Historical Geography

# Onderzoek naar gemeenten Dit deel behandelt de bronnen en methoden voor het bestuderen van gemeenten en lokale openbare instellingen. ### 3.1 Gemeentelijke bronnen Diverse bronnen zijn essentieel voor het onderzoek naar gemeenten, waaronder: * **Notulen gemeenteraad:** Verslagen van de besluitvorming op gemeentelijk niveau. * **Notulen schepencollege:** Verslagen van de dagelijkse bestuursbeslissingen. * **Administratieve verslagen en algemene briefwisseling:** Documenten die de lopende administratie en communicatie van de gemeente weerspiegelen. * **Burgerlijke stand - bevolking:** Registers die geboorten, huwelijken, overlijdens en bevolkingsaantallen bijhouden. * **Gemeentepersoneel:** Documenten met betrekking tot de aanstelling, functie en organisatie van gemeentepersoneel. * **Verkiezingen:** Verslagen en resultaten van gemeentelijke verkiezingen. * **Militaire dienstplicht:** Documenten gerelateerd aan de dienstplicht op gemeentelijk niveau. * **Politie en burgerwacht:** Archiefmateriaal over lokale veiligheidsorganisaties. * **Werken, stedenbouw, ruimtelijke ordening:** Documenten betreffende infrastructuurprojecten, stadsplanning en ruimtelijke ordening. * **Openbare gezondheid en milieu:** Verslagen over volksgezondheid en milieuaspecten op gemeentelijk niveau. * **Onderwijs:** Documenten met betrekking tot het gemeentelijk onderwijsbeleid. * **Financiën:** Administratieve en budgettaire documenten van de gemeente. ### 3.2 Plaatsnamen en gemeentegrenzen De territoriale indeling van België is een belangrijk aspect. Een uitgebreid repertorium hiervan biedt inzicht in de evolutie van gemeenten en supracommunale eenheden van 1795 tot 1963, inclusief volkstellingen. Actuele informatie over de administratieve indeling is te vinden via officiële statistische instanties. ### 3.3 Kaarten Kaarten en plannen zijn cruciaal voor het visualiseren van gemeentelijke gebieden, infrastructuur en ontwikkeling. * **Historische cartografie:** Diverse instellingen, zoals het Nationaal Geografisch Instituut (NGI) en universiteiten, beheren collecties van historische kaarten. * Het NGI, met een geschiedenis die teruggaat tot het Krijgs- en Topografisch Depot, is sinds 1843 verantwoordelijk voor de officiële topografische kaart van België. Hun Topomapviewer biedt toegang tot topografisch gestructureerde gegevensbanken en afgeleide kaartenreeksen. Ze bezitten ook collecties van oude kaarten. * De Topografische kaart van België van Ph. Vandermaelen, uitgegeven tussen 1850 en 1854 op schaal 1:20.000, is een belangrijke bron. * **Digitale kaartendiensten:** Hedendaagse platforms bieden toegang tot actuele en historische kaarten, vaak met de mogelijkheid om coördinaten te bepalen en kaarten te vergelijken. Voorbeelden zijn Geo- Vlaanderen / GIS-Vlaanderen, het Atlasportaal UGent, Cartesius, Old Maps Online en Gistorical Antwerp. ### 3.4 Statistiek Statistiek, vaak aangeduid als 'biopolitiek', is een fundamenteel instrument voor het kwantitatief onderzoek naar gemeenten. * **Historische evolutie:** Adolphe Quetelet speelde een sleutelrol in de oprichting van de Commission Centrale de Statistique, die later de Hogere Raad voor de Statistiek werd. * **Volkstellingen:** De eerste volkstelling vond plaats in 1846. Het Nationaal Instituut voor de Statistiek (NIS), nu de Algemene Directie Statistiek van de FOD Economie, publiceert sindsdien statistieken. * **Belangrijke statistische reeksen:** * `Exposé de la situation du Royaume, Population. Recensement général` * `Annuaire statistique de Belgique et du Congo belge. Statistisch jaarboek van België en Belgisch Congo` (vanaf 1870 gedigitaliseerd op de website van het Rijksarchief). * `Mouvement de la Population et de