Hoofdstuk Cognitieve pscyhologie (1).docx

# De werking van het geheugen Dit onderwerp beschrijft de drie onderdelen van het menselijk geheugen: het zintuiglijk geheugen, het werkgeheugen en het langetermijngeheugen, en hoe deze bijdragen aan het leerproces. ### 1.1 Zintuiglijk geheugen Het leren start met zintuiglijke waarneming en aandacht. Informatie wordt eerst waargenomen via de zintuigen (zien, horen, voelen, ruiken, proeven), zowel bewust als onbewust. Het zintuiglijk geheugen kan informatie slechts heel kort vasthouden. Niet alles wat we waarnemen wordt verwerkt. Informatie waar aandacht aan wordt besteed, wordt geselecteerd voor verdere verwerking in het werkgeheugen. > **Tip:** De kwaliteit van zintuiglijke waarnemingen is cruciaal voor het verdere verwerkingsproces. Bij jonge kinderen is het belangrijk om informatie zo concreet mogelijk aan te bieden. #### 1.1.1 Kenmerken en functie * **Functie:** Eerste opname van informatie via de zintuigen. * **Capaciteit:** Zeer kortdurend. * **Selectie:** Enkel informatie waar aandacht aan wordt besteed, gaat door naar het werkgeheugen. > **Voorbeeld:** Bij de exploratie van appels moeten kleuters echte appels kunnen zien, voelen, ruiken en proeven om al hun zintuigen te prikkelen en de informatie sneller en beter te verwerken. ### 1.2 Werkgeheugen Het werkgeheugen verwerkt de door het zintuiglijk geheugen geselecteerde informatie. Het organiseert deze informatie door er betekenis aan te geven en verbanden te leggen. Het werkgeheugen heeft een beperkte capaciteit en duur, wat snelle en efficiënte verwerking vereist. #### 1.2.1 Capaciteit en duur * **Capaciteit:** Kan slechts 2 tot 6 nieuwe elementen tegelijk verwerken. * **Duur:** Houdt elementen minder dan 30 seconden vast als er niets mee gebeurt. #### 1.2.2 Belang van herhaling en voorkennis Herhaling in het werkgeheugen is essentieel om informatie te versterken en voor te bereiden op langdurige opslag. Het werkgeheugen mag niet belast worden met irrelevante zaken, omdat dit de maximale capaciteit kan overschrijden en het leren stopt. Wanneer correcte, contextgebonden voorkennis aanwezig is in het langetermijngeheugen, kan nieuwe informatie hiermee gelinkt worden. Dit groepeert de informatie tot één element (klontering), wat de verwerking vergemakkelijkt. > **Voorbeeld:** Het onthouden van een telefoonnummer met 6 willekeurige cijfers is moeilijk door constante herhaling. Een nummer met een herkenbaar, betekenisvol getal (bv. 06 1945121, met het jaartal 1945) wordt beter onthouden. #### 1.2.3 Optimalisatie van het werkgeheugen * **Vermijd overbelasting:** Focus op relevante informatie. * **Linken aan voorkennis:** Dit zorgt voor efficiëntere informatiegroepering. * **Cognitief actieve verwerking:** Stimuleert integratie in het langetermijngeheugen. * **Routines:** Bij jonge kinderen verminderen routines de mentale inspanning, waardoor meer ruimte ontstaat voor nieuwe leerstof. * **Semantische verwerking:** Diepere verwerking door begrip van betekenis en leggen van verbanden. ### 1.3 Langetermijngeheugen Het langetermijngeheugen is de opslagplaats van kennis, vaardigheden en ervaringen. Het bestaat uit kennisschema's: gestructureerde verbindingen tussen kennisdeeltjes, die fungeren als "kapstokken" voor nieuwe informatie. Deze schema's zijn contextgebonden. #### 1.3.1 Kenmerken en opbouw * **Functie:** Permanente opslag van kennis en ervaringen. * **Structuur:** Opgebouwd uit kennisschema's. * **Expertise:** Hoe meer expertise, hoe uitgebreider de kennisschema's en de onderlinge verbindingen. > **Voorbeeld:** Een ervaren muzikant herkent direct de stijl van Beethoven in een muziekstuk, terwijl een beginner dit niet kan. Dit illustreert hoe uitgebreide kennisschema's het leren vergemakkelijken. #### 1.3.2 Integratie en consolidatie Effectieve leerstrategieën zijn belangrijk voor de integratie van leerstof in de kennisschema's van het langetermijngeheugen. Slaap speelt een cruciale rol bij het vastzetten van herinneringen; tijdens de slaap worden ervaringen en geleerde informatie verwerkt en verplaatst naar het langetermijngeheugen. > **Tip:** Herhaalde blootstelling aan informatie in verschillende contexten helpt de informatie te verankeren. Regelmatige activering van opgeslagen informatie versterkt de geheugensporen en maakt ruimte voor nieuwe informatie. #### 1.3.3 Oproepen en onderhouden van informatie Het actief onderhouden van opgeslagen informatie is essentieel. Als informatie niet meer wordt gebruikt, gaat deze verloren. Het regelmatig ophalen van opgeslagen informatie, bijvoorbeeld door vragen te stellen, gesprekken te voeren, of geheugenspelletjes te spelen, versterkt de verbindingen in het langetermijngeheugen. #### 1.3.4 Leren via sociale interactie Bij jonge kinderen verloopt leren ook via sociale interactie. 