of ondernemingen een risico vormen op ondermijnende criminaliteit, met name bij publiek toegankelijke inrichtingen waar economische activiteiten plaatsvinden. * **Verbeterde informatiepositie:** Gemeenten krijgen meer toegang tot relevante informatie, hoewel dit nog steeds niet altijd voldoende is. * **Ondersteuning via DIOB en ARIEC:** De oprichting van de Directie Integriteitsbeoordeling voor Openbare Besturen (DIOB) en de verankering van het Advies- en Meldpunt voor Ondermijning (ARIEC) bieden gemeenten cruciale ondersteuning. * **Nieuwe handhavingsinstrumenten:** De wet introduceert nieuwe instrumenten zoals bestuurlijke verzegeling en bestuurlijke dwangsommen. #### 3.1.2 Aandachtspunten en kritiekpunten uit de evaluatie * **Beperking tot specifieke sectoren:** De toepassing van de wet is beperkt tot bepaalde sectoren, wat impliceert dat niet alle risico's op ondermijning volledig worden aangepakt. * **Verplicht advies DIOB:** Gemeenten moeten altijd advies vragen aan DIOB voor het nemen van maatregelen, wat de procedure soms kan vertragen. * **Toegankelijkheid van databanken:** Sommige belangrijke databanken blijven ontoegankelijk voor gemeenten, wat de informatiepositie verder beperkt. * **Samenloop met algemene politiebevoegdheid:** Er blijft onduidelijkheid bestaan over de samenloop en de voorrang van de specifieke bevoegdheden onder de Wet BH ten opzichte van de algemene politiebevoegdheden van de burgemeester. De Raad van State heeft geoordeeld dat bijzondere wetgeving voorrang heeft op de algemene bevoegdheid uit artikel 135 §2 NGW. * **Screenen van hele sectoren:** Bij het opstellen van een politieverordening moeten gemeenten soms hele sectoren screenen, wat een aanzienlijke inspanning kan vergen. * **Nood aan periodieke herziening van maatregelen:** Een belangrijk aandachtspunt, aangekaart door het Grondwettelijk Hof, is de noodzaak van een periodieke herevaluatie van bestuurlijke maatregelen. ### 3.2 Recente rechtspraak: Arrest Grondwettelijk Hof 142/2025 Het Grondwettelijk Hof heeft in arrest 142/2025 artikel 35 van de Wet BH gedeeltelijk vernietigd. #### 3.2.1 Analyse van de middelen en de beslissing van het Hof * **Middel 1 (strafrechtelijke aard van maatregelen):** De klacht betrof de strafrechtelijke aard van de door de wet voorziene maatregelen. Het Hof oordeelde dat de maatregelen geen strafrechtelijk karakter hebben en verklaarde dit middel ongegrond. * **Middel 2 (schending vrijheid van ondernemen en eigendomsrecht):** Dit middel richtte zich op de mogelijke schending van de vrijheid van ondernemen en het eigendomsrecht door de ingrijpende aard van de bestuurlijke maatregelen. Het Hof erkende dat deze maatregelen zeer ingrijpend kunnen zijn. Het belangrijkste pijnpunt dat het Hof identificeerde, was het ontbreken van een **verplichte periodieke herevaluatie** van de opgelegde maatregelen. #### 3.2.2 Gevolg van het arrest Als gevolg van de beslissing van het Hof is artikel 35 van de Wet BH vernietigd in de mate dat er geen periodieke herziening van de maatregelen is voorzien. De wetgever is nu gehouden om deze lacune te herstellen en de wet aan te passen om te voorzien in een dergelijke periodieke herziening. > **Tip:** Het arrest van het Grondwettelijk Hof benadrukt het belang van proportionaliteit en rechtszekerheid. Bestuurlijke sancties, hoe noodzakelijk ook, mogen niet permanent worden opgelegd zonder periodieke toetsing aan de evoluerende omstandigheden. ### 3.3 Belangrijkste instrumenten en verhoudingen #### 3.3.1 Bestuurlijke handhaving versus gerechtelijke handhaving Het document schetst een duidelijk onderscheid tussen gerechtelijke en bestuurlijke handhaving: | Kenmerk | Gerechtelijke handhaving | Bestuurlijke handhaving | | :---------------------- | :----------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------------------------- | | Vaststelling inbreuk | Politie als vaststeller | Politie en toezichters als vaststellers (ambtenaren met akte van bevoegdheid) | | Opvolging | Parket als vervolginstantie | Bestuurlijke instanties en/of personen als sanctioneringsmechanisme | | Sanctie-instantie | Rechtbank als sanctioneringsinstantie | Sanctionerend ambtenaar, college, burgemeester | | Type inbreuk | Inbreuk op de wet (diefstal, oplichting, etc.) | Inbreuken op 'lokaal' wetboek (politiecodex, terrassenreglement, uitbatingsvergunning), bijzondere wetgeving die lokale instrumenten biedt (bv. art. 9bis Drugswet) | | Mogelijke sancties | Boetes, gevangenisstraf, verbeurdverklaring | Boetes tot 500 euro, sluiting van een instelling, schorsing/intrekking van een vergunning, bestuurlijke maatregelen van de burgemeester (bv. plaatsverbod, preventie) | #### 3.3.2 Rol van de burgemeester en het DIOB * **Burgemeester:** De burgemeester beschikt over een algemene bevoegdheid om de openbare orde te beschermen (veiligheid, rust, gezondheid). Echter, bij het bestaan van specifieke wetgeving, zoals de Wet BH, heeft deze voorrang. * **DIOB (Directie Integriteitsbeoordeling voor Openbare Besturen):** * **Taken:** Voert risicoanalyses uit op basis van beschikbare data en wetenschappelijke inzichten, en verleent advies aan gemeenten. * **Advies:** Het advies van DIOB is niet bindend, maar wel verplicht om bepaalde bestuurlijke maatregelen te kunnen nemen. Het vereist raadpleging van negen partnerdiensten en deelt enkel strikt noodzakelijke persoonsgegevens. * **ARIEC:** Blijft bestaan als een netwerkorganisatie ter ondersteuning van gemeenten bij de bestuurlijke aanpak van ondermijning. #### 3.3.3 Bestuurlijke verzegeling en dwangsom De Wet BH introduceert een wettelijke basis voor: * **Bestuurlijke dwangsom** (artikel 133ter §1 NGW) * **Bestuurlijke verzegeling** bij de sluiting van inrichtingen (artikel 133ter §2 NGW) Deze instrumenten versterken de mogelijkheden van gemeenten om effectief op te treden tegen overtredingen en ondermijnende praktijken. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Bestuurlijke handhaving | Een vorm van overheidsoptreden gericht op het afdwingen van naleving van wetten en reglementen door middel van niet-strafrechtelijke maatregelen, zoals boetes, sluitingen of intrekkingen van vergunningen. | | Ondermijnende criminaliteit | Criminaliteit die maatschappelijke structuren aantast, economische of sociale systemen misbruikt, en leidt tot maatschappelijke ontwrichting. Dit omvat niet alleen georganiseerde misdaad, maar ook witteboordencriminaliteit en organisatiecriminaliteit. | | Gemeentelijk integriteitsonderzoek | Een wettelijke bevoegdheid voor gemeenten om te onderzoeken of een uitbater of onderneming, met name bij publiek toegankelijke inrichtingen, een risico vormt op ondermijnende criminaliteit. | | Bestuurlijke verzegeling | Een maatregel die de bestuurlijke verzegeling inhoudt, met name bij de sluiting van inrichtingen, wat betekent dat de toegang tot die inrichting fysiek wordt afgesloten. | | Bestuurlijke dwangsom | Een financiële sanctie die door een bestuurlijke autoriteit wordt opgelegd aan een persoon of entiteit die een overtreding begaat, met als doel de naleving van de wet te verzekeren en verdere overtredingen te ontmoedigen. | | DIOB (Directie Integriteitsbeoordeling voor Openbare Besturen) | Een overheidsinstantie die risicoanalyses uitvoert en advies verleent aan gemeenten bij het beoordelen van integriteitsrisico's en het nemen van maatregelen tegen ondermijnende criminaliteit. | | ARIEC | Een netwerkorganisatie die gemeenten ondersteunt bij de bestuurlijke aanpak van ondermijning door informatie en expertise te delen. | | Grondwettelijk Hof (GwH) | Het hoogste rechtscollege in België dat oordeelt over de grondwettelijkheid van wetten en wetgevende decreten, en optreedt als scheidsrechter in geschillen tussen de federale overheid en gemeenschappen/gewesten. | | Vergunningsplichtige zaken | Ondernemingen of activiteiten die een specifieke vergunning van de overheid vereisen om te mogen opereren, zoals horecazaken of nachtwinkels. | | Niet-vergunningsplichtige zaken | Ondernemingen of activiteiten die geen specifieke vergunning van de overheid nodig hebben om te opereren, maar nog steeds onderworpen kunnen zijn aan algemene wetgeving en toezicht. |

# Begrippenkader en situering van lokale handhaving Dit onderwerp verkent de kernbegrippen van regelgeving en handhaving en plaatst lokale handhaving binnen het bredere juridische en bestuurlijke landschap. ### 1.1 Definitie van regelgeving en handhaving Regelgeving wordt gedefinieerd als het opstellen van algemene, verbindende regels of voorschriften die gericht zijn op het beïnvloeden van het gedrag van burgers, bedrijven en overheden. Dit omvat niet alleen wetten en decreten, maar ook lokale politiereglementen, vergunningsverleningen (zoals voor nachtwinkels of terrassen) en besluiten van burgemeesters of schepenen [4](#page=4). Handhaving is onlosmakelijk verbonden met regelgeving en kan worden beschouwd als het sluitstuk ervan. Handhavende instanties treden op nadat regelgeving tot stand is gekomen met het specifieke doel om ervoor te zorgen dat de regelgeving haar beoogde doel, namelijk het gewenste gedrag, bereikt. Rechtshandhaving, een vorm van handhaving, richt zich op het doen naleven van rechtsregels, zoals verkeersregels, milieurecht, parkeerbeleid, brandveiligheidsnormen en terrasreglementen [4](#page=4). ### 1.2 De componenten van openbare orde Het begrip openbare orde bestaat uit drie essentiële componenten [6](#page=6): 1. **Openbare rust:** Dit verwijst naar de afwezigheid van wanorde en onlusten op openbare plaatsen [6](#page=6). 2. **Openbare veiligheid:** Dit omvat de afwezigheid van gevaarlijke toestanden voor personen en goederen [6](#page=6). 3. **Openbare gezondheid:** Dit betreft de afwezigheid van ziekten, verkregen door het handhaven van hygiëne en het vrijwaren van een kwalitatief leefmilieu [6](#page=6). Sinds 1999 is hier ook de component openbare overlast aan toegevoegd [6](#page=6). ### 1.3 Lokale bestuurlijke ordehandhaving Lokale bestuurlijke ordehandhaving kan worden gedefinieerd als het geheel van preventieve en repressieve instrumentele bevoegdheden die door of krachtens een wet, decreet of ordonnantie aan lokale besturen worden toegekend. Deze bevoegdheden stellen lokale besturen in staat om op te treden ter bescherming van de openbare orde [7](#page=7). ### 1.4 Plaatsing van lokale handhaving Lokale handhaving is een specifiek onderdeel binnen het bredere domein van handhaving. Het is een concreet instrument dat lokale besturen ter beschikking staat voor het waarborgen van orde en veiligheid binnen hun jurisdictie [9](#page=9). ### 1.5 Vormen van handhaving Er kunnen verschillende vormen van handhaving worden onderscheiden [10](#page=10): 1. **Privaatrechtelijke handhaving:** Dit type handhaving komt bijvoorbeeld aan bod bij burenruzies en wordt behandeld door de vrederechter [10](#page=10). 2. **Strafrechtelijke handhaving:** Hierbij worden misdrijven vastgesteld, waarna het parket betrokken raakt en de strafrechter uitspraak doet [10](#page=10). 3. **Bestuurlijke handhaving:** Dit is de vorm van handhaving die direct gerelateerd is aan de bevoegdheden van bestuursorganen en valt onder de lokale bestuurlijke ordehandhaving [10](#page=10) [7](#page=7). --- # Vormen en instrumenten van lokale bestuurlijke handhaving Dit deel behandelt de verschillende vormen van handhaving (privaatrechtelijk, strafrechtelijk, bestuurlijk) en de specifieke instrumenten die lokale besturen ter beschikking staan, waaronder gemeentelijke administratieve sancties en de rol van de burgemeester [10](#page=10). ### 2.1 Vormen van handhaving De overheid kent drie hoofdvormen van handhaving [10](#page=10): * **Privaatrechtelijke handhaving:** Dit betreft conflicten tussen burgers onderling, zoals burenruzies, die vaak via de vrederechter worden opgelost [10](#page=10). * **Strafrechtelijke handhaving:** Deze vorm richt zich op het vaststellen en bestraffen van misdrijven, waarbij het parket en de strafrechter een rol spelen [10](#page=10). * **Bestuurlijke handhaving:** Dit omvat reglementaire of bestuurlijke maatregelen op gemeentelijk niveau, gericht op het waarborgen en herstellen van de openbare orde [10](#page=10) [11](#page=11). ### 2.2 Gemeentelijke bestuurlijke handhaving Gemeentelijke bestuurlijke handhaving omvat specifieke maatregelen die lokale besturen kunnen nemen om de openbare orde te handhaven [11](#page=11). #### 2.2.1 Reglementaire maatregelen Gemeentelijke reglementen, zoals een terrasreglement of een uitbatingsvergunning voor bepaalde inrichtingen, vormen een instrument voor bestuurlijke handhaving [11](#page=11). #### 2.2.2 Bestuurlijke maatregelen door de burgemeester De burgemeester beschikt over een reeks discretionaire bevoegdheden om de openbare orde te handhaven. Deze bevoegdheden kunnen onder andere betrekking hebben op [12](#page=12): * Het verbieden of opleggen van voorwaarden aan betogingen, en het wegslepen van voertuigen [12](#page=12). * Het sluiten van cafés of nachtwinkels [12](#page=12). * Het opleggen van een plaatsverbod [12](#page=12). * Het laten in beslag nemen van voertuigen [12](#page=12). * Het opleggen van een bestuurlijke dwangsom [12](#page=12). Deze maatregelen kunnen gebaseerd zijn op algemene wetten, zoals artikel 135§2 van de Nieuwe Gemeentewet (NGW), met het oog op de algemene openbare orde. Daarnaast kan de burgemeester optreden op basis van bijzondere wetten of specifieke bepalingen in de NGW voor maatregelen die gericht zijn op het beperken van specifieke activiteiten of het doen ophouden van wanorde in bijzondere domeinen. Het is belangrijk op te merken dat bijzondere wetgeving voorrang heeft [13](#page=13). #### 2.2.3 Strafrechtelijke handhaving door de gemeente De gemeente kan ervoor kiezen om de handhaving van haar reglementen toe te vertrouwen aan het parket en de politierechtbank, wat resulteert in een politiestraf. Een politiestraf bestaat uit een geldboete van één tot 25 euro (vermenigvuldigd met de opdeciemen) of een gevangenisstraf van één tot zeven dagen. Echter, het bestraffen van inbreuken op gemeentelijke politieverordeningen is voor het parket geen prioriteit meer, waardoor dit eerder een theoretische mogelijkheid dan een praktijk is geworden [15](#page=15). #### 2.2.4 Administratiefrechtelijke handhaving door de gemeente De gemeenteraad kan in haar politiereglementen bepalen welke inbreuken gesanctioneerd worden met een administratieve sanctie, waardoor de gemeente zelf verantwoordelijk wordt voor de handhaving van haar eigen reglementen. De gemeenteraad kan vier types administratieve sancties bepalen [16](#page=16) [17](#page=17): 1. De administratieve geldboete, met een maximum van 175 euro voor minderjarigen en 500 euro voor meerderjarigen [17](#page=17). 2. De administratieve schorsing van een door de gemeente afgeleverde toelating of vergunning [17](#page=17). 3. De administratieve intrekking van een door de gemeente afgeleverde toelating of vergunning [17](#page=17). 4. Tijdelijke of definitieve administratieve sluiting van een inrichting [17](#page=17). ### 2.3 De verplichting tot bestuurlijke handhaving voor de gemeente Artikel 135§2 NGW legt de algemene bestuurlijke politiebevoegdheid formeel op aan de gemeenten. Dit is een dwingende opdracht, wat betekent dat de gemeente als een bestuurlijke politieoverheid moet instaan voor de bestuurlijke handhaving [18](#page=18). ### 2.4 Grenzen aan lokale bestuurlijke handhaving Lokale bestuurlijke handhaving is niet onbegrensd en kent diverse beperkingen [19](#page=19) [20](#page=20) [21](#page=21) [22](#page=22) [23](#page=23) [24](#page=24): * **Wettelijke grondslag en bevoegdheid:** Handhaving vereist een wettelijke grondslag en de gemeente moet bevoegd zijn, met betrekking tot het begrip openbare orde. Voorbeelden hiervan zijn drones, openbare dronkenschap, begraafplaatsen en jacht [19](#page=19). * **Respect voor fundamentele rechten:** De Grondwet waarborgt fundamentele rechten en vrijheden zoals het eigendomsrecht en de vrijheid van vereniging en vergadering. Een burgemeester kan bijvoorbeeld niet zomaar alle bijeenkomsten verbieden. Een absoluut verbod op geoorloofde activiteiten is onwettelijk [20](#page=20) [24](#page=24). * **Materiële openbare orde:** De handhaving is beperkt tot de materiële openbare orde, niet de morele openbare orde. De aanwezigheid van minderjarigen in een dancing valt onder de morele openbare orde [21](#page=21). * **Voorrang van bijzondere wetgeving:** Indien bijzondere wetgeving een aangelegenheid regelt, kan de gemeente niet optreden op basis van artikel 135, § 2 NGW, tenzij de wetgeving expliciet of impliciet ruimte laat voor gemeentelijk optreden. Voorbeelden van bijzondere wetgeving zijn de Drugswet, de Kansspelwet en de wet op openingsuren [22](#page=22). * **Territoriale bevoegdheid:** De handhaving is beperkt tot het grondgebied van de gemeente. In principe geldt dit voor het openbaar domein, maar verstoringen op privaat domein die de veiligheid, rust of gezondheid van bezoekers of voorbijgangers beïnvloeden, kunnen ook binnen de bevoegdheid van de gemeente vallen [23](#page=23). * **Discretionaire bevoegdheid en proportionaliteit:** De bestuurlijke politiebevoegdheid is discretionair, wat betekent dat de gemeente de nodige maatregelen kan nemen. Echter, de middelen die gekozen worden, moeten proportioneel zijn. Beperkingen mogen niet algemeen of permanent zijn [24](#page=24). #### 2.5 Strijdigheid met hogere regelgeving Indien lokale reglementering in strijd is met hogere regelgeving, moet elke rechter deze buiten toepassing laten op basis van artikel 159 van de Grondwet. Daarnaast kan de toezichthoudende overheid de politieverordening vernietigen via bestuurlijk toezicht, en kan er een annulatieberoep tot nietigverklaring bij de Raad van State worden ingesteld [25](#page=25). ### 2.6 De rol van de burgemeester De burgemeester beschikt over belangrijke bestuurlijke politiebevoegdheden op basis van de artikelen 133, tweede lid en 135§2 NGW. Zijn bevoegdheden omvatten [32](#page=32) [33](#page=33) [34](#page=34) [35](#page=35) [36](#page=36): * **Uitvoerende bevoegdheid:** De burgemeester is belast met de uitvoering van politiewetten, decreten, ordonnanties, verordeningen en besluiten. Hij kan deze bevoegdheid overdragen aan een schepen [33](#page=33). * **Verordenende bevoegdheid:** In geval van oproer, kwaadwillige samenscholing, ernstige verstoring van de openbare rust of andere onvoorziene gebeurtenissen, kan de burgemeester politieverordeningen maken. Deze verordeningen moeten onverwijld aan de gemeenteraad worden voorgelegd ter bekrachtiging en vervallen indien deze niet worden goedgekeurd. Uitzonderlijke omstandigheden vereisen een abnormale situatie, niet een alledaags evenement zoals een kermis [41](#page=41) [42](#page=42) [43](#page=43). * **Vorderende bevoegdheid:** De burgemeester heeft gezag over specifieke politiezaken, zoals verkeer, openbare rust, orde op publieke evenementen, hygiëne, gezondheid, preventie van rampen en plagen, en openbare overlast [34](#page=34) [35](#page=35) [36](#page=36). * **Informerende bevoegdheid:** Dit betreft de rol van de burgemeester in het informeren en deelt men kennis met andere instanties [32](#page=32). #### 2.6.1 Bijzondere bestuurlijke politiebevoegdheden van de burgemeester De burgemeester kan specifieke bestuurlijke maatregelen nemen op basis van bijzondere wetgeving [37](#page=37): * **Artikel 9bis drugswet:** De burgemeester kan, na overleg met gerechtelijke autoriteiten en indien noodzakelijk voor de openbare orde, een publiek toegankelijke inrichting sluiten als er ernstige aanwijzingen zijn van illegale druggerelateerde activiteiten. Deze maatregel kan tot zes maanden worden verlengd [38](#page=38). * **Artikel 18, § 3 wet 'openingsuren':** De burgemeester kan de sluiting bevelen van nachtwinkels, private telecommunicatiebureaus en bepaalde vestigingseenheden die in overtreding zijn met gemeentelijke reglementen [39](#page=39). * **Artikel 11 wet van 30 juli 1979 (brandveiligheid):** De burgemeester kan de voorlopige sluiting bevelen van een inrichting die niet voldoet aan de voorgeschreven brandveiligheidsmaatregelen of verzekeringsplicht [40](#page=40). #### 2.6.2 Politiebesluit van de burgemeester Een politiebesluit van de burgemeester is een eenzijdige, administratieve rechtshandeling die gericht is op het handhaven of herstellen van de openbare orde. Hierbij zijn de hoorplicht, het redelijkheidsbeginsel en het zorgvuldigheidsbeginsel van belang [91](#page=91). * **Hoorplicht:** Voordat een ernstige maatregel wordt genomen, moet de betrokkene gehoord worden, tenzij er sprake is van spoedgevallen [92](#page=92). * **Redelijkheidsbeginsel (evenredigheid):** Maatregelen moeten evenredig zijn met de dreiging die ze moeten verhelpen. De strengste maatregel mag niet worden gekozen als deze niet in verhouding staat tot de feiten of het beoogde doel [93](#page=93) [94](#page=94). > **Voorbeeld:** Bij agressieve honden kan men kiezen uit een reeks maatregelen, van een waarschuwing tot verplichte plaatsing in een kennel, afhankelijk van de ernst van het gedrag [95](#page=95). ### 2.7 Andere lokale handhavingsinstrumenten Naast de bevoegdheden van de burgemeester zijn er verdere instrumenten beschikbaar [45](#page=45): #### 2.7.1 Wet bestuurlijke handhaving en ondermijnende criminaliteit De wet op de bestuurlijke handhaving is gericht op het tegengaan van ondermijnende criminaliteit, gedefinieerd als criminaliteit die maatschappelijke structuren schaadt en leidt tot maatschappelijke of economische ontwrichting. Het **integriteitsonderzoek** (IO) is een belangrijk instrument binnen deze wet [54](#page=54). * **Voorwaarden voor een integriteitsonderzoek:** Een politieverordening op grond van artikel 119ter NGW is vereist, waarbij de betreffende economische sector als vatbaar voor ondermijnende criminaliteit wordt aangemerkt [57](#page=57). * **Procedure en gevolgen:** Na een individueel besluit van de burgemeester wordt het IO uitgevoerd. Een 'HIT' kan leiden tot een oranje of rood licht, wat gevolgen kan hebben voor de uitbating [58](#page=58) [59](#page=59). * **Beslissing tot sluiting:** Op basis van het IO kan het college van burgemeester en schepenen (CBS) besluiten tot sluiting, na advies van het Departement Innoveren en Ondernemen (DIOB), hoewel dit advies niet bindend is. De uitvoering van de beslissing gebeurt pas na een hoorzitting en een wachttermijn [60](#page=60). * **Vergunningenbeleid:** Bij een bestaand vergunningenbeleid (bv. voor handcarwashes) kunnen uitbatingen proactief worden geweigerd of hun vergunning verliezen op basis van integriteitsaspecten [61](#page=61). #### 2.7.2 Gemeentelijke administratieve sancties (GAS) De GAS-wet van 24 juni 2013 geeft gemeenten meer armslag om zelf storende fenomenen en ongewenst gedrag aan te pakken, mits deze niet hoger gereglementeerd zijn. De wet voorziet in verschillende soorten GAS [77](#page=77) [78](#page=78) [79](#page=79): * **GAS4 (stilstaan en parkeren):** Specifieke regels en boetes voor parkeerovertredingen, vastgelegd in een Koninklijk Besluit [80](#page=80). * **Beperkte snelheidsovertredingen:** Sinds 1 februari 2021 kunnen beperkte snelheidsovertredingen in zones met een snelheidslimiet van 30 of 50 km per uur ook via GAS worden gesanctioneerd [81](#page=81). #### 2.7.3 Soorten GAS-sancties De mogelijke sancties onder GAS omvatten [83](#page=83): * **Administratieve geldboete (GAS 1 t.e.m. 5):** Variërend in hoogte afhankelijk van de categorie van overtreding. Er is de mogelijkheid om boetes met uitstel op te leggen [84](#page=84). * **Administratieve schorsing of opheffing van toelating/vergunning en administratieve sluiting (artikel 45 GAS-wet):** [83](#page=83). * **Alternatieve sancties:** Gemeenschapsdienst en bemiddeling [83](#page=83). #### 2.7.4 Bestuurlijke verzegeling en dwangsom Deze instrumenten versterken de afdwingbaarheid van bestuurlijke maatregelen [85](#page=85) [86](#page=86). * **Bestuurlijke verzegeling:** Mogelijk bij sluiting door de burgemeester of het CBS. Inbreuken op de verzegeling kunnen via GAS worden gesanctioneerd [86](#page=86). * **Bestuurlijke dwangsom:** De burgemeester kan een dwangsom opleggen om naleving van een bestuurlijke politie- of CBS-maatregel af te dwingen. De burgemeester maakt best een afweging tussen bestuursdwang (waarbij de gemeente de maatregel zelf uitvoert op kosten van de tegenpartij) en een bevel met dwangsom, afhankelijk van de aard van de maatregel en de noodzaak tot medewerking van de tegenpartij. Een dwangsom is mogelijk wanneer de burgemeester of het CBS een maatregel oplegt of heeft opgelegd [86](#page=86) [87](#page=87) [88](#page=88). #### 2.7.5 GAS versus dwangsom Wanneer een GAS-boete onvoldoende waarborgt dat een bevel wordt nageleefd, kan een dwangsom noodzakelijk zijn [89](#page=89). --- # De actoren van lokale handhaving Dit hoofdstuk belicht de verschillende lokale actoren die instaan voor de bestuurlijke handhaving en hun specifieke rollen en bevoegdheden. ## 3. De actoren van lokale handhaving De lokale handhaving is een complex samenspel van verschillende bestuursorganen, elk met eigen bevoegdheden en verantwoordelijkheden. De belangrijkste actoren zijn de gemeenteraad, het college van burgemeester en schepenen (CBS) en de burgemeester [26](#page=26). ### 3.1 De gemeenteraad De gemeenteraad heeft bepaalde bevoegdheden die niet kunnen worden overgedragen aan het college van burgemeester en schepenen. Dit omvat onder andere [27](#page=27): * De bevoegdheden die expliciet aan de gemeenteraad zijn toegewezen in de betreffende wetgeving [27](#page=27). * Het vaststellen van gemeentelijke reglementen, met uitzondering van personeelsaangelegenheden, en het bepalen van de bijbehorende straffen en administratieve sancties [27](#page=27). ### 3.2 Het college van burgemeester en schepenen (CBS) Het college van burgemeester en schepenen bezit diverse bevoegdheden, waaronder een aantal die relevant zijn voor handhavingstaken [28](#page=28). #### 3.2.1 Bevoegdheden van het CBS Belangrijke bevoegdheden van het CBS omvatten: * Het aangaan van daden van beschikking over roerende goederen, met uitzondering van dadingen [28](#page=28). * Het beheren van verhuring, concessie, pacht, en jacht- en visrechten langer dan negen jaar, hoewel de contractvoorwaarden door de gemeenteraad worden vastgesteld [28](#page=28). * Het vertegenwoordigen van de gemeente in gerechtelijke en buitengerechtelijke aangelegenheden en het beslissen over het in rechte optreden van de gemeente [28](#page=28). * De bevoegdheden inzake burgerlijke stand en politie over vertoningen [28](#page=28). * Het opleggen van administratieve sancties conform de Nieuwe Gemeentewet [28](#page=28). * De afpaling van gemeentewegen, in overeenstemming met rooilijnplannen [28](#page=28). * Het afsluiten van afsprakennota's [28](#page=28). #### 3.2.2 Het CBS als handhavingsactor Het CBS speelt ook een directe rol in bestuurlijke handhaving: * Het is bevoegd voor tijdelijke politieverordeningen op het wegverkeer [29](#page=29). * Het kan, samen met het gemeentecollege, de schorsing, opheffing en sluiting van bepaalde inrichtingen opleggen, na een voorafgaande verwittiging. De gemeenteraad bepaalt hoe deze sancties worden meegedeeld [30](#page=30). * Op voorstel van de burgemeester kan het CBS, of het gemeentecollege, op basis van integriteitsonderzoeken vestigings- of uitbatingsvergunningen voor publiek toegankelijke inrichtingen weigeren, schorsen of opheffen. Dit geldt zowel voor vergunde als niet-vergunde vestigingen, waarbij de beslissingen steeds gemotiveerd moeten zijn [31](#page=31). ### 3.3 De burgemeester De burgemeester beschikt over aanzienlijke bestuurlijke politiebevoegdheden, die onderverdeeld kunnen worden in uitvoerende, verordenende, vorderende en informerende bevoegdheden [32](#page=32). #### 3.3.1 Uitvoerende en verordenende bevoegdheden De burgemeester is belast met de uitvoering van politiewetten, decreten, ordonnanties en verordeningen, en kan deze bevoegdheid gedeeltelijk overdragen aan een schepen. Hij is de verantwoordelijke overheid inzake bestuurlijke politie op het grondgebied van de gemeente [33](#page=33). Meer specifiek heeft de gemeente, en daarmee de burgemeester, tot taak te zorgen voor een goede politie betreffende zindelijkheid, gezondheid, veiligheid en rust op openbare wegen, plaatsen en gebouwen. Dit omvat onder andere [34](#page=34): * Veilig en vlot verkeer, reiniging, verlichting, opruiming van hindernissen en veiligheid van gebouwen [34](#page=34). * Het tegengaan van inbreuken op de openbare rust, zoals nachtgerucht en verstoringen van de rust door samenscholingen [34](#page=34). * Het handhaven van de orde op plaatsen waar veel mensen samenkomen, zoals markten en evenementen [35](#page=35). * Toezicht op de correcte afmeting en hygiëne van verkochte waren [35](#page=35). * Het nemen van maatregelen ter preventie van rampen en plagen, en het verlenen van hulp [35](#page=35). * Het verhelpen van hinder door rondzwervende dieren [35](#page=35). * Het nemen van maatregelen tegen alle vormen van openbare overlast, inclusief het uitvaardigen van politieverordeningen [35](#page=35). > **Tip:** De voorbeelden van de taken van de burgemeester illustreren de breedte van zijn bevoegdheden, gaande van verkeersregeling en monumentenveiligheid tot het controleren van voedselhygiëne en het bestrijden van epidemieën [36](#page=36). #### 3.3.2 Bijzondere bestuurlijke politiebevoegdheden De burgemeester beschikt over specifieke bevoegdheden om in te grijpen: * **Drugswet:** Na overleg met gerechtelijke overheden en indien noodzakelijk voor de openbare orde, kan de burgemeester een publiek toegankelijke inrichting sluiten bij ernstige aanwijzingen van illegale druggerelateerde activiteiten. Dit vereist de mogelijkheid voor de verantwoordelijke om zijn verdediging in te brengen. De maatregel moet binnen de eerstvolgende vergadering van het CBS of gemeentecollege worden bevestigd en kan maximaal zes maanden duren, tweemaal hernieuwbaar [38](#page=38). * **Wet 'openingsuren':** De burgemeester kan nachtwinkels, privételecommunicatiebureaus en bepaalde vestigingseenheden sluiten die in overtreding handelen met gemeentelijke reglementen of beslissingen van het CBS [39](#page=39). * **Wet brandveiligheid:** De burgemeester kan de voorlopige sluiting bevelen van inrichtingen die niet voldoen aan de voorgeschreven veiligheidsmaatregelen of de vereiste verzekering niet hebben afgesloten. De heropening is pas mogelijk na conformiteit [40](#page=40). #### 3.3.3 Verordenende bevoegdheid in uitzonderlijke omstandigheden In geval van oproer, kwaadwillige samenscholing, ernstige verstoring van de openbare rust of andere onvoorziene gebeurtenissen waarbij uitstel schade kan berokkenen, kan de burgemeester politieverordeningen maken. Deze moeten onverwijld aan de gemeenteraad worden voorgelegd en vervallen indien niet bekrachtigd door de raad in de eerstvolgende vergadering [41](#page=41). > **Voorbeeld:** Een brand of een plots uitbrekende epidemie worden beschouwd als onvoorziene gebeurtenissen die de burgemeester de bevoegdheid geven om politieverordeningen uit te vaardigen. Een kermis of een carnavalsstoet zijn daarentegen geen onvoorziene gebeurtenissen in deze context [42](#page=42). ##### 3.3.3.1 Vormvereisten voor politieverordeningen van de burgemeester De politieverordeningen van de burgemeester moeten aan formele vereisten voldoen: * De gemeenteraad moet onverwijld, dus bij de eerstvolgende vergadering, in kennis worden gesteld [43](#page=43). * De gemeenteraad moet de verordening bekrachtigen. Indien dit niet gebeurt, vervalt de verordening voor de toekomst, maar niet met terugwerkende kracht [43](#page=43). Er kunnen zich twee situaties voordoen met betrekking tot de bekrachtiging door de gemeenteraad: * Als de verordening nog van kracht is op het moment van de raadszitting, kan de gemeenteraad deze bekrachtigen, waardoor deze het karakter van een gemeentelijke politieverordening krijgt [44](#page=44). * Als de verordening op dat moment niet meer van kracht is, neemt de gemeenteraad er enkel kennis van. Het heeft dan geen zin meer om ze te bekrachtigen [44](#page=44). De burgemeester moet te allen tijde kunnen motiveren waarom hij de verordening heeft opgesteld en aantonen dat alle noodzakelijke voorwaarden vervuld waren om verordenend op te treden [44](#page=44). --- # Integriteitsonderzoek en vergunningenbeleid Dit deel behandelt de toepassing van integriteitsonderzoeken, met name in het kader van ondermijnende criminaliteit, en de rol van gemeentelijk vergunningenbeleid, zoals voor horeca en specifieke inrichtingen. ### 4.1 Gemeentelijk economisch vergunningenbeleid Gemeenten kunnen op verschillende manieren omgaan met economisch vergunningenbeleid. Dit varieert van een minimale aanpak tot een beleidsmatige, proactieve benadering [47](#page=47). #### 4.1.1 Scenario's voor vergunningenbeleid * **Scenario 1: Minimale aanpak** [47](#page=47). * Beperkt tot de verplichte uitvoering van vergunningen op basis van centrale regelgeving, zoals een drankvergunning [47](#page=47). * **Scenario 2: Geïntegreerde aanpak** [47](#page=47). * Bundeling van verschillende uitbatingsvoorwaarden tot één overkoepelende gemeentelijke vergunning [47](#page=47). * **Scenario 3: Beleidsmatige aanpak** [47](#page=47). * Gemeentelijk proactief vergunningenbeleid, inclusief een visie en structurele samenwerking met interne en externe partners zoals politie en handhaving [47](#page=47). #### 4.1.2 De lokale praktijk: Horeca Voor de horecasector spelen zowel de drankvergunning (volgens bijzondere regelgeving) als de horecavergunning (volgens gemeentelijke regelgeving) een rol [48](#page=48). * **Drankvergunning:** * Is verplicht en wordt door de gemeente verleend [48](#page=48). * De gemeente voert controles uit op moraliteit en hygiëne [48](#page=48). * **Horecavergunning:** * Is optioneel [48](#page=48). * De gemeente koppelt verschillende uitbatingsvoorwaarden, zoals de drankvergunning en brandveiligheid [48](#page=48). * De gemeente voert controles uit en bepaalt de voorwaarden op basis van gemeentelijke regelgeving [48](#page=48). * **Terrasvergunning:** * Is optioneel [48](#page=48). * De gemeente heeft volledige bevoegdheid met betrekking tot de inname van openbaar domein [48](#page=48). #### 4.1.3 Voorbeeld uitbatingsvergunning: Antwerpen In Antwerpen is een uitbatingsvergunning verplicht voor diverse publiek toegankelijke inrichtingen. De aanvraagprocedure omvat verschillende controles [49](#page=49) [50](#page=50): * **Brandveiligheidscontrole:** Gebaseerd op brochures over brandveiligheidseisen [49](#page=49). * **Spreidingsonderzoek:** De zaak moet voldoen aan afstandsregelingen uit het politiereglement en, indien van toepassing, in een winkelstraat gelegen zijn. Voor massagesalons en handcarwashes geldt deze winkelstraatverplichting niet altijd [49](#page=49). * **Hygiëneonderzoek:** De zaak moet voldoen aan hygiënevoorwaarden uit de politiecodex [49](#page=49). * **Moraliteitsonderzoek:** [49](#page=49). * **Stedenbouwkundig onderzoek:** [49](#page=49). * **Financieel onderzoek:** [49](#page=49). Publiek toegankelijke inrichtingen waarvoor een uitbatingsvergunning vereist is, zijn onder andere: nachtwinkels, belwinkels, telecomwinkels, CBD-winkels, club-vzw's, shishabars, seksinrichtingen met pornografische vertoningen, handcarwashes in woongebied, en massagesalons [50](#page=50). #### 4.1.4 Voorbeeld horecavergunning: Stad Genk Bij het aanvragen van een horecavergunning in Genk, dient men onder andere een overzicht te verstrekken van alle betrokken (rechts)personen met hun naam, voornaam, nationaliteit, arbeidsstatuut en een kopie van de identiteitskaart. Tevens kan bewijs van aansluiting/aangifte bij sociale zekerheid vereist zijn [51](#page=51). Na ontvankelijkverklaring van het dossier, start een administratief onderzoek dat onder andere omvat: * Omgevingsonderzoek (stedenbouw en milieu) [52](#page=52). * Brandveiligheidsonderzoek [52](#page=52). * Hygiëneonderzoek [52](#page=52). * Moraliteitsonderzoek [52](#page=52). * Fiscaalrechtelijk onderzoek [52](#page=52). * Onderzoek naar exploitant (eerdere betrokkenheid bij bestuurlijke maatregel of gemeentelijke administratieve sanctie) [52](#page=52). ### 4.2 Wet bestuurlijke handhaving en integriteitsonderzoek De wet bestuurlijke handhaving biedt instrumenten om ondermijnende criminaliteit aan te pakken, waarbij integriteitsonderzoeken een centrale rol spelen [53](#page=53) [54](#page=54). #### 4.2.1 Begripsafbakening * **Ondermijnende criminaliteit:** Criminaliteit die voortkomt uit strafbare feiten zoals bedoeld in artikel 119ter, § 10, vijfde lid, NGW. Deze criminaliteit schaadt maatschappelijke structuren of het vertrouwen daarin, en kan leiden tot maatschappelijke en/of economische ontwrichting [54](#page=54). * **Integriteitsonderzoek (IO):** Een onderzoek dat door de gemeente wordt uitgevoerd met betrekking tot de vestiging of uitbating van publiek toegankelijke inrichtingen waar economische activiteiten plaatsvinden. Het doel is ondermijnende criminaliteit tegen te gaan, conform artikel 119ter NGW [54](#page=54). #### 4.2.2 Concrete casus: Barbiers in gemeente X In een landelijke gemeente met vier barbiers, waar geen lokaal vergunningenbeleid van kracht is, bestaan er vermoedens van één malafide uitbating. De burgemeester wenst de integriteit van de uitbaters te controleren via een integriteitsonderzoek op basis van artikel 119ter NGW [56](#page=56). ##### 4.2.2.1 Voorwaarden voor een integriteitsonderzoek Een voorwaarde voor het integriteitsonderzoek is een politieverordening op grond van artikel 119ter NGW [57](#page=57). * **Opname in KB:** De betreffende economische sector (barbiers) dient als zodanig opgenomen te zijn in het Koninklijk Besluit (na risicoanalyse door DIOB) [57](#page=57). * **Lokale risicoanalyse en motivering:** De gemeente moet, na motivering en lokale risicoanalyse, barbiers opnemen in de politieverordening als een economische sector die vatbaar is voor ondermijnende criminaliteit. Dit kan zelfs met geografische differentiatie. Hierdoor wordt een integriteitsonderzoek mogelijk tegen iedere persoon die feitelijk of juridisch belast is met de uitbating [57](#page=57). ##### 4.2.2.2 Gevolgen van de politieverordening Als gevolg van de politieverordening worden alle barbiers binnen een redelijke termijn, zoals bepaald in de verordening, onderworpen aan een integriteitsonderzoek onder de verantwoordelijkheid van de burgemeester. De burgemeester moet voor elke uitbater een individueel besluit tot opstart van het IO nemen en de betrokkene hiervan op de hoogte stellen [58](#page=58). ##### 4.2.2.3 Uitvoering van het integriteitsonderzoek Het integriteitsonderzoek dient binnen 50 dagen te worden afgerond [58](#page=58). * **Centraal register:** Het centraal register van integriteitsonderzoeken MOET worden geraadpleegd (HIT/NO HIT) [58](#page=58). * **Andere bronnen:** Lokale politie of gemeentelijke databanken zijn facultatief, maar kunnen bevraagd worden. ARIEC kan hier een belangrijke rol spelen met politionele en gerechtelijke informatie [58](#page=58). * **DIOB:** De burgemeester kan met motivering direct contact opnemen met DIOB [58](#page=58). ##### 4.2.2.4 Gevolgen na het integriteitsonderzoek * **NO HIT:** Indien er geen negatieve bevindingen zijn in het register, kunnen de drie barbiers groen licht krijgen en kan een positieve beslissing van het Centraal Bureau voor Strafrechtelijk Beleid (CBS) volgen [59](#page=59). * **HIT en andere negatieve informatie:** Bij een HIT-resultaat en eventueel andere negatieve informatie uit andere bronnen, krijgt een barbier een oranje of rood licht [59](#page=59). ##### 4.2.2.5 Vervolgprocedure na negatieve bevindingen * **Positieve beslissing voor de meeste barbiers:** De drie barbiers kunnen hun werk voortzetten [60](#page=60). * **Maatregel tegen één barbier:** Op basis van het voorstel van de burgemeester en ingewonnen informatie, kan het CBS besluiten tot sluiting van de zaak van de betreffende barbier [60](#page=60). * **Advies DIOB:** Het advies van DIOB is verplicht, maar niet bindend. De gemeente kan een maatregel motiveren op basis van eigen informatie [60](#page=60). * **CBS-beslissing:** Het CBS kan, mits motivering, afwijken van het advies van DIOB [60](#page=60). * **Beslissing tot opheffing of schorsing:** Het CBS informeert de betrokkene over de beslissing en het advies van DIOB. De uitvoering van de beslissing vindt plaats na een hoorzitting en na een termijn van 15 dagen [60](#page=60). #### 4.2.3 Impact van een bestaand lokaal vergunningenbeleid Indien er een lokaal vergunningenbeleid van toepassing is (bijvoorbeeld een uitbatingsvergunning voor handcarwashes), biedt dit aanvullende mogelijkheden [61](#page=61). * **Proactieve tegenhouding:** Uitbatingen kunnen "aan de poort" worden tegengehouden als ze niet voldoen aan de vergunningsvoorwaarden [61](#page=61). * **Verlies van vergunning:** Bestaande uitbatingen kunnen hun vergunning verliezen op basis van louter integriteitskwesties onder de nieuwe wet. Het CBS kan de vergunning schorsen of opheffen [61](#page=61). > **Tip:** Een goed uitgewerkt gemeentelijk vergunningenbeleid (Scenario 3) biedt de meeste mogelijkheden om proactief ondermijnende criminaliteit te bestrijden door integriteitsonderzoeken te integreren in de vergunningsaanvraagprocedures [47](#page=47) [61](#page=61). