Finance

# Introduction to financial management and company goals This section introduces the fundamental concepts of financial management, explaining its importance for a company's health and profitability, and outlines the primary goal of a firm to maximize shareholder value. ### 1.1 The importance of financial management Financial management is crucial for a company's overall health and profitability. It encompasses managing and monitoring the financial health of a business, which includes its profitability, liquidity, and financial structure (solvency). Effective financial management ensures that a company can meet its short-term obligations, fund its operations, and invest in long-term growth. **Key aspects of financial health monitored through financial management:** * **Profitability:** This refers to the company's ability to generate earnings. * **General profitability:** Measured by net income on financial statements. * **Operational profitability:** Assessed using metrics like the sales margin. * **Sales Margin Formula:**$$ \\text{Sales Margin} = \\frac{\\text{Operating Profit}}{\\text{Sales}} \\times 100 $$ This calculates the profit generated for every dollar of sales. > **Example:** Lotus Bakeries reported sales of 657.3 million dollars with an operational profit (EBIT) of 109.7 million dollars. $$ \\text{Sales Margin} = \\frac{109.7 \\text{ million dollars}}{657.3 \\text{ million dollars}} \\times 100 = 16.7% $$ * **Liquidity:** This measures a company's ability to meet its short-term obligations. * **Direct liquidity:** Assessed through cash and current investments. * **Current Ratio:** A frequently used liquidity measure. * **Current Ratio Formula:**$$ \\text{Current Ratio} = \\frac{\\text{Current Assets}}{\\text{Current Liabilities}} $$ An international standard suggests a minimum current ratio of 1. * **Solvency (Financial Structure):** This relates to the company's financial structure, examining where funding comes from. * **Degree of Financial Independence (Equity Ratio):** * **Equity Ratio Formula:**$$ \\text{Equity Ratio} = \\frac{\\text{Equity}}{\\text{Total Assets}} $$ For instance, with 300 units of equity and 700 units of debt, total assets are 1000 units. $$ \\text{Equity Ratio} = \\frac{300}{1000} = 30% $$ * **Debt-to-Equity Ratio:** * **Debt-to-Equity Ratio Formula:**$$ \\text{Debt-to-Equity Ratio} = \\frac{\\text{Debt}}{\\text{Equity}} $$ Using the previous example: $$ \\text{Debt-to-Equity Ratio} = \\frac{700}{300} = 2.33 $$ * **Cash Flow:** Understanding the amount of cash available and its sources is vital. * **Sources of Cash:** Can originate from the bank or the company's own operational processes. ### 1.2 Company types (US context) Understanding different company types is fundamental to financial management, as legal structure impacts liability, taxation, and access to capital. * **Sole Proprietorship:** * Owned by a single person. * **Advantages:** Easy to establish, control, and dissolve; flow-through taxation (avoids double taxation). * **Disadvantages:** Unlimited personal liability for business obligations; personal assets are at risk. * Funding is limited to the owner's resources or business profits. * **Partnership:** * Owned by more than one person. * **Types:** * **General Partnership:** All partners have unlimited liability. * **Limited Partnership (LP):** Features at least one general partner with unlimited liability and other limited partners. * **Advantages:** Access to more sources of funding and expertise. * **Disadvantages:** Shared control; limited or no protection of personal assets for partners. * **Corporation:** * A legal entity, separate from its owners. * **Advantages:** Limited liability for shareholders (liability is limited to their investment); personal assets are protected; greatest access to funding. * **Disadvantages:** More difficult and expensive to establish; dilution of individual control. * **C-Corporation (C-Corp):** * The standard corporation structure in the US. * **Double Taxation:** Profits are taxed at the corporate level and again when distributed to shareholders as dividends. * This structure is often avoided by small businesses due to the double taxation. * **S-Corporation (S-Corp):** * A variation of a C-Corp that can elect to be taxed as an S-Corp with IRS approval. * **Pass-Through Taxation:** Corporate income and losses are passed directly to shareholders and reported on their personal tax returns, avoiding corporate-level tax. * **Requirements:** Typically limited to 100 shareholders, one class of stock, and shareholders must be US citizens or residents. * **Limited Liability Company (LLC):** * A legal entity providing personal liability protection. * Not recognized as a separate tax-paying entity by the IRS; owners must choose one of the other structures (sole proprietorship, partnership, or corporation) for tax purposes. ### 1.3 Business structure Business structure, particularly the organizational chart, defines the hierarchy and reporting lines within a company. * **Line Authority:** Refers to direct authority over subordinates and responsibility for decision-making. * **Span of Control:** The number of subordinates a manager directly supervises. * **Unity of Leadership:** The principle that each employee should report to only one supervisor. * **Staff Authority:** Supportive authority held by advisory or support personnel who do not have direct decision-making power (e.g., legal counsel). **Common organizational structures:** * **Line Organization:** A simple, hierarchical structure with direct lines of authority. * **Line-Staff Organization:** Combines line authority with staff support for advisory and specialized functions. * **Functional Organization:** Organizes departments based on specific business functions (e.g., marketing, finance, production). * **Divisional Structure:** Organizes the company into divisions based on product, geographic region, or market/customer type. * **Matrix Structure:** Features a double line of authority, often used for complex projects requiring coordination of specialists across departments. * **Disadvantages:** Can lead to conflicts due to multiple reporting lines and potential ambiguity. The financial function within a company is typically overseen by a Chief Financial Officer (CFO) and includes roles like: * **Accounting:** Financial statement preparation and reporting. * **Treasurer:** Manages cash and liquidity. * **Controller:** Focuses on cost accounting and financial ratios. * **Taxes:** Managing tax liabilities and compliance. * **Risk Manager:** Identifying and mitigating financial risks. * **Internal Auditor:** Ensuring compliance and internal controls. * **External Auditor:** Independent verification of financial statements. * **Compliance and Ethics Director:** Overseeing adherence to regulations and ethical standards. **Fundamental decisions in financial management:** * **Capital Budgeting:** Deciding on the acquisition of long-term assets to maximize net benefits. * **Financing:** Determining the optimal mix of debt and equity to fund assets, directly impacting solvency. * **Working Capital Management:** Managing short-term assets and liabilities to enhance cash flow, impacting liquidity. ### 1.4 Business reports Various business reports provide insights into a company's performance and health. * **Financial Statements (FS):** Offer a limited view of value creation and financial health. * **Annual Report (AR):** A more comprehensive report detailing the company's financial performance and activities over a year. * **Integrated Report (IR):** Extends beyond financial performance to include the company's impact on stakeholders and the environment. * **Sustainability Report:** Focuses specifically on the company's environmental, social, and governance performance. ### 1.5 The goal of the firm The primary objective of a firm is to maximize the value of its shares. This goal is superior to other potential objectives. * **Why not only maximize market share?** * Focusing solely on market share, particularly through low pricing, can lead to an inability to cover costs and sustain operations. * **Why not only maximize profits?** * **Accounting Profit vs. Economic Profit:** Accounting profit may not reflect true economic profit. * **Profit vs. Cash Flow:** Profit earned on paper does not always equate to cash received. The time value of money means that cash received in the future is worth less than cash received today. Poor cash flow planning can lead to a profitable company being unable to pay its obligations. > **Tip:** A business can show a profit on its financial statements but still face a cash shortage if sales are on credit and collections are slow, or if there are significant expenses due at specific times that are not adequately budgeted for. Managing cash flow diligently is paramount. * **Maximizing the value of the firm’s shares:** * This goal considers future cash flows, new product development, target markets, and the inherent risks of the business. Shareholder value maximization is a forward-looking and comprehensive objective. While other goals like customer satisfaction, growth, and employee development are important, they are often best achieved when aligned with and supported by the overarching goal of maximizing shareholder value. * * * # Company types and business structures This section delves into the various legal structures businesses can adopt, the different ways companies are organized internally, and the implications of these choices. ### 2.1 Company types (US) Businesses can be structured in several ways, each with distinct characteristics regarding ownership, liability, and taxation. #### 2.1.1 Sole proprietorship * **Definition:** A business owned and operated by a single individual. * **Examples:** Barbershops, butcher shops. * **Advantages:** * Easy to establish, control, and dissolve. * Minimal formalities. * Flow-through taxation: profits are taxed only on the owner's personal income tax return, avoiding double taxation. * **Disadvantages:** * Unlimited personal liability: the owner is personally responsible for all business obligations, placing personal assets at risk. * Funding is limited to the owner's resources or business profits. * **Taxation:** The business itself pays no corporate tax; income is reported on the owner's personal tax return. * **Naming:** The business name is often the same as the owner's name. To operate under a different name, a "Doing Business As" (DBA) filing is typically required. #### 2.1.2 Partnership * **Definition:** A business owned by more than one person. * **Types:** * **General Partnership:** All partners have unlimited liability for the firm's obligations. * **Limited Partnership (LP):** Includes at least one general partner with unlimited liability and one or more limited partners whose liability is limited to their investment. * **Advantages:** * Access to more sources of funding. * Broader range of expertise due to multiple owners. * **Disadvantages:** * Shared control and decision-making. * Limited or no protection of partners' personal assets (in a general partnership). #### 2.1.3 Corporation * **Definition:** A legal entity distinct from its owners, offering limited liability. Also known as a limited company (LC). * **Liability:** Shareholders' liability is limited to their investment or commitment in the company. The corporation is responsible for its own obligations and actions. * **Advantages:** * Limited liability for shareholders, protecting personal assets. * Greatest access to funding sources. * **Disadvantages:** * More complex and expensive to establish. * Can dilute individual control over the firm. ##### 2.1.3.1 The C-Corporation (C-Corp) * **Definition:** The standard corporate structure under IRS rules; commonly used by large, publicly traded companies. * **Legal Status:** A separate legal entity, protecting shareholders' assets from creditor claims. * **Taxation:** Subject to **double taxation**: profits are taxed first at the corporate level, and then again at the personal level when distributed as dividends to shareholders. * **Suitability:** Many small businesses avoid C-corps due to the double taxation issue. ##### 2.1.3.2 The S-Corporation (S-Corp) * **Definition:** A variation of the C-corp that allows for pass-through taxation. A C-corp can elect to become an S-corp with IRS approval. * **Taxation:** Profits and losses are passed directly through to shareholders and reported on their personal tax returns at individual income tax rates. The S-corp itself does not pay corporate tax. * **Requirements:** * No more than 100 shareholders. * Only one class of common stock (preferred stock is not allowed). * Shareholders must be U.S. citizens or residents (corporations and partnerships cannot own shares). ##### 2.1.3.3 The Limited Liability Company (LLC) * **Definition:** A legal entity (legal person) that is not recognized by the IRS as a separate taxpaying business structure. * **Liability:** Provides personal liability protection to owners, similar to a corporation (as per state law). * **Taxation:** Owners must choose one of the other tax structures (sole proprietorship, partnership, C-corp, or S-corp) for tax purposes. #### 2.1.4 Choosing a company type The most suitable company type depends on individual circumstances: * **Sole proprietorship or General Partnership:** If minimal initial investment and low personal risk are priorities. * **C-Corp:** Suitable for large companies with numerous investors and significant capital needs. * **Sole Proprietorship:** Appropriate for solo entrepreneurs with limited initial investment and risk. * **S-Corp:** Ideal if a limited company structure is desired, but income needs to pass through directly to owners' personal tax forms. ### 2.2 Business structure Business structure refers to the way a company is organized internally, often visualized through an organizational chart. Key concepts include: * **Line Authority:** Represents the direct chain of command and responsibility within an organization. * **Span of Control:** The number of subordinates a manager can effectively supervise. * **Unity of Leadership:** The principle that each employee should report to only one supervisor. * **Staff Authority:** Relates to advisory or support functions, where individuals do not have direct decision-making power but provide expertise (e.g., legal counsel, HR). #### 2.2.1 Organizational structures Several models exist for structuring a business: * **Line Organization (Hierarchical):** A clear, direct chain of command from top to bottom, with defined roles and responsibilities. * **Characteristics:** Vertical structure, clearly defined roles, less employee autonomy. * **Line-Staff Organization:** Combines the direct authority of line managers with the advisory and support functions of staff departments. * **Functional Organization:** Groups employees by specialized functions or departments (e.g., marketing, finance, operations). * **Divisional Structure:** Organizes the company around specific outputs or markets. There are three main types: * **Product Structure:** Divisions based on different product lines. * **Geographic Structure:** Divisions based on geographical regions. * **Market or Consumer Structure:** Divisions based on specific customer segments. * **Matrix Organization:** Combines elements of different structures, often with employees reporting to two or more managers (e.g., a functional manager and a project manager). * **When Used:** For coordinating complex activities and efficiently allocating specialists across projects. * **Disadvantages:** Can lead to ambiguity, power struggles, stress, and conflicts due to the breakdown of the unity of leadership. #### 2.2.2 The Financial Function within a Business Structure The financial function is critical and typically includes: * **Chief Financial Officer (CFO):** Overall responsibility for financial management. * **Accounting:** Manages financial statements, reporting, and record-keeping. * **Treasurer:** Primarily responsible for managing the company's cash and funding. * **Controller:** Oversees cost accounting, financial ratios, and internal controls. * **Taxes:** Manages tax planning and compliance. * **Risk Manager:** Identifies and mitigates financial risks. * **Internal Auditor:** Reviews internal controls and financial processes. * **External Auditor:** Provides an independent opinion on the financial statements. * **Compliance and Ethics Director:** Ensures adherence to regulations and ethical standards. **Fundamental Decisions in Financial Management:** * **Capital Budgeting:** Determining which long-term assets to acquire to maximize net benefits. * **Financing:** Deciding how to fund assets through an optimal mix of debt and equity, directly linking to solvency. * **Working Capital Management:** Managing short-term assets and liabilities to promote cash flow growth, directly linking to liquidity. > **Tip:** Poor decisions in capital budgeting, financing, or working capital management can lead to bankruptcy or business failure. ### 2.3 Business reports Various reports provide insights into a company's performance and health. * **Financial Statement (FS):** Offers a limited view of value and health creation. * **Annual Report (AR):** A more comprehensive report detailing the company's performance over the year. * **Integrated Report (IR):** Extends beyond financial performance to include the company's impact on various stakeholders and the environment. * **Sustainability Report:** Specifically focuses on the company's environmental, social, and governance (ESG) performance. ### 2.4 The goal of the firm The ultimate objective of a firm is not solely to maximize market share or short-term profits. * **Why not only maximize market share (volume)?** Low prices to achieve high market share may lead to an inability to cover costs and sustain the business. * **Why not only maximize profits (Revenue – Costs)?** * **Accounting profit vs. Economic profit and cash:** Accounting profit may differ from economic profit and the actual cash generated. * **Profit vs. Cash received:** Earning a profit does not guarantee immediate cash flow; the time value of money is a factor. * **The primary goal is to maximize the value of the firm’s shares.** Shareholder value is a benchmark that considers: * Future expected cash flows. * Opportunities for new products and target markets. * The risks associated with the business. > **Example:** A business might show a significant accounting profit because it has made many sales on credit. However, if customers do not pay their invoices promptly, the business may not have enough actual cash on hand to pay its own bills (e.g., rent, salaries, suppliers), leading to a cash flow crisis despite being profitable on paper. This highlights the critical distinction between profit and cash flow. * * * # Financial analysis and reporting Financial analysis and reporting are crucial for understanding and managing a company's financial health, profitability, and liquidity. ### 3.1 Understanding financial health Financial management focuses on monitoring and ensuring the financial well-being of a company. This involves assessing three key areas: profitability, liquidity, and solvency. #### 3.1.1 Profitability Profitability refers to the company's ability to generate earnings. * **General profitability:** This is measured by net income as reported in the financial statements. * **Operational profitability:** This is assessed by metrics like the sales margin. The **sales margin** is calculated as: $$ \\text{Sales margin} = \\frac{\\text{Operating Profit}}{\\text{Sales}} \\times 100 $$ This metric indicates the profit generated for every euro (or other currency unit) of sales. > **Example:** For the first half of 2025, Lotus Bakeries reported sales of 657.3 million dollars with an operational profit (EBIT) of 109.7 million dollars. > > Sales Margin = ($109.7 \\text{ million} / 657.3 \\text{ million}) \\times 100 = 16.7%

This means that for every dollar of sales, Lotus Bakeries generated 16.7 cents in operational profit.

3.1.2 Liquidity

Liquidity measures a company's ability to meet its short-term obligations.

• Direct liquidity: This is often assessed by looking at cash and current investments readily available in the financial statements.
• Current Ratio: This is a widely used liquidity metric.

The Current Ratio is calculated as:

An international standard suggests a minimum current ratio of 1.

Tip: While the current ratio is important, it's also crucial to consider the quality and salability of current assets when assessing liquidity.

3.1.3 Solvency (Financial structure)

Solvency relates to the company's financial structure and its ability to meet its long-term obligations. It answers the question of where the funding for the company comes from.

• Degree of financial independence: This ratio indicates the proportion of assets financed by equity.

The Degree of financial independence is calculated as:

Example: If a company has 300,000 dollars in equity and 700,000 dollars in debt, its total assets are 1,000,000 dollars.

Degree of financial independence = $300,000 / 1,000,000 = 0.30 \\text{ or } 30%$.

• Debt-to-equity ratio: This ratio shows the relationship between debt financing and equity financing.

The Debt-to-equity ratio is calculated as:

In the previous example:

Debt-to-equity ratio = $700,000 / 300,000 = 2.33$. > > #### 3.1.4 Cash Flow > > Understanding cash flow is vital because a business can show a profit on paper but still struggle to pay its obligations if cash is not managed effectively. > > * **Cash flow** refers to the real-time stream of money moving into and out of a business. > > * Sales recorded as revenue may not translate into immediate cash receipts, as payment terms can result in delays. > > * Poor cash flow planning is a leading cause of small business failure. > > > > **Tip:** A business should prepare both a master budget and a cash flow budget to manage its payables effectively. This helps in anticipating larger, non-monthly payments like insurance premiums. > > ### 3.2 Types of business reports > > Various reports provide different perspectives on a company's performance and impact. > > * **The Financial Statement (FS):** Offers a limited view of value and health creation. > > * **The Annual Report (AR):** A more comprehensive document typically including financial statements and narrative information. > > * **The Integrated Report (IR):** A more holistic report that also considers the company's impact on stakeholders and the environment. > > * **The Sustainability Report:** Specifically focuses on the company's environmental, social, and governance (ESG) performance. > > > * * * > > # Financial management functions and decisions > > Financial management encompasses the core responsibilities within a financial function and the fundamental decisions that drive business success. > > ### 4.1 The financial function and its roles > > The financial function within a company is critical for managing and monitoring its financial health. This involves ensuring profitability, maintaining adequate liquidity, and managing the financial structure (solvency). It also involves analyzing cash flow and assessing the return on investment (ROI) of projects and activities. Budgeting is a key tool used to achieve financial objectives. > > #### 4.1.1 Key roles within the financial function > > The financial function typically includes several key roles, each with specific responsibilities: > > * **Chief Financial Officer (CFO):** This individual is ultimately responsible for all aspects of the financial management of the company. > > * **Treasurer:** The treasurer's primary responsibility is the management of cash and cash equivalents. > > * **Controller:** The controller is responsible for cost accounting, financial reporting, and the calculation of financial ratios. > > * **Other roles:** Depending on the company's size and structure, other roles may include Tax Manager, Risk Manager, Internal Auditor, External Auditor, and Compliance and Ethics Director. > > > ### 4.2 Fundamental financial decisions > > Effective financial management relies on making sound decisions in three core areas: > > #### 4.2.1 Capital budgeting > > Capital budgeting involves making decisions about which long-term assets the company should acquire. The objective is to select assets that will maximize the net benefits for the firm over their useful lives. These decisions have a significant impact on the company's future growth and profitability. > > #### 4.2.2 Financing decisions > > Financing decisions concern how the company will pay for its short-term and long-term assets. This involves finding the optimal combination of debt and equity financing to fund operations and investments. These decisions are directly linked to the company's solvency and its ability to meet its long-term obligations. > > #### 4.2.3 Working capital management > > Working capital management focuses on the efficient management of the company's short-term resources and obligations. This includes managing current assets (like inventory and accounts receivable) and current liabilities (like accounts payable) to promote healthy cash flow growth. This function is closely tied to the company's liquidity. > > > **Tip:** Poor decisions in any of these three fundamental areas—capital budgeting, financing, or working capital management—can lead to serious financial difficulties, including bankruptcy. > > ### 4.3 Impact on business success > > The effective execution of financial management functions and decisions is paramount to a business's overall success. It ensures that the company can meet its obligations, fund its growth, and ultimately maximize the value of its shares. > > #### 4.3.1 The goal of the firm > > While maximizing market share or short-term profits might seem appealing, the ultimate goal of financial management is to **maximize the value of the firm’s shares**. This goal considers not only current profitability but also future cash flows, the risks associated with the business, and the impact on all stakeholders. > > > **Example:** A company might achieve a high market share by selling products at a very low price. However, if this pricing strategy makes it impossible to cover costs and generate sufficient cash flow, the company will not be sustainable in the long run, and its share value will suffer. Similarly, accounting profits do not always translate into available cash, highlighting the importance of cash flow management. > > * * * > > ## Common mistakes to avoid > > * Review all topics thoroughly before exams > > * Pay attention to formulas and key definitions > > * Practice with examples provided in each section > > * Don't memorize without understanding the underlying concepts >

| Term | Definition | |------|------------| | Financial Management | The practice of managing financial assets and liabilities to ensure the company's profitability, liquidity, and solvency, ultimately aiming to maximize shareholder value. | | Profitability | A measure of a company's ability to generate earnings relative to its revenue, operating costs, or other expenses over a specific period. It indicates how well a company is performing financially. | | Sales Margin | A profitability ratio that measures the percentage of revenue that remains after deducting all operating expenses, including cost of goods sold and overhead. It is calculated as Operating Profit / Sales. | | Liquidity | A company's ability to meet its short-term financial obligations as they come due. It is often assessed by looking at a company's cash on hand and readily convertible assets. | | Current Ratio | A liquidity ratio that compares a company's current assets to its current liabilities. A ratio of 1 or more generally indicates a healthy ability to cover short-term debts. It is calculated as Current Assets / Current Liabilities. | | Solvency | A company's ability to meet its long-term financial obligations and debts. It reflects the overall financial health and stability of the business, often examined through its financial structure. | | Financial Structure | The composition of a company's assets and liabilities, specifically how it is financed through a mix of debt and equity. It influences the company's risk and potential returns. | | Sole Proprietorship | A business structure owned and run by one individual with no legal distinction between the owner and the business. The owner is personally liable for all business debts and obligations. | | Partnership | A business structure where two or more individuals agree to share in the profits or losses of a business. Partners can have varying levels of liability depending on the partnership type. | | Corporation | A legal entity that is separate and distinct from its owners, offering limited liability protection to shareholders. It can enter into contracts, own assets, and be sued. | | C-Corp | A standard type of corporation that is taxed separately from its owners. Profits are taxed at the corporate level, and then again at the individual level when distributed as dividends, leading to potential double taxation. | | S-Corp | A variation of a C-corp that allows profits and losses to be passed through directly to the owners' personal income without being subject to corporate tax rates. This avoids double taxation. | | LLC (Limited Liability Company) | A business structure that combines the pass-through taxation of a partnership or sole proprietorship with the limited liability of a corporation. It is a legal entity but not a taxpaying structure itself. | | Organizational Chart | A diagram that visually represents the structure of an organization, showing the relationships between different positions, departments, and lines of authority. | | Capital Budgeting | The process a company uses to evaluate potential major projects or investments. It involves assessing whether the long-term assets acquired will maximize net benefits for the firm. | | Financing | The process of securing funds for a business. In financial management, it involves deciding how to pay for assets by determining the optimal mix of debt and equity financing. | | Working Capital | The difference between a company's current assets and current liabilities. Managing working capital involves optimizing short-term resources and obligations to support business growth and cash flow. | | Integrated Report (IR) | A comprehensive business report that communicates how an organization's strategy, governance, performance, and prospects, in the context of its external environment, lead to the creation of value over the short, medium, and long term. | | Shareholder Value | The total return provided to a company's shareholders, including stock price appreciation and dividends. Maximizing shareholder value is often considered the primary goal of a firm. |

# Typologie van Instellingen voor Collectieve Belegging (ICB) Dit onderwerp behandelt de classificatie van instellingen voor collectieve belegging, inclusief beleggingsvennootschappen en beleggingsfondsen, gebaseerd op hun rechtsvorm, kapitaalstructuur en financieringsvorm. ### 1.1 Algemene structuur en juridische kenmerken van ICB's Een ICB is een juridische structuur die beleggingsactiviteiten uitoefent door middel van een collectief beheer van beleggersmiddelen. De activa van de ICB worden gebundeld en beheerd conform een beheerreglement. * **Beleggingsfonds:** Geregeld door een overeenkomst (beheerreglement). Kenmerkt zich door een vast of veranderlijk aantal rechten van deelneming. Het beheer van het fonds wordt uitgevoerd door een ICB-beheervennootschap. Juridisch gezien is er sprake van middellijke vertegenwoordiging. De "nationaliteit" van het fonds wordt bepaald door de inschrijving op een lijst van de FSMA. * **Fonds als collectieve mede-eigendom:** Het fonds vormt een collectieve mede-eigendom van de beleggers. Elke belegger heeft een onverdeeld (zakelijk) recht op de activa, doch met een beperkte gehoudenheid tot schulden van het fonds ten belope van het netto-actief. Schuldeisers van beleggers hebben geen verhaal op de activa van het fonds. * **Doelgebonden vermogen:** Het fonds fungeert als een doelgebonden vermogen, waarbij de activa enkel dienen als waarborg voor schulden en verbintenissen aangegaan conform het doel van het fonds zoals vastgelegd in het beheerreglement. Handelingen van de beheerder buiten zijn bevoegdheid binden het fonds niet. * **Governance:** Het fonds kent een (extern) bestuur en een algemene vergadering van deelnemers. * **Vereffening:** De vereffening van het fonds geschiedt conform de regels van het Wetboek van vennootschappen en verenigingen (WVV). ### 1.2 Typologie van ICB's naar rechtsvorm #### 1.2.1 Beleggingsvennootschap Een beleggingsvennootschap is opgericht als een naamloze vennootschap (NV) en wordt beheerst door het WVV, met uitzonderingen bepaald in de ICB-wet. * **Vast of veranderlijk aantal rechten van deelneming:** * **Bevak (vast kapitaal):** Vast aantal rechten van deelneming. * **Bevek (veranderlijk kapitaal):** Veranderlijk aantal rechten van deelneming. * **Rechten van deelneming:** Deze vertegenwoordigen aandelen en verlenen de belegger lidmaatschaps- en financiële rechten. * **Specifieke kenmerken:** * Specialiteit van het statutair doel. * Minimumkapitaal van 1,2 miljoen euro. * **Bevek - Variabiliteit kapitaal:** Het kapitaal kan variabel zijn door uitgifte of inkoop van rechten van deelneming, zonder dat hiervoor een statutenwijziging vereist is. #### 1.2.2 Gesloten ('closed-ended') en open ('open-ended') structuren * **Gesloten ('closed-ended'):** * Kenmerkt zich door een vast aantal rechten van deelneming. * Dit geldt voor beleggingsfondsen of Bevak's met een vast kapitaal. * Bij uitgifte van nieuwe rechten van deelneming hebben bestaande deelnemers een voorkeurrecht. * Verplichte verhandeling op een gereglementeerde markt of MTF die openstaat voor het publiek. * **Open ('open-ended'):** * Kenmerkt zich door een veranderlijk aantal rechten van deelneming. * Dit geldt voor beleggingsfondsen of Bevek's met een veranderlijk kapitaal. * Er is geen behoefte aan een secundaire markt, aangezien de ICB handelt tegen de inventariswaarde. ### 1.3 Typologie van ICB's naar kapitaalstructuur #### 1.3.1 Openbare ICB * **Financiering:** Door (gedeeltelijke) publieke uitgifte van deelbewijzen, zowel in België als in het buitenland. * **Criteria openbaarheid:** Vergelijkbaar met de (bestaande) Prospectuswet, met inachtneming van kwantitatieve drempels. * **Toelating tot verhandeling:** Vereist toelating tot verhandeling op een gereglementeerde markt of MTF. #### 1.3.2 Institutionele ICB * **Kenmerken:** Private plaatsing bij 'in aanmerking komende beleggers'. * **Definitie 'in aanmerking komende beleggers':** Omvat onder meer gekwalificeerde investeerders en beleggingsondernemingen, pensioenfondsen, en wordt per definitie uitgebreid tot 'professionele beleggers' in de zin van MiFID. * **Opt-in regeling:** Rechtspersonen kunnen kiezen om als 'in aanmerking komende belegger' te worden beschouwd. * **FSMA register:** De FSMA houdt een register bij van 'in aanmerking komende beleggers'. * **Verwerving:** Traditioneel enkel door 'gelijksoortige' beleggers. Specifieke uitvoeringsKB's bestaan voor financiële instrumenten/liquiditeiten en schuldvorderingen. ### 1.4 Typologie van ICB's naar financieringsvorm #### 1.4.1 Private ICB * **Plaatsing:** Private plaatsing bij particulieren. * **Voorwaarden:** * Minder dan 150 personen. * Bij een Bevek: de tegenwaarde per belegger moet groter zijn dan 250.000 euro. * De totale tegenwaarde van de uitgifte mag niet meer bedragen dan 100.000 euro over een periode van 12 maanden. * **Regelgeving:** Enkel uitvoeringsKB's voor private privakken bestaan. ### 1.5 Typologie van ICB's naar beleggingen De beleggingstypologie van ICB's is divers en wordt bepaald door specifieke uitvoeringsKB's. * **Europese type:** Geregeld bij KB van 4 maart 2005. * **Financiële instrumenten/liquiditeiten:** * Open-ended: Geregeld door ICB KB en KB van 7 december 2007. * Closed-ended: Geregeld door KB van 4 maart 1991. * **Grondstoffen:** Geen specifiek uitvoeringsKB. * **Opties/termijncontracten op effecten:** Geen specifiek uitvoeringsKB. * **Vastgoed:** Geregeld door KB van 10 april 1995 (vastgoedbevaks). Vastgoedcertificaten vallen onder de Prospectuswet als schuldinstrumenten. * **Hoog-risicodragend kapitaal:** Geen specifiek uitvoeringsKB. * **Schuldvorderingen:** Geregeld door IBS (KB van 29 november 1993) of KB van 15 september 2006. * **Niet-genoteerde vennootschappen:** * Prifonds en privak (KB van 18 april 1997) voor openbare ICB's. * Private privak (KB van 23 mei 2007) met de mogelijkheid tot kapitalisatie of uitkering, eventueel door creatie van aandelenklassen of compartimenten. #### 1.5.1 Kapitaalwaarborg en kapitaalbescherming * **Volledige bescherming op vervaldag:** Bij inschrijving tijdens de initiële periode. * **Middelenverbintenis:** De beleggingsstrategie is gericht op deposito's of soortgelijke technieken. * **Beperkingen inzake risicospreiding:** Blijven van kracht. * **Tegenpartij:** De tegenpartij staat onder prudentieel toezicht in de EU/EER of is een lidstaat, met een maximum van 20% blootstelling aan één lidstaat. * **Bescherming:** Geldt voor alle deelnemers. > **Tip:** Kapitaalbescherming is een optie die de initiële inleg op de vervaldag beschermt, maar de rendementsmogelijkheden kunnen hierdoor beperkt zijn. * **Resultaatsverbintenis in hoofde van de garant:** De garant staat in voor de bescherming. * **Tegenpartijrisico:** De garant moet prudentieel toezicht genieten in de EU/EER. De kredietwaardigheid van de garant (bv. rating) dient vermeld te worden. ### 1.6 Typologie van ICB's naar rendementsstructuur #### 1.6.1 Compartimentering binnen ICB's * **Toepassing:** Mogelijk binnen beleggingsfondsen, Bevek's of VBS (vennootschappen met bevek-structuur). * **Bevek specifieke regelgeving:** Enkel voor Europees type + financiële instrumenten/liquiditeiten. * **Structuur:** Creëert deelvermogens binnen eenzelfde rechtspersoon met eigen werkingsregels. * **Toerekening:** Elke verrichting of verbintenis wordt toegerekend aan één of meer compartimenten. * **Impermeabiliteit tussen compartimenten:** * **Passief:** Verschillende categorieën van aandelen. * **Actief:** Rechten van deelnemers zijn enkel verbonden aan de activa van hun eigen compartiment. * **Insolventie/vereffening:** Geschiedt enkel op niveau van het compartiment. > **Tip:** Compartimentering biedt flexibiliteit en kan helpen bij het aanbieden van verschillende beleggingsstrategieën of risicoprofielen binnen één rechtspersoon. ### 1.7 Afbakening en regulering van gestructureerde producten Gestructureerde financiële instrumenten zijn schuldinstrumenten waarvan de opbrengst of kapitaalevolutie verbonden is aan de waarde-evolutie van een onderliggend actief (bv. korf van financiële activa, index), zonder afwikkeling in het onderliggende actief. * **Verschil met ICB's en Tak 23-verzekeringen:** * **Gestructureerde (schuld)instrumenten ('Notes'):** Vallen onder de Prospectuswet. * **ICB(E) met kapitaalbescherming:** Vallen onder de ICB-wet. * **Tak 23-verzekering:** Geregeld door de Verzekeringswet, biedt meer flexibiliteit in de structurering van activa. * **PRIIPS-verordening:** Introduceert het "Key Investor Document" (KID) voor Packaged Retail Investment and Insurance-Based Products, een beknopt document met gestandaardiseerde informatie over het product. Het KID bevat onder andere de beoogde beleggers, risico-indicator, prestatiescenario's, kosten en de klachtenprocedure. * **Aansprakelijkheidsregime (PRIIPS-verordening):** De PRIIP-ontwikkelaar kan civielrechtelijk aansprakelijk worden gesteld indien het KID misleidend, niet-accuraat is, of niet strookt met de juridisch bindende documenten. Een retailbelegger die schade lijdt door te vertrouwen op een incorrect KID, kan een schadevergoeding vorderen. Dit regime staat nadere civielrechtelijke vorderingen niet in de weg. ### 1.8 Reclame en productinterventie * **Transversaal KB 25 april 2014:** Stelt specifieke verplichtingen inzake reclame bij de commercialisering van financiële producten aan niet-commerciële cliënten. Reclame en andere documenten mogen niet onjuist of misleidend zijn en moeten begrijpelijk zijn voor niet-professionele cliënten. Een a priori-controle door de FSMA is vereist voor reclame van alle financiële producten. * **Productinterventie (MiFIR):** De Europese autoriteiten (ESMA en nationale bevoegde autoriteiten) hebben de bevoegdheid om tijdelijk of permanent bepaalde financiële activiteiten of instrumenten te verbieden (product ban) indien er een bedreiging is voor het ordelijk functioneren en de integriteit van de markten, de financiële stabiliteit, beleggersbescherming, of indien er een noodsituatie ontstaat. Deze bevoegdheid kan worden gebruikt voor complexere financiële instrumenten. > **Tip:** Houd rekening met de steeds strengere regelgeving rond productinformatie en consumentenbescherming bij het aanbieden of beleggen in complexe financiële producten. --- # Gestructureerde financiële instrumenten en hun regulering Hier volgt een gedetailleerde samenvatting van gestructureerde financiële instrumenten en hun regulering, samengesteld voor studiedoeleinden. ## 2. Gestructureerde financiële instrumenten en hun regulering Gestructureerde financiële instrumenten zijn schuldinstrumenten waarvan de opbrengst of kapitaalevolutie gekoppeld is aan de waarde-evolutie van een onderliggend actief, zonder dat er een afwikkeling in dat onderliggende actief plaatsvindt. ### 2.1 Gestructureerde financiële instrumenten Een gestructureerd financieel instrument wordt gekenmerkt door de koppeling van zijn opbrengst of kapitaalevolutie aan de waarde-evolutie van een onderliggend actief. Dit onderliggende actief kan een mandje van financiële activa, een index, of iets dergelijks zijn. #### 2.1.1 Typologie en regulering In het Belgische recht is er geen specifieke, op zichzelf staande regulering voor gestructureerde financiële instrumenten. Afhankelijk van hun specifieke kenmerken vallen ze onder bestaande regelgeving: * **Schuldinstrumenten (Notes):** Deze vallen onder de prospectuswetgeving. * **Instellingen voor Collectieve Belegging (ICB) / ICBE's:** Deze worden geregeld door de ICB-wetgeving, eventueel met specifieke regels voor kapitaalbescherming. * **Tak 23-verzekeringen:** Deze vallen onder de verzekeringswetgeving, die meer flexibiliteit biedt in de structurering van activa. ##### 2.1.1.1 PRIIPS-verordening De PRIIPS-verordening (Packaged Retail Investment and Insurance-Based Products) introduceert een "Key Investor Document" (KID), een gestructureerd document van maximaal drie pagina's dat naast een eventueel prospectus en samenvatting wordt verstrekt. **Inhoud van het KID (artikel 8 PRIIPS-Verordening):** * Beoogde beleggers * Risico-indicator * Prestatiescenario's * Kosten * Klachtenprocedure **Aansprakelijkheidsregime (artikel 11 PRIIPS-Verordening):** 1. De PRIIP-ontwikkelaar is niet civielrechtelijk aansprakelijk op basis van het KID, tenzij dit document misleidend, inaccuraat is, of niet strookt met de juridisch bindende precontractuele en contractuele documenten of de vereisten van artikel 8. 2. Een retailbelegger die aantoont verlies te hebben geleden door te vertrouwen op een KID onder de in lid 1 genoemde omstandigheden, kan conform nationaal recht een schadevergoeding vorderen van de PRIIP-ontwikkelaar. 3. Elementen zoals 'verlies' en 'schadevergoeding' worden uitgelegd en toegepast in overeenstemming met het toepasselijke nationale recht. 4. Dit artikel staat verdere vorderingen voor civielrechtelijke aansprakelijkheid conform nationaal recht niet in de weg. 5. De verplichtingen uit hoofde van dit artikel mogen niet contractueel worden beperkt of uitgesloten. ##### 2.1.1.2 Prospectuswetgeving en reclame De prospectuswetgeving voorziet in informatieverplichtingen bij de uitgifte van effecten. Daarnaast geldt er specifieke regelgeving voor reclame en commercialisering van financiële producten. **"Transversaal" KB 25 april 2014:** Dit koninklijk besluit legt specifieke verplichtingen op inzake reclame bij de commercialisering van financiële producten aan niet-commerciële cliënten. Het is van toepassing op spaar-, beleggings- en verzekeringsproducten. * **Toepassing:** Geldt voor de 'fabrikant' en 'distributeur' van het product. * **Algemene principes:** Reclame mag niet onjuist of misleidend zijn. Voordelen mogen niet benadrukt worden zonder concrete indicatie van de risico's. Informatie moet begrijpelijk zijn voor niet-professionele cliënten. * **Minimale inhoud van reclame (artikel 12):** Moet onder meer de doelstelling, vergoeding en een beknopte aanduiding van de belangrijkste risico's bevatten. * **A priori-controle FSMA:** Er geldt een principe van a priori goedkeuring door de FSMA van reclame voor alle financiële producten. ##### 2.1.1.3 Productinterventie en 'product ban' Regelgeving rond productinterventie, waaronder de zogenaamde 'product ban', stelt toezichthouders in staat om de verkoop of uitgifte van bepaalde financiële instrumenten of activiteiten tijdelijk of permanent te beperken of te verbieden. * **Oorsprong (ESMA-verordening):** De European Securities and Markets Authority (ESMA) heeft de bevoegdheid om tijdelijk bepaalde financiële activiteiten te beperken of te verbieden, indien deze een bedreiging vormen voor het ordelijk functioneren en de integriteit van de markten, de financiële stabiliteit, of bij noodsituaties. Dit kan voor een maximale duur van drie maanden, met mogelijke verlenging en periodieke evaluatie. * **MiFIR-verordening:** Deze verordening explicieteert de bevoegdheid van ESMA voor tijdelijke verboden, met criteria die nu ook 'bedreiging voor beleggersbescherming' omvatten. Dit vormt een rechtsgrond voor een product ban. * **Nationale bevoegde autoriteiten (artikel 42 MiFIR):** Nationale autoriteiten kunnen financieel instrumenten of financiële activiteiten permanent verbieden indien er significante bezorgdheid is over beleggersbescherming, of om andere redenen die vergelijkbaar zijn met de ESMA-bevoegdheden. Dit moet pro-rata getoetst worden en mag geen discriminerend effect hebben op diensten uit andere lidstaten. ### 2.2 Instellingen voor Collectieve Belegging (ICB) ICB's, of Instellingen voor Collectieve Belegging, zijn fondsen die collectief vermogen van beleggers beheren. Ze kunnen verschillende rechtsvormen aannemen en worden gereguleerd om beleggers te beschermen. #### 2.2.1 Typologie van ICB's ICB's kunnen worden ingedeeld naar rechtsvorm, kapitaalstructuur, financieringsvorm, beleggingen, en rendementsstructuur. ##### 2.2.1.1 Naar rechtsvorm * **Beleggingsfonds:** Geregeld bij overeenkomst (beheerreglement), met een vast of veranderlijk aantal rechten van deelneming. Het fonds vormt een collectieve mede-eigendom van de beleggers, die een onverdeeld (zakelijk) recht hebben op het fonds. De aansprakelijkheid van beleggers is beperkt tot hun inbreng. Schuldeisers van beleggers hebben geen verhaal op de activa van het fonds. Het fonds is een doelgebonden vermogen. * **Beleggingsvennootschap:** Opgericht als een naamloze vennootschap (NV). Het wordt beheerst door het Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen (WVV), met afwijkingen in de ICB-wet. * **Vast kapitaal (Bevak):** Een vast aantal rechten van deelneming. * **Veranderlijk kapitaal (Bevek):** Een veranderlijk aantal rechten van deelneming, waarbij het kapitaal kan variëren door uitgifte of inkoop zonder statutenwijziging. ##### 2.2.1.2 Naar kapitaalstructuur * **'Gesloten' (closed-ended):** Een vast aantal rechten van deelneming (bijvoorbeeld een fonds of Bevak met vast kapitaal). Bij uitgifte van nieuwe rechten hebben bestaande deelnemers een voorkeurrecht. Deze zijn verplicht verhandeld op een gereglementeerde markt of MTF die openstaat voor het publiek. * **'Open' (open-ended):** Een veranderlijk aantal rechten van deelneming (bijvoorbeeld een fonds of Bevek met veranderlijk kapitaal). Er is geen behoefte aan een secundaire markt, aangezien de ICB handelt tegen inventariswaarde. ##### 2.2.1.3 Naar kapitaalstructuur (financieringsvorm) * **Openbare ICB:** Financiering door (gedeeltelijke) openbare uitgifte van deelbewijzen. Criteria voor openbaarheid zijn gerelateerd aan bestaande prospectuswetgeving (kwantitatieve drempels) en toelating tot verhandeling op een gereglementeerde markt/MTF. * **Institutionele ICB:** Private plaatsing bij 'in aanmerking komende beleggers' (professionele beleggers volgens MiFID, beleggingsondernemingen, pensioenfondsen, etc.). Er is een opt-in-regeling voor alle rechtspersonen. De verwerving is enkel door 'gelijksoortige' beleggers. * **Private ICB:** Private plaatsing bij particulieren, met beperkingen op het aantal beleggers en de totale tegenwaarde van de uitgifte over een bepaalde periode. ##### 2.2.1.4 Naar beleggingen De regelgeving specificeert de toegestane beleggingen voor verschillende typen ICB's, waaronder: * Europese type ICB's * Financiële instrumenten en liquiditeiten * Grondstoffen (geen specifieke uitvoerings-KB) * Opties en termijncontracten op effecten (geen specifieke uitvoerings-KB) * Vastgoed (vastgoedbevaks, onderscheiden van vastgoedcertificaten die onder de prospectuswet vallen) * Hoog-risicodragend kapitaal (geen specifieke uitvoerings-KB) * Schuldvorderingen * Niet-genoteerde vennootschappen (prifonds en privak) ##### 2.2.1.5 Naar rendementsstructuur * **Kapitaalwaarborg (kapitaalbescherming):** * Volledige bescherming op vervaldag bij inschrijving tijdens de initiële periode. * De beleggingsstrategie steunt op deposito's of analoge technieken (middelenverbintenis). * Risicospreidingsgrenzen blijven gelden. * Tegenpartij staat onder prudentieel toezicht in de EU/EER of is een lidstaat (maximaal 20% in dezelfde lidstaat). * De bescherming geldt voor alle deelnemers. * De garant staat onder prudentieel toezicht. * De kredietwaardigheid van de garant (bv. rating) moet vermeld worden. ##### 2.2.1.6 Compartimentering binnen ICB's Binnen een ICB (fonds, Bevek of VBS) kunnen deelvermogens (compartimenten) worden gecreëerd met eigen werkingsregels. * **Toerekening:** Elke verrichting of verbintenis wordt toegerekend aan één of meer compartimenten. * **Impermeabiliteit:** Er is geen vermenging tussen compartimenten. Rechten van deelnemers gelden enkel op de activa van hun eigen compartiment. In geval van insolventie of vereffening gebeurt dit op het niveau van het compartiment. #### 2.2.2 Gestructureerde producten en informatiegelijkheid Er is een thematiek van afbakeningsvragen bij gestructureerde beleggingsproducten, met name in de context van PRIIPs. Vanuit aanbodperspectief is het mogelijk om hetzelfde collectieve beleggingsproduct in verschillende vormen te structureren (bv. als ICB-Tak 23, gestructureerde product 'notes', of een ICB). Vanuit het perspectief van de belegger ontstaat de vraag naar gelijkheid in informatie en bescherming. * **Effecten:** Prospectuswetgeving (eenmalige informatie). * **Tak 23:** Verzekeringswet (grotere soepelheid in activa-structurering). * **ICB:** Risicodiversificatie, periodieke informatie. Het principe van "WYSIWYG" (What You See Is What You Get) is hierbij relevant voor de transparantie. --- # Kapitaalbescherming en compartimentering binnen ICB's Dit onderwerp behandelt de mechanismen van kapitaalbescherming in openbare ICB's en de toepassing van compartimentering binnen een rechtspersoon om aparte deelvermogens te creëren met eigen regels. ### 3.1 Kapitaalbescherming Kapitaalbescherming, ook wel kapitaalwaarborg genoemd, binnen bepaalde openbare ICB's houdt in dat er een integrale, onherroepelijke en onvoorwaardelijke waarborg is op de inschrijvingsprijs op de vervaldag, mits de inschrijving plaatsvond tijdens de initiële periode. #### 3.1.1 Middelenverbintenis en risicospreiding Bij kapitaalbescherming is er sprake van een middelenverbintenis, waarbij de beleggingsstrategie gericht is op het beleggen in deposito's of analoge technieken. Belangrijk is dat de algemene begrenzingsregels inzake risicospreiding onverkort van kracht blijven. #### 3.1.2 Tegenpartijrisico en prudentieel toezicht De entiteit die de kapitaalwaarborg garandeert (de garant) moet onderworpen zijn aan prudentieel toezicht in de Europese Unie (EU) of de Europese Economische Ruimte (EER), of een lidstaat zijn. * **Voorbeeld:** De tegenpartij van de garant kan een bank zijn die onder toezicht staat van een nationale prudente autoriteit binnen de EU. #### 3.1.3 Toepassingsgebied en transparantie De kapitaalbescherming geldt voor alle deelnemers van het fonds. Er is ook een transparantieplicht met betrekking tot de kredietwaardigheid van de garant, bijvoorbeeld door vermelding van diens rating. * **Tip:** Controleer altijd de kredietrating van de garant; een hogere rating duidt op een lagere kans op wanbetaling van de garant. ### 3.2 Compartimentering binnen ICB's Compartimentering maakt het mogelijk om binnen één rechtspersoon (zoals een Bevek of een Beleggingsvennootschap met Beperkte Aansprakelijkheid - BVBA) verschillende deelvermogens te creëren. Elk van deze deelvermogens, of compartimenten, heeft zijn eigen specifieke werkingsregels. #### 3.2.1 Rechtsvormen en toepassingsgebied Compartimentering is specifiek toegestaan voor het "Europese type" beleggingsfondsen en voor fondsen die beleggen in financiële instrumenten en liquiditeiten. De regeling hiervoor is vastgelegd in de ICB-wet. #### 3.2.2 Toerekening van verrichtingen en verbintenissen Elke transactie of verbintenis die door de ICB wordt aangegaan, wordt toegerekend aan één of meerdere specifieke compartimenten. #### 3.2.3 Impermeabiliteit tussen compartimenten Een cruciaal aspect van compartimentering is de waterdichte scheiding (impermeabiliteit) tussen de verschillende compartimenten. * **Actief:** De rechten van de deelnemers in een compartiment strekken zich uitsluitend uit tot de activa die behoren tot hun specifieke compartiment. * **Passief:** Er kunnen verschillende categorieën van aandelen of deelbewijzen worden uitgegeven die aan specifieke compartimenten zijn gekoppeld. #### 3.2.4 Gevolgen bij insolventie of vereffening In geval van insolventie of vereffening van de ICB, worden de procedurele stappen en de verdeling van activa uitsluitend op het niveau van het betreffende compartiment uitgevoerd. Dit betekent dat de schuldeisers van één compartiment geen verhaal kunnen halen op de activa van een ander compartiment. * **Tip:** Deze structuur beschermt beleggers in een ander compartiment tegen de potentiële verliezen of schulden van het falende compartiment. --- # Productinterventie en toezicht op financiële producten Dit onderwerp behandelt de instrumenten die toezichthouders ter beschikking staan om financiële markten te reguleren, met specifieke aandacht voor productverboden en de rol van de Europese Unie en nationale autoriteiten. ### 4.1 Productinterventie: De Rol van Toezichthouders Productinterventie door financiële toezichthouders richt zich op het beheren en beperken van risico's die voortvloeien uit specifieke financiële producten of activiteiten. Dit kan variëren van informatieve richtlijnen tot ingrijpende maatregelen zoals productverboden. #### 4.1.1 Theoretische basis en instrumenten De oorsprong van productinterventie ligt in de noodzaak om zowel de integriteit van de financiële markten als de bescherming van beleggers te waarborgen. De Europese autoriteiten, met name de European Securities and Markets Authority (ESMA), spelen hierin een cruciale rol. * **ESMA's rol en bevoegdheden**: Artikel 9 van Verordening (EU) nr. 1095/2010 van de ESMA legt de taak vast inzake consumentenbescherming. De ESMA kan tijdelijk bepaalde financiële activiteiten beperken of verbieden. De criteria hiervoor omvatten een bedreiging voor het ordelijk functioneren en de integriteit van de markten, de financiële stabiliteit, of een noodsituatie. Dergelijke maatregelen zijn initieel beperkt tot een periode van maximaal drie maanden, met de mogelijkheid tot verlenging, en vereisen periodieke evaluatie. Nationale autoriteiten kunnen de ESMA verzoeken om heroverweging van dergelijke beslissingen. * **MiFIR-verordening en productverboden**: Artikel 40 van Verordening (EU) 2014/65 (MiFIR) expliciteert de bevoegdheid van de ESMA voor tijdelijke verboden, in lijn met artikel 9, lid 5 van de ESMA-verordening. Hoewel oorspronkelijk gericht op specifieke financiële activiteiten, is er een geleidelijke uitbreiding van deze bevoegdheden naar financiële instrumenten, zowel wat betreft productie als distributie. Nieuwe criteria voor dergelijke maatregelen omvatten ook de bedreiging voor beleggersbescherming, wat een duidelijke rechtsgrond vormt voor het zogenaamde 'product ban'. #### 4.1.2 Nationale bevoegdheden en coördinatie Naast de Europese rol, beschikken nationale bevoegde autoriteiten over aanzienlijke instrumenten voor productinterventie. * **Bevoegdheid nationale autoriteiten**: Artikel 42 van MiFIR kent nationale bevoegde autoriteiten de bevoegdheid toe om financiële instrumenten of financiële activiteiten permanent te verbieden. Dit geldt met name voor financiële instrumenten die "in of van de betreffende lidstaat" worden aangeboden. De criteria voor deze permanente verboden zijn vergelijkbaar met die van de ESMA, waaronder het bestaan van een "significante reden tot bezorgdheid over beleggersbescherming". * **Proportionaliteit en notificatie**: Bij het opleggen van maatregelen dient de proportionaliteit getoetst te worden. Er mag geen discriminerend effect zijn op diensten of activiteiten die vanuit andere lidstaten worden aangeboden. Bovendien is er een verplichting tot ex ante mededeling aan andere lidstaten en de ESMA. De ESMA speelt hierbij een coördinerende rol, onder andere door advies te verstrekken over voorgenomen productverboden. #### 4.1.3 Specifieke reguleringen en instrumenten ter bescherming Verschillende regelgevingen en documenten zijn ontwikkeld om informatievoorziening en bescherming van beleggers te verbeteren, vooral bij complexe producten. * **PRIIPs-verordening**: De Packaged Retail Investment and Insurance-Based Products (PRIIPs)-verordening, ingevoerd in november 2014, introduceert het "Key Investor Document" (KID). Dit document, maximaal 3 pagina's, bevat strikt gereguleerde informatie (conform artikel 8 van de PRIIPs-verordening). Het omvat onder andere de beoogde beleggers, een risico-indicator, prestatiescenario's, kosten en een klachtenprocedure. > **Tip:** Het KID is bedoeld om retailbeleggers een helder en beknopt overzicht te geven van de belangrijkste kenmerken en risico's van een PRIIP, ter ondersteuning van hun beleggingsbeslissingen. * **Aansprakelijkheidsregime van PRIIPs**: Artikel 11 van de PRIIPs-verordening regelt het aansprakelijkheidsregime. De ontwikkelaar van een PRIIP kan niet civielrechtelijk aansprakelijk worden gesteld op basis van het KID, tenzij dit document misleidend, onnauwkeurig of in strijd is met juridisch bindende documenten. Een retailbelegger die schade heeft geleden door te vertrouwen op een misleidend KID, kan onder bepaalde omstandigheden een schadevergoeding vorderen van de ontwikkelaar. Nationale wetgeving bepaalt de verdere invulling van "verlies" en "schadevergoeding". Contractuele bedingen mogen de verplichtingen uit dit artikel niet beperken of uitsluiten. * **"Transversaal" KB 25 april 2014**: Dit koninklijk besluit legt specifieke verplichtingen op inzake reclame bij de commercialisering van financiële producten aan niet-commerciële cliënten. Het is van toepassing op spaar-, beleggings- en verzekeringsproducten en richt zich zowel tot de 'fabrikant' als de 'distributeur' van deze producten. Reclame mag niet onjuist of misleidend zijn, mag geen voordelen benadrukken zonder concrete risico-indicatie, en moet begrijpelijk zijn voor niet-professionele cliënten. Artikel 12 specificeert de minimale inhoud van reclame, waaronder de doelstelling, vergoedingen en een beknopte aanduiding van de belangrijkste risico's. * **A priori-controle door FSMA**: Een belangrijk aspect van het Belgische toezicht is de principe van a priori-goedkeuring door de FSMA van reclame voor alle financiële producten (artikel 26). #### 4.1.4 Productverboden in de praktijk De mogelijkheid tot het instellen van productverboden wordt ingezet voor producten die als te risicovol of te complex worden beschouwd voor bepaalde beleggersgroepen. * **Moratorium op Bijzonder Ingewikkelde Financiële Instrumenten (2011)**: De FSMA heeft in 2011 een "vrijwillig" moratorium ingesteld op deze instrumenten, wat een vroege vorm van productinterventie illustreert. * **Sectoroverschrijdend Reglement FSMA 24 april 2014**: Dit reglement verbood specifieke producten, zoals tak 23-verzekeringen of certificaten belegd in activa waar een ICB niet in kan beleggen ('niet-conventionele' beleggingen) en 'life settlements'. > **Voorbeeld:** Een tak 23-product dat belegd wordt in 'life settlements' (levensverzekeringspolissen van stervenden) zou onder dit verbod kunnen vallen, gezien de complexiteit en het inherente risico voor beleggers. ### 4.2 Typologie van Collectieve Beleggingsinstellingen (ICB's) en Gestructureerde Producten Het document beschrijft de verschillende typen ICB's en gestructureerde financiële producten, wat de context biedt voor waar productinterventie kan plaatsvinden. #### 4.2.1 Gestructureerde financiële instrumenten Een gestructureerd financieel instrument (schuldinstrument) waarvan de opbrengst of kapitaalevolutie gekoppeld is aan de waarde-evolutie van een onderliggend actief. Dit onderliggend actief kan een mandje financiële activa of een index zijn. Er is geen afwikkeling in het onderliggend actief zelf. #### 4.2.2 Typologie van ICB's naar rechtsvorm en structuur * **Beleggingsfonds**: Geregeld bij overeenkomst (beheerreglement). Het fonds vormt een collectieve mede-eigendom van beleggers. Beleggers hebben een onverdeeld (zakelijk) recht, maar met een beperkte gehoudenheid tot de schulden van het fonds, pro rata van het netto-actief. Schuldeisers van beleggers hebben geen verhaal op de activa van het fonds. * **Beleggingsvennootschap**: Opgericht als NV, beheerst door het Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen (WVV), met uitzonderingen in de ICB-wet. Dit kan een vast (Bevak) of veranderlijk (Bevek) aantal rechten van deelneming hebben. Rechten van deelneming zijn hier aandelen. Er is een statutair doel, een minimumkapitaal van 1,2 miljoen euro, en bij Beveks kan het kapitaal variabel zijn zonder statutenwijziging. #### 4.2.3 ICB's naar kapitaalstructuur * **'Gesloten' (closed-ended)**: Vast aantal rechten van deelneming. Bij uitgifte van nieuwe rechten hebben bestaande deelnemers een voorkeurrecht. Verplichte verhandeling op een gereglementeerde markt of MTF die openstaat voor het publiek. * **'Open' (open-ended)**: Veranderlijk aantal rechten van deelneming. Geen behoefte aan een secundaire markt, aangezien de ICB handelt tegen de inventariswaarde. #### 4.2.4 ICB's naar financieringsvorm * **Openbare ICB**: Financiering via (gedeeltelijke) "openbare" uitgifte van deelbewijzen, in binnen- of buitenland. Criteria voor openbaarheid zijn vergelijkbaar met de (bestaande) Prospectuswet. Toelating tot verhandeling op een gereglementeerde markt/MTF is vereist. * **Institutionele ICB**: Plaatsing bij 'in aanmerking komende beleggers' (professionele beleggers, beleggingsondernemingen, pensioenfondsen, etc.). Dit kan ook uitgebreid worden tot "professionele beleggers" volgens MiFID. Er bestaat een opt-in regeling voor alle rechtspersonen. * **Private ICB**: Private plaatsing bij particulieren, met limieten aan het aantal personen en de totale tegenwaarde van de uitgifte. #### 4.2.5 ICB's naar beleggingen, rendementsstructuur en vermogensstructuur * **Beleggingen**: Specifieke regelgeving bestaat voor Europese type ICB's, financiële instrumenten/liquiditeiten, grondstoffen, opties/termijncontracten op effecten, vastgoed (vastgoedbevaks), hoogrisicodragend kapitaal, schuldvorderingen en niet-genoteerde vennootschappen. * **Rendementsstructuur**: * **Kapitaalwaarborg**: Dit omvat integrale, onherroepelijke en onvoorwaardelijke waarborg op de vervaldag van de inschrijvingsprijs tijdens de initiële periode. Er geldt een middelenverbintenis voor de garant, met prudentieel toezicht in de EU/EER of lidstaat. De bescherming geldt voor alle deelnemers. Vermelding van de kredietwaardigheid van de garant (rating) is relevant. * **Compartimentering**: Binnen eenzelfde rechtspersoon (Bevek, VBS) kunnen deelvermogens met eigen werkingsregels worden gecreëerd. Elke verrichting wordt toegerekend aan een of meer compartimenten. Er is impermeabiliteit tussen compartimenten, wat betekent dat rechten van deelnemers enkel op de activa van hun 'eigen' compartiment aanspraak maken. Bij insolventie of vereffening gebeurt dit enkel op niveau van het compartiment. * **Vermogensstructuur**: Vragen over afbakening zijn vooral relevant bij gestructureerde beleggingsproducten, zoals PRIIPs. Dit kan leiden tot het structureren van collectieve beleggingsproducten in verschillende vormen, zoals een ICB-tak 23, of verpakking in 'notes', tak 23 of een ICB. De gelijkheid in informatie en bescherming voor de belegger is hierbij een belangrijk aandachtspunt. #### 4.2.6 Gestructureerde (schuld)instrumenten en hun regulering Gestructureerde (schuld)instrumenten hebben geen eigen specifieke regulering in het Belgische recht. Een (schuld)instrument, zoals een 'note', valt onder de Prospectuswet. Voor ICB's geldt de ICB-wet, eventueel met kapitaalbescherming. Tak 23-verzekeringen vallen onder de Verzekeringswet. De PRIIPs-verordening is hierop van toepassing. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Gestructureerd financieel instrument | Een (schuld)instrument waarvan de opbrengst of kapitaalevolutie verbonden is aan de waarde-evolutie van een onderliggend actief, zoals een korf van financiële activa of een index, zonder afwikkeling in het onderliggende actief zelf. | | Instelling voor Collectieve Belegging (ICB) | Een fonds dat collectieve mede-eigendom vormt van de beleggers, geregeld bij overeenkomst (beheerreglement), met een vast of veranderlijk aantal rechten van deelneming en beheer door een ICB-beheervennootschap. | | Beleggingsvennootschap | Een vennootschap opgericht als NV, beheerst door het Wetboek van Vennootschappen, met een vast (Bevak) of veranderlijk (Bevek) aantal rechten van deelneming, waarbij de rechten van deelneming aandelen vertegenwoordigen. | | Bevak | Een beleggingsvennootschap met een vast aantal rechten van deelneming, waarbij bij uitgifte van nieuwe rechten bestaande deelnemers een voorkeurrecht hebben en verplichte verhandeling op een gereglementeerde markt of MTF vereist is. | | Bevek | Een beleggingsvennootschap met een veranderlijk aantal rechten van deelneming, waarbij de variabiliteit van het kapitaal gebeurt door uitgifte of inkoop zonder statutenwijziging, en er geen behoefte is aan een secundaire markt omdat de ICB handelt tegen inventariswaarde. | | Openbare ICB | Een ICB die financiering verkrijgt door een (gedeeltelijke) openbare uitgifte van deelbewijzen, waarbij criteria zoals de Prospectuswet of toelating tot verhandeling op een gereglementeerde markt van toepassing kunnen zijn. | | Institutionele ICB | Een ICB die private plaatsing doet bij in aanmerking komende beleggers, zoals beleggingsondernemingen, ICB's, pensioenfondsen, en professionele beleggers in de zin van MiFID, met specifieke uitvoerings-KB's voor bepaalde financiële instrumenten. | | Private ICB | Een ICB die private plaatsing doet bij particulieren, met beperkingen op het aantal personen en de totale waarde van de uitgifte over een bepaalde periode, en waarvoor specifieke uitvoerings-KB's van toepassing kunnen zijn. | | Kapitaalbescherming | Een mechanisme dat beoogt het kapitaal van de belegger te beschermen, vaak met een volledige bescherming op de vervaldag bij inschrijving tijdens de initiële periode, gebaseerd op een middelenverbintenis en prudentieel toezicht op de tegenpartij. | | Compartimentering | Een structuur binnen een ICB (fonds, Bevek of VBS) die de creatie van deelvermogens binnen eenzelfde rechtspersoon mogelijk maakt, elk met eigen werkingsregels, waarbij verrichtingen en verbintenissen aan specifieke compartimenten worden toegerekend en er impermeabiliteit tussen compartimenten geldt. | | PRIIPs-verordening | De verordening betreffende gestructureerde retailbeleggingsproducten en verzekeringsproducten, die de invoering van een Key Investor Document (KID) vereist en regels stelt aan de inhoud, het aansprakelijkheidsregime en de informatieverplichtingen voor deze producten. | | Product ban | Een maatregel waarbij toezichthouders tijdelijk bepaalde financiële activiteiten kunnen beperken of verbieden, of financiële instrumenten blijvend kunnen verbieden, wanneer er sprake is van een bedreiging voor de ordelijke werking van de markten, de financiële stabiliteit of de beleggersbescherming. |

# نماذج تقييم القيمة الثابتة والمتغيرة يناقش هذا القسم نماذج تقييم الأسهم والسندات، بما في ذلك نموذج النمو الثابت ونموذج جوردون للنمو، بالإضافة إلى حساب قيم السندات ذات الفائدة الثابتة الدائمة [1](#page=1) [2](#page=2). ### 1.1 نموذج القيمة القيمة هي الفائدة الاقتصادية [1](#page=1). #### 1.1.1 نموذج النمو الثابت نموذج النمو الثابت يقيم القيمة بناءً على الفائدة الاقتصادية ومعدل الرسملة [1](#page=1). $$ \text{Value} = \frac{\text{Economic Benefit}}{\text{Capitalisation rate}} $$ حيث: - القيمة = Value [1](#page=1). - الفائدة الاقتصادية = Economic Benefit [1](#page=1). - معدل الرسملة = Capitalisation rate [1](#page=1). > **Tip:** هذا النموذج مناسب للأصول التي تتوقع أن تولد تدفقات نقدية ثابتة إلى الأبد [1](#page=1). ### 1.2 نماذج تقييم السندات #### 1.2.1 حساب قيم سندات الفائدة الثابتة الدائمة يتم حساب سعر السندات ذات الفائدة الثابتة الدائمة بقسمة القسيمة على عائد السندات [1](#page=1). $$ \text{Perpetual Fixed Interest Bond Price} = \frac{\text{Coupon}}{\text{Bond Yield}} $$ حيث: - سعر السندات ذات الفائدة الثابتة الدائمة = Perpetual Fixed Interest Bond Price [1](#page=1). - القسيمة = Coupon [1](#page=1). - عائد السندات = Bond Yield [1](#page=1). ### 1.3 نموذج جوردون للنمو (نموذج النمو الثابت) إذا كان هناك معدل نمو ثابت، يتم استخدام نموذج جوردون للنمو [1](#page=1). $$ \text{Value} = \frac{\text{CF}_1}{\text{Ke} - \text{g}} $$ حيث: - $\text{CF}_1$: التدفق النقدي لحقوق الملكية في السنة الأولى من التنبؤ، أو $\text{CF}_0 \ast (1 + \text{معدل النمو الثابت})$ [1](#page=1). - $\text{Ke}$: تكلفة حقوق الملكية (Cost of Equity) [1](#page=1). - $g$: معدل النمو الثابت (Growth) [1](#page=1). يمكن إعادة صياغة المعادلة على النحو التالي: $$ \text{Value} = \frac{\text{CF}_1}{\text{Ke} - \text{g}} $$ حيث: - $\text{CF}_1$: التدفق النقدي لحقوق الملكية في السنة الأولى من التنبؤ، أو $\text{CF}_0 \ast (1 + \text{معدل النمو الثابت})$ [1](#page=1). - $\text{Ke}$: تكلفة حقوق الملكية (Cost of Equity) [1](#page=1). - $g$: معدل النمو الثابت (Growth) [1](#page=1). > **Tip:** يجب أن يكون معدل الخصم (Ke) أكبر من معدل النمو (g) لكي تكون القيمة موجبة وذات معنى [1](#page=1). ### 1.4 نماذج تتضمن النمو الحقيقي والتضخمي عند وجود نمو حقيقي وتضخمي دائم، يمكن استخدام الصيغة التالية: $$ \text{Value} = \frac{\text{CF} \ast (1 + i) \ast (1 + r)}{(1 + d) - [(1 + i) \ast (1 + r)]} $$ حيث: - $\text{CF}$: التدفق النقدي مباشرة قبل النمو الدائم [2](#page=2). - $i$: النمو التضخمي (inflationary growth) [2](#page=2). - $r$: النمو الحقيقي (real growth) [2](#page=2). - $d$: معدل الخصم (discount rate) [2](#page=2). - Value: القيمة [2](#page=2). يمكن تبسيط هذه المعادلة إذا تم دمج النمو الحقيقي والتضخمي في معدل نمو إجمالي ($g = (1+i)(1+r) - 1$): $$ \text{Value} = \frac{\text{CF} \ast (1 + g)}{d - g} $$ حيث: - $\text{CF}$: التدفق النقدي مباشرة قبل النمو الدائم [2](#page=2). - $g$: معدل النمو (growth) [2](#page=2). - $d$: معدل الخصم (discount rate) [2](#page=2). - Value: القيمة [2](#page=2). > **Tip:** إذا كان النمو ثابتًا، فإن $g$ في هذه الصيغة تمثل معدل النمو الإجمالي (الحقيقي + التضخمي). ### 1.5 حالة عدم وجود نمو أبدي إذا لم يكن هناك نمو إلى الأبد، يمكن تبسيط المعادلة إلى: $$ \text{Value} = \frac{\text{CF}}{d} $$ حيث: - $\text{CF}$: التدفق النقدي [2](#page=2). - $d$: معدل الخصم (Discount Rate) [2](#page=2). - Value: القيمة [2](#page=2). > **Tip:** هذا النموذج هو أساس لتقييم التدفقات النقدية الثابتة التي تستمر إلى الأبد. ### 1.6 طريقة التدفقات النقدية المخصومة (DCF) تُعرف هذه الطريقة أيضًا باسم "طريقة الأرباح المستقبلية المخصومة". تتضمن خصم جميع التدفقات النقدية المستقبلية المتوقعة إلى قيمتها الحالية [2](#page=2). $$ \text{Present Value} = \frac{\text{CF}_1}{(1 + k)^1} + \frac{\text{CF}_2}{(1 + k)^2} + \frac{\text{CF}_3}{(1 + k)^3} + \dots + \frac{\text{CF}_\infty}{(1 + k)^\infty} $$ حيث: - Present Value: القيمة الحالية [2](#page=2). - $\text{CF}$: التدفق النقدي [2](#page=2). - $k$: تكلفة حقوق الملكية (Cost of Equity) [2](#page=2). > **Example:** إذا توقعت شركة تدفقات نقدية بقيمة 100 دولار أمريكي في السنة الأولى، و 120 دولار أمريكي في السنة الثانية، بمعدل خصم 10%، فإن القيمة الحالية لهذه التدفقات ستكون: $100/(1.10)^1 + 120/(1.10)^2$. ### 1.7 خصم عدم وجود السيطرة (DLOC) يمكن الوصول إلى خصومات عدم وجود السيطرة (DLOC) من علاوة السيطرة [2](#page=2). $$ \text{Discount for Lack of Control (DLOC)} = 1 - \frac{1}{(1 + \text{discount rate})^\text{periods}} $$ هذه الصيغة غالبًا ما تستخدم لحساب القيمة الحالية لأصل مع الأخذ في الاعتبار عوامل التحكم أو عدمه [2](#page=2). --- # طرق التدفقات النقدية المخصومة وتعديلات المضاعف يستعرض هذا الجزء طريقة التدفقات النقدية المخصومة (DCF) وتعديلات المضاعفات المستخدمة في تقييم الشركات، مع الأخذ في الاعتبار عوامل مثل مخاطر الحجم والنمو. ### 2.1 طريقة التدفقات النقدية المخصومة (DCF) طريقة التدفقات النقدية المخصومة، والمعروفة أيضاً بطريقة الأرباح المستقبلية المخصومة، هي أسلوب لتقييم الاستثمار بناءً على التوقعات المستقبلية للتدفقات النقدية. يتمثل المبدأ الأساسي في تقدير قيمة الأصل أو الشركة اليوم، بناءً على مقدار الأموال التي يتوقع أن يولدها في المستقبل [2](#page=2). #### 2.1.1 صيغ التدفق النقدي المخصوم هناك صيغ متعددة لنمذجة التدفقات النقدية المخصومة، تختلف حسب افتراضات النمو. * **التدفق النقدي مع النمو الثابت:** إذا كان من المتوقع أن ينمو التدفق النقدي بمعدل ثابت إلى الأبد، يمكن استخدام صيغة النمو المستمر. تبدأ الصيغة بالتدفق النقدي مباشرة قبل النمو الدائم (CF)، وتأخذ في الاعتبار معدل النمو (g) ومعدل الخصم (d) [2](#page=2). $$ \text{Value} = \frac{\text{CF} \ast (1 + g)}{d - g} $$ حيث: * $\text{Value}$ = القيمة [2](#page=2). * $\text{CF}$ = التدفق النقدي مباشرة قبل النمو الدائم [2](#page=2). * $g$ = معدل النمو [2](#page=2). * $d$ = معدل الخصم [2](#page=2). في حال عدم وجود نمو أبدي، تصبح الصيغة أبسط [2](#page=2): $$ \text{Value} = \frac{\text{CF}}{d} $$ حيث: * $\text{CF}$ = التدفق النقدي [2](#page=2). * $d$ = معدل الخصم [2](#page=2). * **التدفق النقدي العام المخصوم:** لنمذجة تدفقات نقدية غير منتظمة أو ذات معدلات نمو متغيرة، يتم خصم كل تدفق نقدي مستقبلي بشكل فردي إلى قيمته الحالية باستخدام معدل الخصم المناسب [2](#page=2). $$ \text{Present Value} = \frac{\text{CF}_1}{(1 + k)^1} + \frac{\text{CF}_2}{(1 + k)^2} + \frac{\text{CF}_3}{(1 + k)^3} + \dots + \frac{\text{CF}_\infty}{(1 + k)^\infty} $$ حيث: * $\text{Present Value}$ = القيمة الحالية [2](#page=2). * $\text{CF}$ = التدفق النقدي [2](#page=2). * $k$ = تكلفة حقوق الملكية (Cost of Equity) [2](#page=2). > **Tip:** يعد فهم معدل الخصم (d أو k) وعناصر النمو (i و r أو g) أمراً بالغ الأهمية للحصول على تقييم دقيق باستخدام نماذج DCF. #### 2.1.2 خصومات عدم وجود السيطرة (DLOC) خصومات عدم وجود السيطرة (DLOC) هي تعديل يستخدم لتقليل قيمة حصة الأقلية في الشركة. يتم اشتقاقها من علاوة السيطرة (Control Premium)، وهي المبلغ الإضافي الذي قد يدفعه المشتري للحصول على حصة مسيطرة [2](#page=2). $$ \text{DLOC} = 1 - \frac{1}{1 + \text{Control Premium}} $$ حيث: * $\text{DLOC}$ = خصم عدم وجود السيطرة [2](#page=2). * $\text{Control Premium}$ = علاوة السيطرة [3](#page=3). ### 2.2 تعديلات المضاعفات تستخدم المضاعفات لتقييم الشركات من خلال مقارنتها بشركات مماثلة في السوق. يمكن تعديل هذه المضاعفات لتأخذ في الاعتبار عوامل مختلفة تؤثر على قيمة الشركة، مثل مخاطر الحجم والنمو. #### 2.2.1 مفاهيم متعلقة بالتقييم * **العائد على رأس المال المستثمر (ROA & ROIC):** * **ROA (Invested Capital ROA):** يقيس كفاءة الشركة في استخدام رأس مالها المستثمر لتوليد الأرباح قبل الفوائد والضرائب [3](#page=3). $$ \text{Invested Capital ROA} = \frac{\text{EBIT}}{\text{Total Assets}} $$ حيث: * $\text{Invested Capital ROA}$ = العائد على رأس المال المستثمر [3](#page=3). * $\text{EBIT}$ = الأرباح قبل الفوائد والضرائب [3](#page=3). * $\text{Total Assets}$ = إجمالي الأصول [3](#page=3). * **ROIC (Return on Invested Capital):** يقيس مدى فعالية الشركة في توليد العائد على رأس المال الذي استثمره المساهمون والدائنون [3](#page=3). $$ \text{ROIC} = \frac{\text{EBIT}}{\text{Total Equity} + \text{Interest bearing debt}} $$ حيث: * $\text{ROIC}$ = العائد على رأس المال المستثمر [3](#page=3). * $\text{EBIT}$ = الأرباح قبل الفوائد والضرائب [3](#page=3). * $\text{Total Equity}$ = إجمالي حقوق الملكية [3](#page=3). * $\text{Interest Bearing Debt}$ = الديون المحملة بالفوائد [3](#page=3). * **معدل النمو السنوي المركب (CAGR):** هو متوسط معدل النمو السنوي خلال فترة زمنية محددة، مع افتراض أن الأرباح يتم إعادة استثمارها [3](#page=3). * **المتوسط التوافقي:** هو مقلوب الوسط الحسابي لمقلوبات قيم المتغير. يستخدم أحياناً في حساب المضاعفات المتوسطة [3](#page=3). $$ H = \frac{n}{\sum_{i=1}^{n} (1/I_i)} $$ حيث: * $H$ = المتوسط التوافقي [4](#page=4). * $n$ = عدد الشركات التي يتم حساب النسبة لها [4](#page=4). #### 2.2.2 تعديلات المضاعفات تتضمن تعديلات المضاعفات ضبط مضاعفات الشركات العامة الإرشادية لتناسب خصائص الشركة التي يتم تقييمها. * **تعديل مخاطر الحجم:** يستخدم هذا التعديل لضبط المضاعفات بناءً على الفروقات في مخاطر الحجم بين الشركة محل التقييم والشركات الإرشادية [4](#page=4). $$ \text{Multiple adjusted} = \frac{1}{\frac{1}{\text{Multiple original}} + (\text{SRPs} - \text{SRPGLC})} $$ حيث: * $\text{Multiple Adjusted}$ = المضاعف المعدل [4](#page=4). * $\text{Multiple Original}$ = المضاعف الأصلي [4](#page=4). * $\text{SRPs}$ = علاوة مخاطر الحجم للشركة المعنية [4](#page=4). * $\text{SRPGLC}$ = علاوة مخاطر الحجم للشركة الإرشادية [4](#page=4). **مثال على تعديل مضاعف قيمة المنشأة/صافي الربح التشغيلي بعد الضرائب (EV/NOPAT):** إذا كان مضاعف EV/NOPAT للشركة الإرشادية هو 10 أضعاف، ووزن حقوق الملكية 60% في قيمة المنشأة، يمكن أن يصبح المضاعف المعدل [4](#page=4): $$ \text{EV/NOPAT adjusted} = \frac{1}{\frac{1}{10x} + 0.60 \ast (6.26\%)} = 7.2x $$ حيث: * $\text{EV/NOPAT}$ = قيمة المنشأة / صافي الربح التشغيلي بعد الضرائب [4](#page=4). * **تعديل فروق عائدات السندات الحكومية:** يتم تعديل المضاعفات لمراعاة الفروق في عوائد السندات الحكومية ذات تاريخ الاستحقاق المتماثل في بلد الشركة الإرشادية وبلد الشركة محل التقييم [4](#page=4). $$ \text{Multiple adjusted} = \frac{\text{YTMGLC}}{\text{YTMS}} \ast \text{Multiple original} $$ حيث: * $\text{YTMGLC}$ = العائد حتى تاريخ الاستحقاق للسندات الحكومية لبلد الشركة الإرشادية [5](#page=5). * $\text{YTMS}$ = العائد حتى تاريخ الاستحقاق للسندات الحكومية لبلد الشركة المعنية [5](#page=5). * **تعديل النمو:** يمكن تعديل المضاعفات لاستيعاب فروق معدلات النمو بين الشركة المعنية والشركات الإرشادية [5](#page=5). $$ \text{Multiple adjusted} = \frac{1}{\frac{1}{\text{Multiple original}} + (g_{\text{GLC}} - g_s)} $$ حيث: * $g_{\text{GLC}}$ = النمو للشركة العامة الإرشادية [5](#page=5). * $g_s$ = النمو للشركة المعنية [5](#page=5). * **تعديل تكلفة حقوق الملكية والنمو:** تجمع بعض نماذج التعديل بين تعديلات تكلفة حقوق الملكية (CoE) وتعديلات النمو (g) لضبط المضاعفات. * **لمضاعف السعر إلى الأرباح (P/E):** $$ \text{P/E adjusted} = \frac{1}{\frac{1}{\text{P/E original}} + (\text{CoE}_s - \text{CoE}_{\text{GLC}}) + (g_{\text{GLC}} - g_s)} $$ حيث: * $\text{P/E}$ = السعر إلى الأرباح [5](#page=5). * $\text{CoE}$ = تكلفة حقوق الملكية [5](#page=5). * $g_{\text{GLC}}$ = النمو للشركة العامة الإرشادية [5](#page=5). * $g_s$ = النمو للشركة المعنية [5](#page=5). * **لمضاعف قيمة المنشأة/صافي الربح التشغيلي بعد الضرائب (EV/NOPAT):** $$ \text{EV/NOPAT adjusted} = \frac{1}{\frac{1}{\text{EV/NOPAT original}} + \frac{E}{E+D}(\text{CoE}_s - \text{CoE}_{\text{GLC}}) + (g_{\text{GLC}} - g_s)} $$ حيث: * $E$ = الأرباح [5](#page=5). * $D$ = الفارق [5](#page=5). * $\text{CoE}$ = تكلفة حقوق الملكية [5](#page=5). * $\text{EV/NOPAT}$ = قيمة المنشأة/ صافي الربح التشغيلي بعد الضرائب [6](#page=6). * $g_{\text{GLC}}$ = النمو للشركة العامة الإرشادية [6](#page=6). * $g_s$ = النمو للشركة المعنية [6](#page=6). #### 2.2.3 قياسات الربحية والمضاعفات * **حساب مضاعف السعر إلى الربح قبل الضرائب:** يمكن حساب مضاعف السعر إلى الربح قبل الضرائب كنسبة السعر إلى الربح قبل الضرائب [6](#page=6). $$ \text{Price} / \text{Pre-tax Profit} = \text{Multiple} $$ $$ \text{47.50 dollars} / \text{5.46 dollars} = 8.7x $$ حيث: * المضاعف = السعر/الربح قبل الضريبة [6](#page=6). ### 2.3 نسب مالية شائعة تستخدم النسب المالية لفهم أداء الشركة المالي، وتشمل نسب السيولة ونسب الدوران. #### 2.3.1 نسب السيولة تقيس نسب السيولة قدرة الشركة على الوفاء بالتزاماتها قصيرة الأجل [6](#page=6). * **النسبة الحالية (Current Ratio):** $$ \text{Current Ratio} = \frac{\text{Current Assets}}{\text{Current Liabilities}} $$ حيث: * $\text{Current Ratio}$ = النسبة الحالية [6](#page=6). * $\text{Current Assets}$ = الأصول الحالية [6](#page=6). * $\text{Current Liabilities}$ = الالتزامات الحالية [6](#page=6). * **النسبة السريعة (Quick Ratio / Acid Test Ratio):** $$ \text{Quick (Acid Test) Ratio} = \frac{\text{Cash & Equivalents} + \text{Accounts receivable}}{\text{Current Liabilities}} $$ حيث: * $\text{Quick Ratio}$ = النسبة السريعة [6](#page=6). * $\text{Cash & Equivalents}$ = النقد وما في حكمه [6](#page=6). * $\text{Accounts receivable}$ = المدينون [6](#page=6). #### 2.3.2 نسب الدوران تقيس نسب الدوران كفاءة الشركة في استخدام أصولها لتوليد المبيعات [6](#page=6). * **معدل دوران المخزون (Inventory Turnover):** $$ \text{Inventory Turnover} = \frac{\text{Cost of Goods Sold}}{\text{Inventory}} $$ حيث: * $\text{Inventory turnover}$ = معدل دوران المخزون [6](#page=6). * $\text{Inventory}$ = المخزون [6](#page=6). * $\text{Cost of Goods Sold}$ = تكلفة البضاعة المباعة [6](#page=6). * **معدل دوران المدينين (Accounts Receivable Turnover):** $$ \text{Accounts Receivable Turnover} = \frac{\text{Sales}}{\text{Accounts Receivable}} $$ حيث: * $\text{Accounts Receivable turnover}$ = معدل دوران المدينين [6](#page=6). * $\text{Sales}$ = المبيعات [6](#page=6). * $\text{Accounts Receivable}$ = المدينون [6](#page=6). * **متوسط فترة التحصيل (Average Collection Period):** $$ \text{Average Collection Period} = \frac{\text{Accounts Receivable}}{\text{Sales Per Day}} $$ حيث: * $\text{Average collection period}$ = متوسط فترة التحصيل [6](#page=6). * $\text{Sales Per Day}$ = المبيعات اليومية [6](#page=6). * **معدل دوران رأس المال العامل (Working Capital Turnover):** $$ \text{Working Capital Turnover} = \frac{\text{Sales}}{\text{Working Capital}} $$ حيث: * $\text{Working capital turnover}$ = معدل دوران رأس المال العامل [6](#page=6). * $\text{Working Capital}$ = رأس المال العامل [6](#page=6). --- # نسب تحليل الأداء المالي يستعرض هذا القسم مجموعة شاملة من النسب المالية الأساسية المستخدمة لتقييم الأداء المالي للشركات، مقسمة إلى نسب السيولة، ونسب النشاط، ونسب الرفع المالي، ونسب الربحية، مع توضيح معادلاتها وطرق حسابها [6](#page=6) [7](#page=7) [8](#page=8). ### 3.1 نسب السيولة تقيس نسب السيولة قدرة الشركة على الوفاء بالتزاماتها قصيرة الأجل [6](#page=6). | العنوان | المعادلة | الاختصارات | |---|---|---| | النسبة الحالية (Current Ratio) | $\frac{\text{Current Assets}}{\text{Current Liabilities}}$ | Current Ratio = نسبة الحالية
Current assets = الأصول الحالية
Current liabilities = الالتزامات الحالية | | النسبة السريعة (Quick Ratio / Acid Test Ratio) | $\frac{\text{Cash \& Equivalents} + \text{Accounts Receivable}}{\text{Current Liabilities}}$ | Quick Ratio = النسبة السريعة
Cash & Equivalents = النقد وما في حكمه
Accounts receivable = المدينون | ### 3.2 نسب النشاط (إدارة الأصول) تقيّم هذه النسب مدى كفاءة الشركة في استخدام أصولها لتوليد المبيعات [6](#page=6) [7](#page=7). | العنوان | المعادلة | الاختصارات | |---|---|---| | معدل دوران المخزون (Inventory Turnover) | $\frac{\text{Cost of Goods Sold}}{\text{Inventory}}$ | Inventory turnover = معدل دوران المخزون
Inventory = المخزون
Cost of goods sold = تكلفة البضاعة المباعة | | معدل دوران المدينين (Accounts Receivable Turnover) | $\frac{\text{Sales}}{\text{Accounts Receivable}}$ | Accounts receivable turnover = معدل دوران المدينين
Sales = المبيعات
Accounts receivable = المدينون | | متوسط فترة التحصيل (Average Collection Period) | $\frac{\text{Accounts Receivable}}{\text{Sales} / 365}$ | Average collection period = متوسط فترة التحصيل | | معدل دوران الأصول الثابتة (Fixed Asset Turnover) | $\frac{\text{Sales}}{\text{Fixed Assets}}$ | Fixed assets = الأصول الثابتة
Fixed assets turnover = معدل دوران الأصول الثابتة | | معدل دوران رأس المال العامل (Working Capital Turnover) | $\frac{\text{Sales}}{\text{Working Capital}}$ | Working capital = رأس المال العامل
Working capital turnover = معدل دوران رأس المال العامل | | إجمالي معدل دوران الأصول (Total Asset Turnover) | $\frac{\text{Sales}}{\text{Total Assets}}$ | Total assets = إجمالي الأصول | ### 3.3 نسب الرفع المالي / التغطية تقيس هذه النسب مدى اعتماد الشركة على الديون لتمويل عملياتها وقدرتها على سداد التزاماتها المالية [7](#page=7). | العنوان | المعادلة | الاختصارات | |---|---|---| | الدين إلى الأصول (Debt / Assets) | $\frac{\text{Total Debt}}{\text{Total Assets}}$ | Debt / assets = الديون / الأصول
Total debt = إجمالي الديون
Total assets = إجمالي الأصول | | الدين الحامل للفائدة إلى حقوق الملكية (Interest-Bearing Debt / Equity) | $\frac{\text{Interest-Bearing Debt}}{\text{Total Equity}}$ | Interest bearing debt = الديون المحملة بالفوائد
Equity = حقوق الملكية | | نسبة تغطية الفائدة (Times Interest Earned) | $\frac{\text{Earnings Before Interest \& Taxes (EBIT)}}{\text{Interest Expense}}$ | Times interest earned = نسبة تغطية الفائدة
Interest expense = مصروفات الفائدة
EBIT = الأرباح قبل الفوائد والضرائب | | تغطية الرسوم الثابتة (Fixed Charges Coverage) | $\frac{\text{EBIT} + \text{Fixed Charges Amortization}}{\text{Interest Expense} + \text{Fixed Charges Amortization}}$ | Fixed charges coverage = تغطية الرسوم الثابتة | ### 3.4 نسب الربحية تقيّم هذه النسب قدرة الشركة على توليد الأرباح من مبيعاتها وأصولها وحقوق المساهمين [7](#page=7). | العنوان | المعادلة | الاختصارات | |---|---|---| | هامش مجمل الربح (Gross Profit Margin) | $\frac{\text{Gross Profit}}{\text{Sales}}$ | Gross profit margin = هامش مجمل الربح
Sales = المبيعات | | هامش الربح التشغيلي (Operating Profit Margin) | $\frac{\text{Operating Income}}{\text{Sales}}$ | Operating profit margin = هامش الربح التشغيلي
Operating income = الدخل التشغيلي | | صافي هامش الربح (Net Profit Margin) | $\frac{\text{Net Income}}{\text{Sales}}$ | Net income = صافي الدخل | | العائد على الأصول (Return on Assets) | $\frac{\text{Net Income}}{\text{Total Assets}}$ | Return on assets = العائد على الأصول
Total assets = إجمالي الأصول | | العائد على حقوق الملكية (Return on Equity) | $\frac{\text{Income Available to Stockholders}}{\text{Stockholder's Equity}}$ | Return on equity = العائد على حقوق الملكية
Stockholder’s equity = حقوق المساهمين
Income available to stockholders = الدخل المتاح للمساهمين | | العائد على رأس المال المستثمر (Return on Invested Capital) | $\frac{\text{Net Operating Profit After Tax}}{\text{Total Capital (Debt + Equity)}}$ | Return on invested capital = العائد على رأس المال المستثمر
Net operating profit after tax = صافي الربح التشغيلي بعد الضريبة
Total capital = إجمالي رأس المال
Debt = الديون | ### 3.5 معادلة دوبونت الكلاسيكية تُستخدم معادلة دوبونت لتفصيل العائد على حقوق الملكية إلى مكوناته الرئيسية، مما يوفر رؤية أعمق لأداء الشركة [8](#page=8). $$ \text{Return on Equity} = \text{Net Profit Margin} \times \text{Total Asset Turnover} \times \text{Equity Multiplier} $$ حيث: * $\text{Net Profit Margin} = \frac{\text{Net Income}}{\text{Sales}}$ * $\text{Total Asset Turnover} = \frac{\text{Sales}}{\text{Total Assets}}$ * $\text{Equity Multiplier} = \frac{\text{Total Assets}}{\text{Stockholder's Equity}}$ يمكن تحليل العائد على حقوق الملكية بشكل أوسع كالتالي: $$ \text{Return on Equity} = \frac{\text{Net Income}}{\text{Sales}} \times \frac{\text{Sales}}{\text{Total Assets}} \times \frac{\text{Total Assets}}{\text{Stockholder's Equity}} $$ ويمكن تقسيمها بشكل أكبر لعدة مكونات: $$ \text{Return on Equity} = \frac{\text{Net Income}}{\text{Sales}} \times \frac{\text{Sales}}{\text{Total Assets}} \times \frac{\text{Total Assets}}{\text{Equity}} $$ ويمكن تمثيلها بمعادلات أكثر تفصيلاً: $$ \text{Earnings} / \text{Sales} \times \text{Sales} / \text{Type of Asset} \times \text{Type of Asset} / \text{Type of Investment} $$ $$ \text{Earnings} / \text{Type of Revenue} \times \text{Type of Revenue} / \text{Type of Asset} \times \text{Type of Asset} / \text{Type of Investment} $$ ### 3.6 التوصل لمتوسط المتغير لحساب متوسط أي متغير، يتم جمع كافة قيمه وقسمتها على عددها [8](#page=8). $$ \text{Average} = \frac{\text{Sum of all its values}}{\text{Number of values}} $$ --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | القيمة (Value) | هي القيمة الاقتصادية أو المالية لأصل أو استثمار، وغالباً ما تُحسب بناءً على الفوائد الاقتصادية المستقبلية المتوقعة. | | معدل الرسملة (Capitalisation rate) | هو معدل الخصم المستخدم لتقدير القيمة الحالية للتدفقات النقدية المستقبلية، ويُعبر عنه غالباً بنسبة مئوية. | | سعر السندات ذات الفائدة الثابتة الدائمة (Perpetual Fixed Interest Bond Price) | هو القيمة السوقية لسند لا يستحق السداد أبداً، ويدفع فائدة ثابتة بشكل دوري. تُحسب بقسمة قيمة القسيمة على عائد السند. | | التدفق النقدي لحقوق الملكية (Cash Flow for Equity) | هو التدفق النقدي المتاح لحملة الأسهم بعد خصم جميع النفقات والضرائب ومدفوعات الديون. | | تكلفة حقوق الملكية (Cost of Equity) | هو العائد الذي يطلبه المستثمرون مقابل الاستثمار في أسهم الشركة، ويُستخدم كمعامل خصم في نماذج تقييم الأسهم. | | معدل النمو الثابت (Growth rate) | هو المعدل الذي يُتوقع أن تنمو به التدفقات النقدية أو الأرباح أو الإيرادات بشكل ثابت على مدى فترة زمنية. | | معدل الخصم (discount rate) | هو المعدل المستخدم لخصم التدفقات النقدية المستقبلية إلى قيمتها الحالية، ويعكس المخاطر المرتبطة بالاستثمار. | | طريقة التدفقات النقدية المخصومة (Discounted Cash Flow method) | هي طريقة تقييم تستند إلى تقدير القيمة الحالية للتدفقات النقدية المستقبلية المتوقعة من استثمار أو أصل. | | القيمة الحالية (Present Value) | هي القيمة الحالية للتدفقات النقدية المستقبلية، مع الأخذ في الاعتبار معدل الخصم. | | خصومات عدم وجود السيطرة (Discount for Lack of Control - DLOC) | هو خصم يُطبق على قيمة حصة الأقلية في شركة لتعكس عدم قدرة هذه الحصة على السيطرة على قرارات الشركة. | | علاوة السيطرة (Control Premium) | هي القسط الإضافي الذي قد يدفعه المشتري للحصول على حصة مسيطرة في شركة، بما يتجاوز قيمتها السوقية الحالية. | | العائد على رأس المال المستثمر (ROIC) | هو مقياس لربحية الشركة يقيس مدى كفاءة الشركة في توليد الأرباح من رأس المال المستثمر فيها. | | الأرباح قبل الفوائد والضرائب (EBIT) | هو مقياس لربحية الشركة قبل خصم تكاليف الفائدة والضرائب، ويعكس الأداء التشغيلي الأساسي للشركة. | | معادلة دوبونت (DuPont Equation) | هي أداة تحليلية تُستخدم لتفكيك العائد على حقوق الملكية (ROE) إلى مكوناته الرئيسية، مما يوفر رؤية أعمق حول محركات الربحية. | | العائد على حقوق الملكية (ROE) | هو مقياس لربحية الشركة يقيس مدى كفاءة الشركة في توليد الأرباح من حقوق المساهمين. | | متوسط معدل النمو السنوي المركب (Compound Annual Growth Rate - CAGR) | هو متوسط معدل النمو السنوي استثمار معين على مدى فترة زمنية محددة، مع احتساب الأرباح المركبة. | | المتوسط التوافقي (harmonic mean) | هو نوع من المتوسطات يُستخدم غالباً في حساب معدلات النسب، وهو مقلوب المتوسط الحسابي لمقلوب القيم. | | معدل دوران المخزون (Inventory Turnover) | هو مقياس لمدى كفاءة الشركة في إدارة مخزونها، حيث يقيس عدد مرات بيع وتجديد المخزون خلال فترة معينة. | | متوسط فترة التحصيل (Average Collection Period) | هو متوسط عدد الأيام التي تستغرقها الشركة لتحصيل المستحقات من عملائها على الحسابات المدينة. | | نسب الرفع المالي (Leverage Ratios) | هي مجموعة من النسب المالية التي تقيس درجة استخدام الشركة للديون لتمويل أصولها، وتُشير إلى المخاطر المالية المرتبطة بهيكل رأس المال. | | نسبة تغطية الفائدة (Times Interest Earned) | هي نسبة مالية تقيس قدرة الشركة على سداد مدفوعات الفائدة على ديونها من أرباحها التشغيلية. | | هامش مجمل الربح (Gross Profit Margin) | هو مقياس لربحية الشركة يقيس نسبة مجمل الربح إلى إجمالي المبيعات، ويعكس كفاءة الشركة في إدارة تكاليف الإنتاج. | | هامش الربح التشغيلي (Operating Profit Margin) | هو مقياس لربحية الشركة يقيس نسبة الربح التشغيلي إلى إجمالي المبيعات، ويعكس كفاءة الشركة في إدارة عملياتها الأساسية. | | صافي الربح التشغيلي بعد الضريبة (Net Operating Profit After Tax - NOPAT) | هو مقياس لربحية الشركة يعكس الأرباح التشغيلية المتاحة للمستثمرين بعد خصم الضرائب، ولكنه لا يأخذ في الاعتبار تكلفة الديون. |

# Basisprincipes van interestberekening Dit onderwerp introduceert de fundamentele concepten van kapitaal, interest en interestvoet, en verklaart de factoren die de grootte van de interestvergoeding beïnvloeden [1](#page=1). ### 1.1 Kapitaal, interest en interestvoet #### 1.1.1 Definities en concepten * **Kapitaal (C)**: Het oorspronkelijk belegde of uitgeleende geldbedrag [1](#page=1). * **Interest (I)**: De vergoeding die de kredietverlener ontvangt voor het ter beschikking stellen van kapitaal aan een ontlener. Het is het verschil tussen het terugbetaalde bedrag en het oorspronkelijk ontleende kapitaal [1](#page=1). * **Interestvoet (i)**: Een relatieve grootheid die gebruikt wordt om kosten of opbrengsten te vergelijken. Het is de interestvergoeding per kapitaaleenheid en per beleggingsperiode. Het wordt berekend als de verhouding tussen de opbrengst van een kapitaal over een bepaalde periode en het kapitaal zelf [1](#page=1). #### 1.1.2 Factoren die de interestvergoeding beïnvloeden De grootte van de interestvergoeding (𝐼) hangt af van de volgende factoren: * **De grootte van het uitgeleende kapitaal (C)**: De interest wordt doorgaans als evenredig verondersteld met de grootte van het kapitaal. Een groter uitgeleend kapitaal resulteert in een grotere vergoeding [1](#page=1). * **De rentevoet of interestvoet (i)**: Dit is de relatieve maatstaf van de interestvergoeding per kapitaaleenheid en per periode [1](#page=1). * **De beleggingsduur of het aantal beleggingsperioden (n)**: De totale interest neemt toe naarmate de tijd dat het kapitaal ter beschikking wordt gesteld langer is [2](#page=2). * Een beleggingsperiode kan variëren (jaar, semester, trimester, maand, etc.) [2](#page=2). * Een trimester (kwartaal) is 3 maanden en komt 4 keer per jaar voor. Een semester is 6 maanden en komt 2 keer per jaar voor [2](#page=2). * Financiële operaties refereren doorgaans aan een periode van 1 jaar [2](#page=2). * **De wijze van interestberekening**: Er worden twee hoofdvormen onderscheiden: * **Enkelvoudige interestberekening**: De ontvangen interest wordt niet herbelegd en genereert zelf geen nieuwe rente [2](#page=2). * **Samengestelde interestberekening**: De ontvangen interest wordt aan het einde van elke periode herbelegd en genereert mee rente [2](#page=2). #### 1.1.3 Voorbeeld van basisbegrippen Stel dat u 1.000 euro belegt en na één jaar 1.100 euro ontvangt. * Het belegde kapitaal is 1.000 euro [1](#page=1). * De ontvangen interest is 1.100 euro - 1.000 euro = 100 euro [1](#page=1). * De jaarlijkse interestvoet is 100 euro / 1.000 euro = 10% [1](#page=1). ### 1.2 Tijdswaarde van het geld Het concept van de tijdswaarde van geld stelt dat het tijdstip waarop men over een geldbedrag kan beschikken, de waarde ervan bepaalt. Geld dat men in de toekomst ontvangt, is minder waard dan hetzelfde bedrag dat men vandaag ontvangt [2](#page=2). #### 1.2.1 Redenen voor de tijdswaarde De tijdswaarde van geld is gebaseerd op twee hoofdoorzaken, zelfs zonder inflatie: * **Inflatie**: De koopkracht van geld neemt af door inflatie, wat betekent dat men in de toekomst met hetzelfde bedrag minder goederen of diensten kan kopen. Beleggers eisen compensatie voor dit koopkrachtverlies [2](#page=2). * **Reële interest**: * **Compensatie voor uitgestelde consumptie**: Beleggers willen vergoed worden omdat ze hun kapitaal niet direct kunnen gebruiken voor consumptie [3](#page=3). * **Compensatie voor gemiste kansen**: Beleggers willen vergoed worden voor het rendement dat ze zouden kunnen behalen met alternatieve investeringen (derving van rendement) [3](#page=3). #### 1.2.2 Negatieve interestvoeten Hoewel de meeste rationele beleggers een positieve interestvoet eisen, komen in sommige landen langdurig negatieve interestvoeten voor [3](#page=3). ### 1.3 Actuele waarde en slotwaarde Vanwege de tijdswaarde van geld komt een bedrag in de toekomst overeen met een ander bedrag vandaag, en omgekeerd. Dit leidt tot twee fundamentele berekeningsvragen: 1. **Berekenen van de slotwaarde (C_n)**: Hoeveel ontvangt een persoon na *n* perioden als hij vandaag een kapitaal *C* belegt tegen een interestvoet *i*? * Grafische weergave: $C \rightarrow C_n =?$ over perioden $0, 1, 2, \dots, n$ [3](#page=3). 2. **Berekenen van de actuele waarde (C)**: Hoeveel moet iemand op dit moment beleggen tegen een interestvoet *i* om na *n* perioden een bedrag $C_n$ te bekomen? * Grafische weergave: $C =? \rightarrow C_n$ over perioden $0, 1, 2, \dots, n$ [3](#page=3). --- # Enkelvoudige interestberekening Dit onderdeel behandelt de berekening van de slotwaarde en actuele waarde bij enkelvoudige interest, met praktische toepassingen in financiële producten zoals zichtrekeningen, termijnrekeningen en spaardeposito's [4](#page=4). ### 2.1 Berekening van de slotwaarde van een kapitaal Bij enkelvoudige interestberekening wordt ervan uitgegaan dat de periodiek verworven interestbedragen niet rentegevend worden herbelegd. Dit betekent dat er alleen interest wordt berekend op het oorspronkelijke belegde kapitaal. De periodiek verworven interest is constant [5](#page=5): $I = C \cdot i$ [5](#page=5). Hierin is: * $C$ het oorspronkelijke kapitaal [4](#page=4). * $i$ de periodieke interestvoet [4](#page=4). * $n$ het aantal perioden [5](#page=5). De slotwaarde ($C_n$) van een kapitaal ($C$) na $n$ perioden tegen een enkelvoudige interestvoet ($i$) wordt berekend met de volgende formule: $C_n = C + C \cdot i \cdot n$ $C_n = C \cdot (1 + i \cdot n)$ [5](#page=5). > **Voorbeeld:** Als iemand vandaag 1.000 dollars belegt aan een interestvoet van 2% per periode met enkelvoudige interest, ontvangt die persoon na 3 perioden een slotwaarde van: > $C_3 = 1.000 \cdot (1 + 0,02 \cdot 3) = 1.000 \cdot (1 + 0,06) = 1.060$ dollars [4](#page=4) [5](#page=5). ### 2.2 Berekening van de actuele waarde van een kapitaal De actuele waarde (of contante waarde) van een bedrag is de waarde daarvan op het huidige moment. Dit is nodig omdat geldbedragen op verschillende tijdstippen niet direct vergelijkbaar zijn vanwege de tijdswaarde van geld. Het omzetten van toekomstige geldbedragen naar hun huidige waarde wordt 'actualiseren' genoemd [4](#page=4). Om de actuele waarde ($C$) te berekenen, wordt de formule voor de slotwaarde ($C_n = C \cdot (1 + i \cdot n)$) omgezet. De formule voor de actuele waarde is: $C = \frac{C_n}{1 + i \cdot n}$ [5](#page=5). > **Voorbeeld:** Om na 3 perioden een bedrag van 1.060 dollars te bekomen aan een interestvoet van 2% per periode met enkelvoudige interest, moet men vandaag beleggen: > $C = \frac{1.060}{1 + 0,02 \cdot 3} = \frac{1.060}{1 + 0,06} = \frac{1.060}{1,06} = 1.000$ dollars [5](#page=5). ### 2.3 Praktijkvoorbeelden van enkelvoudige interestberekening Enkelvoudige interestberekening wordt voornamelijk toegepast op financiële instrumenten met korte looptijden, doorgaans korter dan één jaar. Voorbeelden hiervan zijn zichtrekeningen, termijnrekeningen en spaardeposito's [6](#page=6). #### 2.3.1 Zichtrekeningen Een zichtrekening is een bankproduct waarbij stortingen en opnames worden verwerkt, en het saldo aan het einde opeisbaar is. Hoewel zichtrekeningen momenteel vaak geen of een zeer lage creditrente bieden, worden zowel credit- als debetrentes (bij rood staan) doorgaans berekend met enkelvoudige interest. Er worden twee vormen onderscheiden: rekening-courant (voor bedrijven, renteberekening per kwartaal) en persoonlijke zichtrekeningen (voor particulieren, renteberekening jaarlijks) [6](#page=6). #### 2.3.2 Termijnrekeningen Op een termijnrekening wordt geld voor een vooraf vastgestelde periode gedeponeerd, gedurende welke het niet kan worden opgenomen. De looptijd was vroeger typisch korter dan een jaar, maar nu ook langer. Bij opening wordt de rentevoet vastgelegd voor de gehele beleggingsduur. Termijnrekeningen zijn onderworpen aan 30% roerende voorheffing op de rente [8](#page=8). > **Voorbeeld:** Bij een termijnrekening waar 10.000 dollars is belegd aan 4% jaarlijkse rente, bedraagt de interest na 3 maanden, na aftrek van 30% roerende voorheffing: > $I = 10.000 \cdot 0,04 \cdot (1 - 0,30) \cdot \frac{3}{12} = 10.000 \cdot 0,028 \cdot 0,25 = 70$ dollars [10](#page=10). #### 2.3.3 Spaardeposito’s Spaardeposito’s zijn spaargelden die zonder een vaste termijn kunnen worden opgevraagd, zij het binnen bepaalde limieten. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen gereglementeerde en hoogrentende spaardeposito’s [9](#page=9). * **Gereglementeerde spaardeposito’s:** Dit is de belangrijkste categorie. De spaarder is vrijgesteld van roerende voorheffing op de eerste schijf aan interesten, mits aan voorwaarden wordt voldaan (bv. euro-uitgedrukt). De vergoeding bestaat uit een basisrente (gekoppeld aan ECB-rente) en een getrouwheidspremie (optioneel, voor deposito’s die minstens 12 maanden blijven staan) [9](#page=9). * **Hoogrentende spaardeposito’s:** Hierop is geen fiscale vrijstelling van toepassing; 30% roerende voorheffing wordt ingehouden op alle interesten. De bruto-interestvergoeding is doorgaans hoger dan bij gereglementeerde deposito’s, maar hun belang is gedaald [9](#page=9). > **Voorbeeld:** Plaatsing van 10.000 dollars op een gereglementeerd spaarboekje aan een jaarlijkse interest van 4%. De interest na 3 maanden bedraagt: > $I = 10.000 \cdot 0,04 \cdot \frac{3}{12} = 100$ dollars. Aangezien dit bedrag onder de vrijgestelde schijf van 980 dollars valt (in 2020-2023), is er geen roerende voorheffing verschuldigd [10](#page=10). #### 2.3.4 Berekening van de looptijd De looptijd ($n$) kan berekend worden wanneer de slotwaarde, het oorspronkelijke kapitaal en de interestvoet bekend zijn. > **Voorbeeld:** Hoeveel weken moet een kapitaal van 5.500 dollars op een gereglementeerd spaarboekje staan om tegen een jaarlijkse interest van 5% een slotwaarde van 5.750 dollars te bereiken? > Eerst wordt het interestbedrag berekend: $I = 5.750 - 5.500 = 250$ dollars. > Vervolgens wordt de looptijd in jaren berekend: > $n = \frac{C_n - C}{C \cdot i} = \frac{5.750 - 5.500}{5.500 \cdot 0,05} = \frac{250}{275} \approx 0,91$ jaar. > Omgezet naar weken: $0,91 \cdot 52 \approx 47,3$ weken [11](#page=11). --- # Samengestelde interestberekening Dit deel behandelt de berekening van toekomstige en huidige waarden met samengestelde interest, inclusief praktische toepassingen en vergelijkingen met enkelvoudige interest. ### 3.1. Berekening van de slotwaarde van een kapitaal Bij samengestelde interest worden de voortgebrachte interesten onmiddellijk herbelegd en genereren ze zelf ook interest. Dit staat bekend als "rente op rente". Dit staat in contrast met enkelvoudige interest, waarbij interesten jaarlijks worden uitgekeerd en geen verdere rente opbrengen [12](#page=12). De slotwaarde van een kapitaal $C$ belegd gedurende $n$ periodes tegen een jaarlijkse rentevoet $i$ wordt berekend met de volgende formule: $$C_n = C \cdot (1+i)^n \quad (2.3)$$ Hierbij is $C_n$ de slotwaarde, $C$ het startkapitaal, $i$ de rentevoet per periode, en $n$ het aantal periodes [12](#page=12). De totale interest $I$ die tijdens de beleggingsduur wordt voortgebracht, kan worden berekend als het verschil tussen de slotwaarde en het oorspronkelijke kapitaal: $$I = C_n - C = C \cdot ((1+i)^n - 1) \quad $$ [12](#page=12). > **Voorbeeld:** Hoeveel bedraagt na 2 jaar de slotwaarde van een startkapitaal van 2.500 dollars dat een jaarlijkse interest van 4% ontvangt bij samengestelde interest? > > Met de formule: > $C_2 = 2.500 \cdot (1 + 0,04)^2 = 2.500 \cdot (1,04)^2 = 2.704$ dollars [12](#page=12). ### 3.2. Berekening van de actuele waarde van een kapitaal De actuele waarde (of contante waarde) is het bedrag dat vandaag belegd moet worden om een bepaald toekomstig kapitaal te bereiken, rekening houdend met samengestelde interest. Deze waarde kan worden afgeleid uit de formule voor de slotwaarde [13](#page=13). De formule voor de actuele waarde $C$ van een toekomstig kapitaal $C_n$ is: $$C = \frac{C_n}{(1+i)^n} \quad (2.4)$$ Hierbij is $C$ de actuele waarde, $C_n$ de toekomstige waarde, $i$ de rentevoet per periode, en $n$ het aantal periodes [13](#page=13). > **Voorbeeld:** Een vader wil over 2 jaar 1.000 dollars aan zijn zoon geven. Hoeveel moet hij vandaag beleggen tegen een jaarlijkse interestvoet van 5% om dit doel te bereiken? > > Met de formule voor de actuele waarde: > $C = \frac{1.000}{(1+0,05)^2} = \frac{1.000}{(1,05)^2} \approx 907,03$ dollars [13](#page=13). ### 3.3. Praktijkvoorbeelden van samengestelde interestberekening Samengestelde interestberekeningen zijn van toepassing op financiële instrumenten met een looptijd langer dan één jaar, zoals kasbons en kapitalisatiebons [14](#page=14). #### 3.3.1. Kasbons en kapitalisatiebons Kasbons en kapitalisatiebons (ook wel groeibons genoemd) zijn schuldinstrumenten met een vaste looptijd en rentevoet, uitgegeven door kredietinstellingen. De nominale waarde wordt op de vervaldag terugbetaald. Historisch gezien waren kasbons vaak aan toonder, wat hun verhandelbaarheid bevorderde, maar tegenwoordig worden ze meestal op naam uitgegeven of op een effectenrekening gehouden [14](#page=14). De interesten op deze instrumenten zijn onderworpen aan 30% roerende voorheffing. De bank stort deze voorheffing door aan de fiscus, waardoor de belegger de netto-intrest ontvangt [14](#page=14). Het verschil tussen kasbons en kapitalisatiebons ligt in het moment van de betaling van de roerende voorheffing [14](#page=14). * **Kasbons:** De jaarlijkse rente kon vroeger worden geïnd via coupons die aan de kasbon waren gehecht. Roerende voorheffing werd tussentijds betaald [14](#page=14). * **Kapitalisatiebons:** De jaarlijkse rente werd bij de hoofdsom gevoegd en rendeerde mee. Roerende voorheffing werd pas op het einde van de looptijd betaald [14](#page=14). > **Tip:** Kasbons en kapitalisatiebons onderscheiden zich van staatsbons en verzekeringsbons. Staatsbons worden door de Staat uitgegeven, en verzekeringsbons combineren een levensverzekering met een belegging. Verzekeringsbons met een looptijd van minder dan 8 jaar kunnen, onder bepaalde voorwaarden met betrekking tot een overlijdensdekking, vrijgesteld zijn van roerende voorheffing [15](#page=15). > **Voorbeeld A (Spaarekening):** Stel, 10.000 dollars wordt belegd op een gereglementeerd spaarboekje met een jaarlijkse rente van 4%. Hoeveel bedraagt de interest na 2 jaar? > > Er geldt een fiscale vrijstelling voor de eerste schijf interesten. We passen samengestelde interest toe [15](#page=15): > Slotkapitaal: $C_2 = 10.000 \cdot (1 + 0,04)^2 = 10.816$ dollars [15](#page=15). > Interest: $I = 10.816 - 10.000 = 816$ dollars [15](#page=15). > > > **Voorbeeld B (Kasbon):** Stel, 10.000 dollars wordt belegd in een kasbon met een jaarlijkse rente van 4%, met 30% roerende voorheffing die bij elke rentebetaling wordt ingehouden. Hoeveel bedraagt de interest na 2 jaar? > > > > De effectieve netto rentevoet na belastingen is $0,04 \cdot (1 - 0,3) = 0,028$ of 2,8%. De tussentijdse coupons kunnen herbelegd worden aan deze netto rentevoet [16](#page=16). > > > > Slotkapitaal: $C_2 = 10.000 \cdot (1 + 0,028)^2 = 10.567,84$ dollars [16](#page=16). > > Netto-interest: $I = 10.567,84 - 10.000 = 567,84$ dollars [16](#page=16). > > Het verlies aan interest door onmiddellijke inhouding van de roerende voorheffing bedraagt $816 - 567,84 = 248,16$ dollars vergeleken met een bruto-rente van 4% zonder belastingen [16](#page=16). > > > **Voorbeeld C (Kapitalisatiebon):** Stel, 10.000 dollars wordt belegd in een kapitalisatiebon met een jaarlijkse rente van 4%. Hoeveel bedraagt de interest na 2 jaar? > > > > Bij een kapitalisatiebon wordt de roerende voorheffing pas op het einde van de looptijd ingehouden. De tussentijdse coupons worden herbelegd aan de bruto rentevoet van 4% [16](#page=16) [17](#page=17). > > > > Bruto slotkapitaal: $C_2 = 10.000 \cdot (1 + 0,04)^2 = 10.816$ dollars [17](#page=17). > > Bruto-interest: $I_{bruto} = 10.816 - 10.000 = 816$ dollars [17](#page=17). > > Netto-interest na 30% roerende voorheffing: $I_{netto} = 816 \cdot (1 - 0,3) = 571,20$ dollars [17](#page=17). > > Bij late inhouding van de roerende voorheffing bedraagt het verlies aan interest $816 - 571,20 = 244,80$ dollars, wat minder is dan bij een kasbon met jaarlijkse voorheffing [17](#page=17). ### 3.4. Vergelijking van de slotwaarde bij enkelvoudige en samengestelde interestberekening Bij enkelvoudige interest is de slotwaarde van een kapitaaleenheid na $n$ perioden $C_{n,enkel} = 1 + i \cdot n$. Bij samengestelde interest is dit $C_{n,samengesteld} = (1+i)^n$ [17](#page=17). Wanneer de beleggingsduur toeneemt, groeit de slotwaarde bij samengestelde interest sneller dan bij enkelvoudige interest, dankzij het effect van rente-op-rente. | Beleggingsduur | $C_{n,samengesteld} = (1+i)^n$ (met i=10%) | $C_{n,enkel} = 1+i \cdot n$ (met i=10%) | |----------------|-------------------------------------------|-----------------------------------------| | 0 maand | 1,0 | 1,0 | | 2 maand | 1,016011868 | 1,0166667 | | 6 maand | 1,048808848 | 1,05 | | 1 jaar | 1,10 | 1,10 | | 2 jaar | 1,21 | 1,20 | | 5 jaar | 1,61051 | 1,50 | | 100 jaar | 13.780,61234 | 11 | Deze tabel illustreert duidelijk dat samengestelde interest aanzienlijk hogere rendementen oplevert op lange termijn [17](#page=17). --- # Meer dan één kapitalisatie of interestbetaling per jaar Dit onderwerp verkent de berekening van effectieve jaarlijkse interestvoeten, slotwaarden en actuele waarden wanneer interesten vaker dan eens per jaar worden gekapitaliseerd, en analyseert de impact hiervan op de uiteindelijke waarde van een investering [18](#page=18). ### 4.1 Berekening van de effectieve jaarlijkse interestvoet In de praktijk worden interesten vaak meerdere malen per jaar bij het kapitaal gevoegd (gekapitaliseerd) en vervolgens opnieuw belegd onder dezelfde voorwaarden. De rentevoet kan hierbij worden uitgedrukt ten opzichte van een deel van een jaar of ten opzichte van een volledig jaar [18](#page=18). #### 4.1.1 Het concept van effectieve jaarlijkse rentevoet Wanneer interesten meermaals per jaar worden gekapitaliseerd, is de effectieve jaarlijkse rentevoet ($i$) hoger dan de schijnbare of nominale jaarlijkse rentevoet ($i(m)$) die wordt vermeld. Dit komt doordat de tussentijdse rente-op-rente-effecten worden meegenomen [19](#page=19). De relatie tussen de effectieve jaarlijkse interestvoet ($i$) en de effectieve rentevoet per periode ($i(m)/m$) voor $m$ kapitalisaties per jaar wordt gegeven door de volgende formule: $$1 + i = \left(1 + \frac{i(m)}{m}\right)^m$$ [19](#page=19). Waar: * $m$: het aantal kapitalisaties per jaar [19](#page=19). * $i$: de effectieve jaarlijkse rentevoet, rekening houdend met tussentijdse kapitalisaties [19](#page=19). * $i(m)/m$: de effectieve rentevoet per periode [19](#page=19). * $i(m)$: de schijnbare of nominale jaarlijkse rentevoet, zonder incalculering van tussentijdse kapitalisaties [19](#page=19). Met deze formule kan, indien twee van de drie waarden ($i$, $i(m)$, $m$) bekend zijn, de derde worden berekend. Dit principe impliceert dat er een equivalentie bestaat tussen verschillende combinaties van effectieve rentevoeten en kapitalisatiefrequenties [19](#page=19). > **Tip:** Begrijpen van het verschil tussen de schijnbare (nominale) rentevoet en de effectieve jaarlijkse rentevoet is cruciaal bij het evalueren van beleggingen met frequente kapitalisaties. **Voorbeeld:** Een klant stort 25.000 dollars op een termijnrekening bij bank A. De nominale jaarlijkse interestvoet is 7%. Bereken de effectieve jaarlijkse interestvoet als de interesten driemaandelijks worden betaald [20](#page=20). Hier is $i(m) = 0.07$ en $m = 4$ (driemaandelijks). $$i = \left(1 + \frac{0.07}{4}\right)^4 - 1 = (1 + 0.0175)^4 - 1 = (1.0175)^4 - 1 \approx 0.07195$$ De effectieve jaarlijkse interestvoet is dus ongeveer 7,19% [20](#page=20). ### 4.2 Berekening van slotwaarden en actuele waarden met meerdere kapitalisaties per jaar Wanneer de interesten $m$ keer per jaar worden gekapitaliseerd, kan de slotwaarde van een kapitaal $C$ na $n$ jaar worden berekend met de volgende aangepaste formule: $$C_n = C \left(1 + \frac{i(m)}{m}\right)^{m \cdot n}$$ [20](#page=20). Deze formule is een uitbreiding van de algemene slotwaardevergelijking en integreert de factor van frequente kapitalisaties [20](#page=20). De actuele waarde ($C$) kan uit deze formule worden afgeleid door deze te herschikken: $$C = \frac{C_n}{\left(1 + \frac{i(m)}{m}\right)^{m \cdot n}}$$ [20](#page=20). **Voorbeeld:** Bereken de slotwaarde van 100 dollars belegd gedurende 2 jaar aan een schijnbare jaarlijkse rentevoet van 6%, betaalbaar per trimester [21](#page=21). Hier is $C = 100$ dollars, $n = 2$ jaar, $i(m) = 0.06$, en $m = 4$ (trimester). $$C_n = 100 \cdot \left(1 + \frac{0.06}{4}\right)^{4 \cdot 2}$$ $$C_n = 100 \cdot (1 + 0.015)^8$$ $$C_n = 100 \cdot (1.015)^8 \approx 100 \cdot 1.12649 \approx 112.65 \text{ dollars}$$ De slotwaarde is ongeveer 112.65 dollars [21](#page=21). ### 4.3 Invloed van het aantal kapitalisaties op de slotwaarde Een toename van het aantal kapitalisaties per jaar ($m$), bij een gelijkblijvend kapitaal, rentevoet en beleggingsduur, resulteert in een hogere slotwaarde ($C_n$). Dit komt doordat de verworven interesten sneller worden gekapitaliseerd, wat leidt tot meer "interest op interest" en een stijging van de effectieve jaarlijkse rentevoet [22](#page=22). **Voorbeeld:** Een belegging van 1.000 dollars voor 10 jaar aan een schijnbare jaarlijkse interestvoet van 10% wordt geanalyseerd met verschillende kapitalisatiefrequenties [21](#page=21) [22](#page=22). * **Jaarlijks:** $C_{10} = 1000 \cdot (1 + 0.10)^{10} \approx 2593.74$ dollars [21](#page=21). * **Semestrieel (m=2):** $C_{10} = 1000 \cdot \left(1 + \frac{0.10}{2}\right)^{2 \cdot 10} = 1000 \cdot (1.05)^{20} \approx 2653.30$ dollars [21](#page=21). * **Trimestrieel (m=4):** $C_{10} = 1000 \cdot \left(1 + \frac{0.10}{4}\right)^{4 \cdot 10} = 1000 \cdot (1.025)^{40} \approx 2685.06$ dollars [21](#page=21). * **Maandelijks (m=12):** $C_{10} = 1000 \cdot \left(1 + \frac{0.10}{12}\right)^{12 \cdot 10} \approx 2707.04$ dollars [22](#page=22). * **Wekelijks (m=52):** $C_{10} = 1000 \cdot \left(1 + \frac{0.10}{52}\right)^{52 \cdot 10} \approx 2715.67$ dollars [22](#page=22). * **Dagelijks (m=365):** $C_{10} = 1000 \cdot \left(1 + \frac{0.10}{365}\right)^{365 \cdot 10} \approx 2717.91$ dollars [22](#page=22). Dit illustreert duidelijk hoe een hogere kapitalisatiefrequentie de slotwaarde verhoogt [21](#page=21) [22](#page=22). **Voorbeeld:** Een financieel directeur moet kiezen tussen twee termijnrekeningen met een schijnbare jaarlijkse rentevoet van 4%. Alternatief A is een termijnrekening op 2 maanden, en Alternatief B op 6 maanden. Welke is het meest voordelig [22](#page=22) [23](#page=23)? * **Alternatief A (2 maanden):** Er zijn 12/2 = 6 kapitalisaties per jaar ($m=6$) [23](#page=23). $$1 + i = \left(1 + \frac{0.04}{6}\right)^6$$ $$i = \left(1 + \frac{0.04}{6}\right)^6 - 1 \approx 0.04070$$ De effectieve jaarlijkse rentevoet is 4,07% [23](#page=23). * **Alternatief B (6 maanden):** Er zijn 12/6 = 2 kapitalisaties per jaar ($m=2$) [23](#page=23). $$1 + i = \left(1 + \frac{0.04}{2}\right)^2$$ $$i = \left(1 + \frac{0.04}{2}\right)^2 - 1 = (1.02)^2 - 1 = 0.0404$$ De effectieve jaarlijkse rentevoet is 4,04% [23](#page=23). Alternatief A (termijnrekening op 2 maanden) levert de hoogste effectieve jaarlijkse rentevoet op omdat het aantal tussentijdse interestkapitalisaties hoger is. De voorkeur gaat dus uit naar alternatief A [23](#page=23). --- # Diverse andere toepassingen van interestberekening Dit gedeelte behandelt diverse toepassingen van interestberekening, waaronder de waardebepaling van obligaties en nulcouponobligaties, de berekening van aandelenrendement, de omzetting van groepen kapitalen naar een enkel bedrag, en de analyse van investeringsprojecten via de netto actuele waarde (NAW) [23](#page=23). ### 5.1 Berekening van obligatiekoersen #### 5.1.1 Definitie van een obligatie Een obligatie is een financieel instrument dat een schuldvordering vertegenwoordigt. De houder van een obligatie heeft recht op periodieke rentebetalingen, de zogenaamde coupons. Op de vervaldag wordt naast de laatste coupon ook de nominale waarde (hoofdsom) terugbetaald. Obligaties kunnen worden uitgegeven door zowel ondernemingen als overheden [23](#page=23). **Kenmerken van obligaties:** * **Looptijd:** Obligaties hebben meestal een vaste looptijd [24](#page=24). * **Couponrente:** Over het algemeen geldt dat hoe langer de looptijd, hoe hoger de aangeboden couponrente [24](#page=24). * **Eeuwigdurende obligaties (perpetuals):** Dit zijn leningen zonder vaste vervaldag, maar met het recht voor de uitgever om het bedrag op bepaalde momenten terug te betalen [24](#page=24). * **Nulcouponobligaties:** Bij dit type obligatie worden alle interesten in één keer uitbetaald op de eindvervaldag; de uitbetaling op de eindvervaldag is hoger dan de aankoopprijs [24](#page=24). * **Uitgifteprijs en notering:** De prijs die voor een obligatie wordt betaald, kan verschillen van de nominale waarde. Bij uitgifte (primaire markt) spreekt men van de uitgifteprijs. Op de secundaire markt wordt de prijs bepaald door vraag en aanbod. Een notering boven de 100% betekent 'boven pari', terwijl een notering onder de 100% 'beneden pari' is [24](#page=24). #### 5.1.2 Koersberekening van een obligatie De theoretische prijs van een obligatie wordt berekend door alle toekomstige kasstromen (coupons en hoofdsom) te actualiseren naar het huidige tijdstip, met als actualisatievoet het geëiste rendement (marktintrestvoet) [24](#page=24). **Algemene formule voor de theoretische prijs van een obligatie:** $$P = \frac{C_1}{(1+i)^1} + \frac{C_2}{(1+i)^2} + \frac{C_3}{(1+i)^3} + \dots + \frac{C_n + B}{(1+i)^n} \quad (2.8)$$ Waarbij: * $C_t$: de coupon op tijdstip $t$ [26](#page=26). * $B$: de hoofdsom of nominale waarde [26](#page=26). * $i$: het geëiste rendement, gelijk aan de marktrente [26](#page=26). * $n$: de resterende looptijd van de obligatie [26](#page=26). > **Voorbeeld 1:** Bereken de theoretische prijs van een obligatie met een looptijd van 3 jaar, nominale waarde 1.000 dollars, een geëist rendement van 6% en een jaarlijkse coupon van 120 dollars. > De berekening is: $P = \frac{120}{(1+0.06)^1} + \frac{120}{(1+0.06)^2} + \frac{120 + 1000}{(1+0.06)^3} = 1.160,38$ dollars [24](#page=24). > **Voorbeeld 2:** Bereken de theoretische prijs van een obligatie met een looptijd van 3 jaar, nominale waarde 1.000 dollars, een geëist rendement van 6% en variabele jaarlijkse coupons: 120 dollars (jaar 1), 150 dollars (jaar 2), en 160 dollars (jaar 3). > De berekening is: $P = \frac{120}{(1+0.06)^1} + \frac{150}{(1+0.06)^2} + \frac{160 + 1000}{(1+0.06)^3} = 1.220,67$ dollars [25](#page=25). #### 5.1.3 Koersberekening van een nulcouponobligatie Een nulcouponobligatie betaalt geen tussentijdse coupons. De enige betaling is de hoofdsom op de vervaldag. Het rendement wordt gerealiseerd door het verschil tussen de aankoop- en verkoopprijs [26](#page=26). **Formule voor de waardebepaling van een nulcouponobligatie:** $$P = \frac{B}{(1+i)^n} \quad (2.9)$$ Waarbij: * $B$: de hoofdsom of nominale waarde [26](#page=26). * $i$: het geëiste rendement of de marktrente [26](#page=26). * $n$: de resterende looptijd van de obligatie [26](#page=26). > **Voorbeeld:** Bepaal de prijs van een nulcouponobligatie met een nominale waarde van 1.000 dollars, een resterende looptijd van 5 jaar en een markrente van 7%. > De berekening is: $P = \frac{1000}{(1+0.07)^5} = 712,99$ dollars [26](#page=26). ### 5.2 Aandelen en aandelenrendement #### 5.2.1 Definitie van aandelen Een aandeel maakt de houder mede-eigenaar van een onderneming. De waarde van een aandeel schommelt dagelijks onder invloed van diverse factoren, waaronder de financiële resultaten van het bedrijf, economische vooruitzichten, strategische beslissingen, meningen van analisten, bedrijfscommunicatie, geruchten en externe gebeurtenissen. Als aandeelhouder heeft men stemrecht, waarvan het belang afhangt van het bezeten aandelenpercentage [27](#page=27). #### 5.2.2 Aandelenrendement Het aandelenrendement meet wat een belegging in aandelen heeft opgebracht over een bepaalde periode. Het bestaat uit twee componenten: dividendrendement en kapitaalwinst [27](#page=27) [28](#page=28). **Formule voor het gerealiseerde rendement op een aandeel:** $$Rendement = \frac{Div_{t+1} + P_{t+1} - P_t}{P_t}$$ Dit kan worden opgesplitst in: $$\frac{Div_{t+1}}{P_t} + \frac{P_{t+1} - P_t}{P_t} = \text{Dividendrendement} + \text{Kapitaalwinst}$$ Waarbij: * $Div_{t+1}$: het uitgekeerde dividend op tijdstip $t+1$ [28](#page=28). * $P_t$: de aankoopprijs van het aandeel op tijdstip $t$ [28](#page=28). * $P_{t+1}$: de verkoopprijs van het aandeel op tijdstip $t+1$ [28](#page=28). > **Voorbeeld:** Je koopt een aandeel op $t=0$ voor 60 dollars. Op $t=1$, na dividendbetaling, verkoop je het aandeel voor 64 dollars. Je hebt een dividend van 5 dollars ontvangen. Bereken het totale rendement. > * Kapitaalwinst: $(64-60)/60 = 6,67\%$ [28](#page=28). > * Dividendrendement: $5/60 = 8,33\%$ [28](#page=28). > * Totaal rendement: $6,67\% + 8,33\% = 15\%$ [28](#page=28). ### 5.3 Groepen van kapitalen Dit onderdeel behandelt de omzetting van een reeks betalingen op verschillende tijdstippen naar een enkele betaling op een specifiek tijdstip, zonder dat dit leidt tot renteverlies voor een van de partijen [28](#page=28). > **Voorbeeld 1:** Schulden van 200 dollars (begin 2021), 300 dollars (begin 2025) en 1.500 dollars (begin 2027) moeten marktconform worden herschikt naar een éénmalige betaling aan het begin van 2024. De jaarlijkse interestvoet bedraagt 7%. > Door de actuele waarden van de schulden gelijk te stellen aan de actuele waarde van de toekomstige betaling B op begin 2020: > $\frac{200}{1.07^1} + \frac{300}{1.07^5} + \frac{1500}{1.07^7} = \frac{B}{1.07^4}$ > $B = \left(\frac{200}{1.07} + \frac{300}{1.07^5} + \frac{1500}{1.07^7}\right) \times 1.07^4 = 1.749,83$ dollars [29](#page=29). > **Voorbeeld 2:** Een lening van 4% heeft de volgende terugbetalingen: 5.000 dollars op 01/01/2015, 5.000 dollars op 01/01/2016, 5.000 dollars op 01/01/2017 en 5.000 dollars op 01/07/2018. Tom wil deze integraal terugbetalen met een éénmalige storting van 19.000 dollars. Binnen hoeveel dagen kan dit zonder renteverlies? > De waarde van de kapitalen op 01/01/2015 is: > $V_{1/1/'15} = 5000 + \frac{5000}{1.04^1} + \frac{5000}{1.04^2} + \frac{5000}{1.04^{3.5}} = 18.789,14$ dollars [30](#page=30). > De vergelijking om de termijn $n$ te vinden is: > $18.789,14 \times 1.04^n = 19.000$ > Met logaritmen kan $n$ worden opgelost: $n = \frac{\ln(19.000 / 18.789,14)}{\ln(1.04)} = 0,2845419$ jaar, wat neerkomt op ongeveer 3 maanden en 12,44 dagen. In de praktijk zou dit meestal worden afgerond naar 12 dagen [30](#page=30). ### 5.4 Berekening van de netto actuele waarde (NAW) van een investering De Netto Actuele Waarde (NAW, ook bekend als NPV of Net Present Value) is een cruciaal criterium voor investeringsbeslissingen. Het vertegenwoordigt de som van de geactualiseerde toekomstige kasstromen minus de initiële investeringsuitgave [31](#page=31). **Formule voor de NAW:** $$NAW = \frac{C_1}{(1+i)^1} + \frac{C_2}{(1+i)^2} + \frac{C_3}{(1+i)^3} + \dots + \frac{C_n}{(1+i)^n} - I_0 \quad (2.10)$$ Waarbij: * $C_t$: de netto kasinkomsten in jaar $t$ [31](#page=31). * $I_0$: de initiële investeringsuitgave [31](#page=31). * $i$: de interestvoet (actualisatievoet) [31](#page=31). * $n$: de duur van het project [31](#page=31). **Beslissingsregel:** * Indien de NAW positief is, wordt het project aanvaard [31](#page=31). * Indien de NAW negatief is, wordt het project verworpen [31](#page=31). De NAW wordt ook gebruikt om verschillende projecten onderling te vergelijken; het project met de hoogste NAW krijgt de voorkeur [31](#page=31). > **Voorbeeld:** Een bedrijf overweegt de aankoop van een machine met verwachte netto kasinkomsten van 50.000 dollars eind jaar 1 en 60.000 dollars eind jaar 2. De jaarlijkse interestvoet is 8%. Hoeveel mag de machine maximaal kosten? > De NAW moet groter zijn dan nul: > $NAW = \frac{50000}{1.08} + \frac{60000}{1.08^2} - I_0 = 97.736,63 - I_0$ [32](#page=32). > Om de aankoop te verantwoorden, moet gelden: $97.736,63 - I_0 > 0$, dus $I_0 < 97.736,63$ dollars. De machine mag dus maximaal 97.736,63 dollars kosten [32](#page=32). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Kapitaal | Het oorspronkelijke bedrag dat wordt belegd of uitgeleend. Dit is de basis waarop interest wordt berekend. | | Interest | De vergoeding die wordt ontvangen voor het uitlenen van kapitaal of betaald voor het lenen van kapitaal. Het vertegenwoordigt de kosten of opbrengsten van geld over tijd. | | Interestvoet (i) | Een relatieve grootheid die de interestvergoeding per kapitaaleenheid en per beleggingsperiode aangeeft. Het wordt uitgedrukt als een percentage en bepaalt de rente op het kapitaal. | | Beleggingsduur (n) | De tijdsperiode gedurende welke een kapitaal belegd is of uitgeleend blijft. Dit kan variëren van korte periodes tot vele jaren. | | Enkelvoudige interestberekening | Een methode waarbij de interest enkel wordt berekend op het oorspronkelijke kapitaal. De verdiende interest wordt niet herbelegd en genereert dus geen verdere interest. | | Samengestelde interestberekening | Een methode waarbij de verdiende interest aan het einde van elke periode wordt herbelegd bij het oorspronkelijke kapitaal. Hierdoor genereert de interest zelf ook weer interest (rente op rente). | | Tijdswaarde van het geld | Het principe dat geld dat men vandaag ontvangt, meer waard is dan hetzelfde bedrag dat men in de toekomst ontvangt. Dit komt door inflatie, consumptie en gemiste investeringsmogelijkheden. | | Slotwaarde (Cn) | De totale waarde van een belegging op een bepaald tijdstip in de toekomst, inclusief het oorspronkelijke kapitaal en de opgebouwde interesten. | | Actuele waarde (C) | De waarde van een toekomstig geldbedrag op het huidige tijdstip. Het is het bedrag dat men vandaag moet beleggen om een bepaald toekomstig bedrag te bereiken. | | Actualiseren | Het proces van het berekenen van de actuele waarde van toekomstige geldbedragen door ze terug te rekenen naar het huidige tijdstip met behulp van de marktinterestvoet. | | Zichtrekening | Een bankrekening waarbij geld direct opvraagbaar is. Zichtrekeningen kunnen creditrente opleveren op een positief saldo of debetrente aanrekenen op een negatief saldo. | | Termijnrekening | Een spaarrekening waarbij geld voor een vooraf bepaalde periode wordt vastgezet. De rentevoet wordt bij aanvang vastgelegd voor de gehele looptijd. | | Spaardeposito | Een spaargeld dat zonder een bepaalde termijn wordt geplaatst en meestal direct opvraagbaar is, binnen bepaalde limieten. | | Roerende voorheffing | Een belasting die wordt ingehouden op inkomsten zoals rente en dividenden. Het percentage kan variëren afhankelijk van het type investering en de geldende wetgeving. | | Kasbon | Een financieel instrument van schuldvordering met een middellange looptijd en een vaste rentevoet. De rente kan jaarlijks worden geïnd of gekapitaliseerd. | | Kapitalisatiebon | Een financieel instrument van schuldvordering met een middellange looptijd, waarbij de jaarlijkse rente bij de hoofdsom wordt gevoegd en mee rendert. De roerende voorheffing wordt pas op het einde van de looptijd ingehouden. | | Obligatie | Een effect dat een schuldvordering vertegenwoordigt, uitgegeven door bedrijven of overheden. De houder heeft recht op periodieke rente (coupons) en terugbetaling van de nominale waarde op de vervaldag. | | Zero-coupon obligatie | Een obligatie die geen tussentijdse coupons uitbetaalt. De belegger realiseert het rendement volledig uit het verschil tussen de aankoop- en verkoopprijs op de vervaldag. | | Aandeel | Een effect dat mede-eigendom in een bedrijf vertegenwoordigt. De waarde van een aandeel kan schommelen door diverse factoren en kan dividend opleveren. | | Aandelenrendement | De totale opbrengst van een aandelenbelegging over een bepaalde periode, bestaande uit dividendrendement en kapitaalwinst. | | Netto Actuele Waarde (NAW) | De som van de actuele waarden van toekomstige kasstromen van een investeringsproject, verminderd met de initiële investeringsuitgave. Een positieve NAW geeft aan dat het project winstgevend is. |