'Joint attention', het vermogen om de aandacht gezamenlijk op een object of gebeurtenis te richten, ontwikkelt zich geleidelijk. Sensitieve responsiviteit van de leerkracht, zoals samen kijken, wijzen, benoemen en herhalen, ondersteunt dit proces. Kleuters ontwikkelen ook het vermogen om intenties af te leiden uit gedrag. Een klaspop kan hierbij helpen door situaties, gevoelens en gedachten te verbeelden, wat kleuters helpt bij het begrijpen van emoties en sociale relaties. * * * # Leren bij kleuters Dit deel van de studiehandleiding focust op de cognitieve processen die ten grondslag liggen aan het leren bij kleuters, met specifieke aandacht voor de werking van het geheugen en de rol van zintuiglijke waarneming, werkgeheugen, langetermijngeheugen en sociale interactie. Daarnaast wordt het belang van hoge verwachtingen binnen het kleuteronderwijs belicht. ## 2\. Kleuters en leren Leren bij kleuters is een integraal onderdeel van hun algehele ontwikkeling en wordt sterk beïnvloed door hoe hun geheugen functioneert. Het geheugen bij kleuters is nog volop in opbouw, en het leerproces verloopt via een gelaagde aanpak die begint bij zintuiglijke waarneming en zich ontwikkelt naar meer complexe cognitieve verwerking en opslag. ### 2.1 De werking van het geheugen en de toepassing bij kleuters Het leerproces bij kleuters kan worden geanalyseerd door de lens van de drie kerncomponenten van het geheugen: het zintuiglijk geheugen, het werkgeheugen en het langetermijngeheugen. #### 2.1.1 Zintuiglijk geheugen Leren begint bij de zintuiglijke waarneming, waarbij informatie via de zintuigen (zien, horen, voelen, ruiken, proeven) wordt opgenomen. * **Bij kleuters:** * De kwaliteit van deze zintuiglijke input is cruciaal voor het verdere verwerkingsproces. * Het is essentieel om informatie zo concreet mogelijk te presenteren om begrip te faciliteren. * Het prikkelen van meerdere zintuigen tegelijkertijd bevordert snellere en betere verwerking. * Oudere kleuters kunnen ook baat hebben bij visuele hulpmiddelen zoals pictogrammen en afbeeldingen. * Het richten van de aandacht op relevante prikkels, bijvoorbeeld door uitnodigend materiaal en interactieve activiteiten, is belangrijk om informatie te selecteren voor het werkgeheugen. > **Tip:** Gebruik authentieke materialen en laat kleuters zelf ervaren en ontdekken om de zintuiglijke waarneming optimaal te benutten. #### 2.1.2 Werkgeheugen Het werkgeheugen verwerkt de door het zintuiglijk geheugen geselecteerde informatie, organiseert deze, geeft er betekenis aan en zoekt naar verbanden. Het heeft een beperkte capaciteit en opslagduur. * **Bij kleuters:** * Herhaling van zinnen, woorden of handelingen is cruciaal om informatie te versterken en voor te bereiden op opslag in het langetermijngeheugen. * Routines spelen een sleutelrol bij het ondersteunen van het werkgeheugen. Bekende routines vereisen minder mentale energie, waardoor er meer ruimte ontstaat voor nieuwe leerstof. * Betekenisvolle organisatie van informatie door koppeling aan bestaande kennis en ervaringen, en door diepere semantische verwerking (begrijpen van betekenis en leggen van verbanden), vergemakkelijkt integratie in het langetermijngeheugen. * De capaciteit van het werkgeheugen is beperkt. Het overbelasten met irrelevante zaken kan het leerproces belemmeren. > **Voorbeeld:** Het onthouden van een nieuw telefoonnummer met zes willekeurige cijfers is uitdagend. Als dit nummer echter een betekenisvolle reeks bevat, zoals een jaartal, wordt het gemakkelijker te onthouden door de koppeling aan bestaande kennis. #### 2.1.3 Langetermijngeheugen Het langetermijngeheugen fungeert als een opslagplaats voor kennis, vaardigheden en ervaringen, georganiseerd in zogenaamde kennisschema's. Deze schema's zijn contextgebonden en worden uitbreider naarmate expertise groeit. * **Bij