l’Etat Civil` (onuitgegeven, gedigitaliseerd op de website van het Rijksarchief). * **Onderzoeksprojecten:** Projecten zoals HisStat, LokStat en BelCens richten zich op de digitalisering en analyse van historische statistische gegevens op lokaal niveau. ### 3.5 Kadaster Het kadaster biedt informatie over onroerende goederen en hun eigenaren, voornamelijk voor fiscale doeleinden, maar ook van onschatbare waarde voor historisch onderzoek. * **Fiscale diensten:** Het kadaster behoort tot de buitendiensten van het Ministerie van Financiën. * **Primitief kadaster:** De plannen van het primitieve kadaster zijn gedigitaliseerd door het Rijksarchief. * **Kadastrale plannen Online:** Sinds 2013 zijn deze plannen toegankelijk via CadGis (FOD Financiën). Ze bevatten informatie over: * Gegevens van de eigenaar. * Aard van het goed (huis, appartement, villa, etc.). * Sectie en perceelnummer. * Bouwjaar. * Perceeloppervlakte. * Kadastraal inkomen (KI): een fictieve jaarlijkse netto-inkomst die het onroerend goed aan de eigenaar zou opbrengen. * **Kadastrale legger:** Een overzicht van alle percelen, gerangschikt per eigenaar. Het vermeldt de naam, het beroep en de woonplaats van de eigenaar bij inschrijving, evenals het type, de oppervlakte en de belastbare waarde (KI) van elk perceel of gebouw. * **Aanwijzende tafels:** Dit zijn jaarlijks bijgewerkte percelenregisters. Per perceel worden de naam, het beroep en de woonplaats van de eigenaar vermeld, alsook de ligging, het perceelnummer, de aard, klasse en oppervlakte van het perceel en het kadastrale inkomen. ### 3.6 Inventaris van het onroerend erfgoed De officiële inventaris van het onroerend erfgoed biedt een overzicht van beschermde gebouwen en sites. > **Tip:** De combinatie van kadastrale gegevens, historische kaarten en de inventaris van het onroerend erfgoed is bijzonder krachtig voor het onderzoeken van de bebouwing en landschapsontwikkeling van een gemeente door de tijd heen. --- # Plaatsnamen en gemeentegrenzen Dit onderwerp behandelt de territoriale indeling van België, met een focus op de bestuursgeografische inventarisatie van gemeenten en de resultaten van volkstellingen. ### 1.1 Territoriale indeling van België De territoriale indeling van België, inclusief de gemeenten en supracommunale eenheden (administratief en gerechtelijk), wordt beschreven in het werk van Sven Vrielinck. Dit repertorium omvat de periode van 1795 tot 1963 en bevat de officiële resultaten van volkstellingen. Voor actuele administratieve indelingen kan men de website van Statbel raadplegen. ### 1.2 Kaarten en cartografie Kaarten en plannen vormen een belangrijke bron voor het bestuderen van de territoriale indeling. #### 1.2.1 Historische cartografie * **Nationaal Geografisch Instituut (NGI):** Het NGI heeft een lange geschiedenis in het maken van kaarten, met de officiële topografische kaart van België sinds 1843. Hun voorlopers waren het Krijgs- en Topografisch Depot en het Militair Cartografisch Instituut. Het NGI beheert ook topologisch gestructureerde topografische gegevensbanken en afgeleide kaartenreeksen, toegankelijk via de Topomapviewer. Ze beschikken tevens over een verzameling oude kaarten. * **Ph. Vandermaelen:** De Topografische kaart van België (1850-1854) van Ph. Vandermaelen op schaal 1:20 000 is een belangrijke historische bron. * **Digitale platforms:** Tegenwoordig zijn er diverse digitale platforms die toegang bieden tot historische kaarten, zoals Geo-Gis/GIS-Vlaanderen (geopunt.be), het Atlasportaal van de UGent, Cartesius, Old Maps Online en Gistorical Antwerp. Deze platforms maken het mogelijk historische kaarten te combineren met en te vergelijken met actuele kaarten, en bieden de mogelijkheid om coördinaten te