# De kracht van samengestelde intrest en het belang van vroeg beginnen met beleggen Dit onderwerp benadrukt de exponentiële groei die samengestelde intrest met zich meebrengt en onderstreept waarom vroeg beginnen met beleggen cruciaal is voor vermogensopbouw, met voorbeelden die het effect van tijd illustreren. ## 1.1 De kracht van samengestelde intrest Samengestelde intrest, ook wel rente-op-rente genoemd, is de motor achter exponentiële groei van vermogen. De kernformule die dit illustreert, is: $$ (1+i)^n $$ Hierin staat '$i$' voor de jaarlijkse rentevoet of het rendement en '$n$' voor het aantal jaren dat het kapitaal belegd blijft. > **Voorbeeld:** Een kapitaal dat belegd wordt aan een gemiddeld rendement van 7% per jaar, zal na 10 jaar bijna verdubbeld zijn ($ (1.07)^{10} \approx 1.97 $). Na 40 jaar is dit kapitaal bijna vijftien keer zo groot ($ (1.07)^{40} \approx 14.97 $). Dit illustreert dat elke euro die vandaag belegd wordt, aanzienlijk meer waard kan worden in de toekomst. De essentie van samengestelde intrest is dat de behaalde rente ook zelf weer rente genereert. Dit leidt tot een cumulatief effect dat met de tijd steeds sneller groeit. De exponent '$n$' in de formule heeft hierbij een grotere impact dan de rentevoet zelf, wat het belang van tijd benadrukt. > **Regel 1:** Het is belangrijker om vroeger te beginnen met beleggen, zelfs met kleinere bedragen, dan later met grote bedragen te starten. Dit principe wordt treffend samengevat door Albert Einstein: "Compound interest is the eighth wonder of the world. He who understands it, earns it; he who doesn't, pays it." ### 1.1.1 Illustratief voorbeeld: Wannes en Danira Een concreet voorbeeld toont de kracht van vroeg beginnen: * **Wannes** besluit om vanaf zijn 21e, na zijn studies, 1000 euro per maand te beleggen gedurende 44 jaar aan een gemiddeld rendement van 7%. Zijn totale geïnvesteerde kapitaal genereert een aanzienlijk vermogen. * **Danira** begint ook op haar 21e met beleggen, maar investeert slechts 50 euro per maand. Het verschil is dat Danira reeds tijdens haar studententijd, gedurende 36 maanden (3 jaar), 50 euro per maand investeerde. Hoewel Wannes maandelijks veel meer inlegt, blijkt de vroege start van Danira, zelfs met een klein bedrag, een significante impact te hebben door de langere periode waarin haar inleg rente-op-rente kan genereren. Zelfs na 44 jaar beleggen aan 7%, levert Danira's "kleine" vroegere inspanning een aanzienlijk extraatje op. Dit benadrukt de superioriteit van "time in the market" boven "timing the market". ## 1.2 Het belang van vroeg beginnen met beleggen Vroeg beginnen met beleggen is cruciaal voor vermogensopbouw om meerdere redenen, waarbij de tijd de meest bepalende factor is. ### 1.2.1 Bescherming van koopkracht Inflatie tast de koopkracht van geld aan. Gemiddeld ligt de inflatie rond de 2%. Traditionele spaarrekeningen bieden vaak een lager rendement dan de inflatie, wat resulteert in een reëel koopkrachtverlies van het gespaarde geld. Beleggen in activa met een potentieel hoger rendement kan helpen om deze koopkracht te behouden of zelfs te verhogen. ### 1.2.2 Vermogensopbouw en financiële onafhankelijkheid Langetermijnbeleggingen, profiterend van samengestelde intrest, zijn de meest effectieve manier om kapitaal op te bouwen. Dit kapitaal kan gebruikt worden voor diverse doelen, zoals het ondernemen, het verzekeren van een comfortabel pensioen, het bereiken van financiële onafhankelijkheid (zoals in de FIRE-beweging: Financial Independence, Retire Early) of zelfs filantropie. ### 1.2.3 Het effect van tijd op rendement De formule $ (1+i)^n $ toont duidelijk aan dat hoe groter '$n$' (het aantal jaren) is, hoe groter de impact van de rente-op-rente wordt. Zelfs kleine, consistente investeringen die lang genoeg kunnen groeien, kunnen leiden tot aanzienlijke vermogens. > **Tip:** Begin zo vroeg mogelijk met beleggen, zelfs met kleine, regelmatige bedragen. De tijd is je grootste bondgenoot dankzij de kracht van samengestelde intrest. ## 1.3 Voorwaarden om te starten met beleggen Voordat men begint met beleggen, zijn er enkele belangrijke stappen en overwegingen: ### 1.3.1 De liquide buffer * **Regel 2:** Beleg alleen met geld dat je niet (snel) nodig hebt. Het is essentieel om eerst een liquide buffer aan te leggen. * Deze buffer dient om onvoorziene uitgaven te dekken, zoals baanverlies, onverwachte medische kosten of dringende herstellingen. * De grootte van de buffer is afhankelijk van de levensfase en persoonlijke situatie (bv. kinderen, hypotheek). * De buffer moet liquide zijn, dus direct opvraagbaar, bij voorkeur op een spaarrekening die een (nette) rente biedt om het koopkrachtverlies te beperken. * Vaak is er een limiet op maandelijkse stortingen naar spaarrekeningen die rente bieden. ### 1.3.2 Kennis en risicoprofiel * Financiële geletterdheid in België is niet altijd optimaal, wat het belang van educatie onderstreept. * Beleggen brengt risico's met zich mee, zoals kapitaalverlies en marktvolatiliteit. * **Regel 3:** Hoe meer risico je neemt, hoe hoger het potentieel rendement, maar dit rendement is nooit gegarandeerd. * Het is cruciaal om je risicobereidheid en beleggingsdoelstellingen in kaart te brengen. Banken zijn wettelijk verplicht (via MIFID II) om het beleggingsprofiel van klanten te bepalen door te peilen naar hun financiële kennis, ervaring, financiële draagkracht en risicoacceptatie. * Dit beleggingsprofiel (bijvoorbeeld defensief, evenwichtig, dynamisch) bepaalt welke financiële producten geschikt zijn voor een belegger. ### 1.3.3 Diversificatie Om risico's te beperken, is diversificatie essentieel. Dit betekent het spreiden van beleggingen over: * Verschillende aandelen. * Verschillende sectoren (bv. technologie, voeding, financiële sector). * Verschillende producttypes (bv. aandelen, obligaties, vastgoed). * Verschillende geografische regio's. > **Regel 4:** Het wegwerken van bedrijfsspecifiek risico kan al vanaf ongeveer 20 voldoende gediversifieerde aandelen. Daarnaast kunnen andere risico's, zoals wisselkoersrisico, worden beheerd via technieken als hedging, hoewel dit buiten het bestek van deze cursus valt. Fondsen en Exchange Traded Funds (ETF's) zijn populaire instrumenten voor directe diversificatie. ## 1.4 Timing van beleggingen Hoewel samengestelde intrest de groei aandrijft, is de timing van instappen op de markt een belangrijk aspect. * **Time in the market is beter dan timing the market:** Het is statistisch gezien voordeliger om langdurig in de markt belegd te zijn dan te proberen de markt perfect te timen (instappen op het laagste punt en uitstappen op het hoogste punt). * Het herstellen van een groot verlies (bv. 50%) vereist een nog grotere winst (100%) om terug op het oorspronkelijke niveau te komen. Er zijn twee veelgebruikte strategieën voor instappen: * **Lump Sum:** Het ineens investeren van een groter bedrag. Statistisch vaak beter omdat het de langere tijd in de markt maximaliseert. * **Dollar Cost Averaging (DCA):** Het periodiek, met vaste tussenpozen, investeren van een vast bedrag. Dit spreidt het instaprisico en kan voordelig zijn in volatiele markten. In combinatie met ETF's biedt DCA spreiding over tijd én markt. De keuze tussen Lump Sum en DCA kan afhangen van de perceptie van de markt (bv. is de markt duur?). --- # Het belang van een liquide buffer en het bepalen van je beleggingsprofiel Hier is een gedetailleerde studiegids voor het belang van een liquide buffer en het bepalen van je beleggingsprofiel. ## 2. Het belang van een liquide buffer en het bepalen van je beleggingsprofiel Dit onderdeel behandelt de cruciale noodzaak van een financiële buffer voor onverwachte uitgaven en de methodologie voor het bepalen van je beleggingsprofiel, wat essentieel is voor productselectie en naleving van regelgeving zoals MiFID II. ### 2.1 Het belang van een liquide buffer Een liquide buffer is een essentieel financieel vangnet dat dient om onvoorziene uitgaven te dekken, waardoor je niet gedwongen wordt om beleggingen op een ongunstig moment te verkopen. Deze buffer moet op momenten dat het nodig is direct beschikbaar zijn (liquide). #### 2.1.1 Waarom een liquide buffer? * **Dekking van onvoorziene uitgaven:** Dit omvat situaties zoals baanverlies, onverwachte medische kosten, of andere noodzakelijke uitgaven die niet gepland waren. * **Vermijden van gedwongen verkopen:** Zonder een buffer kun je gedwongen worden om beleggingen te verkopen tijdens een marktdaling, wat leidt tot kapitaalverlies. * **Voorkomen van leningen voor banale uitgaven:** Een buffer voorkomt dat je dure leningen moet aangaan voor alledaagse, onvoorziene kosten. * **Afhankelijkheid van levensfase:** De omvang van de benodigde buffer is sterk afhankelijk van je persoonlijke situatie, zoals het hebben van kinderen of het bezitten van een eigen huis. #### 2.1.2 Omvang van de buffer Er is geen one-size-fits-all antwoord voor de exacte omvang van de buffer. Het wordt aanbevolen om de buffer aan te leggen op een spaarrekening die rente biedt om het verlies van koopkracht door inflatie enigszins te compenseren. Vaak wordt een netto-rente van rond de twee procent nagestreefd. Er kunnen limieten zijn op het maandelijkse spaarbedrag, bijvoorbeeld vijf honderd euro. > **Tip:** Raadpleeg tools zoals de bufferberekenaar van het Nibud om een indicatie te krijgen van de benodigde buffer voor jouw specifieke situatie. #### 2.1.3 Waar de buffer aanhouden? De buffer dient bij voorkeur aangehouden te worden op een direct toegankelijke spaarrekening die rente opbrengt. Dit geld is bedoeld voor korte termijn behoeften en mag niet belegd worden in producten met een hoog risico. ### 2.2 Het bepalen van je beleggingsprofiel Je beleggingsprofiel is cruciaal voor het selecteren van de juiste beleggingsproducten die aansluiten bij je doelen, risicobereidheid en financiële kennis. Banken zijn wettelijk verplicht om dit profiel te bepalen, met name door de MiFID II-regelgeving. #### 2.2.1 Wat is een beleggingsprofiel? Een beleggingsprofiel is een inschatting van je risicobereidheid en risicoaversie, die afhangt van diverse factoren: * **Persoonlijk karakter:** Hoe ga je om met onzekerheid en potentiële verliezen? * **Financiële kennis:** Hoe goed begrijp je beleggingsproducten en de bijbehorende risico's? * **Omvang van het vermogen:** Hoeveel geld kun je missen zonder je financiële welzijn in gevaar te brengen? * **Beleggingshorizon:** Hoe lang kun je je geld missen voor je het nodig hebt? #### 2.2.2 MiFID II en de informatieplicht De Markets in Financial Instruments Directive (MiFID II) is van toepassing op risicovolle beleggingsproducten zoals aandelen, obligaties, derivaten en beleggingsfondsen. Deze regelgeving verplicht banken om: * **Kennis te peilen:** Zeker te stellen dat klanten de risico's van beleggingsproducten begrijpen. * **Informatie te verstrekken:** Tijdige, correcte, duidelijke en niet-misleidende informatie te geven aan klanten. * **Klanten in te delen:** Klanten te classificeren in categorieën (niet-professionele cliënt, professionele cliënt, grootschalige tegenpartij) en hun risicoprofiel te bepalen. * **Best execution te garanderen:** Redelijke stappen te ondernemen om het best mogelijke resultaat voor de klant te behalen. #### 2.2.3 Categorieën beleggers en risicoprofielen Banken delen klanten in, met name de "niet-professionele cliënt", die de hoogste mate van bescherming geniet. Voorbeelden van profielen die banken hanteren (deze kunnen variëren per bank) zijn: * **Defensief:** Maximale zekerheid, gericht op constant rendement. * **Evenwichtig/Neutraal:** Een balans tussen risico en rendement. * **Dynamisch:** Niet bang voor risico, bereid om tijdelijke verliezen te accepteren voor een potentieel hoger rendement. #### 2.2.4 Productselectie op basis van profiel Je beleggingsprofiel bepaalt welk type producten bij jou passen: * **Defensief profiel:** Geschikt voor producten zoals obligatie(fondsen), spaarrekeningen, kasbons, termijnrekeningen, en Tak 21-verzekeringen (veilige beleggingen met kapitaalgarantie). * **Dynamisch profiel:** Geschikt voor producten zoals aandelen, grondstoffen, vastgoed (buiten de Benelux), Tak 23-verzekeringen (fondsen met meer risico). > **Let op:** Wees zeer voorzichtig met beleggingen die extreem hoge rendementen beloven, zoals kunst, oude manuscripten, dranken, exotisch vastgoed, cryptomunten en binaire opties, aangezien deze vaak gepaard gaan met zeer hoge risico's of zelfs frauduleuze constructies (zoals piramidespelen). #### 2.2.5 Belang van vergelijken en informatie Naast het bepalen van je profiel, is het essentieel om: * **Productfiches te bekijken:** Verkrijg gedetailleerde informatie over de producten. * **Te vergelijken:** Kijk naar looptijd, liquiditeit, rendement (rente, dividend, koerswinst), risico, kosten, belastingen en taksen, minimuminleg, en andere specifieke kenmerken. * **Risico's te begrijpen:** Beleggingen zijn onderhevig aan debiteurenrisico, renterisico, koopkrachtrisico (inflatie), valutarisico, beursrisico, en kapitaalrisico. * **Kosten en taksen te analyseren:** Houd rekening met instap- en uitstapkosten, beheerskosten, transactiekosten, roerende voorheffing, taks op beursverrichtingen, effectentaks, meerwaardetaks, verzekeringstaks, en taks op langetermijnsparen. #### 2.2.6 Diversificatie Om risico's, met name bedrijfsspecifieke risico's, te beperken, is diversificatie cruciaal. Dit kan door: * Het combineren van meerdere aandelen. * Het beleggen in verschillende sectoren. * Het combineren van diverse productsoorten. #### 2.2.7 Producten voor diversificatie * **Fondsen en Exchange Traded Funds (ETF's):** Deze bieden een natuurlijke vorm van diversificatie, zowel over markten als over tijd. * **Bedrijfsspecifiek risico:** Men kan het bedrijfsspecifieke risico voor een groot deel elimineren door in ongeveer twintig voldoende verschillende aandelen te beleggen. > **Tip:** Diversificatie helpt om het marktrisico of systemisch risico als belangrijkste risicofactor over te houden. Andere risico's zoals wisselkoersrisico kunnen ook beperkt worden door hedgingstrategieën, hoewel dit buiten het bestek van deze cursus valt. --- # Productkeuze, diversificatie en risicobeheer bij beleggen Dit hoofdstuk behandelt de selectie van beleggingsproducten, de strategieën voor diversificatie om risico's te beperken, en de verschillende soorten beleggingsrisico's. ## 2. Productkeuze, diversificatie en risicobeheer bij beleggen ### 2.1 Productkeuze op basis van doelstellingen en risicoprofiel De keuze van beleggingsproducten is fundamenteel afhankelijk van de individuele beleggingsdoelstellingen en het risicoprofiel van de belegger. Beleggen is niet enkel een middel om het kapitaal te laten groeien, maar ook om de koopkracht te beschermen tegen inflatie. Spaarrekeningen bieden doorgaans een te laag rendement om inflatie te compenseren, wat leidt tot een verlies aan koopkracht. Het vaststellen van het persoonlijke risicoprofiel is een cruciale eerste stap. Dit profiel wordt bepaald door verschillende factoren: * **Persoonlijk karakter en risicoaversie:** Hoeveel risico is de belegger bereid te nemen? * **Financiële kennis:** Hoe goed is de belegger geïnformeerd over beleggingen? * **Omvang van het vermogen:** Hoe groot is het bedrag dat belegd kan worden? * **Beleggingshorizon:** Hoe lang kan het geld belegd blijven? Banken zijn verplicht om, onder de noemer van de MIFID II (Markets in Financial Instruments Directive), het beleggingsprofiel van hun klanten in kaart te brengen, met name voor risicovolle producten zoals aandelen, obligaties en derivaten. Dit omvat het inschatten van de financiële draagkracht, de beleggingsdoelstellingen, de ervaring met beleggen en de risicoacceptatie. Er worden doorgaans drie categorieën beleggers onderscheiden: * **Defensief:** Gericht op maximale zekerheid en constant rendement, met een lage risicoacceptatie. Producten die hierbij passen zijn onder andere obligatie(fondsen), spaarrekeningen, kasbons en termijnrekeningen. * **Evenwichtig/Neutraal:** Een balans tussen risico en rendement. * **Dynamisch:** Niet bang voor risico, accepteert tijdelijke verliezen voor een potentieel hoger, fluctuerend rendement. Geschikte producten omvatten aandelen, grondstoffen, vastgoed (buiten Benelux) en Tak23-verzekeringen. > **Tip:** Banken hanteren eigen vragenlijsten om beleggers in te delen. Doe de test bij je bank om je persoonlijk profiel te achterhalen. Binnen levensverzekeringen zijn er Tak21-producten die als veilige belegging met kapitaalgarantie worden beschouwd en beschermd zijn door een garantiefonds, en Tak23-producten die hogere risico's inhouden en niet beschermd zijn. > **LET OP:** Bijzonder hoge rendementen die worden voorgespiegeld voor kunst, oude manuscripten, dranken, exotisch vastgoed, cryptomunten of binaire opties, kunnen wijzen op potentieel grote risico's of zelfs piramidespelen. #### 2.1.1 Informatieplicht en vrije concurrentie De informatieplicht onder MIFID legt banken op om tijdig, correct, duidelijk en niet-misleidend te informeren. Daarnaast bevordert MIFID vrije concurrentie in Europa, wat kan leiden tot lagere prijzen en "best execution" (het verkrijgen van het best mogelijke resultaat voor de klant). Bij het vergelijken van beleggingsproducten is het cruciaal om verschillende aspecten in acht te nemen: * **Looptijd:** Hoe lang is het geld geblokkeerd? * **Liquiditeit:** Hoe snel kan het geld worden opgenomen? * **Rendement:** Rentebaten, dividenden, koerswinsten. * **Risico:** Welke risico's zijn verbonden aan het product? * **Kosten:** Instapkosten, uitstapkosten, beheerskosten, transactiekosten. * **Belastingen en taksen:** Roerende voorheffing, taks op beursverrichtingen, meerwaardetaks, etc. * **Minimum inleg:** Welk bedrag is minimaal vereist? * **Periodiciteit intrestuitkering:** Hoe vaak wordt rente uitgekeerd? * **Uitgifteprijs:** De prijs waartegen het product wordt aangeboden. * **Successie en erfbelasting:** Wat zijn de gevolgen bij overlijden? * **Opvolging:** Hoe wordt de belegging gemonitord? ### 2.2 Diversificatie als risicobeperkende strategie Diversificatie is het combineren van verschillende beleggingen om het risico te spreiden. Dit kan op verschillende manieren: * **Combineren van meerdere aandelen:** Door aandelen van verschillende bedrijven te kopen, vermindert de impact van een slecht presterend individueel bedrijf. * **Combineren van verschillende sectoren:** Door te beleggen in sectoren die niet direct gecorreleerd zijn, kan een negatieve ontwikkeling in één sector gecompenseerd worden door positieve ontwikkelingen in een andere. * **Combineren van verschillende producten:** Beleggen in een mix van aandelen, obligaties, vastgoed, etc. > **Regel 4:** Men kan het bedrijfsspecifieke risico (ook wel diversifieerbaar risico genoemd) grotendeels wegwerken vanaf het aanhouden van ongeveer 20 aandelen, mits deze voldoende verschillend zijn. Door diversificatie wordt het bedrijfsspecifieke risico gereduceerd. Men blijft echter nog wel blootgesteld aan het marktrisico (ook wel systemisch risico genoemd), dat alle beleggingen beïnvloedt. Andere risico's, zoals wisselkoersrisico of volatiliteitsrisico, kunnen ook beperkt worden via strategieën zoals hedging, al valt dit buiten het bestek van deze cursus. Fondsen en Exchange Traded Funds (ETF's) zijn instrumenten die diversificatie op een eenvoudige manier mogelijk maken, omdat ze al een mandje van effecten bevatten. ### 2.3 Soorten risico's bij beleggen Beleggingen zijn onderhevig aan diverse risico's die het potentieel rendement kunnen beïnvloeden: * **Debiteurenrisico (Kredietrisico):** Het risico dat een debiteur zijn verplichtingen niet nakomt. Kredietratings kunnen hier inzicht geven in de kredietwaardigheid. * **Renterisico:** Het risico dat men kansen mist op een hogere rente door vast te zitten aan lagere rentetarieven. * **Koopkrachtrisico (Inflatie):** Het risico dat de inflatie de reële waarde van de belegging aantast. Dit wordt berekend aan de hand van de reële rente. * **Valutarisico:** Het risico dat samenhangt met beleggingen in een andere munt dan de eigen valuta. Schommelingen in wisselkoersen kunnen het rendement beïnvloeden. * **Beursrisico (Marktrisico):** Het risico dat de waarde van aandelen daalt door een negatief beursklimaat. Het gaat om de vraag of een aandeel nog verkocht kan worden in een dergelijk klimaat. * **Kapitaalrisico:** Het risico op verlies van het ingelegde kapitaal. Dit is het algemene risico van een belegging. Naast deze risico's zijn er ook nog de **kosten en taksen** die het netto rendement significant kunnen beïnvloeden, zoals instap-, uitstap- en beheerskosten, transactiekosten, roerende voorheffing en diverse andere taksen. ### 2.4 De kracht van samengestelde interest en tijd De kracht van samengestelde interest, waarbij rente op rente wordt verdiend, leidt tot exponentiële groei van het kapitaal over tijd. Dit illustreert de cruciale rol van de beleggingshorizon. > **Regel 1:** Het is belangrijker om vroeger te beginnen met beleggen, zelfs met kleinere bedragen, dan later met grotere bedragen te starten. De exponentiële groei dankzij samengestelde interest is de sterkste motor achter vermogensopbouw. Albert Einstein noemde dit "het achtste wereldwonder". #### 2.4.1 Liquide buffer als voorwaarde Voordat men begint met beleggen, is het essentieel om een **liquide buffer** aan te leggen. Deze buffer dient om onvoorziene uitgaven te dekken, zoals jobverlies, onverwachte medische kosten of dringende reparaties. Beleggen met geld dat men snel nodig heeft, brengt het risico met zich mee dat men genoodzaakt is beleggingen te verkopen op een ongunstig moment, wat tot aanzienlijke verliezen kan leiden. > **Regel 2:** Beleg enkel met geld dat je NIET (snel) nodig hebt. De grootte van deze buffer is sterk afhankelijk van de levensfase (bv. met kinderen of een eigen huis) en persoonlijke omstandigheden. Vaak wordt aangeraden om een buffer te hebben die meerdere maanden aan levensonderhoud dekt. #### 2.4.2 Timing the market vs. Time in the market "Time in the market is beter dan timing the market". Dit betekent dat het langer aanhouden van beleggingen, ongeacht marktschommelingen, statistisch gezien meer oplevert dan proberen het perfecte instap- of uitstapopt te timen. Een groot verlies van bijvoorbeeld 50% op een aandeel vereist een stijging van 100% om het oorspronkelijke kapitaal te herstellen. #### 2.4.3 Dollar Cost Averaging (DCA) Naast de "lump sum" strategie (het in één keer beleggen van een bedrag), is **Dollar Cost Averaging (DCA)** een beleggingsstrategie waarbij periodiek, met vaste tussenpozen en met een vast bedrag, wordt ingelegd. Dit spreidt het risico over tijd en kan nuttig zijn in volatiele markten, zeker in combinatie met ETF's. Hoewel "lump sum" statistisch gezien vaak beter presteert, biedt DCA gemoedsrust en een zekere risicospreiding. > **Tip:** De keuze tussen lump sum en DCA kan mede afhangen van de waardering van de markt op dat moment (bijvoorbeeld te beoordelen met indicatoren zoals de Buffet-indicator of moving averages). --- # Strategieën voor beleggen in de tijd: Lump Sum vs. Dollar Cost Averaging Dit deel onderzoekt twee veelvoorkomende strategieën voor het instappen in de markt: Lump Sum (eenmalige storting) en Dollar Cost Averaging (periodieke investeringen), waarbij de voordelen en nadelen van elke methode worden besproken in relatie tot marktomstandigheden en risicospreiding. ### 4.1 De kracht van tijd in beleggen Het concept van 'tijd in de markt' (time in the market) is cruciaal voor het succes van beleggen, vaak belangrijker dan proberen de markt te timen (timing the market). Dit wordt benadrukt door de kracht van samengestelde interest, waarbij het principe is dat hoe eerder men begint met beleggen, hoe groter de winst op de lange termijn. Zelfs kleine, regelmatige investeringen kunnen aanzienlijke bedragen opleveren dankzij exponentiële groei over tijd. #### 4.1.1 Samengestelde interest en exponentiële groei Samengestelde interest zorgt voor een exponentiële groei van een investering. Dit betekent dat de winsten die gegenereerd worden, zelf ook weer rente of rendement opleveren, waardoor het kapitaal sneller groeit. De formule die de toekomstige waarde van een investering weergeeft, is: $$ FV = PV \times (1+i)^n $$ Waarbij: * $FV$ staat voor de toekomstige waarde (Future Value). * $PV$ staat voor de huidige waarde of het startkapitaal (Present Value). * $i$ staat voor de rentevoet of het rendement per periode. * $n$ staat voor het aantal periodes. Het belang van de exponent ($n$) wordt duidelijk bij de berekening van de groei over langere periodes. Een euro die vandaag belegd wordt, kan over bijvoorbeeld 10 jaar aanzienlijk meer waard zijn, en over 40 jaar nog veel meer, uitgaande van een positief gemiddeld rendement. #### 4.1.2 Het belang van een liquide buffer Voordat men begint met beleggen, is het essentieel om een liquide buffer aan te leggen. Deze buffer dient om onverwachte uitgaven te dekken, zoals baanverlies, ziekte of andere onvoorziene omstandigheden. Beleggen mag enkel met geld dat men niet op korte termijn nodig heeft. Het is raadzaam om deze buffer op een spaarrekening te houden die rente biedt om het koopkrachtverlies door inflatie tegen te gaan. Een gebruikelijke richtlijn is om een buffer aan te houden die gelijk is aan enkele maanden van de vaste lasten. > **Tip:** Een te kleine buffer kan ertoe leiden dat beleggingen op een slecht moment verkocht moeten worden, wat tot grote verliezen kan leiden. ### 4.2 Strategieën voor instappen in de markt Er zijn twee hoofdstrategieën om kapitaal te investeren in de markt: Lump Sum en Dollar Cost Averaging (DCA). Beide methoden hebben hun eigen voor- en nadelen, afhankelijk van de marktomstandigheden en het risicoprofiel van de belegger. #### 4.2.1 Lump Sum beleggen Lump Sum beleggen houdt in dat het volledige te investeren bedrag in één keer wordt ingelegd. **Voordelen:** * **Potentieel hoger rendement:** Statistisch gezien kan Lump Sum beleggen beter presteren, vooral in stijgende markten. Dit komt doordat het gehele bedrag vanaf het begin kan profiteren van marktgroei. * **Eenvoud:** Het is een eenvoudige en snelle methode om te starten met beleggen. **Nadelen:** * **Hoger instaprisico:** Als het volledige bedrag wordt ingelegd net voordat de markt daalt, kan het initiële verlies aanzienlijk zijn. Dit verhoogt het risico op marktimperfecties op het moment van instap. * **Emotionele impact:** Een groot initieel verlies kan emotioneel zwaar wegen en leiden tot paniekverkopen. #### 4.2.2 Dollar Cost Averaging (DCA) Dollar Cost Averaging (DCA), ook wel periodiek beleggen genoemd, houdt in dat een vast bedrag periodiek wordt geïnvesteerd, ongeacht de marktprijs. Dit betekent dat er meer aandelen worden gekocht als de prijs laag is, en minder aandelen als de prijs hoog is. **Voordelen:** * **Risicospreiding over tijd:** DCA spreidt het instaprisico. Door periodiek te investeren, wordt de gemiddelde aankoopprijs over tijd verlaagd, wat vooral gunstig is in volatiele of dalende markten. * **Vermindering van emotionele beslissingen:** Het automatische karakter van DCA helpt beleggers om rationeel te blijven en impulsieve beslissingen te vermijden, zoals het proberen te timen van de markt. * **Geschikt voor langetermijndoelen:** Het is een uitstekende strategie voor beleggers met een langetermijnvisie die regelmatig geld inleggen, zoals voor pensioensopbouw. **Nadelen:** * **Potentieel lager rendement in stijgende markten:** Als de markt continu stijgt, zou een Lump Sum investering beter hebben gepresteerd, omdat het volledige kapitaal eerder van de stijging profiteert. * **Commissiekosten:** Bij zeer frequente en kleine transacties kunnen de commissiekosten hoger uitvallen, afhankelijk van de broker. > **Tip:** Dollar Cost Averaging kan effectief gecombineerd worden met Exchange Traded Funds (ETF's) om zowel de markt als de tijd te spreiden. Dit verhoogt de diversificatie aanzienlijk. #### 4.2.3 Vergelijking en conclusie Statistisch gezien is 'time in the market' belangrijker dan 'timing the market'. Hierdoor is Lump Sum beleggen op lange termijn vaak winstgevender, omdat het volledige kapitaal sneller kan profiteren van de groei. Echter, DCA biedt een belangrijke voordeel in risicospreiding over tijd, wat het een veiligere strategie kan maken voor beleggers die zich zorgen maken over marktdalingen op het moment van instap. De keuze tussen Lump Sum en DCA hangt sterk af van de risicotolerantie van de belegger, de verwachte marktomstandigheden en de persoonlijke financiële situatie. Een belegger die zich comfortabel voelt met het risico van eenmalige instap en gelooft in de marktgroei, kan kiezen voor Lump Sum. Een belegger die de voorkeur geeft aan een meer gedisciplineerde en risicospreidende aanpak, zal eerder neigen naar Dollar Cost Averaging. Een aanzienlijk verlies van 50% op een investering vereist een stijging van 100% om het oorspronkelijke kapitaal te herstellen. Dit illustreert de impact van marktdalingen en het belang van strategieën die dit risico beheersen. DCA kan helpen om de gemiddelde aankoopprijs te verlagen, waardoor de impact van een dergelijke daling op de totale portefeuille wordt gemitigeerd. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | KMO | KMO staat voor Kleine en Middelgrote Onderneming, een bedrijf dat niet voldoet aan de criteria voor grote ondernemingen. Deze entiteiten hebben vaak specifieke begrotings- en investeringsstrategieën. | | OPO | OPO staat voor Optionele PensioenOpbouw, een pensioenregeling die vaak via een werkgever wordt aangeboden. Het document suggereert dat KMO's hier niet noodzakelijk in beleggen. | | Financiële geletterdheid | De mate waarin individuen financiële concepten begrijpen en effectieve beslissingen kunnen nemen over hun geld, inclusief budgetteren, sparen en beleggen. | | Financieel vermogen | De totale waarde van alle financiële bezittingen van een huishouden of individu, minus de financiële verplichtingen. Dit omvat spaargeld, beleggingen en schulden. | | Vermogensopbouw | Het proces waarbij individuen of huishoudens hun nettovermogen vergroten door middel van sparen, beleggen en het verwerven van activa zoals onroerend goed. | | Activa/bezittingen | Economische middelen die eigendom zijn van een individu of bedrijf en die economische waarde vertegenwoordigen, zoals vastgoed, aandelen, obligaties en grondstoffen. | | Vastgoed | Onroerende goederen, zoals land en gebouwen, die kunnen worden gekocht, verkocht of verhuurd en als investering kunnen dienen. | | Effecten | Financiële instrumenten die een eigendomsbelang vertegenwoordigen in een bedrijf (aandelen) of die een lening aan een entiteit vertegenwoordigen (obligaties). | | Broker | Een individu of bedrijf dat namens een klant transacties op de financiële markten uitvoert, zoals het kopen en verkopen van aandelen of obligaties. | | Koopkracht | De hoeveelheid goederen en diensten die met een bepaalde hoeveelheid geld kan worden aangeschaft. Inflatie kan de koopkracht verminderen. | | Kapitaal opbouwen | Het proces van het vergroten van de financiële middelen die beschikbaar zijn voor investeringen of toekomstige uitgaven. | | Financiële onafhankelijkheid | De situatie waarin een individu voldoende inkomen of vermogen heeft om volledig in zijn levensonderhoud te voorzien zonder afhankelijk te zijn van traditionele werkgelegenheid. FIRE staat voor Financial Independence, Retire Early. | | Filantropie | De liefde voor de mensheid, vaak uitgeoefend door het doneren van geld of goederen aan goede doelen. | | Intrestberekening | Het proces van het berekenen van de rente op een lening of investering, waarbij rekening wordt gehouden met het hoofdbedrag, de rentevoet en de looptijd. | | Samengestelde intrest | Rente die wordt berekend over het oorspronkelijke hoofdbedrag en de eerder opgebouwde rente. Dit effect leidt tot exponentiële groei over tijd. | | (1+i)^n | Een wiskundige formule die de toekomstige waarde van een kapitaal weergeeft na $n$ perioden, met een rentevoet van $i$ per periode. Dit is de kern van samengestelde intrest. | | Rendement | De winst of het verlies op een investering gedurende een bepaalde periode, uitgedrukt als een percentage van het oorspronkelijke investeringsbedrag. | | Buffer | Een reserve van financiële middelen die apart wordt gehouden om onverwachte uitgaven of inkomensverlies op te vangen, zonder dat beleggingen hoeven te worden verkocht. | | Liquide buffer | Een financiële reserve die direct toegankelijk is en kan worden gebruikt om aan onmiddellijke financiële verplichtingen te voldoen. | | Spaarboekje | Een bankrekening waarop spaargeld kan worden gestort en waarop rente wordt verdiend, meestal met beperkte transactiemogelijkheden. | | Koopkrachtverlies | Het verlies van de waarde van geld als gevolg van inflatie, waardoor met hetzelfde bedrag minder goederen en diensten kunnen worden gekocht. | | Netto rente | De rente die een belegger ontvangt na aftrek van belastingen en eventuele kosten. | | Risicoprofiel | Een inschatting van de mate waarin een belegger bereid en in staat is om financiële risico's te nemen, gebaseerd op factoren zoals leeftijd, inkomen, beleggingskennis en doelstellingen. | | Risicoaversie | De mate waarin een belegger terughoudend is om risico te nemen en de voorkeur geeft aan veiligere investeringen met een lager potentieel rendement. | | MIFID II | Markets in Financial Instruments Directive II, een Europese richtlijn die de regelgeving voor financiële markten beoogt te verbeteren, met nadruk op consumentenbescherming en marktintegriteit. | | Beleggingsinstrumenten | Financiële producten die worden gebruikt om te beleggen, zoals aandelen, obligaties, fondsen en derivaten. | | Deposito's | Geld dat wordt vastgezet bij een bank voor een bepaalde periode, in ruil voor rente. | | Leningen en ontleningen | Financiële transacties waarbij geld wordt geleend of uitgeleend, met bijbehorende renteverplichtingen. | | Beleggingsprofiel (banken) | Een classificatie die banken gebruiken om klanten in te delen op basis van hun financiële situatie, doelstellingen en risicotolerantie, om geschikte producten aan te bevelen. | | Defensief beleggingsprofiel | Een beleggingsstrategie gericht op het maximaliseren van zekerheid en het behouden van kapitaal, met een laag risico en een stabiel, zij het lager, rendement. | | Dynamisch beleggingsprofiel | Een beleggingsstrategie die bereid is meer risico te nemen voor potentieel hogere rendementen, waarbij tijdelijke verliezen acceptabel worden geacht. | | Obligatie(fondsen) | Een beleggingsfonds dat voornamelijk belegt in obligaties, wat over het algemeen als minder risicovol wordt beschouwd dan aandelen. | | Kasbon | Een financiële obligatie die door een bank wordt uitgegeven en een vaste rente biedt over een afgesproken looptijd. | | Termijnrekening | Een spaarrekening waarbij geld voor een afgesproken periode wordt vastgezet, vaak met een hogere rente dan een standaard spaarrekening. | | Tak21 | Een levensverzekeringsproduct dat vaak wordt beschouwd als een veilige belegging met een kapitaalgarantie en bescherming door een garantiefonds. | | Tak23 | Een levensverzekeringsproduct dat investeert in fondsen met een hoger risicoprofiel, en derhalve niet altijd beschermd is tegen verliezen. | | Cryptomunten | Digitale of virtuele valuta die cryptografie gebruiken voor beveiliging, zoals Bitcoin en Ethereum, die zeer volatiel kunnen zijn. | | Binaire opties | Een type optie waarbij de uitkomst een vast geldbedrag is of niets, afhankelijk van of de onderliggende waarde op de expiratiedatum boven of onder een vooraf bepaalde prijs ligt. | | Pyramid schemes | Illegale frauduleuze investeringsschema's waarbij de initiële investeerders worden betaald met geld van latere investeerders, in plaats van met winst uit legitieme activiteiten. | | Informatieplicht | De wettelijke verplichting voor financiële instellingen om klanten tijdig, correct en duidelijk te informeren over financiële producten en diensten. | | Best execution | Een principe dat financiële dienstverleners verplicht om alle redelijke stappen te ondernemen om het best mogelijke resultaat te behalen voor hun klanten bij het uitvoeren van transacties. | | Productfiche | Een document dat gedetailleerde informatie bevat over een specifiek financieel product, inclusief kenmerken, risico's, kosten en rendementen. | | Debiteurenrisico | Het risico dat een debiteur (iemand die geld verschuldigd is) zijn verplichtingen niet nakomt, wat leidt tot een verlies voor de kredietverlener. | | Renterisico | Het risico dat de waarde van een investering verandert als gevolg van schommelingen in de rentevoeten, met name relevant voor obligaties. | | Valutarisico | Het risico op verlies dat ontstaat door schommelingen in de wisselkoersen bij het beleggen in buitenlandse valuta. | | Beursrisico | Het risico dat de waarde van een investering, met name aandelen, daalt als gevolg van algemene marktomstandigheden of specifieke economische factoren. | | Kapitaalrisico | Het risico dat de belegger een deel of het geheel van zijn oorspronkelijke investering verliest. | | Instapkosten | Kosten die betaald moeten worden bij de aankoop van een beleggingsproduct, vaak als percentage van het geïnvesteerde bedrag. | | Uitstapkosten | Kosten die betaald moeten worden bij de verkoop van een beleggingsproduct, soms toegepast om vroegtijdige verkoop te ontmoedigen. | | Beheerskosten | Jaarlijkse kosten die worden aangerekend voor het beheer van een beleggingsfonds of portefeuille. | | Transactiekosten | Kosten die gepaard gaan met het kopen of verkopen van financiële instrumenten, zoals commissies en makelaarskosten. | | RV | Roerende Voorheffing, een belasting op inkomsten uit roerende goederen, zoals rente en dividenden. | | Taks beursverrichting | Een belasting die geheven wordt op specifieke transacties op de beurs. | | Effectentaks | Een belasting op het bezit van bepaalde effecten. | | Meerwaardetaks | Een belasting op de winst die wordt gerealiseerd bij de verkoop van bepaalde activa, zoals aandelen. | | Verzekeringstaks | Een belasting op verzekeringsproducten. | | Taks LT sparen | Belasting op langetermijnsparen. | | Diversificatie | Een beleggingsstrategie die het risico spreidt door te investeren in een breed scala aan activa, sectoren en geografische gebieden. | | Bedrijfsspecifiek risico | Het risico dat specifiek is voor een individueel bedrijf, zoals slecht management of productproblemen, en dat kan worden verminderd door diversificatie. | | Marktrisico (Systemisch risico) | Het risico dat verband houdt met de gehele markt of economie, dat niet kan worden geëlimineerd door diversificatie binnen die markt. | | Hedging | Een strategie die wordt gebruikt om potentiële verliezen op een investering te verminderen door een tegenovergestelde positie in te nemen. | | Exponentiële groei | Een groei die steeds sneller gaat naarmate de tijd verstrijkt, kenmerkend voor samengestelde intrest en compounding. | | Time in the market | De totale tijd dat een investering is aangehouden, wat wordt beschouwd als belangrijker voor rendement dan het proberen te voorspellen van marktbewegingen. | | Timing the market | Het proberen te voorspellen van de optimale momenten om te kopen en te verkopen op de financiële markten. | | Lump Sum | Een beleggingsstrategie waarbij een aanzienlijk bedrag in één keer wordt geïnvesteerd. | | Dollar Cost Averaging (DCA) | Een beleggingsstrategie waarbij een vast bedrag periodiek wordt geïnvesteerd, ongeacht de marktprijs, wat helpt bij het spreiden van risico. | | Buffet indicator | Een economische indicator die de verhouding tussen de totale marktwaarde van aandelen en het bruto binnenlands product (BBP) weergeeft, als maatstaf voor de waardering van de aandelenmarkt. | | Moving average | Een technische analyse-indicator die de gemiddelde prijs van een actief over een bepaalde periode berekent, gebruikt om trends te identificeren. |

# De noodzaak van een financiële buffer alvorens te beleggen Dit onderwerp benadrukt het cruciale belang van het opbouwen van een liquide financiële buffer voor onvoorziene uitgaven, alvorens te beginnen met beleggen in risicovollere producten. ## 1. Waarom een financiële buffer essentieel is Traditioneel sparen via een spaarboekje levert tegenwoordig nauwelijks nog rendement op. Dit leidt ertoe dat veel mensen, ondanks een gebrek aan financiële geletterdheid, op zoek gaan naar een hoger rendement. Hogere rendementen gaan echter vaak gepaard met hogere risico's. Voordat men zich waagt aan beleggen, is het cruciaal om een financiële buffer aan te leggen voor onvoorziene omstandigheden. ### 1.1 Onvoorziene omstandigheden Er zijn diverse situaties die onverwachte financiële uitgaven kunnen veroorzaken, waaronder: * **Jobverlies:** Het verlies van inkomen vereist middelen om lopende kosten te dekken. * **Onverwachte uitgaven:** Denk hierbij aan reparaties aan de woning, dringende medische kosten die niet volledig gedekt worden door de verzekering, of andere noodzakelijke aankopen. * **Ziekte:** Langdurige ziekte kan leiden tot inkomensverlies en extra medische kosten. ### 1.2 De rol van de buffer bij beleggen Beleggen brengt risico's met zich mee, waaronder de mogelijkheid van paniekverkopen of snelle, emotionele reacties op marktfluctuaties. Zonder een financiële buffer kunnen deze situaties ertoe leiden dat men gedwongen wordt om beleggingen te verkopen op een ongunstig moment om aan onverwachte uitgaven te voldoen. Dit kan leiden tot aanzienlijke verliezen. Een liquide buffer zorgt ervoor dat deze onverwachte uitgaven kunnen worden opgevangen zonder de beleggingsportefeuille aan te spreken. > **Tip:** De buffer beschermt uw beleggingen en uw gemoedsrust, waardoor u beleggingsbeslissingen rationeler kunt nemen. ### 1.3 Hoe groot moet de buffer zijn? De ideale omvang van de financiële buffer is persoonsgebonden en afhankelijk van individuele omstandigheden, zoals de stabiliteit van het inkomen en de maandelijkse vaste lasten. Er zijn diverse tools en berekenaars beschikbaar om een indicatie te krijgen van de aanbevolen buffer. > **Voorbeeld:** Een veelgebruikte vuistregel is om een buffer aan te houden die gelijk is aan drie tot zes maanden van de vaste maandelijkse uitgaven. Dit kan variëren afhankelijk van het risicoprofiel van de persoon en de zekerheid van het inkomen. ## 2. Beleggen met spaargeld dat overblijft na de buffer Pas nadat de financiële buffer volledig is opgebouwd, kan het overgebleven spaargeld worden overwogen voor beleggingen met het doel waardebehoud of -groei. ### 2.1 Beleggingsprofiel en MiFID II De Markets in Financial Instruments Directive (MiFID II) is een Europese wetgeving die bedoeld is om beleggers te beschermen en de financiële markten te reguleren. Deze richtlijn is van toepassing op risicovolle beleggingsproducten zoals aandelen, obligaties, derivaten, rechten van deelneming in beleggingsfondsen en bepaalde verzekeringsproducten. Het is niet van toepassing op deposito's, leningen en ontleningen. Banken en financiële instellingen zijn verplicht om het beleggingsprofiel van hun klanten te bepalen voordat zij adviseren of producten verkopen. Dit omvat het peilen naar: * **Kennis en ervaring:** Hoeveel kennis heeft de klant over beleggingsproducten? * **Financiële situatie:** Wat is de financiële draagkracht van de klant? * **Beleggingsdoelstellingen:** Wat wil de klant bereiken met beleggen? * **Risicoacceptatie:** Hoe risicoavers is de klant en hoeveel risico is hij bereid te dragen? * **Buffer:** Hoe groot is de liquide buffer van de klant? Deze informatie helpt de bank om te bepalen welke producten geschikt zijn voor de klant en om te voldoen aan de "know your customer" en "inform your customer" verplichtingen. #### 2.1.1 Categorieën beleggers MiFID II onderscheidt doorgaans drie categorieën beleggers: * **Professionele beleggers (AKT):** Grote beleggers, zoals collectieve beleggingsondernemingen en grote multinationals. Deze groep geniet minder bescherming. * **Niet-professionele beleggers:** Dit is de grootste groep, waaronder de meeste particuliere beleggers vallen. Zij genieten de hoogste mate van bescherming onder MiFID II. Klanten kunnen soms aangeven van categorie te willen veranderen, wat als "opt out" of "opt in" kan worden beschouwd, afhankelijk van de specifieke regelgeving en de keuze van de klant. #### 2.1.2 Het bepalen van het beleggingsprofiel Financiële instellingen, zoals banken, gebruiken vragenlijsten om het beleggingsprofiel van een klant in te delen. Deze profielen kunnen variëren, maar omvatten vaak de volgende gradaties: * **Defensief:** Gericht op maximale zekerheid en een constant rendement. * **Neutraal/Evenwichtig:** Een balans tussen zekerheid en potentieel rendement. * **Dynamisch:** Bereid om meer risico te nemen voor een potentieel hoger rendement, waarbij tijdelijk verlies acceptabel is. > **Voorbeeld:** Een defensief profiel kan leiden tot aanbevelingen voor obligatie(fondsen), spaarrekeningen, kasbons of termijnrekeningen. Een dynamisch profiel kan daarentegen leiden tot aanbevelingen voor aandelen, grondstoffen of vastgoed in bepaalde markten. #### 2.1.3 Producten passend bij het beleggingsprofiel Het beleggingsprofiel bepaalt welke beleggingsproducten als passend worden beschouwd: * **Defensief:** Obligatie(fondsen), spaarrekening, kasbon, termijnrekening, Tak21 (levensverzekering met kapitaalgarantie). * **Dynamisch:** Grondstoffen, aandelen, vastgoed (buiten de Benelux), Tak23 (verzekeringsproducten met meer risico, niet beschermd). #### 2.1.4 Aandacht voor bijzondere producten Er is speciale aandacht nodig voor producten die buitensporig hoge rendementen beloven, zoals kunst, oude manuscripten, dranken, vastgoed in exotische landen, cryptomunten en binaire opties. Deze producten brengen vaak zeer hoge risico's met zich mee. ### 2.2 De informatieplicht van financiële instellingen MiFID II legt financiële instellingen een strikte informatieplicht op. Informatie over beleggingsproducten moet: * **Tijdig** worden verstrekt. * **Correct en duidelijk** zijn. * **Niet misleidend** zijn. ### 2.3 Vrije concurrentie en best execution MiFID II bevordert vrije concurrentie in Europa, wat kan leiden tot lagere prijzen voor beleggers. Het principe van "best execution" verplicht financiële instellingen om redelijke stappen te ondernemen om het best mogelijke resultaat voor de klant te verkrijgen bij het uitvoeren van transacties. Dit omvat het vergelijken van productfiches en het overwegen van factoren zoals: * Looptijd * Liquiditeit * Rendement (rente, dividend, koerswinst) * Risico * Kosten en taksen * Minimum inleg * Periodiciteit van rente-uitkering * Uitgifteprijs * Successie en erfbelasting * Opvolging ### 2.4 Risico's van beleggen Beleggingen zijn onderhevig aan diverse risico's: * **Debiteurenrisico:** Het risico dat een schuldenaar zijn verplichtingen niet nakomt. * **Renterisico:** Het risico van gemiste kansen op hogere rente. * **Koopkrachtrisico (inflatie):** Het risico dat de inflatie de reële waarde van de belegging aantast. * **Valutarisico:** Het risico bij beleggingen in een andere munt. * **Beursrisico:** Het risico bij aandelen dat de waarde daalt of dat het aandeel niet verkocht kan worden. * **Kapitaalrisico:** Het risico op verlies van het geïnvesteerde kapitaal. > **Tip:** Controleer altijd de reële rente (nominale rente minus inflatie) om de werkelijke winstgevendheid van uw belegging te beoordelen. ### 2.5 Kosten en taksen Beleggingen zijn ook onderhevig aan diverse kosten en taksen, waaronder: * Instapkosten * Uitstapkosten * Beheerskosten * Transactiekosten * Taks op beursverrichtingen * Effectentaks * Meerwaardetaks * Verzekeringstaks * Taks op lange termijn sparen Het is essentieel om deze kosten mee te nemen in de berekening van het netto-rendement van een belegging. --- # Het beleggingsprofiel en de rol van MiFID II Dit deel verkent het concept van een beleggingsprofiel, de verplichtingen die MiFID II oplegt aan financiële instellingen om de klant te kennen en te informeren, en de indeling van beleggers in categorieën. ### 2.1 De noodzaak van een beleggingsprofiel Traditioneel sparen via een spaarboekje levert tegenwoordig weinig rendement op. Veel mensen zoeken daarom naar een hoger rendement, wat vaak gepaard gaat met hogere risico's. Financiële instellingen mogen echter niet zomaar beleggingsproducten verkopen. Zij zijn verplicht om de kennis van de klant over beleggingsproducten te peilen en te adviseren in het belang van de klant. Voordat men begint met beleggen, is het cruciaal om een **liquide buffer** aan te leggen. Deze buffer dient ter dekking van onverwachte uitgaven, zoals werkloosheid, ziekte of andere onvoorziene omstandigheden. Het spaargeld dat overblijft nadat deze buffer is aangelegd, kan vervolgens worden belegd. ### 2.2 MiFID II en de verplichtingen van financiële instellingen De Markets in Financial Instruments Directive (MiFID II) is van toepassing op risicovolle producten zoals aandelen, obligaties, derivaten, rechten van deelneming in beleggingsfondsen en bepaalde verzekeringsproducten. Deposito's, leningen en ontleningen vallen hier buiten. MiFID II verplicht banken om de klant te kennen. Dit houdt in dat financiële instellingen van elke klant moeten weten: * Hoe risicoavers de klant is. * Hoeveel buffer de klant heeft. * Hoeveel kennis de klant heeft over beleggen. Dit wordt ook wel aangeduid als het "Know Your Customer"-principe. ### 2.3 Categorieën van beleggers MiFID II onderscheidt drie categorieën beleggers: 1. **Professionele beleggers (Prof. client)**: Dit zijn grote beleggers, zoals collectieve beleggingsondernemingen en grote multinationals. 2. **Niet-professionele beleggers (Niet prof. client)**: Dit is de grootste groep en MiFID II is met name op deze groep gericht om hen de hoogste bescherming te bieden. De belangrijkste verplichtingen voor financiële instellingen ten aanzien van deze groep zijn: * Know your customer (de klant kennen). * Inform your customer (de klant informeren). * Best execution en vrije concurrentie tussen beurzen. 3. **Niet gespecificeerd (AKT)**: Deze categorie is niet verder uitgewerkt in de context van de verplichtingen ten aanzien van niet-professionele beleggers. Beleggers kunnen, door dit aan te geven bij hun bank, zelf van groep veranderen ("opt out" of "opt in"). > **Tip:** Financiële instellingen maken gebruik van vragenlijsten (vaak via bank-apps) om beleggers in deze klassen in te delen, afgestemd op de producten die zij verkopen. ### 2.4 Het beleggingsprofiel: bepaling en indeling Het beleggingsprofiel wordt bepaald aan de hand van verschillende factoren die financiële instellingen door middel van een test bij de klant peilen: * **Financiële positie**: de financiële draagkracht van de klant. * **Beleggingsdoelstelling**: wat de klant met zijn beleggingen wil bereiken. * **Ervaring met beleggen**: de mate waarin de klant bekend is met beleggen. * **Risicoacceptatie**: de bereidheid om risico te nemen. Op basis van deze factoren wordt een beleggingsprofiel toegekend, dat doorgaans wordt ingedeeld in de volgende categorieën: * **Defensief**: Gericht op maximale zekerheid en een constant rendement. * **Evenwichtig**: Een balans tussen risico en rendement. * **Dynamisch**: Bereidheid om risico te nemen, waarbij tijdelijke verliezen acceptabel zijn in ruil voor een fluctuerend rendement. * **Neutraal**: Een profiel dat tussen defensief en dynamisch in kan liggen, afhankelijk van de specifieke invulling. > **Voorbeeld KBC Beleggingsprofiel:** > * **Defensief**: Maximale zekerheid, constant rendement. > * **Dynamisch**: Niet bang van risico, tijdelijk verlies OK, fluctuerend rendement. Het vastgestelde beleggingsprofiel bepaalt welke producten geschikt zijn voor een belegger. * **Defensieve beleggingen** omvatten onder andere obligatie(fondsen), spaarrekeningen, kasbons en termijnrekeningen (zoals Tak21). * **Dynamische beleggingen** kunnen bestaan uit grondstoffen, aandelen, vastgoed (buiten de Benelux) en Tak23-producten. ### 2.5 Producten en risico's #### 2.5.1 Tak 21 en Tak 23 * **Tak21**: Dit is een levensverzekering met een veilige belegging en een kapitaalgarantie. Het wordt ook beschermd door een garantiefonds. * **Tak23**: Dit zijn fondsen met meer risico en bieden geen bescherming door een garantiefonds. #### 2.5.2 Speculatieve beleggingen Er moet extra voorzichtigheid worden betracht bij beleggingen die uitzonderlijk hoge rendementen beloven. Dit geldt met name voor: * Kunst, oude manuscripten, dranken, vastgoed in exotische landen. * Cryptomunten. * Binaire opties ("alles of niets"-opties). * Pyramidespelen. #### 2.5.3 Beleggingsrisico's Beleggingen zijn onderhevig aan diverse risico's: * **Debiteurenrisico**: Het risico dat de uitgever van een schuld (bijvoorbeeld een obligatie) zijn verplichtingen niet kan nakomen. Kredietratings bieden inzicht in de kredietwaardigheid. * **Renterisico**: Het risico dat men kansen mist op een hogere rente. * **Koopkrachtrisico**: Het risico dat inflatie de reële waarde van de belegging aantast. Het controleren van de reële rente is hierbij belangrijk. * **Valutarisico**: Van toepassing bij beleggingen in een andere munt dan de eigen valuta. * **Beursrisico**: Bij aandelen het risico dat de aandelenkoers daalt en de vraag of men het aandeel nog kan verkopen. Het beursklimaat is hierbij een factor. * **Kapitaalrisico**: Het risico op verlies van het ingelegd kapitaal. Kapitaalbescherming is een belangrijk aspect hierbij. #### 2.5.4 Kosten en taksen Beleggingen zijn ook onderhevig aan diverse kosten en taksen, waaronder: * Instapkosten * Uitstapkosten * Beheerskosten * Transactiekosten * Roerende voorheffing (RV) * Taks op beursverrichtingen * Effectentaks * Meerwaardetaks * Verzekeringstaks * Taks op langetermijnsparen ### 2.6 Informatieplicht en best execution #### 2.6.1 Informatieplicht De informatieplicht die MiFID II oplegt, houdt in dat financiële instellingen hun klanten tijdig, correct, duidelijk en niet-misleidend moeten informeren over beleggingsproducten. #### 2.6.2 Vrije concurrentie en best execution MiFID II stimuleert vrije concurrentie in Europa, wat kan leiden tot lagere prijzen voor beleggers. Het principe van **best execution** verplicht financiële instellingen om redelijke stappen te ondernemen om het best mogelijke resultaat voor de klant te verkrijgen bij het uitvoeren van transacties. Bij het vergelijken van producten moeten klanten letten op: * Looptijd * Liquiditeit * Rendement (rente, dividend, koerswinst) * Risico * Kosten * Belastingen en taksen * Minimuminlage * Periodiciteit van interestuitkering * Uitgifteprijs * Successie en erfbelasting * Opvolging Het is raadzaam om productfiches te bekijken en verschillende producten met elkaar te vergelijken. --- # Risico's, kosten en transparantie bij beleggingen Dit onderwerp verkent de diverse risico's, kosten en de noodzaak van transparantie bij beleggingsactiviteiten, met een focus op de bescherming van de belegger. ### 3.1 De noodzaak van een financiële buffer Voordat men begint met beleggen, is het cruciaal om een financiële buffer aan te leggen voor onvoorziene omstandigheden. Deze buffer dient om tegenslagen zoals baanverlies, onverwachte uitgaven of ziekte op te vangen. Het traditionele spaarboekje levert tegenwoordig nauwelijks rendement op, wat ertoe leidt dat mensen op zoek gaan naar hogere opbrengsten, vaak gepaard gaand met hogere risico's. Beleggen met het oog op waardestijging is pas aan de orde als de spaargelden die overblijven na het aanleggen van de buffer dit toelaten. ### 3.2 Het beleggingsprofiel (MIFID II) De Markets in Financial Instruments Directive (MIFID II) is van toepassing op risicovolle beleggingsproducten zoals aandelen, obligaties, derivaten, beleggingsfondsen en verzekeringsproducten. Deposito's en leningen vallen hier niet onder. Banken mogen dergelijke producten niet zomaar verkopen; ze moeten rekening houden met het belang van de klant en een beleggingsprofiel opstellen. Dit profiel peilt naar: * Hoe risicoavers een persoon is. * De omvang van de financiële buffer. * De kennis van de persoon over beleggingen. Er worden drie hoofdcategorieën van beleggers onderscheiden: * **Grote beleggers (AKT)**: Dit zijn collectieve beleggingsondernemingen. * **Professionele cliënten**: Dit betreft grote multinationals. * **Niet-professionele cliënten**: Deze groep geniet de hoogste bescherming onder MIFID II. Het opstellen van een beleggingsprofiel omvat een "Know Your Customer" (KYC) proces. Banken hanteren hiervoor eigen vragenlijsten, afgestemd op hun productaanbod, om de financiële positie, beleggingsdoelstellingen, ervaring met beleggen en risicoacceptatie te bepalen. #### 3.2.1 Categorieën beleggingsprofielen Op basis van het beleggingsprofiel kunnen beleggers ingedeeld worden in categorieën zoals defensief, evenwichtig, dynamisch en neutraal. * **Defensief**: Streeft naar maximale zekerheid en een constant rendement. * **Dynamisch**: Is niet bang voor risico's en accepteert tijdelijke verliezen voor een potentieel fluctuerend rendement. Producten die bij deze profielen passen variëren: * **Defensief**: Obligatie(fondsen), spaarrekeningen, kasbons, termijnrekeningen, Tak21 levensverzekeringen (veilige belegging met kapitaalgarantie, beschermd door garantiefonds). * **Dynamisch**: Grondstoffen, aandelen, vastgoed (buiten Benelux), Tak23 levensverzekeringen (fondsen met meer risico, niet beschermd). #### 3.2.2 Waarschuwingen bij bijzondere beleggingen Er dient extra voorzichtigheid te worden betracht bij beleggingen die uitzonderlijk hoge rendementen beloven, zoals kunst, oude manuscripten, dranken, vastgoed in exotische landen, cryptomunten en binaire opties (alles-of-niets opties). Ook piramidespelen vallen hieronder. ### 3.3 Transparantie en informatieplicht MIFID II legt banken een informatieplicht op om beleggers tijdig, correct, duidelijk en niet-misleidend te informeren. Dit draagt bij aan transparantie in de markt. ### 3.4 Concurrentie en "Best Execution" MIFID II bevordert vrije concurrentie in Europa, wat kan leiden tot lagere prijzen voor beleggers. Het principe van "Best Execution" vereist dat financiële instellingen redelijke stappen ondernemen om het best mogelijke resultaat voor de klant te verkrijgen bij het uitvoeren van transacties. #### 3.4.1 Producten vergelijken Bij het kiezen van beleggingen is het essentieel om productfiches te bekijken en producten te vergelijken op basis van: * Looptijd * Liquiditeit * Rendement (rente, dividend, koerswinst) * Risico * Kosten * Belastingen en taksen * Minimum inleg * Periodiciteit van interestuitkering * Uitgifteprijs * Successie en erfbelasting * Opvolging ### 3.5 Risico's bij beleggingen Beleggingen zijn onderhevig aan diverse risico's: * **Debiteurenrisico**: Het risico dat een schuldenaar zijn verplichtingen niet nakomt. Dit kan worden ingeschat via kredietratings. * **Renterisico**: Het risico van het missen van kansen op hogere rente. * **Koopkrachtrisico**: Het risico dat inflatie de reële waarde van beleggingen aantast. De reële rente dient te worden gecheckt ($reële\ rente = nominale\ rente - inflatie$). * **Valutarisico**: Het risico verbonden aan beleggingen in een vreemde munt. * **Beursrisico**: Het risico dat de waarde van aandelen daalt of dat aandelen niet verkoopbaar zijn, afhankelijk van het beursklimaat. * **Kapitaalrisico**: Het risico op verlies van het ingelegde kapitaal, tenzij er sprake is van kapitaalbescherming. ### 3.6 Kosten en taksen Naast de inherente risico's zijn beleggingen ook verbonden aan diverse kosten en taksen: * Instapkosten * Uitstapkosten * Beheerskosten * Transactiekosten * Roerende voorheffing (RV) * Taks op beursverrichtingen * Effectentaks * Meerwaardetaks * Verzekeringstaks * Taks op langetermijnsparen > **Tip:** Het grondig analyseren van de productfiches en het maken van een gedetailleerde vergelijking is cruciaal om weloverwogen beleggingsbeslissingen te nemen en potentiële risico's en kosten te minimaliseren. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | KMO | Klein en middelgroot bedrijf. Deze bedrijven volgen vaak een benadering waarbij ze geen operationele bedrijfsuitgaven (OPO) boeken, maar zich in plaats daarvan richten op budgettering. | | Financieel ongeletterd | Dit verwijst naar een gebrek aan kennis en begrip van financiële concepten, producten en risico's, wat kan leiden tot suboptimale financiële beslissingen. | | Hoger rendement | Het nastreven van een grotere opbrengst op investeringen, wat doorgaans gepaard gaat met een verhoogd niveau van risico. | | Liquide buffer | Een reserve aan direct beschikbare fondsen om onverwachte uitgaven te dekken zonder dat men gedwongen wordt beleggingen te verkopen onder ongunstige omstandigheden. | | Paniekverkopen | Het verkopen van financiële activa als gevolg van angst of paniek, vaak getriggerd door negatief marktnieuws of economische onzekerheid, wat kan leiden tot aanzienlijke verliezen. | | Beleggingsprofiel | Een persoonlijk profiel dat de risicobereidheid, financiële situatie, beleggingsdoelstellingen en ervaring van een belegger weerspiegelt, cruciaal voor het bepalen van geschikte beleggingsproducten. | | MiFID II (Markets in Financial Instruments Directive) | Een Europese richtlijn die regels stelt aan financiële markten en dienstverleners om de transparantie, concurrentie en beleggersbescherming te verbeteren. Het is van toepassing op risicovolle producten zoals aandelen, obligaties en fondsen. | | Risicoavers | Een beleggingsstijl waarbij de voorkeur uitgaat naar veiligheid en het vermijden van potentiële verliezen, zelfs als dit ten koste gaat van een potentieel hoger rendement. | | Kolektieve beleggingsondernemingen | Entiteiten die geld van meerdere beleggers bundelen om te beleggen in een gediversifieerde portefeuille van activa, beheerd door professionals. | | Professionele cliënt | Een investeerder die voldoet aan specifieke criteria, zoals een hoog niveau van expertise en financiële middelen, waardoor deze mogelijk minder bescherming geniet dan particuliere beleggers. | | Niet-professionele cliënt | Een particuliere belegger die de hoogste mate van bescherming geniet onder de MiFID II-regelgeving. | | Know your customer (KYC) | Een verplichting voor financiële instellingen om de identiteit en risicoprofiel van hun klanten te verifiëren, teneinde fraude te voorkomen en te voldoen aan regelgeving. | | Inform your customer | De plicht van financiële instellingen om klanten te voorzien van accurate, tijdige en niet-misleidende informatie over producten en diensten, zodat zij weloverwogen beslissingen kunnen nemen. | | Best execution | Een beginsel waarbij financiële tussenpersonen verplicht zijn redelijke stappen te ondernemen om het best mogelijke resultaat te behalen voor hun cliënten bij het uitvoeren van transacties. | | Vrije concurrentie tussen beurzen | Het principe dat financiële instellingen de vrijheid hebben om transacties uit te voeren op verschillende beurzen, met als doel de beste prijs en uitvoering voor de klant te realiseren. | | Defensief beleggingsprofiel | Een risicoprofiel dat zich richt op kapitaalbehoud en stabiliteit, met een lage tolerantie voor schommelingen en een voorkeur voor veilige beleggingen zoals obligaties en spaarrekeningen. | | Dynamisch beleggingsprofiel | Een risicoprofiel dat bereid is om hogere risico's te accepteren voor het potentieel van hogere rendementen, waarbij tijdelijke verliezen worden getolereerd in ruil voor groeimogelijkheden. | | Obligatie(fondsen) | Beleggingen die deelname bieden in een gediversifieerde portefeuille van obligaties, wat een gestructureerde manier is om te investeren in de vastrentende markt. | | Tak 21 | Een type levensverzekering met kapitaalgarantie, beschouwd als een veilige belegging en beschermd door een garantiefonds, gericht op kapitaalbehoud. | | Tak 23 | Een type levensverzekering dat investeert in fondsen met een potentieel hoger risico en rendement, zonder kapitaalgarantie en niet beschermd door een garantiefonds. | | Cryptomunten | Digitale of virtuele valuta die cryptografie gebruiken voor beveiliging en transactieverificatie, bekend om hun hoge volatiliteit en speculatieve aard. | | Binaire opties | Een type optie waarbij de uitkomst een vaste winst of verlies is, vaak beschreven als een alles-of-niets weddenschap, met een hoog risicoprofiel. | | Pyramid scheme (piramidespel) | Een frauduleus beleggingsschema waarbij deelnemers geld verdienen door nieuwe leden te werven in plaats van door legitieme handel of investeringen, wat leidt tot het instorten van het schema. | | Debiteurenrisico | Het risico dat een debiteur (iemand die geld verschuldigd is) zijn financiële verplichtingen niet nakomt, wat kan leiden tot verliezen voor de kredietverstrekker. | | Renterisico | Het risico dat de waarde van een belegging daalt als gevolg van veranderingen in de marktrente, met name van invloed op vastrentende effecten. | | Koopkrachtrisico (inflatie) | Het risico dat de inflatie de koopkracht van investeringsrendementen erodeert, waardoor de werkelijke waarde van het geld afneemt, zelfs als het nominale rendement positief is. | | Valutarisico | Het risico dat de waarde van een belegging beïnvloed wordt door schommelingen in de wisselkoersen van verschillende valuta's. | | Beursrisico | Het risico dat de waarde van aandelen of andere beursgenoteerde activa daalt als gevolg van algemene marktomstandigheden of specifieke bedrijfsfactoren. | | Kapitaalrisico | Het risico dat het oorspronkelijk geïnvesteerde kapitaal geheel of gedeeltelijk verloren gaat. | | Instapkosten | Kosten die worden betaald bij de aankoop van een beleggingsproduct of het aantrekken van een lening. | | Uitstapkosten | Kosten die worden betaald bij de verkoop van een beleggingsproduct of het terugbetalen van een lening. | | Beheerskosten | Terugkerende kosten die worden aangerekend voor het beheer van een beleggingsfonds of portefeuille. | | Transactiekosten | Kosten die worden gemaakt bij het kopen of verkopen van financiële instrumenten, zoals makelaarskosten. | | RV (Roerende Voorheffing) | Een belasting op inkomsten uit roerende goederen, zoals dividenden en rente. | | Taks beursverrichting | Een belasting die geheven wordt op transacties die op de beurs worden uitgevoerd. | | Effectentaks | Een belasting die geheven wordt op de bezitting van effecten, zoals aandelen en obligaties. | | Meerwaardetaks | Een belasting op de winst die wordt gerealiseerd bij de verkoop van een actief, zoals aandelen of onroerend goed. | | Verzekeringstaks | Een belasting die wordt geheven op verzekeringsproducten. | | Taks LT sparen | Een belasting gerelateerd aan langetermijnsparen, mogelijk van toepassing op specifieke spaarproducten of -schema's. |

# Inleiding tot beleggen en beleggingsfondsen Dit gedeelte introduceert de basisprincipes van beleggen, de keuze tussen zelf beleggen en beleggen via een financiële instelling, en een gedetailleerde analyse van beleggingsfondsen, inclusief hun voor- en nadelen. ### 1.1 De keuze: zelf beleggen versus beleggen via een bank Bij het overwegen van beleggen ontstaat de fundamentele vraag of men dit zelfstandig wil doen of dit wil overlaten aan een bank. Banken bieden vaak beleggingsfondsen aan, die een specifieke manier van beleggen vertegenwoordigen. ### 1.2 Beleggingsfondsen Beleggingsfondsen zijn financiële producten die worden verkocht of geadviseerd door banken. Ze bieden een manier om te investeren door middel van de expertise van een fondsbeheerder. #### 1.2.1 Voordelen van beleggingsfondsen * **Kennis en ervaring:** Beleggers profiteren van de professionele kennis en ervaring van de fondsbeheerder. * **Ruime keuze:** Er is een breed scala aan strategieën en fondsen beschikbaar, waardoor beleggers een keuze kunnen maken die past bij hun profiel. * **Controle:** Beleggingsfondsen worden gecontroleerd door de Autoriteit voor Financiële Diensten en Markten (FSMA). * **Tijdsbesparing:** De tijdsbesteding als belegger is relatief klein omdat het beheer door professionals gebeurt. #### 1.2.2 Nadelen van beleggingsfondsen * **Kosten:** De beheerskosten kunnen aanzienlijk oplopen. Dit omvat zowel eenmalige als jaarlijkse kosten. * **Geen inspraak:** Beleggers hebben geen directe invloed op het beheer van het fonds. ### 1.3 Pensioensparen Pensioensparen kan op verschillende manieren worden vormgegeven, waaronder als een pensioenspaarfonds of als een verzekeringsproduct (Tak 21 of Tak 23). #### 1.3.1 Voordelen van pensioensparen * **Fiscaal voordeel:** Er is een jaarlijks fiscaal voordeel te behalen. * **Aanvulling op pensioen:** Het dient als een aanvulling op het wettelijk pensioen. * **Verschillende formules:** Er zijn diverse formules mogelijk om aan individuele behoeften te voldoen. #### 1.3.2 Nadelen van pensioensparen * **Straf op vervroegde vrijmaking:** Bij vervroegde vrijmaking van het geld worden fiscale straffen opgelegd. * **Variatie in kosten en rendement:** Kosten en rendement kunnen sterk verschillen per bank. * **Taks op 60 jaar:** Er wordt een taks geheven op 60-jarige leeftijd, wat een deel van het fiscaal voordeel tenietdoet. #### 1.3.3 Fiscaal voordeel bij pensioensparen (inkomstenjaar 2025) Het fiscale voordeel is afhankelijk van de gestorte som: * Tot een maximum van 1050 euro wordt 30% belastingvoordeel genoten, wat neerkomt op 315,00 euro. * Tot een maximum van 1350 euro wordt 25% belastingvoordeel genoten, wat neerkomt op 337,50 euro. > **Tip:** Wees voorzichtig met stortingen tussen 1050 en 1350 euro. Als men bijvoorbeeld 1100 euro stort, is het fiscale voordeel 1100 maal 25%, wat 275 euro bedraagt. Dit is lager dan het voordeel bij een storting van 1050 euro. ### 1.4 Belangrijke beleggingsprincipes Om succesvol te beleggen, zijn er diverse principes die men in acht kan nemen: * **Begin vroeg:** Hoe eerder men begint, hoe meer tijd geld heeft om te groeien door samengestelde rente. * **Investeer regelmatig:** Regelmatig een vast bedrag investeren maakt van beleggen een gewoonte. * **Diversifieer je portefeuille:** Het spreiden van investeringen over verschillende activaklassen vermindert het risico. * **Onderzoek en leer:** Blijf jezelf informeren over markten en beleggingsstrategieën. * **Stel duidelijke doelen:** Weet waarom je belegt en wat je wilt bereiken. * **Wees geduldig:** Beleggen is een lange termijn strategie; laat je niet leiden door korte termijn schommelingen. * **Vermijd emotionele beslissingen:** Baseer beslissingen op onderzoek en strategie, niet op emoties. * **Houd kosten laag:** Let op kosten zoals transactiekosten en beheerskosten. * **Herzie regelmatig je portefeuille:** Controleer en pas beleggingen aan om te zorgen dat ze aansluiten bij de doelen. * **Bekijk fiscale voordelen en beurstaksen:** Houd rekening met fiscale aspecten, zoals bij pensioensparen en beurstaksen op ETF's. > **Tip:** De invloed van instapkosten en jaarlijkse kosten op het totale rendement van een belegging kan aanzienlijk zijn. Het is daarom verstandig om deze kosten zorgvuldig te evalueren. --- # Pensioensparen en obligaties Dit onderdeel introduceert pensioensparen, inclusief de bijbehorende fiscale voordelen en nadelen, en verklaart obligaties als een beleggingsinstrument. ### 2.1 Pensioensparen Pensioensparen is een vorm van sparen met het oog op aanvulling van het wettelijk pensioen. Het kan verschillende vormen aannemen, zoals een pensioenspaarverzekering (tak 21 of tak 23) of een pensioenspaarfonds. #### 2.1.1 Voordelen van pensioensparen * **Fiscaal voordeel:** Jaarlijks is er een belastingvermindering mogelijk op de gestorte bedragen. Dit voordeel hangt af van de hoogte van de storting en het inkomenstarief van de persoon. * **Aanvulling op wettelijk pensioen:** Het biedt een extra financiële buffer voor na de loopbaan. * **Verschillende formules:** Er zijn diverse opties beschikbaar, afgestemd op diverse beleggersprofielen en risicobereidheid. #### 2.1.2 Nadelen van pensioensparen * **Fiscale afstraffing bij vervroegde vrijmaking:** Indien het geld voor de leeftijd van 60 jaar wordt opgenomen, wordt de begunstigde fiscaal afgestraft. * **Kosten en rendement:** De kostenstructuur en de potentiële rendementen kunnen sterk variëren tussen verschillende aanbieders. Het is cruciaal om deze goed te vergelijken. * **Taks op 60 jaar:** Op de leeftijd van 60 jaar wordt een taks geheven op het gespaarde kapitaal, wat een deel van het reeds behaalde fiscale voordeel tenietdoet. #### 2.1.3 Fiscale voordelen in detail Het fiscale voordeel voor pensioensparen is opgebouwd rondom twee schijven voor het inkomstenjaar 2025: * **Schijf 1:** Stortingen tot een maximum van $1050$ euro genieten een belastingvoordeel van $30\%$. Dit resulteert in een maximale belastingvermindering van $315,00$ euro. * **Schijf 2:** Stortingen tussen $1050$ euro en $1350$ euro genieten een belastingvoordeel van $25\%$. **Opgelet:** Stortingen die boven de $1050$ euro uitkomen maar binnen de $1350$ euro blijven, kunnen leiden tot een lager totaal fiscaal voordeel. Een storting van bijvoorbeeld $1100$ euro resulteert in een belastingvoordeel van $1100 \times 25\% = 275$ euro, wat minder is dan het maximale voordeel van $315,00$ euro verkregen bij een storting van $1050$ euro. > **Tip:** Het is raadzaam om de stortingen zodanig te plannen dat men optimaal profiteert van de hoogste belastingvoet van $30\%$ op de eerste $1050$ euro, zonder het risico te lopen op een lager voordeel door stortingen in de tweede schijf. ### 2.2 Obligaties Obligaties zijn een type schuldinstrument waarbij een investeerder geld leent aan een entiteit (zoals een overheid of een bedrijf) in ruil voor periodieke rentebetalingen en de terugbetaling van het hoofdbedrag op de eindvervaldag. #### 2.2.1 Kenmerken van obligaties * **Vaste rente (coupon):** De meeste obligaties keren een vaste rente uit, de zogenaamde couponrente. * **Looptijd:** Obligaties hebben een vooraf bepaalde looptijd waarna het geïnvesteerde bedrag wordt terugbetaald. * **Emittent:** De uitgever van de obligatie (het lenende bedrijf of de overheid). * **Nominale waarde:** Het bedrag dat op de eindvervaldag wordt terugbetaald. * **Koopkracht:** De prijs waartegen de obligatie op de secundaire markt verhandeld wordt. Deze kan fluctueren afhankelijk van de marktrente en de kredietwaardigheid van de emittent. #### 2.2.2 Soorten obligaties Er bestaan verschillende soorten obligaties, waaronder: * **Staatsobligaties:** Uitgegeven door overheden. * **Bedrijfsobligaties (Corporate bonds):** Uitgegeven door bedrijven. * **Obligaties met variabele rente:** De rentebetalingen zijn niet vast, maar gekoppeld aan een referentierentevoet. * **Zero-coupon obligaties:** Worden zonder rentebetalingen uitgegeven, maar met een korting op de nominale waarde. Het rendement wordt behaald uit het verschil tussen de aankoopprijs en de nominale waarde bij aflossing. #### 2.2.3 Risico's verbonden aan obligaties * **Renterisico:** Stijgende marktrentes kunnen de waarde van bestaande obligaties met lagere coupons doen dalen. * **Kredietrisico (wanbetalingsrisico):** Het risico dat de emittent zijn rentebetalingen of hoofdsom niet kan terugbetalen. Dit risico is hoger bij bedrijfsobligaties dan bij staatsobligaties van stabiele landen. * **Inflatie-risico:** De inflatie kan de reële waarde van de rentebetalingen en de terugbetaling verminderen. > **Tip:** Obligaties worden over het algemeen beschouwd als minder risicovol dan aandelen, maar bieden vaak ook een lager verwacht rendement. Ze kunnen een belangrijke rol spelen in een gediversifieerde portefeuille door het risico te spreiden. --- # Aandelen, ETF's en alternatieve beleggingen Dit onderdeel verkent de wereld van aandelen, exchange-traded funds (ETF's) en diverse alternatieve beleggingsvormen, met aandacht voor de impact van kosten, belastingen en specifieke beleggingsstrategieën. ### 3.1 Aandelen Aandelen vertegenwoordigen een eigendomsbelang in een bedrijf. De waarde van een aandeel kan fluctueren door diverse factoren, waaronder de prestaties van het bedrijf, economische omstandigheden en marktsentiment. #### 3.1.1 Kosten en taksen bij aandelen Bij het beleggen in aandelen zijn er verschillende kosten en taksen waarmee rekening gehouden moet worden: * **Makelaarskosten:** Dit zijn kosten die in rekening worden gebracht voor het uitvoeren van transacties, zoals het kopen en verkopen van aandelen. Deze kosten kunnen variëren afhankelijk van de broker en het type order. * **Beurstaksen:** Dit zijn belastingen die geheven worden op de transactie van effecten. De specifieke tarieven kunnen variëren. * **Instapkosten:** Soms worden er kosten gevraagd bij het instappen in een belegging, zoals bij bepaalde fondsen. * **Jaarlijkse kosten:** Deze kunnen van toepassing zijn op beleggingsproducten, zoals beheerskosten voor fondsen. > **Tip:** Het is cruciaal om de totale kostenstructuur van een belegging grondig te analyseren, omdat deze een significante impact kunnen hebben op het netto rendement, vooral op lange termijn. ### 3.2 ETF's (Exchange Traded Funds) ETF's zijn beleggingsfondsen die verhandeld worden op een beurs, net als aandelen. Ze bieden een manier om te beleggen in een gediversifieerde mand met activa, zoals aandelen, obligaties of grondstoffen. ETF's worden vaak geassocieerd met "hangmatbeleggen" en passief beleggen. * **Actief beleggen vs. Passief beleggen:** Actief beleggen houdt in dat een fondsbeheerder probeert de markt te verslaan door aandelen selectief te kiezen. Passief beleggen, zoals vaak met ETF's, volgt doorgaans een specifieke index. > **Tip:** ETF's kunnen een kostenefficiënte manier zijn om te diversifiëren en blootstelling te krijgen aan verschillende markten en sectoren. ### 3.3 Alternatieve beleggingen Naast traditionele beleggingen zoals aandelen en obligaties, bestaan er diverse alternatieve beleggingsvormen die verschillende risico- en rendementsprofielen kunnen bieden. * **Vastgoed:** * **Direct beleggen:** Dit omvat de aankoop van fysiek vastgoed zoals huizen, appartementen of commerciële panden. * **Indirect beleggen:** Dit kan via vastgoedfondsen, beursgenoteerde vastgoedvennootschappen (GVV's) of vastgoedaandelen. * **Cryptovaluta:** Digitale valuta zoals Bitcoin en Ethereum, die gebruik maken van blockchaintechnologie. Er bestaan ook ETF's die beleggen in cryptovaluta. * **Crowdfunding en -lending:** Financieren van projecten of bedrijven via een grote groep investeerders, waarbij geld wordt uitgeleend of ingelegd in ruil voor aandelen of een rente. * **Coöperaties:** Investeren in coöperatieve vennootschappen. * **Kunst, wijn, sneakers, etc.:** Investeringen in tastbare activa die in waarde kunnen stijgen. > **Example:** Een ETF die de S&P 500 index volgt, biedt blootstelling aan de 500 grootste beursgenoteerde bedrijven in de Verenigde Staten. ### 3.4 Pensioensparen Pensioensparen is een vorm van beleggen gericht op het opbouwen van een aanvullend pensioen. Dit kan in de vorm van een pensioenspaarfonds of een verzekeringsproduct (TAK21 of TAK23). * **Voordelen:** * Jaarlijks fiscaal voordeel. * Aanvulling op het wettelijk pensioen. * Verschillende formules mogelijk. * **Nadelen:** * Vervroegde vrijmaking van het geld kan leiden tot fiscale afstraffing. * Kosten en rendementen variëren sterk per aanbieder. * Een taks kan verschuldigd zijn op 60-jarige leeftijd, wat een deel van het fiscaal voordeel tenietdoet. #### 3.4.1 Fiscaal voordeel pensioensparen Het fiscaal voordeel is afhankelijk van de hoogte van de storting en de geldende belastingtarieven. Voor het inkomstenjaar 2025 gelden de volgende limieten: * **Tot maximum 1050 euro:** 30% belastingvoordeel, wat neerkomt op een besparing van 315,00 euro. * **Tot maximum 1350 euro:** 25% belastingvoordeel, wat neerkomt op een besparing van 337,50 euro. > **Opgelet:** Stortingen tussen 1050 euro en 1350 euro leveren een lager fiscaal voordeel op dan een storting van exact 1050 euro. Bijvoorbeeld, een storting van 1100 euro met 25% voordeel resulteert in 275,00 euro besparing, wat minder is dan 315,00 euro bij 1050 euro. ### 3.5 Algemene beleggingsprincipes Ongeacht de gekozen beleggingsvorm, zijn er fundamentele principes die bijdragen aan succesvol beleggen: * **Begin vroeg:** Hoe eerder men begint, hoe meer tijd geld heeft om te groeien door samengestelde rente. * **Investeer regelmatig:** Maak van beleggen een gewoonte door een vast bedrag periodiek te investeren. * **Diversifieer je portefeuille:** Spreid investeringen over verschillende activaklassen om risico's te verminderen. * **Onderzoek en leer:** Blijf jezelf informeren over de markten en beleggingsstrategieën. * **Stel duidelijke doelen:** Weet waarom je belegt en wat je wilt bereiken. * **Wees geduldig:** Beleggen is een lange termijn strategie; weersta de verleiding van korte termijn schommelingen. * **Vermijd emotionele beslissingen:** Baseer beslissingen op onderzoek en strategie, niet op emoties. * **Houd kosten laag:** Let op transactie- en beheerskosten. * **Herzie regelmatig je portefeuille:** Controleer en pas beleggingen aan om aan te sluiten bij de doelen. * **Bekijk fiscale voordelen en beurstaksen:** Houd rekening met de fiscale implicaties, zoals bij pensioensparen en beurstaksen op ETF's. --- # Principes van succesvol beleggen en fiscale aspecten Dit gedeelte belicht de fundamentele principes voor succesvol beleggen en de bijbehorende fiscale overwegingen. ### 4.1 Fundamentele principes van beleggen Succesvol beleggen steunt op een aantal kernprincipes die bijdragen aan het behalen van financiële doelstellingen op lange termijn. * **Begin vroeg:** Hoe eerder men begint met beleggen, hoe meer tijd het geïnvesteerde kapitaal heeft om te groeien door het effect van samengestelde rente. Dit principe benadrukt het belang van de factor tijd in vermogensopbouw. * **Investeer regelmatig:** Het ontwikkelen van een consistente beleggingsgewoonte door periodiek een vast bedrag te investeren, ongeacht marktschommelingen, is cruciaal. Dit staat bekend als dollar-cost averaging. * **Diversifieer je portefeuille:** Het spreiden van investeringen over verschillende activaklassen (zoals aandelen, obligaties, vastgoed) en binnen die klassen (verschillende sectoren, regio's) vermindert het totale risico van de portefeuille. * **Onderzoek en leer:** Continuïteit in het opdoen van kennis over financiële markten, economische trends en verschillende beleggingsstrategieën is essentieel voor geïnformeerde besluitvorming. * **Stel duidelijke doelen:** Het definiëren van specifieke, meetbare, acceptabele, realistische en tijdgebonden (SMART) financiële doelen geeft richting aan het beleggingsproces. * **Wees geduldig:** Beleggen is een langetermijnstrategie. Het is belangrijk om niet te reageren op kortetermijnschommelingen en de focus te houden op de lange termijn groei. * **Vermijd emotionele beslissingen:** Investeringsbeslissingen moeten gebaseerd zijn op grondig onderzoek en een vooraf bepaalde strategie, en niet op angst of hebzucht die door marktbewegingen kunnen worden opgeroepen. * **Houd kosten laag:** Beheerskosten, transactiekosten en andere bijkomende kosten kunnen een significant deel van het rendement opslokken. Het minimaliseren van deze kosten is daarom een belangrijke factor voor succes. * **Herzie regelmatig je portefeuille:** Periodieke controle en aanpassing van de beleggingsportefeuille zorgen ervoor dat deze in lijn blijft met de gestelde doelen en veranderende marktomstandigheden. ### 4.2 Fiscale aspecten van beleggen Naast de beleggingsstrategie spelen fiscale aspecten een belangrijke rol bij het optimaliseren van het netto rendement. Dit omvat het benutten van fiscale voordelen en het begrijpen van belastingen zoals de beurstaks. #### 4.2.1 Pensioensparen Pensioensparen kan een fiscaal aantrekkelijke manier zijn om een aanvulling op het wettelijk pensioen op te bouwen. Het kan onder verschillende vormen plaatsvinden: * **Pensioenspaarfonds:** Een beleggingsfonds specifiek gericht op pensioenopbouw. * **Verzekeringsproduct:** * **Tak 21:** Een tak 21-verzekering biedt een gewaarborgd rendement en kapitaalgarantie. * **Tak 23:** Een tak 23-verzekering koppelt de opbrengst aan de prestaties van onderliggende beleggingsfondsen, wat potentieel hogere rendementen mogelijk maakt maar ook hogere risico's met zich meebrengt. **Voordelen van pensioensparen:** * Jaarlijks fiscaal voordeel op de gestorte premies. * Aanvulling op het wettelijk pensioen. * Diverse formules mogelijk afhankelijk van risicobereidheid en voorkeuren. **Nadelen van pensioensparen:** * Vervroegde vrijmaking van het geld kan leiden tot fiscale afstraffing. * Kosten en rendementen kunnen sterk variëren tussen verschillende aanbieders. * Er is een taks verschuldigd op de leeftijd van 60 jaar, wat een deel van het opgebouwde fiscale voordeel tenietdoet. **Fiscaal voordeel pensioensparen (inkomstenjaar 2025):** * Een storting tot een maximum van 1050 euro levert een belastingvoordeel op van 30%, wat neerkomt op 315,00 euro. * Een storting tot een maximum van 1350 euro levert een belastingvoordeel op van 25%, wat neerkomt op 337,50 euro. > **Tip:** Wees voorzichtig met stortingen tussen 1050 en 1350 euro. Als u bijvoorbeeld 1100 euro stort, bedraagt het fiscale voordeel 1100 euro * 25% = 275 euro. Dit is lager dan het voordeel bij een storting van 1050 euro. #### 4.2.2 Beurstaksen De beurstaks, ook wel bekend als de taks op beursverrichtingen (TOB), is een belasting die wordt geheven op de aankoop en verkoop van financiële instrumenten. De hoogte van deze taks varieert naargelang het type product en de transactiewaarde. Dit is een belangrijke kost die het netto rendement op beleggingen beïnvloedt, vooral bij frequent handelen of beleggingen in specifieke producten zoals ETF's. #### 4.2.3 Invloed van kosten Naast belastingen hebben ook directe kosten een significante impact op het beleggingsrendement: * **Instapkosten:** Kosten die eenmalig worden aangerekend bij de aankoop van beleggingsproducten, zoals beleggingsfondsen of bepaalde verzekeringsproducten. * **Jaarlijkse kosten:** Terugkerende kosten, zoals beheerskosten van fondsen, bewaarkosten of servicekosten, die jaarlijks van het vermogen worden afgetrokken. Deze kosten, hoewel soms klein lijkend, kunnen over de lange termijn het rendement aanzienlijk drukken door het effect van samengestelde rente in het nadeel van de belegger te laten werken. Het is daarom essentieel om het kostenplaatje van beleggingen nauwlettend te volgen en te streven naar de laagst mogelijke kostenstructuur, bijvoorbeeld door te kiezen voor passief beheerde fondsen zoals ETF's of te beleggen via kostenbewuste brokers. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | KMO | Afkorting voor kleine en middelgrote onderneming, wat duidt op een bedrijf van een bepaalde omvang dat vaak specifieke beleggingsstrategieën hanteert. | | Beleggingsfondsen | Een fonds dat geld van meerdere beleggers verzamelt om te investeren in een gediversifieerde portefeuille van effecten zoals aandelen, obligaties en andere activa. | | Fondsenbeheerder | Een professional of instelling die verantwoordelijk is voor het beheer van een beleggingsfonds, inclusief het nemen van investeringsbeslissingen en het uitvoeren van transacties. | | FSMA | De Financial Services and Markets Authority, de Belgische toezichthouder op de financiële markten die waakt over de bescherming van consumenten en de stabiliteit van de financiële sector. | | Beleggersprofiel | Een samenvatting van de financiële situatie, kennis, ervaring, beleggingsdoelen en risicotolerantie van een belegger, die als leidraad dient voor beleggingsadviezen. | | Pensioensparen | Een spaarvorm die bedoeld is als aanvulling op het wettelijk pensioen, waarbij de spaarder jaarlijks een fiscaal voordeel kan genieten op gestorte bedragen. | | Pensioenspaarfonds | Een beleggingsfonds specifiek ontworpen voor pensioensparen, dat belegt in activa om op lange termijn kapitaal op te bouwen voor het pensioen. | | TAK21 | Een type levensverzekering waarbij de premies worden geïnvesteerd en het rendement gekoppeld is aan de prestaties van een onderliggende schijf, met een kapitaalgarantie. | | TAK23 | Een type levensverzekering waarbij de premies worden geïnvesteerd in beleggingsfondsen, waarbij het rendement afhankelijk is van de prestaties van die fondsen en er geen kapitaalgarantie is. | | Fiscaal voordeel | Een belastingvermindering of -korting die wordt toegekend door de overheid, bijvoorbeeld op gestorte bedragen voor pensioensparen of investeringen. | | Vervroegd vrijmaken | Het opnemen van geld dat bestemd is voor een specifieke langetermijnregeling, zoals pensioensparen, vóór de afgesproken einddatum, wat vaak gepaard gaat met fiscale sancties. | | Taks | Een belasting, een verplichte bijdrage aan de overheid die geheven wordt op inkomen, goederen of diensten. | | Obligaties | Een schuldinstrument waarbij een belegger geld leent aan een entiteit (zoals een overheid of bedrijf) in ruil voor periodieke rentebetalingen en de terugbetaling van de hoofdsom op de vervaldatum. | | Aandelen | Een eigendomsbewijs in een bedrijf, dat de houder recht geeft op een deel van de winst (dividenden) en een stemrecht in de algemene vergadering. | | Makelaarskosten | Kosten die een effectenmakelaar aanrekent voor het uitvoeren van koop- of verkooptransacties van effecten, zoals aandelen of obligaties. | | ETF (Exchange Traded Fund) | Een beleggingsfonds dat verhandeld wordt op een beurs, net als aandelen, en dat doorgaans een specifieke index volgt om passief te beleggen. | | Hangmatbeleggen | Een informele term die verwijst naar een ontspannen, passieve beleggingsstrategie waarbij men niet constant de markten volgt, maar de investeringen voor zichzelf laat werken. | | Actief beleggen | Een beleggingsstrategie waarbij de fondsbeheerder actief probeert de markt te verslaan door selectief effecten te kiezen en transacties uit te voeren op basis van marktanalyse en verwachtingen. | | Passief beleggen | Een beleggingsstrategie die gericht is op het volgen van een specifieke marktindex, waarbij transacties voornamelijk worden uitgevoerd om de samenstelling van de index te repliceren, met lage kosten. | | Vastgoed | Onroerende goederen, zoals huizen, appartementen of commerciële panden, die kunnen worden aangekocht met het oog op verhuur of waardestijging. | | GVV (Gereglementeerde vastgoedvennootschap) | Een beursgenoteerd bedrijf dat investeert in vastgoed, en waarbij de winsten hoofdzakelijk worden uitgekeerd aan de aandeelhouders, met fiscale voordelen. | | Cryptovaluta | Digitale of virtuele valuta die cryptografie gebruikt voor beveiliging, zoals Bitcoin en Ethereum, die decentraal functioneren en niet worden uitgegeven door centrale autoriteiten. | | Crowdfunding | Een methode om financiering te verkrijgen voor een project of onderneming door kleine bijdragen te verzamelen van een groot aantal mensen, meestal via online platforms. | | Lending | Het verstrekken van leningen, vaak via online platforms, aan individuen of bedrijven in ruil voor rente; een vorm van alternatieve financiering of belegging. | | Coöperaties | Een organisatie die eigendom is van en wordt beheerd door haar leden, die gezamenlijk de voordelen van de organisatie delen, vaak met een sociaal of economisch doel. | | Samengestelde rente | Rente die wordt berekend over zowel het oorspronkelijke hoofdbedrag als de reeds opgebouwde rente; ook wel rentesaldo genoemd, wat leidt tot exponentiële groei van een investering. | | Diversifiëren | Het spreiden van investeringen over verschillende activaklassen, sectoren of geografische regio's om het totale risico van een portefeuille te verminderen. | | Beurstaks | Een taks die geheven wordt op bepaalde financiële transacties, zoals de aan- of verkoop van effecten op de beurs. | | Instapkosten | Een eenmalige vergoeding die wordt gevraagd bij de aankoop van bepaalde beleggingsproducten, zoals beleggingsfondsen, om de distributie- en advieskosten te dekken. | | Jaarlijkse kosten | Terugkerende kosten die worden aangerekend voor het beheer van een beleggingsfonds of product, vaak uitgedrukt als een percentage van het beheerde vermogen. | | Beursrally | Een periode van aanhoudende stijgende koersen op de aandelenmarkt, vaak gedreven door optimisme en speculatie. |

# Introduction to investment and project analysis This section introduces the fundamental concept of investment and project analysis, defining what an investment entails and the core logic behind financial investment decisions, highlighting its importance for companies. ### 1.1 The concept of investing and project analysis An investment or the initiation of a new project involves an expenditure or effort made today with the expectation of achieving a profitable return in the future. This return can be financial, such as increased profits, or non-financial, like acquiring a degree. Financial investment analysis applies this same logic to investors who allocate funds to purchase assets like buildings, machinery, shares, or bonds. The primary objective is for these assets to generate future profits or dividends. The decision of whether or not to invest is one of the most critical choices a company makes. Investment projects are often considered as separate proposals for decision-making. ### 1.2 The investment decision process The investment decision typically involves two main steps: 1. **Cost-effectiveness of the investment project:** This assesses the profitability of the investment, often measured by the return on investment (ROI). The analysis is based on future cash inflows and outflows. 2. **Acceptable projects:** Once projects are deemed financially viable, they are ranked according to certain strategic priorities. This includes considering whether the project aligns with the company's overall master plan. While companies generally invest regularly, there is always a minimum required return that projects must meet. ### 1.3 Basic principles for investment analysis Effective investment analysis relies on several fundamental principles: * **Take the relevant cash flows:** Only consider cash flows that are directly impacted by the project. This means retaining only the extra changes in cash (increases or decreases) compared to the company's current cash flows. These are known as marginal cash flows. > **Tip:** For example, if a project requires hiring an additional half-time employee, only the cash flow associated with that half-time salary should be considered as an incremental cash flow. * **Work on a cash basis:** All cash outflows (e.g., investment costs, wages) and all cash inflows (e.g., sales revenue) must be accounted for. Non-cash expenses like depreciation should not be directly included in this analysis for objectivity. > **Example:** When purchasing new machinery, the acquisition cost is a cash outflow. Depreciation, while an accounting concept, is not a direct cash outflow and should be handled separately or considered through its tax implications, not as a direct expenditure in the initial cash flow analysis. * **Determine the relevant period:** Every investment has a specific useful life. For instance, machinery might have a 5-year life expectancy, while an interior shop renovation might have a 2-year lifespan. It is crucial to identify all relevant cash inflows and outflows that occur within this determined period and compare them to calculate the ROI. ### 1.4 Methods for investment analysis Three common methods are used to analyze the profitability of an investment project: 1. **The net present value (NPV) method:** This is considered the most financially sound and widely used method in practice. 2. **The payback method (PB method or period):** This method focuses on how quickly the initial investment is recouped. 3. **The internal rate of return (IRR) method:** This method calculates the discount rate at which the NPV of a project becomes zero. While these methods are essential, non-financial factors also play a role in investment decisions, including: * Conformity with the strategic plan. * Degree of urgency or necessity (e.g., replacing essential equipment). * Availability of financial resources. * Complementarity with other existing or planned projects. * Integration within the company's Corporate Social Responsibility (CSR) initiatives. * The degree of risk associated with the project. ### 1.5 The time value of money and present value A core concept in investment analysis is the **time value of money**, which posits that one euro today is worth more than one euro received in the future. This is due to factors like potential earning capacity, inflation, and risk. **Present value (PV)** is the current worth of a future sum of money, discounted at a specific interest or discount rate. > **Example:** If a sale in three years is expected to generate 10,000 euros and the discount rate is 6%, the present value of that future income will be less than 10,000 euros. This is because receiving the money later means foregoing the opportunity to earn interest on it during the intervening years. The present value represents the maximum amount a company would be willing to pay for a future cash inflow after accounting for the time value of money, interest, and inflation at a specified rate. The formula for calculating the present value of a single future cash flow is: $$PV = \frac{C}{(1 + i)^n}$$ Where: * $C$ is the sum of money to be received in the future (e.g., future cash inflow). * $i$ is the annual interest or discount rate. * $n$ is the duration in years until the cash flow is received. ### 1.6 The net present value (NPV) The net present value (NPV) is the discounted value of all cash inflows and outflows associated with an investment project. It takes into account the time value of money by discounting all future cash flows back to their present value. The general formula for NPV is: $$NPV = \sum_{n=0}^{N} \frac{C_n}{(1 + i)^n}$$ Where: * $C_n$ is the net cash flow during period $n$. * $i$ is the discount rate. * $N$ is the total number of periods. * The summation starts from $n=0$ to account for the initial investment which occurs at time zero. The discount rate ($i$) is a crucial component and typically represents: * A reference rate for investments of similar risk (e.g., government bond yields). * The average expected inflation for the project's duration. * The company's Weighted Average Cost of Capital (WACC), which includes a risk premium. The discount rate significantly impacts the final NPV result. > **Example:** Consider company Basril deciding whether to buy machinery for 150,000 euros. This machinery is expected to generate varying inflows over five years. > > | Year | Outflow (Cash -) | Inflow (Cash +) | PV of Inflow (at 2% discount rate) | > |------|-----------------|-----------------|------------------------------------| > | 0 | 150,000 | | | > | 1 | | 37,450 | 36,715.69 | > | 2 | | 34,678 | 33,331.41 | > | 3 | | 42,500 | 40,048.70 | > | 4 | | 38,677 | 35,731.57 | > | 5 | | 27,450 | 24,862.31 | > | **Total** | **150,000** | **180,755** | **170,689.68** | > > The sum of the present values of the inflows (170,689.68 euros) is greater than the present value of the outflows (150,000 euros). > > The Net Present Value (NPV) is calculated as: > $NPV = 170,689.68 \text{ EUR} - 150,000 \text{ EUR} = 20,689.68 \text{ EUR}$ > > Since the NPV is positive (20,689.68 euros), this indicates that the project is expected to be profitable after considering the time value of money and a 2% discount rate. ### 1.7 NPV and ROI Return on Investment (ROI) provides a percentage measure of the profitability relative to the initial investment. It offers a more relative picture of the return compared to the absolute NPV amount. The ROI can be calculated as: $$ROI = \frac{NPV}{\text{Initial Investment}} \times 100\%$$ An annualized ROI can be derived by dividing the total ROI by the number of years of the project's life. > **Example:** Comparing two projects: > * **Project A:** Investment = 150,000 dollars, NPV = 20,689.68 dollars, Period = 5 years. > * Total ROI = $(20,689.68 / 150,000) \times 100\% = 13.79\%$ > * Annualized ROI = $13.79\% / 5 = 2.76\%$ > * **Project B:** Investment = 290,000 dollars, NPV = 37,845 dollars, Period = 5 years. > * Total ROI = $(37,845 / 290,000) \times 100\% = 13.05\%$ > * Annualized ROI = $13.05\% / 5 = 2.61\%$ > > In this scenario, Project A has a higher ROI (2.76% vs 2.61%). However, Project B generates a significantly larger absolute NPV (37,845 dollars vs 20,689.68 dollars). The choice between focusing on ROI or NPV can depend on the company's strategic objectives and available capital. ### 1.8 Minimum return requirement Every company aims for a minimum required rate of return on its investments. This benchmark is influenced by: * The profitability of equity (ROE) for the company. * The Weighted Average Cost of Capital (WACC). * Inflation and necessary risk compensation. A project is generally considered acceptable only if its expected return meets or exceeds this minimum requirement. ### 1.9 Advantages and disadvantages of the NPV method **Advantages:** * **Accurate timing:** The NPV method correctly accounts for the timing of cash inflows and outflows, recognizing the time value of money. * **Objectivity in cost estimation:** Estimating project costs is often more straightforward and objective (e.g., using quotes or tenders). **Disadvantages:** * **Difficulty in estimating income:** The size of future income streams can be much harder to estimate accurately. * **Sensitivity to discount rate:** The discount rate chosen can have a major impact on the final NPV, and selecting the appropriate rate can be challenging. ### 1.10 Application: Invest Co (Exercise Example) Invest Company is considering launching a new product, a multifunctional storage box. **Project Details:** * **Annual Sales:** 15,000 boxes. * **Selling Price:** 19.00 dollars per box. * **Production Cost:** 11.50 dollars per box (including raw materials and wages). * **New Machinery Cost:** 30,000 dollars. * **Machinery Depreciation:** Linear over 5 years. * **Financing:** Investment credit with a 5-year term, fixed yearly capital installments, interest rate ($i$) = 5%. * **New Worker Cost:** 20,000 dollars per year (0.5 FTE). * **Discount Rate:** 5%. * **Overhead:** 3,450 dollars per year. * **Management's Minimum Return Requirement:** 7%. **Analysis Required:** 1. Calculate the present value (PV) of all relevant cash flows for the next five years. 2. Calculate the profitability and the NPV of this project. 3. Determine if the project should proceed based on the minimum return requirement. --- # Principles and methods of investment analysis This topic outlines the fundamental principles for evaluating investment profitability and introduces three key methods: Net Present Value (NPV), Payback Period, and Internal Rate of Return (IRR). ### 2.1 Basic principles for investment analysis When analyzing investment projects, several core principles guide the assessment to ensure accurate profitability estimations. #### 2.1.1 Focus on relevant cash flows The primary principle is to consider only those cash flows that are directly impacted by the investment decision. This means retaining only the incremental changes in cash, whether an increase or decrease, that occur as a result of undertaking the project. > **Tip:** Think of these as the "extra" cash flows that wouldn't exist if the project were not pursued. **Example:** If a project requires hiring half a full-time equivalent (FTE) employee, only the cash outflow for that additional labor should be considered, not the entire salary of a full-time position. #### 2.1.2 Work on a cash basis Investment analysis should be conducted strictly on a cash basis. This involves accounting for all actual cash inflows (e.g., sales revenue) and cash outflows (e.g., purchase of machinery, wages paid). Non-cash expenses, such as depreciation, should be excluded from this direct cash flow analysis to ensure a more objective assessment of the project's financial performance. #### 2.1.3 Determine the relevant project period Every investment has a finite useful life. It is crucial to identify and define this relevant period for the analysis. This period represents the duration over which the investment is expected to generate cash flows. **Example:** A new machine might have a life expectancy of five years, while an interior shop renovation might have a relevant period of two years. An inventory of all relevant cash inflows and outflows within this specified period is then compiled for comparison. ### 2.2 Methods for profitability analysis Three primary methods are commonly used to assess the profitability of an investment project: * Net Present Value (NPV) * Payback Period (PB Method) * Internal Rate of Return (IRR) #### 2.2.1 The method of the net present value (NPV) The Net Present Value (NPV) method is widely considered the most financially sound and frequently used technique for investment analysis. It accounts for the time value of money, acknowledging that a euro today is worth more than a euro in the future. ##### 2.2.1.1 Time value of money The core concept is that money available now can be invested and earn a return, making it more valuable than the same amount received in the future. ##### 2.2.1.2 Present value (PV) The Present Value (PV) is the current worth of a future sum of money, discounted at a specific interest or discount rate. It represents the maximum amount a company would be willing to pay today for a future cash inflow, considering the time value of money. The formula for calculating the present value of a single future cash flow is: $$ PV = \frac{C}{(1 + i)^n} $$ Where: * $PV$ is the Present Value. * $C$ is the future cash flow amount. * $i$ is the annual interest or discount rate. * $n$ is the number of years until the cash flow is received. **Example:** A return of 10,000 euros in three years, with a 6% discount rate, has a present value of: $$ PV = \frac{10,000}{(1 + 0.06)^3} \approx 8,396.2 \text{ euros} $$ ##### 2.2.1.3 Calculating the Net Present Value (NPV) The NPV is the sum of the present values of all cash outflows and inflows associated with an investment project. The general formula for NPV is: $$ NPV = \sum_{t=0}^{N} \frac{CF_t}{(1+i)^t} $$ Where: * $CF_t$ is the net cash flow at time $t$. * $i$ is the discount rate. * $t$ is the time period. * $N$ is the total number of periods. For projects with initial outflows and subsequent inflows, it can also be represented as: $$ NPV = \left( \sum_{t=1}^{N} \frac{\text{Cash Inflows}_t}{(1 + i)^t} \right) - \left( \sum_{t=1}^{N} \frac{\text{Cash Outflows}_t}{(1 + i)^t} \right) - \text{Initial Investment} $$ **Choosing the discount rate:** The discount rate (i) should reflect the investment's opportunity cost. This can be based on a reference rate (e.g., government bond yields), expected inflation over the project's life, and a risk premium. The Weighted Average Cost of Capital (WACC) is often used as it incorporates the company's cost of financing and risk. > **Tip:** The discount rate has a significant impact on the NPV. A higher discount rate will result in a lower NPV, and vice versa. **Example (Company Basril):** Company Basril is considering buying machinery for 150,000 euros today. The expected cash inflows over the next five years are: Year 1: 37,450 euros, Year 2: 34,678 euros, Year 3: 42,500 euros, Year 4: 38,677 euros, Year 5: 27,450 euros. The discount rate is 2%. First, calculate the PV of each inflow: * Year 1 PV: $37,450 / (1.02)^1 \approx 36,715.69$ euros * Year 2 PV: $34,678 / (1.02)^2 \approx 33,331.41$ euros * Year 3 PV: $42,500 / (1.02)^3 \approx 40,048.70$ euros * Year 4 PV: $38,677 / (1.02)^4 \approx 35,731.57$ euros * Year 5 PV: $27,450 / (1.02)^5 \approx 24,862.31$ euros Sum of PV of inflows $\approx 170,689.68$ euros. NPV = Sum of PV of inflows - Initial Investment NPV = $170,689.68 - 150,000 = 20,689.68$ euros. Since the NPV is positive, this indicates the project is expected to generate more value than its cost, considering the time value of money. ##### 2.2.1.4 NPV and Return on Investment (ROI) While NPV provides an absolute measure of profitability, ROI offers a relative measure. $$ ROI = \frac{NPV}{\text{PV of Investment}} $$ For Company Basril's machinery project: ROI = $20,689.68 \text{ euros} / 150,000 \text{ euros} \approx 13.79\%$ over five years. The annual ROI is approximately $13.79\% / 5 = 2.76\%$ per year. If compared to investing 150,000 euros in a government bond with a net annual return of 2.81%, the government bond would be preferred as its return is slightly higher than the project's annual ROI. ##### 2.2.1.5 Minimum return requirement Companies typically set a minimum required ROI (a hurdle rate) for investments. This minimum is influenced by factors like the profitability of equity (ROE), WACC, inflation, and risk compensation. ##### 2.2.1.6 Advantages and disadvantages of the NPV method **Advantages:** * Considers the timing of cash flows. * Easy and objective estimation of costs. **Disadvantages:** * The estimation of future income can be challenging. * The choice of discount rate significantly impacts the result. #### 2.2.2 The payback method (PB method or period) The Payback Period method determines the time it takes for an investment's cumulative cash inflows to equal the initial investment cost. It's a measure of liquidity and risk, as shorter payback periods are generally preferred. **Example:** If an investment costs 10,000 euros and generates annual cash inflows of 2,000 euros, the payback period is 5 years ($10,000 / 2,000$). > **Tip:** The payback method does not consider cash flows beyond the payback period or the time value of money. #### 2.2.3 The method of the "internal rate of return" (IRR) The Internal Rate of Return (IRR) is the discount rate at which the Net Present Value (NPV) of an investment project equals zero. In essence, it's the effective rate of return that the investment is expected to yield. $$ \sum_{t=0}^{N} \frac{CF_t}{(1+IRR)^t} = 0 $$ A project is generally considered acceptable if its IRR is greater than the company's required rate of return (hurdle rate). > **Tip:** Calculating IRR often requires iterative methods or financial calculators/software, as there is no direct algebraic solution for complex cash flow streams. ### 2.3 Application: Invest Co Invest Company is considering launching a new product: a multifunctional storage box. **Project Details:** * Annual sales: 15,000 boxes * Selling price: 19.00 euros per box * Production cost per box: 11.50 euros * New machinery cost: 30,000 euros, depreciated linearly over 5 years. * Machinery financed by a 5-year investment credit at 5% annual installments. * New worker cost (0.5 FTE): 20,000 euros per year. * Discount rate: 5% * Overhead for the project: 3,450 euros per year. * Management's minimum required return: 7% **Exercise:** 1. Calculate the PV of all relevant cash flows for the next five years. 2. Calculate the profitability and the NPV of this project for the next five years. 3. Will Invest Company proceed with this project, given the 7% minimum return requirement? **Analysis Steps (Illustrative):** 1. **Calculate Annual Revenue:** $15,000 \text{ boxes} \times 19.00 \text{ euros/box} = 285,000$ euros. 2. **Calculate Annual Variable Costs:** $15,000 \text{ boxes} \times 11.50 \text{ euros/box} = 172,500$ euros. 3. **Calculate Annual Depreciation:** $30,000 \text{ euros} / 5 \text{ years} = 6,000$ euros. 4. **Calculate Annual Operating Cash Flow (before financing):** Revenue - Variable Costs - Worker Cost - Overhead - Depreciation = Cash Flow. $285,000 - 172,500 - 20,000 - 3,450 - 6,000 = 83,050$ euros per year. 5. **Consider Financing Costs:** The cost of financing the machinery needs to be accounted for separately, often by considering the actual cash outflows for loan repayments. 6. **Calculate PV of Cash Flows:** Discount each year's net cash flow (including initial investment and any financing cash flows) back to the present using the 5% discount rate. 7. **Calculate NPV:** Sum of the PV of all cash flows. 8. **Evaluate against Minimum Return:** Compare the calculated NPV and/or IRR to the 7% hurdle rate. If NPV is positive and IRR exceeds 7%, the project is likely acceptable. --- # Time value of money and net present value calculation This section explains the fundamental concept of the time value of money and its application in calculating the net present value of investment projects. ### 3.1 The time value of money The core principle of the time value of money (TVM) is that money available today is worth more than the same amount of money in the future. This is primarily due to the potential earning capacity of money, where funds received today can be invested and generate returns, as well as factors like inflation which erodes purchasing power over time. #### 3.1.1 Present value The present value (PV) is the current worth of a future sum of money, discounted at a specific rate. It represents the maximum amount a company would be willing to pay today for a future cash inflow. The formula for calculating the present value of a single future cash flow is: $$ PV = \frac{C}{(1 + i)^n} $$ Where: * $C$ is the future cash flow amount. * $i$ is the annual discount rate (expressed as a decimal). * $n$ is the number of years until the cash flow is received. **Example:** If an investment is expected to generate a return of 10,000 dollars in three years, and the discount rate is 6 percent, the present value is calculated as: $PV = \frac{10,000}{(1 + 0.06)^3} = 8,396.20 \text{ dollars}$ This means that 10,000 dollars received in three years is equivalent to 8,396.20 dollars today, given a 6 percent discount rate. ### 3.2 Net present value (NPV) The net present value (NPV) is a key metric for evaluating investment projects. It represents the discounted value of all cash flows (inflows and outflows) associated with an investment project over its lifetime. The NPV is calculated by summing the present values of all expected cash inflows and subtracting the present values of all expected cash outflows. The general formula for NPV is: $$ NPV = \sum_{t=0}^{n} \frac{C_t}{(1 + i)^t} $$ Where: * $C_t$ is the net cash flow during period $t$. * $i$ is the discount rate. * $n$ is the total number of periods. * For $t=0$, $C_0$ is the initial investment (a negative cash flow). Alternatively, it can be expressed as: $$ NPV = (\text{Sum of PV of cash inflows}) - (\text{Sum of PV of cash outflows}) $$ #### 3.2.1 Discount rate considerations The choice of the discount rate is critical as it significantly impacts the NPV. Common considerations for the discount rate include: * **Reference rate:** This could be the rate of return on a risk-free investment, such as government bonds. * **Inflation:** Expected inflation rates for the project's duration should be incorporated. * **WACC (Weighted Average Cost of Capital):** This represents the average rate of return a company expects to pay to its security holders to finance its assets. It often includes a risk premium. **Example:** Consider a machinery purchase of 150,000 dollars, with expected cash inflows over five years. The total undiscounted inflows are 180,755 dollars. If the discount rate is 2 percent: | Year | Outflow (cash -) | Inflow (cash +) | PV of Inflow | | :--- | :--------------- | :-------------- | :----------- | | 0 | 150,000 | | | | 1 | | 37,450 | 36,715.69 | | 2 | | 34,678 | 33,331.41 | | 3 | | 42,500 | 40,048.70 | | 4 | | 38,677 | 35,731.57 | | 5 | | 27,450 | 24,862.31 | | **Total** | **150,000** | **180,755** | **170,689.68** | The sum of the present values of the inflows is 170,689.68 dollars. The present value of the outflow (initial investment) is 150,000 dollars. $NPV = 170,689.68 \text{ dollars} - 150,000 \text{ dollars} = 20,689.68 \text{ dollars}$ A positive NPV indicates that the project is expected to generate more value than its cost, considering the time value of money. #### 3.2.2 NPV and Return on Investment (ROI) While NPV provides an absolute monetary value of expected profit, the Return on Investment (ROI) expresses this profitability as a percentage relative to the initial investment. $ROI = \frac{NPV}{\text{PV of Investment}} \times 100\%$ In the previous example: $ROI = \frac{20,689.68 \text{ dollars}}{150,000 \text{ dollars}} \times 100\% = 13.79\%$ The ROI per year would be: $ROI/\text{yr} = \frac{13.79\%}{5 \text{ years}} = 2.76\%$ > **Tip:** While NPV is generally considered the most financially sound method for investment appraisal, companies may still use ROI for comparing projects of different scales or when a percentage return is more intuitive for management. However, a project with a higher NPV might be preferred even if its ROI is slightly lower, especially if capital is not a constraint. #### 3.2.3 Minimum required return Companies establish a minimum required return, often based on factors like the profitability of equity, WACC, inflation, and the required risk compensation. A project should only be considered if its NPV is positive and its expected return meets or exceeds this minimum threshold. > **Tip:** The discount rate used in NPV calculations should reflect the riskiness of the project. Higher-risk projects typically require a higher discount rate, which will lower their NPV. #### 3.2.4 Advantages and disadvantages of NPV **Advantages:** * Accurately accounts for the timing of cash flows. * Provides a clear, absolute measure of expected profitability. * Considered the theoretically superior method for investment appraisal. **Disadvantages:** * The estimation of future income can be challenging and subjective. * The choice of the discount rate can significantly influence the NPV outcome. * Does not inherently consider factors beyond financial returns, such as strategic alignment or CSR initiatives, unless implicitly incorporated into the discount rate or cash flow estimates. ### 3.3 Application example: Invest Co Invest Company is considering launching a new product, a multifunctional storage box. **Project Details:** * Annual sales: 15,000 boxes * Selling price: 19.00 dollars per box * Production cost: 11.50 dollars per box * New machinery cost: 30,000 dollars (to be depreciated linearly over 5 years) * Machinery financed by an investment credit: 5-year term, fixed yearly capital installments, interest rate $i = 5\%$. * New worker cost (0.5 FTE): 20,000 dollars per year. * Annual overhead: 3,450 dollars per year. * Discount rate: 5 percent. * Management requires a minimum return of 7 percent. **1. Calculate the PV of all relevant cash flows for the next five years.** This involves identifying all cash inflows and outflows for each of the five years, calculating their present values using the 5% discount rate, and then summing them up. This would require a detailed year-by-year breakdown of revenue, production costs, depreciation (though depreciation itself is non-cash, it impacts taxes which are cash flows, but for simplicity in this overview, we will focus on direct cash impacts as presented in the source), labor costs, overhead, machinery financing payments (principal and interest), and considering the initial machinery investment. **2. Calculate the profitability and the NPV of this project for the next five years.** After calculating the PV of all cash flows, the NPV would be determined by summing these PVs. Profitability can be expressed through the NPV itself and potentially an ROI calculation if the PV of the initial investment is clearly defined. **3. Will you go on with this project?** This decision would be made by comparing the project's NPV with the management's required minimum return of 7 percent. If the project's NPV is positive and its implied rate of return (which can be inferred from the NPV calculation using the 7% hurdle rate) meets or exceeds 7 percent, the project would be recommended. --- # Return on Investment (ROI) and comparative analysis This topic explores the Return on Investment (ROI) as a key profitability metric, contrasting it with Net Present Value (NPV) and examining how it informs investment decisions, including the concept of a minimum required ROI. ### 4.1 The concept of investment and profitability analysis An investment involves an expenditure or effort today with the expectation of future returns. Financial investment analysis focuses on whether assets purchased by investors will generate profits or dividends. A crucial decision for any company is whether to invest in a new project. This decision-making process typically involves two steps: 1. **Assessing Cost-Effectiveness:** Determining the profitability of an investment project. 2. **Ranking Acceptable Projects:** Prioritizing projects based on strategic fit and other factors. While companies regularly invest, a minimum required rate of return is essential. ### 4.2 Basic principles for investment analysis Estimating future cash inflows and outflows is fundamental to investment analysis. Key principles include: * **Consider Relevant Cash Flows:** Focus on the incremental cash flows, which are the changes in cash flows that occur specifically because of the project. This excludes cash flows that would occur regardless of the project. > **Tip:** Only retain the cash flows that are directly impacted by the investment decision. * **Work on a Cash Basis:** Include all actual cash outflows (e.g., investment costs, wages) and cash inflows (e.g., sales revenue). Depreciation is not a cash outflow and should be excluded for a more objective analysis. * **Determine the Relevant Period:** Identify the useful life of the investment (e.g., the lifespan of machinery or a shop interior). All relevant cash inflows and outflows within this period must be inventoried and compared. ### 4.3 Methods for investment analysis Three primary methods are used to analyze the profitability of a project: * The Net Present Value (NPV) method. * The Payback (PB) method. * The Internal Rate of Return (IRR) method. The NPV method is considered the most financially sound and widely used in practice. However, non-financial factors also play a significant role in investment decisions, including alignment with strategic plans, urgency, available financial resources, complementarity with other projects, corporate social responsibility integration, and the degree of risk involved. #### 4.3.1 Time value of money and present value The concept of the time value of money is critical: one euro today is worth more than one euro in the future due to its earning potential. * **Present Value (PV):** The current value of a future sum of money, discounted at a specific interest or discount rate. > **Example:** A return of 10,000 euros expected in three years, with a 6% annual interest rate, is worth less than 10,000 euros today. The PV accounts for the opportunity cost of not having the money available now. The formula for calculating the present value of a single future cash flow is: $$PV = \frac{C}{(1 + i)^n}$$ Where: * $C$ = The future sum of money. * $i$ = The annual interest or discount rate. * $n$ = The duration in years. #### 4.3.2 The net present value (NPV) The Net Present Value (NPV) is the discounted value of all cash outflows and inflows associated with an investment project over its life. The general formula for NPV is: $$NPV = \sum_{t=0}^{n} \frac{Cash \, inflow_t}{(1 + i)^t} - \sum_{t=0}^{n} \frac{Cash \, outflow_t}{(1 + i)^t}$$ Where: * $t$ = The time period. * $n$ = The total number of periods. * $i$ = The discount rate. The discount rate typically reflects a reference rate (e.g., government bond yield), expected inflation, and potentially a risk premium, often represented by the Weighted Average Cost of Capital (WACC). The choice of discount rate significantly impacts the final NPV. > **Example:** Company Basril is considering purchasing machinery for 150,000 euros. The machinery is expected to generate the following cash inflows over five years: Year 1: 37,450 euros; Year 2: 34,678 euros; Year 3: 42,500 euros; Year 4: 38,677 euros; Year 5: 27,450 euros. The discount rate is 2%. > > Calculating the present value of each cash inflow and summing them gives a total PV of inflows of 170,689.68 euros. > > $$NPV = PV \, of \, Inflows - Initial \, Investment$$ > $$NPV = 170,689.68 \, euros - 150,000 \, euros = 20,689.68 \, euros$$ > > A positive NPV indicates that the project is expected to generate more value than its cost, considering the time value of money. #### 4.3.3 Return on Investment (ROI) Return on Investment (ROI) is a measure of profitability that expresses the return as a percentage of the initial investment. It provides a more direct comparison of returns relative to the capital employed. A simplified calculation for ROI, often expressed annually for comparison, can be derived from NPV: $$ROI = \frac{NPV}{PV \, of \, Investment} \times 100\%$$ Or, for annual ROI: $$ROI_{annual} = \frac{ROI}{n} \times 100\%$$ Where: * $n$ = The number of years of the investment. > **Example (Company Basril continued):** > > * **Project 1 (Machinery):** > $ROI = \frac{20,689.68 \, euros}{150,000 \, euros} \times 100\% = 13.79\%$ > $ROI_{annual} = \frac{13.79\%}{5 \, years} = 2.76\%$ per year. > > If Company Basril has a second option to invest 150,000 euros in a government bond with a net annual return of 2.81%, the bond would be preferred because its annual ROI is higher. #### 4.3.4 Comparative analysis using NPV and ROI NPV and ROI are often used together to evaluate and rank investment projects. * **NPV:** Provides the absolute increase in wealth expected from a project. * **ROI:** Provides the percentage return relative to the investment, allowing for easier comparison between projects of different scales. > **Example:** > * **Project A:** Investment = 150,000 dollars, NPV = 20,689 dollars, Life = 5 years. Annual ROI = 2.76%. > * **Project B:** Investment = 290,000 dollars, NPV = 37,845 dollars, Life = 5 years. Annual ROI = 2.61%. > > In this scenario, Project A has a higher annual ROI (2.76% vs. 2.61%), suggesting it is more efficient in generating returns relative to its initial cost. However, Project B generates a significantly higher absolute NPV (37,845 dollars vs. 20,689 dollars), indicating it will add more absolute value to the company. The choice between them might depend on the company's capital availability and strategic goals. ### 4.4 Minimum required return Every company establishes a minimum required rate of return for its investments. This threshold ensures that projects not only generate a profit but also meet a certain standard of profitability. The minimum required ROI is influenced by: * **Profitability of Equity (ROE):** The return expected by shareholders. * **Weighted Average Cost of Capital (WACC):** The average rate of return a company expects to pay to its security holders to finance its assets. * **Inflation and Risk Compensation:** The required return must also compensate for the erosion of purchasing power due to inflation and the inherent risks of the investment. If a project's calculated ROI or NPV does not meet this minimum requirement, it would typically be rejected. ### 4.5 Advantages and disadvantages of NPV **Advantages:** * Accurately accounts for the timing of cash inflows and outflows through discounting. * Relatively straightforward to estimate costs. **Disadvantages:** * Estimating the size of future income can be challenging. * The discount rate's selection can have a major impact on the calculated ROI. > **Tip:** Sensitivity analysis can be performed to understand how changes in the discount rate affect the project's viability. ### 4.6 Application Example: Invest Co Invest Company is considering a new product: a multifunctional storage box. * **Sales:** 15,000 boxes annually at 19.00 dollars per box. * **Production Cost:** 11.50 dollars per box. * **Machinery Purchase:** 30,000 dollars, depreciated linearly over 5 years. * **Financing:** Investment credit with a 5-year term, fixed yearly capital installments at 5% interest. * **Labor Cost:** 20,000 dollars per year (0.5 FTE). * **Discount Rate:** 5%. * **Overhead:** 3,450 dollars per year. * **Management Requirement:** Minimum return of 7%. **Analysis Steps:** 1. **Calculate the PV of all relevant cash flows for the next five years.** This would involve calculating annual revenues, variable costs, fixed labor costs, overhead, depreciation (for tax calculations, if applicable, though the problem focuses on cash flows), and loan repayments, then discounting them to their present values. 2. **Calculate the profitability and NPV of this project.** Based on the present values calculated in step 1, determine the NPV. 3. **Determine if the project should proceed.** Compare the project's required return (implicitly derived from its NPV and investment) against the management's minimum required return of 7%. If the project's return meets or exceeds 7%, it would be considered for acceptance. --- # Application case study: Invest Co This case study demonstrates the practical application of investment analysis principles to evaluate a new product launch decision for Invest Company. ### 5.1 Overview of investment analysis principles Investment analysis involves evaluating the potential profitability of projects by examining future cash flows. The core idea is to assess whether an expenditure or effort made today will yield sufficient future returns. Key principles include: * **Identifying relevant cash flows:** Only incremental cash flows directly attributable to the project should be considered. This means focusing on the changes in cash position that occur *because* of the project. * **Working on a cash basis:** Analysis should be based on actual cash inflows and outflows, not accounting entries like depreciation. * **Determining the relevant period:** The analysis should cover the entire useful life of the investment. ### 5.2 Methods for investment analysis Several methods are used to assess project profitability, with the Net Present Value (NPV) method being considered the most financially sound and widely used. Other methods include the Payback Period and the Internal Rate of Return (IRR). #### 5.2.1 Net present value (NPV) method The NPV method accounts for the time value of money, recognizing that money received in the future is worth less than money received today. ##### 5.2.1.1 Time value of money and present value The **time value of money** principle states that a euro today is worth more than a euro in the future due to potential earning capacity and inflation. The **present value (PV)** of a future sum is its value in today's terms, calculated by discounting future cash flows at a specified interest or discount rate. The formula for calculating the present value of a single future cash flow is: $$ PV = \frac{C}{(1 + i)^n} $$ Where: * $C$ is the future cash flow amount. * $i$ is the annual interest or discount rate. * $n$ is the number of years until the cash flow is received. ##### 5.2.1.2 Calculating Net Present Value (NPV) The NPV is the sum of the present values of all cash inflows minus the sum of the present values of all cash outflows associated with an investment project. $$ NPV = \sum \frac{\text{Cash receipts}}{(1 + i)^n} - \sum \frac{\text{Cash expenses}}{(1 + i)^n} $$ The **discount rate** ($i$) is crucial and typically comprises a reference rate (e.g., government bond yield), expected inflation, and a risk premium. The Weighted Average Cost of Capital (WACC) is often used as the discount rate. **Example:** Company Basril is considering purchasing machinery for 150,000 dollars. The machinery is expected to generate the following cash inflows over five years: * Year 1: 37,450 dollars * Year 2: 34,678 dollars * Year 3: 42,500 dollars * Year 4: 38,677 dollars * Year 5: 27,450 dollars Using a discount rate of 2% per annum: * PV of Year 1 inflow: $\frac{37,450}{(1 + 0.02)^1} \approx 36,715.69 \text{ dollars}$ * PV of Year 2 inflow: $\frac{34,678}{(1 + 0.02)^2} \approx 33,331.41 \text{ dollars}$ * PV of Year 3 inflow: $\frac{42,500}{(1 + 0.02)^3} \approx 40,048.70 \text{ dollars}$ * PV of Year 4 inflow: $\frac{38,677}{(1 + 0.02)^4} \approx 35,731.57 \text{ dollars}$ * PV of Year 5 inflow: $\frac{27,450}{(1 + 0.02)^5} \approx 24,862.31 \text{ dollars}$ The sum of the present values of the incomes is approximately 170,689.68 dollars. The NPV is calculated as: $170,689.68 \text{ dollars} - 150,000 \text{ dollars} = 20,689.68 \text{ dollars}$. Since the NPV is positive, it suggests the project is financially viable. #### 5.2.2 Return on Investment (ROI) ROI provides a percentage measure of the profitability of an investment relative to its initial cost. $$ ROI = \frac{NPV}{\text{PV of investment}} $$ For Project 1 (Basril machinery), the ROI is: $$ ROI = \frac{20,689.68 \text{ dollars}}{150,000 \text{ dollars}} \approx 0.1379 \text{ or } 13.79\% $$ The average annual ROI is $13.79\% / 5 \text{ years} = 2.76\% \text{ per year}$. > **Tip:** While NPV provides an absolute measure of value creation, ROI offers a relative measure, which can be useful for comparing projects of different scales. However, when comparing projects, always consider both the absolute NPV and the ROI. A project with a higher NPV may be preferred even if its ROI is slightly lower, especially if capital is not a binding constraint. ##### 5.2.2.1 Minimum return requirement Companies set a minimum required rate of return, often based on their profitability of equity (ROE), WACC, inflation, and risk compensation. Projects must meet or exceed this minimum threshold to be considered acceptable. **Example:** If Invest Company's management requires a minimum return of 7% on new products, a project with an ROI below 7% would be rejected, regardless of its NPV. ### 5.3 Application: Invest Co product launch Invest Company is considering launching a new multifunctional storage box. The analysis involves calculating cash flows, profitability, and NPV, with a specific management requirement for minimum return. **Project Details:** * **Product:** Multifunctional storage box. * **Annual Sales Volume:** 15,000 boxes. * **Selling Price:** 19.00 dollars per box. * **Production Cost per Box:** 11.50 dollars (including raw materials and hourly wages). * **New Production Machinery Cost:** 30,000 dollars. * **Machinery Depreciation:** Linear over 5 years. * **Financing:** Investment credit with a 5-year term (fixed yearly capital instalments, interest rate $i=5\%$). * **Additional Labour Cost:** 20,000 dollars per year (0.5 FTE). * **Discount Rate:** 5% per year. * **Annual Overhead:** 3,450 dollars. * **Project Duration:** 5 years. * **Management's Minimum Return Requirement:** 7%. **Tasks for analysis:** 1. Calculate the Present Value (PV) of all relevant cash flows for the next five years. 2. Calculate the profitability (ROI) and the NPV of this project for the next five years. 3. Determine if the project should proceed based on the management's minimum return requirement. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Expenditure | An outlay of money or resources to acquire something or to provide a service. It represents an outflow of funds from an individual or organization. | | Profitable | Yielding a financial gain or benefit; producing profit. An investment is considered profitable if its returns exceed its costs. | | Financial Investment Analysis | The systematic evaluation of the potential profitability and risks associated with an investment proposal to determine whether to commit funds. | | Funds | Financial resources available for investment, typically money or capital that can be used for purchasing assets or undertaking projects. | | Assets | Items of economic value owned by an individual or company, from which future benefits are expected. Examples include buildings, machinery, shares, and bonds. | | Profit | The financial gain made in a transaction; the difference between the amount earned and the amount spent in buying, operating, or producing something. | | Investment Projects | Separate proposals for potential investment that require a decision-making process to assess their viability and strategic fit. | | Cost-effectiveness | The degree to which an investment project provides a favorable ratio between the costs incurred and the benefits achieved. | | Return on Investment (ROI) | A performance measure used to evaluate the efficiency or profitability of an investment. It is typically expressed as a percentage. | | Future Cash Flows | The projected inflows and outflows of cash associated with an investment project over its economic life. | | Strategic Priorities | Key objectives and goals that guide an organization's long-term direction and decision-making, influencing project selection. | | Master Plan | A comprehensive strategic document outlining an organization's long-term vision, goals, and the actions required to achieve them. | | Marginal Cash Flows | The incremental changes in cash (increases or decreases) that occur as a direct result of undertaking a specific project, compared to the baseline scenario. | | Cash Basis | An accounting method that records revenues and expenses at the time cash is actually received or paid, rather than when they are earned or incurred. | | Cash Outflows | Payments of cash made by an organization, such as for investments, wages, or operating expenses. | | Cash Inflows | Receipts of cash by an organization, such as from sales or returns on investments. | | Depreciation | An accounting method of allocating the cost of a tangible asset over its useful life. It is not a cash flow and is therefore excluded from cash basis analysis. | | Relevant Period | The specific duration over which an investment is expected to generate benefits or cash flows, determined by the asset's useful life or project timeframe. | | Net Present Value (NPV) | A financial metric that calculates the difference between the present value of cash inflows and the present value of cash outflows over a period of time, used to analyze the profitability of a projected investment. | | Payback Method (PB Method or Period) | A capital budgeting technique that determines how long it takes for an investment to generate cash flows sufficient to recover its initial cost. | | Internal Rate of Return (IRR) | The discount rate at which the Net Present Value (NPV) of all the cash flows from a particular project or investment equals zero. | | Strategic Plan | A document outlining an organization's long-term objectives and the strategies to achieve them. | | Urgency | The degree to which an investment or action is time-sensitive and requires immediate attention, often due to replacement needs or critical operational requirements. | | Financial Resources | The capital available to an organization to fund its operations, investments, and other financial commitments. | | Complementarity | The extent to which a project enhances or is enhanced by other existing or potential projects within an organization. | | Corporate Social Responsibility (CSR) | A business approach that contributes to sustainable development by delivering economic, social, and environmental benefits for all stakeholders. | | Risk | The possibility that an investment’s actual return will be different from its expected return, including the possibility of losing some or all of the original investment. | | Time Value of Money | The concept that money available at the present time is worth more than the same amount in the future due to its potential earning capacity. | | Present Value (PV) | The current worth of a future sum of money or stream of cash flows, given a specified rate of return or discount rate. | | Discount Rate | The interest rate used to determine the present value of future cash flows. It typically reflects the time value of money and the risk associated with the investment. | | Interest Rate | The percentage of a sum of money charged by a lender for its use, or paid by a borrower. | | Inflation | A sustained increase in the general price level of goods and services in an economy over a period of time, leading to a fall in the purchasing power of money. | | WACC (Weighted Average Cost of Capital) | The average rate of return a company expects to pay to its security holders to finance its assets. It is a blend of the cost of debt and the cost of equity, weighted by their proportions in the capital structure. | | Prime Cost | The original cost or purchase price of an asset, often used as the basis for calculating depreciation or other financial metrics. | | Actualization Rate | A term synonymous with discount rate, used to bring future cash flows back to their present value. | | Government Bond | A debt security issued by a national government to raise capital, typically considered a relatively safe investment. | | ROE (Return on Equity) | A measure of a company's profitability that calculates how much profit a company generates with the money shareholders have invested. | | Overhead | Indirect costs or expenses not directly attributable to a specific project or product, but necessary for the overall operation of a business. | | Linear Depreciation | A method of depreciation where an asset's cost is spread equally over its useful life. The annual depreciation expense remains constant. | | Investment Credit | A loan or line of credit specifically provided to finance investments, such as the purchase of machinery or other capital assets. | | Capital Instalments | Payments made towards the repayment of a loan principal over time. |

# Effectisering en kredietderivaten Dit onderwerp verklaart de mechanismen van effectisering en de rol van kredietderivaten, met name CDO's, in de financiële markten en crises, inclusief de context van funding en ratingbureaus. ## 1 Effectisering en kredietderivaten ### 1.1 Wat is een rating? Een kredietrating is een beoordeling van het kredietrisico van een potentiële debiteur (een individu, bedrijf of overheid), die hun vermogen voorspelt om een schuld terug te betalen en de waarschijnlijkheid van wanbetaling inschat. Deze rating is gebaseerd op een evaluatie van kwalitatieve en kwantitatieve informatie over de potentiële debiteur, zowel publieke als niet-publieke informatie verkregen door analisten van het ratingbureau. #### 1.1.1 Kredietratingbureaus (CRA's) Een kredietratingbureau (CRA) is een bedrijf dat kredietratings toekent. Deze ratings geven aan hoe goed een debiteur in staat is om tijdig aan zijn financiële verplichtingen te voldoen en hoe waarschijnlijk wanbetaling is. CRA's kunnen de kredietwaardigheid beoordelen van uitgevers van schulden, van schuldbewijzen zelf, en soms ook van de beheerders van onderliggende schulden. **Historiek van CRA's:** De eerste CRA's ontstonden begin 1900 in de Verenigde Staten. John Moody publiceerde in 1909 de eerste openbaar toegankelijke ratings. In 1913 ontwikkelde hij het 'lettersysteem'. Latere "Big Three" ratingbureaus zoals Poor’s Publishing Company, Standard Statistics Company en Fitch Publishing Company ontstonden in de jaren daarna. De "Big Three" zijn sindsdien Moody's, Standard & Poor's en Fitch. **Rol van CRA's in de late 20e eeuw:** De ontwikkeling van de obligatiemarkten leidde tot een grotere vraag naar ratings. Aandelen werden niet gerated. Complexe financiële producten zoals 'junk bonds', 'structured finance' met ABS, MBS, CDO's, CDO-squared en synthetische CDO's werden steeds moeilijker te begrijpen en te waarderen. De "Big Three" verzorgen in de VS 98% van de ratings en wereldwijd 95%. **Rol in de kapitaalmarkt:** CRA's beoordelen de kredietwaardigheid van obligaties van zowel particuliere ondernemingen als overheden, evenals gestructureerde financiële instrumenten en de emittenten daarvan. Hun ratings worden algemeen vertrouwd, of mechanisch gebruikt bij besluitvorming. #### 1.1.2 Ratinggradaties Fitch en S&P hanteren de volgende gradaties voor langlopend kredietrisico (van meest kredietwaardig tot minst): AAA, AA, A, en BBB voor 'investment grade', en BB, B, CCC, CC, C, en D voor 'speculatief'. Moody's gebruikt Aaa, Aa, A, en Baa voor 'investment grade', en Ba, B, Caa, Ca, en C voor 'speculatief'. Fitch en S&P gebruiken plus- en mintekens (bv. AA+ en AA-), terwijl Moody's cijfers gebruikt (bv. Aa1 en Aa3) voor verdere nuancering. **Waarschijnlijkheid van wanbetaling (Probability of Default - PD):** CRA's koppelen geen harde getallen aan PD aan elke gradatie, maar gebruiken beschrijvende definities. Bijvoorbeeld, S&P definieert een AAA-rating als "de capaciteit van de obligor om aan zijn financiële verplichtingen op de obligatie te voldoen is extreem sterk". Een BB-rating wordt omschreven als "minder kwetsbaar voor wanbetaling dan andere speculatieve leningen". Een studie van Moody's toonde aan dat over een periode van vijf jaar obligaties met de hoogste rating (Aaa) een cumulatieve wanbetalingsgraad van slechts 0,18% hadden, terwijl de laagste bestudeerde rating (B2) een graad van 31,24% had. #### 1.1.3 Kritiek op ratingbureaus * **Laattijdigheid:** Downgrades vinden vaak pas kort voor een daadwerkelijke wanbetaling plaats. Dit werd zichtbaar bij financiële schandalen en crises zoals die met Russische staatsobligaties, het LTCM hedge fund, Enron, en de subprime hypotheken crisis in 2007. De bureaus werden bekritiseerd omdat ze te traag reageerden op negatieve ontwikkelingen op de Amerikaanse woningmarkt, wat tot ratingverlagingen had moeten leiden. * **Belangenverstrengeling:** Ratingbureaus zijn private ondernemingen die door de emittenten zelf worden betaald. Dit kan leiden tot een conflict of interest: enerzijds de wens om een betrouwbare rating af te geven, anderzijds het niet willen kwetsen van een klant. Ook afnemers van obligaties, met name institutionele beleggers zoals pensioenfondsen, streven naar zo hoog mogelijke ratings. ### 1.2 Het mechanisme van de financiële crisis #### 1.2.1 De rol van effectisering Effectisering is het proces waarbij illiquide activa, zoals hypotheken, worden gebundeld en omgezet in verhandelbare effecten. Dit proces, ook wel 'securitization' genoemd, creëert nieuwe financiële instrumenten die op de kapitaalmarkt kunnen worden verhandeld. **Basisprincipe van effectisering (true sale):** Bij 'true sale' worden activa uit de balans van een financiële instelling gehaald en verkocht aan een speciale entiteit (Special Purpose Vehicle - SPV). Deze SPV bundelt de activa en geeft effecten uit die door beleggers worden gekocht. **Tranchering:** De uitstaande effecten worden opgedeeld in verschillende 'tranches', elk met een verschillend risicoprofiel en rendement. Senior tranches hebben voorrang bij uitkering en dus een lager risico, terwijl junior tranches (equity tranches) de eerste verliezen dragen maar een potentieel hoger rendement bieden. #### 1.2.2 Kredietderivaten en CDO's Kredietderivaten zijn financiële contracten waarvan de waarde is afgeleid van de kredietrisicoperformance van een onderliggend actief of een mandje van activa. **Collateralized Debt Obligations (CDO's):** Een CDO is een complex gestructureerd financieel product dat verschillende soorten schulden, zoals hypotheken, bedrijfsobligaties of leningen, bundelt. De kasstromen uit deze onderliggende activa worden gebruikt om betalingen te doen aan houders van de CDO-effecten. CDO's worden, net als andere effecten, getrancheerd om verschillende risico- en rendementsprofielen te creëren. **CDO-squared en synthetische CDO's:** Dit zijn nog complexere varianten. CDO-squared bundelt effecten die zelf uit tranches van andere CDO's bestaan. Synthetische CDO's creëren kredietrisico via credit default swaps (CDS) in plaats van daadwerkelijke onderliggende activa. #### 1.2.3 De crisis van 2007-2008: een samenvatting 1. **Groeiende huizenprijzen en hypotheekleningen:** De financiële crisis begon met een gestage groei van de huizenprijzen in de VS en een toenemend belang van hypotheekleningen. 2. **Ontstaan van het 'subprime' segment:** Er ontstond een 'subprime' segment, bestaande uit hypotheken verstrekt aan leners met een lagere kredietwaardigheid ('subprime' betekent letterlijk onder-prime). Deze leners hadden een slechte krediethistorie of geen inkomen. Vaak waren de leningen de eerste jaren aflossingsvrij, met de verwachting dat stijgende huizenprijzen winsten zouden genereren bij verkoop om de hypotheek af te lossen. 3. **Groei van Asset Backed Securities (ABS) en kredietderivaten:** Deze subprime hypotheken werden gebundeld en omgezet in ABS en CDO's. De complexiteit en het slechte onderliggende risico van deze producten werden vaak gemaskeerd. 4. **Leverage:** Banken en andere financiële instellingen gebruikten aanzienlijke leverage (schuld ten opzichte van eigen vermogen) om te investeren in deze activa. Met een leverage van bijvoorbeeld 25:1 kon met een klein bedrag aan eigen vermogen een groot bedrag aan investeringen worden gefinancierd, wat winsten (en verliezen) versterkte. 5. **Crisis in de funding van banken (9 augustus 2007):** Toen de huizenprijzen begonnen te dalen en wanbetalingen op subprime hypotheken toenamen, verloren de ABS en CDO's drastisch aan waarde. Dit leidde tot liquiditeitsproblemen bij financiële instellingen, omdat de financiering via kortlopende schulden (zoals via ABCP of repo's) wegviel. Dit markeerde het begin van de crisis. ### 1.3 Funding Funding verwijst naar de manier waarop een financiële instelling zich financiert. Er zijn twee hoofdcategorieën: #### 1.3.1 Depository funding Dit omvat financiering via deposito's van klanten, zoals spaarrekeningen en zichtrekeningen. Banken met een groot aantal stabiele deposito's hebben een relatief veilige fundingbron. #### 1.3.2 Non-depository funding Dit omvat alle andere vormen van financiering, zoals: * **Repo's (Repurchase Agreements):** Kortlopende transacties waarbij effecten worden verkocht met de afspraak ze op een later tijdstip terug te kopen tegen een hogere prijs. Dit is in feite een vorm van kortlopende lening met effecten als onderpand. * **Commercial Paper (CP):** Kortlopende, ongedekte schuldbewijzen uitgegeven door grote bedrijven met een goede kredietwaardigheid. * **Asset-Backed Commercial Paper (ABCP):** Commercieel papier dat wordt gedekt door een bundel van activa, vaak gecreëerd via effectisering. Dit was een belangrijke financieringsbron voor banken, vooral voor het financieren van gestructureerde producten. * **Securities lending:** Het uitlenen van effecten in ruil voor een vergoeding, vaak gebruikt om short selling mogelijk te maken. Tijdens de crisis van 2007-2008 bleek met name de non-depository funding extreem kwetsbaar en opgedroogd, wat leidde tot acute liquiditeitstekorten. ### 1.4 Reddingsoperaties Vanwege de systeemkritische aard van banken en de omvang van de crisis waren overheidsingrijpen en reddingsoperaties noodzakelijk. Instrumenten omvatten leningen aan banken, herkapitalisering of nationalisering, het opkopen van activa, en garanties voor bankdeposito's en schulden. **Voorbeelden van reddingsoperaties:** * **Verenigde Staten:** Bear Stearns werd gekocht door JP Morgan, Fannie Mae en Freddy Mac werden genationaliseerd, Merrill Lynch werd gekocht door Bank of America, Lehman Brothers ging failliet, AIG werd deels genationaliseerd, en het Troubled Asset Relief Program (TARP) werd ingesteld met een omvang van 700 miljard dollars. * **Europa:** Diverse landen moesten ingrijpen. Voorbeelden zijn de redding van Ierland en IJsland, de interventies in Zwitserland, en de aanzienlijke reddingsoperaties in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk en België (zoals Dexia, KBC en Fortis). De redding van Dexia, KBC en Fortis betrof vaak complexe onderhandelingen, kapitaalinjecties en staatsgaranties. ### 1.5 Lessen geleerd (en niet geleerd) De crisis heeft aangetoond dat de risico's in de financiële sector ernstig werden onderschat, zowel individuele risico's als correlatierisico's (banken als elkaars tegenpartijen) en macro-economische risico's. Er was een overmatig geloof in 'market discipline', terwijl private incentives sterker bleken dan marktdiscipline. **Kernpunten uit de lessen:** * **Moral Hazard:** Het risico dat partijen die niet zelf de kosten van risico dragen (bv. door overheidsgaranties of bail-outs) geneigd zijn meer risico te nemen. * **Vergoedingen van bankbestuurders:** Bonussen die sterk prestatie-gerelateerd zijn en kortetermijnwinsten stimuleren, dragen bij aan risicovol gedrag. * **Solvabiliteit, liquiditeit en leverage:** De noodzaak voor strengere kapitaalvereisten, betere liquiditeitsnormen en beperkingen op excessieve leverage ('too big to fail'). * **Structurele hervormingen:** Maatregelen zoals 'ringfencing' (scheiding van bankactiviteiten) en afwikkelingsmechanismen ('recovery and resolution planning') om faillissementen beheersbaarder te maken. * **Rechtshandhaving:** De rol van civiel, administratief en strafrechtelijk toezicht. De Basel Committee heeft met 'Basel III' maatregelen geïntroduceerd om de weerbaarheid van banken en het mondiale banksysteem te versterken. Dit omvat hogere kapitaalkwaliteit en -niveaus, betere risicodekking, een leverage ratio, kapitaalbuffers, mondiale liquiditeitsnormen en strengere normen voor toezicht en openbaarmaking. Europese overheden en toezichthouders hebben de bankregulering en het toezicht Europees gemaakt, met nadruk op kapitaalversterking, liquiditeitsvereisten, risico- en toezichtsfuncties en depositobescherming. Het principe van 'bail-in' (aandeelhouders en schuldeisers dragen mee de kosten bij een redding) is belangrijker geworden dan 'bail-out' (overheidsgeld). Desondanks blijven er vragen bestaan over de effectiviteit van de hervormingen en de beheersing van complexiteitsrisico's. --- # Ratingbureaus en hun rol Dit onderwerp behandelt de definitie, historische ontwikkeling, de rol van ratingbureaus (CRA's) in de kapitaalmarkt, en kritiek op deze bureaus, inclusief mogelijke belangenverstrengeling. ### 2.1 Wat is een rating? Een kredietrating is een beoordeling van het kredietrisico van een potentiële debiteur, waarbij de kans op wanbetaling wordt ingeschat. De rating is gebaseerd op een analyse van kwalitatieve en kwantitatieve informatie over de debiteur, zowel verstrekt door de debiteur zelf als verkregen door analisten van het ratingbureau. #### 2.1.1 Kredietbeoordelingsbureau (CRA) Een kredietbeoordelingsbureau (CRA, ook wel ratingbureau genoemd) is een bedrijf dat kredietratings toekent. Deze ratings geven de kredietwaardigheid van een debiteur weer, dat wil zeggen het vermogen om tijdig de hoofdsom en rente te betalen, en de waarschijnlijkheid van wanbetaling. Een bureau kan de kredietwaardigheid beoordelen van uitgevers van schulden, van schuldeninstrumenten, en soms ook van de dienstverleners van de onderliggende schuld. ### 2.2 Historische ontwikkeling van CRA's De eerste CRA's ontstonden begin 1900 in de Verenigde Staten. In 1909 publiceerde John Moody de eerste ratings in publiek toegankelijke documenten en ontwikkelde in 1913 het 'lettersysteem'. In de daaropvolgende jaren ontstonden de latere 'Big Three': Poor’s Publishing Company, Standard Statistics Company en Fitch Publishing Company. Deze drie bureaus (Moody’s, Standard & Poor’s en Fitch) domineren sindsdien de markt. In de late 20e eeuw leidde de ontwikkeling van de obligatiemarkten tot een verhoogde vraag naar ratings. Ratings werden essentieel voor onder andere junk bonds, gestructureerde financiering zoals ABS, MBS, CDO's en synthetische CDO's, producten die steeds minder transparant werden. De Big Three verzorgen momenteel ongeveer 98% van de ratings in de VS en 95% wereldwijd. ### 2.3 Rol van CRA's in de kapitaalmarkt CRA's beoordelen de kredietwaardigheid van obligaties uitgegeven door zowel private ondernemingen als overheden, evenals gestructureerde financiële instrumenten. Ze beoordelen ook de kredietwaardigheid van de emittenten van deze obligaties en instrumenten. De ratings worden algemeen vertrouwd en op bijna mechanische wijze gebruikt bij diverse financiële beslissingen. #### 2.3.1 Ratinggradaties Fitch en S&P gebruiken de volgende gradaties voor langlopend kredietrisico van beleggingskwaliteit (van hoogste naar laagste): AAA, AA, A, en BBB. Voor speculatief langlopend kredietrisico worden gebruikt: BB, B, CCC, CC, C, en D. Moody's hanteert langlopende designators: Aaa, Aa, A, en Baa voor beleggingskwaliteit, en Ba, B, Caa, Ca, en C voor speculatieve kwaliteit. Fitch en S&P gebruiken plussen en minnen (bv. AA+ en AA-), terwijl Moody's cijfers gebruikt (bv. Aa1 en Aa3) voor verdere nuancering. #### 2.3.2 Kans op wanbetaling De bureaus verbinden geen harde kanspercentages (PD - Probability of Default) aan elke rating, maar geven voorkeur aan beschrijvende definities. Bijvoorbeeld, S&P definieert een AAA-rated obligatie als een met een 'extreem sterke capaciteit van de obligor om aan zijn financiële verplichtingen te voldoen', en een BB-rated obligatie als 'minder kwetsbaar voor wanbetaling dan andere speculatieve uitgiften'. Onderzoek van Moody's toonde aan dat over een periode van vijf jaar de cumulatieve wanbetalingskans voor Aaa-rated obligaties slechts 0,18% was, oplopend tot 31,24% voor B2-rated obligaties. ### 2.4 Kritiek op ratingbureaus Er is aanzienlijke kritiek op ratingbureaus, voornamelijk gericht op de timing van hun ratings en mogelijke belangenverstrengeling. #### 2.4.1 Laattijdigheid van ratings Een belangrijk punt van kritiek is de laattijdigheid van ratingaanpassingen, met name van downgrades. Deze vinden vaak pas kort voor een daadwerkelijke wanbetaling plaats. Dit fenomeen was zichtbaar bij diverse financiële schandalen en crises, zoals bij de Russische overheidsobligaties, het LTCM hedge fund, Enron, en de subprime hypotheken crisis van 2007. In het geval van de subprime crisis werden de bureaus bekritiseerd omdat ze niet snel genoeg reageerden op negatieve ontwikkelingen op de Amerikaanse woningmarkt, wat had moeten leiden tot ratingverlagingen van gerelateerde obligaties. #### 2.4.2 Belangenverstrengeling Ratingbureaus zijn private ondernemingen die worden betaald door de emittenten van de obligaties die zij beoordelen. Dit creëert een potentiële belangenverstrengeling: enerzijds willen de bureaus een betrouwbare rating afgeven, anderzijds willen ze hun klanten, de emittenten, niet voor het hoofd stoten. Ook de afnemers van obligaties, met name institutionele beleggers zoals pensioenfondsen, hebben belang bij zo hoog mogelijke ratings. > **Tip:** Begrijp de kern van de kritiek: de insteek van het verdienmodel van ratingbureaus creëert een inherente spanning tussen het belang van accurate en tijdige ratings enerzijds, en het behouden van klanten anderzijds. > **Voorbeeld:** Stel een bank vraagt een ratingbureau om een complexe gestructureerde financiële product te beoordelen. Als het bureau een lage rating toekent, kan de bank besluiten om naar een ander bureau te gaan dat mogelijk een hogere rating afgeeft. Dit zet druk op het eerste bureau om "constructiever" te zijn, zelfs als de risico's hoog zijn. --- # De financiële crisis van 2007-2008 Dit onderwerp behandelt de oorzaken, het verloop en de nasleep van de financiële crisis van 2007-2008, inclusief de rol van ratingbureaus, banken, leverage, en de uitgevoerde reddingsoperaties in de VS en Europa. ## 3.1 Het mechanisme van de financiële crisis De financiële crisis van 2007-2008 werd gekenmerkt door een reeks onderling verbonden factoren die leidden tot een wereldwijde economische recessie. ### 3.1.1 Oorzaken van de crisis De crisis had diepe wortels in de Amerikaanse economie, met name op de woningmarkt en in de financiële sector. #### 3.1.1.1 Groei van huizenprijzen en hypotheekleningen Er was een gestage groei van de huizenprijzen in de Verenigde Staten. Dit leidde tot een toenemend belang van hypotheekleningen in het financiële systeem. #### 3.1.1.2 Ontstaan van het 'subprime' segment Een belangrijk fenomeen was de groei van het 'subprime' hypotheeksegment. 'Prime' hypotheken waren bestemd voor leners met een adequate kredietwaardigheid. 'Subprime' leners daarentegen hadden een slechtere krediethistorie of konden hun inkomen niet aantonen. Deze leningen werden initieel vaak verstrekt met een aflossingsvrije periode. De verwachting was dat stijgende huizenprijzen leners in staat zouden stellen hun huizen met winst te verkopen en zo de hypotheek af te lossen. #### 3.1.1.3 Groei van Asset-Backed Securities (ABS) en kredietderivaten De toegenomen hoeveelheid hypotheken, inclusief de subprime hypotheken, werd verpakt in Asset-Backed Securities (ABS). Deze effecten werden vervolgens doorverkocht aan beleggers. Dit proces staat bekend als effectisering. De complexiteit nam verder toe met de opkomst van kredietderivaten, zoals Collateralized Debt Obligations (CDO's) en Synthetic CDO's. CDO's verpakten verschillende soorten schulden, waaronder hypotheekobligaties, in nieuwe effecten met verschillende risicoprofielen (tranches). #### 3.1.1.4 De rol van banken en leverage Banken speelden een cruciale rol in deze ontwikkelingen. Ze verhoogden hun exposure door het gebruik van leverage. Leverage, of hefboomwerking, betekent dat banken met geleend geld beleggen om potentiële winsten te vergroten. > **Voorbeeld:** Een bank met 1 miljard euro eigen vermogen leent 25 miljard euro tegen 4% rente. Met dit totaal van 26 miljard euro investeert de bank in bedrijfsobligaties met een rendement van 5,5%. De winst is dan 25 miljard euro maal (5,5% - 4%), wat neerkomt op 375 miljoen euro. Gedeeld door het eigen vermogen van 1 miljard euro, resulteert dit in een winstpercentage van 37,5%. Dit toont het potentieel van hoge rendementen bij leverage, maar ook het inherente risico. Dit verhoogde leverage maakte banken echter extreem kwetsbaar voor schommelingen in de markt. ### 3.1.2 Het verloop van de crisis De crisis manifesteerde zich aanvankelijk als een liquiditeitscrisis in de financiering van banken. #### 3.1.2.1 Crisis in de funding van banken De datum 9 augustus 2007 wordt beschouwd als een keerpunt, vergelijkbaar met het begin van de Eerste Wereldoorlog, vanwege de schok die het veroorzaakte in de interbancaire geldmarkten. Banken begonnen elkaar minder te vertrouwen, wat leidde tot een 'funding crisis', waarbij het moeilijk werd om kortlopende financiering te verkrijgen, bijvoorbeeld via ABCP (Asset-Backed Commercial Paper) of repo-transacties. #### 3.1.2.2 Interventie van ratingbureaus Ratingbureaus (CRA's) speelden een ambigue rol. Hoewel ze bedoeld zijn om kredietwaardigheid te beoordelen, werden ze bekritiseerd om hun trage reactie. * **Historiek CRA's:** De eerste CRA's ontstonden begin 1900 in de VS, met figuren als John Moody. Later ontstonden de "Big Three": Moody's, Standard & Poor's (S&P) en Fitch. * **Rol in kapitaalmarkt:** CRA's beoordelen de kredietwaardigheid van obligaties en emittenten, en hun ratings werden breed gebruikt door beleggers. * **Ratinggraden:** Er bestaan verschillende gradaties, zoals AAA, AA, A, BBB voor investment grade en BB, B, CCC, CC, C, D voor speculatieve kredietrisico's. * **Kritiek op CRA's:** * **Laattijdigheid:** Downgrades gebeurden vaak pas kort voor een default. Dit was zichtbaar bij eerdere crises en ook bij de subprime crisis, waar ratingbureaus te laat reageerden op negatieve ontwikkelingen op de Amerikaanse woningmarkt. * **Belangenverstrengeling:** CRA's worden betaald door de emittenten die ze beoordelen. Dit creëert een potentieel conflict tussen het afgeven van een betrouwbare rating en het behouden van klanten. Ook afnemers van obligaties, met name institutionele beleggers, streven naar zo hoog mogelijke ratings. #### 3.1.2.3 Slachtoffers van de crisis Verschillende financiële instellingen en markten werden slachtoffer van de crisis: * **Hedge Funds:** Zoals LTCM (Long-Term Capital Management). * **Bedrijven:** Zoals Enron. * **Financiële instellingen:** De crisis leidde tot het faillissement van Lehman Brothers en de redding van AIG, Bear Stearns, Fannie Mae, Freddy Mac, Merrill Lynch, en in Europa tot de nationalisering of staatssteun voor onder andere Dexia, Belfius, KBC en Fortis. ### 3.1.3 Reddingsoperaties De crisis dwong overheden wereldwijd tot ingrijpen. #### 3.1.3.1 Reddingsoperaties in de VS * **Maart 2008:** Reddingsoperatie van Bear Stearns door JP Morgan. * **September 2008:** Nationalisering van Fannie Mae en Freddy Mac. * **September 2008:** Bank of America koopt Merrill Lynch. * **September 2008:** Faillissement van Lehman Brothers. * **September 2008:** Overheid neemt 80% van de aandelen van AIG over. * **Oktober 2008:** Implementatie van het Troubled Asset Relief Program (TARP) voor 700 miljard dollars. #### 3.1.3.2 Europese reddingsoperaties De aanpak in Europa was minder globaal en varieerde per land. * **Ierland en IJsland:** werden zwaar getroffen en hadden specifieke reddingsplannen nodig. * **Zwitserland, VK, Duitsland, Frankrijk, België, Nederland:** Deze landen moesten individuele banken ondersteunen. * **Politieke discussies:** Er waren veel politieke discussies, en sommige banken weigerden aanvankelijk redding omwille van hun trots. #### 3.1.3.3 Specifieke Europese banken * **Dexia:** Ontstaan uit een fusie in 1996, kwam in moeilijkheden door haar Amerikaanse dochteronderneming FSA. Dit leidde tot opeenvolgende kapitaalverhogingen, staatsgaranties en uiteindelijk de nationalisering van Belfius. Dexia bleef bestaan als een af te bouwen entiteit. * **KBC:** Kwam in de problemen na verliezen op een CDO-portefeuille. Redding volgde via kapitaalverhogingen door de Belgische en Vlaamse regering, gebruikmakend van preferente aandelen. * **Fortis:** Ontstond in 1990 door een samengaan. Na een bod op ABN Amro en bijbehorende kapitaalverhogingen, kreeg Fortis het zwaar te verduren na de val van Lehman Brothers en de AIG-crisis. Dit leidde tot een "run on the bank". Een reddingsplan door België, Nederland en Luxemburg in het weekend van 27-28 september 2008 resulteerde in een opdeling van de activa en liabilities. Nederland nam de Nederlandse activa over, België de Belgische activa, waarvan 75% werd verkocht aan BNP Paribas. ## 3.2 Lessen geleerd (of niet) De crisis heeft geleid tot discussies over de genomen risico's en de noodzaak van hervormingen. ### 3.2.1 Risico's en overtuigingen * **Onderschatting van risico's:** De financiële sector onderschatte de risico's ernstig, zowel individueel (correlatierisico tussen banken) als macro-economisch. * **Geloof in 'market discipline':** Er was een te groot geloof in de zelfregulerende kracht van de markt. Private prikkels bleken sterker dan marktdiscipline. * **Depositogarantiemechanismen:** Deze mechanismen speelden een rol bij het voorkomen van bredere paniek. ### 3.2.2 Moral hazard en beloningen * **Moral hazard:** Het risico dat partijen die niet zelf de kosten van risico dragen, eerder geneigd zijn risico's te nemen. * **Vergoedingen van bankbestuurders:** Hoge bonussen, vaak prestatiegericht en gericht op de korte termijn, werden gezien als een stimulans voor risicovol gedrag. * **Verschuiving van risico:** Een verschuiving van aandelenrisico naar schuldfinancieringsrisico. ### 3.2.3 Too big to fail en structurele hervormingen Het fenomeen 'too big to fail' – banken zo groot dat hun faillissement onaanvaardbaar is voor de economie – werd een centraal thema. Er was discussie over structurele hervormingen zoals 'ringfencing' (het scheiden van bankactiviteiten) en het ontwikkelen van afwikkelingsmechanismen (recovery and resolution planning). ### 3.2.4 Reactie van het Basel Committee Het Basel Committee stelde in 2010 een rapport voor aan de G20 met maatregelen om de veerkracht van banken en het mondiale banksysteem te versterken. Deze maatregelen, bekend als Basel III, omvatten: * **Hogere kapitaalkwaliteit en -niveaus:** Focus op common equity om verliezen beter op te vangen. * **Betere risicodekking:** Vooral voor kapitaalmarktactiviteiten. * **Leverage ratio:** Een geharmoniseerde leverage ratio om excessieve risico's te beperken. * **Kapitaalbuffers:** Opbouwen in goede tijden voor gebruik in stressperiodes. * **Liquiditeitsstandaarden:** Verbetering van de veerkracht bij kortetermijnstress en langetermijnfinanciering. * **Sterkere standaarden voor toezicht, publieke disclosures en risicomanagement.** ### 3.2.5 Europese overheids- en toezichthoudersaanpak Europese overheden en toezichthouders hebben de bankregulering en het banktoezicht verder Europees geïntegreerd. * **Kapitaalversterking en liquiditeitsvereisten:** Strakkere regels voor kapitaal en liquiditeit. * **Uitbouw risico- en toezichtsfuncties:** Versterking van de rol van toezichthouders. * **Depositogarantie:** Aanpassingen aan de depositogarantiestelsels. * **Bank 'recovery and resolution':** Toekomstige reddingen moeten aandeelhouders en schuldeisers laten meedelen in de kosten (bail-in in plaats van bail-out). * **Vergoedingen van bestuurders:** Discussie over de structuur van bonussen, met een verschuiving naar meer prestatiegericht en lange termijn. * **Structurele hervormingen:** De vraag of banken kleiner gemaakt moeten worden en of er voldoende structurele hervormingen zijn doorgevoerd, blijft een punt van discussie. * **Depositobescherming:** De effectiviteit van strengere kapitaalvereisten en depositobescherming om een volgende crisis te voorkomen, is een open vraag, met name gezien het complexiteitsrisico in de financiële sector. --- # Bankregulering en toekomstige crises Dit hoofdstuk behandelt de lessen die zijn geleerd uit de financiële crisis, met aandacht voor risico's, moral hazard, het 'too big to fail'-concept, en de hervormingen die zijn doorgevoerd, zoals Basel III, evenals de rol van Europese overheden en toezichthouders. ### 4.1 De financiële crisis: een terugblik De financiële crisis, die zich in 2007-2008 manifesteerde, kende een complex mechanisme dat onder andere voortkwam uit de gestage groei van huizenprijzen in de VS, het toenemend belang van hypotheekleningen, en de opkomst van een 'subprime' segment. Dit segment omvatte leners met een slechte kredietgeschiedenis of zonder aantoonbaar inkomen, die oorspronkelijk niet in aanmerking kwamen voor een hypotheek. De eerste jaren kenmerkten zich vaak door aflossingsvrije hypotheken, waarbij de hoop gevestigd was op een stijgende huizenprijs om de schuld te kunnen aflossen door verkoop van de woning. De groei van *asset-backed securities* en kredietderivaten, zoals CDO's (*Collateralized Debt Obligations*), versterkte de complexiteit en het risicoprofiel van de markt. Banken maakten hierbij veelvuldig gebruik van *leverage*, wat betekent dat zij veel geld leenden om te investeren. > **Voorbeeld:** Een hefboomwerking van 25:1, waarbij 1 miljard euro eigen vermogen wordt ingezet om 25 miljard euro te lenen. Als deze 25 miljard euro wordt belegd met een rendement dat 1,5 procentpunt hoger ligt dan de rente op de lening, genereert dit een winst van 375 miljoen euro. Dit resulteert in een rendement van 37,5 procent op het eigen vermogen. Een cruciaal moment was 9 augustus 2007, dat de start van de crisis in de *funding* van banken markeerde, vergelijkbaar met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. De crisis legde de fragiele verbanden bloot tussen liquiditeit, waardering en financiering, met name via mechanismen als *ABCP* (*Asset-Backed Commercial Paper*) en *repo's*. ### 4.2 Reddingsoperaties Aanvankelijk hoopte men op oplossingen vanuit de private sector, maar al snel werd overheidsingrijpen noodzakelijk. De belangrijkste instrumenten hierbij waren: * Leningen aan banken. * Herkapitalisering en nationalisering. * Opkopen van activa. * Overheidsgaranties voor bankdeposito's, bankschulden en zelfs gehele banken. In de VS leidde dit in maart 2008 tot de overname van Bear Stearns door JP Morgan. In september 2008 volgden de nationalisering van Fannie Mae en Freddy Mac, de overname van Merrill Lynch door Bank of America, het faillissement van Lehman Brothers, en de redding van AIG door de overheid. Het *Troubled Asset Relief Program* (TARP) van 700 miljard dollar werd in oktober 2008 geïntroduceerd. Europese reddingsoperaties kenden geen globale aanpak. Landen als Ierland en IJsland, en ook Zwitserland, namen eigen maatregelen. In Europa zelf waren er veel politieke discussies en weigerden sommige trotse banken een redding. * **Dexia:** Ontstaan in 1996 uit een fusie, kampte de bank met problemen vanuit zijn Amerikaanse dochteronderneming. Na opeenvolgende kapitaalverhogingen en een staatswaarborg op de verbintenissen, volgde in 2011 een bankrun. De bank werd genationaliseerd als Belfius, terwijl Dexia als een af te bouwen entiteit bleef bestaan. * **KBC:** De bank kwam in de problemen na verliezen op een CDO-portefeuille. Redding kwam via kapitaalverhogingen door de Belgische en Vlaamse regeringen, gebruikmakend van de techniek van preferente aandelen, die enkel rendement opleverden indien dividend op aandelen werd uitgekeerd. * **Fortis:** Gevormd in 1990 door de fusie van de Belgische verzekeraar AG en het Nederlandse Amev, breidde Fortis uit met de overname van ASLK in 1993 en Generale Bank in 1998. Na een biedingsstrijd om ABN Amro in 2007, waarbij Fortis samenwerkte met RBS en Santander, volgden in 2008 een geschrapte dividend, nieuwe kapitaalverhogingen, uitgifte van hybride instrumenten en verkoop van activa. Na het faillissement van Lehman Brothers en de redding van AIG stortte het aandeel Fortis in. In het weekend van 27-28 september 2008 werd een parallelle kapitaalinjectie door België, Nederland en Luxemburg uitgevoerd. In het weekend van 3-5 oktober 2008 werd de binasionale structuur afgewikkeld: Nederland nam de Nederlandse activa over, België de Belgische activa, en verkocht 75% aan BNP Paribas. ### 4.3 Lessen geleerd en hervormingen De crisis heeft geleid tot de erkenning dat de risico's in de financiële sector ernstig werden onderschat, zowel individueel als op macro-economisch niveau, en dat het geloof in *market discipline* te groot was. Private prikkels bleken sterker dan marktdiscipline. #### 4.3.1 Moral hazard Een belangrijk gevolg van de crisis was de hernieuwde aandacht voor *moral hazard*, het verschijnsel waarbij partijen meer risico nemen omdat de kosten van een eventueel falen niet volledig door henzelf worden gedragen. Dit werd zichtbaar in: * De beloningen van bankbestuurders. * De verschuiving van aandelenrisico naar schuldfinancieringsrisico. * Reddingen van banken met overheidsgeld. #### 4.3.2 Solvabiliteit, liquiditeit en leverage De crisis benadrukte de noodzaak voor striktere regels rondom solvabiliteit (het vermogen om aan langetermijnverplichtingen te voldoen), liquiditeit (het vermogen om aan kortetermijnverplichtingen te voldoen) en *leverage*. #### 4.3.3 Too big to fail Het concept *too big to fail* – banken die zo groot en onderling verbonden zijn dat hun faillissement het gehele financiële systeem in gevaar zou brengen – leidde tot structurele hervormingen, zoals *ringfencing* (het scheiden van bankactiviteiten) en de ontwikkeling van afwikkelingsmechanismen (*recovery and resolution planning*). #### 4.3.4 Rechtshandhaving De crisis onderstreepte ook de noodzaak voor een robuustere rechtshandhaving op civiel, administratief en strafrechtelijk vlak. ### 4.4 De Basel Committee en Basel III De Basel Committee publiceerde in oktober 2010 een rapport met aanbevelingen aan de G20 om de veerkracht van banken en het mondiale banksysteem te versterken. De nieuwe mondiale normen werden verzameld onder de noemer "Basel III". De belangrijkste bouwstenen van Basel III zijn: * **Hogere kwaliteit en niveaus van kapitaal:** Met een focus op gewoon eigen vermogen (*common equity*) om banken beter in staat te stellen verliezen op te vangen. * **Betere risicobewaking:** Met name voor kapitaalmarktactiviteiten. * **Internationale geharmoniseerde leverage ratio:** Om excessieve risico-neming te beperken en als vangnet voor de risicogewogen kapitaalmaatregel. * **Kapitaalbuffers:** Deze moeten in goede tijden worden opgebouwd om in perioden van stress te kunnen worden aangesproken. * **Minimale mondiale liquiditeitsnormen:** Ter verbetering van de veerkracht tegen acute kortetermijnstress en ter bevordering van langetermijnfinanciering. * **Sterkere normen voor toezicht, publieke openbaarmaking en risicobeheer.** ### 4.5 Europese overheden en toezichthouders In Europa werd bankregulering en banktoezicht meer Europees. Dit omvatte: * Kapitaalversterking. * Liquiditeitsvereisten. * Uitbouw van risico- en toezichtsfuncties. * Verbetering van depositogarantiemechanismen. * Ontwikkeling van *bank recovery and resolution* procedures. Toekomstige reddingen moeten aandeelhouders en schuldeisers "mee in het bad trekken" (*bail-in* in plaats van *bail-out*). De vergoedingen van bestuurders blijven een punt van zorg, hoewel er een verschuiving is naar meer prestatiegerelateerde en lange-termijn bonussen. Er zijn echter geen structurele hervormingen geweest om banken "kleiner" te maken. De vraag blijft of de aangescherpte kapitaalvereisten voldoende zijn om een volgende crisis te vermijden, gezien het aanhoudende complexiteitsrisico. > **Tip:** Begrijp het verschil tussen *bail-in* en *bail-out* en hoe dit de rol van aandeelhouders en schuldeisers beïnvloedt bij banken in nood. > > **Tip:** Wees kritisch op de effectiviteit van nieuwe regelgeving en blijf de relatie tussen regelgeving, bankgedrag en systeemrisico's analyseren. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Effectisering | Het proces waarbij activa, zoals hypotheken of leningen, worden gebundeld en getransformeerd tot verhandelbare effecten, ook wel bekend als asset-backed securities. Dit maakt het mogelijk om toekomstige kasstromen te securitiseren en te verkopen aan investeerders. | | Kredietderivaten | Financiële instrumenten waarvan de waarde afhangt van de kredietwaardigheid van een onderliggende entiteit of obligatie. Voorbeelden zijn credit default swaps (CDS) en collateralized debt obligations (CDO's), die gebruikt worden om kredietrisico te beheren of te speculeren. | | CDO’s | Een Collateralized Debt Obligation is een gestructureerd financieel product dat bestaat uit een bundel van leningen en andere activa, die vervolgens in verschillende risicoklassen, oftewel tranches, worden opgedeeld. Deze tranches hebben verschillende niveaus van risico en rendement. | | Funding | Het proces waarbij een financiële instelling kapitaal verkrijgt om haar activiteiten te financieren. Dit kan op verschillende manieren gebeuren, zoals door het aantrekken van deposito’s, het uitgeven van obligaties of door kortetermijnfinanciering via de geldmarkt, bijvoorbeeld via repo-transacties. | | Rating | Een beoordeling van de kredietwaardigheid van een partij, zoals een bedrijf of een overheid, door een ratingbureau. Deze rating voorspelt de waarschijnlijkheid dat de partij zijn financiële verplichtingen nakomt en geeft aan hoe waarschijnlijk wanbetaling is. | | Credit rating | Een evaluatie van het kredietrisico van een potentiële schuldenaar, die de mogelijkheid van het terugbetalen van de schuld en de waarschijnlijkheid van wanbetaling voorspelt. Dit wordt bepaald op basis van kwalitatieve en kwantitatieve informatie. | | Credit rating agency (CRA) | Een bedrijf dat kredietratings toekent aan uitgevende instanties van schulden, aan de schuldbewijzen zelf en soms aan de beheerder van de onderliggende schuld. Deze agentschappen spelen een cruciale rol in het beoordelen van financiële risico's. | | Obligatiemarkten | Markten waar vastrentende effecten, zoals obligaties, worden verhandeld. Deze markten bieden investeerders de mogelijkheid om geld te lenen aan overheden en bedrijven in ruil voor periodieke rentebetalingen en de terugbetaling van de hoofdsom aan het einde van de looptijd. | | Investment-grade | Een classificatie voor obligaties die worden beschouwd als relatief veilig en met een lage kans op wanbetaling. Deze obligaties worden uitgegeven door entiteiten met een sterke financiële positie en een stabiele kredietgeschiedenis. | | Speculative | Een classificatie voor obligaties die een hoger risico op wanbetaling met zich meebrengen dan investment-grade obligaties. Deze "junk bonds" bieden doorgaans een hoger rendement om het verhoogde risico te compenseren. | | Probability of default (PD) | De waarschijnlijkheid dat een schuldenaar zijn financiële verplichtingen niet nakomt binnen een bepaalde periode. Ratingbureaus gebruiken deze schattingen om hun ratings te onderbouwen en beleggers te informeren over het risico. | | Subprime | Een segment van de hypotheekmarkt gericht op leners met een lagere kredietwaardigheid, vaak gekenmerkt door een slechte kredietgeschiedenis of onregelmatig inkomen. Deze leningen waren aanvankelijk aflossingsvrij en droegen een hoger risico. | | Asset-backed securities (ABS) | Financiële instrumenten die gedekt zijn door een bundel van onderliggende activa, zoals leningen, creditcardvorderingen of huurinkomsten. De kasstromen van deze activa worden gebruikt om de effecten aan houders te betalen. | | Leverage | Het gebruik van geleend geld om een investering te financieren met als doel het potentiële rendement te verhogen. Een hoge leverage kan zowel winsten als verliezen versterken, waardoor het risico aanzienlijk toeneemt. | | Funding crisis | Een situatie waarin financiële instellingen moeite hebben om toegang te krijgen tot de benodigde financiering om hun dagelijkse operaties uit te voeren en hun verplichtingen na te komen. Dit kan leiden tot liquiditeitsproblemen en zelfs tot faillissement. | | Reddingsoperaties | Interventies door overheden of centrale banken om financiële instellingen die in acute moeilijkheden verkeren, te ondersteunen. Dit kan variëren van leningen en kapitaalinjecties tot nationalisaties of het overnemen van activa. | | Bail out | Een reddingsoperatie waarbij externe partijen, meestal de overheid, financiële steun verlenen aan een bank of bedrijf om een faillissement te voorkomen. Dit houdt vaak in dat de redders de verliezen dragen. | | Bail in | Een mechanisme waarbij aandeelhouders en schuldeisers van een noodlijdende bank verplicht worden om deel te nemen aan de oplossing van de crisis door een deel van hun kapitaal in te brengen. Dit reduceert de noodzaak voor overheidssteun. | | Basel III | Een internationale regelgevingskader dat is opgesteld door het Bazelcomité voor bankentoezicht om de veerkracht van banken en het mondiale banksysteem te versterken na de financiële crisis van 2007-2008. Het omvat strengere kapitaalvereisten, liquiditeitsnormen en leverage ratio’s. | | Ringfencing | Een reguleringsmaatregel die vereist dat banken hun depositobanken scheiden van hun investeringsbankactiviteiten. Dit is bedoeld om de stabiliteit van het banksysteem te vergroten door het risico van investeringsbanken te isoleren van deposito's. | | Recovery and resolution planning | Het proces waarbij banken verplichte plannen opstellen voor hoe zij efficiënt kunnen worden afgewikkeld in geval van financiële problemen, zonder een domino-effect te veroorzaken of een beroep te hoeven doen op overheidssteun. | | Moral hazard | Een situatie waarin een partij die beschermd is tegen de gevolgen van risicovol gedrag, geneigd is meer risico te nemen dan wanneer zij volledig verantwoordelijk zou zijn voor de potentiële verliezen. |