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Regelgeving | Het proces van het opstellen van algemene, verbindende regels of voorschriften die bedoeld zijn om het gedrag van burgers, bedrijven en overheden te beïnvloeden. Dit omvat wetten, decreten, politiereglementen en vergunningsbesluiten. | | Handhaving | Het sluitstuk van regelgeving, waarbij handhavende instanties optreden nadat regels zijn vastgesteld om ervoor te zorgen dat deze regels hun doel bereiken en het gewenste gedrag wordt vertoond. | | Rechtshandhaving | Het specifieke aspect van handhaving dat gericht is op het doen naleven van rechtsregels, zoals verkeersregels, milieurecht, parkeerbeleid en brandveiligheidsnormen. | | Lokale handhaving | De handhaving die plaatsvindt op gemeentelijk niveau, vaak gebaseerd op lokale regelgeving zoals politiereglementen, en die gericht is op het waarborgen van de openbare orde. | | Openbare orde | Een concept dat doorgaans drie componenten omvat: openbare rust (afwezigheid van wanorde), openbare veiligheid (afwezigheid van gevaar) en openbare gezondheid (hygiëne en leefmilieu). Sinds 1999 wordt hier ook openbare overlast aan toegevoegd. | | Lokale bestuurlijke ordehandhaving | Het geheel van preventieve en repressieve bevoegdheden die aan lokale besturen zijn toegekend om op te treden ter bescherming van de openbare orde, gebaseerd op wetten, decreten of ordonnanties. | | Privaatrechtelijke handhaving | Een vorm van handhaving die zich richt op geschillen tussen private partijen, zoals burenruzies, waarvoor de vrederechter bevoegd is. | | Strafrechtelijke handhaving | De handhaving die gericht is op het vaststellen van misdrijven en het doorverwijzen naar het parket en de strafrechter voor berechting. | | Bestuurlijke handhaving | Een algemene categorie van handhaving die plaatsvindt op basis van bestuursrechtelijke bevoegdheden, in tegenstelling tot strafrechtelijke of privaatrechtelijke procedures. | | Gemeentelijke administratieve sancties (GAS) | Sancties die gemeenten kunnen opleggen voor overtredingen van gemeentelijke reglementen, zoals administratieve geldboetes, schorsing of intrekking van vergunningen, en sluiting van inrichtingen. | | Bestuurlijke politiebevoegdheid | De bevoegdheid van lokale besturen om maatregelen te nemen ter handhaving van de openbare orde, onderverdeeld in algemene (breed toepasbaar) en bijzondere (specifiek gereguleerde domeinen) politiebevoegdheden. | | Verordenende bevoegdheid | De bevoegdheid om verordeningen (regels) op te stellen. Voor de burgemeester is dit specifiek geregeld in geval van oproer, samenscholing of andere onvoorziene gebeurtenissen. | | Integriteitsonderzoek (IO) | Een onderzoek ingesteld door de gemeente naar de integriteit van personen die betrokken zijn bij de vestiging of uitbating van publiek toegankelijke inrichtingen, bedoeld om ondermijnende criminaliteit tegen te gaan. | | Ondermijnende criminaliteit | Criminaliteit die voortkomt uit strafbare feiten en die maatschappelijke structuren of het vertrouwen daarin schaadt, met potentiële maatschappelijke en economische ontwrichting tot gevolg. | | Bestuurlijke dwangsom | Een financiële sanctie die kan worden opgelegd door de burgemeester of het college van burgemeester en schepenen om de naleving van een opgelegde bestuurlijke maatregel af te dwingen. | | Politieverordening | Een verordening die door de burgemeester kan worden opgesteld in uitzonderlijke omstandigheden om de openbare orde te handhaven. Deze verordeningen moeten door de gemeenteraad worden bekrachtigd. | | Uitbatingsvergunning | Een vergunning die vereist is voor de uitbating van bepaalde publiek toegankelijke inrichtingen, vaak met specifieke voorwaarden op het gebied van brandveiligheid, hygiëne, moraliteit en stedenbouw. | | GAS-boete | Een administratieve geldboete die kan worden opgelegd door gemeenten voor specifieke overtredingen, zoals vastgelegd in de GAS-wet. | | Bestuursdwang | Een procedure waarbij de gemeente een maatregel zelf uitvoert op kosten van de overtreder, wanneer medewerking van de overtreder niet gegarandeerd is of de situatie dringend is. |

# Situering en begrippenkader van lokale handhaving Dit document introduceert de concepten regelgeving en handhaving en plaatst lokale handhaving binnen dit kader door de definitie, de reikwijdte en de grenzen van lokale bestuurlijke handhaving te verkennen. ## 1. Situering en begrippenkader van lokale handhaving ### 1.1 Regelgeving en handhaving Regelgeving omvat het opstellen van algemene, verbindende regels die gericht zijn op het beïnvloeden van het gedrag van burgers, bedrijven en overheden. Dit kan variëren van wetten en decreten tot lokale politiereglementen en het verlenen van vergunningen. Handhaving is onlosmakelijk verbonden met regelgeving en wordt beschouwd als het sluitstuk ervan. Het doel van handhaving is ervoor te zorgen dat de regelgeving haar beoogde doel bereikt, namelijk het gewenste gedrag. Rechtshandhaving, een vorm van handhaving, is specifiek gericht op het doen naleven van rechtsregels, zoals verkeersregels, milieurecht, parkeerbeleid en brandveiligheidsnormen [4](#page=4). ### 1.2 Lokale handhaving via lokale regelgeving Lokale handhaving vindt plaats via lokale regelgeving, waarbij de gemeenteraad bevoegd is om gemeentelijke reglementen van inwendig bestuur en politieverordeningen op te stellen. De gemeenteraad kan ook gemeentelijke administratieve straffen en sancties opleggen conform de wet van 24 juni 2013 [5](#page=5). ### 1.3 Openbare orde Het begrip openbare orde bestaat uit drie kerncomponenten: 1. **Openbare rust:** de afwezigheid van wanorde en onlusten op openbare plaatsen [6](#page=6). 2. **Openbare veiligheid:** de afwezigheid van gevaarlijke toestanden voor personen en goederen [6](#page=6). 3. **Openbare gezondheid:** de afwezigheid van ziekten door de handhaving van hygiëne en het vrijwaren van een kwalitatief leefmilieu [6](#page=6). Sinds 1999 is hier ook het aspect van openbare overlast aan toegevoegd [6](#page=6). ### 1.4 Lokale bestuurlijke ordehandhaving Lokale bestuurlijke ordehandhaving omvat het geheel van preventieve en repressieve bevoegdheden die lokale besturen krijgen toegekend om op te treden ter bescherming van de openbare orde. Dit gebeurt via wettelijke, decretaal of ordonnantie-bepaalde instrumenten [7](#page=7). > **Tip:** Lokale bestuurlijke handhaving is een cruciaal instrument voor gemeenten om de leefbaarheid en veiligheid op hun grondgebied te garanderen [8](#page=8) [9](#page=9). ### 1.5 Vormen van handhaving Er kunnen drie hoofdvormen van handhaving worden onderscheiden: 1. **Privaatrechtelijke handhaving:** Dit omvat geschillen tussen buren die voorgelegd kunnen worden aan de vrederechter [10](#page=10). 2. **Strafrechtelijke handhaving:** Hierbij worden misdrijven vastgesteld en behandeld door het parket en de strafrechter [10](#page=10). 3. **Bestuurlijke handhaving:** Dit is de focus van dit document en betreft maatregelen die door het bestuur worden genomen [10](#page=10). #### 1.5.1 Gemeentelijke bestuurlijke handhaving Gemeentelijke bestuurlijke handhaving bestaat uit reglementaire of bestuurlijke maatregelen op gemeentelijk niveau om de openbare orde te vrijwaren en te herstellen [11](#page=11). **Reglementaire maatregelen** omvatten bijvoorbeeld terrasreglementen en uitbatingsvergunningen voor bepaalde inrichtingen [11](#page=11). **Bestuurlijke maatregelen door de burgemeester** kunnen zeer divers zijn, zoals het verbieden van betogingen, het opleggen van voorwaarden, het wegslepen van voertuigen, het sluiten van cafés of nachtwinkels, het opleggen van een plaatsverbod, het in beslag laten nemen van voertuigen of het opleggen van een bestuurlijke dwangsom [12](#page=12). ### 1.6 Algemene en bijzondere bestuurlijke politiebevoegdheid De bestuurlijke politiebevoegdheid kan worden onderverdeeld in twee categorieën: * **Algemene bestuurlijke politiebevoegdheid:** Deze is gebaseerd op algemene wetten, zoals artikel 135, §2 NGW, en heeft tot doel de openbare orde in het algemeen te vrijwaren. Dit is een verplichte bevoegdheid die de gemeente heeft met oog op de vrijwaring van de openbare orde. Het betreft een discretionaire bevoegdheid, wat betekent dat de gemeente maatregelen kan nemen in situaties zoals samenscholingen, agressieve honden of gasgeur [13](#page=13). * **Bijzondere bestuurlijke politiebevoegdheid:** Deze is gebaseerd op bijzondere wetten of specifieke bepalingen in de NGW. Het doel is het beperken van een welbepaalde activiteit of het doen ophouden van een welbepaalde wanorde, gericht op de vrijwaring van de openbare orde in specifieke domeinen. Dit is een gebonden bevoegdheid [13](#page=13). > **Opgelet:** Voorrang gaat steeds uit naar bijzondere wetgeving [13](#page=13). ### 1.7 Strafrechtelijke versus administratiefrechtelijke handhaving Gemeenten hebben de keuze tussen strafrechtelijke en administratiefrechtelijke handhaving voor inbreuken op hun reglementen. #### 1.7.1 Strafrechtelijk handhaven (politiestraf) Strafrechtelijk handhaven door de gemeente zou resulteren in een politiestraf, die een geldboete van één euro tot maximaal tweeëntwintig euro (vermenigvuldigd met de opdeciemen) of een gevangenisstraf van één tot zeven dagen kan zijn. In dit scenario draagt de gemeente de handhaving van inbreuken over aan het parket en de politierechtbank. Het bestraffen van inbreuken op gemeentelijke politieverordeningen is echter voor het parket geen prioriteit meer en is daardoor eerder een theoretische mogelijkheid dan een praktijk [15](#page=15). #### 1.7.2 Administratiefrechtelijk handhaven Administratiefrechtelijk handhaven houdt in dat de gemeenteraad in haar politiereglementen bepaalt welke inbreuken worden bestraft met een administratieve sanctie. De gemeente is dan zelf verantwoordelijk voor de handhaving van haar politiereglementen [16](#page=16). De gemeenteraad kan vier types administratieve sancties bepalen: 1. **Administratieve geldboete:** Maximaal éénhonderdvijfenzeventig of vijfhonderd euro, afhankelijk van of de overtreder minderjarig of meerderjarig is [17](#page=17). 2. **Administratieve schorsing:** Van een door de gemeente afgeleverde toelating of vergunning [17](#page=17). 3. **Administratieve intrekking:** Van een door de gemeente afgeleverde toelating of vergunning [17](#page=17). 4. **Tijdelijke of definitieve administratieve sluiting:** Van een inrichting [17](#page=17). ### 1.8 De verplichting tot handhaving voor de gemeente Artikel 135, §2 NGW draagt de gemeenten formeel de algemene bestuurlijke politiebevoegdheid op. Dit is een dwingende opdracht; de gemeente móet optreden als een bestuurlijke politieoverheid en instaan voor de bestuurlijke handhaving [18](#page=18). > **Tip:** De verplichting tot handhaving is een fundamentele taak van het lokale bestuur [18](#page=18). ### 1.9 Grenzen van bestuurlijke lokale handhaving Bestuurlijke lokale handhaving is niet onbegrensd en kent diverse beperkingen: * **Wettelijke grondslag en bevoegdheid:** De handhaving moet een wettelijke basis hebben en de gemeente moet bevoegd zijn, met inachtneming van het begrip openbare orde. Voorbeelden hiervan zijn handhaving met betrekking tot drones, openbare dronkenschap, begraafplaatsen en jacht [19](#page=19). * **Fundamentele rechten en vrijheden:** De Grondwet waarborgt fundamentele rechten zoals het eigendomsrecht en de vrijheid van vereniging en vergadering. Een burgemeester kan bijvoorbeeld niet zomaar alle bijeenkomsten of betogingen verbieden, omdat dit de vrijheid van vereniging zou schenden. Een absoluut verbod op geoorloofde activiteiten is onwettig. Een burgemeester kan wel een specifieke betoging verbieden indien deze een gevaar oplevert voor de openbare orde [20](#page=20). * **Materiële openbare orde:** De handhaving is beperkt tot de materiële openbare orde en niet tot de morele openbare orde. De aanwezigheid van minderjarigen in een dancing wordt bijvoorbeeld beschouwd als een kwestie van morele openbare orde [21](#page=21). * **Voorrang van bijzondere wetgeving:** Indien een specifieke aangelegenheid wordt geregeld door bijzondere wetgeving (zoals de Drugswet, de Kansspelwet, de wet openingsuren), kan de gemeente niet meer optreden op basis van artikel 135, §2 NGW, tenzij die wetgeving expliciet of impliciet ruimte laat voor gemeentelijk optreden [22](#page=22). * **Grondgebied van de gemeente:** In principe kan de gemeente haar politiebevoegdheid enkel uitoefenen op het openbaar domein. Er is een onderscheid tussen de openbare weg en publiek toegankelijke plaatsen. Echter, volgens de Raad van State zijn gemeenten ook bevoegd op privaat domein indien daar verstoringen van de veiligheid, rust of gezondheid optreden of dreigen voor te doen [23](#page=23). * **Discretionaire bevoegdheid en proportionaliteit:** Hoewel de bestuurlijke politiebevoegdheid discretionair is, wat betekent dat de gemeente alle nodige maatregelen kan nemen om het door de wet gestelde doel te bereiken, is de gemeente niet volledig vrij in de keuze van haar middelen. De genomen maatregel moet proportioneel zijn. Een algemeen of permanent verbod op geoorloofde activiteiten is onwettelijk [24](#page=24). ### 1.10 Strijd met hogere regelgeving Wanneer lokale reglementering in strijd is met hogere regelgeving, zijn er verschillende mechanismen: * **Buiten toepassing laten:** Elke rechter, inclusief rechters van administratieve rechtscolleges, moet een dergelijke verordening buiten toepassing laten op basis van artikel 159 van de Grondwet. Dit artikel stelt dat hoven en rechtbanken besluiten en verordeningen alleen toepassen voor zover ze met de wetten overeenstemmen [25](#page=25). * **Vernietiging door toezichthoudende overheid:** De toezichthoudende overheid kan de politieverordening vernietigen, met toepassing van de regels van het bestuurlijk toezicht [25](#page=25). * **Annulatieberoep bij de Raad van State:** Er kan een annulatieberoep tot nietigverklaring worden ingesteld tegen de politieverordening bij de Raad van State [25](#page=25). --- # Bevoegdheden van lokale handhavingsactoren Dit deel analyseert de specifieke bevoegdheden van de gemeenteraad, het college van burgemeester en schepenen, en de burgemeester met betrekking tot handhaving [26](#page=26). ### 2.1 De gemeenteraad De gemeenteraad behoudt bepaalde bevoegdheden die niet kunnen worden overgedragen aan het college van burgemeester en schepenen. Dit omvat onder andere de aan de gemeenteraad toegewezen bevoegdheden in specifieke afdelingen, het vaststellen van gemeentelijke reglementen (buiten personeelsaangelegenheden) en het bepalen van straffen en administratieve sancties bij overtreding ervan [27](#page=27). ### 2.2 Het college van burgemeester en schepenen (CBS) Het college van burgemeester en schepenen (CBS) beschikt over diverse bevoegdheden, waaronder daden van beschikking over roerende goederen (met uitzondering van dadingen), verhuur, concessie, pacht en jacht- en visrechten van meer dan negen jaar. Tevens vertegenwoordigt het CBS de gemeente in gerechtelijke en buitengerechtelijke gevallen en neemt het beslissingen over het in rechte optreden namens de gemeente. Het CBS is ook bevoegd voor de burgerlijke stand, de politie over vertoningen, het opleggen van administratieve sancties en de afpaling van gemeentewegen [28](#page=28). #### 2.2.1 CBS als handhavingsactor Het CBS is specifiek bevoegd voor tijdelijke politieverordeningen op het wegverkeer. Daarnaast legt het CBS, of het gemeentecollege, schorsingen, opheffingen en sluitingen op conform artikel 4, § 1, 2° tot 4° van de GAS-wet, nadat de overtreder een voorafgaande verwittiging heeft ontvangen. De gemeenteraad bepaalt de wijze waarop deze sancties ter kennis worden gebracht [29](#page=29) [30](#page=30). Verder kan het CBS, op voorstel van de burgemeester, een vestigings- of uitbatingsvergunning weigeren, schorsen of opheffen op basis van integriteitsonderzoeken, met betrekking tot publiek toegankelijke inrichtingen. Dit geldt zowel voor inrichtingen die een vergunning vereisen als voor inrichtingen waarvoor geen vergunning nodig is, waarbij in dat laatste geval het CBS de inrichting kan sluiten. De beslissingen tot weigering, schorsing of opheffing moeten gemotiveerd worden [31](#page=31). ### 2.3 De burgemeester De burgemeester beschikt over bestuurlijke politiebevoegdheden op basis van de artikelen 133 en 135 van de Nieuwe Gemeentewet. Deze bevoegdheden omvatten een uitvoerende, verordenende, vorderende en informerende component [32](#page=32). #### 2.3.1 Bevoegdheden volgens artikel 133 NGW Volgens artikel 133 van de Nieuwe Gemeentewet is de burgemeester belast met de uitvoering van politiewetten, decreten, ordonnanties, verordeningen en besluiten. Hij kan deze bevoegdheid onder zijn verantwoordelijkheid geheel of gedeeltelijk overdragen aan een schepen. Onverminderd andere bevoegdheden is de burgemeester de verantwoordelijke overheid inzake bestuurlijke politie op het grondgebied van de gemeente [33](#page=33). #### 2.3.2 Bevoegdheden volgens artikel 135 NGW Artikel 135, § 2 van de Nieuwe Gemeentewet stelt dat gemeenten instaan voor een goede politie betreffende zindelijkheid, gezondheid, veiligheid en rust op openbare wegen, plaatsen en gebouwen. Specifieke politiezaken die aan de waakzaamheid en het gezag van de gemeenten zijn toevertrouwd, zijn onder meer [34](#page=34): * Veilig en vlot verkeer op openbare wegen, inclusief reiniging, verlichting, opruiming van hindernissen, sloop of herstel van bouwvallige gebouwen, en het verbod op voorwerpen die schade kunnen veroorzaken of schadelijke uitwasemingen kunnen teweegbrengen [34](#page=34). * Het tegengaan van inbreuken op de openbare rust, zoals vechtpartijen, twisten met volksoploop, tumult in openbare vergaderingen, nachtgerucht en nachtelijke samenscholingen [34](#page=34). * Het handhaven van de orde op plaatsen waar veel mensen samenkomen, zoals markten, vermakelijkheden, plechtigheden, vertoningen, spelen, drankgelegenheden, kerken en andere openbare plaatsen [35](#page=35). * Toezicht op de juiste toemeting bij het slijten van waren en op de hygiëne van openbaar te koop gestelde eetwaren [35](#page=35). * Het nemen van passende maatregelen om rampen en plagen (zoals brand, epidemieën en epizoötieën) te voorkomen en hulp te verlenen [35](#page=35). * Het verhelpen van hinderlijke voorvallen met rondzwervende, kwaadaardige of woeste dieren [35](#page=35). * Het nemen van nodige maatregelen, inclusief politieverordeningen, om alle vormen van openbare overlast tegen te gaan [35](#page=35). > **Voorbeelden van burgemeesterlijke handhavingsbevoegdheden:** > * Openbare veiligheid: verkeersregeling, opruimen van hinderlijke situaties, herstellen/slopen van gevaarlijke gebouwen [36](#page=36). > * Openbare rust: aanpakken van nachtelijke geluidsoverlast, vechtpartijen, samenscholingen [36](#page=36). > * Orde op publieke evenementen: markten, festivals, evenementen, plechtigheden [36](#page=36). > * Hygiëne en gezondheid: controle van voedingswaren, bestrijden van epidemieën [36](#page=36). > * Voorkomen van rampen en plagen: brand, epidemieën, loslopende gevaarlijke dieren [36](#page=36). > * Openbare overlast: wildplassen, hondenpoep, storende gedragingen [36](#page=36). #### 2.3.3 Bijzondere bestuurlijke politiebevoegdheden De burgemeester heeft specifieke bestuurlijke politiebevoegdheden, zoals het sluiten van een publiek toegankelijke inrichting indien er ernstige aanwijzingen zijn van illegale activiteiten met betrekking tot drugs of andere psychotrope stoffen. Dit is enkel mogelijk na verhoor van de verantwoordelijke en de maatregel moet bevestigd worden door het college van burgemeester en schepenen of gemeentecollege. De sluiting kan maximaal zes maanden duren, tweemaal hernieuwbaar [38](#page=38). Daarnaast kan de burgemeester de sluiting bevelen van nachtwinkels, private telecommunicatiebureaus en bepaalde vestigingseenheden die in overtreding zijn met gemeentelijke reglementen of beslissingen van het college. Hij kan tevens de voorlopige sluiting bevelen van inrichtingen die niet voldoen aan de voorgeschreven brandveiligheidsmaatregelen of waarvoor de vereiste verzekering ontbreekt [39](#page=39) [40](#page=40). #### 2.3.4 Verordenende bevoegdheid van de burgemeester In geval van oproer, kwaadwillige samenscholingen, ernstige verstoringen van de openbare rust of andere onvoorziene gebeurtenissen waarbij uitstel gevaar of schade zou kunnen opleveren, kan de burgemeester politieverordeningen maken. Hij moet de gemeenteraad hierover onverwijld informeren en de redenen opgeven waarom hij niet tot de raad is gewend. Deze verordeningen vervallen direct indien ze niet door de raad worden bekrachtigd in de eerstvolgende vergadering [41](#page=41). > **Uitzonderlijke omstandigheden voor verordeningen:** > Het moet gaan om een abnormale situatie zoals oproer, kwaadwillige samenscholingen (met intentie tot verstoring van de openbare orde) of onvoorziene gebeurtenissen zoals brand of een plots uitbrekende epidemie. Gewone samenkomsten, kermissen, carnavalsstoeten of heropeningen van terrassen vallen hier niet onder [42](#page=42). > **Vormvereisten voor politieverordeningen van de burgemeester:** > * Onverwijlde kennisgeving aan de gemeenteraad bij de eerstvolgende vergadering [43](#page=43). > * Bekrachtiging door de gemeenteraad. Zonder bekrachtiging vervallen de verordeningen voor de toekomst, niet met terugwerkende kracht [43](#page=43). Twee situaties kunnen zich voordoen bij de bekrachtiging door de gemeenteraad: * Als de verordening nog van kracht is, kan de gemeenteraad deze bekrachtigen, waardoor deze het karakter van een gemeentelijke politieverordening krijgt [44](#page=44). * Als de verordening niet meer van kracht is, neemt de gemeenteraad er kennis van. De burgemeester moet motiveren waarom hij in plaats van de raad heeft verordend en aantonen dat de noodzakelijke voorwaarden vervuld waren [44](#page=44). --- # Andere lokale handhavingsinstrumenten en beleid Dit deel van de studiehandleiding behandelt aanvullende lokale handhavingsinstrumenten en beleidsvormen die gemeenten ter beschikking staan om de openbare orde en veiligheid te handhaven, met specifieke aandacht voor het economisch vergunningenbeleid, integriteitsonderzoeken en gemeentelijke administratieve sancties (GAS) [45](#page=45) [76](#page=76). ### 3.1 Gemeentelijk economisch vergunningenbeleid Het gemeentelijk economisch vergunningenbeleid evolueert van een minimale aanpak naar een meer geïntegreerde en beleidsmatige benadering [47](#page=47). #### 3.1.1 Scenario's voor gemeentelijk vergunningenbeleid Er worden drie scenario's onderscheiden: * **Minimale aanpak:** Beperkt tot de verplichte uitvoering van vergunningen op basis van centrale regelgeving, zoals een drankvergunning [47](#page=47). * **Geïntegreerde aanpak:** Bundelt verschillende uitbatingsvoorwaarden tot één overkoepelende gemeentelijke vergunning [47](#page=47). * **Beleidsmatige aanpak:** Omvat een proactief gemeentelijk vergunningenbeleid met een eigen visie en structurele samenwerking met interne en externe partners zoals de politie en andere handhavingsinstanties [47](#page=47). #### 3.1.2 Toepassing in de horecasector In de horecasector ziet men een samenspel tussen de verplichte drankvergunning en optionele gemeentelijke vergunningen zoals de horeca- en terrasvergunning [48](#page=48). * **Drankvergunning:** Wordt door de gemeente afgeleverd en de gemeente voert controles uit op moraliteit en hygiëne [48](#page=48). * **Horecavergunning:** Koppelt verschillende uitbatingsvoorwaarden (drankvergunning, brandveiligheid, etc.) en wordt door de gemeente uitgevoerd, waarbij de gemeente de voorwaarden bepaalt op basis van gemeentelijke regelgeving [48](#page=48). * **Terrasvergunning:** De gemeente heeft hier de volledige bevoegdheid, met name voor de inname van openbaar domein [48](#page=48). #### 3.1.3 Voorbeeld uitbatingsvergunning in Antwerpen Antwerpen vereist een uitbatingsvergunning voor specifieke publiek toegankelijke inrichtingen, waaronder nachtwinkels, belwinkels, telecomwinkels, CBD-winkels, club-vzw's, shishabars, seksinrichtingen met pornografische vertoningen, handcarwashes in woongebieden en massagesalons. Om deze vergunning te verkrijgen, moet de aanvrager voldoen aan diverse controles, zoals brandveiligheid, spreidingsonderzoek (afstandsregeling), hygiëne, moraliteit, stedenbouwkundige aspecten en een financieel onderzoek [49](#page=49) [50](#page=50). #### 3.1.4 Voorbeeld horecavergunning in Genk De stad Genk vraagt bij een horecavergunning een overzicht van alle betrokken personen met hun persoonlijke gegevens, nationaliteit, arbeidsstatuut en een kopie van hun identiteitskaart. Na ontvankelijkheid van het dossier volgt een administratief onderzoek dat omvat: een omgevingsonderzoek (stedenbouw en milieu), brandveiligheidsonderzoek, hygiëneonderzoek, moraliteitsonderzoek, fiscaalrechtelijk onderzoek en een onderzoek naar de exploitant zelf (inclusief eerdere betrokkenheid bij bestuurlijke maatregelen of GAS-sancties) [51](#page=51) [52](#page=52). ### 3.2 Integriteitsonderzoek De wet bestuurlijke handhaving biedt nieuwe mogelijkheden voor integriteitsonderzoeken, met name gericht op ondermijnende criminaliteit [53](#page=53). #### 3.2.1 Definities * **Ondermijnende criminaliteit:** Criminaliteit die voortkomt uit strafbare feiten (art. 119ter, § 10, vijfde lid, NGW) die maatschappelijke structuren of het vertrouwen daarin schaadt, leidend tot maatschappelijke en/of economische ontwrichting [54](#page=54). * **Integriteitsonderzoek (IO):** Een onderzoek door de gemeente, bedoeld in artikel 119ter NGW, met betrekking tot de vestiging of uitbating van publiek toegankelijke inrichtingen. Het doel is ondermijnende criminaliteit tegen te gaan [54](#page=54). #### 3.2.2 Concrete casus: Barbiers In een landelijke gemeente X met vier barbiers en zonder lokaal vergunningenbeleid, bestaat het vermoeden van één malafide uitbating. De burgemeester wil optreden door de integriteit van de uitbaters te checken via een integriteitsonderzoek, conform artikel 119ter NGW [56](#page=56). * **Voorwaarde:** Een politieverordening op grond van art. 119ter NGW is vereist. De barbiers moeten, na risicoanalyse door DIOB, opgenomen zijn in de politieverordening als economische sector die vatbaar is voor ondermijnende criminaliteit. Dit kan ook met geografische differentiatie [57](#page=57). * **Gevolg:** Alle barbiers kunnen aan een IO worden onderworpen onder gezag van de burgemeester. De burgemeester moet voor elke uitbater een individueel besluit tot opstart van het IO nemen en deze informeren. Het IO dient binnen 50 dagen te worden afgerond [58](#page=58). * **Proces IO:** Het centraal register van integriteitsonderzoeken moet geraadpleegd worden (HIT/NO HIT). Lokale politie- en gemeentelijke databanken kunnen facultatief bevraagd worden; ARIEC kan hierbij een rol spelen. De burgemeester kan met motivering ook direct naar DIOB [58](#page=58). #### 3.2.3 Gevolgen na Integriteitsonderzoek * **NO HIT:** Indien er geen negatieve informatie is, krijgen de barbiers groen licht, wat resulteert in een positieve beslissing van het CBS (Centraal Bureau voor de Staatsveiligheid) [59](#page=59). * **HIT & Negatieve informatie:** Indien er een HIT is en/of andere negatieve informatie uit diverse bronnen, kan dit leiden tot een oranje of rood licht voor de betreffende barbier [59](#page=59). #### 3.2.4 Vervolgprocedure bij een negatief resultaat * Voor de barbiers met een 'groen licht' kan de uitbating verdergaan [60](#page=60). * Voor de barbier met een 'oranje/rood licht' kan het CBS, op basis van het voorstel van de burgemeester en eigen informatie, overgaan tot sluiting [60](#page=60). * Er is een verplicht maar niet-bindend advies van DIOB. Het CBS kan afwijken van dit advies mits motivering [60](#page=60). * De beslissing tot opheffing of schorsing wordt aan de betrokkene meegedeeld, samen met het advies van DIOB. De uitvoering van de beslissing vindt pas plaats na een hoorzitting en na een termijn van 15 dagen [60](#page=60). #### 3.2.5 Integriteitsonderzoek in combinatie met lokaal vergunningenbeleid Wanneer er een lokaal vergunningenbeleid is, zoals een uitbatingsvergunning voor handcarwashes, biedt dit de mogelijkheid om uitbatingen proactief tegen te houden indien ze niet voldoen aan de vergunningsvoorwaarden. Bestaande uitbatingen kunnen hun vergunning verliezen op basis van louter integriteit, waarbij het CBS de vergunning kan schorsen of opheffen [61](#page=61). #### 3.2.6 Proactief en reactief optreden zonder vergunningenbeleid Zonder een lokaal vergunningenbeleid is proactief optreden moeilijk of onmogelijk, hoewel een weigering van een drankvergunning wel mogelijk blijft. Reactief optreden is dan de enige optie [65](#page=65) [66](#page=66) [67](#page=67) [68](#page=68) [69](#page=69) [70](#page=70). #### 3.2.7 Proactief en reactief optreden met vergunningenbeleid Met een vergunningenbeleid zijn zowel proactieve als reactieve optredens mogelijk, wat de lokale handhaving versterkt [71](#page=71) [72](#page=72) [73](#page=73) [74](#page=74) [75](#page=75). ### 3.3 Gemeentelijke administratieve sancties (GAS) Gemeentelijke administratieve sancties (GAS) geven gemeentebesturen meer armslag om zelf storende fenomenen en ongewenst gedrag aan te pakken, mits dit niet hoger is gereglementeerd. De GAS-wet werd ingevoerd op 24 juni 2013 [76](#page=76) [77](#page=77) [78](#page=78). #### 3.3.1 Bestaansreden GAS Het doel van GAS is om gemeenten de mogelijkheid te bieden hun eigen beleid te voeren en problemen zelf aan te pakken door hun politieverordeningen en reglementen te laten handhaven [78](#page=78). #### 3.3.2 Soorten GAS Er zijn verschillende soorten GAS-sancties mogelijk, waaronder [79](#page=79): * **GAS 4 (Stilstaan en parkeren):** Gereguleerd door een KB van 9 maart 2014 en van kracht sinds 1 juli 2014. De bedragen zijn vastgelegd in het KB en een protocolakkoord met het parket is een voorwaarde [80](#page=80). * **Beperkte snelheidsovertredingen:** Sinds 1 februari 2021 mogelijk (wet van 16 maart 1968, toevoeging art. 29 quater) voor overtredingen binnen zones met een snelheidslimiet van 30 of 50 km/u [81](#page=81). #### 3.3.3 Actoren binnen GAS De verschillende actoren binnen het GAS-systeem zijn cruciaal voor de correcte toepassing van de sancties [82](#page=82). #### 3.3.4 Soorten sancties De mogelijke sancties omvatten [83](#page=83): * **Administratieve geldboete:** Variërend van GAS 1 tot en met GAS 5 [83](#page=83). * **Administratieve schorsing of opheffing van toelating/vergunning en administratieve sluiting:** Mogelijk op basis van artikel 45 GAS-wet (GAS 1) [83](#page=83). * **Alternatieve sancties:** * Gemeenschapsdienst [83](#page=83). * Bemiddeling [83](#page=83). #### 3.3.5 Sancties GAS 4 De bedragen voor GAS 4 zijn vastgesteld in een Koninklijk Besluit: * Eerste categorie: 58 euro [84](#page=84). * Tweede categorie: 116 euro [84](#page=84). Het is aanbevolen om boetes met uitstel op te leggen [84](#page=84). ### 3.4 Bestuurlijke verzegeling en dwangsom Bestuurlijke verzegeling en dwangsom zijn instrumenten die de afdwingbaarheid van bestuurlijke maatregelen versterken [85](#page=85). #### 3.4.1 Artikel 133ter NGW * **Bestuurlijke verzegeling:** Mogelijk bij sluiting door de burgemeester (artikel 135 §2) of CBS (o.b.v. 119ter en GAS-wet) via een besluit van de burgemeester. Inbreuken op de verzegeling kunnen via GAS worden gesanctioneerd [86](#page=86). * **Bestuurlijke dwangsom:** De burgemeester kan via een besluit een dwangsom opleggen wanneer de burgemeester zelf of het CBS een bestuurlijke politie-maatregel oplegt of heeft opgelegd [86](#page=86). #### 3.4.2 Bestuurlijke dwangsom: Afweging De burgemeester dient eerst een afweging te maken tussen bestuursdwang en een bevel: * **Bestuursdwang:** Wordt gekozen bij eenvoudige maatregelen, in dringende situaties, of wanneer de gemeente geen risico wil nemen dat het bevel niet wordt nageleefd. De gemeente voert de maatregel dan zelf uit op kosten van de tegenpartij [87](#page=87). * **Bevel met dwangsom:** Is geschikter wanneer medewerking van de tegenpartij nodig is, bijvoorbeeld bij eigen eigendom of omdat de betrokkene de situatie beter kent, en als de gemeente kan wachten tot de tegenpartij de kans krijgt het bevel na te leven [87](#page=87). #### 3.4.3 Mogelijkheden voor de bestuurlijke dwangsom Er zijn drie mogelijkheden voor de toepassing van een bestuurlijke dwangsom [88](#page=88): 1. De burgemeester beveelt de inhoudelijke maatregel direct en neemt hierin een dwangsbepaling op [88](#page=88). 