bepalen. ### 1.3 Statistiek en volkstellingen Overheidsstatistieken en volkstellingen zijn cruciaal voor het begrijpen van de bevolkingssamenstelling en demografische ontwikkelingen. * **Adolphe Quetelet en de Commission Centrale de Statistique:** Quetelet speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van de statistiek in België. De Commission Centrale de Statistique evolueerde later tot de Hogere Raad voor de Statistiek. * **Volkstellingen:** De eerste volkstelling vond plaats in 1846. Het Nationaal Instituut voor de Statistiek (NIS), opgericht in 1946, is de voorloper van de huidige Algemene Directie Statistiek van de FOD Economie. De "statistiekwet" van 1962, herzien in 2006, regelt de statistische werkzaamheden. * **Belangrijkste statistische reeksen:** Tot de belangrijkste reeksen behoren het "Exposé de la situation du Royaume, Population. Recensement général" en de "Annuaire statistique de la Belgique et du Congo belge. Statistisch jaarboek van België en Belgisch Congo". Deze zijn vanaf 1870 gedigitaliseerd op de website van het Rijksarchief. Ook de reeks "Mouvement de la Population et de l’Etat Civil" is gedigitaliseerd. * **Onderzoeksprojecten:** Diverse onderzoeksprojecten, zoals HisStat, Lokstat en BelCens, dragen bij aan de toegankelijkheid en analyse van historische statistieken. ### 1.4 Kadaster Het kadaster registreert onroerende goederen (gebouwen en gronden) en hun eigendom, voornamelijk voor fiscale doeleinden. * **Primitief kadaster:** De plannen van het primitieve kadaster zijn gedigitaliseerd door het Rijksarchief. * **Kadastrale plannen Online:** Sinds 2013 zijn kadastrale plannen online beschikbaar via CadGis (FOD Financiën). Deze bieden informatie over de eigenaar, de aard van het goed, de sectie, het perceelnummer, het bouwjaar, de perceeloppervlakte en het kadastraal inkomen (KI). * Het **kadastraal inkomen (KI)** wordt gedefinieerd als het gemiddeld netto-inkomen dat een onroerend goed voor één jaar aan de eigenaar zou opbrengen, wat een fictief inkomen is. * **Kadastrale legger:** Dit document geeft een overzicht van alle percelen, gerangschikt per eigenaar. Naast de naam, het beroep en de woonplaats van de eigenaar op het moment van inschrijving, vermeldt het ook het type, de oppervlakte en de belastbare waarde (KI) van elk perceel of gebouw. * **Aanwijzende tafels:** Deze tafels worden jaarlijks bijgewerkt en bevatten per perceel de naam, het beroep en de woonplaats van de eigenaar, alsook de ligging, het perceelnummer, de aard, de klasse en de oppervlakte van het perceel, en het kadastrale inkomen. ### 1.5 Inventaris van het onroerend erfgoed De website https://inventaris.onroerenderfgoed.be/ biedt informatie over het onroerend erfgoed in België. --- # Kaarten en cartografie voor historisch onderzoek Dit onderwerp behandelt het gebruik van kaarten en topografische iconografie als hulpmiddelen in historisch onderzoek, met aandacht voor digitale bronnen en relevante instituten. ### Kaarten en topografische iconografie als bron voor historisch onderzoek Kaarten en andere vormen van topografische iconografie bieden essentiële visuele informatie voor historisch onderzoek, met name voor het bestuderen van de territoriale en ruimtelijke evolutie van gebieden, gemeenten en steden. Ze zijn onmisbaar voor het begrijpen van landschapsveranderingen, infrastructuurontwikkeling, en de fysieke manifestatie van sociale en economische processen door de tijd heen. #### Digitale bronnen en online platforms De toegankelijkheid van historische kaarten is aanzienlijk verbeterd dankzij de digitalisering van archieven en de ontwikkeling van gespecialiseerde online platforms. Deze platforms stellen onderzoekers in staat om oude en actuele kaarten te