# Les besoins de l'entreprise et les modes de financement Ce chapitre explore les différents besoins financiers d'une entreprise, à court, moyen et long terme, ainsi que les diverses sources de financement disponibles pour y répondre [3](#page=3). ### 1.1 Les besoins financiers de l'entreprise #### 1.1.1 Les besoins financiers à moyens et à long terme Ces besoins sont principalement liés aux investissements. Un investissement est une dépense d'acquisition ou de production d'un bien ou d'un service dont l'utilisation s'étend au-delà de l'exercice comptable en cours, visant à générer des avantages économiques futurs. Comptablement, il est inscrit à l'actif du bilan comme un élément durable du patrimoine de l'entreprise [4](#page=4). Les types d'investissements peuvent être classés selon leur nature : * **Investissement matériel**: dépense engagée dans un bien corporel [5](#page=5). * **Investissement immatériel**: dépense engagée dans un bien incorporel [5](#page=5). * **Investissement financier**: dépense engagée dans une autre entreprise ou dans des placements financiers [5](#page=5). Ils peuvent aussi être classés selon leur finalité : * **Investissement de remplacement**: pour remplacer un actif existant devenu obsolète ou inutilisable [5](#page=5). * **Investissement de modernisation**: pour améliorer ou mettre à jour un actif existant [5](#page=5). * **Investissement d'expansion**: pour accroître la capacité de production, élargir l'activité ou pénétrer de nouveaux marchés [5](#page=5). * **Investissement de rationalisation**: pour améliorer l'efficacité et la rentabilité des opérations par la réduction des coûts ou l'optimisation des processus [5](#page=5). Un autre élément crucial à moyen et long terme est le **fonds de roulement net (FRN)**. Il reflète la politique de financement de l'entreprise et vérifie l'équilibre de sa structure financière [6](#page=6). Le FRN est calculé comme la différence entre l'ensemble des ressources mises à disposition de l'entreprise à long terme et l'ensemble des emplois à long terme [6](#page=6). > **Exemple:** Le FRN est la différence entre les capitaux propres, les provisions, les emprunts à long terme (passifs à long terme) et l'actif immobilisé (investissements, actif à long terme) [7](#page=7). #### 1.1.2 Les besoins financiers à court terme Le principal besoin à court terme est le **besoin en fonds de roulement (BFR)**. Il représente le montant nécessaire pour financer le décalage entre les dépenses et les recettes liées aux activités courantes de l'entreprise, appartenant au cycle d'exploitation. Le BFR mesure l'équilibre financier entre les actifs circulants (stocks, créances clients) et les passifs circulants (dettes fournisseurs, dettes fiscales, etc.) [8](#page=8). > **Tip:** Le BFR est crucial car il indique la trésorerie nécessaire pour assurer le bon déroulement des opérations quotidiennes. Un BFR trop élevé peut entraîner des difficultés de trésorerie [8](#page=8). ### 1.2 Les divers types de financement de l'entreprise #### 1.2.1 Les fonds propres Les fonds propres constituent une source de financement interne et stable pour l'entreprise. Ils comprennent plusieurs éléments [9](#page=9): * **Le capital**: ensemble des apports en numéraire et en nature effectués par les associés ou actionnaires lors de la constitution de la société. Il est inscrit au passif du bilan dans les capitaux propres [9](#page=9). * Le remboursement du capital n'est pas prévu, mais des réductions de capital sont possibles [10](#page=10). * Les augmentations de capital peuvent se faire par apport, incorporation de plus-values de réévaluation, de réserves, de résultat reporté ou de bénéfice de l'exercice [10](#page=10). * **La plus-value de réévaluation**: plus-values non réalisées sur des immobilisations corporelles ou financières [11](#page=11). * **Les réserves**: elles comprennent la réserve légale, les réserves indisponibles (pour actions propres, statutaires, pour perte prévisible), les réserves disponibles et les réserves immunisées. Leur but est d'assurer la pérennité de l'entreprise [11](#page=11). * **Le bénéfice reporté**: part du bénéfice de l'année laissée à la disposition de l'entreprise [12](#page=12). * **Les subsides**: dans les fonds propres, on retrouve les subsides en capital versés par les pouvoirs publics [12](#page=12). #### 1.2.2 Les quasi fonds propres Les quasi fonds propres sont des ressources financières qui, sans être techniquement des fonds propres, présentent une certaine stabilité et une subordination vis-à-vis des créanciers classiques. * **Les comptes courants associés**: fonds que les actionnaires prêtent à l'entreprise, enregistrés sous le compte comptable #489. Ils n'ont pas de montant minimum ou maximum, ni d'échéance de remboursement, et peuvent porter des intérêts. Ils ne sont pas soumis aux contraintes légales d'augmentation et de réduction du capital et leurs détenteurs sont des créanciers chirographaires [13](#page=13). * **L'emprunt obligataire convertible**: donne à son détenteur le droit d'obtenir des actions selon des modalités fixées lors de son émission [14](#page=14). * **L'emprunt obligataire assorti de warrants**: donne la possibilité de devenir actionnaire en souscrivant à une émission d'actions que la société s'engage à émettre à une époque et dans des conditions convenues à l'avance [14](#page=14). #### 1.2.3 Les financements bancaires à court terme Ces financements sont conçus pour couvrir les besoins ponctuels ou cycliques de trésorerie. Ils permettent de compenser les décalages entre les encaissements (paiements clients) et les décaissements (salaires, fournisseurs, charges, etc.) [15](#page=15). #### 1.2.4 Les autres financements Une gamme variée d'autres options de financement existe : * **Financements participatifs et citoyens** : * **Crowdfunding**: financement par le public via des plateformes (dons, préventes, prêts ou parts de capital) [16](#page=16). * **Coopératives citoyennes**: financement par des membres autour d'un projet commun [16](#page=16). * **Investisseurs privés ou institutionnels** : * **Business Angels**: investisseurs privés soutenant des start-ups avec capital et mentorat [16](#page=16). * **Capital-risque**: fonds investissant dans des entreprises innovantes à fort potentiel de croissance [16](#page=16). * **Private equity**: financement en capital pour entreprises en croissance ou en reprise [16](#page=16). * **Véhicules de financement spécialisés** : * **Wallonie Entreprendre**: organisme public proposant capital à risque, prêts subordonnés ou co-financements [17](#page=17). * **Fonds européens**: programmes comme Horizon Europe, InvestEU, COSME [17](#page=17). * **Financement par le marché ou contrats commerciaux** : * **Émission d’obligations**: dette levée sur les marchés auprès d’investisseurs [17](#page=17). * **Factoring (affacturage)**: cession des créances clients pour obtenir rapidement de la trésorerie [17](#page=17). * **Leasing non bancaire**: financement de biens via des sociétés spécialisées [17](#page=17). * **Autres ressources** : * **Love money**: apports financiers de la famille, des amis ou des proches lors du démarrage de l'entreprise [18](#page=18). --- # La banque face à la demande de crédits des entreprises Ce chapitre analyse le rôle de la banque dans l'octroi de crédits aux entreprises, en examinant ses impératifs de gestion, les réglementations bancaires, les critères d'octroi et la notion de risque. ### 2.1 La banque et ses impératifs de gestion La banque, en tant qu'intermédiaire financier, doit concilier plusieurs impératifs fondamentaux lors de l'octroi de crédits aux entreprises: la liquidité, la sécurité et la rentabilité. Ces impératifs découlent de sa nature même, où elle s'engage vis-à-vis des déposants à restituer leurs fonds et prend des engagements financiers qui comportent des risques, liés à la solvabilité des clients, à la liquidité ou à l'environnement économique global [20](#page=20). #### 2.1.1 La liquidité La liquidité représente la capacité d'une banque à honorer ses engagements financiers immédiats en disposant des fonds nécessaires pour les retraits des clients, les paiements et les décaissements quotidiens. Elle implique la possibilité de convertir rapidement ses actifs en disponibilités sans perte. L'objectif de gestion de la liquidité est d'assurer la capacité de remboursement à tout moment, d'éviter une crise de liquidité et de maintenir la confiance des déposants et des marchés [21](#page=21). Les moyens d'améliorer la liquidité d'une banque incluent : * Les dépôts des clients [22](#page=22). * Le marché interbancaire [22](#page=22). * La banque centrale (BCE ou BNB) [22](#page=22). * Les réserves obligatoires [22](#page=22). * L'émission de titres de créance à court terme [22](#page=22). #### 2.1.2 La sécurité La sécurité des opérations bancaires vise à limiter les pertes potentielles lors de l'octroi de crédits, qui comportent un risque de non-remboursement. L'objectif est de protéger la banque, d'assurer la continuité de ses opérations et de respecter les exigences prudentielles (Bâle III/Bâle IV), tout en proposant une offre de crédit accessible et rentable [23](#page=23). Les mécanismes pour assurer la sécurité comprennent : * Une sélection rigoureuse des emprunteurs [24](#page=24). * La diversification et la classification des crédits [24](#page=24). * La mise en place de sûretés (garanties) [24](#page=24). * Les assurances contre les risques (assurance crédit, assurance perte d'exploitation) [24](#page=24). * La titrisation, transformant des créances en titres négociables pour diminuer le risque tout en maintenant la rentabilité [24](#page=24). * Le contrôle et le suivi actif du portefeuille [24](#page=24). #### 2.1.3 La rentabilité En tant qu'entreprises commerciales à but lucratif, les banques ont pour objectif de générer des bénéfices. Pour ce faire, elles doivent gérer efficacement leurs ressources et leurs coûts, tout en assurant leur sécurité et leur liquidité [25](#page=25). ### 2.2 Les réglementations bancaires Les banques sont exposées à de nombreux risques (crédit, liquidité, marché, opérationnel), et leur défaillance peut avoir des effets systémiques graves sur l'économie. La réglementation bancaire vise donc à garantir la stabilité du système financier, à protéger les déposants et à limiter les risques de crise [26](#page=26). #### 2.2.1 Les accords de Bâle Les accords de Bâle sont des normes internationales édictées par le Comité de Bâle sur le contrôle bancaire. Leur objectif est d'imposer des règles communes de prudence aux banques, notamment en matière de fonds propres et de gestion des risques [27](#page=27). * **Bâle I **: Premier accord international visant à garantir un niveau minimum de fonds propres face aux risques de crédit. Il introduisait un ratio de solvabilité minimum de 8%, calculé comme suit : $$ \text{Ratio de solvabilité} = \frac{\text{Fonds propres}}{\text{Actifs pondérés selon les risques}} $$. Plus un actif est risqué, plus il pèse lourd dans le calcul du ratio [28](#page=28) [29](#page=29). * **Bâle II **: Introduit une approche plus fine du risque avec trois piliers : 1. Exigences minimales de fonds propres (crédit, marché, opérationnel) [28](#page=28). 2. Surveillance prudentielle par les autorités [28](#page=28). 3. Discipline de marché via la transparence (publication d'informations) [28](#page=28). Il encourageait l'utilisation de modèles internes de mesure du risque [28](#page=28). * **Bâle III **: Objectifs de renforcement de la solidité des banques, amélioration de la liquidité et limitation de l'effet de levier. Mesures principales [28](#page=28): * Augmentation des fonds propres de meilleure qualité (Core Tier 1) [28](#page=28). * Création de coussins de capital pour faire face aux situations de stress [28](#page=28). * Introduction de ratios de liquidité : * LCR (Liquidity Coverage Ratio): Capacité à faire face à une crise de liquidité sur 30 jours [28](#page=28). * NSFR (Net Stable Funding Ratio): Financement stable à plus long terme [28](#page=28). * Limitation du ratio de levier (endettement maximum par rapport aux fonds propres) [28](#page=28). * **Bâle IV (2025-2028)**: Vise à rendre les exigences plus comparables entre les banques et plus sensibles aux risques réels, en limitant l'usage des modèles internes et en imposant des paramètres minimaux. Il renforce les exigences sur le calcul des actifs pondérés par les risques (RWA), fixant un plancher de 72,5% pour les actifs pondérés par les risques issus de modèles internes par rapport à l'approche standard [28](#page=28). ### 2.3 L'ouverture de crédit L'ouverture de crédit est un contrat cadre entre une institution financière (prêteur) et un client professionnel (emprunteur), permettant à ce dernier de disposer de fonds ou de services financiers dans une limite maximale convenue et pour une période déterminée ou indéterminée. La banque s'engage à mettre des fonds à disposition ou à fournir des services, tandis que le client s'engage à rembourser ou à indemniser la banque si les fonds ne sont pas utilisés comme prévu [30](#page=30). #### 2.3.1 Caractéristiques principales L'ouverture de crédit est souvent assortie de garanties dont la validité s'étend à toutes les utilisations futures du crédit. Elle permet au client de puiser des fonds selon ses besoins, sans signer un nouveau contrat à chaque opération, offrant souplesse et modularité. Elle peut être résiliée, même avant terme, dans certains cas [31](#page=31). #### 2.3.2 Ouverture de crédit vs. prêt classique | Élément | Prêt classique | Ouverture de crédit | | :-------------- | :-------------------------------------------- | :---------------------------------------------------- | | Nature du contrat | Unique, ponctuel | Accord cadre | | Utilisation | Montant versé en une fois | Tirages multiples selon les besoins | | Durée | Déterminée avec échéancier fixe | Déterminée ou indéterminée | | Réutilisation des fonds | Non | Oui, dans la limite du plafond global | | Remboursement | Selon échéancier défini à l'avance | En fonction des utilisations | | Exemple | Achat d'un immeuble, véhicule professionnel | Trésorerie, avances sur factures, cautions, crédit d'exploitation | #### 2.3.3 Exemple d'ouverture de crédit Un client professionnel peut se voir octroyer une ouverture de crédit globale de 300 000 euros, mobilisable sous différentes formes: crédit d'investissement (150 000 euros), crédit de cautionnement (50 000 euros), et crédit de caisse (100 000 euros), le total des utilisations simultanées ne pouvant excéder 300 000 euros [33](#page=33). #### 2.3.4 Fin des ouvertures de crédit * **Durée déterminée**: Le contrat s'éteint normalement à l'échéance, mais la banque peut le résilier de manière anticipée en cas de manquement grave de l'emprunteur [34](#page=34). * **Durée indéterminée**: Sauf clause contraire, la banque peut y mettre fin unilatéralement avec un préavis raisonnable, ou immédiatement en cas de défaut du client [34](#page=34). #### 2.3.5 Risques et vigilance La souplesse d'une ouverture de crédit ne doit pas masquer l'absence de discipline; une gestion désordonnée peut entraîner un endettement progressif non maîtrisé. Certaines garanties peuvent couvrir plus que le montant effectivement tiré. Le non-renouvellement à échéance peut mettre en difficulté la trésorerie du client [35](#page=35). ### 2.4 Les critères d'octroi du crédit par le banquier Avant d'accorder un crédit, le banquier évalue le risque en analysant le profil du demandeur selon trois axes : 1. **La notoriété morale**: Crédibilité personnelle et professionnelle (réputation, compétence, âge, expérience) [36](#page=36). 2. **La notoriété matérielle**: Solidité financière (patrimoine professionnel, analyse des comptes, centrale des crédits) [36](#page=36). 3. **Le patrimoine privé**: Garantie complémentaire (estimation, relevé cadastral, revenus personnels, régime matrimonial) [36](#page=36). Cette analyse permet de mesurer la capacité de remboursement et le niveau de risque en intégrant la personne, l'entreprise et le contexte familial [36](#page=36). ### 2.5 Cerner les besoins financiers de l'entreprise Les banques analysent les besoins financiers des entreprises, qu'ils soient à long terme ou à court terme. #### 2.5.1 Les besoins financiers à long terme * **Le financement des investissements**: Un investissement est l'engagement de capitaux pour obtenir des retours économiques futurs. La banque évalue le projet selon trois axes: la qualité (cohérence, faisabilité), l'intégration dans l'entreprise (compatibilité structurelle, organisationnelle) et la rentabilité prévisionnelle (capacité à générer des cash-flows suffisants). La condition ultime pour l'octroi d'un crédit est que les cash-flows prévisionnels sur toute la durée du prêt soient supérieurs au remboursement en capital [37](#page=37) [38](#page=38). * **Le renforcement de la structure financière**: L'objectif est d'avoir une structure équilibrée, où les capitaux permanents (fonds propres + dettes LT) sont supérieurs aux actifs fixes, et où l'entreprise dégage un fonds de roulement net (FRN) positif [39](#page=39). #### 2.5.2 Les besoins financiers à court terme * **Financement du cycle d'exploitation: les crédits de décaissement**: Ces crédits couvrent les besoins ponctuels ou récurrents de trésorerie liés à l'activité quotidienne (paiement fournisseurs, salaires, stocks). Ils se traduisent généralement par un crédit de caisse ou des découverts autorisés. Le banquier examine le besoin en fonds de roulement (BFR), le flux de trésorerie attendu, le profil de risque à court terme et les garanties proposées. L'objectif est de permettre à l'entreprise de faire face à ses décaissements sans rupture de liquidité, sans que l'emprunt devienne structurel [40](#page=40) [41](#page=41) [42](#page=42). * **Les crédits de signature**: Ces crédits n'impliquent pas de mise à disposition immédiate de fonds, mais engagent la responsabilité de la banque en tant que garant de certaines opérations de l'entreprise. Les types courants incluent [43](#page=43): * Crédit de cautionnement: la banque garantit l'exécution d'un contrat [43](#page=43). * Lettre de crédit ou crédit documentaire: sécurise les opérations commerciales internationales [43](#page=43). * Aval bancaire: pour des effets de commerce ou des emprunts obligataires [43](#page=43). Ces crédits renforcent la crédibilité de l'entreprise et évitent de mobiliser inutilement de la trésorerie, mais nécessitent une analyse rigoureuse de la solidité financière du demandeur [44](#page=44). #### 2.5.3 Comment l'entreprise compte-t-elle financer le projet ? * **Montant et structure du financement**: Le banquier évalue avec le client le coût total du projet, le montant à financer par fonds externes et le niveau de fonds propres apportés par l'emprunteur. Un apport personnel d'environ 20% est généralement exigé [45](#page=45). * **Les garanties**: Elles visent à sécuriser le remboursement en cas de défaillance. Elles peuvent être réelles (hypothèques, gages, nantissements) ou personnelles (caution d'un dirigeant, d'un tiers). La banque cherche généralement à garantir jusqu'à 100% de l'encours, mais une prise de risque de 10 à 15% peut être acceptée pour les dossiers solides [46](#page=46). * **Intérêt commercial de l'opération**: La banque évalue le potentiel commercial du dossier; paradoxalement, plus le risque est élevé, plus les conditions commerciales peuvent être attractives pour la banque [47](#page=47). * **Analyse financière de l'entreprise**: L'octroi du crédit repose sur une étude approfondie de la situation financière: comptes annuels des 3 dernières années, plan de financement du projet, prévisions financières post-investissement. Cela permet un diagnostic financier complet (rentabilité, solvabilité, capacité de remboursement). Le comité de crédit statue ensuite sur l'octroi, le montant, la durée, les conditions et les garanties [48](#page=48). * **Rentabilité du dossier pour la banque**: Chaque crédit doit couvrir les frais de fonctionnement, financer les investissements de la banque, rémunérer les actionnaires et renforcer la confiance des déposants. La rentabilité se matérialise via les agios, les intérêts et les commissions [49](#page=49). ### 2.6 Applications de la notion de cash-flow par le banquier Le cash-flow est un indicateur clé pour le banquier, permettant d'évaluer la capacité de remboursement réelle d'une entreprise et de déterminer si elle pourra assumer les échéances d'un nouveau crédit tout en continuant à financer ses activités. Il mesure la capacité de l'entreprise à générer des liquidités à partir de son activité, indépendamment des effets comptables [50](#page=50) [80](#page=80). #### 2.6.1 Définition et formules Il existe deux approches pour calculer le cash-flow : * **Approche par la trésorerie**: Cash-flow = Produits encaissables – charges décaissables [51](#page=51). * **Approche comptable**: Cash-flow = bénéfice de l’exercice – produits non encaissables + charges non décaissables [51](#page=51). #### 2.6.2 Différents types de cash-flow | Type de cash-flow | Définition | Formule | | :--------------------- | :----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | **Cash-flow brut** | Trésorerie potentiellement générée par l'activité avant investissement ou financement. | Résultat net + Charges non décaissables − Produits non encaissables | [52](#page=52). | **Cash-flow d'exploitation** | Trésorerie générée par l'activité courante, avant investissements et financement. | Résultat d’exploitation + Amortissements − Variation du BFR | [53](#page=53). | **Cash-flow de maintien** | Montant des investissements nécessaires pour maintenir le niveau d'activité actuel. | Somme des investissements de remplacement | [54](#page=54). | **Cash-flow d’enrichissement** | Trésorerie disponible après maintien de l'outil de production, utilisable pour croissance ou dividendes. | Cash-flow brut − Cash-flow de maintien | [55](#page=55). | **Free cash-flow** | Trésorerie réellement disponible pour les financeurs après opérations courantes et investissements. | Cash-flow d’exploitation − Investissements nets | [56](#page=56). > **Tip:** Le cash-flow brut mesure la capacité d'une entreprise à générer de la trésorerie à partir de ses activités d'exploitation, avant tout investissement. Il sert à apprécier la capacité de remboursement des emprunts et permet de mesurer la rentabilité réelle hors impact des choix comptables [52](#page=52). > **Tip:** Le cash-flow d'exploitation est le flux de trésorerie généré directement par l'activité opérationnelle. Il mesure la capacité de l'entreprise à générer du cash dans son cycle d'exploitation et sert à évaluer la performance opérationnelle [53](#page=53). > **Tip:** Le cash-flow de maintien est le niveau minimal de cash-flow nécessaire pour permettre à l'entreprise de poursuivre son activité sans se développer (renouveler ses équipements essentiels, maintenir sa capacité de production, honorer ses charges courantes). Le cash-flow brut doit être supérieur au cash-flow de maintien [54](#page=54). > **Tip:** Le cash-flow d'enrichissement représente les liquidités excédentaires dont dispose l'entreprise pour investir dans la croissance, distribuer des dividendes, ou renforcer ses fonds propres. C'est un indicateur clé de la création de valeur et du potentiel de développement [55](#page=55). > **Tip:** Le Free Cash Flow est le cash réellement disponible pour rémunérer les actionnaires ou réduire la dette, après avoir financé les investissements. Il sert à mesurer la génération de valeur réelle et indique la flexibilité financière de l'entreprise [56](#page=56). #### 2.6.3 Calcul du nouveau bénéfice imposable et du cash-flow avant impôt pour un nouveau crédit Le processus d'évaluation par le banquier pour un nouveau crédit comprend quatre étapes : 1. Calcul d'un nouveau bénéfice imposable [80](#page=80) [81](#page=81). 2. Calcul d'un nouveau cash-flow avant impôt [80](#page=80) [82](#page=82). 3. Calcul du nouvel impôt [80](#page=80) [83](#page=83). 4. Déduction des charges de remboursement des crédits anciens et nouveaux [80](#page=80) [84](#page=84). ##### 2.6.3.1 Calcul du nouveau bénéfice imposable Le nouveau bénéfice imposable prend en compte l'ancien bénéfice imposable, les intérêts du nouveau crédit, les intérêts de l'ancien crédit, l'amortissement du nouvel investissement, l'amortissement de l'ancien investissement, et les anciennes charges qui disparaissent grâce au nouvel investissement [81](#page=81). > **Exemple** : Pour une demande de crédit de caisse de 100 000 euros à un taux de 6%, remplaçant un crédit sur la machine A. > Ancien bénéfice avant impôts: 94 000 euros [85](#page=85). > Intérêts nouveau crédit: 6 000 euros [86](#page=86). > Intérêts ancien crédit: 5 000 euros [85](#page=85). > Nouveau bénéfice imposable = 94 000 - 6 000 + 5 000 = 93 000 euros [87](#page=87). ##### 2.6.3.2 Calcul du nouveau cash-flow avant impôt Le nouveau cash-flow avant impôt est calculé en ajoutant l'amortissement du nouvel investissement et les autres amortissements au nouveau bénéfice imposable [82](#page=82). > **Exemple** (suite): Amortissement machine A (ancien): 40 000 euros [85](#page=85). > Nouveau cash-flow avant impôt = 93 000 (nouveau bénéfice imposable) + 100 000 (amortissement nouveau crédit, représentant un nouvel investissement) = 193 000 euros [88](#page=88). ##### 2.6.3.3 Calcul du nouvel impôt Le nouvel impôt est le produit du nouveau bénéfice avant impôt par le taux d'imposition [83](#page=83). > **Exemple** (suite): Taux d'imposition: 30% [86](#page=86). > Nouvel impôt = 93 000 * 30% = 27 900 euros [89](#page=89). ##### 2.6.3.4 Calcul de la capacité de remboursement La capacité de remboursement est le nouveau cash-flow avant impôt, duquel on déduit le nouvel impôt et le remboursement du capital des crédits anciens et nouveaux [84](#page=84). > **Exemple** (suite): Remboursement capital nouveau crédit: 100 000 euros [86](#page=86). > Capacité de remboursement = 193 000 - 27 900 - 100 000 = 65 100 euros [90](#page=90). ### 2.7 La notion de risque pour le banquier Lorsqu'une banque prête de l'argent, elle encourt le risque de ne pas être remboursée. C'est pourquoi elle analyse en détail la situation financière, les garanties et le niveau de risque du dossier. Plus le risque est élevé, plus les conditions du crédit seront strictes (taux plus élevé, garanties plus lourdes) . * Les crédits à long terme présentent des risques plus élevés que les crédits à court terme . * Les achats (crédits d'entrée) présentent des risques plus élevés que les ventes (crédits de sortie) . #### 2.7.1 Le risque non couvert Le risque non couvert est la part d'un crédit non garantie par des actifs réels ou sûrs. C'est le montant que la banque pourrait perdre en cas de défaillance de l'emprunteur . $$ \text{Risque non couvert} = \text{Total des encours} - \text{Valorisation des garanties} $$ . Il ne devrait pas dépasser 10 à 20% du total des encours . > **Exemple** : Encours de dettes d'une SPRL : 50 000 euros. Acquisition Machine : 100 000 euros (crédit de 100 000 EUR). Garanties valorisées : 140 000 EUR. > Total encours : 150 000 EUR. Garanties valorisées : 140 000 EUR. > Risque non couvert = 150 000 - 140 000 = 10 000 euros . > Le risque non couvert est de 10 000 euros, soit 6,67% du total des encours . #### 2.7.2 Le risque de non-remboursement Il s'agit du risque que l'emprunteur ne rembourse pas tout ou partie du crédit accordé, en raison de difficultés financières, de faillite ou d'autres événements . #### 2.7.3 Le risque de "self-liquidating" Ce risque dépend de la manière dont un crédit se "rembourse de lui-même" à travers l'opération qu'il finance. Plus un crédit est adossé à un flux direct de remboursement, plus il est "self-liquidant" et donc moins risqué . | Type de crédit | Taux de risque estimé | Raison | | :-------------------------------------------------- | :-------------------- | :------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- | | Crédit à terme, Crédit de caisse, Crédit d’acceptation | 100% | Ces crédits n’ont pas de mécanisme de remboursement automatique lié à une entrée de trésorerie précise ; ils sont donc considérés comme à risque plein. | | Crédit adossé à une vente certaine | Moins de 100% | Adossé à un flux de remboursement direct. | #### 2.7.4 L'ampleur du risque non-couvert C'est un indice de sécurité qui compare le montant du risque non couvert à la valeur intrinsèque (ou valeur nette comptable) de l'entreprise . $$ \text{Ampleur du risque non couvert} = \frac{\text{Risque non couvert}}{\text{Valeur intrinsèque de l'entreprise}} \times 100 $$ . | Résultat | Interprétation | | :------- | :----------------------------------------------------------- | | < 60% | Bonne sécurité pour la banque | | 60-80% | Zone de vigilance | | > 80% | Trop risqué : exiger des fonds propres ou raccourcir la durée du crédit | #### 2.7.5 La durée du risque non couvert C'est un indice de sécurité qui compare le montant du risque non couvert au cash-flow annuel disponible de l'entreprise . $$ \text{Durée du risque non couvert} = \frac{\text{Risque non couvert}}{\text{Cash-flow annuel disponible}} $$ . | Résultat | Interprétation | | :------- | :-------------------------------------------------------------------------------- | | < 4 ans | Bonne sécurité pour la banque | | > 4 ans | Zone de vigilance, acceptable si le risque est temporaire ou de faible ampleur. | #### 2.7.6 Exercices et corrections ##### 2.7.6.1 Exercice 1 Une entreprise obtient un crédit de 160 000 euros (crédit à terme) pour l'achat d'une ligne de production. Garanties disponibles: 140 000 EUR. Valeur intrinsèque de l'entreprise: 100 000 EUR. Cash-flow annuel disponible: 7 500 EUR . * **Calcul du risque non couvert** : Risque non couvert = 160 000 EUR - 140 000 EUR = 20 000 EUR . * **Calcul de l'ampleur du risque non couvert** : Ampleur = (20 000 / 100 000) * 100 = 20 % . *Interprétation*: 20 % est bien en dessous du seuil critique de 60 %, indiquant une bonne sécurité . * **Calcul de la durée du risque non couvert** : Durée = 20 000 EUR / 7 500 EUR/an ≈ 2,67 ans . *Interprétation*: Durée < 4 ans, jugée raisonnable . ##### 2.7.6.2 Exercice 2 Une entreprise sollicite un crédit à terme de 250 000 EUR pour financer un projet. Garanties valorisées: 180 000 EUR. Valeur intrinsèque de l'entreprise: 80 000 EUR. Cash-flow annuel disponible: 6 000 EUR . * **Calcul du risque non couvert** : Risque non couvert = 250 000 EUR - 180 000 EUR = 70 000 EUR . * **Calcul de l'ampleur du risque non couvert** : Ampleur = (70 000 / 80 000) * 100 = 87,5 % . *Interprétation*: Ce ratio dépasse le seuil de 80 %, indiquant un niveau de risque excessif . * **Calcul de la durée du risque non couvert** : Durée = 70 000 EUR / 6 000 EUR/an ≈ 11,67 ans . *Interprétation*: Une durée supérieure à 4 ans est jugée trop longue . > **Synthèse de l'analyse (Exercice 2)**: Le risque non couvert est de 70 000 EUR, l'ampleur est de 87,5 % (trop élevée), et la durée est de 11,67 ans (trop longue). Ces indicateurs montrent un déséquilibre trop important entre le risque encouru, les garanties et la capacité de remboursement . --- # Les fonds empruntés à moyen et long terme, ainsi que les crédits à court terme Cette section du document explore en détail les diverses méthodes de financement à moyen et long terme, ainsi que les solutions de financement à court terme, qu'elles soient bancaires ou non bancaires, disponibles pour les entreprises. ### 3.1 Les modes de remboursement des emprunts Lors de la contractation d'un emprunt, le choix du mode de remboursement a un impact direct sur la trésorerie, les intérêts à payer et, par conséquent, sur le résultat comptable et fiscal de l'entreprise. Deux méthodes principales existent: le remboursement par amortissement constant du capital et le remboursement par annuité constante . #### 3.1.1 Remboursement par amortissement constant du capital Avec cette méthode, l'entreprise rembourse une part fixe du capital à chaque échéance. Les intérêts sont calculés sur le capital restant dû, ce qui entraîne une diminution progressive des charges d'intérêts . **Caractéristiques :** * **Quote-part du capital remboursé:** Constante à chaque échéance . * **Quote-part des intérêts:** Décroissante à chaque échéance . **Avantages :** * Coût total des intérêts moins élevé . * Remboursement du capital plus rapide . * Intérêt fiscal plus marqué en début de prêt . **Inconvénients :** * Mensualités plus lourdes au départ . * Risque de tensions sur la trésorerie initiale . * Peut être compliqué en cas d'activité saisonnière . #### 3.1.2 Remboursement par annuité constante (mensualité, trimestrialité, etc.) Dans ce système, l'entreprise paie un montant fixe à chaque période (mois, trimestre, etc.). Ce montant comprend une part d'intérêt décroissante et une part de capital croissante . **Caractéristiques :** * **Mensualité:** Constante à chaque échéance . * **Quote-part des intérêts:** Décroissante à chaque échéance . * **Quote-part du capital remboursé:** Croissante à chaque échéance . **Avantages :** * Mensualité constante, facilitant la prévision . * Dépense plus stable pour la trésorerie . * Bonne méthode en cas de revenus réguliers . **Inconvénients :** * Coût total des intérêts plus élevé . * Remboursement du capital plus lent . * Moins avantageuse fiscalement en début de prêt . #### 3.1.3 Comparaison des deux méthodes | Critère | Amortissement constant | Mensualité constante | | :----------------------- | :--------------------- | :------------------- | | Mensualités | Dégressives | Constantes | | Charge en début de prêt | Élevée | Modérée | | Intérêts totaux payés | Moins élevés | Plus élevés | | Capital remboursé rapidement | Oui | Non | | Charge fiscale initiale | Forte | Moyenne | #### 3.1.4 Application de l'amortissement constant et de la mensualité constante Le document présente une application chiffrée pour illustrer les différences entre les deux modes de remboursement sur une période de 60 mois pour un prêt de 1 000 000 euros. Il pose également des questions sur l'impact de ce choix sur divers indicateurs financiers . > **Tip:** Il est crucial d'analyser attentivement les flux de trésorerie prévisionnels et la situation fiscale de l'entreprise avant de choisir un mode de remboursement, car les conséquences peuvent être significatives. ### 3.2 Les crédits bancaires à moyen et long terme Ces crédits sont destinés à financer des investissements durables et des besoins d'équipement importants. #### 3.2.1 Le crédit d'investissement * **But:** Financer des actifs immobilisés (machines, véhicules professionnels, bâtiments) pour développer, moderniser ou pérenniser l'activité . * **Durée:** De 2 à 20 ans, en fonction de la nature et de la durée de vie de l'investissement . * **Montant:** Généralement entre 75 000 euros et 22,5 millions d'euros, variable selon le projet, la capacité de remboursement et la banque . #### 3.2.2 Le crédit à tempérament professionnel * **But:** Financer des besoins professionnels spécifiques (équipement, véhicule utilitaire, mobilier, travaux d'aménagement, reprise de fonds de commerce, formations certifiantes) . * **Nature:** Prêt à mensualités fixes . * **Durée:** De 6 à 120 mois, en fonction du bien financé . #### 3.2.3 Le crédit rollover * **But:** Financer des besoins récurrents de trésorerie ou des besoins de financement à moyen terme, en profitant des conditions de marché avantageuses au moment du tirage . * **Fonctionnement:** Crédit renouvelable permettant des tirages successifs sur de courtes périodes (1, 3 ou 6 mois), avec adaptation des conditions financières à chaque tirage. Les tirages sont souvent assimilés à des mini-prêts distincts . * **Durée:** Généralement entre 1 et 5 ans (chaque tirage de 1 à 6 mois maximum) . * **Montant:** Minimum 50 000 euros, le maximum dépend de la capacité de remboursement . * **Coût:** Taux d'intérêt variable (euribor + marge), frais de dossier, commission d'engagement (sur le montant non utilisé), commission de non-utilisation (si tirages non effectués), commission de remboursement anticipé . > **Tip:** Le crédit rollover est particulièrement intéressant pour les entreprises ayant des besoins de financement fluctuants et souhaitant bénéficier des évolutions favorables des taux d'intérêt. Une clause "stand by" peut permettre de maintenir la disponibilité des fonds non utilisés jusqu'à l'échéance finale, moyennant une commission . #### 3.2.4 Le crédit de participation * **But:** Permettre à des personnes physiques de devenir actionnaires, faciliter les augmentations de capital, ou harmoniser les ressources de la société. Il vise à financer la souscription ou la participation au capital social d'une entreprise . * **Durée:** Généralement maximum 5 ans . * **Montant:** Relativement faible, dépendant du montant du capital à souscrire et du niveau de participation souhaité . ### 3.3 Les crédits non bancaires à moyen et long terme Ces options de financement s'écartent des circuits bancaires traditionnels. #### 3.3.1 Le leasing financier (ou leasing full pay-out) - "Sale and Leaseback" * **Principe:** Double opération où une entreprise vend un bien immobilisé à un tiers et en reprend simultanément l'usage par un contrat de location-financement . * **But:** Libérer des fonds investis dans des immobilisations. Souvent utilisé par des entreprises en difficultés financières . #### 3.3.2 L'emprunt obligataire * **Principe:** L'entreprise émet des titres de créance (obligations) qu'elle vend à des investisseurs. Chaque obligation donne droit au remboursement du capital à l'échéance et à des intérêts périodiques (coupons) . * **Émetteur:** Entreprise privée (souvent de grande taille), organisme public, ou institution financière . * **Obligataire:** Le créancier qui achète l'obligation . **Variantes d'obligations :** * **Obligation convertible:** Peut être convertie en action selon des modalités prédéfinies. Représente un financement mixte (dette et capital) . * **Obligation non convertible:** Remboursement uniquement en numéraire (capital + intérêts). Reste une dette pure . * **Obligation non subordonnée (ordinaire):** Prioritaire dans l'ordre des remboursements en cas de liquidation ou faillite. Moins risquée, donc rémunérée à un taux plus bas . * **Obligation subordonnée:** Remboursée après tous les autres créanciers (sauf les actionnaires). Plus risquée, mais offre un taux d'intérêt plus élevé. Parfois assimilée à du quasi-fonds propres . **But de l'emprunt obligataire:** Lever des fonds importants sans diluer le capital (sauf si convertible), diversification des sources de financement . **Nature de l'émission :** * **Émission privée:** Réservée à un cercle restreint d'investisseurs. Moins formalisée . * **Émission publique:** Fait appel au grand public. Objectifs de collecter des montants élevés, diversifier les sources, gagner en visibilité. Contraintes réglementaires strictes (prospectus, approbation de l'autorité des marchés financiers) . **Valeur d'achat et de remboursement :** * **Au pair:** Valeur d'émission et de remboursement égale à la valeur nominale . * **Avec prime d'émission:** Émission en dessous ou au-dessus du pair . * **Avec prime de remboursement:** Le prix de remboursement peut être au-dessus ou en dessous du pair . **Types d'obligations selon la rémunération :** * **Obligations à taux fixes:** L'intérêt est fixé à l'avance et ne varie pas. Stabilité pour l'investisseur . * **Obligations à taux d'intérêts variables:** Le taux évolue en fonction d'un indice de référence (ex. Euribor). Permet à l'émetteur de profiter des baisses de taux . * **Obligations à taux progressifs:** Le taux augmente automatiquement à intervalles réguliers. Incite à conserver les obligations à long terme . * **Obligations à intérêts capitalisés:** Les intérêts sont ajoutés au capital chaque année et produisent eux-mêmes des intérêts . * **Obligations participatives:** L'obligataire perçoit un intérêt fixe garanti + une part du bénéfice de l'émetteur. Lien intermédiaire entre obligation classique et action . **Remboursement:** Paiement global à l'échéance, amortissement constant du capital, annuité constante, rachat en bourse, ou conversion en actions . **Garanties :** * **Obligations ordinaires:** Titres de créance sans garantie spéciale . * **Obligations privilégiées:** Ont un gage sur certains actifs de la société . * **Obligations hypothécaires:** Remboursement garanti par une hypothèque sur le patrimoine immobilier de la société . * **Obligations subordonnées:** Remboursement subordonné à celui des autres dettes . ### 3.4 Les crédits bancaires à court terme Ces crédits sont conçus pour répondre aux besoins de trésorerie ponctuels et à la gestion du cycle d'exploitation. #### 3.4.1 Le crédit de caisse (facilité de caisse) * **Principe:** Ouverture de crédit en compte courant permettant un solde débiteur temporaire jusqu'à un plafond convenu . * **But:** Couvrir des besoins de trésorerie ponctuels (décalage paiements/encaissements). Fournir une souplesse de trésorerie sans justification d'utilisation . * **Durée:** Déterminée ou indéterminée . * **Montant:** Minimum 2 500 euros, maximum selon la convention de crédit. La banque peut modifier ou résilier la ligne à tout moment . * **Utilisation:** Libre dans la limite autorisée (virements, chèques, retraits) . * **Remboursement:** Automatique dès les rentrées de fonds. Crédit revolving, la ligne se reconstitue au fur et à mesure . * **Coûts :** * **Intérêts débiteurs:** Calculés sur le solde débiteur, taux nominal = taux de base (euribor ou BCE) + marge commerciale . * **Commission de réservation:** Sur le montant non utilisé (1 à 1,5 %/an) . * **Commission de dépassement:** Si le plafond est dépassé (3 % à 6 %/an) . * **Frais:** Prélevés trimestriellement pour couvrir les frais administratifs . > **Logique des taux appliqués:** Taux commission de réservation < Taux d'intérêt sur solde débiteur < Taux commission de dépassement . #### 3.4.2 Le straight loan / ligne de crédit * **Principe:** Financement ponctuel sur une durée déterminée (1 jour à 1 an) . * **But:** Couvrir un besoin de trésorerie identifié (montant + durée). Alternative moins coûteuse que le crédit de caisse pour les entreprises organisées . * **Durée:** Chaque avance a une durée déterminée (souvent 1 semaine, 1, 3, 6 mois, exceptionnellement jusqu'à 1 an) . * **Montant:** Minimum légal souvent 125 000 euros (sauf dérogation). Possible en devises étrangères . * **Utilisation:** Fonds transférés vers le compte courant. Chaque avance est personnalisée (montant, date de tirage, taux, échéance) . * **Remboursement:** Automatique à l'échéance (capital + intérêts) via le compte courant . * **Coût:** Taux fixe pour la durée de l'avance. Taux de base: EURIBOR (EUR) ou LIBOR (devises) + marge (0,125 % à 0,375 %). Intérêts calculés selon: mois exacts – année de 360 jours . #### 3.4.3 La facilité de caisse (crédit courant) * **Principe:** Ligne de crédit associée au compte professionnel à vue, permettant d'être temporairement à découvert dans une limite maximale définie . * **But:** Lisser les décalages de trésorerie, couvrir un solde négatif temporaire, maintenir la liquidité, éviter les incidents de paiement . * **Durée:** Ligne de crédit indéterminée, mais la banque peut la supprimer ou réduire à tout moment. Débit irrégulier au-delà de 90 jours ou si dépassement du montant autorisé . * **Montant:** Minimum souvent autour de 5 000 euros, maximum contractuel selon l'emprunteur . * **Utilisation:** Automatique et libre dès que le solde devient négatif, sans formalité préalable ni justification . * **Remboursement:** Automatique via les encaissements du compte courant. Chaque versement réduit le solde débiteur et libère la capacité d'emprunt (effet revolving) . * **Coûts :** * **Intérêts débiteurs:** 13 %/an sur le solde débiteur journalier, prélevés trimestriellement. Taux majoré à 16,6 % en cas de dépassement autorisé . * **Autres frais:** Commission de réservation généralement gratuite. Frais de gestion et administration minimes . #### 3.4.4 Le crédit à tempérament fiscal et social * **Principe:** Prêt professionnel à court terme pour faire face à des dépenses ponctuelles et prévisibles liées aux obligations fiscales et sociales (ONSS, pécule de vacances, primes de fin d'année, impôts anticipés) . * **But:** Soulager temporairement la trésorerie, lisser les paiements sur plusieurs mois, éviter le recours à un crédit de caisse plus coûteux . * **Durée:** De 6 à 12 mois, renouvelable chaque année si conditions le permettent . * **Montant:** Minimum 2 500 euros, maximum selon les charges à financer et la capacité de remboursement . #### 3.4.5 Le crédit de cautionnement (crédit de signature) * **Principe:** La banque garantit, au nom du client, le respect d'un engagement vis-à-vis d'un tiers bénéficiaire. La banque ne verse pas d'argent au client à la base . * **But:** Éviter à l'entreprise de bloquer des fonds, rassurer le tiers bénéficiaire, renforcer la confiance dans les engagements . * **Fonctionnement:** La banque s'engage par sa signature à payer une somme au tiers si le client ne respecte pas ses obligations. En cas d'appel à la garantie, la banque rembourse le tiers puis se retourne contre le client (#page=181, 184). Analyse de solvabilité du client préalable . * **Durée:** Limitée (fin de l'opération) ou illimitée (préavis de 2 mois) . * **Montant:** Fixé par convention, lié à la capacité financière du client . * **Coûts:** Commission d'engagement (environ 1 à 1,5 %/an du montant garanti), frais de dossier (environ 250 euros par caution émise) . #### 3.4.6 Le crédit documentaire (lettre de crédit) * **Principe:** Engagement écrit d'une banque à payer un fournisseur (bénéficiaire) à condition que ce dernier présente des documents conformes aux termes du crédit . * **But:** Sécuriser les transactions d'import-export, rassurer le vendeur (paiement assuré si documents conformes), rassurer l'acheteur (paiement après preuve d'expédition). Remplace la confiance personnelle par une garantie bancaire sur documents . * **Fonctionnement:** Contrat commercial -> Demande d'ouverture -> Notification/Confirmation -> Expédition des marchandises et constitution des documents -> Remise et vérification des documents -> Paiement si conformité . * **Durée:** Correspond au délai de présentation des documents et au terme de paiement (1 à 6 mois). Peut être révocable (rare) ou irrévocable (standard) . * **Montant:** Fixé librement, généralement égal à la valeur totale de la marchandise. Certaines banques exigent un minimum (souvent autour de 5 000 euros) . * **Prélèvement:** Crédit de signature, non un crédit de trésorerie immédiat. La banque ne débourse les fonds qu'au moment où les conditions documentaires sont remplies . ### 3.5 Les crédits non bancaires à court terme Ces options de financement proviennent de partenaires commerciaux plutôt que d'institutions financières. #### 3.5.1 Le crédit fournisseur * **Principe:** Délai de paiement accordé par un fournisseur à son client professionnel. Il s'agit d'un crédit commercial implicite . * **Options :** * **Paiement anticipé:** Souvent avant 10 jours, avec un escompte (réduction de prix) . * **Paiement différé:** 30, 60 jours ou plus, offrant un délai de paiement et soulageant la trésorerie . * **Avantages du paiement différé:** Réduction du besoin en fonds de roulement (BFR), trésorerie moins sollicitée . * **Avantages du paiement anticipé:** Réduction de facture grâce à l'escompte . * **Choix optimal:** Dépend de la valeur de l'escompte, de la durée du report de paiement, et du taux d'intérêt d'un éventuel crédit bancaire utilisé pour profiter de l'escompte . > **Application:** Le document présente des exemples chiffrés pour comparer le coût de l'escompte avec le taux d'un crédit de caisse, afin de déterminer la meilleure option [195-202](#page=195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202). #### 3.5.2 Le factoring (affacturage) * **Principe:** Technique de financement à court terme où une entreprise cède ses créances commerciales (factures non encore payées) à une société spécialisée (le factor) . * **Services du factor:** Financement immédiat des créances cédées, gestion du poste clients (relances, recouvrement), garantie contre les impayés (optionnelle) . * **Acteurs :** * **Le factor:** Société spécialisée rachetant les créances et gérant le recouvrement . * **Le client (adhérent):** Entreprise cédant ses créances pour financement immédiat . * **Le débiteur:** Client de l'entreprise, redevable directement envers le factor . * **But:** Améliorer la trésorerie, externaliser la gestion du poste clients, réduire les risques d'impayés, faciliter le financement de la croissance . * **Fonctionnement:** Réalisation de la vente -> Cession de la facture au factor -> Avance immédiate d'une partie du montant (80 à 90 %) -> Recouvrement de la créance -> Reversement du solde (diminué des frais) . --- # Les garanties dans le crédit bancaire Les garanties dans le crédit bancaire visent à sécuriser le remboursement des prêts accordés par les banques en cas de défaut de paiement du débiteur . ### 4.1 Principes et objectifs des garanties Lorsqu'une banque accorde un crédit, elle s'expose à un risque. Pour se prémunir contre ce risque, elle peut exiger des garanties. Ces garanties ne sont pas automatiques mais renforcent la confiance de la banque, réduisent son risque de perte, et peuvent faciliter l'octroi du crédit au client . ### 4.2 Les différentes catégories de garanties Les garanties peuvent être classées en plusieurs catégories principales : réelles, personnelles, morales, légales et conventionnelles. #### 4.2.1 Les garanties réelles Les garanties réelles reposent sur un bien, meuble ou immeuble, appartenant au débiteur. En cas de non-remboursement, le créancier peut saisir ce bien, lui conférant une préférence sur son prix de vente . * **Hypothèque :** Porte sur un immeuble. * *Exemple:* Un bâtiment professionnel . * **Mandat hypothécaire:** Promesse d'hypothèque sans inscription immédiate. L'entreprise signe un mandat, et la banque l'inscrit si nécessaire. Tant que la banque ne demande pas l'inscription, aucune hypothèque n'est constituée, ce qui évite des coûts immédiats . * *Exemple:* Une entreprise accorde un mandat hypothécaire à la banque pour un bâtiment professionnel . * **Gage (ou mise en gage) :** Porte sur des biens mobiliers. * *Exemple:* Un stock, des machines, des titres . * **Nantissement :** Gage sur un élément incorporel. * *Exemple:* Fonds de commerce, créances clients . * **Mandat de conférer un gage sur le fonds de commerce:** Donne pouvoir irrévocable de constituer un gage sur le fonds de commerce au bénéfice de la banque à sa première demande. Le gage n'est officiellement constitué que lorsque le mandat est activé par la banque . * *Exemple:* Le propriétaire d'un fonds de commerce donne pouvoir à la banque de constituer un gage sur celui-ci . #### 4.2.2 Les garanties personnelles Les garanties personnelles reposent sur l'engagement d'un tiers (personne physique ou morale) à rembourser la dette à la place du débiteur en cas de défaillance de ce dernier. Le créancier dispose ainsi d'un second recours contre une autre personne . * **Caution :** Une tierce personne s'engage à payer à la place du débiteur. * *Exemple:* Un parent se porte caution pour son enfant entrepreneur . * **Aval :** Promesse écrite de paiement pour une dette, souvent sur un effet de commerce. * *Exemple:* Un aval sur une lettre de change . * **Engagement du dirigeant:** Le gérant garantit personnellement le crédit, engageant ses biens personnels . #### 4.2.3 Les garanties morales Les garanties morales ne sont pas toujours reconnues comme des sûretés classiques par la loi. Elles reposent sur la confiance et l'engagement moral d'une personne ou d'une entreprise, souvent dans le cadre d'un contrat. Leur valeur est principalement psychologique ou commerciale . * **Lettre d'intention :** Engagement moral de soutien sans obligation juridique formelle. * *Exemple:* Une société mère soutient financièrement sa filiale . * **Lettre de confort :** Déclaration rassurante sur la capacité ou la volonté de payer. * *Exemple:* Un actionnaire s'engage moralement à aider l'entreprise . * **Appui d’un partenaire :** Appui commercial ou financier sans engagement juridique direct. * *Exemple:* Un grand client qui garantit des commandes à venir . #### 4.2.4 Les garanties légales Les garanties légales sont prévues automatiquement par la loi et ne nécessitent pas de contrat spécifique; elles naissent d'une situation particulière. Le créancier bénéficie de certains droits sans formalité préalable . * **Privilège du Trésor :** L'État est payé en priorité. * *Exemple:* L'administration fiscale sur les biens du débiteur . * **Hypothèque légale :** Hypothèque imposée par la loi dans certains cas. * *Exemple:* Le vendeur d'un immeuble impayé . * **Privilège du vendeur :** Droit de reprendre un bien vendu impayé. * *Exemple:* La reprise d'un véhicule vendu à crédit . #### 4.2.5 Les garanties conventionnelles Les garanties conventionnelles résultent d'un accord volontaire entre les parties et doivent faire l'objet d'un contrat formel. Ce sont les formes les plus utilisées dans la pratique bancaire . * **Hypothèque conventionnelle :** L'emprunteur offre un immeuble en garantie. * *Exemple:* Hypothèque sur un bâtiment pour un crédit professionnel . * **Gage mobilier :** Mise en garantie d'un bien meuble. * *Exemple:* Machine ou stock mis en garantie . * **Nantissement conventionnel :** Garantie sur un bien incorporel. * *Exemple:* Nantissement sur le fonds de commerce . * **Caution solidaire :** Engagement écrit d'un tiers à rembourser. * *Exemple:* Caution d'un associé dans une PME . ### 4.3 Garanties générales et spéciales Les garanties peuvent également être distinguées par leur portée : * **Sûreté générale :** Porte sur tous les biens du débiteur. * *Exemple:* Action d'un créancier chirographaire . * **Sûreté spéciale :** Porte sur un bien spécifique. * *Exemple:* Hypothèque sur un immeuble, gage sur un stock . > **Tip :** Il est crucial de comprendre la différence entre les sûretés réelles (qui portent sur un bien) et les sûretés personnelles (qui engagent une autre personne) car cela a des implications directes sur les droits du créancier en cas de défaut de paiement. ### 4.4 Tableau synthétique Un tableau synthétique résume les différentes formes de garanties . --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Besoins financiers | Montants d'argent nécessaires à une entreprise pour financer ses opérations, ses investissements ou sa croissance. | | Financement | Ensemble des ressources financières mises à disposition d'une entreprise pour couvrir ses besoins. | | Fonds propres | Capitaux apportés par les propriétaires ou les actionnaires de l'entreprise, ou générés par l'activité et conservés dans l'entreprise. | | Quasi-fonds propres | Ressources financières qui, sans être des fonds propres stricts, présentent une certaine permanence et une priorité moindre que la dette bancaire classique. | | Crédit bancaire | Prêt d'argent accordé par une banque à une entreprise, avec un engagement de remboursement et le paiement d'intérêts. | | Bilan | Tableau financier représentant le patrimoine d'une entreprise à un moment donné, divisé en actifs (ce que l'entreprise possède) et passifs (ce qu'elle doit). | | Actif | Ensemble des biens et droits possédés par une entreprise. Il est généralement divisé en actif immobilisé (durable) et actif circulant (court terme). | | Passif | Ensemble des dettes et capitaux propres d'une entreprise, représentant les sources de financement de ses actifs. | | Fonds de roulement net (FRN) | Différence entre les ressources stables (capitaux propres et dettes à long terme) et les emplois stables (actifs immobilisés), indiquant la capacité de financement à long terme de l'entreprise. | | Besoin en fonds de roulement (BFR) | Besoin de financement lié au décalage entre les décaissements et les encaissements résultant du cycle d'exploitation de l'entreprise (stocks, créances clients, dettes fournisseurs). | | Trésorerie | Disponibilités monétaires immédiates de l'entreprise. Elle est la résultante de la gestion du FRN et du BFR. | | Capitaux propres | Partie du passif du bilan représentant les ressources apportées par les propriétaires ou actionnaires, ainsi que les bénéfices non distribués. | | Dettes à long terme | Emprunts dont le remboursement est prévu sur une durée supérieure à un an. | | Actif circulant | Biens et droits destinés à être consommés ou vendus dans le cycle d'exploitation normal de l'entreprise (stocks, créances clients, valeurs mobilières de placement). | | Passif circulant | Dettes dont le remboursement est prévu dans un délai inférieur à un an (dettes fournisseurs, dettes fiscales et sociales). | | Liquidité bancaire | Capacité d'une banque à faire face à ses engagements financiers immédiats, c'est-à-dire à disposer des fonds nécessaires pour honorer les retraits des clients et les paiements. | | Sécurité bancaire | Ensemble des mécanismes mis en place par une banque pour limiter les pertes potentielles sur les crédits accordés, notamment par des analyses rigoureuses et la demande de garanties. | | Rentabilité bancaire | Capacité d'une banque à générer des bénéfices à partir de ses activités, en équilibrant les revenus (intérêts, commissions) et les coûts (intérêts payés aux déposants, frais de fonctionnement). | | Réglementation bancaire | Ensemble des lois et normes qui encadrent l'activité des banques, visant à assurer la stabilité du système financier, la protection des déposants et la limitation des risques. | | Accords de Bâle | Ensemble de normes internationales édictées par le Comité de Bâle sur le contrôle bancaire, visant à renforcer la solidité des banques, notamment en matière de fonds propres et de gestion des risques. | | Ratio de solvabilité | Indicateur financier qui mesure la capacité d'une entreprise à honorer ses dettes à long terme, souvent calculé par le rapport entre les fonds propres et les actifs pondérés par les risques. | | Ratio de Cooke | Ratio de solvabilité introduit par Bâle I, calculé comme le rapport entre les fonds propres et les actifs pondérés par les risques, avec un minimum de 8%. | | Actifs pondérés par les risques (RWA) | Actifs d'une banque dont la valeur est ajustée en fonction du niveau de risque associé, utilisé dans le calcul des ratios de solvabilité. | | Ouverture de crédit | Contrat entre une institution financière et un client professionnel permettant à ce dernier de disposer de fonds ou de services financiers dans la limite d'un montant maximal convenu, pour une période déterminée ou indéterminée. | | Prêt classique | Contrat de prêt unique et ponctuel, où le montant est versé en une seule fois et remboursé selon un échéancier fixe. | | Crédit d'investissement | Crédit à moyen ou long terme destiné à financer des investissements productifs durables (machines, bâtiments, etc.) pour développer, moderniser ou pérenniser l'activité de l'entreprise. | | Crédit à tempérament | Prêt dont le remboursement s'étale sur une durée déterminée, avec des mensualités fixes incluant capital et intérêts. | | Crédit rollover | Crédit renouvelable à court terme permettant des tirages successifs sur des périodes courtes, avec adaptation des conditions financières à chaque tirage. | | Crédit de participation | Prêt consenti par une banque à une personne physique pour lui permettre de souscrire ou participer au capital social d'une entreprise. | | Leasing financier | Opération par laquelle une entreprise vend un bien qu'elle possède à une société de leasing, puis en reprend l'usage par un contrat de location-financement. | | Emprunt obligataire | Mode de financement à long terme par lequel une entreprise émet des titres de créance (obligations) vendus à des investisseurs. | | Obligation convertible | Obligation qui peut être convertie en actions de l'émetteur selon des modalités fixées à l'avance. | | Obligation non subordonnée | Obligation dont le remboursement est prioritaire dans l'ordre de paiement en cas de liquidation ou faillite de l'émetteur. | | Obligation subordonnée | Obligation dont le remboursement est subordonné à celui des autres dettes, offrant un taux d'intérêt plus élevé en compensation du risque accru. | | Coupon | Intérêt périodique versé au porteur d'une obligation. | | Émission publique | Appel au grand public pour souscrire à une émission d'obligations, avec des contraintes réglementaires importantes. | | Émission privée | Émission d'obligations réservée à un cercle restreint d'investisseurs, moins formalisée. | | Crédit de caisse (ou facilité de caisse) | Ouverture de crédit en compte courant, permettant à une entreprise d'avoir un solde débiteur temporaire jusqu'à un plafond convenu, pour couvrir des besoins de trésorerie ponctuels. | | Straight loan | Forme de crédit à court terme permettant à une entreprise d'obtenir un financement ponctuel sur une durée déterminée (souvent 1 jour à 1 an), souvent pour financer des créances clients ou des stocks. | | Facilité de caisse (crédit courant) | Ligne de crédit associée à un compte professionnel permettant d'être temporairement à découvert, dans la limite d'un montant maximum, pour lisser des décalages de trésorerie. | | Crédit à tempérament fiscal et social | Prêt professionnel à court terme permettant à une entreprise de faire face à des dépenses ponctuelles et prévisibles liées à ses obligations fiscales et sociales. | | Crédit de cautionnement (ou crédit de signature) | Forme particulière de crédit par laquelle une banque garantit, au nom de son client, le respect d'un engagement vis-à-vis d'un tiers bénéficiaire. | | Crédit documentaire (lettre de crédit) | Engagement écrit pris par une banque à payer un fournisseur à condition que celui-ci présente des documents conformes aux termes du crédit, utilisé pour sécuriser les transactions internationales. | | Crédit fournisseur | Délai de paiement accordé par un fournisseur à son client professionnel, constituant un crédit commercial implicite. | | Factoring (affacturage) | Technique de financement à court terme consistant pour une entreprise à céder ses créances commerciales à une société spécialisée (le factor) pour obtenir un financement immédiat, la gestion du poste clients et éventuellement une garantie contre les impayés. | | Garanties | Engagements pris pour assurer le remboursement d'une dette en cas de défaillance de l'emprunteur. | | Sûretés réelles | Garanties reposant sur un bien (meuble ou immeuble) appartenant au débiteur, sur lequel le créancier peut se faire payer en cas de non-remboursement. | | Hypothèque | Sûreté réelle portant sur un bien immobilier. | | Gage | Sûreté réelle portant sur un bien mobilier. | | Nantissement | Sûreté réelle portant sur un élément incorporel (fonds de commerce, créances clients). | | Sûretés personnelles | Garanties reposant sur l'engagement d'un tiers (personne physique ou morale) à rembourser la dette à la place du débiteur en cas de défaillance. | | Caution | Sûreté personnelle par laquelle un tiers s'engage à payer à la place du débiteur. | | Aval | Promesse écrite de paiement pour une dette, souvent sur un effet de commerce. | | Sûretés morales | Garanties qui ne sont pas nécessairement reconnues comme des sûretés classiques par la loi, mais reposent sur la confiance et l'engagement moral. | | Lettre d'intention | Engagement moral de soutien sans obligation juridique formelle. | | Lettre de confort | Déclaration rassurante sur la capacité ou la volonté de payer. | | Sûretés légales | Garanties prévues automatiquement par la loi, sans nécessité de contrat spécifique. | | Privilège du Trésor | Droit de l'État d'être payé en priorité sur les biens du débiteur. | | Sûretés conventionnelles | Garanties résultant d'un accord volontaire entre les parties, faisant l'objet d'un contrat formel. | | Cash-flow | Flux de trésorerie généré par une entreprise, représentant sa capacité à produire des liquidités. | | Cash-flow brut | Flux de trésorerie généré par l'activité, avant investissements et financements. | | Cash-flow d'exploitation | Flux de trésorerie généré directement par l'activité opérationnelle. | | Cash-flow de maintien | Montant minimal de cash-flow nécessaire pour maintenir le niveau d'activité actuel de l'entreprise. | | Cash-flow d'enrichissement | Surplus de trésorerie disponible après le maintien de l'outil de production, utilisable pour la croissance ou les dividendes. | | Free cash-flow | Cash réellement disponible pour les financeurs après opérations courantes et investissements. | | Capacité de remboursement | Aptitude d'une entreprise à honorer ses engagements financiers, notamment le remboursement d'un crédit. | | Risque non couvert | Part d'un crédit non garantie par des actifs réels ou sûrs. | | Ampleur du risque non couvert | Indicateur comparant le montant du risque non couvert à la valeur intrinsèque de l'entreprise. | | Durée du risque non couvert | Indice comparant le montant du risque non couvert à la capacité de remboursement annuelle de l'entreprise. | | Amortissement constant du capital | Méthode de remboursement d'un emprunt où une même part de capital est remboursée à chaque échéance. | | Remboursement par annuité constante | Méthode de remboursement où le montant total payé à chaque période (capital + intérêts) est fixe. | | Taux d'intérêt | Coût du crédit exprimé en pourcentage du capital emprunté. | | Commission | Frais prélevés par la banque pour divers services (gestion, mise en place, etc.). | | Euribor | Taux d'intérêt moyen auquel les banques européennes se prêtent des fonds à court terme sur le marché interbancaire. | | LIBOR | Taux d'intérêt moyen auquel les banques s'accordent des prêts sur le marché interbancaire international. |

# Time value of money concepts The time value of money is a fundamental financial concept that asserts that money available at the present time is worth more than the same amount in the future due to its potential earning capacity. ### 1.1 Inflation and purchasing power Inflation is the gradual increase in prices of goods and services over time, leading to a decrease in the purchasing power of money. It is primarily caused by an increase in the money supply without a corresponding increase in production. Conversely, an increase in production with no increase in money supply can lead to deflation. Imported inflation, driven by global supply and demand for hard currencies, and an increasing number of essential goods and services are also contributing factors to inflation [1](#page=1) [2](#page=2) [3](#page=3). ### 1.2 Future value of money (FV) The future value (FV) of money represents the value of a sum of money at a specified future date, based on a given rate of growth. #### 1.2.1 Future value of a single sum The future value of a single sum is calculated using the formula: $$FV_n = PV \times (1 + r)^n$$ where: * $FV_n$ is the future value at time $n$ [3](#page=3). * $PV$ is the present value, the amount at time zero or now [3](#page=3). * $r$ is the interest rate per period [3](#page=3). * $n$ is the number of periods (e.g., years) [3](#page=3). **Example:** If Mr. A deposits $100,000 with a 10% interest rate for 3 years, the future value will be $133,100 [4](#page=4). $$FV_3 = \$100,000 \times (1 + 0.10)^3 = \$100,000 \times 1.331 = \$133,100$$ The process of finding the future value is called compounding. Compounding interest earns interest on both the principal amount and the accumulated interest [6](#page=6). #### 1.2.2 Future value of annuities An annuity is a series of frequent, equal, and limited payments. There are two main types [15](#page=15): * **Ordinary Annuity:** Payments are made at the end of each period [16](#page=16). * **Annuity Due:** Payments are made at the beginning of each period [16](#page=16). The future value of an ordinary annuity is calculated as: $$FVAn = PMT \times \frac{(1 + r)^n - 1}{r}$$ where: * $FVAn$ is the future value of an ordinary annuity [16](#page=16). * $PMT$ is the frequent, equal payment amount [16](#page=16). The future value of an annuity due is calculated as: $$FVA_{due} = PMT \times \frac{(1 + r)^n - 1}{r} \times (1 + r)$$ The annuity due results in a higher future value because each payment earns interest for one additional period compared to an ordinary annuity [19](#page=19). **Example:** For USD 100,000 annual rental payments for 20 years at a 6% annual rate: * **Ordinary Annuity:** $FVAn = \$100,000 \times \frac{(1 + 0.06)^{20} - 1}{0.06} \approx \$3,678,600$ [17](#page=17) [18](#page=18). * **Annuity Due:** $FVA_{due} = \$3,678,600 \times (1 + 0.06) \approx \$3,899,634$ [18](#page=18) [19](#page=19). #### 1.2.3 Future value with more frequent compounding When interest compounds more frequently than annually ( $m$ times per year), the formula for future value of a single sum is adjusted: $$FV_{n \times m} = PV \times \left(1 + \frac{r}{m}\right)^{n \times m}$$ where: * $m$ is the number of compounding periods per year [11](#page=11). * $\frac{r}{m}$ is the interest rate per compounding period [11](#page=11). * $n \times m$ is the total number of compounding periods [11](#page=11). The more frequent the compounding periods ($m$), the higher the future value [14](#page=14). **Example:** For a USD 100,000 deposit for 5 years at 12% annual interest: * **Annually ($m=1$):** $FV = \$100,000 \times (1 + 0.12)^5 \approx \$176,200$ [12](#page=12). * **Semi-annually ($m=2$):** $FV = \$100,000 \times (1 + 0.12/2)^{5 \times 2} = \$100,000 \times (1.06)^{10} \approx \$179,000 USD [12](#page=12) [13](#page=13). * **Quarterly ($m=4$):** $FV = \$100,000 \times (1 + 0.12/4)^{5 \times 4} = \$100,000 \times (1.03)^{20} \approx \$180,600 USD [13](#page=13). * **Monthly ($m=12$):** $FV = \$100,000 \times (1 + 0.12/12)^{5 \times 12} = \$100,000 \times (1.01)^{60} \approx \$181,600 USD [13](#page=13) [14](#page=14). The future value of an annuity with more frequent payments is calculated similarly, adjusting $r$ and $n$ by $m$: $$FVAn = PMT \times \frac{\left(1 + \frac{r}{m}\right)^{n \times m} - 1}{\frac{r}{m}}$$ $$FVA_{due} = PMT \times \frac{\left(1 + \frac{r}{m}\right)^{n \times m} - 1}{\frac{r}{m}} \times \left(1 + \frac{r}{m}\right)$$ #### 1.2.4 Future value with continuously compounding interest For continuous compounding, the formula is: $$FV_c = PV \times e^{rt}$$ where: * $e$ is the exponential number (approximately 2.71828) [26](#page=26). * $rt$ is the interest rate multiplied by time [26](#page=26). **Example:** A USD 100,000 deposit for 50 days at an 8% annual rate, with continuous compounding: $t = \frac{50}{360} \approx 0.138889$ $$FV_c = \$100,000 \times e^{(0.08 \times 0.138889)} \approx \$100,111.20$$ [26](#page=26) [27](#page=27). ### 1.3 Present value of money (PV) The present value (PV) of money represents the current worth of a future sum of money, given a specified rate of return. #### 1.3.1 Present value of a single sum The present value of a single sum is calculated by discounting the future value: $$PV = FV_n \times (1 + r)^{-n}$$ or $$PV = \frac{FV_n}{(1 + r)^n}$$ where: * $PV$ is the present value [30](#page=30). * $FV_n$ is the future value at time $n$ [30](#page=30). * $r$ is the discount rate per period [30](#page=30). * $n$ is the number of periods [30](#page=30). **Example:** The present value of $1,000,000 due in 10 years at an 8% annual discount rate is $463,000 [31](#page=31). $$PV = \$1,000,000 \times (1 + 0.08)^{-10} \approx \$463,000$$ #### 1.3.2 Present value of annuities The present value of an ordinary annuity is calculated as: $$PVA_n = PMT \times \frac{1 - (1 + r)^{-n}}{r}$$ where: * $PVA_n$ is the present value of an ordinary annuity [38](#page=38). The present value of an annuity due is calculated as: $$PVA_{due} = PMT \times \frac{1 - (1 + r)^{-n}}{r} \times (1 + r)$$ The present value of an annuity due is higher than an ordinary annuity because each payment is received one period earlier [45](#page=45). **Example:** For USD 50,000 annual rental payments for 20 years at a 9% annual discount rate: * **Ordinary Annuity:** $PVA_{20} = \$50,000 \times \frac{1 - (1 + 0.09)^{-20}}{0.09} \approx \$456,400$ [39](#page=39) [40](#page=40). * **Annuity Due:** $PVA_{due} = \$456,400 \times (1 + 0.09) \approx \$497,476$ [40](#page=40) [41](#page=41). #### 1.3.3 Present value with more frequent discounting When discounting occurs more frequently than annually ($m$ times per year): $$PV = FV_n \times \left(1 + \frac{r}{m}\right)^{-n \times m}$$ **Example:** The present value of $10,000 due in 5 years at an 8% annual discount rate, compounded semi-annually ($m=2 USD): $$PV = \$10,000 \times \left(1 + \frac{0.08}{2}\right)^{-5 \times 2} = \$10,000 \times (1.04)^{-10} \approx \$6,750$$ [36](#page=36). For annuities with more frequent payments: $$PVA_n = PMT \times \frac{1 - \left(1 + \frac{r}{m}\right)^{-n \times m}}{\frac{r}{m}}$$ $$PVA_{due} = PMT \times \frac{1 - \left(1 + \frac{r}{m}\right)^{-n \times m}}{\frac{r}{m}} \times \left(1 + \frac{r}{m}\right)$$ #### 1.3.4 Present value of a perpetuity A perpetuity is a series of equal, endless payments. The present value of a perpetuity is calculated as [45](#page=45): $$PVP = \frac{PMT}{r}$$ where: * $PVP$ is the present value of a perpetuity [46](#page=46). * $PMT$ is the payment amount [46](#page=46). **Example:** The present value of $10,000 in perpetuity at a 5% discount rate is $200,000 [46](#page=46). $$PVP = \frac{\$10,000}{0.05} = \$200,000$$ #### 1.3.5 Present value with continuously discounted interest rate For continuous discounting: $$PV_c = FV_c \times e^{-rt}$$ where: * $PV_c$ is the present value of continuously discounted cash flow [47](#page=47). **Example:** The present value of USD 100,000 due in 150 days at a 10% discount rate: $t = \frac{150}{360} \approx 0.416667$ $$PV_c = \$100,000 \times e^{(-0.10 \times 0.416667)} \approx \$95,900$$ [47](#page=47) [48](#page=48). ### 1.4 Impact of compounding/discounting frequency The frequency of compounding or discounting significantly impacts both future and present values. More frequent compounding increases the future value, while more frequent discounting decreases the present value [14](#page=14) [37](#page=37). ### 1.5 Effective Annual Rate (EAR) The Effective Annual Rate (EAR) converts non-annual interest compounding rates into an equivalent annual rate. The formula is [28](#page=28): $$EAR = \left(1 + \frac{r}{m}\right)^m - 1$$ where: * $r$ is the nominal annual interest rate [28](#page=28). * $m$ is the number of compounding periods per year [28](#page=28). **Example:** Comparing bank offers: * Bank A: 10% annual compounding (EAR = 10%) [29](#page=29). * Bank B: 9.93% semi-annual compounding (EAR $\approx$ 10.17%) [29](#page=29). * Bank C: 9.9% quarterly compounding (EAR $\approx$ 10.27%) [29](#page=29). * Bank D: 9.86% monthly compounding (EAR $\approx$ 10.31%) [29](#page=29). Choosing Bank D offers the highest EAR. ### 1.6 Determining unknown variables The time value of money formulas can be rearranged to solve for unknown variables such as the interest rate ($r$) or the number of periods ($n$). #### 1.6.1 Solving for interest rate ($r$) The interest rate can be solved using the future value or present value formulas by isolating $r$. $$r = \left(\frac{FV_n}{PV}\right)^{\frac{1}{n}} - 1$$ **Example:** If $10,000 grows to $18,000 in 10 years, the interest rate is approximately 6.05% [50](#page=50). $$r = \left(\frac{\$18,000}{\$10,000}\right)^{\frac{1}{10}} - 1 \approx 1.0605 - 1 = 0.0605$$ #### 1.6.2 Solving for the number of periods ($n$) The number of periods can be solved using logarithms: $$n = \frac{\log\left(\frac{FV_n}{PV}\right)}{\log(1 + r)}$$ **Example:** To make $10,000 grow to $30,000 at a 3% interest rate takes approximately 37.17 years [52](#page=52). $$n = \frac{\log\left(\frac{\$30,000}{\$10,000}\right)}{\log(1 + 0.03)} \approx \frac{0.4771}{0.0128} \approx 37.17$$ --- # Loan amortization schedules Loan amortization schedules are fundamental tools in finance that detail the repayment of a loan over time, breaking down each payment into principal and interest components [54](#page=54). ### 2.1 Understanding the loan amortization schedule A loan amortization schedule systematically illustrates how a loan is paid off over its term. Each payment is applied first to the accrued interest, and the remainder reduces the principal balance. As the principal decreases, the interest portion of subsequent payments also decreases, while the principal portion increases, assuming a fixed periodic payment [54](#page=54) [55](#page=55). #### 2.1.1 Components of an amortization schedule The key components typically found in an amortization schedule for each period are: * **Beginning Balance (BB):** The outstanding loan amount at the start of the period [54](#page=54) [56](#page=56). * **Payment (PMT):** The fixed periodic amount paid by the borrower [54](#page=54) [56](#page=56). * **Interest (INT):** The portion of the payment that covers the interest accrued during the period, calculated as a percentage of the beginning balance. The formula is: $Interest = Beginning Balance \times interest rate$ [54](#page=54) [55](#page=55) [56](#page=56) [57](#page=57). * **Principal (Pr):** The portion of the payment that reduces the outstanding loan balance, calculated as $Principal = Payment - Interest$ [54](#page=54) [56](#page=56) [57](#page=57). * **Ending Balance (EB):** The remaining loan amount after the payment has been applied, calculated as $Ending Balance = Beginning Balance - Principal$. The ending balance of one period becomes the beginning balance of the next [54](#page=54) [56](#page=56) [57](#page=57). #### 2.1.2 Calculating the periodic payment To construct an amortization schedule, the fixed periodic payment (PMT) must first be determined. This is typically calculated using the present value of an annuity formula, which accounts for the loan amount (Present Value), the interest rate, and the number of periods [54](#page=54) [56](#page=56). The formula for the present value of an ordinary annuity is: $$PV_{Annuity} = PMT \times \frac{1 - (1+r)^{-n}}{r}$$ where: * $PV_{Annuity}$ is the present value of the annuity (the loan principal) [54](#page=54) [56](#page=56). * $PMT$ is the periodic payment amount [54](#page=54) [56](#page=56). * $r$ is the periodic interest rate [54](#page=54) [56](#page=56). * $n$ is the total number of periods [54](#page=54) [56](#page=56). Rearranging this formula to solve for $PMT$: $$PMT = PV_{Annuity} \times \frac{r}{1 - (1+r)^{-n}}$$ > **Tip:** Ensure that the interest rate ($r$) and the number of periods ($n$) are consistent (e.g., if the interest rate is annual, $n$ should be in years; if it's monthly, $n$ should be in months). ### 2.2 Examples of loan amortization schedules #### 2.2.1 Example 1: A 10,000 dollar loan Consider a loan of 10,000 dollars with an annual interest rate of 10% and a maturity of 4 years [54](#page=54). 1. **Calculate the periodic payment:** Using the annuity formula for the payment: $$PMT = 10000 \times \frac{0.10}{1 - (1+0.10)^{-4}}$$ The annuity factor $\frac{1 - (1+r)^{-n}}{r}$ is approximately 3.1699 [54](#page=54). So, $PMT = 10000 / 3.1699 \approx 3154.70$ dollars per year [54](#page=54). 2. **Construct the amortization schedule:** | Year | Beginning Balance (dollars) | Payment (dollars) | Interest (dollars) | Principal (dollars) | Ending Balance (dollars) | | :--- | :-------------------------- | :---------------- | :----------------- | :------------------ | :----------------------- | | 1 | 10000.00 | 3154.70 | 1000.00 | 2154.70 | 7845.30 | | 2 | 7845.30 | 3154.70 | 784.53 | 2370.17 | 5475.13 | | 3 | 5475.13 | 3154.70 | 547.51 | 2607.19 | 2867.94 | | 4 | 2867.94 | 3154.70 | 286.79 | 2867.91 | 0.03* | *The small ending balance is due to rounding in intermediate calculations. The final payment would be adjusted slightly to bring the balance to exactly zero. #### 2.2.2 Example 2: A 50,000 dollar loan Consider a loan of 50,000 dollars for 3 years at a 5% annual interest rate [56](#page=56). 1. **Calculate the periodic payment:** Using the annuity formula for the payment: $$PMT = 50000 \times \frac{0.05}{1 - (1+0.05)^{-3}}$$ The annuity factor $\frac{1 - (1+r)^{-n}}{r}$ is approximately 2.723 [56](#page=56). So, $PMT = 50000 / 2.723 \approx 18360.43$ dollars per year [56](#page=56). 2. **Construct the amortization schedule:** | Year | Beginning Balance (dollars) | Payment (dollars) | Interest (dollars) | Principal (dollars) | Ending Balance (dollars) | | :--- | :-------------------------- | :---------------- | :----------------- | :------------------ | :----------------------- | | 1 | 50000.00 | 18360.43 | 2500.00 | 15860.43 | 34139.57 | | 2 | 34139.57 | 18360.43 | 1706.98 | 16653.45 | 17486.12 | | 3 | 17486.12 | 18360.43 | 874.31 | 17486.12 | 0.00 | The interest calculation for Year 1 is $50000 \times 5\% = 2500$ dollars. The principal repayment for Year 1 is $18360.43 - 2500 = 15860.43$ dollars. The ending balance for Year 1 is $50000 - 15860.43 = 34139.57$ dollars. This process is repeated for subsequent years [57](#page=57). ### 2.3 Total interest paid The total interest paid over the life of the loan is the sum of the interest portions of all payments, or equivalently, the total amount paid minus the original principal amount [55](#page=55). In the first example (10,000 dollar loan), the total interest paid is approximately $1000.00 + 784.53 + 547.51 + 286.79 = 2618.83$ dollars. The real interest rate is $2618.83 / 10000 \approx 26.19\%$ [55](#page=55). In the second example (50,000 dollar loan), the total interest paid is approximately $2500.00 + 1706.98 + 874.31 = 5081.29$ dollars. This can also be calculated as the total payments ($3 \times 18360.43 = 55081.29$ dollars) minus the principal ($50000$ dollars). --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Inflation | A sustained increase in the general price level of goods and services in an economy over a period of time, leading to a decrease in the purchasing power of money. | | Deflation | A decrease in the general price level of goods and services, often caused by an increase in production with no corresponding increase in the money supply. | | Hard Currency | A currency that is widely accepted internationally and is considered stable in value, often backed by a strong and stable economy. | | Soft Currency | A currency that is not widely accepted internationally and may be subject to significant fluctuations in value, often associated with less stable economies. | | Future Value (FV) | The value of an asset or cash at a specified date in the future, calculated based on an assumed rate of growth, such as an investment yielding a certain interest rate. | | Present Value (PV) | The current worth of a future sum of money or stream of cash flows, given a specified rate of return; essentially, what a future amount of money is worth today. | | Interest Rate (r) | The percentage of a loan or deposit charged by a lender to a borrower or paid by a financial institution to a depositor, expressed as an annual percentage. | | Compounding Interest | A method of calculating interest where interest is earned on both the principal amount and the accumulated interest from previous periods; also known as "interest on interest". | | Simple Interest | A method of calculating interest that is based solely on the principal amount of a loan or deposit, without considering any accumulated interest. | | Annuity | A series of equal payments made at regular intervals for a specified period of time. | | Ordinary Annuity | An annuity where payments are made at the end of each period. | | Annuity Due | An annuity where payments are made at the beginning of each period. | | Perpetuity | A type of annuity that has an infinite number of payments. | | Compounding Frequency (m) | The number of times per year that interest is calculated and added to the principal balance. This can be annual, semi-annual, quarterly, monthly, or even more frequent. | | Effective Annual Rate (EAR) | The actual annual rate of return, taking into account the effect of compounding interest. It converts nominal interest rates with different compounding frequencies into an equivalent annual rate. | | Discount Rate | An interest rate used to determine the present value of future cash flows; it reflects the time value of money and the risk associated with the cash flows. | | Continuous Compounding | A theoretical concept where interest is compounded an infinite number of times per year, resulting in the maximum possible interest accumulation. | | Loan Amortization Schedule | A table that details the payment schedule for a loan, showing how each payment is applied to both principal and interest over the loan's term, and the remaining balance after each payment. | | Beginning Balance (BB) | The outstanding principal amount of a loan at the start of a payment period. | | Principal (Pr) | The original amount of money borrowed or invested. | | Ending Balance (EB) | The outstanding principal amount of a loan after a payment has been applied, representing the balance at the end of a payment period. |

# Bond valuation fundamentals A bond is a long-term debt financial security with specific components and whose value is inversely related to market interest rates [1](#page=1) [3](#page=3). ## 1. Bond valuation fundamentals ### 1.1 Definition and components of a bond A bond is a long-term debt instrument issued by a borrower (e.g., a corporation) to a lender (an investor). It represents a financial security that can be traded in markets. Key components of a bond include [1](#page=1) [2](#page=2): * **Par Value (PV)**: The nominal value of the bond, which is typically repaid to the bondholder at maturity. This is often set at USD 1,000 [1](#page=1). * **Coupon Payments (CP)**: Regular interest payments made to the bondholder. These are usually fixed [1](#page=1). * **Coupon Rate ($r_c$)**: The annual interest rate paid on the par value of the bond [1](#page=1). * **Maturity ($n$)**: The length of time until the bond's par value is repaid. Bonds are typically considered long-term with maturities ranging from 3 to 25 years [1](#page=1). ### 1.2 Factors affecting bond price The price of a bond is primarily influenced by market interest rates [2](#page=2). * **Market Interest Rate ($r_m$)**: This is the prevailing interest rate in the market for similar investments, representing the "price of using money". It is also referred to as the required rate of return [2](#page=2) [4](#page=4). ### 1.3 Relationship between bond price and market interest rates There is a **negative relationship** between a bond's value (its market price) and the market interest rate [3](#page=3). * **When the market interest rate ($r_m$) equals the coupon rate ($r_c$)**: The bond's value will be equal to its par value [3](#page=3) [6](#page=6). * **When the market interest rate ($r_m$) is higher than the coupon rate ($r_c$)**: The bond pays less interest than comparable new bonds. Therefore, it will sell at a **discount** (below its par value) [2](#page=2) [3](#page=3) [5](#page=5). * **When the market interest rate ($r_m$) is lower than the coupon rate ($r_c$)**: The bond pays more interest than comparable new bonds. Therefore, it will sell at a **premium** (above its par value) [3](#page=3) [5](#page=5) [6](#page=6). > **Tip:** Remember the inverse relationship: as market interest rates rise, bond prices fall, and vice versa. This is because investors demand a higher yield for their money, making existing bonds with lower coupon rates less attractive unless their price is reduced. ### 1.4 Bond valuation formula The value of a bond (Bond's Value, $B_v$) is the present value of its future cash flows, which consist of the coupon payments and the par value at maturity. The formula is [4](#page=4): $$B_v = \sum_{t=1}^{n} \frac{C P}{(1+r_m)^t} + \frac{P_v}{(1+r_m)^n}$$ Where: * $B_v$ = Bond's value (Market value) [4](#page=4). * $CP$ = Coupon payments ($CP = r_c \times P_v$) [4](#page=4). * $r_m$ = Market interest rate (discount rate) [4](#page=4). * $P_v$ = Par value (face value) [4](#page=4). * $n$ = Maturity (number of years) [4](#page=4). This formula can also be expressed using present value factors: $$B_v = CP \times PVIFA(r_m, n) + P_v \times PVIF(r_m, n)$$ Where: * $PVIFA(r_m, n)$ is the Present Value Interest Factor of an Annuity for $r_m$ and $n$ years [5](#page=5). * $PVIF(r_m, n)$ is the Present Value Interest Factor for $r_m$ and $n$ years [5](#page=5). ### 1.5 Examples of bond valuation Consider a bond with a 10% coupon rate, a USD 1,000 par value, and 10 years to maturity. **Example 1: Market interest rate = 12%** Here, $r_m = 12\%$ and $r_c = 10\%$. Since $r_m > r_c$, the bond should sell at a discount. $CP = 10\% \times \$1,000 = \$100$ [5](#page=5). Using present value factors for 12% and 10 years: $PVIFA(12\%, 10) \approx 5.65$ $PVIF(12\%, 10) \approx 0.322$ $B_v = (\$100 \times 5.65) + (\$1,000 \times 0.322) = \$565 + \$322 = \$887 USD [5](#page=5). The bond sells at a discount of $\$113$ ($\$887 - \$1,000 USD) [5](#page=5). **Example 2: Market interest rate = 6%** Here, $r_m = 6\%$ and $r_c = 10\%$. Since $r_m < r_c$, the bond should sell at a premium. $CP = \$100 USD [5](#page=5). Using present value factors for 6% and 10 years: $PVIFA(6\%, 10) \approx 7.360$ $PVIF(6\%, 10) \approx 0.558$ $B_v = (\$100 \times 7.360) + (\$1,000 \times 0.558) = \$736 + \$558 = \$1,294 USD [6](#page=6). The bond sells at a premium of $\$294$ ($\$1,294 - \$1,000 USD) [6](#page=6). **Example 3: Market interest rate = 10%** Here, $r_m = 10\%$ and $r_c = 10\%$. Since $r_m = r_c$, the bond should sell at par. $CP = \$100 USD [6](#page=6). Using present value factors for 10% and 10 years: $PVIFA(10\%, 10) \approx 6.144$ $PVIF(10\%, 10) \approx 0.385$ $B_v = (\$100 \times 6.144) + (\$1,000 \times 0.385) = \$614.4 + \$385 = \$999.4 \approx \$1,000$ [7](#page=7). The bond sells approximately at par [7](#page=7). ### 1.6 Adjusting for more frequent coupon payments If coupon payments are made more frequently than annually (e.g., semi-annually), the valuation formula needs adjustments. The market interest rate ($r_m$) and the number of periods ($n$) must be adjusted accordingly [7](#page=7): * **Periodic interest rate**: $r_m / m$, where $m$ is the number of coupon payments per year [7](#page=7). * **Total number of periods**: $n \times m$ [7](#page=7). The adjusted formula becomes: $$B_v = \sum_{t=1}^{n \times m} \frac{CP/m}{(1+r_m/m)^t} + \frac{P_v}{(1+r_m/m)^{n \times m}}$$ --- # Bond valuation with varying coupon payment frequencies This section explores how to calculate bond values when coupon payments occur more frequently than annually and examines the relationship between the market interest rate and the coupon rate on bond valuation [8](#page=8). ### 2.1 Calculating bond value with more frequent coupon payments When a bond pays coupons more frequently than annually, such as semi-annually or quarterly, the valuation formula needs to be adjusted to reflect these payment periods. The general principle remains that the bond's value is the present value of all future cash flows, discounted at the market interest rate [8](#page=8). The formula for bond valuation with varying coupon payment frequencies is adapted from the standard present value of an annuity and a lump sum: $$ BV = CP \left[ \frac{1 - (1 + r)^{-n}}{r} \right + PV (1 + r)^{-n} $$ Where: * $BV$ is the Bond Value [8](#page=8). * $CP$ is the periodic Coupon Payment [8](#page=8). * $r$ is the periodic market interest rate (Yield to Maturity divided by the number of periods per year) [8](#page=8). * $n$ is the total number of periods (Number of years to maturity multiplied by the number of periods per year) [8](#page=8). * $PV$ is the face value (or par value) of the bond [8](#page=8). The periodic coupon payment ($CP$) is calculated by taking the annual coupon rate multiplied by the face value, and then dividing by the number of coupon payments per year [8](#page=8). $$ CP = \frac{\text{Annual Coupon Rate} \times \text{Face Value}}{\text{Number of payments per year}} $$ #### 2.1.1 Example of quarterly coupon payments Consider a bond with a maturity of 10 years, paying a 12% annual coupon rate, and making quarterly payments. The face value of the bond is assumed to be 1000 dollars [8](#page=8). First, calculate the periodic coupon payment and the periodic market interest rate [8](#page=8). * Annual coupon payment = $12\% \times 1000 \text{ dollars} = 120 \text{ dollars}$ [8](#page=8). * Periodic Coupon Payment ($CP$) = $\frac{120 \text{ dollars}}{4} = 30 \text{ dollars}$ [8](#page=8). The total number of periods ($n$) is $10 \text{ years} \times 4 \text{ quarters/year} = 40 \text{ quarters}$ [8](#page=8). #### 2.1.2 Scenario 1: Market interest rate lower than coupon rate If the market interest rate ($r_m$) is 8% annually, the periodic market interest rate ($r$) is $\frac{8\%}{4} = 2\%$ or $0.02$ [8](#page=8). Using the bond valuation formula: $$ BV = 30 \left[ \frac{1 - (1 + 0.02)^{-40}}{0.02} \right + 1000 (1 + 0.02)^{-40} $$ The present value of annuity factor (PVIFA) for 40 periods at 2% is approximately 27.352, and the present value interest factor (PVIF) for 40 periods at 2% is approximately 0.452 [9](#page=9). $$ BV = (30 \times 27.352) + (1000 \times 0.452) $$ $$ BV = 820.56 + 452 $$ $$ BV = 1272.56 \text{ dollars} $$ Since the calculated bond value ($1272.56 \text{ dollars}$) is greater than the face value ($1000 \text{ dollars}$), the bond sells at a premium [9](#page=9). * Premium = Bond Value - Face Value = $1272.56 \text{ dollars} - 1000 \text{ dollars} = 272.56 \text{ dollars}$ [9](#page=9). > **Tip:** When the market interest rate is lower than the coupon rate, the bond will trade at a premium. This is because the bond's coupon payments are more attractive than what new bonds in the market are offering [9](#page=9). #### 2.1.3 Scenario 2: Market interest rate higher than coupon rate If the market interest rate ($r_m$) is 16% annually, the periodic market interest rate ($r$) is $\frac{16\%}{4} = 4\%$ or $0.04$ [10](#page=10). Using the bond valuation formula with the new periodic rate: $$ BV = 30 \left[ \frac{1 - (1 + 0.04)^{-40}}{0.04} \right + 1000 (1 + 0.04)^{-40} $$ The present value of annuity factor (PVIFA) for 40 periods at 4% is approximately 19.793, and the present value interest factor (PVIF) for 40 periods at 4% is approximately 0.208 [10](#page=10). $$ BV = (30 \times 19.793) + (1000 \times 0.208) $$ $$ BV = 593.79 + 208 $$ $$ BV = 801.79 \text{ dollars} $$ Since the calculated bond value ($801.79 \text{ dollars}$) is lower than the face value ($1000 \text{ dollars}$), the bond sells at a discount [10](#page=10). * Discount = Bond Value - Face Value = $801.79 \text{ dollars} - 1000 \text{ dollars} = -198.21 \text{ dollars}$ (or a discount of $198.21 \text{ dollars}$) [10](#page=10). > **Tip:** When the market interest rate is higher than the coupon rate, the bond will trade at a discount. Investors can earn a higher return by investing in new bonds with more favorable market rates, thus demanding a lower price for this bond [10](#page=10). > **Example:** A bond with a 12% coupon rate offers fixed cash flows that are less attractive than newly issued bonds yielding, for instance, 16%. To compensate investors for accepting a lower coupon rate, the price of the existing bond must fall below its face value, making its effective yield closer to the market rate [10](#page=10). --- # Yield to maturity calculation and analysis This section details the calculation of Yield to Maturity (YTM) for existing bonds, explaining its divergence from the coupon rate and comparing the returns of new versus old bonds [11](#page=11). ### 3.1 Understanding Yield to Maturity (YTM) Yield to Maturity (YTM) represents the total return anticipated on a bond if the bond is held until it matures. It is the discount rate that equates the present value of a bond's future cash flows (coupon payments and principal repayment) to its current market price [12](#page=12). ### 3.2 Why YTM differs from the coupon rate The YTM differs from the coupon rate primarily because it accounts for the bond's current market value, which may not be equal to its par value. Bondholders often purchase existing bonds at a price different from their face value. Additionally, YTM considers the number of remaining coupon payments until maturity [11](#page=11). ### 3.3 Calculating Yield to Maturity (YTM) The YTM is typically calculated using an approximation formula or through iterative financial calculations. #### 3.3.1 Approximate YTM Formula A common approximation formula for YTM is: $$ YTM \approx \frac{C + \frac{PV - BV}{n}}{\frac{PV + BV}{2}} $$ Where: * $C$: Annual coupon payment [12](#page=12). * $PV$: Par Value of the bond (usually 1000 dollars) [12](#page=12). * $BV$: Bond's Market Value (current price) [12](#page=12). * $n$: Remaining number of years to maturity [12](#page=12). The annual coupon payment ($C$) can be calculated as: $C = \text{Coupon Rate} \times PV$ [13](#page=13). #### 3.3.2 Calculating Bond's Market Value (BV) for New Bonds For a new bond, its market value ($BV$) can be calculated by discounting future cash flows at the market interest rate ($i_m$): $$ BV = C \times \left[ \frac{1 - (1+i_m)^{-n}}{i_m} \right + PV \times (1+i_m)^{-n} $$ Here, the term in brackets represents the present value interest factor of an annuity (PVIFA), and $(1+i_m)^{-n}$ represents the present value interest factor (PVIF) [13](#page=13). > **Tip:** When using financial tables or calculators, ensure you are using the correct interest rate (market interest rate) and the correct number of periods for the bond's remaining life. > **Example:** Calculating BV for a new bond. A bond with a 10% coupon rate and a par value of 1000 dollars is issued with a market interest rate of 8% and has 6 years remaining until maturity. > $C = 0.10 \times 1000 = 100$ dollars [13](#page=13). > Using PVIFA for 8% and 6 years, PVIFA$_{8\%,6} \approx 4.622$. > Using PVIF for 8% and 6 years, PVIF$_{8\%,6} \approx 0.63$. > $BV = (100 \times 4.622) + (1000 \times 0.63) = 462.2 + 630 = 1092.2$ dollars [13](#page=13). #### 3.3.3 Calculating YTM for an Existing Bond Once the bond's current market value ($BV$) is known (or is the price at which it's currently trading), the YTM can be calculated using the approximate formula. > **Example:** Calculating YTM for an existing bond. Consider a bond with a 10% coupon rate, a par value of 1000 dollars, and 6 years remaining until maturity. The market interest rate is 8%. > From the previous calculation, the bond's market value ($BV$) is 1092.2 dollars [13](#page=13). > Using the approximate YTM formula: > $C = 100$ dollars [13](#page=13). > $PV = 1000$ dollars [12](#page=12). > $BV = 1092.2$ dollars [13](#page=13). > $n = 6$ years [13](#page=13). > $$ YTM \approx \frac{100 + \frac{1000 - 1092.2}{6}}{\frac{1000 + 1092.2}{2}} $$ > $$ YTM \approx \frac{100 + \frac{-92.2}{6}}{\frac{2092.2}{2}} $$ > $$ YTM \approx \frac{100 - 15.3667}{1046.1} $$ > $$ YTM \approx \frac{84.6333}{1046.1} $$ > $$ YTM \approx 0.080904 $$ > So, the YTM is approximately 8.09% [14](#page=14). ### 3.4 Comparing Returns: New Bonds vs. Old Bonds The YTM of an existing bond (the "old bond") can be compared to the coupon rate of a newly issued bond (which often reflects current market interest rates) to determine which investment offers a better return. > **Tip:** When comparing, always ensure you are comparing the YTM of the old bond against the coupon rate of a new bond with similar risk and maturity, as these are the effective rates of return. > **Example:** Comparing an old bond's return to a new bond's return. > * **New Bond:** Pays an 8% coupon rate [14](#page=14). > * **Old Bond:** Has a calculated YTM of approximately 8.09% [14](#page=14). > In this scenario, the old bond offers a slightly higher return (8.09%) compared to the new bond (8%). Therefore, it would be more advantageous to buy the old bond [14](#page=14). #### 3.4.1 Second Example: Old Bond vs. New Bond Consider another scenario: * A 20-year maturity bond was issued 8 years ago and pays a 6% coupon rate [15](#page=15). * The current market interest rate is 8% [15](#page=15). * We need to calculate the bond's current market value ($BV$) and then its YTM. First, calculate the current market value ($BV$) for a bond with 12 years remaining ($n = 20 - 8 = 12$) [15](#page=15): $C = 0.06 \times 1000 = 60$ dollars [15](#page=15). $i_m = 0.08$ [15](#page=15). $n = 12$ years [15](#page=15). Using PVIFA for 8% and 12 years, PVIFA$_{8\%,12} \approx 7.536$. Using PVIF for 8% and 12 years, PVIF$_{8\%,12} \approx 0.397$. $$ BV = (60 \times 7.536) + (1000 \times 0.397) $$ $$ BV = 452.16 + 397 = 849.16 $$ dollars [16](#page=16). Now, calculate the YTM using the approximate formula: $C = 60$ dollars [15](#page=15). $PV = 1000$ dollars [15](#page=15). $BV = 849.16$ dollars [16](#page=16). $n = 12$ years [16](#page=16). $$ YTM \approx \frac{60 + \frac{1000 - 849.16}{12}}{\frac{1000 + 849.16}{2}} $$ $$ YTM \approx \frac{60 + \frac{150.84}{12}}{\frac{1849.16}{2}} $$ $$ YTM \approx \frac{60 + 12.57}{924.58} $$ $$ YTM \approx \frac{72.57}{924.58} $$ $$ YTM \approx 0.07849 $$ So, the YTM is approximately 7.84% [16](#page=16). **Comparison:** * **New Bond (Market Rate):** 8% [16](#page=16). * **Old Bond (YTM):** Approximately 7.84% [16](#page=16). In this case, the new bond offers a higher return (8%) than the old bond (7.84%). Therefore, it would be more advantageous to buy the new bond [16](#page=16). --- # Types of bonds and their characteristics This topic explores various types of bonds, detailing their unique features, coupon payment structures, and how they manage or transfer interest rate risk [17](#page=17). ### 4.1 Fixed coupon rate bonds Fixed coupon rate bonds pay a predetermined, constant coupon rate to bondholders throughout their life, irrespective of fluctuations in market interest rates [17](#page=17). * **Behavior with changing market interest rates:** * If market interest rates *increase* above the bond's fixed coupon rate, bondholders are worse off as they receive a lower payment than currently available in the market [17](#page=17). * If market interest rates *decrease* below the bond's fixed coupon rate, bondholders are better off as they receive a higher payment than currently available in the market [17](#page=17). * **Interest rate risk:** These bonds do not share interest rate risk with the bondholder; the risk remains with the bondholder [17](#page=17) [18](#page=18). ### 4.2 Floating rate bonds Floating rate bonds adjust their coupon payments based on prevailing market interest rates [18](#page=18). * **Coupon rate determination:** The coupon rate typically tracks a benchmark rate, such as a credit rating agency's assessment or an economic index, often with a specified spread [18](#page=18). * **Interest rate risk management:** These bonds effectively eliminate interest rate risk for the bondholder by passing it directly to the issuer, as the coupon payments constantly align with market conditions [18](#page=18) [19](#page=19). ### 4.3 Callable bonds Callable bonds grant the issuer the right, but not the obligation, to repurchase the bond from the bondholder before its scheduled maturity date [19](#page=19). * **When the issuer might call a bond:** * When market interest rates have *decreased*, allowing the issuer to refinance at a lower cost [19](#page=19). * When the issuer has sufficient financial resources or a need to retire debt early [19](#page=19). * **Interest rate risk management:** This feature transfers interest rate risk from the issuer to the bondholder, as the issuer can benefit from falling rates by calling the bond [19](#page=19). ### 4.4 Puttable bonds Puttable bonds provide the bondholder with the right to sell the bond back to the issuer before its maturity date [20](#page=20). * **When the bondholder might exercise the put option:** * When market interest rates have *increased*, allowing the bondholder to reinvest in new bonds with higher yields [20](#page=20). * When there are concerns about the issuer's financial stability [20](#page=20). * **Interest rate risk management:** This feature transfers interest rate risk from the bondholder to the issuer, as the bondholder can benefit from rising rates by selling back the bond [20](#page=20). ### 4.5 Zero-coupon bonds Zero-coupon bonds do not pay periodic interest payments (coupons). Instead, they are sold at a significant discount to their par value and pay the full par value at maturity [21](#page=21). * **Pricing:** The present value (PV) of the bond is calculated based on the par value (FV), the time to maturity ($n$), and the required rate of return ($r$) [21](#page=21). > **Example:** A zero-coupon bond with a par value of 1000 dollars, maturing in 10 years, might be sold for 600 dollars [21](#page=21). * **Calculating the yield to maturity:** The yield to maturity ($r$) can be calculated using the formula: $$r = \left( \frac{FV}{PV} \right)^{\frac{1}{n}} - 1$$ For the example above: $$r = \left( \frac{1000}{600} \right)^{\frac{1}{10}} - 1 \approx 1.0524 - 1 = 0.0524 \text{ or } 5.24\%$$ [22](#page=22). * **Comparison:** In the example, the zero-coupon bond's yield of 5.24% is higher than a comparable coupon-paying bond with a 5% coupon rate, meaning the zero-coupon bond pays more in terms of yield [22](#page=22). --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Bond | A long-term debt financial security issued by a borrower (corporation or government) to investors, typically sold at par value ($1,000), paying a fixed coupon rate (interest) and the par value at maturity. | | Par Value | The nominal value of a bond, which is the amount the issuer promises to repay the bondholder at maturity. It is commonly $1,000 for corporate bonds. | | Coupon Rate ($r_c$) | The fixed interest rate paid by the bond issuer to the bondholder, expressed as a percentage of the par value. | | Maturity | The date on which the principal amount of a bond is due to be repaid to the bondholder. Maturities for bonds typically range from 3 to 25 years. | | Market Interest Rate ($r_m$) | The prevailing interest rate in the market for investments with similar risk and maturity. This rate significantly influences the market price of a bond. | | Bond Value (Market Value, $BV$) | The current price at which a bond can be traded in the market, determined by the present value of its future cash flows (coupon payments and par value) discounted at the market interest rate. | | Sold at Discount | A bond is sold at a discount when its market value ($BV$) is less than its par value ($PV$). This typically occurs when the market interest rate ($r_m$) is higher than the coupon rate ($r_c$). | | Sold at Premium | A bond is sold at a premium when its market value ($BV$) is greater than its par value ($PV$). This typically occurs when the market interest rate ($r_m$) is lower than the coupon rate ($r_c$). | | Coupon Payment (CP) | The periodic interest payment made by the bond issuer to the bondholder. It is calculated as the coupon rate ($r_c$) multiplied by the par value ($PV$). | | Yield to Maturity (YTM) | The total return anticipated on a bond if the bond is held until it matures. YTM is expressed as an annual rate and represents the internal rate of return of the bond's cash flows. | | Floating Rate Bonds | Bonds that pay a variable interest rate that is adjusted periodically based on a benchmark rate or index, effectively eliminating interest rate risk for the bondholder by sharing it. | | Callable Bonds | Bonds that give the issuer the right to redeem the bonds before their maturity date, usually when market interest rates have fallen, allowing the issuer to refinance at a lower rate. This shifts interest rate risk from the issuer to the bondholder. | | Puttable Bonds | Bonds that give the bondholder the right to sell the bonds back to the issuer before maturity, typically exercised when interest rates are rising or the issuer's financial condition deteriorates. This transfers interest rate risk from the bondholder to the issuer. | | Zero-Coupon Bonds | Bonds that do not pay periodic interest (coupons). Instead, they are sold at a deep discount to their par value and the entire return is realized when the bondholder receives the full par value at maturity. |

# La notion d’actualisation et de capitalisation Ce sujet traite du calcul de la valeur présente et future des flux monétaires, ainsi que des formules fondamentales de l'actualisation et de la capitalisation [2](#page=2). ### 1.1 Définitions et principes fondamentaux La capitalisation est le processus qui permet de déterminer la valeur future d'une somme d'argent placée aujourd'hui, en tenant compte d'un taux d'intérêt. L'actualisation, quant à elle, consiste à ramener une somme d'argent future à sa valeur d'aujourd'hui, en utilisant un taux d'actualisation. Ces deux notions sont essentielles pour évaluer des investissements et des flux monétaires sur différentes périodes [2](#page=2). ### 1.2 Capitalisation d'une somme d'argent La capitalisation permet de calculer la valeur future (FV) d'une valeur présente (PV) sur une période donnée, en appliquant un taux d'intérêt. La formule de base pour la capitalisation est la suivante : $$FV = PV \times (1+r)$$ où : * $FV$ représente la valeur future. * $PV$ représente la valeur présente. * $r$ représente le taux d'intérêt par période. #### 1.2.1 Exemple de capitalisation Si vous placez 100 dollars sur un compte rémunéré à 6% par an, vous disposerez de 106 dollars dans un an. Le calcul est: $100 \times (1+0,06) = 100 \times 1,06 = 106$ dollars [3](#page=3). ### 1.3 Actualisation d'une somme d'argent L'actualisation permet de déterminer la valeur présente (PV) d'une somme d'argent qui sera reçue dans le futur (FV). La formule de base pour l'actualisation est dérivée de la formule de capitalisation : $$PV = \frac{FV}{(1+r)}$$ où : * $PV$ représente la valeur présente. * $FV$ représente la valeur future. * $r$ représente le taux d'actualisation par période. #### 1.3.1 Exemple d'actualisation Si l'on vous promet 100 dollars dans un an, à condition d'obtenir votre année d'études, et que le taux d'actualisation est de 6%, la valeur actuelle de cette promesse est d'environ 94,34 dollars. Le calcul est: $100 / (1+0,06) = 100 / 1,06 \approx 94,34$ dollars [4](#page=4). ### 1.4 Actualisation de flux monétaires multiples Le principe d'actualisation peut être étendu à une série de flux monétaires reçus à différentes dates futures. La valeur présente totale d'une série de flux est la somme des valeurs présentes de chaque flux individuel. Si le taux d'intérêt est de 6%, la valeur aujourd'hui de deux flux de 100 dollars, l'un reçu dans un an et l'autre dans deux ans, se calcule comme suit : $$PV_{totale} = \frac{100}{(1+0,06)^1} + \frac{100}{(1+0,06)^2}$$ $$PV_{totale} = \frac{100}{1,06} + \frac{100}{1,1236} \approx 94,34 + 89,00 = 183,34 \text{ dollars}$$ Ce calcul démontre l'application de l'actualisation pour des flux répartis dans le temps [5](#page=5). De manière générale, la valeur d'aujourd'hui d'une chaîne de flux à percevoir jusqu'à la date $T$ est la somme des valeurs présentes de chaque flux individuel : $$PV_{totale} = \sum_{t=1}^{T} \frac{CF_t}{(1+r)^t}$$ où : * $PV_{totale}$ est la valeur présente totale. * $CF_t$ est le flux de trésorerie à la période $t$. * $r$ est le taux d'actualisation par période. * $T$ est le nombre total de périodes. > **Tip:** Comprendre la distinction entre capitalisation (vers le futur) et actualisation (vers le présent) est fondamental. Le taux d'intérêt ou d'actualisation est le facteur clé qui détermine la valeur temporelle de l'argent. > **Tip:** Assurez-vous d'aligner la période du taux d'intérêt avec la période des flux monétaires (par exemple, taux annuel pour des flux annuels). --- # Mesurer le taux d’intérêt et les caractéristiques des obligations Cette section explore la détermination des taux d'intérêt sur les marchés financiers, en utilisant les obligations d'État comme référence, et détaille les diverses caractéristiques des obligations qui influencent leur prix et leur rendement [6](#page=6). ### 2.1 Mesurer le taux d’intérêt Le taux d'intérêt est déterminé par les marchés financiers à travers l'offre et la demande d'obligations. Il représente, à un instant donné, le taux de rentabilité actuariel d'une obligation de référence. Par convention, le taux de référence est celui des obligations d'État de maturité dix ans. La rentabilité actuarielle est la rentabilité attendue a priori, et elle ne correspond pas nécessairement à la rentabilité exacte d'un placement, qui n'est calculée qu'a posteriori [6](#page=6). Pour déterminer le taux actuariel d'une obligation, il est essentiel de définir au préalable ses caractéristiques générales [7](#page=7). > **Tip:** Comprendre la distinction entre le taux actuariel (a priori) et la rentabilité réelle (a posteriori) est crucial pour évaluer la performance d'un investissement obligataire. #### 2.1.1 Calcul de la valeur actuelle des flux futurs La valeur aujourd'hui d'une série de flux à percevoir jusqu'à une date $T$ est calculée comme la somme actualisée de ces flux. La formule générale est la suivante [5](#page=5): $$ \text{Valeur actuelle} = \sum_{t=1}^{T} \frac{F_t}{(1+r)^t} $$ où $F_t$ représente le flux de trésorerie à la période $t$, et $r$ est le taux d'actualisation [5](#page=5). #### 2.1.2 Détermination du taux actuariel Le taux actuariel (ou taux de rendement à l'échéance) est le taux qui annule la valeur actuelle nette (VAN) d'une obligation. Autrement dit, c'est le taux pour lequel le prix d'émission de l'obligation est égal à la somme actualisée de tous ses flux futurs (coupons et remboursement du principal). C'est le coût réel avant impôts pour l'émetteur et la rentabilité réelle avant impôts pour le souscripteur [19](#page=19). La relation mathématique est la suivante : $$ P_0 = \sum_{t=1}^{T} \frac{C_t}{(1+r)^t} + \frac{VR}{(1+r)^T} $$ où : * $P_0$ est le prix d'émission de l'obligation [20](#page=20). * $C_t$ est le coupon versé à la période $t$ [20](#page=20). * $VR$ est la valeur de remboursement de l'obligation [20](#page=20). * $T$ est la maturité de l'obligation [20](#page=20). * $r$ est le taux de rentabilité actuariel [20](#page=20). Le taux actuariel d'une obligation est tel que : $$ P_0 = \frac{C_1}{(1+r)^1} + \frac{C_2}{(1+r)^2} + \dots + \frac{C_T}{(1+r)^T} + \frac{VR}{(1+r)^T} $$ Si les coupons sont constants ($C$) et le remboursement est "in fine" (un seul remboursement du principal à l'échéance), la formule se simplifie légèrement : $$ P_0 = C \left( \frac{1 - (1+r)^{-T}}{r} \right) + \frac{VR}{(1+r)^T} $$ Le taux actuariel s'ajuste en fonction de la rentabilité souhaitée par les investisseurs et évolue constamment avec les conditions de marché. Il s'impose aux opérateurs [23](#page=23). #### 2.1.3 Exemple de calcul du taux actuariel Considérons une obligation avec les caractéristiques suivantes : * Valeur nominale: mille euros [21](#page=21). * Valeur de remboursement: mille vingt-cinq euros [21](#page=21). * Taux facial: dix pour cent [21](#page=21). * Remboursement: "in fine" [21](#page=21). * Maturité: dix ans [21](#page=21). * Prix à l'émission: neuf cent quatre-vingt-cinq euros [21](#page=21). Le coupon annuel ($C$) est de $10\%$ de mille euros, soit cent euros. Le prix d'émission ($P_0$) est de neuf cent quatre-vingt-cinq euros. La valeur de remboursement ($VR$) est de mille vingt-cinq euros à $T=10$ ans. On cherche donc $r$ tel que : $$ 985 = \frac{100}{(1+r)^1} + \frac{100}{(1+r)^2} + \dots + \frac{100}{(1+r)^{10}} + \frac{1025}{(1+r)^{10}} $$ Ce taux $r$ est d'environ dix virgule quatre pour cent [22](#page=22). > **Tip:** Le calcul du taux actuariel implique souvent des itérations ou l'utilisation de fonctions financières sur une calculatrice ou un logiciel, car il n'existe pas de solution analytique simple pour la plupart des obligations. #### 2.1.4 Taux de référence et conditions de marché Le taux de l'OAT dix ans (Obligation Assimilable du Trésor) correspond au taux auquel l'État français peut s'endetter et sert de référence sur le marché. Si un opérateur souhaite s'endetter, il doit choisir les caractéristiques de son obligation de manière à ce que son taux actuariel soit au moins égal au taux actuariel des obligations similaires déjà présentes sur le marché [23](#page=23). ### 2.2 Les caractéristiques des obligations Avant de calculer le taux actuariel, il est nécessaire de définir les caractéristiques d'une obligation. Bien que la référence soit les obligations d'État, les caractéristiques présentées sont générales [7](#page=7). #### 2.2.1 Valeur nominale (ou valeur faciale) Il s'agit de la valeur qui sert de base au calcul du montant des coupons [8](#page=8) [9](#page=9). #### 2.2.2 Prix d’émission C'est le prix auquel l'investisseur achète l'obligation lors de son émission. Le prix d'émission peut être [10](#page=10) [8](#page=8): * **Au pair**: égal à la valeur nominale [10](#page=10). * **Au dessus du pair**: supérieur à la valeur nominale [10](#page=10). * **En dessous du pair**: inférieur à la valeur nominale [10](#page=10). L'écart entre la valeur nominale et le prix d'émission lorsqu'il est "en dessous du pair" est appelé **prime d'émission** [10](#page=10). #### 2.2.3 Valeur de remboursement C'est le montant que l'investisseur recevra à la date d'échéance de l'obligation. La valeur de remboursement peut être [11](#page=11) [8](#page=8): * **Au pair**: égale à la valeur nominale [11](#page=11). * **Au dessus du pair**: supérieure à la valeur nominale [11](#page=11). L'écart entre la valeur de remboursement et la valeur nominale lorsqu'elle est "au dessus du pair" est appelé **prime de remboursement** [11](#page=11). #### 2.2.4 Modalités de remboursement (Amortissement de l'emprunt) L'emprunt peut être remboursé de trois manières principales [12](#page=12) [8](#page=8): * **Remboursement "in fine"**: Les intérêts sont payés annuellement, et le remboursement du principal s'effectue intégralement à la fin de l'emprunt [12](#page=12). * **Remboursement constant**: Le remboursement du principal est constant sur chaque période, tandis que les intérêts diminuent au fil du temps [12](#page=12). * **Remboursement par annuités constantes**: L'annuité (somme des intérêts et du remboursement du principal) reste la même sur toute la durée de l'emprunt [12](#page=12). #### 2.2.5 Durée de l'emprunt (Maturité) C'est la période qui sépare la date d'émission de l'obligation de sa date de remboursement [13](#page=13) [8](#page=8). #### 2.2.6 Durée de vie résiduelle (Maturité résiduelle) C'est la période restant à courir entre la date actuelle et la date de remboursement de l'obligation [13](#page=13). #### 2.2.7 Taux nominal ou facial (Taux de coupon) Il sert à calculer le montant des intérêts dus aux prêteurs. Ce taux peut être [16](#page=16) [8](#page=8): * **Taux fixe**: Le taux reste constant pendant toute la durée de l'obligation [8](#page=8). * **Taux révisable**: Le taux d'intérêt est basé sur une référence connue, comme l'EURIBOR trois mois [16](#page=16). * **Taux indexé (variable)**: Le taux d'intérêt varie en même temps que son indice de référence [16](#page=16) [8](#page=8). #### 2.2.8 Périodicité Elle correspond à la fréquence de versement des intérêts (coupons). Elle est généralement annuelle sur le marché de l'euro, semestrielle sur les marchés anglais et américains, mais peut aussi être trimestrielle ou mensuelle [17](#page=17). #### 2.2.9 Garanties L'emprunt peut être assorti de garanties, telles qu'une garantie de l'État, d'une maison mère, une hypothèque, un nantissement ou une caution [14](#page=14). #### 2.2.10 Covenants Il s'agit de clauses qui limitent les actions possibles de la société émettrice pendant la durée de vie de l'emprunt afin de le sécuriser [14](#page=14). #### 2.2.11 Date de jouissance C'est la date à partir de laquelle les intérêts commencent à courir. Elle peut être différente de la date de règlement (jour où les fonds sont versés par les prêteurs) [15](#page=15). #### 2.2.12 Assimilation Plusieurs emprunts émis par le même émetteur peuvent présenter les mêmes caractéristiques (durée résiduelle, coupon, échéancier, prix de remboursement, garantie), permettant ainsi de les assimiler. Les avantages de l'assimilation sont la réduction des frais de gestion et l'augmentation de la liquidité des emprunts. Seul le prix d'émission peut différer [18](#page=18). > **Tip:** Une compréhension approfondie de chaque caractéristique d'une obligation est essentielle pour l'analyse financière et la prise de décision d'investissement. Ces caractéristiques déterminent les flux de trésorerie futurs et, par conséquent, le prix et le rendement de l'obligation. --- # Taux d’intérêt réel et nominal et obligations indexées sur l'inflation This section clarifies the relationship between real and nominal interest rates, emphasizing the role of inflation and introducing inflation-indexed bonds like the OATi. ### 3.1 Taux d'intérêt réel et nominal The distinction between real and nominal interest rates is fundamental to understanding investment returns and the impact of inflation [24](#page=24) [25](#page=25). #### 3.1.1 L'équation de Fisher The relationship between nominal interest rates, real interest rates, and inflation is captured by the Fisher equation. While the precise formulation is not detailed on the provided pages, the core concept is that the nominal interest rate reflects both the desired real return and the expected inflation [24](#page=24) [26](#page=26). #### 3.1.2 Inflation et rentabilité The nominal return on an investment, such as an obligation, must meet the investors' required return, which inherently includes anticipated inflation over the investment period. If the cash flows of an investment are adjusted to account for inflation, then the required return corresponds to the desired real return, as the risk associated with inflation is mitigated [26](#page=26). ### 3.2 Les obligations indexées sur l'inflation (OATi) Inflation-indexed bonds, specifically the Obligations Assimilables du Trésor indexées sur l'inflation (OATi), are designed to protect investors from the erosion of purchasing power due to inflation [27](#page=27). #### 3.2.1 Définition et fonctionnement An OATi is a debt instrument issued by the public Treasury. Both its principal, which is repaid at maturity, and its annual interest payments are indexed to inflation. These bonds are typically issued with maturities of ten or thirty years [27](#page=27). #### 3.2.2 Exemple d'OATEURi An example illustrates the calculation of coupon payments for an OATEURi. The first issuance by the AFT on July 25, 2001, had an expiry date of July 25, 2012, a coupon rate of 3%, and a nominal value (VN) of 1 euro. At the time of issuance, the Harmonised Index of Consumer Prices (IPCH) was 92.98 (with a base of 100 in 2005) [28](#page=28). * **Scenario:** In July 2010, the IPCH had risen to 108.68 [28](#page=28). * **Calculation:** * The increase in the IPCH between the issuance date and July 2010 was 16.89% [29](#page=29). * Consequently, the nominal value of the OATEURi was adjusted to 1.1689 euros [29](#page=29). * The coupon paid on that date was calculated as 0.03 multiplied by the adjusted nominal value: $0.03 \times 1.1689\text{ euros} = 0.0351\text{ centimes d'euros}$ [29](#page=29). > **Tip:** This example highlights how the principal amount of an OATi is adjusted for inflation, directly impacting the value of the coupon payments. > **Example:** Imagine an OATi with a 1000 euros principal and a 2% coupon rate. If inflation over a year causes the index to rise by 5%, the new principal becomes $1000 \times (1 + 0.05) = 1050$ euros. The coupon payment for that year would then be $1050 \times 0.02 = 21$ euros, an increase from the initial potential coupon of 20 euros if inflation were zero. #### 3.2.3 OATi and anticipated inflation The existence and market behaviour of OATi can provide insights into market expectations of future inflation. The yield on OATi, relative to conventional bonds, reflects the market's consensus on inflation over the bond's maturity [30](#page=30). --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Taux d’intérêt | Le prix d'un prêt ou d'un dépôt, généralement exprimé en pourcentage du montant principal, payé par l'emprunteur au prêteur pour l'utilisation des fonds. | | Valeur présente (PV) | La valeur actuelle d'une somme d'argent future ou d'une série de flux de trésorerie, compte tenu d'un taux de rendement spécifié. | | Valeur future (FV) | La valeur d'un actif à une date spécifiée dans le futur, en supposant un taux de croissance constant. | | Actualisation | Le processus de détermination de la valeur présente d'un montant d'argent à recevoir dans le futur. | | Capitalisation | Le processus de calcul de la valeur future d'une somme d'argent présente. | | Taux d’intérêt réel | Le taux d'intérêt d'un prêt après ajustement pour tenir compte de l'inflation ; il représente le coût réel de l'emprunt et le rendement réel des investissements. | | Taux d’intérêt nominal | Le taux d'intérêt annoncé ou affiché, sans tenir compte de l'effet de l'inflation. | | Obligation | Un instrument de dette émis par les gouvernements ou les sociétés pour lever des fonds, qui promet de payer au détenteur des intérêts périodiques (coupons) et de rembourser le principal à une date d'échéance spécifiée. | | Valeur nominale | La valeur faciale d'une obligation, qui est utilisée pour calculer le montant des coupons ; elle est généralement remboursée à l'échéance. | | Taux de coupon | Le taux d'intérêt annuel qu'une obligation paie sur sa valeur nominale, exprimé en pourcentage. | | Taux de rentabilité actuariel (TRA) | Le taux d'actualisation qui égale la valeur actuelle des flux de trésorerie futurs d'une obligation à son prix actuel sur le marché ; il représente le rendement total attendu d'une obligation si elle est détenue jusqu'à l'échéance. | | Remboursement in fine | Un type de remboursement d'emprunt où tous les intérêts sont payés périodiquement et le principal est remboursé en une seule somme à la fin de la durée de l'emprunt. | | Annuités constantes | Un plan de remboursement de prêt où chaque paiement périodique est le même montant, composé d'une partie des intérêts et d'une partie du principal. | | OATi (Obligation Assimilable du Trésor indexée sur l'inflation) | Un titre de créance émis par le Trésor public dont le capital et les intérêts sont indexés sur l'inflation, offrant une protection contre la hausse des prix. |

# Financement de l’activité et politique d’investissement de l’entreprise Une entreprise nécessite des financements pour soutenir son activité, qu'il s'agisse d'investissements à long terme ou du cycle d'exploitation à court terme, et doit définir une politique d'investissement adaptée [2](#page=2). ### 1.1 Analyse des besoins de financement Les besoins de financement d'une entreprise découlent de deux horizons temporels principaux [2](#page=2): #### 1.1.1 Besoins liés aux investissements (long terme) Les investissements correspondent aux engagements financiers à long terme dont le coût initial sera récupéré sur plusieurs années. Ils permettent l'acquisition d'actifs durables essentiels au fonctionnement et au développement de l'entreprise. Ils se traduisent par un besoin de financement à long terme. Ces investissements sont une condition d'adaptabilité et de développement, nécessaires face à l'évolution des consommations, de l'environnement et de la technologie [2](#page=2). #### 1.1.2 Besoins liés au cycle d'exploitation (court terme) Le cycle d'exploitation englobe les opérations courantes de l'activité, débutant par l'achat de matières premières et s'achevant par l'encaissement des ventes. Ce cycle génère un besoin de financement lié aux stocks (matières premières, produits fabriqués non vendus) et aux délais de paiement accordés aux clients. Parallèlement, les délais de paiement accordés par les fournisseurs constituent une ressource de financement à court terme. L'analyse financière distingue clairement ces besoins de court terme (< 1 an) des investissements de long terme (> 1 an) ] [2](#page=2). ### 1.2 La politique d'investissement Investir donne à l'entreprise les moyens d'atteindre ses objectifs dans les domaines de la production, de la distribution et humain. L'entreprise doit investir pour évoluer, innover, améliorer sa productivité, ses relations clients, sa rentabilité, ses produits, ses compétences, et maîtriser son impact environnemental. L'investissement est donc une condition essentielle à la survie et au développement de l'entreprise [2](#page=2). > **Tip:** Investir est une nécessité absolue pour une entreprise afin de rester compétitive dans un environnement en constante évolution technologique et économique [2](#page=2). #### 1.2.1 Les formes d'investissements Les investissements peuvent être classés en plusieurs catégories : ##### 1.2.1.1 Investissements corporels ou matériels Il s'agit de l'acquisition ou de la création de biens physiquement identifiables, qui correspondent aux immobilisations corporelles en comptabilité. Exemples: terrains, constructions, matériels, machines, mobilier, agencements. Le coût initial et les charges de fonctionnement étant connus, ces investissements permettent une évaluation de la rentabilité prévisionnelle (par exemple, comparer louer ou acheter un terrain) ] [2](#page=2). ##### 1.2.1.2 Investissements intellectuels ou immatériels Ces investissements ne sont pas matérialisés et peuvent être invisibles. Ils correspondent aux immobilisations incorporelles (brevets, licences d'exploitation, logiciels) ou sont simplement enregistrés en charges (formation du personnel, recherche, études de marché) . Bien que le coût initial soit appréhendable, son évaluation peut être imprécise, rendant parfois l'évaluation de la rentabilité difficile à court terme [2](#page=2). > **Tip:** La formation du personnel est considérée comme un investissement stratégique pour l'entreprise, bien que comptablement elle puisse être enregistrée comme une charge [2](#page=2). ##### 1.2.1.3 Investissements financiers Ils correspondent aux prises de participation ou à des contreparties non matérielles d'une somme payée pour accéder à une activité. Ils sont comptabilisés dans les immobilisations financières (titres de participation) ou incorporelles (fonds de commerce, droit au bail) ] [2](#page=2). ### 1.3 Les modes de financement de l'entreprise Le choix des modalités de financement dépend de la durée de l'engagement : #### 1.3.1 Financement à long terme (supérieur à un an) **Financements externes :** * **Emprunts bancaires:** Endettement à long terme (5 à 10 ans) pour financer des investissements. Utiliser des emprunts à long terme pour financer des matières premières serait inapproprié [3](#page=3). * **Obligations:** Semblable à un emprunt, mais auprès d'investisseurs (épargnants); représente une reconnaissance de dette de l'entreprise [3](#page=3). **Financements internes :** * **Apports en capital:** Augmentation du capital social par émission de nouvelles actions, impliquant l'entrée de nouveaux actionnaires [3](#page=3). * **Autofinancement:** Utilisation des profits générés par l'entreprise [3](#page=3). #### 1.3.2 Financement à court terme (inférieur à un an) **Financements externes :** * **Délais de paiement accordés par les fournisseurs:** Permet d'obtenir des biens ou services avant de les payer [3](#page=3). * **Découverts bancaires:** Dette à court terme contractée auprès de la banque. Il est conseillé de négocier des taux d'intérêt avantageux pour ces découverts [3](#page=3). * **Escomptes des effets de commerce:** Obtenir le paiement anticipé d'une créance commerciale auprès d'une banque [3](#page=3). * **Affacturage (factoring):** Transfert de créances commerciales à une société d'affacturage pour obtenir un remboursement rapide, souvent utilisé comme dernier recours pour les créances non réglées [3](#page=3). **Financements internes :** * **Dépôts en compte courant:** Utilisation de la trésorerie disponible [3](#page=3). * **Trésorerie:** Fonds disponibles détenus par l'entreprise [3](#page=3). ### 1.4 Le bilan de l'entreprise Le bilan présente la situation patrimoniale de l'entreprise à un instant T [3](#page=3). * **Actif:** Représente ce que l'entreprise possède (ses avoirs) . Il est toujours placé à gauche du bilan [3](#page=3). * **Passif:** Représente les ressources qui ont permis de financer les avoirs de l'entreprise. Il est toujours placé à droite du bilan [3](#page=3). Le total de l'actif doit toujours être égal au total du passif. Le bilan permet de distinguer les emplois stables (cycles longs) en haut du bilan, des emplois circulants et dettes circulantes (cycles d'exploitation) en bas du bilan [3](#page=3). > **Example:** > Une entreprise de livraison de fleurs a les avoirs suivants : > * Droit au bail : 30 000 dollars > * Installations : 40 000 dollars > * Véhicule : 14 000 dollars > * Stock de fleurs : 3 000 dollars > > Pour financer ces avoirs, l'entreprise a apporté ses économies (57 000 dollars) et contracté un emprunt (30 000 dollars). > > Le bilan se présente comme suit : > > | Actif | Montant | Passif | Montant | > | :------------------ | :-------- | :------------- | :-------- | > | Droit au bail | 30 000 | Capital | 57 000 | > | Installations | 40 000 | Emprunt | 30 000 | > | Véhicule | 14 000 | | | > | Stock | 3 000 | | | > | **Total Actif** | **87 000**| **Total Passif** | **87 000**| --- # Les modes de financement de l’entreprise et la présentation du bilan Ce chapitre aborde les différentes manières dont une entreprise peut obtenir les fonds nécessaires à son fonctionnement et à son développement, ainsi que la représentation structurée de sa situation patrimoniale à un instant T. ### 2.1 Les modes de financement de l'entreprise Le choix des modalités de financement dépend de la durée pendant laquelle les fonds sont nécessaires. On distingue les financements à long terme (supérieurs à un an) et les financements à court terme (inférieurs à un an). Ces financements peuvent être externes, c'est-à-dire provenant de tiers, ou internes, générés par l'entreprise elle-même [3](#page=3). #### 2.1.1 Financements à long terme Les financements à long terme sont utilisés pour financer les investissements durables de l'entreprise [3](#page=3). * **Financements externes à long terme :** * **Emprunts bancaires:** Il s'agit de dettes contractées auprès d'établissements bancaires pour une durée généralement comprise entre 5 et 10 ans, destinées à financer les actifs immobilisés de l'entreprise. Il est déconseillé d'utiliser un emprunt à long terme pour financer des éléments du cycle d'exploitation, comme les matières premières [3](#page=3). * **Émissions d'obligations:** Ces instruments représentent une reconnaissance de dette de l'entreprise envers des investisseurs, souvent appelés épargnants, qui lui prêtent des fonds sur le long terme [3](#page=3). * **Financements internes à long terme :** * **Apports en capital:** L'entreprise peut augmenter son capital en faisant entrer de nouveaux actionnaires, qui apportent des fonds en contrepartie de titres de propriété [3](#page=3). * **Autofinancement:** Il s'agit de la capacité de l'entreprise à générer des ressources financières grâce à ses bénéfices [3](#page=3). #### 2.1.2 Financements à court terme Les financements à court terme sont utilisés pour couvrir les besoins du cycle d'exploitation, c'est-à-dire les opérations courantes de l'entreprise d'une durée inférieure à un an [3](#page=3). * **Financements externes à court terme :** * **Délais de paiement accordés par les fournisseurs:** Les fournisseurs peuvent accorder des délais de règlement à leurs clients, permettant ainsi de reporter le paiement de biens ou services [3](#page=3). * **Découverts bancaires:** Ce sont des dettes à court terme contractées auprès d'une banque, permettant de faire face à des besoins de trésorerie ponctuels. Il est judicieux de négocier le taux d'intérêt de ces découverts [3](#page=3). * **Escompte des effets de commerce:** Il s'agit de la négociation d'un effet de commerce (comme un billet à ordre ou une lettre de change) avec une banque pour obtenir un paiement anticipé, avant sa date d'échéance [3](#page=3). * **Affacturage (factoring):** Cette procédure implique qu'une entreprise spécialisée dans le recouvrement prenne en charge les créances d'une autre entreprise, lui permettant d'obtenir un remboursement rapide. C'est une solution souvent envisagée en dernier recours pour obtenir le paiement des clients [3](#page=3). * **Financements internes à court terme :** * **Dépôts en compte courant:** Il s'agit de fonds que les dirigeants ou associés laissent à disposition de l'entreprise sur un compte courant [3](#page=3). * **Trésorerie:** Les liquidités disponibles au sein de l'entreprise constituent une source de financement interne à court terme [3](#page=3). > **Tip:** La distinction entre cycles longs (investissements et leur financement) et cycles courts (cycle d'exploitation) est fondamentale pour analyser la structure financière d'une entreprise et sa capacité à gérer ses flux de trésorerie. ### 2.2 La présentation du bilan Le bilan comptable est un état financier qui représente la situation patrimoniale d'une entreprise à un moment donné. Il est divisé en deux parties principales: l'actif et le passif [3](#page=3). * **L'actif:** Il recense ce que l'entreprise possède, ses avoirs. L'actif est toujours présenté à gauche du bilan [3](#page=3). * **Le passif:** Il recense les ressources qui ont permis de financer ces avoirs, c'est-à-dire les origines des fonds. Le passif est toujours présenté à droite du bilan [3](#page=3). La question fondamentale à laquelle répond le bilan est la suivante: L'actif répond à la question: que possède l'entreprise? Le passif répond à la question: d'où viennent les actifs? [3](#page=3). **Principe fondamental:** L'actif et le passif d'un bilan doivent toujours être égaux [3](#page=3). #### 2.2.1 Structure et composition du bilan La structure du bilan reflète la distinction entre les décisions à long terme (investissements et leur financement) et les décisions à court terme (cycle d'exploitation). Cette distinction permet de dégager quatre grandes masses [3](#page=3): * **En haut du bilan :** * **Ressources stables:** Elles correspondent aux financements à long terme, tels que les capitaux propres et les dettes à long terme. Elles financent les emplois stables [3](#page=3). * **Emplois stables (Immobilisations):** Ils correspondent aux investissements réalisés par l'entreprise, ayant une durée de vie supérieure à un an [4](#page=4). * **Immobilisations incorporelles:** Actifs non physiques tels que les frais d'établissement, les droits au bail, les brevets [4](#page=4). * **Immobilisations corporelles:** Actifs physiques tels que les terrains, les constructions, le matériel et l'outillage [4](#page=4). * **En bas du bilan :** * **Actif circulant:** Il comprend les éléments qui interviennent dans le cycle d'exploitation et dont la durée de vie est inférieure à un an. Cela inclut les stocks de produits finis, les stocks de matières premières, les créances sur les clients et les éléments de trésorerie [4](#page=4). * **Dettes circulantes:** Elles correspondent aux dettes à court terme, c'est-à-dire celles dont l'échéance est inférieure à un an [4](#page=4). #### 2.2.2 Bilan d'ouverture et bilan annuel Chaque entreprise établit un bilan d'ouverture lors de sa création. Par la suite, un bilan annuel est réalisé à la fin de chaque exercice comptable (12 mois d'activité). Ce bilan annuel met en évidence le résultat de l'exercice, qu'il soit un bénéfice ou une perte [4](#page=4). > **Exemple :** > Une entreprise de livraison de fleurs possède comme avoirs : un droit au bail (30 000 euros), des installations (40 000 euros), un véhicule (14 000 euros) et un stock de fleurs (3 000 euros). Pour financer ces avoirs, les propriétaires ont apporté leurs économies (57 000 euros) et contracté un emprunt (30 000 euros). > > Le bilan se présenterait ainsi : > > | Actif | Montant | Passif | Montant | > | :-------------------- | :-------- | :----------- | :-------- | > | Droit au bail | 30 000 EUR | Capital | 57 000 EUR | > | Installations | 40 000 EUR | Emprunt | 30 000 EUR | > | Véhicule | 14 000 EUR | | | > | Stock | 3 000 EUR | | | > | **Total Actif** | **87 000 EUR** | **Total Passif** | **87 000 EUR** | > > [3](#page=3). > **Tip:** La présentation des masses dans le bilan (haut pour le long terme, bas pour le court terme) permet d'évaluer la structure financière de l'entreprise et son risque. Une entreprise très endettée à court terme peut rencontrer des difficultés de trésorerie. --- # Gestion des ressources humaines (GRH) et stratégie RH La gestion des ressources humaines (GRH) est une fonction stratégique essentielle qui vise à aligner les compétences du personnel avec les besoins de l'entreprise et à en optimiser la contribution collective et individuelle [4](#page=4). ### 3.1 Présentation de la GRH La GRH se distingue de l'administration du personnel par son approche structurée et ses objectifs plus larges. L'administration du personnel se concentre sur les tâches administratives liées à l'emploi et à la rémunération, en appliquant les réglementations en vigueur. La GRH, quant à elle, est un ensemble de pratiques destinées à assurer en permanence l'adéquation quantitative et qualitative des ressources humaines aux besoins de l'entreprise, à développer la contribution individuelle et collective, et à maintenir un bon climat social tout en maîtrisant les coûts [4](#page=4). Les départements GRH sont responsables d'un large éventail de missions, notamment : * Embauche et organisation du travail [4](#page=4). * Élaboration et suivi des contrats de travail [4](#page=4). * Gestion des rémunérations et de la paie [4](#page=4). * Gestion de carrière et évaluation [4](#page=4). * Contrôle, discipline et déontologie [4](#page=4). * Santé et sécurité [4](#page=4). * Relations sociales et formation [4](#page=4). * Gestion des compétences et du temps de travail (aménagements, horaires, congés) [4](#page=4). * Gestion du changement et communication interne [4](#page=4). * Production de statistiques et bilans sociaux [4](#page=4). #### 3.1.1 Enjeux de la GRH Les enjeux de la GRH sont multiples et touchent à l'organisation de l'entreprise, au développement des compétences individuelles et collectives, à la performance globale de l'entreprise, et à son adaptation aux évolutions futures, notamment en termes de flexibilité et d'agilité [5](#page=5). ### 3.2 Acteurs de la GRH La gestion des ressources humaines implique une multitude d'acteurs, tant internes qu'externes à l'entreprise. #### 3.2.1 Acteurs internes * **Direction générale:** Définit la culture de l'entreprise [5](#page=5). * **Encadrement:** Personnes ayant des responsabilités de management, qui encadrent les équipes [5](#page=5). * **Personnel:** L'ensemble des salariés de l'entreprise [4](#page=4). * **Direction des ressources humaines (DRH):** Assure la mise en œuvre des politiques RH [4](#page=4). * **Représentants du personnel:** Instances élues par les salariés pour défendre leurs intérêts [5](#page=5). * **Comité Social et Économique (CSE):** Instance de représentation du personnel obligatoire dans les entreprises de plus de 11 salariés. Ses membres sont élus pour une durée maximale de 4 ans, et ses compétences varient selon la taille de l'entreprise. Les entreprises de 0 à 10 salariés n'ont pas de représentation du personnel institutionnalisée, le dialogue social s'organisant sans intermédiaires [5](#page=5). #### 3.2.2 Acteurs externes * **Pouvoirs publics (l'État):** Élaborent les lois et réglementations [5](#page=5). * **Collectivités territoriales:** Peuvent avoir un rôle dans le développement économique et l'emploi [5](#page=5). * **Les branches professionnelles:** Espaces de concertation, de gestion paritaire et de négociation collective entre représentants des salariés et employeurs, définissant les conditions de travail et d'emploi pour un secteur d'activité donné via des conventions collectives. Elles ont un rôle majeur dans l'élaboration des règles encadrant les contrats de travail, avec des domaines réservés, des domaines où leurs dispositions peuvent être impératives, et des domaines où l'accord d'entreprise prime sur l'accord de branche [5](#page=5). * **Conseil des Prud'hommes:** Instance de règlement des litiges entre salariés et entreprises [5](#page=5). * **Inspection du travail:** Rattachée au ministère du travail, elle veille à l'application du code du travail, constate les infractions, et peut prendre des décisions administratives [5](#page=5). * **Organisations patronales:** Représentent les employeurs [5](#page=5). * **Syndicats de salariés:** Représentent les travailleurs [5](#page=5). * **Organismes de formation et agences d'intérim:** Prestataires de services pour les entreprises [5](#page=5). ### 3.3 Stratégie et politique RH La GRH est l'opérationnalisation de la stratégie globale de l'entreprise. La **stratégie RH** est une vision à long terme de la gestion des ressources humaines, tandis que la **politique RH** en est la déclinaison opérationnelle, concrétisée par des mesures et actions. Une politique RH efficace doit être capable de donner une ligne directrice et de proposer des actions concrètes. Les entreprises doivent évaluer annuellement leur politique RH pour ajuster leurs actions [6](#page=6). #### 3.3.1 La politique RH Une politique RH performante comprend : * Une gestion administrative efficace, sécurisée et centralisée, avec un suivi constant de la réglementation [6](#page=6). * Une politique de recrutement visant à attirer et retenir les talents [6](#page=6). * Une politique de rémunération juste et valorisante [6](#page=6). * Un suivi individuel des salariés pour identifier les failles, répondre aux besoins spécifiques (ex: handicap), et accompagner le développement des compétences et l'évolution de carrière [6](#page=6). * Une gestion efficace des remontées d'informations des managers et collaborateurs, par le biais d'entretiens personnels et d'un suivi de carrière optimal [6](#page=6). * Une gestion rigoureuse des rapports humains et des relations sociales [6](#page=6). #### 3.3.2 La Gestion Prévisionnelle des Emplois et des Compétences (GPEC) La GPEC est un outil stratégique visant à faire correspondre les compétences des salariés à l'activité et aux perspectives d'évolution de l'entreprise. Elle identifie les compétences critiques à conserver, développer ou acquérir à court et moyen terme afin de rendre la stratégie de l'entreprise opérationnelle et d'adapter la GRH en conséquence. Toutes les entreprises mettent en place des procédures de GPEC pour anticiper leurs besoins futurs [6](#page=6). ### 3.4 Les rémunérations La rémunération est un élément stratégique de la politique d'entreprise, jouant un rôle crucial dans la reconnaissance et la valorisation de la contribution des ressources humaines, stimulant l'initiative, l'implication, l'efficacité, et favorisant la fidélisation des talents, tout en ayant un impact sur le coût du travail [6](#page=6). * **Définition:** Rémunération = salaire ou traitement ordinaire + avantages et accessoires (en nature ou en espèces) [6](#page=6). * **Salaire:** Versé au titulaire d'un contrat de travail en contrepartie de son travail. Il est fixé par l'employeur et peut faire l'objet d'une négociation individuelle dans le secteur privé. La fixation du salaire dans le privé est encadrée par la loi (SMIC), la non-discrimination, les conventions collectives de branche, les usages, et les accords d'entreprise [6](#page=6). * **Traitement:** Dans le secteur public, il constitue la base du statut, n'est pas contractuel et ne fait pas l'objet de négociations individuelles [6](#page=6). * **Dilemme des RH:** Valoriser le travail des salariés tout en maîtrisant le coût du facteur travail [6](#page=6). * **Salaire brut vs Salaire net:** Le salaire brut est le montant versé par l'entreprise avant prélèvements sociaux et cotisations. Après déduction des cotisations sociales et des impôts sur le revenu, le salarié perçoit le salaire net [6](#page=6). --- # Rémunération, coût du travail et développement des compétences La rémunération et le développement des compétences sont des piliers de la gestion des ressources humaines, visant à attirer, motiver et retenir les talents tout en assurant l'équilibre financier de l'entreprise et son adaptation aux évolutions futures [6](#page=6) [7](#page=7). ### 4.1 La rémunération : un élément stratégique La rémunération, qui englobe le salaire ordinaire et les avantages en nature ou en espèces, est un levier stratégique essentiel pour toute entreprise. Elle remplit plusieurs rôles fondamentaux [6](#page=6): * **Rémunérer le travail:** Reconnaître la contrepartie du travail effectué par le salarié [6](#page=6). * **Valoriser la contribution:** Reconnaître et mettre en valeur l'apport des ressources humaines à l'entreprise [6](#page=6). * **Inciter à la performance:** Stimuler l'initiative, l'implication et l'efficacité des collaborateurs [6](#page=6). * **Fidéliser les talents:** Maintenir les employés performants au sein de l'organisation [6](#page=6). * **Influencer le coût du travail:** Avoir un impact direct sur les charges de l'entreprise [6](#page=6). > **Tip:** La rémunération ne se limite pas à un aspect financier; elle est un outil puissant de management et de stratégie RH. Un bon niveau de salaire est une reconnaissance du travail accompli, essentielle pour la motivation [6](#page=6). #### 4.1.1 Salaire et traitement Il est crucial de distinguer le salaire du traitement : * **Salaire:** Versé dans le secteur privé à un titulaire de contrat de travail, en contrepartie de son travail. Il peut être fixé par l'employeur et faire l'objet de négociations individuelles. Sa fixation est encadrée par le SMIC, la non-discrimination, les conventions collectives de branche, les usages et les accords d'entreprise [6](#page=6). * **Traitement:** Dans le secteur public, il constitue la base du statut des fonctionnaires. Il n'est pas contractuel et ne fait pas l'objet de négociations individuelles [6](#page=6). Le salaire brut correspond au montant versé par l'entreprise avant tout prélèvement social. Après déduction des cotisations sociales (part salariale), on obtient le salaire net, duquel s'ajoutent désormais les impôts sur le revenu [6](#page=6). #### 4.1.2 Les dispositifs de participation et d'intéressement Ces dispositifs visent à associer les salariés aux performances de l'entreprise [7](#page=7). * **La participation:** Obligatoire dans les entreprises de plus de 50 salariés. Une prime est versée aux salariés en fonction des bénéfices de l'entreprise. Les salariés peuvent choisir entre un versement immédiat ou le placement sur un plan d'épargne salariale [7](#page=7). * **L'intéressement:** Non obligatoire. Il permet d'associer collectivement les salariés aux résultats ou aux performances de l'entreprise, basés sur des critères objectifs. Les primes peuvent également être placées sur un plan d'épargne [7](#page=7). > **Tip:** Ces dispositifs sont fondamentaux pour le partage de la valeur créée et la reconnaissance de la contribution des salariés aux succès de l'entreprise [7](#page=7). ### 4.2 Le coût du travail pour l'entreprise Le coût du travail pour l'entreprise est une notion plus large que le simple salaire brut. Il inclut une série d'éléments : * Salaires bruts versés [7](#page=7). * Charges sociales patronales [7](#page=7). * Frais d'assurance santé [7](#page=7). * Charges fiscales assises sur les salaires [7](#page=7). * Subventions au CSE et aux œuvres sociales [7](#page=7). * Frais de restauration et de transport [7](#page=7). * Frais de médecine du travail [7](#page=7). * Frais de formation [7](#page=7). * L'intéressement et la participation [7](#page=7). * Le coût du travail temporaire [7](#page=7). > **Example:** Une entreprise paie un salaire brut de 3000 euros à un employé. À cela s'ajoutent les charges sociales patronales (environ 40% du brut, soit 1200 euros), les frais de formation (50 euros), et une contribution aux œuvres sociales (20 euros). Le coût total du travail pour ce salarié s'élève donc à 4270 euros, sans compter les autres frais annexes. ### 4.3 L'équilibre du système de rémunération Un système de rémunération efficace doit répondre à trois questions fondamentales pour assurer l'équilibre financier de l'organisation [7](#page=7): 1. **Peut-on payer? (Équilibre financier)** Le coût total des ressources humaines doit être compatible avec les ressources financières de l'entreprise et son activité [7](#page=7). 2. **Ce qu'on paie est-il cohérent? (Équité interne)** Les salaires et autres rémunérations doivent être perçus comme "justes" par les salariés, en interne, par rapport aux autres postes [7](#page=7). 3. **Ce que l'on paie est-il suffisant? (Équilibre externe)** Les rémunérations doivent être en adéquation avec ce qui est pratiqué sur le marché du travail pour des emplois équivalents [7](#page=7). ### 4.4 La classification des postes La classification des emplois est un système de catégorisation et de positionnement des postes sur une échelle prédéterminée, souvent élaborée par une convention collective. Elle permet d'attribuer à chaque titulaire d'un emploi trois caractéristiques principales [7](#page=7): * **Un statut:** cadre, ETAM (employé-technicien-agent de maîtrise), ouvrier [7](#page=7). * **Un niveau (et échelon):** Indiquant le degré de responsabilité et d'ancienneté [7](#page=7). * **Un coefficient:** Associé à un salaire mensuel brut plancher (minimum de référence) [7](#page=7). > **Tip:** La classification des postes a un impact direct et majeur sur la rémunération des salariés, car elle détermine les salaires minimaux de référence [7](#page=7). ### 4.5 Le développement des compétences Le développement des compétences est crucial pour l'adaptation et la performance de l'entreprise. Il se décline à deux niveaux [7](#page=7): #### 4.5.1 Compétences individuelles Il s'agit de ce que l'individu sait "bien" faire en situation professionnelle. Elles peuvent être développées par divers moyens [7](#page=7): * Formation à l'entrée dans la fonction et formation continue [8](#page=8). * Apprentissage continu et expériences [8](#page=8). * Observation des exemples, conseils et partage d'expériences [8](#page=8). * Exploitation des ressources de l'environnement de travail: réseaux relationnels et d'expertise, ressources documentaires, outils [8](#page=8). > **Example:** Un commercial peut développer sa compétence à négocier par des formations spécifiques, en observant ses collègues plus expérimentés, en lisant des ouvrages sur la vente, et en utilisant les outils CRM mis à sa disposition par l'entreprise. #### 4.5.2 Compétences collectives Ce sont les savoir-faire d'un groupe d'individus qui dépassent la simple addition des compétences individuelles. Leur développement repose sur [7](#page=7): * L'intégration des jeunes et la transmission des savoirs et apprentissages [8](#page=8). * La formalisation par des procédures et des guides de procédures [8](#page=8). * L'établissement d'un langage commun, d'une communication fluide et d'une culture métier partagée [8](#page=8). * La gestion de projets collectifs avec des retours d'expérience [8](#page=8). * Le management d'équipes efficace [8](#page=8). > **Tip:** Une compétence collective forte se construit par la synergie et la collaboration au sein du groupe, permettant d'atteindre des objectifs inaccessibles individuellement [7](#page=7) [8](#page=8). --- # Processus de recrutement et impact stratégique des ressources et compétences Le recrutement est un processus clé de la gestion des ressources humaines visant à établir une adéquation optimale entre un individu et un poste, tandis que les ressources et compétences stratégiques confèrent un avantage concurrentiel durable à l'entreprise [8](#page=8) [9](#page=9). ### 5.1 Le processus de recrutement Le recrutement est un processus majeur en gestion des ressources humaines, qui se décompose en huit étapes distinctes afin d'assurer l'adéquation entre un individu et un poste à pourvoir [8](#page=8). #### 5.1.1 Les étapes du recrutement Le processus de recrutement est abordé comme une démarche séquentielle [8](#page=8). * **Étape 1: La définition du poste** [8](#page=8). * Identification du nom du poste [8](#page=8). * Définition des missions principales [8](#page=8). * Description des activités principales qui seront menées [8](#page=8). * Positionnement dans la structure hiérarchique (responsable hiérarchique, encadrement éventuel) [8](#page=8). * Définition des marges d'autonomie et des modalités de contrôle par le supérieur [8](#page=8). * Identification des moyens humains et matériels mis à disposition [8](#page=8). * **Étape 2: La définition du profil recherché** [8](#page=8). * Identification des savoirs théoriques, savoir-faire et savoir-être attendus [8](#page=8). * Spécification du niveau et du type de diplôme requis [8](#page=8). * Évaluation des compétences et de l'expérience nécessaires [8](#page=8). * Identification des connaissances spécifiques requises [8](#page=8). * Détermination des qualités humaines et comportementales souhaitées [8](#page=8). * Analyse du potentiel d'évolution du candidat pour s'adapter à l'évolution du poste [8](#page=8). * **Étape 3: La définition des sources de recrutement** [8](#page=8). * L'entreprise doit arbitrer entre un recrutement interne et un recrutement externe [8](#page=8). * **Recrutement interne :** * Avantages: S'inscrit dans une politique de promotion et de mobilité, constitue un élément de motivation important pour les collaborateurs désireux d'évoluer et d'acquérir de nouvelles tâches [8](#page=8). * **Recrutement externe :** * Avantages: Permet d'enrichir le capital humain et de diversifier les compétences [8](#page=8). * L'arbitrage dépend des opportunités disponibles [8](#page=8). * **Étape 4: La définition des moyens de recrutement** [8](#page=8). * L'entreprise utilise diverses méthodes : * Examen des candidatures spontanées [8](#page=8). * Diffusion d'annonces sur différents supports [8](#page=8). * Utilisation de réseaux (associations d'anciens élèves, par exemple) [8](#page=8). * Participation à des forums emploi [8](#page=8). * Recours à des organismes spécialisés (Pôle Emploi, cabinets de recrutement) [8](#page=8). * Recours à l'intérim [8](#page=8). * **Étape 5: La campagne de recrutement** [8](#page=8). * Il s'agit de mettre en œuvre les moyens définis pour attirer les candidats [8](#page=8). * **Étape 6: La sélection des candidats** [9](#page=9). * Cette étape implique généralement : * L'étude de la lettre de motivation et du CV [9](#page=9). * L'organisation de plusieurs entretiens: avec la direction, le département RH (si existant), le futur responsable encadrant, et potentiellement les membres de l'équipe pour assurer la cohésion d'équipe [9](#page=9). * L'utilisation potentielle de tests psychologiques (par exemple, pour des postes exigeant des aptitudes spécifiques) [9](#page=9). * Généralement, moins de dix dossiers sont sélectionnés pour passer aux entretiens [9](#page=9). * **Étape 7: La décision d’embauche et la signature du contrat** [9](#page=9). * C'est une décision qui engage l'entreprise et le candidat [9](#page=9). * Les responsables du recrutement prennent cette décision [9](#page=9). * **Étape 8: L’intégration du nouveau collaborateur** [9](#page=9). * L'intégration est l'ultime étape du recrutement et est essentielle à sa réussite [9](#page=9). * Elle comprend : * Un accueil structuré [9](#page=9). * Une phase de tutorat ou d'accompagnement [9](#page=9). * Un entretien de suivi à la fin d'une période donnée (souvent une période d'essai) pour faire le point avec le nouveau venu [9](#page=9). * Un recrutement est considéré comme réussi lorsque la personne reste dans l'entreprise, s'y plaît et convient aux employeurs [9](#page=9). * Il est recommandé de réaliser des bilans un an après l'embauche [9](#page=9). > **Tip:** Le recrutement est une opération coûteuse en temps et en moyens, notamment en raison du temps nécessaire à la formation. Une intégration réussie garantit que le recrutement n'est pas terminé tant que la personne n'est pas totalement intégrée [9](#page=9). ### 5.2 Impact stratégique des ressources et compétences Au-delà des ressources financières et humaines, les entreprises disposent de ressources et compétences qui revêtent une importance stratégique majeure. Ces éléments sont fondamentaux pour la production, la création de valeur, l'adaptation à l'environnement, l'innovation et la proposition de nouvelles solutions aux clients [9](#page=9). #### 5.2.1 Les ressources de l'entreprise Les ressources d'une entreprise sont multiples et variées. Elles peuvent être classées comme suit [9](#page=9): * **Ressources humaines:** Effectifs, âge, genre, qualification, adaptabilité, culture, diversité, etc [9](#page=9). * **Ressources financières:** Fonds propres et capacité d'emprunt, nécessitant une bonne solvabilité et réputation [9](#page=9). * **Ressources immatérielles:** Image, réputation, marques, clientèle fidèle, propriété intellectuelle [9](#page=9). * **Ressources physiques:** Locaux, équipements, localisation, système d'information, confort [9](#page=9). > **Tip:** Certaines de ces ressources, lorsqu'elles sont rares et très spécifiques, confèrent un avantage significatif à l'entreprise [9](#page=9). > **Example:** La localisation d'un hôtel ou d'un restaurant avec une belle vue constitue un atout considérable qui attire la clientèle, même si le service n'est pas nécessairement le meilleur [9](#page=9). #### 5.2.2 Les compétences de l'entreprise Les compétences correspondent à ce que l'entreprise et ses collaborateurs savent bien faire. On distingue plusieurs types de compétences [9](#page=9): * **Compétences générales:** Management, capacité d'organisation, prise de décision, contrôle, etc [9](#page=9). * **Compétences métier:** Savoir-faire, maîtrise des technologies, capacité d'innovation [9](#page=9). * **Compétences relationnelles:** Capacité à entretenir de bonnes relations avec les parties prenantes internes et externes [9](#page=9). > **Tip:** Certaines compétences sont considérées comme stratégiques car elles permettent à l'entreprise de se différencier durablement de ses concurrents [9](#page=9). > **Example:** La maîtrise de la technologie 5G par Huawei est un exemple de compétence stratégique [9](#page=9). #### 5.2.3 L'avantage concurrentiel durable Les ressources et compétences sont le socle de l'avantage concurrentiel d'une entreprise, particulièrement si elles sont rares, spécifiques, créent de la valeur pour le marché et permettent une différenciation durable par rapport aux concurrents [9](#page=9). $$ \text{Ressources spécifiques} + \text{Compétences spécifiques} \rightarrow \text{AVANTAGE COMPÉTITIF DURABLE} $$ [9](#page=9). Les entreprises doivent constamment veiller au développement de leurs ressources et compétences pour maintenir cet avantage [9](#page=9). --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Besoin en financement de long terme | Somme d'argent nécessaire pour acquérir des immobilisations (bâtiments, matériel, logiciels) dont l'amortissement s'étale sur plusieurs années. | | Cycle d’exploitation | Ensemble des opérations réalisées dans le cadre de l'activité normale de l'entreprise, de l'achat des matières premières à l'encaissement des ventes. | | Immobilisations corporelles | Biens physiques identifiables acquis ou créés par l'entreprise, tels que les terrains, constructions, matériels et mobilier. | | Immobilisations incorporelles | Actifs non matériels ou invisibles de l'entreprise, incluant les brevets, licences, logiciels, frais d'établissement ou fonds de commerce. | | Fonds de commerce | Ensemble d'éléments corporels et incorporels qui constituent une universalité de droit et forment un tout présentant un caractère de mobilité et permettant l'exploitation d'une activité commerciale. | | Droit au bail | Droit pour un commerçant d'occuper les locaux pour y exercer son activité, souvent assorti d'une indemnité à payer au précédent locataire. | | Emprunts bancaires | Sommes d'argent empruntées auprès d'un établissement bancaire, remboursables sur une durée déterminée avec intérêts. | | Obligations | Titres de créance émis par une entreprise ou un État pour emprunter des fonds auprès d'investisseurs, remboursables à terme avec paiement d'intérêts. | | Autofinancement | Financement des investissements et de l'activité de l'entreprise à partir de ses propres ressources générées par son activité (bénéfices). | | Délais de paiement fournisseurs | Période accordée par les fournisseurs aux entreprises pour régler leurs factures, constituant une source de financement à court terme. | | Découvert bancaire | Facilité de caisse accordée par une banque permettant à une entreprise de dépenser plus qu'elle n'a en compte, moyennant des agios. | | Affacturage | Service financier par lequel une entreprise cède ses créances commerciales à une société d'affacturage qui lui avance le montant des factures déduction faite de sa commission. | | Bilan patrimonial | État de la situation financière d'une entreprise à un moment donné, présentant d'un côté l'actif (ce que l'entreprise possède) et de l'autre le passif (ses ressources de financement). | | Actif | Partie du bilan qui recense les biens et droits possédés par l'entreprise (immobilisations, stocks, créances, trésorerie). | | Passif | Partie du bilan qui recense les ressources ayant permis de financer l'actif (capitaux propres, dettes). | | Ressources stables | Ressources financières dont l'entreprise dispose durablement, incluant les capitaux propres et les dettes à long terme, finançant les emplois stables. | | Emplois stables | Investissements durables de l'entreprise qui utilisent les ressources stables, comme les immobilisations corporelles et incorporelles. | | Actif circulant | Éléments du patrimoine de l'entreprise qui participent au cycle d'exploitation et sont destinés à être consommés ou vendus dans un délai court (stocks, créances clients, trésorerie). | | Dettes circulantes | Engagements financiers de l'entreprise dont l'échéance est inférieure à un an, tels que les dettes fournisseurs ou les découverts bancaires. | | GRH (Gestion des Ressources Humaines) | Ensemble des pratiques mises en œuvre pour gérer le personnel de l'entreprise, visant à optimiser la contribution des salariés aux objectifs de l'organisation. | | Administration du personnel | Ensemble des tâches administratives liées à la gestion de la paie, des contrats de travail, des congés et du respect de la législation sociale. | | GPEC (Gestion Prévisionnelle des Emplois et des Compétences) | Outil stratégique visant à anticiper les évolutions des emplois et des compétences nécessaires à l'entreprise pour adapter ses ressources humaines. | | Rémunération | Ensemble des sommes versées aux salariés en contrepartie de leur travail, incluant le salaire, les primes, les avantages en nature et en espèces. | | Salaire brut | Montant total des rémunérations versées par l'employeur avant déduction des cotisations sociales et fiscales. | | Salaire net | Montant des rémunérations perçu par le salarié après déduction de toutes les charges sociales et fiscales. | | Coût du travail | Ensemble des charges supportées par l'entreprise pour rémunérer son personnel, incluant les salaires bruts, les charges sociales patronales et autres frais associés. | | Équité interne | Principe selon lequel les rémunérations doivent être perçues comme justes et proportionnelles à la contribution de chaque salarié au sein de l'entreprise. | | Équilibre externe | Principe selon lequel les rémunérations doivent être compétitives par rapport à celles offertes sur le marché du travail pour des postes équivalents. | | Équilibre financier | Principe selon lequel le coût total de la masse salariale doit être compatible avec les ressources financières disponibles de l'entreprise. | | Participation | Dispositif légal dans les entreprises de plus de 50 salariés associant les employés aux bénéfices réalisés. | | Intéressement | Dispositif facultatif permettant d'associer les salariés aux résultats ou performances de l'entreprise sur la base de critères objectifs. | | Classification professionnelle | Système de catégorisation des emplois basé sur les qualifications, responsabilités et l'expérience, déterminant le niveau de rémunération. | | Compétence individuelle | Savoir-faire et savoir-être qu'une personne possède et applique dans l'exercice de ses fonctions professionnelles. | | Compétence collective | Capacité d'un groupe de personnes à collaborer et à atteindre des objectifs communs, dépassant la simple addition des compétences individuelles. | | Recrutement | Processus visant à identifier, attirer et sélectionner les candidats les plus qualifiés pour occuper un poste à pourvoir dans l'entreprise. | | Intégration | Phase suivant le recrutement, qui vise à faciliter l'adaptation du nouveau salarié à son poste, à l'équipe et à la culture de l'entreprise. | | Ressources immatérielles | Actifs non physiques d'une entreprise, tels que l'image de marque, la réputation, la propriété intellectuelle ou la clientèle fidèle. | | Avantage compétitif | Facteur qui permet à une entreprise de se distinguer de ses concurrents et de maintenir une position favorable sur le marché. |