2. De burgemeester versterkt een eerder gegeven bevel met een dwangsom [88](#page=88). 3. Enkel het CBS mag de inhoudelijke maatregel bevelen, en de burgemeester versterkt dit bevel met een dwangsom [88](#page=88). #### 3.4.4 GAS versus dwangsom Indien de dreiging met een GAS-boete voor het overtreden van een bevel van de burgemeester onvoldoende naleving waarborgt, is een dwangsom noodzakelijk [89](#page=89). ### 3.5 Besluit burgemeester Een politiebesluit van de burgemeester is een eenzijdige, administratieve rechtshandeling van individuele strekking die een specifieke maatregel (verbod, verplichting, toestemming, vrijstelling) inhoudt om de openbare orde te handhaven of herstellen [90](#page=90) [91](#page=91). #### 3.5.1 Belangrijke beginselen bij een politiebesluit Bij de totstandkoming van een politiebesluit zijn de volgende beginselen van belang: * **Hoorplicht:** In de meeste gevallen moet er een voorafgaand verhoor (hoorzitting) plaatsvinden, tenzij er sprake is van spoedgevallen die naar behoren gemotiveerd zijn [92](#page=92). * **Redelijkheidsbeginsel (evenredigheidsbeginsel):** Afbreuk aan grondwettelijke vrijheden mag enkel als de openbare orde niet anders bewaard kan worden. De maatregelen moeten evenredig zijn met de onrust of de ernst van de dreiging [93](#page=93). * **Zorgvuldigheidsbeginsel:** Toepassen van de juiste procedure [91](#page=91). #### 3.5.2 Redelijkheidsbeginsel in de praktijk Als de burgemeester de keuze heeft tussen meerdere maatregelen, mag hij niet de strengste maatregel goedkeuren indien deze niet evenredig is met de feiten of het beoogde doel [94](#page=94). ##### 3.5.2.1 Voorbeeld redelijkheidsbeginsel: Agressieve honden Mogelijke maatregelen ten aanzien van agressieve honden omvatten [95](#page=95): * Een waarschuwing geven [95](#page=95). * Verplichten hond aan de leiband te laten wandelen [95](#page=95). * Verplichten hond een muilband te laten dragen [95](#page=95). * Verbieden met hond op de openbare weg te komen [95](#page=95). * Verplichten hond een opleiding te laten volgen [95](#page=95). * Verplichten hond aan een agressiviteitstest te onderwerpen [95](#page=95). * Verplichten hond aan behandelingen te onderwerpen bij een gedragstherapeutische dierenarts [95](#page=95). * Verplichten hond tijdelijk of definitief te plaatsen in een kennel [95](#page=95). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Regelgeving | Het proces van het opstellen van algemene, verbindende regels of voorschriften die gericht zijn op het beïnvloeden van het gedrag van burgers, bedrijven en overheden. | | Handhaving | Het sluitstuk van regelgeving, waarbij handhavende instanties optreden nadat regels zijn vastgesteld, met als doel te zorgen dat de regelgeving haar beoogde doel bereikt en het gewenste gedrag stimuleert. | | Rechtshandhaving | Het specifieke proces van het handhaven van rechtsregels, zoals verkeersregels, milieurecht, parkeerbeleid of brandveiligheidsnormen, om naleving te verzekeren. | | Lokale regelgeving | Regels en voorschriften die op gemeentelijk niveau worden vastgesteld, zoals politiereglementen en vergunningsvoorwaarden, om het lokale bestuursbeleid te ondersteunen. | | Openbare orde | Een concept dat drie componenten omvat: openbare rust (afwezigheid van wanorde), openbare veiligheid (afwezigheid van gevaar) en openbare gezondheid (hygiëne en leefmilieu). Sinds 1999 is hier ook openbare overlast aan toegevoegd. | | Lokale bestuurlijke ordehandhaving | Het geheel van preventieve en repressieve bevoegdheden die lokale besturen krijgen om op te treden ter bescherming van de openbare orde, gebaseerd op wetten, decreten of ordonnanties. | | Privaatrechtelijke handhaving | Een vorm van handhaving die betrekking heeft op geschillen tussen burgers onderling, zoals burenruzies, waarbij de vrederechter een rol speelt. | | Strafrechtelijke handhaving | Het proces waarbij misdrijven worden vastgesteld en vervolgens via het parket worden voorgelegd aan de strafrechter voor berechting en bestraffing. | | Bestuurlijke handhaving | Een categorie van handhaving die zich richt op het toepassen van bestuurlijke of reglementaire maatregelen door lokale overheden om de openbare orde te waarborgen en te herstellen. | | Gemeentelijke administratieve sancties (GAS) | Sancties die door gemeenten zelf kunnen worden opgelegd voor overtredingen van gemeentelijke politieverordeningen en reglementen, zoals administratieve geldboetes, schorsing of intrekking van vergunningen, en tijdelijke of definitieve sluiting van inrichtingen. | | Algemene bestuurlijke politiebevoegdheid | Een door de Grondwet toegekende bevoegdheid aan gemeenten om op te treden ter bescherming van de openbare orde in het algemeen, met een discretionaire ruimte voor maatregelen. | | Bijzondere bestuurlijke politiebevoegdheid | Bevoegdheden die voortvloeien uit specifieke wetten of bepalingen die een welbepaalde activiteit of wanorde reguleren, waarbij de gemeente gebonden is aan de voorwaarden van die wetgeving. | | Administratieve geldboete | Een geldstraf die binnen het kader van gemeentelijke administratieve sancties wordt opgelegd, met maximale bedragen die variëren afhankelijk van de leeftijd van de overtreder. | | Administratieve schorsing | Een tijdelijke maatregel waarbij een door de gemeente verleende toelating of vergunning ongeldig wordt verklaard voor een bepaalde periode. | | Administratieve intrekking | Een permanente maatregel waarbij een door de gemeente verleende toelating of vergunning definitief wordt ingetrokken. | | Administratieve sluiting | De tijdelijke of definitieve sluiting van een inrichting als sanctie voor overtredingen. | | Integriteitsonderzoek | Een onderzoek dat door de gemeente wordt uitgevoerd met betrekking tot de vestiging of uitbating van publiek toegankelijke inrichtingen om ondermijnende criminaliteit tegen te gaan. | | Ondermijnende criminaliteit | Criminaliteit die maatschappelijke structuren en vertrouwen schaadt, met als gevolg maatschappelijke en/of economische ontwrichting, zoals gedefinieerd in specifieke wetgeving. | | Bestuurlijke dwangsom | Een financiële maatregel die de burgemeester kan opleggen om de naleving van een opgelegde bestuurlijke maatregel af te dwingen, waarbij de kosten van de niet-naleving verhaald kunnen worden op de overtreder. | | Verordenende bevoegdheid | De bevoegdheid om verordeningen (politieverordeningen) op te stellen, die door de burgemeester kan worden uitgeoefend in uitzonderlijke omstandigheden ter handhaving van de openbare orde. | | Hoorplicht | Het principe dat een individu het recht heeft om gehoord te worden voordat een beslissing wordt genomen die ingrijpende gevolgen voor hem heeft, tenzij er sprake is van spoedeisende omstandigheden. | | Redelijkheidsbeginsel | Het principe dat beslissingen en maatregelen proportioneel moeten zijn aan het beoogde doel en de dreiging die ze moeten verhelpen, en dat de minst ingrijpende middel te verkiezen is. |

# Wat is handhaving en het verschil met gerechtelijke handhaving Dit gedeelte definieert handhaving en legt de verschillen uit met gerechtelijke handhaving, inclusief de rechtsgevolgen en de procedurele aspecten [3](#page=3) [5](#page=5). ### 1.1 Wat is handhaving? Handhaving is het proces van het bijsturen van verboden gedrag, het herstellen van publieke schade en het ontraden van verboden gedrag. Het beoogt rechtsgelijkheid, rechtszekerheid en het vermijden van publieke schade. Handhaving omvat sancties en maatregelen [4](#page=4). ### 1.2 Het verschil met gerechtelijke handhaving Gerechtelijke handhaving vindt plaats via de rechterlijke macht, terwijl bestuurlijke handhaving door bestuursorganen wordt uitgevoerd [5](#page=5). #### 1.2.1 Rechtsgevolgen van bestuurlijke handhaving Het rechtsgevolg van bestuurlijke handhaving is vergelijkbaar met dat van gerechtelijke handhaving. Een straf kan vergelijkbaar zijn met een bestuurlijke sanctie, en een gerechtelijke herstel- of beveiligingsmaatregel kan gelijkstaan aan een bestuurlijke herstel- of beveiligingsmaatregel [6](#page=6). #### 1.2.2 Procedurele aspecten van bestuurlijke handhaving Een belangrijk procedureel verschil is dat bestuurlijke handhaving kan plaatsvinden zonder voorafgaande rechterlijke toetsing. Een vonnis of arrest kan uitvoerbaar zijn als bestuurlijke beslissing. Echter, bestuurlijke handhaving mag geen vrijheidsberoving inhouden [6](#page=6). > **Tip:** Begrijp dat hoewel de *gevolgen* van handhaving vergelijkbaar kunnen zijn, de *procedure* en de *instantie* die handhaaft, de belangrijkste onderscheidende factoren zijn tussen gerechtelijke en bestuurlijke handhaving. > **Example:** Een gemeente kan een dwangsom opleggen aan een eigenaar die illegaal een dakkapel heeft geplaatst (bestuurlijke handhaving). De rechter kan in een civiele procedure ook een schadevergoeding of een bevel tot afbraak opleggen (gerechtelijke handhaving), maar de initiële actie door de gemeente vindt plaats zonder tussenkomst van de rechter. --- # Waarom bestuurlijk handhaven en het doel van het kaderdecreet Bestuurlijke handhaving is een essentieel instrument geworden, met name voor de efficiënte afhandeling van kleine overtredingen en technische aangelegenheden. Het kaderdecreet, de opvolger van het eerdere KBH, heeft de reikwijdte en doelstellingen van bestuurlijke handhaving aanzienlijk uitgebreid en gemoderniseerd [16](#page=16) [8](#page=8). ### 2.1 De redenen voor bestuurlijke handhaving De keuze voor bestuurlijke handhaving, in plaats van uitsluitend gerechtelijke handhaving, kent meerdere voordelen, vooral bij kleinere inbreuken. Deze voordelen omvatten [8](#page=8): * **Geschiktheid voor kleine inbreuken:** Bestuurlijke procedures zijn doorgaans beter afgestemd op de afhandeling van minder complexe of omvangrijke overtredingen [8](#page=8). * **Snelheid:** Bestuurlijke handhaving kan vaak sneller verlopen dan gerechtelijke procedures [8](#page=8). * **Kosten:** Het is doorgaans goedkoper [8](#page=8). * **Evenredigheid:** De sancties en procedures kunnen beter worden afgestemd op de proportionaliteit van de overtreding [8](#page=8). * **Technische aangelegenheden:** Bestuurlijke handhaving is uitermate geschikt voor situaties met eenvoudig vast te stellen feiten en waar forfaitaire boetesystemen kunnen worden toegepast [8](#page=8). In Vlaanderen is er uit pure noodzaak een bredere inzet van bestuurlijke handhaving gezien. Bovendien zijn de bevoegdheden binnen het strafrechtelijke spoor zeer beperkt, wat de noodzaak voor een volwaardige bestuurlijke handhavingsbevoegdheid onderstreept [8](#page=8). ### 2.2 Het doel van het kaderdecreet Het oorspronkelijke Kaderdecreet Bestuurlijke Handhaving (KBH) van 22 maart 2019 kende een beperkte focus, voornamelijk gericht op het vaststellen, opsporen en sanctioneren van overtredingen. Het had ook een beperkte visie op digitalisering en miste een concrete implementatiestrategie. Voorbeelden van wetgeving die hierop voortbouwde waren de Vlaamse Codex Wonen en het Scheepvaartdecreet [15](#page=15). De evolutie naar het Kaderdecreet Vlaamse Handhaving van 14 juli 2023 vertegenwoordigt een significante transformatie. Dit nieuwe kader integreert zowel gerechtelijke als bestuurlijke handhaving. Een cruciaal aspect is de noodzaak van implementatiebepalingen om de effectieve werking te garanderen. Het concept van een "toolbox" werd geïntroduceerd, wat duidt op een bredere waaier aan instrumenten en mogelijkheden voor handhaving [16](#page=16). Het Kaderdecreet Vlaamse Handhaving is in essentie een uitbreiding en modernisering van het KBH, en omvat nu: * Het oorspronkelijke KBH [16](#page=16). * Verdere digitalisering van handhavingsprocessen [16](#page=16). * Een herstel- en beveiligingsluik, wat aangeeft dat het decreet niet alleen gericht is op sancties, maar ook op het herstellen van de situatie en het voorkomen van toekomstige inbreuken [16](#page=16). > **Tip:** Begrijp de overgang van KBH naar KVH als een evolutie van een puur sanctionerend kader naar een meer omvattend en modern instrument voor integraal handhavingsbeleid, met aandacht voor digitalisering en herstel. --- # Implementatie en overzicht van handhavingsbesluiten en decreten Dit onderwerp behandelt de systematiek van implementatie van het Kaderdecreet Vlaamse Handhaving (KVH), de inhoudelijke bepalingen, de diverse opties voor Hoofdstuk 10, en een overzicht van de uitrol van dit kaderdecreet [17](#page=17). ### 3.1 Systematiek van implementatie De implementatie van het Kaderdecreet Vlaamse Handhaving (KVH) omvat zowel procedurele regels als inhoudelijke bepalingen [18](#page=18). #### 3.1.1 Inhoudelijk decreet Het inhoudelijk decreet van het KVH bepaalt de procedurele regels, verboden gedragingen, strafsancties of bestuurlijke geldboetes, afwijkingen ten opzichte van het KVH, de keuze van optionele figuren, en de herstelinstanties. Een voorbeeld hiervan is Hoofdstuk 11 van het decreet betreffende de openbaredocumentclassificatie (OED), dat van 43 naar 7 artikelen werd gereduceerd [18](#page=18). #### 3.1.2 Handhavingsbesluit Het Handhavingsbesluit regelt de concrete aanstelling van functiehouders, opleidingen, regels voor monetaire waardering, herstelschikkingen voor lokale besturen, administratief beroep inzake bestuurlijke herstelbeslissingen, regels voor de Vlaamse Herstelraad (VCRO), de verdeling van handhavingsopbrengsten uit sanctionering, en regels voor beleidslijnen en het handhavingsprogramma [18](#page=18). ### 3.2 Opties hoofdstuk 10 Hoofdstuk 10 van het KVH kent diverse opties die van toepassing kunnen zijn op verschillende decreten, waaronder Dabm (Decreet Algemene Bepalingen Milieubeleid), Vcro (Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening), OED (Onroerenderfgoeddecreet), VED (Varenderfgoeddecreet), LD (Logiesdecreet) en DIHB (Decreet Integraal Handelsvestigingsbeleid). De volgende opties zijn relevant [19](#page=19): * **Onmiddellijke inning**: Van toepassing op Dabm, Vcro, OED, VED, LD, DIHB [19](#page=19). * **Bestuurlijk beslag**: Van toepassing op Dabm, Vcro, OED, VED, LD, DIHB [19](#page=19). * **Probatievoorwaarden**: Van toepassing op Dabm, Vcro, OED, VED, LD, DIHB, PRO (vermoedelijk Decreet Publieke Ruimte of een soortgelijke decretale basis), en E-books [19](#page=19). * **Uitbreiding vereenvoudigde sanctieprocedure**: Van toepassing op Dabm en Vcro [19](#page=19). * **Financiële handhaving**: Van toepassing op Dabm, Vcro, OED, VED [19](#page=19). * **Handhavingsverzoek**: Van toepassing op Dabm, Vcro, OED, VED [19](#page=19). * **Politie van rechtswege toezichthouder**: Van toepassing op Dabm, Vcro, OED, VED [19](#page=19). * **Administratief beroep herstelbeslissingen**: Van toepassing op Dabm, Vcro, OED, VED, LD, DIHB [19](#page=19). * **Bijzondere modaliteiten uitvoering maatregelen**: Van toepassing op Dabm, Vcro, OED, VED, LD, DIHB, PRO, en E-books [19](#page=19). * **Waarborgsom bij feitelijk herstel**: Van toepassing op Dabm, Vcro, OED, VED [19](#page=19). * **Stakingsbevel bij verhindering toezicht**: Van toepassing op Dabm, Vcro, OED, VED, LD, DIHB [19](#page=19). Deze opties worden aangevuld met een standaardkader [19](#page=19). ### 3.3 Overzicht uitrol Kaderdecreet Vlaamse Handhaving Het Kaderdecreet Vlaamse Handhaving is opgesteld op 14 juli 2023. De uitrol van de verschillende decreten en bijbehorende handhavingsbesluiten is gefaseerd en kent verschillende spildatums en ingangsdatums voor het handhavingsbesluit [20](#page=20). * **Decreet E-boeken**: In voorbereiding, met een spildatum van 29 maart 2024 [20](#page=20). * **Decreet Justitiehuizen**: Spilatum 3 augustus 2025, handhavingsbesluit 26 september 2025 [20](#page=20). * **Decreet Algemene Bepalingen Milieubeleid**: Spilatum 1 april 2026, handhavingsbesluit 16 mei 2025 [20](#page=20). * **Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening**: Spilatum 1 april 2026, handhavingsbesluit 16 mei 2025 [20](#page=20). * **Onroerenderfgoeddecreet**: In voorbereiding, met een spilatum van 1 april 2026 [20](#page=20). * **Varenderfgoeddecreet**: In voorbereiding, met een spilatum van 1 april 2026 [20](#page=20). * **Logiesdecreet**: Spilatum 1 april 2026, handhavingsbesluit 26 september 2025 [20](#page=20). * **Decreet Integraal Handelsvestigingsbeleid**: Spilatum 1 april 2026, handhavingsbesluit 26 september 2025 [20](#page=20). * **Vlaamse Codex Wonen**: In voorbereiding, met een spilatum van 8 september 2026 [20](#page=20). * **Scheepvaartdecreet**: In voorbereiding, met een spilatum van 8 september 2026 [20](#page=20). * **Topstukkendecreet**: In voorbereiding, met een spilatum van 8 september 2026 [20](#page=20). * **Havendecreet (Walstroom)**: In voorbereiding [20](#page=20). * **Wapenhandeldecreet**: In voorbereiding [20](#page=20). * **Decreet Bijzonder Wegtransport**: In voorbereiding [20](#page=20). * **KLIP**: In voorbereiding [20](#page=20). > **Tip:** Let op de verschillende datums van spildatum en de ingangsdatum van het handhavingsbesluit. Sommige besluiten zijn reeds ingegaan (bv. 16 mei 2025, 26 september 2025) terwijl andere nog in voorbereiding zijn of een latere spilatum hebben. Dit vereist een nauwgezette opvolging per specifiek decreet [20](#page=20). --- # Concepten binnen bestuurlijke handhaving: functies, functieshouders en procedures Dit onderdeel van het document beschrijft de kernfuncties binnen bestuurlijke handhaving, de rollen van de betrokken functionarissen en de procedures die bij deze handhaving komen kijken, inclusief de juridische waarborgen [22](#page=22) [24](#page=24) [25](#page=25) [30](#page=30) [32](#page=32) [34](#page=34) [37](#page=37) [38](#page=38) [41](#page=41). ### 4.1 De verschillende handhavingsfuncties De bestuurlijke handhaving kent vijf hoofdfuncties, die elk een specifiek doel dienen binnen het naleven van wet- en regelgeving [24](#page=24). #### 4.1.1 Toezicht Toezicht is de functie gericht op het controleren of wet- en regelgeving wordt nageleefd. Het omvat een reeks rechten die, indien nodig, ook bruikbaar zijn voor strafrechtelijke opsporing [24](#page=24) [27](#page=27). * **Rechten van de toezichthouder:** * Medewerkingsplicht van de betrokkene [27](#page=27). * Recht op bijstand [27](#page=27). * Controle van vervoermiddelen [27](#page=27). * Identiteitscontrole [27](#page=27). * Recht op informatie en inlichtingen [27](#page=27). * Controle van goederen en processen [27](#page=27). * Gebruik van audiovisuele middelen [27](#page=27). * Inbewaringneming ter ondersteuning van bewijs en verbeurdverklaring [27](#page=27). * Betredingsrecht [27](#page=27). * **Beperkingen en afdwingbaarheid:** * De rechten zijn proportioneel en doelmatig in te zetten [27](#page=27). * Tijdens de toezichtsfase kunnen deze rechten niet met geweld worden afgedwongen [27](#page=27). * **Cascade van maatregelen:** * Standaard: verhindering van toezicht kan leiden tot boetes, variërend van 20.000 tot 2.000.000 euro (penaal) of 10.000 tot 1.000.000 euro (bestuurlijk) conform artikel 104 KVH [27](#page=27). * Optie (DABM): staking van de gecontroleerde activiteit, wat een uitvoerbare beveiligingsbeslissing is (artikel 102 KVH) [27](#page=27). * Uiterste redmiddel: afwijken van artikel 11, tweede lid KVH [27](#page=27). * **Waarschuwingsbevoegdheid:** De toezichthouder kan een termijn geven om de naleving te herstellen en hiervan bewijs te leveren [28](#page=28). * **Bijkomende bestuurlijke rechten in de opsporingsfase:** * Bestuurlijke visitatie [28](#page=28). * Bestuurlijk verhoor [28](#page=28). * Heterdaad [28](#page=28). #### 4.1.2 Opsporing Opsporing richt zich op het verzamelen van bewijs ten behoeve van een eventuele vervolging. In het geval van misdrijven wordt ook een Agent van Gerechtelijke Politie ingeschakeld [24](#page=24) [27](#page=27). #### 4.1.3 Sanctioneren Sanctioneren omvat het opleggen van bestuurlijke sancties aan overtreders. De procedure en aard van sancties zijn afhankelijk van de ernst van de normschending (misdrijf, inbreuk, normschending) [23](#page=23) [24](#page=24) [30](#page=30) [31](#page=31) [36](#page=36). #### 4.1.4 Herstellen De functie van herstellen is gericht op het ongedaan maken van publieke schade die is ontstaan als gevolg van een overtreding [24](#page=24) [34](#page=34) [35](#page=35) [37](#page=37). #### 4.1.5 Beveiligen Beveiligen heeft als doel het voorkomen van verboden gedragingen of het beperken van publieke verliezen. Dit kan zowel preventief als curatief worden ingezet [24](#page=24) [38](#page=38) [39](#page=39). ### 4.2 Functiehouders Verschillende functionarissen dragen de verantwoordelijkheid voor specifieke handhavingsfuncties [25](#page=25). * **Toezichthouder:** Bevoegd voor toezicht, opsporing en beveiliging. Toezichthouders kunnen door de politiedienst zelf worden aangesteld (artikel 8 KVH) of CALOG personeel zijn. Er zijn ook toezichthouders van rechtswege (artikel 97 KVH), maar deze zijn enkel operationeel in specifieke gevallen en kunnen geen vordering van de beboetingsinstantie doen [25](#page=25) [29](#page=29). * **Herstelinstantie:** Verantwoordelijk voor beveiliging en herstel [25](#page=25). * **Beboetingsinstantie:** Is bevoegd voor bestuurlijke vervolging en sanctionering. Er geldt een cumulverbod: de toezichthouder en de beboetingsinstantie kunnen niet in hetzelfde dossier optreden [25](#page=25). ### 4.3 Procedures binnen bestuurlijke handhaving #### 4.3.1 Sanctieprocedures De sanctieprocedure start na de vaststelling van een overtreding [32](#page=32). * **Vaststellingsverslag:** Bij inbreuken en normschendingen wordt een verslag van vaststelling opgemaakt [23](#page=23). * **Proces-verbaal (PV):** Bij misdrijven wordt een PV opgesteld. Bij een mengeling van overtredingen (misdrijf en inbreuk) wordt eveneens een PV opgesteld [23](#page=23). * **Bestuurlijke sancties:** * **Hoofdsanctie:** Een bestuurlijke geldboete is de primaire sanctie [33](#page=33). * **Minima en maxima geldboete:** * Bij inbreuken: bepaald in het inhoudelijk decreet [33](#page=33). * Bij misdrijven: afgeleid van de minimum- en maximumstraffen (conform artikel 41 bis Sw.), tenzij anders bepaald in het inhoudelijk decreet [33](#page=33). * **Facultatieve aanvullende sancties:** * **Verbeurdverklaring:** Dit kan betrekking hebben op: * Voorwerpen of instrumenten van het misdrijf/de inbreuk [33](#page=33). * Producten van het misdrijf [33](#page=33). * Een bedrag gelijk aan het brutovermogensvoordeel [33](#page=33). * Expertisekosten voor de ontdekking van het misdrijf/de inbreuk [33](#page=33). * **Uitsluiting van steun:** Geheel, gedeeltelijk of voorwaardelijk [33](#page=33). * **Combinatie van beide:** Een combinatie van de hierboven genoemde aanvullende sancties [33](#page=33). #### 4.3.2 Herstelprocedures De bestuurlijke herstelprocedure is gericht op het corrigeren van de publieke schade [37](#page=37). #### 4.3.3 Beveiligingsprocedures Beveiligingsbeslissingen kunnen worden genomen om de uitvoering van handelingen te beëindigen, toegangsverboden op te leggen, gebruiksbeperkingen in te stellen, sluitingen te bevelen, zaken mee te nemen, te verwijderen of te vernietigen, en dieren elders onder te brengen of te euthanaseren. Een voorlopige beveiligingsbeslissing kan worden gevolgd door een definitieve beslissing na bekrachtiging [39](#page=39) [40](#page=40). #### 4.3.4 Rechtsbescherming Betrokkenen beschikken over juridische beschermingsmiddelen tegen bestuurlijke beslissingen [41](#page=41). * **Rechtsmiddelen:** * **Standaard:** Beroep bij de Raad van State (RvS) met reformatiebevoegdheid, met een schorsend effect voor de sanctiebeslissing [42](#page=42). * **Optioneel:** Beroep bij het Handhavingscollege (HHC) met dezelfde bevoegdheden [42](#page=42). * **Nalatenschap van het Grondwettelijk Hof (GWH):** Uitspraak GWH van 13 februari 2025 vernietigde alle verwijzingen naar het HHC [42](#page=42). ### 4.4 Overzicht van normschendingen en handhavingsinstrumenten Verschillende wetgevende decreten en besluiten bepalen de concrete toepassing van handhavingsinstrumenten [45](#page=45). * **DABM (Directe Aansturing Bestuurlijke Maatregelen):** Wordt op brede schaal ingevoerd vanaf eind 2023/begin 2024 [45](#page=45). * **VCRO (Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening):** Toepassing wordt vanaf eind 2023/begin 2024 verwacht [45](#page=45). * **VCW (Vlaamse Codex Wonen):** Toepassing wordt vanaf eind 2023/begin 2024 verwacht [45](#page=45). * **OED / VED (Omgevingsvergunningsdecreet / Vergunningsdecreet):** Toepassing wordt vanaf eind 2023/begin 2024 verwacht [45](#page=45). * **Scheepvaartdecreet:** Toepassing wordt vanaf eind 2023/begin 2024 verwacht [45](#page=45). * **DIHB (Digitalisering van de handhaving):** Vanaf 1 april 2026 [45](#page=45). * **Logies:** Vanaf 1 april 2026 [45](#page=45). * **PRO (Programmering):** Vanaf 1 april 2026 [45](#page=45). * **Terugkom:** Vanaf 1 april 2026 [45](#page=45). * **E-books:** Vanaf september 2025 [45](#page=45). * **Sociale Inspectie:** Wordt geïntegreerd [45](#page=45). * **DIHB (Digitalisering van de handhaving):** Vanaf 31 december 2026 [45](#page=45). * **Logies:** Vanaf 31 december 2026 [45](#page=45). * **PRO (Programmering):** Vanaf 31 december 2026 [45](#page=45). * **Terugkom:** Vanaf 31 december 2026 [45](#page=45). * **GAS5:** Besluit van de Vlaamse Regering over de digitalisering van de handhaving van diverse Vlaamse regelgeving (17 november 2023, gewijzigd 26 september 2025) [45](#page=45). * **Justitiehuizen (enkelbanden):** Ook van toepassing [45](#page=45). > **Tip:** Begrijp de specifieke bevoegdheden en procedures die verbonden zijn aan elk van de vijf handhavingsfuncties. Let goed op de verschillen in aanpak en de instrumenten die per functie beschikbaar zijn [24](#page=24) [25](#page=25). > > **Tip:** De cumulatieverboden tussen functies (bv. toezichthouder en beboetingsinstantie) zijn cruciaal voor een correcte procesvoering [25](#page=25). > > **Tip:** Bestudeer de verschillende sanctietypes (geldboetes, verbeurdverklaringen, etc.) en de voorwaarden waaronder ze worden opgelegd [33](#page=33). > > **Tip:** De rechtsbescherming tegen bestuurlijke beslissingen is een belangrijk aspect. Wees op de hoogte van de beschikbare beroepsmogelijkheden en de bevoegdheden van de betrokken instanties [41](#page=41) [42](#page=42). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Handhaving | Het geheel van maatregelen en sancties dat gericht is op het verzekeren van de naleving van wetten en regelgeving, het herstellen van publieke schade en het voorkomen van verboden gedrag. | | Rechtsgelijkheid | Het principe dat iedereen gelijk behandeld moet worden voor de wet, zonder discriminatie, wat een fundamenteel aspect is van een rechtvaardig handhavingssysteem. | | Rechtszekerheid | Het principe dat burgers moeten kunnen vertrouwen op de bestaande wetgeving en de toepassing ervan, wat zorgt voor duidelijkheid en voorspelbaarheid in de rechtspositie van individuen. | | Publieke schade | Schade die niet alleen individuele belangen treft, maar de gemeenschap als geheel, zoals milieuschade, aantasting van het erfgoed of verstoring van de openbare orde. | | Bestuurlijke sanctie | Een maatregel die door een bestuursorgaan kan worden opgelegd ter sanctionering van een overtreding, zoals een geldboete of een intrekking van een vergunning, zonder voorafgaande tussenkomst van een rechter. | | Gerechtelijke handhaving | Het proces waarbij wetten en regels worden nageleefd en overtredingen worden bestraft via de rechtbanken en het openbaar ministerie, inclusief strafrechtelijke procedures. | | Vonnis / arrest | Een officiële beslissing genomen door een rechterlijke instantie, die bindend is en ten uitvoer gelegd kan worden, vergelijkbaar met een uitvoerbare bestuurlijke beslissing. | | Bestuurlijke herstel- of beveiligingsmaatregel | Een maatregel die door een bestuursorgaan kan worden opgelegd om publieke schade te herstellen of om toekomstige overtredingen te voorkomen, bijvoorbeeld een verbod op bepaalde activiteiten. | | Kaderdecreet Bestuurlijke Handhaving (KBH) | Een initiële wetgevende tekst in Vlaanderen die de basis legde voor bestuurlijke handhaving, gericht op vaststelling, opsporing en sanctionering, met een beperkte visie op digitalisering. | | Kaderdecreet Vlaamse Handhaving (KVH) | Een recenter decreet (juli 2023) dat het KBH uitbreidt met digitalisering en een herstel- en beveiligingsluik, en een meeromvattende aanpak van handhaving beoogt. | | Handhavingsbesluit | Een uitvoerend besluit dat de specifieke regels en procedures vastlegt voor de implementatie van het Kaderdecreet Vlaamse Handhaving, zoals de aanstelling van functiehouders en opleidingsvereisten. | | Toezicht | De functie binnen handhaving die gericht is op het controleren van de naleving van wet- en regelgeving door burgers en organisaties. | | Opsporing | De functie binnen handhaving die gericht is op het ontdekken van bewijsmateriaal met het oog op vervolging van overtredingen, zowel strafrechtelijk als bestuurlijk. | | Sanctionering | Het proces waarbij bestuurlijke sancties, zoals geldboeten of andere maatregelen, worden opgelegd aan overtreders na een vastgestelde inbreuk of misdrijf. | | Herstellen | De functie binnen handhaving die erop gericht is om publieke schade die reeds is ontstaan, ongedaan te maken of te verminderen, bijvoorbeeld door het uitvoeren van herstelwerken. | | Beveiligen | De functie binnen handhaving die gericht is op het voorkomen van toekomstige verboden gedragingen of publieke verliezen, vaak door middel van preventieve maatregelen of beveiligingsbeslissingen. | | Toezichthouder | Een ambtenaar of aangewezen persoon belast met de functie van toezicht, opsporing en beveiliging in het kader van de handhaving van regelgeving. | | Herstelinstantie | Een functionaris of orgaan dat bevoegd is om maatregelen te treffen ter herstel van publieke schade en het beveiligen tegen toekomstige schade. | | Beboetingsinstantie | De instantie die bevoegd is om bestuurlijke vervolging in te stellen en de bijbehorende sancties op te leggen, doorgaans in de vorm van geldboetes. | | Bestuurlijke geldboete | Een financiële sanctie die door een bestuursorgaan wordt opgelegd aan een overtreder als hoofdsanctie voor een inbreuk of misdrijf, met een vastgesteld minimum en maximum. | | Verbeurdverklaring | Een sanctie waarbij de staat eigenaar wordt van objecten of gelden die direct of indirect verband houden met een misdrijf of inbreuk, of de opbrengsten daarvan. | | Administratief beroep | Een rechtsmiddel waarbij een beslissing van een bestuursorgaan wordt voorgelegd aan een hogere instantie binnen hetzelfde bestuurskader, met het oog op een heroverweging van de beslissing. | | Rechtsbescherming | De waarborgen die de wet biedt aan burgers om zich te verdedigen tegen beslissingen van het bestuur en om hun rechten te laten erkennen en beschermen, bijvoorbeeld via beroepsprocedures. |

# Inleiding tot migratierecht en -beleid Dit onderwerp behandelt de historische context en de huidige ontwikkelingen van migratie naar België en de Europese Unie, inclusief recente beleidswijzigingen zoals het EU-migratiepact. ### 1.1 Historische context van migratie naar België Bevolkingsbewegingen en migratie hebben altijd plaatsgevonden, maar de opkomst van natiestaten in de 19e eeuw zorgde voor een dip in migratiestromen. Vanaf het begin van de 20e eeuw nam de migratie naar België toe door een tekort aan arbeidskrachten, voornamelijk vanuit buurlanden. De economische crisis van de jaren 1930 leidde tot een stijging van de werkloosheid en een afname van arbeidsmigratie, maar kende ook een toename van Joodse vluchtelingen en migratie. Dit markeerde een mondiale migratieommekeer waarbij Europa een immigratiecontinent werd in plaats van een emigratiecontinent, wat de huidige perceptie van migratie als een ongekende situatie kan verklaren [6](#page=6). Na de Tweede Wereldoorlog zocht België naar goedkope arbeidskrachten voor de steenkoolindustrie. Aanvankelijk kwamen er veel Italianen naar België tussen 1946 en 1948, maar na het mijnbouwongeval in Marcinelle in 1956 stopte Italië deze migratie. België sloot vervolgens bilaterale overeenkomsten met diverse landen, waaronder Spanje Griekenland Marokko Turkije Tunesië Algerije en Joegoslavië. Het Verdrag van Rome legde de basis voor het vrije verkeer van werknemers binnen de EU [7](#page=7) [8](#page=8). In 1974 werd een officiële "migratiestop" ingevoerd, waarbij de focus verschoof naar arbeidsmigranten met specifieke, gezochte profielen en studies. Gezinshereniging werd het voornaamste immigratietracé. Vanaf 1990 zag men een opkomst van asielmigratie en irreguliere arbeidsmigratie. Grootschalige collectieve regularisaties vonden plaats in de jaren 2000 en 2010, vaak vanwege langdurige procedures, gezondheidsredenen, humanitaire gronden, duurzame lokale verankering of regularisatie via werk [8](#page=8). ### 1.2 Huidige context van migratie Momenteel is gedwongen migratie door onveilige situaties in het Midden-Oosten, Afrika en Zuid-Amerika sterk zichtbaar in de media. Arbeidsmigratie wordt hierbij vaak vergeten, ondanks de rol van economische ongelijkheid als push- en pullfactor [11](#page=11). > **Tip:** Het is belangrijk om de verschillende migratieredenen (zoals economische motieven, gezinshereniging, asiel) te onderscheiden, aangezien deze elk hun eigen juridische kader en beleidsmatige benadering hebben. ### 1.3 Het nieuwe migratiepact van de EU . Het nieuwe migratiepact van de EU, geïntroduceerd in 2023, is opgebouwd rond vier pijlers [12](#page=12): 1. **Veilige buitengrenzen:** Dit omvat strengere controles aan de buitengrenzen, een verscherpt identificatieproces bij aankomst (inclusief foto's en vingerafdrukken), en snellere asielprocedures. Personen bij wie de kans op asiel klein wordt geacht, komen in een versnelde procedure terecht en kunnen worden ondergebracht in gesloten opvangcentra aan de buitengrenzen om snellere terugzending mogelijk te maken [12](#page=12). 2. **Snelle en efficiënte procedures:** Dit beoogt een gestroomlijnd proces voor asielaanvragen en andere migratiestromen. 3. **Doeltreffend systeem van solidariteit en verantwoordelijkheid:** EU-lidstaten kunnen kiezen hoe zij willen bijdragen, bijvoorbeeld door herplaatsingen van migranten, financiële bijdragen, operationele steun, of door te verzoeken om bijdragevermindering of "verantwoordelijkheidscompensaties" [12](#page=12). 