kleuters:** * Leren wordt opgeslagen in kennisschema's. * Slaap speelt een essentiële rol bij het consolideren van herinneringen; tijdens de slaap wordt geleerde informatie verwerkt en verplaatst naar het langetermijngeheugen. Een uitgeruste kleuter verwerkt en onthoudt informatie beter. * Herhaalde blootstelling aan informatie in verschillende contexten helpt bij het vastzetten van kennis. Speelhoeken bieden bijvoorbeeld kansen voor verdere verwerking. * Het regelmatig activeren van opgeslagen informatie uit het langetermijngeheugen versterkt het geheugenspoor en maakt verdere opslag mogelijk. Voorbeelden hiervan zijn het herhaaldelijk lezen van verhalen of zingen van liedjes. * Het vermogen om opgeslagen informatie actief te onderhouden door deze regelmatig op te halen, is noodzakelijk om het te behouden. Dit kan door middel van vragen stellen, gesprekken, en geheugenspelletjes. ### 2.2 Leren via sociale interactie Leren bij jonge kinderen vindt ook plaats via sociale interactie. * **Joint attention (gezamenlijke aandacht):** Dit is het vermogen om de aandacht samen met een ander te richten op een object of gebeurtenis. * **Rol van de leerkracht:** Sensitieve responsiviteit is hierbij cruciaal. Samen kijken, wijzen en benoemen zijn krachtige ondersteuningen voor het leerproces. * **Afleiden van intenties:** Kleuters ontwikkelen geleidelijk het vermogen om intenties uit gedrag af te leiden. * **Hulpmiddelen:** Een klaspop die situaties meemaakt, gevoelens uitdrukt en gedachten verwoordt, kan kleuters helpen om emoties en sociale relaties op een begrijpelijke manier te verwerken. ## 3\. Hoge verwachtingen Het stellen van hoge verwachtingen aan kleuters is van fundamenteel belang voor hun leerresultaten en ontwikkeling. ### 3.1 Het belang van hoge verwachtingen Het Pygmalion-effect illustreert dat de verwachtingen van leerkrachten een directe invloed hebben op de prestaties en het gedrag van leerlingen, inclusief kleuters. * **Voordelen van hoge verwachtingen:** * **Verhoogd zelfvertrouwen:** Kleuters ontwikkelen een positiever zelfbeeld wanneer ze merken dat hun leerkracht gelooft in hun capaciteiten. * **Betere leerprestaties:** Hoge verwachtingen motiveren kleuters om uitdagingen aan te gaan en nieuwe vaardigheden te ontwikkelen. * **Positief gedrag:** Kinderen passen hun gedrag vaak aan de verwachtingen van de leerkracht aan, wat kan leiden tot verbeterd sociaal gedrag. * **Doorzettingsvermogen en motivatie:** Uitgedaagde kleuters ontwikkelen meer doorzettingsvermogen, zelfvertrouwen, motivatie en betrokkenheid. Ze voelen zich gesteund, wat hun interesse en leergierigheid vergroot. * **Gelijke onderwijskansen:** Hoge verwachtingen voor alle kinderen komen met name kwetsbare kinderen ten goede. ### 3.2 Wat betekent dit voor jou als leerkracht? Hoge verwachtingen uit zich zowel in de mindset van de leerkracht als in concrete gedragingen in de klas. * **Mindset:** Het geloof in de groei en potentie van elke kleuter. * **Gedrag in de klas:** * Kleuters voldoende denk- en spreektijd geven. * Denkvaardigheden stimuleren en alle kinderen actief laten deelnemen. * Doordachte, specifieke en concrete feedback geven die helpt bij begrip en verbetering. * Moeilijke vragen stellen en doordachte antwoorden verwachten. * Structuur en duidelijke verwachtingen bieden, bijvoorbeeld door middel van routines. * Niet alleen inhoudelijke, maar ook verwachtingen rondom 'houding' hanteren. > **Tip:** Gebruik visuele hulpmiddelen om verwachtingen te verduidelijken, modelleer gewenst gedrag, bied tijdelijke ondersteuning bij moeilijke taken, creëer een veilige leeromgeving en stimuleer zelfreflectie bij de kleuters. * * * # Het belang van hoge verwachtingen in het onderwijs Dit onderwerp onderzoekt de impact van hoge verwachtingen van leerkrachten op de prestaties, het zelfvertrouwen en het gedrag van leerlingen, inclusief praktische toepassingen voor leerkrachten. ### 5.1 Het belang van hoge verwachtingen Hoge verwachtingen van leerkrachten zijn cruciaal voor de leerresultaten van kinderen, inclusief kleuters. Dit fenomeen wordt beschreven door het Pygmalion-effect, dat stelt dat de verwachtingen van leerkrachten een directe invloed hebben op de prestaties en het gedrag van leerlingen. Jonge kinderen zijn bijzonder gevoelig voor de signalen en verwachtingen die