# Financement de l'activité et politiques d'investissement Une entreprise nécessite des fonds pour fonctionner, distinguant les besoins liés aux investissements à long terme de ceux du cycle d'exploitation à court terme, tout en analysant les différentes formes d'investissements et leur impact sur la rentabilité [2](#page=2). ### 1.1 Distinction des besoins de financement Les besoins de financement d'une entreprise sont catégorisés selon leur horizon temporel : * **Besoins liés aux investissements (long terme):** Ces besoins concernent les engagements financiers sur une durée supérieure à un an, dont le coût initial est récupéré sur plusieurs années. Ils se traduisent par l'acquisition d'actifs tels que des bâtiments, du matériel ou des logiciels, ainsi que par la formation du personnel. L'analyse financière considère ces besoins comme relevant du long terme, supérieur à un an [2](#page=2). * **Besoins liés au cycle d'exploitation (court terme):** Ces besoins sont associés aux opérations courantes de l'entreprise, débutant à l'achat des matières premières et se terminant avec la vente et l'encaissement des produits. Ils se manifestent par des stocks de biens achetés ou produits non vendus, et des délais de paiement accordés aux clients, tout en bénéficiant de délais de paiement accordés par les fournisseurs. L'analyse financière classe ces besoins comme relevant du court terme, inférieur à un an [2](#page=2). ### 1.2 L'investissement : condition d'adaptabilité et de développement L'investissement est essentiel pour qu'une entreprise puisse atteindre ses objectifs dans divers domaines (production, distribution, humain) et pour son évolution face aux changements de consommation, d'environnement et de technologie. Il permet d'innover, d'améliorer la productivité, les relations clients, la rentabilité, les produits, les compétences et de maîtriser l'impact environnemental. Investir est donc une condition nécessaire à l'adaptabilité et au développement de l'entreprise, entraînant des engagements financiers importants [2](#page=2). #### 1.2.1 Types d'investissements Les investissements peuvent être classifiés comme suit : * **Investissements corporels ou matériels:** Il s'agit de l'acquisition ou de la création de biens physiquement identifiables, tels que les terrains, les constructions, le matériel, les machines, le mobilier et les agencements. Ces immobilisations corporelles permettent d'évaluer la rentabilité prévisionnelle en se basant sur le coût initial et les charges de fonctionnement connus [2](#page=2). * **Investissements intellectuels ou immatériels:** Ces investissements ne sont pas matérialisés et peuvent être invisibles, comme les brevets, les licences d'exploitation ou les logiciels (immobilisations incorporelles). Ils peuvent aussi inclure des charges telles que la formation du personnel, la recherche ou les études de marché. L'évaluation de leur rentabilité peut être difficile, surtout à court terme, en raison de coûts initiaux parfois imprécis. Par exemple, la formation du personnel est considérée comme un investissement mais peut être enregistrée comme charge en comptabilité [2](#page=2). * **Investissements financiers:** Ils correspondent à des prises de participation ou à des contreparties non matérielles d'une somme payée pour accéder à une activité. Ils sont comptabilisés dans les immobilisations financières (titres de participation) ou incorporelles (fonds de commerce, droit au bail) [2](#page=2). > **Tip:** Le fonds de commerce et le droit au bail sont des exemples d'investissements immatériels importants pour certaines activités commerciales [2](#page=2). ### 1.3 Les modes de financement de l'entreprise Le choix des modalités de financement dépend de la durée du besoin : #### 1.3.1 Financements à long terme (durée supérieure à un an) * **Financements externes :** * Emprunts auprès des banques [3](#page=3). * Émission d'obligations, assimilées à des emprunts auprès d'investisseurs [3](#page=3). * **Financements internes :** * Apports en capital par les actionnaires [3](#page=3). * Auto-financement grâce aux profits réalisés [3](#page=3). #### 1.3.2 Financements à court terme (durée inférieure à un an) * **Financements externes :** * Délais de paiement accordés par les fournisseurs [3](#page=3). * Découverts bancaires [3](#page=3). * Escomptes des effets de commerce [3](#page=3). * Affacturage (recours à une entreprise de recouvrement) [3](#page=3). * **Financements internes :** * Dépôts en compte courant d'associés [3](#page=3). * Utilisation de la trésorerie disponible [3](#page=3). ### 1.4 Le bilan : présentation et structure Le bilan d'une entreprise reflète sa situation patrimoniale à un instant T. Il est divisé en deux parties [3](#page=3): * **Actif (à gauche):** Représente ce que l'entreprise possède, ses avoirs [3](#page=3). * **Immobilisations:** Correspondent aux investissements réalisés (immobilisations incorporelles comme les frais d’établissements, droit au bail, brevets; immobilisations corporelles comme les terrains, constructions, matériels) [4](#page=4). * **Actif circulant:** Ce qui intervient dans le cycle d'exploitation (stocks de produits finis ou de biens nécessaires à la production, créances clients, éléments de trésorerie) [4](#page=4). * **Passif (à droite):** Indique comment les actifs ont été financés, les ressources de l'entreprise [3](#page=3). * **Capitaux propres:** Apports des propriétaires [4](#page=4). * **Dettes à long terme:** Financements contractés pour plus d'un an [4](#page=4). * **Dettes à court terme:** Financements contractés pour moins d'un an [4](#page=4). L'actif et le passif doivent toujours être égaux, car le passif répond à la question de l'origine des fonds utilisés pour acquérir les actifs [3](#page=3). > **Tip:** Le bilan fait ressortir quatre grandes masses: les ressources stables et les emplois stables (cycles longs, en haut du bilan) et l'actif circulant et les dettes circulantes (cycles d'exploitation, en bas du bilan) [3](#page=3). L'entreprise produit un bilan d'ouverture et des bilans annuels à la fin de chaque exercice comptable (12 mois), qui font apparaître le résultat (bénéfice ou perte) [4](#page=4). > **Example:** Une entreprise de livraison de fleurs dont les avoirs sont un droit au bail (30 000 euros), des installations (40 000 euros), un véhicule (14 000 euros) et un stock de fleurs (3 000 euros), pour un total actif de 87 000 euros. Pour financer ces avoirs, elle a utilisé ses économies (57 000 euros) et un emprunt (30 000 euros), totalisant un passif de 87 000 euros [3](#page=3). ### 1.5 La gestion des ressources humaines (GRH) Bien que distincte du financement et de l'investissement, la GRH est mentionnée comme une ressource fondamentale de l'entreprise. Elle diffère de l'administration du personnel, qui se concentre sur les tâches administratives liées à l'emploi et à la rémunération. La GRH vise à assurer l'adéquation des ressources humaines aux besoins de l'entreprise, à développer leur contribution et à maintenir un bon climat social tout en minimisant les coûts. Les départements GRH s'occupent d'embauche, d'organisation du travail, de contrats, de rémunération, de gestion de carrière, d'évaluation, de santé et sécurité, de relations sociales, de formation, de gestion des compétences, et de communication interne [4](#page=4). > **Tip:** La gestion des ressources humaines est un investissement stratégique qui, bien que n'étant pas toujours une immobilisation comptable directe, contribue significativement à la capacité d'innovation et à la productivité de l'entreprise [2](#page=2) [4](#page=4). --- # Gestion des ressources humaines (GRH) La Gestion des Ressources Humaines (GRH) est la gestion stratégique du personnel d'une entreprise, visant à aligner les compétences des employés avec les besoins organisationnels pour optimiser la performance et le climat social [4](#page=4). ### 2.1 Présentation de la GRH La GRH se distingue de l'administration du personnel. L'administration du personnel se concentre sur les tâches administratives liées à l'emploi et à la rémunération, assurant la conformité légale et réglementaire. En revanche, la GRH est un ensemble structuré de pratiques qui vise à [4](#page=4): * Assurer en permanence l'adéquation quantitative et qualitative des ressources en personnel aux besoins de l'entreprise [4](#page=4). * Développer la contribution individuelle et collective des employés [4](#page=4). * Maintenir un bon climat social tout en minimisant les coûts [4](#page=4). Les missions typiques des départements GRH incluent: l'embauche, l'organisation du travail, l'élaboration et le suivi des contrats de travail, la rémunération et la gestion de la paie, la gestion de carrière, l'évaluation, le contrôle disciplinaire, la déontologie, la santé et la sécurité, les relations sociales, la formation, la gestion des compétences, la gestion du temps de travail (aménagement, horaires, congés), la gestion du changement, la communication interne, et l'élaboration de statistiques et bilans sociaux [4](#page=4). ### 2.2 Enjeux de la GRH Les enjeux de la GRH sont multiples et touchent à l'organisation de l'entreprise, au développement des parcours professionnels et des compétences, à la performance globale, et à l'évolution de l'entreprise en termes de flexibilité et d'agilité [5](#page=5). ### 2.3 Acteurs de la GRH Les acteurs impliqués dans la GRH peuvent être internes ou externes à l'entreprise. #### 2.3.1 Acteurs internes * **Direction générale:** Définit la culture de l'entreprise [5](#page=5). * **Encadrement:** Personnes responsables de l'animation et de la gestion des équipes [5](#page=5). * **Personnel:** L'ensemble des salariés de l'entreprise [5](#page=5). * **Direction des ressources humaines:** Service dédié à la gestion du personnel [5](#page=5). * **Représentants du personnel:** Élus pour représenter les salariés. Dans les entreprises de plus de 11 salariés, le Comité Social et Économique (CSE) est l'instance de représentation. Le droit de représentation est inscrit dans la Constitution française. Dans les très petites entreprises (TPE, 0-10 salariés), le dialogue social s'organise sans intermédiaires [5](#page=5). #### 2.3.2 Acteurs externes * **Pouvoirs publics (l'État):** Établissent le cadre légal et réglementaire [5](#page=5). * **Collectivités territoriales:** Peuvent avoir un rôle dans le développement économique local impactant l'emploi [5](#page=5). * **Les branches professionnelles:** Espaces de concertation, de gestion paritaire et de négociation collective entre représentants des salariés et employeurs pour un secteur d'activité donné, formalisés par les conventions collectives. Elles traitent de nombreux sujets tels que l'embauche, la vie du contrat de travail, les classifications, la formation, ou les régimes de prévoyance et de frais de santé. Une convention de branche joue un rôle majeur dans l'élaboration des règles encadrant les contrats de travail, en définissant des domaines réservés, des dispositions impératives, ou des domaines où l'accord d'entreprise prime. Une entreprise ne peut pas agir sans l'accord de sa branche [5](#page=5). * **Conseil des Prud'hommes:** Instance de règlement des différends entre salariés et entreprises, fonctionnant comme un tribunal [5](#page=5). * **Inspection du travail:** Rattachée au ministère du travail, elle contrôle l'application du droit du travail, veille à l'hygiène et à la sécurité, constate les infractions et prend des décisions administratives [5](#page=5). * **Organisations patronales:** Syndicats représentant les employeurs [5](#page=5). * **Syndicats de salariés:** Organisations représentant les salariés [5](#page=5). * **Organismes de formation:** Proposent des programmes de développement des compétences [5](#page=5). * **Agences d'intérim:** Facilitent le recrutement temporaire [5](#page=5). ### 2.4 Stratégie et politique RH La GRH est l'opérationnalisation de la stratégie globale de l'entreprise. Elle doit être cohérente avec la vision à long terme, les missions et les buts fixés par l'entreprise [6](#page=6). * **Stratégie RH:** Vision à long terme de la gestion des ressources humaines [6](#page=6). * **Politique RH:** Déclinaison opérationnelle de la stratégie RH, concrétisée par des mesures et actions [6](#page=6). #### 2.4.1 La Gestion Prévisionnelle des Emplois et des Compétences (GPEC) La GPEC vise à faire correspondre les compétences des salariés à l'activité et aux perspectives d'évolution de l'entreprise, en identifiant les compétences critiques à conserver, développer ou acquérir. Son objectif est de rendre opérationnelle la stratégie de l'entreprise et d'adapter la gestion des RH en conséquence [6](#page=6). #### 2.4.2 Composantes d'une politique RH efficace Une politique RH efficace implique : * Une gestion administrative efficiente, sécurisée et centralisée [6](#page=6). * Une politique de recrutement attractive pour les talents et rétentive pour les employés actuels [6](#page=6). * Une politique de rémunération juste et valorisante [6](#page=6). * Un suivi individuel des salariés pour identifier les failles, apporter des actions correctives, prendre en compte les besoins spécifiques (ex: handicap) et veiller au développement des compétences et à l'évolution de carrière [6](#page=6). * Une gestion efficace des remontées d'informations des managers et collaborateurs, notamment via des entretiens personnels et un suivi des carrières optimal [6](#page=6). * Une gestion des rapports humains et des relations sociales essentielle à la vie de l'entreprise [6](#page=6). ### 2.5 La rémunération La rémunération est un élément stratégique pour l'entreprise, jouant un rôle clé dans : * La reconnaissance et la valorisation de la contribution des ressources humaines [6](#page=6). * La motivation, l'implication et l'efficacité des salariés [6](#page=6). * La fidélisation des talents [6](#page=6). * L'impact sur le coût du facteur travail pour l'entreprise [6](#page=6). La rémunération comprend le salaire ou traitement ordinaire, ainsi que les avantages et accessoires payés en nature ou en espèce [6](#page=6). * **Salaire:** Versé au titulaire d'un contrat de travail en contrepartie du travail. Il est fixé par l'employeur et peut faire l'objet d'une négociation individuelle dans le secteur privé. Dans le privé, sa fixation est encadrée par la loi (SMIC), les conventions collectives de branche, les usages et les accords d'entreprise [6](#page=6). * **Traitement:** Base de rémunération dans le secteur public, non contractuel et sans négociation individuelle [6](#page=6). Un bon niveau de salaire est essentiel pour reconnaître le travail, le valoriser et motiver les salariés. Il existe un dilemme pour les RH: motiver en donnant de la valeur tout en prenant en charge le coût du facteur travail [6](#page=6). Le **salaire brut** est le montant versé par l'entreprise avant les prélèvements sociaux et les cotisations. Après la part du salarié dans les cotisations sociales, on arrive au **salaire net**, auquel s'ajoutent les impôts sur le revenu pour obtenir le montant perçu par le salarié [6](#page=6). #### 2.5.1 Le coût du travail pour l'entreprise Le coût total du travail pour une entreprise inclut : * Les salaires bruts versés [7](#page=7). * Les charges sociales patronales [7](#page=7). * Les frais d'assurance santé [7](#page=7). * Les charges fiscales assises sur les salaires [7](#page=7). * Les subventions au CSE et aux œuvres sociales [7](#page=7). * Les frais de restauration et de transport [7](#page=7). * Les frais de médecine du travail [7](#page=7). * Les frais de formation [7](#page=7). * L'intéressement et la participation [7](#page=7). * Le coût du travail temporaire [7](#page=7). #### 2.5.2 Le système de rémunération : un équilibre à trouver Le système de rémunération doit trouver un équilibre entre trois dimensions : 1. **Équilibre financier:** L'entreprise peut-elle payer? Le coût total des ressources humaines doit être compatible avec les ressources financières et l'activité de l'entreprise [7](#page=7). 2. **Équité interne:** Ce que l'on paie est-il cohérent? Les salaires et rémunérations doivent être ressentis comme "justes" par les salariés. Si la rémunération est jugée insuffisante, cela peut entraîner des difficultés de recrutement et une rotation du personnel [7](#page=7). 3. **Équilibre externe:** Ce que l'on paie est-il suffisant? Les rémunérations doivent être conformes à ce qui est payé ailleurs sur le marché du travail pour des emplois équivalents. Les rémunérations doivent également évoluer dans le temps, nécessitant des augmentations périodiques [7](#page=7). #### 2.5.3 La participation et l'intéressement Ces dispositifs visent à associer les salariés aux bénéfices et aux performances de l'entreprise [7](#page=7). * **Participation:** Obligatoire dans les entreprises de plus de 50 salariés. Une prime est versée sur la base des bénéfices de l'entreprise. Les salariés peuvent demander le versement immédiat ou l'épargner [7](#page=7). * **Intéressement:** Facultatif. Les primes versées associent collectivement les salariés aux résultats ou performances de l'entreprise sur la base de critères objectifs. Ces primes peuvent également être épargnées [7](#page=7). #### 2.5.4 La classification La classification est un système de catégorisation et de positionnement des emplois sur une échelle prédéterminée, élaboré par une convention collective. Elle peut être aménagée dans l'entreprise si elle est au moins aussi favorable que la grille conventionnelle nationale. C'est un enjeu majeur pour la rémunération des salariés. Le système de classification explicite les postes, les qualifications, et attribue trois caractéristiques aux titulaires d'un emploi: un statut (cadre, ETAM, ouvrier), un niveau (et échelon), et un coefficient associé à un salaire mensuel brut plancher. Des exemples sont visibles dans la métallurgie [7](#page=7). ### 2.6 Développer les compétences Les compétences peuvent être individuelles ou collectives [7](#page=7). * **Compétence individuelle:** Ce que l'individu sait "bien" faire dans une situation professionnelle [7](#page=7). * **Compétence collective:** Ce qu'un groupe d'individus sait "bien" faire, dépassant la simple addition des compétences individuelles [7](#page=7). #### 2.6.1 Développer les compétences individuelles Cela peut se faire par : * La formation par l'entreprise à l'entrée dans la fonction [8](#page=8). * La formation continue tout au long de l'activité [8](#page=8). * L'apprentissage continu [8](#page=8). * L'observation d'expériences, les conseils d'autrui [8](#page=8). * L'exploitation des ressources de l'environnement de travail: réseaux relationnels et d'expertise, réseaux documentaires et informationnels, outils [8](#page=8). #### 2.6.2 Développer les compétences collectives Cela passe par : * L'intégration des jeunes, la transmission des savoirs et l'apprentissage [8](#page=8). * La mise en place de procédures et de guides de procédures [8](#page=8). * L'établissement d'un langage commun, d'une culture métier [8](#page=8). * La gestion de projets collectifs avec retour d'expérience [8](#page=8). * Le management des équipes [8](#page=8). ### 2.7 Le recrutement Le recrutement est un acte majeur de la GRH qui doit assurer l'adéquation entre un individu et un poste à pourvoir. Ce processus se déroule en 8 étapes [8](#page=8). #### 2.7.1 Étapes du recrutement * **Étape 1: Définition du poste:** Identification du nom du poste, de ses missions, de la description des activités, de sa situation dans la structure hiérarchique, des marges d'autonomie et des moyens mis à disposition (humains et matériels) [8](#page=8). * **Étape 2: Définition du profil recherché:** Détermination des savoirs théoriques, savoir-faire, savoir-être (comportement) attendus, du niveau et type de diplôme, des compétences et de l'expérience, des connaissances spécifiques, des qualités humaines et comportementales, ainsi que du potentiel d'évolution [8](#page=8). * **Étape 3: Définition des sources de recrutement:** Arbitrage entre recrutement interne (promotion et mobilité) et externe (enrichissement du capital humain, diversification des compétences). Le choix dépend des opportunités [8](#page=8). * **Étape 4: Définition des moyens de recrutement:** L'entreprise peut examiner les candidatures spontanées, passer des annonces, utiliser ses réseaux (associations d'anciens élèves), participer à des forums emploi, faire appel à des organismes spécialisés (Pôle Emploi, cabinets de recrutement), ou recourir à l'intérim [8](#page=8). * **Étape 5: La campagne de recrutement:** Ensemble des actions de recherche de candidats [8](#page=8). * **Étape 6: La sélection des candidats:** Cela inclut l'étude de la lettre de motivation et du CV, plusieurs entretiens (direction, RH, futur responsable, équipe), et potentiellement des tests psychologiques [9](#page=9). * **Étape 7: La décision d'embauche et la signature du contrat:** Une décision qui engage l'entreprise [9](#page=9). * **Étape 8: L'intégration:** La dernière étape, comprenant l'accueil, une phase de tutorat ou d'accompagnement, et un entretien de suivi à la fin de la période d'essai [9](#page=9). Le recrutement est un processus coûteux en temps et en ressources, notamment pour la formation. Un recrutement est réussi lorsque la personne reste, s'épanouit et convient aux employeurs. Des bilans sont souvent réalisés un an après l'embauche [9](#page=9). ### 2.8 Impact stratégique des ressources et compétences Les ressources et compétences d'une entreprise ont un impact stratégique, car elles permettent de produire, créer de la valeur, évoluer, s'adapter, innover et proposer de nouvelles solutions [9](#page=9). #### 2.8.1 Les ressources de l'entreprise Elles sont multiples : * **Humaines:** Effectifs, âges, genre, qualification, adaptabilité, culture, diversité [9](#page=9). * **Financières:** Capitaux existants et capacité d'emprunt [9](#page=9). * **Immatérielles:** Image, réputation, marques, clientèle fidèle, propriété intellectuelle [9](#page=9). * **Physiques:** Locaux, équipement, localisation, système d'information [9](#page=9). Certaines de ces ressources sont rares et spécifiques, conférant un avantage à l'entreprise (ex: la localisation d'un hôtel) [9](#page=9). #### 2.8.2 Les compétences de l'entreprise Ce sont les savoir-faire de l'entreprise et de ses hommes. Elles peuvent être [9](#page=9): * **Générales:** Management, organisation, prise de décision, contrôle [9](#page=9). * **Métier:** Savoir-faire technique, maîtrise des technologies, capacité d'innovation [9](#page=9). * **Relationnelles:** Capacité à entretenir de bonnes relations avec les parties prenantes [9](#page=9). Certaines compétences sont stratégiques et permettent à l'entreprise de se différencier de ses concurrents (ex: la maîtrise de la 5G par Huawei) [9](#page=9). Les ressources et compétences, lorsqu'elles sont rares, spécifiques, valorisées sur le marché et permettent une différenciation durable, constituent la base d'un avantage compétitif durable. Les entreprises doivent constamment veiller à développer leurs ressources et compétences [9](#page=9). --- # La rémunération et la classification Cette section aborde la rémunération en tant qu'élément stratégique de la politique RH, son rôle, sa composition, les différents types de rémunérations, ainsi que les systèmes de classification des emplois et leur lien avec la rémunération. ### 3.1 La rémunération : un élément stratégique La rémunération est un pilier fondamental de la politique d'entreprise, visant à récompenser le travail, à valoriser la contribution des employés et à favoriser l'engagement, l'implication, l'efficacité et la fidélisation des talents. Elle représente un coût significatif pour l'entreprise, impactant directement le coût du facteur travail [6](#page=6). #### 3.1.1 Définition et composition La rémunération englobe le salaire ou traitement ordinaire, ainsi que les avantages et accessoires payés en nature ou en espèces [6](#page=6). * **Le salaire**: Rémunération versée à un salarié en contrepartie de son travail, fixée par l'employeur et potentiellement négociable individuellement. Dans le secteur privé, sa fixation est encadrée par le SMIC, la non-discrimination, les conventions collectives de branche, les usages et les accords d'entreprise [6](#page=6). * **Le traitement**: Terme utilisé dans le secteur public, il constitue la base du statut du fonctionnaire, n'est pas contractuel et ne fait pas l'objet de négociations individuelles [6](#page=6). #### 3.1.2 Le coût du travail pour l'entreprise Le coût du travail pour l'entreprise inclut plusieurs composantes : * Les salaires bruts versés [7](#page=7). * Les charges sociales patronales [7](#page=7). * Les frais d'assurance santé [7](#page=7). * Les charges fiscales assises sur les salaires [7](#page=7). * Les subventions au CSE et aux œuvres sociales [7](#page=7). * Les frais de restauration et de transport [7](#page=7). * Les frais de médecine du travail [7](#page=7). * Les frais de formation [7](#page=7). * L'intéressement et la participation [7](#page=7). * Le coût du travail temporaire [7](#page=7). #### 3.1.3 Le dilemme des RH Les professionnels des Ressources Humaines sont confrontés au dilemme de vouloir valoriser le travail des salariés tout en maîtrisant le coût du facteur travail pour l'entreprise [6](#page=6). #### 3.1.4 Salaire brut et salaire net Le salaire brut est le montant versé par l'entreprise avant les prélèvements sociaux et cotisations sociales. Après que le salarié ait payé sa part de cotisations sociales, on obtient le salaire net, duquel sont déduits les impôts sur le revenu [6](#page=6). #### 3.1.5 La participation et l'intéressement Ce sont des dispositifs visant à associer les salariés aux bénéfices ou aux performances de l'entreprise [7](#page=7). * **La participation**: Obligatoire dans les entreprises de plus de 50 salariés, elle verse une prime basée sur les bénéfices de l'entreprise. Les salariés peuvent opter pour un versement immédiat ou le placer sur un plan d'épargne salariale [7](#page=7). * **L'intéressement**: Non obligatoire, il permet d'associer collectivement les salariés aux résultats ou performances de l'entreprise via des primes basées sur des critères objectifs. Ces primes peuvent également être versées sur un plan d'épargne salariale [7](#page=7). > **Tip:** La participation et l'intéressement sont des leviers importants pour partager la valeur créée par l'entreprise et motiver les salariés au-delà de la rémunération fixe. ### 3.2 Le système de rémunération : un équilibre à trouver Le système de rémunération repose sur trois piliers d'équilibre : #### 3.2.1 Équilibre financier Il s'agit de répondre à la question: "Peut-on payer?". Le coût total des ressources humaines doit être compatible avec les ressources financières de l'entreprise et son activité [7](#page=7). #### 3.2.2 Équité interne Il s'agit de répondre à la question: "Ce qu'on paie est-il cohérent?". Les salaires et autres rémunérations doivent être perçus comme "justes" par les salariés [7](#page=7). > **Tip:** Un manque de perception de justice dans la rémunération peut entraîner le départ des salariés et rendre le recrutement plus difficile. #### 3.2.3 Équilibre externe Il s'agit de répondre à la question: "Ce que l'on paie est-il suffisant?". Les rémunérations doivent être conformes à ce qui est payé ailleurs sur le marché du travail pour des emplois équivalents [7](#page=7). > **Tip:** Il est essentiel de faire évoluer la rémunération au fil du temps pour maintenir sa pertinence et son attrait sur le marché du travail. ### 3.3 La classification des emplois La classification est un système de catégorisation et de positionnement des emplois sur une échelle prédéterminée, généralement élaborée par une convention collective propre à chaque activité. Elle peut être adaptée dans l'entreprise si l'adaptation est au moins aussi favorable que la grille conventionnelle nationale [7](#page=7). > **Example:** L'exemple de la métallurgie (page 10) illustre comment un accord national définit les contrats de travail, les préavis et les conditions de départ à la retraite, négociés entre syndicats, employés et patronat. #### 3.3.1 Composantes de la classification Le système de classification explicite les postes, les qualifications et attribue aux titulaires d'un emploi trois caractéristiques principales : * **Un statut**: Cadre, ETAM (employé-technicien-agent de maîtrise), ouvrier [7](#page=7). * **Un niveau (et échelon)** [7](#page=7). * **Un coefficient**: Associé à un salaire mensuel brut plancher (minimum de référence) [7](#page=7). #### 3.3.2 Lien avec la rémunération La classification des emplois a un impact majeur sur la rémunération des salariés, car le coefficient associé à chaque emploi détermine un salaire minimum de référence. Il est crucial de consulter les niveaux et les coefficients définis dans les accords nationaux et les conventions collectives pour comprendre cette relation [7](#page=7). ### 3.4 Les compétences La gestion des ressources humaines considère les compétences dans une situation professionnelle [7](#page=7). * **Compétence individuelle**: Ce que l'individu sait bien faire dans un contexte professionnel [7](#page=7). * **Compétence collective**: Ce que le groupe d'individus sait bien faire, dépassant la simple addition des compétences individuelles [7](#page=7). > **Example:** Dans un CV, il est plus pertinent de mentionner des capacités plutôt que des compétences directement. La standardisation des tâches, comme dans la préparation d'un produit chez McDonald's, peut être considérée comme une forme de compétence collective applicative. --- # Le recrutement et le développement des compétences Ce sujet aborde les processus fondamentaux de recrutement et de développement des compétences, essentiels pour acquérir et maintenir un avantage compétitif pour l'entreprise. ### 4.1 Le recrutement : un processus structuré Le recrutement est un acte majeur de gestion des ressources humaines visant à assurer l'adéquation entre un individu et un poste à pourvoir. Il se déroule en huit étapes distinctes [8](#page=8). #### 4.1.1 Les étapes du recrutement 1. **Définition du poste**: Il s'agit d'identifier le nom du poste, ses missions principales, la description des activités à réaliser, sa situation dans la hiérarchie (responsabilités, encadrement, autonomie), et les moyens mis à disposition (humains et matériels) [8](#page=8). 2. **Définition du profil**: Cette étape consiste à définir le savoir théorique, le savoir-faire et le savoir-être (comportement) attendus, le niveau et le type de diplôme, les compétences et l'expérience requises, les connaissances spécifiques, les qualités humaines et comportementales, ainsi que le potentiel d'évolution du candidat [8](#page=8). 3. **Définition des sources**: L'entreprise doit arbitrer entre un recrutement interne (promotion et mobilité des collaborateurs, source de motivation) et un recrutement externe (enrichissement du capital humain, diversification des compétences). L'arbitrage se fait en fonction des opportunités [8](#page=8). 4. **Définition des moyens**: Les entreprises utilisent diverses méthodes pour recruter, telles que l'examen des candidatures spontanées, la diffusion d'annonces sur différents supports, l'exploitation de réseaux (associations d'anciens élèves), la participation à des forums emploi, le recours à des organismes spécialisés (Pôle Emploi, cabinets de recrutement), et l'intérim [8](#page=8). 5. **La campagne**: Cette phase implique généralement la sélection d'un nombre restreint de dossiers (moins de dix) avant de procéder aux entretiens [9](#page=9). 6. **La sélection des candidats**: Elle comprend l'étude de la lettre de motivation et du CV, plusieurs entretiens (direction, RH, responsable hiérarchique, membres de l'équipe), et parfois l'utilisation de tests psychologiques [9](#page=9). 7. **La décision d'embauche et la signature du contrat**: C'est une décision engageante qui formalise l'accord entre l'entreprise et le candidat [9](#page=9). 8. **L'intégration**: Cette dernière étape, essentielle à la réussite du recrutement, inclut un accueil, une phase de tutorat ou d'accompagnement, et un entretien de suivi à l'issue d'une période d'essai. Un recrutement réussi se mesure à la pérennité de la relation et à la satisfaction mutuelle [9](#page=9). > **Tip:** Le recrutement est un processus coûteux et chronophage, notamment lorsqu'il inclut la formation. Il est crucial de ne considérer le recrutement comme achevé que lorsque le nouvel employé est totalement intégré. #### 4.1.2 Le coût du travail Le coût du travail pour l'entreprise comprend plusieurs éléments: les salaires bruts, les charges sociales patronales, les frais d'assurance santé, les charges fiscales assises sur les salaires, les subventions au CSE et aux œuvres sociales, les frais de restauration et de transport, les frais de médecine du travail, les frais de formation, l'intéressement, la participation, et le coût du travail temporaire [7](#page=7). #### 4.1.3 Le système de rémunération Le système de rémunération doit répondre à trois questions pour assurer un équilibre financier et externe, ainsi qu'une équité interne : * **Peut-on payer?** (Équilibre financier): Le coût total des ressources humaines doit être compatible avec les ressources financières de l'entreprise et son activité [7](#page=7). * **Ce qu'on paie est-il cohérent?** (Équilibre interne): Les salaires et autres rémunérations doivent être perçus comme justes [7](#page=7). * **Ce que l'on paie est-il suffisant?** (Équilibre externe): Les rémunérations doivent être conformes à celles du marché du travail pour des emplois équivalents [7](#page=7). > **Tip:** Ne pas payer suffisamment les salariés peut entraîner leur départ et rendre le recrutement difficile. Il est également nécessaire de faire évoluer la rémunération dans le temps pour maintenir la satisfaction. ##### 4.1.3.1 La participation et l'intéressement La participation est un dispositif obligatoire dans les entreprises de plus de 50 salariés, où une prime est versée sur la base des bénéfices. L'intéressement, quant à lui, n'est pas obligatoire et permet d'associer les salariés aux résultats ou performances de l'entreprise sur la base de critères objectifs. Ces primes peuvent être versées immédiatement ou sur un plan d'épargne salariale [7](#page=7). ##### 4.1.3.2 La classification La classification est un système de catégorisation et de positionnement des emplois sur une échelle prédéterminée, souvent élaboré par une convention collective. Elle explicite les postes, les qualifications et attribue à chaque emploi un statut (cadre, ETAM, ouvrier), un niveau (et échelon), et un coefficient associé à un salaire mensuel brut plancher [7](#page=7). > **Example:** Le système de classification dans la métallurgie définit des niveaux et des coefficients rattachés à des salaires planchers [7](#page=7). ### 4.2 Le développement des compétences Le développement des compétences est crucial pour maintenir l'avantage compétitif d'une entreprise. #### 4.2.1 Compétences individuelles et collectives * **Compétence individuelle**: Désigne ce que l'individu sait "bien" faire en situation professionnelle. On parle de "capacité" dans un CV plutôt que de "compétence" [7](#page=7). * **Compétence collective**: Représente ce que le groupe d'individus sait "bien" faire, dépassant la simple addition des compétences individuelles [7](#page=7). #### 4.2.2 Développer les compétences individuelles Le développement des compétences individuelles peut se faire par : * La formation à l'entrée dans la fonction et la formation continue [8](#page=8). * L'apprentissage continu et l'expérience [8](#page=8). * L'observation des autres, les conseils et l'utilisation des ressources de l'environnement de travail (réseaux relationnels, documentaires, informationnels, outils) [8](#page=8). #### 4.2.3 Développer les compétences collectives Le développement des compétences collectives repose sur : * L'intégration des jeunes et la transmission des savoirs [8](#page=8). * La mise en place de procédures et de guides [8](#page=8). * Le développement d'un langage commun, d'une communication efficace et d'une culture métier [8](#page=8). * La gestion de projets collectifs avec retour d'expérience [8](#page=8). * Le management des équipes [8](#page=8). ### 4.3 Impact stratégique des ressources et compétences Les ressources et compétences d'une entreprise ont un impact stratégique majeur, leur permettant de produire, créer de la valeur, s'adapter à son environnement, innover et proposer de nouvelles solutions [9](#page=9). #### 4.3.1 Les ressources de l'entreprise Les ressources d'une entreprise sont multiples : * **Humaines**: effectifs, âges, genre, qualification, adaptabilité, culture, diversité [9](#page=9). * **Financières**: fonds propres et capacité d'emprunt [9](#page=9). * **Immatérielles**: image, réputation, marques, clientèle fidèle, propriété intellectuelle [9](#page=9). * **Physiques**: locaux, équipements, localisation, système d'information [9](#page=9). > **Example:** Une localisation avantageuse pour un hôtel ou un restaurant peut constituer un atout considérable, attirant la clientèle même si le service n'est pas exceptionnel [9](#page=9). #### 4.3.2 Les compétences de l'entreprise Les compétences de l'entreprise sont ce que l'organisation et ses membres savent bien faire : * **Générales**: management, organisation, prise de décision, contrôle [9](#page=9). * **Métier**: savoir-faire, maîtrise technologique, capacité d'innovation [9](#page=9). * **Relationnelles**: capacité à entretenir de bonnes relations avec les parties prenantes internes et externes [9](#page=9). > **Example:** La maîtrise de la 5G par Huawei est une compétence stratégique qui lui permet de se différencier de ses concurrents [9](#page=9). Les ressources et compétences rares, spécifiques et valorisables sur le marché, qui permettent une différenciation durable, constituent la base d'un avantage compétitif durable pour l'entreprise. L'entreprise doit constamment veiller à développer ces éléments [9](#page=9). --- ## Erreurs courantes à éviter - Révisez tous les sujets en profondeur avant les examens - Portez attention aux formules et définitions clés - Pratiquez avec les exemples fournis dans chaque section - Ne mémorisez pas sans comprendre les concepts sous-jacents

| Term | Definition | |------|------------| | Besoins en financement | Les sommes d'argent nécessaires à une entreprise pour couvrir ses dépenses d'exploitation et ses investissements. Ces besoins peuvent être à court terme (cycle d'exploitation) ou à long terme (investissements). | | Investissements corporels | Acquisition ou création de biens physiques identifiables qui sont utilisés par l'entreprise pendant plus d'un an, tels que les terrains, les bâtiments, le matériel et les machines. | | Investissements intellectuels | Dépenses qui ne sont pas matérialisées physiquement mais qui contribuent au développement ou à l'activité de l'entreprise, comme les brevets, les licences, les logiciels ou la formation du personnel. | | Investissements financiers | Prises de participation dans d'autres entreprises ou acquisition d'actifs financiers dans le but d'accroître les ressources de l'entreprise ou de développer ses activités. | | Cycle d'exploitation | Ensemble des opérations réalisées par une entreprise dans le cadre de son activité normale, allant de l'achat des matières premières à la vente et à l'encaissement des produits ou services. | | Bilan | Document comptable qui présente la situation patrimoniale d'une entreprise à un moment donné, en détaillant d'un côté ce qu'elle possède (l'actif) et de l'autre comment ces actifs ont été financés (le passif). | | Actif | Partie du bilan qui recense les biens et les droits appartenant à l'entreprise, classés par ordre de liquidité décroissante (immobilisations, actifs circulants). | | Passif | Partie du bilan qui recense les ressources financières utilisées pour acquérir les actifs, c'est-à-dire les capitaux propres et les dettes de l'entreprise. | | Immobilisations | Biens durables acquis par l'entreprise pour être utilisés de manière prolongée dans son activité, qu'ils soient corporels, incorporels ou financiers. | | Actif circulant | Éléments de l'actif qui sont destinés à être consommés ou vendus dans le cycle d'exploitation de l'entreprise, tels que les stocks, les créances clients et la trésorerie. | | Capitaux propres | Ressources financières apportées par les propriétaires (actionnaires) de l'entreprise, ou générées par l'entreprise elle-même (résultats non distribués). | | Dettes | Engagements financiers de l'entreprise envers des tiers, qui peuvent être à court terme (dettes fournisseurs, découverts bancaires) ou à long terme (emprunts). | | GRH (Gestion des Ressources Humaines) | Ensemble des pratiques managériales visant à gérer le personnel d'une entreprise pour assurer l'adéquation entre les compétences des salariés et les besoins de l'organisation, tout en développant leur contribution et en maintenant un bon climat social. | | GPEC (Gestion Prévisionnelle des Emplois et des Compétences) | Outil de gestion stratégique qui vise à anticiper les évolutions des emplois et des compétences nécessaires à l'entreprise et à mettre en œuvre les actions de formation ou de recrutement adaptées. | | Rémunération | Ensemble des sommes versées aux salariés en contrepartie de leur travail, incluant le salaire de base, les primes, les avantages en nature et en espèces. | | Équilibre interne (rémunération) | Principe selon lequel les rémunérations doivent être perçues comme justes et équitables au sein de l'entreprise, en tenant compte de la valeur des différents postes et des contributions individuelles. | | Équilibre externe (rémunération) | Principe selon lequel les rémunérations proposées par l'entreprise doivent être compétitives par rapport à celles offertes sur le marché du travail pour des postes équivalents. | | Classification (emplois) | Système de catégorisation et de positionnement des emplois au sein d'une entreprise ou d'une branche d'activité, basé sur des critères tels que les responsabilités, les qualifications et les compétences requises. | | Compétence individuelle | Savoir-faire, savoir-être et savoir théorique qu'une personne détient et qu'elle est capable de mobiliser dans un contexte professionnel pour réaliser une tâche ou une activité. | | Compétence collective | Capacité d'un groupe de personnes à travailler ensemble de manière efficace pour atteindre un objectif commun, en combinant leurs compétences individuelles et en développant une synergie. | | Recrutement | Processus visant à identifier, attirer, sélectionner et embaucher les candidats les plus appropriés pour un poste à pourvoir au sein d'une entreprise. | | Intégration | Phase post-recrutement qui vise à faciliter l'adaptation et l'insertion du nouveau salarié dans l'entreprise, à travers un accueil, un accompagnement et une formation adaptés. | | Avantage compétitif | Facteur distinctif qui permet à une entreprise de surpasser ses concurrents sur le marché, qu'il soit lié à ses ressources, ses compétences, sa stratégie ou sa position sur le marché. |

# Financiële cijfers en limieten Dit onderwerp belicht cruciale financiële indicatoren en wettelijke limieten die van invloed zijn op zowel individuele consumenten als het bredere financiële landschap [1](#page=1) [2](#page=2). ### 1.1 Belangrijke financiële indicatoren Verschillende financiële indicatoren geven inzicht in de economische gezondheid en de kosten van financiële producten [1](#page=1) [2](#page=2). #### 1.1.1 Rentevoeten Rentevoeten variëren sterk afhankelijk van het product en de bank [1](#page=1). * **Algemene roerende voorheffing (RV)**: Deze bedraagt 30% [1](#page=1). * **Gemiddelde rente BNP Paribas Fortis (PF)**: Deze is momenteel 0,75% [1](#page=1). * Bijvoorbeeld, 100 euro op 1 januari van het volgende jaar resulteert in 100,75 euro op 31 december van datzelfde jaar, uitgaande van deze rente [1](#page=1). * **Woonkredieten**: De rente hiervoor bedraagt 3,5% [1](#page=1). * **Hoogste rente op spaarboekje**: Dit ligt rond de 3% [1](#page=1). * **Creditrentevoet op spaarboekje**: Deze bedraagt gemiddeld 1%, maar kan in specifieke gevallen 0,75% zijn [1](#page=1). * **Rentemarge**: Dit is het verschil tussen debet- en creditrentevoeten, en bedraagt hier 2,5% [1](#page=1). * **Creditrentevoet op spaarrekening**: Deze is 0% [1](#page=1). * **Debetrentevoet onder nul**: De maximale debetrente die men kan betalen is 14% [1](#page=1). #### 1.1.2 Inflatie De Europese Centrale Bank (ECB) hanteert een streefdoel voor inflatie [1](#page=1). * **Streefdoel EU – inflatie ECB**: Dit doel is vastgesteld op 2% [1](#page=1). * **Huidige inflatie**: Op dit moment bedraagt de inflatie 2,40%, wat betekent dat de prijzen met 2,40% per jaar stijgen [1](#page=1). ### 1.2 Limieten voor kredieten en contante betalingen Er zijn specifieke limieten ingesteld voor kredietverlening en contante transacties om het financiële systeem te reguleren en illegale activiteiten te bestrijden [1](#page=1) [2](#page=2). #### 1.2.1 Kredietlimieten #### 1.2.1.1 Autoleningen * **Gemiddeld bedrag autolening**: Dit bedraagt momenteel 24.000 euro [1](#page=1). * **Vervolgkredietmogelijkheden**: * Als men minder dan 1.000 euro achterstallig is op een lening, kan men nog steeds krediet krijgen, mits de bank dit motiveert [1](#page=1). * Als men meer dan 1.000 euro achterstallig is, kan men geen krediet meer krijgen [1](#page=1). #### 1.2.1.2 Overige kredietlimieten * **Maximaal automatisch onder nul gaan**: Zonder voorafgaande aanvraag kan men maximaal 1.250 euro onder nul gaan, mits het vaste loon op die rekening wordt gestort [1](#page=1). #### 1.2.2 Contante betalingslimieten (Cashverbod) Deze maatregelen zijn bedoeld om zwart geld tegen te gaan [1](#page=1). * **Algemene limiet contante betalingen**: De maximale limiet voor contante betalingen in België voor goederen en diensten is 3.000 euro [1](#page=1). * **Limiet voor goudtransacties**: Bij de verkoop en aankoop van goud is een maximale contante betaling van 500 euro toegestaan [1](#page=1). * **Vastgoed en notarissen**: Bij vastgoedtransacties die via de notaris lopen, is contante betaling volledig verboden; betalingen dienen via overschrijving of cheque te verlopen [1](#page=1). ### 1.3 Garantiefonds en deposito's Het garantiefonds biedt bescherming aan spaarders in geval van faillissement van een bank [1](#page=1). * **Maximale dekking**: Het garantiefonds dekt deposito's tot een maximum van 100.000 euro [1](#page=1). * **Verhoogde dekking**: In drie specifieke gevallen wordt dit bedrag verhoogd naar 500.000 euro: 1. Verkoop van een woonhuis [1](#page=1). 2. Ontvangst van een erfenis [1](#page=1). 3. Uitkering uit een levensverzekering [1](#page=1). ### 1.4 Belastingverminderingen en -heffingen Er zijn diverse fiscale regelingen met betrekking tot spaargeld, beleggingen en verzekeringen [1](#page=1) [2](#page=2). #### 1.4.1 Spaargeld * **Fiscale vrijstelling roerende voorheffing (RV)**: De eerste 1.050 euro aan rente-inkomsten van je spaarrekening per jaar is vrijgesteld van roerende voorheffing. Dit bedrag is 2.100 euro voor twee personen [1](#page=1). * Inkomsten boven deze vrijstelling worden belast tegen 15% [1](#page=1). #### 1.4.2 Pensioensparen * **Maximale inleg**: Het maximale bedrag dat jaarlijks op een pensioenspaarrekening gestort kan worden, is 1.050 euro [2](#page=2). * **Belastingvermindering**: Er is een belastingvermindering van 30% op deze inleg [2](#page=2). * **Verplichte inhouding door fiscus**: Op de 60e verjaardag neemt de fiscus automatisch 8% van het opgebouwde bedrag [2](#page=2). * **Contractbreuk**: Bij verbreking van het contract wordt 33% van het bedrag ingehouden [2](#page=2). #### 1.4.3 Levensverzekering * **Maximale jaarlijkse inleg**: De limiet voor jaarlijkse stortingen bedraagt 2.450 euro [2](#page=2). * **Verplichte inhouding door fiscus**: Op de 60e verjaardag neemt de fiscus automatisch 10% van het bedrag [2](#page=2). * **Verzekeringstaks**: Bij elke storting wordt een verzekeringstaks van 2% geheven [2](#page=2). #### 1.4.4 Effectentaks * **EU-effectentaks**: Deze bedraagt 0,15% en wordt verrekend op portefeuilles met een waarde van meer dan 1.000.000 euro [2](#page=2). #### 1.4.5 Aandelen en Obligaties * **Roerende voorheffing (RV) op aandelen**: Deze bedraagt 30% [2](#page=2). * Er is een vrijstelling van 859 euro, of een maximum van 257,70 euro via bankaangifte [2](#page=2). * **Taks op beursverrichtingen (TOB)**: Deze bedraagt 0,35% [2](#page=2). * De TOB op het doorverkopen van obligaties is 0,12% [2](#page=2). * **Belastingen op winst**: Een belasting van 10% op de winst van aandelen, obligaties, etc. is van kracht. De implementatie hiervan op 1 januari 2026 is afhankelijk van vertragingen [2](#page=2). #### 1.4.6 Bewaarloon * **Bewaarloon**: Dit is een vergoeding die banken en financiële tussenpersonen aanrekenen voor het bewaren en administratief opvolgen van effecten zoals aandelen, obligaties en fondsen [2](#page=2). * **Kosten**: Het bewaarloon bedraagt 15 euro [2](#page=2). > **Tip:** Het is essentieel om op de hoogte te zijn van deze limieten en heffingen, omdat ze een directe impact hebben op uw financiële beslissingen en netto-rendementen. Noteer de vrijstellingen en tarieven nauwkeurig. > **Voorbeeld:** Stel u heeft 2.000 euro rente-inkomsten uit uw spaarrekening in een jaar. De eerste 1.050 euro is vrijgesteld van roerende voorheffing. Over de resterende 950 euro betaalt u 15% belasting, wat neerkomt op 142,50 euro aan verschuldigde belasting [1](#page=1). --- # Belastingen en fiscale regelingen Dit onderwerp behandelt diverse belastingen en fiscale regelingen die van toepassing zijn op financiële producten en transacties, met een focus op spaarrekeningen, pensioensparen, levensverzekeringen en beursverrichtingen. ### 2.1 Belastingen op roerende inkomsten #### 2.1.1 Roerende voorheffing (RV) De roerende voorheffing bedraagt in het algemeen 30% [1](#page=1) [2](#page=2). ##### 2.1.1.1 Vrijstellingen voor spaarrekeningen Voor de intrestopbrengsten van spaarrekeningen geldt een fiscale vrijstelling. Het eerste bedrag van 1050 euro aan intrestopbrengsten per jaar is vrijgesteld van roerende voorheffing. Voor koppels bedraagt dit bedrag 2100 euro. Indien de intrestopbrengsten dit vrijgestelde bedrag overschrijden, wordt er 15% taksen geheven op het overschrijdende deel [1](#page=1). ##### 2.1.1.2 Vrijstellingen voor aandelen Voor inkomsten uit aandelen geldt eveneens een vrijstelling. Deze bedraagt 859 euro, of maximaal 257,70 euro via een bankaangifte [2](#page=2). ### 2.2 Belastingen op pensioensparen Bij pensioensparen is er een maximumbedrag van 1050 euro per jaar dat op de rekening geplaatst kan worden. Hierop geniet men een belastingvermindering van 30%. Op 60-jarige leeftijd neemt de fiscus automatisch 8% van dit bedrag. Bij contractbreuk bedraagt dit percentage 33% van het bedrag [2](#page=2). ### 2.3 Belastingen op levensverzekeringen Voor levensverzekeringen geldt een maximumbedrag van 2450 euro per jaar. Op 60-jarige leeftijd neemt de fiscus automatisch 10% van dit bedrag. Daarnaast wordt er bij elke storting een verzekeringstaks van 2% geheven [2](#page=2). ### 2.4 Taksen op beursverrichtingen #### 2.4.1 Taks op beursverrichtingen (TOB) De algemene taks op beursverrichtingen (TOB) bedraagt 0,35%. Voor het doorverkopen van obligaties is dit percentage lager, namelijk 0,12% [2](#page=2). #### 2.4.2 Beurstaks op winsten Er is ook een belasting van 10% op de winst van obligaties en aandelen. Dit wordt echter uitgesteld en zal niet op 1 januari 2026 ingaan [2](#page=2). ### 2.5 Overige fiscale regelingen #### 2.5.1 EU-effectentaks De EU-effectentaks bedraagt 0,15% en wordt verrekend op portefeuilles met een waarde van meer dan 1000000 euro [2](#page=2). #### 2.5.2 Bewaarloon Bewaarloon is een vergoeding die banken en financiële tussenpersonen aanrekenen voor het bewaren en administratief opvolgen van effecten zoals aandelen, obligaties en fondsen. Dit bedraagt 15 euro [2](#page=2). #### 2.5.3 Cashverbod In België wordt gepoogd zwart geld terug te dringen door middel van een cashverbod. De algemene limiet voor contante betalingen voor goederen en diensten bedraagt 3000 euro. Bij de aan- en verkoop van goud is dit bedrag beperkt tot 500 euro cash [1](#page=1). #### 2.5.4 Garantiefonds Het garantiefonds dekt deposito's tot een maximum van 100000 euro. In specifieke gevallen kan dit bedrag worden opgetrokken tot 500000 euro, namelijk bij de verkoop van een woonhuis, bij een erfenis, en bij levensverzekeringen [1](#page=1). #### 2.5.5 Overige financiële limieten en rentevoeten * **Autolening:** Het gemiddelde bedrag van een autolening bedraagt momenteel 24000 euro. Krediet kan verkregen worden tot een bedrag van 1000 euro achterstallig op de lening. Indien dit meer dan 1000 euro bedraagt, kan er geen krediet meer verkregen worden zonder motivatie van de bank [1](#page=1). * **ECB-streefdoel inflatie:** Het streefdoel van de Europese Centrale Bank (ECB) voor inflatie is 2%. De huidige inflatie bedraagt 2,40% [1](#page=1). * **Gemiddelde rente:** De gemiddelde rente bij BNP Paribas Fortis bedraagt 0,75% [1](#page=1). * **Woonkredieten:** De rentevoet voor woonkredieten bedraagt 3,5% [1](#page=1). * **Spaarboekje:** De hoogste rente op een spaarboekje is 3%. De creditrentevoet op een spaarboekje is gemiddeld 0,75%, met een gemiddelde van 1%. De rentemarge bedraagt 2,5% [1](#page=1). * **Debetrente:** De debetrentevoet kan onder nul gaan tot een maximum van 14%. Het maximale bedrag dat men automatisch onder nul kan gaan zonder dit aan te vragen, is 1250 euro, mits het vaste loon op die rekening gestort wordt [1](#page=1). * **Vastgoed/notaris:** Bij vastgoedtransacties via een notaris is er geen contante betaling toegestaan; dit moet via overschrijving of cheque gebeuren [1](#page=1). > **Tip:** Let goed op de specifieke vrijstellingen en limieten per financieel product, aangezien deze aanzienlijk kunnen verschillen. Het is essentieel om deze details te kennen voor het correct toepassen van belastingen en het optimaliseren van je financiële planning. > **Tip:** Begrijp het verschil tussen creditrente (wat je ontvangt) en debetrente (wat je betaalt) en de bijbehorende limieten en consequenties. > **Tip:** Houd rekening met de tijdsvertragingen bij de invoering van nieuwe belastingregels, zoals de 10% belasting op winsten van obligaties en aandelen die niet op 01/01/2026 ingaat. --- # Bankproducten en diensten Dit onderwerp biedt een overzicht van diverse bankproducten en -diensten, inclusief spaarrekeningen, leningen, verzekeringen en de werking van garantiefondsen. ### 3.1 Producten en diensten van banken Banken bieden een breed scala aan financiële producten en diensten aan consumenten. Deze variëren van basisproducten zoals spaarrekeningen tot meer complexe financiële instrumenten zoals leningen en verzekeringen. #### 3.1.1 Leningen * **Autoleningen:** Het gemiddelde bedrag voor een autolening bedraagt 24.000 euro. Klanten kunnen krediet krijgen tot 1.000 euro achterstand op een lening, mits de bank dit motiveert. Bij een achterstand van meer dan 1.000 euro is het niet meer mogelijk om krediet te krijgen [1](#page=1). * **Woonkredieten:** De debetrentevoet voor woonkredieten wordt geschat op 3,5% [1](#page=1). * **Debetstand op rekeningen:** Het is mogelijk om met een negatief saldo op een rekening te staan. De maximale debetrentevoet hierop is 14%. Zonder voorafgaande aanvraag kan een rekening automatisch tot 1.250 euro onder nul gaan, maar dit is enkel mogelijk als een vast loon op deze rekening wordt gestort [1](#page=1). #### 3.1.2 Spaarrekeningen en spaarboekjes * **Streefdoel inflatie ECB:** De Europese Centrale Bank (ECB) hanteert een streefdoel van 2% inflatie. De huidige inflatie bedraagt 2,40%, wat betekent dat de prijzen jaarlijks met 2,40% stijgen [1](#page=1). * **Gemiddelde rente spaarrekening:** De creditrentevoet op een spaarrekening is over het algemeen 0% terwijl de creditrente op een spaarboekje gemiddeld 1% bedraagt, met een hoogste rente van 3% [1](#page=1). * **Rentemarge:** De rentemarge tussen de rente die banken aanrekenen voor kredieten en de rente die ze uitbetalen op spaarrekeningen bedraagt 2,5% [1](#page=1). * **Fiscale vrijstelling op rente-inkomsten:** De eerste 1.050 euro aan rente-inkomsten van een spaarrekening per jaar is fiscaal vrijgesteld. Voor koppels bedraagt deze vrijstelling 2.100 euro. Inkomen boven deze limiet wordt belast tegen 15% [1](#page=1). > **Tip:** Begrijp het verschil tussen spaarrekeningen en spaarboekjes, aangezien de rentepercentages en voorwaarden kunnen variëren. #### 3.1.3 Levensverzekeringen en pensioensparen * **Pensioensparen:** Het maximale bedrag dat op een pensioenspaar rekening gestort kan worden is 1.050 euro per jaar. Hierop geldt een belastingvermindering van 30%. Op 60-jarige leeftijd neemt de fiscus automatisch 8% van het opgebouwde bedrag. Bij contractbreuk wordt 33% van het bedrag gevorderd [2](#page=2). * **Levensverzekering:** Per jaar kan een maximum van 2.450 euro worden ingelegd. Op 60-jarige leeftijd neemt de fiscus automatisch 10% van dit bedrag. Er geldt een verzekeringstaks van 2% bij elke storting [2](#page=2). #### 3.1.4 Andere financiële producten en belastingen * **Aandelen:** De roerende voorheffing (RV) op aandelen bedraagt 30%. Er is echter een vrijstelling mogelijk van 859 euro, of maximaal 27,70 euro via aangifte bij de bank [2](#page=2). * **Obligaties:** De taks op beursverrichtingen (TOB) voor het doorverkopen van obligaties bedraagt 0,12%. Belastingen op de winst van obligaties en aandelen worden momenteel uitgesteld en zouden normaal gezien vanaf 1 januari 2026 van kracht worden, maar er is een vertraging [2](#page=2). * **Bewaarloon:** Banken en financiële tussenpersonen rekenen bewaarloon aan voor het bewaren en administratief opvolgen van effecten zoals aandelen, obligaties en fondsen. Dit bedraagt 15 euro [2](#page=2). * **Europese effectentaks:** Deze taks bedraagt 0,15% en wordt geheven op portefeuilles met een waarde van meer dan 1.000.000 euro [2](#page=2). #### 3.1.5 Cashbeheer en betalingslimieten * **Cashverbod:** Banken proberen zwart geld tegen te gaan door het gebruik van cash te beperken. De algemene limiet voor contante betalingen in België voor goederen en diensten is 3.000 euro. Bij de aan- en verkoop van goud geldt een limiet van 500 euro cash [1](#page=1). * **Vastgoed en notaris:** Bij vastgoedtransacties en via notarissen is contante betaling niet toegestaan; betalingen moeten via overschrijving of cheque verlopen [1](#page=1). ### 3.2 Garantiefondsen Het garantiefonds beschermt spaarders in geval van faillissement van een bank [1](#page=1). * **Standaard dekking:** Het garantiefonds dekt deposito's tot een maximum van 100.000 euro per persoon per bank [1](#page=1). * **Verhoogde dekking:** In specifieke situaties wordt dit bedrag opgetrokken tot 500.000 euro. Deze situaties omvatten [1](#page=1): 1. De verkoop van een woonhuis [1](#page=1). 2. De ontvangst van een erfenis [1](#page=1). 3. Uitkeringen uit een levensverzekering [1](#page=1). > **Tip:** Controleer altijd de specifieke voorwaarden en limieten van het garantiefonds, aangezien deze kunnen variëren afhankelijk van de bank en de aard van het product. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Roerende Voorheffing (RV) | Een belasting die wordt ingehouden op inkomsten zoals rente, dividenden en huur. In dit document wordt een RV van 30% genoemd voor specifieke inkomsten. | | Gemiddeld bedrag van autolening | Het gemiddelde geldbedrag dat wordt geleend voor de aankoop van een auto. Het document vermeldt een gemiddelde van 24000 euro. | | Krediet | De mogelijkheid om geld te lenen. Het document geeft aan dat er nog krediet verkregen kan worden tot een bepaald bedrag. | | Inflatie ECB | De door de Europese Centrale Bank nagestreefde inflatievoet, die momenteel op 2% is gesteld als doel. Het document geeft de actuele inflatie aan als 2,40%. | | Gemiddelde intrest BNP PF | De gemiddelde rente die BNP Paribas Fortis aanbiedt. Een voorbeeld van 0,75% wordt gegeven voor een bepaald bedrag. | | Woonkredieten | Leningen die specifiek worden afgesloten voor de aankoop of bouw van een woning. Het document geeft een debetrentevoet van 3,5% voor woonkredieten. | | Hoogste rente op spaarboekje | De maximale rente die momenteel op een spaarboekje wordt uitgekeerd. In het document wordt deze als 3% vermeld. | | Creditrentevoet op spaarboekje | De rente die de bank uitbetaalt aan de spaarder voor het geld dat op de spaarrekening staat. Er wordt een gemiddelde van 1% en een specifiek cijfer van 0,75% genoemd. | | Rentemarge | Het verschil tussen de debetrente die de bank aanrekent op leningen en de creditrente die zij uitbetaalt op spaargelden. Een marge van 2,5% wordt vermeld. | | Creditrentevoet op spaarrekening | De rente die de bank uitbetaalt aan de rekeninghouder voor het spaargeld. In dit document wordt specifiek 0% vermeld voor de ontvangende kant. | | Debetrente | De rente die de bank aanrekent voor het geld dat de rekeninghouder op dat moment niet op zijn rekening heeft staan (rood staan). Een maximum van 14% wordt genoemd. | | Cashverbod | Een regelgeving die contante betalingen beperkt om de economie te zuiveren van zwart geld en illegale transacties. De algemene limiet in België is €3000. | | Garantiefonds | Een fonds dat deposito's van bankrekeningen dekt tot een bepaald maximum bedrag, mocht de bank failliet gaan. Het dekt normaal tot €100.000. | | Fiscale vrijstelling van RV | Een vrijstelling van de roerende voorheffing op rente-inkomsten uit spaarrekeningen tot een bepaald jaarlijks bedrag. In het document is dit €1050 per persoon. | | Pensioensparen | Een spaarproduct met als doel het opbouwen van een aanvullend pensioen, vaak met fiscale voordelen zoals een belastingvermindering. Het maximale jaarlijkse bedrag is €1050. | | Levensverzekering | Een verzekeringsproduct dat een uitkering voorziet bij overlijden van de verzekerde, maar ook kan dienen als spaar- of beleggingsinstrument met fiscale voordelen. Het maximum bedrag per jaar is €2450. | | EU-effectentaks | Een belasting op de totale waarde van effectenportefeuilles die een bepaald hoog bedrag overschrijden. Hier wordt 0,15% genoemd voor portefeuilles boven de €1.000.000. | | Aandelen | Stukken die een deel van het eigendom van een bedrijf vertegenwoordigen. De roerende voorheffing hierop is 30%. | | Taks op beursverrichtingen (TOB) | Een belasting die wordt geheven op transacties met effecten, zoals de aan- of verkoop van aandelen en obligaties. Het tarief is 0,35%. | | Obligaties | Schuldbewijzen uitgegeven door overheden of bedrijven om geld te lenen. De belasting op de winst van obligaties is 10%. | | Bewaarloon | Een vergoeding die banken en financiële tussenpersonen aanrekenen voor het bewaren en administratief beheren van effecten zoals aandelen en obligaties. Het bedrag is €15. |

# Objectives of a business This section explores the primary goals of a business, with a particular focus on profit maximization and shareholder wealth maximization, and examines how profitability serves as a foundational element for other business objectives [1](#page=1). ### 1.1 Primary objectives The fundamental objectives of a business typically include profit maximization and shareholder wealth maximization [1](#page=1). #### 1.1.1 Profit maximization Profit maximization is a core objective for many businesses. It is often seen as a prerequisite for achieving other organizational goals [1](#page=1). #### 1.1.2 Shareholder wealth maximization Shareholder wealth maximization is another key objective, aiming to increase the overall value for the company's owners [1](#page=1). ### 1.2 Profitability as a foundation for other objectives Profitability is presented as the central pillar around which various other business objectives revolve. Without sufficient profit, achieving these secondary objectives becomes significantly more challenging or impossible [1](#page=1). #### 1.2.1 Survival Profitability is essential for a business's survival, ensuring it can cover its costs and continue operations [1](#page=1). #### 1.2.2 Employee welfare Sustained profitability allows businesses to invest in employee welfare, providing benefits, competitive salaries, and a positive work environment [1](#page=1). #### 1.2.3 Expansion To expand its operations, a business needs to generate profits that can be reinvested into new projects, markets, or facilities [1](#page=1). #### 1.2.4 Growth Similar to expansion, achieving business growth, whether in terms of market share, revenue, or asset base, is heavily dependent on a profitable operational model [1](#page=1). > **Tip:** When analyzing business objectives, always consider how profitability enables or underpins each stated goal. This hierarchical relationship is crucial for understanding a firm's strategic priorities. > **Example:** A company aiming for rapid expansion might need to forgo immediate dividend payouts (shareholder wealth maximization in the short term) to retain earnings for investment, demonstrating the interplay between different objectives and the foundational role of profit. --- # Functions of a finance manager The finance manager plays a fundamental role in the success, growth, and sustainability of an organization by overseeing critical financial decisions, fund management, risk analysis, and investment strategies [2](#page=2). ### 2.1 Financial decisions Financial decisions are core to the finance manager's role and involve several key areas that directly impact the organization's financial health and strategic direction [2](#page=2). #### 2.1.1 Adequacy of funds Ensuring the availability of sufficient funds is paramount for daily operations and future growth. This involves forecasting financial needs and planning to meet them proactively [2](#page=2). #### 2.1.2 Dividend decisions The finance manager is responsible for determining the appropriate dividend policy, balancing the need to retain earnings for reinvestment with the expectation of returning value to shareholders [2](#page=2). #### 2.1.3 Cost of funds determination Understanding and minimizing the cost of acquiring capital is crucial. This involves analyzing different sources of finance and their associated expenses to identify the most cost-effective options [2](#page=2). #### 2.1.4 Source of funds determination Identifying and securing the most suitable sources of funds, whether debt or equity, is a key responsibility. This decision impacts the organization's capital structure and financial risk profile [2](#page=2). ### 2.2 Risk analysis A comprehensive understanding and management of financial risks are essential for safeguarding the organization's assets and ensuring stability [2](#page=2). ### 2.3 Investment The finance manager is involved in evaluating and selecting investment opportunities that align with the organization's strategic goals and offer acceptable returns relative to risk [2](#page=2). #### 2.3.1 Efficient resource allocation This function involves directing financial resources to their most productive uses within the organization, ensuring that investments generate maximum value and contribute to overall efficiency [2](#page=2). #### 2.3.2 Assets management Effective management of the organization's assets, both tangible and intangible, is critical. This includes ensuring assets are utilized efficiently, maintained properly, and contribute to revenue generation [2](#page=2). #### 2.3.3 Liquidity management Maintaining adequate liquidity is essential to meet short-term obligations and unexpected financial demands. This involves managing cash flow, working capital, and short-term investments [2](#page=2). > **Tip:** Efficiently managing finances ensures that the organization has the necessary capital for operations, investments, and unexpected events, thereby promoting both growth and long-term sustainability [2](#page=2). --- # Bond valuation and types This section explores the fundamental characteristics of bonds, their pricing mechanisms, and their role within investment portfolios. ### 3.1 Introduction to bonds Bonds represent a debt instrument where an issuer owes the holders a debt and is obliged to pay interest (the coupon) and to repay the principal at a later date (maturity). A key relationship in bond markets is the inverse correlation between a bond's price and its yield. This means as bond prices rise, their yields fall, and conversely, as bond prices fall, their yields rise. Bonds can serve as an alternative to shares for reducing a portfolio's overall risk, contributing to diversification. Important terms associated with bonds include Yield to Maturity (YTM), Yield to Call (YTC), and Face Value (FCV) [3](#page=3). ### 3.2 Zero-coupon bonds Zero-coupon bonds are characterized by being issued at a discount to their face value and are redeemed at par value upon maturity. They do not pay periodic interest payments [4](#page=4). #### 3.2.1 Pricing a zero-coupon bond The price of a zero-coupon bond is determined by discounting its face value back to the present using the required rate of return or discount rate. The formula for the present value (price) of a zero-coupon bond is: $$ P = \frac{FV}{(1 + k)^n} $$ Where: * $P$ is the price of the bond. * $FV$ is the face value of the bond. * $k$ is the discount rate or yield. * $n$ is the number of periods to maturity. **Example:** A zero-coupon bond with a face value of 1,000 dollars and a 10% interest rate is issued at a price of 980 dollars. The yield can be calculated as: Yield = Coupon / Price Yield = 100 dollars / 980 dollars Yield = 0.102 or 10.2% [4](#page=4). However, the calculation for the discount factor ($k$) for a zero-coupon bond uses the pricing formula directly: $980 = \frac{1000}{(1+k)^2}$ [4](#page=4). $(1+k)^2 = \frac{1000}{980}$ [5](#page=5). $1+k = \sqrt{\frac{1000}{980}}$ [5](#page=5). $k = \sqrt{\frac{1000}{980}} - 1$ $k \approx 0.015$ or 1.5% [5](#page=5). This $k$ represents the discount factor. #### 3.2.2 Calculating the zero interest rate If the face value of a zero-coupon bond is 1,000 dollars and its maturity period is 2 years, with an issue price of 797.19 dollars, the zero interest rate can be calculated. Using the formula $DR = \frac{FCV}{(1 + K)^n}$, where $DR$ is the discount rate (zero interest rate): $(1 + k)^2 = \frac{1000}{797.19}$ [6](#page=6). $1 + k = \sqrt{\frac{1000}{797.19}}$ [6](#page=6). $k = \sqrt{\frac{1000}{797.19}} - 1$ $k \approx 0.12$ or 12% [6](#page=6). ### 3.3 Coupon bonds and current yield Coupon bonds pay periodic interest payments (coupons) in addition to repaying the face value at maturity. The current yield of a bond reflects the annual coupon payment relative to its current market price. #### 3.3.1 Calculating current yield The current yield is calculated as follows: Current Yield = Annual Coupon Payment / Current Market Price [6](#page=6). **Example:** A bond with a face value of 1,000 dollars and a coupon rate of 12% is currently selling at 800 dollars. The annual coupon payment is 12% of 1,000 dollars, which is 120 dollars. Current Yield = 120 dollars / 800 dollars = 0.15 or 15% [6](#page=6). ### 3.4 Yield to Maturity (YTM) Yield to Maturity (YTM) is the total return anticipated on a bond if the bond is held until it matures. YTM is considered a more comprehensive measure of return than current yield because it accounts for the time value of money and the fact that the bond will be redeemed at par. The formula for YTM is derived from the bond valuation equation: $$ P = \sum_{t=1}^{n} \frac{C_t}{(1 + YTM)^t} + \frac{TV}{(1 + YTM)^n} $$ Where: * $P$ is the current market price of the bond. * $C_t$ is the coupon payment in period $t$. * $YTM$ is the yield to maturity. * $n$ is the number of periods to maturity. * $TV$ is the terminal value (typically the face value or redemption value) of the bond at maturity. **Illustration:** Consider a bond with a face value of 1,000 dollars, issued 5 years ago with a coupon rate of 15%. The current market price is 900 dollars, and the bond is to be redeemed at par. We need to calculate the yield to maturity. The coupon payment ($C$) is 15% of 1,000 dollars, which is 150 dollars. The time to maturity ($n$) is not explicitly stated as remaining but implied by the context of calculating YTM from the current price and future cash flows. If it was issued 5 years ago and is being valued now, and maturity is not specified, we often assume the remaining term. For the purpose of this illustration, let's assume there are still 5 years left to maturity. The equation becomes: $900 = \frac{150}{(1+YTM)^1} + \frac{150}{(1+YTM)^2} + \frac{150}{(1+YTM)^3} + \frac{150}{(1+YTM)^4} + \frac{150+1000}{(1+YTM)^5}$ [7](#page=7) [8](#page=8). This equation cannot be solved directly for YTM and typically requires an iterative process or financial calculator. An approximation can be made using present value annuity tables. Using a 15% discount rate, the present value of an annuity factor for 5 years is approximately 3.352, and the present value of 1 dollar received in 5 years at 15% is approximately 0.4971. Approximate calculation: Present Value of Coupons = $150 \times 3.352 = 502.8$ Present Value of Face Value = $0.4971 \times 1000 = 497.1$ Total Present Value = $502.8 + 497.1 = 999.9$ [8](#page=8). This calculation at 15% yields a value close to the face value, suggesting the YTM is likely higher than 15% because the bond is trading at a discount (900 dollars). To find the exact YTM, one would try different rates. If we try a higher rate, say 20%, and the calculated present value falls below 900 dollars, it would indicate that the YTM is between 15% and 20%. The process of finding the YTM is essentially finding the Internal Rate of Return (IRR) that equates the present value of future cash flows to the current market price [9](#page=9). > **Tip:** Calculating YTM manually is often an iterative process. Financial calculators or spreadsheet software are typically used for precise calculations. The concept of YTM is crucial as it represents the expected rate of return if the bond is held to maturity, considering all coupon payments and the principal repayment. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Profit maximization | The objective of a business aiming to achieve the highest possible profit within a given period, often considered a primary driver for survival and expansion. | | Shareholder wealth maximization | A business objective focused on increasing the market value of a company's shares, thereby maximizing the return for its owners or shareholders. | | Liquidity | Refers to a company's ability to meet its short-term financial obligations using its most liquid assets; it is a key consideration in financial management and business survival. | | Financial decisions | Key choices made by a finance manager regarding how to raise capital, how to invest funds, and how to manage existing assets and liabilities to achieve organizational objectives. | | Adequacy of funds | The assessment of whether a business has sufficient financial resources available to meet its operational needs, investment opportunities, and strategic goals. | | Dividend decision | A financial decision concerning the proportion of profits that a company will distribute to its shareholders as dividends versus retaining earnings for reinvestment. | | Cost of funds determination | The process of calculating the weighted average cost of all sources of capital used by a company, including debt and equity, which influences investment decisions. | | Source of funds determination | The process of identifying and selecting the most appropriate and cost-effective ways for a business to raise the necessary capital for its operations and investments. | | Risk analysis | The systematic identification, assessment, and evaluation of potential risks that could impact a business's financial performance or objectives, enabling mitigation strategies. | | Investment | The allocation of capital with the expectation of generating future income or profit; in finance, this involves selecting assets or projects that offer the best risk-adjusted returns. | | Efficient resource allocation | The strategic deployment of a company's limited resources, including financial capital, to their most productive uses to maximize output and achieve organizational goals. | | Assets management | The process of overseeing and controlling a company's assets, including both tangible and intangible assets, to ensure they are utilized effectively and generate optimal returns. | | Liquidity management | The practice of managing a company's cash flows and short-term assets and liabilities to ensure it can meet its immediate financial obligations. | | Bonds | A type of debt instrument where an issuer owes the holders a debt and is obliged to pay interest (the coupon) and repay the principal at a later date (the maturity). | | Price and yield relationship (for bonds) | An inverse relationship where as the price of a bond increases, its yield to maturity decreases, and vice versa, assuming other factors remain constant. | | Portfolio diversification | A strategy of investing in a variety of assets to reduce overall risk; holding different asset classes, including bonds and stocks, can help mitigate losses. | | YTM (Yield to Maturity) | The total return anticipated on a bond if the bond is held until it matures, calculated by considering the current market price, par value, coupon interest rate, and time to maturity. | | YTC (Yield to Call) | The return anticipated on a bond if the bond is held until its call date, which is typically before its maturity date; it assumes the issuer will exercise the call option. | | FCV (Face Value) | The nominal value of a bond, which is the amount the issuer promises to pay the bondholder at maturity; it is also known as the par value. | | Zero-coupon bonds | Bonds that do not pay periodic interest but are issued at a discount to their face value and pay the full face value at maturity; the investor's return is the difference between the purchase price and the face value. | | Discounted price | A price at which a bond is sold for less than its face value, typically used for zero-coupon bonds or when market interest rates rise above the bond's coupon rate. | | Discount factor | A factor used in discounting future cash flows back to their present value; it reflects the time value of money and the required rate of return. | | Coupon rate | The annual interest rate paid on a bond's face value, expressed as a percentage; this is the rate used to calculate the periodic interest payments. | | Current yield | The annual interest payment of a bond divided by its current market price, providing a measure of the income return on the investment based on its present trading value. | | Inflation | A general increase in prices and a fall in the purchasing value of money, which erodes the real return on investments. |

# Overview of investment asset classes and strategies This section summarizes the historical returns and risks of various asset classes, alongside investment psychology and strategies. ### 1.1 Understanding asset classes: historical returns and risks The study of investment asset classes and their historical performance is crucial for understanding modern economic thought, dating back to the 18th century. Fundamental questions revolve around the aggregate real rate of return in the economy, its relationship to economic growth, and which assets offer the highest long-run returns. A comprehensive dataset covering equity, housing, bonds, and bills across 16 advanced economies from 1870 to 2015 has revealed significant insights [11](#page=11). Key findings indicate that over the long term, returns on risky assets and risk premiums have been substantial and stable, with opportunities for diversification across asset classes and countries. Notably, long-run returns on housing and equity have shown remarkable similarity, though residential real estate is typically less volatile on a national level [24](#page=24). A significant observation from research is the relationship between $r$, the rate of return on wealth, and $g$, the growth rate of the economy. Globally, and across most countries, the weighted rate of return on capital has been approximately twice as high as the economic growth rate over the past 150 years ($r >> g$) [25](#page=25). #### 1.1.1 Historical return data (USA examples) Historical data provides insights into average real returns, extreme outcomes, and the risk of loss for different asset classes over various time horizons [26](#page=26) [27](#page=27) [28](#page=28). **1928-2022 (Damodaran)** [26](#page=26). * **1-year Real Returns:** * Cash: Average 0.44%, Extreme -, Risk of loss 41% * Bonds: Average 2.13%, Extreme -15%, Risk of loss 43% * Stocks: Average 8.15%, Extreme -14%, Risk of loss 33% * 50% Bonds/50% Stocks: Average 5.14%, Extreme -38%, Risk of loss 29% * **5-year Real Returns:** * Cash: Average 2.34%, Extreme -, Risk of loss 43% * Bonds: Average 11.61%, Extreme -27%, Risk of loss 38% * Stocks: Average 46.46%, Extreme -34%, Risk of loss 25% * 50% Bonds/50% Stocks: Average 28.61%, Extreme -42%, Risk of loss 17% * **10-year Real Returns:** * Cash: Average 3.87%, Extreme -, Risk of loss 44% * Bonds: Average 23.55%, Extreme -40%, Risk of loss 35% * Stocks: Average 112.93%, Extreme -39%, Risk of loss 13% * 50% Bonds/50% Stocks: Average 64.43%, P25 27.06%, Extreme -32%, Risk of loss 12% **1980-2022 (Damodaran)** [27](#page=27). * **1-year Real Returns:** * Cash: Average 1.18%, Extreme -, Risk of loss 36% * Bonds: Average 4.61%, Extreme -3%, Risk of loss 36% * Stocks: Average 9.13%, Extreme -14%, Risk of loss 23% * 50% Bonds/50% Stocks: Average 6.87%, Extreme -8%,% Risk of loss 21% * **5-year Real Returns:** * Cash: Average 5.87%, Extreme -, Risk of loss 32% * Bonds: Average 27.84%, Extreme -9%, Risk of loss 9% * Stocks: Average 57.31%, Extreme -6%, Risk of loss 24% * 50% Bonds/50% Stocks: Average 42.58%, Extreme -21%, Risk of loss 0% * **10-year Real Returns:** * Cash: Average 12.57%, Extreme -, Risk of loss 30% * Bonds: Average 60.52%, Extreme -12%, Risk of loss 0% * Stocks: Average 130.05%, P25 63.86%, Extreme -32%, Risk of loss 10% * 50% Bonds/50% Stocks: Average 97.25%, P25 60.04%, Extreme 11%, Risk of loss 0% **1960-1979 (Damodaran)** [28](#page=28). * **1-year Real Returns:** * Cash: Average 0.19%, Extreme -, Risk of loss 30% * Bonds: Average -0.74%, Extreme -4%, Risk of loss 60% * Stocks: Average 3.22%, Extreme -11%, Risk of loss 45% * 50% Bonds/50% Stocks: Average 1.24%, Extreme -34%, Risk of loss 40% * **5-year Real Returns:** * Cash: Average 1.65%, Extreme -, Risk of loss 38% * Bonds: Average -3.87%, Extreme -8%, Risk of loss 69% * Stocks: Average 12.26%, Extreme -18%, Risk of loss 44% * 50% Bonds/50% Stocks: Average 4.69%, Extreme -35%, Risk of loss 50% * **10-year Real Returns:** * Cash: Average 3.97%, Extreme -, Risk of loss 45% * Bonds: Average -7.93%, Extreme -10%, Risk of loss 91% * Stocks: Average 15.04%, P25 -21.25%, Extreme -32%, Risk of loss 45% * 50% Bonds/50% Stocks: Average 5.01%, P25 -14.35%, Extreme -22%, Risk of loss 45% ### 1.2 Asset allocation examples Asset allocation strategies are often visualized with target percentages for different asset classes. A sample portfolio might include: * Global Equities: 40% [33](#page=33) [3](#page=3). * Global Mid- & Small Caps: 15% [33](#page=33) [3](#page=3). * Technology Equities: 10% [33](#page=33) [3](#page=3). * Bitcoin: 10% [33](#page=33) [3](#page=3). * Gold: 5% [33](#page=33) [3](#page=3). * Infrastructure: 5% [33](#page=33) [3](#page=3). * Global Real Estate: 5% [33](#page=33) [3](#page=3). * High Yield Bonds: 5% [33](#page=33) [3](#page=3). * Corporate Bonds 2029: 5% [33](#page=33) [3](#page=3). ### 1.3 Specific asset classes #### 1.3.1 Equities Equities (stocks) are a major asset class with historical returns that have been high and stable over long periods [24](#page=24). #### 1.3.2 Bonds Bonds represent another significant asset class with varying historical return and risk profiles depending on the type and economic period [26](#page=26) [27](#page=27) [28](#page=28). #### 1.3.3 Real Estate Both physical and listed real estate are considered asset classes. Research suggests that long-run returns on housing can be remarkably similar to equities, though residential real estate is generally less volatile at a national level [24](#page=24). #### 1.3.4 Exchange-Traded Funds (ETFs) ETFs are an investment instrument discussed within the broader context of asset analysis [10](#page=10) [2](#page=2) [34](#page=34) [5](#page=5) [76](#page=76). #### 1.3.5 Gold Gold is considered an asset class, often viewed as a hedge against fiscal-monetary chaos [10](#page=10) [2](#page=2) [33](#page=33) [34](#page=34) [3](#page=3) [5](#page=5) [76](#page=76). #### 1.3.6 Bitcoin Bitcoin is presented as "digital gold" and is analyzed as an investment asset class, particularly in the context of inflation protection [10](#page=10) [2](#page=2) [33](#page=33) [34](#page=34) [3](#page=3) [5](#page=5) [76](#page=76). ### 1.4 Investment psychology and strategies The document also covers the psychology of investing as a key component of investment strategy. This implies that understanding investor behavior and cognitive biases is essential for effective investment decision-making [10](#page=10) [2](#page=2) [34](#page=34) [5](#page=5) [76](#page=76). * * * # Belgian wealth and the impact of inflation This section explores the net worth of Belgian households, the primary components of their assets, and how inflation erodes purchasing power over time. ### 2.1 Net worth of Belgian households A significant portion of Belgian households possess substantial net worth. Approximately 1 percent of families, equating to 50,000 households, have a net worth of at least 3 million euros. Furthermore, about 5 percent of families, or 250,000 households, hold a net worth of at least 1 million euros. Net worth is defined as the value of all savings, financial investments, and real estate, minus any debts [6](#page=6). ### 2.2 Composition of Belgian assets Real estate and cash are the most significant components of wealth held by Belgians. This trend is expected to continue, with income contributing less to new savings in financial assets in the coming years. Specifically, 33 percent of Belgians' financial assets are held in savings accounts, checking accounts, or as physical cash [7](#page=7) [8](#page=8). ### 2.3 The impact of inflation on purchasing power Inflation significantly erodes the purchasing power of money over time. For instance, with an annual price increase of 3 percent, the purchasing power of the euro declines by 45 percent over a 20-year period [9](#page=9). > **Tip:** Understanding the composition of assets and the long-term effects of inflation is crucial for effective financial planning and wealth preservation. * * * # Stock investment styles and value investing principles This topic delves into the evolution of stock investment styles, with a particular focus on the foundational principles of value investing and its contemporary relevance, including the emerging concept of intangible value investing. ### 3.1 Historical perspective on security analysis The roots of modern security analysis are traced back to Benjamin Graham and David Dodd's seminal work, "Security Analysis" and Graham's subsequent publication, "The Intelligent Investor". A core tenet emphasized by Graham and Dodd is that investment decisions must always consider both the price and the quality of a security. Graham further distilled sound investment strategy into the motto "MARGIN OF SAFETY". He observed that the most significant losses for investors often stem from purchasing low-quality securities during periods of favorable business conditions. During such times, obscure companies' common stocks might be issued at prices far exceeding their tangible investment value [35](#page=35) [38](#page=38) [39](#page=39) [43](#page=43) [61](#page=61) [64](#page=64) [72](#page=72) [75](#page=75). ### 3.2 The evolution of stock styles The document touches upon the development of stock investment styles over the period from 1994 to 2021. This evolution reflects shifts in market dynamics and analytical approaches. Key factors that investors consider across different styles include momentum, dividend payout, stability/low volatility, profitability, solvency, and value/growth [35](#page=35) [37](#page=37) [43](#page=43) [44](#page=44) [46](#page=46) [61](#page=61) [64](#page=64) [72](#page=72) [75](#page=75). ### 3.3 Value investing principles Value investing, as championed by Graham, involves paying a price for a stock that is justified by its underlying fundamentals. Graham suggested that an investor might be willing to pay up to twenty times estimated average future earnings for a growth stock, compared to fourteen times for an "ordinary" stock [40](#page=40). #### 3.3.1 Financial strength and capital structure A company's financial strength and capital structure are critical considerations in security analysis. A stock from a company with substantial surplus cash and no senior securities ahead of its common stock is considered a better purchase than another with similar per-share earnings but significant bank loans and senior securities. While a modest amount of bonds or preferred stock is not necessarily a disadvantage, and moderate use of seasonal bank credit can be acceptable, careful analysis of these factors by security analysts is crucial [41](#page=41). #### 3.3.2 Dividend record as a quality test An uninterrupted history of dividend payments over many years, crucially including periods of deep depression (e.g., 1931-1933), serves as a persuasive indicator of high quality. Companies meeting this standard are typically regarded as deserving a higher multiplier, or a lower "capitalization rate," than average enterprises, even if relative conditions have changed or are expected to change [42](#page=42). #### 3.3.3 The relevance of value investing The document discusses the "ir(relevance)" of value investing. Current market conditions, as of the document's writing, show unusually high value spreads, where "cheap" stocks are significantly cheaper than "expensive" stocks, to a degree not easily explained by profitability or leverage differences. Value is described as exceptionally cheap by most common quantitative methods, even when industry bets are neutralized. This unusually high value spread is suggested to be driven by high forward-looking returns for cheap stocks relative to expensive stocks, a phenomenon known as the value factor [35](#page=35) [37](#page=37) [43](#page=43) [44](#page=44) [46](#page=46) [55](#page=55) [56](#page=56) [59](#page=59) [61](#page=61) [64](#page=64) [72](#page=72) [75](#page=75). > **Tip:** The concept of "value spread" refers to the difference in valuation multiples between the cheapest and most expensive stocks. An unusually wide value spread suggests that value stocks are historically cheap relative to growth stocks. ### 3.4 Intangible value investing The investment landscape is shifting from an economy driven by tangible assets like factories and machinery to one where intangible capital, such as software, brands, and know-how, plays a dominant role. Expenditures on research and development (R&D), advertising, and workforce training are often treated as running costs, leading to understated earnings and book values, as these investments are designed to generate future cash flows [50](#page=50). #### 3.4.1 Challenges in an intangible economy Identifying successful investments in an intangible economy is challenging and requires paying prices commensurate with their chances of success. Some investments are bound to fail, and the costs incurred may not be recoverable. Furthermore, network effects can create winner-takes-all or winner-takes-most markets, where the second-best firm's value is a fraction of the leader's [50](#page=50). #### 3.4.2 Valuation metrics in the intangible era The document notes that price-to-book ratios, often a cornerstone of traditional value investing, do not appear to be a primary driver of recent difficulties for value investing strategies. Instead, metrics like price-to-sales are discussed, with the price-to-sales spread between expensive and cheap portfolios being a point of analysis. The analysis suggests that expensive stocks can be significantly more expensive than cheap stocks, with this premium widening considerably over time [52](#page=52) [53](#page=53) [54](#page=54). ### 3.5 Dividend strategies Selecting dividend-paying stocks is a key investment strategy discussed within the broader context of stock investment styles. The document references several ETFs focused on dividends, including the iShares STOXX Global Select Dividend 100 UCITS ETF (ISPA), iShares EM Dividend UCITS ETF (SEDY), and iShares MSCI World Quality Dividend ESG UCITS ETF (WQDV) [35](#page=35) [37](#page=37) [43](#page=43) [44](#page=44) [46](#page=46) [61](#page=61) [64](#page=64) [69](#page=69) [70](#page=70) [71](#page=71) [72](#page=72) [75](#page=75). ### 3.6 Investment products The topic includes a section on investment products, with specific mention of various iShares ETFs designed to track different investment factors. These include ETFs focused on value factors (IWVL), quality factors (IWQU), minimum volatility (MVOL), and multifactor strategies (IFSW) [65](#page=65) [66](#page=66) [67](#page=67) [68](#page=68) [69](#page=69) [70](#page=70) [71](#page=71). ### 3.7 Cash flow considerations in investing A diagram illustrates the flow of cash in an investment context, showing cash raised from investors, invested in the firm, generated by operations, reinvested back into the company, or returned to investors. This cycle highlights the operational activities of an enterprise and its interaction with financial markets [73](#page=73). ### 3.8 Origins of long-term capital losses The document lists "the origin of long-term capital losses" as a topic related to investment styles, suggesting an analysis of common pitfalls that lead to wealth erosion over extended periods [35](#page=35) [37](#page=37) [43](#page=43) [44](#page=44) [46](#page=46) [61](#page=61) [64](#page=64) [72](#page=72) [75](#page=75). * * * ## Common mistakes to avoid * Review all topics thoroughly before exams * Pay attention to formulas and key definitions * Practice with examples provided in each section * Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Net worth | The total value of an individual's or entity's assets minus their liabilities. This includes savings, financial investments, and real estate. | | Asset class | A group of investments with similar characteristics and behaviors in the marketplace. Common examples include stocks, bonds, real estate, and commodities. | | Inflation | A general increase in prices and fall in the purchasing value of money. It signifies a decrease in the purchasing power of currency over time. | | Purchasing power | The amount of goods and services that can be bought with a unit of currency. Inflation reduces purchasing power as prices rise. | | Stock | A type of security that signifies ownership in a corporation and represents a claim on part of the corporation's assets and earnings. | | Bond | A fixed-income instrument that represents a loan made by an investor to a borrower (typically corporate or governmental). Bonds are used to raise capital. | | Real estate | Property consisting of land and the buildings on it, along with its natural resources such as crops, minerals or water; immovable property of this nature. | | ETF (Exchange Traded Fund) | An investment fund that is traded on stock exchanges, much like stocks. ETFs hold assets such as stocks, bonds, or commodities. | | Bitcoin | A decentralized digital currency, also referred to as a cryptocurrency, that operates on a peer-to-peer network and is not controlled by any central authority. | | Gold | A precious metal that is often seen as a safe-haven asset and a hedge against inflation and economic uncertainty due to its historical value and scarcity. | | Value investing | An investment strategy that involves picking individual stocks that appear to be trading for less than their intrinsic or book value. | | Momentum investing | An investment strategy that involves buying securities that have been moving upward in price and selling those that have been moving downward. | | Dividend | A distribution of a portion of a company's earnings, decided by the board of directors, to a class of its shareholders. | | Intangible assets | Non-physical assets that have value, such as patents, copyrights, trademarks, brand recognition, goodwill, and intellectual property like software. | | Margin of safety | A principle in value investing that involves buying securities only when their market price is significantly below their calculated intrinsic value, providing a buffer against errors in valuation or unforeseen events. | | Capitalization rate | A rate used in real estate and finance to indicate the rate of return that is expected to be generated on a real estate investment property. A lower capitalization rate generally implies a lower risk. | | Financial Strength | The ability of a company to meet its financial obligations, typically assessed by examining its balance sheet, cash flow, and profitability. | | Capital Structure | The specific mix of debt and equity a company uses to finance its operations and growth. |

# Introduction to financial analysis of companies This topic introduces the foundational concepts of financial analysis, its significance in understanding a company's financial health, and its place within a business economics curriculum, outlining course objectives and study materials. ### 1.1 Course objectives and structure The primary objective of this course is to equip students with the necessary skills to gather data for a comprehensive financial analysis and to interpret the results derived from various analytical techniques. This involves analyzing a company's past performance and projecting its future. #### 1.1.1 How to achieve course objectives Achieving course objectives requires: * Attending all lectures punctually. * Active participation in class discussions, including thinking along and answering questions. * Keeping up with lecture notes and coming to class adequately prepared. * Mastering the designated study material from textbooks, powerpoints, numerical interpretations, and lectures. * Regularly reviewing the course material. #### 1.1.2 Course positioning within the curriculum Financial analysis of companies is positioned within the business economics curriculum as follows: * **1st Bachelor:** Accounting (Boekhouden) * **2nd Bachelor:** Financial Analysis of Companies, Analytical Cost Calculation * **3rd Bachelor:** Financial Management A solid understanding of accounting principles is a prerequisite for mastering financial analysis. #### 1.1.3 Key prerequisites Students are expected to have a working knowledge of: * The components of annual financial statements. * Accounting principles. * The balance sheet and income statement. ### 1.2 Study materials and examinations #### 1.2.1 Required literature The primary study materials are: * The textbook "Financiële analyse van de onderneming" by Ooghe, Vander Bauwhede, and Van Wymeersch (6th edition, 2 volumes: theory and tables). * Associated powerpoint presentations. * Materials on numerical interpretation. * Lecture notes. #### 1.2.2 Examination format The total score is out of 20 points, divided between theory and exercises/applications. ##### 1.2.2.1 Theory exam * **Format:** Multiple-choice questions. * **Scoring:** Out of 10 points, administered via an MCE-form. * **Content:** Questions are drawn from the textbook, theory powerpoints, numerical interpretation powerpoints, and numerical interpretations from both volumes of the textbook. * **Note:** This exam has a higher passing threshold. ##### 1.2.2.2 Exercises exam * **Format:** Open questions. * **Scoring:** Out of 10 points, administered via an examination booklet. * **Content:** Questions are drawn from the textbook, theory powerpoints, numerical interpretation powerpoints, and numerical interpretations from both volumes of the textbook. #### 1.2.3 General study recommendations * The entire textbook is to be studied for both the theory and exercise exams, including tables and interpretations of figures. * Powerpoints serve as summaries and may not contain all information present in the textbook. * The powerpoints are also crucial for both exams. * The course material relies heavily on understanding and interpreting financial statements. ### 1.3 Core concepts of financial analysis Financial analysis aims to collect and interpret data to understand a company's financial health and performance. This involves analyzing past trends and projecting future outcomes. #### 1.3.1 The role of information Various stakeholders, including the company's management, investors, creditors, and employees, require information to make informed decisions. Financial statements, through analysis, provide this crucial information. #### 1.3.2 Key analytical techniques The course covers several analytical techniques: * Horizontal analysis (time-series comparison). * Vertical analysis (structural analysis). * Analysis for predicting business failure. * Ratio analysis. * Cash flow analysis. #### 1.3.3 Understanding key financial ratios Ratio analysis categorizes performance and position into several areas: * **Profitability (Rendabiliteit):** Measures the return generated by an investment or asset. It relates to costs and revenues from the income statement. * **Liquidity (Liquiditeit):** Assesses a company's ability to meet its short-term liabilities. It involves cash inflows and outflows and is related to the risk of bankruptcy. * **Solvency (Solvabiliteit):** Determines if a company can meet its long-term liabilities. * **Value Added (Toegevoegde waarde):** Refers to the increase in the value of goods or services as a result of a process, as defined earlier in the course. ### 1.4 The Annual Financial Statement #### 1.4.1 Components of the annual financial statement The annual financial statement includes: * **Balance Sheet (Balans):** A snapshot of a company's assets, liabilities, and equity at a specific point in time. * **Income Statement (Resultatenrekening):** Summarizes a company's revenues, expenses, and profit or loss over a period of time. * **Notes (Toelichting):** Provides additional details and explanations for the items presented in the balance sheet and income statement. * **Social Balance Sheet (Sociale balans):** Details information related to the company's workforce. #### 1.4.2 Accounting versus financial statements It is essential to distinguish between the *accounting* (bookhoudkundige) annual financial statement and the *financial-analytical* (financiële analytische) or restated annual financial statement. The course primarily utilizes the restated statements for analysis. #### 1.4.3 Structure of the balance sheet The balance sheet presents: * **Assets (Activa):** What the company invests its capital in. These are categorized as: * Intangible assets (e.g., founding costs). * Fixed assets (non-current assets). * Current assets (vlottende of courante activa). * **Liabilities and Equity (Passiva):** How the company finances its assets. These are categorized as: * Equity (Eigen vermogen). * Debt (Vreemd vermogen), further divided into: * Long-term debt (Vreemd vermogen LT). * Short-term debt (Vreemd vermogen KT). The fundamental accounting equation is: Assets = Liabilities + Equity. #### 1.4.4 Structure of the income statement The income statement details: * **Revenues (Opbrengsten):** Income generated from the company's operations. * **Expenses (Kosten):** Costs incurred in generating those revenues. The income statement summarizes the company's performance over a fiscal year. #### 1.4.5 Restating the financial statements The process of restating the financial statements involves transforming the accounting figures into a format more suitable for financial analysis. This involves adjustments to reflect economic reality more accurately. ##### 1.4.5.1 Restating the balance sheet The balance sheet is restated to provide a clearer picture of the company's assets and financing structure. Key reclassifications include: * **Assets:** Distinguishing between permanent capital, long-term debt, and short-term debt. * **Liabilities and Equity:** Adjusting equity figures and segregating different types of liabilities. ##### 1.4.5.2 Restating the income statement The income statement is restated to differentiate between recurring and non-recurring items, as well as cash and non-cash items. This allows for a better assessment of the company's ongoing operational performance. Key restatements include: * **Recurrent Operating Result:** This focuses on the core, ongoing business activities. * **Recurrent Financial Result:** Pertains to recurring financial income and expenses. * **Non-Recurrent Result:** Captures extraordinary or one-off events. * **Total Result:** Aggregates all results before taxes. **Key terms in the restated income statement:** * **Recurrent:** Items that are expected to occur repeatedly in the future. * **Non-Recurrent:** Items that are not expected to occur again. #### 1.4.6 Analytical tools The course emphasizes the application of analytical tools to the restated financial statements: ##### 1.4.6.1 Horizontal Analysis * **Concept:** Compares financial data over multiple periods to identify trends and growth rates. * **Methodology:** Typically involves using index numbers, where a base year is set to 100. * **Example:** Comparing the change in financial fixed assets from 18,092 to 21,530 would show an absolute increase and an index increase from 100 to 119. ##### 1.4.6.2 Vertical Analysis * **Concept:** Examines the proportion of each item on a financial statement relative to a base figure within the same period. * **Methodology:** Expresses each item as a percentage of a total (e.g., each asset as a percentage of total assets). * **Example:** If equity consistently represents about one-third of total liabilities and equity, and short-term debt increases from 33% to 53% of total liabilities and equity, this indicates a significant shift in financing structure. **Tip:** While the calculations for horizontal and vertical analysis are not expected to be performed from scratch, a thorough understanding of their interpretation and application is crucial. ### 1.5 Course Structure Overview The course is structured as follows: * Chapter 1: Introduction * Chapter 2: Single Financial Statements according to Company Law (content understood but not examined directly) * Chapter 3: Restructuring of Financial Statements, Horizontal and Vertical Analysis The financial analysis course builds upon the restated balance sheet and income statement. --- # The accounting and financial statements This section explores the structure and content of financial statements, focusing on the balance sheet and income statement, and differentiating between their accounting and financially analytical versions. ### 2.1 Introduction to financial statements Financial statements are crucial tools for analyzing a company's financial health. They provide essential information to various stakeholders, enabling them to make informed decisions. The core financial statements include the balance sheet, the income statement, and the statement of cash flows. ### 2.2 The balance sheet The balance sheet presents a company's financial position at a specific point in time. It outlines what a company owns (assets) and how these assets are financed (liabilities and equity). #### 2.2.1 Accounting balance sheet structure The accounting balance sheet adheres to legal and accounting standards. * **Assets:** These are resources owned by the company that are expected to provide future economic benefits. They are typically classified as: * **Oprichtingskosten (Formation costs):** Expenses incurred during the initial establishment of the company. * **Vaste activa (Fixed assets):** Long-term assets not expected to be consumed within one year, such as property, plant, and equipment. * **Vlottende of courante activa (Current assets):** Short-term assets expected to be converted to cash or used up within one year, including inventory and accounts receivable. * **Liabilities and Equity (Passiva):** This section shows how the company's assets are financed. * **Eigen vermogen (Equity):** The owners' stake in the company. * **Vreemd vermogen (Liabilities):** Obligations of the company to external parties. * **Langlopend vreemd vermogen (Long-term liabilities):** Debts due in more than one year. * **Kortlopend vreemd vermogen (Short-term liabilities):** Debts due within one year. The fundamental accounting equation is: $$ \text{Assets} = \text{Liabilities} + \text{Equity} $$ #### 2.2.2 Financially analytical balance sheet structure The financially analytical balance sheet restructures the accounting balance sheet to provide a clearer view of the company's financial resources and their application, focusing on economic substance over legal form. * **Activa (Assets):** * **Vast of niet realiseerbaar vermogen (Fixed or non-realizable assets):** Includes formation costs, long-term investments, and tangible and intangible fixed assets. * **Vlottend of realiseerbaar vermogen (Current or realizable assets):** Includes inventories, receivables, and short-term financial assets. * **Passiva (Liabilities and Equity):** * **Eigen vermogen (Equity):** Represents the permanent capital invested in the company. * **Langlopend vreemd vermogen (Long-term liabilities):** Includes long-term debts and provisions with a maturity of more than one year. * **Kortlopend vreemd vermogen (Short-term liabilities):** Includes short-term debts and provisions with a maturity of one year or less. > **Tip:** The financially analytical balance sheet aims to provide a more practical view for financial analysis by reclassifying items based on their liquidity and maturity. #### 2.2.3 Reclassifications in the analytical balance sheet Key reclassifications include: * **Vast activa (Fixed assets):** All assets that are not current assets. * **Vlottende activa (Current assets):** Assets expected to be converted into cash within one year. * **Eigen vermogen (Equity):** Permanent capital. * **Langlopend vreemd vermogen (Long-term liabilities):** Liabilities with a term of more than one year. * **Kortlopend vreemd vermogen (Short-term liabilities):** Liabilities with a term of one year or less. ### 2.3 The income statement The income statement (or profit and loss account) summarizes a company's revenues, expenses, gains, and losses over a specific period, usually one fiscal year, to show its profitability. #### 2.3.1 Accounting income statement structure The accounting income statement presents revenues and expenses in a format prescribed by accounting standards. * **Bedrijfsopbrengsten (Operating revenues):** Income generated from the company's primary business activities. * **Bedrijfskosten (Operating expenses):** Costs incurred in the normal course of business operations. * **Bedrijfsresultaat (Operating result):** The difference between operating revenues and operating expenses. * **Financiële opbrengsten (Financial revenues):** Income from financial investments and activities. * **Financiële kosten (Financial expenses):** Costs related to financing, such as interest expenses. * **Financieel resultaat (Financial result):** The difference between financial revenues and financial expenses. * **Winst/verlies voor belastingen (Profit/loss before taxes):** The sum of the operating result and the financial result. * **Belastingen (Taxes):** Corporate income taxes. * **Winst/verlies na belastingen (Profit/loss after taxes):** The net profit or loss for the period. #### 2.3.2 Financially analytical income statement structure The financially analytical income statement aims to distinguish between recurring and non-recurring items to provide a clearer picture of sustainable profitability. * **Recurrent operating result:** Reflects the profit from the company's core, ongoing business activities. * **Recurrente bedrijfsopbrengsten excl subsidies (Recurring operating revenues excluding subsidies):** Revenues from regular business operations. * **Bruto toegevoegde waarde excl subsidies (Gross value added excluding subsidies):** Includes revenues and changes in inventory, less the cost of purchased goods and services. * **Personeelskosten (Personnel costs):** Wages, salaries, and employee benefits. * **Andere recurrente bedrijfskosten (Other recurring operating expenses):** Other ongoing operational costs. * **Recurrent bruto bedrijfsresultaat voor niet-kaskosten (Recurring gross operating result before non-cash expenses) or REBITDA:** This metric represents recurring operating earnings before interest, taxes, depreciation, and amortization. * **Recurrente niet-kaskosten van bedrijfsaard (Recurring non-cash operating expenses):** Expenses like depreciation and amortization related to core operations. * **Recurrent netto bedrijfsresultaat na niet-kaskosten (Recurring net operating result after non-cash expenses) or REBIT:** This represents the recurring operating profit after non-cash expenses. * **Recurrent financial result:** Reflects income and expenses from financial activities that are expected to continue. * **Recurrente financiële kasopbrengsten (Recurring financial cash revenues):** Regular income from financial assets. * **Recurrente andere financiële kaskosten (Recurring other financial cash expenses):** Regular costs associated with financing. * **Recurrent bruto financieel resultaat voor niet-kaskosten (Recurring gross financial result before non-cash expenses):** Financial income and expenses before non-cash items. * **Recurrente financiële niet-kaskosten (Recurring financial non-cash expenses):** Non-cash financial expenses. * **Recurrent netto financieel resultaat na niet-kaskosten (Recurring net financial result after non-cash expenses):** Net recurring financial result. * **Non-recurrent result:** Includes one-off gains or losses that are not expected to occur regularly. * **Niet-recurrente kasopbrengsten (Non-recurring cash revenues):** One-time cash inflows. * **Niet-recurrente kaskosten (Non-recurring cash expenses):** One-time cash outflows. * **Niet-recurrent bruto resultaat voor niet-kaskosten (Non-recurring gross result before non-cash expenses):** Non-recurring gains and losses before non-cash items. * **Niet-recurrente niet-kaskosten (Non-recurring non-cash expenses):** One-time non-cash expenses. * **Niet recurrent netto resultaat na niet-kaskosten (Non-recurring net result after non-cash expenses):** Net non-recurring result. * **Total Result:** Aggregates all results. * **Totaal bruto resultaat voor niet-kaskosten voor financiële kosten en voor belastingen (Total gross result before non-cash expenses, financial expenses, and taxes) or EBITDA:** Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation, and Amortization. * **Totale niet kaskosten (Total non-cash expenses):** Sum of all non-cash expenses. * **Totaal netto resultaat na niet-kaskosten voor financiële kosten en voor belastingen (Total net result after non-cash expenses, before financial costs and taxes) or EBIT:** Earnings Before Interest and Taxes. * **FKVV:** Financial costs. * **Winst of verlies boekjaar voor belastingen (Profit or loss for the fiscal year before taxes).** * **Winst of verlies boekjaar na belastingen (Profit or loss for the fiscal year after taxes).** * **Te bestemmen winst van het boekjaar (Profit for the fiscal year to be allocated).** > **Tip:** Understanding the distinction between recurring and non-recurring items is crucial for accurately assessing a company's sustainable earning power. ### 2.4 Differences between accounting and financial analytical statements The primary differences lie in their purpose and presentation: | Feature | Accounting Financial Statements | Financially Analytical Statements | | :------------------- | :---------------------------------------------------------------- | :-------------------------------------------------------------------- | | **Purpose** | Compliance with legal and accounting standards. | Providing insights for financial analysis and decision-making. | | **Focus** | Legal form and specific accounting rules. | Economic substance and future earning potential. | | **Classification** | Based on legal definitions and accounting principles. | Reorganized for analytical clarity (e.g., recurring vs. non-recurring). | | **Detail Level** | Standardized formats (e.g., NBB templates). | More flexible, tailored for analytical objectives. | | **Presentation** | Strict adherence to prescribed formats. | May involve reclassifications and breakdowns for better understanding. | | **Key Metrics** | Statutory profit, book value of assets. | REBITDA, REBIT, cash flow from operations, adjusted profit. | ### 2.5 Analysis of financial statements Financial statements can be analyzed using various techniques to gain deeper insights into a company's performance and position. #### 2.5.1 Horizontal analysis Horizontal analysis compares financial data over multiple periods to identify trends and changes. This is often done using index numbers, where a base year is set to 100 and subsequent years are expressed as a percentage of the base year. * **Formula for index calculation:** $$ \text{Index}_t = \frac{\text{Value}_t}{\text{Value}_{\text{base year}}} \times 100 $$ Where: * $ \text{Index}_t $ is the index for period $ t $. * $ \text{Value}_t $ is the value of the item in period $ t $. * $ \text{Value}_{\text{base year}} $ is the value of the item in the base year. > **Example:** If a company's sales were 100,000 dollars in year 1 (base year) and 120,000 dollars in year 2, the index for sales in year 2 would be $ \frac{120,000}{100,000} \times 100 = 120 $. This indicates a 20% increase in sales compared to the base year. #### 2.5.2 Vertical analysis Vertical analysis examines the relative proportions of different accounts within a single financial statement for a single period. It involves expressing each line item as a percentage of a base figure (e.g., total assets for the balance sheet, total revenues for the income statement). * **For the balance sheet:** Each asset, liability, and equity account is expressed as a percentage of total assets. * **For the income statement:** Each revenue and expense item is expressed as a percentage of total revenue. > **Tip:** Vertical analysis helps in understanding the internal structure of a company's financial statements and how different components contribute to the overall picture. #### 2.5.3 Other analytical tools * **Ratio analysis:** Involves calculating various financial ratios (e.g., profitability, liquidity, solvency ratios) to assess different aspects of a company's performance. * **Cash flow analysis:** Focuses on the movement of cash in and out of the company. * **Falingspredictie (Failure prediction):** Using financial data to predict the likelihood of a company's future financial distress. ### 2.6 Structure and content of financial statements The financial statements are typically presented in tables, with specific numbering and formats, such as those provided by the National Bank of Belgium (NBB). These formats can range from large company structures to simplified "micro-models" for smaller entities, characterized by thresholds in employee numbers, turnover, and balance sheet total. The accompanying notes or "toelichting" provide further detail and explanations for the figures presented in the main statements. --- # Financial analysis techniques This topic explores methods for analyzing financial statements, focusing on horizontal and vertical analysis to understand changes over time and the composition of financial elements within a single reporting period. ### 3.1 Introduction to financial analysis Financial analysis is crucial for understanding a company's financial health and performance. It involves collecting and interpreting data from financial statements to make informed decisions and predictions about the company's future. Key parties requiring this information include various stakeholders who rely on the financial statements for insights. ### 3.2 The financial statements The foundation of financial analysis lies in understanding the core financial statements: * **Balance Sheet (Balans):** This statement provides a snapshot of a company's assets, liabilities, and equity at a specific point in time. It answers the question of what a company owns and what it owes. * **Assets:** Resources controlled by the company from which future economic benefits are expected to flow. These are categorized into: * Founding costs * Fixed assets (non-current assets) * Current assets (inventory, receivables, cash) * **Liabilities:** Obligations of the company to external parties, representing what the company owes. These are categorized into: * Long-term liabilities * Short-term liabilities * **Equity:** The owners' stake in the company, representing the residual interest in the assets after deducting all its liabilities. * **Income Statement (Resultatenrekening):** This statement summarizes a company's revenues, expenses, and profits or losses over a specific period, typically a fiscal year. It answers the question of how much profit or loss a company has generated. * Revenues (Opbrengsten): The income generated from the company's primary operations. * Expenses (Kosten): The costs incurred in generating revenue. * Profit/Loss: The difference between revenues and expenses. * **Notes to the Financial Statements (Toelichting):** These provide supplementary information that clarifies or expands upon the figures presented in the balance sheet and income statement. * **Social Balance Sheet (Sociale Balans):** While mentioned, its specific content for analysis is less emphasized for this topic compared to the balance sheet and income statement. ### 3.3 Reorganizing financial statements For effective financial analysis, financial statements are often "reworked" or "reorganized" to present a clearer financial picture. This involves adapting the accounting-based statements into financially analytical statements. * **Accounting vs. Financial Analytical Balance Sheet and Income Statement:** The accounting statements follow specific legal and accounting rules, while financially analytical statements are adjusted to better reflect economic reality and aid in analysis. The course primarily uses the reorganized (financially analytical) statements. * **Key Differences:** The reworked statements categorize items differently to highlight operational and financial performance more distinctly. For instance, recurring and non-recurring items are separated in the income statement. **Reorganization of the Balance Sheet:** The reworked balance sheet often distinguishes between permanent capital (equity and long-term debt) and short-term capital, and how these are invested in assets. **Reorganization of the Income Statement:** The reworked income statement distinguishes between: 1. **Recurrent operating result:** Reflects the ongoing business activities. * Recurrent operating revenues * Recurrent operating expenses * Recurrent gross operating result before non-cash costs (REBITDA) * Recurrent net operating result after non-cash costs (REBIT) 2. **Recurrent financial result:** Reflects recurring financial income and expenses. * Recurrent financial revenues * Recurrent financial expenses * Recurrent gross financial result before non-cash costs * Recurrent net financial result after non-cash costs 3. **Non-recurrent result:** Reflects extraordinary or one-off events. * Non-recurrent revenues * Non-recurrent expenses * Non-recurrent gross result before non-cash costs * Non-recurrent net result after non-cash costs 4. **Total Result:** Aggregates all components. * Total gross result before non-cash costs (EBITDA) * Total net result after non-cash costs before financial costs and taxes (EBIT) * Profit/Loss for the year before taxes * Profit/Loss for the year after taxes > **Tip:** Understanding the distinction between recurring and non-recurring items is crucial for assessing a company's sustainable profitability and future performance. ### 3.4 Horizontal analysis Horizontal analysis, also known as trend analysis, involves comparing financial data over multiple accounting periods. This helps identify trends, growth patterns, and significant changes in the company's financial position. * **Method:** This analysis typically works with index numbers or percentage changes. Each period's figures are compared to a base period (usually set to 100). * **Calculation:** * **Absolute Change:** The difference between the current period's value and the base period's value. * **Index Number (Percentage Change):** $$ \text{Index Number} = \left( \frac{\text{Current Period Value}}{\text{Base Period Value}} \right) \times 100 $$ * **Interpretation:** An index number greater than 100 indicates an increase from the base period, while an index number less than 100 indicates a decrease. > **Example:** If a company's sales were 1,000,000 dollars in year 1 (base year) and 1,200,000 dollars in year 2, the index for year 2 would be $(1,200,000 / 1,000,000) \times 100 = 120$. This signifies a 20% increase in sales from year 1. ### 3.5 Vertical analysis Vertical analysis, also known as common-size analysis, examines the relationship between different line items within a single financial statement for a specific accounting period. It helps understand the composition and relative importance of each item. * **Method:** This analysis expresses each line item as a percentage of a base figure within the same statement. * **Balance Sheet:** Each asset item is expressed as a percentage of total assets. Each liability and equity item is expressed as a percentage of total liabilities and equity. * **Income Statement:** Each revenue and expense item is expressed as a percentage of total revenue. * **Calculation:** $$ \text{Percentage} = \left( \frac{\text{Specific Item Value}}{\text{Base Figure Value}} \right) \times 100 $$ Where the base figure is typically total assets or total liabilities and equity for the balance sheet, and total revenue for the income statement. > **Example:** If a company's total assets are 500,000 dollars and its inventory is 50,000 dollars, then inventory represents $(50,000 / 500,000) \times 100 = 10\%$ of total assets. This shows the proportion of assets tied up in inventory. > **Tip:** Vertical analysis is particularly useful for comparing the financial structure of companies within the same industry, even if they have different sizes. Horizontal analysis is best for tracking a company's performance over time. Both techniques are essential for a comprehensive financial assessment. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Financial analysis of the company | The systematic examination and evaluation of a company's financial statements and other relevant data to assess its performance, financial position, and future prospects. | | Annual financial statements | A set of financial reports, including the balance sheet, income statement, and cash flow statement, that provide a comprehensive overview of a company's financial activities over a specific accounting period. | | Balance sheet | A financial statement that reports a company's assets, liabilities, and equity at a specific point in time, providing a snapshot of its financial position. It follows the accounting equation: Assets = Liabilities + Equity. | | Income statement | A financial statement that reports a company's revenues, expenses, and profits or losses over a specific period, such as a quarter or a year. It shows the profitability of a company. | | Cash flow analysis | The process of evaluating a company's cash inflows and outflows over a period to understand its liquidity and ability to generate cash. It is crucial for assessing a company's financial health. | | Added value | The increase in the worth of a product or service created by a business through its operations, often calculated as the difference between the selling price and the cost of inputs. | | Profitability | A measure of a company's ability to generate earnings relative to its revenue, operating costs, and other expenses. It is typically assessed through various ratios derived from the income statement. | | Solvency | A company's ability to meet its long-term financial obligations, such as repaying long-term debt. It indicates the long-term financial stability of the business. | | Liquidity | A company's ability to meet its short-term financial obligations using its most liquid assets. It reflects the ease with which assets can be converted into cash to cover immediate debts. | | Agency relationship | A situation where one party (the agent) acts on behalf of another party (the principal), often involving the management of assets or information. In finance, this often refers to the relationship between management and shareholders. | | Horizontal analysis | A financial statement analysis technique that compares financial data over multiple accounting periods to identify trends and changes. It often involves calculating percentage changes or index numbers. | | Vertical analysis | A financial statement analysis technique that expresses each line item in a financial statement as a percentage of a base figure within the same statement (e.g., each asset as a percentage of total assets on the balance sheet). | | Accounting financial statement | Financial statements prepared according to generally accepted accounting principles (GAAP) or international financial reporting standards (IFRS). | | Financially analytical (or reworked) financial statement | Financial statements that have been adjusted from their accounting presentation to better reflect the economic reality and operational performance of the company, often removing non-operational items. | | Recurrent | Refers to income or expenses that are expected to occur regularly and predictably in the normal course of business operations. | | Non-recurrent | Refers to income or expenses that are unusual, infrequent, or not expected to occur again in the normal course of business operations. | | REBITDA (Recurrent Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation, and Amortization) | A measure of a company's operating performance that excludes non-recurring items, interest, taxes, depreciation, and amortization, providing a view of recurring operational profitability. | | REBIT (Recurrent Earnings Before Interest and Taxes) | A measure of a company's recurring operating profitability after accounting for non-recurring items, interest, and taxes, but before depreciation and amortization. | | EBITDA (Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation, and Amortization) | A measure of a company's overall financial performance, representing its profitability before accounting for non-cash expenses (depreciation and amortization), interest, and taxes. | | EBIT (Earnings Before Interest and Taxes) | A measure of a company's operating profit, representing its profitability before accounting for interest expenses and income taxes. |

# Kasstromenanalyse Dit hoofdstuk introduceert de analyse van kasstromen, de berekening van financiële stromen en de specifieke deelstromen: operaties, investeringen en financiering. ### 1.1 Definitie en concept van financiële stromen Financiële stromen representeren alle geldelijke bewegingen binnen een onderneming. Deze stromen worden in de boekhouding geregistreerd volgens het principe van aanwendingen van vermogen en bronnen van vermogen. * **Bron van vermogen:** Passiefzijde van de balans (eigen vermogen en schulden) of een afname van een actief. * **Aanwending van vermogen:** Actiefzijde van de balans (bezittingen) of een afname van een passief. De boekhouding, gebaseerd op het dubbel boekhouden, registreert deze transacties. Echter, financiële stromen zijn niet altijd gelijk aan kasstromen. Een belangrijk verschil wordt gevormd door afschrijvingen, die weliswaar kosten zijn, maar geen directe uitgave van liquide middelen. De kasstroom is de som van drie specifieke stromen: 1. Kasstroom uit operaties (operationele kasstroom). 2. Kasstroom uit investeringen in vaste activa. 3. Kasstroom uit financiering. Het doel van kasstromenanalyse is te bepalen hoeveel liquide middelen er gedurende een bepaalde periode (meestal een boekjaar) door de onderneming zijn gegaan, oftewel met hoeveel de kaspositie is toe- of afgenomen. ### 1.2 Bepalen van de financiële stromen Financiële stromen gedurende een jaar kunnen worden afgeleid uit de verandering tussen de begin- en eindbalans. De verandering in de balansposten over één jaar wordt weergegeven door de mutatietabel (of tabel 8), waarbij de som van de veranderingen in activa gelijk moet zijn aan de som van de veranderingen in passiva, met inachtneming van de aard van de mutatie (bron of aanwending). De boekhoudregels dicteren dat activa en passiva tegengestelde tekens hebben in deze analyse omdat zij omgekeerde regels hanteren voor bronnen en aanwendingen. Een mutatiebalans kan echter een onvolledig beeld geven van de kasstroom, omdat activa in de balans worden opgenomen tegen hun netto-boekwaarde (na afschrijvingen) en voorzieningen en uitgestelde belastingen worden opgenomen na toevoeging of terugneming. Dit maakt directe analyse van kasstromen uit de balans lastig. ### 1.3 Bepalen van de kasstroom De kasstroom wordt opgebouwd uit drie deelstromen. #### 1.3.1 Kasstroom uit operaties (operationele kasstroom) De operationele kasstroom is het deel van de kasstroom dat voortvloeit uit de kernactiviteiten van de onderneming. De berekening start vaak vanuit de winst na belastingen en corrigeert deze voor niet-kaskosten zoals afschrijvingen. De formule kan worden weergegeven als: $$ \text{Operationele kasstroom} = \text{Winst na belastingen} + \text{Niet-kaskosten} $$ of $$ \text{Operationele kasstroom} = (\text{Kasopbrengsten} - \text{Kaskosten}) - \text{Belastingen} $$ De operationele kasstroom vertegenwoordigt de middelen die de onderneming uit haar werking genereert en die dienen voor zelffinanciering. Het is belangrijk om de operationele kasstroom te onderscheiden van de winst, aangezien winst een indicator is van rendabiliteit, terwijl kasstroom de liquiditeit weerspiegelt. Een negatieve operationele kasstroom duidt erop dat de kasopbrengsten lager zijn dan de kaskosten, wat externe financiering vereist. Om de operationele kasstroom nauwkeurig te bepalen, moet rekening worden gehouden met de verandering in het netto bedrijfskapitaal. Het netto bedrijfskapitaal (NBK) vertegenwoordigt de financieringsbehoefte eigen aan de uitbating van een bedrijf. $$ \text{Netto bedrijfskapitaal} = \text{Vlottende activa} - \text{Kortlopende schulden} $$ of $$ \text{Netto bedrijfskapitaal} = \text{Vlottende bedrijfsactiva (excl. liquide middelen)} - \text{Kortlopende schulden (excl. financiële schulden} \le 1 \text{ jaar)} $$ De verandering in de netto bedrijfskapitaalbehoefte is cruciaal omdat een deel van de vlottende activa spontaan wordt gefinancierd door leveranciers, personeel, etc. Een tekort moet worden opgevangen door externe financiering. De kasstroom uit operaties wordt uiteindelijk berekend als: $$ \text{Kasstroom uit operaties} = \text{Operationele kasstroom na belastingen} \pm \text{Verandering in netto bedrijfskapitaalbehoefte} $$ > **Tip:** De verandering in netto bedrijfskapitaal wordt toegevoegd of afgetrokken omdat deze de liquiditeit van de onderneming direct beïnvloedt. Een toename van de netto bedrijfskapitaalbehoefte (d.w.z. meer vlottende activa of minder kortlopende schulden) betekent een afname van de liquide middelen, en dus een negatieve correctie op de operationele kasstroom. #### 1.3.2 Kasstromen uit investeringen in vaste activa Deze deelstroom betreft de kasbewegingen die voortvloeien uit de aan- en verkoop van vaste activa. De balans laat de netto investering of desinvestering zien (verandering na afschrijvingen en boekingen van meer- of minderwaarden). De kasstroomanalyse focust echter op de bruto investering (uitgaande kasstroom) of bruto desinvestering (inkomende kasstroom). * Bij de realisatie van een **meerwaarde** is deze reeds verwerkt in de operationele kasstroom als niet-recurrent resultaat en vereist geen verdere actie voor de kasstroom. * Bij de realisatie van een **minderwaarde** is dit geen reële kasstroom en moet deze worden afgetrokken van de desinvestering. #### 1.3.3 Kasstroom uit financiering Deze deelstroom omvat alle kasbewegingen gerelateerd aan de financiering van de onderneming, zowel vanuit eigen vermogen als vreemd vermogen. * **Vreemd vermogen (VV):** * Financiële kaskosten (zoals rentebetalingen). * Aflossingen op schulden en aangaan van nieuwe schulden. Dit omvat alle schulden die niet spontaan zijn. * **Eigen vermogen (EV):** * Uit te keren winsten (dividenden). * Externe veranderingen in het eigen vermogen (bijvoorbeeld uitgifte van nieuwe aandelen). ### 1.4 Kasstroom = Liquiditeitsstroom De som van de drie deelstromen (operaties, investeringen, financiering) geeft de totale kasstroom voor een periode weer. $$ \text{Totale kasstroom} = \text{Kasstroom uit operaties} + \text{Kasstroom uit investeringen} + \text{Kasstroom uit financiering} $$ Dit is de netto toename of afname van de liquide middelen (kas en bank) gedurende het boekjaar. De kasstroom is dus synoniem met de liquiditeitsstroom of geldstroom. ### 1.5 Gebruik van de kasstroomtabel De kasstroomtabel biedt waardevolle inzichten in de financiële gezondheid van een onderneming: * **Operationele kasstroom:** Geeft aan hoeveel inkomsten de onderneming genereert uit haar kernactiviteiten. * **Netto bedrijfskapitaalbehoefte:** Laat zien of de onderneming voldoende werkkapitaal uit haar werking haalt of dat er nood is aan externe financiering. * **Beoordeling van investeringen:** Evalueert de investeringsactiviteiten van de onderneming en hun impact op de liquiditeit. * **Beoordeling van financiering:** Analyseert de structuur en evenwicht van de financiering (intern/extern, eigen/vreemd, KT/LT). * **Voldoen aan verplichtingen:** Bepaalt of de onderneming met haar kasmiddelen uit operaties en na investeringen kan voldoen aan haar financiële verplichtingen. De analyse van de kasstroom vereist de studie van verschillende tabellen die de theoretische concepten toepassen op praktijkvoorbeelden. Specifieke onderdelen van de theorie (zoals punt 4.9.2 en 4.9.3) hoeven niet te worden bestudeerd voor de examenvoorbereiding. --- # Financiële stromen versus kasstromen Dit onderwerp maakt een onderscheid tussen de brede concepten van financiële stromen zoals die in de boekhouding worden verwerkt en de specifiekere kasstromen, die de daadwerkelijke beweging van liquide middelen weergeven. ### 2.1 Financiële stromen in de boekhouding De boekhouding registreert alle financiële stromen binnen een onderneming. Deze stromen worden geclassificeerd volgens de aanwendingen van vermogen en de bronnen van vermogen. In essentie representeert elke financiële stroom een verandering in de balans. * **Bron van vermogen:** Dit kan leiden tot een toename van het passief of een afname van het actief. * **Aanwending van vermogen:** Dit kan leiden tot een toename van het actief of een afname van het passief. **Boekhoudkundige verwerking:** Het dubbel boekhouden zorgt ervoor dat elke financiële stroom aan beide zijden van de balans wordt geregistreerd, als bron of als aanwending. * **Voorbeeld van een transactie en de boekhoudkundige verwerking:** * **Geld (kas) naar bank:** Een storting van kas op de bankrekening wordt geboekt als een bron van vermogen op de passiefrekening "kas" (afname) en als een aanwending van vermogen op de actiefrekening "bank" (toename). * **Aankoop voorraad goederen (GS):** De aankoop van voorraden wordt geboekt als een aanwending van vermogen op de actiefrekening "voorraad GS". De bron kan de bankrekening zijn (directe betaling) of een passiefrekening zoals "handelsschulden" (betaling volgt later). * **Omzetting van grondstoffen (GS) naar goederen in bewerking (GIB):** Dit wordt geboekt als een afname van de voorraad GS (aanwending) en een toename van de voorraad GIB (bron). * **Omzetting van goederen in bewerking (GIB) naar afgewerkte producten (fabrikaat):** Dit wordt geboekt als een afname van de voorraad GIB (aanwending) en een toename van de voorraad fabrikaat (bron). * **Verkoop van fabrikaat via vordering op klant:** De verkoop wordt geboekt als een toename van de actiefrekening "vordering klant" (aanwending) en een afname van de voorraad fabrikaat (bron). * **Betaling door klant:** De ontvangst van betaling van een klant wordt geboekt als een afname van de vordering op klant (bron) en een toename van de bankrekening (aanwending). Alle deze transacties vertegenwoordigen financiële stromen, maar niet noodzakelijk directe kasstromen. ### 2.2 Financiële stromen versus kasstromen Het cruciale onderscheid ligt in het feit dat financiële stromen, zoals geboekt in de boekhouding, niet altijd direct de beweging van liquide middelen weerspiegelen. Dit verschil wordt duidelijk bij posten zoals afschrijvingen. * **Kasstromen:** Deze betreffen de daadwerkelijke in- en uitstroom van liquide middelen (geld in kas of op bank). Ze zijn een optelsom van drie hoofdcategorieën: 1. Kasstroom uit operaties (operationele kasstroom). 2. Kasstroom uit investeringen in vaste activa. 3. Kasstroom uit financiering. Het doel van kasstroomanalyse is het bepalen van de totale hoeveelheid liquide middelen die gedurende een bepaalde periode door de onderneming zijn gegaan, oftewel de netto toename of afname van de kas. #### 2.2.1 Bepalen van de financiële stromen via de balans De verandering in de balans tussen twee periodes (beginbalansdatum en eindbalansdatum) geeft de totale financiële stromen weer. Dit kan worden geanalyseerd met behulp van een mutatietabel of een balansmutatietabel. * **Berekening:** De verandering ($\Delta$) wordt berekend als het verschil tussen de eindbalans (EB) en de beginbalans (BB): $\Delta = EB - BB$. * **Verband tussen activa en passiva:** De som van de veranderingen in de activa is gelijk aan de som van de veranderingen in de passiva ($\sum \Delta Activa = \sum \Delta Passiva$). Dit komt doordat activa en passiva omgekeerde regels hebben voor bronnen en aanwendingen in een geconsolideerde tabel. * **Interpretatie van veranderingen:** * Een toename van een actief is een aanwending van vermogen. * Een afname van een actief is een bron van vermogen. * Een toename van een passief is een bron van vermogen. * Een afname van een passief is een aanwending van vermogen. > **Tip:** Een mutatiebalans geeft een onvolledig beeld van de kasstromen, omdat activa in de balans worden opgenomen tegen hun netto- boekwaarde (na afschrijvingen) en voorzieningen en uitgestelde belastingen ook na toevoegingen en terugnemingen worden weergegeven. Dit maakt directe optelling van balansveranderingen om kasstromen te bepalen, lastig. #### 2.2.2 Bepalen van de kasstroom De kasstroomanalyse wordt opgesplitst in drie componenten: ##### 2.2.2.1 Kasstroom uit operaties (operationele kasstroom) Dit is de kasstroom die voortvloeit uit de normale bedrijfsactiviteiten. De berekening start vaak met de winst na belastingen en past vervolgens correcties toe voor niet-kaskosten en andere posten die de kaspositie beïnvloeden zonder directe kasbeweging. * **Berekening van de operationele cash-flow (na belastingen):** * Een algemene definitie van cash-flow is de hoeveelheid financiële middelen die gedurende een bepaalde periode voortvloeit uit de onderneming. Dit wordt soms gelijkgesteld aan het "inkomen" van het bedrijf, maar dit is een vereenvoudiging. * De winst is een indicator van rendabiliteit, terwijl cash-flow een indicator is van liquiditeit. * Afschrijvingen zijn bijvoorbeeld niet-kaskosten en maken geen deel uit van de kasstroom. * Een negatieve cash-flow uit operaties impliceert dat de kasopbrengsten lager zijn dan de kaskosten, wat kan leiden tot een noodzaak voor externe financiering. * **Verband met Nettobedrijfskapitaalbehoefte (NBKB):** De verandering in de nettobedrijfskapitaalbehoefte is cruciaal voor het bepalen van de operationele kasstroom. * **Bruto bedrijfskapitaal:** De totale vlottende activa. * **Netto bedrijfskapitaal:** Gedefinieerd als vlottende activa minus kortlopende schulden (exclusief financiële schulden van meer dan één jaar). Het vertegenwoordigt de financieringsbehoefte die eigen is aan de uitbating van een bedrijf. * Een deel van de vlottende activa wordt spontaan gefinancierd door kortlopende schulden (leveranciers, belastingen, etc.). * Een tekort aan spontane financiering moet worden opgevangen door externe financiering. * De verandering in de NBKB ($\Delta NBKB$) is de correctie die toegepast moet worden op de operationele cash-flow (na belastingen) om de totale operationele kasstroom te bekomen. * $$ \text{Operationele kasstroom (na belastingen)} = \text{Operationele CF (na belastingen, vóór } \Delta NBKB) \pm \Delta NBKB $$ Hierbij geldt de vuistregel dat een toename van de NBKB een kasuitstroom betekent (negatieve correctie) en een afname van de NBKB een kasinstroom (positieve correctie). ##### 2.2.2.2 Kasstromen uit investeringen in vaste activa Deze component omvat de uitgaven voor en opbrengsten uit de aan- en verkoop van materiële en immateriële vaste activa. * **Bruto-investering/desinvestering:** De kasstroomanalyse wenst de bruto investering (uitgave) of desinvestering (ontvangst) te kennen, wat verschilt van de netto-verandering op de balans. * **Effect van meer- en minwaarden:** * **Meerwaarden:** Deze zijn reeds opgenomen in de operationele kasstroom als een niet-recurrent resultaat en vereisen geen verdere actie in deze categorie. * **Minwaarden:** Dit is geen reële kasstroom. Bij een desinvestering moet een gerealiseerde minderwaarde worden afgetrokken van de ontvangst om de werkelijke kasstroom te bepalen. ##### 2.2.2.3 Kasstromen uit financiering Deze categorie omvat alle kasstromen die verband houden met de financiering van de onderneming, zowel uit eigen vermogen als uit vreemd vermogen. * **Vreemd vermogen (VV):** * Financiële kaskosten zoals rentebetalingen. * Aflossingen op en aangaan van niet-spontane schulden. * **Eigen vermogen (EV):** * Uit te keren winsten (dividenden). * Externe veranderingen in het eigen vermogen, zoals kapitaalinjecties of kapitaalverminderingen. #### 2.2.3 Totale kasstroom De totale kasstroom is de som van de kasstromen uit operaties, investeringen en financiering. $$ \text{Totale kasstroom} = \text{Kasstroom uit operaties} + \text{Kasstroom uit investeringen} + \text{Kasstroom uit financiering} $$ Deze totale kasstroom, ook wel liquiditeitsstroom of geldstroom genoemd, geeft aan met hoeveel de liquide middelen (kas) netto zijn toe- of afgenomen gedurende het voorbije boekjaar. ### 2.3 Gebruik en analyse van de kasstroomtabel De kasstroomtabel (vaak opgesteld in de vorm van de directe of indirecte methode) biedt waardevolle inzichten in de financiële gezondheid van een onderneming. * **Informatie die de kasstroomtabel verschaft:** * De operationele kasstroom na belastingen: geeft aan welke inkomsten de onderneming genereert uit haar kernactiviteiten. * De nettobedrijfskapitaalbehoefte: toont of de onderneming voldoende werkkapitaal genereert uit haar operaties of of er behoefte is aan externe financiering. * Beoordeling van investeringsbeleid: inzicht in de omvang en aard van investeringen in vaste activa. * Beoordeling van financieringsstructuur: analyse van de balans tussen interne en externe financiering, eigen en vreemd vermogen, en financiering op korte en lange termijn. * Liquiditeitspositie: vermogen van de onderneming om met haar kasmiddelen uit operaties en na investeringen te voldoen aan financiële verplichtingen. > **Tip:** De analyse van de kasstroomtabel in combinatie met de balans en de resultatenrekening geeft een compleet beeld van de financiële prestaties en de liquiditeitspositie van een onderneming. ### 2.4 Vergelijking en toepassingen De kasstroomanalyse is een krachtig instrument dat toelaat om de liquiditeit van een onderneming te beoordelen, haar vermogen om schulden af te lossen in te schatten, en de effectiviteit van haar investerings- en financieringsbeslissingen te evalueren. Het is een aanvulling op de klassieke financiële analyse die zich meer richt op winstgevendheid en solvabiliteit. --- # Berekening van kasstromen De berekening van kasstromen analyseert de veranderingen in liquide middelen van een onderneming gedurende een specifieke periode door de financiële stromen op te splitsen in operationele, investerings- en financieringsactiviteiten. ### 3.1 De aard van kasstromen Financiële stromen binnen een onderneming, zoals weergegeven in de boekhouding, volgen de regels van aanwendingen en bronnen van vermogen. Deze stromen zijn echter niet altijd identiek aan kasstromen. Kasstromen betreffen enkel de directe in- en uitgaande geldstromen uit de kas. De totale kasstroom is een optelsom van drie componenten: kasstroom uit operaties, kasstroom uit investeringen in vaste activa, en kasstroom uit financiering. Het doel van kasstroomanalyse is om te bepalen met hoeveel de liquide middelen van een bedrijf zijn toe- of afgenomen gedurende een boekjaar. ### 3.2 Bepalen van financiële stromen Financiële stromen over een periode worden bepaald door het verschil te nemen tussen de eindbalans en de beginbalans van die periode, wat resulteert in een mutatietabel of een tabel van bronnen en aanwendingen. De som van de veranderingen in activa moet gelijk zijn aan de som van de veranderingen in passiva, wat resulteert in een totaal van nul voor de mutatietabel. **Voorbeelden van bronnen en aanwendingen:** * Een toename van materieel vast actief (+1950) wordt beschouwd als een aanwending. * Een daling van voorraden (-660) wordt beschouwd als een bron. * Een toename van overgedragen winst (+2651) wordt beschouwd als een bron. * Een daling van langlopende schulden (-11047) wordt beschouwd als een aanwending. De mutatiebalans biedt echter een onvolledig beeld van de kasstroom, met name omdat activa in de balans worden opgenomen tegen netto-waarde na afschrijvingen en voorzieningen. ### 3.3 Bepalen van de kasstroom De totale kasstroom wordt opgebouwd uit drie deelstromen: #### 3.3.1 Kasstroom uit operaties De operationele kasstroom, ook wel winst na belastingen plus niet-kaskosten genoemd, vertegenwoordigt de financiële middelen die voortvloeien uit de normale bedrijfsactiviteiten. Deze kasstroom dient ter zelffinanciering. Hoewel winst een indicator is van rendabiliteit, is deze niet gelijk aan kasstroom. Afschrijvingen, als niet-kaskosten, worden toegevoegd aan de winst na belastingen om de operationele kasstroom te berekenen. De berekening omvat ook de verandering in de nettobedrijfskapitaalbehoefte. De nettobedrijfskapitaalbehoefte (NBKB) is het verschil tussen vlottende bedrijfsactiva (exclusief liquide middelen) en kortlopende schulden (exclusief financiële schulden met een looptijd van maximaal één jaar). Een verandering in de NBKB heeft invloed op de operationele kasstroom. $$ \text{Operationele kasstroom} = \text{Operationele CF na belastingen} \pm \Delta \text{Nettobedrijfskapitaalbehoefte} $$ #### 3.3.2 Kasstroom uit investeringen in vaste activa Deze deelstroom betreft de netto- of bruto-investeringen en -desinvesteringen in vaste activa. De bruto-investering of -desinvestering wordt berekend door afschrijvingen en minderwaarden af te trekken van de netto-investering, en meerwaarden op vaste activa hierbij op te tellen. Meerwaarden die reeds zijn opgenomen in de operationele kasstroom hebben geen verdere impact. Minderwaarden op vaste activa die gerealiseerd worden bij desinvestering, moeten van de desinvestering worden afgetrokken, aangezien het geen reële kasstroom is. #### 3.3.3 Kasstroom uit financiering Deze deelstroom omvat alle kasstromen gerelateerd aan het vreemd en eigen vermogen. * **Vreemd vermogen:** Financiële kaskosten zoals rente, en de netto-uitstroom of -instroom van vreemd vermogen (afbetalen oude schulden minus aangaan nieuwe schulden). * **Eigen vermogen:** Uit te keren winsten (dividenden) en externe veranderingen in het eigen vermogen. ### 3.4 Totale kasstroom De totale kasstroom is de som van de kasstroom uit operaties, de kasstroom uit investeringen in vaste activa, en de kasstroom uit financiering. Dit vertegenwoordigt de totale geldstroom en toont aan met hoeveel de liquide middelen van de onderneming zijn toe- of afgenomen gedurende het boekjaar. $$ \text{Totale Kasstroom} = \text{Kasstroom uit operaties} + \text{Kasstroom uit investeringen} + \text{Kasstroom uit financiering} $$ ### 3.5 Uitleg en gebruik van de kasstroomtabel De kasstroomtabel biedt inzicht in: * De inkomsten uit operationele activiteiten. * De behoefte aan werkkapitaal en de mate van spontane financiering. * De beoordeling van investeringsbeslissingen en de continuïteit van de onderneming. * De financieringsstructuur (evenwicht tussen interne en externe financiering, eigen en vreemd vermogen, financiering op korte en lange termijn). * Het vermogen van de onderneming om aan financiële verplichtingen te voldoen uit operationele kasstromen na investeringen. > **Tip:** De analyse van de kasstroomtabel is cruciaal om de liquiditeitspositie en de financiële gezondheid van een onderneming te beoordelen. > **Voorbeeld:** Een negatieve operationele kasstroom kan wijzen op de noodzaak van externe financiering om de bedrijfsactiviteiten te ondersteunen. De relevante leerstof bevindt zich voornamelijk in hoofdstuk 4 van het handboek, met specifieke aandacht voor de berekeningen en interpretatie van de verschillende kasstromen. --- # Gebruik en interpretatie van de kasstroomtabel De kasstroomtabel biedt inzicht in de beweging van liquide middelen binnen een onderneming gedurende een specifieke periode, door deze te categoriseren in drie hoofdactiviteiten: operationele activiteiten, investeringsactiviteiten en financieringsactiviteiten. ### 4.1 De betekenis van kasstromen Financiële stromen in een bedrijf vloeien voort uit de exploitatiecyclus en worden geboekt in de boekhouding als bronnen of aanwendingen van vermogen. Deze financiële stromen zijn echter niet gelijk aan kasstromen. Kasstromen betreffen specifiek de geldstromen die direct in of uit de kas of bank lopen. De kasstroom wordt gedefinieerd als de som van drie afzonderlijke stromen: * Kasstroom uit operaties (operationele kasstroom) * Kasstroom uit investeringen in vaste activa * Kasstroom uit financiering Het doel van kasstroomanalyse is te bepalen hoeveel liquide middelen gedurende een werkjaar door de kas zijn gegaan, ofwel met hoeveel de kas is toegenomen of afgenomen. Dit wordt afgeleid uit de begin- en eindbalans van het bedrijf, waarbij de verandering tussen de twee balansen ($\Delta$) de financiële stromen gedurende het jaar weergeeft. > **Tip:** Hoewel de mutatiebalans (verandering tussen eind- en beginbalans) inzicht geeft in de totale financiële stromen, is deze informatie onvoldoende om de kasstroom uit operaties direct af te leiden, omdat balansposten zijn opgenomen tegen hun netto-waarde na afschrijvingen en andere correcties. ### 4.2 Bepalen van de kasstroom De bepaling van de kasstroom gebeurt in drie stappen, waarbij elke stap een specifieke deelstroom vertegenwoordigt. #### 4.2.1 Kasstroom uit operaties Deze deelstroom vertegenwoordigt de kasstromen die voortvloeien uit de dagelijkse bedrijfsactiviteiten. De berekening hiervan start vaak met de winst na belastingen, aangevuld met niet-kaskosten (zoals afschrijvingen) en gecorrigeerd voor veranderingen in het nettobedrijfskapitaal. De operationele kasstroom wordt berekend als: $$ \text{Operationele kasstroom} = \text{Operationele CF na belastingen} \pm \Delta \text{Nettobedrijfskapitaalbehoefte} $$ Het nettobedrijfskapitaal (NBK) wordt gedefinieerd als de vlottende bedrijfsactiva (exclusief liquide middelen) minus de kortlopende schulden (exclusief financiële schulden korter dan één jaar). Een verandering in de nettobedrijfskapitaalbehoefte ($\Delta$ NBKB) houdt in dat er meer of minder externe financiering nodig is om de operationele activiteiten te ondersteunen. > **Tip:** De winst is een indicator voor rendabiliteit, terwijl de kasstroom een indicator is voor liquiditeit. Een positieve winst betekent niet automatisch een positieve kasstroom en vice versa. #### 4.2.2 Kasstroom uit investeringen in vaste activa Deze deelstroom omvat de kasuitgaven voor investeringen in vaste activa en de ontvangsten uit de desinvestering van vaste activa. De kasstroom weerspiegelt de bruto investering of desinvestering, in tegenstelling tot de netto-verandering die uit de balans blijkt. * **Meerwaarden** op vaste activa zijn reeds opgenomen in de operationele kasstroom als niet-recurrent resultaat en vereisen geen verdere actie. * **Minderwaarden** op vaste activa zijn geen reële kasstromen en dienen van de desinvesteringen te worden afgetrokken. #### 4.2.3 Kasstroom uit financiering Deze deelstroom relateert aan alle kasstromen die verband houden met de financiering van de onderneming, zowel door eigen vermogen (EV) als door vreemd vermogen (VV). * **Vreemd vermogen (VV):** Omvat financiële kaskosten zoals intresten en de afbetaling van bestaande schulden of het aangaan van nieuwe schulden. * **Eigen vermogen (EV):** Omvat onder andere uitgekeerde winsten (dividenden) en externe veranderingen in het eigen vermogen. De totale kasstroom is de som van deze drie deelstromen: $$ \text{Kasstroom} = \text{Kasstroom uit operaties} + \text{Kasstroom uit investeringen} + \text{Kasstroom uit financiering} $$ Deze totale kasstroom wordt ook wel de liquiditeitsstroom of geldstroom genoemd, en geeft aan met hoeveel de liquide middelen van de onderneming zijn toegenomen of gedaald gedurende het boekjaar. ### 4.3 Gebruik en interpretatie van de kasstroomtabel De kasstroomtabel verschaft essentiële informatie voor de beoordeling van de financiële gezondheid en prestaties van een onderneming: * **Operationele kasstroom na belastingen:** Geeft inzicht in de inkomsten die de onderneming genereert uit haar kernactiviteiten. * **Nettobedrijfskapitaalbehoefte:** Laat zien of de onderneming voldoende werkkapitaal uit haar operaties haalt of dat er behoefte is aan externe financiering. * **Beoordeling van investeringen:** De kasstroomtabel helpt bij het evalueren van de investeringsbeslissingen en de continuïteit van de onderneming (going concern). * **Beoordeling van financiering:** Biedt inzicht in de financieringsstructuur van de onderneming, de balans tussen interne en externe financiering, eigen en vreemd vermogen, en financiering op korte en lange termijn. Het beoordeelt de noodzaak en de voorwaarden van externe financiering. * **Voldoen aan financiële verplichtingen:** De tabel toont of de onderneming met haar kasmiddelen uit operaties en na investeringen kan voldoen aan haar financiële verplichtingen. > **Voorbeeld:** Een onderneming met een hoge operationele kasstroom kan meer investeren in groei of schulden aflossen, wat duidt op een gezonde financiële positie. Een negatieve operationele kasstroom kan wijzen op de noodzaak van externe financiering om de dagelijkse operaties te ondersteunen. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Kasstromenanalyse | Een methode om de in- en uitstroom van liquide middelen (geld) binnen een onderneming over een specifieke periode te bestuderen en te beoordelen. | | Financiële stromen | Alle geldtransacties die worden geboekt in de boekhouding, onderverdeeld in bronnen en aanwendingen van vermogen, inclusief zowel kas- als niet-kascomponenten. | | Kasstromen | De daadwerkelijke toename of afname van liquide middelen (geld) in de kas en op bankrekeningen van een onderneming gedurende een bepaalde periode. | | Exploitatiecyclus | De reeks van operationele activiteiten die een bedrijf onderneemt, van inkoop van grondstoffen tot verkoop van eindproducten en ontvangst van betalingen van klanten. | | Bron van vermogen | Een financiële instroom die het vermogen van de onderneming vergroot, zoals schulden aangaan of eigen vermogen aantrekken. | | Aanwending van vermogen | Een financiële uitstroom die het vermogen van de onderneming vermindert, zoals investeringen doen of schulden aflossen. | | Dubbel boekhouden | Een boekhoudsysteem waarbij elke transactie wordt geregistreerd in ten minste twee rekeningen, waardoor een balans wordt gehandhaafd tussen debet en credit. | | Afschrijvingen | De waardevermindering van vaste activa over hun economische levensduur, die als kosten wordt geboekt maar geen directe uitstroom van geld betreft. | | Kasstroom uit operaties | De kasstroom die voortvloeit uit de normale, dagelijkse bedrijfsactiviteiten, exclusief inkomsten en uitgaven gerelateerd aan investeringen of financiering. | | Kasstroom uit investeringen in vaste activa | De kasstroom die gerelateerd is aan de aan- of verkoop van langdurige activa zoals gebouwen, machines en installaties. | | Kasstroom uit financiering | De kasstroom die voortkomt uit transacties met de financiers van de onderneming, zoals het aantrekken of terugbetalen van leningen en het uitkeren van dividenden. | | Operationele cash-flow (na belastingen) | De winst na belastingen vermeerderd met niet-kaskosten, die de liquiditeit genereert uit de bedrijfsactiviteiten. | | Niet-kaskosten | Kosten die in de resultatenrekening worden opgenomen, maar geen directe uitstroom van contanten veroorzaken, zoals afschrijvingen. | | Werkkapitaal | Het verschil tussen vlottende activa en kortlopende schulden, dat de financieringsbehoefte weergeeft die inherent is aan de dagelijkse uitbating van een bedrijf. | | Netto bedrijfskapitaalbehoefte | Het deel van de vlottende activa dat niet spontaan wordt gefinancierd door operationele schulden en waarvoor externe financiering nodig kan zijn. | | Mutatiebalans | Een overzicht van de veranderingen in de balansposten tussen twee opeenvolgende periodes, wat inzicht kan geven in financiële stromen. | | Vlottende activa | Activa die naar verwachting binnen één jaar worden omgezet in geld of verbruikt, zoals voorraden en debiteuren. | | Kortlopende schulden (VVKT) | Verplichtingen die binnen één jaar moeten worden voldaan, zoals crediteuren en kortlopende leningen. | | Langlopende schulden (VVLT) | Verplichtingen die pas na meer dan één jaar vervallen, zoals langlopende leningen en hypotheken. | | Eigen Vermogen (EV) | Het deel van de totale activa dat toebehoort aan de eigenaren van de onderneming. | | Vreemd Vermogen (VV) | De schulden van de onderneming aan externe partijen. |