4. **Migratie integreren in internationale partnerschappen:** Dit punt benadrukt de noodzaak om migratiebeleid te verweven met internationale samenwerking. ### 1.4 Psychosociale aspecten van migratie Vluchtelingen en migranten (VIB's) kunnen te maken krijgen met aanzienlijke psychosociale problemen, zoals traumatische vluchtervaringen, heimwee, sociaal verval en onzekerheid over de toekomst als gevolg van langdurige procedures. Het is echter belangrijk op te merken dat niet iedereen traumatische ervaringen meemaakt. Zelfs na de toekenning van een verblijfsstatuut kan er sprake zijn van een gevoel van leegte [17](#page=17). > **Tip:** De psychische impact van migratie is complex en vereist een genuanceerde aanpak die rekening houdt met individuele ervaringen en behoeften. ### 1.5 Onderscheid reguliere migratie en migratie omwille van bescherming Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen reguliere migratie en migratie omwille van bescherming [18](#page=18): * **Reguliere migratie:** Dit wordt gekenmerkt als "klassieke" of geplande migratie, met heldere, in de wet verankerde voorwaarden en een gekend procedureverloop, wat rechtszekerheid biedt [18](#page=18). * **Migratie omwille van bescherming:** Dit betreft situaties waar personen gevaar of dreiging lopen in hun herkomstland. De wetgeving is hier vaak vaag, en de inhoudelijke beoordeling gebeurt geval per geval, zonder strikte beslissingstermijnen [18](#page=18). > **Example:** Een persoon die naar België komt om hier te werken in een sector met een tekort aan arbeidskrachten en waarvoor duidelijke visumprocedures bestaan, valt onder reguliere migratie. Een persoon die vlucht voor oorlog of vervolging in zijn thuisland en asiel aanvraagt, valt onder migratie omwille van bescherming. --- # Publieke instanties en procedures rondom internationale bescherming Dit gedeelte behandelt de verschillende overheidsinstanties die betrokken zijn bij het migratierecht en de procedures voor het aanvragen en behandelen van internationale bescherming in België [19](#page=19) [20](#page=20) [46](#page=46). ## 2. Publieke instanties betrokken bij het migratierecht De procedure rondom internationale bescherming in België omvat verschillende overheidsinstanties die elk hun specifieke rol spelen [19](#page=19) [20](#page=20) [46](#page=46) [56](#page=56). ### 2.1 Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) De DVZ speelt een cruciale rol in de beginfase van de asielprocedure. Hun takenpakket omvat [19](#page=19) [56](#page=56): * Het afgeven van visa voor kort verblijf voor toerisme, zakenreizen, familiebezoek of medische consulten [19](#page=19). * Het behandelen van aanvragen voor langdurig verblijf voor studenten, werknemers en gezinsherenigers [19](#page=19). * Het registreren van alle asielaanvragen [19](#page=19) [57](#page=57). * Het beheer van gesloten centra voor personen zonder wettig verblijf [19](#page=19). * Het onderzoeken van de bevoegdheid van de lidstaat voor de asielaanvraag volgens de Dublin III-verordening [63](#page=63). * Het nemen van beslissingen inzake de ontvangst van de asielaanvraag [64](#page=64). * Het organiseren van gedwongen terugkeer voor uitgeprocedeerde vreemdelingen [71](#page=71). ### 2.2 Commissariaat-generaal voor de vluchtelingen en de staatlozen (CGVS) Het CGVS is een onafhankelijke instantie die verantwoordelijk is voor de beoordeling van asielaanvragen. Hun taken omvatten [19](#page=19) [56](#page=56): * Het uitvoeren van onderzoek naar de vluchtelingenstatus [19](#page=19). * Het uitvoeren van onderzoek naar de subsidiaire beschermingsstatus [19](#page=19). * Het beoordelen of het verzoek om internationale bescherming ontvankelijk is, bijvoorbeeld in het geval van een eerste land van asiel [64](#page=64). * Het beslissen over de toekenning van het statuut van vluchteling of subsidiaire bescherming [64](#page=64) [65](#page=65). ### 2.3 Fedasil Fedasil is verantwoordelijk voor de opvang van verzoekers om internationale bescherming en andere doelgroepen. Hun verantwoordelijkheden omvatten [20](#page=20) [56](#page=56): * Het garanderen van de kwaliteit en conformiteit binnen de verschillende opvangstructuren [20](#page=20). * Het coördineren van de organisatie van vrijwillige terugkeer naar de herkomstlanden [20](#page=20) [68](#page=68). * Het uitvoeren van medische onderzoeken, zoals een TBC-test [58](#page=58). * Het toewijzen van opvangplaatsen, rekening houdend met individuele situaties zoals gezinssituatie, gezondheid, taal- en procedurekennis en kwetsbare groepen [59](#page=59) [61](#page=61). * Het reserveren van plaatsen in collectieve centra voor specifieke begeleiding op het gebied van terugkeer (Open Terugkeerplaatsen - OTP) [68](#page=68). ### 2.4 Raad voor vreemdelingenbetwistingen (RvV) De RvV is de instantie waar beroep kan worden aangetekend tegen een negatieve beslissing van het CGVS [56](#page=56). * Het is de instantie waar beroep kan worden aangetekend tegen een negatieve beslissing van het CGVS [56](#page=56) [68](#page=68). * Een schorsend beroep bij de RvV behoudt het attest van immatriculatie [68](#page=68). * Een negatieve beslissing van de RvV leidt tot een tweede bevel om het grondgebied te verlaten [68](#page=68). ### 2.5 Raad van State De Raad van State kan eventueel geraadpleegd worden na een negatieve beslissing van de RvV [68](#page=68). ## 4. Verzoek om internationale bescherming Een verzoek om internationale bescherming gebeurt via een asielaanvraag, die twee vormen van onderzoek kent: onderzoek naar het vluchtelingenstatuut volgens de Conventie van Genève en onderzoek naar subsidiaire bescherming. Het is belangrijk om de terminologie correct te hanteren: verzoeker om internationale bescherming (kandidaat-vluchteling), (erkend) vluchteling en subsidiair beschermde [46](#page=46). ### 4.1 Algemene voorwaarden voor bescherming #### 4.1.1 Vluchtelingenstatuut Het statuut van vluchteling kan toegekend worden aan eenieder die voldoet aan de voorwaarden van de Conventie van Genève. Dit omvat elke persoon die buiten het land van nationaliteit (of herkomst indien staatloos) verblijft en de bescherming van dat land niet kan of wil inroepen vanwege vrees voor vervolging omwille van ras, religie, nationaliteit, het behoren tot een bepaalde sociale groep, of politieke overtuiging [49](#page=49). > **Tip:** De definitie van vervolging volgens de Conventie van Genève is cruciaal. Het gaat om een individuele vrees die gegrond moet zijn [49](#page=49). #### 4.1.2 Subsidiaire bescherming Het statuut van subsidiaire bescherming kan worden toegekend wanneer er zwaarwegende gronden zijn om aan te nemen dat een persoon bij terugkeer naar het land van herkomst een reëel risico loopt op ernstige schade. Ernstige schade omvat [50](#page=50): * Doodstraf of executie [50](#page=50). * Foltering of onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing [50](#page=50). * Ernstige bedreiging van het leven van een burger als gevolg van willekeurig geweld in geval van internationaal of binnenlands gewapend conflict [50](#page=50). > **Tip:** Subsidiaire bescherming is een vangnet wanneer het vluchtelingenstatuut niet wordt toegekend, maar er toch een risico op ernstige schade bestaat [50](#page=50). #### 4.1.3 Verschillen en overeenkomsten | Vluchtelingenstatus | Subsidiaire bescherming | | :--------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Gegronde vrees voor vervolging omwille van: | Reëel risico op ernstige schade bij terugkeer: | | • Ras | • Doodstraf | | • Religie | • Foltering, onmenselijke/vernederende behandeling | | • Nationaliteit | • Willekeurig geweld in gewapend conflict | | • Sociale groep | | | • Politieke overtuiging | | | Moet zich buiten het land van herkomst bevinden | Moet zich buiten het land van herkomst bevinden | | Én geen bescherming in het land van herkomst | Én geen bescherming in het land van herkomst | | (Er zijn ook uitsluitingsgronden!) | (Er zijn ook uitsluitingsgronden!) | | **Bron:** | **Bron:** | [55](#page=55). #### 4.1.4 Casuïstiek * **Vluchtelingenstatus:** Een vrouw in El Salvador die slachtoffer is van huiselijk geweld en waarbij de autoriteiten niet reageren op verzoeken om hulp, kan onder de categorie 'getrouwde vrouwen in El Salvador die niet in staat zijn om hun relatie te verlaten' vallen en zo erkend worden op basis van behoren tot een bepaalde sociale groep. 'Verwesterde Afghanen' die terugkeren, kunnen ook als vluchteling erkend worden op basis van hun politieke of religieuze overtuiging indien ze westerse waarden en normen hebben overgenomen [51](#page=51) [52](#page=52). * **Subsidiaire bescherming:** Een Palestijnse man uit Gaza die dreigt terecht te komen in extreme armoede en niet kan voorzien in zijn basisbehoeften, kan subsidiaire bescherming krijgen wegens onmenselijke en vernederende behandelingen. Na de machtsovername van de Taliban in Afghanistan is een individueel vluchtmotief nodig voor subsidiaire bescherming, waarbij aangetoond moet worden hoe persoonlijke omstandigheden het risico op slachtofferschap van willekeurig geweld verhogen [53](#page=53) [54](#page=54). ### 4.2 Procedure: De asielprocedure De asielprocedure kent meerdere fasen, waarbij verschillende instanties betrokken zijn [56](#page=56). #### 4.2.1 Fase 1: Registratie en eerste hoor (DVZ) Het verzoek om internationale bescherming wordt geregistreerd bij de DVZ, idealiter zonder juridische bijstand [57](#page=57). * Het verzoek moet worden ingediend binnen acht werkdagen na illegale binnenkomst in België [57](#page=57). * De verzoeker kan de proceduretaal kiezen en er wordt voorzien in een tolk (Nederlands of Frans) [57](#page=57). * Er wordt een woonplaatskeuze genoteerd, bijvoorbeeld een adres in een asielcentrum [57](#page=57). * Foto's en vingerafdrukken worden afgenomen [57](#page=57) [58](#page=58). * Er wordt een Bijlage 26 (attest van registratie asielaanvraag) opgemaakt [57](#page=57). * Een eerste gehoor vindt plaats om de identiteit, herkomst en reisweg te verklaren. Verzamelen van documenten en medewerking van de verzoeker zijn hierbij van belang [57](#page=57). * Een vragenlijst ter voorbereiding van het interview bij het CGVS wordt ingevuld [57](#page=57). * Op de dag van de aanvraag worden basisgegevens genoteerd, vingerafdrukken en een foto afgenomen, een TBC-test uitgevoerd en informatie over de verdere procedure verstrekt [58](#page=58). #### 4.2.2 Fase 1: Opvang en attest van immatriculatie (Fedasil) Fedasil is verantwoordelijk voor de opvang van de verzoeker [56](#page=56) [59](#page=59). * Een radiografie van de longen wordt uitgevoerd [59](#page=59). * Een opvangplaats wordt toegewezen (code 207), waar de verzoeker verplicht moet inschrijven [59](#page=59). * Een infobrochure over opvang wordt afgeleverd [59](#page=59). * Binnen acht dagen wisselt de verzoeker de Bijlage 26 in bij de gemeente tegen een attest van immatriculatie (ook wel 'Oranje kaart' genoemd) [59](#page=59) [60](#page=60). > **Tip:** De toewijzing van een opvangplaats gebeurt zo optimaal mogelijk, rekening houdend met de individuele situatie van de verzoeker en de beschikbare plaatsen [61](#page=61). * **Criteria voor opvangtoewijzing door Fedasil:** * Gezinssituatie [61](#page=61). * Gezondheidstoestand [61](#page=61). * Kennis van een van de landstalen [61](#page=61). * Proceduretaal [61](#page=61). * Behoren tot een kwetsbare groep [61](#page=61). * Na zes maanden in collectieve opvang kan een plaats in individuele opvang worden aangevraagd, wat in de praktijk vaak enkel is toegestaan bij kwetsbaarheid of bij groepen met een hoge erkenningsgraad [62](#page=62). #### 4.2.3 Fase 2: Dublin-onderzoek (DVZ) De DVZ onderzoekt welke lidstaat bevoegd is voor de asielaanvraag, conform de Dublin III-verordening. De volgorde van bevoegdheid is als volgt [63](#page=63): 1. Staat waar een gezinslid al bescherming heeft of een lopende asielaanvraag heeft [63](#page=63). 2. Staat die reeds een visum heeft uitgereikt (indien nog geldig) [63](#page=63). 3. Staat van illegale binnenkomst (vervalt na 12 maanden) [63](#page=63). 4. Staat van asielaanvraag indien visumvrij voor dat land [63](#page=63). 5. Staat waar asiel wordt aangevraagd in de transitzone [63](#page=63). 6. Indien geen van bovenstaande van toepassing is, het land waar asiel wordt aangevraagd [63](#page=63). > **Opgelet:** Andere criteria gelden voor niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV). Een lidstaat kan altijd afwijken om humanitaire redenen [63](#page=63). #### 4.2.4 Fase 3: Beoordeling door het CGVS Het CGVS onderzoekt de asielaanvraag [56](#page=56) [64](#page=64). * Het CGVS kan het verzoek niet-ontvankelijk verklaren in bepaalde omstandigheden, zoals wanneer er een eerste land van asiel is [64](#page=64). * Het CGVS beslist over de toekenning van het statuut door de definities van vluchteling en subsidiair beschermde te toetsen [64](#page=64). * Een persoonlijk onderhoud (gehoor) vindt plaats om de coherentie en geloofwaardigheid van het verhaal na te gaan; een advocaat mag hierbij aanwezig zijn [64](#page=64). * Er is geen minimumleeftijd om geïnterviewd te worden [64](#page=64). * De behandelingstermijn bedraagt zes maanden, maar kan verlengd worden [64](#page=64). * Er is een gedeelde bewijslast tussen de verzoeker en het CGVS [64](#page=64). * **Samenhangende en geloofwaardige verklaringen zijn essentieel; leugens kunnen de geloofwaardigheid in gevaar brengen** [64](#page=64). ##### 4.2.4.1 Positieve beslissing Indien de beslissing positief is, wordt het vluchtelingenstatuut of het subsidiaire beschermingsstatuut toegekend [65](#page=65). * Na toekenning van een statuut moet de verzoeker de opvangstructuur verlaten binnen maximaal twee maanden [66](#page=66). * Hulpverleningsorganisaties kunnen bij de zoektocht naar woonst assisteren [66](#page=66). * De verzoeker wordt ingeschreven in het vreemdelingenregister door de gemeente [66](#page=66). * In theorie kan een vluchteling verplicht worden terug te keren indien het conflict in het herkomstland is opgelost, maar dit komt in de praktijk zelden voor [66](#page=66). ##### 4.2.4.2 Negatieve beslissing Na een negatieve beslissing is er de mogelijkheid tot schorsend beroep bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RvV) [68](#page=68). * Het attest van immatriculatie blijft behouden tijdens het beroep [68](#page=68). * Een negatieve beslissing van de RvV leidt tot een tweede bevel om het grondgebied te verlaten [68](#page=68). * Nadien kan eventueel beroep ingesteld worden bij de Raad van State [68](#page=68). * Na de beroepstermijn of een negatieve beslissing van de RvV volgt een bevel om het grondgebied te verlaten (BGV) en een Open Terugkeerplaats (OTP) voor maximaal 30 dagen voor vrijwillige terugkeer [68](#page=68). * OTP-plaatsen zijn gereserveerd voor specifieke begeleiding bij terugkeer [68](#page=68). * Verlenging van verblijf in een OTP kan mogelijk zijn om medische redenen [68](#page=68). * Het Internationale Orgaan voor Migratie (IOM) onderzoekt de aanvraag om bijstand bij vrijwillige terugkeer en biedt financiële, administratieve en/of materiële ondersteuning [68](#page=68). > **Tip:** Het niet vrijwillig verlaten van de OTP kan leiden tot gedwongen terugkeer [71](#page=71). #### 4.2.5 Gedwongen terugkeer Indien de verzoeker weigert de OTP te verlaten, kan de DVZ de lokale politie inschakelen [71](#page=71). * De politie roept de verzoeker op zich te melden; indien dit niet gebeurt, wordt de verzoeker opgehaald [71](#page=71). * De verbindingsambtenaar van de DVZ is verantwoordelijk voor het organiseren van de gedwongen terugkeer [71](#page=71). * De DVZ kan uitgeprocedeerde verzoekers vasthouden in gesloten centra [71](#page=71). * De terugkeer kan geforceerd plaatsvinden met het vliegtuig of de bus, individueel begeleid of op een speciale vlucht [71](#page=71). --- # Toegang tot het grondgebied, verblijf en nationaliteit Dit onderwerp onderzoekt de voorwaarden en procedures voor toegang tot het Belgische grondgebied, het verkrijgen van een verblijfsrecht, en de weg naar de Belgische nationaliteit. ### 3.1 Toegang tot het grondgebied en verblijf #### 3.1.1 Kort verblijf Een kort verblijf in België (maximaal 90 dagen) kan betrekking hebben op toerisme, familiebezoek of een zakenreis. Voor EU-burgers is er een recht op verblijf van maximaal 3 maanden. Derdelanders hebben in principe een Schengenvisum nodig, tenzij ze een verblijfsvergunning hebben in een ander Schengenland of een vrijstelling genieten [22](#page=22). #### 3.1.2 Verblijf van langer dan 3 maanden voor EU-burgers EU-burgers kunnen langer dan 3 maanden in België verblijven met diverse statuten, waaronder die van EU-werkzoekende, EU-werknemer, EU-zelfstandige, EU-student of economisch niet-actieve EU-burgers [23](#page=23). #### 3.1.3 Arbeidsmigratie Sinds 1974 geldt er in principe een arbeidsmigratiestop. EU-burgers genieten van het vrije verkeer van personen en hebben geen arbeidskaart nodig om te werken. Niet-EU-burgers die langer dan 90 dagen in België willen werken, hebben een gecombineerde vergunning nodig die zowel een arbeids- als een verblijfsvergunning omvat. Voor werkperiodes van maximaal 90 dagen moeten aparte aanvragen voor een arbeidskaart en een verblijfstitel worden ingediend, wat feitelijk een vorm van kort verblijf is [24](#page=24). #### 3.1.4 Medische regularisatie ("9ter") De medische regularisatie, ook wel bekend als "9ter", verleent een verblijfsvergunning van meer dan 3 maanden om medische redenen. Dit is mogelijk indien de ziekte een reëel risico inhoudt voor het leven of de fysieke integriteit, of indien er een reëel risico op een onmenselijke of vernederende behandeling bestaat bij gebrek aan adequate zorg in het land van herkomst. Een arts van de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) onderzoekt de medische toestand. Bij toekenning wordt een beperkt verblijfsrecht van één jaar verleend, telkens vernieuwbaar voor twee jaar, waarna na vijf jaar een onbeperkt verblijfsrecht kan worden verkregen. Deze procedure wordt zelden toegekend [25](#page=25). #### 3.1.5 Humanitaire regularisatie ("9bis") De humanitaire regularisatie, of "9bis", voorziet in een verblijfsvergunning van meer dan 3 maanden om humanitaire redenen. Hoewel een verblijfsvergunning in principe vanuit het buitenland wordt aangevraagd (bv. via een humanitair visum), kan deze vanuit België worden aangevraagd bij buitengewone omstandigheden, zoals onmogelijkheid om naar het land van herkomst te reizen of wanneer een minderjarige in België naar school gaat. Bij toekenning door DVZ wordt een beperkt of onbeperkt verblijfsrecht verleend, met na vijf jaar sowieso een onbeperkt verblijfsrecht. De aanvraag is niet-opschortend, wat betekent dat er tijdens de behandelingstermijn geen verblijfsrecht is [27](#page=27). > **Tip:** De aanvraag voor een humanitaire regularisatie kost meer dan 300 euro per volwassene [29](#page=29). De Staatssecretaris en DVZ beslissen over de gegrondheid van de aanvraag, wat een discretionaire bevoegdheid betreft; de "9bis" is dus een gunst. De Verblijfswet specificeert geen criteria voor deze beslissing, wat betekent dat elke aanvraag individueel moet worden beoordeeld, een weigering gemotiveerd moet zijn, en beslissingen mogen niet kennelijk onredelijk of willekeurig zijn. In de praktijk houdt DVZ rekening met de mate van integratie, ouderdom en kwetsbaarheid, zoals bij alleenstaande moeders die slachtoffer zijn van geweld [29](#page=29). #### 3.1.6 Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV) Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV) zijn minderjarige derdelanders zonder ouderlijk gezag of voogd. Zij komen vaak in de asielprocedure terecht. Helaas verdwijnen veel NBMV in de praktijk van de radar [32](#page=32) [33](#page=33). #### 3.1.7 Humanitair visum Het humanitair visum is een discretionaire bevoegdheid van de staatssecretaris en DVZ, het is een gunst en geen recht. Er is geen wettelijke basis voor de uitgifte ervan. In de praktijk hecht DVZ belang aan bijzondere affectieve en financiële banden met personen in België, en aan de humanitaire, precaire en/of geïsoleerde situatie van de verzoeker in het herkomstland. Praktijkvoorbeelden zijn uitzonderlijke reddingsoperaties, zoals voor christelijke minderheden in Syrië, en achtergebleven familieleden. Er geldt een administratiekost voor meerderjarigen [34](#page=34). > **Example:** Een casus betreffende de meerderjarige dochter van een Afghaanse vluchteling in België illustreert de strenge criteria. DVZ weigerde het visum omdat er geen bewijs was van daadwerkelijke (financiële) afhankelijkheid, enkel gebruikelijke affectieve banden. Tevens werd opgemerkt dat, ondanks een eerdere melding van dreiging door de Taliban, er geen nieuwe bedreigingen waren en gedwongen huwelijken verboden zijn bij decreet [36](#page=36). #### 3.1.8 Gezinshereniging Gezinshereniging betreft het samenbrengen van familieleden die in verschillende staten verblijven. Er wordt onderscheid gemaakt tussen gezinshereniging met een Belg en met een derdelander [37](#page=37). ##### 3.1.8.1 Gezinshereniging met een Belg Een Belg kan worden vervoegd door zijn echtgenoot of wettelijke partner (ouder dan 21 jaar), (klein)kinderen, en juridische ouders in geval van een minderjarige. De voorwaarden omvatten voldoende bestaansmiddelen (110% van het Gewaarborgd Gemiddeld Minimum Inkomen (GGMMI) plus 10% per ten laste gezinslid), huisvesting, een ziekteverzekering, en de intentie tot samenwoonst. Er geldt ook een administratiekost [39](#page=39). ##### 3.1.8.2 Gezinshereniging met een derdelander Een derdelander kan worden vervoegd door zijn echtgenoot, wettelijke partner, minderjarig (stief)kind, meerderjarig (stief)kind met een beperking, en ouder. De voorwaarden zijn vergelijkbaar met die voor gezinshereniging met een Belg: voldoende bestaansmiddelen (110% van het GGMMI plus 10% per ten laste gezinslid), huisvesting, ziekteverzekering, samenwoonst, en een administratiekost [40](#page=40). ##### 3.1.8.3 Procedure gezinshereniging Voor een derdelander die gezinsleden wil ontvangen, moeten de gezinsleden zich wenden tot een Belgische ambassade, wat in de praktijk vaak tot moeilijkheden leidt. Een Belg die gezinsleden wil ontvangen, kan ervoor zorgen dat zij de aanvraag indienen bij de Belgische ambassade of de gemeente [41](#page=41). ##### 3.1.8.4 Geregistreerde partner en andere familieleden Een "geregistreerde partner" verwijst naar een officieel geregistreerd partnerschap. Indien dit niet geregistreerd is, kunnen een humanitair visum of een visum met het oog op huwelijk of wettelijke samenwoning mogelijk zijn. Polygamie is niet toegestaan in het kader van gezinshereniging. Andere familieleden kunnen de vluchteling niet vervoegen via gezinshereniging, maar er kan een beroep worden gedaan op een humanitair visum. Voor dit visum zijn stabiele en toereikende inkomsten (110% GGMMI + 10% extra per persoon ten laste) en voldoende huisvesting vereist. DVZ weigert vaak inkomsten uit uitzendarbeid. Een uitzondering geldt voor vluchtelingen: gedurende de eerste zes maanden zijn er geen materiële voorwaarden [78](#page=78) [79](#page=79). ##### 3.1.8.5 Bewijs van familiebanden Het bewijzen van familiebanden verloopt via een cascadesysteem waarbij DVZ de beoordeling doet. Dit kan gebeuren met officiële documenten zoals buitenlandse rechterlijke beslissingen of authentieke akten. Indien officiële documenten niet voorhanden zijn, kunnen andere geldige bewijzen, een gesprek met DVZ, of een DNA-test worden overwogen. Moeilijkheden met het voorleggen van bewijsstukken, zoals niet-bestaande of onvindbare akten, komen vaak voor [80](#page=80). > **Example:** In de praktijk wordt een humanitair visum vaak aangevraagd door echtgenoten met niet-erkende religieuze huwelijken, broers en zussen van NBMV, meerderjarige kinderen van derdelanders met wettig verblijf, of in andere uitzonderlijke situaties zoals voor een ouder op hoge leeftijd, geïsoleerde personen, of feitelijk geadopteerde kinderen [81](#page=81). #### 3.1.9 Mensenhandel en -smokkel Mensenhandel omvat het met dwang vervoeren of huisvesten van mensen met uitbuiting als doel, en valt onder het Strafwetboek. Mensensmokkel, het transporteren van mensen tussen landen, valt onder de Vreemdelingenwet. Smokkelbendes specialiseren zich hierin, en 90% van de migranten doet er beroep op. De winsten zijn hoog en de kans op betrapping laag. Betalingen gebeuren vaak in schijven, wat kan leiden tot schuldslavernij. Slachtoffers kunnen op basis van hun statuut tijdelijk en eventueel onbeperkt verblijfsrecht krijgen [42](#page=42). ##### 3.1.9.1 Vormen van mensenhandel Vormen van mensenhandel omvatten seksuele uitbuiting (meest voorkomend, inclusief prostitutie en "loverboy"-praktijken), uitbuiting van bedelarij, en economische uitbuiting onder omstandigheden die indruisen tegen de menselijke waardigheid (bv. in de landbouw- of bouwsector). Ook de rekrutering voor illegale orgaandonatie of het plegen van misdrijven tegen de wil van het slachtoffer vallen hieronder. Mensensmokkel met verzwarende omstandigheden, zoals financieel gewin door illegale binnenkomst/vervoer of situaties met dwang, gevaar, of ernstig letsel, is eveneens relevant, ongeacht de instemming van het slachtoffer [43](#page=43). ##### 3.1.9.2 Voorwaarden voor slachtofferstatuut Om in aanmerking te komen voor het slachtofferstatuut, moeten de contacten met de vermeende dader(s) verbroken zijn, moet het slachtoffer begeleid worden door een gespecialiseerd onthaalcentrum dat het verblijfsstatuut aanvraagt, en moet er samengewerkt worden met de gerechtelijke overheden door verklaringen af te leggen of een klacht in te dienen. De procedure omvat detectie, identificatie, voorlopig verblijf, verlengd verblijf, en uiteindelijk verblijf van onbepaalde duur onder bepaalde voorwaarden. Indien het Openbaar Ministerie de zaak seponeert, eindigt de verblijfsprocedure en verkrijgt het slachtoffer geen verblijfsstatuut, waarna eventueel een "9bis"-aanvraag kan worden overwogen [44](#page=44). #### 3.1.10 "Transmigranten" "Transmigranten" zijn (economische) migranten die nooit asiel aanvragen en zich zonder geldige verblijfspapieren op Belgisch grondgebied bevinden. Het non-refoulementbeginsel verbiedt het terugsturen van personen naar een land waar zij vervolging te vrezen hebben op grond van ras, godsdienst, politieke overtuiging, of lidmaatschap van een bepaalde sociale groep of nationaliteit. De Vreemdelingenwet (RVV) erkent ook een slechte socio-economische situatie in het herkomstland als reden. DVZ toetst vóór uitwijzing aan artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM), wat losstaat van een eventuele asielaanvraag [45](#page=45). ### 3.2 Toegang tot de Belgische nationaliteit #### 3.2.1 Inleiding tot de Belgische nationaliteit De belangrijkste bron voor de Belgische nationaliteit is het Wetboek van de Belgische nationaliteit (WBN). Na wijzigingen in 2000 en 2012, beoogt de wet het verkrijgen van de Belgische nationaliteit migratieneutraal te maken. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen het *ius soli* (recht van de bodem) en *ius sanguinis* (recht van het bloed). Een vreemdeling kan Belg worden door automatische toekenning (voor minderjarigen) of door verkrijging (voor meerderjarigen) via een nationaliteitsverklaring of naturalisatie [91](#page=91) [92](#page=92). #### 3.2.2 Automatische toekenning Automatische toekenning van de Belgische nationaliteit kan gebeuren op basis van *ius sanguinis* (nationaliteit van de vader of moeder) of *ius soli* (geboorte in België) [95](#page=95). ##### 3.2.2.1 Hypothesen via *ius sanguinis* (art. 8, 9 & 12 WBN) 1. Kind geboren in België uit een Belgische ouder [95](#page=95). 2. Kind geboren in het buitenland uit een Belgische ouder die zelf in België is geboren [95](#page=95) [96](#page=96). 3. Kind geboren in het buitenland uit een Belgische ouder die zelf in het buitenland geboren is: het kind wordt pas Belg als de Belgische ouder een verklaring aflegt bij de Belgische ambassade vóór het kind 5 jaar is [95](#page=95) [96](#page=96). 4. Kind geboren in het buitenland uit een Belgische ouder die zelf in het buitenland is geboren, en het kind geen andere nationaliteit heeft tot het 18 jaar is (om staatloosheid te voorkomen) [95](#page=95) [96](#page=96). 5. Kind waarvan een ouder Belg wordt, wordt zelf ook Belg indien het kind hoofdverblijfplaats in België heeft en de ouder die Belg wordt, ouderlijk gezag over het kind bezit [95](#page=95) [97](#page=97). 6. Na adoptie [95](#page=95). ##### 3.2.2.2 Hypothesen via *ius soli* (art. 10, 11 & 11bis WBN) 7. Kind geboren in België dat geen andere nationaliteit bezit (tenzij een vreemde nationaliteit mogelijk is door registratie door ouders in hun herkomstland). Dit geldt ook voor VIBs, vluchtelingen en subsidiair beschermden [95](#page=95) [98](#page=98). 8. Kind geboren in België uit niet-Belgische ouders die de laatste 10 jaar 5 jaar hoofdverblijf in België hadden; dit betreft kinderen van de "3e generatie". Hoofdverblijfplaats is de inschrijving in het rijksregister [95](#page=95) [98](#page=98). 9. Kind geboren in België uit niet-Belgische ouders die een verklaring afleggen vóór het kind 12 jaar is, waarbij minstens één ouder de laatste 10 jaar hoofdverblijf in België had en beschikt over een onbeperkt verblijfsrecht; dit betreft kinderen van de "2e generatie". Het kind moet sinds zijn geboorte hoofdverblijfplaats in België hebben [95](#page=95) [98](#page=98). #### 3.2.3 Verkrijging (voor meerderjarigen) Verkrijging van de Belgische nationaliteit gebeurt via een nationaliteitsverklaring (de algemene regel) of naturalisatie (de uitzondering) [92](#page=92) [99](#page=99). ##### 3.2.3.1 Nationaliteitsverklaring De voorwaarden voor een nationaliteitsverklaring zijn: 1. In België geboren en wettelijk verblijf sinds geboorte [99](#page=99). 2. Geïntegreerd zijn [99](#page=99). 3. Gehuwd zijn met een Belg of ouder zijn van een Belgisch minderjarig kind [99](#page=99). 4. Onmogelijkheid tot economische activiteit wegens beperking, invaliditeit, of het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd [99](#page=99). 5. 10 jaar wettelijk verblijf in België [99](#page=99). ##### 3.2.3.2 Naturalisatie Naturalisatie is een uitzonderingsprocedure en vereist buitengewone verdiensten of erkende staatloosheid [99](#page=99). #### 3.2.4 Dubbele nationaliteit Het bezitten van twee of meer nationaliteiten is mogelijk. Er zijn drie categorieën: Belgen die van rechtswege een vreemde nationaliteit bezitten (bv. kinderen uit gemengde huwelijken), Belgen die vrijwillig een andere nationaliteit kiezen maar hun Belgische nationaliteit behouden, en vreemdelingen die vrijwillig de Belgische nationaliteit hebben verkregen en hun oorspronkelijke nationaliteit behouden [100](#page=100). --- # Sociale rechten en gezondheidszorg voor vreemdelingen Dit thema behandelt de sociale rechten en de toegang tot gezondheidszorg voor verschillende categorieën van vreemdelingen in België. ## 4. Sociale rechten en gezondheidszorg voor vreemdelingen ### 4.1 Opvang van verzoekers om internationale bescherming De opvang van verzoekers om internationale bescherming (VIBs) is gestructureerd via collectieve opvangstructuren, beheerd door instanties zoals Fedasil of het Rode Kruis, en individuele opvangstructuren, beheerd door OCMW's (via LOI's) of NGO's. Alle opvangstructuren zijn open, wat betekent dat bewoners vrij kunnen in- en uitlopen [72](#page=72). Materiële hulp aan VIBs omvat onderdak, voeding, kledij, sociale, medische en psychologische begeleiding, leefgeld, juridische bijstand en diensten zoals tolken en opleidingen. In principe is er een bijdrageplicht van 50% van de beroepsinkomsten van de bewoners in het opvangcentrum. Personen die niet verblijven in hun toegewezen opvangstructuur worden beschouwd als "no-shows" (met code 207) en ontvangen geen materiële hulp [73](#page=73). ### 4.2 Verblijfstitels en kaarten De verblijfstitels voor erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden worden weergegeven door middel van elektronische kaarten (#page=74, 75) [74](#page=74) [75](#page=75). * **Erkend vluchteling**: Ontvangt een elektronische A kaart, die 5 jaar geldig is. Na deze periode verkrijgen zij een verblijfsrecht van onbeperkte duur, waarvoor een elektronische B kaart wordt afgegeven [74](#page=74). * **Subsidiair beschermde**: Ontvangt eveneens een elektronische A kaart. Hun verblijfsrecht is aanvankelijk tijdelijk (1 jaar, daarna 2 jaar, gevolgd door nog eens 2 jaar). Na 5 jaar verkrijgen zij ook een verblijfsrecht van onbeperkte duur, waarvoor een elektronische B kaart wordt afgegeven [75](#page=75). Een overzicht van diverse elektronische vreemdelingenkaarten is beschikbaar [88](#page=88): * **Elektronische A kaart**: Bewijs van inschrijving in het Vreemdelingenregister voor derdelanders met beperkte duur [88](#page=88). * **Elektronische B kaart**: Bewijs van inschrijving in het Vreemdelingenregister voor derdelanders met onbeperkte duur [88](#page=88). * **Elektronische C kaart**: Verblijfskaart voor gevestigde vreemdeling of Zwitser met (duurzaam) verblijf [88](#page=88). * **Elektronische D kaart**: Verblijfsvergunning voor langdurig ingezetene [88](#page=88). * **Elektronische E kaart**: Verklaring van inschrijving voor Unieburgers met verblijf van meer dan drie maanden [88](#page=88). * **Elektronische E+ kaart**: Verblijfskaart voor Unieburgers met duurzaam verblijf [88](#page=88). * **Elektronische F kaart**: Verblijfskaart voor derdelands familielid van Unieburger of Belg (gezinshereniging) [88](#page=88). * **Elektronische F+ kaart**: Duurzaam verblijfskaart voor derdelands familielid van Unieburger of Belg [88](#page=88). * **Elektronische H kaart**: Europese blauwe kaart voor hoogopgeleide werknemer [88](#page=88). ### 4.3 Sociale rechten voor vreemdelingen Vluchtelingen en subsidiair beschermden genieten in België dezelfde sociale rechten als Belgen, waaronder het recht op maatschappelijke integratie, leefloon (IGO), Vlaamse sociale bescherming en tegemoetkomingen voor mensen met een beperking [82](#page=82). #### 4.3.1 Recht op sociale huur Erkend vluchtelingen en subsidiair beschermden hebben, in tegenstelling tot VIBs, recht op sociale huur. Zij dienen te voldoen aan de inkomens- en eigendomsvoorwaarden. Er is in principe geen voorrang, en ze worden opgenomen in de wachtlijst. Een taalkennisvereiste kan van toepassing zijn [83](#page=83). #### 4.3.2 Overzicht van rechten per statuut Het volgende overzicht schetst de rechten van verschillende categorieën vreemdelingen: | Recht | Verzoeker om internationale bescherming | Erkend vluchteling | Subsidiair beschermde | | :--------------------- | :----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ | | Werken | 4 maanden na registratie verzoek, mits nog geen beslissing CGVS; schijvensysteem indien in opvangstructuur | Ja | Ja | [84](#page=84). | Vrijwilligerswerk | Ja, melden aan opvangstructuur | Ja | Ja | [84](#page=84). | Leefloon | Nee: basis is materiële opvang (bed, bad en brood) | Ja (leefloon) | Ja (leefloon) | [84](#page=84). | Werkloosheidsuitkering | Melden aan OCMW indien leefloon; vragen aan RVA indien werkloosheidsuitkering | Melden aan OCMW indien leefloon; vragen aan RVA indien werkloosheidsuitkering | Melden aan OCMW indien leefloon; vragen aan RVA indien werkloosheidsuitkering | [84](#page=84). | Onderwijs kinderen | Leerplicht voor alle kinderen met vreemde nationaliteit | Leerplicht voor alle kinderen met vreemde nationaliteit | Leerplicht voor alle kinderen met vreemde nationaliteit | [84](#page=84). | Reizen buitenland | Nee | Ja (niet naar herkomstland) | Ja (niet naar herkomstland) | [84](#page=84). | Inschrijving register Sociaal Wonen | Nee | Ja | Ja | [84](#page=84). #### 4.3.3 Demografische en opleidingsgegevens De belangrijkste herkomstlanden van VIBs die nieuw aankwamen in België zijn Syrië, Irak, Eritrea, Somalië en Afghanistan. De onderwijsniveaus van deze groepen variëren, met aanzienlijke percentages die hoger onderwijs, hoger secundair, lager