volwassenen uitzenden. Hoge verwachtingen leiden tot verschillende positieve effecten: * **Verhoogd zelfvertrouwen:** Wanneer leerkrachten geloven in de capaciteiten van kleuters, ontwikkelen deze kinderen een positiever zelfbeeld. * **Betere leerprestaties:** Hoge verwachtingen motiveren kinderen om uitdagingen aan te gaan en nieuwe vaardigheden te ontwikkelen. * **Positief gedrag:** Kinderen neigen zich te gedragen op een manier die overeenkomt met de verwachtingen van hun leerkracht, wat kan leiden tot verbeterd sociaal gedrag. Kinderen die uitgedaagd worden, ontwikkelen meer doorzettingsvermogen en zelfvertrouwen. Ze tonen ook meer motivatie en betrokkenheid. Het feit dat kleuters merken dat er in hen geloofd wordt, vergroot hun interesse en leergierigheid. Bovendien zijn hoge verwachtingen essentieel voor het bevorderen van gelijke onderwijskansen. Door hoge verwachtingen te stellen aan alle kinderen, worden kwetsbare kinderen in het bijzonder ondersteund. ### 5.2 Wat betekent dit voor jou als leerkracht? Hoge verwachtingen manifesteren zich in de manier waarop een leerkracht in de klas functioneert, van de manier waarop vragen worden gesteld tot de feedback die wordt gegeven. Het vereist een bepaalde mindset bij de leerkracht (geloof in de groei van elke kleuter) en gedrag dat deze mindset weerspiegelt in de dagelijkse praktijk. Praktische toepassingen voor leerkrachten om hoge verwachtingen te uiten zijn onder andere: * **Geef kleuters denk- en spreektijd:** Stimuleer denkvaardigheden en moedig alle kinderen aan om actief deel te nemen. * **Geef doordachte feedback:** Zorg voor specifieke, concrete feedback die kleuters helpt te begrijpen wat ze goed hebben gedaan en hoe ze zich kunnen verbeteren. * **Stel moeilijke vragen en verwacht doordachte antwoorden:** Dit daagt kinderen uit en stimuleert dieper leren. * **Bied structuur en duidelijke verwachtingen:** Duidelijke routines helpen kinderen te begrijpen wat er van hen verwacht wordt, zowel inhoudelijk als qua houding. Voorbeelden van hoe dit in de praktijk kan worden gebracht: > **Voorbeeld:** Gebruik visuele hulpmiddelen om verwachtingen te verduidelijken, modelgedrag voor te doen, tijdelijke ondersteuning te bieden bij moeilijke taken, een veilige omgeving te creëren en zelfreflectie te stimuleren. * * * ## Veelgemaakte fouten om te vermijden * Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens * Let op formules en belangrijke definities * Oefen met de voorbeelden in elke sectie * Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Zintuiglijk geheugen | Het eerste stadium van geheugenverwerking dat informatie kortstondig opslaat via de zintuigen, zoals zien, horen en voelen, voordat deze wordt geselecteerd voor verdere verwerking. | | Werkgeheugen | Een onderdeel van het geheugen met een beperkte capaciteit en duur, verantwoordelijk voor het organiseren, betekenis geven en actief verwerken van geselecteerde informatie. | | Langetermijngeheugen | De permanente opslagplaats van kennis, vaardigheden en ervaringen, gestructureerd in kennisschema’s die nieuwe informatie kunnen aanhaakken. | | Kennisschema's | Structuren in het langetermijngeheugen die kennisdeeltjes met elkaar verbinden en dienen als "kapstokken" om nieuwe informatie te organiseren en te integreren. | | Klontering | Het proces waarbij informatie in het werkgeheugen wordt gegroepeerd tot één enkel element, vaak mogelijk gemaakt door koppeling aan voorkennis, waardoor de opslag efficiënter wordt. | | Semantische verwerking | Een diepere vorm van informatieverwerking die zich richt op het begrijpen van de betekenis van informatie en het leggen van verbanden, wat de integratie in het langetermijngeheugen bevordert. | | Joint attention | De vaardigheid, die zich bij jonge kinderen ontwikkelt, om samen met een ander persoon de aandacht te richten op hetzelfde object of dezelfde gebeurtenis. | | Pygmalion-effect | Het fenomeen waarbij de verwachtingen van een leerkracht ten aanzien van leerlingen hun prestaties en gedrag direct beïnvloeden, wat zowel positieve als negatieve effecten kan hebben. | | Sensitieve responsiviteit | Een pedagogische aanpak waarbij de leerkracht actief reageert op de signalen en behoeften van het kind, door bijvoorbeeld samen te kijken, te wijzen en te benoemen, ter ondersteuning van het leerproces. |