# Personal financial statements and money management This section provides a foundational understanding of personal financial statements and effective money management techniques to achieve financial objectives. ## 1. Personal financial statements and money management Money management involves the daily financial activities essential for managing personal economic resources while working towards long-term financial security. These decisions are the core of financial planning and must align with individual needs, goals, and circumstances [3](#page=3). ### 1.1 Relationships among financial documents and money management activities Daily spending and saving decisions are central to financial planning. Effective money management requires coordinating these decisions with personal needs, goals, and situations [3](#page=3). #### 1.1.1 Opportunity cost and money management Every financial decision carries an opportunity cost, which is the value of the next best alternative forgone [4](#page=4). * Spending money on current living expenses reduces the amount available for saving and investing [4](#page=4). * Saving and investing for the future means less money is available for immediate spending [4](#page=4). * Purchasing on credit commits future income, limiting current and future financial flexibility [4](#page=4). * Using savings for purchases results in lost potential interest earnings and depletes the savings pool [4](#page=4). * While comparison shopping can save money, it requires a valuable time investment [4](#page=4). > **Tip:** Understanding opportunity cost helps in making more informed decisions about resource allocation, balancing present desires with future financial well-being. #### 1.1.2 Components of money management Effective money management encompasses three key interconnected components: * Creating and implementing a plan for spending and saving (budgeting) [5](#page=5). * Creating personal financial statements, including balance sheets and cash flow statements of income and outflow [5](#page=5). * Storing and maintaining personal financial records and documents [5](#page=5). ### 1.2 Personal financial statements Personal financial statements serve as crucial tools for measuring financial progress and understanding one's financial standing [11](#page=11). #### 1.2.1 Purpose of personal financial statements The primary purposes of personal financial statements include: * Reporting your current financial position by detailing the value of your assets and the extent of your liabilities [11](#page=11). * Measuring progress towards achieving financial goals [11](#page=11). * Maintaining organized information on your financial activities [11](#page=11). * Providing essential data for preparing tax forms or applying for credit [11](#page=11). #### 1.2.2 The balance sheet The balance sheet, also known as the Net Worth Statement or Statement of Financial Planning, provides a snapshot of your financial position at a specific point in time. Its preparation involves three steps [12](#page=12): ##### 1.2.2.1 Step 1: Listing items of value (Assets) Assets are defined as cash and other possessions of value that you own. These can be categorized as [12](#page=12): * **Liquid assets:** Assets that can be easily converted to cash, such as checking accounts, savings accounts, and money market accounts. * **Real estate:** Property such as a home, land, or other buildings owned. * **Personal possessions:** Valuables like vehicles, furniture, and electronics. * **Investment assets:** Assets held for growth or income, such as stocks, bonds, mutual funds, and retirement accounts. ##### 1.2.2.2 Step 2: Determining the amounts owed (Liabilities) Liabilities represent the amounts you owe to others. They are typically categorized as [13](#page=13): * **Current liabilities:** Debts that are due within one year, such as credit card balances, short-term loans, and medical bills. * **Long-term liabilities:** Debts that are due in more than one year, such as mortgages, student loans, and car loans. ##### 1.2.2.3 Step 3: Computing net worth Net worth is calculated by subtracting total liabilities from total assets. The fundamental formula is [13](#page=13): $$ \text{Assets} - \text{Liabilities} = \text{Net Worth} $$ This can be rearranged to: $$ \text{Assets} = \text{Net Worth} + \text{Liabilities} $$ Insolvency occurs when an individual is unable to pay their debts when they become due [13](#page=13). > **Example:** If a household has assets totaling 193,000 dollars and liabilities amounting to 88,000 dollars, their net worth would be calculated as: > $$ 193,000 \text{ dollars} - 88,000 \text{ dollars} = 105,000 \text{ dollars} $$ [14](#page=14). Ways to increase net worth include increasing savings, reducing spending, increasing the value of investments and possessions, and decreasing outstanding debts [15](#page=15). #### 1.2.3 The cash flow statement The cash flow statement, also known as the personal income and expenditure statement, tracks the actual inflow and outflow of cash over a specific period [16](#page=16). ##### 1.2.3.1 Process for preparing a cash flow statement The preparation of a cash flow statement involves three key steps [17](#page=17) [18](#page=18): * **Step 1: Record income:** This includes all sources of cash received, such as wages, salaries, commissions, self-employment income, investment income, gifts, grants, scholarships, educational loans, government payments (e.g., Social Security, unemployment benefits), pension and retirement income, alimony, and child support payments [18](#page=18). * **Step 2: Record cash outflows:** This involves tracking all expenses, which are categorized into: * **Fixed Expenses:** Costs that do not vary significantly from month to month (e.g., rent/mortgage payments, loan payments, insurance premiums). * **Variable Expenses:** Costs that fluctuate based on usage or preference (e.g., food, utilities, entertainment, clothing). * **Step 3: Determine net cash flows:** This is the difference between total income and total cash outflows for the period. The net cash flow can be either positive (income exceeds expenses) or negative (expenses exceed income) [19](#page=19). The cash flow statement forms the basis for developing and implementing a comprehensive spending, saving, and investment plan. It helps individuals understand where their money is going and to make adjustments for better financial management [19](#page=19) [28](#page=28). ### 1.3 Budgeting and achieving financial goals A budget is a spending, saving, and investment plan designed to help individuals achieve their financial goals. Budgets provide a framework for managing cash effectively [28](#page=28). > **Example:** Preparing a monthly budget involves forecasting income and expenses for the upcoming month. By comparing actual spending to budgeted amounts, individuals can identify variances and make necessary adjustments to stay on track with their financial objectives [38](#page=38). > **Tip:** Regularly monitoring your budget and comparing it against actual financial activities is crucial for effective money management. Identifying variances helps in understanding spending patterns and making informed adjustments [38](#page=38). Using savings effectively is directly tied to achieving financial goals, whether short-term (e.g., a down payment on a car) or long-term (e.g., retirement). Personal financial statements and budgets provide the necessary data to plan and track progress toward these goals [28](#page=28) [29](#page=29). Assignments related to these concepts include preparing a personal balance sheet, a cash flow statement for a past month, and a monthly budget, followed by monitoring the budget and analyzing variances [38](#page=38). --- # Designing a system for maintaining personal financial records Designing an effective system for maintaining personal financial records is crucial for managing daily affairs, planning for the future, and making informed financial decisions. This organized approach allows individuals to track their financial progress, complete tax obligations accurately, and understand their available resources [6](#page=6). ### 2.1 Benefits of an organized system of financial records An organized system of financial records provides several key benefits: * Facilitates the timely payment of bills and daily business affairs [6](#page=6). * Enables effective planning and measurement of financial progress [6](#page=6). * Simplifies the completion of required tax reports [6](#page=6). * Supports making informed and effective investment decisions [6](#page=6). * Helps determine available resources for both current and future spending needs [6](#page=6). ### 2.2 Types of financial records and their locations Different types of financial records are best stored in specific locations based on their importance, frequency of access, and the difficulty of replacement. #### 2.2.1 Records for the home file The home file is suitable for records that are frequently accessed or are important for daily financial management. These include: * **Personal and employment records**: Documents related to your personal life and work history [7](#page=7). * **Money management records**: Information pertaining to budgeting, spending, and cash flow [7](#page=7). * **Tax records**: Documents necessary for tax preparation and filing [7](#page=7). * **Financial services records**: Information from banks, credit unions, and other financial institutions [7](#page=7). * **Consumer purchase, auto, and credit records**: Receipts, warranties, loan documents, and credit card statements [7](#page=7). * **Housing records**: Documents related to property ownership, mortgages, and renovations [7](#page=7). * **Insurance records**: Policies and claims information for various types of insurance [7](#page=7). * **Investment records**: Details on stocks, bonds, mutual funds, and other investment holdings [7](#page=7). * **Estate planning and retirement records**: Documents related to wills, trusts, and retirement accounts [7](#page=7). #### 2.2.2 Records for the safe deposit box Records that are difficult to replace or are of critical long-term importance should be stored in a safe deposit box. These include: * Vital documents such as birth, marriage, and death certificates, and copies of wills [8](#page=8). * Citizenship and military papers [8](#page=8). * Adoption and custody papers [8](#page=8). * Serial numbers and photographs of valuable items for insurance purposes [8](#page=8). * Copies of certificates of deposit (CDs) and credit and banking account numbers [8](#page=8). * Mortgage papers and property titles [8](#page=8). * A list of insurance policy numbers [8](#page=8). * Stock and bond certificates [8](#page=8). * Valuable items like coins and other collectibles [8](#page=8). #### 2.2.3 Records for the personal computer A personal computer can be used to store and manage various financial records, especially digital or digitized documents. This includes: * Current and past budgets for financial planning [9](#page=9). * Summaries of checks written and other banking transactions for easy review [9](#page=9). * Past income tax returns, particularly those prepared using tax preparation software [9](#page=9). * Account summaries and performance results of investments to track their growth and returns [9](#page=9). * Computerized versions of wills, estate plans, and other important legal documents [9](#page=9). > **Tip:** Regularly back up important computer files to an external hard drive or cloud storage to prevent data loss. ### 2.3 Record retention periods The duration for which financial records should be kept varies depending on the type of document. * **Indefinite retention**: Birth certificates, wills, and Social Security information are vital documents that should be kept permanently [10](#page=10). * **As long as ownership exists**: Records pertaining to personal property and investments should be retained as long as you own those assets [10](#page=10). * **Indefinite retention for real estate**: Documents related to the purchase and sale of real estate, such as deeds and closing statements, should be kept permanently [10](#page=10). * **Six years**: Copies of tax returns and supporting documentation should be kept for a minimum of six years. This period generally covers the statute of limitations for most tax-related audits by tax authorities [10](#page=10). > **Example:** If you purchased a property for 200,000 dollars, you should keep all related documents indefinitely, even after selling it, as it might be relevant for future property transactions or tax implications. Similarly, if you bought stock for 1,000 dollars that is now worth 10,000 dollars, keep the purchase records as long as you own the stock. --- # Budgeting for skilled money management Budgeting is a fundamental aspect of skilled money management, acting as a proactive spending plan designed to guide financial decisions and achieve personal economic objectives [20](#page=20). ### 3.1 Purposes of a budget The primary goals of creating and implementing a budget are multifaceted, aiming to provide structure and control over one's financial life. These purposes include: * Living within one's income [20](#page=20). * Spending money wisely and purposefully [20](#page=20). * Achieving specific financial goals, such as saving for a down payment or retirement [20](#page=20). * Preparing for unexpected financial emergencies, thereby building financial resilience [20](#page=20). * Developing and reinforcing wise financial management habits for long-term success [20](#page=20). ### 3.2 The budgeting process The creation and implementation of a budget, often referred to as a spending plan or money plan, involves a systematic approach with distinct steps [21](#page=21). #### 3.2.1 Steps in the budgeting process The process of developing a budget typically includes the following sequential steps: 1. **Set financial goals:** Clearly define what you aim to achieve financially, whether short-term or long-term [22](#page=22). 2. **Estimate income from all sources:** Accurately determine all anticipated income, including salaries, wages, and any other revenue streams [22](#page=22). 3. **Budget for an emergency fund, periodic expenses, and financial goals:** Allocate funds specifically for building an emergency savings buffer, covering expenses that occur less frequently than monthly, and working towards your defined financial objectives [22](#page=22). 4. **Budget fixed expenses:** Account for all expenses that are obligated and generally remain the same each period, such as rent or mortgage payments [22](#page=22). 5. **Budget variable expenses:** Plan for household and living expenses where the amounts can fluctuate, such as groceries, utilities, and entertainment [23](#page=23). 6. **Record spending amounts:** Diligently track all actual inflows and outflows of money. This involves comparing the recorded spending with the budgeted amounts to identify any variances [23](#page=23). 7. **Review spending and saving patterns:** Regularly examine how money is being spent and saved to understand current habits [23](#page=23). 8. **Evaluate and revise:** Assess whether the current savings and spending plans need to be adjusted based on the review of patterns and variances [23](#page=23). ### 3.3 Characteristics of successful budgeting For a budget to be effective and sustainable, it should possess certain key characteristics: * **Well-planned:** It should be thoughtfully constructed with a clear understanding of income, expenses, and goals [24](#page=24). * **Realistic:** The budget must be achievable and align with actual income and spending capabilities [24](#page=24). * **Flexible:** It should allow for adjustments to accommodate unforeseen circumstances or changes in financial situations [24](#page=24). * **Clearly communicated:** If multiple individuals are involved (e.g., in a household), the budget should be understood and agreed upon by all parties [24](#page=24). > **Tip:** Flexibility is crucial; life is unpredictable, and a rigid budget that cannot adapt is likely to fail. ### 3.4 Selecting a budgeting system Various systems can be employed to create and maintain a budget, catering to different preferences and technological proficiencies: * **Mental budget:** This is an informal budget kept entirely in one's head, relying on memory and estimation [25](#page=25). * **Physical budget:** This method involves using tangible envelopes to allocate cash for specific expense categories, such as food, rent, or transportation [25](#page=25). * **Written budget:** This approach utilizes written records, commonly employing spreadsheets like Microsoft Excel or Google Sheets budget templates for organization [25](#page=25). * **Computerized budget:** Dedicated financial software, such as Quicken, can be used for comprehensive budget management [25](#page=25). * **Mobile apps:** Numerous smartphone applications are available, offering features for monthly budgeting and daily expense tracking [25](#page=25). > **Example:** A student might start with a mental budget to track daily spending but transition to a written budget using a spreadsheet as they begin to earn a more substantial income and incur more complex expenses. --- # Money management and achieving financial goals This topic explores the integral relationship between effective money management, dedicated savings activities, and the successful attainment of personal financial objectives, focusing on identifying goals and employing suitable savings techniques for long-term security and wealth accumulation [26](#page=26). ### 4.1 The importance of savings goals Setting aside money is crucial for various financial purposes, ranging from immediate needs to long-term aspirations [26](#page=26). #### 4.1.1 Short-term and emergency savings goals * **Irregular and unexpected expenses:** Savings provide a buffer for unforeseen costs that may arise unexpectedly [26](#page=26). * **Replacement of major purchases:** Funds can be accumulated for significant asset replacements, such as vehicles, or for a down payment on a home [26](#page=26). * **Discretionary spending:** Savings can facilitate the purchase of desired items like recreational equipment or funding for vacations [26](#page=26). #### 4.1.2 Long-term financial security and wealth building * **Future expenses:** Savings are essential for covering substantial future costs, including retirement planning or funding a child's education [26](#page=26). * **Income generation:** Interest earned on savings can contribute to paying for ongoing living expenses, effectively generating income [26](#page=26). ### 4.2 Selecting effective savings techniques Various methods can be employed to facilitate regular and consistent saving habits [27](#page=27). #### 4.2.1 Automated savings strategies * **Payroll deductions:** Arranging for a portion of income to be directly deducted from paychecks and deposited into savings accounts is an efficient method [27](#page=27). * **Automatic transfers:** Setting up automatic payments from checking accounts to savings accounts or mutual funds ensures regular contributions [27](#page=27). #### 4.2.2 Consistent saving practices * **Regular saving:** The fundamental principle is to save money on a consistent basis [27](#page=27). * **Small savings accumulation:** Even saving coins and making periodic deposits can contribute significantly over time [27](#page=27). * **Percentage-based saving:** Writing a cheque each payday for a specified percentage of income and depositing it into savings helps maintain a disciplined approach [27](#page=27). > **Tip:** Automating savings through payroll deductions or automatic transfers is a highly effective way to ensure consistent progress towards financial goals, as it removes the temptation to spend the money before it's saved [27](#page=27). > **Example:** To save for a down payment on a house, an individual might set a goal to save 10,000 dollars within five years. They could then implement an automatic transfer of 167 dollars per month from their checking to their savings account to achieve this. (Calculated as 10,000 dollars / 60 months) [27](#page=27). --- # Personal finance ratios for financial health assessment This section introduces various personal finance ratios used to measure financial health and assess the ability to meet financial obligations [30](#page=30). ### 5.1 Current ratio The current ratio is a measure of your ability to pay short-term obligations using your short-term assets. It is adapted from a business context but can be useful in personal budgeting and financial health assessments [30](#page=30). * **Formula:** $ \text{Current Ratio} = \frac{\text{Liquid Assets}}{\text{Current Liabilities}} $ [30](#page=30). * **Benchmark:** A good benchmark is a current ratio greater than or equal to $1.0$ [30](#page=30). * A ratio of $1.0$ means you have enough liquid assets to cover your short-term debts [30](#page=30). * A ratio below $1.0$ indicates you may struggle to meet immediate financial obligations without borrowing or selling assets [30](#page=30). * For stronger financial health, many advisors recommend aiming for a ratio of $1.5$ to $2.0$ [30](#page=30). ### 5.2 Liquid assets to take-home-pay ratio This ratio measures how many percent or months you can support your current lifestyle using only your liquid assets, without any new income. It is a key indicator of your financial resilience in case of emergencies like job loss or illness [31](#page=31). * **Formula:** $ \text{Liquid Assets to Take-Home-Pay Ratio} = \frac{\text{Liquid Assets}}{\text{Take-home-pay}} $ [31](#page=31). * Take-home-pay is defined as Gross Salary minus compulsory deductions. In Malaysia, compulsory deductions include EPF, SOCSO, EIS, and MTD [31](#page=31). * **Benchmark:** * In months: $3$ to $6$ months [32](#page=32). * In percentage: $25\%$ to $50\%$ [32](#page=32). > **Example:** > If Liquid Assets = 5,000 dollars and Take-home-pay = 48,000 dollars annually: > > * In months: $(\frac{5,000}{48,000}) \times 12 = 1.25$ months [32](#page=32). > * In percentage: $(\frac{5,000}{48,000}) \times 100\% = 10.42\%$ [32](#page=32). A ratio below the recommended benchmark (less than $3$ months or $25\%$) makes you financially vulnerable in emergencies, increases reliance on debt, and leads to higher financial stress. It can disrupt long-term goals, reduce flexibility to seize opportunities, and limit your ability to cope with unexpected expenses, ultimately weakening your overall financial stability [32](#page=32). ### 5.3 Debt ratio The debt ratio is a financial indicator that shows what portion of your total assets is financed by debt. It helps assess your overall financial leverage and risk level, indicating how much you owe compared to what you own [33](#page=33). * **Formula:** $ \text{Debt Ratio} = (\frac{\text{Total Assets}}{\text{Total Liabilities}}) \times 100\% $ [33](#page=33). * **Benchmark:** * Generally below $50\%$ is considered healthy, meaning less than $50\%$ of your assets are financed by debt [33](#page=33). * A ratio between $50\%$ and $60\%$ is acceptable but indicates moderate financial risk [33](#page=33). * A ratio above $60\%$ suggests high reliance on debt and greater financial vulnerability [33](#page=33). ### 5.4 Debt service coverage ratio (DSCR) The Debt Service Coverage Ratio in personal finance measures your ability to repay debt using your take-home pay. It compares your net annual income to your total annual debt instalment payments, showing whether your income can comfortably cover your debt obligations [34](#page=34). * **Definitions:** * Take-home pay: Your net income after tax and deductions for the entire year [34](#page=34). * Total annual instalment payments: Includes all required annual repayments on loans, such as mortgage, car loan, personal loan, student loan, etc. [34](#page=34). * **Formula:** $ \text{DSCR} = \frac{\text{Take-home-pay}}{\text{Total annual instalment payment}} $ [34](#page=34). * **Benchmark:** * The benchmark for DSCR in personal finance is $\geq 2.0$ [35](#page=35). * A ratio of $2.0$ means you earn twice the amount you need to cover your annual debt repayments, considered financially healthy [35](#page=35). * A DSCR below $1.0$ means your income isn't enough to cover your debt payments, which is a critical red flag [35](#page=35). * A good DSCR is $2.0$ or higher, meaning your annual take-home pay is at least double your yearly debt instalments [35](#page=35). * A ratio between $1.5$ and $2.0$ is acceptable [35](#page=35). * A ratio below $1.0$ signals that you may not have enough income to meet your debt obligations, putting you at financial risk [35](#page=35). ### 5.5 Savings ratio The Savings Ratio shows the percentage of your take-home pay that you manage to save. It reflects your ability to set aside income for future needs like emergencies, retirement, or major goals and is a key indicator of financial discipline [36](#page=36). * **Formula:** $ \text{Savings Ratio} = (\frac{\text{Savings}}{\text{Take-home-pay}}) \times 100\% $ [36](#page=36). * **Benchmark:** A healthy savings ratio should be at least $10\%$ to $20\%$ of your take-home pay [37](#page=37). * $10\%$: Minimum recommended to build basic financial security [37](#page=37). * $20\%$ or more: Ideal level to support long-term goals and wealth building [37](#page=37). * Below $10\%$: Indicates low savings and potential difficulty preparing for future needs [37](#page=37). --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Personal financial statements | Reports that detail an individual's financial position, including assets, liabilities, income, and expenses, used for measuring progress toward financial goals and for tax or credit applications. | | Money management | The day-to-day financial activities required to manage personal economic resources effectively, aimed at achieving long-term financial security. | | Financial planning | The process of setting financial goals and developing strategies to achieve them, coordinating decisions with personal needs, goals, and situations. | | Opportunity cost | The value of the next best alternative that must be forgone to pursue a certain action, such as spending money on current expenses instead of saving or investing. | | Balance sheet | A statement of an individual's financial position at a specific point in time, listing assets, liabilities, and calculating net worth. Also known as a Net Worth Statement. | | Assets | All cash and other property of value that an individual owns, categorized into liquid assets, real estate, personal possessions, and investment assets. | | Liabilities | The amounts that an individual owes to others, categorized into current liabilities (due within one year) and long-term liabilities (due in over one year). | | Net worth | The difference between an individual's total assets and total liabilities; it represents the residual wealth an individual owns. Calculated as Assets – Liabilities. | | Insolvency | The inability to pay debts when they are due, indicating a negative net worth or insufficient liquid assets to cover immediate obligations. | | Cash flow statement | A personal income and expenditure statement that reports the actual inflow and outflow of cash over a given time period. | | Income | All monetary and non-monetary resources received by an individual, including wages, salaries, investment returns, gifts, and government payments. | | Cash outflows | All expenditures of cash made by an individual, categorized into fixed expenses and variable expenses. | | Fixed expenses | Costs that do not vary from month to month, such as rent, mortgage payments, or loan installments. | | Variable expenses | Flexible payments that can change from month to month, such as food, entertainment, or utility bills. | | Budget | A spending plan that helps individuals live within their income, spend money wisely, reach financial goals, and prepare for emergencies. | | Emergency fund | A sum of money set aside to cover unexpected expenses or financial emergencies, such as job loss or medical issues. | | Periodic expenses | Expenses that occur at regular but infrequent intervals, such as annual insurance premiums or property taxes. | | Variance | The difference between the budgeted amount for an item and the actual amount spent or received. | | Current Ratio | A personal finance ratio calculated as Liquid Assets / Current Liabilities, measuring the ability to pay short-term obligations with short-term assets. A benchmark of $\ge$1.0 is recommended. | | Liquid Assets | Assets that can be easily converted into cash with minimal loss of value, such as cash in checking or savings accounts. | | Take-home-pay | An individual's net income after all compulsory deductions, taxes, and contributions have been subtracted from gross salary. | | Debt Ratio | A financial indicator calculated as (Total Liabilities / Total Assets) x 100%, showing the proportion of total assets financed by debt. A benchmark below 50% is generally considered healthy. | | Debt Service Coverage Ratio (DSCR) | A ratio measuring the ability to repay debt using take-home pay, calculated as Take-home-pay / Total annual instalment payment. A benchmark of $\ge$2.0 is considered financially healthy. | | Savings Ratio | A ratio calculated as (Savings / Take-home-pay) x 100%, indicating the percentage of income saved. A benchmark of 10% to 20% or more is recommended. |

# Introduction to Islamic finance This topic provides a foundational understanding of Islamic finance, its definition, core principles, and the elements that are prohibited according to Shariah law [1](#page=1) [2](#page=2) [3](#page=3). ### 1.1 Definition of Islamic finance Islamic finance refers to financial activities and transactions that comply with Shariah (Islamic Law) and its practical application through the development of Islamic economics. It is a set of financial services specifically designed to adhere to Islamic law or Shariah and is guided by Islamic economics [2](#page=2) [3](#page=3). According to scholars like Ibnu Abu Yusof, Ibnu Taimiyyah, and Ibnu Khaldun, Islamic finance is defined as "The creation, developing and delivery of unique customer satisfying competitive products and services at a profit to organization and customer in the lights of Islamic values and principles". Although these services are primarily designed for Muslims, non-Muslims can also provide and purchase them [3](#page=3). ### 1.2 Core elements prohibited in Islam Islamic finance is fundamentally prohibited from three key elements: * Interest (Riba) [2](#page=2). * Uncertainty (Gharar) [2](#page=2). * Gambling (Maisir) [2](#page=2). The prohibition of interest (Riba) is a significant distinction from Western banking practices. Under Sharia law, money is considered a medium of exchange and has no intrinsic value; therefore, it is not permitted to generate more money simply by being deposited in a bank account or lent to others [2](#page=2). ### 1.3 Philosophy of Islamic finance The philosophy underpinning Islamic finance is built upon several core principles [6](#page=6): * Avoiding interest (Riba) [6](#page=6). * Avoiding Gharar (uncertainty or ambiguity) [6](#page=6). * Avoiding gambling and games of chance (Maisir) [6](#page=6). * Alternative financing principles [6](#page=6). * Valid gains on investment [6](#page=6). * Entitlement to profit, coupled with risk and responsibility [6](#page=6). * Dealing in goods rather than in money itself [6](#page=6). * Emphasis on transparency and documentation [6](#page=6). ### 1.4 Sources of knowledge in Islamic finance The understanding and application of Islamic finance are derived from both primary and secondary sources of knowledge [7](#page=7) [8](#page=8). #### 1.4.1 Primary sources The primary sources of Islamic knowledge are fundamental texts that form the basis of Islamic jurisprudence [8](#page=8) [9](#page=9). ##### 1.4.1.1 Al-Quran The Al-Quran is the literal word of Allah revealed to Prophet Muhammad (peace be upon him) in Arabic, conveyed by the Angel Jibril. Its authenticity as a divine revelation is asserted in Surah al-Najm:3 and 4, stating, "Nor does he speaks out of caprice. It is nothing but a Revelation revealed (Quran)". The Quran serves as the blueprint for the Islamic way of life [10](#page=10) . The Quran comprises 114 Chapters (surahs) and approximately 6,235 verses (ayats). It is considered a miracle of Prophet Muhammad (peace be upon him) and a testament to his prophethood, manifested in several aspects [11](#page=11): 1. **Linguistic Excellence:** Its language is clear, pure Arabic of the highest standard, surpassing any human linguistic capability [11](#page=11). 2. **Historical Narratives:** It contains information and stories about past peoples [12](#page=12). 3. **Foretelling Future Events:** It accurately predicted future events that later transpired as foretold [12](#page=12). 4. **Scientific Realities:** It discusses the realities of nature, including the creation of life and the universe, the orbits of celestial bodies, and the formation of clouds and rain [12](#page=12). 5. **Legal and Social Guidance:** It provides laws and rules for regulating political, legal, economic, social, and moral matters within society. Approximately 350 verses in the Quran are legal verses (ayat ahkam), with 140 concerning acts of worship (ibadat), 70 concerning marriage (munakahat), and 70 concerning transactions (muamalat) [13](#page=13). The general contents of the Quran cover themes such as the unity of Allah (Tauhid), His existence, the afterlife, the stories of past nations, formal prayers, challenges, laws, Jihad, and the hypocrites. The Quranic fields of study encompass theology (al-'aqidah), moral sciences (al-akhlaq), and law (al-shariah) [14](#page=14). There are several Quranic verses related to economics, finance, business, and trade including Surah Ali Imran 3:180, Surah Al Baqarah 2:177, Surah Al Baqarah 2:29, Surah At Taubah 9:60, Surah An Nisa’ 4:58, Surah Al A’raf 7:29, Surah Al A’raf 7:85, Surah At Taubah 9:34, and Surah Al Maidah 5:90 [15](#page=15). ##### 1.4.1.2 The Sunnah The Sunnah refers to the way of life, manner of acting, or mode of conduct of Prophet Muhammad (peace be upon him). It is categorized into three types [16](#page=16): i. **Qaul (saying):** The sayings of the Prophet (peace be upon him) that have bearing on religious matters [16](#page=16). ii. **Fi’l (action/practice):** The actions or practices of the Prophet (peace be upon him) [16](#page=16). iii. **Taqrir (silent approval):** The Prophet's (peace be upon him) tacit approval of the actions or practices of others [16](#page=16). The Sunnah is considered a form of revelation, as Allah (Glorified and Exalted is He) states in Surah an-Najm 53:3 and 4, and Surah al-Maidah 5:67. The Prophet (peace be upon him) was entrusted with the responsibility of clarifying God's intent in the Quran. The Sunnah clarifies the generalities of the Quran and specifies its intended meanings through several means [17](#page=17): i. Explaining the methodology, reasons, requirements, and location of divine injunctions [17](#page=17). ii. Deducing rules and regulations [17](#page=17). iii. Explaining inclusions that could not be logically deduced from the Quran alone [17](#page=17). Examples of the Sunnah related to economics, banking, finance, and trade business include hadiths on the eradication of poverty, such as the Prophet's prayer, "O Allah! I seek refuge from poverty, scarcity and ignominy," narrated by Abu Hurairah. Another example concerns private ownership, where Aisyah reported the Prophet (peace be upon him) stating, "Whoever cultivates land which is not the property of anyone has a better title to it" [18](#page=18). #### 1.4.2 Secondary sources Secondary sources are derived from interpretations and consensus of scholars, providing further guidance when primary sources are not explicit [19](#page=19). ##### 1.4.2.1 Ijma’ Ijma’ signifies the consensus, unanimous, and agreed-upon opinion of the Companions or Muslim scholars (Mujtahid) on a legal point not explicitly stated in the Quran and the Sunnah. The authorization for Ijma’ is supported by a Hadith stating, "My community will never agree upon an error," and by references in Surah An Nisa’:110 and Surah Al Baqarah:143 [20](#page=20). ##### 1.4.2.2 Qiyas Qiyas means "measuring by," "comparing with," or "judging by comparisons". It is a method of analogical reasoning to derive rulings. The authorization for Qiyas is found in Surah an Nisa’:59 and Surah al Hasyr:2. An example of Qiyas is the prohibition of producing, marketing, selling, and consuming alcoholic products. This is derived by analogy from the prohibition of khamr (intoxicants), as the Prophet (peace be upon him) stated, "Every intoxicant is khamr and every form of khamr is haram" [21](#page=21). ##### 1.4.2.3 Istihsan Istihsan involves preferring one opinion over another because it appears more suitable to the given situation and circumstances. Its authorization is based on Surah al A’raf:143. An example of Istihsan in economics and finance is the government's right to collect taxes from the wealthy, beyond Zakat, if the interest of the state demands it, even though Shariah only explicitly specifies Zakat [22](#page=22). ##### 1.4.2.4 Istishab Istishab is a process of deducing Fiqh law by linking a later set of circumstances with an earlier set. It operates on the assumption that a Fiqh law applicable to a certain condition remains valid as long as it is not certain that these conditions have altered. For example, if someone is long absent and it is doubtful whether they are alive or dead, Istishab dictates that all rules concerning their previous status (e.g., property rights) must remain in force as if they were still alive, until certainty of their death is established [23](#page=23). ##### 1.4.2.5 ‘Urf ‘Urf refers to the customs and social habits prevalent among people throughout the Muslim world. These customs are accepted as secondary sources of Islamic law, provided they do not contradict Shariah. Examples include customs related to rental agreements, where Shariah does not require immediate payment of the price until the sold item is fully delivered and norms surrounding offer and acceptance in buying and selling transactions [24](#page=24). --- # Objectives of Islamic finance and prohibited elements This section outlines the core objectives of Islamic finance, rooted in Maqasid Shariah, and details the fundamental prohibited elements within Islamic financial dealings. ### 2.1 Objectives of islamic finance (Maqasid al-shariah) The primary objective of Islamic finance is to fulfill the aims of Shariah, known as Maqasid al-Shariah. These aims focus on the protection and preservation of five essential values [26](#page=26): #### 2.1.1 Protection of religion (Hifz al-deen) This is considered the most crucial value for Muslims to safeguard, both individually and communally. Personal protection of faith is achieved through acts of worship like prayer, fasting, zakah, and Hajj. Islam prohibits practices such as shirk (associating partners with Allah) and khurafat (superstitions) to protect religion [26](#page=26). #### 2.1.2 Protection of life (Hifz al-nafs) Life is deemed essential and valuable for everyone, irrespective of their status or faith, and must be protected under all circumstances. Shariah imposes severe punishments, including the death penalty under the law of qisas (retaliation), for the killing of innocent human beings [27](#page=27). #### 2.1.3 Protection of intellect (Hifz al-‘aql) The intellectual faculty is a significant gift from Allah, differentiating humans from animals. Individuals are commanded to protect and utilize their intellect for the benefit of all and to avoid destructive uses. This protection includes abstaining from substances that impair the mind, such as liquor (al-Khamr) and similar intoxicants, for which severe punishments are prescribed [28](#page=28). #### 2.1.4 Protection of lineage (Hifz al-nasb) Lineage is a fundamental aspect of human life and requires protection. This involves safeguarding individuals' rights to marry suitable spouses to ensure family continuity. It also emphasizes maintaining respectful and responsible relationships between men and women, prohibiting free mixing and unnecessary contact between non-mahram individuals [29](#page=29). #### 2.1.5 Protection of property (Hifz al-mal) Acquiring and protecting property is a necessity for mankind. Islam prohibits transgressing and acquiring others' property without legitimate reasons or proper contracts. Illegitimate acquisition methods include riba, cheating, breach of trust, and theft, with punishments like hand amputation for theft [30](#page=30). #### 2.1.6 Broader objectives of Islamic finance Beyond the Maqasid al-Shariah, Islamic finance aims to: * Conduct banking and financial activities in compliance with Shariah principles, free from riba and exploitation [31](#page=31). * Mobilize and consolidate economic resources by fostering individual saving awareness [31](#page=31). * Channel funds into investments that contribute to the economic and social development of the Islamic nation (ummah) [31](#page=31). Islamic finance is viewed as a manifestation of Allah's mercy (rahmah), realized through educating individuals, establishing justice, and promoting public welfare [31](#page=31). ### 2.2 Fundamental prohibited elements in islamic finance Islamic finance strictly prohibits certain elements to ensure fairness, justice, and ethical conduct. These are Riba, Gharar, and Maisir [32](#page=32) [37](#page=37). #### 2.2.1 Riba Riba is a core concept in Islamic finance, generally understood as equivalent to interest in conventional finance [37](#page=37) [38](#page=38). ##### 2.2.1.1 Definition of riba Literally, "riba" means excess, expansion, increase, or growth. In Islamic terminology, it refers to any unjustified excess above the capital sum, whether in loan contracts or in trade involving similar commodities [40](#page=40). ##### 2.2.1.2 Basis of prohibition of riba The prohibition of riba is based on principles of justice and equity, as it is seen as an unfair transaction that creates wealth at the expense of others (zulm) [38](#page=38). ##### 2.2.1.3 Divisions of riba Riba is broadly divided into two categories [41](#page=41): * **Riba’ al-Duyun (Riba in loan contracts):** This occurs when a debtor borrows money and repays an amount greater than the principal. This can manifest as periodic interest on a loan, or an increased amount when a debtor fails to settle on time, leading to an extension of the payment period with added interest [41](#page=41) [42](#page=42). * **Riba al-qardh:** Riba imposed from the beginning of the loan [43](#page=43). * **Riba al-jahiliyyah:** Riba imposed only after the debtor defaults on the initial loan repayment [43](#page=43). * **Riba’ al-buyu’ (Riba in exchange contracts):** This type of riba arises from trading or exchange transactions, particularly when similar commodities (ribawi items) are exchanged in unequal amounts or with a delay in delivery. It is based on a hadith specifying that certain items (gold, silver, wheat, barley, dates, and salt) should be exchanged like for like, equal for equal, and hand-to-hand (on the spot) [41](#page=41) [44](#page=44) [45](#page=45). * **Riba al-fadhl:** Involves an additional quantity or inequality in the exchange of similar ribawi items (quantity factor), such as differing weights or measurements [46](#page=46). * **Riba al-nasiah or riba al-yad:** Involves a delay in the exchange of similar ribawi items (time factor), where payment and delivery are not immediate [46](#page=46). ##### 2.2.1.4 Ribawi items Ribawi items are categories of commodities that are subject to specific rules regarding Riba al-buyu'. These are broadly divided into two categories [47](#page=47) [48](#page=48): 1. **Currency:** This includes gold, silver, and various national currencies like RM, USD, Singapore Dollar, Australian Dollar, and Hong Kong Dollar [47](#page=47). 2. **Foodstuff:** This category includes items like wheat, barley, dates, salt, grains (e.g., rice, corn), sugar, and other condiments [48](#page=48). ##### 2.2.1.5 Conditions for barter transactions involving ribawi items Two critical conditions must be met in barter transactions involving ribawi items [49](#page=49): 1. **Equal amount:** The commodities must be of equal value; for instance, exchanging 2 kg of wheat for 2 kg of wheat [49](#page=49). 2. **On-the-spot exchange:** Delivery of both commodities must be immediate. A delay in delivery of either commodity results in riba al-buyu' or riba al-yad [49](#page=49). If the commodities differ (e.g., wheat for dates), the amounts can differ, provided the exchange is on the spot [50](#page=50). > **Example:** > * Exchanging RM 200 with RM 200 on the spot is permissible [50](#page=50). > * Exchanging RM 100 with USD 380 on the spot is permissible [50](#page=50). > * Exchanging currency with foodstuff is permissible [50](#page=50). > * Exchanging Food A with Food A requires equality and must be on the spot [50](#page=50). > * Exchanging Food A with Food B must be on the spot [50](#page=50). ##### 2.2.1.6 Riba in modern financial transactions In contemporary finance, Riba’ al-duyun is relevant in loans and certain controversial contracts like bay’ al-’inah and bay’ al-dayn. Riba’ al-buyu’ is primarily applicable in bay’ al-sarf (exchange of currencies) [51](#page=51). #### 2.2.2 Gharar Gharar refers to excessive uncertainty, risk, or ambiguity in a transaction [52](#page=52). ##### 2.2.2.1 Definition of gharar Literally, "gharar" means risk, uncertainty, or hazard. It is defined as the sale of a probable item whose existence or characteristics are uncertain due to its risky nature, making the trade akin to gambling. Gharar is categorized into minor (yasir) and major (fahish) [53](#page=53). ##### 2.2.2.2 Types of gharar * **Minor Gharar (Gharar yasir):** Minor uncertainty is generally forgiven, and contracts involving it are permissible and valid. The price in such contracts often takes this minor uncertainty into account [54](#page=54). * **Major Gharar (Gharar fahish):** This is an unacceptable level of uncertainty that is either too great to be acceptable or too vague to be quantified [54](#page=54). ##### 2.2.2.3 Specific instances of major gharar Major gharar can arise from several factors [55](#page=55) [56](#page=56) [57](#page=57): 1. **Relating to the buyer or seller:** * The buyer or seller is not capable of taking responsibility (e.g., not of majority age, or drunk) [55](#page=55). * The buyer or seller is prohibited from disposing of their property (e.g., declared bankrupt or declared prodigal/wasteful) [55](#page=55). * The buyer or seller is coerced or forced into the transaction [55](#page=55). 2. **Relating to the asset:** * The asset or property does not exist at the time of the contract [56](#page=56). * The asset or property is not free from encumbrances [56](#page=56). * The asset or property is not specific or does not match its stated specifications [56](#page=56). 3. **Relating to the price:** * The price is not mentioned in an absolute amount [57](#page=57). * Two different prices are stipulated in a single contract [57](#page=57). * A reduction (ibraa') is mentioned in an absolute amount or as a percentage of the selling price [57](#page=57). 4. **Relating to the contract:** * The contract is conditional (in sale) [57](#page=57). * The contract is not expressed in absolute and decisive language (e.g., using vague terms like 'shall', 'will', or 'agree to' instead of a firm commitment) [57](#page=57). #### 2.2.3 Maisir Maisir refers to the acquisition of wealth by chance, often associated with gambling and wagering [58](#page=58). ##### 2.2.3.1 Definition of maisir Maisir signifies easily available wealth or the acquisition of wealth through chance, irrespective of whether it deprives another person of their right. The Quran uses the term "maysir" to prohibit gambling and wagering. Gambling is considered a form of gharar because the outcome is unknown to the gambler. It involves putting money at stake, with the possibility of significant gains or total loss. Modern lotteries are also considered a form of gambling [59](#page=59). --- # Comparison and historical development of Islamic finance This topic explores the fundamental similarities and differences between Islamic and conventional finance, followed by a detailed historical overview of the evolution of Islamic banking and finance, with a specific focus on its development in Malaysia. ### 3.1 Similarities between Islamic and conventional finance Despite their foundational differences, Islamic and conventional finance share several operational similarities, particularly in their product offerings, services, and overarching objectives [61](#page=61). #### 3.1.1 Product and service similarities Both systems offer a range of financial products, such as deposits, insurance, and savings options. Similarly, the services provided by financial institutions in both frameworks are often comparable, including fast cheque deposits, ATM card access, and internet banking [61](#page=61). #### 3.1.2 Objective similarities The primary objectives of both Islamic and conventional finance often align. Both aim for profit maximization and customer satisfaction [61](#page=61). ### 3.2 Differences between Islamic and conventional finance The core divergence between Islamic and conventional finance lies in their underlying principles, prohibited elements, approach to risk, and ethical considerations [63](#page=63) [64](#page=64). #### 3.2.1 Principles and prohibited elements Islamic finance is strictly based on Shariah-compliant principles. In contrast, conventional finance operates on principles that are entirely man-made. A key distinction is that Islamic finance is free from prohibited elements (haram), whereas conventional finance does not adhere to such restrictions [63](#page=63). #### 3.2.2 Risk sharing versus assured interest Islamic finance actively promotes risk-sharing between the capital provider (investor) and the user of funds (entrepreneur). Conventional finance, however, typically assures the investor of a predetermined rate of interest, which is not a feature of Islamic finance [63](#page=63). #### 3.2.3 Asset-backed financing Islamic finance does not recognize money as a subject of trade itself. Instead, it emphasizes asset-backed financing. Conventional banks and financial institutions, on the other hand, primarily deal in money and monetary instruments [64](#page=64). #### 3.2.4 Moral dimension Islamic finance operates within the moral values of Islam, meaning it cannot finance projects that conflict with these values. Conventional finance, conversely, is not concerned with the moral implications of the activities it finances [64](#page=64). ### 3.3 Historical development of Islamic banking in the modern era The modern development of Islamic banking has a history that spans several decades, marked by intellectual critiques, pioneering initiatives, and significant institutional growth. #### 3.3.1 Pre-1950s: Early critiques and theoretical foundations As early as the 1890s, institutions like Barclays Bank opened branches in Cairo to facilitate financial transactions. This period saw scholars begin to challenge bank operations, particularly their dealings with interest. These critiques extended to other Arab regions and the Indian subcontinent, influencing communities with a sizable Muslim population. A significant consensus emerged among Shariah scholars who declared that interest, in all its forms, amounted to *riba* (usury). By 1953, Islamic economists had put forth the first theoretical descriptions of an interest-free bank, proposing models based on either two-tier *Mudharabah* or *Wakala* [66](#page=66). #### 3.3.2 1960s-1980s: Establishment of key institutions and national Islamization The 1960s to 1980s witnessed the establishment of pioneering Islamic financial institutions. Mit Ghamir Bank in Egypt and the Pilgrimage Fund in Malaysia were established during this period. The first Islamic commercial bank, Dubai Islamic Bank, opened its doors in 1974. The Islamic Development Bank (IDB) was founded in 1975 and the Islamic Research and Training Institute (IRTI) was established by the IDB in 1981. This era also saw the Islamization of economies in Iran, Pakistan, and Sudan, where their banking systems were converted to interest-free models. Bahrain and Malaysia took a significant step in 1983 by promoting Islamic banking systems to run parallel to their conventional banking systems. Islamic insurance, known as Takaful, was introduced in 1984 [67](#page=67). #### 3.3.3 1990s-Present: Growth, regulation, and innovation The period from the 1990s to the present has been characterized by the establishment of regulatory bodies, the development of innovative products, and global market integration. The Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions (AAOIFI) was established to set standards. Islamic equity funds (mutual funds) began to emerge. Market indices, such as the Dow Jones Islamic Index and FTSE Index, were developed to track Shariah-compatible stocks. To address regulatory and supervisory challenges, as well as corporate governance issues within the Islamic financial industry, the Islamic Financial Services Board (IFSB) was established. The market also saw the launch of Sukuk, or Islamic bonds [68](#page=68). ### 3.4 Historical development of Islamic banking and finance in Malaysia Malaysia has played a pivotal role in the development and mainstreaming of Islamic banking and finance, establishing a robust framework that supports dual banking systems and fosters continuous innovation. #### 3.4.1 Early foundations (1969-1981) The groundwork for Islamic finance in Malaysia began with the establishment of the Pilgrims’ Fund Board (Lembaga Tabung Haji) in 1969. This institution focused on the systematic mobilization of funds to assist the Muslim community in performing their pilgrimage and to encourage participation in investment and economic activities. A significant impetus came in 1980 when the Bumiputera Economic Congress proposed the establishment of an Islamic bank. This proposal was fueled by a resurgence of Islamic values among the Muslim population and the successful implementation of Islamic banks in the Middle East. In 1981, a National Steering Committee undertook a comprehensive study, making recommendations on all aspects of establishing and operating an Islamic bank [70](#page=70). #### 3.4.2 Legal framework and the emergence of the first Islamic bank (1983-1992) A landmark year was 1983, with the enactment of the Islamic Banking Act (IBA) 1983. This legislative action paved the way for the incorporation of Bank Islam Malaysia Berhad (BIMB) as Malaysia’s first Islamic bank. BIMB was granted a ten-year period of exclusivity to operate without competition, a measure designed to protect its growth and development. During this period (1983-1993), BIMB achieved an impressive average annual growth rate of 48%. In the same year, the Government Investment Act (GIA) 1983 was enacted, enabling the issuance of government papers and bonds. Initially, Government Investment Certificates (GIC) were offered on a *qardh hasan* (benevolent loan) basis, but this was later changed to *bay’ al-’inah* (buy and sell-back). Takaful companies were established in 1984 to complement the operations of Islamic banks. By 1992, BIMB was listed on the Kuala Lumpur Stock Exchange (KLSE) [71](#page=71). #### 3.4.3 Dual banking system and further expansion (1993-2008) The year 1993 marked the implementation of the Dual Banking System, allowing Islamic and conventional banking to coexist and operate concurrently within the financial system. This was facilitated by the introduction of the Islamic Banking Scheme (IBS), which permitted conventional banks to offer Islamic banking services through dedicated windows. Bank Muamalat Malaysia Berhad, Malaysia’s second full-fledged Islamic bank, was incorporated in 1999, emerging from the merger of Bank Bumiputera Malaysia Berhad (BBMB) and Bank of Commerce Berhad (BOCB). The KLSE Islamic Index was introduced in the same year. To foster harmonization and streamline Islamic banking practices and to provide a platform for voicing industry concerns, the Association of Islamic Banking Institutions of Malaysia (AIBIM) was established in 2000. Also in 2000, the Islamic Banking and Finance Institute Malaysia (IBFIM) was set up as an industry-owned training institute [72](#page=72). In 2002, standard generic names were introduced for Islamic banking products, such as savings account-i, current account-i, home financing-i, and hire purchase-i, among others. An Islamic banking logo was also introduced to enhance visibility and branding for Islamic financial products. Malaysia issued its first global sovereign *sukuk al-ijarah* bond in 2002. By 2006, Malaysia had a significant presence of Islamic financial institutions, comprising 27 entities: 9 fully-fledged Islamic banks, 8 commercial banks, 4 merchant banks, and 6 discount houses. Several new Islamic banks were incorporated, including Affin Islamic Bank Berhad, EONCAP Islamic Bank, AmIslamic, KFH, and Al-Rajhi. Asian Finance Bank Berhad was incorporated in 2007 and Maybank’s Islamic Banking division commenced operations in 2008 [73](#page=73). --- # The future of Islamic finance Islamic finance is poised for significant growth, driven by its dual appeal of religious adherence and financial viability. For adherents, the religious commitment is a primary motivator for choosing Islamic investment and financing methods. However, to attract a broader audience and establish its credibility, a clear and compelling demonstration of the Islamic financial system's strengths from a purely financial standpoint is essential [75](#page=75). ### 4.1 The appeal and viability of Islamic finance Islamic banking and finance products are characterized by their inherent religious appeal, which attracts individuals seeking to align their financial activities with their faith. This religious dimension is sufficient for many to adopt Islamic financial practices for both investment and financing [75](#page=75). > **Tip:** While religious appeal is a strong driver, demonstrating the practical financial benefits is crucial for wider adoption and acceptance. ### 4.2 Islamic finance as a diversification strategy From a management perspective, Islamic finance offers a valuable avenue for diversification within the broader financial discipline. Diversification is a well-established strategy for effective risk management [76](#page=76). ### 4.3 Potential for dominance It is posited that Islamic finance may, in the future, become a more dominant force in the global financial system. This potential stems from the fact that Islamic finance is not merely a collection of products, but an overarching system designed to guide societal practices in both wealth creation and wealth transfer [76](#page=76). --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Shariah | The Islamic religious law derived from the Quran and the Sunnah, guiding all aspects of life, including financial transactions. | | Riba | Literally meaning "excess" or "increase", it refers to any unjustified increase or excess above the capital in loans or in trade of similar commodities, fundamentally prohibited in Islamic finance. | | Gharar | Arabic term for uncertainty, ambiguity, or risk in a contract. Transactions involving excessive or avoidable uncertainty are prohibited to prevent potential disputes and exploitation. | | Maisir | Refers to gambling or games of chance, where wealth is acquired easily and by luck, often at the expense of others. It is prohibited as it involves uncertainty and potential deprivation of rightful earnings. | | Al-Quran | The holy book of Islam, considered the literal word of Allah revealed to Prophet Muhammad, serving as the primary source of Islamic law and guidance. | | Sunnah | The practices, sayings, and silent approvals of Prophet Muhammad. It serves as a secondary source of Islamic law, clarifying and elaborating on the teachings of the Quran. | | Ijma’ | The consensus or unanimous agreement of Muslim scholars (Mujtahid) on a point of Islamic law that is not explicitly mentioned in the Quran or Sunnah. | | Qiyas | A process of analogical reasoning used in Islamic jurisprudence to derive rulings for new cases by comparing them to existing rulings based on a common effective cause or rationale. | | Istihsan | A legal doctrine in Islamic jurisprudence that allows for the preference of one ruling over another if it is deemed more suitable to the circumstances or in the interest of justice, even if it deviates slightly from strict analogy. | | Istishab | A principle in Islamic jurisprudence that assumes a previously established legal ruling or condition remains in effect unless there is certainty that it has been altered or invalidated. | | ‘Urf | Custom or social practice that is widely accepted within a society. It can be used as a secondary source of Islamic law, provided it does not contradict the Quran or Sunnah. | | Maqasid Shariah | The objectives or higher purposes of Islamic law. These are generally categorized into the protection of religion (Hifz al-deen), life (Hifz al-nafs), intellect (Hifz al-‘aql), lineage (Hifz al-nasb), and property (Hifz al-mal). | | Muamalat | Refers to the branch of Islamic jurisprudence dealing with human transactions, including contracts, trade, and financial dealings, all of which must comply with Shariah principles. | | Riba’ al-Duyun | Riba that occurs in loan contracts. It involves an excess charged on the principal amount borrowed, irrespective of the use of the money. | | Riba’ al-Buyu’ | Riba that occurs in exchange or sale contracts. It arises when similar commodities are exchanged in unequal amounts or with a delay in delivery. | | Ribawi Items | Commodities that are subject to specific rules regarding exchange to prevent Riba. These typically include gold, silver, and certain staple food items as mentioned in prophetic traditions. | | Bay’ al-‘Inah | A controversial Islamic finance transaction involving the sale and subsequent repurchase of an asset on credit at a higher price, often seen as a way to circumvent the prohibition of interest. | | Sukuk | Islamic financial certificates, often referred to as "Islamic bonds," that represent ownership in an underlying asset or usufruct, structured to be compliant with Shariah principles. | | Takaful | An Islamic system of mutual insurance where members contribute to a fund to cover each other’s losses. It operates on principles of mutual assistance and risk-sharing, avoiding Riba and Gharar. |

# Introduction to finance and the goal of the firm This topic introduces the core concepts of finance, its application in personal and corporate contexts, and the ultimate goal of maximizing shareholder wealth while considering stakeholder welfare and ethical practices. ## 1. Introduction to finance and the goal of the firm Finance is fundamentally the art and science of managing money. ### 1.1 Personal finance At the individual level, finance concerns decisions about: * How much of their earnings individuals spend and save. * How individuals invest their savings. ### 1.2 Business finance In a business context, finance involves: * How firms raise money from investors. * How firms invest money to generate profits. * How firms decide whether to reinvest profits or distribute them to investors (allocation). ### 1.3 The goal of the firm The primary goal of a firm is to **maximize shareholder wealth**. In most cases, this is equivalent to maximizing the stock price. #### 1.3.1 Maximizing stakeholders' welfare Some suggest a balanced consideration for the welfare of all stakeholders, including: * Employees * Suppliers * Customers * Local communities Managers should consider the long-term consequences of their actions and operate within legal and ethical boundaries. #### 1.3.2 Profit maximization versus stock price maximization Profit maximization does not always lead to the highest possible share price due to: * **Timing of earnings:** When earnings are received matters. * **Cash flows:** Actual cash generated is more critical than accounting profit. * **Risk:** Higher risk can negatively impact stock price, even with higher profits. **Example:** Nick Dukakis, financial manager at Neptune Manufacturing, was comparing two investments, Rotor and Valve. Valve resulted in higher total earnings per share over three years ($3.00 compared to $2.80 for Rotor). If the decision was solely based on maximizing profits, Valve would be chosen. However, the timing of earnings and their associated risks would influence the ultimate decision for shareholder wealth maximization. ### 1.4 The role of business ethics Business ethics refers to the standards of conduct and moral judgment in commerce. These standards aim to ensure adherence to the spirit and letter of laws and regulations. **Ethical Guidelines for Decision Making:** * Does the action violate the moral or legal rights of any individual or group? * Does the action conform to accepted moral standards? * Are there less harmful alternatives available? ### 1.5 The managerial finance function The managerial finance function is responsible for key financial decisions: #### 1.5.1 Investment decisions (Capital Budgeting Decisions) These decisions involve selecting the assets and projects in which the firm should invest. #### 1.5.2 Financing decisions (Capital Structure Decisions) These decisions involve determining the mix of debt and equity a firm uses to finance its activities, including the percentage of debt. #### 1.5.3 Working capital decisions These decisions relate to the management of a firm's short-term resources such as inventory, accounts payable, and accounts receivable. ### 1.6 Financial activities and the balance sheet A **balance sheet** is a financial statement that reports a company's assets, liabilities, and shareholder equity at a specific point in time. ### 1.7 The principal-agent problem This problem arises when the owners of a firm (principals) and its managers (agents) are not the same people, and the agent's interests may not align with the principal's. This is particularly relevant in large corporations with a significant separation between ownership and management. ### 1.8 Relationship to accounting * **Accounting** uses an **accrual basis**, recognizing revenue when sales are made and expenses when incurred, regardless of cash receipt or payment. * **Finance** focuses on **cash flows**, recognizing revenues and expenses only when cash is actually received or paid. **Example:** Nassau Corporation sold a yacht for $1,000,000 on credit. While accounting recognized revenue and profit, the lack of cash collection presented a significant financial problem, highlighting the critical difference between accounting profit and financial cash flow. ### 1.9 Legal forms of business organizations * **Sole Proprietorships:** Owned by one person, with unlimited liability. * **Partnerships:** Owned by two or more people, with potential for unlimited liability for each partner. * **Corporations:** Legal entities distinct from their owners (stockholders), with limited liability for stockholders (up to their investment). ### 1.10 Taxation * Proprietorships and partnerships are taxed at individual income tax rates. * Corporations are taxed at corporate tax rates, potentially leading to double taxation on profits and dividends. * Interest payments are tax-deductible for corporations, reducing their taxable income. **Example:** Debt Co. paying interest reduces its taxable income compared to No-Debt Co., leading to different after-tax earnings. ### 1.11 Corporate governance Corporate governance involves the laws and rules by which companies are operated, controlled, and regulated, including mechanisms like the board of directors, stock options, and external regulations. > **Tip:** Understanding the fundamental difference between accounting profit and financial cash flow is crucial. A profitable company from an accounting perspective can still face severe financial distress if it lacks sufficient cash flow. --- # Financial management functions and organizational structure Financial management encompasses the key decisions financial managers make regarding investment, financing, and working capital, and how the finance function is structured within a company, highlighting its relationship with accounting. ### 2.1 Financial managers' key decisions Financial managers are responsible for a range of critical decisions that influence a firm's profitability and value. These decisions can be broadly categorized into investment, financing, and working capital management. #### 2.1.1 Investment decisions Investment decisions, often referred to as capital budgeting, involve the selection of long-term assets that are expected to generate future benefits for the firm. This process requires careful evaluation of potential projects to ensure they align with the goal of maximizing shareholder wealth. * **Relevant cash flows:** The core of investment decisions lies in identifying and evaluating the incremental cash flows associated with a project. These are the additional cash inflows and outflows expected to result from undertaking a capital expenditure. * **Initial Investment (CF0):** This represents the net cash outflow required at time zero to acquire a new asset. It includes the purchase price of the asset, installation costs, and any changes in net working capital, adjusted for any after-tax proceeds from the sale of old assets. * **Operating Cash Flows (CF1, CF2, ...):** These are the incremental after-tax cash flows generated from the project's normal business operations over its life. They are calculated by starting with earnings before interest and taxes (EBIT), subtracting taxes, and then adding back non-cash charges like depreciation. * **Terminal Cash Flow:** This is the after-tax cash flow that occurs in the final year of a project's life, typically resulting from the liquidation of the project's assets and the reversion of any initial investment in net working capital. * **Sunk Costs vs. Opportunity Costs:** When evaluating investment decisions, it's crucial to distinguish between sunk costs and opportunity costs. * **Sunk Costs:** These are past cash outlays that cannot be recovered and have no bearing on future decisions. They should be excluded from the incremental cash flow analysis. * **Opportunity Costs:** These are potential cash flows that could be realized from the best alternative use of an owned asset. They represent a lost benefit and should be included as a cash outflow in the investment analysis. #### 2.1.2 Financing decisions Financing decisions concern how a firm raises the capital needed to fund its operations and investments. This involves determining the optimal mix of debt and equity, known as the capital structure. * **Capital Structure:** This refers to the proportion of debt and equity a firm uses to finance its assets. The optimal capital structure aims to minimize the firm's overall cost of capital, thereby maximizing its value. * **Cost of Debt:** This is the interest rate a firm pays on its borrowings. It is typically lower than the cost of equity due to lower risk for lenders and the tax deductibility of interest payments (after-tax cost of debt = before-tax cost of debt $\times (1 - T)$). * **Cost of Equity:** This is the return required by shareholders for their investment in the firm. It is generally higher than the cost of debt due to the higher risk borne by equity holders. It can be estimated using models like the Capital Asset Pricing Model (CAPM). * **Weighted Average Cost of Capital (WACC):** This represents the firm's overall cost of financing, calculated as a weighted average of the costs of its various capital components (debt, preferred stock, common stock), with weights based on their market value proportions in the capital structure. $$r_{WACC} = (w_d \times r_d) \times (1 - T) + (w_p \times r_p) + (w_s \times r_s)$$ * **Factors influencing capital structure:** Management must balance the benefits of debt (tax shield) against its costs (increased financial risk, bankruptcy costs, agency costs). #### 2.1.3 Working capital management Working capital management focuses on the efficient management of a firm's short-term assets and liabilities to ensure it can meet its short-term obligations and operate smoothly. * **Net Working Capital:** Defined as current assets minus current liabilities, it represents the firm's investment in short-term operating assets. * **Profitability-Risk Tradeoff:** A fundamental tradeoff exists between profitability and risk in working capital management. Lowering current asset levels generally increases profitability (by reducing financing costs) but also increases risk (by raising the likelihood of stockouts or an inability to meet short-term obligations). * **Cash Conversion Cycle (CCC):** This measures the length of time a firm's cash is tied up in its operating cycle. A shorter CCC implies more efficient working capital management. * **Operating Cycle (OC):** The time from the beginning of the production process to the collection of cash from the sale of the finished product. $OC = Average Age of Inventory (AAI) + Average Collection Period (ACP)$. * **Cash Conversion Cycle (CCC):** The length of time between paying for raw materials and receiving cash from receivables. $CCC = OC - Average Payment Period (APP)$. * **Strategies for managing the cash conversion cycle:** * **Inventory Management:** Turning over inventory quickly to minimize carrying costs and financing needs, often using techniques like the Economic Order Quantity (EOQ) model. * **Accounts Receivable Management:** Collecting receivables as quickly as possible by setting appropriate credit standards, terms, and monitoring collection efforts. * **Accounts Payable Management:** Paying suppliers as late as possible within the credit terms to maximize the use of interest-free financing from suppliers. ### 2.2 Organization of the finance function The finance function within a company is typically organized to oversee financial activities, reporting to senior management and interacting with other departments, particularly accounting. * **Chief Financial Officer (CFO):** The top financial executive responsible for all financial activities. * **Key roles reporting to the CFO often include:** * **Treasurer:** Manages the firm's cash, credit, and financial assets, including the firm's relationships with banks and other financial institutions. * **Controller:** Manages the firm's accounting activities, including cost accounting, financial accounting, and tax accounting. * **Director of Risk Management:** Oversees the identification and management of financial risks. * **Director of Investor Relations:** Manages communication with shareholders and the financial community. * **Director of Internal Audit:** Reviews the firm's internal controls and accounting procedures. * **Foreign Exchange Manager:** Manages the firm's exposure to currency fluctuations. ### 2.3 Relationship to accounting The finance function relies heavily on accounting data but has a distinct focus. * **Accounting:** Primarily uses the **accrual basis** of accounting, recognizing revenues when earned and expenses when incurred, regardless of when cash is actually received or paid. Accountants focus on the collection and presentation of past financial data. * **Finance:** Primarily uses **cash flows** for decision-making. Financial managers use accounting statements to develop forecasts and make decisions based on future expected returns and risks. They are forward-looking, whereas accountants are primarily backward-looking. * **Key Difference Illustrated:** A company might report a profit on its income statement (accrual basis) but have a severe cash shortage if its customers have not yet paid for their purchases (cash basis), highlighting the critical distinction for financial decision-making. --- # Legal forms of business organizations and taxation This topic explores the various legal structures businesses can adopt and how these structures are treated for tax purposes in the United States. ## 3. Legal forms of business organizations and taxation ### 3.1 Legal forms of business organizations Businesses can be organized into several legal forms, each with distinct characteristics regarding ownership, liability, and taxation. #### 3.1.1 Sole proprietorships A sole proprietorship is a business owned and operated by a single individual for profit. * **Unlimited liability:** Creditors have the right to claim against the owner's personal assets to recover business debts. * **Taxation:** Profits are taxed according to a progressive rate structure, typically ranging from $10\%$ to $37\%$. #### 3.1.2 Partnerships Partnerships are businesses owned and operated by two or more individuals for profit. * **Articles of partnership:** A written contract formally establishes the partnership. * **Liability:** Each partner is legally liable for all business debts. * **Taxation:** Similar to sole proprietorships, profits are taxed according to a progressive rate structure ($10\%$ to $37\%$). #### 3.1.3 Corporations Corporations are legal entities distinct from their owners, with rights and duties similar to individuals. * **Stockholders:** Owners of the corporation, whose equity is represented by shares of stock. * **Limited liability:** Stockholders' liability for corporate debt is limited to the amount of their initial investment in the stock. * **Dividends:** Periodic distributions of cash to stockholders. * **Board of Directors:** Elected by stockholders to oversee corporate strategy and operations. * **Taxation:** Corporations are taxed at a flat rate of $21\%$. #### 3.1.4 Taxation and double taxation In the U.S., sole proprietorships and partnerships are taxed at progressive rates, while corporations are taxed at a flat rate. A significant characteristic of corporations is **double taxation**. This occurs because profits are taxed once at the corporate level, and then again at the individual level when dividends are distributed to shareholders. > **Tip:** Understanding the difference in tax treatment is crucial when choosing a business structure, as double taxation can significantly impact overall profitability. ### 3.2 Key considerations for business forms When selecting a legal structure, several factors must be considered: * **Liability:** The extent to which the owner's personal assets are protected from business debts. * **Taxation:** How the business profits will be taxed, including the impact of double taxation for corporations. * **Fund-raising capacity:** The ease and extent to which the business can raise capital. * **Control and management:** The structure of decision-making and operational control. * **Continuity:** The business's lifespan and its continuation after the owner's departure or death. ### 3.3 Comparison of tax treatments | Business Form | Tax Rate Structure | Double Taxation | | :------------------- | :---------------------------------------- | :-------------- | | Sole Proprietorship | Progressive ($10\%$ to $37\%$) | No | | Partnership | Progressive ($10\%$ to $37\%$) | No | | Corporation | Flat rate ($21\%$) | Yes | #### 3.3.1 Example of tax calculation for a sole proprietor Consider Dan Webster, a sole proprietor with $80,000$ dollars in business income and no other income. His tax liability would be calculated based on the progressive tax brackets. * **Tax calculation:** * $0.10 \times \$9,525$ (for the first tax bracket) * $0.12 \times (\$38,700 - \$9,525)$ (for the second tax bracket) * $0.22 \times (\$80,000 - \$38,700)$ (for the third tax bracket) * **Total taxes due:** Summing these amounts provides the total tax liability. ### 3.4 Distinction between ordinary income and capital gains * **Ordinary income:** Income generated from the sale of goods or services. * **Capital gain:** Income earned from selling an asset for more than its cost. Both are taxed at the same rate. > **Tip:** Interest payments made by a business are tax-deductible, which can reduce the firm's overall tax liability. This is illustrated by comparing two corporations, Debt Co. and No-Debt Co., where Debt Co.'s interest expense reduces its taxable income. --- # Financial markets and institutions Financial markets and institutions play a crucial role in the economy by facilitating the flow of funds between savers and borrowers, and by providing essential financial services. This section delves into the definitions, functions, and types of financial markets and institutions, as well as key concepts related to valuation and financial analysis. ### 4.1 Types of financial markets Financial markets are platforms where buyers and sellers transact financial securities. They can be broadly categorized based on the maturity of the instruments traded and how the securities are traded. #### 4.1.1 Money markets Money markets facilitate the trading of short-term debt instruments with maturities of one year or less. These markets are characterized by: * **Short-term lending and borrowing:** Transactions typically involve short-term deposits, treasury bills issued by governments, commercial paper issued by businesses, and negotiable certificates of deposit issued by banks. * **Low risk:** Due to their short maturity, money market investments are considered among the least risky investments available. * **Examples:** The Eurocurrency market, based in London, deals with short-term bank deposits denominated in various currencies. Key interbank rates include LIBOR (London Interbank Offered Rate) and EURIBOR (EURo Interbank Offered Rate). #### 4.1.2 Capital markets Capital markets are where long-term debt and equity securities are traded, with maturities exceeding one year. * **Long-term funds:** They enable suppliers and demanders of long-term funds to conduct transactions. * **Key securities:** Bonds and stocks are the primary instruments traded in capital markets. * **Bonds:** These are long-term debt instruments that represent a loan made by an investor to a borrower (typically a corporation or government). They typically pay a fixed coupon (interest) payment and return the principal at maturity. * **Stocks (Shares):** These represent ownership interest in a corporation. Returns can come from dividends and capital appreciation. * **Common Stock:** Basic ownership units, carrying voting rights. * **Preferred Stock:** A hybrid security with features of both debt and equity, often paying a fixed dividend and having priority over common stock in liquidation. #### 4.1.3 Primary vs. Secondary Markets * **Primary Market:** This is where securities are initially issued. The issuer of the security (e.g., a company selling new stock or bonds) is directly involved in the transaction, raising funds from investors. This includes private placements (selling directly to investors) and public offerings. * **Secondary Markets:** These markets facilitate the trading of previously issued securities among investors. The issuing company is not directly involved in these transactions. This is where most daily trading of stocks and bonds occurs. #### 4.1.4 Broker Markets vs. Dealer Markets * **Broker Markets:** These are organized exchanges (like the New York Stock Exchange - NYSE) where buyers and sellers are brought together to trade securities. Brokers act as agents, facilitating the transaction. Trading often occurs on centralized trading floors. * **Dealer Markets:** These markets, like NASDAQ, do not have a centralized trading floor. Instead, securities dealers act as market makers, buying and selling securities for their own accounts. They profit from the bid-ask spread. Dealers are linked via telecommunications networks. * **Bid Price:** The highest price a buyer is willing to pay for a security. * **Ask Price:** The lowest price a seller is willing to accept for a security. * **Bid-Ask Spread:** The difference between the ask and bid price, representing the dealer's profit margin. ### 4.2 Financial Institutions Financial institutions act as intermediaries, channeling savings into loans or investments. They are crucial for the functioning of financial markets. * **Commercial Banks:** These institutions accept deposits from savers and provide loans to individuals and businesses. Examples include Belfius, BNP Paribas Fortis, KBC, and ING. * **Investment Banks:** These institutions assist companies in raising capital, advise on mergers and financial restructuring, and engage in trading and market-making activities. Examples include Goldman Sachs, HSBC, Merrill Lynch, and JPMorgan Chase & Co. * **Shadow Banking System:** This refers to a group of institutions that engage in lending activities similar to traditional banks but do not accept deposits, thus operating under different regulatory frameworks. ### 4.3 Valuation Fundamentals The fundamental principle of valuation is that the worth of an asset is the present value of its expected future cash flows. * **Key Inputs for Valuation:** * **Cash Flows:** The expected cash inflows and outflows generated by an asset. * **Timing of Cash Flows:** When the cash flows are expected to occur. * **Risk:** The uncertainty associated with the expected cash flows. * **Required Return (Discount Rate):** The rate of return investors demand for bearing the risk of an investment. * **Basic Valuation Model:** $$V_0 = \sum_{t=1}^{n} \frac{CF_t}{(1+r)^t}$$ Where: * $V_0$ = Value of the asset at time zero * $CF_t$ = Cash flow expected in year $t$ * $r$ = Required return (discount rate) * $n$ = Time period (investment's life or investor's holding period) ### 4.4 Time Value of Money Concepts The time value of money (TVM) recognizes that a dollar received today is worth more than a dollar received in the future, due to its earning potential. * **Compounding:** The process of calculating the future value of an investment by earning interest on interest. * **Future Value of a Single Amount:** $$FV_n = PV \times (1 + r)^n$$ Where $FV_n$ is the future value at the end of period $n$, $PV$ is the present value, $r$ is the interest rate, and $n$ is the number of periods. * **Discounting:** The process of calculating the present value of a future cash flow. * **Present Value of a Single Amount:** $$PV = \frac{FV_n}{(1 + r)^n}$$ * **Annuities:** A series of equal periodic cash flows. * **Ordinary Annuity:** Cash flows occur at the end of each period. * **Annuity Due:** Cash flows occur at the beginning of each period. Annuity due values are higher than ordinary annuities because each cash flow has an additional period to earn interest. * **Future Value of an Ordinary Annuity:** $$FV_{OA} = CF \times \left[ \frac{(1+r)^n - 1}{r} \right]$$ * **Present Value of an Ordinary Annuity:** $$PV_{OA} = CF \times \left[ \frac{1 - \frac{1}{(1+r)^n}}{r} \right]$$ * **Perpetuities:** An annuity with an infinite life. * **Present Value of a Perpetuity:** $$PV = \frac{CF}{r}$$ * **Present Value of a Growing Perpetuity:** $$PV = \frac{CF_1}{r-g}$$ Where $g$ is the constant growth rate of the cash flows. * **Mixed Streams:** Cash flows that are not equal or do not follow a specific pattern. Their present or future values are calculated by summing the present or future values of each individual cash flow. * **Compounding More Frequently Than Annually:** When interest is compounded more frequently (e.g., semi-annually, quarterly), the effective annual rate is higher than the nominal rate. The formulas are adjusted by dividing the annual rate by the number of compounding periods per year and multiplying the number of periods by the same factor. $$FV_{n} = PV \times \left(1 + \frac{r}{m}\right)^{m \times n}$$ $$PV = \frac{FV_n}{\left(1 + \frac{r}{m}\right)^{m \times n}}$$ Where $m$ is the number of compounding periods per year. ### 4.5 Risk and Return * **Total Rate of Return:** Measures the gain or loss on an investment over a period, expressed as a percentage of the initial investment. $$r_t = \frac{C_t + (P_t - P_{t-1})}{P_{t-1}}$$ Where $C_t$ is the cash distribution, $P_t$ is the value at the end of the period, and $P_{t-1}$ is the value at the beginning of the period. * **Expected Return:** The anticipated return on an investment, often composed of a risk-free rate plus a risk premium for riskier investments. * **Risk Measurement:** * **Standard Deviation ($\sigma$):** A statistical measure of the dispersion of returns around the average return, indicating the asset's volatility or risk. * **Beta ($\beta$):** A measure of a stock's systematic risk (nondiversifiable risk) relative to the overall market. A beta of 1 means the stock's price tends to move with the market; a beta greater than 1 indicates higher volatility than the market, and a beta less than 1 indicates lower volatility. * **Diversification:** Investing in a portfolio of assets with low correlations with each other can reduce overall portfolio risk without necessarily sacrificing returns. This process helps to eliminate diversifiable (unsystematic) risk, leaving only nondiversifiable (systematic) risk. ### 4.6 Cost of Capital The cost of capital represents the firm's cost of financing and is the minimum rate of return a project must earn to be acceptable. * **Weighted Average Cost of Capital (WACC):** The overall cost of financing for a firm, calculated as a weighted average of the costs of its long-term debt and equity financing. $$r_{WACC} = (w_d \times r_d) \times (1 - T) + (w_s \times r_s)$$ Where: * $w_d$ = Proportion of debt in the capital structure (market value weights) * $r_d$ = Before-tax cost of debt * $T$ = Corporate tax rate * $w_s$ = Proportion of common stock equity in the capital structure (market value weights) * $r_s$ = Cost of common stock equity * **Cost of Debt ($r_d$):** The interest rate on the firm's debt. The after-tax cost of debt is used in WACC calculations due to the tax deductibility of interest payments: $r_d \times (1 - T)$. * **Cost of Common Stock Equity ($r_s$):** The return required by shareholders. This can be estimated using the Capital Asset Pricing Model (CAPM): $$r_s = R_f + [\beta \times (R_m - R_f)]$$ Where: * $R_f$ = Risk-free rate of return * $\beta$ = Beta coefficient of the stock * $R_m$ = Market return * **Cost of Retained Earnings ($r_r$):** Typically considered equal to the cost of common stock equity ($r_s$), as retained earnings represent equity financing. ### 4.7 Capital Budgeting Capital budgeting is the process of selecting long-term investments that align with the firm's goal of maximizing shareholder wealth. * **Relevant Cash Flows:** These are the incremental cash flows (after-tax) that result from a proposed project. They include: * **Initial Investment ($CF_0$):** The net cash outflow at the beginning of the project (purchase price of new asset, installation costs, increase in net working capital, minus after-tax proceeds from the sale of the old asset). * **Operating Cash Flows ($CF_1, CF_2, \dots, CF_n$):** The incremental after-tax cash inflows generated by the project during its life. Often calculated as Net Operating Profit After Taxes (NOPAT) plus depreciation. * $NOPAT = EBIT \times (1 - T)$ * $OCF = NOPAT + Depreciation$ * **Terminal Cash Flow:** The after-tax cash flow occurring in the final year, typically from the sale of the asset and the recovery of net working capital. * **Capital Budgeting Techniques:** * **Payback Period:** The time required for a project's cash inflows to recover the initial investment. Shorter payback periods are generally preferred. * For an annuity: Payback Period = Initial Investment / Annual Cash Inflow * For mixed cash flows: Cumulate cash flows until the initial investment is recovered. * **Net Present Value (NPV):** The difference between the present value of cash inflows and the initial investment. A positive NPV indicates that the project is expected to increase shareholder wealth. Projects with $NPV > 0$ are acceptable. $$NPV = \sum_{t=1}^{n} \frac{CF_t}{(1+r)^t} - CF_0$$ * **Profitability Index (PI):** The ratio of the present value of cash inflows to the initial investment. Projects with $PI > 1$ are acceptable. $$PI = \frac{\text{Present Value of Cash Inflows}}{\text{Initial Investment}}$$ * **Internal Rate of Return (IRR):** The discount rate at which the NPV of a project equals zero. Projects with $IRR > \text{Cost of Capital}$ are acceptable. * **Capital Rationing:** When a firm has limited funds for capital expenditures, it must select projects that maximize total NPV within the budget constraints. This is often achieved by ranking projects based on their NPV/Investment ratio. * **Sunk Costs and Opportunity Costs:** Sunk costs (past outlays) are irrelevant to investment decisions, while opportunity costs (foregone benefits) are relevant and treated as outflows. ### 4.8 Leverage Leverage refers to the use of fixed costs to magnify the effects of changes in sales on earnings. * **Operating Leverage:** The use of fixed operating costs to magnize the effects of sales changes on Earnings Before Interest and Taxes (EBIT). * **Operating Breakeven Point:** The sales level at which EBIT = $0$. $$Q_{BE} = \frac{FC}{P - VC}$$ Where $Q$ is units, $FC$ is fixed operating costs, $P$ is sales price per unit, and $VC$ is variable operating cost per unit. * **Degree of Operating Leverage (DOL):** Measures the sensitivity of EBIT to changes in sales. $$DOL = \frac{\% \text{ Change in EBIT}}{\% \text{ Change in Sales}}$$ * **Financial Leverage:** The use of fixed financial costs (like interest and preferred dividends) to magnify the effects of EBIT changes on Earnings Per Share (EPS). * **Financial Breakeven Point:** The EBIT level at which EPS = $0$. * **Degree of Financial Leverage (DFL):** Measures the sensitivity of EPS to changes in EBIT. $$DFL = \frac{\% \text{ Change in EPS}}{\% \text{ Change in EBIT}}$$ * **Total Leverage:** The combined effect of operating and financial leverage on the sensitivity of EPS to changes in sales. * **Degree of Total Leverage (DTL):** Measures the sensitivity of EPS to changes in sales. $$DTL = \frac{\% \text{ Change in EPS}}{\% \text{ Change in Sales}}$$ * The relationship is multiplicative: $DTL = DOL \times DFL$. ### 4.9 Payout Policy Payout policy refers to how a firm distributes cash to shareholders, either through dividends or stock repurchases. * **Cash Dividends:** Periodic cash payments to shareholders, decided by the board of directors. Common policies include: * **Constant Payout Ratio:** A fixed percentage of earnings is paid as dividends. * **Regular Dividend Policy:** A fixed dollar amount of dividend is paid consistently. * **Low-Regular-and-Extra Dividend Policy:** A stable, low regular dividend supplemented by an additional "extra" dividend when earnings are high. * **Stock Dividends:** Distribution of additional shares to existing shareholders, which increases the number of shares outstanding but does not affect the firm's total value or shareholders' proportional ownership. The stock price typically adjusts downward. * **Stock Splits:** A corporate action that increases the number of shares outstanding by dividing existing shares, usually to lower the stock price per share and increase liquidity. The par value per share decreases proportionally. * **Share Repurchases:** A company buying back its own shares from the market. This can increase EPS by reducing the number of shares outstanding and may be more tax-efficient for shareholders than cash dividends in some jurisdictions. ### 4.10 Working Capital Management Working capital management involves the efficient management of current assets and current liabilities to optimize the trade-off between profitability and risk. * **Net Working Capital (NWC):** The difference between current assets and current liabilities ($NWC = \text{Current Assets} - \text{Current Liabilities}$). * **Cash Conversion Cycle (CCC):** The length of time a firm's cash is tied up in its operating cycle. It is calculated as: $$CCC = \text{Operating Cycle} - \text{Average Payment Period (APP)}$$ $$ \text{Operating Cycle (OC)} = \text{Average Inventory Period (AIP)} + \text{Average Collection Period (ACP)}$$ Minimizing the CCC reduces the need for financing and can increase profitability. * **Inventory Management:** * **Economic Order Quantity (EOQ) Model:** Determines the optimal order size to minimize total inventory costs (order costs + carrying costs). $$EOQ = \sqrt{\frac{2 \times S \times O}{C}}$$ Where $S$ is annual usage in units, $O$ is cost per order, and $C$ is carrying cost per unit per year. * **Reorder Point:** The inventory level at which a new order should be placed. $$ \text{Reorder Point} = (\text{Daily Usage} \times \text{Lead Time in Days}) + \text{Safety Stock}$$ * **Just-in-Time (JIT) System:** A strategy to minimize inventory by receiving materials only when needed for production. * **Accounts Receivable Management:** Aims to collect receivables quickly without sacrificing sales. Key aspects include: * **Credit Standards:** Minimum requirements for extending credit. * **Credit Terms:** The conditions of sale, including discount periods and net payment periods. * **Credit Monitoring:** Reviewing accounts receivable to track payment patterns (e.g., using aging schedules). * **Accounts Payable Management:** Paying suppliers as late as possible without damaging relationships or incurring penalties. * **Cost of Giving Up an Early Payment Discount:** The annualized cost of not taking a supplier's discount. $$ \text{Cost of Giving Up Discount} = \left( \frac{\text{Discount %}}{100\% - \text{Discount %}} \right) \times \left( \frac{365}{\text{Net Period} - \text{Discount Period}} \right) \times 100\% $$ If this cost is higher than the cost of borrowing funds, it is beneficial to take the discount and borrow. --- # Valuation fundamentals and bond valuation This topic outlines the fundamental valuation model and the relationship between risk and return, with a detailed exploration of bond valuation, including the influence of coupon rates, required returns, and time to maturity on bond prices. ### 5.1 The basic valuation model The core of valuation lies in linking an asset's risk and return to determine its worth. This is achieved through the basic valuation model, which calculates the present value of all expected future cash flows associated with an asset. The fundamental valuation model is expressed as: $$V_0 = \frac{CF_1}{(1+r)^1} + \frac{CF_2}{(1+r)^2} + \dots + \frac{CF_n}{(1+r)^n}$$ Where: * $V_0$ = Value of the asset at time zero (present value) * $CF_t$ = Cash flow expected in year $t$ * $r$ = Required return (discount rate) * $n$ = Time period (investment's life or investor's holding period) This formula essentially discounts each future cash flow back to its present value using the required rate of return and sums them up to find the asset's current value. ### 5.2 Key valuation inputs To effectively use the valuation model, several key inputs are crucial: * **Cash Flows:** These are the expected inflows and outflows of money an asset is anticipated to generate. * **Timing of Cash Flows:** The timing of when cash flows are received or paid is critical, as money received sooner is generally worth more than money received later due to the time value of money. * **Risk:** The uncertainty surrounding the expected cash flows. Higher risk generally demands a higher required return. * **Required Return:** The minimum rate of return an investor expects to earn on an investment, given its risk. This is often referred to as the discount rate or the opportunity cost of capital. ### 5.3 Bond valuation Bonds are debt instruments representing a loan made by an investor to a borrower (typically a corporation or government). Bond valuation involves determining the present value of the future cash flows a bond will generate for its holder. These cash flows consist of periodic interest payments (coupons) and the repayment of the bond's principal (par value) at maturity. #### 5.3.1 Bond fundamentals * **Par Value (Face Value):** The amount of money the borrower must repay at maturity. This is typically $1,000$ dollars. * **Coupon Rate:** The annual interest rate paid on the bond's par value. This rate is fixed for the life of the bond. * **Coupon Payment:** The actual dollar amount of interest paid periodically (usually semi-annually). It is calculated as the coupon rate multiplied by the par value. * **Maturity:** The date on which the bond's principal amount must be repaid. * **Required Return (Yield to Maturity - YTM):** The annual rate of return an investor expects to earn on a bond if it is held until maturity. This rate is influenced by market conditions, inflation, and the risk associated with the bond. #### 5.3.2 The bond valuation formula The value of a bond ($B_0$) is the present value of its future coupon payments (an annuity) plus the present value of its par value (a single future sum). For annual coupon payments: $$B_0 = C \left[ \frac{1 - \frac{1}{(1+r)^n}}{r} \right] + \frac{M}{(1+r)^n}$$ Or more concisely: $$B_0 = \sum_{t=1}^{n} \frac{C}{(1+r)^t} + \frac{M}{(1+r)^n}$$ Where: * $B_0$ = Value (or price) of the bond at time zero * $C$ = Annual coupon interest payment in dollars * $n$ = Number of years to maturity * $M$ = Par value in dollars * $r$ = Required return on the bond (discount rate) When bonds pay interest semi-annually, the formula is adjusted: * The annual coupon payment ($C$) is divided by 2 to get the semi-annual coupon payment. * The number of years to maturity ($n$) is multiplied by 2 to get the total number of semi-annual periods ($2n$). * The required annual return ($r$) is divided by 2 to get the semi-annual required return ($r/2$). The formula for semi-annual payments becomes: $$B_0 = \sum_{t=1}^{2n} \frac{C/2}{(1+r/2)^t} + \frac{M}{(1+r/2)^{2n}}$$ #### 5.3.3 Factors affecting bond values * **Required Return (Yield to Maturity):** * When the required return ($r$) is **equal to** the coupon rate, the bond sells at its **par value**. * When the required return ($r$) is **greater than** the coupon rate, the bond sells at a **discount** (below par value). Investors demand a higher return than the bond's coupon offers, so the price must fall to compensate. * When the required return ($r$) is **less than** the coupon rate, the bond sells at a **premium** (above par value). The bond's coupon offers a higher return than the market requires, so investors will pay more for it. * **Time to Maturity:** * As a bond approaches its maturity date, its price will converge towards its par value. This is because, at maturity, the bond's value is simply its par value, regardless of the coupon rate or the original discount/premium. * The longer the time to maturity, the more sensitive a bond's price is to changes in the required return. Bonds with longer maturities have more future cash flows that need to be discounted, making their present value more volatile when the discount rate changes. #### 5.3.4 Yield to Maturity (YTM) YTM is the total annualized compound rate of return an investor can expect to earn on a bond if it is purchased at its current market price and held to maturity. It is the discount rate that equates the bond's current market price to the present value of its expected future cash flows. * **Calculation:** YTM is typically calculated using financial calculators or spreadsheet software (e.g., Excel's YIELD or IRR functions) because it requires solving for the discount rate in the bond valuation formula. * **Relationship to Coupon Rate and Price:** * If a bond sells at par, its YTM equals its coupon rate. * If a bond sells at a discount, its YTM is greater than its coupon rate. * If a bond sells at a premium, its YTM is less than its coupon rate. #### 5.3.5 Interest Rate Risk Interest rate risk is the risk that the value of a bond will decline due to rising interest rates (an increase in the required return). Bonds with longer maturities and lower coupon rates are more susceptible to interest rate risk. ### 5.4 Linking Risk and Return The required return ($r$) used in valuation is directly related to the perceived risk of the investment. Higher risk implies a higher required return. This relationship is fundamental to financial decision-making, ensuring that investors are adequately compensated for bearing greater uncertainty. For bonds, factors like default risk, liquidity preference, and inflation contribute to the required return. The term structure of interest rates (represented by the yield curve) illustrates the relationship between interest rates and the time to maturity for debt securities of similar risk. --- # Capital budgeting techniques Capital budgeting is the process by which a company evaluates and selects long-term investments that are expected to contribute to the firm's goal of maximizing owner wealth. ### 6.1 Overview of Capital Budgeting Capital budgeting involves a systematic five-step process: 1. **Proposal Generation:** Managers propose new investment projects. 2. **Review and Analysis:** Financial managers assess the merits of these proposals. 3. **Decision Making:** Projects are authorized based on predefined dollar limits, often involving senior executives or the board of directors. 4. **Implementation:** Approved projects are executed, with expenditures sometimes occurring in phases. 5. **Follow-up:** Managers monitor project results, comparing actual outcomes to projections and making adjustments as needed. **Key Terminology:** * **Capital Expenditure:** A cash outflow expected to produce benefits over a period longer than one year. * **Operating Expenditure:** A cash outflow resulting in benefits received within one year. * **Incremental Cash Flows:** The additional cash flows (outflows or inflows) expected from a proposed capital expenditure. These are the only cash flows considered relevant for decision-making. * **Independent Projects:** Projects whose cash flows are unrelated; accepting one does not affect the desirability of others. * **Mutually Exclusive Projects:** Projects that compete with each other, where accepting one means rejecting others serving a similar function. * **Unlimited Funds:** A situation where a firm can accept all acceptable independent projects. * **Capital Rationing:** A situation where a firm has a limited budget for capital expenditures, forcing it to choose among competing projects. **Relevant Cash Flow Components:** * **Initial Investment (CF₀):** The net cash outflow at time zero required to acquire the asset. This includes the installed cost of the new asset, less any after-tax proceeds from selling the old asset, and adjusted for any change in net working capital. * **Installed Cost:** Purchase price plus installation and any other costs necessary to make the asset operational. * **After-Tax Proceeds from Sale of Old Asset:** Sale proceeds minus any taxes due on the sale (or plus any tax refunds if sold at a loss). * **Change in Net Working Capital:** The difference between the change in current assets and the change in current liabilities. An increase in net working capital is a cash outflow; a decrease is a cash inflow. * **Operating Cash Flows (CF₁ to CF$_{n-1}$):** The incremental, after-tax cash inflows generated by the project during its operating life. Calculated as Net Operating Profit After Taxes (NOPAT) plus depreciation. NOPAT is calculated as EBIT × (1 - Tax Rate). * **Terminal Cash Flow (CF$_{n}$):** The after-tax cash flow occurring in the final year of a project's life, typically from selling the asset and recovering any net working capital investment. * **After-Tax Salvage Value:** The net proceeds from selling the asset at the end of its life, minus any taxes due or plus any tax refunds related to the sale. **Important Considerations for Cash Flows:** * **Sunk Costs:** Cash outlays already made that have no bearing on current decisions. These are excluded from incremental cash flow analysis. * **Opportunity Costs:** Cash flows that could be realized from the best alternative use of an owned asset. These are included as cash outflows in the incremental cash flow analysis. * **Depreciation:** A non-cash expense that reduces taxable income but does not involve an actual cash outlay in the current period. It is added back to NOPAT to calculate operating cash flow. ### 6.2 Capital Budgeting Techniques Several techniques are used to evaluate capital budgeting projects, each with its own strengths and weaknesses. #### 6.2.1 Payback Period The **payback period** is the time required for an investment to generate cash inflows sufficient to recover its initial investment. * **Decision Rule:** Accept a project if its payback period is less than a predetermined maximum acceptable period; otherwise, reject it. For ranking projects, choose the one with the shorter payback period. * **Calculation:** * For annuities (equal annual cash flows): $$ \text{Payback Period} = \frac{\text{Initial Investment}}{\text{Annual Cash Inflow}} $$ * For mixed cash flows: Cumulate the cash flows year by year until the initial investment is recovered. The payback period is the number of years to recover the investment plus the fraction of the next year's cash flow needed. * **Advantages:** Simple to calculate and understand; provides a crude measure of liquidity and risk (shorter payback suggests less risk). * **Disadvantages:** Ignores cash flows beyond the payback period; does not consider the time value of money; the maximum acceptable period is subjective. #### 6.2.2 Net Present Value (NPV) The **Net Present Value (NPV)** measures the investment's value by calculating the present value of its expected cash inflows and subtracting the initial investment. * **Decision Rule:** Accept a project if its NPV is positive; reject it if its NPV is negative. For mutually exclusive projects, accept the one with the higher positive NPV. * **Formula:** $$ \text{NPV} = \sum_{t=1}^{n} \frac{CF_t}{(1+r)^t} - CF_0 $$ Where: * $CF_t$ = Cash flow in year $t$ * $r$ = Discount rate (usually the firm's weighted average cost of capital, WACC) * $n$ = Project's life * $CF_0$ = Initial investment * **Advantages:** Considers the time value of money; accounts for all cash flows over the project's life; provides a direct measure of the expected increase in shareholder wealth. * **Disadvantages:** Requires an accurate estimate of the discount rate; can be complex to calculate manually for projects with mixed cash flows. #### 6.2.3 Profitability Index (PI) The **Profitability Index (PI)** measures the present value of expected future cash flows relative to the initial investment. * **Decision Rule:** Accept a project if its PI is greater than 1.0; reject it if its PI is less than 1.0. For mutually exclusive projects, choose the one with the higher PI. * **Formula:** $$ \text{PI} = \frac{\text{Present Value of Cash Inflows}}{\text{Initial Investment}} $$ Or, equivalently: $$ \text{PI} = \frac{\text{NPV} + \text{Initial Investment}}{\text{Initial Investment}} $$ * **Advantages:** Similar to NPV, it considers the time value of money and all cash flows; useful for capital rationing as it provides a measure of "bang for the buck." * **Disadvantages:** Can lead to incorrect rankings for mutually exclusive projects of different scales compared to NPV. #### 6.2.4 Internal Rate of Return (IRR) The **Internal Rate of Return (IRR)** is the discount rate at which the NPV of an investment equals zero. It represents the effective rate of return that the project is expected to earn. * **Decision Rule:** Accept a project if its IRR is greater than the firm's cost of capital; reject it if its IRR is less than the cost of capital. For mutually exclusive projects, choose the one with the higher IRR. * **Calculation:** Solved by finding the discount rate ($r$) that makes the NPV equal to zero. This is typically done using financial calculators or spreadsheet software. $$ 0 = \sum_{t=1}^{n} \frac{CF_t}{(1+IRR)^t} - CF_0 $$ * **Advantages:** Considers the time value of money and all cash flows; provides a percentage return that is intuitively appealing to managers. * **Disadvantages:** Can yield multiple IRRs for non-conventional cash flows (cash flows change sign more than once); can lead to incorrect rankings for mutually exclusive projects of different scales compared to NPV, especially if initial investments or cash flow patterns differ significantly. **NPV Profile:** A graph that plots a project's NPV at various discount rates. It helps visualize the sensitivity of NPV to changes in the discount rate and can aid in comparing projects, especially when their IRRs are close or when dealing with mutually exclusive projects. The crossover rate is the discount rate at which the NPVs of two projects are equal. ### 6.3 Choosing Between Techniques While all techniques have merit, **NPV is generally considered the superior capital budgeting technique** because it directly measures the expected increase in shareholder wealth and avoids the potential reinvestment rate assumption issues associated with IRR and the time value of money shortcomings of payback period. When rankings conflict between NPV and IRR for mutually exclusive projects, NPV should be prioritized. ### 6.4 Capital Rationing When a firm faces capital rationing (a limited budget for investments), it must select a combination of acceptable projects that maximizes the total NPV within the budget constraint. This is typically achieved by ranking projects based on their Profitability Index (NPV/Initial Investment ratio) and selecting projects starting from the highest ratio until the budget is exhausted. --- # Leverage and its impact on firm performance Leverage amplifies the effects of changes in sales on a firm's profitability and risk by utilizing fixed operating and financial costs. ### 7.1 Understanding Leverage Leverage refers to the use of fixed costs to magnify the effects of changes in sales on a firm's earnings. Firms face two primary types of leverage: operating leverage and financial leverage. #### 7.1.1 Operating Leverage Operating leverage is concerned with the relationship between a firm's sales revenue and its earnings before interest and taxes (EBIT), or operating profits. It arises from the presence of fixed operating costs. * **Fixed Operating Costs:** These are costs that a firm must incur regardless of its sales volume in a given period. Examples include rent, salaries, and depreciation. * **Variable Operating Costs:** These costs vary directly with the sales volume. Examples include raw materials and sales commissions. **Breakeven Analysis:** This technique helps determine the sales volume necessary to cover all costs. * **Operating Breakeven Point (in units):** The sales volume at which EBIT equals zero. $$ \text{Q}_{\text{BE}} = \frac{\text{FC}}{\text{P} - \text{VC}} $$ Where: * $ \text{Q}_{\text{BE}} $ = Operating breakeven point in units * $ \text{FC} $ = Fixed operating costs * $ \text{P} $ = Selling price per unit * $ \text{VC} $ = Variable operating cost per unit **Degree of Operating Leverage (DOL):** This measures the sensitivity of EBIT to a change in sales. A DOL greater than 1 indicates operating leverage. $$ \text{DOL} = \frac{\%\ \text{change in EBIT}}{\%\ \text{change in Sales}} $$ A more direct formula for calculating DOL at a base sales level ($ \text{Q} $) is: $$ \text{DOL} = \frac{\text{Q} \times (\text{P} - \text{VC})}{\text{Q} \times (\text{P} - \text{VC}) - \text{FC}} $$ Or, using EBIT: $$ \text{DOL} = \frac{\text{EBIT} + \text{FC}}{\text{EBIT}} $$ A higher DOL implies greater operating leverage, meaning a small change in sales will result in a larger percentage change in EBIT. #### 7.1.2 Financial Leverage Financial leverage is the use of fixed financial costs to magnify the effects of changes in EBIT on a firm's earnings per share (EPS). The primary fixed financial costs are interest on debt and preferred stock dividends. * **Financial Breakeven Point:** The level of EBIT required to cover interest and preferred dividends, resulting in EPS of $0. $$ \text{EBIT} = \text{Interest Expense} + \text{Preferred Dividends} $$ If preferred dividends are paid out of after-tax earnings, the formula needs adjustment: $$ \text{EBIT} = \text{Interest Expense} + \frac{\text{Preferred Dividends}}{1 - \text{Tax Rate}} $$ **Degree of Financial Leverage (DFL):** This measures the sensitivity of EPS to a change in EBIT. A DFL greater than 1 indicates financial leverage. $$ \text{DFL} = \frac{\%\ \text{change in EPS}}{\%\ \text{change in EBIT}} $$ A more direct formula for calculating DFL at a base EBIT level is: $$ \text{DFL} = \frac{\text{EBIT}}{\text{EBIT} - \text{Interest Expense} - \left( \frac{\text{Preferred Dividends}}{1 - \text{Tax Rate}} \right)} $$ A higher DFL means that a given percentage change in EBIT will result in a larger percentage change in EPS. #### 7.1.3 Total Leverage Total leverage combines the effects of both operating and financial leverage. It measures the sensitivity of EPS to changes in sales. **Degree of Total Leverage (DTL):** This is the numerical measure of a firm's total leverage. A DTL greater than 1 indicates total leverage. $$ \text{DTL} = \frac{\%\ \text{change in EPS}}{\%\ \text{change in Sales}} $$ The DTL can also be calculated by multiplying the DOL and DFL: $$ \text{DTL} = \text{DOL} \times \text{DFL} $$ This multiplicative relationship highlights how operating leverage magnifies sales-to-EBIT changes, and financial leverage further magnifies EBIT-to-EPS changes. > **Tip:** Understanding leverage is crucial for financial decision-making. It helps in analyzing how changes in sales or EBIT will impact shareholder returns and the associated risk. It also informs decisions about the firm's capital structure. ### 7.2 Impact on Firm Performance Leverage significantly influences a firm's performance by affecting both its profitability and its risk profile. #### 7.2.1 Profitability * **Magnification of Returns:** When sales are increasing, leverage amplifies the positive impact on EBIT and EPS because fixed costs remain constant. This allows for a proportionally larger increase in profits for shareholders. * **Magnification of Losses:** Conversely, when sales are decreasing, fixed costs become a greater burden, leading to a proportionally larger decrease in EBIT and EPS. This amplifies losses for shareholders. #### 7.2.2 Risk * **Increased Volatility:** Higher levels of operating or financial leverage lead to greater volatility in a firm's earnings. This means that profits and losses will fluctuate more significantly with changes in sales. * **Financial Risk:** Financial leverage, in particular, increases financial risk. The obligation to pay interest and preferred dividends, regardless of the firm's operating performance, raises the possibility of financial distress or bankruptcy if EBIT is insufficient to cover these fixed financial charges. > **Example:** Consider two companies with identical sales and variable costs, but differing fixed operating costs. The company with higher fixed operating costs (higher operating leverage) will experience a larger percentage change in EBIT for any given percentage change in sales compared to the company with lower fixed operating costs. ### 7.3 Capital Structure and Leverage A firm's capital structure (the mix of debt and equity) directly influences its financial leverage. * **Debt Financing:** Using debt increases financial leverage because interest payments are fixed financial charges. The tax deductibility of interest payments also reduces the after-tax cost of debt, making it an attractive financing option up to a certain point. * **Equity Financing:** Relying solely on equity financing results in zero financial leverage. However, equity is typically more expensive than debt due to its higher risk and lack of tax deductibility for dividends. The optimal capital structure for a firm aims to balance the benefits of debt (tax shields, lower cost of capital) against its costs (increased financial risk, probability of bankruptcy, agency costs). While there's no single optimal structure for all firms, financial theory suggests that firms with stable revenues and low business risk can generally afford to use more debt. --- # Working capital management strategies Working capital management involves optimizing the balance between current assets and current liabilities to maximize profitability and minimize risk. ### 8.1 The cash conversion cycle The cash conversion cycle (CCC) measures the length of time between a firm's cash outlay for raw materials and its collection of cash from the sale of finished goods. It can be calculated as: $$ CCC = AAI + ACP - APP $$ Where: * $AAI$ = Average Age of Inventory * $ACP$ = Average Collection Period * $APP$ = Average Payment Period Minimizing the CCC is a key objective, as it reduces the need for external financing and increases funds available for expansion or other investments. ### 8.2 Inventory management Effective inventory management aims to balance the costs of holding inventory against the costs of ordering and the risk of stockouts. #### 8.2.1 Inventory level viewpoints * **Financial Manager:** Prefers low inventory levels to optimize the use of funds. * **Marketing Manager:** Desires large inventories to meet customer demand promptly. * **Manufacturing Manager:** Focuses on efficient production to ensure availability of goods at low cost. * **Purchasing Manager:** Concerned with securing necessary raw materials efficiently. #### 8.2.2 Common inventory management techniques * **ABC Inventory System:** Categorizes inventory based on investment value. * **A Items:** High dollar investment, requiring the most rigorous monitoring. * **B Items:** Moderate dollar investment, monitored with periodic checks. * **C Items:** Low dollar investment, managed with simpler methods like the two-bin system. * **Economic Order Quantity (EOQ) Model:** Determines the optimal order size to minimize total inventory costs (ordering and carrying costs). * **Order Costs:** Fixed clerical costs per order. * **Carrying Costs:** Variable costs per unit of holding inventory. * The EOQ formula is: $$ EOQ = \sqrt{\frac{2 \times S \times O}{C}} $$ Where: * $S$ = Annual usage in units * $O$ = Cost per order * $C$ = Carrying cost per unit per year * **Reorder Point:** The inventory level at which a new order should be placed. $$ Reorder Point = (Days \ of \ lead \ time \times Daily \ usage) + Safety \ stock $$ * **Safety Stock:** Extra inventory held to prevent stockouts. * **Just-in-Time (JIT) System:** Aims to minimize inventory by receiving materials precisely when needed for production, emphasizing quality and timely delivery. * **Computerized Systems:** * **Materials Requirement Planning (MRP) System:** Applies EOQ concepts and uses computers to manage inventory based on production needs. * **MRP II:** An extension of MRP that integrates data across various business functions. * **Enterprise Resource Planning (ERP) System:** Integrates external supplier and customer data with internal departmental data for real-time resource management. ### 8.3 Accounts Receivable Management The goal is to collect receivables promptly without sacrificing sales due to aggressive collection or uncompetitive credit terms. #### 8.3.1 Credit Selection and Standards * **Credit Standards:** Minimum requirements for extending credit. * **The Five C's of Credit:** * **Character:** Past repayment history. * **Capacity:** Ability to repay. * **Capital:** Debt-to-equity ratio. * **Collateral:** Available assets as security. * **Conditions:** Economic and industry factors. * **Credit Scoring:** Uses statistical methods to assess creditworthiness for high-volume, small-dollar transactions. * **Relaxing Credit Standards:** Can increase sales but also increase bad-debt expenses and the investment in receivables. #### 8.3.2 Credit Terms * **Terms of Net 30:** Full payment is due within 30 days from the start of the credit period. * **Early Payment Discount:** A price reduction offered for prompt payment (e.g., 2/10 net 30 means a 2% discount if paid within 10 days, otherwise full payment is due in 30 days). * **Early Payment Discount Period:** The window during which the discount is available. * **Credit Period:** The deadline for full payment. * **Impact of Changes:** Adjusting credit terms can influence sales, bad-debt expenses, and the investment in accounts receivable. #### 8.3.3 Credit Monitoring * **Average Collection Period (ACP):** Measures the average time to collect receivables. * **Aging of Accounts Receivable (Aging Schedule):** Breaks down receivables by age to identify overdue accounts and assess collection efficiency. * **Common Collection Techniques:** A progression of methods from polite reminders to legal action. ### 8.4 Accounts Payable Management Managing accounts payable involves optimizing payment timing to benefit from supplier credit terms. * **Spontaneous Liabilities:** Financing that arises automatically from business operations, primarily accounts payable and accruals. * **Accounts Payable Management:** Paying bills as late as possible within stated credit terms to maximize the use of interest-free supplier financing, without harming credit ratings. * **Cash Discounts:** Firms should evaluate the cost of giving up a discount versus the cost of borrowing funds externally. * **Cost of Giving Up an Early Payment Discount:** The implied annualized interest rate paid for delaying payment. $$ Cost \ of \ Giving \ Up \ Discount = \left( \frac{CD}{100\% - CD} \right) \times \left( \frac{365}{N} \right) $$ Where: * $CD$ = Stated discount percentage * $N$ = Number of days payment can be delayed by giving up the discount Firms should take the discount if its cost exceeds the cost of external short-term financing. * **Stretching Accounts Payable:** Paying bills as late as legally possible within credit terms to reduce the cost of foregoing discounts. * **Accruals:** Liabilities for services received but not yet paid. Firms have some flexibility in managing accruals, such as delaying payroll payments. --- # Dividend policy and stock repurchases Dividend policy and stock repurchases are crucial components of a firm's overall financial management, reflecting how a company distributes its earnings to shareholders and impacts its valuation. ### 9.1 Understanding Dividend Policy Dividend policy refers to the firm's plan for deciding whether to distribute cash to shareholders, how much cash to distribute, and the method of distribution. #### 9.1.1 Dividend Payment Procedures * **Board of Directors' Decision:** The board of directors typically decides on dividend payments, usually at quarterly or semiannual meetings. The primary considerations are the firm's recent performance and future cash flow generation. * **Dividend Stability:** Boards are reluctant to cut dividends unless there's a serious threat to the firm's cash-generating ability. * **Key Dates:** * **Date of Record:** The date on which shareholders must be registered to receive the declared dividend. * **Ex-Dividend Period:** A period starting two business days before the date of record, during which a stock is sold without the right to receive the current dividend. * **Payment Date:** The date on which the company actually mails the dividend payments. #### 9.1.2 Factors Affecting Dividend Policy Several factors influence a firm's dividend policy: * **Legal Constraints:** Loan agreements often impose restrictions on dividend payments to protect creditors, such as limiting dividends to a certain percentage of earnings or until specific earnings thresholds are met. * **Growth Prospects:** Rapidly growing firms typically retain more earnings for reinvestment, leading to lower dividend payouts. More mature firms with fewer growth opportunities may distribute a larger proportion of their earnings. * **Owner Considerations:** High dividend payouts may lead to a dilution of ownership control and earnings if new equity capital must be raised through stock issuance. * **Market Considerations:** The "catering theory" suggests firms may adjust dividend policies to meet investor preferences for high-dividend stocks. #### 9.1.3 Types of Dividend Policies Firms adopt various approaches to dividend distribution: * **Constant-Payout-Ratio Policy:** A fixed percentage of earnings is distributed as dividends each period. This means the dividend amount fluctuates with earnings. * Example: A firm with a 40% payout ratio that earns $10 per share would pay a $4 dividend per share. * **Regular Dividend Policy:** A fixed-dollar dividend is paid each period. This policy aims to provide a stable income stream to shareholders. * This policy is often built around a target dividend-payout ratio, with adjustments made towards the target as earnings increase predictably. * **Low-Regular-and-Extra Dividend Policy:** A low, stable regular dividend is paid, supplemented by an "extra" dividend in periods of exceptionally high earnings. The extra dividend is not guaranteed in future periods. #### 9.1.4 Other Forms of Dividends * **Stock Dividend:** The payment of a dividend in the form of additional shares of stock. Shareholders receive more shares in proportion to their existing holdings. * **Mechanics:** No cash is distributed; the firm's total equity remains the same, but the number of outstanding shares increases, leading to a roughly proportional decrease in the stock price. * **Accounting Impact:** A stock dividend involves a transfer of funds between stockholders' equity accounts (e.g., retained earnings to common stock and paid-in capital in excess of par). * **Stock Split:** A method to reduce the market price per share by increasing the number of shares outstanding. * **Mechanics:** For example, in a 3-for-2 stock split, each shareholder receives one additional share for every two shares owned. The stock price is adjusted downwards (divided by the split ratio) to reflect the increased number of shares. * **Impact:** While the total value of a shareholder's holdings theoretically remains unchanged, stock splits can sometimes lead to a slight increase in market value due to signaling effects or a slight increase in total dividends paid. * **Reverse Stock Split:** The opposite of a stock split, where a company consolidates shares to increase the market price per share. ### 9.2 Stock Repurchases (Share Buybacks) A share repurchase occurs when a company buys back its own shares from the open market. #### 9.2.1 Reasons for Share Repurchases * **Undervalued Shares:** Management may believe the company's shares are undervalued, and repurchasing them is seen as a good investment. * **Returning Cash to Shareholders:** Repurchases are an alternative method of distributing excess cash to shareholders. * **Tax Advantages:** Cash dividends are taxed when received, whereas shareholders may defer taxes on capital gains from share repurchases until they sell their shares. * **Impact on EPS:** By reducing the number of outstanding shares, repurchases can increase earnings per share (EPS), assuming net income remains constant. * **Flexibility:** Share buyback programs are generally more flexible than dividend policies; companies can easily adjust the pace of repurchases. #### 9.2.2 Share Repurchase Mechanics * Companies often receive authorization from the board of directors or the general assembly to repurchase a specific number of shares over a defined period. * Repurchased shares are typically canceled (destroyed). ### 9.3 Dividend Policy and Shareholder Value The overall dividend policy and the use of share repurchases can significantly influence a firm's stock valuation. * **Impact of Management Actions:** Any management decision that increases shareholder expectations of future dividends, without a corresponding increase in perceived risk, is likely to increase the firm's value. Conversely, actions that increase risk or decrease dividend expectations will reduce firm value. * **Growth vs. Stability:** The optimal payout policy involves balancing the need for reinvestment in growth opportunities with the desire to return cash to shareholders. The decision often depends on the firm's growth stage, cash flow generation, and tax considerations. > **Tip:** When analyzing dividend policies, pay close attention to the specific dates (record date, ex-dividend date) as they determine who is entitled to receive the dividend. Also, remember that stock dividends and splits do not inherently change a shareholder's wealth, but can affect stock liquidity and psychological perceptions. --- # Common stock valuation and the cost of capital This section explains how to value common stocks using various models and how to calculate the cost of capital for a firm. ### 10.1 Common stock valuation Common stock valuation involves determining the worth of a share of common stock. This is typically done by estimating future cash flows and discounting them back to their present value. The core idea is that the value of an asset is the present value of its expected future cash flows. #### 10.1.1 Valuation models Several models are used to value common stocks, primarily focusing on dividends or free cash flows. ##### 10.1.1.1 Dividend valuation models These models use expected dividends to value common stock. * **Zero-growth dividend model:** This model assumes that dividends will remain constant indefinitely, treating them as a perpetuity. The value of the stock ($P_0$) is calculated as: $$P_0 = \frac{D}{r}$$ where $D$ is the constant annual dividend and $r$ is the required return on equity. * **Constant-growth dividend model (Gordon Growth Model):** This model assumes that dividends will grow at a constant rate ($g$) indefinitely, where $g$ is less than the required return ($r$). The value of the stock is calculated as: $$P_0 = \frac{D_1}{r - g}$$ or $$P_0 = \frac{D_0(1+g)}{r - g}$$ where $D_1$ is the expected dividend at the end of year 1, $D_0$ is the dividend paid yesterday, $r$ is the required return on common stock, and $g$ is the constant dividend growth rate. * **Variable-growth dividend model:** This model accounts for periods where the dividend growth rate changes before settling into a constant growth rate. It involves discounting the dividends during the non-constant growth period and then using the constant-growth model to value the stock from the point where growth becomes constant. #### 10.1.2 Free cash flow stock valuation model This model values the entire company by calculating the present value of its expected free cash flows, discounted at the firm's weighted average cost of capital (WACC). The value of the entire company ($V_C$) is the market value of all assets. To find the value of common stock ($V_S$), the market value of debt ($V_D$) and preferred stock ($V_P$) are subtracted: $$V_S = V_C - V_D - V_P$$ where $V_C = \sum_{t=1}^{n} \frac{FCF_t}{(1+r_{WACC})^t}$ $FCF_t$ is the free cash flow expected at the end of year $t$, and $r_{WACC}$ is the weighted average cost of capital. #### 10.1.3 Other valuation approaches * **Book value per share:** This is calculated by dividing the firm's total stockholders' equity by the number of common shares outstanding. It is based on historical accounting data and may not reflect the firm's true market value or earning potential. $$Book\ Value\ per\ Share = \frac{Total\ Stockholders\text{'}\ Equity - Preferred\ Stock}{Number\ of\ Common\ Shares\ Outstanding}$$ * **Price/Earnings (P/E) multiples approach:** This method estimates a stock's value by multiplying the firm's expected earnings per share (EPS) by the average P/E ratio for its industry. $$P_0 = Expected\ EPS \times Average\ Industry\ P/E\ Ratio$$ This approach is quick but sensitive to fluctuations in P/E ratios and earnings forecasts. #### 10.1.4 Factors affecting common stock value Management decisions significantly impact stock value: * **Changes in expected dividends:** Actions that increase the expected future dividends, without increasing perceived risk, will increase the stock's value. * **Changes in risk:** Actions that increase the perceived risk of future cash flows will lead to a higher required return, thus reducing the stock's value. Conversely, reducing risk can increase value. ### 10.2 Cost of capital The cost of capital represents the firm's cost of financing and is the minimum rate of return a project must earn to increase shareholder wealth. It's a blend of the costs of different sources of long-term financing. #### 10.2.1 Sources of long-term capital Firms typically raise long-term capital from: * Long-term debt * Preferred stock * Common stock (including retained earnings) #### 10.2.2 Cost of debt The cost of debt ($r_d$) is the interest rate a firm pays on its long-term debt. Since interest payments are tax-deductible, the **after-tax cost of debt** is used in WACC calculations: $$After\text{-}Tax\ Cost\ of\ Debt = r_d \times (1 - T)$$ where $r_d$ is the before-tax cost of debt and $T$ is the firm's tax rate. #### 10.2.3 Cost of preferred stock The cost of preferred stock ($r_p$) is the dividend paid on preferred stock divided by the net proceeds from its sale. For perpetual preferred stock: $$r_p = \frac{D_p}{N_p}$$ where $D_p$ is the annual preferred dividend and $N_p$ is the net proceeds from selling one share of preferred stock. #### 10.2.4 Cost of common stock equity The cost of common stock equity ($r_s$) is the return required by shareholders. It can be estimated using the Capital Asset Pricing Model (CAPM): $$r_s = R_F + [\beta \times (r_m - R_F)]$$ where $R_F$ is the risk-free rate, $\beta$ is the stock's beta coefficient (a measure of systematic risk), and $r_m$ is the expected return on the market portfolio. The cost of retained earnings ($r_r$) is typically equal to the cost of common stock equity ($r_s$). #### 10.2.5 Weighted average cost of capital (WACC) WACC represents the firm's overall cost of financing. It is calculated as a weighted average of the costs of each source of capital, with weights based on the market value proportions of each capital component in the firm's target capital structure. For a firm with debt and common stock: $$r_{WACC} = (w_d \times r_d \times (1 - T)) + (w_s \times r_s)$$ For a firm with debt, preferred stock, and common stock: $$r_{WACC} = (w_d \times r_d \times (1 - T)) + (w_p \times r_p) + (w_s \times r_s)$$ where $w_d$, $w_p$, and $w_s$ are the weights of debt, preferred stock, and common stock equity, respectively, in the firm's capital structure. > **Tip:** When calculating WACC, always use market value weights for debt and equity, and ensure that the cost of debt is adjusted for taxes. If a target capital structure is provided, use those weights for future investment decisions. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Finance | The science and art of managing money, involving decisions about how individuals and firms raise and invest money to earn profit or achieve financial goals. | | Shareholder Wealth Maximization | The primary goal of a firm, which generally translates to maximizing the stock price by making decisions that increase the present value of expected future cash flows to shareholders. | | Stakeholders | Individuals or groups who have an interest in a firm, including employees, suppliers, customers, and the local community, whose welfare managers should consider alongside shareholders' interests. | | Business Ethics | Standards of conduct and moral judgment that apply to individuals engaged in commerce, aimed at ensuring adherence to laws and regulations and promoting fair practices. | | Investment Decisions | Decisions related to the acquisition of assets that are expected to generate future returns, often referred to as capital budgeting decisions. | | Financing Decisions | Decisions concerning how a firm raises money to finance its activities, including determining the optimal mix of debt and equity in its capital structure. | | Working Capital Decisions | Decisions relating to the management of a firm's short-term assets and liabilities, such as inventory, accounts receivable, accounts payable, and cash, to ensure smooth day-to-day operations. | | Balance Sheet | A financial statement that reports a company's assets, liabilities, and shareholder equity at a specific point in time, providing a snapshot of the firm's financial position. | | Principal–Agent Problem | A conflict that arises when the owners (principals) of a firm delegate decision-making authority to managers (agents), who may not always act in the best interests of the owners. | | Accrual Basis Accounting | A method of accounting that recognizes revenues when earned and expenses when incurred, regardless of when cash is actually received or paid. | | Cash Basis Accounting | A method of accounting that recognizes revenues and expenses only when cash is actually received or paid, focusing on the movement of cash within the firm. | | Sole Proprietorship | A business owned and operated by one person, characterized by unlimited liability for the owner and ease of formation. | | Partnership | A business owned by two or more people, where partners share in profits and losses, and typically have unlimited liability for the business's debts. | | Corporation | A legal business entity that is separate and distinct from its owners, offering limited liability to stockholders and the ability to raise capital through the sale of stock. | | Limited Liability | A legal protection that shields the personal assets of owners (shareholders) from business debts and liabilities, limiting their risk to the amount of their investment. | | Stock | A security that represents ownership in a corporation, entitling the holder to a claim on the firm's assets and earnings, and potentially to voting rights and dividends. | | Dividends | Periodic distributions of cash or stock to the shareholders of a firm, representing a return on their investment. | | Board of Directors | A group elected by the firm's stockholders to oversee the management of the corporation, approve strategic goals, set policy, and make major financial decisions. | | Taxation | The process by which governments collect revenue from individuals and businesses, often through taxes on income, sales, or property. | | Double Taxation | A situation where corporate profits are taxed twice: first at the corporate level when earned, and then again at the individual level when distributed to shareholders as dividends. | | Corporate Governance | The system of laws, rules, and practices by which a company is operated, controlled, and regulated, aimed at ensuring accountability, fairness, and transparency in corporate affairs. | | Stock Options | Securities that give the holder the right, but not the obligation, to buy a company's stock at a predetermined price within a specified period, often used as an incentive for management. | | Restricted Stock | Shares of stock granted to employees as part of their compensation package, which are subject to certain vesting conditions or restrictions before they can be fully owned and traded. | | Activist Investors | Investors who specialize in acquiring significant stakes in companies and then actively influencing management to implement changes aimed at improving financial performance or shareholder value. | | Sarbanes-Oxley Act of 2002 | A U.S. federal law enacted to improve corporate governance and financial reporting, enhance the reliability of accounting information, and prevent corporate fraud and conflicts of interest. | | Financial Institutions | Intermediaries that channel savings from individuals and businesses into loans or investments, facilitating the flow of funds in the economy. Examples include banks, insurance companies, and mutual funds. | | Financial Markets | Forums where suppliers and demanders of funds can transact business directly, facilitating the buying and selling of financial securities like stocks and bonds. | | Primary Market | The financial market in which securities are initially issued by corporations or governments to investors, allowing the issuers to raise capital directly from the public. | | Secondary Market | The financial market in which previously issued securities are traded among investors, without the direct involvement of the original issuer. | | Money Market | A market for short-term debt instruments with maturities of one year or less, characterized by low risk and high liquidity. | | Capital Market | A market for long-term debt and equity securities, with maturities greater than one year, used for raising long-term funds for businesses and governments. | | Bonds | Long-term debt instruments issued by corporations or governments, representing a loan from the investor to the issuer, with promises of periodic interest payments and repayment of the principal at maturity. | | Stocks (Shares) | Securities representing ownership in a corporation, entitling holders to a claim on the firm's assets and earnings, and potential voting rights and dividends. | | Eurobond Market | A market where bonds denominated in U.S. dollars or other currencies are issued and traded outside their country of origin, facilitating international capital flows. | | Yield Curve | A graphic depiction of the relationship between the interest rates and the time to maturity for bonds of similar risk, showing how yields vary with maturity. | | Efficient-Market Hypothesis (EMH) | A theory suggesting that security prices fully reflect all available information, making it impossible to consistently earn excess returns by trying to find mispriced securities. | | Behavioral Finance | An emerging field that blends finance and psychology, arguing that stock prices and other security prices can deviate from their true values due to investor behavior, emotions, and cognitive biases. | | Securities and Exchange Commission (SEC) | The primary government agency in the U.S. responsible for enforcing federal securities laws and regulating the securities industry to protect investors. | | Private Equity | External equity financing raised through a private placement, typically by early-stage firms with attractive growth prospects, often involving venture capitalists or angel investors. | | Angel Investors (Business Angels) | Wealthy individual investors who invest their own capital in promising startups and early-stage companies in exchange for equity and potential high returns. | | Venture Capitalists (VCs) | Formal business entities that pool capital from various investors to make equity investments in private companies with high growth potential, often providing strategic guidance and oversight. | | Going Public (IPO) | The process by which a privately held company first offers its shares to the public through an Initial Public Offering (IPO), enabling it to raise capital and become publicly traded. | | Prospectus | A legal document that provides detailed information about a security offering, including the issuer's financial condition, management, business operations, and the terms of the offering. | | Roadshow | A series of presentations to potential investors by a company and its investment bankers to gauge demand for a new security offering and generate interest before pricing the issue. | | Investment Bank | A financial intermediary that specializes in assisting companies with raising capital through the sale of new securities, advising on mergers and acquisitions, and engaging in trading and market-making activities. | | Market Capitalization | The total market value of a publicly traded firm's outstanding stock, calculated by multiplying the current market price per share by the number of shares outstanding. | | Securitization | The process of pooling various types of loans, such as mortgages, and then selling claims or securities backed by those pools in the secondary market, transforming illiquid assets into tradable securities. | | Mortgage-Backed Securities (MBS) | Securities that represent claims on the cash flows generated by a pool of mortgages, where investors receive payments derived from the principal and interest payments made by homeowners. | | Subprime Mortgages | Mortgage loans made to borrowers with lower incomes, poorer credit histories, or higher risk profiles compared to prime borrowers, often carrying higher interest rates. | | Financial Crisis | A situation where the value of financial assets drops rapidly, leading to the failure of financial institutions, disruptions in credit markets, and potential economic recession. | | Crisis of Confidence | A situation where investors and the public lose faith in the stability and reliability of financial institutions or markets, leading to panic selling, liquidity shortages, and market instability. | | Spillover Effects | The transmission of economic or financial disturbances from one sector, market, or country to others, often occurring through interconnected financial systems or trade relationships. | | Recession | A significant decline in economic activity spread across the economy, lasting more than a few months, typically visible in real GDP, real income, employment, industrial production, and wholesale-retail sales. | | Time Value of Money | The concept that money available at the present time is worth more than the same amount in the future due to its potential earning capacity; a dollar today is worth more than a dollar tomorrow. | | Compounding | The process of calculating the future value of an investment by earning interest on both the principal amount and the accumulated interest from previous periods. | | Discounting | The process of calculating the present value of a future cash flow by determining how much it would be worth today, given a specific rate of return or opportunity cost. | | Future Value (FV) | The value on a specific future date of an investment made today, considering compound interest over a specified period. | | Present Value (PV) | The current worth of a future sum of money or stream of cash flows, given a specified rate of return or discount rate; it represents the amount that would need to be invested today to yield that future amount. | | Annuity | A stream of equal periodic cash flows, occurring over a specified period, which can be either inflows or outflows. | | Ordinary Annuity | An annuity for which the cash flow occurs at the end of each period. | | Annuity Due | An annuity for which the cash flow occurs at the beginning of each period, resulting in a higher future or present value compared to an ordinary annuity due to additional compounding. | | Perpetuity | An annuity with an infinite life, providing a perpetual stream of equal cash flows at regular intervals. | | Growing Perpetuity | An annuity with an infinite life, providing a perpetual stream of cash flows that grow at a constant rate each period. | | Mixed Stream (Uneven Cash Flows) | A stream of cash flows that varies in amount from one period to the next, lacking a regular pattern, such as a series of investments or returns that change over time. | | Nominal Interest Rate | The stated rate of interest charged by a lender or paid by a borrower, before accounting for the effects of inflation or compounding frequency. | | Real Interest Rate | The rate of return on an investment adjusted for inflation, measuring the increase in purchasing power that the investment provides. | | Risk Premium | The additional return that an investor expects to receive for bearing the risk associated with a particular investment, above and beyond the risk-free rate of return. | | Yield to Maturity (YTM) | The total annual rate of return anticipated on a bond if the bond is held until it matures, calculated by discounting all future cash flows (coupon payments and principal) back to the present value and solving for the discount rate. | | Bond Valuation | The process of determining the fair value of a bond by calculating the present value of its expected future cash flows, including coupon payments and the par value, discounted at the required rate of return. | | Discount (Bond) | The amount by which a bond sells below its par value, occurring when the required return is higher than the coupon rate. | | Premium (Bond) | The amount by which a bond sells above its par value, occurring when the required return is lower than the coupon rate. | | Interest Rate Risk | The risk that the value of a bond will decline due to an increase in prevailing interest rates, as higher rates make existing bonds with lower coupon rates less attractive. | | Capital Budgeting | The process of selecting long-term investment projects that are expected to contribute to the firm's goal of maximizing owner wealth. | | Incremental Cash Flows | The additional cash inflows and outflows—both positive and negative—that are expected to result from a proposed capital expenditure project, focusing only on the changes caused by the investment. | | Initial Investment (CF0) | The total cash outflow required at the beginning of a capital project to acquire the necessary assets and make them operational, including purchase price, installation costs, and changes in net working capital. | | Operating Cash Flows (CF1, CF2, ..., CFn) | The incremental after-tax cash inflows and outflows generated by a project during its operating life, typically calculated from after-tax profits by adding back non-cash charges like depreciation. | | Terminal Cash Flow | The after-tax cash flow occurring in the final year of a project, often related to the liquidation or sale of assets used in the project and the recovery of any investment in net working capital. | | Sunk Costs | Cash outlays that have already been made and cannot be recovered, which should be ignored when evaluating current investment decisions as they do not affect future cash flows. | | Opportunity Costs | The potential benefits or cash flows that are forgone when one alternative is chosen over another. These are relevant cash flows that should be considered in decision-making. | | Payback Period | A capital budgeting technique that measures the time required for an investment to generate cumulative cash inflows equal to its initial investment; it indicates how quickly the initial outlay is recovered. | | Net Present Value (NPV) | A capital budgeting technique that measures the value of an investment by calculating the present value of its expected future cash inflows and subtracting the initial investment. A positive NPV indicates that the project is expected to add value to the firm. | | Profitability Index (PI) | A capital budgeting technique that calculates the ratio of the present value of future cash inflows to the initial investment, indicating the relative profitability of a project per dollar invested. A PI greater than 1.0 suggests an acceptable project. | | Internal Rate of Return (IRR) | A capital budgeting technique that determines the discount rate at which the net present value (NPV) of a project's cash flows equals zero. It represents the effective rate of return that the investment is expected to yield. | | Net Present Value Profile | A graph that plots the net present values (NPVs) of a project at various discount rates, used to visualize the relationship between NPV and the cost of capital and to identify potential conflicts in project rankings. | | Capital Rationing | A situation where a firm has a limited amount of capital available for investment and must choose among mutually exclusive projects or a subset of independent projects that exceed the available budget. | | Leverage | The use of fixed costs (operating and financial) to magnify the effects of changes in sales on a firm's earnings before interest and taxes (EBIT) and earnings per share (EPS). | | Operating Leverage | The use of fixed operating costs to magnify the effects of changes in sales on a firm's EBIT. A higher degree of operating leverage implies greater sensitivity of EBIT to sales fluctuations. | | Operating Breakeven Point | The level of sales in units or dollars at which a firm's earnings before interest and taxes (EBIT) equal zero, meaning that total revenues exactly cover total operating costs (fixed and variable). | | Financial Leverage | The use of fixed financial costs, such as interest on debt and preferred stock dividends, to magnify the effects of changes in EBIT on a firm's earnings per share (EPS). | | Financial Breakeven Point | The level of EBIT at which a firm's earnings per share (EPS) equal zero, meaning that EBIT is just sufficient to cover all fixed financial costs (interest and preferred dividends). | | Total Leverage | The combined effect of operating leverage and financial leverage, measuring how changes in sales impact a firm's earnings per share (EPS). | | Degree of Operating Leverage (DOL) | A numerical measure of a firm's operating leverage, calculated as the percentage change in EBIT divided by the percentage change in sales. | | Degree of Financial Leverage (DFL) | A numerical measure of a firm's financial leverage, calculated as the percentage change in EPS divided by the percentage change in EBIT. | | Degree of Total Leverage (DTL) | A numerical measure of a firm's total leverage, calculated as the percentage change in EPS divided by the percentage change in sales, or as the product of DOL and DFL. | | Capital Structure | The mix of long-term debt and equity financing that a firm employs to fund its operations and investments. | | Cost of Debt | The interest rate a firm pays on its long-term debt obligations, which is typically tax-deductible, reducing the effective cost to the firm. | | Cost of Equity | The return required by the firm's shareholders on their investment in the company, reflecting the risk associated with owning the stock. | | Weighted Average Cost of Capital (WACC) | The overall cost of financing for a firm, calculated as a weighted average of the costs of its various sources of long-term capital (debt, preferred stock, common equity), with weights based on their market values in the capital structure. | | Capital Asset Pricing Model (CAPM) | A model used to estimate the required return on a company's common stock, relating the expected return to the stock's systematic risk (beta), the risk-free rate, and the expected market return. | | Beta Coefficient | A measure of a stock's volatility or systematic risk in relation to the overall market. A beta of 1.0 indicates the stock's price tends to move with the market, while a beta greater than 1.0 suggests higher volatility. | | Cost of Retained Earnings | The return that shareholders require on the firm's earnings that are retained and reinvested in the business, which is typically equal to the cost of common equity. | | Payout Policy | The decisions a firm makes regarding the distribution of cash to its shareholders, either through dividends or stock repurchases. | | Cash Dividend | A payment made by a corporation to its shareholders, usually in the form of cash, representing a portion of the company's profits distributed to owners. | | Stock Dividend | A dividend paid to shareholders in the form of additional shares of stock, rather than cash, which increases the number of shares outstanding but does not change the firm's total equity value or the shareholder's proportional ownership. | | Stock Split | An action by a company to divide its existing shares into multiple new shares, typically to lower the market price per share and increase the stock's liquidity, without altering the company's total market value or equity structure. | | Share Repurchase (Stock Buyback) | A program where a company buys back its own shares from the open market, which can reduce the number of outstanding shares, potentially increase earnings per share (EPS), and signal management's belief that the stock is undervalued. | | Working Capital Management | The administration of a firm's current assets and current liabilities to ensure adequate liquidity and efficient use of resources for day-to-day operations. | | Net Working Capital | The difference between a firm's current assets and its current liabilities, representing the capital available for operational needs. | | Cash Conversion Cycle (CCC) | The length of time it takes for a firm to convert its investments in inventory and other resources into cash flows from sales. It measures how efficiently a firm is managing its working capital. | | Operating Cycle (OC) | The average length of time from the beginning of the production process until the collection of cash from the sale of finished goods. | | Inventory Management | The process of overseeing the procurement, storage, and use of inventory to ensure that adequate stock levels are maintained to meet demand without incurring excessive carrying costs or stockouts. | | Economic Order Quantity (EOQ) | A model used in inventory management to determine the optimal order quantity that minimizes the total costs associated with ordering and holding inventory. | | Reorder Point | The inventory level at which a new order should be placed to replenish stock, considering lead time and demand during that lead time, including safety stock. | | Safety Stock | Extra inventory held to prevent stockouts due to uncertainties in demand or lead time. | | Accounts Receivable Management | The process of managing customer credit and collecting payments to optimize cash inflows while minimizing bad debt losses and maintaining competitive credit terms. | | Credit Standards | The minimum requirements a firm sets for extending credit to customers, often based on the 'Five C's of Credit' (character, capacity, capital, collateral, and conditions). | | Credit Terms | The conditions under which a firm extends credit to its customers, including the length of the credit period and any available early payment discounts. | | Early Payment Discount | A discount offered by a seller to customers who pay their invoices within a specified shorter period, incentivizing prompt payment and reducing the firm's investment in accounts receivable. | | Aging of Accounts Receivable | A credit monitoring technique that categorizes accounts receivable based on their age since the invoice date, helping to identify overdue accounts and assess the effectiveness of collection efforts. | | Spontaneous Liabilities | Short-term liabilities that arise automatically from the normal course of business operations, such as accounts payable and accruals, which fluctuate with sales or production levels. | | Accounts Payable Management | The management of the time a firm takes to pay its suppliers, aiming to maximize the use of interest-free financing from suppliers without damaging supplier relationships or credit ratings. | | Cost of Giving Up an Early Payment Discount | The implicit annualized interest rate incurred when a firm forgoes an early payment discount offered by a supplier, effectively borrowing funds from the supplier for an extended period. | | Capital Expenditure | A cash outflow made by a firm to acquire or improve long-term assets, such as property, plant, and equipment, which are expected to provide benefits over a period longer than one year. | | Revenue Stability | The degree to which a firm's revenues are predictable and consistent over time, impacting its ability to manage financial risk and take on debt. | | Agency Costs | Costs incurred by principals (owners) to ensure that agents (managers) act in the principals' best interests, which can include monitoring costs, bonding costs, and residual loss. | | Capital Structure Theory | Theoretical frameworks that explain how a firm's mix of debt and equity financing affects its value, considering factors like tax benefits of debt, bankruptcy costs, and agency costs. | | Probability of Bankruptcy | The likelihood that a firm will be unable to meet its financial obligations and will face bankruptcy proceedings. This risk increases with higher levels of debt and financial leverage. | | Financial Risk | The risk to a firm of being unable to meet its required financial obligations, such as interest payments and principal repayments, which can lead to financial distress or bankruptcy. | | EBIT-EPS Analysis | A method used to evaluate the impact of different capital structures on a firm's earnings per share (EPS) at various levels of earnings before interest and taxes (EBIT), helping to identify the optimal capital structure. | | Management Preferences | The choices and priorities of a firm's management regarding risk tolerance, financing strategies, and investment decisions, which can influence the firm's capital structure and overall value. | | Voice in Management | The influence that shareholders or creditors have on a company's management and strategic decisions, often exercised through voting rights in general assemblies or through contractual covenants in debt agreements. | | General Assembly | A meeting of a company's shareholders where they can vote on important corporate matters, including the election of the board of directors, approval of financial statements, and dividend policies. | | Secured Creditors | Lenders who have a claim on specific assets of a company as collateral for their loans, giving them priority in repayment in the event of bankruptcy. | | Unsecured Creditors | Lenders or suppliers who have claims against a company's assets but do not have specific collateral backing their claims, ranking below secured creditors in bankruptcy. | | Equityholders (Shareholders) | Owners of a company who hold common or preferred stock, having a residual claim on the firm's assets and earnings after all creditors have been paid. | | Common Stock | A type of equity ownership in a corporation that typically carries voting rights and a claim on the firm's residual earnings and assets after all debt and preferred stock obligations have been met. | | Preferred Stock | A class of stock that typically pays a fixed dividend and has a claim on assets and earnings that is senior to common stock but subordinate to debt. It is often considered a hybrid security with characteristics of both debt and equity. | | Authorized Shares | The maximum number of shares of stock that a corporation is legally permitted to issue, as specified in its corporate charter. | | Outstanding Shares | Shares of common stock that have been issued by a company and are held by investors, including both public and private shareholders. | | Voting Rights | The right of shareholders to vote on certain corporate matters, such as the election of directors and major policy decisions, typically exercised on a per-share basis. | | Proxy Statement | A document provided to shareholders soliciting their votes on corporate matters, often used by management or dissident shareholders to solicit proxy votes for board elections or other proposals. | | Nonvoting Common Shares | Shares of common stock that do not carry voting rights, issued by companies that wish to raise capital through equity issuance without diluting the voting control of existing shareholders. | | Retained Earnings | The portion of a company's net earnings that is not distributed to shareholders as dividends but is instead reinvested in the business to fund growth, operations, or reduce debt. | | Market Efficiency | The degree to which market prices reflect all available information, suggesting that it is difficult to consistently achieve superior investment returns due to prices quickly adjusting to new information. | | Behavioral Finance | An area of finance that explores how psychological factors and cognitive biases influence investor decision-making and affect market prices, potentially leading to market inefficiencies. | | Constant-Growth Dividend Model (Gordon Growth Model) | A stock valuation model that assumes dividends will grow at a constant rate indefinitely, used to estimate the intrinsic value of a stock based on expected future dividends and the required rate of return. | | Variable-Growth Dividend Model | A stock valuation model that accounts for periods of varying dividend growth rates before settling into a constant growth rate in the future, providing a more realistic valuation for companies with changing growth patterns. | | Free Cash Flow (FCF) | The cash flow available to a company's investors (creditors and owners) after all operating expenses, investments in assets, and working capital have been accounted for. It represents the cash that can be distributed to investors without impairing the company's operations. | | Book Value Per Share | The equity attributable to each share of common stock as reported on the company's balance sheet, calculated by dividing total stockholders' equity by the number of outstanding shares. | | Price/Earnings (P/E) Multiples Approach | A stock valuation method that estimates a stock's market price by multiplying its expected earnings per share (EPS) by the average price/earnings (P/E) ratio for comparable companies in the same industry. | | Relevant Cash Flows | The incremental cash inflows and outflows—both initial investment and operating cash flows—that are expected to result from a proposed capital expenditure project and are relevant for decision-making. | | Expansion Decision | A capital expenditure decision where a firm undertakes a new project to increase its output, sales, or market share. | | Replacement Decision | A capital expenditure decision where a firm replaces an existing asset with a new one, requiring an analysis of the incremental cash flows associated with the replacement. | | Real Options | Contingent claims or opportunities embedded within capital projects that allow managers to alter the project's cash flows or risk profile in response to future events or information, such as timing, growth, or abandonment options. | | Inventory Turnover | A measure of how many times a company sells and replaces its inventory during a given period, indicating inventory management efficiency. | | Average Collection Period (ACP) | The average number of days it takes for a firm to collect payments from its credit customers, reflecting the efficiency of its accounts receivable management. | | Average Payment Period (APP) | The average number of days a firm takes to pay its own suppliers or accounts payable, indicating how efficiently it manages its short-term liabilities. | | Aggressive Funding Strategy | A financing strategy where a firm uses short-term debt to finance its temporary or seasonal funding needs and long-term debt or equity to finance its permanent funding requirements. | | Conservative Funding Strategy | A financing strategy where a firm uses long-term debt or equity to finance both its permanent and seasonal funding needs, resulting in potentially higher financing costs but lower risk. | | Just-in-Time (JIT) System | An inventory management strategy aimed at minimizing inventory levels by having materials and components arrive exactly when they are needed for production, thereby reducing carrying costs and improving efficiency. | | Materials Requirement Planning (MRP) System | An inventory management system that uses computer technology to compare production needs with available inventory balances and schedule orders for materials based on a product's bill of materials. | | Enterprise Resource Planning (ERP) | A comprehensive computerized system that integrates various business functions, such as finance, accounting, marketing, and manufacturing, to provide a unified view of the organization's resources and operations. | | Credit Scoring | A quantitative method used to assess the creditworthiness of loan applicants, assigning a score based on statistically derived weights applied to key financial and credit characteristics. | | Credit Period | The number of days after the beginning of the credit period until the full payment of an account is due, influencing sales volume and the amount of investment in accounts receivable. | | Aging of Accounts Receivable | A credit monitoring technique that breaks down accounts receivable into categories based on how long they have been outstanding, helping to identify overdue accounts and assess collection performance. | | Collection Techniques | Methods used by firms to encourage timely payment of accounts receivable, ranging from polite reminders and telephone calls to more stringent actions like legal action or turning accounts over to collection agencies. | | Spontaneous Liabilities | Financing sources that arise naturally from the firm's operating activities, such as accounts payable and accruals, which tend to increase or decrease with changes in sales or production levels. | | Cash Discount | A reduction in the invoice price offered to customers for prompt payment, incentivizing early settlement of accounts receivable. | | Cost of Giving Up an Early Payment Discount | The annualized cost of forgoing an early payment discount, representing the implicit interest rate paid to delay payment for an additional period. | | Stretching Accounts Payable | A strategy where a firm pays its suppliers as late as possible within the agreed-upon credit terms to maximize the use of interest-free financing from suppliers, without harming its credit rating. | | Accruals | Liabilities for expenses that have been incurred but not yet paid, such as wages payable or taxes payable, representing a form of short-term, interest-free financing. | | Money Market | A market for short-term debt instruments with maturities of one year or less, characterized by low risk and high liquidity, used for managing short-term cash needs. | | Capital Market | A market for long-term debt and equity securities, with maturities greater than one year, used for raising long-term funds for businesses and governments. | | Income Statement | A financial statement that reports a company's revenues, expenses, and profits or losses over a specific period, providing insights into operational performance. | | Statement of Cash Flows | A financial statement that summarizes a firm's cash inflows and outflows over a given period, categorized into operating, investing, and financing activities. | | Current Ratio | A liquidity ratio that measures a company's ability to meet its short-term obligations by dividing current assets by current liabilities. | | Quick Ratio (Acid-Test Ratio) | A stricter liquidity ratio than the current ratio, measuring a company's ability to meet its short-term obligations using only its most liquid assets (cash, marketable securities, and accounts receivable). | | Debt Ratio | A leverage ratio that indicates the proportion of a company's assets financed by debt, calculated by dividing total liabilities by total assets. | | Times Interest Earned Ratio | A coverage ratio that measures a company's ability to meet its interest obligations, calculated by dividing earnings before interest and taxes (EBIT) by interest expense. | | Asset-Use Efficiency | A measure of how efficiently a company uses its assets to generate sales, often calculated as the asset turnover ratio (sales/total assets). | | Profit Margin | A profitability ratio that indicates the percentage of revenue remaining as profit after all expenses have been deducted, calculated as net income divided by sales. | | Earnings Per Share (EPS) | A measure of a company's profitability on a per-share basis, calculated by dividing net income available to common stockholders by the number of outstanding common shares. | | Return on Equity (ROE) | A profitability ratio that measures how effectively a company generates profits from its shareholders' investments, calculated by dividing net income by average shareholders' equity. | | Price/Earnings (P/E) Ratio | A valuation ratio that compares a company's stock price to its earnings per share, indicating how much investors are willing to pay for each dollar of earnings. | | Book Value Per Share | The value of a company's equity on its balance sheet on a per-share basis, calculated by dividing total shareholders' equity by the number of outstanding shares. | | Depreciation | A non-cash expense that allocates the cost of tangible assets over their useful lives, reducing taxable income and providing a tax shield. | | Operating Flows | Cash flows generated from a firm's core business activities, such as the sale of goods and services. | | Investment Flows | Cash flows related to the purchase or sale of long-term assets, such as property, plant, and equipment, or investments in other companies. | | Financing Flows | Cash flows resulting from debt and equity transactions, including the issuance or repayment of debt, and the issuance, repurchase, or payment of dividends on stock. | | Free Cash Flow (FCF) | The cash flow available to a firm's investors (creditors and owners) after all operating expenses and investments in net fixed assets and net current assets have been accounted for. | | Annuity | A series of equal periodic cash flows occurring over a specified period, which can be either inflows or outflows. | | Perpetuity | An annuity with an infinite life, providing a perpetual stream of equal cash flows at regular intervals. | | Present Value | The current worth of a future sum of money or stream of cash flows, discounted at a specific rate of return. | | Discounting | The process of determining the present value of future cash flows by applying a discount rate. | | Discount Rate | The rate of return used to discount future cash flows to their present value, typically representing the cost of capital or the required rate of return. | | Yield Curve | A graphic representation of the relationship between interest rates and the time to maturity for debt securities of similar risk. | | Yield to Maturity (YTM) | The total annual rate of return anticipated on a bond if held until maturity, considering all coupon payments and the difference between the purchase price and the face value. | | Bond Valuation | The process of determining the current worth of a bond by calculating the present value of its future cash flows (coupon payments and principal repayment). | | Interest Rate Risk | The risk that the value of a bond will decrease due to increases in prevailing interest rates. | | Bond | A debt instrument representing a loan made by an investor to an entity, with promises of periodic interest payments and repayment of the principal at maturity. | | Semiannual Interest Payments | Interest payments made on a bond twice a year, requiring adjustments to the discount rate and payment periods in valuation calculations. | | Equity | Ownership interest in a company, represented by common or preferred stock. | | Dividends | Distributions of a company's profits to its shareholders, typically paid in cash or stock. | | Venture Capital | Equity financing provided to startup companies or businesses with high growth potential in exchange for an ownership stake, often involving significant risk and potential for high returns. | | Business Angels | Wealthy individuals who invest their own capital in promising startups or small businesses in exchange for equity, often providing mentorship and industry expertise. | | IPO (Initial Public Offering) | The first time a company offers its stock for sale to the public, marking its transition from a private to a public company. | | Constant-Growth Model | A stock valuation model that assumes dividends will grow at a constant rate indefinitely, allowing for the calculation of a stock's intrinsic value. | | Cost of Capital | The minimum rate of return a company must earn on its investments to satisfy its investors (both debt holders and equity holders), representing the cost of financing its operations. | | Weighted Average Cost of Capital (WACC) | The average cost of all the capital sources used by a company, weighted by their respective proportions in the firm's capital structure. It represents the firm's overall cost of financing. | | Payback Period | A capital budgeting technique that measures the time it takes for an investment to generate cash inflows sufficient to recover the initial investment. | | NPV (Net Present Value) | A capital budgeting technique that measures the profitability of an investment by calculating the present value of its future cash flows minus the initial investment. | | Incremental Cash Flows | The additional cash inflows and outflows resulting from a proposed investment project, considered relevant for capital budgeting decisions. | | After-Tax Cash Flows | Cash flows adjusted for taxes, reflecting the actual net benefit or cost to the firm after considering tax implications. | | Internal Rate of Return (IRR) | The discount rate at which the net present value (NPV) of an investment equals zero, representing the expected rate of return on the investment. | | Sunk Costs | Cash outlays that have already been made and cannot be recovered, which are irrelevant to future investment decisions. | | Opportunity Costs | The potential benefits forgone when one alternative is chosen over another, representing the value of the next-best alternative use of resources. | | Operating Leverage | The extent to which a firm uses fixed operating costs in its operations, which magnifies the effect of changes in sales on EBIT. | | Operating Breakeven Point | The sales level at which EBIT is zero, meaning that total revenues cover all fixed and variable operating costs. | | Financial Leverage | The extent to which a firm uses debt financing, which magnifies the effect of changes in EBIT on EPS. | | Total Leverage | The combined effect of operating and financial leverage on EPS, measuring how changes in sales impact earnings per share. | | Payout Policy | The decisions a company makes regarding the distribution of its earnings to shareholders, either as dividends or through share repurchases. | | Stock Dividend | A dividend paid to shareholders in the form of additional shares of stock, rather than cash, which increases the number of shares outstanding and reduces the stock price per share. | | Stock Split | A corporate action that divides existing shares into multiple new shares, typically to lower the market price per share and increase liquidity, without changing the company's total market value. | | Stock Repurchase | A program where a company buys back its own shares from the open market, which can reduce the number of outstanding shares, increase EPS, and potentially signal management's confidence in the company's value. | | Working Capital Management | The administration of a firm's current assets and current liabilities to ensure sufficient liquidity and efficient use of resources for ongoing operations. | | Net Working Capital | The difference between a firm's current assets and its current liabilities, representing the capital available for day-to-day operations. | | Cash Conversion Cycle (CCC) | The number of days it takes for a firm to convert its investments in inventory and receivables into cash from sales, measuring the efficiency of working capital management. | | Operating Cycle (OC) | The average time period from the acquisition of raw materials to the collection of cash from the sale of finished goods. | | Inventory Management | The process of optimizing inventory levels to meet demand while minimizing costs associated with holding and ordering inventory. | | Economic Order Quantity (EOQ) | A model used to determine the optimal order size for inventory that minimizes the total costs of ordering and carrying inventory. | | Reorder Point | The inventory level at which a new order should be placed to replenish stock, considering lead time and safety stock. | | Safety Stock | Extra inventory held to buffer against unexpected increases in demand or delays in replenishment. | | Accounts Receivable Management | The process of managing customer credit and collections to optimize cash inflows, minimize bad debt losses, and maintain competitive credit terms. | | Credit Standards | The minimum requirements a firm imposes for extending credit to customers, influencing sales volume and the level of accounts receivable. | | Credit Terms | The conditions under which credit is extended to customers, including the length of the credit period and any available discounts for early payment. | | Early Payment Discount | A discount offered to customers for paying their invoices within a specified shorter period, encouraging prompt payment and reducing the firm's investment in accounts receivable. | | Stretching Accounts Payable | A strategy of paying suppliers as late as possible within the agreed credit terms to maximize the use of interest-free financing from suppliers, without damaging supplier relationships or credit ratings. | | Accruals | Liabilities for expenses incurred but not yet paid, such as wages or taxes, which represent a form of short-term, interest-free financing. | | Money Market | A market for short-term debt instruments with maturities of one year or less, characterized by high liquidity and low risk. | | Capital Market | A market for long-term debt and equity securities, used for raising long-term funds for businesses and governments. | | Income Statement | A financial statement that reports a company's revenues, expenses, and profits or losses over a specific period. | | Balance Sheet | A financial statement that reports a company's assets, liabilities, and shareholder equity at a specific point in time. | | Statement of Cash Flows | A financial statement that summarizes a firm's cash inflows and outflows over a given period, categorized by operating, investing, and financing activities. | | Current Ratio | A liquidity ratio that measures a company's ability to meet its short-term obligations using current assets. | | Quick Ratio (Acid-Test Ratio) | A stricter liquidity ratio than the current ratio, measuring a company's ability to meet short-term obligations using only its most liquid assets. | | Debt Ratio | A leverage ratio indicating the proportion of a company's assets financed by debt. | | Times Interest Earned Ratio | A coverage ratio that measures a company's ability to cover its interest expenses with its operating earnings. | | Asset-Use Efficiency | A measure of how efficiently a company uses its assets to generate sales. | | Profit Margin | A profitability ratio indicating the percentage of revenue that remains as profit after all expenses. | | Earnings Per Share (EPS) | A company's net profit allocated to each outstanding share of common stock. | | Return on Equity (ROE) | A measure of how effectively a company generates profits from its shareholders' investments. | | Price/Earnings (P/E) Ratio | A valuation ratio comparing a company's stock price to its earnings per share. | | Book Value Per Share | The net asset value per share of common stock as reported on the balance sheet. | | Depreciation | An expense that allocates the cost of tangible assets over their useful lives. | | Operating Flows | Cash flows generated from a company's core business operations. | | Investment Flows | Cash flows related to the purchase or sale of long-term assets. | | Financing Flows | Cash flows resulting from debt and equity transactions. | | Free Cash Flow (FCF) | The cash flow available to investors after all operating expenses and investments have been accounted for. | | Annuity | A series of equal periodic cash flows over a specified period. | | Perpetuity | An annuity with an infinite life, providing a perpetual stream of equal cash flows. | | Present Value | The current worth of a future sum of money or stream of cash flows. | | Discounting | The process of determining the present value of future cash flows. | | Discount Rate | The rate of return used to discount future cash flows to their present value. | | Yield Curve | A graphic representation of the relationship between interest rates and the time to maturity for debt securities. | | Yield to Maturity (YTM) | The total annual rate of return anticipated on a bond if held until maturity. | | Bond Valuation | The process of determining the current worth of a bond by calculating the present value of its future cash flows. | | Interest Rate Risk | The risk that a bond's value will decline due to increases in prevailing interest rates. | | Bond | A debt instrument representing a loan made by an investor to an entity. | | Semiannual Interest Payments | Interest payments made on a bond twice a year. | | Equity | Ownership interest in a company. | | Dividends | Distributions of a company's profits to its shareholders. | | Venture Capital | Equity financing provided to startups or companies with high growth potential. | | Business Angels | Wealthy individuals who invest in promising startups in exchange for equity. | | IPO (Initial Public Offering) | The first time a company offers its stock for sale to the public. | | Constant-Growth Model | A stock valuation model assuming dividends grow at a constant rate indefinitely. | | Cost of Capital | The minimum rate of return a company must earn on its investments to satisfy its investors. | | Weighted Average Cost of Capital (WACC) | The average cost of all capital sources used by a company, weighted by their market values. | | Payback Period | The time required for an investment to generate cash inflows equal to its initial investment. | | NPV (Net Present Value) | The present value of future cash flows minus the initial investment. | | Incremental Cash Flows | The additional cash flows resulting from a proposed investment project. | | After-Tax Cash Flows | Cash flows adjusted for taxes, reflecting the actual net benefit or cost to the firm. | | Internal Rate of Return (IRR) | The discount rate at which the NPV of an investment equals zero. | | Sunk Costs | Cash outlays already made that are irrelevant to future decisions. | | Opportunity Costs | The potential benefits forgone when one alternative is chosen over another. | | Operating Leverage | The extent to which a firm uses fixed operating costs, magnifying the effect of sales changes on EBIT. | | Operating Breakeven Point | The sales level at which EBIT is zero. | | Financial Leverage | The extent to which a firm uses debt financing, magnifying the effect of EBIT changes on EPS. | | Total Leverage | The combined effect of operating and financial leverage on EPS. | | Payout Policy | The decisions a company makes regarding the distribution of earnings to shareholders. | | Stock Dividend | A dividend paid in the form of additional shares of stock. | | Stock Split | A corporate action dividing existing shares into multiple new shares to lower the market price per share. | | Stock Repurchase | A program where a company buys back its own shares from the market. | | Working Capital Management | The administration of current assets and current liabilities to ensure liquidity and efficient resource use. | | Net Working Capital | The difference between current assets and current liabilities. | | Cash Conversion Cycle (CCC) | The number of days it takes for a firm to convert its investments in inventory and receivables into cash from sales. | | Operating Cycle (OC) | The average time period from the acquisition of raw materials to the collection of cash from finished goods sales. | | Inventory Management | The process of optimizing inventory levels to meet demand while minimizing costs. | | Economic Order Quantity (EOQ) | A model to determine the optimal order size for inventory that minimizes total ordering and carrying costs. | | Reorder Point | The inventory level at which a new order should be placed. | | Safety Stock | Extra inventory held to buffer against unexpected demand or lead time variations. | | Accounts Receivable Management | The process of managing customer credit and collections to optimize cash inflows and minimize bad debt losses. | | Credit Standards | The minimum requirements for extending credit to customers. | | Credit Terms | The conditions under which credit is extended, including the credit period and early payment discounts. | | Early Payment Discount | A reduction in invoice price offered for prompt payment. | | Stretching Accounts Payable | Paying suppliers as late as possible within credit terms to maximize interest-free financing. | | Accruals | Liabilities for expenses incurred but not yet paid. |