secundair, lager onderwijs of geen diploma hebben [86](#page=86) [87](#page=87). ### 4.4 Toegang tot gezondheidszorg voor vreemdelingen De toegang tot gezondheidszorg voor vreemdelingen hangt af van hun specifieke status. De volgende statuten worden besproken: verzoekers om internationale bescherming, no-shows, erkende vluchtelingen, personen met subsidiaire bescherming en personen zonder wettig verblijf . #### 4.4.1 Verzekering en kosten * **Verzoekers om internationale bescherming**: * Indien verblijf in collectieve opvang: Fedasil is bevoegd en beschikt meestal over een eigen medische cel of centrumarts . * Indien verblijf in een LOI: het OCMW is bevoegd . * Indien werkzaam of persoon ten laste: het ziekenfonds is van toepassing . * **No-shows**: Hebben recht op medische hulp via de 'Cel medische kosten' van Fedasil. Een dokter buiten het asielcentrum mag pas behandelen na toestemming van Fedasil, met uitzondering van spoedhulp . * **Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden**: Moeten zich aansluiten bij een ziekenfonds, gebaseerd op werk of inschrijving in het rijksregister. Indien behoeftig, kan het OCMW tussenkomen in medische kosten die niet onder de publieke ziekteverzekering vallen (maatschappelijke dienstverlening) . #### 4.4.2 Personen zonder wettig verblijf Personen zonder wettig verblijf hebben uitsluitend recht op dringende medische hulp (DMH) via het OCMW . * **Definitie DMH**: Medische hulp die noodzakelijk is om de lichamelijke en geestelijke integriteit van de persoon te beschermen . * **Voorwaarden voor DMH**: * Onwettig verblijf in België . * Behoeftig zijn . * In het bezit van een attest 'dringende medische hulp' . * **Procedure**: Het OCMW verricht een sociaal onderzoek om de bestaansmiddelen na te gaan en de eventuele verzekerbaarheid bij een ziekenfonds te bepalen. Soms gebeurt dit in overleg met CAW, voedselhulp, etc.. Het OCMW betaalt vervolgens het volledige bedrag terug . #### 4.4.3 Kenmerken van 'Dringende medische hulp' 'Dringende medische hulp' betreft zorg die dringend noodzakelijk is en omvat zowel preventieve als curatieve medische zorgen, nazorg, ambulante zorg (door huisarts of kinesist) en zorg in verplegingsinstellingen (zoals ziekenhuizen). Kosten voor voeding, kledij en huisvesting vallen hier niet onder. Een arts stelt het attest DMH op . #### 4.4.4 Jurisprudentie inzake DMH Een arrest uit 2020 benadrukte dat de ziekte niet levensbedreigend hoeft te zijn en dat ook preventieve en niet-acute medische hulp onder DMH valt. Het arbeidshof oordeelde dat de beoordeling van DMH niet afhangt van de reden waarom de hulpvrager naar België komt, noch van het bestaan van behandelingsmogelijkheden elders. DMH kan niet geweigerd worden omdat de aandoening reeds bestond voor het verblijf in België. Verder stelde het arbeidshof dat beperkte inkomsten uit zwartwerk onvoldoende zijn om tot een menswaardig bestaan te besluiten, en dat niet-betaalde ziekenrekeningen een mensonwaardig bestaan bevestigen . --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | ABS | Afkorting voor ambtenaar van de burgerlijke stand, een functionaris die verantwoordelijk is voor burgerlijke standzaken zoals geboorten, huwelijken en overlijdens. | | BGV | Bevel om het grondgebied te verlaten, een officiële beslissing waarbij een vreemdeling wordt gelast het land te verlaten. | | Derdelander | Een persoon die geen burger is van een lidstaat van de Europese Unie. | | EU-burgers | Burgers van de lidstaten van de Europese Unie. | | EU-migratiepact | Een recent migratiebeleid van de Europese Unie, gericht op vier pijlers: veilige buitengrenzen, snelle procedures, solidariteit en internationale samenwerking. | | Fedasil | Federaal Agentschap voor de Opvang van Asielzoekers, verantwoordelijk voor de opvang van verzoekers om internationale bescherming en andere specifieke doelgroepen in België. | | GGMMI | Gemiddeld gewaarborgd minimum maandinkomen, een referentiebedrag voor bestaansmiddelen in België. | | Gezinshereniging | Het proces waarbij familieleden die in verschillende staten verblijven, worden samengebracht. | | IOM | Internationale Organisatie voor Migratie, een intergouvernementele organisatie die zich bezighoudt met migratievraagstukken wereldwijd. | | Ius soli | Het recht gebaseerd op de geboorteplaats, waarbij iemands nationaliteit wordt bepaald door het land waarin hij of zij is geboren. | | Ius sanguinis | Het recht gebaseerd op afstamming, waarbij iemands nationaliteit wordt bepaald door de nationaliteit van de ouders. | | LOI | Lokaal opvanginitiatief, initiatieven van lokale overheden, zoals OCMW's, voor de opvang van specifieke groepen. | | Mensenhandel | Het met dwang transporteren of huisvesten van personen met het oog op uitbuiting, wat valt onder het Strafwetboek. | | Mensensmokkel | Het heimelijk vervoeren van personen over grenzen heen, wat onder de Vreemdelingenwet valt. | | NBMV | Niet-begeleide minderjarige vreemdeling, een minderjarige die zonder ouderlijk gezag of voogd het land binnenkomt. | | NGO | Niet-gouvernementele organisatie, een organisatie die niet door de overheid wordt geleid en vaak opereert in sociale of humanitaire sectoren. | | OTP | Open terugkeerplaats, een faciliteit waar uitgeprocedeerde vreemdelingen terecht kunnen voor begeleiding bij vrijwillige terugkeer. | | RvV | Raad voor Vreemdelingenbetwistingen, een administratief rechtscollege dat beroepsprocedures behandelt inzake vreemdelingenrecht. | | Snel-Belgwet | Een wet die in 2000 werd ingevoerd en de procedure voor het verkrijgen van de Belgische nationaliteit vereenvoudigde. | | SO | Slachtoffer, een persoon die schade heeft geleden door een misdrijf of uitbuiting. | | VIB | Verzoeker om internationale bescherming, ook wel asielzoeker genoemd, iemand die bescherming zoekt in een ander land. | | Vreemdeling | Een persoon die niet de Belgische nationaliteit bezit. | | WBN | Wetboek van de Belgische nationaliteit, de wet die de regels rondom het verkrijgen en verlies van de Belgische nationaliteit vastlegt. | | 9bis | Verwijst naar artikel 9bis van de Verblijfswet, dat de procedure voor humanitaire regularisatie regelt. | | 9ter | Verwijst naar artikel 9ter van de Verblijfswet, dat de procedure voor medische regularisatie regelt. |

# Federale staatsstructuur en bevoegdheidsverdeling in België België is een federale staat die is samengesteld uit gemeenschappen en gewesten, met een specifieke verdeling van bevoegdheden die de autonomie van deze deelstaten waarborgt binnen het federale kader. ### 1.1 Oorsprong en evolutie van de Belgische federale staat De oorsprong van de Belgische federale staat ligt in de onafhankelijkheid van België in 1830, gevolgd door een langdurige strijd voor taalvrijheid en ontvoogding, wat de basis legde voor de erkenning van deelstaten. Verschillende staatshervormingen, te beginnen in 1980 met de inrichting van de Gewesten en de transformatie van Cultuurgemeenschappen naar Gemeenschappen, hebben geleid tot de huidige federale structuur. Verdere hervormingen in 1988 (oprichting Brussels Hoofdstedelijk Gewest) en de Vlinderakkoord in 2014 markeren belangrijke stappen in deze evolutie, met oproepen tot verdere autonomie voor deelstaten die blijven klinken [3](#page=3). #### 1.1.1 Constitutionele verankering De federale structuur van België is vastgelegd in de Grondwet, die bepaalt dat België een federale staat is, samengesteld uit gemeenschappen en gewesten. Specifiek artikel 1 van de Grondwet erkent de federale aard van de staat, terwijl artikelen 2, 3 en 4 de drie Gemeenschappen (Vlaamse, Franse, Duitse), de drie Gewesten (Vlaamse, Waalse, Brusselse Hoofdstedelijke) en de vier taalgebieden (Nederlandse, Franse, tweetalige Brussel-Hoofdstad, Duitse) definiëren. Deze verankering van taalgebieden is cruciaal voor de bevoegdheidsverdeling en taalwetgeving, waarbij grenswijzigingen een bijzondere meerderheid vereisen [3](#page=3). ### 1.2 Autonomie van de federale entiteiten Autonomie binnen de Belgische federale staat betekent de bevoegdheid om binnen bepaalde aangelegenheden normen met kracht van wet uit te vaardigen met een welbepaalde territoriale geldingssfeer. Deelstaten bezitten echter geen constitutionele autonomie, wat inhoudt dat ze de Grondwet niet kunnen aanpassen. Normen met kracht van wet verwijzen naar wetten, decreten en ordonnanties die op gelijke hoogte staan met de federale wetten, uitgevaardigd door de respectieve entiteiten op hun grondgebied [4](#page=4). ### 1.3 De federale staat en de deelstaten De federale staat kent een scheiding der machten, waarbij de rechterlijke macht voornamelijk bij de federale overheid berust met de instelling van hoven en rechtbanken. De federale wetgevende macht is verantwoordelijk voor de totstandkoming van federale wetten, waarbij het voorstel kan uitgaan van de Kamer, de regering een ontwerp kan indienen na advies van de Raad van State, en parlementaire commissies deze kunnen aanpassen via amendementen. De federale uitvoerende macht is verantwoordelijk voor de vorming van de regering, waarbij een formateur een regeerakkoord opstelt en de regering vertrouwen moet krijgen van het parlement [4](#page=4) [5](#page=5). #### 1.3.1 Deelstaten: Gewesten en Gemeenschappen De deelstaten spelen een belangrijke rol, met name op het gebied van taalgebruik in de publieke sfeer, waar dit strikt gereglementeerd is [5](#page=5). ##### 1.3.1.1 Gemeenschappen De Gemeenschappen zijn bevoegd voor aangelegenheden zoals cultuur, onderwijs en persoonsgebonden materies. De Vlaamse Gemeenschap is bijvoorbeeld bevoegd voor onderwijs en de Vlaamstalige scholen in het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad, hoewel de bevoegdheden in dit gebied beperkt zijn voor zowel de Waalse als de Vlaamse Gemeenschap. De basis van de bevoegdheden van de Gemeenschappen ligt in de Grondwet (artikelen 127-130) en wordt verder uitgewerkt in de Bijzondere Wet tot Hervorming Instellingen (BWHI). Materiële bevoegdheden omvatten culturele aangelegenheden (schone kunsten, media, sport), persoonsgebonden aangelegenheden (gezondheidsbeleid, bijstand aan personen) en onderwijs, met uitzondering van diplomavoorwaarden, leerplicht en pensioenregeling. De territoriale bevoegdheid van de Gemeenschappen wordt bepaald door de territoria van de Gemeenschappen, waarbij in het tweetalige gebied Brussel-Hoofdstad beide Gemeenschappen bevoegd zijn, maar burgers worden bereikt via specifieke instellingen [6](#page=6) [7](#page=7) [8](#page=8). ##### 1.3.1.2 Gewesten De Gewesten zijn bevoegd voor voornamelijk grondgebonden aangelegenheden, zoals ruimtelijke ordening, leefmilieu, tewerkstelling, landbouw en economie, zoals opgesomd in artikel 6 BWHI. De territoriale bevoegdheid van de Gewesten correleert met de taalgebieden: het Nederlandse taalgebied voor het Vlaamse Gewest, de Franse en Duitse taalgebieden voor het Waalse Gewest, en het tweetalige gebied voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest [8](#page=8). ##### 1.3.1.3 Paritaire organen België kent verschillende parlementen voor de deelstaten: het Vlaams Parlement (dat de bevoegdheden van het Vlaamse Gewest en de Vlaamse Gemeenschap uitoefent), het Waals Parlement, het Parlement van de Franse Gemeenschap, het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap, het Brussels Hoofdstedelijk Parlement, en de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie [6](#page=6). ### 1.4 Bevoegdheidsverdeling De bevoegdheidsverdeling in België is verankerd in de Grondwet en de Bijzondere Wet tot Hervorming Instellingen (BWHI), wat leidt tot complexe wijzigingsprocedures [6](#page=6). #### 1.4.1 Grondslagen van de bevoegdheidsverdeling Drie fundamentele principes sturen de bevoegdheidsverdeling: 1. **Autonomie van de federale entiteiten:** De uitoefening van soevereine staatsmachten is verdeeld over autonome entiteiten, wat een gedifferentieerd bestuur mogelijk maakt en niet wordt beknot door het gelijkheidsbeginsel [6](#page=6). 2. **Gelijkheid van de federale entiteiten:** Er bestaat geen hiërarchische of toezichtsrelatie tussen de federale overheid en de deelstaten. Een federale wet kan een decreet of ordonnantie niet wijzigen binnen hun respectieve bevoegdheidsdomeinen, en vice versa, behalve na bevoegdheidsoverdracht. Dit omvat ook een substitutierecht voor internationale verplichtingen (art. 169 Gw.) [7](#page=7). 3. **Exclusiviteitsbeginsel:** Dit principe kent twee facetten: * **Materiële exclusiviteit:** Slechts één entiteit is bevoegd om een specifieke aangelegenheid te regelen. Dit principe geldt verticaal voor zowel wetgevende als uitvoerende bevoegdheden. Nuances hierin zijn [7](#page=7): * **Gedeeld exclusief:** Meerdere entiteiten zijn bevoegd voor onderdelen van een breder bevoegdheidspakket, zoals bij onderwijs [7](#page=7). * **Concurrerende bevoegdheden:** Verschillende entiteiten mogen regels uitvaardigen over dezelfde aangelegenheid, zoals fiscaliteit, maar met specifieke voorwaarden rond voorafgaande regeling [7](#page=7). * **Territoriale exclusiviteit:** Deelstaten stellen in beginsel geen handelingen buiten hun bevoegd territorium [7](#page=7). De combinatie van materiële en territoriale exclusiviteit houdt in dat op een bepaalde plaats in beginsel slechts één entiteit bevoegd is om een specifieke aangelegenheid te regelen [7](#page=7). #### 1.4.2 Toegewezen en residuaire bevoegdheden De bevoegdheden worden toegewezen via: * **Toegewezen bevoegdheden:** Deze worden rechtstreeks in de Grondwet toegewezen. Artikelen die een aangelegenheid toewijzen aan de 'wet' hebben een bevoegdheidsverdelend effect sinds de inwerkingtreding van de BWHI in 1980. Vóór deze datum hadden dergelijke toewijzingen geen bevoegdheidsverdelend effect [7](#page=7). * **Residuaire bevoegdheden:** Dit zijn de bevoegdheden die de Grondwet en bijzondere wetten niet expliciet toewijzen aan de federale overheid of de deelstaten. Volgens artikel 35 van de Grondwet is de federale overheid enkel bevoegd voor de aangelegenheden die haar uitdrukkelijk worden toegekend. Deelstaten zijn bevoegd voor de overige aangelegenheden. Momenteel behoudt de federale overheid voorlopig de residuaire bevoegdheden, aangezien de wet bedoeld in artikel 35, tweede lid, nog niet in werking is getreden [7](#page=7). Deelstaten hebben enkel toegewezen bevoegdheden (artikelen 38 en 39 Gw.). De Gemeenschappen baseren zich op de Grondwet (artikelen 127-130) en de BWHI, terwijl de Gewesten hun bevoegdheden volledig uit de BWHI halen [7](#page=7). #### 1.4.3 Instrumentele bevoegdheden Deelstaten beschikken ook over instrumentele bevoegdheden, die dienen als instrument bij hun eigen bevoegdheden. Een voorbeeld is de mogelijkheid tot verdragssluiting ('in foro interno, in foro externo') en de bevoegdheid om overtredingen van eigen normen strafbaar te stellen (art. 11 BWHI) [8](#page=8). #### 1.4.4 Asymmetrie en samenwerking De Belgische federale structuur kent asymmetrie, wat betekent dat niet alle deelstaten exact dezelfde bevoegdheden hebben. Er is ook sprake van samenwerking tussen de entiteiten, die soms verplicht is en vaak vrijwillig plaatsvindt om beleid te coördineren. Vormen van samenwerking variëren van informatie-uitwisseling en advies tot bindende akkoorden en gezamenlijke decreten [8](#page=8). ### 1.5 Bevoegdheidsconflicten Een bevoegdheidsconflict ontstaat wanneer een overheid met een maatregel haar bevoegdheden overschrijdt. De controle hierop kan preventief zijn (advies afdeling Wetgeving RvS) of reactief, via vernietigingsprocedures bij het Grondwettelijk Hof of de afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State, en door gewone hoven en rechtbanken die bestuurlijke rechtshandelingen buiten toepassing kunnen laten. De focus ligt op de legaliteit van een maatregel, niet op de opportuniteit ervan [8](#page=8). > **Tip:** Het onderscheid tussen de bevoegdheden van Gemeenschappen en Gewesten is cruciaal. Gemeenschappen richten zich meer op persoonsgebonden materies en cultuur, terwijl Gewesten zich concentreren op ruimtelijke en economische aangelegenheden. > **Voorbeeld:** De bevoegdheid voor onderwijs ligt hoofdzakelijk bij de Gemeenschappen, met uitzondering van de leerplicht, die federaal blijft. Ruimtelijke ordening is daarentegen een bevoegdheid van de Gewesten [7](#page=7) [8](#page=8). --- # Het bestuursrecht: organisatie, werking en beginselen Dit gedeelte van de cursus introduceert het bestuursrecht, met een focus op de definitie, indelingen, organisatie, werking en de algemene beginselen die het bestuur dienen te leiden [15](#page=15) [9](#page=9). ### 2.1 Het bestuursrecht: definitie en indelingen #### 2.1.1 Definitie van het bestuursrecht Het bestuursrecht omvat het geheel van rechtsregels betreffende de organisatie, de bevoegdheden, de werking en het optreden van het bestuur, alsook de rechtsbescherming van de bestuurde tegen dit overheidsoptreden [9](#page=9). * **Organiek oogpunt:** Hierbij wordt gekeken naar de 'machten'. Het bestuursrecht betreft de organisatie en werking van de 'uitvoerende macht', met uitsluiting van de wetgevende en rechterlijke macht [9](#page=9). * **Functioneel oogpunt:** Hierbij wordt gekeken naar de 'functies'. Het bestuursrecht omvat het 'uitvoering geven' aan bijvoorbeeld wetgeving, wat een ruime invulling aan bestuur en bestuursrecht geeft [9](#page=9). Het bestuur kan echter meer omvatten dan enkel de uitvoerende macht en het louter uitvoeren van wetten. Zo bezitten lokale besturen ook een regelgevende bevoegdheid (verordeningen) en kunnen besturen geschillen beslechten (bv. GAS-boetes). Bovendien kunnen ook de wetgevende en rechterlijke macht bestuurlijke handelingen stellen (bv. tuchtdisciplinaire beslissingen) [9](#page=9). Voorbeelden van besturen zijn het OCMW, de NMBS, de FOD Justitie, SO Gent en De Lijn [9](#page=9). #### 2.1.2 Indeling: algemeen vs. bijzonder bestuursrecht * **Algemeen bestuursrecht:** Dit betreft de algemene regels en beginselen die gelden voor het gehele bestuursrecht. Het gaat hierbij om de organisatie en structuur van het bestuur, de rechtsbescherming van de burger tegen het bestuur, de bestuurlijke besluitvormingsprocedures en de beginselen van behoorlijk bestuur. De focus van de cursus ligt op dit deelgebied [9](#page=9). * **Bijzonder bestuursrecht:** Dit omvat specifieke, sectorale regelingen binnen het bestuursrecht, die vaak technisch en gedetailleerd zijn, met een eigen begrippensysteem. Voorbeelden zijn kieswetgeving, overheidsopdrachten, migratierecht, omgevingsrecht en onderwijsrecht [9](#page=9). ### 2.2 Het bestuur Het Belgische bestuur is georganiseerd op verschillende niveaus en kent een onderscheid tussen politiek en niet-politiek bestuur [10](#page=10) [13](#page=13). #### 2.2.1 Het politieke bestuur Het politieke bestuur staat aan het hoofd van de uitvoerende macht. * **A. Op federaal niveau (Koning + Regering):** * **Bevoegdheden:** De federale regering heeft enkel toegewezen bevoegdheden, die uitdrukkelijk in de Grondwet of een wet moeten staan. Ze hebben algemene bevoegdheden tot uitvoering en handhaving van wetten, en bijzondere bevoegdheden op het vlak van ambtenarij, staatsfinanciën, buitenlandse betrekkingen en de krijgsmacht, steeds met parlementaire tussenkomst [10](#page=10). * **Algemene bevoegdheden:** * **Uitvoering van federale wetten:** Dit gebeurt via verordenend (reglementair) optreden (een wet in materiële zin) binnen de draagwijdte van de formele wet, vaak met een uitdrukkelijke machtiging. Het kan ook via individueel (beschikkend) optreden, zoals het toekennen van subsidies. Koning mag wetten niet schorsen of vrijstelling verlenen [10](#page=10). * **(Soms) handhaving van wetten:** Dit kan, naast de rechter, ook via het bestuur gebeuren (bestuurlijke handhaving) [10](#page=10). * **Bijzondere bevoegdheden:** * **Federaal overheidspersoneel:** Benoeming en vaststelling van het statuut van statutaire personeelsleden, met uitzonderingen voorzien in de wet [10](#page=10). * **Staatsfinanciën (begroting):** Dit is een raming van inkomsten en uitgaven, maar staat onder controle van de wetgever [10](#page=10) [11](#page=11). * **Leiding buitenlandse betrekkingen:** Het onderhouden van diplomatieke relaties en het sluiten van federale verdragen, mits instemming van de wetgever [11](#page=11). * **Bevel over de krijgsmacht:** Inclusief het vaststellen van de staat van oorlog en het einde van vijandelijkheden, met controlemechanismen [11](#page=11). * **Politie:** Zowel gerechtelijke als bestuurlijke politie, met controlemechanismen en wettelijke regeling van organisatie, bevoegdheid en statuut personeel [11](#page=11). * **Procedure:** Optreden gebeurt via koninklijke besluiten, die steeds door minstens één minister medeondertekend moeten zijn. Er wordt onderscheid gemaakt tussen reglementaire besluiten (algemene draagwijdte, wet in materiële zin) en individuele besluiten (toepassing van regels op individueel geval, hiërarchisch ondergeschikt). Reglementaire besluiten vereisen advies van de Raad van State (afdeling Wetgeving) en algemene bekendmaking via het Belgisch Staatsblad. Individuele besluiten kennen geen algemene procedure of adviesverplichting, volstaan met individuele kennisgeving [11](#page=11) [12](#page=12). * **B. Op deelstatelijk niveau (deelstaatregeringen):** * **Bevoegdheden:** Gemeenschaps- en gewestregeringen hebben enkel toegewezen bevoegdheden. Ze hebben algemene bevoegdheden tot uitvoering van decreten en soms handhaving ervan, en bijzondere bevoegdheden op het vlak van hun ambtenarij, de begroting en het sluiten van verdragen [12](#page=12). * **Procedure:** Optreden gebeurt via regeringsbesluiten. Voor reglementaire besluiten is verplicht advies van de Raad van State (afdeling Wetgeving) en algemene bekendmaking vereist. Voor individuele besluiten is geen welbepaalde procedure voorzien [12](#page=12). * **C. Op lokaal niveau (gemeentes en provincies):** * **Uitvoerende organen:** Burgemeester/college van burgemeester en schepenen (gemeentelijk) en gouverneur/deputatie (provinciaal) [12](#page=12). * **Bevoegdheden:** Algemene toegewezen bevoegdheden ter uitvoering van besluiten van de gemeenteraad of provincieraad, en soms handhaving ervan, alsook specifieke bevoegdheden (bv. omgevingsvergunning) [12](#page=12) [13](#page=13). * **Procedure:** Optreden gebeurt via besluiten, principieel collegiaal. Voor reglementaire besluiten is algemene bekendmaking vereist (bv. via lokale website) [13](#page=13). #### 2.2.2 Het niet-politieke bestuur Het niet-politieke bestuur omvat entiteiten zoals de NMBS, Bpost, De Lijn, Fedasil, FOD Financiën en Kind & Gezin. Dit bestuur hangt nauw samen met het politieke bestuur, dat bevoegdheden delegeert [13](#page=13). * **Overdracht van bevoegdheden ('gezagspreiding'):** * **Deconcentratie:** Een hoger orgaan delegeert naar een hiërarchisch ondergeschikt orgaan binnen dezelfde rechtspersoon. Er blijft een hiërarchisch verband bestaan, met de mogelijkheid tot instructies en indeplaatsstelling [13](#page=13). * **Decentralisatie:** Oprichting van autonome entiteiten met een eigen rechtspersoonlijkheid, die niet hiërarchisch ondergeschikt zijn. Er is wel bestuurlijk toezicht (schorsen of vernietigen van besluiten) [13](#page=13). * **Territoriale decentralisatie:** Gemeenten en provincies behartigen een lokaal belang [13](#page=13). * **Functionele decentralisatie:** Autonome entiteiten voor specifieke bestuurstaken, niet territoriaal gebonden (bv. NMBS) [13](#page=13). * **Bevoegdheden van het niet-politieke bestuur:** In beginsel geen reglementaire besluiten, wel individuele besluiten [13](#page=13). * **Aansturing via ministeriële omzendbrieven:** * **Interpretatief:** Instructie aan ondergeschikte besturen over toepassing regels [13](#page=13). * **Indicatief:** Richtlijn/aanbeveling aan gedecentraliseerde besturen [13](#page=13). * **Verordenend:** Uitvaardigen van nieuwe algemene regels, maar vaak problematisch wegens procedures [13](#page=13). ### 2.3 De bestuurlijke rechtshandeling De bestuurlijke rechtshandeling is een eenzijdige handeling van een bestuur die beoogt de rechtstoestand van de bestuurde te wijzigen of te beletten [14](#page=14). #### 2.3.1 Kenmerken van een bestuurlijke rechtshandeling * **Een rechtshandeling:** Een handeling die doelbewust gesteld wordt om rechtsgevolgen te creëren. Niet alle bestuurlijke handelingen zijn rechtshandelingen (bv. verschaffen van inlichtingen, louter uitvoerende handelingen) [14](#page=14). * **Eenzijdig optreden:** Wijziging van de rechtstoestand zonder instemming van de bestuurde. Een contract is geen bestuurlijke rechtshandeling [14](#page=14). * **Bestuur/ 'administratieve overheid':** Criteria hiervoor zijn: * **Organiek:** Oprichting/erkenning door (Grond)wet of ander bestuur [14](#page=14). * **Doelmatigheid:** Vervullen van een taak van algemeen belang [14](#page=14). * **Gezag:** Stellen van eenzijdig bindende rechtshandelingen [14](#page=14). * **Negatief criterium:** Wat het bestuur zeker niet is, tenzij... (bv. parlementen, hoven en rechtbanken) [14](#page=14). #### 2.3.2 Privileges van de bestuurlijke rechtshandeling * **'Privilège du préalable':** Verbindende kracht en dwingende kracht (vermoeden van wettigheid) [14](#page=14). * **'Privilège de l'exécution d'office':** Uitvoerbare kracht, waardoor gedwongen uitvoering mogelijk is [14](#page=14). #### 2.3.3 Indeling van bestuurlijke rechtshandelingen * **Gebonden bevoegdheid:** Het bestuur kan geen eigen keuze maken; normale rechterlijke controle [15](#page=15). * **Discretionaire bevoegdheid:** Het bestuur kan een eigen keuze maken; beperkte rechterlijke controle ('marginale toetsing') [15](#page=15). #### 2.3.4 Werking in de tijd * **Regel:** Werking voor de toekomst, in beginsel geen retroactieve werking [15](#page=15). * **Opheffing:** Bestuurlijke rechtshandeling uit rechtsverkeer doen verwijderen door het bestuur zelf, met uitwerking voor de toekomst (ex nunc). Toelaatbaar voor reglementaire besluiten en individuele besluiten zonder verleende rechten, of wanneer de beslissing onwettig is [15](#page=15). * **Intrekking:** Bestuurlijke rechtshandeling uit rechtsverkeer doen verwijderen door het bestuur zelf, met uitwerking in het verleden (ex tunc). Toelaatbaar voor besluiten zonder verleende rechten, of wanneer de beslissing onwettig is [15](#page=15). ### 2.4 Algemene principes en beginselen van bestuursrecht Deze beginselen bieden rechtsbescherming tegen het bestuur en waarborgen tegen overheidswillekeur [15](#page=15) [16](#page=16). #### 2.4.1 Wettigheidsbeginsel Het bestuur staat niet boven de wet. Elk optreden van het bestuur moet een wettelijke grondslag hebben [16](#page=16). * **Formele component:** Toegewezen aard van de bevoegdheid van het bestuur [16](#page=16). * **Materiële component:** Respect voor de hiërarchie der normen en naleving van eigen reglementen [16](#page=16). #### 2.4.2 Beginselen van behoorlijk bestuur Deze beginselen zijn vooral van belang bij discretionaire bevoegdheden en vormen een waarborg tegen overheidswillekeur [16](#page=16). * **Zorgvuldigheidsbeginsel:** Bestuur moet beslissingen zorgvuldig voorbereiden, nemen, ter kennis geven/bekendmaken en uitvoeren [16](#page=16). * **Hoorplicht:** Gebaseerd op het principe van de tegenspraak ('audi et alteram partem'). Twee voorwaarden: een ernstige maatregel gebaseerd op persoonlijk gedrag. Vereist inlichting over de voorgenomen beslissing, recht op inzage in dossier en recht op bijstand van een advocaat. Uitzonderingen zijn mogelijk bij hoogdringendheid [16](#page=16). * **Onpartijdigheidsbeginsel:** Het bestuur mag niet tegelijkertijd 'rechter en partij' zijn ('nemo judex in causa sua') en mag niet bevooroordeeld zijn [16](#page=16). * **Motiveringsbeginsel (materiële motiveringsplicht):** Elke bestuurlijke beslissing moet gebaseerd zijn op voldoende motieven, zowel 'in feite' als 'in rechte' [16](#page=16). * **Redelijkheids- en evenredigheidsbeginsel:** Grijzen bij discretionaire bevoegdheid. Beoordelingsvrijheid bestuur is geen synoniem van willekeur. Elk bestuur zou dezelfde beslissing hebben genomen [17](#page=17). * **Rechtszekerheidsbeginsel:** Burgers moeten kunnen vertrouwen op de standvastigheid van het bestuur, inclusief het verbod op retroactiviteit en het honoreren van rechtmatige verwachtingen (vertrouwensbeginsel) [17](#page=17). * **Gelijkheidsbeginsel:** Burgers in vergelijkbare omstandigheden moeten gelijk worden behandeld, met objectieve en redelijke verantwoording voor ongelijke behandeling (art. 10 en 11 Gw.) [17](#page=17). #### 2.4.3 Formele motivering van bestuurshandelingen De Wet Motivering Bestuurshandelingen (WMB) draagt bij aan zorgvuldigere besluitvorming [17](#page=17). * **Toepassingsgebied:** Enkel bestuurlijke rechtshandelingen met een individuele strekking [17](#page=17). * **Uitzonderingen:** Niet vereist bij bv. veiligheid van de staat [17](#page=17). * **Draagwijdte:** Motivering moet in de akte zelf staan, afdoende zijn (geen vage, irrelevante of tegenstrijdige motieven) en evenredig met het belang van de beslissing [17](#page=17). --- # Bestuurlijke handhaving en rechtsbescherming Dit onderwerp behandelt de mechanismen en instrumenten van bestuurlijke handhaving, de betrokken actoren, en de rechtsbeschermingsmiddelen voor burgers tegenover het bestuur. ### 3.1 Openbaarheid van bestuur(documenten) De openbaarheid van bestuur is gegrondvest op artikel 32 van de Grondwet. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen actieve en passieve openbaarheid [18](#page=18). #### 3.1.1 Actieve openbaarheid Bij actieve openbaarheid moet het bestuur op eigen initiatief informatie openbaar maken, zoals informatiebeleid, contactgegevens van dossierverantwoordelijken en beroepsmogelijkheden bij kennisgeving van een beschikkende bestuurshandeling. Ook moeten de contactgegevens van een dossierverantwoordelijke vermeld worden. Als het bestuur hierin tekortschiet, wordt de beroepstermijn voor burgers verlengd [18](#page=18). #### 3.1.2 Passieve openbaarheid Passieve openbaarheid houdt in dat elke burger het recht heeft op inzage, toelichting en eventueel een kopie van een bestuursdocument [18](#page=18). * **Begrip ‘bestuursdocument’**: Dit omvat alle informatie waarover een bestuur beschikt of die het bezit, ongeacht wie het document heeft gemaakt, de vorm, of de inhoud. Dit begrip is zeer ruim [18](#page=18). * **Ten aanzien van welk bestuur**: Volgens de WOB geldt dit voor alle federale ‘administratieve instanties’ en andere instanties die federale bevoegdheden uitoefenen. Het Bestuursdecreet heeft betrekking op alle ‘overheidsinstanties’ op Vlaams niveau [18](#page=18). * **Ten aanzien van welke bestuurde**: Een belang is in beginsel niet vereist, tenzij het documenten van persoonlijke aard betreft, zoals beoordelingen of examenresultaten [18](#page=18). * **Procedure**: Een schriftelijke aanvraag is vereist. Het bestuur heeft een doorverwijsplicht als het document bij een ander bestuur is [18](#page=18). * **Uitzonderingen**: Deze zijn limitatief opgesomd in de WOB en het Bestuursdecreet en worden strikt geïnterpreteerd. Gedeeltelijke openbaarmaking door informatie te schrappen is mogelijk. Uitzonderingen kunnen facultatief (weigering mag) of verplicht (weigering is verplicht) zijn. Absolute uitzonderingsgronden vereisen geen belangenafweging (bv. privacygevoelige informatie) terwijl relatieve uitzonderingsgronden wel een belangenafweging vereisen (bv. opsporing van strafbare feiten) [18](#page=18) [19](#page=19). * **Beroepsprocedure**: Burgers moeten eerst een bestuursrechtelijke beroepsprocedure doorlopen alvorens rechterlijk beroep mogelijk is [19](#page=19). ### 3.2 Bestuurlijke handhaving Bestuurlijke handhaving beoogt de naleving van rechtsregels en besluiten af te dwingen. Er is geen wettelijke definitie van ‘handhaving’, maar er wordt onderscheid gemaakt tussen handhaving *sensu stricto* (toezicht en sanctionering) en *sensu lato* (het gehele proces van regelnaleving, inclusief sanctionering en uitvoering) [19](#page=19). #### 3.2.1 Begrip, doel en vormen van handhaving * **Begrip**: Handhaving is het gehele proces van het doen naleven van regelgeving, inclusief toezicht en optreden [19](#page=19). * **Doel**: Het algemene doel is het doen naleven van geldende regels. Er is een onderscheid tussen bestraffende handhaving (persoon straffen voor een gepleegde inbreuk) en probleemverhelpende handhaving (voorkomen van problemen) [19](#page=19). * **Vormen**: Hoewel strafrechtelijke handhaving de meest klassieke vorm is, is er een groeiende trend naar bestuurlijke handhaving, vaak in de vorm van een bestuurlijke sanctie [19](#page=19). #### 3.2.2 Strafrechtelijke vs. bestuurlijke handhaving De keuze tussen strafrechtelijke en bestuurlijke handhaving ligt bij de wetgever. Bestuurlijke handhaving kan dienen als substituut voor strafrechtelijke handhaving (exclusieve bestuurlijke handhaving) of als alternatief bij een gebrek aan strafrechtelijke handhaving (alternatieve bestuurlijke handhaving). De GAS-Wet is een voorbeeld van exclusieve en alternatieve bestuurlijke handhaving [19](#page=19) [20](#page=20). #### 3.2.3 Naar een meer ‘gewapend’ bestuur Er is een tendens waarbij naleving van regelgeving en individuele besluiten steeds vaker door een bestuur wordt afgedwongen, naast of in plaats van de strafrechter [20](#page=20). #### 3.2.4 Instrumenten van de bestuurlijke handhaving Het centrale instrument is de **bestuurlijke sanctie**: een sanctie die door een bestuur wordt opgelegd aan een bestuurde wegens het niet naleven van een publiekrechtelijk voorschrift. Hierbij staat leedtoevoeging centraal en is er sprake van bestraffende bestuurlijke handhaving. Voorbeelden zijn geldboetes, sluiting van inrichtingen, intrekking van erkenningen, en tuchtsancties [20](#page=20). De gemeentelijke administratieve sancties (GAS) op basis van de GAS-Wet kunnen bestaan uit een bestuurlijke geldboete (maximaal EUR 175 voor minderjarigen of EUR 500 voor meerderjarigen), schorsing of opheffing van een gemeentegegeven toestemming of vergunning, en tijdelijke of definitieve sluiting van een inrichting. Deze kunnen worden opgelegd voor inbreuken op gemeentelijke reglementen of verordeningen, en voor zogenoemde ‘gemengde inbreuken’ [20](#page=20) [21](#page=21). Naast bestuurlijke sancties bestaan er ook **bestuurlijke maatregelen**: maatregelen die door een bestuur worden opgelegd ter vrijwaring van de openbare orde, dienst, etc.. Hierbij is het risico op verstoring voldoende, zelfs als er nog geen inbreuk is gebeurd. Dit valt onder probleemverhelpende bestuurlijke handhaving. Een bestuurlijk plaatsverbod is een voorbeeld van een politiemaatregel en geen GAS-sanctie [21](#page=21). Ook ‘zachte’ handhaving zoals raadgevingen en aanmaningen behoort tot het instrumentarium [21](#page=21). #### 3.2.5 Actoren in de bestuurlijke handhaving De actoren in de bestuurlijke handhaving zijn zeer uiteenlopend en omvatten inspecties, welbepaalde ambtenaren, het college van burgemeester en schepenen, en de burgemeester. De bevoegdheid hangt af van de specifieke regelgeving. De gemeentelijke administratieve geldboete wordt opgelegd door de sanctionerend ambtenaar, terwijl schorsing, opheffing en sluiting door het college van burgemeester en schepenen of het gemeentecollege worden opgelegd [21](#page=21). #### 3.2.6 Algemene principes van de bestuurlijke handhaving De algemene principes van bestuurlijke handhaving omvatten selectiviteit, slagvaardigheid, onafhankelijkheid, transparantie, professionaliteit, samenwerking en evenredigheid. Bestraffende bestuurlijke handhaving valt in beginsel onder de waarborgen van artikel 6 EVRM wat betekent dat er geen dubbele bestraffing mag plaatsvinden (*ne bis in idem*) en dat er beroepsmogelijkheid is bij een rechter in volle rechtsmacht. Probleemverhelpende bestuurlijke handhaving valt hier doorgaans buiten, maar een concrete beoordeling blijft vereist [21](#page=21) [22](#page=22). Een overtreder kan niet voor dezelfde inbreuk zowel een straf als een gemeentelijke administratieve sanctie opgelegd krijgen, door de waarborgen in de GAS-Wet [22](#page=22). #### 3.2.7 Beroepsprocedures