vergelijken, coördinaten te bepalen en gedetailleerde informatie over specifieke gebieden te verkrijgen. #### Belangrijke instituten en hun collecties Verschillende instituten spelen een cruciale rol bij het bewaren, digitaliseren en ontsluiten van cartografisch materiaal: * **Nationaal Geografisch Instituut (NGI)** * Het NGI heeft een rijke geschiedenis, met voorgangers zoals het Krijgs- en Topografisch Depot (sinds 1831), het Militair Cartografisch Instituut (vanaf 1878), en het Militair Geografisch Instituut (vanaf 1947). Sinds 1976 valt het nog steeds onder het Ministerie van Landsverdediging en is het een erkende federale wetenschappelijke instelling. * Sinds 1843 is het NGI verantwoordelijk voor de officiële topografische kaart van België. * Ze ontwikkelen "topologisch gestructureerde topografische gegevensbanken en de ervan afgeleide kaartenreeksen". * **Topomapviewer:** Een online tool die toegang biedt tot topografische kaarten. * De website van het NGI bevat ook een verzameling oude kaarten. * **Topografische kaart van België (1850-1854) van Ph. Vandermaelen:** Een gedetailleerde kaart op schaal 1:20.000, belangrijk voor historische analyses. * **Geo- Vlaanderen / GIS-Vlaanderen** * Dit platform, toegankelijk via geopunt.be, biedt toegang tot zowel historische als actuele kaarten. Het faciliteert de combinatie en vergelijking van verschillende kaartlagen en maakt het mogelijk om coördinaten te bepalen. * **Andere initiatieven voor historische kaarten:** * **Atlasportaal UGent:** Een portaal met diverse historische kaarten. * **Cartesius:** Een samenwerkingsverband dat historische cartografische informatie ontsluit. * **Old Maps Online:** Een internationaal platform voor het doorzoeken van historische kaarten uit diverse collecties wereldwijd. * **Gistorical Antwerp:** Een specifiek project gericht op de historische cartografie van Antwerpen. #### Cartografie en historisch onderzoek in de praktijk De studie van kaarten vereist kennis van cartografische methoden en de interpretatie van symbolen en legenda's. Historici gebruiken kaarten om: * De evolutie van landschappen en bebouwing te traceren. * De ontwikkeling van infrastructuur, zoals wegen, spoorwegen en waterwegen, te bestuderen. * Territoriale grenswijzigingen en administratieve indelingen te analyseren. * De verspreiding van specifieke fenomenen (bijvoorbeeld epidemieën, industriële sites) in kaart te brengen. * De ruimtelijke context van historische gebeurtenissen te reconstrueren. > **Tip:** Bij het raadplegen van historische kaarten is het cruciaal om rekening te houden met de schaal, de datum van opmaak, de gebruikte projectie en de specifieke doelstelling van de cartograaf. Deze factoren beïnvloeden de weergave en interpretatie van de geografische realiteit. --- # Statistiek en overheidsstatistieken Dit onderwerp beschrijft de ontwikkeling van overheidsstatistieken in België, met een focus op de rol van Adolphe Quetelet en de oprichting van de Commission Centrale de Statistique, evenals de belangrijkste statistische reeksen. ### 3.1 Vroege ontwikkelingen en Adolphe Quetelet De geschiedenis van de overheidsstatistieken in België is nauw verbonden met het concept van 'biopolitiek'. Adolphe Quetelet (1797-1874) speelde een cruciale rol in de ontwikkeling hiervan. Hij was een sleutelfiguur bij de oprichting van de Commission Centrale de Statistique, die later zou evolueren naar de Hogere Raad voor de Statistiek in 1946. De eerste volkstelling in België vond plaats in 1846, een belangrijke mijlpaal in het verzamelen van demografische gegevens. Het Nationaal Instituut voor de Statistiek (NIS), opgericht in 1946, is de voorloper van de huidige Algemene Directie Statistiek van de FOD Economie. De "statistiekwet" van 1962, die in 2006 herzien werd, vormt de wettelijke basis voor de werking van deze instelling. > **Tip:** Adolphe Quetelet wordt beschouwd als een pionier in de statistische analyse van sociale fenomenen en de toepassing ervan op beleidsvorming. ### 3.2 Belangrijkste statistische reeksen Het Ministerie van Binnenlandse Zaken heeft historisch gezien belangrijke statistische reeksen gepubliceerd. Enkele van de meest prominente zijn: * **Exposé de la situation du Royaume, Population. Recensement général:** Deze reeks bevat de resultaten van algemene volkstellingen. * **Annuaire statistique de la Belgique et du Congo belge. Statistisch jaarboek van België en Belgisch Congo:** Dit jaarboek bood een breed overzicht van statistische gegevens met betrekking tot België en het destijds Belgische Congo. Deze publicaties zijn gedigitaliseerd beschikbaar op de website van het Rijksarchief vanaf 1870. * **'Mouvement de la Population et de l’Etat Civil' (onuitgegeven):** Hoewel onuitgegeven, bevat deze reeks essentiële informatie over de bevolkingsbewegingen en burgerlijke stand. Delen hiervan zijn gedigitaliseerd terug te vinden op de website van het Rijksarchief. ### 3.3 Projecten en bronnen Diverse projecten en websites bieden toegang tot historische statistische gegevens: * **Hisstat:** Een project dat zich richt op historische statistieken. * **Lokstat:** Biedt gegevens met betrekking tot lokale statistieken. * **Belsius:** Een initiatief dat zich bezighoudt met Belgische tellingen. Deze projecten zijn waardevolle bronnen voor onderzoekers die dieper willen ingaan op specifieke statistische domeinen. --- # Kadaster en onroerend erfgoed Dit deel behandelt het kadaster als instrument voor de registratie van onroerende goederen, eigendomsinformatie, en de inventarisatie van onroerend erfgoed. ### 5.1 Het kadaster Het kadaster dient om na te gaan welke onroerende goederen (gebouwen en gronden) in wiens bezit zijn. Het is primair een fiscaal instrument, beheerd door de buitendiensten van het Ministerie van Financiën. #### 5.1.1 Primitief kadaster De plannen van het primitieve kadaster zijn gedigitaliseerd door het Rijksarchief. Deze digitalisering biedt toegang tot de oorspronkelijke registratie van onroerende goederen. #### 5.1.2 Kadastrale plannen online Sinds januari 2013 zijn de kadastrale plannen online beschikbaar via CadGis, een portaal van de FOD Financiën. Deze online tool biedt een schat aan informatie per perceel, waaronder: * Gegevens van de eigenaar. * Aard van het goed (bijvoorbeeld huis, appartement, villa). * Sectie en perceelnummer. * Bouwjaar. * Perceeloppervlakte. * Kadastraal inkomen (KI). Het kadastraal inkomen wordt gedefinieerd als het gemiddelde netto-inkomen dat het onroerend goed voor één jaar aan de eigenaar zou opbrengen; het is dus een fictief inkomen. #### 5.1.3 Kadastrale legger De kadastrale legger biedt een overzicht van alle percelen, gerangschikt per eigenaar. Voor elke eigenaar worden, naast naam, beroep en woonplaats op het moment van inschrijving, ook het type, de oppervlakte en de belastbare waarde (KI) van elk perceel of gebouw vermeld. #### 5.1.4 Aanwijzende tafels Dit zijn jaarlijks bijgewerkte percelenregisters. Voor elk perceel worden de volgende gegevens opgenomen: naam, beroep en woonplaats van de eigenaar, de ligging en het perceelnummer, de aard, klasse en oppervlakte van het perceel, en het kadastrale inkomen. ### 5.2 Inventaris van het onroerend erfgoed De inventaris van het onroerend erfgoed is een centrale bron van informatie over beschermde en waardevolle onroerende goederen. De toegang hiertoe verloopt via een specifieke website. > **Tip:** Het kadaster is een waardevolle bron voor historisch onderzoek naar eigendomsverhoudingen, landgebruik en economische activiteiten in het verleden. De gedigitaliseerde plannen en registers bieden een gedetailleerd inzicht in de ruimtelijke en fiscale organisatie van onroerend goed. > **Voorbeeld:** Bij het onderzoeken van de geschiedenis van een huis kan men via het kadaster de oorspronkelijke eigenaar achterhalen, de evolutie van het perceel in kaart brengen (bv. splitsing of samenvoeging) en het kadastraal inkomen door de jaren heen analyseren om een idee te krijgen van de economische waarde. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Heuristiek | Een aanpak of methode die wordt gebruikt om een probleem op te lossen of een ontdekking te doen, vaak gebaseerd op intuïtie of praktische overwegingen in plaats van op strenge logica of bewijs. | | Lokale openbare instellingen | Organisaties en diensten die opereren op gemeentelijk niveau en publieke diensten leveren aan de burgers van die gemeente. | | Notulen gemeenteraad | Officiële verslagen van de vergaderingen van de gemeenteraad, waarin beslissingen, discussies en belangrijke gebeurtenissen worden vastgelegd. | | Schepencollege | Het uitvoerend orgaan van een Belgische gemeente, bestaande uit de burgemeester en de schepenen, dat belast is met het dagelijks bestuur. | | Burgerlijke stand | Het officiële register dat geboorten, huwelijken, echtscheidingen en overlijdens van burgers registreert. | | Militaire dienstplicht | De wettelijke verplichting voor burgers om een periode in het leger te dienen. | | Stedenbouw | Het plannen en organiseren van de ontwikkeling van steden en dorpen, inclusief infrastructuur, bebouwing en ruimtelijke ordening. | | Ruimtelijke ordening | Het proces van het plannen en beheren van het gebruik van land en ruimte om economische, sociale en ecologische doelen te bereiken. | | Territoriale indeling | De indeling van een gebied in administratieve eenheden, zoals gemeenten, provincies en gewesten. | | Supracommunale eenheden | Administratieve eenheden die groter zijn dan een gemeente, zoals arrondissementen, provincies of gewesten. | | Topografische iconografie | Visuele voorstellingen en afbeeldingen die de fysieke kenmerken van een landschap of gebied weergeven. | | Cartografie | De wetenschap en kunst van het maken van kaarten, inclusief hun ontwerp, productie en bestudering. | | Digitale historische kaarten | Gedigitaliseerde versies van kaarten die in het verleden zijn gemaakt en die worden gebruikt voor historisch onderzoek. | | Nationaal Geografisch Instituut (NGI) | Een Belgische instelling die verantwoordelijk is voor de opmaak en verspreiding van topografische kaarten en geografische gegevens. | | Topografische gegevensbanken | Gestructureerde verzamelingen van gegevens over de fysieke kenmerken van de aarde, gebruikt voor het creëren van kaarten. | | Topomapviewer | Een online tool die het mogelijk maakt om topografische kaarten te bekijken en te raadplegen. | | Kadaster | Een openbaar register dat gedetailleerde informatie bevat over onroerende goederen, zoals percelen, gebouwen, eigendom en waarde. | | Kadastraal inkomen (KI) | Een theoretische schatting van het jaarlijkse netto-inkomen dat een onroerend goed zou opleveren voor de eigenaar, gebruikt voor fiscale doeleinden. | | Kadastrale legger | Een overzicht dat alle percelen rangschikt per eigenaar, met informatie over het type, de oppervlakte en de belastbare waarde van elk perceel. | | Aanwijzende tafels | Jaarlijks bijgewerkte registers die informatie bevatten over percelen, inclusief locatie, eigenaar, perceelnummer en kadastraal inkomen. | | Onroerend erfgoed | Bezittingen van culturele of historische waarde die onroerend zijn, zoals gebouwen, archeologische sites en landschappen. |