# Financiële rapportage en analyse Dit onderwerp onderzoekt het belang van financiële rapportage voor diverse gebruikers en introduceert het concept van financiële analyse met praktische voorbeelden [1](#page=1). ### 1.1 Het belang van financiële rapportage Financiële rapportage is cruciaal voor zowel interne als externe gebruikers [1](#page=1). * **Intern:** Het management gebruikt financiële rapporten voor het nemen van beslissingen [1](#page=1). * **Extern:** Externe partijen zoals banken, potentiële investeerders (bij een beursgang) en partijen bij kapitaaltransacties zijn afhankelijk van deze rapporten [1](#page=1). De kwaliteit van de financiële informatie is van groot belang; de uitspraak "garbage in – garbage out" benadrukt dat de kwaliteit van de output direct afhankelijk is van de kwaliteit van de inputdata. Het is daarom essentieel dat de data accuraat is om een correct beeld van de financiële situatie te kunnen geven [1](#page=1). > **Tip:** Onthoud dat de integriteit van financiële rapporten afhangt van de nauwkeurigheid van de onderliggende data. ### 1.2 Waar financiële rapporten te vinden zijn Financiële rapporten zijn toegankelijk via verschillende kanalen: * **Beursgenoteerde bedrijven:** Rapporten zijn doorgaans te vinden op de officiële website van het bedrijf [1](#page=1). * **Alle bedrijven:** Informatie is te raadplegen op de website van de Nationale Bank van België (NBB) [1](#page=1). ### 1.3 Praktisch belang van financiële analyse Financiële analyse is een essentieel instrument in de praktijk, zoals geïllustreerd wordt door de volgende voorbeelden: > **Voorbeeld:** Bpost > In 2018 kende Bpost een sterke daling van de beurskoers, van 28 naar 4 euro. De oorzaak was een mislukte overname van Radial. Bij het boekenonderzoek werd niet opgemerkt dat klantencontracten afliepen na 31 december, wat leidde tot financiële tegenvallers. Een gedegen financiële analyse had dit mogelijk kunnen voorkomen [1](#page=1). > **Voorbeeld:** Omega Pharma (Coucke & CO) > Perrigo eiste 1,9 miljard euro van Omega Pharma, stellend dat zij te veel hadden betaald. Volgens Perrigo had Omega Pharma de resultaten kunstmatig opgeblazen door middel van "channel stuffing", een techniek om kunstmatige omzet te creëren. Een grondige financiële analyse zou dit soort praktijken moeten kunnen signaleren [1](#page=1). ### 1.4 Financiële audit Een financiële audit waarborgt de volledigheid en correctheid van de financiële rapportage. Dit omvat [1](#page=1): * **Cijfers:** De gecontroleerde financiële cijfers [1](#page=1). * **Jaarverslag met toelichtingen:** De bijbehorende toelichtingen en tekstuele informatie [1](#page=1). * **Commissarisverslag:** Het verslag van de commissaris die de correctheid van de cijfers en teksten garandeert [1](#page=1). Auditors zijn verantwoordelijk voor het garanderen van de juistheid van zowel de cijfers als de tekstuele toelichtingen in het jaarverslag [1](#page=1). --- # Financiële audit en de centrale vraagstelling De financiële audit stelt centraal de vraag of de jaarrekening een correcte weergave geeft van de financiële situatie van een onderneming. Dit wordt beoordeeld aan de hand van specifieke processen en testen, zoals die met betrekking tot het verkoopproces of de voorraad. Het uiteindelijke doel van een financiële audit is om de maatschappij te kunnen garanderen dat de jaarrekening betrouwbaar is [2](#page=2). ### 2.1 Observatie van de resultatenrekening Een belangrijke component in de financiële audit is de observatie van de resultatenrekening. Hierbij wordt gekeken naar trends over de jaren heen [2](#page=2). #### 2.1.1 Trends in omzet en kosten Over het algemeen wordt geobserveerd dat de omzet ongeveer constant of stabiel blijft over de jaren. De kosten evalueren doorgaans mee met de omzet [2](#page=2). #### 2.1.2 Verloop van winst en verlies * **2009:** Er wordt een verlies genoteerd [2](#page=2). * **2010:** Het verlies wordt minder en halveert [2](#page=2). * **2011:** De onderneming lijkt richting break-even te gaan [2](#page=2). * **2012:** Het verlies neemt weer toe [2](#page=2). * **2013:** Het verlies wordt gigantisch, wat wordt aangeduid als "schip is gezonken" ] [2](#page=2). #### 2.1.3 Belangrijke overwegingen bij observatie Bij de observatie van de resultatenrekening zijn er cruciale factoren om rekening mee te houden: * **Omvang van het bedrijf:** Kijk naar de verhouding tussen het verlies en de omzet om de ware impact te begrijpen [2](#page=2). * **Sectorkenmerken:** Houd rekening met de specifieke sector waarin de onderneming opereert. Bijvoorbeeld, biotechnologiebedrijven kunnen jarenlang verliezen lijden voordat een succesvol product alle eerdere verliezen goedmaakt [2](#page=2). * **Economische situatie:** De algemene economische context is relevant. Een tegenvallend resultaat in de jaren volgend op een economische crisis, zoals in 2008, is niet per definitie abnormaal [2](#page=2). #### 2.1.4 Balansobservatie Uit de balans worden doorgaans geen bijzondere opmerkingen gemaakt in dit specifieke context [2](#page=2). > **Tip:** Een jaarrekening hoeft niet tot op de eurocent correct te zijn; het gaat om materieel correcte weergave [2](#page=2). > > **Terminologie:** VTE staat voor voltijdsequivalent en is een rekeneenheid om de omvang van personeel en werkuren uit te drukken in verhouding tot een fulltime baan. Bij een faillissement kan het aantal verloren banen dus worden uitgedrukt in VTE's [2](#page=2). --- # Methoden van resultaatsturing en de analyse van financiële ratio's Dit onderwerp behandelt diverse vormen van resultaatsturing, zoals sale en lease back en wijzigingen in waarderingsregels, en analyseert hoe financiële ratio's worden gebruikt om de financiële gezondheid te beoordelen. ### 3.1 Vormen van resultaatsturing Resultaatsturing omvat methoden die bedrijven hanteren om hun gerapporteerde resultaten te beïnvloeden, soms op manieren die de werkelijke economische realiteit niet volledig weerspiegelen. Dit kan variëren van financiële transacties tot wijzigingen in boekhoudkundige waarderingsregels [3](#page=3). #### 3.1.1 Sale en lease back Bij een sale en lease back-transactie verkoopt een bedrijf bezittingen, zoals machines of voertuigen, aan een financieringsmaatschappij en huurt deze direct terug (least). Dit wordt vaak gebruikt als een methode om de cashflow op te krikken. Hoewel dit op zichzelf geen negatieve praktijk is, is het cruciaal voor een auditor om dit in de gaten te houden. Dergelijke constructies worden soms ook door overheden toegepast wanneer zij financieringsproblemen ondervinden [3](#page=3). Een belangrijk principe bij deze methode is dat de inkomsten uit de verkoop gespreid moeten worden over de leaseperiode van het actief. Als een bedrijf het volledige verkoopbedrag direct als winst neemt, terwijl het actief nog geleaset wordt, kan dit als frauduleus worden beschouwd, omdat de omzet op een foutieve manier wordt verhoogd [3](#page=3). #### 3.1.2 Wijziging in waarderingsregels Ondernemingen kunnen besluiten om bijvoorbeeld hun voorraad minder af te waarderen. Hierdoor wordt de omzet positief beïnvloed, terwijl er geen daadwerkelijke extra gelden binnenkomen. Dergelijke wijzigingen in waarderingsregels moeten altijd zeer transparant worden gepresenteerd in de toelichtingen van de jaarrekening [3](#page=3). #### 3.1.3 Herwaarderingsmeerwaarde (in 2012) Een herwaarderingsmeerwaarde kan worden geboekt indien een actief in waarde is gestegen en de toekomstige resultaten in staat zijn om de bijkomende afschrijvingslast te dragen. In een specifiek geval waarbij een meerwaarde op een terrein werd geboekt, voldeed dit aan slechts één van de voorwaarden. Dit had een positief gevolg op het resultaat, zonder dat er nieuwe gelden binnenkwamen [3](#page=3). #### 3.1.4 Terugname voorziening (in 2010) Het inschatten van de terugname van voorzieningen is complex. Dit kan bijvoorbeeld betrekking hebben op de inschatting van kosten voor het creëren van pensioenen voor werknemers, waarbij een deel van de voorziening kan worden teruggenomen. Een ander voorbeeld betreft de vraag of een potentiële claim, zoals een aanklacht door het Witte Huis tegen de BBC voor een miljard dollars, als voorziening moet worden opgenomen in de boekhouding [3](#page=3). ### 3.2 Analyse van financiële ratio's Financiële ratio's worden gebruikt om de financiële gezondheid en prestaties van een onderneming te beoordelen. De analyse van deze ratio's kan inzicht geven in de effecten van resultaatsturingspraktijken [4](#page=4). #### 3.2.1 Rendabiliteit Een lagere voorraadrotatie in 2011 kan duiden op veranderingen in de waarderingsregels van de voorraad, waarbij de omzet niet toeneemt, wat resulteert in een relatief lagere ratio. Wanneer klanten trager betalen dan de leveranciers worden betaald, duidt dit op voorfinanciering, wat een slecht teken is [4](#page=4). #### 3.2.2 Solvabiliteit De graad van financiële onafhankelijkheid kan stagneren, wat een indicatie kan zijn van financiële druk. De dekking van vaste passiva door de cashflow kan positief lijken, maar dit kan gemanipuleerd zijn door de eerder genoemde resultaatsturingspraktijken [4](#page=4). #### 3.2.3 Conclusie en managementpraktijken Uit de analyse kan worden geconcludeerd dat de onderneming in kwestie sterk aan resultaatsturing deed. Het management had zich mogelijk beter kunnen richten op operationele aanpassingen in plaats van het resultaat kunstmatig te verbeteren [4](#page=4). > **Tip:** Het is essentieel dat ondernemingen niet alleen analyses uitvoeren, maar ook daadwerkelijk actie ondernemen op basis van deze inzichten. #### 3.2.4 Voorbeeld: Uber Een voorbeeld dat de impact van het negeren van financiële verslagen illustreert, is Uber. Ondanks de expliciete vermelding in het verslag dat het bedrijf geen winst zou maken en dus geen dividenden zou uitkeren, investeerden veel partijen, waaronder pensioenfondsen, in het bedrijf. Dit benadrukt dat investeerders soms niet zorgvuldig naar de financiële rapportages kijken, wat zeer risicovol kan zijn [4](#page=4). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Financiële analyse | Een systematische evaluatie van de financiële gegevens van een onderneming om de prestaties, de financiële positie en de toekomstperspectieven te beoordelen. Dit helpt bij het nemen van geïnformeerde beslissingen door zowel management als externe partijen. | | Financiële rapportering | Het proces van het opstellen en presenteren van financiële overzichten en gerelateerde informatie aan belanghebbenden. Dit omvat jaarverslagen, balansen, resultatenrekeningen en toelichtingen. | | Resultaatsturing | Bewuste handelingen van het management om de gerapporteerde financiële resultaten van een onderneming te beïnvloeden, vaak om een specifiek beeld te creëren dat niet volledig overeenkomt met de economische realiteit. | | Financiële audit | Een onafhankelijke beoordeling van de financiële overzichten van een organisatie door een bevoegde auditor. Het doel is om te bepalen of de overzichten een getrouw beeld geven van de financiële situatie en prestaties. | | Jaarrekening | Een verzameling van financiële overzichten die de financiële prestaties en positie van een bedrijf gedurende een specifieke periode weergeven, meestal een jaar. | | Volledigheid van de rapportering | Het aspect dat alle relevante financiële informatie, inclusief cijfers en toelichtingen, correct en volledig wordt opgenomen in de financiële rapporten. | | Commissarisverslag | Een rapport opgesteld door een bedrijfsrevisor waarin de juistheid van de jaarrekening wordt beoordeeld en uitspraak wordt gedaan over de materiele correctheid ervan. | | Voltijdsequivalent (VTE) | Een rekeneenheid die wordt gebruikt om de omvang van personeel en werkuren uit te drukken in verhouding tot een fulltime baan. Het helpt bij het vergelijken van personeelsomvang over verschillende organisaties of perioden. | | Omzet | De totale waarde van de goederen en diensten die een onderneming in een bepaalde periode heeft verkocht. Het is een belangrijke indicator van de activiteit van een bedrijf. | | Balans | Een financieel overzicht dat de activa, passiva en eigen vermogen van een onderneming op een specifiek moment weergeeft, en de boekhoudkundige vergelijking activa = passiva + eigen vermogen illustreert. | | Sale en lease back | Een financieringsmethode waarbij een bedrijf een activum verkoopt aan een financieringsmaatschappij en dit vervolgens direct terug huurt. Het doel is om cashflow te genereren door de verkoopopbrengst te ontvangen. | | Waarderingsregels | De principes en methoden die een onderneming gebruikt om de waarde van zijn activa en voorraden te bepalen en te presenteren in de financiële overzichten. | | Herwaarderingsmeerwaarde | Een toename in de marktwaarde van een actief dat hoger is dan de boekwaarde. Deze meerwaarde kan onder bepaalde voorwaarden in de resultatenrekening worden opgenomen. | | Voorziening | Een schatting van een toekomstige verplichting of een verlies dat waarschijnlijk is. Voorzieningen worden gevormd om potentiële kosten te dekken en de financiële positie realistisch weer te geven. | | Ratio’s | Financiële indicatoren die worden berekend door verschillende posten uit de financiële overzichten met elkaar te vergelijken. Ze bieden inzichten in de prestaties, solvabiliteit en efficiëntie van een onderneming. | | Rendabiliteit | Een maatstaf die de winstgevendheid van een onderneming aangeeft in verhouding tot zijn activa, eigen vermogen of omzet. Het geeft aan hoe efficiënt het bedrijf winst genereert. | | Voorraadrotatie | Een ratio die aangeeft hoe vaak de gemiddelde voorraad van een onderneming gedurende een bepaalde periode wordt verkocht en vervangen. Een lagere rotatie kan duiden op inefficiënt voorraadbeheer. | | Solvabiliteit | De mate waarin een onderneming in staat is om aan zijn financiële verplichtingen op lange termijn te voldoen. Het geeft inzicht in de financiële onafhankelijkheid van het bedrijf. |

# Definitie en indeling van financiële markten Financiële markten zijn essentiële platformen waar effecten worden verhandeld, waardoor vraag en aanbod van geld samenkomen en banken optreden als intermediairs om winst te maken. ### 1.1 Definitie van financiële markten Een financiële markt is een markt waar effecten worden verhandeld. Op deze markten ontmoeten de vraag naar en het aanbod van geld elkaar, waarbij de prijs van geld wordt bepaald door de rente. Banken spelen hierbij een cruciale rol als intermediair; zij brengen vragers en aanbieders van geld samen en faciliteren transacties. De winst die banken hiermee maken, is met name gebaseerd op de spread tussen de rente waartegen zij geld aantrekken en de rente waartegen zij geld uitlenen. ### 1.2 Indeling van financiële markten Financiële markten kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld, gebaseerd op factoren zoals openbaarheid, looptijd en de aard van de verhandelde effecten. #### 1.2.1 Indeling op basis van openbaarheid * **Openbare markt:** Dit zijn markten waar effecten openbaar verhandeld worden. Ze zijn doorgaans toegankelijk voor een breed publiek, inclusief institutionele beleggers en soms ook particulieren. Voorbeelden hiervan zijn effectenbeurzen. * **Onderhandse markt:** Op deze markten vindt de handel in effecten plaats buiten de openbare beurzen om, vaak door middel van directe onderhandelingen tussen partijen. Deze markten zijn doorgaans minder liquide en specifiek voor bepaalde transacties. #### 1.2.2 Indeling op basis van looptijd * **Geldmarkt:** Dit zijn markten voor effecten met een korte looptijd, over het algemeen korter dan één jaar. De rentevoeten op de geldmarkt worden beïnvloed door factoren zoals het monetair beleid van de centrale bank, internationale geldstromen, het vertrouwen tussen financiële instellingen en de algemene economische ontwikkeling. * Voorbeelden van rentes op de geldmarkt zijn de Euribor (euro interbank offered rate) voor verschillende looptijden, zoals de Euribor 3 maanden, en de €STR (euro short-term rate) voor een looptijd van 1 dag. * **Kapitaalmarkt:** Dit zijn markten voor effecten met een langere looptijd, langer dan één jaar. Hier worden onder andere obligaties en aandelen verhandeld. * **Referentierente:** Een belangrijke referentierente op de kapitaalmarkt is de OLO-rente (overheidsobligaties), die een indicatie geeft van de financieringskosten voor de overheid en als benchmark dient voor andere leningen. #### 1.2.3 Indeling op basis van de aard van het effect (primaire en secundaire markt) * **Primaire markt (emissiemarkt):** Dit is de markt waar nieuwe effecten voor het eerst worden uitgegeven en verkocht. De opbrengst van de verkoop gaat rechtstreeks naar de uitgever van de effecten (bedrijf of overheid). Dit kan bijvoorbeeld een Initial Public Offering (IPO) zijn voor aandelen of de uitgifte van nieuwe obligaties. * **Secundaire markt:** Dit is de markt waar reeds bestaande effecten tussen beleggers worden doorverkocht. De transacties op de secundaire markt hebben geen directe financiële impact op de oorspronkelijke uitgever van de effecten. Beurzen zijn de meest bekende voorbeelden van secundaire markten. #### 1.2.4 Indeling op basis van de aard van de verhandelde effecten * **Obligatiemarkt:** Hier worden obligaties verhandeld. Een obligatie is een langlopende lening die wordt uitgegeven door een bedrijf of een overheid. De obligatiehouder heeft recht op periodieke rentebetalingen (coupons) en terugbetaling van de hoofdsom bij de vervaldag. De waarde van een obligatie op de secundaire markt schommelt als gevolg van wijzigingen in de marktrente en het debiteurenrisico van de uitgever. Obligaties kunnen worden verhandeld tegen pari (nominale waarde), onder pari (lager dan nominale waarde) of boven pari (hoger dan nominale waarde). Het bruto actuarieel rendement geeft het rendement weer vóór aftrek van belastingen, terwijl het netto actuarieel rendement het rendement na aftrek van belastingen (zoals roerende voorheffing) weergeeft. * **Roerende voorheffing:** Op de rente-inkomsten uit obligaties is in veel gevallen roerende voorheffing verschuldigd, wat het netto rendement verlaagt ten opzichte van het bruto rendement. * **Aandelennmarkt:** Hier worden aandelen verhandeld. Een aandeel vertegenwoordigt een deel van het eigendom in een vennootschap. Aandeelhouders hebben recht op een deel van de winst (dividend) en stemrecht bij de algemene vergadering. De waarde van aandelen kan sterk fluctueren op basis van de prestaties van het bedrijf, economische factoren en marktsentiment. Meerwaarde op aandelen kan gerealiseerd worden bij verkoop van de aandelen. * **Geldmarkt:** Zoals eerder vermeld, omvat de geldmarkt kortlopende instrumenten. De hoogte van de rente op de geldmarkt wordt beïnvloed door diverse economische factoren. * **Kapitaalmarkt:** Omvat naast obligaties en aandelen ook andere langlopende financieringsinstrumenten. * **Staatsbon:** Een veilige belegging voor particulieren met een vaste looptijd en een relatief laag rendement, uitgegeven door de overheid. * **OLO (Obligatie van de Belgische Staat):** Langlopende obligaties uitgegeven door de Belgische overheid, die dienen als referentierente voor de kapitaalmarkt. ### 1.3 Financieringsinstrumenten #### 1.3.1 Financiering van bedrijven Bedrijven kunnen zich financieren via verschillende kanalen, zowel kortlopend als langlopend. * **Kortlopende financiering:** Denk hierbij aan kaskredieten (een flexibele kredietlijn), straight loans (vaststaande leningen met vaste aflossing), factoring (verkoop van vorderingen aan de bank) en het endosseren van facturen aan de bank. * **Langlopende financiering:** Dit kan via financiële instellingen (investeringskredieten, leasing) of via de kapitaalmarkt door de uitgifte van obligaties en aandelen. #### 1.3.2 Financiering van de overheid De overheid financiert zich voornamelijk door het uitgeven van obligaties, zoals OLO's voor professionele beleggers en staatsbons voor particulieren. ### 1.4 Dematerialisatie Dematerialisatie betekent dat effecten niet langer in fysieke (papieren) vorm bestaan, maar enkel nog als inschrijvingen op effectenrekeningen. Vanaf 1 januari 2014 zijn er in België geen papieren effecten meer in omloop. ### 1.5 Depositogarantiestelsel Het depositogarantiestelsel beschermt rekeninghouders bij het faillissement van een bank tot een bedrag van 100.000 euro op alle zicht-, spaar- en termijnrekeningen, en kasbons tezamen. Dit geldt per persoon, per bank. Het doel van dit stelsel is het waarborgen van financiële stabiliteit en het vertrouwen in het bankwezen. ### 1.6 Risicobeoordeling op de financiële markten * **Debiteurenrisico:** Het risico dat de uitgever van een effect zijn verplichtingen niet kan nakomen. Dit risico wordt mede ingeschat door middel van ratings van gespecialiseerde bureaus zoals Standard & Poor's, Moody's en Fitch. Bedrijven die een rating willen verkrijgen, betalen hiervoor aan de ratingbureaus, wat kritiek kan oproepen op de objectiviteit. * **Kennis van de markt:** Een grondige analyse van jaarrekeningen, bedrijfsinformatie in gespecialiseerde pers en het volgen van ratingbureaus zijn essentieel om risico's in te schatten. > **Tip:** Begrijp het verschil tussen couponrendement en effectief rendement. Couponrendement is het vaste rentepercentage van de obligatie, terwijl het effectief rendement rekening houdt met de aankoopprijs en de resterende looptijd van de obligatie. > **Voorbeeld:** Als de marktrente stijgt nadat een obligatie is uitgegeven, zal de koers van die obligatie op de secundaire markt dalen, omdat nieuwe obligaties een hogere couponrente zullen bieden. Omgekeerd, als de marktrente daalt, zal de koers van bestaande obligaties stijgen. --- # Financiering van bedrijven en overheid Dit onderdeel behandelt de diverse financieringsbronnen voor zowel bedrijven als de overheid, variërend van kortlopende kredieten tot langlopende leningen en aandelen. ### 2.1 Definitie en indeling financiële markten Financiële markten zijn markten waar effecten worden verhandeld, waarbij de rente fungeert als de prijs die vraag naar en aanbod van geld samenbrengt. Banken spelen hierin een cruciale rol door vraag en aanbod te matchen en als intermediair op te treden. De winst van banken wordt vaak gegenereerd uit de 'spread', het verschil tussen de aan- en verkoopprijzen. Financiële markten kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld: * **Openbaarheid:** * **Openbare markt:** Gestandaardiseerde effecten die breed verhandelbaar zijn en daardoor een hoge liquiditeit hebben. * **Onderhandse markt:** Contracten op naam, vaak niet-liquide en minder breed verhandelbaar. * **Looptijd:** * **Geldmarkt:** Effecten met een korte looptijd, doorgaans korter dan één jaar. * **Kapitaalmarkt:** Effecten met een lange looptijd, langer dan één jaar. * **Type effect:** * **Primaire markt (emissiemarkt):** De markt waar nieuwe effecten voor het eerst worden uitgegeven. * **Secundaire markt:** De markt waar bestaande effecten worden doorverkocht. * **Marktpartijen:** * Grote marktpartijen zoals banken, overheden, grote bedrijven en institutionele beleggers. De rentevoeten op de geldmarkt, zoals de Euribor 3 maanden en de €STR (EURO Short-Term Rate), worden beïnvloed door het monetaire beleid van de Europese Centrale Bank (ECB), internationale geldstromen, het vertrouwen tussen financiële instellingen en fundamentele economische ontwikkelingen. De kapitaalmarkt kent ook referentierentevoeten, zoals de OLO-rente voor langlopende staatsobligaties. ### 2.2 Financiering van bedrijven Bedrijven kunnen op verschillende manieren financiering aantrekken, zowel op korte als op lange termijn. De 'gulden financieringsregel' stelt dat kapitaaluitgaven idealiter gefinancierd worden met langlopende middelen en lopende uitgaven met kortlopende middelen. #### 2.2.1 Kortlopende financiering * **Kaskrediet:** Een flexibele vorm van kredietverlening door banken, waarbij bedrijven tot een bepaald limiet kunnen opnemen. * **Straight loan:** Een lening met een vaste looptijd en aflossingsschema, vaak goedkoper dan een kaskrediet maar minder flexibel. * **Factoring:** Bedrijven kunnen hun openstaande facturen (tegoed) verkopen aan een factoringmaatschappij. Dit biedt direct liquiditeit en de factoringmaatschappij neemt het debiteurenbeheer over. * **Endosseren aan de bank:** Het overdragen van een wissel of cheque aan een bank, waarbij de bank een voorschot verstrekt. #### 2.2.2 Langlopende financiering * **Investeringskrediet:** Een lening verstrekt door financiële instellingen voor specifieke investeringen, met een langere looptijd. * **Leasing:** Het huren van activa (zoals machines of voertuigen) voor een langere periode, waarbij de gebruiker periodiek een vergoeding betaalt. * **Obligaties:** * **Definitie:** Een langlopende lening die wordt uitgegeven door een bedrijf of overheid. De obligatiehouder verstrekt kapitaal en heeft recht op periodieke rentebetalingen (coupons) en terugbetaling van de hoofdsom op de vervaldag. * **Uitgifte:** Obligaties worden uitgegeven op de primaire markt, vaak tegen een uitgifteprijs van 100% van de nominale waarde (a pari). Ze kunnen echter ook boven pari (boven de nominale waarde) of onder pari (onder de nominale waarde) worden uitgegeven, afhankelijk van de marktomstandigheden en de kredietwaardigheid van de uitgever. * **Koersvorming (secundaire markt):** De waarde van een obligatie op de secundaire markt schommelt als gevolg van rentewijzigingen en het debiteurenrisico. Rentewijzigingen hebben een inverse relatie met de obligatiekoers: als de marktrente stijgt, dalen de koersen van bestaande obligaties met een lagere rente, en vice versa. * **Debiteurenrisico:** Het risico dat de uitgever van de obligatie niet aan zijn betalingsverplichtingen kan voldoen. Dit risico wordt ingeschat door kredietbeoordelingsbureaus (ratingbureaus) zoals Standard & Poor's, Moody's en Fitch. Een hoger risico leidt tot een hogere rentevoet die de belegger eist. * **Roerende voorheffing:** Op de ontvangen rente en dividenden is in veel gevallen roerende voorheffing verschuldigd, wat resulteert in een netto ontvangen bedrag na inhouding. Deze roerende voorheffing is vaak bevrijdend. * **Aandelen:** * **Definitie:** Een bewijs van deelname in het eigen vermogen van een vennootschap. Aandeelhouders hebben recht op een deel van de winst (dividend, indien uitgekeerd) en hebben stemrecht op de algemene vergadering. * **Primaire markt (IPO):** De eerste uitgifte van aandelen op de beurs (Initial Public Offering) waarbij het opgehaalde kapitaal naar de onderneming gaat. Kapitaalverhogingen gebeuren ook op de primaire markt. * **Secundaire markt:** De handel in bestaande aandelen tussen beleggers, zonder directe impact op de emittent. De liquiditeit van aandelen op de secundaire markt is een belangrijke factor. * **Beurzen:** Gereglementeerde markten waar aandelen verhandelbaar zijn, zoals Euronext in België en de NYSE in de VS. * **Beursindexen:** Een mandje van aandelen dat de prestaties van een bepaalde markt of sector weergeeft, zoals de Bel20 in België. ### 2.3 Financiering van de overheid De overheid financiert haar uitgaven voornamelijk via belastingen, maar kan ook lenen op de kapitaalmarkt. * **Staatsbon:** Een obligatie uitgegeven door de overheid, specifiek gericht op particulieren. Ze zijn doorgaans veilig en hebben een laag rendement. * **OLO (Obligation Linéaire Ostracisée):** Staatsobligaties uitgegeven voor professionele beleggers, vaak met een lange looptijd. De OLO-rente fungeert als een belangrijke referentierente op de kapitaalmarkt. ### 2.4 Algemene concepten * **Dematerialisatie:** Vanaf 1 januari 2014 worden effecten niet meer in fysieke vorm uitgegeven, maar als inschrijvingen op effectenrekeningen. Dit maakt de handel efficiënter en bemoeilijkt fiscale fraude. * **Depositogarantiestelsel:** Een stelsel dat spaargeld van rekeninghouders beschermt tot een bepaald maximum (in de EU 100.000 euro per persoon, per bank) bij faillissement van een bank. --- **Tip:** Begrijp de relatie tussen rentevoeten en de waarde van obligaties. Een stijgende marktrente leidt tot een dalende koers van reeds uitgegeven obligaties. **Tip:** Wees kritisch op ratingbureaus. Hun objectiviteit kan in twijfel worden getrokken omdat ze vaak betaald worden door de bedrijven die ze beoordelen. **Voorbeeld:** Een bedrijf dat zijn omzet in dollars heeft en een lening in euro's heeft, wordt geconfronteerd met valutarisico. Als de dollar daalt ten opzichte van de euro, zal het duurder worden om de euroschuld af te lossen. **Voorbeeld:** Een staatsschuld wordt gefinancierd door de uitgifte van obligaties. De rente die de staat betaalt, is afhankelijk van de kredietwaardigheid van het land. Landen met een hogere kredietwaardigheid kunnen goedkoper lenen. **Voorbeeld:** Wanneer een bedrijf een Initial Public Offering (IPO) doet, verkoopt het voor het eerst aandelen aan het publiek. Het geld dat hiermee wordt opgehaald, kan gebruikt worden voor expansie, onderzoek en ontwikkeling of het aflossen van schulden. --- # Belangrijke rentetarieven en hun bepaling Dit onderdeel gaat dieper in op specifieke rentetarieven, hun bepalende factoren en hun rol binnen de financiële markten. ### 3.1 Rentetarieven: definitie en kenmerken Rentetarieven vormen de prijs van geld op de financiële markten, waar de vraag naar en het aanbod van geld elkaar ontmoeten. Verschillende rentetarieven spelen een cruciale rol in de economie. #### 3.1.1 Belangrijke rentetarieven Twee belangrijke voorbeelden van kortetermijnrentetarieven die in de tekst worden genoemd, zijn: * **Euribor 3 maanden:** Dit is een referentierentevoet die de gemiddelde rente weergeeft waartegen een selectie van Europese banken elkaar geld kan lenen voor een periode van drie maanden. Een voorbeeldwaarde hiervan is 1,97 procent (op 4 juni 2025). * **€STR (EURO Short-Term Rate):** Dit is een dagelijkse referentierentevoet die de kosten van ongedekte geldleningen in euros weergeeft voor banken en andere financiële instellingen op de geldmarkt. Een voorbeeldwaarde hiervan is 2,172 procent (op 3 juni 2025) voor een looptijd van 1 dag. #### 3.1.2 Factoren die de hoogte van rentetarieven beïnvloeden De hoogte van rentetarieven, met name die op de geldmarkt zoals de Euribor, wordt beïnvloed door diverse factoren: * **Monetair beleid van de Europese Centrale Bank (ECB):** De ECB stelt de beleidsrentes vast, wat een directe impact heeft op de kosten voor banken om geld te lenen of te parkeren. * **Internationale geldstromen:** Grote stromen van kapitaal tussen landen kunnen de vraag naar en het aanbod van geld in een specifieke regio beïnvloeden, wat doorwerkt in de rentetarieven. * **Vertrouwen tussen financiële instellingen:** In tijden van economische onzekerheid of crises kan het vertrouwen tussen banken en andere financiële instellingen afnemen. Dit kan leiden tot een hogere risicopremie die banken eisen voor het uitlenen van geld aan elkaar, wat de rentetarieven opdrijft. * **Fundamentele economische ontwikkelingen:** Bredere economische factoren zoals inflatieverwachtingen, economische groei en werkloosheidscijfers spelen ook een rol in het bepalen van het algemene renteniveau. > **Tip:** Begrijpen welke factoren de rentetarieven beïnvloeden, is essentieel voor het analyseren van de kosten van financiering en de opbrengsten van beleggingen. ### 3.2 €STR: een gedetailleerde blik De €STR (EURO Short-Term Rate) is een belangrijke indicator op de geldmarkt. * **Definitie:** Het is de rente waartegen banken en andere financiële instellingen elkaar leningen verstrekken voor een looptijd van één dag. * **Toepassing:** De €STR is een cruciale referentierentevoet voor veel financiële producten en markten. > **Voorbeeld:** Een bank die 's avonds merkt dat ze te weinig liquide middelen heeft om aan de verplichtingen van de volgende dag te voldoen, kan zich richten tot andere banken op de markt om voor één dag geld te lenen tegen de €STR. ### 3.3 De geldmarkt versus de kapitaalmarkt De financiële markten kunnen worden opgedeeld op basis van de looptijd van de verhandelde instrumenten: * **Geldmarkt:** Hier worden effecten met een korte looptijd, doorgaans minder dan één jaar, verhandeld. De €STR en Euribor zijn typische rentetarieven die op de geldmarkt een rol spelen. * **Kapitaalmarkt:** Hier worden financiële instrumenten met een langere looptijd, meer dan één jaar, verhandeld. Dit omvat markten voor obligaties en aandelen. #### 3.3.1 De kapitaalmarkt en referentierentevoeten Op de kapitaalmarkt fungeren bepaalde rentetarieven als referentiepunten. * **OLO-rente:** De OLO (Obligation Linéaire) is een staatslening uitgegeven door de Belgische staat. De rente op deze obligaties, zoals de 10-jarige OLO-rente van 3,05 procent (op 4 juni 2025), wordt vaak gebruikt als een benchmark voor langetermijnrente op de Belgische markt. ### 3.4 De bepaling van het effectief rendement op obligaties Bij het beoordelen van obligaties is het onderscheid tussen bruto en netto rendement belangrijk, mede door de impact van belastingen. * **Bruto actuarieel rendement:** Dit is het rendement op een obligatie vóór aftrek van belastingen. * **Netto actuarieel rendement:** Dit is het rendement na aftrek van belastingen, zoals de roerende voorheffing. Het netto rendement ligt altijd lager dan het bruto rendement. > **Tip:** Het verschil tussen bruto en netto rendement is cruciaal bij het vergelijken van beleggingsproducten, omdat het netto bedrag het daadwerkelijk beschikbare rendement vertegenwoordigt. #### 3.4.1 Roerende voorheffing In België is op de meeste dividenden en intresten die men ontvangt een roerende voorheffing verschuldigd. Sinds 1 januari 2017 bedraagt dit tarief 30 procent. De bank of onderneming die de betalingen verricht, stort deze roerende voorheffing door aan de fiscus. Het ontvangen bedrag is dan netto, en deze roerende voorheffing is "bevrijdend", wat betekent dat er geen verdere belastingen op deze inkomsten verschuldigd zijn en ze niet op de belastingaangifte vermeld moeten worden. #### 3.4.2 Obligatiekoersen en marktrente De koers van een obligatie op de secundaire markt wordt beïnvloed door rentewijzigingen. * **Verkoop a pari:** De obligatie wordt verhandeld tegen de nominale waarde (koers = 100 procent van de nominale waarde). * **Verkoop onder pari:** De obligatie wordt verhandeld tegen een koers lager dan de nominale waarde. Dit gebeurt doorgaans als de marktrente hoger is dan de couponrente van de obligatie. * **Verkoop boven pari:** De obligatie wordt verhandeld tegen een koers hoger dan de nominale waarde. Dit gebeurt doorgaans als de marktrente lager is dan de couponrente van de obligatie. > **Voorbeeld:** Als de marktrente stijgt nadat een obligatie met een vaste couponrente is uitgegeven, wordt de bestaande obligatie met zijn lagere couponrente minder aantrekkelijk. Beleggers zullen bereid zijn minder te betalen voor deze obligatie, waardoor de koers onder pari zakt. ### 3.5 Het debiteurenrisico en de bepaling van rente Het risico dat een schuldenaar zijn verplichtingen niet kan nakomen (debiteurenrisico) heeft een directe impact op de rentevoet die wordt geëist. * **Inschatting van risico:** Beleggers schatten dit risico in via eigen analyse van jaarrekeningen, informatie uit gespecialiseerde pers en ratings van bureaus zoals Standard & Poor's, Moody's en Fitch. * **Invloed op rente:** Een hoger risico op faillissement van de uitgever van een obligatie zal ertoe leiden dat beleggers een hogere rentevoet eisen om het extra risico te compenseren. ### 3.6 Aandelenmarkten en hun rendement Naast obligaties zijn aandelen een belangrijk financieel instrument. De waarde van aandelen kan aanzienlijk fluctueren, wat leidt tot potentiële meerwaarden. * **Meerwaarde:** De meerwaarde op aandelen vertegenwoordigt het verschil tussen de verkoopprijs en de aankoopprijs. * **Dividend:** Aandeelhouders hebben, bij winstuitkering, recht op een deel van de winst in de vorm van dividend. * **Primaire vs. secundaire markt:** * Op de **primaire markt** worden aandelen voor het eerst uitgegeven (IPO - Initial Public Offering) en gaat de opbrengst naar de emittent. * Op de **secundaire markt** worden bestaande aandelen doorverkocht, wat geen directe impact heeft op de emittent, maar wel de liquiditeit en prijsvorming beïnvloedt. ### 3.7 Kritiek op ratingbureaus Er bestaat kritiek op ratingbureaus omdat zij betaald worden door de bedrijven die zij beoordelen, wat vragen oproept over hun objectiviteit. Het spreekwoord "Wiens brood men eet, diens woord men spreekt" illustreert deze potentiële belangenverstrengeling. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Financiële markt | Een markt waar financiële instrumenten zoals effecten verhandeld worden, waarbij de prijs van geld wordt bepaald door de rentevoet. | | Rentevoet | De prijs van geld, uitgedrukt als een percentage van het geleende bedrag, die bepaald wordt door de vraag en het aanbod op de financiële markten. | | Intermediatiefunctie | De rol van financiële instellingen, zoals banken, om vraag en aanbod op de financiële markten samen te brengen en zo transacties te faciliteren. | | Openbare markt | Een type financiële markt waar transacties openbaar en gestandaardiseerd zijn, wat doorgaans leidt tot een hogere liquiditeit. | | Onderhandse markt | Een financiële markt waar transacties niet-gestandaardiseerd zijn en onderling worden onderhandeld tussen partijen, wat resulteert in lagere liquiditeit. | | Geldmarkt | De markt voor financiële instrumenten met een korte looptijd, doorgaans minder dan een jaar, gekenmerkt door hogere liquiditeit en lagere risico's. | | Kapitaalmarkt | De markt voor financiële instrumenten met een lange looptijd, doorgaans meer dan een jaar, die gebruikt worden voor langdurige investeringen en financieringen. | | Primaire markt | De markt waar nieuwe effecten voor het eerst worden uitgegeven en verkocht, waardoor de opbrengst rechtstreeks naar de emittent gaat. | | Secundaire markt | De markt waar reeds uitgegeven effecten tussen beleggers worden verhandeld, zonder directe betrokkenheid van de oorspronkelijke emittent. | | Obligatie | Een langlopende lening die wordt uitgegeven door een bedrijf of overheid aan investeerders, waarbij de obligatiehouder recht heeft op rentebetalingen en terugbetaling van het nominale bedrag op de vervaldag. | | Aandeel | Een bewijs van mede-eigendom in een vennootschap, dat recht geeft op een deel van de winst (dividend) en stemrecht in de algemene vergadering. | | Euribor | Een dagelijkse referentierentevoet voor de euro, die de gemiddelde rente weerspiegelt waartegen banken in Europa elkaar geld lenen op de interbancaire markt voor verschillende looptijden. | | €STR (EURO Short-Term Rate) | Een referentierentevoet die de kosten van ongedekte geldleningen in euro's op de geldmarkt voor banken weergeeft, berekend op basis van transacties op één dag. | | Roerende voorheffing | Een belasting die ingehouden wordt op bepaalde inkomsten zoals dividenden en interesten, die door de uitbetalende instantie aan de fiscus wordt gestort. | | Couponrendement | Het jaarlijkse rentepercentage dat een obligatie uitkeert ten opzichte van de nominale waarde, exclusief de koerswinsten of -verliezen. | | Effectief rendement | Het totale rendement van een obligatie, rekening houdend met zowel de couponbetalingen als de koerswinsten of -verliezen bij verkoop vóór de vervaldag. | | Debiteurenrisico | Het risico dat een schuldenaar (debiteur) zijn financiële verplichtingen niet nakomt, wat kan leiden tot financiële verliezen voor de schuldeiser. | | Ratingbureaus | Onafhankelijke instanties die de kredietwaardigheid van bedrijven en overheden beoordelen en hieraan een rating toekennen, wat investeerders helpt bij hun beleggingsbeslissingen. | | IPO (Initial Public Offering) | De eerste keer dat aandelen van een particulier bedrijf publiekelijk worden aangeboden en verhandeld op de beurs, wat kapitaalverhoging voor het bedrijf mogelijk maakt. | | Beursindex | Een statistische maatstaf die de prestaties van een geselecteerde groep aandelen op de beurs volgt, en die dient als indicator voor de algemene marktontwikkeling. | | Staatsbon | Een door de overheid uitgegeven obligatie, vaak bestemd voor particuliere beleggers, met een specifieke looptijd en een gegarandeerd rendement, beschouwd als een veilige belegging. | | OLO (Obligatie van de lineaire overheid) | Een langlopende schuldinstrument uitgegeven door de Belgische staat, die wordt verhandeld op de kapitaalmarkt en fungeert als referentierentevoet voor de overheid. | | Depositogarantiestelsel | Een wettelijk mechanisme dat spaarders beschermt door een deel van hun tegoeden bij een failliete bank tot een bepaald maximum gegarandeerd terug te betalen. | | Dematerialisering | Het proces waarbij papieren financiële instrumenten worden vervangen door elektronische inschrijvingen op effectenrekeningen, wat de verhandeling vergemakkelijkt en fraude bemoeilijkt. | | Verkoop a pari | Het uitgeven of verhandelen van een effect tegen de nominale waarde ervan, zonder premie of korting. | | Verkoop onder pari | Het uitgeven of verhandelen van een effect tegen een prijs die lager is dan de nominale waarde, vaak als gevolg van een hogere marktrente of een toegenomen risico. | | Verkoop boven pari | Het uitgeven of verhandelen van een effect tegen een prijs die hoger is dan de nominale waarde, meestal wanneer de rente van het effect aantrekkelijker is dan de heersende marktrente. |

# Financiële analyse van liquiditeit De financiële analyse van liquiditeit onderzoekt of een onderneming over voldoende middelen beschikt om haar kortetermijnschulden tijdig te voldoen. ### 1.1 Nettobedrijfskapitaal (NBK) Het nettobedrijfskapitaal (NBK) is een cruciale indicator die aangeeft of een onderneming over voldoende langetermijnmiddelen beschikt om haar langetermijnactiva te financieren. #### 1.1.1 Berekening en interpretatie van NBK De berekening van NBK richt zich op de vraag of de onderneming voldoende vlottende activa heeft om de kortlopende schulden snel te kunnen aflossen. * **Positief nettobedrijfskapitaal:** Dit duidt op een overschot aan permanent vermogen ten opzichte van de langetermijnactiva. Dit betekent dat er voldoende kortetermijnactiva aanwezig zijn om de kortetermijnpassiva te voldoen, waardoor er geen liquiditeitstekort dreigt. * **Negatief nettobedrijfskapitaal:** Dit wijst op een tekort aan permanent vermogen ten opzichte van de vaste activa. De onderneming heeft onvoldoende kortetermijnactiva om de kortetermijnpassiva terug te betalen, wat een liquiditeitstekort kan veroorzaken. > **Tip:** Bij de interpretatie van het nettobedrijfskapitaal is het belangrijk om rekening te houden met de mogelijkheid van slecht verkoopbare of verouderde voorraden, of klanten die in financiële moeilijkheden verkeren. De grootte van het NBK moet daarom per sector en per onderneming geëvalueerd worden. #### 1.1.2 Behoefte aan nettobedrijfskapitaal De behoefte aan nettobedrijfskapitaal onderzoekt of de onderneming financiering nodig heeft vanuit haar exploitatie, hoe zij financiering gebruikt en hoe zij kan profiteren van automatische financiering door bedrijfspassiva. * **Bedrijfsactiva:** Deze omvatten onder andere voorraden, vorderingen korter dan één jaar, geldbeleggingen en liquide middelen, en overlopende rekeningen. Vorderingen langer dan één jaar behoren wel tot de vlottende activa, maar niet tot de beperkt vlottende activa. * **Bedrijfspassiva:** Deze omvatten financiële schulden korter dan één jaar, handelsschulden korter dan één jaar, overige schulden korter dan één jaar (exclusief dividenden) en overlopende rekeningen. De nettokaspositie (NKP) op korte termijn wordt berekend als: $$ \\text{NKP} = \\text{Geldbeleggingen en liquide middelen} - \\text{Financiële schulden } < 1 \\text{ jaar} $$ #### 1.1.3 Werkkapitaalbeheer Een efficiënt werkkapitaalbeheer streeft naar het minimaliseren van het aandeel van voorraden en vorderingen, het maximaliseren van het aandeel van leveranciersschulden, het beperken van vaste activa en het geven van de voorkeur aan schulden op lange termijn. Vanuit een rendabiliteitsperspectief worden vaste activa (investeringen) geprefereerd, en de keuze voor kort- of langlopende schulden hangt af van het gebruik en de kostprijs. ### 1.2 Cashconversiecyclus De cashconversiecyclus meet de behoefte aan nettobedrijfskapitaal in dagen en geeft aan hoe snel een onderneming cash genereert en of zij haar exploitatie autonoom kan financieren. Een kortere cashconversiecyclus betekent dat er sneller cash wordt gegenereerd. > **Example:** Grondstoffen in voorraad (van aankoop tot start productie): 30 dagen. Productie: 5 dagen. Afgewerkte producten in voorraad: 5 dagen. Klantenkrediet: 30 dagen. Leverancierskrediet: (45 dagen). De lengte van de cashconversiecyclus is dan: $30 + 5 + 5 + 30 - 45 = 25$ dagen. ### 1.3 Liquiditeitsratio's Diverse ratio's worden gebruikt om de liquiditeit te analyseren: * **Current ratio (kredietratio):** Deze ratio vergelijkt de totale activa met de totale passiva op korte termijn. Een vergelijking met andere ondernemingen en de sector is mogelijk. $$ \\text{Current ratio} = \\frac{\\text{Vlottende activa}}{\\text{Kortlopende schulden}} $$ * **Quick ratio (acid-test ratio):** Deze ratio is strikter dan de current ratio en sluit voorraden en soms ook overlopende rekeningen uit. $$ \\text{Quick ratio} = \\frac{\\text{Vlottende activa} - \\text{Voorraden}}{\\text{Kortlopende schulden}} $$ * **Rotatie van de voorraden en het aantal dagen voorraad:** Deze meten hoe snel de voorraden worden verkocht. Dit kan berekend worden op basis van een jaar van 365 dagen of 360 dagen. * Voor handelsgoederen, grond- en hulpstoffen: $$ \\text{Omloopsnelheid van de voorraad} = \\frac{\\text{Ingekochte goederen}}{\\text{Gemiddelde voorraad}} $$$$ \\text{Dagen voorraad} = \\frac{\\text{Gemiddelde voorraad}}{\\text{Ingekochte goederen}} \\times 365 \\text{ dagen} $$ * Voor afgewerkte producten, goederen in bewerking, bestellingen in uitvoering: $$ \\text{Omloopsnelheid van de voorraad} = \\frac{\\text{Kostprijs van de verkopen}}{\\text{Gemiddelde voorraad}} $$$$ \\text{Dagen voorraad} = \\frac{\\text{Gemiddelde voorraad}}{\\text{Kostprijs van de verkopen}} \\times 365 \\text{ dagen} $$ * **Rotatie van de handelsvorderingen en het aantal dagen klantenkrediet:** Deze meten hoe snel klanten hun facturen betalen. Dit kan berekend worden op basis van een jaar van 365 dagen of 360 dagen. $$ \\text{Omloopsnelheid van de vorderingen} = \\frac{\\text{Omzet (op krediet)}}{\\text{Gemiddelde handelsvorderingen}} $$$$ \\text{Dagen klantenkrediet} = \\frac{\\text{Gemiddelde handelsvorderingen}}{\\text{Omzet (op krediet)}} \\times 365 \\text{ dagen} $$ * **Rotatie van de handelsschulden en het aantal dagen leverancierskrediet:** Deze meten hoe snel de onderneming haar leveranciers betaalt. Dit kan berekend worden op basis van een jaar van 365 dagen of 360 dagen. $$ \\text{Omloopsnelheid van de schulden} = \\frac{\\text{Inkoop (op krediet)}}{\\text{Gemiddelde handelsschulden}} $$$$ \\text{Dagen leverancierskrediet} = \\frac{\\text{Gemiddelde handelsschulden}}{\\text{Inkoop (op krediet)}} \\times 365 \\text{ dagen} $$ * * * # Ratioanalyse van solvabiliteit De solvabiliteitsanalyse onderzoekt het vermogen van een onderneming om haar schulden op lange termijn terug te betalen. ### 2.1 Kernconcepten van solvabiliteit Solvabiliteit richt zich op de financiële stabiliteit van een onderneming over een langere periode. Het gaat hierbij niet enkel om de huidige financiële situatie, maar ook om de capaciteit om toekomstige verplichtingen na te komen. Dit omvat zowel de langetermijnfinanciering van de onderneming als de terugbetaling van op lange termijn aangegane schulden. ### 2.2 Belangrijke ratio's voor solvabiliteitsanalyse Er zijn verschillende ratio's die gebruikt kunnen worden om de solvabiliteit van een onderneming te beoordelen. De belangrijkste zijn: #### 2.2.1 Eigen vermogen ratio Deze ratio analyseert het aandeel van het eigen vermogen ten opzichte van het totale vermogen van de onderneming. Een hoger eigen vermogen indiceert over het algemeen een sterkere solvabiliteit, aangezien dit betekent dat een groter deel van de activa gefinancierd wordt door de eigen middelen van de aandeelhouders in plaats van door geleend geld. De formule voor de eigen vermogen ratio is: $$ \\text{Eigen vermogen ratio} = \\frac{\\text{Eigen vermogen}}{\\text{Totaal vermogen}} $$ **Tip:** Het is belangrijk om niet alleen naar de hoogte van het eigen vermogen te kijken, maar ook naar de samenstelling ervan. Bepaalde instrumenten, zoals achtergestelde leningen of achtergestelde schulden, kunnen door hun aard als 'quasi eigen vermogen' beschouwd worden, wat de solvabiliteit positief kan beïnvloeden. #### 2.2.2 Gearing ratio De gearing ratio (ook wel financiële hefboom genoemd) meet de verhouding tussen de financiële nettoschuld en het eigen vermogen. Het geeft aan hoeveel schuld er is per eenheid eigen vermogen. Een hogere gearing ratio impliceert een hogere financiële risicograad. De financiële nettoschuld wordt berekend als de som van de financiële schulden op korte en lange termijn, verminderd met de liquide middelen en kortetermijngeldbeleggingen. $$ \\text{Gearing ratio} = \\frac{\\text{Financiële nettoschuld}}{\\text{Eigen vermogen}} $$ waarbij: $$ \\text{Financiële nettoschuld} = \\text{Financiële schulden korte en lange termijn} - \\text{Liquide middelen en geldbeleggingen korte termijn} $$ #### 2.2.3 Schuldratio (Debt-to-EBITDA ratio) De schuldratio, in deze context de schuldratio ten opzichte van de EBITDA (Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation, and Amortization), geeft aan hoe lang het zou duren voor een onderneming om haar schulden af te betalen uit haar operationele winst voordat rente, belastingen, afschrijvingen en amortisatie in mindering worden gebracht. Een schuldratio van 3 wordt vaak beschouwd als een acceptabele bovengrens, hoewel dit sterk kan variëren per sector. $$ \\text{Schuldratio} = \\frac{\\text{Financiële nettoschuld}}{\\text{EBITDA}} $$ **Tip:** Deze ratio's moeten altijd worden geëvalueerd binnen de context van de specifieke sector waarin de onderneming actief is, en in vergelijking met concurrenten. Benchmarking is cruciaal voor een correcte interpretatie. ### 2.3 Toepassing op de case De analyse van de solvabiliteit wordt toegepast op de eindbalans van Fase 2 van de case-studie. Hierbij wordt gekeken naar de verhouding tussen het eigen vermogen en het totale vermogen, en de mate waarin de onderneming geleefd kapitaal inzet om haar activiteiten te financieren. De beoordeling van de solvabiliteit zal hierbij de resultaten van de eerder berekende ratio's integreren om een compleet beeld te krijgen van de financiële stabiliteit op lange termijn. * * * # Ratioanalyse van rendabiliteit De ratioanalyse van rendabiliteit onderzoekt hoe efficiënt een onderneming haar middelen inzet om winst te genereren, met aandacht voor verschillende winstmarges, de waardetoevoeging, en de impact van arbeid en kapitaal. ### 3.1 Algemeen overzicht van rendabiliteit Rendabiliteit is een cruciaal thema in de bedrijfseconomie, dat gericht is op het maximaliseren van de winst onder bepaalde voorwaarden. Het meet hoe goed de onderneming presteert in relatie tot de ingezette middelen. Het resultaat, of de winst, vertegenwoordigt de toegevoegde waarde voor de aandeelhouders. De "geldmachine" van de onderneming draait goed als de rendabiliteit hoog is. #### 3.1.1 Bedrijfsopbrengsten Bij de analyse van rendabiliteit is het belangrijk om een onderscheid te maken tussen de omzet en de bedrijfsopbrengsten. Waar mogelijk, dienen de recurrente bedrijfsopbrengsten, die ruimer zijn dan de omzet (rekeningen 70 tot en met 74), te worden gebruikt voor een completer beeld. ### 3.2 Toegevoegde waardemarge De toegevoegde waardemarge is een belangrijke indicator die de winstgevendheid van de kernactiviteiten van een onderneming weerspiegelt. Het toont het bedrag dat overblijft na aftrek van intermediair verbruik, en dient ter dekking van diverse kosten en winst. #### 3.2.1 Intermediair verbruik Intermediair verbruik omvat kosten die direct gerelateerd zijn aan de productie of aankoop van goederen en diensten die de onderneming doorverkoopt of verwerkt. Dit omvat met name de kosten van handelsgoederen (rekening 60) en de kosten van diensten en diverse goederen (rekening 61). #### 3.2.2 Doel en omvang van de toegevoegde waardemarge De toegevoegde waardemarge heeft als doel: * Dekking van de personeelskosten. * Dekking van de kosten van de vaste activa. * Dekking van interesten en dividenden. * Het behalen van winst. De omvang van de toegevoegde waardemarge is sterk afhankelijk van de sector waarin de onderneming actief is. Het is raadzaam om sectorgemiddelden te raadplegen voor benchmarking. ### 3.3 Arbeidsintensiteit en arbeidsproductiviteit Deze concepten meten de verhouding tussen de personeelskosten en de door de onderneming gecreëerde toegevoegde waarde, en omgekeerd, hoe productief het personeel is. #### 3.3.1 Berekening * **Arbeidsintensiteit:** De verhouding tussen de totale personeelskosten en de totale toegevoegde waarde, uitgedrukt in een percentage. $$ \\text{Arbeidsintensiteit} = \\frac{\\text{Personeelskosten}}{\\text{Toegevoegde waarde}} \\times 100% $$ * **Arbeidsproductiviteit:** De verhouding tussen de totale toegevoegde waarde en de totale personeelskosten, uitgedrukt in een percentage of factor. Een hogere arbeidsproductiviteit betekent dat het personeel meer waarde creëert ten opzichte van de kosten die het met zich meebrengt. $$ \\text{Arbeidsproductiviteit} = \\frac{\\text{Toegevoegde waarde}}{\\text{Personeelskosten}} \\times 100% $$ #### 3.3.2 Interpretatie Elke werknemer moet meer toegevoegde waarde creëren dan hij de onderneming kost. Een stijgende arbeidsintensiteit, gecombineerd met een dalende toegevoegde waarde per voltijdsequivalent (VTE), duidt op een afname van de arbeidsefficiëntie. Er is een direct verband tussen loon, de te creëren toegevoegde waarde en de verantwoordelijkheid. > **Tip:** Wees voorzichtig met algemene gemiddelden voor arbeidsproductiviteit. Zoek zelf sectorrapporten op en volg de actualiteit om de specifieke context van de onderneming te begrijpen. ### 3.4 Kapitaalintensiteit Dit concept kijkt naar de mate waarin materiële vaste activa (MVA) bijdragen aan de toegevoegde waarde. De investeringen in MVA hebben impact op de toegevoegde waarde, hoewel afschrijvingen betrekking hebben op zowel het lopende als voorgaande jaren. #### 3.4.1 Berekening * **Kapitaalintensiteit:** De verhouding tussen de afschrijvingen op materiële vaste activa en de totale toegevoegde waarde, uitgedrukt in een percentage. $$ \\text{Kapitaalintensiteit} = \\frac{\\text{Afschrijvingen op M.V.A.}}{\\text{Toegevoegde waarde}} \\times 100% $$ ### 3.5 Winstmarges: EBITDA en EBIT Deze marges meten de operationele winstgevendheid van een onderneming op verschillende niveaus. #### 3.5.1 EBITDA-marge De EBITDA (Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation, and Amortization) marge meet hoeveel bruto operationele winst wordt gegenereerd per honderd euro aan bedrijfsopbrengsten. Dit geeft een indicatie van de operationele rendabiliteit vóór de impact van financieringskosten, belastingen en afschrijvingen. $$ \\text{EBITDA-marge} = \\frac{\\text{EBITDA}}{\\text{Bedrijfsopbrengsten}} \\times 100% $$ #### 3.5.2 EBIT-marge De EBIT (Earnings Before Interest and Taxes) marge meet hoeveel operationele winst (bedrijfsresultaat) er wordt gerealiseerd per honderd euro aan bedrijfsopbrengsten, na aftrek van afschrijvingen en waardeverminderingen, maar vóór rentekosten en belastingen. $$ \\text{EBIT-marge} = \\frac{\\text{EBIT}}{\\text{Bedrijfsopbrengsten}} \\times 100% $$ > **Tip:** Een kleiner verschil tussen de EBITDA-marge en de EBIT-marge suggereert een relatief lage impact van afschrijvingen op de winstgevendheid. ### 3.6 Break-evenanalyse De break-evenanalyse bepaalt de prijs en/of verkochte hoeveelheid waarbij de onderneming quitte speelt, oftewel waarbij de opbrengsten gelijk zijn aan de kosten en het resultaat nul is. #### 3.6.1 Kostenindeling Een essentieel onderdeel van de break-evenanalyse is het onderscheid tussen vaste kosten (onafhankelijk van de productiehoeveelheid) en variabele kosten (afhankelijk van de productiehoeveelheid). #### 3.6.2 Kernconcepten * **Contributie (per eenheid):** Het verschil tussen de verkoopprijs per eenheid en de variabele kosten per eenheid. Dit bedrag draagt bij aan de dekking van de vaste kosten en de winst. $$ \\text{Contributie per eenheid} = \\text{Verkoopprijs per eenheid} - \\text{Variabele kosten per eenheid} $$ * **Contributiemarge:** De contributie per eenheid uitgedrukt als een percentage van de verkoopprijs. $$ \\text{Contributiemarge} = \\frac{\\text{Contributie per eenheid}}{\\text{Verkoopprijs per eenheid}} \\times 100% $$ * **Break-evenomzet:** Het omzetniveau dat minimaal behaald moet worden om alle vaste en variabele kosten te dekken. $$ \\text{Break-evenomzet} = \\frac{\\text{Totale vaste kosten}}{\\text{Contributiemarge}} $$ * **Break-evenafzet:** De hoeveelheid producten die verhandeld moet worden om bij een bepaalde verkoopprijs break-even te draaien. Het aantal eenheden moet altijd naar boven worden afgerond. $$ \\text{Break-evenafzet} = \\frac{\\text{Totale vaste kosten}}{\\text{Contributie per eenheid}} $$ * **Break-evenprijs:** Het prijsniveau dat aangehouden moet worden om bij een bepaalde verkochte hoeveelheid break-even te draaien. $$ \\text{Break-evenprijs} = \\frac{\\text{Totale kosten}}{\\text{Verkochte hoeveelheid}} $$ > **Tip:** Het correct identificeren van vaste en variabele kosten kan uitdagend zijn, met name voor rekeningen zoals diensten en diverse goederen (rekening 61 en 62). #### 3.6.3 Voorbeeld van break-evenberekening Stel, de vaste kosten bedragen 18.350,61 euro per jaar, de variabele kosten per broodje zijn 0,43 euro, en de verkoopprijs per broodje is 2,50 euro. * Contributie per eenheid = $2,50 - 0,43 = 2,07$ euro. * Contributiemarge = $\\frac{2,07}{2,50} \\times 100% = 82,80%$. * Break-evenomzet = $\\frac{18.350,61}{0,8280} \\approx 22.162,57$ euro. * Break-evenafzet = $\\frac{22.162,57}{2,50} \\approx 8.865,03$ eenheden. Afgerond naar boven: 8.866 eenheden. **Controle:** Bij 8.866 verkochte eenheden is de omzet $8.866 \\times 2,50 = 22.165$ euro. De totale variabele kosten zijn $8.866 \\times 0,43 = 3.812,38$ euro. De winst is dan $22.165 - 3.812,38 - 18.350,61 \\approx 2,01$ euro, wat nagenoeg nul is. ### 3.7 Operationele hefboom De operationele hefboom meet de gevoeligheid van het bedrijfsresultaat voor veranderingen in de omzet. Een hogere operationele hefboom betekent dat een kleine procentuele verandering in de omzet een grotere procentuele verandering in het resultaat veroorzaakt. Dit komt door de aanwezigheid van vaste kosten. ### 3.8 Sensitiviteitsanalyse De sensitiviteitsanalyse onderzoekt hoe veranderingen in bepaalde variabelen (zoals huurprijzen of kosten van handelsgoederen) de financiële resultaten of de break-evenpunten beïnvloeden. Hierbij worden verschillende scenario's bekeken: * **Normaal scenario:** Het meest waarschijnlijke scenario. * **Beste scenario ('best case'):** Onverwachte positieve gebeurtenissen. * **Slechtste scenario ('worst case'):** Onvoorziene tegenslagen. ### 3.9 Rendabiliteit op de totale activa (ROA) De rendabiliteit op de totale activa meet hoeveel winst een onderneming genereert ten opzichte van de totale ingezette middelen (activa). $$ \\text{ROA} = \\frac{\\text{Winst na belastingen}}{\\text{Totale activa}} \\times 100% $$ ### 3.10 Rendement op eigen vermogen (REV) Het rendement op eigen vermogen meet hoeveel winst de middelen van de aandeelhouders genereren, vóór of na aftrek van belastingen. $$ \\text{REV} = \\frac{\\text{Winst na belastingen}}{\\text{Eigen vermogen}} \\times 100% $$ ### 3.11 Financiële hefboom De financiële hefboom analyseert het verband tussen de rendabiliteit op de totale activa (RTV) en het rendement op het eigen vermogen (REV). #### 3.11.1 Voorwaarden en impact Een positieve financiële hefboom treedt op wanneer het rendement op vreemd vermogen hoger is dan de rentevoet van het vreemd vermogen, waardoor het rendement op het eigen vermogen wordt verhoogd. * **Positieve financiële hefboom:** Als de gemiddelde rente op het vreemd vermogen lager is dan de rendabiliteit op de totale activa, zal het rendement op het eigen vermogen stijgen. * **Negatieve financiële hefboom:** Als de gemiddelde rente op het vreemd vermogen hoger is dan de rendabiliteit op de totale activa, zal het rendement op het eigen vermogen dalen. > **Tip:** Een hoge schuldgraad kan leiden tot solvabiliteitsproblemen. Een gezond evenwicht tussen eigen en vreemd vermogen is essentieel. #### 3.11.2 Verhoging van de rendabiliteit Rendabiliteit kan worden verhoogd door: * De winstmarge te vergroten. * De activa sneller te laten roteren. * De schuldgraad strategisch te verhogen (financiële hefboom). * Het toepassen van het Dupont-schema. ### 3.12 Kasstroomanalyse De kasstroomanalyse overzicht de werkelijke inkomsten en uitgaven in geldtermen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen: * **Kosten die geen uitgaven zijn:** Zoals afschrijvingen. * **Opbrengsten die (nog) geen inkomsten zijn:** Zoals verkopen met uitstel van betaling. #### 3.12.1 Kasstroom uit operationele activiteiten Deze kasstroom omvat het resultaat na belasting, gecorrigeerd voor niet-kaskosten en niet-kasopbrengsten, en wijzigingen in voorraden, handelsvorderingen en handelsschulden. #### 3.12.2 Kasstroom uit investeringen Dit betreft investeringen (-) en desinvesteringen (+), wat resulteert in de 'free cashflow'. #### 3.12.3 Kasstroom uit financieringen Deze component omvat nieuwe financiële schulden (+), aflossing van financiële schulden (-), dividenden (-), kapitaalverhogingen (+) of kapitaalverminderingen (-), en inkoop van eigen aandelen. ### 3.13 Investeringsanalyse (Capital Budgeting) Capital budgeting richt zich op investeringsuitgaven (CAPEX) en gebruikt 'free cashflows' om de rentabiliteit van investeringen te beoordelen. #### 3.13.1 Terugverdientijd (Payback Period) De terugverdientijd is de periode die nodig is om de oorspronkelijke investeringsuitgave terug te verdienen uit de operationele kasstromen. Voor jaarlijks gelijke cashflows: $$ \\text{Terugverdientijd} = \\frac{\\text{Initiële investering}}{\\text{Jaarlijkse cashflow na belasting}} $$ Bij jaarlijks verschillende cashflows moet de cumulatieve cashflow per periode worden berekend. #### 3.13.2 Rendabiliteit van de investering (ROI) De ROI meet de procentuele cashflow ten opzichte van de initiële investeringsuitgave over de looptijd van de investering. $$ \\text{ROI} = \\frac{\\text{Gemiddelde jaarlijkse cashflow na belasting}}{\\text{Initiële investering}} \\times 100% $$ #### 3.13.3 Actualisatie van toekomstige kasstromen Toekomstige kasstromen worden verdisconteerd naar hun contante waarde met behulp van een verdisconteringsrente. Deze rente wordt bepaald door de financieringswijze (OLO-rente + risicopremie voor eigen vermogen, rente op lening voor vreemd vermogen, of een gewogen gemiddelde zoals de WACC). * **Vooruitrekenen:** Toekomstige waarde wordt berekend met $V\_{futuur} = V\_{nu} \\times (1+i)^n$. * **Terugrekenen (verdisconteren):** Contante waarde wordt berekend met $V\_{nu} = \\frac{V\_{futuur}}{(1+i)^n}$. #### 3.13.4 Net Present Value (NPV) De Net Present Value (NPV) is de som van de verdisconteerde toekomstige kasstromen minus de initiële investering. Een positieve NPV duidt op een winstgevende investering. $$ \\text{NPV} = \\sum\_{t=1}^{n} \\frac{CF\_t}{(1+r)^t} - I\_0 $$ Waarbij: * $CF\_t$ = Cashflow in periode $t$ * $r$ = Verdisconteringsvoet * $n$ = Looptijd van de investering * $I\_0$ = Initiële investering > **Tip:** Een negatieve NPV suggereert dat de investering niet rendabel is bij de gehanteerde verdisconteringsvoet. Mogelijke acties omvatten het verlagen van de investeringskosten, het verhogen van de verwachte kasstromen, of het verlagen van de financieringskosten. * * * # Investeringsanalyse Dit onderwerp richt zich op de analyse van investeringen, inclusief kapitaalbudgettering, terugverdientijd, rendement op investering (ROI) en de actualisatie van toekomstige kasstromen (net present value). ## 4.1 Kapitalbudgettering en investeringsbeslissingen Kapitalbudgettering, of \_capital budgeting, omvat het proces van het plannen en beheren van investeringsuitgaven (\_Capital Expenditures of CAPEX). Het doel is om te bepalen welke investeringen waarde toevoegen aan de onderneming. Hierbij worden veelal vrije kasstromen (\_Free Cashflows) gebruikt, die de kasstromen uit operaties en investeringen vertegenwoordigen. Bij de analyse is het cruciaal om te focussen op de incrementele kasstromen: de extra inkomsten, besparingen en/of uitgaven die direct voortvloeien uit de investering. ### 4.1.1 Terugverdientijd De terugverdientijd is een methode om de periode te bepalen die nodig is om een initiële investeringsuitgave terug te verdienen uit de gegenereerde kasstromen van die investering. * **Formule bij jaarlijks gelijke kasstromen:**$$ \\text{Terugverdientijd} = \\frac{\\text{Initiële Investering}}{\\text{Jaarlijkse Kasstroom}} $$ * **Terugverdientijd bij jaarlijks verschillende kasstromen:** Dit vereist een cumulatieve optelling van de jaarlijkse kasstromen totdat deze de initiële investering evenaren of overschrijden. > **Voorbeeld:** Een investering van 30.000 euro met een jaarlijkse kasstroom na belasting van 6.000 euro heeft een terugverdientijd van 5 jaar ($30.000 / 6.000$). Bij verschillende jaarlijkse kasstromen (bijvoorbeeld: jaar 1: 6.000, jaar 2: 6.600, jaar 3: 5.760, jaar 4: 7.986, jaar 5: 8.784,60 euro) kan de terugverdientijd worden berekend door de cumulatieve kasstromen op te tellen. Na 4 jaar is er 26.346 euro terugverdiend. Het resterende bedrag is $30.000 - 26.346 = 3.654$ euro. Dit wordt dan verdeeld over de kasstroom van jaar 5: $3.654 / 8.784,60 \\approx 0,416$ jaar. Dit komt neer op ongeveer 152 dagen ($0,416 \\times 365$ dagen). De totale terugverdientijd is dan 4 jaar en 152 dagen. ### 4.1.2 Rendement op investering (ROI) Het rendement op investering (ROI) meet de procentuele winstgevendheid van een investering ten opzichte van de oorspronkelijke investeringsuitgave. * **Formule:**$$ \\text{ROI} = \\frac{\\text{Gemiddelde Jaarlijkse Kasstroom Na Belasting}}{\\text{Initiële Investering}} \\times 100% $$ > **Voorbeeld:** Bij een investering van 30.000 euro en een gemiddelde jaarlijkse kasstroom na belasting van 6.000 euro, is de ROI 20% ($6.000 / 30.000$). Bij de eerdere voorbeeld met verschillende kasstromen is de gemiddelde jaarlijkse kasstroom $7.026,12$ euro. De ROI is dan $7.026,12 / 30.000 \\approx 23,4%$. ## 4.2 Actualisatie van toekomstige kasstromen Het actualiseren, of verdisconteren, van toekomstige kasstromen is essentieel om hun huidige waarde te bepalen. Dit houdt rekening met het tijdskarakter van geld, wat betekent dat geld vandaag meer waard is dan dezelfde hoeveelheid geld in de toekomst vanwege inflatie en potentiële rendementen. ### 4.2.1 Verdisconteringsrente De verdisconteringsrente (\_discount rate) is cruciaal voor het actualiseren van kasstromen. De keuze van deze rente hangt af van de financieringswijze van de investering: * **Financiering met eigen vermogen:** De rente op staatsobligaties (\_OLO-rente in België) plus een risicopremie. Deze premie compenseert voor het extra risico omdat de terugbetaling bij eigen vermogen niet gegarandeerd is. * **Financiering met vreemd vermogen:** De rente op de lening. * **Gemengde financiering:** Een gewogen gemiddelde van de kosten van eigen en vreemd vermogen, bekend als de \_weighted average cost of capital (WACC). ### 4.2.2 Tijdsawaarde van geld * **Vooruitrekenen:** Geld dat men op een bepaald moment in de toekomst ontvangt, wordt vermenigvuldigd met $(1+i)^n$, waarbij $i$ de rentevoet is en $n$ het aantal periodes. $$ \\text{Toekomstige Waarde} = \\text{Huidige Waarde} \\times (1+i)^n $$ * **Terugrekenen (Verdisconteren):** Geld dat men in de toekomst verwacht te ontvangen, wordt gedeeld door $(1+i)^n$ om de huidige waarde te bepalen. $$ \\text{Huidige Waarde} = \\frac{\\text{Toekomstige Waarde}}{(1+i)^n} $$ > **Voorbeeld:** U krijgt vandaag 5.000 euro aangeboden, of 7.500 euro over 10 jaar. De geschatte spaarrente is 5% per jaar. > > * \_Vooruitrekenen: 5.000 euro aan 5% over 10 jaar is $5.000 \\times (1,05)^{10} \\approx 8.144,47$ euro. Dit is meer dan de 7.500 euro die over 10 jaar wordt aangeboden. > > * \_Terugrekenen (Verdisconteren): 7.500 euro over 10 jaar, verdisconteerd tegen 5%, is $7.500 / (1,05)^{10} \\approx 4.604,35$ euro. Dit is minder dan de 5.000 euro die u vandaag kunt ontvangen. Conclusie: De 5.000 euro vandaag is financieel aantrekkelijker. > ### 4.2.3 Net Present Value (NPV) De Net Present Value (NPV), of Netto Contante Waarde (NCW), is een cruciaal criterium voor investeringsanalyse. Het vertegenwoordigt het verschil tussen de huidige waarde van alle toekomstige kasstromen gegenereerd door een investering en de initiële investeringsuitgave. * **Formule:**$$ \\text{NPV} = \\sum\_{t=0}^{n} \\frac{CF\_t}{(1+i)^t} - \\text{Initiële Investering} $$ Waarbij: * $CF\_t$ = Kasstroom in periode $t$ * $i$ = Verdisconteringsvoet (discount rate) * $n$ = Levensduur van de investering * **Beslissingsregel:** * Als $NPV > 0$: De investering wordt verwacht winstgevend te zijn en waarde toe te voegen. * Als $NPV = 0$: De investering genereert precies voldoende om de kosten te dekken en de vereiste rendementsvoet te behalen. * Als $NPV < 0$: De investering wordt verwacht verliesgevend te zijn en waarde te vernietigen. > **Toepassing op Case (Fase 1):** Investering gebouw: 300.000 euro, looptijd 20 jaar. Verwachte jaarlijkse omzetstijging: 20.000 euro (voor belasting). Belastingvoet: 40%. > > * \_Kasstroom vóór belasting: 20.000 euro > > * \_Belasting: $20.000 \\times 40% = 8.000$ euro > > * \_Kasstroom na belasting: $20.000 - 8.000 = 12.000$ euro. > > > Stel de verdisconteringsvoet is 2,6%. De som van de verdisconteerde kasstromen over 20 jaar is 277.972,39 euro. > > * \_NPV: $277.972,39 - 300.000,00 = -22.027,61$ euro. > > > **Conclusie:** De NPV is negatief, wat betekent dat deze investering op basis van deze aannames niet rendabel is. ### 4.2.4 Mogelijke Acties bij een Negatieve NPV Wanneer een investering een negatieve NPV oplevert, kunnen verschillende acties worden overwogen: * **Kosten reduceren:** Onderzoeken of het mogelijk is om een goedkoper gebouw aan te kopen of de initiële investeringsuitgave te verlagen. Bijvoorbeeld, om een NPV van nul te bereiken met een verdisconteerde waarde van 277.615 euro, zou de maximale investeringsuitgave 277.615 euro mogen bedragen. * **Kasstromen verhogen:** Nagaan of de verwachte kasstromen kunnen worden verhoogd. Om een NPV van nul te bereiken met een verdisconteerde waarde van 277.972,39 euro en een verdisconteringsfactor van 15,243 (voor 20 jaar tegen 2,6%), zou de minimale jaarlijkse kasstroom na belasting 19.426 euro moeten bedragen (in plaats van 18.000 euro uit de formule: $300.000 / 15,243 \\approx 19.700$ euro, met een bijhorende belastingcorrectie). * **Financieringskost verlagen:** Proberen de verdisconteringsvoet te verlagen. * \_Interne Rendementsvoet (IRR): De rentevoet waarbij de NPV exact nul is. Dit kan berekend worden met financiële functies (bijvoorbeeld de `IR` functie in Excel). In het voorbeeld is de maximale aanvaardbare rentevoet (IRR) 2,137%, wat lager is dan de gebruikte 2,6%. ### 4.2.5 Vergelijking met Andere Methoden * **Terugverdientijd (Payback Period):** Een snelle indicator, maar negeert kasstromen na de terugverdienperiode en houdt geen rekening met de tijdswaarde van geld. In het voorbeeld is de terugverdientijd minder dan 20 jaar, wat als positief wordt beschouwd, maar dit is onvoldoende voor een investeringsbeslissing. * **Rendement op Investering (ROI):** Geeft een percentage rendement, maar negeert eveneens de timing van de kasstromen. * **Net Present Value (NPV):** De meest robuuste methode omdat het rekening houdt met de tijdswaarde van geld en alle toekomstige kasstromen meeneemt, wat leidt tot de meest betrouwbare beslissingsondersteuning voor investeringen. * * * ## Veelgemaakte fouten om te vermijden * Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens * Let op formules en belangrijke definities * Oefen met de voorbeelden in elke sectie * Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Nettobedrijfskapitaal (NBK) | Het nettobedrijfskapitaal geeft weer of een onderneming voldoende middelen op lange termijn heeft om de activa op lange termijn te financieren, en of er voldoende kortetermijnactiva zijn om kortlopende schulden terug te betalen. | | Liquiditeitstekort | Een liquiditeitstekort dreigt wanneer een onderneming onvoldoende permanent vermogen heeft ten opzichte van de vaste activa en onvoldoende kortetermijnactiva om de kortetermijnpassiva terug te betalen. | | Cashconversiecyclus | De cashconversiecyclus, uitgedrukt in dagen, geeft weer hoe snel een onderneming cash genereert vanuit haar exploitatie en of zij in staat is deze autonoom te financieren. | | Current ratio | De current ratio is een financiële ratio die de verhouding tussen de kortlopende activa en de kortlopende passiva weergeeft en kan vergeleken worden met andere ondernemingen of sectoren. | | Quick ratio | De quick ratio is een liquiditeitsratio die de verhouding tussen de liquide activa (exclusief voorraden en overlopende rekeningen) en de kortlopende passiva weergeeft. | | Solvabiliteit | Solvabiliteit is het vermogen van een onderneming om haar schulden op lange termijn terug te betalen, wat geanalyseerd wordt door te kijken naar het aandeel van het eigen vermogen en de verhouding tussen financiële nettoschuld en EBITDA. | | Gearing ratio | De gearing ratio is de verhouding tussen de financiële nettoschuld en het eigen vermogen, en geeft een indicatie van de financiële hefboomwerking van een onderneming. | | Schuldratio | De schuldratio meet de verhouding tussen de financiële nettoschuld en de EBITDA (Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation, and Amortization), waarbij een schuldratio van 3 vaak als aanvaardbaar maximum wordt beschouwd. | | Rendabiliteit | Rendabiliteit is het vermogen van een onderneming om winst te maken door de ingezette middelen, gemeten aan de hand van diverse ratio's zoals de toegevoegde waardemarge en winstmarges. | | Toegevoegde waardemarge | De toegevoegde waardemarge geeft aan in welke mate de personeelskosten, de kosten van vaste activa en renten en dividenden gedekt worden door de toegevoegde waarde, en of er winst wordt behaald. | | Arbeidsintensiteit | Arbeidsintensiteit meet het aandeel van de personeelskosten ten opzichte van de toegevoegde waarde, en geeft een indicatie van hoe efficiënt arbeid wordt ingezet in de productie. | | Arbeidsproductiviteit | Arbeidsproductiviteit meet de hoeveelheid toegevoegde waarde die wordt gecreëerd per werknemer of per euro aan personeelskosten, wat aangeeft hoe productief het personeel is. | | Kapitaalintensiteit | Kapitaalintensiteit meet de mate waarin een onderneming afhankelijk is van kapitaalintensieve activa, zoals materiële vaste activa, in verhouding tot de gecreëerde toegevoegde waarde. | | EBITDA-marge | De EBITDA-marge geeft aan hoeveel brutobedrijfsresultaat (EBITDA) er wordt gegenereerd per 100 euro aan bedrijfsopbrengsten, en meet de operationele winstgevendheid. | | EBIT-marge | De EBIT-marge geeft aan hoeveel bedrijfsresultaat (EBIT) er wordt gegenereerd per 100 euro aan bedrijfsopbrengsten, na aftrek van niet-kaskosten zoals afschrijvingen. | | Break-evenanalyse | De break-evenanalyse bepaalt bij welke prijs of verkochte hoeveelheid een onderneming haar totale kosten (vaste en variabele) dekt en dus geen winst of verlies maakt (resultaat = 0). | | Contributie | Contributie is het bedrag dat per verkochte eenheid overblijft van de verkoopprijs na aftrek van de variabele kosten, en dat gebruikt wordt om de vaste kosten te dekken. | | Operationele hefboom | De operationele hefboom meet hoe gevoelig het bedrijfsresultaat is voor veranderingen in de omzet, voornamelijk bepaald door de verhouding tussen vaste en variabele kosten. | | Sensitiviteitsanalyse | Sensitiviteitsanalyse onderzoekt hoe veranderingen in bepaalde variabelen (zoals huurprijzen of grondstofkosten) het financiële resultaat of break-evenpunten van een onderneming beïnvloeden. | | Rendabiliteit op de totale activa (ROA) | ROA meet hoe efficiënt een onderneming haar totale activa gebruikt om winst te genereren, uitgedrukt als een percentage van de totale activa. | | Rendement op eigen vermogen (REV) | REV meet de winstgevendheid voor de aandeelhouders, uitgedrukt als een percentage van het geïnvesteerde eigen vermogen, vóór of na aftrek van belastingen. | | Financiële hefboom | De financiële hefboom analyseert het verband tussen de rendabiliteit op het eigen vermogen (REV) en de rendabiliteit op het totale vermogen (ROA), en laat zien hoe schuldfinanciering de winstgevendheid kan beïnvloeden. | | Financieel evenwicht | Een financieel evenwicht betekent dat een onderneming een gezonde financiële structuur heeft, voldoende rendabel is en cash genereert om aan haar verplichtingen te voldoen. | | Kasstroomanalyse | Kasstroomanalyse overzicht de werkelijke inkomsten en uitgaven van een onderneming in geldtermen, verdeeld over operationele activiteiten, investeringen en financieringen. | | Kasstroom uit operationele activiteiten | Dit deel van de kasstroomanalyse omvat het resultaat na belasting, correcties voor niet-kaskosten en -opbrengsten, en wijzigingen in voorraden, vorderingen en schulden. | | Kasstroom uit investeringen | Dit betreft de uitgaven voor investeringen en de opbrengsten uit desinvesteringen, wat resulteert in de vrije kasstroom ('free cashflow'). | | Kasstroom uit financieringen | Dit omvat de aan- en aflossing van financiële schulden, dividenduitkeringen, kapitaalverhogingen of -verminderingen en inkoop van eigen aandelen. | | Capital budgeting (CAPEX) | Capital budgeting is het proces van het plannen en beheren van grote investeringsuitgaven (Capital Expenditures), waarbij vrije kasstromen worden gebruikt om de economische levensvatbaarheid te beoordelen. | | Terugverdientijd | De terugverdientijd is de periode die nodig is om de oorspronkelijke investeringsuitgave terug te verdienen uit de exploitatie van die investering. | | Rendabiliteit van de investering (ROI) | ROI meet de procentuele winstgevendheid van een investering ten opzichte van de oorspronkelijke investeringsuitgave, vaak berekend over de levensduur van de investering. | | Actualisatie | Actualisatie is het proces van het terugrekenen van toekomstige kasstromen naar hun huidige waarde, rekening houdend met een disconteringsvoet (rentevoet). | | Verdisconteren | Verdisconteren is het proces waarbij toekomstige financiële waarden worden omgerekend naar hun huidige waarde door gebruik te maken van een rentepercentage, om de tijdswaarde van geld te weerspiegelen. | | Weighted Average Cost of Capital (WACC) | WACC is de gewogen gemiddelde kostenvoet van de financieringsbronnen van een onderneming (eigen en vreemd vermogen), gebruikt als disconteringsvoet voor investeringsanalyses. | | Net Present Value (NPV) | NPV is het verschil tussen de huidige waarde van alle toekomstige kasstromen van een investering en de initiële investeringsuitgave, een positieve NPV duidt op een winstgevende investering. |

# Utility functions and risk aversion This topic explores how individuals make decisions under uncertainty, focusing on the concept of utility functions and their relationship to wealth, which explains the phenomenon of risk aversion through diminishing marginal utility and concave functions. ## 1. Utility functions and risk aversion ### 1.1 The utility function over final wealth In Expected Utility Theory (EUT), utility is defined over an individual's final wealth. The core idea is that the value or satisfaction derived from an additional amount of money is not constant. For instance, an extra one hundred dollars is more valuable to someone with one hundred dollars than to someone with one million dollars. This implies that the utility of money increases at a slower rate than wealth itself. Mathematically, this is represented by a **concave function** of wealth. > **Tip:** Concavity of the utility function is the fundamental mathematical representation of risk aversion. The association between wealth and its utility varies among individuals. A concave function signifies **diminishing marginal utility of wealth**, meaning each additional unit of wealth provides less additional utility than the previous unit. This diminishing marginal utility is the direct explanation for risk aversion. ### 1.2 Risk aversion explained **Risk aversion** is the tendency for individuals to prefer a certain amount of money over a gamble that has an equal or higher expected monetary value. **Example of risk-averse behavior:** Consider two options: * **Option A (Gamble):** A 50% chance of having one million dollars or a 50% chance of having seven million dollars. * **Option B (Sure Amount):** Having four million dollars for sure. If an individual chooses Option B, they are exhibiting risk aversion. This choice is made because the utility gained from having four million dollars for sure is greater than the expected utility derived from the gamble. The utility of a gamble is calculated as the weighted average of the utilities of its possible outcomes. For Option A, if we denote the utility of wealth $W$ as $U(W)$: * Expected Utility of Option A: $E[U(A)] = 0.5 \times U(\text{one million dollars}) + 0.5 \times U(\text{seven million dollars})$ * Utility of Option B: $U(B) = U(\text{four million dollars})$ A risk-averse individual will choose Option B if $U(\text{four million dollars}) > E[U(A)]$. This preference arises because the utility function is concave. ### 1.3 Visualizing risk preferences The relationship between wealth and utility can be visualized on a graph, with wealth on the x-axis and utility on the y-axis. * **Risk-averse:** The utility function is **concave**. As wealth increases, the slope of the utility function (marginal utility) decreases. * **Risk-neutral:** The utility function is **linear**. Marginal utility is constant. * **Risk-loving:** The utility function is **convex**. As wealth increases, the slope of the utility function (marginal utility) increases. ### 1.4 Prospect Theory and changes in wealth While Expected Utility Theory (EUT) defines utility over final wealth, **Prospect Theory (PT)**, developed by Kahneman and Tversky, proposes that utility is defined over **changes in wealth** (gains and losses) relative to a reference point. This leads to several key implications: * **Reference dependence:** Individuals derive utility from gains and losses relative to a reference point, which can be an initial state of wealth or an expectation. * **Loss aversion:** People have a disproportionate dislike for losses compared to gains of the same magnitude. The utility function has a **kink** at the reference point, indicating that losses are more painful than equivalent gains are pleasurable. * **Diminishing sensitivity:** The value function is concave over gains (similar to EUT) and convex over losses. This means that the impact of a gain diminishes as it gets larger, and the impact of a loss also diminishes as the loss becomes larger (though still more impactful than equivalent gains). * **Nonlinear probabilities:** Individuals do not perceive probabilities linearly. Small probabilities are often **overweighted**, and large probabilities are often **underweighted**. This leads to the **fourfold pattern of risk attitudes**, where individuals can be risk-seeking for low-probability gains (e.g., playing the lottery) and risk-averse for high-probability gains, while being risk-seeking for low-probability losses and risk-averse for high-probability losses. The value function $v(\cdot)$ in Prospect Theory for changes in wealth $y$ can be formally expressed as: $$ v(y) = \begin{cases} y^\alpha & \text{if } y \geq 0 \\ -\lambda (-y)^\beta & \text{if } y < 0 \end{cases} $$ where $0 < \alpha < 1$ and $0 < \beta < 1$ (indicating concavity over gains and convexity over losses, respectively), and $\lambda > 1$ (indicating loss aversion, meaning people are more sensitive to losses than to gains). For instance, $\alpha \approx 0.88$, $\beta \approx 0.88$, and $\lambda \approx 2.25$ have been estimated, suggesting people are about twice as sensitive to losses as to gains. The probability weighting function $w(p)$ transforms objective probabilities $p$. A common form is: $$ w(p) = \frac{p^\gamma}{(p^\gamma + (1-p)^\gamma)^{1/\gamma}} $$ with $\gamma > 0$. For $\gamma = 0.65$, small probabilities are generally overweighted and large probabilities are underweighted. The value of a prospect $A(p, x, y)$ with probability $p$ of outcome $x$ and probability $1-p$ of outcome $y$ is calculated as: $$ V(p, x, y) = w(p) \times v(x) + w(1-p) \times v(y) $$ This formula applies to the mixed domain (prospects with both gains and losses). For pure domains (only gains or only losses), the probability weighting function is adjusted. > **Tip:** The key distinction between EUT and Prospect Theory lies in the domain of utility (final wealth vs. changes in wealth) and the treatment of probabilities (linear in EUT vs. non-linear in PT). ### 1.5 Examples of behavior explained by Prospect Theory Prospect Theory offers explanations for various observed economic and financial phenomena that are puzzling under traditional EUT: * **Equity Premium Puzzle:** The reluctance of investors to invest in stocks despite their historically higher returns compared to bonds can be explained by loss aversion and myopic (short-term) bracketing. Investors fear short-term losses more acutely. * **Disposition Effect:** The tendency to sell winning stocks too early and hold onto losing stocks for too long is explained by risk aversion over gains (leading to selling winners) and risk seeking over losses (leading to holding losers in the hope of breaking even). * **Cross-Section of Average Returns:** The fact that certain stock characteristics, like positive skewness, appear to command a price premium (leading to lower average returns) can be explained by investors' tendency to overweight small probabilities of large gains. ### 1.6 Limitations and challenges of Prospect Theory Despite its explanatory power, Prospect Theory faces challenges: * **Defining reference points:** The choice of the reference point for gains and losses can be ambiguous and subjective. * **Empirical reproduction of the fourfold pattern:** Some studies suggest the fourfold pattern might be more a feature of specific experimental designs (e.g., choice lists) than a universal behavioral tendency. Alternative elicitation methods, such as binary choices, sometimes fail to reproduce the full pattern. * **Overspecification:** The theory's flexibility in defining reference points and applying loss aversion can sometimes lead to explaining too many phenomena, raising concerns about overspecification. ### 1.7 Exercises and Applications Various exercises illustrate the application of utility functions and Prospect Theory: * **Plotting utility and probability weighting functions:** Using certainty equivalents from experimental tasks to non-parametrically estimate utility and probability weighting functions. * **Calculating expected utility and certainty equivalents:** For given utility functions (e.g., exponential $U(w) = \exp(w)$ or power $U(w) = w^{1/2}$) and prospect distributions, one can calculate expected wealth, expected utility, and the certainty equivalent. Comparing the certainty equivalent to the expected value reveals risk preferences (CE $<$ EV for risk-averse, CE $>$ EV for risk-seeking). * **Ordering prospects:** Using expected utility to rank different risky prospects. The understanding of utility functions and risk aversion is crucial for analyzing individual decision-making in financial markets and for understanding various economic puzzles and applications in fields like finance, litigation, and policy. --- # Prospect theory fundamentals Prospect theory offers an alternative framework to Expected Utility Theory (EUT) by defining utility over changes in wealth relative to a reference point, incorporating key psychological factors that influence decision-making under risk. ### 2.1 Core tenets of prospect theory Prospect theory posits that individuals evaluate outcomes not in absolute terms of final wealth, but in terms of gains and losses relative to a subjective reference point. This reframing leads to several distinct features that differentiate it from EUT. #### 2.1.1 Reference dependence Value is derived from changes in wealth, meaning that whether an outcome is perceived as a gain or a loss depends on an individual's reference point. This reference point is not necessarily zero and can be influenced by prior expectations or the current state. #### 2.1.2 Loss aversion A central tenet of prospect theory is that losses are felt more intensely than equivalent gains. This means the disutility of losing a certain amount of money is greater than the utility of gaining the same amount. Graphically, this is represented by a kink in the value function at the reference point, with the slope being steeper for losses than for gains. * **Tip:** Loss aversion explains why people are often willing to take more risks to avoid a loss than to achieve a gain of the same magnitude. #### 2.1.3 Diminishing sensitivity The value function in prospect theory exhibits diminishing sensitivity. This means that for gains, the marginal value of an additional dollar decreases as wealth increases (concavity), and for losses, the marginal disutility of an additional dollar also decreases as wealth decreases (convexity). * **Example:** An increase in wealth from 100 dollars to 200 dollars feels more significant than an increase from 1,000,000 dollars to 1,001,000 dollars. Similarly, a loss of 100 dollars from 1000 dollars is more impactful than a loss of 100 dollars from 1,000,000 dollars. #### 2.1.4 Nonlinear probability weighting Prospect theory suggests that individuals do not perceive probabilities linearly. Instead, they transform objective probabilities using a probability weighting function. This function typically overweights small probabilities and underweights large probabilities. * **Tip:** The overweighting of small probabilities contributes to the appeal of lotteries (small chance of a large gain), while the underweighting of large probabilities can explain risk-seeking behavior in some loss scenarios. ### 2.2 The value function The value function, denoted by $v(\cdot)$, replaces the utility function in EUT and is defined over changes in wealth. It is characterized by reference dependence, loss aversion, and diminishing sensitivity. * The function is typically defined as: $$ v(x) = \begin{cases} x^{\alpha} & \text{if } x \geq 0 \\ -\lambda (-x)^{\beta} & \text{if } x < 0 \end{cases} $$ where: * $x$ represents the change in wealth (gain or loss). * $\alpha$ and $\beta$ are exponents between 0 and 1, reflecting diminishing sensitivity for gains and losses, respectively. Typical estimates for $\alpha$ and $\beta$ are around $0.88$. * $\lambda$ is the loss aversion coefficient, which is greater than 1, indicating that losses loom larger than gains. A common estimate for $\lambda$ is $2.25$, suggesting people are about twice as sensitive to losses. * **Tip:** The concavity of $v(x)$ for gains ($\alpha < 1$) and convexity for losses ($\beta < 1$) captures diminishing sensitivity. The steeper slope for losses due to $\lambda > 1$ represents loss aversion. ### 2.3 The probability weighting function The probability weighting function, denoted by $w(\cdot)$, transforms objective probabilities $p$ into decision weights. This function captures how individuals subjectively perceive the likelihood of events. * A commonly used functional form for the probability weighting function is: $$ w(p) = \frac{p^{\gamma}}{(p^{\gamma} + (1-p)^{\gamma})^{1/\gamma}} $$ where $\gamma$ is a parameter greater than 0. * When $\gamma < 1$, small probabilities are overweighted, and large probabilities are underweighted. A typical estimate for $\gamma$ is $0.65$. * **Example:** For a probability $p=0.05$, $w(0.05)$ might be around $0.179$, indicating an overestimation of the likelihood. For a probability $p=0.90$, $w(0.90)$ might be around $0.745$, indicating an underestimation. * **Tip:** The S-shape of the probability weighting function (with $\gamma < 1$) is crucial for explaining the "fourfold pattern" of risk attitudes. ### 2.4 Calculating the value of a prospect The overall value of a prospect $A(p, x; y)$ (where $p$ is the probability of outcome $x$, and $1-p$ is the probability of outcome $y$) is calculated by combining the value function and the probability weighting function. * For prospects involving both gains and losses (mixed domain), the value $V$ is: $$ V(p, x; y) = w(p)v(x) + w(1-p)v(y) $$ where $v(x)$ and $v(y)$ are values from the value function and $w(p)$ and $w(1-p)$ are the decision weights. * For prospects involving only gains or only losses (pure domain), the formula simplifies, and it is often assumed that $w(1-p)$ is replaced by $1-w(p)$. * **Example:** Consider a prospect with a $0.001$ probability of gaining $5000$ dollars and a $0.999$ probability of receiving $0$ dollars. Using prospect theory parameters ($\alpha \approx 0.88$, $\gamma \approx 0.65$, and assuming $v(0)=0$), the value would be: * Calculate the decision weight for $p=0.001$: $w(0.001) \approx 0.011$. * Calculate the value of the gain: $v(5000) = 5000^{0.88} \approx 1799.26$. * The overall value is $V \approx 0.011 \times 1799.26 + (1-0.011) \times v(0) \approx 19.79$. * **Tip:** This calculation highlights how prospect theory can assign a higher perceived value to small-probability events than EUT would, due to the overweighting of small probabilities. ### 2.5 The fourfold pattern of risk attitudes Prospect theory explains the "fourfold pattern" of risk attitudes, which describes how people behave differently depending on whether they are facing gains or losses, and whether the probabilities are small or large. 1. **Small probability gains:** People are typically **risk-seeking** (e.g., buying lottery tickets), driven by the overweighting of small probabilities. 2. **Large probability gains:** People are typically **risk-averse** (e.g., preferring a sure gain over a gamble with a higher expected value), driven by diminishing sensitivity and underweighting of large probabilities. 3. **Small probability losses:** People are typically **risk-seeking** (e.g., gambling to avoid a certain small loss), driven by the overweighting of small probabilities, making the potential for avoiding the loss seem more appealing. 4. **Large probability losses:** People are typically **risk-averse** (e.g., buying insurance), driven by loss aversion and diminishing sensitivity. ### 2.6 Applications and implications of prospect theory Prospect theory has significant implications across various fields, particularly in finance, by offering explanations for anomalies that traditional EUT struggles to account for. #### 2.6.1 Equity premium puzzle The equity premium puzzle refers to the historically high average return of stocks over bonds, which is much larger than predicted by standard EUT models unless individuals are assumed to be extremely risk-averse. Prospect theory explains this by: * **Loss aversion:** Investors are sensitive to short-term losses in stock markets, which are more frequent than in bond markets. * **Myopic (narrow) framing:** Investors tend to evaluate investment performance over short periods in isolation, leading them to experience more frequent perceived losses. * **Implication:** This suggests that reducing the frequency of portfolio reports (e.g., from quarterly to yearly) might encourage more investment in stocks by mitigating the impact of short-term fluctuations. #### 2.6.2 Disposition effect The disposition effect describes the tendency for investors to sell winning assets too early and hold onto losing assets for too long. Prospect theory explains this through: * **Risk aversion over gains:** Investors want to lock in realized gains and avoid the potential of losing them. * **Risk seeking over losses:** Investors are willing to gamble on losing assets to avoid the pain of realizing a loss. * **Tip:** This behavior contributes to momentum effects in stock markets, where past winners continue to perform well and past losers continue to perform poorly. #### 2.6.3 Cross-section of average returns Prospect theory can help explain why certain stocks have different average returns, which is not always well-predicted by models like CAPM that solely rely on systematic risk. * **Skewness preference:** Investors may be attracted to assets with positive skewness (a small probability of very large gains), even if their average long-term return is low. This is because they overweight the small probability of a significant payoff. * **Implication:** This can lead to lower average returns on assets like Initial Public Offerings (IPOs) and under-diversification, as investors may concentrate on positively skewed assets. #### 2.6.4 Litigation The fourfold pattern of risk attitudes can also shed light on settlement decisions in legal contexts: * **High probability gains:** Individuals might accept unfavorable settlements due to risk aversion for likely gains. * **High probability losses:** Individuals might reject favorable settlements, gambling on the small chance of a complete win. * **Low probability gains:** Individuals might reject favorable settlements, similar to the lottery effect. * **Low probability losses:** Individuals might accept unfavorable settlements to avoid a small chance of a large loss. ### 2.7 Challenges and limitations of prospect theory Despite its explanatory power, prospect theory faces several challenges: * **Defining the reference point:** A fundamental difficulty is determining the appropriate reference point, which can be subjective and context-dependent. What constitutes a "gain" or "loss" can vary significantly. * **Overspecification:** The theory's ability to explain phenomena like the disposition effect through multiple mechanisms (e.g., loss aversion and risk seeking over losses) might indicate overspecification, where a single model is used to explain diverse behaviors. * **Experimental elicitation:** The reliance on certainty equivalents (CEs) as an elicitation method has been questioned. Some research suggests that behaviors observed in binary choice experiments may not always align perfectly with those derived from CE elicitation, potentially challenging the universality of the fourfold pattern in all choice settings. * **Narrow framing:** Prospect theory is often applied in conjunction with "narrow framing," where decisions are evaluated in isolation. However, in reality, individuals may integrate risks more broadly, which prospect theory does not fully capture. --- # Applications and limitations of prospect theory Prospect theory offers a more descriptive account of decision-making under risk than expected utility theory, particularly by incorporating psychological factors like reference dependence, loss aversion, and probability weighting. This section explores its applications in explaining financial anomalies and its limitations. ### 3.1 Prospect theory's core components Prospect theory, developed by Tversky and Kahneman, posits that individuals derive utility from changes in wealth (gains and losses) relative to a reference point, rather than from absolute wealth levels. It is characterized by: * **Reference dependence:** The value of an outcome is determined by its difference from a reference point, leading to the perception of gains and losses. * **Loss aversion:** Losses loom larger than equivalent gains. This is represented by a kink in the value function at the reference point, with the slope for losses being steeper than for gains. * **Diminishing sensitivity:** The value function is concave over gains (meaning the marginal value of an additional dollar decreases as wealth increases) and convex over losses (meaning the marginal disutility of an additional dollar lost decreases as losses become larger). * **Probability weighting:** Individuals do not perceive probabilities linearly. They tend to overweight small probabilities and underweight large probabilities. The value of a prospect $(p, x; 1-p, y)$ (a probability $p$ of outcome $x$ and a probability $1-p$ of outcome $y$) under prospect theory is given by: $$V(p, x; 1-p, y) = w(p)v(x) + w(1-p)v(y)$$ where $v(\cdot)$ is the value function and $w(\cdot)$ is the probability weighting function. For prospects with only gains or only losses (pure domains), the formula simplifies to $V(p, x) = w(p)v(x)$. #### 3.1.1 The value function The value function $v(\cdot)$ is defined as: $$ v(x) = \begin{cases} x^{\alpha} & \text{if } x \geq 0 \\ -\lambda(-x)^{\beta} & \text{if } x < 0 \end{cases} $$ where $0 < \alpha < 1$ and $0 < \beta < 1$. Typically, $\alpha$ and $\beta$ are estimated to be around $0.88$, indicating concavity for gains and convexity for losses. The parameter $\lambda > 1$ captures loss aversion, with an estimated value of approximately $2.25$, suggesting people are more than twice as sensitive to losses as to gains. #### 3.1.2 The probability weighting function The probability weighting function $w(\cdot)$ is suggested by Tversky and Kahneman (1992) to be: $$w(p) = \frac{p^{\gamma}}{(p^{\gamma} + (1-p)^{\gamma})^{1/\gamma}}$$ where $\gamma > 0$. An estimated value of $\gamma = 0.65$ suggests that small probabilities are often overweightened, and large probabilities are underweightened. This results in a probability weighting function that deviates from the straight line $w(p)=p$, which represents risk neutrality in probability perception. > **Tip:** The S-shape of the value function (concave for gains, convex for losses) and the inverse S-shape of the probability weighting function (overweighting small probabilities, underweighting large probabilities) are key to understanding the "fourfold pattern" of risk attitudes described by prospect theory. ### 3.2 Applications of prospect theory Prospect theory has been applied to explain several empirical observations and puzzles in finance and decision-making. #### 3.2.1 The equity premium puzzle The equity premium puzzle refers to the historically large difference between the average returns of stocks and risk-free bonds, suggesting that investors should have a much higher propensity to invest in stocks than observed. Traditional Expected Utility Theory (EUT) struggles to explain this reluctance without assuming extremely high levels of risk aversion. Prospect theory offers an explanation by considering: * **Loss aversion:** Stock markets exhibit significant short-term volatility, leading to frequent perceived losses. Loss-averse individuals may reduce or avoid stock investments due to the fear of these losses, even if the long-term trend is positive. * **Myopic or narrow framing:** Investors may focus on short reporting periods (e.g., quarterly) in isolation, rather than the overall long-term investment. This myopia exacerbates the impact of short-term losses due to loss aversion. Experiments show that increasing the delay in feedback on portfolio performance can increase stock market investments, consistent with the idea that less frequent reporting reduces the salience of short-term losses. #### 3.2.2 The disposition effect The disposition effect describes investors' tendency to sell assets that have appreciated (winners) too early and hold onto assets that have depreciated (losers) for too long. Prospect theory explains this by: * **Risk aversion over gains and risk seeking over losses:** When an asset is trading at a gain, investors are risk-averse and prefer to lock in the profit by selling. When an asset is trading at a loss, they become risk-seeking, holding onto it in the hope that it will recover to break even and avoid realizing a painful loss. * **Loss aversion and reference points:** Investors may hold onto losing assets to bring them back to their purchase price (a reference point), thereby avoiding the psychological pain of a realized loss. This effect has also been observed in the housing market, where sellers of properties at a loss tend to set higher asking prices than comparable houses. However, the existence of multiple explanations for the disposition effect within prospect theory can be seen as a limitation, suggesting potential overspecification of the model. #### 3.2.3 Cross-section of average returns Traditional finance models like the Capital Asset Pricing Model (CAPM) explain asset returns based on systematic risk. However, empirical data often shows that CAPM does not fully capture the cross-section of average returns, as high beta stocks do not consistently yield higher average returns. Prospect theory, particularly through probability weighting, can offer explanations: * **Overweighting low-probability, high-payoff events:** Investors may be attracted to assets with a small probability of very large returns, even if their long-term average return is low. This is because they overweight these small probabilities. * **Positively skewed securities:** Assets with positively skewed return distributions (a long tail on the right, indicating a small chance of a very large gain) may be overvalued. Investors are willing to pay a higher price (thus accepting a lower average return) for the prospect of these exceptionally large gains, due to overweighting the low probability of such an event. This can help explain phenomena such as the low long-run average returns on Initial Public Offerings (IPOs), which are often positively skewed, and under-diversification, where individuals may hold more positively skewed stocks to increase their chances of a large windfall. #### 3.2.4 Litigation decisions The fourfold pattern of risk attitudes in prospect theory can shed light on out-of-court settlement decisions in litigation. The theory suggests different behaviors based on the probability and valence (gain/loss) of outcomes: * **High probability gains:** Individuals may accept unfavorable settlements because the outcome is likely positive. * **High probability losses:** Individuals may reject favorable settlements and gamble further, as they are in the domain of high probability of losses and may seek to avoid them by gambling for a rare positive outcome. * **Low probability gains:** Individuals may reject favorable settlements, hoping for a large improbable gain. * **Low probability losses:** Individuals may accept unfavorable settlements, as the potential loss is perceived as unlikely. Understanding these patterns can inform policy interventions, such as framing effects, to influence litigation behavior and potentially combat a "compensation culture." ### 3.3 Limits and challenges of prospect theory Despite its explanatory power, prospect theory faces several challenges and limitations: * **Defining reference points:** A fundamental difficulty in applying prospect theory is defining the relevant reference point. Gains and losses can be relative to total wealth, financial wealth, specific assets, or even expected returns compared to a risk-free rate. The choice of reference point can significantly alter predictions. * **Frequency and type of gains/losses:** The frequency (e.g., annual, weekly, daily) and specific nature of gains and losses also need to be defined, adding complexity to its application. * **Reliance on Certainty Equivalents (CEs) as elicitation method:** Early empirical tests heavily relied on eliciting certainty equivalents. Some research suggests that when prospect theory parameters are measured using binary choices instead of certainty equivalents, the fourfold pattern may not hold as robustly, potentially requiring new explanations for the coexistence of gambling and insurance. * **Overspecification:** As seen with the disposition effect, prospect theory can sometimes offer multiple explanations for a single phenomenon, which can be a sign of overspecification and a lack of parsimony. * **Narrow framing:** Prospect theory is often implemented with "narrow framing," where risks are evaluated in isolation. In reality, individuals may integrate risks with their overall financial situation, which is more in line with traditional EUT. > **Tip:** Be mindful of how reference points and framing are defined when analyzing decisions through the lens of prospect theory. The "correct" definition can be subjective and context-dependent. In summary, prospect theory provides a powerful behavioral framework for understanding deviations from rational decision-making. Its key contributions lie in accounting for loss aversion, reference dependence, and probability weighting, which are crucial for explaining financial puzzles and other observed behaviors. However, challenges in defining core concepts and empirical validation using different elicitation methods highlight areas for further research and refinement. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Utility Function | A mathematical representation that describes an individual's preferences for different outcomes, typically relating wealth or consumption levels to a measure of satisfaction or utility. It is often expressed as $U(Wealth)$. | | Risk Aversion | The tendency of individuals to prefer a certain outcome over a gamble with an equal or higher expected value. This behavior is explained by the concept of diminishing marginal utility of wealth. | | Diminishing Marginal Utility | The principle that as an individual's wealth increases, the additional utility gained from each extra unit of wealth decreases. This means that the first €100 is worth more in utility than the next €100 when one already possesses substantial wealth. | | Concave Function | A function where the line segment connecting any two points on the function lies below or on the function itself. In the context of utility, a concave utility function signifies diminishing marginal utility and, consequently, risk aversion. | | Expected Utility Theory (EUT) | A framework that posits individuals make decisions under risk by choosing the option that maximizes their expected utility. Utility is defined over final wealth levels, and probabilities are treated as objective. | | Certainty Equivalent (CE) | The guaranteed amount of money that an individual would accept as an equivalent to a gamble or uncertain prospect. If the CE is less than the expected value of the gamble, the individual is risk-averse. | | Risk Neutral | An individual whose utility function is linear. They are indifferent between a certain amount and a gamble with the same expected monetary value, as their utility is directly proportional to the monetary amount. | | Risk Loving | An individual whose utility function is convex. They prefer a gamble with a certain expected value over a certain amount of money, indicating they are willing to take on more risk for potentially higher returns. | | Prospect Theory (PT) | A descriptive model of decision-making under risk that contrasts with Expected Utility Theory. It proposes that utility is defined over changes in wealth (gains and losses) relative to a reference point, and that probabilities are subjectively weighted. | | Reference Dependence | A key concept in Prospect Theory where the utility or value derived from an outcome depends on its difference from a reference point, rather than its absolute level. Gains and losses are evaluated relative to this point. | | Loss Aversion | The psychological phenomenon, central to Prospect Theory, where individuals experience a greater negative emotional impact from a loss than a positive emotional impact from an equivalent gain. This leads to a steeper value function for losses than for gains. | | Diminishing Sensitivity | In Prospect Theory, this refers to the concavity of the value function for gains (meaning additional gains are worth less) and the convexity of the value function for losses (meaning additional losses are less impactful). | | Nonlinear Probability Weighting | The phenomenon described in Prospect Theory where individuals do not perceive probabilities linearly. Small probabilities are often overweighted, while large probabilities are underweighted. | | Value Function | In Prospect Theory, this function assigns a subjective value to gains and losses relative to a reference point. It is typically concave for gains and convex for losses, with a kink at the origin reflecting loss aversion. | | Probability Weighting Function | In Prospect Theory, this function transforms objective probabilities into subjective decision weights, reflecting how individuals perceive and weigh different likelihoods of outcomes. | | Risk Seeking | The tendency of individuals to prefer a gamble over a certain outcome with an equal or lower expected value. This is often associated with a convex utility function. | | Fourfold Pattern of Risk Attitudes | A description of how individuals exhibit different risk attitudes (risk-seeking or risk-averse) depending on whether the outcomes are gains or losses and the probabilities associated with them. | | Probability Weighting | In Prospect Theory, individuals do not perceive probabilities linearly. Small probabilities are often overweighted, while large probabilities are underweighted, leading to a non-linear transformation of objective probabilities into subjective decision weights. | | Decision Weight | The subjective weight assigned to a probability in Prospect Theory, determined by the probability weighting function. These weights deviate from objective probabilities, especially for small and large probabilities. | | Equity Premium Puzzle | A long-standing puzzle in finance where historical data shows a significant difference between the average returns of stocks and bonds, suggesting investors should have a higher allocation to stocks than observed. Prospect Theory helps explain this by considering investors' loss aversion and myopic focus on short-term fluctuations. | | Disposition Effect | The tendency for investors to sell assets that have increased in value (winners) too early and hold onto assets that have decreased in value (losers) for too long. Prospect Theory explains this through risk aversion over gains and risk-seeking over losses. | | Narrow Framing | An assumption in some applications of Prospect Theory where individuals evaluate risks in isolation, separately from other concurrent risks or their overall wealth. This contrasts with traditional models where risks are integrated into a broader portfolio. |