tegen gemeentelijke administratieve sancties Tegen een gemeentelijke administratieve sanctie kan beroep worden ingesteld bij de jeugdrechtbank (indien minderjarig) of de politierechtbank (indien meerderjarig). Voor andere GAS-sancties blijft de Raad van State bevoegd [22](#page=22). ### 3.3 Rechtsbescherming Rechtsbescherming kan curatief of preventief zijn. Curatieve rechtsbescherming betreft de middelen die een burger ter beschikking staan nadat een beslissing is genomen, vaak ook ‘rechtshandhaving’ genoemd. Er is een onderscheid tussen algemene en bijzondere rechtsbescherming [22](#page=22). #### 3.3.1 Het onderscheid tussen subjectief en objectief contentieux * **Subjectief contentieux**: Geschillen over burgerlijke en politieke rechten, waarvoor de gewone rechter bevoegd is. Dit betreft situaties waarin de toepasselijke regelgeving bepaalt welke beslissing het bestuur moet nemen, wat resulteert in een aanspraak voor de burger [23](#page=23). * **Objectief contentieux**: Geschillen die niet over subjectieve rechten gaan, maar over de wettigheid van normen of het bestuursoptreden, waarvoor bijzondere rechtscolleges (zoals de Raad van State) bevoegd zijn. Dit is van toepassing wanneer het bestuur een beleidsvrijheid heeft en dus een discretionaire bevoegdheid [23](#page=23). #### 3.3.2 De rechterlijke macht De rechterlijke macht kan organiek worden begrepen als de hoven en rechtbanken (gewone rechter), en functioneel als ‘zij die rechtspreken’, waaronder de bestuursrechter en het Grondwettelijk Hof [23](#page=23). #### 3.3.3 Controle op het bestuur De controle op het bestuur kan plaatsvinden via klachtenbehandeling (bv. ombudsman) of via ‘echte’ beroepsmogelijkheden [23](#page=23). * **Ombudsdienst**: De ombudsdienst kan bemiddelen en een advies uitbrengen, maar heeft geen beslissingsbevoegdheid [24](#page=24). * **Bestuurlijk beroep**: Dit is een beroep bij een orgaan van het actief bestuur met als doel een beslissing te laten intrekken, vernietigen, wijzigen of nemen. Het gaat hierbij zowel om de wettigheid als de opportuniteit van de beslissing. Het is doorgaans goedkoop en weinig formalistisch. Er zijn verschillende vormen: willig beroep (bij hetzelfde bestuur), hiërarchisch beroep (bij een hoger bestuur) en beroep bij een toezichthoudend bestuur. Georganiseerd bestuurlijk beroep moet doorlopen worden alvorens rechterlijk beroep mogelijk is (uitputtingsvereiste) [24](#page=24). * **Jurisdictioneel beroep**: Dit is bescherming door de gewone rechter of door bijzondere (bestuurs)rechtscolleges [25](#page=25). * **Beroep op de gewone rechter**: Kan via de ‘exceptie van onwettigheid’ (art. 159 Gw.) een bestuurlijke rechtshandeling buiten toepassing laten verklaren, mits deze rechtshandeling in strijd is met de wet. Dit geldt voornamelijk voor reglementaire besluiten [25](#page=25). * **Beroep op de bestuursrechter**: De belangrijkste bestuursrechter met algemene bevoegdheid is de Raad van State (RvS). De RvS heeft twee afdelingen: Wetgeving en Bestuursrechtspraak. De Afdeling Bestuursrechtspraak spreekt zich uit over de wettigheid van besluiten van administratieve overheden. De RvS kan bestuurlijke rechtshandelingen vernietigen of schorsen. Naast de RvS bestaan er ook andere specifieke bestuursrechtelijke rechtscolleges, zoals de Raad voor Vergunningsbetwistingen en het Handhavingscollege [25](#page=25). #### 3.3.4 Controle op de wetgever De controle op de wetgever geschiedt door het Grondwettelijk Hof (GwH), dat bevoegd is om wetten te vernietigen en/of te schorsen indien deze in strijd zijn met de Grondwet [25](#page=25). --- # Wet gemeentelijke bestuurlijke handhaving en ondermijning Dit deel behandelt de specifieke wetgeving rond gemeentelijke bestuurlijke handhaving, de aanpak van ondermijnende criminaliteit, de rol van integriteitsonderzoeken, en de samenwerking tussen verschillende bestuursniveaus. ### 4.1 Van strafrecht naar bestuurlijke handhaving De problematiek van ondermijnende criminaliteit wordt steeds complexer, wat leidt tot een noodzaak om verantwoordelijkheden deels door te schuiven naar steden en gemeenten voor bestuurlijke handhaving [26](#page=26). #### 4.1.1 Gerechtelijke handhaving Gerechtelijke handhaving treedt op bij inbreuken op de wet, zoals diefstal of oplichting, maar ook bij inbreuken op bijzondere wetten zoals belasting- of sociale fraude. Sancties hierbij zijn boetes, gevangenisstraffen en verbeurdverklaring [26](#page=26). #### 4.1.2 Bestuurlijke handhaving Bestuurlijke handhaving richt zich op inbreuken op lokale reglementen (zoals de politiecodex, terrassenreglementen, uitbatingsvergunningen) en op specifieke bepalingen in hogere wetgeving die lokale handhavingsinstrumenten ter beschikking stellen, zoals artikel 9bis van de Drugswet. Sancties kunnen bestaan uit boetes tot 500 euros, sluiting van een instelling, schorsing of intrekking van een vergunning, en preventieve maatregelen door de burgemeester, zoals plaatsverboden of preventieve sluitingen. De gemeente kan eigen reglementen uitvaardigen voor zaken die nog niet door hogere instanties zijn geregeld [26](#page=26) [27](#page=27). De bestuurlijke handhaving kan worden onderverdeeld in: * **Maatregelen van de burgemeester:** Dit omvat zowel bijzondere als algemene politionele maatregelen. Artikel 135 van de Nieuwe Gemeentewet geeft de burgemeester brede bevoegdheden om alle nodige maatregelen te nemen bij problemen in het kader van de openbare orde [27](#page=27). * **Gemeentelijke administratieve sancties:** Deze worden opgelegd door een sanctionerend ambtenaar en kunnen leiden tot een administratieve geldboete, of tijdelijke of definitieve intrekking van een gemeentelijke vergunning, schorsing of sluiting. Dit laatste is een effectief instrument om naleving van reglementen te garanderen [27](#page=27). * **Politiebesluiten (wetgevend):** Dit omvat het algemeen politiebesluit van de gemeenteraad en het politiebesluit van de burgemeester. In urgente gevallen kan de burgemeester de bevoegdheden van de gemeenteraad overnemen, waarbij de besluiten ter bevestiging aan de gemeenteraad worden voorgelegd [27](#page=27). ### 4.2 Aanleiding tot de Wet gemeentelijke bestuurlijke handhaving De aanleiding voor de wet ligt in de steeds complexere problematiek van ondermijnende criminaliteit, de fragmentatie en versnippering van bevoegdheden en instrumenten, en de beperkte informatiepositie van gemeenten. Er was behoefte aan een vernieuwd wettelijk kader voor lokale handhaving met een integriteitscomponent [27](#page=27). ### 4.3 Ondermijnende criminaliteit Ondermijnende criminaliteit is een breed begrip dat verder reikt dan specifieke criminele activiteiten en de fundamenten van de samenleving en sociale stelsels kan verzwakken of misbruiken. De definitie in de wet (artikel 2, 6° NGW) verwijst naar strafbare feiten uit artikel 119ter, § 10, vijfde lid van de Nieuwe Gemeentewet, die maatschappelijke structuren of het vertrouwen daarin schaden en kunnen leiden tot maatschappelijke en/of economische ontwrichting. Dit concept impliceert een negatieve invloed op de stabiliteit van de samenleving, een ander niveau van bedreiging dan klassieke overlast, en wijst op het ontoereikende karakter van bestaande instrumentaria. De aanpak is complex vanwege de verwevenheid tussen de illegale en legale wereld, waarbij illegale activiteiten zich soms voordoen als legaal [28](#page=28). ### 4.4 Krachtlijnen van de wet De wet legt de nadruk op vier hoofdlijnen: 1. Gemeentelijk integriteitsonderzoek [28](#page=28). 2. Versterkte informatiepositie van de gemeente [28](#page=28). 3. Oprichting van de Directie Integriteitsbeoordeling voor Openbare Besturen (DIOB) en verankering van ARIEC's [28](#page=28). 4. Wettelijke regeling van bestuurlijke verzegeling en bestuurlijke dwangsom [28](#page=28). #### 4.4.1 Gemeentelijk integriteitsonderzoek De wet bepaalt dat het gemeentelijk integriteitsonderzoek, zoals geregeld in het nieuwe artikel 119ter van de Nieuwe Gemeentewet, van toepassing is op de vestiging of uitbating van publiek toegankelijke inrichtingen (PTI's) waar economische activiteiten plaatsvinden. Dit onderzoek beoogt ondermijnende criminaliteit tegen te gaan. De wet biedt echter geen regeling voor niet-publiek toegankelijke inrichtingen, de gunning van overheidsopdrachten, de toekenning van concessies, subsidies, of vastgoedtransacties waarbij de gemeente zelf partij is [28](#page=28) [29](#page=29). **Voorwaarden voor integriteitsonderzoek:** * Niet-discriminatoir: het onderzoek moet alle PTI's binnen de sector/betrokken activiteit omvatten op het grondgebied van de gemeente [29](#page=29). * Duidelijk, ondubbelzinnig en objectief [29](#page=29). * Transparant [29](#page=29). **Focus van het onderzoek:** Het onderzoek richt zich op de uitbater (in rechte of in feite), personen aan wie de uitbater leiding geeft, personen met een dominante positie, personen die vermogen verschaffen, en elke andere persoon die betrokken is bij de vestiging of uitbating, zoals aandeelhouders en UBO's [29](#page=29). **Verloop van het onderzoek:** Het onderzoek valt onder de bevoegdheid en verantwoordelijkheid van de burgemeester, die gemeentepersoneel aanwijst. Het onderzoek moet voltooid zijn binnen 50 dagen, verlengbaar met 30 dagen. Een nieuw onderzoek is mogelijk bij gewijzigde omstandigheden [29](#page=29). **Verzamelde informatie:** De gemeente kan informatie inwinnen uit het Centraal register van Integriteitsonderzoeken, HIT (afschrift van beslissingen van andere gemeenten), lokale politie, eigen diensten en databanken, strafregisters, publiek toegankelijke databanken (inclusief sociale media), het ARIEC (verslag met politionele en gerechtelijke gegevens), en gerechtelijke overheden. De burgemeester kan ook een casusoverleg organiseren waarbij afstand gedaan kan worden van het beroepsgeheim onder bepaalde voorwaarden [29](#page=29). Indien de informatie een noodzaak voor verder onderzoek aangeeft, of een ernstig risico vaststelt, is het advies van de DIOB vereist. Zonder dit advies kan de vergunning niet worden geweigerd, geschorst of opgeheven, noch kan de inrichting worden gesloten. Dit advies is niet bindend [29](#page=29). **Mogelijke gevolgen:** Het college van burgemeester en schepenen kan bestuurlijke gevolgen nemen op voorstel van de burgemeester indien er een aanwijsbaar ernstig risico is dat de inrichting zal worden gebruikt om voordelen uit eerdere misdrijven te benutten, om misdrijven te plegen, of indien er ernstige aanwijzingen zijn dat misdrijven zijn gepleegd om de inrichting uit te baten. Mogelijke gevolgen zijn [30](#page=30): * Vergunningsplichtig: vergunning weigeren, schorsen of opheffen (max. 6 maanden), schorsing onder voorwaarden [30](#page=30). * Niet vergunningsplichtig (of deelstatelijke of federale vergunning): sluiting van de inrichting [30](#page=30). Beslissingen worden aan de betrokkene meegedeeld, met beroepsmogelijkheid bij de Raad van State of verplichte intrekking indien de feiten niet langer vaststaand, geldig of relevant zijn [30](#page=30). **Verhouding met strafrechtelijk onderzoek:** Het integriteitsonderzoek doet geen afbreuk aan strafrechtelijke vervolgingen en waarborgen. Er kan een protocolakkoord gesloten worden tussen de gemeente en het parket. De beginselen van onschuldvermoeden en *ne bis in idem* blijven van kracht [30](#page=30). #### 4.4.2 Versterkte informatiepositie Hoewel artikel 119ter §6 van de Nieuwe Gemeentewet de gemeente toegang geeft tot bepaalde informatie, ontbreekt een grondslag voor intergemeentelijke uitwisseling van informatie (bv. sluitingen op basis van art. 134quater, quinquies, septies & 9bis NGW). Er is ook twijfel over de toegang tot fiscale informatie en informatie van inspectiediensten [30](#page=30). Suggesties voor een versterkte informatiepositie omvatten directe toegang voor lokale besturen tot databanken zoals Dimona, Limosa, UBO en bestuurlijke informatie in ISLP, alsook de mogelijkheid om informatie op te vragen bij andere overheidsinstanties. Momenteel wordt dit als onvoldoende versterkt beschouwd [30](#page=30). #### 4.4.3 Oprichting DIOB en verankering ARIEC De **Directie Integriteitsbeoordeling voor Openbare Besturen (DIOB)** is opgericht en belast met risicoanalyses en adviesverlening, ter ondersteuning van het integriteitsonderzoek [30](#page=30). * **Risicoanalyse:** De DIOB analyseert economische sectoren en activiteiten die kwetsbaar zijn voor ondermijnende criminaliteit, gebaseerd op gegevens uit het CRIO (een register beheerd door de DIOB), adviezen aan gemeenten, en objectieve wetenschappelijke data. Dit advies is niet-bindend en identificeert sectoren die onderworpen kunnen worden aan gemeentelijk integriteitsonderzoek [31](#page=31). * **Adviesverlening:** De DIOB verstrekt gemotiveerd advies, gebaseerd op informatie van 9 partnerdiensten. Enkel strikt noodzakelijke persoonsgegevens worden gedeeld, met uitzondering van gegevens waarvan de mededeling schade kan veroorzaken of onevenredig de privésfeer aantast. Het advies van de DIOB is niet bindend, maar is wel vereist om een vergunning te kunnen weigeren, schorsen of intrekken, of een inrichting te sluiten, zelfs als er geen probleem wordt vastgesteld dat verder onderzoek vereist. Dit vormt een ernstige beperking voor gemeenten. Er zijn specifieke termijnen bepaald in de wet voor deze adviezen [31](#page=31). De **Arrondissementele Informatie- en Expertisecentra (ARIEC)** fungeren als netwerkorganisaties die de bestuurlijke aanpak van ondermijnende criminaliteit op lokaal en arrondissementeel niveau coördineren en ondersteunen. De DIOB en lokale besturen adviseren inzake integriteitsonderzoeken, en de ARIEC's adviseren lokale besturen over een beperkt geografisch toepassingsgebied [31](#page=31). #### 4.4.4 Bestuurlijke verzegeling en bestuurlijke dwangsom De wet introduceert wettelijke regelingen voor de bestuurlijke dwangsom (nieuw art. 133ter, §1 NGW) en bestuurlijke verzegeling in het kader van de sluiting van inrichtingen (nieuw art. 133ter, §2 NGW). Dit maakt het makkelijker om sancties af te dwingen, bijvoorbeeld wanneer een uitbater een sluiting niet naleeft [31](#page=31). ### 4.5 Verhouding algemene bestuurlijke politie De algemene bevoegdheid van de burgemeester om politiemaatregelen te nemen ter waarborging van de openbare orde (openbare veiligheid, rust en gezondheid) (art. 133, tweede lid juncto artikel 135 § 2 NGW) kan niet meer worden aangewend in domeinen die door de wetgever omvattend en gedetailleerd worden geregeld, ook al stelt de nieuwe art. 119ter NGW "onverminderd artikel 135, § 2". Niet alles dat een gemeente moet handhaven, valt immers onder ondermijnende criminaliteit [31](#page=31) [32](#page=32). ### 4.6 Evaluatie **Positieve punten:** * Voorafgaandelijke screening (integriteitsonderzoek) heeft nu een wettelijke basis [32](#page=32). * Versterkte informatiepositie van de gemeente [32](#page=32). * Inrichting van de DIOB [32](#page=32). * De burgemeester krijgt het recht tot verzegeling en het opleggen van een bestuurlijke dwangsom [32](#page=32). **Negatieve punten:** * Beperking van het integriteitsonderzoek tot uitbatingen in welbepaalde sectoren (KB) en een specifieke lijst met strafbare feiten, terwijl de gemeente zelf een risicoanalyse zou moeten kunnen uitvoeren [32](#page=32). * Voorafgaandelijke screening kent beperkingen, met name wat betreft directe informatiebronnen [32](#page=32). * De lijst van instanties waar de DIOB gegevens kan opvragen, wordt als te beperkend ervaren (bv. KSC, nutsbedrijven) [32](#page=32). * De mogelijkheid tot weigering/schorsing van vergunningen of sluiting van uitbatingen kan tot problemen leiden [32](#page=32). * Indien gekozen wordt voor een politiereglement, is screening van de ganse sector noodzakelijk [32](#page=32). * Het vereiste advies van de DIOB voor het weigeren/schorsen/intrekken van vergunningen, zelfs bij afwezigheid van verdere onderzoeksnoodzaak, is een beperking [32](#page=32). * Er is onduidelijkheid over de samenloop met bestaande instrumenten, zoals de algemene bestuurlijke politie [32](#page=32). ### 4.7 Recente rechtspraak Het Grondwettelijk Hof heeft in arrest nr. 142/2025 op 6 november 2025, artikel 35 van de Wet BH vernietigd in de mate dat het artikel 119ter, §12 van de Nieuwe Gemeentewet herstelt [32](#page=32) [33](#page=33). * **Eerste middel:** Het Hof oordeelde dat de bestreden bepalingen geen strafrechtelijke sancties zijn in de zin van artikel 6 EVRM en artikel 14 van het BUPO-Verdrag, en dat het ondermijningsrisico centraal staat. Het eerste middel, gebaseerd op een tegengesteld uitgangspunt, werd daarom ongegrond verklaard [33](#page=33). * **Tweede middel:** Het Hof erkende dat maatregelen verreikende gevolgen kunnen hebben, maar achtte het evenwicht tussen de doelstelling van de wet en de inmenging in eigendomsrechten en de vrijheid van ondernemen adequaat, daar de vrijheid van handel niet absoluut is. Echter, de evolutie van de situatie na de maatregel werd onvoldoende in aanmerking genomen. Specifiek werd opgemerkt dat, hoewel artikel 119ter, §12 NGW de mogelijkheid biedt om een beslissing in te trekken bij nieuwe elementen, er niet is bepaald dat gemeentelijke overheden beslissingen periodiek herbekijken, noch dat zij bij een verzoek tot intrekking verplicht zijn een nieuwe beslissing te nemen op basis van een geactualiseerde motivering. Dit leidt ertoe dat de bestreden bepaling, in die mate, op onevenredige wijze afbreuk doet aan de rechten van uitbaters [33](#page=33). Het Grondwettelijk Hof heeft dus artikel 35 vernietigd, wat impliceert dat een periodieke herevaluatie van de DIOB-maatregel voorzien moet worden. Dit wijst op een noodzaak voor de wetgever om ook de andere pijnpunten aan te pakken [33](#page=33). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Federale Staat | Een staatsvorm waarin de macht is verdeeld tussen een centrale overheid en deelstaten (gewesten en gemeenschappen), die elk eigen bevoegdheden hebben. België is een federale staat, samengesteld uit gemeenschappen en gewesten. | | Deelstaat | Een entiteit binnen een federale staat die een eigen autonomie en bevoegdheden bezit, zoals de gewesten en gemeenschappen in België. Deelstaten hebben niet de bevoegdheid om de grondwet te wijzigen. | | Bevoegdheidsverdeling | Het proces waarbij de taken en macht van de overheid worden verdeeld tussen verschillende bestuursniveaus, zoals tussen de federale overheid, de gewesten en de gemeenschappen in België. Dit gebeurt via de Grondwet en bijzondere wetten. | | Gewest | Een deelstaat in België met specifieke territoriale bevoegdheden, voornamelijk gericht op ruimtelijke ordening, leefmilieu, tewerkstelling en economie. De drie gewesten zijn het Vlaamse Gewest, het Waalse Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. | | Gemeenschap | Een deelstaat in België met bevoegdheden gericht op persoonsgebonden aangelegenheden zoals cultuur, onderwijs en gezondheidsbeleid. De drie gemeenschappen zijn de Vlaamse Gemeenschap, de Franse Gemeenschap en de Duitse Gemeenschap. | | Autonomie | Het vermogen van een entiteit om zelf normen uit te vaardigen met kracht van wet binnen een bepaald territorium en voor specifieke aangelegenheden. Deelstaten in België bezitten constitutionele autonomie, maar geen grondwetgevende bevoegdheid. | | Bestuursrecht | Het geheel van rechtsregels dat de organisatie, bevoegdheden, werking en het optreden van het bestuur regelt, alsmede de rechtsbescherming van burgers tegen overheidsoptreden. Het regelt de uitvoerende macht en het optreden van de overheid. | | Bestuurlijke Rechtshandeling | Een eenzijdige handeling van een bestuur die gericht is op het creëren of wijzigen van rechtstoestanden van burgers, zonder hun instemming. Voorbeelden zijn het verlenen van een vergunning of het opleggen van een sanctie. | | Wettigheidsbeginsel | Het principe dat elke optreden van het bestuur gebaseerd moet zijn op een wettelijke grondslag en de hiërarchie der normen moet respecteren. Het bestuur mag niet boven de wet staan en moet zijn bevoegdheden correct uitoefenen. | | Beginselen van behoorlijk bestuur | Algemene rechtsbeginselen die waarborgen bieden tegen willekeur van het bestuur, zoals het zorgvuldigheidsbeginsel, de hoorplicht, en het onpartijdigheidsbeginsel. Ze zijn met name belangrijk bij discretionaire bevoegdheden. | | Hoorplicht | Het beginsel dat het bestuur een burger het recht moet geven om zijn standpunt kenbaar te maken voordat een beslissing wordt genomen die hem raakt, vooral bij ernstige maatregelen of sancties. Dit omvat recht op inzage en bijstand. | | Bestuurlijke Handhaving | Het proces en de instrumenten die het bestuur gebruikt om naleving van de geldende regels en besluiten te verzekeren, zowel door middel van toezicht als door het opleggen van sancties of maatregelen. Dit kan zowel bestraffend als probleemverhelpende finaliteit hebben. | | Bestuurlijke Sanctie | Een sanctie die door een bestuur wordt opgelegd aan een burger wegens het niet naleven van een publiekrechtelijk voorschrift. Dit staat tegenover strafrechtelijke sancties en kan diverse vormen aannemen, zoals een geldboete of sluiting van een inrichting. | | Bestuurlijk Plaatsverbod | Een bestuurlijke maatregel die een persoon verbiedt zich voor een bepaalde periode op een specifieke locatie te begeven. Dit heeft een probleemverhelpende finaliteit en is gericht op het voorkomen van overlast of verstoring van de openbare orde. | | Ondermijnende Criminaliteit | Criminaliteit die de fundamenten van de samenleving en sociale stelsels verzwakt, zoals organisatiecriminaliteit en witteboordencriminaliteit. Het kan leiden tot maatschappelijke en economische ontwrichting en vereist specifieke handhavingsinstrumenten. | | Integriteitsonderzoek | Een onderzoek dat door gemeenten wordt uitgevoerd bij de vestiging of uitbating van publiek toegankelijke inrichtingen om ondermijnende criminaliteit tegen te gaan. Het beoogt de integriteit van de uitbater en betrokkenen te beoordelen. | | DIOB (Directie Integriteitsbeoordeling voor Openbare Besturen) | Een directie belast met risicoanalyses en adviesverlening inzake integriteitsonderzoeken voor openbare besturen. Het speelt een ondersteunende rol bij de beoordeling van entiteiten die kwetsbaar zijn voor ondermijning. | | Curatieve Rechtsbescherming | De rechtsbescherming die een burger kan inroepen nadat een beslissing van het bestuur is genomen, in tegenstelling tot preventieve rechtsbescherming. Dit omvat de mogelijkheid tot beroep bij een bestuur of een rechter. | | Jurisdictioneel Beroep | Een beroep dat wordt ingesteld bij een rechterlijke instantie, hetzij de gewone rechter (hoven en rechtbanken) voor subjectieve geschillen, hetzij de bestuursrechter (zoals de Raad van State) voor objectieve geschillen over de wettigheid van bestuursbeslissingen. | | Raad van State (RvS) | Een belangrijk bestuursrechterlijk orgaan in België, bestaande uit een Afdeling Wetgeving (die adviezen geeft over wetten en reglementaire besluiten) en een Afdeling Bestuursrechtspraak (die oordeelt over de wettigheid van besluiten van de administratieve overheid). |

# Definitie en kenmerken van een jurisdictioneel beroep Een jurisdictioneel beroep is een proces dat wordt ingesteld bij een rechtsprekend orgaan, zoals een rechterlijke instantie, een administratief rechtscollege, het Rekenhof of zelfs een orgaan van het actief bestuur met rechtsprekende bevoegdheid. Het kenmerkt zich door het leiden tot een beslissing met een specifieke draagwijdte, die gebaseerd is op een rechtsregel en bekleed is met het gezag van gewijsde, teneinde een geschil te beëindigen. ### 1.1 Kenmerken van een jurisdictioneel beroep Een jurisdictioneel beroep bezit diverse specifieke kenmerken die het onderscheiden: #### 1.1.1 Rechtsprekende instanties Deze beroepen worden aanhangig gemaakt bij organen die de bevoegdheid hebben om recht te spreken. Dit omvat: * **Rechterlijke orde:** Traditionele rechtbanken en hoven. * **Administratieve rechtscolleges:** Instellingen belast met het beslechten van geschillen met de overheid. * **Buitengerechtelijke rechtscolleges:** Zoals het Rekenhof. * **Orgaans van het actief bestuur met rechtsprekende bevoegdheid:** Specifieke kamers of commissies binnen bestuursinstanties, bijvoorbeeld de Kamer van beroep bij het RIZIV. #### 1.1.2 Beslissing met specifieke draagwijdte De uitkomst van een jurisdictioneel beroep is een beslissing die een concrete impact heeft. Deze beslissing: * **Steunt op een rechtsregel:** De uitspraak is gebaseerd op geldende wetten, decreten, algemene beginselen, enzovoort. * **Is bekleed met het gezag van gewijsde:** Zodra de beslissing definitief is, heeft zij bindende kracht en maakt zij een einde aan het specifieke geschil. #### 1.1.3 Beëindiging van een geschil Het primaire doel van een jurisdictioneel beroep is het oplossen en definitief beëindigen van een conflict tussen partijen. ### 1.2 Verschil met bestuurlijke beroepen Hoewel de term "beroep" ook in de administratieve sfeer voorkomt, is een jurisdictioneel beroep specifieker gedefinieerd door zijn rechtsprekende karakter en de juridische finaliteit van zijn beslissingen. Bestuurlijke beroepen kunnen soms intern zijn binnen een administratieve hiërarchie en nog niet de finale rechtsprekende kracht hebben die een jurisdictioneel beroep kenmerkt. De definitie benadrukt de instelling bij een *rechtsprekend* orgaan, wat een cruciaal onderscheid vormt. ### 1.3 Rechtsmachtverdeling in België De bevoegdheid om recht te spreken is in België strikt gereglementeerd, voornamelijk op basis van de Grondwet. Dit leidt tot een onderscheid tussen subjectief en objectief contentieux, wat essentieel is voor het bepalen welk orgaan rechtsmacht bezit. #### 1.3.1 Subjectief contentieux Dit type geschil heeft betrekking op de rechten en verplichtingen die individuele burgers ontlenen aan het objectief recht. * **Burgerlijke rechten:** Verwijzen doorgaans naar private rechtsverhoudingen, zoals overeenkomsten, familiale aangelegenheden, eigendom, arbeidsovereenkomsten en aansprakelijkheid. * **Politieke rechten:** Klassiek omvatten deze het kiesrecht, het recht om belastingen te betalen, het recht op een openbaar ambt, en dienstplicht. Ruimer geïnterpreteerd, vallen hier ook betwistingen onder waarbij de overheid optreedt in een functie die nauw verbonden is met de prerogatieven van het openbaar gezag, zoals geschillen in het kader van sociale zekerheid of de hoedanigheid van vluchteling. **Artikel 144, eerste lid van de Grondwet** stelt dat geschillen over burgerlijke rechten uitsluitend tot de bevoegdheid van de rechtbanken behoren. **Artikel 144, tweede lid van de Grondwet** voorziet echter in een uitzondering: de wet kan, onder bepaalde voorwaarden, de Raad van State of federale administratieve rechtscolleges machtigen om te beslissen over de burgerrechtelijke gevolgen van hun beslissingen (bijvoorbeeld schadevergoedingen tot herstel door de Raad van State). **Artikel 145 van de Grondwet** bepaalt dat geschillen over politieke rechten tot de bevoegdheid van de rechtbanken behoren, met uitzondering van wettelijk vastgelegde gevallen. #### 1.3.2 Objectief contentieux Dit type geschil valt buiten de toepassing van artikel 144 en 145 van de Grondwet. Het zijn geschillen die geen betrekking hebben op subjectieve burgerlijke of politieke rechten en komen in beginsel toe aan de bestuurlijke rechtscolleges, waaronder de Raad van State. #### 1.3.3 Wie bezit rechtsmacht? De toewijzing van rechtsmacht is gebaseerd op wettelijke bepalingen. * **Artikel 146 van de Grondwet** stelt dat geen rechtbank of met rechtspraak belast orgaan mag worden ingesteld zonder wettelijke basis. * **Artikel 161 van de Grondwet** voorziet dat geen administratief rechtscollege mag worden opgericht zonder wettelijke grondslag. Het bepalen van de bevoegde rechter (justitiële dan wel administratieve) is vaak complex en hangt af van het "werkelijk en rechtstreeks voorwerp van de vordering". Hierbij wordt onderzocht of de erkenning of vaststelling van een subjectief recht wordt gevorderd. Dit is met name het geval wanneer het bestuur over een gebonden bevoegdheid beschikt (en niet over een discretionaire bevoegdheid), aangezien in dat geval het subjectieve recht direct uit de rechtsregel kan worden afgeleid. De aard van de aangevoerde middelen speelt eveneens een rol. De Raad van State heeft geen rechtsmacht wanneer een middel voortvloeit uit de schending van een rechtsregel die een verplichting voor het bestuur oplegt. Enkele voorbeelden die de onduidelijke scheidingslijn illustreren, zijn geschillen over de naleving van overeenkomsten, de toekenning of weigering van subsidies, en onteigeningen. Deze onduidelijkheid kan leiden tot "forumshopping". Het Hof van Cassatie treedt op als attributierechter om conflicten tussen de bevoegdheden van de Raad van State en de justitiële rechter op te lossen, zoals geregeld in artikel 33 en 34 van de Wet op de Raad van State. ##### 1.3.3.1 De justitiële (of gewone) rechter Verwijst naar de rechterlijke macht in België. ##### 1.3.3.2 De bestuursrechter Krachtens artikel 161 GW kunnen administratieve rechtscolleges enkel bij wet worden opgericht. * **Raad van State, afdeling bestuursrechtspraak:** Heeft een algemene residuaire bevoegdheid indien geen andere rechter bevoegd is verklaard. * **Rechtscolleges met specifieke bevoegdheid:** Hieronder vallen onder meer de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen, de Raad voor Verkiezingsbetwistingen, de Raad voor Vergunningsbetwistingen, en de Raad voor betwistingen inzake studievoortgangsbeslissingen. #### 1.3.4 Attributieconflict Indien er onduidelijkheid bestaat over de bevoegdheid tussen een justitiële rechter en een bestuursrechter, kan een attributieconflict ontstaan, dat door specifieke procedures wordt opgelost. ### 1.4 Rechtsbescherming (tegen het bestuur) door de justitiële rechter De justitiële rechter kan op verschillende manieren rechtsbescherming bieden tegen beslissingen van het bestuur. #### 1.4.1 Via artikel 159 van de Grondwet Dit artikel bepaalt dat hoven en rechtbanken besluiten en verordeningen enkel toepassen voor zover deze met de wetten overeenstemmen. * **Toepassingsgebied:** Geldt voor alle individuele en reglementaire besluiten en verordeningen. Dit geldt ook voor bestuursrechters. * **Toetsingscriterium:** De toetsing gebeurt aan "de wetten" in materiële zin. * **Gevolg:** Een onwettige rechtshandeling wordt buiten toepassing gelaten. * **Uitzonderingen:** * Een dermate grove onwettigheid dat de bestuurshandeling als onbestaande moet worden beschouwd (bv. manifeste onbevoegdheid). * Strijdigheid met direct werkend EU-recht. * **Termijn:** De exceptie van onwettigheid kan ten allen tijde worden opgeworpen, tenzij in specifieke gevallen waarin de rechtspraak van de Raad van State een uitzondering maakt (bv. bij individuele besluiten indien de exceptie niet tijdig wordt opgeworpen). * **Vergoeding:** Soms kan de rechter een rechtsherstel bevelen. #### 1.4.2 Rechtsbescherming tegen overheidsaansprakelijkheid op grond van een fout De overheid kan aansprakelijk zijn voor diverse fouten: * **Foutief stilzitten:** Nalaten van een noodzakelijke handeling. * **Foutief feitelijk handelen:** Handelen dat niet in overeenstemming is met de vereiste zorgvuldigheid. * **Foutief handelen via besluitvorming:** Zowel individuele als reglementaire besluiten die onwettig zijn. * **Rechtsgrond:** Artikel 1382 oud Burgerlijk Wetboek, thans artikel 6.5 en 6.6 van het Burgerlijk Wetboek. * **Artikel 6.5 BW:** Eenieder is aansprakelijk voor schade die door zijn fout wordt veroorzaakt. * **Artikel 6.6 BW:** Een fout bestaat uit de schending van een wettelijke regel of de algemene zorgvuldigheidsnorm. De algemene zorgvuldigheidsnorm vereist gedrag dat overeenkomt met dat van een voorzichtig en redelijk persoon onder dezelfde omstandigheden. Hierbij wordt rekening gehouden met voorzienbare gevolgen, risico's, de stand van de techniek, en de beginselen van goed bestuur. * **Onwettigheid als fout:** Een door de bestuursrechter vastgestelde onwettigheid leidt tot aansprakelijkheid indien de onwettigheid voortvloeit uit de miskenning van een rechtsnorm die een welbepaald gedrag oplegt of verbiedt. Anders wordt getoetst aan de zorgvuldigheid van een normaal handelende overheid. Schendingen van algemene beginselen van behoorlijk bestuur (ABBB) kunnen als rechtsnorm worden beschouwd. De interpretatie van ABBB als een fout die leidt tot aansprakelijkheid kan echter evolueren. #### 1.4.3 Rechtsbescherming tegen foutloze overheidsaansprakelijkheid Dit betreft aansprakelijkheid die ontstaat ondanks rechtmatig handelen of stilzitten van het bestuur. * **Voorbeelden:** Wegenwerken die leiden tot inkomensverlies, opgelegde bouwverboden. * **Vergoedingsregelingen:** In sommige gevallen bestaan specifieke wettelijke regelingen voor vergoeding (bv. onteigening, planschadevergoeding). * **GBOL-beginsel:** Indien geen wettelijke regeling is uitgewerkt, kan het gelijkheidsbeginsel voor de openbare lasten (GBOL) een rol spelen, wat inhoudt dat burgers niet onevenredig zwaarder belast mogen worden dan anderen. --- # Rechtsmachtverdeling in België: subjectief en objectief contentieux Dit deel van het document behandelt de principes van rechtsmachtverdeling in België, met een onderscheid tussen subjectieve geschillen (die burgerlijke en politieke rechten betreffen) en objectieve geschillen die buiten deze rechten vallen. ### 2.1 Basisprincipes van de rechtsmachtverdeling De basis voor de rechtsmachtverdeling in België ligt in de Grondwet, met name in artikelen 144, 145, 146 en 161. Er wordt een fundamenteel onderscheid gemaakt tussen twee soorten geschillen: #### 2.1.1 Het subjectief contentieux Subjectieve geschillen hebben betrekking op rechten en verplichtingen die voortvloeien uit het objectief recht en die toebehoren aan een individu. Deze geschillen situeren zich op het vlak van burgerlijke en politieke rechten. * **Burgerlijke rechten:** Deze betreffen doorgaans private verhoudingen, zoals overeenkomsten, familiale aangelegenheden, eigendom, arbeidsovereenkomsten en aansprakelijkheid. * **Politieke rechten:** Klassiek omvatten deze het kiesrecht, het recht om belastingen te betalen, het recht om een openbaar ambt te bekleden en het recht om al dan niet het leger te dienen. Ruimer geïnterpreteerd, vallen hier ook betwistingen onder waarbij de overheid optreedt in uitoefening van publieke prerogatieven, zoals geschillen in het kader van de sociale zekerheid of de hoedanigheid van vluchteling. Volgens artikel 144 van de Grondwet behoren geschillen over burgerlijke rechten bij uitsluiting tot de bevoegdheid van de rechtbanken. Artikel 145 van de Grondwet bepaalt hetzelfde voor geschillen over politieke rechten, tenzij de wet uitzonderingen voorziet. Een belangrijke nuance is dat de wet, volgens artikel 144, tweede lid, de Raad van State of federale administratieve rechtscolleges kan machtigen om te beslissen over burgerrechtelijke gevolgen van hun beslissingen, zoals schadevergoedingen. #### 2.1.2 Het objectief contentieux Objectieve geschillen vallen buiten de toepassing van artikel 144 en 145 van de Grondwet. Dit betekent dat ze geen betrekking hebben op subjectieve burgerlijke of politieke rechten. In beginsel komen deze geschillen toe aan de bestuursrechtscolleges, waaronder de Raad van State. ### 2.2 Wie bezit rechtsmacht? De instelling van rechtbanken, rechtsprekende organen en administratieve rechtscolleges is strikt gebonden aan een wettelijke basis, conform artikel 146 en 161 van de Grondwet. #### 2.2.1 Het bepalen van de bevoegdheid Het vaststellen van de bevoegdheid tussen de justitiële en de administratieve rechter is niet altijd eenvoudig en vereist een analyse van het 'werkelijk en rechtstreeks voorwerp van de vordering'. Hierbij spelen verschillende factoren een rol: * **Onderwerp van de vordering:** Wordt de erkenning of vaststelling van een subjectief recht gevorderd? Dit is het geval wanneer het bestuur beschikt over een gebonden bevoegdheid (en niet een discretionaire), aangezien een subjectief recht dan rechtstreeks uit de rechtsregel kan worden afgeleid. * **Inhoud van de middelen:** De Raad van State heeft geen rechtsmacht indien het middel wordt afgeleid uit de schending van een rechtsregel die een verplichting voor het bestuur vestigt. > **Voorbeelden van geschillen:** > * Naleving van overeenkomsten. > * Toekennen of weigeren van subsidies. > * Onteigeningen. De niet altijd duidelijke scheidingslijn tussen de bevoegdheden kan leiden tot 'forum shopping', waarbij de formulering van het verzoekschrift en het moment waarop de procedure wordt ingeleid, bepalend kunnen zijn voor de bevoegde rechter. #### 2.2.2 Conflicten van attributie Het Hof van Cassatie treedt op als 'attributierechter' in gevallen van conflicten tussen de Raad van State en de justitiële rechter, conform artikel 158 van de Grondwet. De specifieke regeling hiervoor is te vinden in de artikelen 33 en 34 van de Wet op de Raad van State. #### 2.2.3 Justitiële en administratieve rechters * **De justitiële (of gewone) rechter:** Dit zijn de rechtbanken en hoven van de rechterlijke orde. * **De bestuursrechter:** Krachtens artikel 161 van de Grondwet kan een administratief rechtscollege enkel bij wet worden ingesteld. De algemene residuaire bevoegdheid, indien geen andere rechter werd aangewezen, ligt bij de Raad van State, afdeling bestuursrechtspraak. Er bestaan ook specifieke bestuursrechtscolleges, zoals de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen, de Raad voor Verkiezingsbetwistingen, de Raad voor Vergunningsbetwistingen, en de Raad voor betwistingen inzake studievoortgangsbeslissingen. ### 2.3 Rechtsbescherming tegen het bestuur door de justitiële rechter De justitiële rechter kan rechtsbescherming bieden tegen bestuurshandelingen via verschillende wegen: #### 2.3.1 Via artikel 159 van de Grondwet Artikel 159 van de Grondwet bepaalt dat hoven en rechtbanken algemene, provinciale en plaatselijke besluiten en verordeningen alleen toepassen voor zover ze met de wetten overeenstemmen. Dit geldt voor zowel individuele als reglementaire besluiten en kan door alle rechters, inclusief bestuursrechters, worden toegepast. De toetsing gebeurt aan 'de wetten' in materiële zin. Het bestuur is gebonden door het principe 'patere legem quam ipse fecisti' (het bestuur moet zich houden aan de regels die het zelf heeft opgesteld), wat het rechtszekerheidsbeginsel primeert. Uitzonderingen hierop zijn: * Een dermate grove onwettigheid dat de bestuurshandeling als onbestaande moet worden beschouwd (bv. manifeste onbevoegdheid). * Strijdigheid met de rechtstreekse werking van het EU-recht. In dergelijke gevallen kan een onwettige rechtshandeling buiten toepassing worden gelaten. Dit kan ten allen tijde, tenzij de exceptie wordt opgeworpen tegen een individueel besluit en dit onbestreden is. Soms kan de rechter een injunctie geven om rechtsherstel te bieden. #### 2.3.2 Rechtsbescherming tegen overheidsaansprakelijkheid op grond van een fout De overheid kan aansprakelijk zijn voor foutief stilzitten, feitelijk handelen of handelen via besluitvorming (individueel of reglementair). De rechtsgrond hiervoor is artikel 6.5 en 6.6 van het Burgerlijk Wetboek (voorheen artikel 1382 oud BW). * **Artikel 6.5 BW:** Eenieder is aansprakelijk voor schade die hij door zijn fout aan een ander veroorzaakt. * **Artikel 6.6 BW:** De fout bestaat uit de schending van een wettelijke regel of de algemene zorgvuldigheidsnorm. De algemene zorgvuldigheidsnorm vereist gedrag dat overeenkomt met dat van een voorzichtig en redelijk persoon in dezelfde omstandigheden. Hof van Cassatie oordeelt dat een onwettigheid een fout oplevert die leidt tot aansprakelijkheid wanneer deze voortvloeit uit de miskenning van een rechtsnorm die een welbepaald gedrag oplegt of verbiedt. In andere gevallen wordt getoetst aan het gedrag van een normaal zorgvuldig handelende overheid. > **Tip:** De nieuwe formulering van artikel 6.6 BW beschouwt de overtreding van algemene beginselen van behoorlijk bestuur (ABBB) slechts als een 'indicatie', waarvoor nog evoluties in de rechtspraak moeten worden afgewacht. #### 2.3.3 Rechtsbescherming tegen foutloze overheidsaansprakelijkheid In bepaalde gevallen kan de overheid aansprakelijk zijn voor rechtmatig handelen of stilzitten dat schade veroorzaakt (bv. door werken of een bouwverbod). Wanneer er geen wettelijke regeling voor vergoeding is uitgewerkt (zoals bij onteigening of planschade), kan het GBOL-beginsel (gelijkheid van de burgers voor de openbare lasten) een rol spelen. --- # Bevoegdheid van de justitiële en administratieve rechter Deze sectie behandelt de bepaling van de bevoegdheid van de rechterlijke of administratieve instantie in een geschil, inclusief de rol van het Hof van Cassatie als geschillenbeslechter. ## 3.1 Algemene principes inzake rechtsmacht ### 3.1.1 Het onderscheid tussen subjectief en objectief contentieux De rechtsmachtverdeling in België is gebaseerd op het onderscheid tussen subjectief en objectief contentieux, zoals verankerd in de Grondwet. * **Subjectief contentieux:** Dit betreft geschillen die betrekking hebben op subjectieve rechten en plichten die voortvloeien uit het objectief recht. * **Burgerlijke rechten:** Deze hebben doorgaans betrekking op private verhoudingen, zoals overeenkomsten, familiezaken, eigendom, arbeidsovereenkomsten en aansprakelijkheid. * **Politieke rechten:** Traditioneel omvat dit het kiesrecht, het recht om belastingen te betalen, het recht om een openbaar ambt te vervullen, en de dienstplicht. Ruimer geïnterpreteerd, omvat het ook betwistingen waarbij de overheid optreedt in uitoefening van prerogatieven van het openbaar gezag, zoals geschillen in het kader van de sociale zekerheid of vluchtelingenstatus. * Artikel 144 van de Grondwet stelt dat geschillen over burgerlijke rechten exclusief tot de bevoegdheid van de rechtbanken behoren. Een uitzondering hierop is de mogelijkheid die de wet biedt aan de Raad van State of federale administratieve rechtscolleges om te beslissen over de burgerrechtelijke gevolgen van hun eigen beslissingen. * Artikel 145 van de Grondwet bepaalt dat geschillen over politieke rechten tot de bevoegdheid van de rechtbanken behoren, met wettelijke uitzonderingen. * **Objectief contentieux:** Dit omvat geschillen die buiten de reikwijdte van artikel 144 en 145 van de Grondwet vallen, en dus geen betrekking hebben op subjectieve burgerlijke of politieke rechten. In beginsel vallen deze geschillen toe aan administratieve rechtscolleges, waaronder de Raad van State. ### 3.1.2 Wie bezit rechtsmacht? * Artikel 146 van de Grondwet stelt dat geen enkele rechtbank of rechtsprekend orgaan kan worden opgericht anders dan krachtens een wet. Dit geldt zowel voor de rechterlijke orde (gerechtelijk wetboek, wetboek van strafvordering) als voor administratieve rechtscolleges (artikel 161 van de Grondwet). > **Tip:** De instelling van rechtscolleges, zowel rechterlijk als administratief, is dus strikt wettelijk geregeld. ## 3.2 Bepaling van de bevoegdheid: Justitiële of administratieve rechter? Het bepalen van de bevoegdheid van de juiste rechter in een concreet geval is niet altijd eenvoudig en vereist een zorgvuldige analyse. ### 3.2.1 Het werkelijk en rechtstreeks voorwerp van de vordering Het uitgangspunt bij de bevoegdheidsbepaling is het 'werkelijk en rechtstreeks voorwerp van de vordering'. Dit principe wordt gehanteerd door zowel het Hof van Cassatie als de Raad van State. Bij de beoordeling van het voorwerp van de vordering moeten de volgende elementen in overweging worden genomen: * **Vordering tot erkenning of vaststelling van een subjectief recht:** Dit is aan de orde wanneer het bestuur beschikt over een gebonden bevoegdheid (in tegenstelling tot een discretionaire bevoegdheid) bij het nemen van een beslissing. Bij gebonden bevoegdheid kan een subjectief recht immers rechtstreeks uit de rechtsregel worden afgeleid. * **Inhoud van het/de middel(en) van de vordering:** De Raad van State is niet bevoegd wanneer het middel van de vordering steunt op de schending van een rechtsregel die een verplichting voor het bestuur oplegt. ### 3.2.2 Enkele voorbeelden ter illustratie * Naleving en uitvoering van overeenkomsten. * Toekennen of weigeren van subsidies. * Onteigeningen. ### 3.2.3 Forumshopping en de rol van het Hof van Cassatie De soms onduidelijke scheidingslijn tussen de bevoegdheden van de justitiële en de administratieve rechter kan leiden tot 'forumshopping', waarbij partijen proberen het geschil bij de voor hen meest gunstige rechter aanhangig te maken. Dit hangt vaak af van hoe het verzoekschrift inhoudelijk wordt geformuleerd. Het **Hof van Cassatie** treedt op als **attributierechter** om dergelijke bevoegdheidsconflicten op te lossen, conform artikel 158 van de Grondwet. De specifieke regeling voor conflicten tussen de Raad van State en de justitiële rechter is uitgewerkt in de artikelen 33 en 34 van de Wet op de Raad van State. ## 3.3 De verschillende rechtscolleges ### 3.3.1 De justitiële (of gewone) rechter Verwijst naar de rechtbanken en hoven binnen de rechterlijke orde. ### 3.3.2 De bestuursrechter * De instelling van een administratief rechtscollege is, zoals vermeld, gebonden aan een wettelijke basis (artikel 161 Grondwet). * **Raad van State, afdeling bestuursrechtspraak:** Beschikt over een algemene residuaire bevoegdheid. Dit betekent dat hij bevoegd is indien geen andere specifieke rechter (justitieel of administratief) werd aangewezen. * **Rechtscolleges met specifieke bevoegdheid:** Naast de Raad van State zijn er diverse gespecialiseerde bestuursrechtscolleges, zoals de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen, de Raad voor Verkiezingsbetwistingen, de Raad voor Vergunningsbetwistingen, en de Raad voor betwistingen inzake studievoortgangsbeslissingen. > **Tip:** Bij het bepalen van de bevoegde rechter is het essentieel om na te gaan of er een specifieke bestuursrechtscollege bestaat dat zich met het betreffende geschil bezighoudt. Indien niet, is de Raad van State (afdeling bestuursrechtspraak) vaak de aangewezen instantie. ## 3.4 Attributieconflicten Een attributieconflict ontstaat wanneer er onduidelijkheid is over de bevoegdheid tussen de rechterlijke macht en de administratieve rechtscolleges. Het Hof van Cassatie, als attributierechter, beslecht deze conflicten. ## 3.5 Rechtsbescherming (tegen het bestuur) door de justitiële rechter ### 3.5.1 Via artikel 159 van de Grondwet Artikel 159 van de Grondwet bepaalt dat hoven en rechtbanken algemene, provinciale en plaatselijke besluiten en verordeningen alleen toepassen voor zover deze met de wetten overeenstemmen. * Dit principe geldt voor alle 'besluiten en verordeningen', zowel individuele als reglementaire. * De toetsing gebeurt aan 'de wetten' in materiële zin. * Besturen zijn gebonden door het principe 'patere legem quam ipse fecisti' (een bestuur moet zich aan de regels houden die het zelf heeft opgesteld), wat een aspect is van het rechtszekerheidsbeginsel. **Uitzonderingen op het principe van artikel 159 Grondwet:** 1. **Grove onwettigheid:** Indien een bestuurshandeling dermate grof onwettig is dat deze voor onbestaande moet worden gehouden, primeert het wettigheidsbeginsel. Dit kan het geval zijn bij manifeste onbevoegdheid. 2. **Strijdigheid met rechtstreeks werkend EU-recht:** De onwettige rechtshandeling kan buiten toepassing worden gelaten bij strijdigheid met direct toepasbaar EU-recht. De toepassing van artikel 159 Grondwet kan ten allen tijde, tenzij de rechtspraak van de Raad van State anders bepaalt met betrekking tot uitzonderingen die worden opgeworpen tegen individuele besluiten. Soms kan de rechter een injunctie geven om rechtsherstel te bieden. ### 3.5.2 Rechtsbescherming tegen overheidsaansprakelijkheid op grond van een fout De overheid kan aansprakelijk zijn voor: * Foutief stilzitten. * Foutief feitelijk handelen. * Foutief handelen via besluitvorming, zowel individueel als reglementair. De rechtsgrond hiervoor is artikel 1382 oud Burgerlijk Wetboek, thans artikel 6.5 en 6.6 van het Burgerlijk Wetboek. * **Artikel 6.5 BW:** Eenieder is aansprakelijk voor de schade die hij door zijn fout aan een ander veroorzaakt. * **Artikel 6.6 BW:** Definieert de fout als de schending van een wettelijke regel of van de algemene zorgvuldigheidsnorm. De algemene zorgvuldigheidsnorm vereist een gedrag dat overeenkomt met dat van een voorzichtig en redelijk persoon in dezelfde omstandigheden. **Is een door de bestuursrechter vastgestelde onwettigheid een fout die leidt tot aansprakelijkheid?** Het Hof van Cassatie beschouwt een onwettigheid als een fout wanneer deze voortvloeit uit de miskenning van een rechtsnorm die het bestuur een welbepaald gedrag oplegt of verbiedt. In andere gevallen wordt getoetst aan het gedrag van een normaal zorgvuldig handelende overheid. * **Praktijk:** Schendingen van algemene beginselen van behoorlijk bestuur (ABBB), zoals het beginsel van de redelijke termijn, onpartijdigheid of redelijkheid, kunnen als schending van een rechtsnorm worden beschouwd die een welbepaald gedrag oplegt. * Het nieuwe artikel 6.6 BW beschouwt de overtreding van ABBB echter slechts als een 'indicatie' waar 'rekening mee gehouden kan worden'. Verdere evoluties in de rechtspraak moeten worden afgewacht. ### 3.5.3 Rechtsbescherming tegen foutloze overheidsaansprakelijkheid Dit betreft aansprakelijkheid op grond van rechtmatig handelen of stilzitten van het bestuur, waarbij toch schade ontstaat. * **Voorbeelden:** Wegenwerken die leiden tot inkomensverlies, of een opgelegd bouwverbod. * In bepaalde gevallen zijn er wettelijke vergoedingsregelingen uitgewerkt, zoals voor onteigeningen, planschade of inkomenscompensatie voor zelfstandigen. * Wanneer geen wettelijke regeling bestaat, kan het **GBOL-beginsel** (gelijkheid van de burgers voor de openbare lasten) een rol spelen, wat aansluit bij de beginselen van behoorlijk bestuur. --- # Rechtsbescherming tegen het bestuur door de justitiële rechter Dit hoofdstuk onderzoekt hoe de justitiële rechter rechtsbescherming biedt tegen bestuursbeslissingen, met focus op artikel 159 van de Grondwet, de leer van de overheidsaansprakelijkheid (zowel foutief als foutloos handelen), en de toepassing van nieuwe wetgeving inzake aansprakelijkheid. ### 4.1 Via artikel 159 van de Grondwet Artikel 159 van de Grondwet bepaalt dat de hoven en rechtbanken algemene, provinciale en plaatselijke besluiten en verordeningen alleen toepassen voor zover deze met de wetten overeenstemmen. Dit beginsel geldt voor alle soorten besluiten en verordeningen, zowel individueel als reglementair of regelgevend. Niet alleen de rechterlijke orde, maar ook bestuursrechters passen dit principe toe. De toetsing gebeurt aan 'de wetten' in materiële zin. Besturen zijn in beginsel gebonden door hun eigen opgestelde regels, conform het beginsel *patere legem quam ipse fecisti* (een bestuur moet zich aan de regels houden die het zelf heeft opgesteld), wat primeert uit hoofde van rechtszekerheid. Er zijn echter twee belangrijke uitzonderingen waarbij de juistheid van een bestuursbeslissing door de rechter kan worden getoetst: * **Dermate grove onwettigheid:** Wanneer een bestuursbeslissing zo ernstig onwettig is dat deze voor onbestaande moet worden gehouden, prevaleert het wettigheidsbeginsel. Dit is bijvoorbeeld het geval bij manifeste onbevoegdheid. * **Strijdigheid met rechtstreekse werking EU-recht:** Bestuursbeslissingen die in strijd zijn met direct werkend Europees recht, kunnen door de rechter buiten toepassing worden gelaten. De toepassing van artikel 159 van de Grondwet kan in principe ten allen tijde gebeuren. Echter, volgens de rechtspraak van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State, kan een exceptie van onwettigheid ten aanzien van een individueel besluit slechts worden opgeworpen wanneer dit besluit zelf niet (tijdig) is bestreden. Soms kan de rechter een injunctie uitspreken om rechtsherstel te bieden. ### 4.2 Rechtsbescherming tegen overheidsaansprakelijkheid op grond van een fout De overheid kan aansprakelijk worden gesteld voor verschillende soorten fouten: * **Foutief stilzitten:** Nalaten om wettelijk vereiste handelingen te verrichten. * **Foutief feitelijk handelen:** Onrechtmatig optreden in de praktijk. * **Foutief handelen via besluitvorming:** Onrechtmatige individuele of reglementaire besluiten. De rechtsgrond voor deze aansprakelijkheid is artikel 1382 van het oude Burgerlijk Wetboek, en thans de artikelen 6.5 en 6.6 van het nieuwe Burgerlijk Wetboek. **Artikel 6.5 BW** stelt: "Eenieder is aansprakelijk voor de schade die hij door zijn fout aan een ander veroorzaakt." **Artikel 6.6 BW** definieert de fout nader: * **§1.** De fout bestaat uit de schending van een wettelijke regel die een bepaald gedrag oplegt of verbiedt, of uit de schending van de algemene zorgvuldigheidsnorm die geldt in het maatschappelijk verkeer. * **§2.** De algemene zorgvuldigheidsnorm vereist een gedrag dat overeenkomt met dat van een voorzichtig en redelijk persoon in dezelfde omstandigheden geplaatst. Bij de toepassing ervan kan onder meer rekening worden gehouden met: 1. de redelijkerwijze voorzienbare gevolgen van het gedrag; 2. de evenredigheid van het risico dat de schade zich voordoet, haar aard en haar omvang ten opzichte van de inspanningen en maatregelen nodig om haar te vermijden; 3. de stand van de techniek en van de wetenschappelijke kennis; 4. de eisen van goed vakmanschap en goede beroepspraktijken; 5. de beginselen van goed bestuur en goede organisatie. De vraag of een door de bestuursrechter vastgestelde onwettigheid een fout oplevert die tot aansprakelijkheid leidt, is genuanceerd. Het Hof van Cassatie oordeelt dat een onwettigheid een fout oplevert wanneer deze voortvloeit uit de miskenning van een rechtsnorm die de overheid een welbepaald gedrag oplegt of verbiedt. In andere gevallen moet de toetsing gebeuren aan het gedrag van een normaal zorgvuldig handelende overheid. In de praktijk kunnen schendingen van algemene beginselen van behoorlijk bestuur (ABBB), zoals het beginsel van de redelijke termijn, onpartijdigheid of redelijkheid, worden beschouwd als een schending van een rechtsnorm die welbepaald gedrag oplegt. Het nieuwe artikel 6.6 BW beschouwt de overtreding van ABBB echter slechts als een 'indicatie' waarvoor 'rekening gehouden' moet worden, wat een evolutie in de rechtspraak afwacht. ### 4.3 Rechtsbescherming tegen foutloze overheidsaansprakelijkheid Naast aansprakelijkheid voor foutief handelen, kan de overheid ook aansprakelijk zijn op grond van rechtmatig handelen of stilzitten. Dit concept van foutloze overheidsaansprakelijkheid doet zich voor wanneer bestuursoptreden, hoewel wettig, toch aanzienlijke schade veroorzaakt, zoals inkomensverlies door wegenwerken of een opgelegd bouwverbod. In specifieke gevallen zijn er wettelijke vergoedingsregelingen uitgewerkt, zoals voor onteigeningen, planschade, of inkomenscompensatievergoedingen voor zelfstandigen. Wanneer er geen specifieke wettelijke regeling bestaat, kan het **GBOL-beginsel** (gelijkheid van de burgers voor de openbare lasten) een rol spelen. Dit principe, reeds besproken bij de beginselen van behoorlijk bestuur, stelt dat individuele burgers geen onevenredige lasten mogen dragen die voortvloeien uit een wettig optreden van de overheid, en dat deze lasten in principe gelijk verdeeld moeten worden. Dit kan leiden tot een vergoedingsplicht van de overheid, zelfs bij rechtmatig handelen. > **Tip:** Bij het analyseren van een casus waarbij de overheid schade heeft veroorzaakt, is het cruciaal om eerst te bepalen of er sprake is van een foutief of een rechtmatig bestuursoptreden. Vervolgens dient nagegaan te worden of er specifieke wettelijke regelingen bestaan voor vergoeding, alvorens een beroep te doen op algemene aansprakelijkheidsprincipes of beginselen zoals GBOL. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Jurisdictioneel beroep | Een rechtsmiddel dat wordt ingesteld bij een rechtscollege van de rechterlijke orde, een administratief rechtscollege, een buitengerechtelijk rechtscollege of een orgaan van het actief bestuur met rechtsprekende bevoegdheid. Het leidt tot een beslissing met specifieke draagwijdte die, steunend op een rechtsregel en bekleed met het gezag van gewijsde, een einde maakt aan een geschil. | | Rechtsmacht | De bevoegdheid die een rechtbank of een ander orgaan heeft om een geschil te behandelen en erover te oordelen. Dit kan betrekking hebben op specifieke soorten geschillen, gebieden of personen. | | Subjectief contentieux | Geschillen waarbij het voorwerp van het geding betrekking heeft op rechten en verplichtingen die voor de burger uit het objectief recht volgen. Deze geschillen betreffen specifiek burgerlijke en politieke rechten. | | Objectief contentieux | Geschillen die buiten de toepassing van de artikelen 144 en 145 van de Grondwet vallen. Dit zijn geschillen die geen betrekking hebben op subjectieve rechten en in beginsel worden toegewezen aan bestuurlijke rechtscolleges, waaronder de Raad van State. | | Attributierechter | Een orgaan, zoals het Hof van Cassatie in België, dat bevoegd is om te beslissen over conflicten die ontstaan wanneer er onduidelijkheid bestaat over welk type rechter (bijvoorbeeld justitiële of administratieve rechter) bevoegd is om een bepaald geschil te behandelen. | | Wetten in materiële zin | Hiermee worden alle algemene, abstracte rechtsregels bedoeld die bindende kracht hebben, ongeacht of ze afkomstig zijn van de wetgevende macht, de uitvoerende macht of de regelgevende organen. Artikel 159 van de Grondwet verwijst hiernaar. | | Foutloos overheidsaansprakelijkheid | Een vorm van aansprakelijkheid van de overheid die kan ontstaan door rechtmatig handelen of stilzitten dat toch schade veroorzaakt bij burgers. Denk hierbij aan situaties zoals wegenwerken die leiden tot inkomensverlies, waarvoor compensatieregelingen bestaan. | | GBOL-beginsel (Gelijkheid van de burgers voor de openbare lasten) | Een fundamenteel rechtsbeginsel dat stelt dat burgers gelijk moeten worden behandeld wat betreft de lasten die door de overheid worden opgelegd. Niemand mag onevenredig zwaarder worden belast dan anderen zonder wettelijke basis. | | Raad van State, afdeling bestuursrechtspraak | Het hoogste administratieve rechtscollege in België dat bevoegd is voor de berechting van geschillen die voortvloeien uit beslissingen van de overheid en die niet tot de bevoegdheid van een andere administratieve rechtscollege behoren. | | Algemene beginselen van behoorlijk bestuur (ABBB) | Een reeks ongeschreven rechtsnormen die het gedrag van de overheid moeten sturen om een correct en rechtvaardig bestuur te garanderen. Voorbeelden zijn het beginsel van redelijke termijn, onpartijdigheid en redelijkheid. |

# De AI Act: aard, reikwijdte en doelstellingen Hier is een gedetailleerde samenvatting voor het onderwerp "De AI Act: aard, reikwijdte en doelstellingen". ## 1. De AI Act: aard, reikwijdte en doelstellingen De Europese AI Act is een baanbrekende verordening die tot doel heeft een geharmoniseerd wettelijk kader te creëren voor de ontwikkeling, het op de markt brengen en het gebruik van kunstmatige intelligentie (AI) systemen in de Europese Unie, met een risicogebaseerde aanpak om zowel de interne markt te verbeteren als fundamentele rechten te beschermen. ### 1.1 Aard van de AI Act De AI Act is een **verordening**, wat betekent dat deze rechtstreeks van toepassing is in alle lidstaten zonder dat nationale implementatie nodig is. Dit garandeert een consistent niveau van bescherming in de gehele Europese Unie. Het is een **horizontale regulering**, wat inhoudt dat de Act van toepassing is op AI-systemen ongeacht de sector of het specifieke doel waarvoor ze worden gebruikt, en dit alles onder één overkoepelend juridisch kader. ### 1.2 Reikwijdte van de AI Act De AI Act geldt voor: * **Providers** die AI-systemen of modellen voor algemeen gebruik op de markt brengen of in gebruik nemen in de Unie. * **Deployers** (gebruikers) van AI-systemen die gevestigd zijn in de Unie. * **Providers en deployers** die gevestigd zijn buiten de Unie, indien de output van het systeem binnen de Unie wordt gebruikt. Dit principe van **extraterritorialiteit** is vergelijkbaar met de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). * **Importeurs en distributeurs** van AI-systemen. * **Productfabrikanten** die AI-systemen onder hun eigen merknaam op de markt brengen. * **Gemachtigde vertegenwoordigers** van providers die niet in de Unie gevestigd zijn. * **Betrokken natuurlijke personen** die zich in de Unie bevinden. **Uitzonderingen:** * Activiteiten gericht op onderzoek, testen of ontwikkeling van AI-systemen vóór het op de markt brengen, tenzij deze worden getest onder reële omstandigheden die personen beïnvloeden. * Natuurlijke personen die AI-systemen gebruiken voor puur persoonlijke, niet-professionele doeleinden. #### 1.2.1 Definitie van een AI-systeem Een 'AI-systeem' is gedefinieerd als een machine-gebaseerd systeem dat ontworpen is om met wisselende mate van autonomie te opereren, adaptief kan zijn na implementatie en, op basis van de ontvangen input, outputs genereert zoals voorspellingen, content, aanbevelingen of beslissingen die fysieke of virtuele omgevingen kunnen beïnvloeden. > **Tip:** De definitie van een AI-systeem is cruciaal en er is veel discussie geweest over de precieze invulling ervan. ### 1.3 Doelstellingen van de AI Act De AI Act heeft twee hoofddoelen, die soms worden aangeduid als een "dubbelkoppig beest": 1. **Verbetering van de interne markt en bevordering van innovatie:** * Het creëren van een geharmoniseerd wettelijk kader dat de vrije beweging van producten en diensten binnen de interne markt ondersteunt. * Het stimuleren van de ontwikkeling en adoptie van mensgerichte en betrouwbare AI. * De rechtsbasis voor de meeste bepalingen is Artikel 114 VWEU, dat gericht is op de verbetering van de interne markt. 2. **Waarborgen van een hoog niveau van bescherming van fundamentele rechten en veiligheid:** * Bescherming van de gezondheid, veiligheid en fundamentele rechten van burgers, waaronder democratie, rechtsstaat, non-discriminatie, bescherming van persoonsgegevens en de rechten van het kind. * Het voorkomen van schadelijke effecten van AI-systemen. * De rechtsbasis omvat ook Artikel 16 VWEU met betrekking tot gegevensbescherming. ### 1.4 Risicogebaseerde aanpak De AI Act hanteert een **risicogebaseerde benadering**, waarbij de verplichtingen proportioneel zijn aan het geïdentificeerde risiconiveau van een AI-systeem. Dit is de kern van de regulering en leidt tot de volgende categorieën: * **Onacceptabel risico (Verboden AI-praktijken):** Systemen die de waarden van de Unie schenden en fundamentele rechten aantasten, zoals: * Gebruik van subliminale technieken om gedrag te verstoren en schade te veroorzaken. * Exploitatie van kwetsbaarheden van personen (bijv. leeftijd) om gedrag te verstoren. * Sociale scoring door overheden en in bepaalde gevallen door private partijen. * Profiling-gebaseerde voorspellende politie. * Gerichte scraping van internet of CCTV voor biometrische data om databases op te bouwen. * Emotieherkenning in werk- en onderwijsinstellingen, tenzij voor medische of veiligheidsredenen (bijv. vermoeidheidsniveaus van een piloot monitoren). * Biometrische categorisatie op basis van biometrische gegevens om ras, politieke opvattingen, vakbondslidmaatschap, religieuze of filosofische overtuigingen of seksuele geaardheid af te leiden. * Real-time externe biometrische identificatie in publiek toegankelijke ruimtes door wetshandhavers, met beperkte uitzonderingen (bijv. zoektocht naar ontvoeringsslachtoffers). > **Voorbeeld:** AI-aangedreven speelgoed dat kinderen aanmoedigt risicovolle uitdagingen aan te gaan of een chatbot die een kind aanzet tot suïcidale gedachten, vallen onder de verboden praktijken omdat ze de kwetsbaarheden van kinderen exploiteren. * **Hoog risico:** AI-systemen die een significant risico vormen voor de gezondheid, veiligheid of fundamentele rechten van natuurlijke personen. Deze systemen, opgenomen in Bijlage III van de Act, vallen onder strengere vereisten en verplichtingen voor zowel providers als deployers. Dit omvat onder andere systemen die gebruikt worden voor: * Biometrische identificatie en categorisatie. * Beheer van kritieke infrastructuur. * Onderwijs en beroepsopleiding (bijv. bepaling van toelating, beoordeling van leerresultaten). * Werkgelegenheid, personeelsbeheer en toegang tot zelfstandig ondernemerschap (bijv. werving, selectie, analyse van sollicitaties). * Toegang tot essentiële privé- en publieke diensten en voordelen (bijv. kredietscore, risicobeoordeling en prijsstelling voor levens- en ziektekostenverzekeringen, classificatie van noodoproepen). * Rechtshandhaving. * Migratie-, asiel- en grensbeheer. * Rechtspraak en democratische processen (bijv. hulp bij onderzoek naar feiten en wetgeving). > **Voorbeeld:** AI-systemen die worden gebruikt voor de werving en selectie van personen worden als risicovol beschouwd omdat ze een aanzienlijke impact kunnen hebben op carrièrevooruitzichten, levensonderhoud en werknemersrechten, en bestaande vooroordelen kunnen versterken. * **Specifieke transparantieverplichtingen:** AI-systemen die rechtstreeks interageren met natuurlijke personen of die synthetische content genereren. Deze systemen vereisen dat gebruikers worden geïnformeerd dat ze met een AI-systeem interageren of dat de content kunstmatig is gegenereerd of gemanipuleerd. Dit omvat onder andere: * Chatbots en andere AI die direct met mensen interageren. * Systemen die synthetische audio, beeld, video of tekst genereren (deepfakes). * Bepaalde vormen van emotieherkenning en biometrische categorisatie. > **Voorbeeld:** Bij het gebruik van een chatbot die bedoeld is om gebruikers te informeren over zaken van algemeen belang, moet transparant worden gemaakt dat de tekst kunstmatig is gegenereerd of gemanipuleerd, tenzij er sprake is van specifieke uitzonderingen zoals juridische autorisatie voor strafrechtelijk onderzoek of artistieke/satirische werken. * **Minimaal of laag risico:** AI-systemen die geen bindinge verplichtingen opleggen onder de AI Act. Voor deze systemen worden vrijwillige gedragscodes op basis van ethische principes en verantwoord AI-ontwerp aanbevolen. #### 1.4.1 AI-systemen met een systeemrisico (General-Purpose AI - GPAI) Specifieke regels zijn opgenomen voor AI-modellen voor algemeen gebruik (GPAI), zoals grote taalmodellen (LLM's). Providers van GPAI-modellen hebben belangrijke transparantieverplichtingen, zoals het verstrekken van technische documentatie, informatie over trainingsdata en een samenvatting van de gebruikte content. Modellen met "systeemrisico's" (hoge impact, grote rekenkracht) kennen aanvullende verplichtingen, waaronder risicobeoordelingen en incidentenrapportage. De Europese Commissie heeft exclusieve toezichts- en handhavingsbevoegdheden voor GPAI-modellen. #### 1.4.2 Impact op fundamentele rechten Voor bepaalde categorieën van hoog-risico AI-systemen, met name die gebruikt worden door publieke instanties of bij het verlenen van publieke diensten, en in specifieke gevallen zoals kredietbeoordeling of risicoprijsstelling voor verzekeringen, is een **fundamentele rechtenimpactbeoordeling (FRIA)** verplicht vóór ingebruikname. Hierbij wordt ook de betrokkenheid van belanghebbenden en de melding bij markttoezichtautoriteiten gevraagd. #### 1.4.3 Specifieke aandacht voor kinderen De AI Act erkent de kwetsbaarheden van kinderen en bevat specifieke verwijzingen naar hun rechten, onder andere door de verboden praktijk van het exploiteren van kwetsbaarheden van personen vanwege hun leeftijd. Hoewel er geen algemene verplichting tot "specifieke bescherming" voor kinderen is opgenomen, zoals in de AVG, moeten providers van hoog-risico systemen rekening houden met mogelijke nadelige impact op personen onder de 18 jaar. ### 1.5 Dynamisch en evoluerend kader De AI Act is ontworpen als een dynamisch en evoluerend instrument, met verschillende instrumenten om zich aan te passen aan technologische veranderingen: * **Gedelegeerde en uitvoeringsbesluiten** van de Commissie. * **Richtlijnen** voor duidelijkheid en naleving. * **Gedragscodes** voor sectorspecifieke aanpassingen. * Betrokkenheid van de **Europese Commissie, industrie-experts, academici en maatschappelijke organisaties**. > **Tip:** Het "pacing problem" (het gat tussen snelle technologische verandering en langzame wetgevingsprocessen) wordt aangepakt door een flexibel kader dat continue ontwikkeling mogelijk maakt. ### 1.6 Governance en handhaving De naleving van de AI Act wordt gecoördineerd en gehandhaafd door: * De **Europese AI-dienst** (binnen de Commissie) op EU-niveau, met name voor GPAI. * **Nationale bevoegde autoriteiten en markttoezichtautoriteiten** op nationaal niveau. * Het **Europees Comité voor kunstmatige intelligentie** voor consistente toepassing. * Een **wetenschappelijk panel** van experts om opkomende risico's te monitoren. Er zijn aanzienlijke **boetes** voorzien voor inbreuken, die kunnen oplopen tot 7% van de jaarlijkse wereldwijde omzet van een onderneming. ### 1.7 Rechten van natuurlijke personen De AI Act kent individuele rechten toe aan natuurlijke personen, waaronder: * Het recht om **klacht in te dienen** bij nationale autoriteiten bij vermeende inbreuken op de Act. * Het recht op een **duidelijke en begrijpelijke uitleg** van beslissingen die rechtseffecten produceren of hen significant beïnvloeden, wanneer deze gebaseerd zijn op de output van hoog-risico AI-systemen. Deze rechten zijn breed en bieden bescherming voor individuen die getroffen worden door AI-systemen. --- # Risicogebaseerde classificatie van AI-systemen De Europese AI Act hanteert een risicogebaseerde benadering om AI-systemen te reguleren, variërend van verboden praktijken tot systemen met specifieke transparantie- en hoog-risicoverplichtingen. ## 2. Het risicogebaseerde benadering Het centrale principe van de AI Act is de risicogebaseerde benadering, die een proportioneel en effectief regelgevend kader biedt op basis van de intensiteit en reikwijdte van de risico's die AI-systemen kunnen genereren. Dit model kan worden voorgesteld als een piramide met vier niveaus: verboden AI-praktijken, hoog-risico AI-systemen, AI-systemen met specifieke transparantieplichten en minimaal of laag-risico AI-systemen. ### 2.1 Verboden AI-praktijken Bepaalde AI-praktijken worden verboden omdat ze als onaanvaardbaar risicovol worden beschouwd en in strijd zijn met de fundamentele rechten en waarden van de Unie, zoals menselijke waardigheid, vrijheid, gelijkheid, democratie, rechtsstaat en fundamentele rechten zoals vastgelegd in het Handvest. #### 2.1.1 Categorieën verboden praktijken De volgende categorieën AI-praktijken zijn expliciet verboden: * **Subliminale technieken die gedrag vertekenen en schade veroorzaken:** AI-systemen die technieken gebruiken die onder het bewustzijn van een persoon vallen om hun gedrag materieel te vertekenen en fysieke of psychologische schade veroorzaken of waarschijnlijk veroorzaken. Dit omvat manipulatieve systemen die controle over de besluitvorming wegnemen. * **Uitbuiting van kwetsbaarheden van personen:** AI-systemen die kwetsbaarheden van personen, waaronder kinderen, misbruiken vanwege hun leeftijd, handicap of specifieke sociale of economische situatie om hun gedrag materieel te vertekenen en aanzienlijke schade te veroorzaken. * **Sociaal scoren door publieke of private instanties:** Het gebruik van AI-systemen om individuen te classificeren op basis van hun sociaal gedrag of kenmerken, wat kan leiden tot ongelijke behandeling en beperking van kansen, zoals toegang tot leningen of banen. * **Profielgebaseerde voorspellende politie:** Het gebruik van AI om individuen te profileren en hun vermeende risico op het plegen van criminele feiten te voorspellen, zonder voldoende wettelijke grondslag of transparantie. * **Niet-gerichte scraping van internet of CCTV voor gezichtsbeelden:** Het verzamelen van gezichtsbeelden van het internet of via bewakingscamera's zonder expliciete toestemming om databases op te bouwen of uit te breiden, zonder een duidelijke en proportionele noodzaak. * **Emotieherkenning in de werkplek en onderwijsinstellingen:** Het gebruik van AI-systemen om emoties van personen te detecteren in de context van werk of onderwijs, tenzij het strikt noodzakelijk is voor medische of veiligheidsredenen (bijvoorbeeld het monitoren van de vermoeidheid van een piloot). * **Biometrische categorisatie op basis van gevoelige kenmerken:** Het categoriseren van personen op basis van biometrische gegevens om hun ras, politieke meningen, vakbondslidmaatschap, religieuze of filosofische overtuigingen of seksuele geaardheid af te leiden of te infereren. * **Real-time externe biometrische identificatie in publiek toegankelijke ruimtes door wetshandhavers:** Dit is onderworpen aan zeer strikte en beperkte uitzonderingen, zoals de opsporing van ontvoering. > **Tip:** De Europese Commissie publiceert richtlijnen die verdere verduidelijking bieden over de interpretatie en toepassing van deze verboden praktijken, inclusief specifieke voorbeelden. ### 2.2 Hoog-risico AI-systemen Hoog-risico AI-systemen zijn systemen die een aanzienlijk risico vormen voor de gezondheid, veiligheid of fundamentele rechten van personen. De AI Act legt strenge verplichtingen op aan zowel de providers als de gebruikers (deployers) van deze systemen. #### 2.2.1 Criteria voor hoog-risico classificatie Een AI-systeem wordt als hoog-risico geclassificeerd indien het voldoet aan een van de volgende criteria: 1. **Veiligheidscomponenten van producten onder specifieke EU-wetgeving:** Het AI-systeem is bedoeld als veiligheidscomponent van een product, of het systeem zelf is een product, dat reeds onder EU-harmonisatiewetgeving valt waarvoor een externe conformiteitsbeoordeling vereist is voor het in de handel brengen of in gebruik nemen. Voorbeelden hiervan zijn systemen die deel uitmaken van machines, speelgoed, liften, medische hulpmiddelen, en apparatuur voor potentieel explosieve atmosferen. 