# Kernconcepten van risico en rendement Dit onderwerp behandelt de fundamentele principes van rendement en risico in de financiële markten, inclusief de meting ervan voor individuele activa en de relatie tussen beide. ### 1.1 De rol van asset pricing theorie Asset pricing theorie biedt een methode om de afwegingen tussen risico en rendement te kwantificeren, wat essentieel is omdat toekomstige rendementen en risico's niet observeerbaar zijn en vaak worden geschat op basis van historische gegevens. ### 1.2 Categorieën van financiële activa Financiële instrumenten zijn contractuele bepalingen die hun houders recht geven op specifieke rechten en claims op reële activa. De belangrijkste klassen van financiële activa omvatten: * **Aandelen:** Gewone aandelen en preferente aandelen. * **Schulden:** Obligaties. * **Geldmarktinstrumenten:** Zoals schatkistpapier en certificaten van aanbieding. * **Afgeleide effecten:** Waarvan de waarde is afgeleid van de waarde van een onderliggend actief (bijv. forwards, futures, opties, swaps). * **Particuliere activa:** Onroerend goed, private fondsen (private equity, durfkapitaal, hedgefondsen, private vastgoedfondsen). Deze activa verschillen in hun rechten, claims, looptijd en risico. ### 1.3 Marktstructuur Financiële markten worden onderverdeeld in: * **Primaire markt:** De markt waar bedrijven nieuw kapitaal aantrekken door de uitgifte van nieuwe aandelen of obligaties. De Initial Public Offering (IPO) markt is een specifiek onderdeel hiervan. * **Secundaire markt:** De markt waar bestaande, reeds uitgegeven effecten tussen beleggers worden verhandeld. De oorspronkelijke uitgevende onderneming is hierbij niet betrokken en ontvangt geen geld uit deze transacties. ### 1.4 Concepten van rendement en risico * **Rendement:** Een handige manier om de financiële prestaties van een investering uit te drukken. * **Risico:** De kans dat een bepaalde gebeurtenis zich voordoet. Het verwijst naar de mogelijkheid dat de werkelijke rendementen kunnen afwijken van de verwachte rendementen. Het principe is dat beleggers alleen bereid zijn meer risico te nemen als er een verwachting is van een hoger rendement. ### 1.5 Meting van rendement van individuele activa Het gemiddelde (verwachte) rendement van een actief wordt geschat op basis van een steekproef van historische gegevens. Voor een reeks van $n$ observaties, waarbij $r_i$ het rendement in observatie $i$ is, wordt het gemiddelde rendement $(\bar{r})$ als volgt berekend: $$ \bar{r} = \frac{1}{n} \sum_{i=1}^{n} r_i = \frac{r_1 + r_2 + \dots + r_n}{n} $$ Het gemiddelde rendement is een schatting van de werkelijke verwachte waarde van de rendementen. ### 1.6 Meting van risico van individuele activa Risico wordt gekwantificeerd door de spreiding van de rendementen rond het gemiddelde of verwachte rendement. De meest voorkomende risicomaten zijn variantie en standaardafwijking. * **Variantie ($\sigma^2$):** Het gemiddelde gekwadrateerde afwijkingspercentage van het gemiddelde rendement. $$ \sigma^2 = \sum_{i=1}^{n} \frac{(r_i - \bar{r})^2}{n-1} $$ * **Standaardafwijking ($\sigma$):** De vierkantswortel van de variantie. Deze wordt vaker gebruikt omdat het in dezelfde meeteenheid is als het rendement (d.w.z. percentage). $$ \sigma = \sqrt{\sigma^2} = \sqrt{\sum_{i=1}^{n} \frac{(r_i - \bar{r})^2}{n-1}} $$ Een hoge variantie of standaardafwijking duidt op een grotere spreiding van de rendementen en dus op meer risico. ### 1.7 Het koppelen van rendement en risico: de variantiecoëfficiënt De variantiecoëfficiënt (CV) is een maatstaf die wordt gebruikt om het risico per eenheid van rendement te vergelijken, vooral wanneer activa verschillende gemiddelde rendementen en standaardafwijkingen hebben. Het wordt berekend als de standaardafwijking gedeeld door het gemiddelde rendement: $$ CV = \frac{\sigma}{\bar{r}} $$ Dit helpt bij het beoordelen welk actief per eenheid van rendement risicovoller is. ### 1.8 Risico en rendement in een portefeuiljecontext Het risico van een portefeuilje is niet zomaar het gemiddelde risico van de individuele activa erin. Door activa in een portefeuilje te combineren via diversificatie, kan het risico worden verminderd. * **Diversificatie:** Het aanhouden van meer dan één actief in een portefeuilje om te streven naar een gemiddeld rendement van de individuele activa en een lager risico dan het gewogen gemiddelde van het risico van elke component. ### 1.9 Soorten risico's Risico's in de financiële markten worden doorgaans onderverdeeld in twee categorieën: * **Systematisch risico (marktrisico):** Risico dat de gehele markt of een groot deel van de markt beïnvloedt, zoals economische recessies, inflatie, rentewijzigingen of politieke instabiliteit. Dit risico kan niet worden geëlimineerd door diversificatie. * **Onsystematisch risico (diversifieerbaar risico):** Risico dat specifiek is voor een bepaald bedrijf of een specifieke sector, zoals juridische geschillen, stakingen, succesvolle of mislukte marketingcampagnes, of het winnen of verliezen van een belangrijk contract. Dit risico kan wel worden verminderd door diversificatie. ### 1.10 Rendement en risico van een portefeuilje Het verwachte rendement van een portefeuilje is het gewogen gemiddelde van de verwachte rendementen van de individuele activa in de portefeuilje. Voor een portefeuilje met twee activa ($x$ en $y$) met gewichten $w_x$ en $w_y$: $$ E(r_p) = w_x E(r_x) + w_y E(r_y) $$ Voor een portefeuilje met drie activa ($x$, $y$, en $z$) met gewichten $w_x$, $w_y$, en $w_z$: $$ E(r_p) = w_x E(r_x) + w_y E(r_y) + w_z E(r_z) $$ De variantie (risico) van een portefeuilje is complexer en hangt af van de varianties van de individuele activa, hun gewichten, en de covariantie tussen de activa. Voor een portefeuilje met twee activa: $$ \sigma_p^2 = w_x^2 \sigma_x^2 + w_y^2 \sigma_y^2 + 2 w_x w_y \sigma_{xy} $$ waarbij $\sigma_{xy}$ de covariantie is tussen de rendementen van activa $x$ en $y$. Voor een portefeuilje met drie activa: $$ \sigma_p^2 = w_x^2 \sigma_x^2 + w_y^2 \sigma_y^2 + w_z^2 \sigma_z^2 + 2 w_x w_y \sigma_{xy} + 2 w_x w_z \sigma_{xz} + 2 w_y w_z \sigma_{yz} $$ ### 1.11 Covariantie en correlatie * **Covariantie ($\sigma_{xy}$):** Meet hoe twee variabelen gezamenlijk variëren. Een positieve covariantie betekent dat de rendementen de neiging hebben om in dezelfde richting te bewegen, terwijl een negatieve covariantie aangeeft dat ze in tegengestelde richting bewegen. Als de rendementen onafhankelijk zijn, is de covariantie nul. $$ Cov(r_x, r_y) = \sigma_{xy} = \frac{1}{n-1} \sum_{t=1}^{n} (r_{xt} - \bar{r}_x)(r_{yt} - \bar{r}_y) $$ * **Correlatiecoëfficiënt ($\rho_{xy}$):** Meet de sterkte en richting van de lineaire relatie tussen twee variabelen. De waarde ligt tussen -1 en +1. $$ \rho_{xy} = \frac{Cov(r_x, r_y)}{\sigma_x \sigma_y} = \frac{\sigma_{xy}}{\sigma_x \sigma_y} $$ Een correlatie van +1 betekent een perfecte positieve lineaire relatie, -1 een perfecte negatieve lineaire relatie, en 0 geen lineaire relatie. ### 1.12 Systematisch en onsystematisch risico * **Diversifieerbaar risico:** Het deel van het risico van een actief dat kan worden geëlimineerd door diversificatie. * **Marktrisico (systematisch risico):** Het deel van het risico dat niet kan worden geëlimineerd door diversificatie. Dit is het risico dat de meeste activa beïnvloedt door factoren zoals economische omstandigheden. ### 1.13 Capital Asset Pricing Model (CAPM) Het CAPM is een model dat de relatie tussen risico en verwachte rendementen voor financiële activa analyseert. Het gaat ervan uit dat beleggers een risicopremie eisen voor het dragen van risico. #### 1.13.1 Bèta ($\beta$) Het CAPM meet het systematische risico van een actief met behulp van de bèta-coëfficiënt ($\beta$). Bèta meet de gevoeligheid van het rendement van een actief ten opzichte van de bewegingen van de markt als geheel. * $\beta = 1$: Het actief beweegt in lijn met de markt. * $\beta < 1$: Het actief is minder volatiel dan de markt. * $\beta > 1$: Het actief is volatieler dan de markt. De bèta van een portefeuilje is het gewogen gemiddelde van de bèta's van de individuele activa in de portefeuilje: $$ \beta_p = \sum_{i=1}^{n} w_i \beta_i $$ #### 1.13.2 Security Market Line (SML) De Security Market Line (SML) illustreert de relatie tussen systematisch risico (bèta) en verwachte rendementen volgens het CAPM. $$ E(r_i) = r_f + \beta_i (E(r_m) - r_f) $$ waarbij: * $E(r_i)$: Het verwachte rendement van actief $i$. * $r_f$: Het risicovrije rendement. * $\beta_i$: De bèta van actief $i$. * $E(r_m)$: Het verwachte rendement van de markt. * $E(r_m) - r_f$: De markt risicopremie. Activa die boven de SML liggen, worden als ondergewaardeerd beschouwd, terwijl activa die eronder liggen als overgewaardeerd worden beschouwd. #### 1.13.3 Capital Market Line (CML) De Capital Market Line (CML) beschrijft de efficiënte portefeuillecombinaties, waarbij de relevante risicomaatstaf de totale risico (standaardafwijking) is. De CML verbindt het risicovrije rendement met het verwachte rendement en de standaardafwijking van de marktportefeuilje. $$ E(r_p) = r_f + \frac{E(r_m) - r_f}{\sigma_m} \sigma_p $$ * $E(r_p)$: Het verwachte rendement van portefeuilje $p$. * $\sigma_p$: De standaardafwijking van portefeuilje $p$. * $\sigma_m$: De standaardafwijking van de markt. ### 1.14 Efficiënte markt hypothese (EMH) en arbitrage De Efficiënte Markt Hypothese (EMH) stelt dat in een efficiënte markt de prijzen van activa alle beschikbare informatie weerspiegelen. Dit impliceert dat het onmogelijk is om consistent bovengemiddelde rendementen te behalen, omdat winstgevende mogelijkheden direct worden geëlimineerd door rationele beleggers. * **Arbitrage:** De gelijktijdige aankoop en verkoop van hetzelfde actief op verschillende markten om te profiteren van kleine prijsverschillen. Arbitrage zorgt ervoor dat prijzen niet langdurig significant afwijken van hun intrinsieke waarde. ### 1.15 Grenzen aan arbitrage Hoewel arbitrage theoretisch marktefficiëntie handhaaft, bestaan er in de praktijk **grenzen aan arbitrage** die misprijzingen kunnen laten voortduren: * **Fundamenteel risico:** Het risico dat de fundamentele waarde van een actief verandert, waardoor de arbitragepoging nog ongunstiger wordt. * **"Noise trader" risico:** Het risico dat de misprijzing op korte termijn verergert door irrationeel marktsentiment, wat kan leiden tot liquidatie van arbitrageposities en verdere prijsdalingen. * **Implementatiekosten:** Transactiekosten, makelaarscommissies, regelgevende beperkingen (zoals short-selling beperkingen) en kosten voor het identificeren van misprijzingen. Deze grenzen kunnen ertoe leiden dat markten gedurende langere perioden inefficiënt blijven en dat misprijzingen voortduren. ### 1.16 Extrapolatieve verwachtingen en bubbels * **Extrapolatieve verwachtingen:** Sommige beleggers vormen verwachtingen over toekomstige rendementen door hun eerdere rendementen te extrapoleren. Dit kan leiden tot het te veel gewicht toekennen aan recente prijsbewegingen. * **Bubbels:** Periodes waarin een actief significant overgewaardeerd raakt, waarbij de prijs hoger is dan de redelijke contante waarde van toekomstige kasstromen of wat rationele beleggers zouden betalen. Dit wordt vaak gekenmerkt door scherpe prijsstijgingen, veel media-aandacht, hoog handelsvolume en extrapolatie van rendementen. Deze fenomenen dagen de traditionele efficiënte markt theorie uit en worden deels verklaard door gedragsfinanciering, waarbij psychologische factoren zoals de representativiteitsheuristiek, beschikbaarheidsheuristiek en kuddegedrag een rol spelen. --- # Kernconcepten van risico en rendement Dit onderdeel bespreekt de fundamentele principes van rendement en risico in de financiële markten, inclusief de meting ervan voor individuele activa en de relatie tussen beide. ## 1. Concepten van risico en rendement Rendement biedt beleggers een handige manier om de financiële prestaties van een investering uit te drukken. Risico verwijst naar de kans dat een bepaalde gebeurtenis zal optreden. Financiële theorieën zijn gebaseerd op de nauwkeurige kwantitatieve meting van het rendement en risico van een actief. Er wordt aangenomen dat beleggers alleen in risicovollere activa zullen investeren als er een verwachting is dat het rendement hoger zal zijn. Daarom bestaat er een afweging tussen risico en rendement. Toekomstige rendementen en risico's zijn niet observeerbaar; ze worden vaak geschat op basis van historische gegevens. ### 1.1 Rendementsmeting van individuele activa Het gemiddelde rendement voor een actief $i$ wordt berekend aan de hand van een steekproef van $n$ observaties. Dit gemiddelde rendement is een schatting van de werkelijke verwachte waarde van de rendementen. Het gemiddelde rendement ($ \bar{r}_i $) wordt berekend met de volgende formule: $$ \bar{r}_i = \frac{\sum_{i=1}^{n} r_i}{n} $$ * $ \bar{r}_i $ het gemiddelde rendement is voor actief $i$. * $ r_i $ het rendement van actief $i$ is in een specifieke periode. * $ n $ het aantal observaties is. ### 1.2 Risicometing van individuele activa Risico is de mogelijkheid dat werkelijke rendementen afwijken van de verwachte rendementen. Om het risico van een actief te kwantificeren, wordt de spreiding van de rendementen ten opzichte van het gemiddelde of verwachte rendement gemeten. De variantie en standaardafwijking zijn de twee meest voorkomende risicomaten. * **Variantie ($ \sigma^2 $)**: Dit is het gemiddelde kwadratische verschil ten opzichte van het gemiddelde rendement. De formule voor de variantie is: $$ \sigma^2 = \frac{\sum_{i=1}^{n} (r_i - \bar{r}_i)^2}{n-1} $$ * **Standaardafwijking ($ \sigma $)**: Dit is de vierkantswortel van de variantie. De standaardafwijking wordt meestal gebruikt omdat deze in dezelfde eenheden is uitgedrukt als het rendement (bijvoorbeeld in procenten). $$ \sigma = \sqrt{\sigma^2} = \sqrt{\frac{\sum_{i=1}^{n} (r_i - \bar{r}_i)^2}{n-1}} $$ Een hoge variantie of standaardafwijking duidt op een grotere spreiding van de rendementen, wat impliceert dat het actief risicovoller is. ### 1.3 Koppelen van rendement- en risicoconcepten: de variatiecoëfficiënt Om risico's van verschillende activa op een vergelijkbare manier te kunnen beoordelen, wordt de variatiecoëfficiënt (CV) gebruikt. De variatiecoëfficiënt meet het risico per eenheid van rendement. De formule voor de variatiecoëfficiënt is: > **Voorbeeld:** Project A heeft een verwacht rendement van 0.06 en een standaardafwijking van 0.15. Project B heeft een verwacht rendement van 0.08 en een standaardafwijking van 0.03. > > * Project A: $ CV_A = \frac{0.15}{0.06} = 0.25 $ > * Project B: $ CV_B = \frac{0.03}{0.08} = 0.375 $ > Project B heeft meer risico per eenheid van rendement dan project A, ondanks dat A een grotere absolute standaardafwijking heeft. ## 2. Risico en rendement in een portefeuillecontext ### 2.1 Portfolio-effecten door diversificatie In een portefeuilletekst is het risico van een portefeuille niet simpelweg het gemiddelde risico van de activa in de portefeuille. De meeste financiële en reële activa worden als onderdeel van een portefeuille aangehouden. Het combineren van activa in een portefeuille door middel van diversificatie kan het risico verminderen. #### 2.1.1 Systematisch en onsystematisch risico * **Onsystematisch risico (specifiek risico)**: Dit deel van het risico van een actief kan worden geëlimineerd door diversificatie. Het wordt veroorzaakt door willekeurige gebeurtenissen die uniek zijn voor een specifieke onderneming, zoals rechtszaken, stakingen, succesvolle marketingcampagnes, of het winnen of verliezen van een belangrijk contract. Door diversificatie worden de negatieve effecten van dergelijke gebeurtenissen in de ene onderneming gecompenseerd door positieve, normale of neutrale gebeurtenissen in een andere onderneming. Regionale of stedelijke marktomstandigheden en de stabiliteit en solvabiliteit van een bedrijf vallen hieronder. * **Systematisch risico (marktrisico)**: Dit deel van het risico kan niet worden geëlimineerd door diversificatie. Het heeft betrekking op factoren die systematisch de meeste bedrijven beïnvloeden, zoals recessies, oorlog, inflatie, en hoge rentetarieven. Omdat de meeste activa negatief worden beïnvloed door deze factoren, kan het marktrisico niet worden weggediversifieerd. Algemene economische omstandigheden, belastingen en inflatie vallen hieronder. > **Tip:** Diversificatie is een cruciale strategie om onsystematisch risico te verminderen, maar het kan systematisch risico niet elimineren. #### 2.1.2 Verwachte rendementen en risico's van portefeuilles De verwachte rendementen van een portefeuille zijn de gewogen gemiddelden van de verwachte rendementen van de individuele activa. * **Twee activa portefeuille:** $$ Var(r_p) = \sigma_p^2 = w_x^2 \sigma_x^2 + w_y^2 \sigma_y^2 + 2 w_x w_y Cov(r_x, r_y) $$ * **Drie activa portefeuille:** $$ Var(r_p) = \sigma_p^2 = w_x^2 \sigma_x^2 + w_y^2 \sigma_y^2 + w_z^2 \sigma_z^2 + 2 w_x w_y Cov(r_x, r_y) + 2 w_x w_z Cov(r_x, r_z) + 2 w_y w_z Cov(r_y, r_z) $$ * $ E(r_p) $ het verwachte rendement van de portefeuille is. * $ w_i $ het gewicht van actief $ i $ in de portefeuille is. * $ E(r_i) $ het verwachte rendement van actief $ i $ is. * $ \sigma_i^2 $ de variantie (risico) van actief $ i $ is. * $ Cov(r_i, r_j) $ de covariantie tussen de rendementen van actief $ i $ en actief $ j $ is. #### 2.1.3 Covariantie en correlatie * **Covariantie ($ Cov(r_x, r_y) $ of $ \sigma_{xy} $)**: Meet in welke mate de rendementen van twee activa samen variëren. $$ Cov(r_x, r_y) = \sigma_{xy} = \frac{\sum_{t=1}^{n} (r_{xt} - \bar{r}_x)(r_{yt} - \bar{r}_y)}{n-1} $$ * Als $ Cov(r_x, r_y) > 0 $, bewegen de rendementen van de activa in dezelfde richting. * Als $ Cov(r_x, r_y) < 0 $, bewegen de rendementen van de activa in tegengestelde richting. * Als $ Cov(r_x, r_y) = 0 $, zijn de rendementen van de activa onafhankelijk. * **Correlatie ($ \rho $)**: Meet de sterkte en richting van de lineaire relatie tussen de rendementen van twee activa. De correlatiecoëfficiënt is een gestandaardiseerde maat voor de covariantie. $$ \rho_{xy} = \frac{Cov(r_x, r_y)}{\sigma_x \sigma_y} $$ De waarde van $ \rho $ ligt altijd tussen -1 en +1. * $ \rho = +1 $: Perfecte positieve correlatie (activa bewegen perfect synchroon). * $ \rho = 0 $: Geen lineaire correlatie. * $ \rho = -1 $: Perfecte negatieve correlatie (activa bewegen perfect tegenovergesteld). > **Tip:** Een correlatiecoëfficiënt dichter bij -1 betekent een grotere diversificatievoordeel bij het combineren van activa in een portefeuille. ### 2.2 Het Capital Asset Pricing Model (CAPM) Het Capital Asset Pricing Model (CAPM) is een belangrijk hulpmiddel dat de relatie tussen risico en verwachte rendementen voor activa analyseert. Het gaat ervan uit dat beleggers zich primair richten op het risico van hun portefeuilles in plaats van op het risico van individuele effecten. #### 2.2.1 Bèta ( $ \beta $ ) Het CAPM meet het systematische risico van een actief met behulp van de bèta-coëfficiënt. Bèta meet de mate waarin het rendement van een specifiek actief beweegt ten opzichte van de markt als geheel. * $ \beta = 1 $: Het actief beweegt in perfecte lijn met de markt. * $ \beta < 1 $: De bewegingen van het actief zijn minder dan die van de markt (minder volatiel). * $ \beta > 1 $: De bewegingen van het actief zijn groter dan die van de markt (meer volatiel). De bèta van een actief $ i $ wordt als volgt berekend: $$ \beta_i = \frac{Cov(r_i, r_m)}{\sigma_m^2} = \frac{\sigma_{im}}{\sigma_m^2} $$ * $ Cov(r_i, r_m) $ de covariantie is tussen het rendement van actief $ i $ en het marktrendement. * $ \sigma_m^2 $ de variantie is van het marktrendement. De bèta van een portefeuille is het gewogen gemiddelde van de bèta's van de individuele activa: > **Tip:** Je kunt bèta-waarden voor aandelen vinden op financiële websites. Een bèta van 0.8 betekent dat het aandeel naar verwachting 80% beweegt van de marktbeweging. #### 2.2.2 Security Market Line (SML) De Security Market Line (SML) visualiseert de relatie tussen risico (bèta) en verwacht rendement, zoals voorspeld door het CAPM. De formule voor de SML is: * $ r_f $ het risicovrije rendement is. * $ E(r_m) $ het verwachte rendement van de markt is. * $ (E(r_m) - r_f) $ de markt risicopremie is. De SML stelt dat het verwachte rendement van een actief gelijk moet zijn aan het risicovrije rendement plus een risicopremie die evenredig is met de bèta van het actief. * **Ondergewaardeerd actief:** Ligt boven de SML. Het verwachte rendement is hoger dan vereist voor zijn risiconiveau. * **Overgewaardeerd actief:** Ligt onder de SML. Het verwachte rendement is lager dan vereist voor zijn risiconiveau. > **Voorbeeld:** Als een actief een bèta van 1.2 heeft, een risicovrij rendement van 2% en de markt risicopremie 8% is, dan is het verwachte rendement van dit actief $ 2\% + 1.2 \times 8\% = 11.6\% $. Als het actief feitelijk een verwacht rendement van 13% biedt, is het ondergewaardeerd. Als het slechts 10% biedt, is het overgewaardeerd. #### 2.2.3 Capital Market Line (CML) De Capital Market Line (CML) is van toepassing op efficiënte portefeuilles (die zowel risicovolle activa als het risicovrije activum bevatten). Het toont de relatie tussen het risico (standaardafwijking) en het rendement van een efficiënte portefeuille. De formule voor de CML is: * $ \sigma_p $ de standaardafwijking van de portefeuille is. * $ \sigma_m $ de standaardafwijking van de markt is. > **Belangrijk onderscheid:** De SML wordt gebruikt voor individuele activa en focust op systematisch risico (bèta). De CML wordt gebruikt voor efficiënte portefeuilles en focust op het totale risico (standaardafwijking). ## 3. Systematisch en onsystematisch risico in een portefeuille Zoals eerder vermeld, kan onsystematisch risico, dat verband houdt met specifieke gebeurtenissen van een bedrijf, worden geëlimineerd door diversificatie. Systematisch risico, ook wel marktrisico genoemd, kan daarentegen niet worden weggediversifieerd omdat het verband houdt met algemene economische factoren die de meeste activa beïnvloeden. Zelfs in een breed gediversifieerde portefeuille blijft er altijd een resterend risico, het systematische risico. --- # Portefeuillebeheer: Risico en rendement Dit onderdeel verkent hoe risico en rendement zich verhouden binnen een portefeuille, met nadruk op diversificatie, systemisch en onsystemisch risico, en de berekening van portefeuille rendementen en varianties. ### 2.1 Begrippen van risico en rendement * **Rendement** biedt beleggers een gestandaardiseerde manier om de financiële prestaties van een investering uit te drukken. * **Risico** verwijst naar de kans dat een bepaalde gebeurtenis zal optreden, wat kan leiden tot afwijkingen van het verwachte rendement. * De financiële wereld leunt sterk op de kwantitatieve meting van het rendement en risico van activa. * Het principe is dat beleggers alleen bereid zijn om meer risico te nemen als er een verwachting is van een hoger rendement (risico-rendement afweging). * Toekomstige rendementen en risico's zijn niet direct observeerbaar en worden vaak geschat op basis van historische gegevens. #### 2.1.1 Rendementsmeting van individuele activa Het gemiddelde rendement van een actief wordt berekend over een steekproef van $n$ waarnemingen. $$ \bar{r}_i = \frac{\sum_{i=1}^{n} r_i}{n} = \frac{r_1 + r_2 + r_3 + \dots + r_n}{n} $$ Hierbij is $\bar{r}_i$ het gemiddelde rendement van actief $i$ en $n$ het aantal waarnemingen. Dit gemiddelde rendement is een schatting van de werkelijke verwachte waarde van de rendementen. #### 2.1.2 Risicometing van individuele activa Risico wordt gemeten door de dispersie (spreiding) van de rendementen ten opzichte van het gemiddelde of verwachte rendement. De meest gebruikte maten hiervoor zijn variantie en standaarddeviatie. * **Variantie ($\sigma^2$)**: Dit is het gemiddelde van de gekwadrateerde afwijkingen van het gemiddelde. $$ \sigma^2 = \frac{\sum_{i=1}^{n} (r_i - \bar{r})^2}{n-1} $$ * **Standaarddeviatie ($\sigma$)**: Dit is de vierkantswortel van de variantie. Het wordt vaker gebruikt omdat het in dezelfde eenheden als het rendement wordt uitgedrukt (meestal een percentage). $$ \sigma = \sqrt{\sigma^2} = \sqrt{\frac{\sum_{i=1}^{n} (r_i - \bar{r})^2}{n-1}} $$ Hoge variantie of standaarddeviatie duidt op een grotere spreiding van rendementen, wat wijst op een hoger risico. #### 2.1.3 Koppeling van rendement en risico: de variantiecoëfficiënt De variantiecoëfficiënt (of coëfficiënt van variatie, CV) is een nuttige maatstaf om het risico per eenheid rendement te vergelijken tussen activa met verschillende gemiddelde rendementen en standaarddeviaties. $$ \text{CV} = \frac{\sigma}{\bar{r}} $$ > **Tip:** Een lagere variantiecoëfficiënt duidt op een efficiëntere risico-rendementsverhouding. **Voorbeeld:** * Project A: verwacht rendement van 6% ($0.06$) en standaarddeviatie van 15% ($0.15$). $$ \text{CV}_A = \frac{0.15}{0.06} = 0.25 $$ * Project B: verwacht rendement van 8% ($0.08$) en standaarddeviatie van 3% ($0.03$). $$ \text{CV}_B = \frac{0.03}{0.08} = 0.375 $$ Hoewel project A een hogere standaarddeviatie heeft, is project B risicovoller per eenheid rendement omdat het een hogere variantiecoëfficiënt heeft. ### 2.2 Risico en rendement in een portefeuilletekst In een portefeuillecontext is het risico van een portefeuille niet simpelweg het gemiddelde risico van de individuele activa. Veel financiële en reële activa worden als onderdeel van een portefeuille aangehouden, mede gedreven door wettelijke vereisten voor gediversifieerde portefeuilles. #### 2.2.1 Diversificatie Het combineren van activa in een portefeuille door middel van diversificatie kan het risico verminderen, specifiek het onsystematische risico. * Naarmate het aantal activa in een portefeuille toeneemt, neemt het risico van de portefeuille over het algemeen af. * Het elimineren van risico door diversificatie is echter niet altijd mogelijk. De mate waarin het toevoegen van activa het risico vermindert, hangt af van de correlatie tussen de activa. * Kleinere, positieve correlatiecoëfficiënten tussen activa leiden tot een lager risico in een grote portefeuille. #### 2.2.2 Systemisch en onsystemisch risico Risico kan worden onderverdeeld in twee hoofdcategorieën: * **Onsystemisch risico (specifiek risico of diversifieerbaar risico)**: Dit risico is gerelateerd aan specifieke gebeurtenissen die een individueel bedrijf of bedrijfstak beïnvloeden, zoals rechtszaken, stakingen, marketingprogramma's, of het winnen/verliezen van een contract. Omdat deze gebeurtenissen willekeurig zijn, kan hun impact op een portefeuille worden geëlimineerd door diversificatie; negatieve gebeurtenissen bij het ene bedrijf kunnen worden gecompenseerd door positieve of normale gebeurtenissen bij een ander bedrijf. * **Systemisch risico (marktrisico)**: Dit risico betreft factoren die de meeste bedrijven systematisch beïnvloeden, zoals recessies, oorlog, inflatie, of rentewijzigingen. Omdat de meeste activa negatief worden beïnvloed door deze factoren, kan systemisch risico niet door diversificatie worden geëlimineerd. > **Tip:** Diversificatie is effectief voor het verminderen van onsystemisch risico, maar niet voor systemisch risico. #### 2.2.3 Berekening van portefeuillerendementen Het verwachte rendement van een portefeuille is het gewogen gemiddelde van de verwachte rendementen van de individuele activa in de portefeuille. * **Twee activa portefeuille (x en y):** $$ E(r_p) = w_x E(r_x) + w_y E(r_y) $$ Hierbij zijn $w_x$ en $w_y$ de gewichten van activa x en y in de portefeuille, en $E(r_x)$ en $E(r_y)$ hun respectievelijke verwachte rendementen. * **Drie activa portefeuille (x, y, en z):** $$ E(r_p) = w_x E(r_x) + w_y E(r_y) + w_z E(r_z) $$ #### 2.2.4 Berekening van portefeuillevariantie De berekening van de variantie van een portefeuille wordt complexer naarmate het aantal activa toeneemt, omdat rekening moet worden gehouden met de covariantie tussen de activa. $$ \text{Var}(r_p) = \sigma_p^2 = w_x^2 \sigma_x^2 + w_y^2 \sigma_y^2 + 2 w_x w_y \sigma_{xy} $$ Hierbij zijn $\sigma_x^2$ en $\sigma_y^2$ de varianties van activa x en y, en $\sigma_{xy}$ de covariantie tussen de rendementen van x en y. $$ \text{Var}(r_p) = \sigma_p^2 = w_x^2 \sigma_x^2 + w_y^2 \sigma_y^2 + w_z^2 \sigma_z^2 + 2 w_x w_y \sigma_{xy} + 2 w_x w_z \sigma_{xz} + 2 w_y w_z \sigma_{yz} $$ #### 2.2.5 Covariantie en correlatie * **Covariantie ($\text{Cov}(r_x, r_y)$ of $\sigma_{xy}$)**: Dit meet de mate waarin de rendementen van twee activa samen variëren. $$ \text{Cov}(r_x, r_y) = \sigma_{xy} = \frac{\sum_{t=1}^{n} (r_{xt} - \bar{r}_x)(r_{yt} - \bar{r}_y)}{n-1} $$ * Een positieve covariantie ($\sigma_{xy} > 0$) betekent dat de rendementen van de twee activa de neiging hebben om in dezelfde richting te bewegen. * Een negatieve covariantie ($\sigma_{xy} < 0$) betekent dat de rendementen de neiging hebben om in tegengestelde richting te bewegen. * Een covariantie van nul ($\sigma_{xy} = 0$) suggereert dat de rendementen van de twee activa onafhankelijk zijn. * **Correlatiecoëfficiënt ($\rho$)**: Dit is een gestandaardiseerde maatstaf voor de lineaire relatie tussen twee variabelen, en ligt altijd tussen -1 en +1. $$ \rho_{xy} = \frac{\text{Cov}(r_x, r_y)}{\sigma_x \sigma_y} = \frac{\sigma_{xy}}{\sigma_x \sigma_y} $$ * $\rho_{xy} = +1$: perfecte positieve correlatie (rendementen bewegen perfect samen). * $\rho_{xy} = -1$: perfecte negatieve correlatie (rendementen bewegen perfect tegengesteld). * $\rho_{xy} = 0$: geen lineaire correlatie (onafhankelijk). > **Voorbeeld:** Als twee activa perfect gecorreleerd zijn ($\rho_{xy} = 1$), zullen hun rendementen altijd samen bewegen. Als ze negatief gecorreleerd zijn ($\rho_{xy} = -1$), zal een stijging in het rendement van het ene actief een daling in het rendement van het andere teweegbrengen, wat een sterke diversificatievoordeel oplevert. **Grafische weergave van correlatie:** De relatie tussen risico (standaarddeviatie) en rendement voor een portefeuille met twee activa wordt beïnvloed door de correlatie ($\rho$). De portefeuillevariantie wordt geminimaliseerd bij een correlatie van -1. ### 2.3 Systemisch en onsystemisch risico Zoals eerder besproken, is onsystemisch risico het deel van het risico van een actief dat geëlimineerd kan worden door diversificatie. Systemisch risico, ook wel marktrisico genoemd, is het risico dat overblijft en niet kan worden gediversifieerd. Dit komt door factoren die de gehele markt beïnvloeden. #### 2.3.1 Het Capital Asset Pricing Model (CAPM) Het CAPM is een belangrijk model dat de relatie tussen risico en rendement analyseert, uitgaande van het idee dat beleggers een premie eisen voor het dragen van risico. Het CAPM stelt dat het risico van een individueel effect gemeten moet worden aan de hand van zijn bijdrage aan het risico van de totale portefeuille, en niet aan de hand van zijn eigen totale risico. #### 2.3.2 Bèta ($\beta$) als risicomaatstaf In het CAPM-kader wordt het systemisch risico gemeten met de bèta-coëfficiënt. * **Bèta ($\beta$)**: Dit meet de gevoeligheid van het rendement van een actief ten opzichte van het rendement van de markt (vaak vertegenwoordigd door een marktindex). * $\beta = 1$: Het actief beweegt in lijn met de markt. * $\beta < 1$: Het actief is minder volatiel dan de markt (minder gevoelig voor marktbewegingen). * $\beta > 1$: Het actief is volatieler dan de markt (gevoeliger voor marktbewegingen). De bèta van een portefeuille is het gewogen gemiddelde van de béta's van de individuele activa erin. $$ \beta_p = \sum_{i=1}^{n} w_i \beta_i $$ Covariatie tussen een actief en de markt, gedeeld door de marktrisicovariantiie, geeft de bèta van het actief weer: $$ \beta_i = \frac{\text{Cov}(r_i, r_m)}{\sigma_m^2} = \frac{\sigma_{i,m}}{\sigma_m^2} $$ #### 2.3.3 Risicopremie en de Security Market Line (SML) Het CAPM stelt dat de verwachte risicopremie per eenheid systemisch risico (bèta) voor alle effecten gelijk is. De relatie tussen het verwachte rendement van een actief en zijn bèta wordt weergegeven door de Security Market Line (SML). $$ E(r_i) = r_f + \beta_i (E(r_m) - r_f) $$ Hierbij is: * $E(r_i)$: Het verwachte rendement van actief $i$. * $r_f$: Het risicovrije rendement. * $\beta_i$: De bèta van actief $i$. * $E(r_m)$: Het verwachte rendement van de markt. * $(E(r_m) - r_f)$: De marktrisicopremie. > **Tip:** De SML toont het "eerlijke" of vereiste rendement voor een bepaald niveau van systemisch risico. Activa die boven de SML liggen, zijn potentieel ondergewaardeerd, terwijl activa eronder potentieel overgewaardeerd zijn. #### 2.3.4 Capital Market Line (CML) De Capital Market Line (CML) is vergelijkbaar met de SML, maar wordt gebruikt voor het analyseren van efficiënte portefeuilles (portefeuilles die het hoogste rendement bieden voor een gegeven risiconiveau of het laagste risico voor een gegeven rendementsniveau). De CML toont de relatie tussen het verwachte rendement en de totale risicomaatstaf (standaarddeviatie) voor efficiënte portefeuilles, inclusief de mogelijkheid om te beleggen in het risicovrije actief en het marktportefeuille. $$ E(r_p) = r_f + \frac{E(r_m) - r_f}{\sigma_m} \sigma_p $$ * $E(r_p)$: Het verwachte rendement van de portefeuille. * $\sigma_p$: De standaarddeviatie van de portefeuille. * $\sigma_m$: De standaarddeviatie van de markt. > **CML vs. SML:** De CML is van toepassing op alle portefeuilles, inclusief gediversifieerde portefeuilles. De SML is van toepassing op individuele effecten en de berekende portefeuilles (die niet noodzakelijkerwijs efficiënt hoeven te zijn) in het CAPM-model. De CML gebruikt totale risico ($\sigma_p$), terwijl de SML alleen systemisch risico ($\beta_i$) gebruikt. ### 2.4 De marktportefeuille De marktportefeuille is de hypothetische portefeuille die alle risicovolle activa in de economie bevat, gewogen naar hun marktkapitalisatie. Volgens het CAPM is dit de "optimale" portefeuille van risicovolle activa, omdat deze het hoogste risico-rendement profiel biedt en het punt is waar de CML de efficiënte frontier raakt. ### 2.5 Grenzen van het CAPM en Markt efficiëntie Het CAPM heeft beperkingen. Bèta alleen kan niet altijd de rendementen verklaren, en andere factoren (zoals de grootte van een bedrijf en de boekwaarde/marktwaarde ratio, zoals in het Fama-French model) kunnen ook een rol spelen. * **Markt efficiëntie hypothese (EMH)**: Stelt dat de prijzen van effecten alle beschikbare informatie weerspiegelen. In een efficiënte markt is het niet mogelijk om consistent abnormale winsten te behalen. * **Arbitrage**: Het simultaan kopen en verkopen van hetzelfde actief in verschillende markten om te profiteren van prijsverschillen. Arbitrage helpt markten efficiënt te houden door misprijzingen te corrigeren. * **Gedragsfinanciering (Behavioral Finance)**: Stelt dat psychologische biases van beleggers kunnen leiden tot systematische afwijkingen van rationeel gedrag, wat marktinperfecties en prijsverstoringen kan veroorzaken. * **Beperkingen van arbitrage**: Hoewel arbitrage theoretisch misprijzingen zou moeten corrigeren, zijn er in de praktijk risico's en kosten (zoals fundamenteel risico, ruisdragersrisico, en implementatiekosten) die arbitrageurs belemmeren. Dit kan ertoe leiden dat misprijzingen langer aanhouden. > **Voorbeeld van beperkte arbitrage:** De twin shares van Royal Dutch Petroleum en Shell, waarbij de prijzen soms aanzienlijk afweken van de theoretische verhouding, en indexopnames (zoals S&P toevoegingen) die tijdelijke prijsstijgingen veroorzaken die niet direct door fundamentele waarde worden gerechtvaardigd. ### 2.6 Extrapolatieve verwachtingen en bubbels * **Extrapolatieve verwachtingen**: Beleggers vormen hun verwachtingen over toekomstige rendementen door het verleden te extrapoleren, waarbij recente prestaties te veel gewicht krijgen. Dit kan leiden tot excessieve volatiliteit, momentum, en langetermijnreversals. * **Bubbels**: Perioden waarin de prijs van een actief aanzienlijk overgewaardeerd raakt ten opzichte van zijn fundamentele waarde, vaak gedreven door extrapolatie en sentiment. Kenmerken van bubbels zijn onder meer een scherpe prijsstijging gevolgd door een instorting, hoge handelsvolumes en veel mediadiscussie over overwaardering. Gedragseconomische principes zoals de representativiteitsheuristiek en de beschikbaarheidsheuristiek kunnen bijdragen aan extrapolatie en bubbelvorming. Herdinggedrag, waarbij individuen het gedrag van de groep volgen, kan dit fenomeen verder versterken. Experimenten in laboratoria hebben aangetoond hoe prijzen kunnen afwijken van de fundamentele waarde en uiteindelijk instorten. --- # Portefeuillebeheer: Risico en rendement Dit gedeelte verkent hoe risico en rendement zich gedragen binnen een portefeuille, met nadruk op diversificatie, systemisch en onsystemisch risico, en de berekening van portefeuille rendementen en varianties. ## 2. Concepten van risico en rendement ### 2.1 Definitie en meting van rendement Rendement (return) biedt beleggers een handige manier om de financiële prestaties van een investering uit te drukken. Voor individuele assets wordt het gemiddelde rendement berekend met behulp van historische data, waarbij de som van de waargenomen rendementen wordt gedeeld door het aantal observaties ($n$). $$ \bar{r}_i = \frac{\sum_{i=1}^{n} r_i}{n} Hierbij is $\bar{r}_i$ het gemiddelde rendement van asset $i$ en $r_i$ het rendement in observatie $i$. Dit gemiddelde rendement is een schatting van de werkelijke verwachte waarde van de rendementen. ### 2.2 Definitie en meting van risico Risico wordt gedefinieerd als de mogelijkheid dat de werkelijke rendementen afwijken van de verwachte rendementen. Deze afwijking wordt gemeten door de spreiding van de rendementen ten opzichte van het gemiddelde. De meest gebruikte maatstaven voor risico zijn variantie en standaarddeviatie. De variantie ($\sigma^2$) wordt berekend als het gemiddelde van de gekwadrateerde afwijkingen van het gemiddelde rendement: \sigma^2 = \frac{\sum_{i=1}^{n} (r_i - \bar{r})^2}{n-1} De standaarddeviatie ($\sigma$) is de vierkantswortel van de variantie: \sigma = \sqrt{\sigma^2} = \sqrt{\frac{\sum_{i=1}^{n} (r_i - \bar{r})^2}{n-1}} De standaarddeviatie wordt vaak geprefereerd omdat deze in dezelfde eenheden als het rendement wordt uitgedrukt (percentage). Een hoge variantie of standaarddeviatie duidt op een grotere spreiding van rendementen en dus op meer risico. ### 2.3 Link tussen rendement en risico: de variatiecoëfficiënt Om de risico-rendementsverhouding tussen verschillende activa te vergelijken, wordt de variatiecoëfficiënt (Coefficient of Variation, CV) gebruikt. Deze meet het risico per eenheid van verwacht rendement. CV = \frac{\text{Standaarddeviatie}}{\text{Verwacht rendement}} Een hogere CV geeft aan dat een asset meer risico per eenheid rendement heeft. > **Tip:** De variatiecoëfficiënt is essentieel voor het maken van vergelijkingen tussen investeringen met sterk verschillende rendementen en risico's. ## 3. Portefeuillebeheer: Risico en Rendement in Portefeuillecontext ### 3.1 Het belang van diversificatie In een portefeuillecontext is het risico van een portefeuille niet simpelweg het gemiddelde risico van de individuele activa. De meeste financiële activa worden als onderdeel van een portefeuille gehouden. Diversificatie, het combineren van verschillende activa, kan het risico van een portefeuille verminderen. Dit geldt met name voor onsystemisch risico. > **Tip:** Banks, pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen zijn vaak wettelijk verplicht om gediversifieerde portefeuilles aan te houden. ### 3.2 Systemisch en onsystemisch risico Risico kan worden onderverdeeld in twee categorieën: * **Onsystemisch risico (diversifieerbaar risico):** Dit risico is specifiek voor een individueel bedrijf of sector en kan worden geëlimineerd door diversificatie. Voorbeelden zijn juridische geschillen, stakingen, succesvolle marketingcampagnes of het winnen/verliezen van belangrijke contracten. Deze specifieke gebeurtenissen kunnen elkaar binnen een gediversifieerde portefeuille opheffen. * **Systemisch risico (marktrisico):** Dit risico beïnvloedt vrijwel alle activa in de markt en kan niet door diversificatie worden geëlimineerd. Voorbeelden zijn recessies, oorlogen, inflatie of hoge rentetarieven. Omdat de meeste activa negatief worden beïnvloed door deze factoren, blijft er een restje risico bestaan. ### 3.3 Berekening van portefeuille rendementen Voor een portefeuille met twee activa ($x$ en $y$): E(r_p) = w_x E(r_x) + w_y E(r_y) waarbij $w_x$ en $w_y$ de gewichten van activa $x$ en $y$ in de portefeuille zijn. Voor een portefeuille met meerdere activa (bijvoorbeeld $n$ activa): E(r_p) = \sum_{i=1}^{n} w_i E(r_i) ### 3.4 Berekening van portefeuillerisico (variantie) Het berekenen van de variantie van een portefeuille is complexer dan die van een individueel actief en hangt af van de varianties van de individuele activa en de covarianties (of correlaties) tussen de activa. Var(r_p) = \sigma_p^2 = w_x^2 \sigma_x^2 + w_y^2 \sigma_y^2 + 2 w_x w_y Cov(r_x, r_y) waarbij $Cov(r_x, r_y)$ de covariantie is tussen de rendementen van activa $x$ en $y$. Voor een portefeuille met drie activa ($x, y, z$): Var(r_p) = \sigma_p^2 = w_x^2 \sigma_x^2 + w_y^2 \sigma_y^2 + w_z^2 \sigma_z^2 + 2 w_x w_y Cov(r_x, r_y) + 2 w_x w_z Cov(r_x, r_z) + 2 w_y w_z Cov(r_y, r_z) ### 3.5 Covariantie en correlatie * **Covariantie ($Cov(r_x, r_y)$):** Meet hoe twee variabelen (rendementen van activa) samen bewegen. Een positieve covariantie ($> 0$) betekent dat de rendementen van de twee activa doorgaans in dezelfde richting bewegen. Een negatieve covariantie ($< 0$) betekent dat ze in tegengestelde richtingen bewegen. Onafhankelijke activa hebben een covariantie van nul. Cov(r_x, r_y) = \sigma_{xy} = \frac{\sum_{t=1}^{n} (r_{xt} - \bar{r}_x) (r_{yt} - \bar{r}_y)}{n-1} * **Correlatiecoëfficiënt ($\rho_{xy}$):** Meet de sterkte en richting van de lineaire relatie tussen twee variabelen. De formule is: \rho_{xy} = \frac{Cov(r_x, r_y)}{\sigma_x \sigma_y} De correlatie varieert tussen -1 (perfecte negatieve correlatie) en +1 (perfecte positieve correlatie). Een correlatie van 0 betekent dat de activa geen lineair verband vertonen. Hoe lager de positieve correlatie tussen activa in een portefeuille, hoe lager het risico van de portefeuille. > **Tip:** Het vinden van activa met een lage of negatieve correlatie is cruciaal voor effectieve diversificatie. ### 3.6 Risico en Rendement in Portefeuillecontext: Visuele weergave Een grafiek met verwachte rendementen op de y-as en risico (standaarddeviatie) op de x-as kan het effect van correlatie illustreren. Een portefeuille met activa die sterk positief gecorreleerd zijn (bijvoorbeeld $\rho = +1$) zal geen significant risicovermindering bieden. Een portefeuille met activa met lage of negatieve correlaties zal daarentegen een steilere 'opportunity set' creëren, wat wijst op een betere risico-rendementsverhouding. ## 4. Systematisch en Onsystemisch Risico nader bekeken ### 4.1 Uitleg van de risicotypen * **Onsystemisch (diversifieerbaar) risico:** Veroorzaakt door specifieke gebeurtenissen voor een individueel bedrijf. Door te beleggen in meerdere activa kan het effect van deze gebeurtenissen op de portefeuille worden gecompenseerd. * **Systemisch (marktrisico):** Veroorzaakt door macro-economische factoren die de gehele markt beïnvloeden. Dit risico kan niet worden gediversifieerd omdat het vrijwel alle activa treft. ### 4.2 Voorbeeld van systemisch en onsystemisch risico Stel een portefeuille bestaat voor 40% uit startup A en 60% uit een laag-technologische onderneming B. De berekening van het verwachte rendement en de variantie van deze portefeuille vereist de verwachte rendementen van A en B, hun individuele varianties, en de covariantie (of correlatie) tussen A en B. ## 5. Capital Asset Pricing Model (CAPM) ### 5.1 Basisprincipes van CAPM Het CAPM is een fundamenteel model in de portefeuilleleer dat de relatie tussen risico en verwachte rendementen analyseert. Het stelt dat beleggers een risicopremie eisen voor het dragen van risico. Het CAPM meet het risico van een individueel actief niet aan de hand van zijn totale risico, maar aan de hand van zijn bijdrage aan het systematische risico van een goed gediversifieerde portefeuille. ### 5.2 Het Bèta-coëfficiënt Het systematisch risico van een actief wordt gemeten door de bèta-coëfficiënt ($\beta$). Bèta geeft aan hoe gevoelig het rendement van een actief is voor veranderingen in het marktrendement. * $\beta = 1$: Het actief beweegt perfect in lijn met de markt. * $\beta < 1$: Het actief is minder volatiel dan de markt. * $\beta > 1$: Het actief is volatieler dan de markt. De bèta van een portefeuille is het gewogen gemiddelde van de bèta's van de individuele activa: \beta_p = \sum_{i=1}^{n} w_i \beta_i Het systematisch risico van een actief ($i$) ten opzichte van de markt ($m$) wordt berekend als: \beta_i = \frac{Cov(r_i, r_m)}{\sigma_m^2} ### 5.3 Security Market Line (SML) De SML toont de relatie tussen het verwachte rendement van een actief en zijn systematische risico (bèta). De verwachte risicopremie per eenheid risico ($\beta$) wordt verondersteld voor alle effecten hetzelfde te zijn. De formule voor de SML is: E(r_i) = r_f + \beta_i (E(r_m) - r_f) waarbij: * $E(r_i)$ het verwachte rendement van actief $i$ is. * $r_f$ het risicovrije rendement is. * $\beta_i$ de bèta van actief $i$ is. * $E(r_m) - r_f$ de markt risicopremie is. > **Tip:** De SML kan worden gebruikt om te bepalen of een actief onder- of overgewaardeerd is. Een actief dat boven de SML ligt, heeft een hoger verwacht rendement dan vereist voor zijn risico (ondergewaardeerd), terwijl een actief dat eronder ligt, een lager rendement biedt dan vereist (overgewaardeerd). ### 5.4 Capital Market Line (CML) De CML relateert het verwachte rendement van een efficiënte portefeuille aan haar totale risico (standaarddeviatie). De CML wordt gebruikt voor goed gediversifieerde portefeuilles en loopt van het risicovrije rendement tot het marktrendement, en verder. De CML vertegenwoordigt de optimale beleggingsmogelijkheden voor beleggers. De formule voor de CML is: E(r_p) = r_f + \frac{E(r_m) - r_f}{\sigma_m} \sigma_p waarbij $\sigma_p$ de standaarddeviatie van de portefeuille is. ### 5.5 CML versus SML * **CML:** Van toepassing op efficiënte portefeuilles en gebruikt totale risico ($\sigma$) als risicomaatstaf. * **SML:** Van toepassing op individuele activa en gebruikt systematisch risico ($\beta$) als risicomaatstaf. ## 6. Diversificatie en de Rol van Correlatie ### 6.1 De ideale portefeuille De ideale portefeuille kan worden gezien als de 'tangency portfolio' op de efficiënte frontier, gecombineerd met het risicovrije activum. Dit is het markportefeuille, dat de optimale combinatie van risicovolle activa vertegenwoordigt. ### 6.2 De efficiënte frontier De efficiënte frontier toont alle portefeuilles die het hoogste verwachte rendement bieden voor een gegeven niveau van risico, of die het laagste risico bieden voor een gegeven verwacht rendement. Alle mogelijke combinaties van risico en verwachte rendementen vormen de 'opportunity set'. ### 6.3 Beperkingen van CAPM en de Fama-French modellen Hoewel CAPM een krachtig instrument is, heeft het beperkingen. Bèta verklaart niet altijd alle rendementen. Multifactor modellen, zoals het Fama-French model, introduceren extra factoren zoals firm size (SMB - small minus big) en value premium (HML - high minus low) om de verwachte rendementen beter te verklaren. Het Fama-French model kan worden uitgedrukt als: R_{it} - R_{ft} = \alpha_{it} + \beta_1 (R_{mt} - R_{ft}) + \beta_2 SMB_t + \beta_3 HML_t + \epsilon_{it} ## 7. Marktefficiëntie en arbitrage ### 7.1 Efficiënte markthypothese (EMH) In een efficiënte markt weerspiegelen prijzen alle beschikbare informatie. Arbitrage, het gelijktijdig kopen en verkopen van hetzelfde activum in verschillende markten om te profiteren van prijsverschillen, elimineert misprijzingen snel. Hierdoor zijn afwijkingen van de fundamentele waarde klein, van korte duur en onvoorspelbaar. ### 7.2 Arbitrage en gedragsfinanciering Gedragsfinanciering stelt dat irrationele beleggers prijzen kunnen afwijken van de fundamentele waarde, en dat deze afwijkingen niet altijd direct worden gecorrigeerd door arbitrageurs. De 'arbitragecritique' stelt dat rationele beleggers misprijzingen direct zullen uitbuiten, waardoor deze verdwijnen. Gedragsfinanciering betoogt echter dat er "limieten aan arbitrage" zijn, waardoor misprijzingen langer kunnen aanhouden. ### 7.3 Limieten aan arbitrage De belangrijkste limieten aan arbitrage zijn: * **Fundamenteel risico:** Het risico dat de fundamentele waarde van een activum schokken ondergaat. Dit kan worden beperkt door hedging, maar een perfecte hedge is vaak moeilijk te vinden. * **Noise trader risico:** Het risico dat misprijzingen op korte termijn verergeren, bijvoorbeeld door irrationeel sentiment van 'noise traders'. Dit kan leiden tot margin calls en gedwongen liquidatie van posities. * **Implementatiekosten:** Kosten zoals transactiekosten, bid-ask spreads, commissies en regelgevende beperkingen (bijvoorbeeld short-selling beperkingen) die arbitrageurs kunnen ontmoedigen. > **Voorbeeld:** De situatie van 'twin shares' (zoals Royal Dutch en Shell) of indexopnames kan leiden tot tijdelijke misprijzingen omdat arbitrage beperkt wordt door deze limieten. ## 8. Extrapolatieve verwachtingen en bellen ### 8.1 Extrapolatie van rendementen Beleggers vormen soms verwachtingen over toekomstige rendementen door eerdere rendementen te extrapoleren. Dit kan leiden tot overmatige volatiliteit, voorspelbaarheid, momentum, en 'bellen' (bubbles). > **Tip:** Dit fenomeen is gerelateerd aan de 'representativeness heuristic' en 'availability heuristic' uit de gedragspsychologie. Beleggers overschatten de waarschijnlijkheid van een hoge toekomstige rendement, negeren de 'base rate', en baseren hun beslissingen op recent opvallend nieuws of prijsbewegingen. ### 8.2 Theorie van bellen Een 'bel' is een periode waarin een activum significant overgewaardeerd raakt ten opzichte van zijn fundamentele waarde. Dit wordt vaak gekenmerkt door scherpe prijsstijgingen, veel media-aandacht, hoog handelsvolume en extrapolatie van rendementen. ### 8.3 Herdingsgedrag 'Herding behavior' (kuddegedrag) is de neiging van beleggers om het gedrag van een grotere groep na te bootsen. Dit kan de vorming en het voortbestaan van bellen versterken, aangezien beleggers elkaar volgen in hun investeringsbeslissingen. ### 8.4 Experimenten met bellen Laboratoriumexperimenten hebben aangetoond dat in gesimuleerde markten, waar beleggers rationeel proberen te handelen, toch prijsbellen kunnen ontstaan en instorten. Dit suggereert dat zelfs in een relatief rationele omgeving, extrapolatie en herdinggedrag tot onlogische prijsvorming kunnen leiden. --- # Het Capital Asset Pricing Model (CAPM) Het Capital Asset Pricing Model (CAPM) is een fundamenteel model dat de relatie tussen risico en verwacht rendement voor financiële activa analyseert. ## 3 Het Capital Asset Pricing Model (CAPM) Het Capital Asset Pricing Model (CAPM) is een cruciaal model in de portefeuilletheorie dat de relatie tussen systematisch risico en het verwachte rendement van een activum verklaart. Het model stelt dat beleggers compensatie eisen voor het dragen van risico, en dat hoe hoger het risico van een effect, hoe hoger het verwachte rendement moet zijn om beleggers aan te trekken. Echter, beleggers kijken primair naar het risico van hun portefeuilles in plaats van naar het risico van individuele effecten. CAPM biedt een raamwerk om het risico van een individueel effect te meten in de context van een gediversifieerde portefeuille. ### 3.1 Het CAPM-raamwerk Het CAPM model gaat uit van de premisse dat het risico dat overblijft na diversificatie, ook wel marktrisico of systematisch risico genoemd, de relevante maatstaf is voor het risico van een individueel actief. Dit systematische risico wordt gemeten door de **bèta** (β)-coëfficiënt. #### 3.1.1 De bèta-coëfficiënt De bèta-coëfficiënt meet de mate waarin het rendement van een specifiek aandeel de neiging heeft om mee te bewegen met de markt als geheel. * **Als $\beta = 1$**: Het aandeel beweegt perfect mee met de markt. Als de markt met 10% stijgt, stijgt het aandeel ook naar verwachting met 10%. * **Als $\beta < 1$**: Het aandeel is minder volatiel dan de markt. Bewegingen in het aandeel zijn kleiner dan die van de markt. Bijvoorbeeld, een bèta van 0,8 betekent dat het aandeel naar verwachting met 8% beweegt als de markt met 10% beweegt. * **Als $\beta > 1$**: Het aandeel is volatieler dan de markt. Bewegingen in het aandeel zijn groter dan die van de markt. Een bèta van 1,2 betekent dat het aandeel naar verwachting met 12% beweegt als de markt met 10% beweegt. De bèta van een portefeuille is de gewogen gemiddelde bèta van de individuele activa in de portefeuille: $$ \beta_p = \sum_{i=1}^{n} w_i \beta_i $$ waarbij $w_i$ het gewicht is van asset $i$ in de portefeuille en $\beta_i$ de bèta van asset $i$ is. De bèta van een individueel actief ten opzichte van de markt kan worden berekend met behulp van de covariantie tussen het rendement van het actief en het marktrendement, gedeeld door de variantie van het marktrendement: $$ \beta_i = \frac{\text{Cov}(r_i, r_m)}{\sigma_m^2} = \frac{\text{Cov}(r_i, r_m)}{\sigma_{r_i, r_m}} $$ waarbij $r_i$ het rendement van actief $i$ is, $r_m$ het marktrendement is, $\sigma_m^2$ de variantie van het marktrendement is, en $\text{Cov}(r_i, r_m)$ de covariantie tussen de rendementen van actief $i$ en de markt. #### 3.1.2 Risicopremie en de Security Market Line (SML) Volgens het CAPM is de verwachte risicopremie per eenheid risico ($\beta$) voor alle effecten hetzelfde. Dit leidt tot de formulering van de Security Market Line (SML). De SML toont de verwachte rendementen van activa als functie van hun systematische risico (bèta). De formule voor de SML is: $$ E(r_i) = r_f + \beta_i (E(r_m) - r_f) $$ waarbij: * $E(r_i)$ het verwachte rendement van actief $i$ is. * $r_f$ het risicovrije rendement is. * $\beta_i$ de bèta van actief $i$ is. * $E(r_m)$ het verwachte rendement van de markt is. * $(E(r_m) - r_f)$ de marktrisicopremie is. De SML illustreert dat een actief met een bèta van nul (risicovrij actief) het risicovrije rendement oplevert. Een actief met een bèta van één (het marktrendement) levert de marktrisicopremie op bovenop het risicovrije rendement. > **Tip:** De SML is een visuele weergave van het CAPM. Activa die boven de SML liggen, worden als ondergewaardeerd beschouwd (ze bieden een hoger rendement dan vereist voor hun risico), terwijl activa die onder de SML liggen, als overgewaardeerd worden beschouwd (ze bieden een lager rendement dan vereist voor hun risico). * **Ondergewaardeerd actief**: Ligt boven de SML. Het verwachte rendement is hoger dan wat de SML voorspelt voor dat risiconiveau. * **Overgewaardeerd actief**: Ligt onder de SML. Het verwachte rendement is lager dan wat de SML voorspelt voor dat risiconiveau. #### 3.1.3 De Capital Market Line (CML) De Capital Market Line (CML) is een uitbreiding van de SML en beschrijft de relatie tussen risico en rendement voor efficiënte **portefeuilles** die bestaan uit een combinatie van een risicovrij activum en het marktportefeuille. Het marktportefeuille is de optimale combinatie van risicovolle activa die de hoogste verwachte return biedt voor een gegeven niveau van risico. De formule voor de CML is: $$ E(r_p) = r_f + \frac{E(r_m) - r_f}{\sigma_m} \sigma_p $$ * $E(r_p)$ het verwachte rendement van de portefeuille is. * $\sigma_m$ de standaarddeviatie van het marktrendement is. * $\sigma_p$ de standaarddeviatie van het rendement van de portefeuille is. * $\frac{E(r_m) - r_f}{\sigma_m}$ de Sharpe-ratio van de markt is, wat de risicopremie per eenheid totaal risico vertegenwoordigt. Het belangrijkste verschil tussen de CML en de SML is dat de CML alleen van toepassing is op **efficiënte portefeuilles** (die volledig gediversifieerd zijn), terwijl de SML van toepassing is op zowel individuele activa als portefeuilles, ongeacht of ze efficiënt zijn. Voor efficiënte portefeuilles wordt het risico gemeten door de standaarddeviatie (totale risico), terwijl voor individuele activa het relevante risico de bèta is (systematisch risico). ### 3.2 Verschil tussen CML en SML | Kenmerk | Capital Market Line (CML) | Security Market Line (SML) | | :------------- | :----------------------------------------------------------- | :--------------------------------------------------------------- | | **Toepassing** | Efficiënte portefeuilles (combinatie van risicovrij actief en marktportefeuille). | Individuele activa en alle portefeuilles (efficiënt of inefficiënt). | | **Risicomaatstaf** | Standaarddeviatie ($\sigma_p$), vertegenwoordigt het totale risico. | Bèta ($\beta_i$), vertegenwoordigt systematisch risico. | | **Focus** | Relatie tussen totale risico en rendement voor gediversifieerde portefeuilles. | Relatie tussen systematisch risico en rendement voor individuele activa of portefeuilles. | | **Vorm** | Een rechte lijn die begint bij het risicovrije rendement. | Een rechte lijn die begint bij het risicovrije rendement. | ### 3.3 Beperkingen van het CAPM Ondanks de wijdverbreide toepassing, heeft het CAPM ook beperkingen: * **Aannames**: Het model berust op een reeks sterke aannames (zoals rationele beleggers, perfecte markten, homogeen verwachtingspatroon, etc.) die in de praktijk niet altijd opgaan. * **Bèta als enige risicofactor**: Empirische studies suggereren dat bèta alleen niet altijd voldoende is om de rendementen van activa te verklaren. Andere factoren, zoals de omvang van het bedrijf (size premium) en de verhouding tussen boekwaarde en marktwaarde (value premium), lijken ook een rol te spelen (zoals in het Fama-French model). * **Marktportefeuille**: Het identificeert en meet het 'ware' marktportefeuille, dat theoretisch alle risicovolle activa ter wereld omvat, is in de praktijk onmogelijk. Vaak worden indexen zoals de S&P 500 gebruikt als proxy. Desalniettemin blijft het CAPM een fundamenteel en invloedrijk model voor het begrijpen van de relatie tussen risico en verwacht rendement. --- # Studiehandleiding: Financiële Markten Dit document is een studiehandleiding opgesteld om u te helpen bij uw examenvoorbereiding. De informatie is gestructureerd om de belangrijkste concepten te benadrukken en bevat ook tips en voorbeelden om uw begrip te verdiepen. ## 3. Het Capital Asset Pricing Model (CAPM) Het Capital Asset Pricing Model (CAPM) is een fundamenteel model dat de relatie tussen het verwachte rendement van een activum en zijn risico analyseert, met name systematisch risico. ### 3.1 Inleiding tot CAPM Het CAPM biedt een raamwerk om te begrijpen waarom beleggers een premie eisen voor het dragen van risico. Het stelt dat na diversificatie, het resterende risico, markt- of systematisch risico, de belangrijkste drijfveer is achter verwachte rendementen. Dit systematische risico wordt gemeten door de bèta-coëfficiënt. ### 3.2 Het Bèta-coëfficiënt ($\beta$) Bèta is een maatstaf voor het systematische risico van een individueel effect. Het kwantificeert de mate waarin het rendement van een effect neigt te bewegen met de bewegingen van de bredere markt. * **$\beta = 1$**: Het effect beweegt in perfecte lijn met de markt. * **$\beta < 1$**: De bewegingen van het effect zijn minder volatiel dan die van de markt. * **$\beta > 1$**: De bewegingen van het effect zijn volatieler dan die van de markt. De bèta van een portefeuille kan worden berekend als het gewogen gemiddelde van de bèta's van de individuele effecten in de portefeuille: * $w_i$ het gewicht is van effect $i$ in de portefeuille. * $\beta_i$ de bèta is van effect $i$. * $n$ het aantal effecten in de portefeuille is. De bèta wordt berekend als de covariantie tussen het rendement van het effect en het rendement van de markt, gedeeld door de variantie van het marktrendement: $$ \beta_i = \frac{\text{Cov}(r_i, r_m)}{\sigma_m^2} $$ * $\text{Cov}(r_i, r_m)$ de covariantie is tussen het rendement van effect $i$ ($r_i$) en het marktrendement ($r_m$). * $\sigma_m^2$ de variantie is van het marktrendement. ### 3.3 De Security Market Line (SML) De Security Market Line (SML) is een grafische weergave van de relatie die door het CAPM wordt voorspeld tussen het verwachte rendement van een effect en zijn bèta. De SML stelt dat het verwachte rendement van een actief gelijk is aan de risicovrije rente plus een risicopremie die proportioneel is aan de bèta van het actief. * $E(r_i)$ het verwachte rendement is van effect $i$. * $r_f$ de risicovrije rente is. * $\beta_i$ de bèta van effect $i$ is. * $E(r_m)$ het verwachte marktrendement is. Op de SML: * Een effect met een bèta van nul ($\beta = 0$) zou een verwacht rendement gelijk aan de risicovrije rente ($r_f$) moeten opleveren, aangezien het geen systematisch risico draagt. * Een effect met een bèta van één ($\beta = 1$) zou een verwacht rendement gelijk aan het marktrendement ($E(r_m)$) moeten opleveren. #### 3.3.1 Over- en ondergewaardeerde effecten De SML kan worden gebruikt om te beoordelen of een effect over- of ondergewaardeerd is: * **Ondergewaardeerd effect**: Ligt *boven* de SML. Het verwachte rendement is hoger dan wat vereist is door zijn bèta. Dit suggereert dat het effect een koopkans is. * **Overgewaardeerd effect**: Ligt *onder* de SML. Het verwachte rendement is lager dan wat vereist is door zijn bèta. Dit suggereert dat het effect een verkooppunt is. > **Tip:** Visualiseer de SML met het verwachte rendement op de y-as en bèta op de x-as. De risicovrije rente is het snijpunt met de y-as, en de helling van de lijn is de marktrisicopremie. ### 3.4 De Capital Market Line (CML) De Capital Market Line (CML) is een lijn die het rendement van *efficiënte portefeuilles* (portefeuilles die de hoogste verwachte rendementen bieden voor een gegeven niveau van risico, of het laagste risico voor een gegeven rendement) weergeeft. * $E(r_p)$ het verwachte rendement is van de portefeuille $p$. * $\sigma_m$ de standaardafwijking (volledig risico) van het marktrendement is. * $\sigma_p$ de standaardafwijking (volledig risico) van de portefeuille $p$ is. * $\frac{E(r_m) - r_f}{\sigma_m}$ de Sharpe-ratio van de markt (de helling van de CML) is, wat het rendement per eenheid totaal risico vertegenwoordigt. #### 3.4.1 CML versus SML Hoewel zowel de CML als de SML lineaire relaties tussen risico en rendement weergeven, zijn er cruciale verschillen: * **CML**: Is van toepassing op *efficiënte portefeuilles*. De relevante risicomaatstaf is het *totale risico* (gemeten door standaardafwijking, $\sigma_p$). De CML vertegenwoordigt de optimale combinatie van de risicovrije asset en de marktportefeuille. * **SML**: Is van toepassing op *individuele effecten* of *niet-efficiënte portefeuilles*. De relevante risicomaatstaf is het *systematische risico* (gemeten door bèta, $\beta_i$). De SML beschrijft het verwachte rendement van een actief op basis van zijn bèta. > **Cruciaal punt:** De CML is alleen geldig voor portefeuilles die op de efficiënte frontier liggen, en specifiek voor portefeuilles die een combinatie zijn van de risicovrije asset en de marktportefeuille. De SML is universeler en geldt voor elk individueel actief of elke portefeuille. ### 3.5 Beperkingen van het CAPM Ondanks zijn wijdverbreide gebruik kent het CAPM ook beperkingen: * **Beta alleen is niet altijd verklarend:** Onderzoek suggereert dat bèta alleen niet alle variatie in rendementen kan verklaren. Andere factoren, zoals de omvang van een bedrijf (kleine bedrijven hebben vaak hogere rendementen dan grote bedrijven, zelfs na correctie voor bèta) en de boek-marktwaarde ratio (waardeaandelen presteren vaak beter dan groeiaandelen), spelen ook een rol. Dit heeft geleid tot de ontwikkeling van multifactor modellen zoals het Fama-French model. * **Aannames:** Het CAPM is gebaseerd op een reeks theoretische aannames (bv. rationele beleggers, perfecte markten, homogene verwachtingen) die in de praktijk niet altijd opgaan. > **Oefentip:** Probeer de SML te tekenen en plaats verschillende hypothetische effecten op de grafiek om te beoordelen of ze over- of ondergewaardeerd zijn op basis van hun bèta en verwachte rendement. Doe hetzelfde voor de CML met efficiënte portefeuilles. --- # Marktefficiëntie, arbitrage en gedragsfinanciering Dit onderdeel onderzoekt hoe markten efficiënt functioneren, het concept van arbitrage, de beperkingen ervan, en hoe gedragsfactoren zoals extrapolatie en kuddegedrag leiden tot bubbels en afwijkingen van de fundamentele waarde. ### 4.1 Marktefficiëntie en arbitrage #### 4.1.1 Markt efficiëntie hypothese De Traditionele Theorie stelt dat rationele beleggers constant markten monitoren op zoek naar abnormale winstmogelijkheden. Arbitrage zal deze mogelijkheden elimineren doordat rationele beleggers ondergewaardeerde effecten opkopen en overgewaardeerde effecten verkopen. Hierdoor blijven inefficiënties klein, kortstondig en onvoorspelbaar. Eugene Fama formaliseerde in 1965 de markt efficiëntie hypothese (EMH). In een efficiënte markt komen de prijzen van activa overeen met hun intrinsieke of fundamentele waarde. Dit betekent dat alle beschikbare informatie is weerspiegeld in de prijs, waardoor het onmogelijk is om consistent winst te maken door het exploiteren van deze informatie. De EMH houdt in de praktijk rekening met activaprijsmodellen zoals het Capital Asset Pricing Model (CAPM) of multifactor modellen zoals het Fama-French model. Het oorspronkelijke Fama-French model bevatte drie factoren: * De marktpremie (Rm - Rf). * De firm size (SMB): het verschil in rendement tussen kleine en grote bedrijven (small minus big), wat aangeeft dat bedrijven met een kleine marktkapitalisatie doorgaans hogere rendementen genereren. * De ratio van boekwaarde tot marktwaarde (HML): het verschil in rendement tussen waarde-aandelen (high minus low) met hoge boekwaarde-tot-marktwaarde ratio's en groeiaandelen. Volgens de EMH en het Fama-French model vertegenwoordigen hogere verwachte rendementen een exacte compensatie voor het dragen van risico, waarbij een grotere marktkapitalisatie en een hogere B/M-ratio geassocieerd worden met een hoger risico en dus een hoger verwacht rendement. #### 4.1.2 Arbitrage Arbitrage is de gelijktijdige aankoop en verkoop van hetzelfde activum op verschillende markten om te profiteren van kleine prijsverschillen. Arbitrage zorgt ervoor dat prijzen niet voor langere periodes significant afwijken van hun fundamentele waarde. Het corrigeert prijsinefficiënties en voegt liquiditeit toe aan de markt. > **Tip:** Arbitrage is cruciaal voor het handhaven van markt efficiëntie. Het zorgt ervoor dat er geen "gratis geld" op tafel blijft liggen door misprijzingen. De theoretische definitie van arbitrage impliceert een risicovrije winst zonder kosten. Echter, gedragsfinanciering stelt dat deze trades niet zonder risico zijn en dat marktprijzen kunnen afwijken van fundamentele waarden door niet volledig rationele beleggers. ##### 4.1.2.1 De arbitrage kritiek Friedmans arbitrage kritiek stelt dat als er een mispricing is, rationele handelaren deze onmiddellijk zullen benutten, waardoor de mispricing wordt gecorrigeerd. Gedragsfinanciering verdedigt zich hiertegen door te stellen dat er "grenzen aan arbitrage" zijn. ##### 4.1.2.2 Grenen aan arbitrage Ondanks de aantrekkelijkheid van arbitrage, zijn er diverse risico's en kosten die de mogelijkheden voor arbitrageurs beperken: 1. **Fundamenteel risico:** Het risico van een schok in de fundamentele waarde van een actief, bijvoorbeeld door negatief nieuws, waardoor de prijs nog verder kan dalen. Hedging met een substitueerbaar actief kan dit risico verminderen, maar een perfecte hedge is moeilijk te vinden. 2. **Ruisonderdrukkersrisico (Noise Trader Risk):** Het risico dat de mispricing op korte termijn verergert. Pessimistische "ruisonderdrukkers" kunnen de prijs verder naar beneden duwen, wat arbitrageurs met korte-horizon verplichtingen kan dwingen hun posities te liquideren, wat de prijs verder doet dalen. 3. **Implementatiekosten:** Alle kosten die gepaard gaan met het exploiteren van een mispricing, zoals transactiekosten (bid-ask spreads, commissies), regelgevende beperkingen (bijvoorbeeld short sale beperkingen) en kosten voor het vinden en leren over een mispricing. #### 4.1.3 Voorbeelden van beperkte arbitrage * **Tweelingaandelen (Twin Shares):** Het geval van Royal Dutch Petroleum en Shell, waarbij de prijzen van de twee aandelen die samen een winststroom delen, voor langere perioden significant van de theoretische pariteit konden afwijken. Dit duidde op mispricing en beperkte arbitrage, vaak gedreven door ruisonderdrukkersrisico. * **Indexinclusie:** Wanneer een aandeel wordt opgenomen in een belangrijke beursindex (zoals de S&P 500), stijgt de prijs vaak aanzienlijk, zelfs als de fundamentele waarde niet is veranderd. Dit wordt verklaard door de vraag van indexfondsen die het aandeel moeten kopen. Het gebrek aan perfecte substituten en ruisonderdrukkersrisico kunnen de mispricing in stand houden. * **Equity Carve-outs:** Bij een carve-out verkoopt een moederbedrijf een deel van zijn dochteronderneming aan het publiek. Soms is de marktwaarde van de dochteronderneming hoger dan die van het gecombineerde moederbedrijf. Implementatiekosten, met name de moeilijkheid om aandelen te lenen voor short selling, kunnen arbitrage beperken. ### 4.2 Gedragsfinanciering, extrapolatie en bubbels Gedragsfinanciering erkent dat niet alle beleggers volledig rationeel zijn en dat gedragsfactoren significante invloed kunnen hebben op marktprijzen. #### 4.2.1 Extrapolatieve verwachtingen Extrapolatieve verwachtingen treden op wanneer beleggers hun overtuigingen over toekomstige rendementen baseren op het extrapoleren van eerdere rendementen. * **Kernidee:** Beleggers wegen recente prijzen/rendementen te zwaar mee bij het vormen van hun verwachtingen over de toekomst. * **Gevolg:** Dit kan leiden tot excessieve volatiliteit, voorspelbaarheid van rendementen (momentum), lange-termijn omkeringen en waarde-premies. * **Over-extrapolatie:** Vaak zijn beleggersverwachtingen negatief gecorreleerd met latere gerealiseerde rendementen. Hoge verwachte rendementen volgen vaak op mindere realisaties, en omgekeerd. * **Oorzaken:** * **Representativiteitsheuristiek en verwaarlozing van de basissnelheid (Base Rate Neglect):** Beleggers beoordelen de kans op een gebeurtenis op basis van hoe goed deze overeenkomt met een bepaald beeld, zonder de onderliggende frequentie van dergelijke gebeurtenissen voldoende in acht te nemen. Bijvoorbeeld, een aanzienlijke prijsstijging kan ertoe leiden dat men ten onrechte concludeert dat de werkelijke gemiddelde rendement van het actief hoog is. * **Beschikbaarheidsheuristiek:** De waarschijnlijkheid van een gebeurtenis wordt beoordeeld op basis van hoe gemakkelijk voorbeelden van die gebeurtenis in gedachten komen. Bijvoorbeeld, na een recente economische crisis zullen mensen zich meer zorgen maken over investeringsrisico's. #### 4.2.2 Kuddegedrag (Herding Behaviour) Kuddegedrag is de neiging om het gedrag van een grotere groep na te bootsen. Dit kan het ontstaan van bubbels versterken, omdat beleggers simpelweg doen wat anderen doen, ongeacht de fundamentele waarde. #### 4.2.3 Bubbels Een bubbel kan theoretisch worden gedefinieerd als een periode waarin een actief aanzienlijk overgewaardeerd raakt, met een prijs die hoger is dan de redelijke contante waarde van toekomstige kasstromen of wat rationele beleggers zouden betalen. Empirisch kan een bubbel worden gekenmerkt door: * Een scherpe prijsstijging over een bepaalde periode, gevolgd door een ineenstorting. * Veel media-aandacht en discussie over overwaardering tijdens de prijsstijging. * Zeer hoog handelsvolume. * Extrapolatieve verwachtingen. * Het "meeliften" van gesofisticeerde beleggers op de bubbel. * Goed fundamenteel nieuws aan het begin van de prijsstijging. #### 4.2.4 Experimenteel bewijs voor bubbels Experimenten in laboratoriumomgevingen met beleggers die activa kopen, verkopen of vasthouden, hebben aangetoond dat bubbels kunnen ontstaan en vervolgens crashen. De gemiddelde transactieprijzen kunnen de theoretische verwachte waarde ver overschrijden, zelfs de maximale mogelijke waarde, wat aangeeft dat de prijzen losgezongen raken van de fundamentele (dividend-)waarde. Handelsvolumes zijn vaak hoog tijdens de prijsstijging en nemen af voor de crash. --- ## 4 Marktefficiëntie, arbitrage en gedragsfinanciering Dit deel onderzoekt de efficiëntie van markten, het concept van arbitrage, de beperkingen daarvan, en hoe gedragsfactoren zoals extrapolatie en kuddegedrag leiden tot bubbels en afwijkingen van de fundamentele waarde. ### 4.1 Marktefficiëntie De traditionele visie op markten gaat ervan uit dat rationele beleggers constant op zoek zijn naar abnormale winstmogelijkheden. Arbitrage, het tegelijkertijd kopen en verkopen van hetzelfde activum in verschillende markten om te profiteren van prijsverschillen, elimineert deze kansen. Hierdoor zijn marktinefficiënties klein, kortstondig en onvoorspelbaar. Eugene Fama formaliseerde dit idee in de definitie van marktefficiëntie, waarbij prijzen de intrinsieke of fundamentele waarde weerspiegelen. > **Tip:** In een efficiënte markt kunnen beleggers geen systematische abnormalen winsten behalen, omdat alle beschikbare informatie direct in de prijzen is verwerkt. #### 4.1.1 De efficiënte markt hypothese (EMH) De EMH stelt dat financiële markten efficiënt zijn. Dit betekent dat de prijzen van effecten op elk moment alle beschikbare informatie weerspiegelen. Er zijn drie vormen van marktefficiëntie: * **Zwakke vorm:** Prijzen weerspiegelen historische koersinformatie. Technische analyse is hierdoor nutteloos. * **Semi-sterke vorm:** Prijzen weerspiegelen alle publiek beschikbare informatie. Fundamentele analyse, gebaseerd op publieke informatie, is hierdoor nutteloos. * **Sterke vorm:** Prijzen weerspiegelen alle informatie, zowel publiek als privé. Zelfs *insider trading* zou hierdoor niet systematisch winstgevend zijn. Arbitrage is de simultane aankoop en verkoop van een activum om te profiteren van kleine prijsverschillen tussen markten. Dit proces zorgt ervoor dat prijzen niet langdurig afwijken van hun fundamentele waarde. Arbitrageurs exploiteren inefficiënties en lossen deze op, wat bijdraagt aan marktlíquiditeit. > **Tip:** Hoewel het concept van risicoloze winst aantrekkelijk is, is echte arbitrage zeldzaam en vaak geassocieerd met kleine winsten en significante implementatiekosten. ### 4.2 Beperkingen van arbitrage Gedragsfinanciering stelt dat niet alle beleggers rationeel zijn en dat deze niet-rationele beleggers prijzen significant en langdurig kunnen beïnvloeden, ondanks de aanwezigheid van arbitrageurs. Dit wordt de "arbitrage-kritiek" genoemd. Gedragsfinanciering tracht deze kritiek te weerleggen door te laten zien dat er "grenzen aan arbitrage" zijn. #### 4.2.1 Risico's en kosten die arbitrage beperken Arbitrage is niet zonder risico's en kosten, wat de mogelijkheid van arbitrairs beperkt om inefficiënties volledig te corrigeren. * **Fundamenteel risico:** De mogelijkheid dat de fundamentele waarde van een activum verandert, bijvoorbeeld door negatief nieuws. Dit kan ertoe leiden dat een positie die bedoeld was om te profiteren van een mispriced activum, nog verder daalt. Hedging met een substituut activum kan sectorrisico's verminderen, maar geen firm-specifieke risico's. * **Noise trader risico:** De mogelijkheid dat de mispricing verergert op de korte termijn. Niet-rationele beleggers ("noise traders") kunnen nog pessimistischer worden, waardoor de prijs verder daalt en arbitrageurs gedwongen worden hun posities te liquideren, wat de prijs verder drukt. * **Implementatiekosten:** Dit omvat transactiekosten zoals bied-laat spreads, makelaarscommissies, en kosten voor het vinden en analyseren van mispricings. Ook regelgevende beperkingen, zoals short-sale beperkingen, kunnen arbitrage bemoeilijken. #### 4.2.2 Voorbeelden van beperkte arbitrage * **Twin shares:** Gelijksoortige effecten (bijv. Royal Dutch en Shell) die nauw verbonden zijn door kasstromen, maar toch significant in prijs kunnen afwijken van de theoretische pariteit. Dit kan langdurig aanhouden. * **Indexopnames:** De opname van een aandeel in een beursindex kan leiden tot een prijsstijging, zelfs als de fundamentele waarde niet is veranderd. Dit komt deels door de noodzaak voor indexfondsen om het aandeel te kopen. * **Equity carve-outs:** Wanneer een moederbedrijf aandelen van een dochteronderneming verkoopt, kan de dochteronderneming meer waard blijken dan het moederbedrijf, zelfs na distributie van aandelen. Dit wordt deels veroorzaakt door beperkingen op het short gaan van aandelen van de dochteronderneming. ### 4.3 Gedragsfinanciering: Extrapolatie en bubbels Gedragsfinanciering verklaart hoe psychologische factoren van beleggers kunnen leiden tot marktbubbles en afwijkingen van de fundamentele waarde. #### 4.3.1 Extrapolatieve verwachtingen Beleggers vormen hun verwachtingen over toekomstige rendementen soms door hun eerdere rendementen te extrapoleren. Als een activum in het verleden sterk in waarde is gestegen, verwachten sommige beleggers dat deze stijging zal doorzetten. > **Tip:** Extrapolatie is een cognitieve bias waarbij men te veel gewicht toekent aan recente informatie en te weinig aan de "base rate" (de typische of gemiddelde kenmerken van een groep of proces). * **Gevolgen van extrapolatie:** Dit kan leiden tot excessieve volatiliteit, momentum-effecten, langetermijnomkeringen, bubbels en een waarde-premie. * **Representativiteitsheuristiek en base-rate verwaarlozing:** Beleggers kunnen ten onrechte concluderen dat een recente reeks hoge rendementen wijst op een hoger onderliggend gemiddeld rendement, zonder rekening te houden met de relatieve zeldzaamheid van dergelijke hoge intrinsieke rendementen. * **Beschikbaarheidsheuristiek:** Omdat recente, hoge rendementen prominenter in het geheugen liggen, worden ze overmatig gebruikt om toekomstige rendementen te voorspellen. #### 4.3.2 Kuddegedrag (Herding Behavior) Kuddegedrag treedt op wanneer beleggers het gedrag van een grotere groep volgen, in plaats van hun eigen analyse te gebruiken. Dit kan bubbels versterken en als een zelforganiserend proces van besmetting tussen handelaren worden gezien, wat leidt tot prijzen die afwijken van fundamentele waarden. #### 4.3.3 Bubbels Een bubbel kan theoretisch gedefinieerd worden als een periode waarin een activum aanzienlijk overgewaardeerd is ten opzichte van zijn toekomstige kasstromen of de prijs die rationele beleggers zouden betalen. Empirisch wordt een bubbel vaak gekenmerkt door een snelle prijsstijging gevolgd door een instorting, met veel media-aandacht voor overwaardering tijdens de stijgingsfase. **Kenmerken van bubbels:** * Extrapolatieve verwachtingen (toekomstige rendementen als positieve functie van eerdere rendementen). * "Meeliften" door gesofisticeerde beleggers (bijv. hedgefondsen die hun blootstelling tijdens de dotcom-bubbel verhoogden). #### 4.3.4 Experimentele bubbels Experimenten in laboratoria hebben aangetoond dat bubbels kunnen ontstaan, zelfs met rationele spelers en een duidelijke fundamentele waarde voor het activum. > **Voorbeeld:** In een experiment met een activum dat aan het einde van de periode waardeloos wordt, maar gedurende de periode dividenden uitkeert, observeerden onderzoekers dat de marktprijs van het activum aanzienlijk boven de theoretische verwachte waarde steeg. Dit duidt op de invloed van extrapolatie en kuddegedrag, zelfs in een gecontroleerde omgeving. Na een piek stortte de prijs in, wat vergelijkbaar is met een marktcras. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Rendement | Een maatstaf die beleggers een handige manier biedt om de financiële prestaties van een investering uit te drukken. Het vertegenwoordigt de winst of het verlies op een investering over een bepaalde periode. | | Risico | Verwijst naar de kans dat een bepaalde gebeurtenis zal optreden, wat kan leiden tot een afwijking van de verwachte uitkomsten. In financiële contexten meet het de onzekerheid van toekomstige rendementen. | | Verwacht rendement | Een schatting van de toekomstige opbrengst van een investering, vaak berekend als het gemiddelde van historische rendementen. Dit is een cruciaal concept bij het nemen van investeringsbeslissingen. | | Variantie | Een statistische maatstaf die de mate van spreiding van een reeks gegevenspunten rond hun gemiddelde aangeeft. In de financiële wereld wordt het gebruikt om het risico van een belegging te kwantificeren. De formule is: $\sigma^2 = \frac{\sum_{i=1}^{n}(r_i - \bar{r})^2}{n-1}$. | | Standaarddeviatie | De vierkantswortel van de variantie, die de volatiliteit of het risico van een belegging meet. Het wordt vaak gebruikt omdat het in dezelfde eenheden als het rendement wordt uitgedrukt (bijv. procent). De formule is: $\sigma = \sqrt{\sigma^2}$. | | Coëfficiënt van Variatie (CV) | Een maatstaf die het relatieve risico van een belegging weergeeft door de standaarddeviatie te delen door het verwachte rendement. Het helpt bij het vergelijken van risico's tussen beleggingen met verschillende verwachte rendementen. De formule is: $CV = \frac{\sigma}{\bar{r}}$. | | Systematisch Risico | Het risico dat inherent is aan de gehele markt of een marktsegment en niet kan worden geëlimineerd door diversificatie. Dit wordt ook wel marktrisico genoemd en wordt beïnvloed door macro-economische factoren zoals rentetarieven, inflatie en economische recessies. | | Onsystematisch Risico | Het risico dat specifiek is voor een individuele onderneming of sector en kan worden verminderd of geëlimineerd door diversificatie. Voorbeelden zijn rechtszaken, stakingen of managementbeslissingen die uniek zijn voor een bedrijf. | | Diversificatie | Het proces van het spreiden van investeringen over verschillende activa om het onsystematische risico te verminderen. Door een portefeuille samen te stellen met activa die niet perfect gecorreleerd zijn, kan het totale risico van de portefeuille worden verlaagd. | | Beta ($\beta$) | Een maatstaf voor het systematisch risico van een individueel effect of een portefeuille in vergelijking met de markt als geheel. Een beta van 1 betekent dat het actief beweegt met de markt, een beta groter dan 1 betekent dat het actiever is dan de markt, en een beta kleiner dan 1 betekent dat het minder actief is. | | Beursmarktlijn (SML) | Een grafische weergave die de relatie toont tussen het verwachte rendement van een actief en zijn systematische risico (gemeten door beta). Het CAPM-model gebruikt de SML om de verwachte rendementen van activa te bepalen. | | Kapitaalmarktlijn (CML) | Een lijn die de mogelijke combinaties van risico en rendement voor een portefeuille weergeeft, inclusief de risicovrije rente en de marktportefeuille. Het wordt gebruikt voor efficiënte portefeuilles en toont het risicopremie per eenheid van totaal risico. | | Term | Definitie | | Portefeuille | Een verzameling van financiële of reële activa die samen worden gehouden, vaak met als doel risico te verminderen door diversificatie. | | Gemiddeld rendement (van een portefeuille) | De gewogen gemiddelde van de verwachte rendementen van de individuele activa in de portefeuille, waarbij de gewichten de proportie van elk actief in de portefeuille vertegenwoordigen. | | Variantie (van een portefeuille) | Een maatstaf voor het risico van een portefeuille, die de gemiddelde gekwadrateerde afwijking van de rendementen ten opzichte van het gemiddelde rendement weergeeft. De formule voor een portefeuille met twee activa is: $ \sigma_p^2 = w_x^2 \sigma_x^2 + w_y^2 \sigma_y^2 + 2 w_x w_y \sigma_{xy} $. | | Covariantie | Een statistische maatstaf die aangeeft hoe twee variabelen samen variëren. In de context van portefeuilles meet het de mate waarin de rendementen van twee activa in dezelfde of tegengestelde richting bewegen. | | Correlatie | Een maatstaf die de sterkte en richting van de lineaire relatie tussen twee variabelen kwantificeert, variërend van -1 (perfect negatief gecorreleerd) tot +1 (perfect positief gecorreleerd). Het wordt berekend als de covariantie gedeeld door het product van de standaarddeviaties van de twee variabelen. | | Security Market Line (SML) | Een grafische weergave die de relatie toont tussen het verwachte rendement van een actief en zijn systematische risico (beta). Het model stelt dat het verwachte rendement van een actief gelijk is aan de risicovrije rente plus een risicopremie die proportioneel is aan de beta van het actief. | | Capital Asset Pricing Model (CAPM) | Een financieel model dat de relatie tussen het verwachte rendement van een actief en zijn systematische risico (gemeten door bèta) beschrijft. Het CAPM stelt dat het verwachte rendement van een actief gelijk is aan de risicovrije rente plus een risicopremie die proportioneel is aan de bèta van het actief. | | Bèta ($\beta$) | Een maatstaf voor de systematische risico van een individueel actief of portefeuille, die aangeeft hoe gevoelig het rendement van het actief is voor veranderingen in het marktrendement. Een bèta van 1 betekent dat het actief in lijn met de markt beweegt, een bèta groter dan 1 betekent dat het actiever is dan de markt, en een bèta kleiner dan 1 betekent dat het minder actief is. | | Capital Market Line (CML) | Een grafische weergave die de relatie toont tussen het verwachte rendement en het totale risico (standaarddeviatie) van efficiënte portefeuilles. De CML loopt van de risicovrije rente tot het rendement van de marktportefeuille en vertegenwoordigt de optimale combinatie van risicovrije activa en de marktportefeuille. | | Risicovrije rente ($r_f$) | Het theoretische rendement op een investering met nul risico. Dit wordt vaak benaderd met de rente op staatsobligaties met een korte looptijd. | | Marktportefeuille | Een theoretische portefeuille die alle risicovolle activa in de economie bevat, gewogen naar hun marktkapitalisatie. Volgens het CAPM is dit de optimale portefeuille voor alle investeerders. | | Efficiënte portefeuille | Een portefeuille die voor een gegeven niveau van risico het hoogst mogelijke verwachte rendement biedt, of voor een gegeven verwacht rendement het laagst mogelijke risico biedt. | | Markt efficiëntie | Het concept dat de prijzen van effecten op de markt alle beschikbare informatie weerspiegelen. In een efficiënte markt is het moeilijk om consistent abnormale rendementen te behalen. | | Arbitrage | Het gelijktijdig kopen en verkopen van hetzelfde activum op verschillende markten om te profiteren van kleine prijsverschillen. Arbitrage helpt marktprijzen in lijn te houden met hun fundamentele waarde. | | Marktefficiëntie | Het concept dat de prijzen van financiële activa alle beschikbare informatie weerspiegelen, waardoor het onmogelijk is om consistent abnormale winsten te behalen. | | Gedragsfinanciering | Een onderzoeksgebied dat verklaart hoe psychologische en emotionele factoren, zoals extrapolatie en kuddegedrag, de besluitvorming van beleggers beïnvloeden en leiden tot marktafwijkingen. | | Fundamentele waarde | De intrinsieke waarde van een activum, gebaseerd op de verwachte toekomstige kasstromen en de risico's die daaraan verbonden zijn, in tegenstelling tot de huidige marktprijs. | | Extrapolatie | Het vormen van overtuigingen over toekomstige rendementen van een activum door simpelweg de historische rendementen ervan te projecteren, wat kan leiden tot overmatige volatiliteit en bubbels. | | Kuddegedrag | De neiging van individuen om het gedrag van een grotere groep na te bootsen, wat kan leiden tot marktbellen en crashes doordat beleggers elkaar volgen zonder onafhankelijke analyse. | | Marktbellen (Bubbles) | Periodes waarin de prijs van een activum aanzienlijk boven de fundamentele waarde stijgt, vaak gedreven door extrapolatie en kuddegedrag, om vervolgens in te storten. | | Coëfficiënt van variatie | Een maatstaf die het risico per eenheid rendement vergelijkt tussen verschillende investeringen, berekend door de standaarddeviatie te delen door het verwachte rendement. | | Beta (β) | Een maatstaf voor het systematische risico van een individueel activum of een portefeuille, die aangeeft hoe gevoelig het rendement is voor veranderingen in de totale markt. |

# Inleiding tot financiële analyse en de cyclus van financiële stromen Het proces van financiële analyse omvat het verzamelen van gegevens, het beoordelen van de financiële toestand en het geven van advies, terwijl financiële stromen de basisprincipes van de cyclus van geld in een onderneming volgen. ## 1. Inleiding tot financiële analyse en de cyclus van financiële stromen Financiële analyse van een onderneming heeft als doel de financiële toestand ervan te beoordelen en advies te verstrekken ter ondersteuning van beslissingen. Dit proces begint met het verzamelen van relevante gegevens [2](#page=2). ### 1.1 Het proces van financiële analyse Het proces van financiële analyse kent een gestructureerde aanpak, bestaande uit meerdere stappen: * **Stap 1: Analyse van CV, JV, WR:** Dit omvat de initiële analyse van de jaarrekening (CV), het jaarverslag (JV) en het controleverslag (WR) [2](#page=2). * **Stap 2: Herwerking B & RR / HA & VA:** Dit impliceert een herwerking van de balans (B) en resultatenrekening (RR), ofwel de historisch verantwoorde (HA) en vastgestelde (VA) cijfers [2](#page=2). * **Stap 3: Kasstromenanalyse:** De analyse van de geldstromen binnen de onderneming [2](#page=2). * **Stap 4: Ratioanalyse:** Dit omvat de analyse van diverse financiële ratio's, zoals toegevoegde waarde, rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit [2](#page=2). * **Stap 5: Modellen voor succes & faling:** Het toepassen van modellen om zowel succes als faalrisico's van de onderneming te beoordelen [2](#page=2). * **Stap 6: Conclusie (oordeel & advies):** Het formuleren van een eindoordeel en het geven van passend advies op basis van de analyse [2](#page=2). ### 1.2 Financiële stromen en de cyclus van financiële stromen Financiële stromen verwijzen naar de beweging van geld binnen en buiten een onderneming. Deze stromen volgen een specifieke cyclus. De basisprincipes hiervan vormen een essentieel onderdeel van de financiële analyse [4](#page=4). > **Tip:** De jaarrekening, het jaarverslag en het controleverslag zijn de primaire bronnen voor het starten van een financiële analyse. Het correct interpreteren van deze documenten is cruciaal voor een accurate beoordeling van de financiële gezondheid van een onderneming [2](#page=2). > **Voorbeeld:** De ratioanalyse (Stap 4) verschaft inzicht in de prestaties van de onderneming op verschillende gebieden. Een hoge liquiditeitsratio kan bijvoorbeeld wijzen op een goede kortetermijnbetrekkingskracht [2](#page=2). --- # Kasstromenanalyse Kasstromenanalyse richt zich op de analyse van de verschillende componenten van kasstromen, waaronder die uit operationele activiteiten, investeringen en financiering, met specifieke aandacht voor de berekening van diverse cashflows en het nettobedrijfskapitaal [3](#page=3). ### 2.1 Het kasstromenoverzicht Het kasstromenoverzicht presenteert een gedetailleerd beeld van de bewegingen van liquide middelen binnen een onderneming gedurende een bepaalde periode, onderverdeeld in drie hoofdcategorieën: kasstroom uit operaties, kasstroom uit (des-)investeringen in uitgebreide vaste activa, en kasstroom uit financiering [18](#page=18) [5](#page=5). #### 2.1.1 Kasstroom uit operaties De kasstroom uit operaties betreft de kasbewegingen die voortvloeien uit de reguliere bedrijfsactiviteiten. Dit omvat de ontvangsten uit verkopen en de uitgaven aan leveranciers, personeel en belastingen [18](#page=18) [5](#page=5) [7](#page=7). * **Formule voor cashflow van het eigen vermogen na belastingen (ook wel "boekhoudkundige" of "klassieke" cashflow genoemd):** $$ \text{Cashflow EV ná belastingen} = \text{Winst ná belastingen} + (\text{niet-kaskosten} - \text{niet-kasopbrengsten}) $$ Dit is equivalent aan: $$ \text{Cashflow EV ná belastingen} = (\text{Kasopbrengsten} - \text{kaskosten}) - \text{belastingen} $$ * **Financiële KAS-kosten van het vreemd vermogen:** Dit zijn de werkelijke kasuitgaven gerelateerd aan het vreemd vermogen, exclusief afschrijvingen op kosten bij uitgifte van leningen en disagio [15](#page=15) [7](#page=7). $$ \text{Financiële KAS-kosten van het VV} = \text{FKVV} - \text{afschrijvingen van kosten bij uitgifte van leningen en van disagio} $$ * **Operationele cashflow na belastingen:** Deze wordt berekend door de cashflow van het eigen vermogen na belastingen op te tellen bij de financiële KAS-kosten van het vreemd vermogen [7](#page=7). $$ \text{Operationele cashflow na belastingen} = \text{Cashflow van het EV ná belastingen} + \text{financiële KAS-kosten van het VV} $$ #### 2.1.2 Kasstroom uit (des-)investeringen in uitgebreide vaste activa Deze categorie omvat de uitgaven voor de aankoop van nieuwe vaste activa (investeringen) en de ontvangsten uit de verkoop van bestaande vaste activa (desinvesteringen) [13](#page=13) [18](#page=18) [5](#page=5). #### 2.1.3 Kasstroom uit financiering Deze component weerspiegelt de kasstromen die voortkomen uit transacties met financiers, zowel vreemd vermogen als eigen vermogen [15](#page=15) [16](#page=16) [18](#page=18) [5](#page=5). * **Kasstroom uit financiering met financieel vreemd vermogen:** Omvat kasstromen gerelateerd aan leningen, obligaties en andere vormen van financieel vreemd vermogen. Dit betreft onder andere de financiële KAS-kosten van het VV, financiering met voorzieningen en uitgestelde belastingen, schulden op meer dan één jaar, en schulden op ten hoogste één jaar [15](#page=15). * **Kasstroom uit financiering met extern eigen vermogen:** Dit omvat de kasstromen die verband houden met de verschaffing en terugbetaling van eigen vermogen door externe partijen. Hieronder vallen onder andere uit te keren winst, tussenkomst van vennoten in verlies, nieuw kapitaal/nieuwe inbreng of terugbetaling van kapitaal/inbreng aan vennoten, voorschotten op de verdeling van het netto-actief en kapitaalsubsidies [16](#page=16) [17](#page=17). * **Berekening van nieuw kapitaal/nieuwe inbreng of terugbetaling van kapitaal/inbreng aan de vennoten:** Dit wordt afgeleid uit de nettoverandering van het eigen vermogen, exclusief kapitaalsubsidies en voorschotten aan vennoten op de verdeling van het netto-actief, en houdt rekening met niet-uitgekeerde winst, geboekte/afgeboekte meerwaarden en tussenkomst van vennoten in het verlies [17](#page=17). ### 2.2 Vrije kasstromen Het kasstromenoverzicht toont twee belangrijke concepten van vrije kasstromen: * **Vrije kasstroom ter beschikking van de vennootschap:** Dit is de kasstroom die overblijft na aftrek van investeringen in vaste activa, en die de vennootschap vrij kan gebruiken voor bijvoorbeeld schuldaflossing of dividenduitkering [18](#page=18) [5](#page=5). * **Vrije kasstroom ter beschikking van de houders van het eigen vermogen:** Dit is de kasstroom die overblijft na aftrek van zowel investeringen in vaste activa als aflossingen op vreemd vermogen, en die in principe beschikbaar is voor de aandeelhouders [18](#page=18) [5](#page=5). ### 2.3 Nettobedrijfskapitaalbehoefte Het nettobedrijfskapitaal (NBK) is een cruciale component van de operationele kasstromen [10](#page=10). * **Definitie van nettobedrijfskapitaalbehoefte (NBK):** $$ \text{NBK} = \text{vlottende bedrijfsactiva} - \text{operationeel VVKT} $$ Waarbij VVKT staat voor **vreemd vermogen korte termijn**. * **Verandering (D) van de NBK-behoefte:** De verandering in de NBK-behoefte beïnvloedt de kasstroom uit operaties. Een stijging in de NBK-behoefte leidt tot een negatieve kasstroom (uitstroom), terwijl een daling resulteert in een positieve kasstroom (instroom) [10](#page=10). * **Formule voor kasstroom uit operaties met verandering in NBK:** $$ \text{Kasstroom uit operaties} = \text{Operationele cashflow na belastingen} + \Delta \text{van NBK-behoefte} $$ Hierbij geldt: stijging (-) en daling (+). ### 2.4 Mutatiebalans De mutatiebalans biedt een beeld van de veranderingen in de balansposten over een periode [6](#page=6). * Een **vermogensstijging** duidt op een stijging in passiva of een daling in activa [6](#page=6). * Een **vermogensdaling** duidt op een stijging in activa of een daling in passiva [6](#page=6). > **Tip:** De mutatiebalans geeft echter een onvolledig beeld van de werkelijke kasstromen, omdat het geen rekening houdt met alle niet-kaskosten en -opbrengsten die wel de winst beïnvloeden maar niet de kas [6](#page=6). ### 2.5 Belang van Kasstromenanalyse De analyse van kasstromen is essentieel om de liquiditeit, solvabiliteit en financiële gezondheid van een onderneming te beoordelen. Het biedt inzicht in hoe een bedrijf zijn operationele activiteiten financiert, hoe het investeert en hoe het omgaat met zijn schulden en eigen vermogen. Het totale resultaat van de kasstromen uit operaties, investeringen en financiering leidt tot de verandering in de liquide middelen en geldbeleggingen [18](#page=18) [3](#page=3) [5](#page=5). --- # Gebruik en toepassingen van kasstromenanalyse Kasstromenanalyse is een veelzijdig instrument dat wordt ingezet voor het analyseren van de financiële prestaties van een vennootschap in het verleden, het faciliteren van financiële planning en het bepalen van de waarde van de onderneming [19](#page=19). ### 3.1 Onderzoek van het verleden De analyse van historische kasstromen biedt inzicht in de operationele prestaties en financiële stabiliteit van een vennootschap door de tijd heen. Dit helpt om trends te identificeren, de effectiviteit van strategische beslissingen te evalueren en potentiële risico's of verbeterpunten te signaleren [19](#page=19). ### 3.2 Financiële planning Vooruitkijkende kasstromenanalyse is essentieel voor een effectieve financiële planning. Door toekomstige inkomsten en uitgaven te projecteren, kunnen ondernemingen beter geïnformeerde beslissingen nemen over investeringen, financiering en operationele strategieën [19](#page=19). ### 3.3 Waardebepaling van de vennootschap Kasstromenanalyse vormt de basis voor verschillende methoden om de waarde van een vennootschap te bepalen. Twee belangrijke benaderingen zijn: #### 3.3.1 Waarde van het eigen vermogen (EV) De waarde van het eigen vermogen kan worden bepaald aan de hand van de vrije kasstroom die beschikbaar is voor de vennootschap of specifiek voor de houders van het eigen vermogen [20](#page=20). * **Vrije kasstroom ter beschikking van de vennootschap ($A_t$)**: Dit vertegenwoordigt de totale waarde van de vennootschap min de marktwaarde van het financieel vreemd vermogen. De formule hiervoor is: $$Totale \ waarde \ van \ de \ vennootschap - marktwaarde \ van \ het \ financieel \ VV$$ [20](#page=20). * **Vrije kasstroom ter beschikking van de houders van het eigen vermogen ($B_t$)**: Dit is de kasstroom die na alle verplichtingen, inclusief die aan financiers van vreemd vermogen, overblijft voor de aandeelhouders. De waarde van het eigen vermogen ($A$) kan worden berekend door de contante waarde van deze toekomstige kasstromen te nemen, met een disconteringsvoet ($r$) die overeenkomt met het rendementseis van het eigen vermogen: $$A = \sum_{t=1}^{n} \frac{B_t}{(1+r)^t}$$ [20](#page=20). #### 3.3.2 Voorbeeld: Waarde van één aandeel Om de waarde van één aandeel te bepalen, kan men de totale waarde van het eigen vermogen delen door het aantal uitstaande aandelen. > **Example:** Gegeven een constante vrije kasstroom ter beschikking van de houders van het eigen vermogen van 2.255.000 dollars, een rendementseis van het eigen vermogen ($r$) van 10%, en een totaal aantal aandelen van 715.050. Gevraagd is de waarde van één aandeel in dollars. De oplossing zou de toepassing van de bovenstaande formule vereisen, waarbij de totale waarde van het eigen vermogen eerst wordt berekend en vervolgens wordt gedeeld door het aantal aandelen [22](#page=22). --- # Vergelijking van VOL, VKT en MIC Dit hoofdstuk vergelijkt drie methoden (VOL, VKT en MIC) voor het analyseren van kasstromen, met specifieke aandacht voor de verschillen in de berekening van kasstromen uit operaties, investeringen en financiering [23](#page=23) [24](#page=24) [25](#page=25). ### 4.1 Kasstroom uit operaties Bij de analyse van kasstromen uit operaties (ook wel kasstroom uit operationele activiteiten genoemd) zijn er verschillen in de details die per methode worden gepresenteerd [23](#page=23) [24](#page=24) [25](#page=25). #### 4.1.1 Kasstroom uit operaties volgens VOL De VOL-methode (vermoedelijk de 'verrekening van openstaande leningen' of een vergelijkbare interpretatie) integreert verschillende elementen direct in de kasstroom uit operaties. Dit omvat afschrijvingen en waardeverminderingen op vaste activa, berekend op basis van de toelichting. Ook waardeverminderingen op vlottende activa (niet-voorraden, bestellingen in uitvoering, handelsvorderingen) worden meegenomen evenals toevoegingen aan en terugnemingen van voorzieningen met financieel karakter. Gegevens over voorzieningen voor uitzonderlijke risico's en kosten worden ook hierin opgenomen. Minderwaarden bij de realisatie van vaste activa worden meegeteld alsook kapitaalsubsidies die worden aangerekend op de resultatenrekening. Een belangrijk verschil is dat recurrente financiële kosten worden opgenomen in plaats van de financiële kaskosten van het vreemd vermogen. De behoefte aan dividend-en belasting- kredieten (DNBK) wordt ook in de berekening meegenomen, met een herhaling van de waardeverminderingen op vlottende activa [23](#page=23). #### 4.1.2 Kasstroom uit operaties volgens VKT en MIC De VKT- en MIC-methoden presenteren de kasstroom uit operaties mogelijk anders, met minder detail voor bepaalde posten [24](#page=24) [25](#page=25). > **Tip:** Het is cruciaal om de specifieke definities en de manier van verwerking van posten zoals afschrijvingen, waardeverminderingen en voorzieningen per methode te achterhalen voor een nauwkeurige analyse. ### 4.2 Kasstroom uit (des-)investeringen in (uitgebreide) vaste activa De presentatie van kasstromen gerelateerd aan investeringen in en desinvesteringen uit vaste activa verschilt eveneens tussen de methoden [24](#page=24). #### 4.2.1 Kasstroom uit investeringen volgens VOL Onder de VOL-methode is er geen afzonderlijk detail voor oprichtingskosten, inbreng van vaste activa (IVA) en meerwaarden op vaste activa (MVA); deze worden samengevoegd gepresenteerd in de toelichting. Ook de financiële activa (FVA) worden zonder detail voor de drie types (meerwaarden en waardeverminderingen) samengevat. Minderwaarden bij de realisatie van vaste activa, die wel in de kasstroom uit operaties werden opgenomen, worden hier mogelijk ook expliciet benoemd of verwerkt [24](#page=24). #### 4.2.2 Kasstroom uit investeringen volgens VKT en MIC Voor de VKT- en MIC-methoden worden de details rondom investeringen mogelijk anders geaggregeerd of gepresenteerd, hoewel dit in het verstrekte document niet expliciet gedetailleerd wordt voor deze specifieke categorieën in vergelijking met VOL [24](#page=24) [25](#page=25). ### 4.3 Kasstroom uit financiering De analyse van kasstromen uit financiering, zowel met eigen vermogen als vreemd vermogen, kent eveneens specifieke verschillen [25](#page=25). #### 4.3.1 Kasstroom uit financiering met financieel vreemd vermogen Bij de kasstroom uit financiering met financieel vreemd vermogen (onder VOL) is er een herhaling van posten die ook bij de kasstroom uit operaties genoemd werden. Dit zijn recurrente financiële kosten (in plaats van financiële kaskosten van het VV) en toevoegingen aan/terugnemingen en bestedingen van voorzieningen met financieel karakter. Ook de gegevens betreffende voorzieningen voor uitzonderlijke risico's en kosten worden hier opnieuw vermeld [25](#page=25). #### 4.3.2 Kasstroom uit financiering met extern eigen vermogen Voor de berekening van de inbreng (en terugbetaling) van kapitaal met extern eigen vermogen, biedt de VOL-methode minder detail over de geboekte (en afgeboekte) meerwaarden, in vergelijking met wat mogelijk bij VKT of MIC wel wordt getoond [25](#page=25). > **Tip:** Het nauwkeurig volgen van de herkomst en bestemming van kasstromen is essentieel. Vergelijk de presentatie van financiële kosten en de behandeling van voorzieningen tussen de verschillende methoden om een volledig beeld te krijgen. > **Voorbeeld:** Stel dat een bedrijf financiële kosten van 100 dollars heeft. Onder de VOL-methode worden deze direct als 'recurrente financiële kosten' opgenomen in de kasstroom uit operaties. Hoe VKT of MIC deze kosten classificeert, kan een significant verschil maken in de gepresenteerde kasstromen uit operaties versus financiering [23](#page=23) [25](#page=25). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Financiële Analyse | Het proces van het beoordelen van de financiële toestand van een onderneming, door middel van het analyseren van financiële gegevens zoals de jaarrekening en het jaarverslag, om advies te verstrekken en beslissingen te ondersteunen. | | Jaarrekening | Een verzameling van financiële overzichten die de financiële prestaties en positie van een onderneming gedurende een bepaalde periode weergeven, waaronder de balans, winst- en verliesrekening, en kasstromenoverzicht. | | Jaarverslag | Een document dat door de directie van een vennootschap wordt gepubliceerd waarin de financiële prestaties, activiteiten en toekomstplannen van de vennootschap worden beschreven. | | Controleverslag | Een rapport opgesteld door een externe accountant dat een oordeel geeft over de getrouwheid van de financiële overzichten van een onderneming. | | Kasstromenanalyse | Een methode om de financiële gezondheid van een onderneming te beoordelen door de in- en uitstroom van liquide middelen over een bepaalde periode te analyseren. | | Kasstroom uit operaties | De cashflow die wordt gegenereerd uit de normale bedrijfsactiviteiten van een onderneming, exclusief inkomsten en uitgaven gerelateerd aan investeringen en financiering. | | (Des-)investeringen in uitgebreide vaste activa | De kasstromen die voortvloeien uit de aankoop of verkoop van langetermijnactiva zoals gebouwen, machines en installaties die worden gebruikt in de bedrijfsvoering. | | Vrije kasstroom ter beschikking van de vennootschap | Het deel van de kasstroom uit operaties dat beschikbaar is voor alle financiers van de onderneming, na aftrek van de nodige herinvesteringen. | | Kasstroom uit financiering met financieel vreemd vermogen | De cashflow die verband houdt met het aangaan en terugbetalen van schulden, zoals leningen en obligaties. | | Vrije kasstroom ter beschikking van de houders van het EV | Het deel van de kasstroom dat beschikbaar is voor de aandeelhouders na alle verplichtingen aan schuldeisers te hebben voldaan. | | Kasstroom uit financiering met extern eigen vermogen | De cashflow die voortkomt uit transacties met eigen vermogensverschaffers, zoals de uitgifte van nieuwe aandelen of de terugbetaling van kapitaal. | | Mutatiebalans | Een balans die de veranderingen in de activa en passiva van een onderneming weergeeft tussen twee opeenvolgende periodes. | | Nettobedrijfskapitaalbehoefte (NBK) | Het verschil tussen de vlottende bedrijfsactiva en het operationeel kortlopend vreemd vermogen; het vertegenwoordigt de middelen die nodig zijn om de dagelijkse operationele activiteiten te financieren. | | Operationele cashflow na belastingen | De kasstroom gegenereerd uit de operationele activiteiten van een onderneming na aftrek van de betaalde belastingen. | | Waardebepaling van de vennootschap | Het proces van het schatten van de economische waarde van een onderneming, vaak gebaseerd op de verwachte toekomstige kasstromen. |

# Algemene stappen van financiële analyse Financiële analyse omvat een reeks stappen die gericht zijn op het beoordelen van de financiële toestand van een onderneming en het verstrekken van advies, ondersteund door relevante informatie [2](#page=2). ### 1.1 Overzicht van de analysefasen De financiële analyse van een onderneming kan worden opgedeeld in de volgende algemene stappen [2](#page=2): 1. **Verzamelen van gegevens**: Dit omvat het inwinnen van de jaarrekening, het jaarverslag en het controleverslag van de onderneming [2](#page=2). 2. **Herwerking van de balans en resultatenrekening (of handels- en vennootschapsbalans en resultatenrekening)**: Hierbij worden de financiële overzichten aangepast voor een betere analyse [2](#page=2). 3. **Kasstromenanalyse**: Deze stap focust op de analyse van de geldstromen binnen de onderneming [2](#page=2). 4. **Ratioanalyse**: Hierbij worden verschillende financiële ratio's berekend en geanalyseerd, waaronder toegevoegde waarde, rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit [2](#page=2). 5. **Modellen voor succes en faling**: Toepassen van modellen om potentiële successen en faalrisico's van de onderneming te beoordelen [2](#page=2). 6. **Conclusie**: Het formuleren van een oordeel en het geven van advies op basis van de uitgevoerde analyses [2](#page=2). > **Tip:** Het doel van deze analyse is het ondersteunen van besluitvorming door inzicht te geven in de financiële gezondheid van de onderneming [2](#page=2). --- # Inleiding tot ratioanalyse Ratioanalyse is een fundamentele techniek in financiële analyse die helpt bij het evalueren van de financiële gezondheid en prestaties van een onderneming door middel van het berekenen en interpreteren van verschillende financiële verhoudingen [3](#page=3). ### 2.1 Het belang van ratioanalyse Het berekenen van financiële ratio's stelt analisten in staat om diepgaande inzichten te verkrijgen in diverse aspecten van een onderneming, zoals winstgevendheid, liquiditeit, solvabiliteit en efficiëntie. De keuze van de meest relevante ratio's hangt sterk af van het specifieke doel van de financiële analyse. Een kredietanalist zal bijvoorbeeld andere ratio's belangrijk vinden dan een beursanalist [3](#page=3). ### 2.2 Uitdagingen bij ratioanalyse Een belangrijke uitdaging bij het uitvoeren van ratioanalyse is het potentieel voor verschillen in definities van de onderliggende financiële posten. Dit kan ertoe leiden dat verschillende bronnen, of zelfs verschillende berekeningen binnen dezelfde organisatie, afwijkende resultaten opleveren. Om deze reden is het cruciaal om consistent te zijn in de gebruikte definities, hetzij door de definities zelf te berekenen of door de definities uit een betrouwbaar handboek te volgen [3](#page=3). ### 2.3 Vergelijken van ratio's Om de betekenis van berekende ratio's te duiden, is vergelijking essentieel. Er zijn twee primaire methoden voor het vergelijken van ratio's: #### 2.3.1 Tijdreeksanalyse Dit houdt in dat de ratio's van een onderneming door de tijd heen worden geanalyseerd om trends en ontwikkelingen te identificeren. Door de ratio's van opeenvolgende perioden te vergelijken, kan men zien hoe de financiële prestaties van de onderneming evolueren [3](#page=3). #### 2.3.2 Cross-sectionele analyse Bij deze methode worden de ratio's van een onderneming vergeleken met die van andere ondernemingen binnen dezelfde sector of met sectorgemiddelden. Dit maakt het mogelijk om de prestaties van de onderneming te evalueren in de context van haar concurrenten en de algemene marktomstandigheden. Websites zoals die van de Nationale Bank van België (www.nbb.be) bieden statistieken die voor deze sectorvergelijkingen gebruikt kunnen worden [3](#page=3). > **Tip:** Wees je bewust van verschillen in definities. Kies een consistente set definities en pas deze toe bij al je berekeningen om vergelijkbaarheid te garanderen, zowel door de tijd heen als met concurrenten. > > **Tip:** De keuze van de te analyseren ratio's moet altijd aansluiten bij de specifieke informatiebehoefte van de analist. Verschillende stakeholders hebben verschillende prioriteiten. --- # Analyse van de toegevoegde waarde Toegevoegde waarde is een cruciale maatstaf die de economische bijdrage van een onderneming aan de maatschappij weerspiegelt door middel van welvaartscreatie [5](#page=5). ### 5.1 Het begrip toegevoegde waarde Toegevoegde waarde (TW) kan worden beschouwd als een maatstaf voor de maatschappelijke bijdrage van een onderneming bij de creatie van welvaart, vergelijkbaar met het Bruto Binnenlands Product (BBP) [5](#page=5). ### 5.2 De oorsprong van de toegevoegde waarde De oorsprong van de toegevoegde waarde ligt in de operationele activiteiten van de onderneming, waarbij input wordt omgezet in output. Dit proces genereert economische waarde die vervolgens aan verschillende stakeholders wordt verdeeld [6](#page=6) [7](#page=7). ### 5.3 De verdeling van de toegevoegde waarde De door de onderneming gecreëerde toegevoegde waarde wordt verdeeld onder de verschillende belanghebbenden. Deze verdeling kan worden gevisualiseerd aan de hand van figuren die de bijdragen van personeel, de overheid, financiers en aandeelhouders tonen [7](#page=7). ### 5.4 Toegevoegde waarde, financiële en niet-recurrente resultaten en overheidssubsidies Bij de berekening van de toegevoegde waarde is het belangrijk om onderscheid te maken met het resultaat van het boekjaar. Bepaalde posten worden uitgesloten van de berekening van de toegevoegde waarde [9](#page=9): * Financiële opbrengsten [9](#page=9). * Niet-recurrente elementen [9](#page=9). * Overheidssubsidies [9](#page=9). ### 5.5 Berekening van de toegevoegde waarde op basis van de jaarrekening De berekening van de toegevoegde waarde kan worden gebaseerd op de gegevens uit de jaarrekening. Diverse tabellen geven een overzicht van de verhoudingen en absolute cijfers met betrekking tot de toegevoegde waarde, en vergelijkingen met voorgaande jaren en sectorkwartielen [10](#page=10) [11](#page=11). Enkele voorbeelden van gerapporteerde ratio's met betrekking tot de verdeling van de toegevoegde waarde zijn: * Aandeel van het personeel in de TW [11](#page=11). * Aandeel van de recurrente niet-kaskosten van bedrijfsaard excl. voorzieningen voor pensioenen en subsidies in de TW [11](#page=11). * Aandeel van de financiële vaste activa excl. subsidies in de TW [11](#page=11). * Aandeel van de belastingen in de TW [11](#page=11). * Aandeel van de toegevoegde winst of verlies in de TW [11](#page=11). ### 5.6 Analyse van de toegevoegde waarde De analyse van de toegevoegde waarde focust op verschillende aspecten om de prestaties en concurrentiekracht van een onderneming te beoordelen [12](#page=12). **Bruto toegevoegde waarde per werknemer** [12](#page=12): Dit is een belangrijke maatstaf voor de arbeidsproductiviteit en concurrentiekracht. De formule hiervoor is [12](#page=12): $$ \text{Bruto toegevoegde waarde per werknemer} = \frac{\text{Bruto toegevoegde waarde}}{\text{gemiddeld personeelsbestand (vte)}} $$ [12](#page=12). **Bruto toegevoegde waardemarge (%)**: Deze ratio geeft aan welk deel van de omzet daadwerkelijk is toegevoegd door de onderneming na aftrek van direct aan de productie gerelateerde kosten [12](#page=12). $$ \text{Bruto toegevoegde waardemarge (\%)} = \frac{\text{TW bruto}}{\text{waarde van de productie}} \times 100\% $$ [12](#page=12). **Rotatie van de vaste bedrijfsactiva in de waarde van de productie (x)**: Dit meet de efficiëntie waarmee vaste activa worden ingezet om productie te genereren [12](#page=12). $$ \text{Rotatie van de vaste bedrijfsactiva in de waarde van de productie (x)} = \frac{\text{waarde van de productie}}{\text{vaste bedrijfsactiva}} $$ [12](#page=12). **Vaste bedrijfsactiva per werknemer**: Deze indicator toont de kapitaalintensiteit van de productie per werknemer [12](#page=12). $$ \text{Vaste bedrijfsactiva per werknemer} = \frac{\text{vaste bedrijfsactiva}}{\text{gem. personeelsbestand (vte)}} $$ [12](#page=12). **Personeelskosten per werknemer per jaar (000 EUR)**: Dit geeft een beeld van de gemiddelde loonkosten per werknemer. De berekening omvat bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen [13](#page=13). $$ \text{Personeelskosten per werknemer per jaar} = \frac{\text{bezoldigin gen, sociale lasten en pensioenen}}{\text{gem. personeelsbestand (vte)}} $$ [13](#page=13). **Personeelskosten per werknemer per uur (EUR)**: Deze ratio toont de uurkosten van het personeel [13](#page=13). $$ \text{Personeelskosten per werknemer per uur} = \frac{\text{bezoldigin gen, sociale lasten en pensioenen}}{\text{aantal gepresteerde uren}} $$ [13](#page=13). **Aantal uren per werknemer per jaar**: Dit geeft inzicht in de gemiddelde arbeidstijd per werknemer [13](#page=13). **Investeringsgraad (%)**: Dit percentage geeft de omvang van investeringen in vaste activa weer ten opzichte van de brutto toegevoegde waarde [14](#page=14). $$ \text{Investeringsgraad (\%)} = \frac{\text{MVAngen van aanschaffi}}{\text{TW bruto}} \times 100\% $$ [14](#page=14). **Overheidssubsidiëringsgraad (%)**: Dit percentage toont het aandeel van overheidssubsidies in de brutto toegevoegde waarde [14](#page=14). $$ \text{Overheidssubsidiëringsgraad (\%)} = \frac{\text{overheidssubsidies}}{\text{TW bruto}} \times 100\% $$ [14](#page=14). Tabel T10 uit deel 2 van het document biedt een gedetailleerd overzicht van deze ratio's voor verschillende jaren en vergelijkt deze met sectorkwartielen voor 20X3 [11](#page=11) [15](#page=15). > **Tip:** Vergelijk de berekende ratio's altijd met historische gegevens van de onderneming en met benchmarkgegevens van de sector om de prestaties in de juiste context te plaatsen. ### 5.7 Interpretatie van de toegevoegde waarde De interpretatie van de toegevoegde waarde en de bijbehorende ratio's stelt analisten in staat om de economische efficiëntie, productiviteit en concurrentiepositie van een onderneming te beoordelen. Het geeft ook inzicht in hoe de gecreëerde waarde wordt verdeeld onder de verschillende stakeholders. Een stijging in bruto toegevoegde waarde per werknemer kan duiden op verbeterde arbeidsproductiviteit of een efficiëntere inzet van kapitaal. Een hogere investeringsgraad kan wijzen op toekomstige groeiambities. De analyse van deze cijfers helpt bij het identificeren van sterktes en zwaktes van de onderneming binnen haar economische omgeving [12](#page=12) [14](#page=14) [15](#page=15) [16](#page=16) [7](#page=7). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Financiële Analyse | Het proces van het beoordelen van de financiële toestand van een onderneming om beslissingen te ondersteunen en advies te verstrekken, gebaseerd op gegevens zoals de jaarrekening en het jaarverslag. | | Jaarrekening | Een formele opstelling van de financiële overzichten van een entiteit, die financiële informatie presenteert over een specifieke periode. | | Jaarverslag | Een jaarlijks rapport dat door een bedrijf wordt gepubliceerd en een overzicht geeft van de activiteiten en financiële prestaties van het bedrijf gedurende het voorgaande jaar. | | Controleverslag | Een rapport opgesteld door een onafhankelijke accountant die de financiële overzichten van een entiteit heeft gecontroleerd en een oordeel uitspreekt over de getrouwheid ervan. | | Ratioanalyse | Een methode die gebruikt wordt om de financiële prestaties van een onderneming te evalueren door de relaties tussen verschillende financiële gegevensposten te berekenen en te vergelijken. | | Toegevoegde waarde | Een economische maatstaf die de bijdrage van een onderneming aan de creatie van welvaart aangeeft, vaak vergeleken met het Bruto Binnenlands Product (BBP), en waarbij financiële opbrengsten, niet-recurrente elementen en overheidssubsidies buiten beschouwing worden gelaten. | | Tijdreeksanalyse | Een statistische methode die wordt gebruikt om gegevens te analyseren die in de tijd zijn verzameld, om patronen, trends en seizoensgebondenheid te identificeren. In de financiële analyse wordt dit gebruikt om ratio's door de tijd heen te vergelijken. | | Cross-sectionele analyse | Een analysetechniek waarbij gegevens van verschillende entiteiten (bijvoorbeeld bedrijven in dezelfde sector) op een bepaald moment in de tijd worden vergeleken om prestatieverschillen te identificeren. | | Bruto toegevoegde waarde per werknemer | Een maatstaf die aangeeft hoeveel bruto toegevoegde waarde een gemiddelde werknemer genereert, en die kan worden gebruikt als indicator voor arbeidsproductiviteit en concurrentiekracht. | | Personeelskosten per werknemer | De totale kosten die aan een werknemer zijn verbonden, inclusief bezoldigingen, sociale lasten en pensioenbijdragen, uitgedrukt per werknemer per jaar of per uur. | | Investeringsgraad | Een financiële ratio die de mate van investering in vaste activa weergeeft ten opzichte van de bruto toegevoegde waarde, en die de kapitaalintensiteit van de onderneming weerspiegelt. | | Overheidssubsidiëringsgraad | Een financiële ratio die de mate van overheidssteun aan de onderneming aangeeft ten opzichte van de bruto toegevoegde waarde, en die de afhankelijkheid van externe financiële steun kan illustreren. |

# Financiële analyse van de onderneming: stappen en doelstellingen Financiële analyse is het proces waarbij de financiële toestand van een onderneming wordt beoordeeld door middel van analyse van diverse financiële documenten, om zo beslissingen te ondersteunen en advies te verstrekken [2](#page=2). ### 1.1 Doelstelling van financiële analyse Het primaire doel van financiële analyse is het verkrijgen van informatie die de financiële toestand van een onderneming inzichtelijk maakt, ten einde advies te kunnen verstrekken en strategische beslissingen te ondersteunen [2](#page=2). ### 1.2 Benodigde gegevens voor financiële analyse Voor een grondige financiële analyse zijn de volgende documenten essentieel: * Jaarrekening [2](#page=2). * Jaarverslag [2](#page=2). * Controleverslag [2](#page=2). ### 1.3 Stappen in het proces van financiële analyse Het proces van financiële analyse omvat een gestructureerde reeks stappen: #### 1.3.1 Stap 1: Analyse van de basisdocumenten In deze initiële fase worden de beschikbare financiële overzichten geanalyseerd. Dit omvat de jaarrekening, het jaarverslag en het controleverslag [2](#page=2). #### 1.3.2 Stap 2: Herwerking van de Balans en Resultatenrekening (B & RR) / Huishoudelijke Analyse (HA) & Verticale Analyse (VA) Deze stap omvat het aanpassen en herwerken van de balans en resultatenrekening. Dit kan onder meer gebeuren via een huishoudelijke analyse en een verticale analyse om de financiële structuur beter te begrijpen [2](#page=2). #### 1.3.3 Stap 3: Kasstromenanalyse De analyse van kasstromen is cruciaal om inzicht te krijgen in de geldstromen binnen de onderneming. Dit helpt bij het beoordelen van de liquiditeit en de operationele efficiëntie [2](#page=2). #### 1.3.4 Stap 4: Ratioanalyse De ratioanalyse maakt gebruik van diverse financiële verhoudingsgetallen om specifieke aspecten van de financiële prestaties te beoordelen. De belangrijkste categorieën zijn: * Toegevoegde waarde [2](#page=2). * Rendabiliteit [2](#page=2). * Solvabiliteit [2](#page=2). * Liquiditeit [2](#page=2). > **Tip:** De ratioanalyse biedt een gestandaardiseerde manier om de financiële gezondheid van een onderneming te vergelijken met voorgaande perioden of met concurrenten in de sector. #### 1.3.5 Stap 5: Modellen voor succes en faling In deze stap worden modellen toegepast die het succes of het potentiële falen van een onderneming proberen te voorspellen. Dit helpt bij het inschatten van risico's en kansen [2](#page=2). #### 1.3.6 Stap 6: Conclusie, oordeel en advies De afsluitende fase omvat het formuleren van een oordeel over de financiële toestand van de onderneming en het geven van passend advies op basis van de uitgevoerde analyses [2](#page=2). --- # Rendabiliteit van de verkopen Deze sectie behandelt de analyse van winstgevendheid in relatie tot de verkopen, inclusief brutoverkoopmarge, nettoverkoopmarge en de analyse van het evenwichtspunt [5](#page=5). ### 2.1 Brutoverkoopmarge en nettoverkoopmarge De brutoverkoopmarge en nettoverkoopmarge meten de efficiëntie van de bedrijfsactiviteiten [6](#page=6). * **Brutoverkoopmarge:** Dit is het recurrent brutobedrijfsresultaat vóór niet-kas kosten, gedeeld door de verkopen [6](#page=6). $$ \text{Brutoverkoopmarge} = \frac{\text{Recurrent brutobedrijfsresultaat vóór niet-kas kosten}}{\text{Verkopen}} $$ De brutoverkoopmarge wordt beïnvloed door het commercieel beleid, het aankoopbeleid, de efficiëntie van de productie, het personeelsbeleid, afschrijvingen, waardeverminderingen en voorzieningen. Tevens is de strategie en de sector van invloed [6](#page=6). * **Nettoverkoopmarge:** Dit is het recurrent nettobedrijfsresultaat na niet-kas kosten, gedeeld door de verkopen [6](#page=6). $$ \text{Nettoverkoopmarge} = \frac{\text{Recurrent nettobedrijfsresultaat na niet-kas kosten}}{\text{Verkopen}} $$ De nettoverkoopmarge weerspiegelt de winstgevendheid na aftrek van alle kosten gerelateerd aan de verkoopactiviteit [6](#page=6). > **Tip:** Beide marges helpen bij het evalueren van de prestaties op een relatieve basis ten opzichte van de verkopen [3](#page=3). ### 2.2 Evenwichtspuntanalyse en operationele hefboom De evenwichtspuntanalyse, ook wel break-even-analyse genoemd, bepaalt het verkoopvolume of verkoopbedrag waarbij de verkopen alle vaste en variabele recurrente bedrijfskosten dekken, resulterend in een recurrent nettobedrijfsresultaat van nul [8](#page=8). #### 2.2.1 Evenwichtspuntanalyse Het recurrent nettobedrijfsresultaat kan worden uitgedrukt als: $$ \text{Recurrent nettobedrijfsresultaat} = (P \times Q) - (V \times Q) - F = (P-V) \times Q - F $$ waarbij: * $P$ = verkoopprijs per eenheid [8](#page=8). * $V$ = variabele bedrijfskost per eenheid [8](#page=8). * $F$ = totale vaste bedrijfskosten [8](#page=8). * $Q$ = aantal verkochte eenheden [8](#page=8). ##### 2.2.1.1 Evenwichtsverkoophoeveelheid De evenwichts- of neutrale verkoophoeveelheid ($Q_N$) wordt berekend als: $$ Q_N = \frac{F}{P-V} $$ Hierbij is $(P-V)$ de contributie per eenheid [9](#page=9). ##### 2.2.1.2 Evenwichtsverkoopbedrag Het evenwichtsverkoopbedrag wordt berekend als: $$ \text{Evenwichtsverkoopbedrag} = \frac{F \times P}{P-V} $$ Dit kan ook worden uitgedrukt als: $$ \text{Evenwichtsverkoopbedrag} = Q_N \times P $$ of $$ \text{Evenwichtsverkoopbedrag} = \frac{F}{(P-V)/P} = \frac{F}{\text{(relatieve) contributiemarge}} $$ Hierbij is de relatieve contributiemarge het deel van de verkoopprijs dat bijdraagt aan het dekken van de vaste kosten en het genereren van winst [10](#page=10). ##### 2.2.1.3 Veiligheidsmarge De (relatieve) veiligheidsmarge geeft aan hoeveel de verkopen mogen dalen voordat het break-even-punt wordt bereikt. Het bedrijfsrisico wordt hierdoor geëvalueerd [13](#page=13). $$ \text{Veiligheidsmarge} = \frac{\text{Verkopen} - \text{Evenwichtsverkopen}}{\text{Verkopen}} \times 100\% $$ > **Example:** Een onderneming met een veiligheidsmarge van 25% kan 25% van haar verkopen laten dalen voordat er verlies wordt geleden. Een negatieve veiligheidsmarge, zoals -400%, geeft aan dat de onderneming ver boven haar break-even-punt presteert en aanzienlijke verliezen lijdt [14](#page=14). #### 2.2.2 Graad van operationele hefboom De graad van operationele hefboom (GOH) meet hoe het recurrent nettobedrijfsresultaat varieert als reactie op veranderingen in de verkopen. Het evalueert het bedrijfsrisico [15](#page=15). De GOH wordt berekend als de verhouding tussen de contributie en het recurrent nettobedrijfsresultaat: $$ \text{GOH} = \frac{\text{Contributie}}{\text{Recurrent nettobedrijfsresultaat}} $$ of $$ \text{GOH} = \frac{\Delta \% \text{ recurrent nettobedrijfsresultaat}}{\Delta \% \text{ verkopen}} $$ De GOH is groter naarmate: * De vaste bedrijfskosten hoger zijn [15](#page=15). * Het recurrent nettobedrijfsresultaat dichter bij nul ligt, dus dichter bij het evenwichtspunt [15](#page=15). > **Example:** Een GOH van 0,5 betekent dat een procentuele stijging van de verkopen een half procentuele stijging van het recurrent nettobedrijfsresultaat veroorzaakt. Een GOH van -0,67 kan wijzen op een situatie waarin het nettobedrijfsresultaat negatief is, en een stijging in verkopen leidt tot een kleinere negatieve winst of verlies [17](#page=17). Om de impact van veranderingen in verkopen op het recurrent nettobedrijfsresultaat te beperken, kan een onderneming overwegen om de structuur van de kosten aan te passen, bijvoorbeeld door variabele kosten te verhogen ten koste van vaste kosten, of andersom, afhankelijk van de strategische doelen en de marktomstandigheden [18](#page=18). #### 2.2.3 Hypothesen van de evenwichtspuntanalyse en operationele hefboom De evenwichtspuntanalyse en de berekening van de operationele hefboom zijn gebaseerd op enkele belangrijke hypothesen die de toepasbaarheid in de praktijk kunnen beperken [19](#page=19): 1. **Prijs en variabele kosten zijn lineair gerelateerd aan het verkoopvolume:** In werkelijkheid is dit vaak niet het geval; er kunnen schaalvoordelen of -nadelen optreden [19](#page=19). 2. **Vaste kosten zijn een stapfunctie van het verkoopvolume in plaats van constant:** Vaste kosten kunnen plotseling veranderen wanneer bepaalde productiedrempels worden overschreden [19](#page=19). 3. **Productmix en contributiemarge zijn constant voor de onderneming:** Bij een diverse productportefeuille kan de gemiddelde contributiemarge variëren afhankelijk van welke producten het meest worden verkocht [19](#page=19). ### 2.3 Overzicht Rendabiliteit van de Verkopen De onderstaande tabel toont een overzicht van belangrijke ratio's met betrekking tot de rendabiliteit van de verkopen voor verschillende jaren en vergelijkt deze met sectorstanden [21](#page=21). | Ratio | 20X3 | 20X2 | 20X1 | Sectorkwartielen 20X3 | | | | :------------------------------------ | :----- | :----- | :----- | :-------------------- | :---- | :---- | | | | | | Q1 | Q2 | Q3 | | Brutoverkoopmarge voor belastingen (%) | 6.9 | 4.2 | 7.2 | 3.4 | 7.3 | 13.2 | | Nettoverkoopmarge voor belastingen (%) | 4.5 | 0.3 | 2.9 | 0.9 | 3.0 | 7.6 | | Evenwichtsverkoopbedrag (000 EUR) | 116288 | 122559 | 86475 | | | | | Veiligheidsmarge (%) | 26.9 | 1.7 | 14.6 | | | | | Graad van operationele hefboom (x) | 3.72 | 57.62 | 6.86 | | | | --- # Evenwichtspuntanalyse en operationele hefboom Dit gedeelte focust op de break-even analyse, inclusief de berekening van het evenwichtspunt in volume en waarde, en de analyse van de operationele hefboom om het bedrijfsrisico te meten [8](#page=8). ### 3.1 Evenwichtspuntanalyse (Break-evenanalyse) De evenwichtspuntanalyse, ook wel break-even-analyse genoemd, bepaalt het verkoopvolume of verkoopbedrag waarbij de opbrengsten exact gelijk zijn aan alle totale vaste en variabele bedrijfskosten. Op dit punt is het recurrent nettobedrijfsresultaat gelijk aan nul [8](#page=8). Het recurrent nettobedrijfsresultaat wordt berekend met de volgende formule: $$ \text{Recurrent nettobedrijfsresultaat} = (P \times Q) - (V \times Q) - F $$ [8](#page=8). Waarbij: * $P$ = verkoopprijs per eenheid [8](#page=8). * $V$ = variabele bedrijfskost per eenheid [8](#page=8). * $F$ = totale vaste bedrijfskosten [8](#page=8). * $Q$ = aantal verkochte eenheden [8](#page=8). #### 3.1.1 Evenwichtsverkoophoeveelheid De evenwichtsverkoophoeveelheid (ook wel neutrale verkoophoeveelheid genoemd, aangeduid met $Q_N$) is het aantal eenheden dat verkocht moet worden om uit te komen op een nettobedrijfsresultaat van nul. Dit kan worden afgeleid uit de resultatenformule [9](#page=9): $$ (P - V) \times Q_N - F = 0 $$ [9](#page=9). Hieruit volgt de formule voor de evenwichtsverkoophoeveelheid: $$ Q_N = \frac{F}{P - V} $$ [9](#page=9). Het verschil tussen de verkoopprijs per eenheid en de variabele kosten per eenheid ($P - V$) wordt de **contributie per eenheid** genoemd [9](#page=9). #### 3.1.2 Evenwichtsverkoopbedrag Het evenwichtsverkoopbedrag (in euro's) is het totale verkoopbedrag dat nodig is om quitte te spelen. Dit kan op twee manieren berekend worden [10](#page=10): 1. Door de evenwichtsverkoophoeveelheid te vermenigvuldigen met de verkoopprijs per eenheid: $Q_N \times P$ [10](#page=10). 2. Met de volgende formule, die direct het bedrag berekent: $$ Q_N \times P = \frac{F \times P}{P - V} $$ [10](#page=10). De term $\frac{P-V}{P}$ kan ook worden geschreven als $\frac{PQ - VQ}{PQ}$, wat de relatieve contributiemarge of (relatieve) contributiemarge per euro omzet is [10](#page=10). > **Tip:** Het visualiseren van de break-even analyse aan de hand van een grafiek (Figuur 6.1 in het handboek) kan helpen om de relatie tussen kosten, opbrengsten en winst te begrijpen. Op de x-as staat het aantal verkochte eenheden, op de y-as de financiële waarde. De lijn van de totale kosten, de lijn van de totale opbrengsten en het snijpunt dat het break-even punt aangeeft, zijn hierin centraal [9](#page=9). #### 3.1.3 Veiligheidsmarge De veiligheidsmarge geeft aan in welke mate de werkelijke verkopen boven het break-even punt liggen. Het kan berekend worden als een percentage van de werkelijke verkopen [13](#page=13): $$ \text{Veiligheidsmarge} (\%) = \frac{\text{Verkopen} - \text{Evenwichtsverkopen}}{\text{Evenwichtsverkopen}} \times 100\% $$ [13](#page=13). Een positieve veiligheidsmarge betekent dat de onderneming winst maakt, terwijl een negatieve veiligheidsmarge aangeeft dat de verkopen onder het break-even punt liggen en er verlies wordt geleden [14](#page=14). > **Voorbeeld:** Een veiligheidsmarge van 25% betekent dat de onderneming 25% meer verkoopt dan noodzakelijk is om quitte te spelen. Een negatieve veiligheidsmarge, zoals -400%, impliceert dat de onderneming aanzienlijk onder het break-even niveau presteert [14](#page=14). ### 3.2 Operationele hefboom De graad van operationele hefboom ($GOH$) is een maatstaf voor het **bedrijfsrisico**. Het kwantificeert hoe gevoelig het recurrent nettobedrijfsresultaat is voor veranderingen in de verkopen. Een hogere graad van operationele hefboom betekent dat een kleine verandering in verkopen leidt tot een grotere procentuele verandering in het nettobedrijfsresultaat [15](#page=15). De graad van operationele hefboom kan berekend worden als: $$ GOH = \frac{\text{Contributie}}{\text{Recurrent nettobedrijfsresultaat}} $$ [15](#page=15). Ook kan de relatie met procentuele veranderingen worden weergegeven: $$ GOH = \frac{\% \Delta \text{ van het recurrent nettobedrijfsresultaat}}{\% \Delta \text{ van de verkopen}} $$ [15](#page=15). De operationele hefboom is groter naarmate: * De vaste bedrijfskosten hoger zijn [15](#page=15). * Het recurrent nettobedrijfsresultaat dichter bij nul ligt (dus dichter bij het evenwichtspunt) [15](#page=15). > **Voorbeeld:** Een graad van operationele hefboom van 0,5 suggereert dat een stijging van de verkopen met 10% leidt tot een stijging van het nettobedrijfsresultaat met 5%. Een negatieve graad van 0,67 kan duiden op een situatie waarin het bedrijf reeds verlies maakt, en verdere veranderingen in verkopen een relatief grotere impact hebben op het reeds negatieve resultaat [17](#page=17). Als een onderneming merkt dat het recurrent nettobedrijfsresultaat sterk fluctueert met de verkopen, kan het de impact van wijzigingen in de verkopen beperken door bijvoorbeeld de vaste kosten te verlagen of de variabele kosten te optimaliseren [18](#page=18). ### 3.3 Hypothesen van evenwichtspuntanalyse en operationele hefboom De evenwichtspuntanalyse en de berekening van de operationele hefboom steunen op een aantal belangrijke hypothesen: 1. **Prijs en variabele kosten:** Aangenomen wordt dat de prijs per eenheid en de variabele kosten per eenheid constant blijven, ongeacht het verkoopvolume. In de praktijk kunnen deze echter afhankelijk zijn van het volume, wat kan leiden tot niet-lineaire kosten- en opbrengstenfuncties (Figuur 6.2) [19](#page=19). 2. **Vaste kosten:** Traditioneel worden vaste kosten als constant beschouwd. In werkelijkheid kunnen vaste kosten echter een stapfunctie zijn, wat betekent dat ze slechts veranderen bij bepaalde drempels van het verkoopvolume (Figuur 6.3) [19](#page=19). 3. **Productmix:** Bij ondernemingen met meerdere producten wordt aangenomen dat de productmix en de bijbehorende contributiemarges constant blijven [19](#page=19). Deze hypothesen zijn simplificaties van de werkelijkheid, maar bieden een waardevol analytisch kader voor het begrijpen van de kostenstructuur en het bedrijfsrisico [19](#page=19). --- # Analyse van de financiële hefboom en marktwaarde van aandelen Deze sectie beschrijft hoe de financiële hefboom en de marktwaarde van aandelen worden geanalyseerd binnen een bredere financiële beoordeling van een onderneming [4](#page=4). ### 4.1 Financiële hefboom De financiële analyse omvat de beoordeling van de financiële hefboom, die de mate weergeeft waarin een onderneming vreemd vermogen gebruikt om haar activa te financieren. Diverse ratio's meten dit effect [4](#page=4): * **Graad van financiële hefboom (Degree of Financial Leverage - DFL):** Meet de gevoeligheid van de winst per aandeel voor veranderingen in de winst voor rente en belastingen (EBIT). Een hogere DFL indiceert dat winsten sterker kunnen stijgen bij een toename van de EBIT, maar ook dat verliezen sneller kunnen escaleren [4](#page=4). * **Financiële hefboommultiplicator (Financial Leverage Multiplier):** Dit is een andere maatstaf voor de financiële hefboom, die de verhouding tussen totale activa en eigen vermogen weergeeft. Een hogere waarde duidt op een grotere afhankelijkheid van vreemd vermogen [4](#page=4). * **Graad van operationele hefboom (Degree of Operating Leverage - DOL):** Hoewel niet direct een indicator van financiële hefboom, beïnvloedt de DOL de winst vóór rente en belastingen, wat vervolgens de impact van de DFL beïnvloedt. Het meet de gevoeligheid van de winst voor veranderingen in de omzet [4](#page=4). * **Graad van totale hefboom (Degree of Total Leverage - DTL):** Dit is het product van de DOL en de DFL en meet de totale gevoeligheid van de winst per aandeel voor veranderingen in de omzet [4](#page=4). * **Financiële hefboom als som:** Dit suggereert een analyse waarbij de verschillende componenten van de financiële hefboom worden opgeteld of gecombineerd om een holistisch beeld te krijgen [4](#page=4). #### 4.1.1 Gerelateerde winstgevendheids- en efficiëntie-indicatoren Verschillende ratio's worden gebruikt om de rendabiliteit en efficiëntie van de onderneming te beoordelen, die mede beïnvloed worden door de financiële hefboom: * **Bruto verkoopmarge voor belasting:** Deel van de omzet die overblijft na aftrek van de directe kosten van verkochte goederen, vóór aftrek van belastingen [4](#page=4). * **Netto verkoopmarge voor belasting:** Winst na aftrek van alle operationele kosten, exclusief belastingen [4](#page=4). * **Rendabiliteit van de activa:** Metingen van hoe efficiënt de activa van een onderneming worden gebruikt om winst te genereren. Dit omvat [4](#page=4): * Brutorendabiliteit van de bedrijfsactiva voor belasting [4](#page=4). * Nettorendabiliteit van de bedrijfsactiva voor belasting [4](#page=4). * **Rendabiliteit van het eigen vermogen (EV):** Metingen van het rendement op het geïnvesteerde eigen vermogen. Dit omvat [4](#page=4): * Nettorendabiliteit van het EV voor belasting [4](#page=4). * Nettorendabiliteit van het EV na belasting [4](#page=4). * Brutorendabiliteit van het EV na belasting [4](#page=4). * **Rotatie van activa:** Geeft aan hoe efficiënt activa worden ingezet om omzet te genereren. Dit omvat [4](#page=4): * Rotatie van de bedrijfsactiva [4](#page=4). * Rotatie van de vaste bedrijfsactiva [4](#page=4). * Rotatie van de vlottende bedrijfsactiva [4](#page=4). ### 4.2 Marktwaarde van aandelen De analyse omvat ook de beoordeling van rendementen op basis van de marktwaarde van aandelen. Dit richt zich op hoe de markt de onderneming waardeert en hoe beleggers rendementen ervaren [4](#page=4). #### 4.2.1 Indicatoren gerelateerd aan aandelen De volgende indicatoren worden gebruikt om de prestaties en waardering van aandelen te analyseren: * **Winst per aandeel (Earnings Per Share - EPS):** De nettowinst van een onderneming gedeeld door het aantal uitstaande aandelen [4](#page=4). * **Cashflow per aandeel (Cash Flow Per Share - CFPS):** De operationele cashflow gedeeld door het aantal uitstaande aandelen [4](#page=4). * **Dividend per aandeel (Dividend Per Share - DPS):** Het totale dividend uitgekeerd aan aandeelhouders, gedeeld door het aantal uitstaande aandelen [4](#page=4). * **Prijs/winst-verhouding (Price-to-Earnings Ratio - P/E):** De huidige marktprijs van een aandeel gedeeld door de winst per aandeel. Het geeft een indicatie van hoeveel beleggers bereid zijn te betalen voor elke euro winst [4](#page=4). * **Prijs-cashflow-verhouding (Price-to-Cash Flow Ratio - P/CF):** De huidige marktprijs van een aandeel gedeeld door de cashflow per aandeel [4](#page=4). * **Marktrendabiliteit van het aandeel (Market Return on Stock):** Dit verwijst naar het totale rendement dat een belegger behaalt op het aandeel, inclusief koerswinsten en dividenden, relatief ten opzichte van de marktprijs [4](#page=4). > **Tip:** De analyse van de financiële hefboom en de marktwaarde van aandelen samen geeft een completer beeld van de financiële gezondheid en beleggingspotentieel van een onderneming. Een hoge financiële hefboom kan aantrekkelijk zijn bij groei, maar brengt ook hogere risico's met zich mee, wat weerspiegeld kan worden in de marktwaardering van het aandeel. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Jaarrekening | Een gestructureerd overzicht van de financiële prestaties en de financiële toestand van een onderneming gedurende een bepaalde periode. | | Jaarverslag | Een document dat naast de financiële gegevens ook een beschrijving geeft van de activiteiten, de resultaten en de strategie van de onderneming gedurende het voorbije jaar. | | Controleverslag | Een verklaring van een onafhankelijke accountant die aangeeft of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de financiële toestand van de onderneming. | | Kasstromenanalyse | Een evaluatie van de geldstromen die in en uit een onderneming vloeien, om de liquiditeit en financiële flexibiliteit te beoordelen. | | Ratioanalyse | Een methode om de financiële gezondheid van een onderneming te evalueren door verschillende financiële gegevens met elkaar te vergelijken middels ratio's. | | Toegevoegde waarde | Het verschil tussen de waarde van de output van een onderneming en de waarde van de inputs die het gebruikt in het productieproces. | | Rendabiliteit | De mate waarin een onderneming winst genereert ten opzichte van de geïnvesteerde middelen, zoals verkopen, activa of eigen vermogen. | | Solvabiliteit | Het vermogen van een onderneming om op lange termijn aan haar financiële verplichtingen te voldoen, beoordeeld aan de hand van de verhouding tussen eigen vermogen en totale activa. | | Liquiditeit | Het vermogen van een onderneming om op korte termijn aan haar directe financiële verplichtingen te voldoen, doorgaans gemeten aan de hand van de verhouding tussen vlottende activa en kortlopende schulden. | | Brutoverkoopmarge voor belasting | Het resultaat van de verkopen na aftrek van de directe kosten van verkochte goederen of diensten, vóór aftrek van belastingen en andere bedrijfskosten. | | Nettoverkoopmarge voor belasting | Het resultaat van de verkopen na aftrek van alle kosten, inclusief directe kosten, operationele kosten en afschrijvingen, maar vóór aftrek van belastingen. | | Evenwichtsverkoophoeveelheid | Het aantal eenheden dat een onderneming moet verkopen om alle kosten (vast en variabel) te dekken, waardoor het nettobedrijfsresultaat nul is. | | Evenwichtsverkoopbedrag | De totale omzet die een onderneming moet genereren om alle kosten te dekken en een nettobedrijfsresultaat van nul te bereiken. | | Veiligheidsmarge | Het verschil tussen de werkelijke verkopen en de evenwichtsverkopen, uitgedrukt als percentage van de werkelijke verkopen, wat aangeeft hoeveel de verkopen kunnen dalen voordat de onderneming verlies gaat lijden. | | Operationele hefboom | Een maatstaf die aangeeft in welke mate het nettobedrijfsresultaat van een onderneming reageert op veranderingen in de verkopen, voornamelijk bepaald door de verhouding tussen vaste en variabele kosten. | | Recurrent nettobedrijfsresultaat | De winst die een onderneming genereert uit haar kernactiviteiten, na aftrek van alle kosten, vóór rente en belastingen. | | Contributie per eenheid | Het verschil tussen de verkoopprijs per eenheid en de variabele kosten per eenheid, wat bijdraagt aan het dekken van de vaste kosten en het genereren van winst. |

ERROR_3_STEP_STRATEGY: Unsupported file type: les 4a

# Financiële analyse van de onderneming De financiële analyse van een onderneming is een proces dat gericht is op het beoordelen van de financiële toestand van een bedrijf en het verstrekken van advies ter ondersteuning van beslissingen [2](#page=2). ## 1. Financiële analyse van de onderneming De financiële analyse van een onderneming omvat een reeks stappen, beginnend met het verzamelen van gegevens en eindigend met het formuleren van advies. Dit proces maakt gebruik van informatie uit de jaarrekening, het jaarverslag en het controleverslag om de financiële toestand van de onderneming te beoordelen [2](#page=2). ### 1.1 Stappen in de financiële analyse De financiële analyse volgt een gestructureerd proces met de volgende stappen: 1. **Analyse van de balans (B), resultatenrekening (RR), jaarverslag (JV) en de controleverklaring (CV)** [2](#page=2). 2. **Herwerking van de balans en resultatenrekening**, ofwel horizontale (HA) en verticale analyse (VA) [2](#page=2). 3. **Kasstromenanalyse** [2](#page=2). 4. **Ratioanalyse**, omvat de analyse van toegevoegde waarde, rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit [2](#page=2). 5. **Modellen voor succes en falen** [2](#page=2). 6. **Conclusie**, resulterend in een oordeel en advies [2](#page=2). ### 1.2 Gegevens en doel De analyse is gebaseerd op gegevens uit de jaarrekening, het jaarverslag en het controleverslag. Het doel is om informatie te verkrijgen die de financiële toestand van de onderneming beoordeelt en advies ondersteunt voor besluitvorming [2](#page=2). > **Tip:** Een grondige financiële analyse vereist niet alleen inzicht in de cijfers, maar ook in de context waarin deze cijfers tot stand komen, zoals de economische omgeving en de specifieke sector waarin de onderneming opereert. --- # Rendabiliteit van de activa Dit onderdeel analyseert de winstgevendheid van de investeringen van een onderneming, inclusief verschillende rendabiliteitsmaatstaven en de rotatie van activa [3](#page=3). ### 2.1 Rendabiliteit van het totaal van de activa De rendabiliteit van het totaal van de activa meet hoe efficiënt een onderneming haar totale activa inzet om winst te genereren. Dit kan worden geanalyseerd op een brutoniveau en een nettoniveau [4](#page=4). #### 2.1.1 Brutorendabiliteit van het totaal van de activa De brutorendabiliteit van het totaal van de activa kijkt naar de winstgevendheid vóór rente en belastingen, gedeeld door de totale activa [4](#page=4). Formule: $$ \text{Brutorendabiliteit totaal activa} = \frac{\text{recurrent brutobedrijfsresultaat}}{\text{totale activa}} \times 100\% $$ Hierbij kan het brutobedrijfsresultaat gelijkgesteld worden aan de EBITDA (Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation, and Amortization) of de EBIT (Earnings Before Interest and Taxes) [4](#page=4). #### 2.1.2 Nettorendabiliteit van het totaal van de activa De nettorendabiliteit van het totaal van de activa houdt rekening met alle kosten, inclusief rente en belastingen, en meet de winst die overblijft voor de aandeelhouders, gedeeld door de totale activa [4](#page=4). Formule: $$ \text{Nettorendabiliteit totaal activa} = \frac{\text{recurrent nettobedrijfsresultaat}}{\text{totale activa}} \times 100\% $$ Dit resultaat wordt ook wel REBITDA (Recurring Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation, and Amortization) of REBIT (Recurring Earnings Before Interest and Taxes) genoemd [4](#page=4). ### 2.2 Rendabiliteit van de bedrijfsactiva De rendabiliteit van de bedrijfsactiva focust specifiek op de winst die gegenereerd wordt uit de operationele activiteiten, in verhouding tot de bedrijfsactiva. Dit geeft een beter beeld van de operationele efficiëntie dan de rendabiliteit van het totaal van de activa, omdat financiële activa en passiva buiten beschouwing worden gelaten [4](#page=4). #### 2.2.1 Brutorendabiliteit van de bedrijfsactiva De brutorendabiliteit van de bedrijfsactiva meet de winstgevendheid van de operationele activiteiten vóór rente en belastingen, gedeeld door de bedrijfsactiva (#page=4, page=5) [4](#page=4) [5](#page=5). Formule: $$ \text{Brutorendabiliteit bedrijfsactiva} = \frac{\text{recurrent brutobedrijfsresultaat}}{\text{bedrijfsactiva}} \times 100\% $$ Of ook wel: $$ \text{Brutorendabiliteit bedrijfsactiva} = \frac{\text{REBITDA}}{\text{bedrijfsactiva}} \times 100\% $$ #### 2.2.2 Nettorendabiliteit van de bedrijfsactiva De nettorendabiliteit van de bedrijfsactiva meet de nettowinst uit operationele activiteiten in verhouding tot de bedrijfsactiva, na aftrek van alle kosten, inclusief rente en belastingen (#page=4, page=5) [4](#page=4) [5](#page=5). Formule: $$ \text{Nettorendabiliteit bedrijfsactiva} = \frac{\text{recurrent nettobedrijfsresultaat}}{\text{bedrijfsactiva}} \times 100\% $$ Of ook wel: $$ \text{Nettorendabiliteit bedrijfsactiva} = \frac{\text{REBIT}}{\text{bedrijfsactiva}} \times 100\% $$ ### 2.3 Rotatie van de bedrijfsactiva De rotatie van de bedrijfsactiva meet hoe efficiënt een onderneming haar bedrijfsactiva gebruikt om verkopen te genereren. Een hogere rotatie duidt op een efficiënter gebruik van de activa. Dit concept kan verder worden onderverdeeld in de rotatie van vaste bedrijfsactiva en de rotatie van vlottende bedrijfsactiva [5](#page=5) [6](#page=6). #### 2.3.1 Rotatie van de bedrijfsactiva De algemene rotatie van de bedrijfsactiva meet hoe vaak de waarde van de bedrijfsactiva wordt omgezet in verkopen over een bepaalde periode [5](#page=5). Formule: $$ \text{Rotatie van de bedrijfsactiva} = \frac{\text{verkopen}}{\text{bedrijfsactiva}} $$ Dit kan ook worden uitgedrukt als een combinatie van de brutoverkoopmarge en de rotatie van de bedrijfsactiva [5](#page=5). #### 2.3.2 Rotatie van de vaste bedrijfsactiva De rotatie van de vaste bedrijfsactiva analyseert hoe efficiënt de onderneming haar vaste activa (zoals gebouwen en machines) gebruikt om verkopen te genereren [6](#page=6). Formule: $$ \text{Rotatie van de vaste bedrijfsactiva} = \frac{\text{verkopen}}{\text{vaste bedrijfsactiva}} $$ #### 2.3.3 Rotatie van de vlottende bedrijfsactiva De rotatie van de vlottende bedrijfsactiva beoordeelt hoe efficiënt de vlottende activa (zoals voorraden en vorderingen) worden ingezet om verkopen te realiseren [6](#page=6). Formule: $$ \text{Rotatie van de vlottende bedrijfsactiva} = \frac{\text{verkopen}}{\text{vlottende bedrijfsactiva}} $$ ### 2.4 Overzicht en interpretatie van rendabiliteitsratio's Het overzicht van de rendabiliteitsratio's toont de evolutie van de verschillende rendabiliteitsmaatstaven over meerdere jaren en biedt een vergelijking met sectorkwartielen [7](#page=7). **Voorbeeld van de ratio's en sectorkwartielen voor 20X3:** | Ratio | 20X3 | 20X2 | 20X1 | Sectorkwartielen 20X3 (Q1, Q2, Q3) | | :---------------------------------------- | :--- | :--- | :--- | :--------------------------------- | | Brutorendabiliteit totaal activa (%) | 14.9 | 7.3 | 10.1 | 5.4, 11.2, 17.5 | | Nettorendabiliteit totaal activa (%) | 9.9 | 0.3 | 4.1 | 1.6, 4.6, 10.7 | | Brutorendabiliteit bedrijfsactiva (%) | 21.5 | 10.6 | 14.4 | - | | Nettorendabiliteit bedrijfsactiva (%) | 13.8 | 0.6 | 5.8 | - | | Rotatie van de bedrijfsactiva (x) | 3.10 | 2.51 | 2.01 | - | | Rotatie van de vaste bedrijfsactiva (x) | 8.81 | 6.23 | 4.55 | - | | Rotatie van de vlottende bedrijfsactiva (x) | 4.78 | 4.21 | 3.59 | - | * De brutorendabiliteit van het totaal van de activa van 14.9% in 20X3 ligt tussen het tweede en derde kwartiel van de sector (11.2% en 17.5%) [7](#page=7). * De nettorendabiliteit van het totaal van de activa van 9.9% in 20X3 bevindt zich in het derde kwartiel van de sector (tot 10.7%) [7](#page=7). * De rendabiliteit van de bedrijfsactiva (zowel bruto als netto) toont een sterke stijging van 20X2 naar 20X3 [7](#page=7). * De rotatie van de bedrijfsactiva, vaste bedrijfsactiva en vlottende bedrijfsactiva laten een positieve trend zien over de jaren [7](#page=7). > **Tip:** Bij de analyse van de rendabiliteit van de activa is het cruciaal om zowel de trend over de tijd als de vergelijking met sectorgenoten te bestuderen om de prestaties van de onderneming in de juiste context te plaatsen [7](#page=7). ### 2.5 Verkoopmarges versus rotatie van de bedrijfsactiva De rendabiliteit van de activa kan worden ontleed in verkoopmarges en de rotatie van de bedrijfsactiva, wat inzicht geeft in de specifieke drijfveren van de winstgevendheid. Soms wordt de teller van de rendabiliteitsratio's anders berekend, wat de interpretatie kan beïnvloeden [8](#page=8). Het verband tussen de verkoopmarges en de rotatie van de bedrijfsactiva (VOL versus VKT en MIC) helpt om te begrijpen of de winstgevendheid voornamelijk afkomstig is van hoge winstmarges of van een hoge omzetsnelheid van de activa [8](#page=8). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Financiële Analyse | Een systematische beoordeling van de financiële gezondheid en prestaties van een onderneming, gebaseerd op financiële gegevens zoals jaarrekeningen en jaarverslagen. | | Jaarrekening | Een verzameling van officiële financiële overzichten die de financiële prestaties en positie van een onderneming gedurende een bepaalde periode weergeven. | | Jaarverslag | Een uitgebreid document dat naast de financiële overzichten ook informatie bevat over de activiteiten, strategie en vooruitzichten van een onderneming. | | Controleverslag | Een rapport van een externe accountant die de financiële overzichten van een onderneming heeft gecontroleerd en een oordeel uitspreekt over hun getrouwheid. | | Kasstromenanalyse | Een methode om de instroom en uitstroom van liquide middelen van een onderneming te analyseren gedurende een specifieke periode. | | Ratioanalyse | Een kwantitatieve analyse die financiële verhoudingen (ratio"s) berekent en interpreteert om de prestaties en financiële positie van een onderneming te beoordelen. | | Rendabiliteit van de activa | Een financiële ratio die aangeeft hoe efficiënt een onderneming haar activa gebruikt om winst te genereren. | | Brutorendabiliteit | De winstgevendheid vóór aftrek van interest en belastingen, weergegeven als een percentage van de totale activa of bedrijfsactiva. | | Nettorendabiliteit | De winstgevendheid ná aftrek van interest en belastingen, weergegeven als een percentage van de totale activa of bedrijfsactiva. | | Rotatie van bedrijfsactiva | Een maatstaf die aangeeft hoe vaak de bedrijfsactiva worden "verkocht" en vervangen gedurende een periode, wat de efficiëntie van het activagebruik weerspiegelt. | | Bedrijfsactiva | Alle activa die direct worden gebruikt in de operationele activiteiten van een onderneming, exclusief financiële beleggingen. | | Vaste bedrijfsactiva | Langetermijnactiva die duurzaam in de onderneming worden gebruikt, zoals gebouwen, machines en installaties. | | Vlottende bedrijfsactiva | Kortetermijnactiva die gedurende het operationele proces worden omgezet, zoals voorraden, debiteuren en liquide middelen. | | Verkoopmarges | De winst die wordt behaald op de verkoop van goederen of diensten, uitgedrukt als een percentage van de omzet. | | Solvabiliteit | De mate waarin een onderneming in staat is aan haar langetermijnverplichtingen te voldoen, vaak gemeten aan de hand van de verhouding tussen eigen vermogen en vreemd vermogen. | | Liquiditeit | De mate waarin een onderneming in staat is aan haar kortetermijnverplichtingen te voldoen, wat afhangt van de beschikbaarheid van voldoende liquide middelen. | | EBITDA | Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation, and Amortization; een maatstaf voor de operationele winstgevendheid vóór aftrek van interest, belastingen, afschrijvingen en amortisatie. | | EBIT | Earnings Before Interest and Taxes; een maatstaf voor de operationele winstgevendheid vóór aftrek van interest en belastingen. | | REBITDA | Recurrent EBITDA; een aangepaste versie van EBITDA die rekening houdt met recurrente operationele inkomsten en uitgaven. | | REBIT | Recurrent EBIT; een aangepaste versie van EBIT die rekening houdt met recurrente operationele inkomsten en uitgaven. |

# Soorten obligaties en hun kenmerken Dit onderwerp behandelt de verschillende typen obligaties en hun specifieke eigenschappen, met een focus op de rentevoet, de oorsprong van de uitgifte en de rangorde bij faillissement. ### 1.1 Kenmerken van een standaard obligatie Een standaard obligatie, ook wel een 'normale' obligatie genoemd, wordt gekenmerkt door de volgende eigenschappen: * **Vaste en positieve rente:** De uitbetaling van de coupon is constant en positief gedurende de looptijd. * **Binnenlandse obligatie:** De uitgevende instantie (emittent) geeft de obligatie uit in zijn eigen land. * **Niet achtergesteld of bevoorrecht:** Bij faillissement van de emittent heeft de obligatiehouder geen voorrang op andere crediteuren, tenzij anders gespecificeerd. * **Niet converteerbaar of met warrant:** De obligatie kan niet worden omgezet in aandelen en er zijn geen warrants aan verbonden. ### 1.2 Varianten van obligaties op basis van rentevoet Naast de standaard obligatie met een vaste rente, bestaan er diverse varianten die inspelen op verschillende economische omstandigheden en beleggersvoorkeuren: #### 1.2.1 Nul-coupon obligatie Een nul-coupon obligatie keert gedurende de looptijd geen rente uit. De opbrengst voor de belegger bestaat uitsluitend uit het verschil tussen de aankoopprijs en de nominale waarde die aan het einde van de looptijd wordt terugbetaald. De couponbetalingen ($C_i$) zijn hierbij gelijk aan nul: $C_i = 0$. #### 1.2.2 Variabele-rente obligatie Bij een variabele-rente obligatie is de couponrente niet vastgelegd, maar wordt deze periodiek aangepast op basis van de marktrente. De couponbetaling is afhankelijk van een externe referentierente, vaak aangeduid met $r$. Een voorbeeld van een dergelijke formule is: $C_i = (2\% + 0.5 \cdot r_i) \cdot C$, waarbij $C$ de nominale waarde van de obligatie is en $r_i$ de marktrente in periode $i$. #### 1.2.3 Geïndexeerde obligatie Geïndexeerde obligaties koppelen de couponrente aan een inflatie-index. Dit beschermt de belegger tegen inflatierisico. De couponbetaling is een functie van de inflatie, bijvoorbeeld: $C_i = (1\% + \text{inflatie}_i) \cdot C$. Hierbij is $C$ de nominale waarde en $\text{inflatie}_i$ het inflatiepercentage in periode $i$. ### 1.3 Varianten van obligaties op basis van uitgifteplaats De geografische oorsprong van de uitgifte bepaalt mede het type obligatie: #### 1.3.1 Binnenlandse obligatie Bij een binnenlandse obligatie geeft de emittent de obligatie uit in zijn eigen land. De uitgifte en handel vinden plaats binnen de nationale financiële markten. #### 1.3.2 Buitenlandse obligatie Een buitenlandse obligatie wordt uitgegeven door een entiteit uit een ander land dan waar de obligatie wordt verhandeld. De emittent opereert dus in een ander rechtsgebied dan de markt waarop de obligatie wordt aangeboden. #### 1.3.3 Euro-obligatie Een euro-obligatie is een obligatie die gelijktijdig in meerdere landen, met name eurolanden, wordt uitgegeven. De opbrengst en de terugbetaling worden verdeeld over alle deelnemende eurolanden volgens een vooraf afgesproken verdeelsleutel. Dit type obligatie kan dienen als een oplossing voor het kredietrisico van individuele lidstaten, omdat de terugbetaling gegarandeerd wordt door alle eurolanden samen. > **Tip:** De term 'euro-obligatie' wordt ook soms gebruikt voor obligaties die door alle eurolanden tegelijk worden uitgegeven om als één entiteit kapitaal aan te trekken, met een gezamenlijke terugbetalingsgarantie. ### 1.4 Varianten van obligaties op basis van rangorde bij faillissement De positie van de obligatiehouder in de rangorde bij faillissement van de emittent is cruciaal: #### 1.4.1 Niet achtergesteld of bevoorrecht Dit is de standaardpositie, waarbij de obligatiehouder geen specifieke voorrang geniet bij terugbetaling. #### 1.4.2 Achtergestelde obligatie Achtergestelde obligaties staan lager in de rangorde dan andere schuldeisers. Dit betekent dat bij faillissement de achtergestelde obligatiehouders pas worden terugbetaald nadat alle niet-achtergestelde schuldeisers zijn voldaan. Vanwege dit hogere risico bieden achtergestelde obligaties doorgaans een hogere nominale rente. #### 1.4.3 Bevoorrechte obligatie Bevoorrechte obligaties hebben een hogere rangorde bij terugbetaling dan standaard- of achtergestelde obligaties. Deze bevoorrechting kan op twee manieren ontstaan: * **Bevoorrechting door rangorde:** De obligatie heeft simpelweg een hogere status in de faillissementsvolgorde. * **Bevoorrechting door waarborg:** De obligatie is gedekt door specifieke activa van het bedrijf. Bij faillissement worden deze activa verkocht en de opbrengst wordt gebruikt voor de terugbetaling van de bevoorrechte obligaties. Dit geldt ook voor de rentebetalingen. ### 1.5 Effectisering en bevoorrechte obligaties Een belangrijke ontwikkeling die leidt tot de creatie van 'bevoorrechte obligaties' is **effectisering**. Dit proces houdt in dat vorderingen of kredieten, die normaal niet verhandelbaar zijn, worden omgezet in verhandelbare financiële producten zoals obligaties. #### 1.5.1 Proces van effectisering Bij effectisering worden kredieten (leningen) door een financiële instelling verkocht aan een speciaal opgerichte entiteit (een 'effectiseringsvehikel'). Dit vehikel geeft vervolgens effecten (obligaties) uit op de financiële markt, die worden gefinancierd met het geld dat de financiële markt investeert. #### 1.5.2 Hypotheekobligaties Een prominent voorbeeld van effectisering zijn hypotheekobligaties. Hierbij worden hypothecaire leningen (leningen met een onroerend goed als onderpand) gebundeld en omgezet in obligaties. De inkomsten uit de aflossingen en rentebetalingen van de hypothecaire leningen dienen als waarborg voor de betalingen aan de houders van de hypotheekobligaties. > **Voorbeeld:** Een bank verkoopt een portefeuille hypothecaire leningen aan een vehikel. Dit vehikel geeft op zijn beurt hypotheekobligaties uit aan investeerders. De terugbetaling van deze obligaties is afhankelijk van de betalingen die de huizenbezitters op hun hypotheken doen. #### 1.5.3 Rol in de financiële crisis Effectisering, met name van subprime hypotheekleningen in de Verenigde Staten, speelde een cruciale rol in de financiële crisis van 2008. Kredieten met een hoog risico werden geëffectiseerd en verkocht aan financiële markten wereldwijd. Toen de huizenprijzen daalden en veel leners hun hypotheken niet meer konden betalen, leidden de verliezen op deze hypotheekobligaties tot een wereldwijd wantrouwen in het financiële systeem en een liquiditeitscrisis. > **Definitie:** **Quotiteit** is de verhouding tussen het leenbedrag en de waarde van het onderpand (bijvoorbeeld een huis). Een quotiteit van 100% betekent dat de lening gelijk is aan de waarde van het onderpand. > **Definitie:** **Subprime hypotheken** zijn hypotheken die worden verstrekt aan leners met een lagere kredietwaardigheid, wat gepaard gaat met een hoger risico op wanbetaling. ### 1.6 Oorsprong van de uitgifte en euro-obligaties De oorsprong van de uitgifte bepaalt de juridische en economische context van de obligatie: #### 1.6.1 Buitenlandse vs. Euro-obligaties Hoewel beide obligaties buitenlands van aard zijn, verschilt hun structuur: * **Buitenlandse obligatie:** Uitgegeven door een buitenlandse entiteit op een lokale markt. * **Euro-obligatie:** Uitgegeven in meerdere landen tegelijk, vaak met een gezamenlijke garantie van de uitgevende regio. Dit concept werd recent opnieuw relevant als potentiële oplossing voor de eurocrisis, waarbij de terugbetaling gegarandeerd wordt door alle eurolanden. Dit elimineert het specifieke kredietrisico van individuele landen. > **Voorbeeld:** Een Duitse bank die obligaties uitgeeft in Nederland is een buitenlandse obligatie. Een gezamenlijke uitgifte van obligaties door alle eurolanden, met een gedeelde garantie, zou een vorm van een euro-obligatie zijn. ### 1.7 Rangorde bij faillissement Bij een faillissement van de emittent bepaalt de rangorde de prioriteit van terugbetaling: * **Niet achtergesteld/bevoorrecht:** Standaardpositie, geen specifieke voorrang. * **Achtergesteld:** Lagere prioriteit, hogere rente als compensatie voor risico. * **Bevoorrecht:** Hogere prioriteit, door rangorde of door specifieke activa als onderpand. #### 1.7.1 Effectisering en bevoorrechting Effectisering kan leiden tot bevoorrechte obligaties wanneer specifieke activa (zoals hypothecaire leningen) als onderpand dienen voor de uitstaande obligaties. De opbrengsten uit deze activa garanderen de betalingen. ### 1.8 Ontwikkelingen in de banksector De financiële markten en de banksector ondergaan continue veranderingen die ook invloed hebben op obligaties: * **Desintermediatie:** Minder afhankelijkheid van traditionele bankleningen. * **Effectisering:** Omzetting van kredieten in verhandelbare financiële producten. * **Schaalvergroting en concentratie:** Fusies en overnames in de banksector. * **Bankverzekeren:** Integratie van bank- en verzekeringsactiviteiten. * **Nieuwe distributiekanalen:** Verbreding van verkoopkanalen voor financiële producten. De impact van effectisering op de balans van een bank is significant. Het reduceert het kredietrisico en liquiditeitsrisico, maar kan ook leiden tot lagere winsten per activiteit en een daling van het eigen vermogen (EV), wat de return on equity (ROE) kan beïnvloeden. > **Tip:** Het begrijpen van de balans van een bank – de actieve zijde (kredieten) en passieve zijde (deposito's, interbankenmarkt) – is essentieel om de impact van effectisering en liquiditeitsrisico's te doorgronden. Schulden op de interbankenmarkt zijn doorgaans kortlopend en volatiel, wat een bank kwetsbaar maakt bij wantrouwen. --- # Effectisering en de financiële crisis Dit onderwerp behandelt het proces van effectisering, waarbij leningen worden omgezet in verhandelbare effecten, en de cruciale rol die dit speelde als oorzaak van de financiële crisis, met specifieke aandacht voor hypotheekleningen en subprime hypotheken. ### 2.1 Effectisering: het omzetten van kredieten in effecten Effectisering, ook wel securitisatie genoemd, is een financiële techniek waarbij illiquide activa, zoals leningen, worden omgezet in verhandelbare financiële instrumenten, doorgaans obligaties. Dit proces vindt plaats binnen de banksector als een van de belangrijkste ontwikkelingen. #### 2.1.1 Het proces van effectisering Het fundamentele idee achter effectisering is het transformeren van niet-verhandelbare kredieten op de balans van een bank naar verhandelbare effecten op de financiële markten. Traditioneel verstrekken banken kredieten (activa) en ontvangen ze deposito's (passiva). Door middel van effectisering worden deze kredieten verkocht, wat de liquiditeit van de bank verhoogt en het kredietrisico en het liquiditeitsrisico kan verlagen. Het proces verloopt technisch via een speciaal opgerichte entiteit, een zogenaamd effectiseringsvehikel. Dit vehikel koopt de kredieten van de bank. Vervolgens geeft het vehikel effecten uit aan de financiële markt, waarbij de betalingen van de kredietnemers aan het vehikel worden gebruikt om de rente en aflossing op deze effecten te voldoen. #### 2.1.2 Hypotheekobligaties als een belangrijk product van effectisering Een prominente vorm van effectisering betreft hypotheekleningen. Wanneer hypotheekleningen worden geëffectiseerd, worden deze omgezet in zogenaamde hypotheekobligaties. De onderliggende activa, de hypotheekleningen zelf, dienen als waarborg voor deze obligaties. Dit betekent dat de opbrengsten uit de betalingen van rente en kapitaal op de hypotheekleningen worden gebruikt om de rente en aflossing van de hypotheekobligaties te garanderen. > **Tip:** Hypotheekobligaties zijn een specifieke vorm van bevoorrechte obligaties, omdat ze gewaarborgd worden door de onderliggende hypothecaire kredieten. #### 2.1.3 Motivatie en voordelen van effectisering voor banken Banken voeren effectisering om verschillende redenen uit: * **Verhoging van liquiditeit:** Door kredieten te verkopen, verkrijgt de bank direct geld dat gebruikt kan worden voor nieuwe kredietverstrekking. Dit is met name relevant wanneer de vraag naar kredieten groter is dan het aanbod aan deposito's. * **Risicovermindering:** Door het kredietrisico (het risico dat een lening niet wordt terugbetaald) en het liquiditeitsrisico (het risico op een tekort aan direct beschikbaar geld) te reduceren, kan de bank haar eigen vermogen (equity) beschermen en potentieel haar winstgevendheid op eigen vermogen (Return on Equity - ROE) verhogen. Een lagere risicoperceptie kan leiden tot een lagere kapitaalvereiste. * **Balansbeheer:** Effectisering stelt banken in staat om bepaalde activa van hun balans te halen, wat kan leiden tot een efficiëntere balansstructuur. #### 2.1.4 Het effect van effectisering op de winstgevendheid Hoewel effectisering de liquiditeit en risicoprofiel van een bank kan verbeteren, kan het ook leiden tot een lagere directe winst uit de verstrekte kredieten, aangezien deze nu op de balans van het effectiseringsvehikel staan en niet meer de directe rente-inkomsten genereren voor de oorspronkelijke bank. Echter, de winst kan stijgen door een hogere omloopsnelheid van kapitaal en een verbeterde ROE. ### 2.2 De rol van effectisering in de financiële crisis Effectisering, en met name de effectisering van hypotheekleningen in de Verenigde Staten, speelde een centrale rol als aanjager van de financiële crisis vanaf 2007-2008. #### 2.2.1 Subprime hypotheken en de Amerikaanse hypotheekmarkt In de periode 2003-2006 werden op de Amerikaanse hypotheekmarkt veel zogenaamde "subprime" hypotheken verstrekt. Dit waren hypotheekleningen aan leners met een lagere kredietwaardigheid, vaak gekenmerkt door: * **Hoge quotiteit:** De verhouding tussen het geleende bedrag en de waarde van het onderpand (het huis) was vaak 100%, wat betekende dat er weinig tot geen eigen inbreng van de lener was en de bank geen buffer had bij waardevermindering van het huis. * **Variabele rente:** De hypotheekrente was vaak variabel en gekoppeld aan marktrentes. Dit betekende dat de maandelijkse aflossingen konden stijgen wanneer de marktrente opliep. * **Hoge aflossingsdruk:** De combinatie van een hoge quotiteit en variabele rente resulteerde vaak in een hoge aflossingslast ten opzichte van het inkomen van de lener (aflossing/inkomen). Deze leningen werden destijds beschouwd als "rommelhypotheken" vanwege het verhoogde risico op wanbetaling. #### 2.2.2 De kettingreactie van effectisering en waardeverlies De Amerikaanse banken securitiseerden een groot deel van deze subprime hypotheken en verkochten ze als hypotheekobligaties aan de financiële markt, inclusief aan Europese banken. De crisis begon zich te manifesteren toen de Amerikaanse marktrente begon te stijgen. Dit had twee belangrijke gevolgen: 1. **Stijgende aflossingen:** De variabele rente op de hypotheken steeg, waardoor de maandelijkse aflossingen voor de leners omhoogschoten. Velen konden deze hogere lasten niet meer dragen, wat leidde tot een toename van het aantal wanbetalingen ("ontleners in faling"). 2. **Waardevermindering van huizen:** Tegelijkertijd begonnen de huizenprijzen in de VS te dalen. Dit verergerde de situatie aanzienlijk, omdat de waarde van het onderpand (het huis) nu lager was dan het uitstaande hypotheekbedrag. Deze ontwikkelingen leidden tot aanzienlijke kredietverliezen voor de houders van de hypotheekobligaties. Als een lener failliet ging, kon de bank het huis verkopen, maar door de dalende huizenprijzen dekte de opbrengst vaak niet het volledige geleende bedrag. Dit leidde tot verliezen van bijvoorbeeld 20% tot 50% op de oorspronkelijke hypotheekobligaties. #### 2.2.3 Universeel wantrouwen en de interbankenmarkt Het verlies op de hypotheekobligaties verspreidde zich wereldwijd, met name naar Europese banken die deze effecten hadden aangekocht. Het precieze omvang van de verliezen en de blootstelling van individuele banken was echter onduidelijk. Dit creëerde een klimaat van "universeel wantrouwen" op de financiële markten, met name op de interbankenmarkt. De interbankenmarkt is cruciaal voor de financiering van banken, waarbij banken kortlopende leningen aan elkaar verstrekken. Door het wantrouwen waren banken niet langer bereid om elkaar geld te lenen, omdat ze bang waren dat de andere bank failliet zou gaan en de lening niet zou kunnen terugbetalen. > **Tip:** Het liquiditeitsrisico nam dramatisch toe tijdens de crisis. Banken die sterk afhankelijk waren van de interbankenmarkt voor hun kortetermijnfinanciering (een labiele financieringsbron) kwamen in de problemen toen deze financiering opdroogde. Het evenwicht op de interbankenmarkt werd verstoord: hoewel de totale schulden gelijk konden zijn aan de totale vorderingen, hadden individuele banken mogelijk meer schulden dan vorderingen, waardoor ze in een liquiditeitstekort kwamen. Dit kon leiden tot faillissementen van banken (zoals Dexia, dat als zeer kwetsbaar werd beschouwd). Centrale banken, zoals de ECB en de Fed, probeerden de markt te stabiliseren door banken directere financieringsmogelijkheden te bieden. #### 2.2.4 Gevolgen voor de reële economie De crisis op de financiële markten had verreikende gevolgen voor de reële economie. Het krimpen van de kredietverlening, zowel tussen banken als aan bedrijven en consumenten, leidde tot een recessie en dreigde uit te monden in een depressie. Het algemene wantrouwen en de financiële instabiliteit zorgden voor een sterke daling van de economische activiteit. --- # Liquiditeitsrisico en de interbankenmarkt Dit onderwerp onderzoekt liquiditeitsrisico binnen banken, de werking van de interbankenmarkt en de gevolgen van een gebrek aan vertrouwen op deze markt. ### 3.1 Liquiditeitsrisico in banken Liquiditeitsrisico is het risico op een tekort aan direct beschikbare liquide middelen. Dit kan leiden tot financiële instabiliteit voor een bank. #### 3.1.1 De balans van een bank en liquiditeitsrisico De balans van een bank bestaat uit activa (wat de bank bezit) en passiva (wat de bank schuldig is). Op de actiefzijde staan bijvoorbeeld kredieten aan klanten, terwijl op de passiefzijde cliëntendeposito's en schulden op de interbankenmarkt staan. Kredieten zijn doorgaans langlopend, terwijl veel financiering via de interbankenmarkt kortlopend is. > **Tip:** Kredieten aan klanten zijn relatief stabiele activa, terwijl financiering via de interbankenmarkt als labiel wordt beschouwd, omdat deze financieringsbron kan verdwijnen bij een gebrek aan vertrouwen. Een belangrijke maatstaf voor de labiliteit van de financiering is de verhouding tussen passiva (schulden) en activa (vorderingen) die niet op de interbankenmarkt plaatsvinden. Een lagere verhouding, idealiter negatief (wat betekent dat de vorderingen groter zijn dan de schulden buiten de interbankenmarkt), duidt op minder afhankelijkheid van de interbankenmarkt en is dus gunstiger. #### 3.1.2 De rol van de interbankenmarkt De interbankenmarkt is een markt waar banken kortlopende leningen aan elkaar verstrekken. In globo is deze markt in evenwicht, wat betekent dat de totale schulden gelijk zijn aan de totale vorderingen tussen banken. Echter, voor individuele banken kan dit evenwicht verstoord zijn: sommige banken hebben meer schulden dan vorderingen. > **Tip:** Als een bank veel kortlopende schulden heeft op de interbankenmarkt en deze markt droogt op door wantrouwen, kan de bank in liquiditeitsproblemen komen omdat ze niet aan haar betalingsverplichtingen kan voldoen. ### 3.2 Effectisering en de impact op liquiditeitsrisico Effectisering is een proces waarbij traditionele bankkredieten worden omgezet in verhandelbare financiële producten, zoals obligaties. Het doel hiervan is onder andere om het kredietrisico en het liquiditeitsrisico voor de bank te verlagen. #### 3.2.1 Technisch proces van effectisering Bij effectisering verkoopt een bank haar kredieten aan een speciaal opgerichte entiteit (een 'effectiseringsvehikel'). Dit vehikel financiert de aankoop van de kredieten door effecten uit te geven op de financiële markt. De opbrengsten van deze effecten worden gebruikt om de bank te betalen voor de kredieten. De klanten blijven hun leningen terugbetalen aan het vehikel. > **Voorbeeld:** Hypothecaire leningen kunnen worden geëffectiseerd tot hypotheekobligaties. De opbrengsten van de rente- en kapitaalbetalingen op de hypotheken worden gebruikt om de houders van de hypotheekobligaties te betalen. #### 3.2.2 Impact van effectisering op risico's Effectisering kan het kredietrisico van een bank verminderen omdat de bank de risicovolle leningen verkoopt. Ook het liquiditeitsrisico kan dalen, omdat de bank direct liquide middelen ontvangt in ruil voor de leningen. Echter, als de effecten die de bank op de financiële markt heeft geplaatst niet meer verkoopbaar zijn of als de onderliggende kredieten in gebreke blijven, kan dit alsnog tot problemen leiden. ### 3.3 De financiële crisis en de rol van de interbankenmarkt De financiële crisis, met name de Amerikaanse huizenmarkt-crisis van 2006-2007, illustreert de gevaren van liquiditeitsrisico en de instabiliteit van de interbankenmarkt. #### 3.3.1 Oorzaken in de Amerikaanse huizenmarkt In de periode 2003-2006 werden veel hypotheken verstrekt in de VS, waaronder 'subprime' hypotheken aan leners met een laag kredietprofiel. Deze hypotheken hadden vaak variabele rentes en een hoge aflossingsdruk in verhouding tot het inkomen. #### 3.3.2 De rol van effectisering in de crisis Deze risicovolle hypotheken werden geëffectiseerd tot hypotheekobligaties en verkocht op de financiële markten, ook aan Europese banken. Toen de Amerikaanse huizenprijzen begonnen te dalen en de marktrente steeg, konden veel leners hun hypotheken niet meer betalen. Dit leidde tot grote verliezen op de onderliggende hypotheken en de geëffectiseerde obligaties. #### 3.3.3 Universeel wantrouwen en de interbankenmarkt Het besef van de omvang van de verliezen leidde tot 'universeel wantrouwen' op de financiële markten. Banken begonnen elkaar niet meer te vertrouwen en de bereidheid om elkaar geld te lenen op de interbankenmarkt verdween. > **Voorbeeld:** Dexia was een bank die bijzonder kwetsbaar was voor de crisis omdat een groot deel van haar financiering afhankelijk was van de interbankenmarkt. Toen deze markt instortte, kon Dexia niet meer aan haar betalingsverplichtingen voldoen, wat uiteindelijk tot haar ondergang leidde. #### 3.3.4 Gevolgen voor de interbankenmarkt De dalende omvang van de interbankenmarkt en de stijgende rentes op deze markt maakten het voor banken steeds moeilijker om financiering te vinden. Centrale banken, zoals de ECB en de Federal Reserve, probeerden de markt te stabiliseren door banken de mogelijkheid te bieden om bij hen te lenen, maar dit was niet altijd voldoende om de grootste problemen op te lossen. Een gebrek aan vertrouwen op de interbankenmarkt kan leiden tot een financiële crisis en zelfs tot het faillissement van banken. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Obligatie | Een schuldinstrument dat door een entiteit (zoals een overheid of bedrijf) wordt uitgegeven om kapitaal aan te trekken. De houder van de obligatie ontvangt periodiek rentebetalingen en de hoofdsom aan het einde van de looptijd. | | Nul-coupon obligatie | Een obligatie die geen periodieke rentebetalingen uitkeert. De opbrengst komt voort uit het verschil tussen de uitgifteprijs (die lager is dan de nominale waarde) en de nominale waarde die bij maturiteit wordt terugbetaald. | | Variabele-rente obligatie | Een obligatie waarvan de rentebetalingen gedurende de looptijd van de obligatie kunnen fluctueren, meestal gekoppeld aan een referentierente zoals de marktrente of een index. | | Geïndexeerde obligatie | Een obligatie waarvan de rentebetalingen en/of de hoofdsom gekoppeld zijn aan een specifieke index, zoals de inflatie, om de koopkracht van de investeerder te beschermen. | | Nominale rente | Het rentepercentage dat op een obligatie wordt uitbetaald, berekend op basis van de nominale waarde van de obligatie. Dit staat los van het effectieve rendement dat de belegger behaalt. | | Binnenlandse obligatie | Een obligatie die wordt uitgegeven door een entiteit in het land waar ook de investeerder gevestigd is en doorgaans in de lokale valuta is. | | Buitenlandse obligatie | Een obligatie die wordt uitgegeven door een entiteit in een ander land dan waar de investeerder gevestigd is, meestal in de valuta van het uitgevende land. | | Euro-obligatie | Een obligatie die wordt uitgegeven in een specifieke valuta (meestal niet de lokale valuta van het uitgevende land) en verkocht wordt in meerdere landen, met name op de Europese markten. | | Achtergestelde obligatie | Een obligatie die bij faillissement van de emittent een lagere rang heeft dan andere obligaties en leningen, wat betekent dat de houders pas worden terugbetaald nadat alle preferente schuldeisers zijn voldaan. | | Bevoorrechte obligatie | Een obligatie die bij faillissement van de emittent voorrang heeft op achtergestelde obligaties en aandelen bij de terugbetaling van hoofdsom en rente. | | Effectisering | Het proces waarbij illiquide financiële activa, zoals leningen, worden omgezet in verhandelbare financiële instrumenten, zoals obligaties. | | Desintermediatie | Een proces waarbij de rol van traditionele financiële intermediairs, zoals banken, wordt verminderd of omzeild door directe financiële transacties tussen geldgevers en geldnemers. | | Kredietrisico | Het risico dat een lener in gebreke blijft bij het terugbetalen van een lening, wat resulteert in financiële verliezen voor de kredietverstrekker. | | Liquiditeitsrisico | Het risico dat een entiteit niet over voldoende liquide middelen beschikt om aan haar kortetermijnverplichtingen te voldoen, zelfs als zij solvabel is. | | Interbankenmarkt | De markt waar banken kortetermijnleningen aan elkaar verstrekken om hun liquiditeitstekorten aan te vullen of overtollige liquiditeit te beleggen. | | Subprime hypotheek | Een hypothecaire lening verstrekt aan leners met een lagere kredietwaardigheid dan de standaard leners, wat gepaard gaat met een hoger risico op wanbetaling. | | Quotiteit | De verhouding tussen de waarde van de lening en de waarde van het onderpand (bijvoorbeeld een huis), vaak uitgedrukt als een percentage. Een hoge quotiteit duidt op een hoger risico voor de kredietverstrekker. | | Financieringsbron | De oorsprong van de middelen die een bedrijf of entiteit gebruikt om haar activiteiten te financieren, zoals deposito's, leningen op de interbankenmarkt of de uitgifte van obligaties. | | ECB (Europese Centrale Bank) | De centrale bank van de eurozone, verantwoordelijk voor het monetaire beleid van de eurozone en het handhaven van prijsstabiliteit. | | Fed (Federal Reserve) | De centrale bank van de Verenigde Staten, verantwoordelijk voor het monetaire beleid en het toezicht op de financiële instellingen in de VS. |