2. **AI-systemen op de lijst in Annex III van de AI Act:** AI-systemen die specifiek worden genoemd in Annex III, dat sectoren met een hoog risico omvat. Deze sectoren omvatten onder andere: * **Biometrie en identiteitsbeheer:** Systemen voor biometrische identificatie en categorisatie. * **Beheer van kritieke infrastructuur:** AI-systemen die worden gebruikt om vitale infrastructuur te beheren of te exploiteren (bv. verkeersbeheer, watervoorziening, elektriciteitsnetwerken). * **Onderwijs en beroepsopleiding:** AI-systemen die worden gebruikt om toegang of toelating tot onderwijsinstellingen te bepalen, om leerresultaten te evalueren, of om studenten te monitoren tijdens examens (bv. proctoring-systemen). * **Werkgelegenheid, personeelsbeheer en toegang tot zelfstandig ondernemerschap:** AI-systemen voor werving en selectie, analyse van sollicitaties, evaluatie van kandidaten, en monitoring van werknemers. * **Toegang tot en genot van essentiële particuliere en openbare diensten en voordelen:** AI-systemen die worden gebruikt voor kredietbeoordeling, risicoanalyse en prijsstelling voor levens- en ziektekostenverzekeringen, classificatie van noodoproepen, en triage in de gezondheidszorg. * **Rechtshandhaving:** AI-systemen die worden gebruikt door of namens wetshandhavingsinstanties voor risicobeoordeling, profileringsanalyses of het vaststellen van bewijs. * **Migratie, asiel en grenscontrolebeheer:** AI-systemen voor het verwerken van asielaanvragen, het beoordelen van risico's bij grensoverschrijdingen. * **Rechtspraak en democratische processen:** AI-systemen die gerechtelijke autoriteiten ondersteunen bij onderzoek naar feiten en recht, en bij de toepassing van het recht. > **Belangrijk:** Een AI-systeem dat onder een van deze categorieën valt, kan nog steeds worden vrijgesteld als het geen significant risico op schade voor de gezondheid, veiligheid of fundamentele rechten vormt, bijvoorbeeld door de uitkomst van besluitvorming niet materieel te beïnvloeden. In dergelijke gevallen moet de beoordeling en registratie in een database plaatsvinden. #### 2.2.2 Verplichtingen voor providers van hoog-risico AI-systemen Providers moeten een reeks maatregelen implementeren om ervoor te zorgen dat hun hoog-risico AI-systemen voldoen aan de vereisten: * **Risicobeheersingssysteem:** Een iteratief proces om redelijkerwijs te voorzien risico's te identificeren, analyseren en te beperken, en om het resterende risico acceptabel te maken. * **Data kwaliteitsbeheer en governance:** Implementatie van passende maatregelen om mogelijke vooroordelen (biases) te detecteren, te voorkomen en te mitigeren. Identificatie van relevante gegevenslacunes. * **Technische documentatie en gegevensregistratie:** Het bijhouden van gedetailleerde documentatie over het systeem, inclusief de trainingsdata, de werking en de beperkingen. Logging van systeemactiviteiten voor traceerbaarheid. * **Transparantie en informatievoorziening aan gebruikers (deployers):** Duidelijke informatie verstrekken over de capaciteiten, beperkingen en beoogde gebruikswijzen van het systeem. * **Menselijk toezicht:** Zorgen voor de mogelijkheid tot menselijk toezicht, zodat personen de werking en uitkomsten van het systeem kunnen controleren en indien nodig kunnen ingrijpen. * **Nauwkeurigheid, cyberbeveiliging en robuustheid:** Het systeem moet betrouwbaar, veilig en bestand tegen cyberaanvallen zijn. * **Kwaliteitsmanagementsysteem:** Schriftelijke beleidslijnen, procedures en instructies voor de ontwikkeling en het beheer van het AI-systeem. * **Monitoring na marktplaatsing:** Een systeem opzetten om prestaties, incidenten en nieuwe risico's na ingebruikname te monitoren. * **Rapportage van ernstige incidenten:** Onmiddellijke melding van ernstige incidenten aan de bevoegde autoriteiten. #### 2.2.3 Verplichtingen voor gebruikers (deployers) van hoog-risico AI-systemen Gebruikers hebben ook specifieke verantwoordelijkheden: * **Gebruik conform instructies:** Het AI-systeem gebruiken in overeenstemming met de instructies van de provider. * **Technische en organisatorische maatregelen:** Gepaste maatregelen treffen om het gebruik van het systeem te beheren en te controleren. * **Toewijzen van menselijk toezicht:** Natuurlijke personen met de nodige competentie, training en autoriteit aanwijzen om toezicht te houden op het systeem. * **Informeren van betrokkenen:** Natuurlijke personen informeren wanneer zij worden onderworpen aan het gebruik van een hoog-risico AI-systeem (bv. sollicitanten bij een AI-gestuurd aanwervingsproces). * **Registratie in een EU-database:** Veel hoog-risico AI-systemen moeten worden geregistreerd in een publieke EU-database. #### 2.2.4 Fundamentele rechtenimpactbeoordeling (FRIA) Voordat hoog-risico AI-systemen worden ingezet, moeten bepaalde gebruikers (zoals publieke instanties, aanbieders van openbare diensten, en gebruikers in specifieke risicovolle sectoren zoals kredietbeoordeling) een beoordeling uitvoeren van de mogelijke impact op fundamentele rechten. Dit kan het betrekken van relevante belanghebbenden omvatten en het melden van de resultaten aan de markttoezichtautoriteit. ### 2.3 AI-systemen met specifieke transparantieplichten Deze categorie betreft AI-systemen die een risico op misleiding of manipulatie met zich meebrengen, of waarbij het voor gebruikers niet direct duidelijk is dat zij interageren met een AI of met door AI gegenereerde inhoud. #### 2.3.1 Categorieën systemen met transparantieplichten De volgende soorten AI-systemen vallen onder deze verplichtingen: * **AI-systemen die direct interageren met natuurlijke personen:** Zoals chatbots, virtuele assistenten of companion robots. Gebruikers moeten worden geïnformeerd dat zij interageren met een AI-systeem, tenzij dit evident is. * **AI-systemen die synthetische inhoud genereren of manipuleren:** AI-systemen die beelden, audio, video of tekst genereren of manipuleren (zoals deepfakes). De outputs moeten als kunstmatig gegenereerd of gemanipuleerd worden gemarkeerd op een machine-leesbaar en detecteerbaar formaat. * **Systemen voor emotieherkenning en biometrische categorisatie:** Gebruikers moeten worden geïnformeerd over de werking van deze systemen. * **AI-gegenereerde of gemanipuleerde inhoud (deepfakes):** Gebruikers moeten worden geïnformeerd wanneer inhoud is gecreëerd of gemanipuleerd door AI, tenzij de inhoud duidelijk artistiek, creatief, satirisch, fictief is, of wanneer de inhoud onderworpen is aan wettelijke uitzonderingen (bv. opsporing van criminele feiten). * **AI-gegenereerde tekst voor het publiek:** Tekst die is gegenereerd door AI en bedoeld is om het publiek te informeren over zaken van publiek belang, moet worden gemarkeerd als kunstmatig gegenereerd, tenzij de inhoud een menselijke redactie heeft ondergaan en iemand redactionele verantwoordelijkheid draagt. > **Voorbeeld:** Bij het gebruik van een chatbot als 'companion' is het cruciaal dat de gebruiker weet dat hij met een AI praat. Dit voorkomt misleiding en de vorming van onrealistische emotionele banden, vooral bij kwetsbare gebruikers. > **Tip:** De Europese Commissie kan praktijkcodes vaststellen om de implementatie van deze transparantieplichten, met name voor de detectie en markering van kunstmatig gegenereerde inhoud, te faciliteren. ### 2.4 Minimaal of laag-risico AI-systemen AI-systemen die minimaal of laag risico inhouden, vallen niet onder specifieke bindende verplichtingen onder de AI Act. Voor deze systemen kunnen providers echter vrijwillig codes van gedrag naleven die gebaseerd zijn op de principes van betrouwbare AI. #### 2.4.1 Vrijwillige maatregelen en ethische principes Hoewel er geen wettelijke verplichtingen zijn, wordt het aanbevolen om de principes van betrouwbare AI toe te passen, waaronder: * Menselijk handelen en toezicht. * Technische robuustheid en veiligheid. * Privacy en gegevensbeheer. * Transparantie. * Diversiteit, niet-discriminatie en eerlijkheid. * Maatschappelijk en ecologisch welzijn. * Verantwoording. Daarnaast kunnen aanvullende vereisten worden overwogen, zoals milieuduurzaamheid, AI-geletterdheid, en inclusief en divers ontwerp, met aandacht voor kwetsbare personen en toegankelijkheid voor personen met een handicap. ### 2.5 Generieke AI-modellen (GPAI) De AI Act erkent de opkomst van generieke AI-modellen (GPAI), zoals grote taalmodellen, en introduceert specifieke verplichtingen voor de providers daarvan, gezien hun brede toepasbaarheid en invloed op de AI-waardeketen. #### 2.5.1 Verplichtingen voor providers van GPAI-modellen * **Algemene verplichtingen:** * Technische documentatie verstrekken aan downstream AI-providers, inclusief informatie over architectuur, trainingsproces, beperkingen en risicobeheer. * Een beleid hanteren dat voldoet aan het auteursrecht, met een publiekelijk beschikbare samenvatting van de gebruikte trainingsdata. * Informatie verstrekken over de typen en bronnen van trainingsdata, en hoe vooringenomenheid wordt aangepakt. * **Aanvullende verplichtingen voor GPAI-modellen met systemische risico's:** * Modellevaluaties uitvoeren en systemische risico's continu beoordelen en mitigeren. * Systemische risico's en incidenten melden. * Voldoen aan cybersecurity-eisen. * Voldoen aan vereisten met betrekking tot het rekenvermogen voor training (bv. gebruik van een grote hoeveelheid rekenkracht). > **Let op:** GPAI-modellen die worden geïntegreerd in hoog-risico AI-systemen moeten voldoen aan zowel de GPAI-verplichtingen als de specifieke verplichtingen voor hoog-risico systemen. > **Tip:** De Europese Commissie kan codes van gedrag en implementatietools ontwikkelen om de naleving van de verplichtingen voor GPAI-modellen te faciliteren en te monitoren. De naleving van een code van gedrag kan de vertrouwensrelatie met toezichthouders versterken. ### 2.6 Rol van kinderen en hun rechten De AI Act erkent expliciet de specifieke rechten en kwetsbaarheden van kinderen. Hoewel er geen apart, gedetailleerd regime voor kinderen is, worden hun rechten verwezenlijkt door de toepassing van de verboden praktijken (bv. uitbuiting van kwetsbaarheden), de verplichtingen voor hoog-risico systemen (waarbij rekening gehouden moet worden met impact op minderjarigen), en de algemene principes van de AI Act. Kritiek bestaat echter dat de bescherming van kinderen verder versterkt zou kunnen worden door specifieke waarborgen en een grotere participatie van kinderen in het regelgevingsproces. ### 2.7 Handhaving en sancties De AI Act voorziet in een robuust handhavingskader met boetes die kunnen oplopen tot 7% van de jaarlijkse wereldwijde omzet van ondernemingen voor ernstige inbreuken. Er zijn nationale bevoegde autoriteiten en een Europees AI-bureau dat de naleving coördineert en toezicht houdt, met name op GPAI-modellen. Particulieren hebben het recht om een klacht in te dienen en, in het geval van beslissingen van hoog-risico AI-systemen die hen significant beïnvloeden, een duidelijke en betekenisvolle uitleg te eisen over de rol van het AI-systeem in het besluitvormingsproces. --- # Regulering van algemene AI-modellen (GPAI) Hieronder volgt een samenvatting over de regulering van algemene AI-modellen (GPAI) ter voorbereiding op uw examen. ## 3. Regulering van algemene AI-modellen (GPAI) Dit gedeelte van de AI Act richt zich op de specifieke regelgeving voor algemene AI-modellen (GPAI), inclusief hun definities, de verplichtingen voor providers, en de aanpak van potentiële risico's. ### 3.1 Definitie van Algemene AI-modellen (GPAI) De AI Act definieert twee gerelateerde concepten: * **Algemeen AI-model (general-purpose AI model):** Dit verwijst naar een AI-model dat, vaak getraind met een grote hoeveelheid data via self-supervision op schaal, aanzienlijke algemeenheid vertoont en een breed scala aan verschillende taken competent kan uitvoeren, ongeacht hoe het model op de markt wordt gebracht. Het kan worden geïntegreerd in een verscheidenheid aan onderliggende systemen of toepassingen. Modellen die uitsluitend worden gebruikt voor onderzoeks-, ontwikkelings- of prototypingactiviteiten vóór hun marktintroductie, vallen hier niet onder. * **Algemeen AI-systeem (general-purpose AI system):** Dit is een AI-systeem dat gebaseerd is op een algemeen AI-model en de mogelijkheid heeft om een verscheidenheid aan doeleinden te dienen, zowel voor direct gebruik als voor integratie in andere AI-systemen. Voorbeelden van GPAI-modellen zijn grote taalmodellen (LLM's) zoals GPT-4, Gemini, Claude 3, Mistral Large, en DALL-E. Voorbeelden van GPAI-systemen zijn toepassingen als ChatGPT, Microsoft Copilot, Meta AI assistant, Perplexity AI, en AI-chatbots die in apps zijn geïntegreerd. > **Tip:** Het is belangrijk om het onderscheid te maken tussen het model (de "hersenen" of het kernalgoritme) en het systeem (de toepassing waarin het model wordt ingebed). De AI Act gebruikt de term "generatieve AI" niet expliciet; het focust op "algemene AI". ### 3.2 Verplichtingen voor providers van GPAI-modellen Providers van GPAI-modellen hebben specifieke verplichtingen vanwege hun centrale rol in de AI-waardeketen en hun potentieel brede impact. Deze verplichtingen zijn gelaagd: #### 3.2.1 Algemene verplichtingen voor alle GPAI-modellen Providers moeten de volgende algemene verplichtingen naleven: * **Technische documentatie:** Het verstrekken van gedetailleerde technische documentatie over het GPAI-model. Dit omvat informatie over de architectuur, het trainingsproces, de beperkingen, de risicobeheersmaatregelen en de doelstellingen. Deze documentatie is bedoeld om onderliggende AI-providers te informeren die het model in hun producten willen integreren. * **Beleid inzake auteursrecht:** Een beleid opstellen om te voldoen aan de wetgeving inzake auteursrecht. Aangezien GPAI-modellen vaak getraind worden op enorme datasets die mogelijk auteursrechtelijk beschermd materiaal bevatten, moeten providers zorgen voor naleving van de wetgeving, inclusief de uitzonderingen voor tekst- en datamijnbouw en eventuele opt-outs. * **Samenvatting van trainingsdata:** Een publiek toegankelijke samenvatting verstrekken van de inhoud die is gebruikt voor training. Dit omvat informatie over de soorten, hoeveelheden en kenmerken van de trainingsdata, en hoe eventuele vooroordelen worden aangepakt. De Europese Commissie heeft hiervoor een sjabloon opgesteld dat gericht is op publieke transparantie zonder handelsgeheimen te schaden. * **Informatie over veiligheid en robuustheid:** Informatie verstrekken over hoe zij de veiligheid en robuustheid van het model waarborgen. #### 3.2.2 Extra verplichtingen voor GPAI-modellen met systemische risico's GPAI-modellen die worden beschouwd als modellen met systemische risico's (vaak gedefinieerd door hun hoge rekenkracht en brede impactmogelijkheden) hebben aanvullende verplichtingen: * **Model-evaluaties:** Continue evaluaties uitvoeren om potentiële risico's te beoordelen. * **Beoordeling en beperking van systemische risico's:** Systemische risico's voortdurend beoordelen en maatregelen nemen om deze te beperken. Dit omvat het identificeren en aanpakken van vooroordelen, schadelijk gedrag en andere negatieve maatschappelijke effecten. * **Melden van incidenten:** Incidenten, waaronder cybersecurity-incidenten, onmiddellijk melden aan de bevoegde autoriteiten. * **Cybersecurity-eisen:** Voldoen aan strenge cybersecurity-eisen om de integriteit en veiligheid van het model te waarborgen. * **Rekenkrachtberekening:** Het berekenen van de totale rekenkracht die is gebruikt voor training, aangezien dit een criterium is voor de classificatie als model met systemisch risico. > **Tip:** De Europese Commissie heeft richtlijnen gepubliceerd om de toepassing van de verplichtingen voor GPAI-modellen te verduidelijken. Deze richtlijnen zijn niet bindend, maar volgen wordt beschouwd als een sterke indicator van naleving. #### 3.2.3 GPAI-modellen die worden gebruikt voor hoog-risico doeleinden Wanneer een GPAI-model wordt geïntegreerd in een hoog-risico AI-systeem (zoals een AI-hulpmiddel voor werving), moet de provider voldoen aan zowel de algemene en eventuele aanvullende verplichtingen voor GPAI-modellen, als aan de specifieke verplichtingen voor hoog-risico AI-systemen. ### 3.3 Aanpak van systemische risico's GPAI-modellen met systemische risico's vereisen een proactieve en continue aanpak van potentiële maatschappelijke risico's. Dit omvat: * **Model-evaluaties:** Regelmatige evaluaties om te controleren op ongewenste uitkomsten, vooroordelen en ethische bezwaren. * **Risicobeheer:** Ontwikkelen en implementeren van robuuste risicobeheerssystemen specifiek gericht op de unieke uitdagingen die GPAI-modellen met zich meebrengen. * **Transparantie en rapportage:** Duidelijke communicatie over de capaciteiten, beperkingen en trainingsdata van het model, en het rapporteren van kritieke incidenten. #### 3.3.1 Rol van de European Commission en het AI Office De Europese Commissie, met name via het nieuw opgerichte Europese AI-kantoor (AI Office), heeft exclusieve bevoegdheden voor toezicht en handhaving met betrekking tot GPAI-modellen met systemische risico's. Zij kunnen informatie opvragen, onderzoeken uitvoeren en aanzienlijke boetes opleggen. ### 3.4 Interactie met hoog-risicosystemen Wanneer een GPAI-model wordt geïntegreerd in een hoog-risico AI-systeem, is er sprake van een dubbele laag van regelgeving. De provider van het GPAI-model moet voldoen aan de specifieke GPAI-verplichtingen, terwijl de ontwikkelaar van het uiteindelijke hoog-risico AI-systeem moet voldoen aan alle verplichtingen die gelden voor hoog-risico systemen (zoals risicobeheer, datakwaliteit, menselijk toezicht, enz.). Dit vereist een nauwe samenwerking en afstemming tussen de verschillende spelers in de AI-waardeketen. ### 3.5 Rol van codes van gedrag voor GPAI De naleving van de verplichtingen voor GPAI kan worden aangetoond door middel van codes van gedrag. Hoewel deze codes niet verplicht zijn, moedigt de Europese Commissie providers sterk aan om deze te ondertekenen. Aansluiting bij een code van gedrag wordt gezien als een middel om vertrouwen bij de Commissie te wekken, mogelijk te leiden tot minder informatieverzoeken, en kan een factor zijn bij het bepalen van boetes. #### 3.5.1 GPAI Code of Conduct De Commissie heeft een specifieke gedragscode voor GPAI-modellen ontwikkeld. Providers die deze code ondertekenen, stemmen in met een reeks transparantie- en risicobeheersingsmaatregelen, waaronder gedetailleerde informatie over model-eigenschappen, gebruiksdoeleinden, trainingsprocessen en gebruikte data. > **Tip:** De GPAI Code of Conduct is een belangrijk instrument dat de samenwerking tussen de Commissie en de industrie bevordert en dient als bewijs van inspanningen om transparantie en verantwoordelijkheid te garanderen. ### 3.6 GPAI en Gegevensbescherming (AVG/GDPR) GPAI-systemen, vooral generatieve AI, verwerken vaak grote hoeveelheden persoonsgegevens, zowel tijdens de trainingsfase als tijdens het gebruik (bijvoorbeeld via gebruikersprompts). Dit betekent dat de regels inzake gegevensbescherming, waaronder de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), strikt moeten worden nageleefd. Dit omvat kwesties als rechtmatige grondslagen, opslag, minimalisering van gegevens en het recht op vergetelheid. Het is essentieel om bij de analyse van systemen die GPAI gebruiken, niet alleen de AI Act, maar ook de bredere juridische kaders zoals de AVG te overwegen. --- # Kinderrechten, handhaving en individuele rechten Hier is een uitgebreide studiegids voor het onderwerp "Kinderrechten, handhaving en individuele rechten" binnen de context van de AI Act. ## 4. Kinderrechten, handhaving en individuele rechten Dit onderwerp onderzoekt hoe de AI Act omgaat met AI-systemen die gericht zijn op kinderen, de handhavingsmechanismen inclusief boetes, en de rechten van individuen, zoals het recht op uitleg en het recht om een klacht in te dienen. ### 4.1 AI-systemen gericht op kinderen De AI Act erkent expliciet de specifieke kwetsbaarheden van kinderen en hun rechten, zoals vastgelegd in het VN-Verdrag inzake de Rechten van het Kind en het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie. Hoewel de Act geen apart, gedetailleerd regime voor kinderen heeft zoals de AVG of de Digitale Dienstenverordening, zijn er verschillende belangrijke overwegingen: * **Exploitatie van kwetsbaarheden:** AI-systemen die de kwetsbaarheden van personen, waaronder kinderen vanwege hun leeftijd, misbruiken om hun gedrag te verstoren en potentieel schade te berokkenen, zijn verboden praktijken. Dit omvat systemen die gedrag kunnen manipuleren op een manier die tot aanzienlijke schade leidt. * **Voorbeelden van verboden praktijken:** * AI-speelgoed dat kinderen aanmoedigt tot risicovolle uitdagingen die tot letsel kunnen leiden. * Spellen die beloningen en omgevingen personaliseren om verslaving bij kinderen te creëren en sterke afhankelijkheid op te bouwen. * Chatbots die kinderen aanzetten tot zelfmoord of schadelijk advies geven. * **Hoge risico's:** AI-systemen die worden gebruikt in de onderwijs- en beroepsopleidingssector (inclusief die gericht zijn op het bepalen van toegang, het evalueren van leerresultaten, het beoordelen van studenten, of monitoring tijdens tests) vallen onder de definitie van hoge-risico AI-systemen. Dit betekent dat er strengere verplichtingen gelden voor de providers en deployers. * **Risicobeheer en kwetsbare groepen:** Bij de implementatie van het risicobeheersysteem voor hoge-risico AI-systemen moeten providers overwegen of het systeem waarschijnlijk een nadelige impact heeft op personen onder de 18 jaar en andere kwetsbare groepen. Dit moet worden opgenomen in hun risicobeheer en ontwerp. * **Kritiek vanuit kinderrechtenperspectief:** Ondanks de vermelding van kinderlijke rechten, wordt bekritiseerd dat de AI Act geen specifiek, uitgebreid beschermingsregime voor kinderen bevat, zoals wel het geval is bij de AVG. Er wordt gepleit voor een sterkere toepassing van het voorzorgsbeginsel, specifiekere waarborgen, en de betrokkenheid van kinderen bij het regelgevingsproces. ### 4.2 Handhaving en sancties De handhaving van de AI Act berust op een gelaagd systeem met zowel EU-brede als nationale autoriteiten, en omvat aanzienlijke boetes voor overtredingen. * **EU-niveau:** * **Europees AI-bureau (European AI Office):** Dit bureau, binnen de Europese Commissie, coördineert en ziet toe op de naleving van de regels, met name voor algemene AI-modellen (GPAI). Het heeft de exclusieve bevoegdheid om GPAI-modellen te superviseren en te handhaven. * **Nationaal niveau:** * **Nationale bevoegde autoriteiten en markttoezichtautoriteiten:** Deze autoriteiten zijn verantwoordelijk voor het toezicht op conformiteitsbeoordelingen, markttoezicht en handhaving richting providers en deployers op nationaal niveau. * **Europees AI-bestuur (European Artificial Intelligence Board):** Vergelijkbaar met het Europees Comité voor gegevensbescherming (EDPB), geeft dit orgaan adviezen, aanbevelingen en bevordert het een consistente toepassing van de AI Act. * **Wetenschappelijk panel van experts:** Onafhankelijke academici en specialisten monitoren continu opkomende risico's en informeren de Commissie, wat helpt bij het aanpakken van het "pacing problem" (de kloof tussen technologische ontwikkeling en wetgeving). #### 4.2.1 Administratieve boetes De AI Act voorziet in aanzienlijke administratieve boetes voor overtredingen, die kunnen oplopen tot een percentage van de wereldwijde jaaromzet van een bedrijf. * **Boetebedragen:** * Overtredingen van bepaalde bepalingen kunnen leiden tot boetes tot **zeven procent (7%)** van de totale wereldwijde jaaromzet van een bedrijf. * Voor minder ernstige overtredingen kunnen boetes oplopen tot **drie procent (3%)** van de totale wereldwijde jaaromzet. * Voor kleinere entiteiten kunnen aanzienlijke vaste bedragen gelden, afhankelijk van de overtreding. * **Toepassing:** Boetes worden opgelegd voor overtredingen zoals: * Het in strijd handelen met verboden praktijken. * Het niet naleven van de vereisten voor hoge-risico AI-systemen. * Overtredingen met betrekking tot algemene AI-modellen (GPAI). #### 4.2.2 Consequenties voor GPAI-modellen Specifieke handhavingsmechanismen gelden voor providers van GPAI-modellen: * **Europese Commissie:** Heeft exclusieve toezicht- en handhavingsbevoegdheden voor GPAI-modellen. * **Boetes voor GPAI-providers:** Kunnen oplopen tot **twee tot drie procent (2-3%)** of meer van de jaarlijkse wereldwijde omzet, met een hogere band tot **zeven procent (7%)** voor bepaalde ernstige inbreuken. * **Acties van de Commissie:** Kan informatie opvragen, onderzoeken uitvoeren en boetes opleggen. ### 4.3 Individuele rechten De AI Act kent specifieke rechten toe aan individuen die getroffen worden door AI-systemen, met name die welke beslissingen nemen met een aanzienlijke impact. * **Recht om een klacht in te dienen:** * Ieder natuurlijk of rechtspersoon die van mening is dat de AI Act is geschonden, kan een klacht indienen bij de nationale markttoezichtautoriteit. * Dit recht heeft een brede persoonlijke reikwijdte; in tegenstelling tot sommige rechten onder de AVG is er geen strikte eis van directe persoonlijke impact om een klacht in te dienen. * **Recht op uitleg van individuele beslissingen:** * Wanneer beslissingen die natuurlijke personen significant beïnvloeden, gebaseerd zijn op de output van hoge-risico AI-systemen (genoemd in Bijlage III), hebben deze personen recht op een duidelijke en betekenisvolle uitleg. * Deze uitleg moet omvatten: * De rol van het AI-systeem in het besluitvormingsproces. * De belangrijkste elementen en logica achter de genomen beslissing. * **Voorbeelden:** * Een sollicitant die wordt afgewezen op basis van een AI-ondersteund aanwervingssysteem. * Een student wiens beoordeling wordt beïnvloed door een AI-examsysteem. * In het geval van verzekeringen, waar AI wordt gebruikt voor kredietwaardigheid of risicobeoordeling, moeten de betrokkenen begrijpen hoe de beslissing tot stand is gekomen. * Dit recht dient ter bevordering van transparantie en accountability wanneer AI-systemen invloedrijke beslissingen nemen. * **Verhouding tot de AVG (GDPR):** * De rechten onder de AI Act vullen de rechten onder de AVG aan, met name op het gebied van geautomatiseerde besluitvorming. * Artikel 22 van de AVG geeft reeds rechten aan personen om niet onderworpen te worden aan uitsluitend geautomatiseerde besluitvorming die rechtsgevolgen heeft of hen significant treft. Dit omvat onder andere het recht op menselijke tussenkomst en het recht op betekenisvolle informatie over de logica van de geautomatiseerde besluitvorming. * De AI Act versterkt deze bescherming specifiek voor hoge-risico AI-systemen door expliciete rechten op uitleg te introduceren voor beslissingen met een significante impact. * **Tip:** Bij de analyse van AI-systemen die persoonsgegevens verwerken en beslissingen nemen, is het cruciaal om zowel de bepalingen van de AI Act als de AVG in acht te nemen. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | AI Act | Een verordening van de Europese Unie die een geharmoniseerd wettelijk kader creëert voor de ontwikkeling, het op de markt brengen en het gebruik van AI-systemen, met als doel een consistent beschermingsniveau in de hele Unie te waarborgen. | | Risicogebaseerde aanpak | Een methode waarbij de strengheid van de regelgeving wordt aangepast aan het niveau van risico dat een AI-systeem met zich meebrengt voor de fundamentele rechten, gezondheid of veiligheid van personen. | | Horizontale regulering | Een regelgeving die van toepassing is op alle sectoren en toepassingen, in tegenstelling tot sectorale wetgeving die slechts op specifieke industrieën gericht is. | | Brussels Effect | De neiging van EU-regelgeving om wereldwijd de norm te worden, doordat bedrijven die op de EU-markt actief willen zijn, zich aan de EU-standaarden moeten conformeren. | | Pacing problem | Het fenomeen waarbij wetgeving en regelgeving trager evolueren dan de snelle technologische vooruitgang, wat leidt tot hiaten in de regulering. | | Fundamentele rechten | Basisrechten en -vrijheden die inherent zijn aan alle menselijke wezens, zoals vastgelegd in de EU- 및 internationale wetgeving, waaronder non-discriminatie, privacy en de rechten van het kind. | | Machine-based system | Een systeem dat op machines gebaseerd is en met verschillende gradaties van autonomie kan opereren, adaptief kan zijn na implementatie, en output genereert (zoals voorspellingen, inhoud, aanbevelingen of beslissingen) die fysieke of virtuele omgevingen kunnen beïnvloeden. | | Autonomie (AI-systeem) | Het vermogen van een AI-systeem om zelfstandig te opereren en beslissingen te nemen zonder constante menselijke tussenkomst. | | Implementatietools | Instrumenten zoals gedelegeerde en uitvoeringsbesluiten, richtlijnen en gedragscodes die worden gebruikt om de toepassing en naleving van de AI Act verder te specificeren en te faciliteren. | | AI HLEG principes | De zeven principes opgesteld door de High-Level Expert Group on Artificial Intelligence van de Europese Commissie, die de basis vormen voor ethische en betrouwbare AI, waaronder menselijk toezicht, robuustheid, privacy, transparantie en non-discriminatie. | | Systeemrisico (GPAI) | Een potentieel hoog risico dat voortkomt uit de omvang, capaciteit en impact van een general-purpose AI-model, dat aanzienlijke maatschappelijke effecten kan hebben. | | GPAI (General-purpose AI) model | Een AI-model dat getraind is met grote hoeveelheden data en een breed scala aan taken kan uitvoeren, en dat geïntegreerd kan worden in diverse downstream systemen en applicaties. | | GPAI (General-purpose AI) systeem | Een AI-systeem dat gebaseerd is op een GPAI-model en een verscheidenheid aan doeleinden kan dienen, zowel voor direct gebruik als voor integratie in andere AI-systemen. | | Deepfake | AI-gegenereerde of -gemanipuleerde beeld-, audio- of video-inhoud die bestaande personen, objecten, plaatsen, entiteiten of gebeurtenissen nabootst en die als authentiek of waarheidsgetrouw kan worden beschouwd door een persoon. | | Conformiteitsbeoordeling | Een proces dat door providers van hoog-risico AI-systemen moet worden uitgevoerd om aan te tonen dat het systeem voldoet aan de vereisten van de AI Act, resulterend in een CE-markering. | | Fundamentele rechten impactbeoordeling (FRIA) | Een beoordeling die door bepaalde gebruikers van hoog-risico AI-systemen moet worden uitgevoerd om de mogelijke impact op fundamentele rechten van het gebruik van het systeem te evalueren. | | Transparantieverplichtingen | Wettelijke vereisten om gebruikers te informeren wanneer zij interageren met een AI-systeem of wanneer inhoud is gegenereerd of gemanipuleerd door AI, om zo misleiding te voorkomen. | | Social scoring | Een systeem waarbij individuen worden beoordeeld op basis van hun gedrag en sociale activiteiten, wat kan leiden tot beperkingen in toegang tot diensten of voordelen. | | Sublieme technieken | Gebruik van methoden die buiten het bewustzijn van een persoon om hun gedrag beïnvloeden, met als doel of effect het veroorzaken van schade. | | Kwetsbaarheden van personen | Kenmerken van individuen, zoals leeftijd, handicap of sociaaleconomische situatie, die hen vatbaarder maken voor manipulatie of uitbuiting door AI-systemen. | | Biometrische categorisatie | Het indelen van personen op basis van biometrische gegevens (zoals gezichtskenmerken) om kenmerken zoals ras, politieke mening of seksuele geaardheid af te leiden. | | Real-time remote biometric identification | Het in realtime identificeren van personen op afstand in openbaar toegankelijke ruimtes met behulp van biometrische gegevens, voornamelijk door wetshandhavingsinstanties. | | AI-literacy | De vaardigheden, kennis en het begrip die nodig zijn om geïnformeerde beslissingen te nemen met betrekking tot AI-systemen, inclusief het begrijpen van hun werking en impact. | | Menselijk toezicht | Het principe dat menselijke controle en interventie mogelijk moet zijn bij de ontwikkeling en het gebruik van AI-systemen, met name bij hoog-risicosystemen. | | Data governance | Het beheer en de structurering van data om de kwaliteit, integriteit en beveiliging ervan te waarborgen, met speciale aandacht voor het voorkomen van vooroordelen in AI-trainingsdata. | | Cyberbeveiliging | Maatregelen om AI-systemen te beschermen tegen ongeautoriseerde toegang, gebruik, openbaarmaking, verstoring, wijziging of vernietiging. | | Markttoezicht | Het proces waarbij nationale autoriteiten toezien op de naleving van de AI Act door providers en distributeurs, en maatregelen nemen bij inbreuken. | | AI Office | Een Europees orgaan dat belast is met de coördinatie en handhaving van de regels voor general-purpose AI-modellen, en dat als centrale autoriteit fungeert voor de toepassing van de AI Act. | | Code of conduct (GPAI) | Een vrijwillig kader waarin providers van GPAI-modellen hun naleving van de AI Act kunnen aantonen, en dat de transparantie en betrouwbaarheid van GPAI-modellen bevordert. | | GDPR | General Data Protection Regulation, de EU-verordening die de bescherming van persoonsgegevens regelt. | | AVG | Algemene Verordening Gegevensbescherming, de Nederlandse vertaling van de GDPR. | | Data subject rights | Rechten van individuen met betrekking tot hun persoonsgegevens, zoals het recht op inzage, rectificatie, verwijdering en dataportabiliteit, zoals vastgelegd in de GDPR/AVG. | | Geautomatiseerde besluitvorming | Besluitvorming die uitsluitend is gebaseerd op geautomatiseerde verwerking, inclusief profilering, zonder menselijke tussenkomst, die juridische of significant anderszins beïnvloedende effecten heeft op een individu. | | Precautionary principle | Het voorzorgsbeginsel, dat inhoudt dat wanneer er een risico op ernstige of onomkeerbare schade bestaat, gebrek aan volledige wetenschappelijke zekerheid geen reden mag zijn om kostenbesparende maatregelen uit te stellen om milieubescherming of de bescherming van de volksgezondheid te bewerkstelligen. |