# Financiële analyse van de onderneming Financiële analyse van de onderneming is het proces van het verzamelen van gegevens en het toepassen van diverse instrumenten om de financiële toestand van een onderneming te beoordelen, beslissingen te ondersteunen en advies te verstrekken [2](#page=2). ### 1.1 Doel van financiële analyse Het primaire doel van financiële analyse is het beoordelen van de financiële toestand van een onderneming, het ondersteunen van beslissingen en het verstrekken van advies [2](#page=2). ### 1.2 Stappen in financiële analyse Het proces van financiële analyse omvat zes opeenvolgende stappen [2](#page=2): 1. **Analyse van de jaarrekening, jaarverslag en controleverslag (CV, JV, WR):** Dit is de initiële stap waarbij de beschikbare financiële documenten worden verzameld en doorgenomen [2](#page=2). 2. **Herwerking van Balans (B) en Resultatenrekening (RR) / Historische Activa (HA) en Verkregen Activa (VA):** In deze fase worden de balans en resultatenrekening, of de historische en verkregen activa, herwerkt om een duidelijker beeld te krijgen [2](#page=2). 3. **Kasstromenanalyse:** De analyse richt zich op de beweging van geld binnen en buiten de onderneming [2](#page=2). 4. **Ratioanalyse:** Hierbij worden verschillende financiële ratio's berekend en geanalyseerd om specifieke aspecten van de financiële gezondheid te meten. De belangrijkste categorieën zijn: * Toegevoegde waarde [2](#page=2). * Rendabiliteit [2](#page=2). * Solvabiliteit [2](#page=2). * Liquiditeit [2](#page=2). 5. **Modellen voor succes en falen:** Er wordt gebruik gemaakt van modellen om de kans op succes of falen van de onderneming in te schatten [2](#page=2). 6. **Conclusie (oordeel en advies):** De laatste stap omvat het formuleren van een oordeel over de financiële toestand en het geven van passend advies [2](#page=2). ### 1.3 Benodigde gegevens Voor financiële analyse zijn diverse gegevens essentieel, waaronder de jaarrekening, het jaarverslag en het controleverslag. Deze informatie levert de basis voor het beoordelen van de financiële toestand van de onderneming [2](#page=2). --- # Liquiditeit analyse Deze sectie onderzoekt het vermogen van een onderneming om op korte termijn aan haar betalingsverplichtingen te voldoen door middel van de analyse van nettobedrijfskapitaal, nettobedrijfskapitaalbehoefte en nettokas [3](#page=3). ### 2.1 Nettobedrijfskapitaal, nettobedrijfskapitaalbehoefte en nettokas Het bepalen van de liquiditeit van een onderneming begint met het analyseren van de samenstelling van haar kortetermijnactiva en -passiva [4](#page=4). #### 2.1.1 Brutobedrijfskapitaal Brutobedrijfskapitaal wordt gedefinieerd als de (beperkte) vlottende activa van de onderneming [4](#page=4). #### 2.1.2 Nettobedrijfskapitaal Het nettobedrijfskapitaal (NBK) is het verschil tussen de (beperkte) vlottende activa en de vreemd vermogen op korte termijn (VVKT). Het kan ook worden berekend als het permanente vermogen minus de (uitgebreide) vaste activa. De maturiteitsstructuur speelt hierbij een rol [4](#page=4) [5](#page=5). Een positief nettobedrijfskapitaal impliceert dat de vlottende activa de kortetermijnschulden overtreffen, wat duidt op een gezonde liquiditeitspositie [7](#page=7). #### 2.1.3 Nettobedrijfskapitaalbehoefte De nettobedrijfskapitaalbehoefte (NBK-behoefte) wordt berekend als vlottende bedrijfsactiva minus operationeel VVKT. Dit omvat beperkte vlottende activa, exclusief geldbeleggingen en liquide middelen, verminderd met het operationele VVKT [6](#page=6). > **Tip:** De nettobedrijfskapitaalbehoefte geeft inzicht in de financieringsbehoefte die voortvloeit uit de operationele cyclus van de onderneming [6](#page=6). #### 2.1.4 Nettokas Nettokas is het saldo van geldbeleggingen en liquide middelen minus het financiële VVKT. Het kan ook worden berekend als het nettobedrijfskapitaal verminderd met de nettobedrijfskapitaalbehoefte [7](#page=7). > **Tip:** Afhankelijk van de aard van de onderneming kunnen de verhoudingen tussen NBK-behoefte en nettokas variëren. Industriële ondernemingen hebben vaak een positieve NBK-behoefte en een negatieve nettokas, terwijl commerciële ondernemingen een negatieve NBK-behoefte en een positieve nettokas kunnen hebben [7](#page=7). #### 2.1.5 Overzicht van liquiditeitsindicatoren Tabel T13 geeft een overzicht van de evolutie van het nettobedrijfskapitaal, de nettobedrijfskapitaalbehoefte en de nettokas over meerdere jaren, samen met de berekende current ratio en acid test [10](#page=10). > **Voorbeeld:** De data in Tabel T13 laten zien hoe deze kernindicatoren jaarlijks veranderen en bieden een basis voor trendanalyse [10](#page=10). ### 2.2 Liquiditeitsratio's afgeleid van het nettobedrijfskapitaal Er zijn twee belangrijke liquiditeitsratio's die afgeleid zijn van het nettobedrijfskapitaal: de current ratio en de acid test [9](#page=9). #### 2.2.1 Liquiditeitsratio in ruime zin of current ratio De current ratio, ook wel de liquiditeitsratio in ruime zin genoemd, vergelijkt de totale vlottende activa met de totale kortetermijnschulden. Het geeft aan in hoeverre de onderneming op korte termijn aan haar verplichtingen kan voldoen. Een hogere ratio duidt over het algemeen op een betere liquiditeit [10](#page=10) [9](#page=9). De formule voor de current ratio is: $$ \text{Current ratio} = \frac{\text{Vlottende activa}}{\text{VVKT}} $$ [9](#page=9). #### 2.2.2 Liquiditeitsratio in enge zin of acid test De acid test, of liquiditeitsratio in enge zin, is een strengere maatstaf die de meest liquide activa (vlottende activa exclusief voorraden) vergelijkt met de kortetermijnschulden. Deze ratio negeert voorraden omdat deze minder snel liquide kunnen worden gemaakt [9](#page=9). De formule voor de acid test is: $$ \text{Acid test} = \frac{\text{(Vlottende activa - Voorraden)}}{\text{VVKT}} $$ [9](#page=9). > **Tip:** Beide ratio's bieden verschillende perspectieven op de liquiditeit van een onderneming. De current ratio is een breder beeld, terwijl de acid test een meer conservatieve inschatting geeft van de direct beschikbare middelen. Het vergelijken van deze ratio's met sectorgemiddelden kan waardevol zijn voor benchmarking [10](#page=10) [9](#page=9). --- # Liquiditeitsratio's en rotatieanalyse Dit onderwerp verkent diverse liquiditeitsratio's, waaronder de current ratio en de acid test, alsook rotatie-indicatoren voor voorraden, handelsvorderingen en handelsschulden, inclusief de berekening van de dagen dat deze posten worden aangehouden [11](#page=11). ### 3.1 Liquiditeitsratio's Liquiditeitsratio's meten het vermogen van een onderneming om aan haar kortetermijnverplichtingen te voldoen. Hoewel het document zich voornamelijk richt op rotatie-indicatoren, wordt de **nettokasratio** kort vermeld als een specifieke liquiditeitsmaatstaf [14](#page=14). #### 3.1.1 Nettokasratio De nettokasratio geeft het percentage van de beperkte vlottene activa weer dat bestaat uit liquide middelen, geldbeleggingen en beperkte vlottene activa [14](#page=14). * **Formule:** $$ \text{Nettokasratio (\%)} = \frac{\text{Netto kas} + \text{VVKT} + \text{geldbeleggingen} - \text{beperkte vlottende activa}}{\text{Beperkte vlottende activa}} \times 100 \% $$ [14](#page=14). De tabel op pagina 16 toont de evolutie van de nettokasratio over meerdere jaren, met negatieve waarden die duiden op een tekort aan liquide middelen [16](#page=16). ### 3.2 Rotatieanalyse Rotatieanalyse, ook wel bekend als omloopsnelheid, beoordeelt hoe efficiënt de middelen van een onderneming worden gebruikt door de omzet te relateren aan de gemiddelde waarden van activa of passiva. Dit omvat de rotatie van voorraden, handelsvorderingen en handelsschulden [11](#page=11). #### 3.2.1 Rotatie van de voorraden en BIU De rotatie van voorraden en Bestellingen in Uitvoering (BIU) meet hoe vaak de gemiddelde voorraad gedurende een periode wordt verkocht of verbruikt [11](#page=11). * **Kostprijs van de verkopen:** Dit wordt gedefinieerd als recurrente bedrijfskosten min de toename (of plus de afname) van voorraad van goederen in bewerking en gereed product, plus geproduceerde vaste activa, exploitatiesubsidies en kapitaalsubsidies [12](#page=12). * **Verkopen:** De totale omzet uit de verkoop van goederen en diensten [12](#page=12). * **Inkopen:** Omvat de aankopen plus diensten en diverse goederen [12](#page=12). De rotatie van de voorraden en BIU is een benadering en is enkel betrouwbaar indien de onderneming vrijwillig informatie rapporteert over "handelsgoederen, grond- en hulpstoffen, diensten en diverse goederen". De berekening van de rotatie van aangekochte versus geproduceerde voorraden is niet altijd mogelijk wegens ontbrekende informatie [15](#page=15). * **Formule voor rotatie (x):** $$ \text{Rotatie van voorraden en BIU (x)} = \frac{\text{Kostprijs van de verkopen}}{\text{Gemiddelde waarde van voorraden en BIU}} $$ [11](#page=11) [13](#page=13). De tabel op pagina 16 geeft een overzicht van de rotatie van voorraden en BIU over meerdere jaren, met waarden tussen 7,75 en 11,12 maal per jaar [16](#page=16). #### 3.2.2 Dagen voorraad en BIU Deze indicator drukt uit hoeveel dagen het gemiddeld duurt om de voorraad te verkopen of te verbruiken [13](#page=13). * **Formule:** $$ \text{Dagen voorraad en BIU} = \frac{365}{\text{Rotatie van voorraden en BIU}} $$ [13](#page=13). Uit de tabel blijkt dat de dagen voorraad en BIU over de jaren afnamen, van 47 dagen in 20X1 naar 33 dagen in 20X3 [16](#page=16). > **Tip:** Een kortere periode voor de dagen voorraad en BIU duidt op een snellere doorstroming en een efficiënter voorraadbeheer. Echter, te korte periodes kunnen duiden op stockbreuken [16](#page=16). #### 3.2.3 Rotatie van de handelsvorderingen Deze ratio meet hoe vaak de gemiddelde handelsvorderingen gedurende een periode worden geïnd. Het is een indicatie van de efficiëntie van het debiteurenbeheer [11](#page=11). * **Formule:** $$ \text{Rotatie van handelsvorderingen (x)} = \frac{\text{Verkopen (incl. BTW op verkopen)}}{\text{Gemiddelde handelsvorderingen (incl. geëndosseerde handelseffecten)}} $$ [11](#page=11) [13](#page=13). Deze ratio is enkel een benadering indien de onderneming vrijwillig "omzet" rapporteert. De tabel op pagina 16 laat een gestage toename zien in de rotatie van handelsvorderingen, van 9,61x in 20X1 naar 10,68x in 20X3 [15](#page=15) [16](#page=16). #### 3.2.4 Dagen klantenkrediet Deze indicator geeft aan hoeveel dagen het gemiddeld duurt voordat klanten hun facturen betalen [13](#page=13). * **Formule:** $$ \text{Dagen klantenkrediet} = \frac{365}{\text{Rotatie van handelsvorderingen}} $$ [13](#page=13). De dagen klantenkrediet vertoonden een lichte daling over de jaren, van 38 dagen in 20X1 naar 34 dagen in 20X3. De sectorkwartielen op pagina 16 tonen dat de onderneming in 20X3 met 34 dagen beter presteerde dan het mediaan kwartiel (Q2: 45 dagen) [16](#page=16). > **Tip:** Een langere periode voor dagen klantenkrediet kan duiden op potentiële liquiditeitsproblemen, terwijl een te korte periode mogelijk te strenge kredietvoorwaarden impliceert die verkopen kunnen afremmen. #### 3.2.5 Rotatie van de handelsschulden Deze ratio meet hoe vaak de gemiddelde handelsschulden gedurende een periode worden betaald [11](#page=11). * **Formule:** $$ \text{Rotatie van handelsschulden (x)} = \frac{\text{Inkopen (incl. BTW op inkopen)}}{\text{Gemiddelde handelsschulden (incl. geëndosseerde handelseffecten)}} $$ [11](#page=11) [13](#page=13). Deze ratio is eveneens een benadering en vereist de vrijwillige rapportage van specifieke inkoopgerelateerde posten door de onderneming. De tabel laat een afnemende rotatie van handelsschulden zien, van 8,49x in 20X1 naar 7,62x in 20X3 [15](#page=15) [16](#page=16). #### 3.2.6 Dagen leverancierskrediet Deze indicator toont aan hoeveel dagen een onderneming gemiddeld nodig heeft om haar leveranciers te betalen [13](#page=13). * **Formule:** $$ \text{Dagen leverancierskrediet} = \frac{365}{\text{Rotatie van handelsschulden}} $$ [13](#page=13). De dagen leverancierskrediet zijn toegenomen over de jaren, van 43 dagen in 20X1 naar 48 dagen in 20X3. Dit betekent dat de onderneming langer wacht om haar leveranciers te betalen. In vergelijking met de sectorkwartielen voor 20X3, met een gemiddelde van 50 dagen (Q2), presteert de onderneming met 48 dagen iets beter [16](#page=16). > **Tip:** Een langer leverancierskrediet kan de liquiditeitspositie van een onderneming verbeteren, maar kan ook leiden tot spanningen met leveranciers of het mislopen van leverancierskortingen. Het is belangrijk om een balans te vinden. ### 3.3 Overzicht liquiditeit en rotatie De tabel op pagina 16 vat de berekende ratio's en dagen samen voor de jaren 20X1 tot en met 20X3, en vergelijkt de dagen klantenkrediet en leverancierskrediet met sectorkwartielen voor 20X3. Deze vergelijking biedt inzicht in de relatieve prestaties van de onderneming ten opzichte van haar sectorgenoten [16](#page=16). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Jaarrekening | Een document dat de financiële prestaties en positie van een onderneming over een specifieke periode weergeeft, bestaande uit de balans, winst- en verliesrekening en het kasstroomoverzicht. | | Jaarverslag | Een rapport dat naast de financiële cijfers ook informatie bevat over de activiteiten, strategie, het bestuur en de vooruitzichten van de onderneming. | | Controleverslag | Een verklaring van een onafhankelijke accountant over de getrouwheid van de jaarrekening van de onderneming. | | Nettobedrijfskapitaal | Het verschil tussen de beperkte (vlottende) activa en het kortlopend vreemd vermogen. Het geeft de financiële middelen aan die beschikbaar zijn voor de dagelijkse bedrijfsvoering. | | Nettobedrijfskapitaalbehoefte | Het verschil tussen de vlottende bedrijfsactiva (exclusief geldbeleggingen en liquide middelen) en het operationeel kortlopend vreemd vermogen. Dit vertegenwoordigt de financieringsbehoefte voor de operationele cyclus. | | Nettokas | Het verschil tussen de liquide middelen en geldbeleggingen enerzijds en het financieel kortlopend vreemd vermogen anderzijds. Het geeft de direct beschikbare liquiditeit aan. | | Liquiditeitsratio in ruime zin (current ratio) | Een financiële ratio die de verhouding weergeeft tussen de beperkte (vlottende) activa en het kortlopend vreemd vermogen. Een ratio boven de 1 duidt op een positieve liquiditeit. | | Liquiditeitsratio in enge zin (acid test) | Een financiële ratio die de verhouding weergeeft tussen de zeer liquide activa (exclusief voorraden) en het kortlopend vreemd vermogen. Deze ratio geeft een strengere maatstaf voor de directe liquiditeit. | | Rotatie van de voorraden en BIU | Een maatstaf die aangeeft hoe vaak de voorraden en de bestellingen in uitvoering (BIU) gedurende een periode worden omgezet in verkopen. Een hogere rotatie duidt op efficiënter voorraadbeheer. | | Dagen voorraad en BIU | Het gemiddelde aantal dagen dat de voorraden en bestellingen in uitvoering (BIU) aangehouden worden voordat ze verkocht worden. Het weerspiegelt de efficiëntie van het voorraadbeheer. | | Rotatie van de handelsvorderingen | Een maatstaf die aangeeft hoe vaak de openstaande vorderingen op klanten gedurende een periode worden geïnd. Een hogere rotatie suggereert een snelle incasso. | | Dagen klantenkrediet | Het gemiddelde aantal dagen dat het duurt voordat openstaande vorderingen op klanten worden geïnd. Het weerspiegelt het kredietbeleid naar klanten toe. | | Rotatie van de handelsschulden | Een maatstaf die aangeeft hoe vaak de openstaande schulden aan leveranciers gedurende een periode worden voldaan. Een lagere rotatie kan duiden op een langere betalingstermijn. | | Dagen leverancierskrediet | Het gemiddelde aantal dagen dat het duurt voordat openstaande schulden aan leveranciers worden voldaan. Het weerspiegelt de betalingsvoorwaarden met leveranciers. | | Nettokasratio | Een ratio die de verhouding weergeeft tussen de nettokas en de beperkte (vlottende) activa. Het geeft aan welk deel van de vlottende activa uit liquide middelen bestaat. |

# Inleiding tot financiële analyse van een onderneming Financiële analyse van een onderneming is het proces waarbij gegevens worden verzameld en geëvalueerd om de financiële toestand van een bedrijf te beoordelen en advies te verstrekken ter ondersteuning van beslissingen [2](#page=2). ### 1.1 Het doel en de gegevens voor financiële analyse Het primaire doel van financiële analyse is om inzicht te verkrijgen in de financiële toestand van een onderneming, teneinde een oordeel te vormen en advies te kunnen geven. Deze analyse wordt ondersteund door specifieke gegevens die van cruciaal belang zijn voor het beoordelingsproces [2](#page=2). #### 1.1.1 Benodigde gegevens De benodigde gegevens voor financiële analyse zijn voornamelijk afkomstig uit de volgende documenten: * Jaarrekening [2](#page=2). * Jaarverslag [2](#page=2). * Controleverslag [2](#page=2). Deze documenten bieden de informatie die noodzakelijk is om de financiële situatie van de onderneming te kunnen evalueren [2](#page=2). #### 1.1.2 Informatie die de analyse ondersteunt De informatie die uit de bovengenoemde documenten wordt verkregen, dient ter ondersteuning van beslissingen. Het stelt analisten in staat om de financiële gezondheid van de onderneming te doorgronden [2](#page=2). ### 1.2 Stappen in het financiële analyseproces Het proces van financiële analyse omvat een gestructureerde reeks stappen, beginnend met de verzameling van de ruwe data en eindigend met een onderbouwd oordeel en advies [2](#page=2). #### 1.2.1 De zes stappen van de analyse Het analyseproces kan worden onderverdeeld in de volgende zes stappen: 1. **Analyse van de jaarrekening, het jaarverslag en het controleverslag** [2](#page=2). 2. **Herwerking van de balans en winst- en verliesrekening, of herziene analyse en vergelijkende analyse** [2](#page=2). 3. **Kasstromenanalyse** [2](#page=2). 4. **Ratioanalyse**, inclusief de analyse van toegevoegde waarde, rendabiliteit, solvabiliteit en liquiditeit [2](#page=2). 5. **Modellen voor succes en falen** [2](#page=2). 6. **Conclusie**: Vorming van een oordeel en advies [2](#page=2). > **Tip:** Begrijp de rol van elk van deze stappen in het bredere analytische kader. Elke stap bouwt voort op de vorige om een steeds completer beeld te vormen [2](#page=2). > **Voorbeeld:** Een bedrijf met gezonde winstmarges (rendabiliteit) kan nog steeds liquiditeitsproblemen ondervinden als de debiteuren niet tijdig betalen. De ratioanalyse helpt dergelijke discrepanties te identificeren [2](#page=2). --- # Interpretatie van financiële gegevens en sectorale groeperingen Dit deel behandelt de interpretatie van financiële gegevens door middel van verschillende vergelijkingsmethoden en legt uit hoe sectorale groeperingen, gebaseerd op NACE-BEL-codes, worden toegepast. ### 2.1 Methodes voor financiële interpretatie #### 2.1.1 Goed/slecht classificatie De classificatie van financiële prestaties kan als "goed" of "slecht" worden beschouwd, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen maximaal/minimaal en optimaal [3](#page=3). #### 2.1.2 Absolute maatstaven Absolute financiële maatstaven zijn over het algemeen niet te rechtvaardigen, aangezien ze vaak geen theoretische basis hebben en er geen empirisch bewijs is om ze te ondersteunen [3](#page=3). #### 2.1.3 Vergelijking in de tijd Vergelijking van financiële gegevens over tijd is een descriptieve methode die helpt bij het identificeren van systematische patronen en het maken van voorspellingen [3](#page=3). #### 2.1.4 Vergelijking tussen vennootschappen Financiële gegevens kunnen ook worden vergeleken tussen verschillende vennootschappen, waarbij rekening wordt gehouden met factoren zoals sector, grootte en regio. De Balanscentrale van de Nationale Bank van België (NBB) biedt online statistieken uit jaarrekeningen, toegankelijk via NBB.Stat [3](#page=3). ### 2.2 Statistische populatie voor financiële analyse De statistische populatie voor financiële analyse omvat jaarrekeningen die opgesteld en neergelegd zijn volgens het volledige of verkorte model. Uitgesloten van deze populatie zijn de jaarrekeningen van vennootschappen [4](#page=4): * uit de financiële sector of onderworpen aan specifieke bepalingen vanwege de aard van hun activiteiten [4](#page=4). * met een maatschappelijke zetel in België maar met een activiteit die voornamelijk in het buitenland plaatsvindt [4](#page=4). * die in vereffening zijn [4](#page=4). Jaarrekeningen van buitenlandse vennootschappen met activiteiten in België die vrijwillig volgens een standaardmodel worden neergelegd, maken wel deel uit van de populatie [4](#page=4). ### 2.3 Sectorale groeperingen #### 2.3.1 NACE-BEL-codes Elke vennootschap wordt geïdentificeerd door een NACE-BEL-code met 5 cijfers. Deze codes structureren de economische activiteiten op verschillende niveaus [5](#page=5): * **Secties:** Aangeduid met letters, bijvoorbeeld C voor Industrie [5](#page=5). * **Afdelingen:** Gedefinieerd door 2 cijfers, bijvoorbeeld 10 voor de vervaardiging van voedingsmiddelen [5](#page=5). * **Groepen:** Gedefinieerd door 3 cijfers, bijvoorbeeld 10.8 voor de vervaardiging van andere voedingsmiddelen [5](#page=5). * **Klassen:** Gedefinieerd door 4 cijfers, bijvoorbeeld 10.83 voor de verwerking van thee en koffie [5](#page=5). * **Subklassen:** Gedefinieerd door 5 cijfers, bijvoorbeeld 10.830 voor de verwerking van thee en koffie [5](#page=5). Een online bron voor het terugvinden van deze codes is https://trendstop.knack.be/ [5](#page=5). #### 2.3.2 Groeperingen voor statistieken Voor statistische doeleinden worden sectorale groeperingen gehanteerd, onderverdeeld in hoofdgroeperingen (PU) en detailgroeperingen (DE). Er bestaat een verklarende nota die de relatie tussen de NACE-BEL-code en deze sectorale groeperingen uitlegt, beschikbaar op www.nbb.be [6](#page=6). > **Voorbeeld:** Voor Koffie Rombouts NV (NACE-BEL-code 10.830) kunnen de volgende groeperingen relevant zijn: > * PU 270: Vervaardiging van voedings- en genotsmiddelen (met uitzondering van zetmeel en voeders voor dieren) [6](#page=6). > * PU 2850: Andere verwerkende industrieën [6](#page=6). > * DE15: Vervaardiging van voedingsmiddelen en dranken [6](#page=6). ### 2.4 Gepubliceerde statistieken #### 2.4.1 Globalisaties en ratio's De gepubliceerde statistieken betreffen globalisaties van rubrieken, wat niet gelijkstaat aan geconsolideerde rekeningen. Daarnaast worden financiële ratio's van vennootschappen gepubliceerd [7](#page=7). > **Tip:** De ratio's worden gepresenteerd voor het volledig model, het verkort model en het micromodel, alsook voor alle modellen samen [7](#page=7). #### 2.4.2 Spreiding in kwartielen Voor 21 financiële ratio's is de spreiding in kwartielen beschikbaar. Het handboek vermeldt 19 van deze ratio's (6 rentabiliteitsratio's, 6 liquiditeitsratio's en 1 solvabiliteitsratio), hoewel de benamingen kunnen afwijken [7](#page=7). Tabel 9.1 in het handboek geeft een overzicht van de financiële ratio's die gepubliceerd worden door de Balanscentrale van de Nationale Bank van België [8](#page=8). --- # Analyse van de toegevoegde waarde en rendabiliteit Dit onderwerp duikt in de analyse van de financiële prestaties van een onderneming door te kijken naar de toegevoegde waarde, de rendabiliteit van verkopen en de rendabiliteit van activa, met behulp van diverse financiële ratio's en vergelijkingen met sectornormen [10](#page=10) [11](#page=11) [12](#page=12) [13](#page=13). ### 3.1 Analyse van de toegevoegde waarde De analyse van de toegevoegde waarde richt zich op hoe de onderneming waarde creëert en hoe deze waarde verdeeld wordt over verschillende stakeholders. Belangrijke indicatoren hierbij zijn de aandelen van verschillende kostenposten en inkomsten in de totale toegevoegde waarde (TW) [10](#page=10). #### 3.1.1 Verdeling van de toegevoegde waarde De verdeling van de toegevoegde waarde wordt geanalyseerd aan de hand van diverse percentages ten opzichte van de TW [10](#page=10). * **Aandeel van het personeel in de TW:** Dit meet welk deel van de gecreëerde waarde aan de werknemers toekomt in de vorm van lonen en salarissen. In 20X3 bedroeg dit 48.1%, een daling ten opzichte van 64.0% in 20X2 en 55.2% in 20X1. De sectorkwartielen voor 20X3 geven aan dat de onderneming met 44.9% (Q1) relatief gunstig scoort in vergelijking met de hogere kwartielen van 61.9% (Q2) en 76.4% (Q3) [10](#page=10). * **Aandeel van de recurrente niet-kaskosten van bedrijfsaard excl. voorzieningen voor pensioenen en subsidies in de TW:** Deze ratio toont het aandeel van operationele kosten die geen directe kasuitgave zijn (zoals afschrijvingen) in de TW. Dit aandeel was 19.1% in 20X3, significant lager dan 34.1% in 20X2, maar hoger dan 27.5% in 20X1. In de sector lag dit aandeel tussen 10.0% (Q1) en 23.7% (Q3) [10](#page=10). * **Aandeel van de FKVV excl. subsidies in de TW:** Dit vertegenwoordigt het aandeel van financiële kosten, exclusief subsidies, in de TW. Het fluctueerde van 7.9% in 20X1 naar 13.7% in 20X2 en 12.7% in 20X3. De sectorcijfers (Q1: 0.6%, Q2: 2.2%, Q3: 5.8%) suggereren dat de onderneming een relatief hoog aandeel financiële kosten had, vooral in vergelijking met de lagere kwartielen [10](#page=10). * **Aandeel van de belastingen in de TW:** Dit meet het percentage van de TW dat aan belastingen wordt afgedragen. Dit aandeel was 3.6% in 20X3, een stijging ten opzichte van 1.4% in 20X2 en 1.7% in 20X1 [10](#page=10). * **Aandeel van de toegevoegde winst of verlies in de TW:** Dit percentage geeft aan welk deel van de TW resteert als winst (of verlies) na aftrek van alle andere kosten en belastingen. In 20X3 was dit 16.5%, een forse verbetering ten opzichte van een verlies van -13.2% in 20X2, en ook hoger dan de 7.7% in 20X1 [10](#page=10). #### 3.1.2 Productiviteits- en rendabiliteitsindicatoren Naast de verdeling van de waarde, zijn ook de absolute waarden en efficiëntie van waardecreatie relevant [11](#page=11). * **Bruto toegevoegde waarde per werknemer:** Deze indicator meet de economische waarde die elke werknemer gemiddeld genereert. Deze steeg van 56.8 duizend euro in 20X1 naar 50.3 duizend euro in 20X2 en verder naar 69.2 duizend euro in 20X3. De sector (Q1: 62.9 duizend euro, Q2: 83.1 duizend euro, Q3: 123.8 duizend euro) laat zien dat de onderneming in 20X3 rond het eerste kwartiel presteerde qua waardecreatie per werknemer [11](#page=11). * **Bruto toegevoegde waardemarge:** Dit is de brutowinst als percentage van de omzet, wat een indicator is van de prijszettingskracht en kostenefficiëntie op productieniveau. De marge bedroeg 16.4% in 20X1, daalde naar 12.2% in 20X2 en steeg naar 13.7% in 20X3. De sectorcijfers (Q1: 13.9%, Q2: 23.8%, Q3: 35.7%) plaatsen de onderneming in 20X3 in het eerste kwartiel [11](#page=11). * **Rotatie van de vaste bedrijfsactiva in de waarde van de productie:** Deze ratio meet hoe efficiënt vaste activa worden ingezet om productie te genereren. De rotatie verbeterde gestaag van 4.64 in 20X1 naar 6.26 in 20X2 en 8.79 in 20X3 [11](#page=11). * **Vaste bedrijfsactiva per werknemer:** Dit geeft de investering in vaste activa per werknemer weer. Deze waarde daalde van 74.9 duizend euro in 20X1 naar 66.0 duizend euro in 20X2 en 57.3 duizend euro in 20X3, wat kan duiden op een efficiënter gebruik of desinvesteringen [11](#page=11). * **Personeelskosten per werknemer:** Zowel de jaarlijkse kosten (33.3 duizend euro in 20X3) als de urenkosten (19.72 euro in 20X3) stegen licht door de jaren heen. Het aantal uren per werknemer bleef stabiel rond de 1680-1690 uur [11](#page=11). * **Investeringsgraad:** Dit percentage (10.3% in 20X3) geeft de verhouding weer tussen investeringen en de toegevoegde waarde. De investeringsgraad was hoger in de voorgaande jaren (14.8% in 20X2, 23.1% in 20X1). De sectorcijfers laten een investeringsgraad zien tussen 6.6% (Q1) en 23.2% (Q3) in 20X3 [11](#page=11). * **Overheidssubsidiëringsgraad:** Dit percentage (1.1% in 20X3) geeft de mate van overheidssteun weer ten opzichte van de TW. Deze was stabieler in de voorgaande jaren (1.6% in 20X1 en 20X2) [11](#page=11). ### 3.2 Analyse van de rendabiliteit van de verkopen De rendabiliteit van de verkopen evalueert hoe winstgevend de onderneming is uit haar verkoopactiviteiten. Dit wordt gemeten door te kijken naar verschillende winstmarges [12](#page=12). * **Brutoverkoopmarge voor belastingen:** Dit is de winst na aftrek van de directe kostprijs van de verkopen, exclusief belastingen, als percentage van de omzet. Deze marge schommelde tussen 4.2% in 20X2 en 7.2% in 20X1, met 6.9% in 20X3. De sectorcijfers voor 20X3 (Q1: 3.4%, Q2: 7.3%, Q3: 13.2%) plaatsen de onderneming in 20X3 in het tweede kwartiel [12](#page=12). * **Nettoverkoopmarge voor belastingen:** Dit is de winst na aftrek van alle bedrijfskosten, exclusief belastingen, als percentage van de omzet. Deze marge was erg laag in 20X2 (0.3%), herstelde naar 2.9% in 20X1 en verbeterde naar 4.5% in 20X3. De sectorcijfers (Q1: 0.9%, Q2: 3.0%, Q3: 7.6%) suggereren dat de onderneming in 20X3 beter presteerde dan het eerste kwartiel, maar nog ruimte had tot het derde kwartiel [12](#page=12). * **Evenwichtsverkoopbedrag:** Dit is het verkoopbedrag dat nodig is om alle kosten te dekken, oftewel het break-even punt. Dit bedrag fluctueerde: 86.475 duizend euro in 20X1, 122.559 duizend euro in 20X2 en 116.288 duizend euro in 20X3 [12](#page=12). * **Veiligheidsmarge:** Dit geeft aan met hoeveel procent de verkopen kunnen dalen voordat de onderneming verlieslatend wordt. Deze marge was zwak in 20X2 (1.7%), verbeterde aanzienlijk in 20X3 naar 26.9% (van 14.6% in 20X1) [12](#page=12). * **Graad van operationele hefboom:** Deze ratio meet hoe gevoelig de operationele winst is voor veranderingen in de omzet. De graad was extreem hoog in 20X2 (57.62), wat duidt op een zeer hoge gevoeligheid, mogelijk door hoge vaste kosten. In 20X3 normaliseerde dit naar 3.72, wat nog steeds een aanzienlijke hefboomwerking impliceert, vergeleken met 6.86 in 20X1 [12](#page=12). ### 3.3 Analyse van de rendabiliteit van de activa De rendabiliteit van de activa beoordeelt hoe efficiënt de onderneming haar activa inzet om winst te genereren. Hierbij wordt gekeken naar zowel het totaal van de activa als specifiek de bedrijfsactiva [13](#page=13). #### 3.3.1 Rendabiliteit van het totaal van de activa Deze ratio's meten de winstgevendheid ten opzichte van alle bezittingen van de onderneming [13](#page=13). * **Brutorendabiliteit van het totaal van de activa (Bruto ROA):** Dit is de operationele winst voor rente en belastingen, gedeeld door het totaal van de activa. Deze verbeterde van 10.1% in 20X1 naar 7.3% in 20X2 en verder naar 14.9% in 20X3. In de sector lag deze ratio in 20X3 tussen 5.4% (Q1) en 17.5% (Q3) [13](#page=13). * **Nettorendabiliteit van het totaal van de activa (Netto ROA):** Dit is de nettowinst gedeeld door het totaal van de activa. Deze was 4.1% in 20X1, zeer laag in 20X2 (0.3%) en herstelde sterk naar 9.9% in 20X3. De sectorcijfers voor 20X3 (Q1: 1.6%, Q2: 4.6%, Q3: 10.7%) plaatsen de onderneming in 20X3 tussen het tweede en derde kwartiel [13](#page=13). #### 3.3.2 Rendabiliteit van de bedrijfsactiva Deze ratio's richten zich specifiek op de winstgevendheid gegenereerd uit de operationele kernactiviteiten [13](#page=13). * **Brutorendabiliteit van de bedrijfsactiva:** De operationele winst voor rente en belastingen, gedeeld door de operationele activa. Deze ratio toont een stijgende trend van 14.4% in 20X1 naar 10.6% in 20X2 en 21.5% in 20X3 [13](#page=13). * **Nettorendabiliteit van de bedrijfsactiva:** De nettowinst gedeeld door de operationele activa. Deze klom van 5.8% in 20X1, naar 0.6% in 20X2, om vervolgens sterk te verbeteren naar 13.8% in 20X3 [13](#page=13). #### 3.3.3 Efficiëntie van de activa (omloopsnelheid) Deze ratio's meten hoe efficiënt de onderneming haar activa gebruikt om omzet te genereren [13](#page=13). * **Rotatie van de bedrijfsactiva:** Omzet gedeeld door de gemiddelde bedrijfsactiva. Deze is gestegen van 2.01 in 20X1 naar 2.51 in 20X2 en 3.10 in 20X3, wat duidt op een verbeterde efficiëntie in het genereren van omzet met de operationele activa [13](#page=13). * **Rotatie van de vaste bedrijfsactiva:** Omzet gedeeld door de gemiddelde vaste activa. Deze ratio vertoont een stijgende trend: 4.55 in 20X1, 6.23 in 20X2 en 8.81 in 20X3. Dit bevestigt de verbeterde efficiëntie van vaste activa [13](#page=13). * **Rotatie van de vlottende bedrijfsactiva:** Omzet gedeeld door de gemiddelde vlottende activa. Deze omloopsnelheid is ook verbeterd, van 3.59 in 20X1 naar 4.21 in 20X2 en 4.78 in 20X3 [13](#page=13). > **Tip:** Bij de analyse van toegevoegde waarde is het cruciaal om niet alleen naar de absolute cijfers te kijken, maar ook naar de verhoudingen en trends over meerdere perioden. Vergelijkingen met sectorgemiddelden bieden context om te beoordelen of de prestaties bovengemiddeld, gemiddeld of ondergemiddeld zijn. > **Tip:** De lage nettoverkoopmarges en netto rendabiliteit van activa in 20X2 wijzen op een moeilijk jaar. De sterke herstel in 20X3 toont echter veerkracht en verbeterde operationele controle. Analyseer de oorzaken van de fluctuaties in de operationele hefboom om risico's te identificeren. --- # Analyse van de rendabiliteit van het eigen vermogen en solvabiliteit Deze sectie onderzoekt de rendabiliteit van het eigen vermogen middels diverse ratio's, evenals de solvabiliteit van de onderneming aan de hand van schuld- en onafhankelijkheidsgraden [14](#page=14) [15](#page=15). ### 4.1 Rendabiliteit van het eigen vermogen De rendabiliteit van het eigen vermogen geeft weer hoe winstgevend de onderneming is ten opzichte van het geïnvesteerde eigen vermogen. Hierbij wordt gekeken naar zowel de brutorendabiliteit als de netterendabiliteit, vóór en na belastingen [14](#page=14). #### 4.1.1 Kernratio's * **Nettorendabiliteit van het EV voor belastingen (%)**: Meet het rendement op het eigen vermogen vóór aftrek van belastingen [14](#page=14). * 20X3: 20.3% [14](#page=14). * 20X2: -9.1% [14](#page=14). * 20X1: 6.6% [14](#page=14). * **Nettorendabiliteit van het EV na belastingen (%)**: Geeft het rendement op het eigen vermogen na aftrek van belastingen weer [14](#page=14). * 20X3: 18.0% [14](#page=14). * 20X2: -9.1% [14](#page=14). * 20X1: 6.6% [14](#page=14). * **Brutorendabiliteit van het EV na belastingen (%)**: Toont het rendement op het eigen vermogen vóór aftrek van rentekosten, maar na belastingen [14](#page=14). * 20X3: 34.2% [14](#page=14). * 20X2: 14.8% [14](#page=14). * 20X1: 24.9% [14](#page=14). #### 4.1.2 Hefboomratio's De hefboomratio's analyseren de invloed van financiële hefboomwerking op de rendabiliteit van het eigen vermogen [14](#page=14). * **Financiële hefboommultiplicator (x)**: Meet hoeveel het resultaat na belastingen verandert bij een verandering in het resultaat vóór belastingen en rentekosten [14](#page=14). * 20X3: 2.06 [14](#page=14). * 20X2: -30.71 [14](#page=14). * 20X1: 1.60 [14](#page=14). * **Graad van financiële hefboom (x)**: De verhouding tussen het totaal vermogen en het eigen vermogen. Dit geeft aan welk deel van de activa is gefinancierd met vreemd vermogen ten opzichte van het eigen vermogen [14](#page=14). * 20X3: 1.59 [14](#page=14). * 20X2: -0.11 [14](#page=14). * 20X1: 1.89 [14](#page=14). * **Graad van totale hefboom (x)**: Combineert de operationele en financiële hefboom om de totale impact op de winstgevendheid te meten [14](#page=14). * 20X3: 5.6 [14](#page=14). * 20X2: -9.70 [14](#page=14). * 20X1: 13.41 [14](#page=14). * **Graad van operationele hefboom (x)**: Meet de gevoeligheid van de winst voor veranderingen in de omzet [14](#page=14). * 20X3: 3.72 [14](#page=14). * 20X2: 57.62 [14](#page=14). * 20X1: 6.86 [14](#page=14). #### 4.1.3 Sectormatige vergelijking (20X3) | Ratio | Q1 | Q2 | Q3 | | :--------------------------------------- | :---- | :---- | :---- | | Nettorendabiliteit van het EV na belastingen (%) | 1.8 | 7.8 | 17.7 | [14](#page=14). | Brutorendabiliteit van het EV na belastingen (%) | 10.0 | 22.7 | 39.5 | [14](#page=14). > **Tip:** Vergelijk de eigen resultaten met sectorgemiddelden (kwartielen) om te beoordelen of de onderneming goed presteert ten opzichte van concurrenten [14](#page=14). ### 4.2 Solvabiliteit Solvabiliteit verwijst naar het vermogen van een onderneming om aan haar financiële verplichtingen te voldoen, zowel op korte als op lange termijn. Dit wordt geanalyseerd aan de hand van schuldgraden en onafhankelijkheidsgraden [15](#page=15). #### 4.2.1 Kernratio's * **Algemene schuldgraad (%)**: Het percentage van het totaal vermogen dat gefinancierd is met vreemd vermogen [15](#page=15). * 20X3: 69.3% [15](#page=15). * 20X2: 70.7% [15](#page=15). * 20X1: 67.1% [15](#page=15). * **Algemene graad van financiële onafhankelijkheid (%)**: Het percentage van het totaal vermogen dat gefinancierd is met eigen vermogen. Dit is het spiegelbeeld van de algemene schuldgraad [15](#page=15). * 20X3: 30.7% [15](#page=15). * 20X2: 29.3% [15](#page=15). * 20X1: 32.9% [15](#page=15). * **Langetermijnschuldgraad (%)**: Geeft aan welk deel van het totaal vermogen gefinancierd is met langetermijnvreemd vermogen [15](#page=15). * 20X3: 34.3% [15](#page=15). * 20X2: 53.3% [15](#page=15). * 20X1: 50.6% [15](#page=15). * **Langetermijngraad van financiële onafhankelijkheid (%)**: Het deel van het totaal vermogen dat is gefinancierd met eigen vermogen en langetermijnliabiliteiten [15](#page=15). * 20X3: 65.7% [15](#page=15). * 20X2: 46.7% [15](#page=15). * 20X1: 49.4% [15](#page=15). * **Netto financiële schuldgraad (x)**: De verhouding tussen de netto financiële schuld (vreemd vermogen min liquide middelen) en het eigen vermogen [15](#page=15). * 20X3: 0.91 [15](#page=15). * 20X2: 1.44 [15](#page=15). * 20X1: 1.24 [15](#page=15). * **Zelffinancieringsgraad (%)**: Meet welk deel van de investeringen gefinancierd is uit eigen middelen (winst uit operationele activiteiten) [15](#page=15). * 20X3: 11.7% [15](#page=15). * 20X2: 8.5% [15](#page=15). * 20X1: 11.5% [15](#page=15). #### 4.2.2 Dekkingsratio's (door cashflow) Deze ratio's meten het vermogen van de cashflow om diverse financiële verplichtingen te dekken [15](#page=15). * **Dekking FKVV door het nettoresultaat (x)**: Verhouding tussen het nettoresultaat en het fondsenkapitaal (eigen vermogen en langetermijnschulden) [15](#page=15). * 20X3: 2.70 [15](#page=15). * 20X2: 0.10 [15](#page=15). * 20X1: 2.12 [15](#page=15). * **Dekking van het totaal VV door de cashflow (%)**: De mate waarin de totale kasstroom de totale vreemde verplichtingen kan afdekken [15](#page=15). * 20X3: 15.1% [15](#page=15). * 20X2: 6.1% [15](#page=15). * 20X1: 12.2% [15](#page=15). * **Dekking van het VVLT door de cashflow (%)**: Geeft aan hoeveel van de langetermijnvreemde verplichtingen door de cashflow gedekt wordt [15](#page=15). * 20X3: 65.4% [15](#page=15). * 20X2: 13.0% [15](#page=15). * 20X1: 24.3% [15](#page=15). * **Dekking van schulden op meer dan één jaar die binnen het jaar vervallen door de cashflow (x)**: De verhouding tussen de cashflow en de op korte termijn vervallende langetermijn schulden [15](#page=15). * 20X3: 0.75 [15](#page=15). * 20X2: 0.61 [15](#page=15). * 20X1: 2.19 [15](#page=15). * **Dekking van het netto financieel VV door de cashflow (%)**: Hoeveel van de netto financiële schuld kan worden afgelost met de cashflow [15](#page=15). * 20X3: 37.4% [15](#page=15). * 20X2: 10.2% [15](#page=15). * 20X1: 20.1% [15](#page=15). #### 4.2.3 Sectormatige vergelijking (20X3) | Ratio | Q1 | Q2 | Q3 | | :---------------------------------------- | :---- | :---- | :---- | | Algemene graad van financiële onafhankelijkheid (%) | 22.2 | 40.8 | 63.0 | [15](#page=15). > **Tip:** Een hoge graad van financiële onafhankelijkheid en een lage schuldgraad duiden op een solide solvabiliteitspositie, wat het vertrouwen van externe financiers vergroot. De cashflowdekkingsratio's zijn cruciaal om de operationele liquiditeit en het vermogen om schulden te beheren te beoordelen [15](#page=15). --- # Analyse van de liquiditeit en kasstromen Deze sectie behandelt de analyse van de liquiditeit van een onderneming, inclusief het nettobedrijfskapitaal, de current ratio, de acid test, en de rotatie van voorraden, vorderingen en schulden. ### 5.1 Liquiditeitsparameters Liquiditeit verwijst naar het vermogen van een onderneming om aan haar kortetermijnverplichtingen te voldoen. Belangrijke indicatoren hiervoor zijn het nettobedrijfskapitaal, de current ratio en de acid test [16](#page=16). #### 5.1.1 Nettobedrijfskapitaal Het nettobedrijfskapitaal is een maatstaf voor het verschil tussen het kortetermijnactief en de kortetermijnpassief van een onderneming. Een positief nettobedrijfskapitaal duidt op een gezonde liquiditeitspositie, terwijl een negatief nettobedrijfskapitaal kan wijzen op mogelijke liquiditeitsproblemen [16](#page=16). * **20X3:** -5286 [16](#page=16). * **20X2:** 4238 [16](#page=16). * **20X1:** 5607 [16](#page=16). De nettobedrijfskapitaalbehoefte toont het geïnvesteerde bedrag in het operationele proces [16](#page=16). * **20X3:** 3781 [16](#page=16). * **20X2:** 10454 [16](#page=16). * **20X1:** 10435 [16](#page=16). Het nettokas over de jaren heen laat zien hoe de cashpositie evolueert [16](#page=16). * **20X3:** -9067 [16](#page=16). * **20X2:** -6216 [16](#page=16). * **20X1:** -4828 [16](#page=16). #### 5.1.2 Current ratio (werkkapitaalratio) De current ratio meet de verhouding tussen het kortetermijnactief en het kortetermijnpassief. Een ratio hoger dan 1 wordt over het algemeen als wenselijk beschouwd, omdat dit aangeeft dat de onderneming meer kortetermijnactiva bezit dan kortetermijnverplichtingen [16](#page=16). $$ \text{Current ratio} = \frac{\text{Vlottende activa}}{\text{Vreemd vermogen op korte termijn}} $$ * **20X3:** 0,87 [16](#page=16). * **20X2:** 1,16 [16](#page=16). * **20X1:** 1,24 [16](#page=16). **Sectorkwartielen voor 20X3:** * Q1: 0.93 [16](#page=16). * Q2: 1.36 [16](#page=16). * Q3: 2.21 [16](#page=16). > **Tip:** Vergelijk de current ratio van de onderneming met die van sectorgenoten om te beoordelen of de liquiditeitspositie sterk of zwak is ten opzichte van de markt. #### 5.1.3 Acid test (quick ratio) De acid test is een strengere liquiditeitsmaatstaf dan de current ratio, omdat deze de voorraden uitsluit van de kortetermijnactiva. Dit komt doordat voorraden als minder liquide worden beschouwd. Een acid test van 1 of hoger wordt als comfortabel beschouwd [17](#page=17). $$ \text{Acid test} = \frac{\text{Vlottende activa} - \text{Voorraden}}{\text{Vreemd vermogen op korte termijn}} $$ * **20X3:** 0,54 [16](#page=16). * **20X2:** 0,67 [16](#page=16). * **20X1:** 0,69 [16](#page=16). **Sectorkwartielen voor 20X3:** * Q1: 0.63 [16](#page=16). * Q2: 1.05 [16](#page=16). * Q3: 1.82 [16](#page=16). > **Tip:** Een lage acid test in vergelijking met de current ratio kan duiden op een grote afhankelijkheid van de verkoop van voorraden voor het voldoen aan kortetermijnverplichtingen. ### 5.2 Rotatie van activa en passiva Naast de absolute liquiditeitsratio's is het ook belangrijk om de efficiëntie van het beheer van werkkapitaalcomponenten te analyseren door middel van rotatie-indicatoren [17](#page=17). #### 5.2.1 Rotatie van voorraden De rotatie van voorraden meet hoe vaak de voorraad gedurende een periode wordt verkocht en vervangen. Een hogere rotatie duidt op een efficiënter voorraadbeheer, terwijl een lage rotatie kan wijzen op trage verkoop of overtollige voorraad [17](#page=17). $$ \text{Rotatie van de voorraden} = \frac{\text{Omzet}}{\text{Gemiddelde voorraad}} $$ * **20X3:** 11.12 [17](#page=17). * **20X2:** 9.56 [17](#page=17). * **20X1:** 7.75 [17](#page=17). De dagen dat voorraden gemiddeld worden aangehouden, geven de duur aan dat een product in voorraad ligt [17](#page=17). * **20X3:** 33 [17](#page=17). * **20X2:** 38 [17](#page=17). * **20X1:** 47 [17](#page=17). > **Let op:** De tabel vermeldt de rotatie van aangekochte & geproduceerde voorraden niet expliciet [17](#page=17). #### 5.2.2 Rotatie van handelsvorderingen De rotatie van handelsvorderingen meet hoe snel de onderneming de openstaande facturen van klanten incasseert. Een hogere rotatie duidt op een snelle incassering van debiteuren [17](#page=17). $$ \text{Rotatie van de handelsvorderingen} = \frac{\text{Omzet (op krediet)}}{\text{Gemiddelde handelsvorderingen}} $$ * **20X3:** 10.68 [17](#page=17). * **20X2:** 9.87 [17](#page=17). * **20X1:** 9.61 [17](#page=17). De dagen klantenkrediet geven de gemiddelde periode aan die klanten nodig hebben om hun facturen te betalen [17](#page=17). * **20X3:** 34 [17](#page=17). * **20X2:** 37 [17](#page=17). * **20X1:** 38 [17](#page=17). **Sectorkwartielen voor 20X3 (Dagen klantenkrediet):** * Q1: 28 [17](#page=17). * Q2: 45 [17](#page=17). * Q3: 60 [17](#page=17). > **Belangrijk:** Een snelle incassering van debiteuren verbetert de cashflow van de onderneming. #### 5.2.3 Rotatie van handelsschulden De rotatie van handelsschulden meet hoe snel de onderneming haar leveranciers betaalt. Een lagere rotatie (langer betalen) kan de kaspositie verbeteren, maar moet in evenwicht blijven om goede relaties met leveranciers te behouden [17](#page=17). $$ \text{Rotatie van de handelsschulden} = \frac{\text{Inkoopwaarde van de omzet}}{\text{Gemiddelde handelsschulden}} $$ * **20X3:** 7.62 [17](#page=17). * **20X2:** 8.3 [17](#page=17). * **20X1:** 8.49 [17](#page=17). De dagen leverancierskrediet geven de gemiddelde periode aan die de onderneming nodig heeft om haar leveranciers te betalen [17](#page=17). * **20X3:** 48 [17](#page=17). * **20X2:** 44 [17](#page=17). * **20X1:** 43 [17](#page=17). **Sectorkwartielen voor 20X3 (Dagen leverancierskrediet):** * Q1: 32 [17](#page=17). * Q2: 50 [17](#page=17). * Q3: 71 [17](#page=17). > **Analys tip:** Vergelijk de dagen klantenkrediet met de dagen leverancierskrediet. Als de onderneming langer wacht op betaling van klanten dan dat ze zelf betaalt, heeft dit een positief effect op het werkkapitaal. #### 5.2.4 Nettokasratio De nettokasratio, uitgedrukt in percentage, geeft de verhouding weer tussen het nettokas en de omzet. Een negatieve ratio duidt op een kasuitstroom ten opzichte van de omzet [17](#page=17). * **20X3:** -25.9 [17](#page=17). * **20X2:** -20.5 [17](#page=17). * **20X1:** -16.9 [17](#page=17). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Financiële Analyse | Een systematische beoordeling van de financiële toestand en prestaties van een onderneming, gebaseerd op financiële overzichten en andere relevante gegevens, met als doel gefundeerde beslissingen te ondersteunen. | | Jaarrekening | Een verzameling van financiële overzichten die de financiële positie, de resultaten en de kasstromen van een onderneming over een bepaalde periode weergeven. | | Jaarverslag | Een rapport dat, naast de jaarrekening, kwalitatieve informatie bevat over de activiteiten, de strategie, de resultaten, de financiële toestand en de vooruitzichten van een onderneming. | | Controleverslag | Een verklaring van een onafhankelijke auditor over de getrouwheid en de realiteit van de gepresenteerde financiële overzichten van een onderneming. | | Kasstromenanalyse | Een methode om de instroom en uitstroom van liquide middelen van een onderneming te analyseren gedurende een specifieke periode, om inzicht te krijgen in de financiële flexibiliteit. | | Ratioanalyse | Een techniek die financiële ratio's berekent en interpreteert om de financiële gezondheid, prestaties en risico's van een onderneming te beoordelen door middel van vergelijkingen. | | Toegevoegde waarde (TW) | Het verschil tussen de waarde van de geproduceerde goederen of diensten en de waarde van de verbruikte inputs, die de productiviteit en winstgevendheid van een onderneming weerspiegelt. | | Rendabiliteit | De mate waarin een onderneming in staat is winst te genereren ten opzichte van de ingezette middelen, zoals verkopen, activa of eigen vermogen. | | Solvabiliteit | Het vermogen van een onderneming om op lange termijn aan haar financiële verplichtingen te voldoen, vaak gemeten aan de hand van de verhouding tussen eigen vermogen en schulden. | | Liquiditeit | Het vermogen van een onderneming om op korte termijn aan haar betalingsverplichtingen te voldoen, wat duidt op de beschikbaarheid van voldoende direct inzetbare middelen. | | NACE-BEL-code | Een gestandaardiseerde classificatiecode die wordt gebruikt om economische activiteiten te categoriseren, gebaseerd op de Europese NACE-classificatie, aangepast voor België. | | Sectorkwartielen | Statistische verdelingen die de prestaties van ondernemingen binnen een specifieke sector weergeven, waarbij de waarden worden ingedeeld in vier gelijke groepen (kwartielen) voor vergelijkingsdoeleinden. | | Brutoverkoopmarge | Het verschil tussen de verkopen en de directe kosten van de verkochte goederen of diensten, uitgedrukt als percentage van de verkopen. | | Nettoverkoopmarge | Het resultaat na aftrek van alle kosten (inclusief belastingen) van de verkopen, uitgedrukt als percentage van de verkopen, wat de algemene winstgevendheid van de verkoopactiviteit aangeeft. | | Algemene schuldgraad | De verhouding tussen het totale vreemd vermogen van een onderneming en het totale vermogen, uitgedrukt als percentage, die de mate van financiering door schulden weergeeft. | | Nettobedrijfskapitaal | Het verschil tussen de vlottende activa (exclusief liquide middelen) en de kortetermijnschulden van een onderneming, wat duidt op de operationele liquiditeit. | | Current ratio | Een liquiditeitsratio die de verhouding weergeeft tussen de totale vlottende activa en de kortetermijnschulden, om de kortetermijnfinanciële stabiliteit te beoordelen. | | Acid test (Snelle ratio) | Een strengere liquiditeitsratio die de verhouding weergeeft tussen de direct liquide activa (vlottende activa exclusief voorraden) en de kortetermijnschulden. |

# Grondwaarde en residuele berekening Het bepalen van de waarde van grond wordt gebaseerd op de ontwikkelingsmogelijkheden ervan en de kosten die hiermee gepaard gaan, met de residuele grondwaardeberekening als centrale methode [2](#page=2). ### 1.1 Het concept van residuele grondwaarde De grondwaarde wordt bepaald door wat er op vergund kan worden in een marktconforme context, rekening houdend met financiering en stedenbouwkundige lasten, oftewel het principe van 'Highest & Best Use'. De residuele grondwaardeberekening is een methode om deze waarde te achterhalen door de verwachte verkoopwaarde te nemen en daar alle kosten, inclusief een winstmarge, van af te trekken. Het resterende bedrag, na aftrek van registratierechten en andere aankoopkosten, vertegenwoordigt de maximale prijs die men voor de grond kan betalen [4](#page=4). De formule voor de residuele grondwaarde kan als volgt worden weergegeven: $$ \text{Residuele grondwaarde} = \text{Omzet} - \text{Directe kosten} - \text{Indirecte kosten} - \text{Marge} - \text{Aankoopkosten} $$ Hierbij staat: * **Omzet**: De totale verkoopopbrengst van het ontwikkelde project. * **Directe kosten**: Kosten direct gerelateerd aan de bouw, inclusief onvoorziene uitgaven. * **Indirecte kosten**: Kosten voor adviseurs, studies, financiering en andere lasten. * **Marge**: Een winstmarge die afhankelijk is van het risico van het project en de locatie. * **Aankoopkosten**: Kosten verbonden aan de overdracht van de grond. #### 1.1.1 Kostencomponenten in de residuele grondwaardeberekening De residuele grondwaardeberekening omvat diverse kostenposten die nauwkeurig moeten worden geraamd. Deze kunnen onderverdeeld worden in directe kosten, indirecte kosten, aankoopkosten en een winstmarge. ##### 1.1.1.1 Directe kosten Directe kosten omvatten alle uitgaven die rechtstreeks verband houden met de realisatie van het bouwproject. Dit betreft in de eerste plaats de bouwkosten zelf, die kunnen worden onderverdeeld per type constructie of ruimte. Daarnaast is er een post voor onvoorziene kosten, die een percentage van de bouwkosten vertegenwoordigt om onverwachte uitgaven op te vangen [3](#page=3). De tabel hieronder toont een uitsplitsing van bouwkosten in een specifieke case: > **Voorbeeld:** Bouwkostenanalyse (gebaseerd op pagina 20) > > | Post | Oppervlakte (m²) | Prijs per m² (EUR) | Totaal (EUR) | > | :---------------- | :--------------- | :--------------- | :----------- | > | Afbraak | 2020 | 50 | 101.000,00 | > | Kelder | 280 | 100 | 28.000,00 | > | Gelijkvloers winkel | 230 | 100 | 23.000,00 | > | Gelijkvloers inkom apt | 50 | 850 | 42.500,00 | > | Appartementen | 1590 | 1000 | 1.590.000,00 | > | Terras | 90 | 500 | 45.000,00 | > | Kernen | 150 | 850 | 127.500,00 | > | Omgevingsaanleg | 70 | 500 | 35.000,00 | > | **Totaal Bouwkost** | | | **1.992.000,00** | ##### 1.1.1.2 Indirecte kosten Indirecte kosten omvatten een breder scala aan uitgaven die nodig zijn voor de ontwikkeling en verkoop, maar niet direct aan de bouw zelf verbonden zijn. Hieronder vallen kosten voor adviseurs (architecten, ingenieurs), studies, financieringskosten, marketing- en verkoopkosten, en diverse andere lasten [3](#page=3) [4](#page=4). > **Voorbeeld:** Overzicht van indirecte kosten (gebaseerd op pagina 20) > > | Post | Basis | Percentage | Totaal (EUR) | > | :-------------------- | :------------------- | :--------- | :----------- | > | Ontwerpteam | Bouwkost | 8% | 159.360,00 | > | Onvoorzien | Bouwkost | 2,5% | 49.800,00 | > | Financieringskost | Bouwkost | 5% | 99.600,00 | > | Marketing | Omzet | 1,5% | 83.325,00 | > | Lanceringsevent | Vast | - | 15.000,00 | > | Gratis fietsen | Vast | - | 24.000,00 | > | Verkoopskosten | Omzet | 2% | 111.100,00 | > | **Totaal Indirecte Kosten** | | | **542.185,00** | ##### 1.1.1.3 Marge De winstmarge die de ontwikkelaar verwacht te realiseren, is cruciaal in de berekening en is sterk afhankelijk van de risicograad van het project en de specifieke locatie. In stedelijke contexten of bij luxe vastgoed op uitdagende locaties, kan deze marge aanzienlijk hoger zijn dan bij projecten met minder risico, zoals sociale huisvesting [3](#page=3) [4](#page=4). > **Voorbeeld:** Margeberekening (gebaseerd op pagina 20) > > | Post | Basis | Percentage | Totaal (EUR) | > | :----- | :------ | :--------- | :----------- | > | Marge | Omzet | 20% | 1.111.000,00 | ##### 1.1.1.4 Aankoopkosten Aankoopkosten omvatten alle kosten die direct verband houden met de verwerving van de grond. Dit omvat onder andere registratierechten, notariskosten, opmetingen, taksen (zoals leegstandstaksen), muurovernames, en kosten voor het bouwrijp maken van de grond. Ook milieu- en bodemonderzoeken, beveiliging van aangrenzende eigendommen, plaatsbeschrijvingen en verzekeringen vallen hieronder [5](#page=5). > **Voorbeeld:** Aankoopkosten (gebaseerd op pagina 20) > > | Post | Basis | Percentage | Totaal (EUR) | > | :--------------------------- | :--------- | :--------- | :--------- | > | Registratietk. + aktekost | Totaal bedrag | 6% | 114.588,90 | ### 1.2 De berekening van de verkoopwaarde De verkoopwaarde (omzet) is de basis voor de residuele grondwaardeberekening en wordt bepaald op basis van de marktconforme prijzen van de te verkopen eenheden, zoals appartementen, commerciële ruimtes, of garages. Dit vereist een gedetailleerde analyse van de oppervlaktes en de verwachte verkoopprijzen per vierkante meter [19](#page=19) [4](#page=4). > **Voorbeeld:** Verkoopsomzetberekening (gebaseerd op pagina 19) > > | Eenheid | Oppervlakte (m²) | Prijs per m² (EUR) | Totaal (EUR) | > | :------------------- | :--------------- | :--------------- | :----------- | > | Commerciële ruimte | 230 | 2500 | 575.000,00 | > | Appartement 1.1 | 163 | 2950 | 494.000,00 | > | Appartement 1.2 | 102 | 3100 | 326.000,00 | > | ... (overige appartementen) | ... | ... | ... | > | Bergingen | 60 | 1000 | 60.000,00 | > | **Totale Omzet** | **2080** | **90** | **5.555.000,00** | > **Tip:** Het nauwkeurig bepalen van de verkoopprijs per vierkante meter is cruciaal. Dit vereist marktonderzoek, analyse van vergelijkbare projecten en rekening houden met de specifieke kenmerken van elke unit (ligging, uitzicht, afwerking). ### 1.3 Case studie: Fidea – Van Eycklei Antwerpen De residuele grondwaardeberekening wordt geïllustreerd aan de hand van de herbestemming van een kantoorgebouw naar residenties aan de Van Eycklei in Antwerpen. Dit project omvatte de berekening van de verwachte verkoopsomzet, de bouwkosten, de indirecte kosten, de winstmarge, en de aankoopkosten om tot een maximale bieding voor de grond te komen [11](#page=11) [19](#page=19) [20](#page=20). > **Voorbeeld:** Berekening Residuele Grondwaarde Case Fidea (gebaseerd op pagina 20) > > * Totale Omzet: EUR 5.555.000,00 > * Totale Bouwkost: EUR 1.992.000,00 > * Totale Indirecte Kosten (incl. marketing, verkoop): EUR 542.185,00 > * Marge (20% op omzet): EUR 1.111.000,00 > > **Residuele grondwaarde voor aftrek aankoopkosten:** > $$ > \text{Residuele grondwaarde} = 5.555.000,00 - 1.992.000,00 - 542.185,00 - 1.111.000,00 = € 1.909.815,00 > $$ > > * Registratietk. + aktekost (6% op residuele grondwaarde): EUR 114.588,90 > > **Maximale bieding voor de grond:** > $$ > \text{Maximale bieding} = 1.909.815,00 - 114.588,90 = € 1.795.226,10 > $$ --- # Bouwkostenraming en beïnvloedende factoren Dit deel van de studiehandleiding behandelt de methoden voor het ramingen van bouwkosten, zowel voor ondergrondse als bovengrondse bouwwerken, inclusief renovaties en nieuwbouw, en analyseert de diverse factoren die deze kosten kunnen beïnvloeden [3](#page=3). ### 2.1 Kostenmethodiek De kostenmethodiek omvat de waardering van de aankoop van grond en bijbehorende grondgebonden kosten, de waardering van ondergrondse en bovengrondse bouwwerken, en indirecte kosten zoals die van adviseurs, financiering, verzekeringen, borgstellingen en marketing- en verkoopskosten. Een minimale marge wordt toegepast, variërend tussen 5%-8% op de omzet voor sociale huisvesting en 20%-25% op de omzet voor luxe vastgoed op moeilijke locaties, oplopend tot minimaal 15% op de omzet in een binnenstedelijke context, afhankelijk van het risico van het project en de locatie [3](#page=3). De verkoopprijs is opgebouwd uit de som van de aankoop van de grond en de bijkomende kosten, directe kosten (inclusief bouw en onvoorziene posten), indirecte kosten (adviseurs, studies, financiering, lasten) en een marge die gerelateerd is aan de risicograad van het project en de locatie [3](#page=3). ### 2.2 Raming van ondergrondse werken De raming van ondergrondse werken kent een zeer grote prijsrange, variërend van 400 euro per vierkante meter tot 1400 euro per vierkante meter. Verschillende factoren beïnvloeden deze kosten, waaronder [6](#page=6): * De schaal van de ondergrondse kelder: hoe groter de kelder, hoe lager de prijs per vierkante meter [6](#page=6). * De bouwputmethode: een open bouwput versus werken met damwanden [6](#page=6). * De draagkracht van de ondergrond en de benodigde funderingstechniek [6](#page=6). * De functie van de ruimte: publieke of private parkeergarage, of andere functies zoals retail of wellness [6](#page=6). * Eisen vanuit de brandweernormen, zoals de aanwezigheid van sprinklers en rook- en warmteafvoer (RWA) [6](#page=6). * De grondwaterstand en de noodzaak voor bemaling [6](#page=6). * De planfunctionaliteit [6](#page=6). * Het type parkeerkelder (split-level, vlakke vloer, spiraal, hellingsparking) [6](#page=6). * De diepte van de kelder [6](#page=6). * De tolerantie voor waterdichtheid [6](#page=6). ### 2.3 Raming van bovengrondse bouwwerken De raming van bovengrondse bouwwerken voor residentiële, retail, kantoren en hotels kan worden onderverdeeld in renovatie en nieuwbouw [7](#page=7). #### 2.3.1 Renovatie Bij renovatie kan het strippen van een gebouw een restwaarde opleveren van circa 250 euro per vierkante meter (inclusief 50 euro per vierkante meter sloopkosten), mits de bestaande structuur voldoet voor de belasting van de nieuwe functies en de verdiepingshoogtes marktconform zijn. De bouwkost van een renovatie kan worden berekend als de nieuwbouwwaarde min de restwaarde, wat ook negatief kan uitvallen, bijvoorbeeld bij beschermde monumenten. Renovatie kan ook duurder zijn dan nieuwbouw door de noodzaak te voldoen aan energieprestatienormen, de specifieke uitvoeringswijze of restauratiekosten. Voor monumenten kan een subsidie van 40% de meerkost dekken, maar dit leidt vaak tot aanzienlijk langere doorlooptijden [7](#page=7). #### 2.3.2 Nieuwbouw De kosten voor nieuwbouw variëren: * Casco (gesloten, wind- en waterdicht): 750 tot 1100 euro per vierkante meter [7](#page=7). * Technieken: 300 tot 800 euro per vierkante meter, met een stijgende trend door energieprestatienormen [7](#page=7). * Afwerking: 300 tot 2000 euro per vierkante meter [7](#page=7). De totale prijsrange voor nieuwbouw ligt tussen 1450 euro per vierkante meter voor sociale woningbouw en 3500 euro per vierkante meter voor een vijfsterrenhotel [7](#page=7). ### 2.4 Factoren die de bouwkosten beïnvloeden Verschillende factoren hebben een directe invloed op de bouwkosten [8](#page=8): * **Ambitieniveau:** Een hoge locatie of dure grond leidt tot een duurdere ontwikkeling [8](#page=8). * **Wijze van aanbesteding:** De methode van aanbesteden kan de uiteindelijke kosten beïnvloeden [8](#page=8). * **Grondkenmerken:** De draagkracht en waterhuishouding van de grond spelen een rol [8](#page=8). * **Regio-invloeden:** Grensgebieden, binnenstedelijke locaties en de mate van concurrentie kunnen kosten variëren [8](#page=8). * **Beschermd karakter:** Bouwkundig erfgoed of monumenten hebben specifieke (hogere) eisen [8](#page=8). * **Structuur van het gebouw:** Een bouwkosten-efficiënte constructie kan kosten besparen [8](#page=8). * **Modulariteit:** De mogelijkheid tot prefab-bouw kan efficiëntie verhogen [8](#page=8). * **Renovatie versus nieuwbouw:** De keuze tussen renovatie en nieuwbouw heeft een grote impact op de kosten [8](#page=8). * **Architectuur en functionaliteit:** Materialiteit, vormfactoren en planfunctionaliteit beïnvloeden de kosten [8](#page=8). * **Geveloppervlakte versus brutovloeroppervlakte:** De verhouding tussen de gevel en de totale vloeroppervlakte is relevant [8](#page=8). * **Percentage gevelopeningen:** Ramen en deuren zijn duurder dan gevelmateriaal [8](#page=8). * **M³ versus m²:** Verdiepingshoogtes (uitgedrukt in m³) in relatie tot vloeroppervlak (m²) zijn van invloed [8](#page=8). * **Bruto – netto verhouding:** De efficiëntie van de ruimte-indeling [8](#page=8). ### 2.5 Benchmarks en indexering Er zijn diverse bronnen voor benchmarks in de bouwkosten, zoals VMSW en Bouwkostenkompas. Een referentieproject kan worden geactualiseerd aan de hand van de Abex-index. De verwachting is een stagnatie van de bouwkosten, mede door schaarste aan bouwstoffen en stijgende loonkosten [9](#page=9). > **Tip:** Bij het opstellen van een bouwkostenraming is het essentieel om rekening te houden met alle hierboven genoemde factoren, aangezien deze de uiteindelijke kosten significant kunnen beïnvloeden. Het gebruik van benchmarks en indexering helpt bij het verkrijgen van een realistisch beeld van de verwachte kosten. ### 2.6 Voorbeeld van een kostenberekening Een gedetailleerde kostenberekening kan elementen bevatten zoals afbraak, kelderbouw, begane grond (winkel en appartementen), verdiepingen (appartementen), terrassen, kernen, en omgevingsaanleg. Daarnaast worden indirecte kosten meegenomen, zoals die van het ontwerpteam (bijvoorbeeld 8% van de bouwkost), onvoorziene posten (bijvoorbeeld 2,5%), financieringskosten (bijvoorbeeld 5%), marketing (bijvoorbeeld 1,5%) en verkoopskosten (bijvoorbeeld 2%). Ook worden kosten voor een lancerings event en gratis fietsen gespecificeerd. De marge wordt berekend als een percentage op de omzet (bijvoorbeeld 20%). Uiteindelijk wordt de residuele grondwaarde berekend, inclusief registratierechten en aktekosten (bijvoorbeeld 6%), wat leidt tot de maximale bieding [20](#page=20). > **Voorbeeld:** Een berekening kan de volgende structuur volgen: > > * **Bouwkost per m²:** Afbraak, kelder, gelijkvloers, appartementen, terras, kernen, omgevingsaanleg [20](#page=20). > * **Totale bouwkost:** Som van alle bouwkosten [20](#page=20). > * **Adviseurs:** Ontwerpteam, onvoorzien, financieringskost, marketing, verkoopskosten [20](#page=20). > * **Marge:** Percentage op omzet [20](#page=20). > * **Residuele grondwaarde:** Totale omzet min alle kosten, inclusief registratie- en aktekosten [20](#page=20). --- # Inkomenswaardering en tijdsgebonden waarde van geld Dit onderwerp verklaart de waardering van inkomsten aan de hand van kasstromen en de fundamentele principes van de tijdsgebonden waarde van geld, inclusief oprenten en verdisconteren met toepassingen in investeringen [21](#page=21) [23](#page=23). ### 3.1 Het concept van inkomenswaardering door middel van kasstromen Inkomenswaardering focust op het in kaart brengen van de timing van in- en uitgaande geldstromen om de huidige waarde van een activum te bepalen. Een investering wordt gezien als een initiële negatieve kasstroom om opvolgende positieve kasstromen te genereren. Bij de analyse van kasstromen zijn drie kernvragen essentieel: de omvang van de nettokasstromen, het moment van ontvangst, en de zekerheid van ontvangst. Kredietrisico ontstaat wanneer kasstromen niet, slechts gedeeltelijk, of te laat worden ontvangen [22](#page=22). ### 3.2 De tijdsgebonden waarde van geld Het concept van de tijdsgebonden waarde van geld stelt dat geld vandaag meer waard is dan dezelfde hoeveelheid geld in de toekomst, omdat het vandaag geïnvesteerd kan worden en rente kan genereren. Dit principe ligt ten grondslag aan de methoden van oprenten en verdisconteren [23](#page=23). #### 3.2.1 Oprenten (toekomstige waarde) Oprenten is het proces waarbij de toekomstige waarde van een huidig bedrag wordt berekend, rekening houdend met rente [24](#page=24). **Enkelvoudige rente:** Bij enkelvoudige rente wordt rente alleen berekend over het oorspronkelijke hoofdbedrag [24](#page=24). De formule is: $Huidige\_waarde \times (1 + \text{rentevoet})$ [24](#page=24). > **Voorbeeld:** 100 euro met 2% rente wordt na één periode 102 euro [24](#page=24). **Samengestelde rente:** Bij samengestelde rente wordt rente berekend over het oorspronkelijke hoofdbedrag én over reeds opgebouwde rente ("rente op rente") [25](#page=25). De formule voor samengestelde rente over meerdere perioden is: $V_t = V_0 \times (1 + g)^t$ [25](#page=25). Waarin: - $V_t$ = Toekomstige waarde - $V_0$ = Huidige waarde - $g$ = Rente per periode - $t$ = Aantal perioden Samengestelde rente kan ook per kwartaal of andere frequenties worden berekend. De formule voor samengestelde rente met een m-voudige rentebijtelling per jaar is: $V_t = V_0 \times (1 + \frac{g}{m})^{t \times m}$ [25](#page=25). Waarin: - $m$ = Frequentie van rentebijtelling per jaar (bv. 4 voor kwartaal) > **Voorbeeld:** 100 euro met 2% samengestelde rente over 2 jaar is 104,04 euro [25](#page=25). > 100 euro met 2% samengestelde rente, 4 keer per jaar bijgeteld, over 2 jaar is 104,07 euro [25](#page=25). #### 3.2.2 Verdisconteren (huidige waarde) Verdisconteren is het proces van het berekenen van de huidige waarde van een toekomstig bedrag, waarbij de tijdsgebonden waarde van geld in acht wordt genomen door een verdisconteringsrente toe te passen. Dit proces is cruciaal om te bepalen hoeveel men vandaag bereid is te betalen voor een toekomstige kasstroom [26](#page=26). De formule voor het verdisconteren van een toekomstige waarde is: $V_0 = \frac{V_t}{(1 + r)^t}$ [26](#page=26). Waarin: - $V_0$ = Huidige waarde - $V_t$ = Toekomstige waarde - $r$ = Verdisconteringsrente per periode - $t$ = Aantal perioden > **Voorbeeld:** Wat is vandaag de waarde van 100 euro die over 10 jaar ontvangen wordt, met een verdisconteringsvoet van 10%? > $V_0 = \frac{100}{(1 + 0.10)^{10}} = 38.55$ euro [26](#page=26). **Factoren die de verdisconteringsrente bepalen:** De verdisconteringsrente reflecteert diverse risico's en de tijdsgebonden waarde van geld. Deze rente kan worden opgebouwd uit: - **Risicovrije rente:** De rente op een veilige belegging, zoals staatsobligaties [27](#page=27). - **Inflatiecomponent:** Het verlies aan koopkracht van geld door inflatie [27](#page=27). - **Risicopremie:** Een extra rendement dat wordt geëist om het risico van de specifieke investering te compenseren [27](#page=27). Een voorbeeld toont dat een nominale rente van 3,5% kan bestaan uit 0% risicovrije rente, 1,5% inflatie en 2% risicopremie [27](#page=27). #### 3.2.3 Weighted Average Cost of Capital (WACC) De WACC vertegenwoordigt het gewogen gemiddelde van de kapitaalkosten van een onderneming. Het wordt gebruikt als discontovoet om toekomstige kasstromen te waarderen [28](#page=28). De berekening omvat het rendementseis op eigen vermogen en de leningskost van vreemd vermogen, gewogen naar hun respectievelijke aandeel in de financieringsstructuur [28](#page=28). > **Voorbeeld:** > - Rendementseis eigen vermogen: 15% > - Leningskost vreemd vermogen: 2% > - Inbreng eigen vermogen: 30% > - Inbreng vreemd vermogen: 70% > > $WACC = (0.30 \times 0.15) + (0.70 \times 0.02) = 0.045 + 0.014 = 0.059$ of 5,9% [28](#page=28). ### 3.3 Specifieke toepassingen van kasstromen #### 3.3.1 Annuïteiten Een annuïteit is een reeks kasstromen die op regelmatige tijdstippen worden vereffend. Bekende voorbeelden zijn obligatieleningen en hypotheekleningen [29](#page=29). - **Postnumerando:** De kasstroom wordt ontvangen aan het einde van de periode [29](#page=29). - **Prenumerando:** De kasstroom wordt ontvangen aan het begin van de periode [29](#page=29). > **Voorbeeld (Annuïteit Postnumerando):** > Wat is de toekomstige waarde van 3 x 100 euro per jaar postnumerando met een samengestelde rente van 10%? > Tijdstip T1: 100 x (1+0.10)^1 = 110 euro > Tijdstip T2: 100 x (1+0.10)^2 = 121 euro > Totale toekomstige waarde = 110 + 121 + 100 (laatste betaling) = 331 euro [30](#page=30). > > Wat is de huidige waarde van 3 x 100 euro per jaar postnumerando met een samengestelde rente van 10%? > Tijdstip T1: 100 / (1+0.10)^1 = 90,9 euro > Tijdstip T2: 100 / (1+0.10)^2 = 82,6 euro > Tijdstip T3: 100 / (1+0.10)^3 = 75,1 euro > Totale huidige waarde = 90,9 + 82,6 + 75,1 = 248,7 euro [30](#page=30). #### 3.3.2 Perpetuïteit Een perpetuïteit is een reeks kasstromen die theoretisch oneindig doorgaat. Dit concept is bijzonder krachtig voor de waardering van commercieel vastgoed, waar grond een oneindige levensduur heeft en gebouwen een zeer lange levensduur [31](#page=31). De formule voor de huidige waarde van een perpetuïteit is: $V_0 = \frac{NOI}{r}$ [31](#page=31). Waarin: - $V_0$ = Huidige waarde (Investeringswaarde) - $NOI$ = Netto Operationeel Inkomen (Net Income from Operations) - $r$ = Rentevoet (Yield) > **Tip:** De hoogte van de huurinkomsten (NOI) en de renteniveau (Yield) beïnvloeden direct de waardering [32](#page=32). > - Stijgende yields of dalende huren leiden tot een lagere investeringswaarde [32](#page=32). > - Dalende yields of stijgende huren leiden tot een hogere investeringswaarde [32](#page=32). > **Voorbeeld van studentenhuisvesting:** > Waardering van een studentencomplex met 40 koten. > - Netto Operationeel Inkomen (NOI) = 171.429 euro > - Rentevoet (Yield) = 3,5% > > Investeringswaarde ($V_0$) = $\frac{171.429 \text{ euro}}{0.035}$ = 4.897.971 euro [33](#page=33). > > Omrekening naar contante waarde (met een ongespecificeerde factor van 1,11, mogelijk een BTW-aanpassing of andere correctie) leidt tot 4.412.587 euro exclusief kosten koper (KK) [33](#page=33). > > Totale investering (grond + constructie) = (15.000 euro + 70.000 euro) x 40 koten = 3.400.000 euro [33](#page=33). > > Marge op ontwikkeling = 4.412.587 euro - 3.400.000 euro = 1.012.587 euro, oftewel 22,9% [33](#page=33). --- # Vastgoedbeleggen en analyse methoden Dit onderdeel bespreekt de diverse vormen van vastgoedbeleggen, zowel direct als indirect, en introduceert verschillende analysemethoden ter onderbouwing van investeringsbeslissingen [34](#page=34). ### 4.1 Vormen van vastgoedbeleggen Vastgoedbeleggen kan worden onderverdeeld in direct en indirect vastgoed [35](#page=35). #### 4.1.1 Direct vastgoed Direct vastgoed, ook wel aangeduid als 'stenen', omvat het rechtstreeks bezitten en beheren van fysiek vastgoed [35](#page=35). **Voordelen van direct vastgoed:** * **Portefeuillediversificatie:** Het biedt een aanvulling op beleggingen in aandelen [35](#page=35). * **Rendement/risicoverhouding:** Vaak gunstig [35](#page=35). * **Inflatiebescherming:** Biedt tot op zekere hoogte bescherming tegen inflatie [35](#page=35). * **Waardecreatie:** Door intensief management [35](#page=35). * **Marktinefficiënties:** Mogelijkheid om te profiteren van inefficiënties in de markt [35](#page=35). * **Fiscale voordelen:** Potentiële fiscale voordelen [35](#page=35). **Nadelen van direct vastgoed:** * **Kennisvereisten:** Vereist kennis op juridisch, technisch en commercieel gebied [35](#page=35). * **Managementintensief:** Vastgoed is een productiemiddel dat management vereist [35](#page=35). * **Hoge eenheidsprijs:** Kan spreiding bemoeilijken [35](#page=35). * **Illiquiditeit en transactiekosten:** Vastgoed is illiquide met hoge transactiekosten [35](#page=35). * **Geringe flexibiliteit:** Door emotionele en functionele bindingen [35](#page=35). * **Overheidsregulering:** Soms onderhevig aan overheidsregulering [35](#page=35). #### 4.1.2 Indirect vastgoed Indirect vastgoed omvat beleggingen in effecten die gekoppeld zijn aan vastgoed, zoals aandelen in vastgoedbedrijven. Dit kan verder worden onderverdeeld in privaat indirect vastgoed (niet-beursgenoteerde vastgoedaandelen) en publiek indirect vastgoed (beursgenoteerde vastgoedaandelen). Voorbeelden van publiek indirect vastgoed zijn QRF/Aedifica en Home Invest [35](#page=35) [36](#page=36) [37](#page=37). **Voordelen van indirect vastgoed:** * **Kleine investering:** Toegankelijk met een lager startkapitaal [35](#page=35). * **Hoge liquiditeit:** Gemakkelijker te kopen en verkopen dan direct vastgoed [35](#page=35). * **Snelle allocatie:** Snelle (internationale) spreiding van investeringen mogelijk [35](#page=35). * **Geen lokale expertise nodig:** Vereist geen specifieke lokale kennis [35](#page=35). * **Lage belastingen:** Vaak voordeliger qua belastingen [35](#page=35). * **Minder emotie:** Minder emotionele betrokkenheid bij de belegging [35](#page=35). **Nadelen van indirect vastgoed:** * **Volatiliteit:** Rendementen kunnen volatiel zijn [35](#page=35). * **Weinig invloed:** Beperkte invloed op het beleid van het vastgoedbedrijf [35](#page=35). * **Minder marktgevoel:** Minder direct inzicht in de vastgoedmarkt [35](#page=35). ### 4.2 Vastgoed rekenbegrippen en analysenmethoden Voor het analyseren van vastgoedinvesteringen worden diverse rekenkundige begrippen en methoden gehanteerd [38](#page=38). #### 4.2.1 Multiplicatormethode (conversieratio) De multiplicatormethode, ook wel de conversieratio genoemd, relateert de waarde van een pand aan de huurinkomsten. Het berekent hoeveel keer de jaarlijkse huur de vraagprijs bedraagt [40](#page=40). * **Formule:** Multiplicator = Vraagprijs / Bruto (of Netto) aanvangshuur [40](#page=40). * **Voorbeeld:** Een kantoor met een vraagprijs van 2857 euro per m² en een bruto aanvangshuur van 200 euro per m² per jaar heeft een bruto multiplicator van $2857 / 200 = 14,3$. Als de maximale aanvaarde bruto multiplicator 15 is, suggereert dit een potentiële investering omdat de gevraagde multiplicator lager is. Idem voor de netto aanvangshuur multiplicator met een netto aanvangshuur van 172 euro per m² per jaar, wat resulteert in een multiplicator van $2857 / 172 = 16,6$ [40](#page=40). #### 4.2.2 Capitalization Rate (Cap Rate) De Cap Rate is het omgekeerde van de multiplicator en drukt het bruto (of netto) rendement uit ten opzichte van de waarde van het pand. Het geeft de rentevoet aan die op de waarde van het vastgoed wordt gealloceerd [41](#page=41) [43](#page=43). * **Formule:** Cap Rate = Bruto (of Netto) aanvangshuur / Vraagprijs [41](#page=41). * **Voorbeeld:** Met een huur van 200 euro per m² en een waarde van 2857 euro per m², is de cap rate $200 / 2857 = 7\%$. Als de markt cap rate 6,7% is, en de gevraagde cap rate is hoger (bijvoorbeeld 7% op basis van een waarde van 3000 euro: $200 / 3000 = 6,67\%$, afgerond 6,7% ) wordt dit als een investeringskans gezien omdat het impliceert dat de marktprijs lager ligt [41](#page=41). #### 4.2.3 Bruto en netto aanvangsrendement Deze concepten worden gebruikt om de rentabiliteit van een vastgoedinvestering te beoordelen [42](#page=42). * **Bruto Aanvang Rendement (BAR):** Brutohuur per m² gedeeld door de investering per m² [42](#page=42). * **Netto Aanvang Rendement (NAR):** Netto huur per m² gedeeld door de investering per m² [42](#page=42). * **Vergelijking met Markt:** Indien de feitelijke BAR en NAR hoger zijn dan de markt BAR en NAR, is dit een indicatie om te investeren [42](#page=42). #### 4.2.4 Weighted Average Cost of Capital (WACC) De WACC vertegenwoordigt de minimale rendementseis op basis van hefboomfinanciering [42](#page=42). * **Formule (impliciet):** De WACC wordt bepaald door het percentage eigen vermogen en vreemd vermogen, en de bijbehorende rendementen en kapitaalkosten [42](#page=42). * **Voorbeeld:** Een WACC van 6,7% wordt gegeven, met 24% eigen vermogen met een rendement van 20% en 76% vreemd vermogen met een kapitaalkost van 2,50% [42](#page=42). #### 4.2.5 Discounted Cash Flow (DCF) methode De DCF-methode berekent de netto huidige waarde (NHW) van toekomstige kasstromen, verdisconteerd naar het heden met een bepaalde discontovoet [44](#page=44). * **Principes:** Toekomstige huurinkomsten en de exit value worden geactualiseerd naar de huidige waarde. De discontovoet, vaak de WACC, weerspiegelt de gewenste rendementseis [44](#page=44). * **Voorbeeld:** Een investering van -2857 euro per m² in jaar 0. In jaar 1 is de netto huur 172 euro per m², geactualiseerd tot 161 euro per m² met een discontovoet van 7%. In jaar 10 is de netto huur 206 euro per m², plus een exit value van 3483 euro per m², resulterend in een geactualiseerde waarde van 1875 euro per m². De som van alle geactualiseerde kasstromen (NHW) wordt berekend. Als de NHW positief is, is de investering aantrekkelijk [44](#page=44). * **Excel formule:** `=NHW(interest; CFjaar1: CFjaar10)` [44](#page=44). * **Conclusie:** Een positieve NHW, bijvoorbeeld 222 euro per m², geeft aan dat de som van alle geactualiseerde huren positief is, wat een reden is om te investeren [44](#page=44). #### 4.2.6 Internal Rate of Return (IRR) methode De IRR-methode berekent het rendement dat ervoor zorgt dat de netto huidige waarde van alle kasstromen gelijk is aan nul. Het is het feitelijke rendement van alle kasstromen gedurende de looptijd van de investering [45](#page=45). * **Principes:** De IRR is de verdisconteringsrente waarbij de som van de geactualiseerde nettokasstromen gelijk is aan nul [45](#page=45). * **Beslissingsregel:** Als de IRR groter of gelijk is aan het vereiste rendement, is de investeringsbeslissing positief [45](#page=45). * **Voorbeeld:** Een IRR van 8% wordt berekend, terwijl het vereiste rendement 7% is. Aangezien 8% groter is dan 7%, is de investering aantrekkelijk [45](#page=45). * **Excel formule:** `=NHW(D21; G9:G19)` voor de NHW met de IRR als discontovoet (wat nul moet opleveren) [45](#page=45). > **Tip:** De multiplicator- en Cap Rate methoden zijn in essentie vergelijkingsmethoden die een indicatie geven van de marktconforme waardering voor een bepaald type vastgoed op een specifieke locatie. De DCF- en IRR-methoden bieden een meer gedetailleerde analyse van de toekomstige kasstromen en het rendement van de investering [43](#page=43) [44](#page=44) [45](#page=45). #### 4.2.7 Casestudy Een kantoor casestudy volgens het CBRE model wordt gebruikt om de investeringsanalyse te illustreren [46](#page=46). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Residuele grondwaarde berekening | Een methode om de waarde van grond te bepalen door de verwachte verkoopopbrengsten te nemen, daar alle kosten (bouw, indirecte kosten, financiering, marge) van af te trekken en vervolgens de aankoopkosten en registratierechten in mindering te brengen. Wat overblijft is het bedrag dat maximaal voor de grond betaald kan worden. | | Cost Methode | Een waarderingsmethode die uitgaat van de som van de aankoopkosten van de grond, de directe bouwkosten, de indirecte kosten (zoals adviseurskosten, financieringskosten, marketing) en een winstmarge, om tot een verkoopprijs te komen. | | Grondgebonden kosten | Kosten die direct samenhangen met de aankoop en voorbereiding van de grond voor bebouwing. Dit omvat onder andere registratierechten, notariskosten, opmetingen, taksen, muurovernames, bouwrijp maken van de grond, milieu- en bodemonderzoeken, en beveiliging van aangrenzende eigendommen. | | Ondergrondse werken | Alle bouwwerkzaamheden die onder het maaiveld plaatsvinden, zoals de constructie van kelders, parkeergarages, funderingen en riolering. De kosten hiervoor variëren sterk afhankelijk van factoren zoals de schaal, de draagkracht van de ondergrond en de aanwezigheid van grondwater. | | Bovengrondse bouwwerken | Bouwwerkzaamheden die boven het maaiveld plaatsvinden, zoals de constructie van woningen, kantoren, winkels of hotels. Dit omvat de ruwbouw, technieken en afwerking. Kosten verschillen aanzienlijk tussen renovatie en nieuwbouw, en tussen verschillende functies en afwerkingsniveaus. | | Indirecte kosten | Kosten die niet direct toe te schrijven zijn aan de fysieke bouw, maar wel noodzakelijk zijn voor de realisatie van een project. Dit omvat de kosten voor het ontwerpteam (architect, ingenieurs), diverse adviseurs, verzekeringen, overheidstaksen, studies, marketing en verkoopkosten. | | Marge | Het winstpercentage dat een projectontwikkelaar rekent op de kosten of de geraamde omzet van een project. De hoogte van de marge is afhankelijk van het risico dat aan het project verbonden is, de locatie en het type vastgoed. | | Verkoopwaarde | De prijs waartegen een vastgoed kan worden verkocht op de open markt, rekening houdend met marktomstandigheden, locatie en de kenmerken van het onroerend goed. Kan worden bepaald via de sales of income methode. | | Income approach | Een waarderingsmethode die de waarde van een activum bepaalt op basis van de verwachte toekomstige inkomstenstromen (kasstromen) die het activum zal genereren. Deze methode wordt veel gebruikt voor commercieel vastgoed. | | Kasstroom | De instroom of uitstroom van liquide middelen binnen een onderneming of voor een specifiek project gedurende een bepaalde periode. Een positieve kasstroom betekent dat er meer geld binnenkomt dan er uitgaat, en vice versa voor een negatieve kasstroom. | | Inkomenswaardering | Het proces waarbij de waarde van een investering wordt bepaald door de verwachte toekomstige inkomstenstromen te analyseren en te actualiseren naar de huidige waarde. Dit houdt rekening met de timing, omvang en zekerheid van de kasstromen. | | Tijdsgebonden waarde van het geld | Het principe dat geld op heden meer waard is dan hetzelfde bedrag in de toekomst, vanwege het potentieel om rendement te genereren en het inflatierisico. Dit concept is de basis voor oprenten en verdisconteren. | | Oprenten | Het berekenen van de toekomstige waarde van een bepaald bedrag door de rente over een bepaalde periode op te tellen. Dit proces wordt gebruikt om te bepalen hoeveel een huidige investering waard zal zijn in de toekomst. | | Verdisconteren | Het proces waarbij de toekomstige waarde van een geldbedrag wordt teruggebracht naar de huidige waarde, door rekening te houden met een bepaalde verdisconteringsrente. Dit wordt gebruikt om de huidige waarde van toekomstige kasstromen te bepalen. | | Verdisconteringsrente | De rentevoet die gebruikt wordt om toekomstige kasstromen te verdisconteren naar hun huidige waarde. Deze rente weerspiegelt onder andere het risico en de inflatieverwachting. | | WACC (Weighted Average Cost of Capital) | Het gewogen gemiddelde van de kosten van het eigen vermogen en het vreemd vermogen van een onderneming. Het wordt gebruikt als rendements eis bij investeringsbeslissingen. | | Annuïteit | Een reeks van gelijke kasstromen die op regelmatige tijdstippen worden ontvangen of betaald gedurende een bepaalde periode. Voorbeelden zijn leningen of huurbetalingen. | | Perpetuïteit | Een reeks van kasstromen die theoretisch voor altijd doorlopen. In vastgoedcontext wordt dit vaak gebruikt voor de waardering van commercieel vastgoed met een stabiele huurstroom. | | Direct vastgoed | Een investering waarbij men direct eigenaar is van fysieke vastgoedobjecten, zoals gebouwen of grond. Dit brengt beheer, onderhoud en mogelijk meer zeggenschap met zich mee. | | Indirect vastgoed | Een investering in vastgoed via financiële instrumenten, zoals aandelen in vastgoedfondsen of beursgenoteerde vastgoedbedrijven. Dit biedt meer liquiditeit en een lagere instapdrempel. | | Multiplicatormethode | Een waarderingsmethode die de waarde van een vastgoedobject bepaalt door de huurinkomsten te vermenigvuldigen met een bepaalde factor (de multiplicator). Deze factor is gebaseerd op vergelijkbare transacties in de markt. | | Cap rate (Capitalization Rate) | De bruto of netto jaarlijkse huurinkomst gedeeld door de waarde van het vastgoed. Het geeft het rendement aan op de investering en wordt gebruikt om verschillende vastgoedobjecten te vergelijken. | | BAR (Bruto Aanvang rendement) | De bruto jaarlijkse huurinkomsten gedeeld door de aankoopprijs van het vastgoed. Het geeft een eerste indicatie van het rendement zonder rekening te houden met exploitatiekosten. | | NAR (Netto Aanvang rendement) | De netto jaarlijkse huurinkomsten (na aftrek van exploitatiekosten) gedeeld door de aankoopprijs van het vastgoed. Dit geeft een realistischer beeld van het rendement. | | DCF (Discounted Cash Flow) | Een methode om de waarde van een investering te bepalen door alle toekomstige verwachte kasstromen te verdisconteren naar de huidige waarde. Dit wordt ook wel de netto huidige waarde (NHW) methode genoemd. | | IRR (Internal Rate of Return) | Het rendement dat een investering oplevert, uitgedrukt als een percentage. Het is de verdisconteringsvoet waarbij de netto huidige waarde van alle kasstromen gelijk is aan nul. |

# Financiering van ondernemingen en particulieren Dit onderwerp verkent de redenen voor financieringsbehoeften bij zowel bedrijven als particulieren en de diverse financieringsmethoden, van leningen en obligaties tot kapitaalinbreng via aandelen. ### 1.1 Redenen voor financiering #### 1.1.1 Ondernemingen Bedrijven hebben financiering nodig om twee hoofdzakelijke redenen: * **Investeringen (lange termijn):** Dit betreft de aanschaf van activa die niet bedoeld zijn voor directe verkoop, maar essentieel zijn voor de bedrijfsvoering. * Aankoop van gebouwen. * Aanschaf van machines of bedrijfswagens. * Investeringen in computerapparatuur en software. * **Bedrijfskapitaal (dagelijkse werking):** Financiering om de continue operaties van het bedrijf te waarborgen. * Aankoop van voorraden. * Betaling van lonen. * Marketingkosten. * Overbrugging van de periode tot klanten betalen (die soms weken later is). #### 1.1.2 Particulieren Particulieren hebben financiering nodig voor: * **Investeringen:** Zoals de aankoop van een huis of auto. Dit gebeurt vaak via bankleningen. ### 1.2 Methodes van financiering met beloftes Geld kan op twee manieren worden verkregen met duidelijke afspraken over terugbetaling en rente: #### 1.2.1 Via de bank * **Basis verdienmodel van de bank:** Banken halen geld op bij spaarders en verstrekken dit vervolgens aan leners. * **Transformatie:** Banken transformeren kortetermijnfinanciering van spaarders naar langetermijnkredieten voor leners. * **Intermediatiemarge:** Het verschil tussen de rente die banken ontvangen op leningen en de rente die zij betalen aan spaarders vormt hun verdienmodel. #### 1.2.2 Via een belegger * **Obligaties:** Beleggers kunnen rechtstreeks geld verschaffen aan een bedrijf door obligaties te kopen. Dit wordt verder toegelicht in de sectie over obligaties. ### 1.3 Methodes van financiering zonder beloftes Dit betreft kapitaalinbreng waarbij geen specifieke terugbetalingsgaranties worden gegeven. * **Kapitaalinbreng in ruil voor eigendom:** De financier wordt mede-eigenaar van het bedrijf. * **Recht op deel van de winst:** De mede-eigenaar ontvangt een deel van de winst. * **Dividend:** Periodieke winstuitkering aan de aandeelhouders. * **Verdeling bij stopzetting:** Bij het stoppen van het bedrijf worden na betaling van schuldeisers de overgebleven bezittingen verdeeld onder de eigenaars/aandeelhouders. * **Aandelen:** Een bewijs van mede-eigendom in een onderneming. * **Aandelenmarkt:** Aandelen kunnen worden verhandeld op een aandelenmarkt, zoals de beurs. * **Geen terugbetalingsgarantie:** Er zijn geen garanties voor terugbetaling van het ingebrachte geld of een vaste vergoeding. * **Secundaire markt:** Aandeelhouders kunnen hun aandelen onderling verkopen. * **Beurs:** Beurzen (zoals Euronext, NYSE, Nasdaq) faciliteren de handel en verdienen geld via transactiekosten en dataverkoop. * **Broker:** Particuliere beleggers gebruiken brokers om orders door te geven aan de beurs. ### 1.4 Andere financieringsvormen * **Investeringsmaatschappij:** Koopt financiële activa met het oog op investering. * **Holdings:** Een type investeringsmaatschappij met een langetermijnportefeuille. * **Venture Capital:** Richt zich op jonge, groeiende bedrijven met het doel deze te verbeteren en vervolgens via de beurs te verkopen (meestal participaties op korte termijn, circa 7 jaar). * **Private Equity:** Participaties in niet-beursgenoteerde financiële activa. * **3F-leningen:** Financiering van familie, vrienden en fans. ### 1.5 Wettelijke en toezichtskaders * **Twin Peaksmodel:** De Nationale Bank van België (NBB) controleert de economische stabiliteit op micro- en macroniveau, terwijl de FSMA (Financial Services and Markets Authority) toeziet op de integriteit en transparantie van de financiële markten en eerlijkheid jegens klanten. * **MIFID (Markets in Financial Instruments Directive):** Een Europese richtlijn gericht op beleggersbescherming, marktintegriteit en harmonisatie van Europese beleggingsmarkten. * **AML (Anti Money Laundering):** Wetten en procedures om witwassen en terrorismefinanciering te voorkomen. * **Febelfin:** De vereniging van de financiële sector die banken vertegenwoordigt. ### 1.6 Bankrisico's * **Debiteurenrisico:** Het risico dat een lener zijn afspraken niet nakomt. * **Liquiditeitsrisico:** Het risico dat een bank niet aan haar terugbetalingsverplichtingen aan spaarders kan voldoen (kan leiden tot een "run on the bank"). * **Renterisico:** Wijzigingen in de rentetarieven die het verdienmodel van de bank onder druk zetten. ### 1.7 Functies van een bank * **Intermediatie:** Optreden als tussenpersoon tussen spaarders en leners. * **Transformatie:** Omzetten van kortetermijnfinanciering naar langetermijnkredieten. * **Betalingsverkeer:** Faciliteren van betalingen. * **Advies:** Verlenen van beleggings- en vermogensplanningadvies. ### 1.8 Betaalmiddelen * **Chartaal geld:** Fysiek geld (biljetten en munten). In de eurozone is dit wettelijk verplicht tot een bedrag van drie duizend euro voor contante betalingen. * **Giraal geld:** Geld op bankrekeningen, vertegenwoordigd door vorderingen op banken. * **CBDC (Central Bank Digital Currency):** Een digitale vorm van geld uitgegeven door de centrale bank, momenteel in studie. * **Niet-wettelijk erkende betaalmiddelen:** Goud, Bitcoin en andere cryptocurrencies. ### 1.9 Belangrijke begrippen bij betalingen * **IBAN:** International Bank Account Number. * **BIC:** Bank Identification Code. * **SEPA (Single Euro Payments Area):** Zorgt ervoor dat betalingen binnen de eurozone uniform kunnen gebeuren. * **Valutadatum:** De datum waarop rente wordt berekend. ### 1.10 Bitcoin en Blockchain * **Hashing:** Het omzetten van gegevens naar een unieke, vaste waarde. * **DLT (Distributed Ledger Technology):** Een gedeelde, gesynchroniseerde database over meerdere computers. * **Blockchain:** Een gedistribueerd boekhoudkundig systeem. * **Mining:** Het proces van het vinden van de juiste hash-code, beloond met Bitcoins. * **Satoshi Nakamoto:** De pseudonieme oprichter van Bitcoin. * **Stablecoins:** Cryptocurrencies waarvan de waarde gekoppeld is aan een stabiele waarde (bv. een fiatvaluta). ### 1.11 Klassieke financieringsproducten bank #### 1.11.1 Sparen * **Zichtrekening:** Direct beschikbaar geld, zonder rente. * **Spaarrekening:** * **Gereglementeerd:** Profiteert van een vrijstelling van roerende voorheffing op rente tot een bepaald bedrag per persoon per jaar. Bestaat uit rente en getrouwheidspremie (verworven op geld dat 12 maanden op de rekening stond). * **Niet-gereglementeerd:** Bank bepaalt vrij de voorwaarden, zonder fiscale voordelen. * **Kasbon / Termijnrekening:** Geld vastzetten voor een bepaalde periode tegen een vaste rente. * **Kapitalisatiebon:** Rente die ook rente opbrengt. * **Sparen bij de overheid:** Staatsbonnen, uitgegeven door de federale overheid. #### 1.11.2 Bankkredieten aan privédoeleinden * **Geoorloofde debetstand (Kaskrediet):** Een afspraak waarbij men tijdelijk rood mag staan op de rekening tot een bepaald maximum. De kosten bestaan uit intresten en eventueel een provisie. * **Lening op afbetaling (LOA):** Een middellange termijn financieringsvorm waarbij maandelijks een vast bedrag wordt terugbetaald. Het Jaarlijkse KostenPercentage (JKP) geeft een uniforme weergave van de totale kostprijs. * **Hypothecair krediet:** Een langetermijnfinanciering, meestal voor onroerend goed. * **Aflossingssystemen:** Annuïteitensysteem (gelijkblijvende betaling) en degressief systeem (vaste kapitaalaflossingen, dalende betalingen). * **Renteherzieningen:** Variabele rentevoeten die periodiek kunnen wijzigen. * **Vervroegde terugbetaling:** Kan leiden tot een wederbeleggingsvergoeding, wettelijk beperkt. * **Waarborgen:** Hypotheken of hypothecaire mandaten om het risico voor de bank te verkleinen. Een hypotheek geeft de bank voorrang bij verkoop van het onroerend goed. ### 1.12 Bankkredieten aan ondernemingen * **Korte termijn (KT):** Kaskrediet, straight loan, factoring. * **Middellange termijn (MLT):** LOA, leasing, renting. * **Lange termijn (LT):** Investeringskrediet, bankgaranties, L/C. #### 1.12.1 Kaskrediet (KT) Vergelijkbaar met privédoeleinden, een geoorloofde debetstand voor flexibele opname binnen een grens. Kosten zijn intresten op het opgenomen bedrag en eventueel een provisie. #### 1.12.2 Straight loan (KT) Een vast bedrag voor een vaste periode (dag tot 365 dagen) tegen een vaste rentevoet, vaak gekoppeld aan EURIBOR. #### 1.12.3 Factoring (KT) Een factoringmaatschappij beheert debiteuren en kan voorschotten verstrekken op uitstaande facturen, wat een financieringsbron kan zijn. #### 1.12.4 LOA (MLT) Lening op afbetaling voor middellange termijn, met maandelijkse aflossingen. Het JKP is de uniforme kostprijsindicator. #### 1.12.5 Leasing / Renting (MLT) * **Leasing:** De bank blijft juridisch eigenaar, de klant is economisch eigenaar. Periodieke betalingen dekken financiering en er is een aankoopoptie (max. 15%). * **Renting:** Aankoopoptie minimaal 16%. Operationele leasing/renting omvat ook extra diensten. #### 1.12.6 Investeringskrediet (LT) Langetermijnkrediet voor investeringen, met een looptijd die overeenkomt met de afschrijvingsduur van het gefinancierde object. #### 1.12.7 Bankgaranties (LT) Bescherming voor klanten bij de aankoop van nog te bouwen woningen of appartementen (Wet van Breyne). ### 1.13 Aandelen * **Definitie:** Een financieel actief dat een deel van het eigendom van een bedrijf vertegenwoordigt. * **Voordelen:** Recht op de "rest" bij stopzetting, stemrecht op algemene vergaderingen, recht op winstuitkering (dividend). * **Ontstaan:** Bij oprichting van een bedrijf of bij kapitaalsverhoging. * **Verwatering:** Bij uitgifte van nieuwe aandelen kan het belang van bestaande aandeelhouders verminderen. * **Verhandelen:** Aandelen kunnen op de beurs (beursgenoteerde) of buiten de beurs (niet-beursgenoteerde) worden verhandeld. * **Beursnotering:** Een bedrijf kan een beursnotering aanvragen, wat verplichtingen inzake transparantie met zich meebrengt. Een IPO (Initial Public Offering) is de eerste keer dat aandelen op de beurs komen. * **Beursprijs:** Bepaald door vraag en aanbod op de markt, niet door de onderneming zelf. * **Kernbegrippen:** Aandeel, dividend, kapitaalsverhoging, verwatering, IPO, private equity. ### 1.14 Obligaties * **Definitie:** Een schuldinstrument waarbij de koper geld uitleent aan een overheid, bedrijf of instelling in ruil voor periodieke rentebetalingen (coupon) en terugbetaling van de nominale waarde op de vervaldag. * **Markten:** Primaire obligatiemarkt (nieuwe obligaties) en secundaire obligatiemarkt (bestaande obligaties). * **Functie:** Voor de uitgever om kapitaal op te halen zonder eigendom af te staan; voor de belegger om een vast inkomen en meer zekerheid te verwerven dan met aandelen. * **Basiskenmerken:** Nominale waarde, couponrente, looptijd en vervaldag. * **Risico's:** Debiteurenrisico (uitgever betaalt niet) en renterisico (koers daalt bij stijgende marktrente). * **Relatie prijs-rente:** Als de rente stijgt, daalt de obligatieprijs, en omgekeerd. * **Rating:** Kredietbeoordeling door bureaus zoals Moody's, S&P, Fitch, die het debiteurenrisico aangeeft. * **Soorten:** Zero-coupon obligaties (geen jaarlijkse rente), bevoorrechte/achtergestelde obligaties, vast/variabele rentevoet, geïndexeerde obligaties, eeuwigdurende obligaties, converteerbare obligaties. ### 1.15 Fondsen & Trackers * **Instellingen voor Collectief Beleggen (ICB):** Meerdere beleggers brengen geld samen in een gemeenschappelijke pot, professioneel beheerd volgens een beleggingsstrategie. * **Voordelen:** Spreiding (diversificatie), beperking van risico, professioneel beheer, toegang tot markten. * **Duurzaamheid:** Beleggen volgens SDG's (Sustainable Development Goals) en ESG-criteria (Environmental, Social, Governance). * **UCITS:** Uniforme regels voor beleggingsfondsen in de EU. * **KID (Key Information Document):** Document met essentiële informatie over risico's, kosten en prestaties. #### 1.15.1 BEVEK (Beleggingsfonds met Veranderlijk Kapitaal) * Deelbewijzen worden gekocht en verkocht via een financiële instelling. * Kapitaal verandert door in- en uitstappende beleggers. * Types: Obligatiefondsen, aandelenfondsen, gemengde fondsen, dakfondsen. * Beheer: Actief (probeert index te verslaan) versus passief (volgt een index). #### 1.15.2 BEVAK (Beleggingsvennootschap met Vast Kapitaal) * Kapitaal ligt vast na oprichting, vaak gebruikt voor minder liquide activa zoals vastgoed. * Deelbewijzen worden verhandeld via de beurs. * **GVV (Gereglementeerde VastgoedVennootschappen):** Specifiek type BEVAK gericht op vastgoed met beperkte schuldgraad en verplichte dividenduitkering. #### 1.15.3 ETF's (Exchange Traded Funds) * Beursgenoteerde fondsen ("trackers") die een index volgen. * Handel via de beurs, met market makers die voor liquiditeit zorgen. * Kenmerkend zijn de lage beheerskosten door het passieve beheer. * **Hangmatbeleggingen:** Langetermijnbeleggingen met weinig opvolging, vaak gebaseerd op ETF's die marktwaarde gewogen indexen volgen. ### 1.16 De beurs * Een marktplaats voor financiële activa zoals aandelen, obligaties en ETF's, georganiseerd door private bedrijven. * **Organisatie:** Ordergedreven (bv. Euronext) of prijsgedreven (bv. Nasdaq). * **Broker:** Een tussenpersoon die beleggers toegang geeft tot de beurs en orders doorgeeft. * **Beursorders:** Marktorder, limietorder, stop order, stop limit order. Dit studiemateriaal biedt een gedetailleerd overzicht van de financieringswereld voor zowel bedrijven als particulieren, met een focus op de mechanismen, producten en risico's. --- # Bankproducten en -diensten Dit document biedt een uitgebreid overzicht van bankproducten en -diensten, met een focus op de kernactiviteiten van banken, diverse financiële producten en de bijbehorende risico's. ## 2 Bankproducten en -diensten ### 2.1 De rol van banken in de financiële wereld Banken spelen een cruciale rol in het financiële ecosysteem door middel van **intermediatie**. Dit houdt in dat ze optreden als tussenpersoon tussen partijen die geld over hebben (spaarders) en partijen die geld nodig hebben (leners). Het basis verdienmodel van een bank is dan ook de **intermediatiemarge**, het verschil tussen de rente die zij ontvangen op leningen en de rente die zij uitbetalen aan spaarders. In de praktijk is dit verschil vaak relatief klein. Banken transformeren ook de looptijd van financiering. Spaargeld is vaak kortlopend beschikbaar, terwijl leningen, zoals hypotheken, langlopend zijn. Deze **transformatie** van korte naar lange termijn is een kernfunctie van banken. Naast intermediatie verzorgen banken ook het **betalingsverkeer**. Dit is een andere belangrijke winstbron, vaak gegenereerd door commissies op diensten zoals beleggingsadvies, successieplanning en het aanbieden van verzekeringen. ### 2.2 Risico's voor banken Banken worden geconfronteerd met verschillende risico's: * **Debiteurenrisico**: Het risico dat een kredietnemer zijn betalingsverplichtingen niet nakomt. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren bij economische neergang of onverwachte gebeurtenissen zoals een pandemie. * **Liquiditeitsrisico**: Het risico dat een bank niet aan haar terugbetalingsverplichtingen kan voldoen aan haar financiers, bijvoorbeeld wanneer veel spaarders tegelijk hun geld opvragen (een "run on the bank"). Een gezonde balans voor een bank betekent dat de instroom van middelen (funding) gelijk is aan de uitstroom (kredieten). * **Renterisico**: Wijzigingen in de rente kunnen het verdienmodel van de bank onder druk zetten. De rente wordt bepaald door de vraag en aanbod op de markt, waarbij kortetermijnrente wordt beïnvloed door de centrale bank. ### 2.3 Het betalingsverkeer Er zijn diverse manieren om betalingen te verrichten: * **Chartaal geld**: Fysiek geld zoals biljetten en munten. In de eurozone is er een wettelijke beperking voor contante betalingen van meer dan drie duizend euro om witwassen en terrorismefinanciering tegen te gaan. * **Giraal geld**: Geld dat van de ene bankrekening naar de andere wordt verplaatst. Dit geld ontstaat door de kredietverlening door banken. * **Digitale valuta**: Toekomstige mogelijkheden zoals Central Bank Digital Currency (CBDC) en cryptocurrencies zoals Bitcoin worden verkend. **Opdracht tot betalen** kan via verschillende instrumenten verlopen: * **Overschrijvingen**: Geld van de ene rekening naar de andere. * **Debetkaart**: Geld wordt direct van de rekening afgeschreven. * **Creditkaart**: Een lening op korte termijn waarbij het geld pas later van de rekening wordt afgeschreven. * **Prepaid kaart**: Eerst geld op de kaart zetten, daarna kan ermee betaald worden. * **Apps**: Mobiele betaaloplossingen. Belangrijke begrippen in het betalingsverkeer zijn onder meer **IBAN** (International Bank Account Number) en **BIC** (Bank Identification Code). **SEPA** (Single Euro Payments Area) zorgt voor een geharmoniseerde eurozone voor betalingen. **Valutadatum** is de datum waarop rente wordt berekend, wat kan verschillen van de datum van de daadwerkelijke transactie. ### 2.4 Bancaire producten #### 2.4.1 Spaarrekeningen * **Zichtrekening**: Geen specifieke rentevoet, geld is direct beschikbaar. * **Spaarrekening**: * **Gereglementeerde spaarrekening**: Kenmerkt zich door een rente en een getrouwheidspremie. Er is een vrijstelling van roerende voorheffing op de rente tot een bepaald bedrag per persoon per jaar. * **Niet-gereglementeerde spaarrekening**: De bank bepaalt de voorwaarden en er is geen vrijstelling van roerende voorheffing. * **Kasbon/Termijnrekening**: Geld wordt voor een bepaalde periode vastgezet, vaak met een hogere rente dan op een spaarrekening. * **Kapitalisatiebon**: Rente brengt ook rente op. #### 2.4.2 Bankkredieten voor privédoeleinden * **Geoorloofde debetstand (Kaskrediet)**: Een afspraak met de bank om tot een bepaald maximum negatief te mogen staan op de zichtrekening. Dit dient als korte-termijnfinanciering of noodbuffer. Er zijn kosten verbonden aan zowel het opgenomen bedrag als de provisie voor het beschikbaar houden van het krediet. * **Lening op Afbetaling (LOA)**: Een middellange-termijnfinanciering waarbij maandelijks een vast bedrag wordt terugbetaald. Het **Jaarlijks KostenPercentage (JKP)** is een gestandaardiseerde manier om de totale kostprijs van een krediet te vermelden. * **Hypothecair Krediet**: Een langetermijnfinanciering, vaak gebruikt voor de aankoop van onroerend goed. * **Aflossingssystemen**: Annuïteitensysteem (constante maandelijkse betaling) en degressief systeem (vaste kapitaalaflossing, dalende rente). * **Renteherzieningen**: Bepalen hoe vaak de rente kan wijzigen (bv. jaarlijks, of na 10 jaar en daarna elke 5 jaar). * **Accordeonlening**: Bij renteherzieningen verandert de looptijd in plaats van de maandelijkse betaling. * **Vervroegd terugbetalen**: Kan leiden tot een wederbeleggingsvergoeding, wettelijk beperkt. * **Waarborgen**: * **Hypotheek**: Geeft de bank voorrang op een onroerend goed bij verkoop. Wordt geregistreerd bij het kantoor rechtszekerheid. De **quotiteit** (geleend bedrag / waarde woning) is belangrijk voor het bankrisico. * **Hypothecair mandaat**: Een goedkopere waarborg waarbij de kredietnemer de bank volmacht geeft om later een hypotheek te vestigen indien nodig. #### 2.4.3 Bankkredieten aan ondernemingen Ondernemingen kunnen financiering krijgen op korte (KT), middellange (MLT) en lange termijn (LT): * **Korte termijn (KT)**: * **Kaskrediet**: Vergelijkbaar met privédoeleinden, flexibel opname binnen de limiet. * **Straight loan / Vast voorschot**: Een vast bedrag voor een vaste periode tegen een afgesproken rentevoet, vaak gekoppeld aan de EURIBOR. * **Factoring**: Een factormaatschappij beheert debiteuren en kan voorschotten verstrekken op uitstaande facturen, wat dient als financiering. * **Middellange termijn (MLT)**: * **Lening op Afbetaling (LOA)**: Maandelijks af te betalen lening. * **Leasing / Renting**: De bank blijft juridisch eigenaar van het goed. Bij leasing is er een aankoopoptie (max. 15%), bij renting is deze optie hoger (min. 16%). Bij operationele leasing/renting zijn extra diensten inbegrepen. * **Lange termijn (LT)**: * **Investeringskrediet**: Voor langetermijninvesteringen, met een maximale looptijd gelijk aan de afschrijvingsduur van het gefinancierde object. * **Bankgaranties**: Bescherming voor klanten, bijvoorbeeld bij de aankoop van nog te bouwen woningen (Wet van Breyne). ### 2.5 Andere financieringsvormen * **Crowdlending**: Lenen via een platform waar veel particulieren geld uitlenen. * **Obligaties**: Schuldinstrumenten uitgegeven door overheden, bedrijven of instellingen. * **3F-leningen**: Leningen via familie, friends en fans. ### 2.6 Fondsen en trackers * **Instellingen voor Collectief Beleggen (ICB)**: Bundelen geld van meerdere beleggers om te beleggen volgens een strategie. Voordelen zijn spreiding, professioneel beheer en toegang tot markten. * **Duurzaam beleggen**: Fondsen houden rekening met **SDG's** (Sustainable Development Goals), **ESG** (Environmental, Social, Governance) factoren. * **UCITS**: Europese richtlijn voor beleggingsfondsen met uniforme regels. * **Key Information Document (KID)**: Verplicht document met essentiële informatie over het fonds (risico, kosten, performance). * **BEVEK (Beleggingsvennootschap met Veranderlijk Kapitaal)**: Een beleggingsfonds bij een bank, waar deelbewijzen creëren en vernietigen. * **BEVAK (Beleggingsvennootschap met Vast Kapitaal)**: Kapitaal ligt vast na oprichting, vaak gebruikt voor minder liquide activa zoals vastgoed (GVV - Gereglementeerde VastgoedVennootschappen). * **ETF's (Exchange Traded Funds)**: Beursgenoteerde fondsen die vaak passief een index volgen (trackers). Kenmerken zijn lage beheerskosten en verhandelbaarheid op de beurs. ### 2.7 Hangmatbeleggen Dit is een beleggingsstrategie waarbij éénmalig of periodiek wordt belegd, met weinig opvolging en een langetermijnvisie. Componenten van een hangmatportefeuille kunnen aandelen, obligaties en eventueel beperkt edelmetalen omvatten. **Dollar Cost Averaging (DCA)** is een strategie waarbij met regelmatige tussenpozen gelijke sommen worden belegd. ### 2.8 Beurstaks en fiscaliteit * **Beurstaks**: Variabele taks op beursverrichtingen. * **Roerende voorheffing (RV)**: Op dividenden en intresten. * **Reynders-taks**: Belasting op meerwaarden uit bepaalde obligaties. ### 2.9 De beurs De beurs is een marktplaats voor financiële activa zoals aandelen, obligaties en ETF's. Beurzen kunnen **ordergedreven** (bv. Euronext) of **prijsgedreven** (bv. NASDAQ) zijn. Handelen gebeurt via een **broker**. **Soorten beursorders**: * **Marktorder**: Wordt onmiddellijk uitgevoerd tegen de best beschikbare prijs. * **Limietorder**: Wordt alleen uitgevoerd als de gevraagde prijs wordt bereikt. * **Stop order**: Wordt een marktorder zodra een triggerprijs wordt bereikt. * **Stop limiet order**: Wordt een limietorder zodra een triggerprijs wordt bereikt. --- # Aandelen en obligaties als beleggingsvormen Dit onderwerp introduceert aandelen en obligaties als beleggingsvormen, met aandacht voor hun kenmerken, de markten waarop ze verhandeld worden, waarderingsmethoden en bijbehorende risico's. ### 3.1 Wat zijn aandelen? Aandelen vertegenwoordigen een eigendomsrecht in een onderneming. De houder van een aandeel wordt mede-eigenaar van het bedrijf. #### 3.1.1 Kenmerken van aandelen * **Eigendomsbewijs:** Een aandeel is een bewijs van mede-eigendom in een onderneming. * **Recht op de "rest" bij stopzetting:** Bij vrijwillige vereffening of faillissement worden eerst alle schulden betaald. De resterende bezittingen minus schulden worden verdeeld onder de aandeelhouders naar rato van hun aandelenbezit. * **Stemrecht:** Aandeelhouders hebben stemrecht op de algemene vergadering, waarbij ze kunnen meebeslissen over zaken als de winstuitkering (dividend). * **Winstuitkering (dividend):** Een onderneming kan (een deel van) haar winst uitkeren aan aandeelhouders. * **Winst in onderneming houden:** Winst kan ook in het bedrijf worden gehouden om te investeren, wat de groei kan bevorderen en de toekomstige aandelenwaarde kan verhogen. #### 3.1.2 Ontstaan van aandelen Aandelen ontstaan op twee manieren: * **Bij oprichting van een bedrijf:** Het startkapitaal wordt ingebracht via de uitgifte van aandelen. * **Bij kapitaalsverhoging:** Een onderneming kan nieuwe aandelen uitgeven om extra geld op te halen voor nieuwe projecten. Dit kan leiden tot "verwatering" van de belangen van bestaande aandeelhouders (minder stemrecht en winst per aandeel). Bestaande aandeelhouders krijgen vaak een voorkooprecht op nieuwe aandelen. #### 3.1.3 Aandelen kopen en verkopen * **Geen recht op terugbetaling:** Zolang een bedrijf bestaat, hebben aandeelhouders geen recht om hun geld terug te eisen bij het bedrijf. Om van aandelen af te komen, moet een koper worden gevonden. * **Beursgenoteerde aandelen:** Deze worden verhandeld op een beurs, wat zorgt voor een vlotte en liquide handel. De prijs wordt bepaald door vraag en aanbod. * **Niet-beursgenoteerde aandelen (private equity):** Deze worden buiten de beurs verhandeld en zijn moeilijker te verkopen. #### 3.1.4 Hoe komt een aandeel op de beurs? * **Beursnotering aanvragen:** Een onderneming kan een beursnotering aanvragen, wat gepaard gaat met verplichtingen zoals transparantie en bekendmaking van transacties door leidinggevenden. * **IPO (Initial Public Offering):** Dit is de eerste keer dat aandelen van een onderneming op de beurs worden verhandeld, meestal om kapitaal op te halen. * **Notering op meerdere beurzen:** Een onderneming kan op verschillende beurzen genoteerd zijn. #### 3.1.5 Beurskoers en bedrijf * De beurskoers wordt bepaald door beleggers (kopers en verkopers), niet door de onderneming zelf. * De beurskoers zegt niet rechtstreeks iets over de winst van de onderneming. Als de koers stijgt, worden de aandeelhouders rijker, niet het bedrijf direct. #### 3.1.6 Waarom op de beurs gaan? * **Liquiditeit voor bestaande aandeelhouders:** Gemakkelijker aandelen verkopen. * **Meer naamsbekendheid.** * **Kapitaal ophalen:** Bij nieuwe aandelenuitgiftes is een hoge koers gunstig, omdat er minder nieuwe aandelen nodig zijn en de verwatering van bestaande aandeelhouders beperkt blijft. #### 3.1.7 Kernbegrippen aandelen * **Aandeel:** Eigendomsrecht in een onderneming. * **Dividend:** Winstuitkering aan aandeelhouders. * **Kapitaalsverhoging:** Uitgifte van nieuwe aandelen om geld op te halen. * **Verwatering:** Vermindering van winst- en stemrecht voor bestaande aandeelhouders door uitgifte van nieuwe aandelen. * **IPO:** Eerste beursnotering. * **Private equity:** Handel in niet-beursgenoteerde aandelen. ### 3.2 Waardering van aandelen (fundamentele analyse) De waardering van aandelen gebeurt aan de hand van verschillende ratio's die inzicht geven in het sentiment rond een aandeel. * **Koerswinstverhouding (K/W of Price Earnings Ratio):** Geeft aan hoeveel de markt bereid is te betalen voor één euro winst per aandeel. Een hoge K/W kan duiden op groeiverwachtingen. $$ K/W = \frac{\text{Koers per aandeel}}{\text{Winst per aandeel (EPS)}} $$ * **Koers-boekwaarde (K/B of Price/Book Value):** Vergelijkt de beurskoers met de boekhoudkundige waarde (eigen vermogen) per aandeel. Een hoge K/B kan eveneens wijzen op optimisme over de toekomstige groei. $$ K/B = \frac{\text{Koers per aandeel}}{\text{Boekwaarde per aandeel}} $$ * **Dividendrendement:** Het dividend gedeeld door de koers van het aandeel. Een hoog dividendrendement kan soms wijzen op een lage koers, wat een teken kan zijn van een waardeaandeel. $$ \text{Dividendrendement} = \frac{\text{Dividend per aandeel}}{\text{Koers per aandeel}} $$ * **Groeiaandelen:** Hoge K/W, hoge K/B, laag dividendrendement. * **Waardeaandelen:** Lage K/W, lage K/B, hoog dividendrendement. * **Financiële hefboom:** Geeft aan in hoeverre een bedrijf schulden gebruikt om te investeren. Een hoge financiële hefboom verhoogt zowel potentieel rendement als risico. $$ \text{Financiële hefboom} = \frac{\text{Totale activa}}{\text{Eigen vermogen (EV)}} $$ ### 3.3 Wat zijn obligaties? Obligaties zijn schuldinstrumenten. Door een obligatie te kopen, leent u geld uit aan de uitgever (overheid, bedrijf, instelling) in ruil voor een belofte van periodieke rentebetalingen (coupon) en terugbetaling van het geleende bedrag op de vervaldag. U wordt geen mede-eigenaar zoals bij aandelen. #### 3.3.1 Markten voor obligaties * **Primaire obligatiemarkt:** Hier worden nieuwe obligaties verhandeld. * **Secundaire obligatiemarkt:** Hier worden bestaande obligaties tussen beleggers verhandeld. #### 3.3.2 Vrager en aanbieders * **Aanbieders (uitgevers):** Ondernemingen, overheden, instellingen. Zij nemen de verplichtingen op zich. * **Vragers (kopers):** Beleggers. #### 3.3.3 Functie van obligaties * **Voor de uitgever:** Een manier om kapitaal op te halen zonder eigendom af te staan, bijvoorbeeld om begrotingstekorten te financieren of investeringen te doen. * **Voor de belegger:** Zorgen voor een vaster inkomen (rente), bieden doorgaans meer zekerheid dan aandelen en kennen meestal minder koersschommelingen. #### 3.3.4 Basiskenmerken obligatie * **Nominale waarde:** Het bedrag dat wordt uitgeleend en op de vervaldag wordt terugbetaald. * **Coupon (rente):** De jaarlijkse interest, meestal uitgedrukt als een percentage van de nominale waarde. * **Looptijd en vervaldag:** De periode tussen uitgifte en terugbetaling (looptijd), en de specifieke datum waarop het kapitaal wordt terugbetaald (vervaldag). #### 3.3.5 Risico's van obligaties * **Debiteurenrisico (uitgeversrisico):** Het risico dat de uitgever de rente niet betaalt of het geleende kapitaal niet terugbetaalt, bijvoorbeeld bij faillissement. Obligatiehouders hebben wel voorrang op aandeelhouders bij een faillissement. * **Renterisico:** Wanneer de marktrente stijgt, wordt de coupon van bestaande obligaties minder aantrekkelijk, wat de koers van die obligaties doet dalen. * **Inflatierisico:** Als de inflatie hoger is dan de couponrente, daalt de koopkracht van de ontvangen rente. #### 3.3.6 Relatie tussen obligatieprijs en rente * **Rente stijgt => obligatieprijs daalt.** * **Rente daalt => obligatieprijs stijgt.** #### 3.3.7 Rating Kredietbeoordelingsbureaus (zoals Moody's, S&P, Fitch) beoordelen het debiteurenrisico van uitgevers. Een hogere rating duidt op een lager risico en dus op een lagere rente. Topkwaliteit wordt aangeduid met AAA. #### 3.3.8 Zero-coupon obligaties Obligaties zonder jaarlijkse rentebetalingen. Ze worden goedkoper aangeschaft dan hun nominale waarde en de winst wordt behaald bij terugbetaling op de vervaldag. #### 3.3.9 Analyseren van obligaties Bij het analyseren van obligaties zijn diverse factoren belangrijk: * **Munt:** Het risico dat de munt waarin de kasstromen betaald worden, daalt ten opzichte van de eigen munt van de belegger. * **Coupon:** De periodieke rentebetaling, uitgedrukt als een percentage van de nominale waarde. * **Vervaldag:** De datum van terugbetaling. * **Prijs:** De prijs die tot stand komt door vraag en aanbod. Deze kan gelijk zijn aan (a pari), hoger zijn dan (boven pari) of lager zijn dan (beneden pari) de nominale waarde. * **Rendement:** Hoe meer een belegger betaalt voor de kasstromen, hoe lager het rendement. #### 3.3.10 Soorten obligaties * **Emittent:** Overheid (bv. staatsbon, OLO) of bedrijf (corporate). * **Bevoorrechte (senior) obligaties:** Hebben vaak voorrang of zekerheden, met een lager risico en lagere rente. * **Achtergestelde obligaties:** Hebben een lagere rang bij faillissement, met een hoger risico en hogere rente. * **Vergoeding:** Vast rentevoet, variabele rentevoet, nulcoupon, geïndexeerde obligaties (bv. inflatie-geïndexeerd). * **Vervaldag:** Obligaties met een call-optie (uitgever kan vervroegd terugbetalen) of put-optie (houder kan vervroegd terugbetalen). Eeuwigdurende obligaties (perpetuele obligaties) hebben geen vervaldag. * **Hybride vormen:** Obligaties met kenmerken van aandelen, zoals converteerbare obligaties. * **Gestructureerde obligaties:** Combinaties van obligaties met andere beleggingsvormen, vaak met derivaten. ### 3.4 Fondsen en trackers Instellingen voor Collectief Beleggen (ICB) bundelen geld van veel beleggers om volgens een strategie te beleggen. #### 3.4.1 Voordelen van ICB's * **Spreiding (diversificatie):** Beleggen in veel verschillende activa, wat het risico beperkt. * **Professioneel beheer:** Fondsbeheerders nemen beleggingsbeslissingen. * **Toegang tot markten:** Maakt markten toegankelijk die voor kleine beleggers moeilijk bereikbaar zijn. * **Duurzaamheid:** Fondsen kunnen focussen op Sustainable Development Goals (SDG's) of ESG-criteria (Environmental, Social, Governance). #### 3.4.2 BEVEK (Beleggingsfonds met veranderlijk kapitaal) * Kapitaal verandert door instappende en uitstappende beleggers. * Deelbewijzen worden gekocht en verkocht via financiële instellingen (niet op de beurs). * Inventariswaarde bepaalt de prijs, plus eventuele instap-/uitstapkosten. * **Actief beheer:** Fondsbeheerder probeert de markt of een index te verslaan. * **Passief beheer:** Volgt een index, met lagere beheerskosten. #### 3.4.3 BEVAK (Beleggingsvennootschap met vast kapitaal) * Kapitaal ligt vast na oprichting. * Geschikt voor minder liquide beleggingen zoals vastgoed. * Deelbewijzen worden via de beurs verhandeld. * **GVV (Gereglementeerde VastgoedVennootschappen):** Een type BEVAK dat investeert in vastgoed, met beperkte schuldgraad en verplichte dividenduitkering. #### 3.4.4 ETF's (Exchange Traded Funds) * Beursgenoteerde fondsen (trackers). * Deelbewijzen worden op de beurs verhandeld. * Volgen meestal passief een index, met lage beheerskosten. * **Accumulerend:** Herbelegt dividenden (kapitaliserend). * **Distributie:** Keert dividenden uit (belastbaar). * **Fysiek vs. Synthetisch:** Fysiek wordt over het algemeen als beter beschouwd. #### 3.4.5 Hangmatbeleggingen Een beleggingsstrategie waarbij men eenmalig of periodiek belegt met weinig opvolging en een lange horizon. Kenmerken: * **Dollar Cost Averaging (DCA):** Gelijkmatige investeringen met regelmatige tussenpozen, ongeacht de prijs. * **Optimale portefeuille:** Eenvoud, maximale spreiding (bv. via wereldwijd gewogen index-ETF's) en lage kosten. * **Componenten:** Aandelen en obligaties zijn essentieel. Edelmetalen eventueel, maar grondstoffen en alternatieve beleggingen (zoals crypto) zijn doorgaans niet geschikt voor een klassieke hangmatportefeuille. ### 3.5 De beurs De beurs is een markt waar financiële activa zoals aandelen, obligaties en ETF's worden verhandeld, georganiseerd door private bedrijven. #### 3.5.1 Organisatie van beurzen * **Ordergedreven:** Transacties worden verwerkt via een orderboek (bv. Euronext). * **Prijsgedreven:** Transacties gebeuren via market makers (bv. NASDAQ). #### 3.5.2 Handelen via een broker Brokers geven beleggers toegang tot diverse beurzen en geven orders door aan beursorganisatoren, waarvoor zij een vergoeding vragen. #### 3.5.3 Soorten beursorders * **Marktorder:** Wordt direct uitgevoerd tegen de best beschikbare prijs. * **Limietorder:** Wordt alleen uitgevoerd als de ingestelde limietprijs wordt bereikt of overschreden. * **Stop order:** Wordt pas een marktorder als de ingestelde 'stop' (triggerprijs) wordt geraakt. * **Stop limit order:** Wordt pas een limietorder als de ingestelde 'stop' wordt geraakt. ### 3.6 Aandelen versus Obligaties: een vergelijking | Kenmerk | Aandelen | Obligaties | | :------------------ | :------------------------------------------ | :---------------------------------------------- | | **Rol belegger** | Mede-eigenaar | Schuldeiser | | **Potentieel rendement** | Hoog (door koersstijging en dividend) | Lager, maar stabieler (via couponrente) | | **Risico** | Hoog (koersvolatiliteit, faillissement) | Lager (debiteuren-, rente-, inflatierisico) | | **Recht op winst** | Deel van de winst (dividend) | Vaste rentebetalingen (coupon) | | **Terugbetaling** | Geen recht op terugbetaling tijdens bestaan | Terugbetaling van nominale waarde op vervaldag | | **Volatiliteit** | Hoog | Lager | | **Prioriteit bij faillissement** | Laatste (na schuldeisers) | Vroeger (voor aandeelhouders) | | **Invloed op bedrijf** | Stemrecht op algemene vergadering | Geen directe invloed op bedrijfsvoering | | **Doel** | Groei, participatie in succes bedrijf | Inkomsten genereren, kapitaalbehoud | > **Tip:** De keuze tussen aandelen en obligaties hangt sterk af van de risicotolerantie, beleggingshorizon en financiële doelstellingen van de belegger. Een gediversifieerde portefeuille bevat vaak een combinatie van beide. --- # Beleggingsfondsen en trackers Dit onderdeel behandelt beleggingsfondsen en trackers, als collectieve beleggingsproducten die diversificatie en professioneel beheer bieden aan beleggers. ## 4 Beleggingsfondsen en trackers Instellingen voor Collectief Beleggen (ICB's) omvatten beleggingsfondsen, waarbij veel beleggers geld samenbrengen voor een gemeenschappelijke beleggingsstrategie. De voordelen van ICB's zijn onder andere spreiding (diversificatie) wat het risico beperkt, professioneel beheer door een fondsbeheerder die beleggingsbeslissingen neemt, en toegang tot markten die voor individuele beleggers moeilijk bereikbaar zijn. Duurzame beleggingen, gericht op de Sustainable Development Goals (SDG's) en ESG-factoren (Environmental, Social, Governance), winnen aan belang. Een beleggingsfonds met veranderlijk kapitaal waarbij het fonds actief beheerd wordt, waarbij de fondsbeheerder zelf beleggingen kiest en probeert een markt of referentie-index te verslaan, wordt een actieve BEVEK (Beleggingsvennootschap met Veranderlijk Kapitaal) genoemd. Een passieve BEVEK volgt daarentegen een index en heeft doorgaans lagere beheerskosten. Een BEVAK (Beleggingsvennootschap met Vast Kapitaal) heeft een vast kapitaal na oprichting, vaak omdat de onderliggende beleggingen (zoals vastgoed) minder liquide zijn. De deelbewijzen van een BEVAK worden via de beurs verhandeld. Gereglementeerde VastgoedVennootschappen (GVV's) zijn een specifieke vorm van BEVAK in België met beperkingen op schulden en een verplichte dividenduitkering. ETF's (Exchange Traded Funds), ook wel trackers genoemd, zijn beursgenoteerde fondsen waarvan de deelbewijzen op de beurs worden verhandeld. Ze volgen meestal een index op een passieve manier, wat resulteert in lage beheerskosten. ETF's bieden toegang tot diverse markten en thematische beleggingsstrategieën. ### 4.1 Instellingen voor collectief beleggen (ICB) #### 4.1.1 Beleggingsfondsen Beleggingsfondsen behoren tot de Instellingen voor Collectief Beleggen (ICB). Het kernidee is dat veel beleggers geld samenbrengen in een gemeenschappelijke spaarpot, die vervolgens wordt belegd volgens een specifieke strategie. **Voordelen van ICB's:** * **Spreiding (diversificatie):** Beleggen in een breed scala aan activa, wat het risico beperkt. * **Professioneel beheer:** Fondsbeheerders nemen de beleggingsbeslissingen. * **Toegang tot markten:** Bieden toegang tot markten die voor kleine beleggers anders moeilijk bereikbaar zijn. #### 4.1.2 Duurzaam beleggen (SDG & ESG) Duurzaam beleggen richt zich op de Sustainable Development Goals (SDG's) en ESG-factoren. * **SDG's (Sustainable Development Goals):** Fondsen die beleggen in bedrijven die bijdragen aan één of meerdere van de 17 duurzame ontwikkelingsdoelen, met de intentie om impact te creëren. * **ESG (Environmental, Social, Governance):** * **Environmental (Milieu):** Hoe een onderneming omgaat met milieuaspecten zoals CO₂-uitstoot, energieverbruik, afvalbeheer en biodiversiteit. * **Social (Sociaal):** Hoe een onderneming omgaat met mensen, inclusief arbeidsomstandigheden, mensenrechten, gelijkheid, diversiteit en klantenveiligheid. * **Governance (Bestuur):** Hoe een onderneming wordt bestuurd, met aandacht voor transparantie, onafhankelijk bestuur, beloning van het management en aandeelhoudersrechten. #### 4.1.3 Europese richtlijn UCITS De UCITS-richtlijn (Undertakings for Collective Investment in Transferable Securities) stelt uniforme regels op voor beleggingsfondsen binnen de EU. * **Externe bewaarder (depositary):** Controleert de kasstromen en is aansprakelijk. * **Key Information Document (KID):** Een document van drie pagina's met essentiële informatie voor beleggers, waaronder: * Risico-indicator (SRI) van 1 (laagste risico) tot 7 (hoogste risico). * Kosten en de impact hiervan op het rendement (Reduction in Yield). * Performance-scenario's. #### 4.1.4 Deelbewijzen en kosten Deelname aan een beleggingsfonds kan rechtstreeks via het fonds (typisch bij BEVEK's) of via de beurs (typisch bij ETF's). * **Rechtstreeks via het fonds:** * **Aankoop:** Inventariswaarde van het deelbewijs plus eventuele instapkosten. * **Uittrede:** Ontvangst van de inventariswaarde min eventuele uitstapkosten. * **Inventariswaarde:** Totale vermogen van het fonds gedeeld door het aantal deelbewijzen. * **Via de beurs:** Aankoop van een deelbewijs van een andere belegger, waarbij de prijs wordt bepaald door de beurskoers. Dit biedt doorgaans hogere liquiditeit. **Kosten binnen een KID:** * **Instapkosten:** Kosten bij aankoop. * **Uitstapkosten:** Kosten bij verkoop. * **Beheersvergoeding:** Jaarlijkse vergoeding voor het fondsbeheer. **Types fondsen op basis van uitkering:** * **Kapitalisatiefonds:** Ontvangen intresten, dividenden en gerealiseerde meerwaarden worden herbelegd. * **Distributiefonds:** Uitkering van intresten, dividenden en gerealiseerde meerwaarden aan de belegger (met roerende voorheffing). ### 4.2 BEVEK (Beleggingsvennootschap met Veranderlijk Kapitaal) Een BEVEK, in de volksmond vaak "beleggingsfonds bij de bank" genoemd, is een beleggingsvennootschap met veranderlijk kapitaal. Beleggers kopen deelbewijzen en het kapitaal verandert door in- en uitstappende beleggers, waarbij het fonds deelbewijzen creëert of vernietigt. * **Deelname:** Aankopen en verkopen gebeuren rechtstreeks bij een financiële instelling (niet op de beurs). * **Aankoopprijs:** Inventariswaarde plus eventuele instapkosten. * **Verkoopprijs:** Inventariswaarde min eventuele uitstapkosten. * **Beheersvergoeding:** Te betalen tijdens het bezit van de deelbewijzen. **Verschillende types BEVEK's:** * Obligatiefondsen * Aandelenfondsen * Gemengde fondsen * Dakfondsen of paraplufondsen (beleggen in andere fondsen) **Actief versus passief beheer:** * **Actief:** Fondsbeheerder kiest actief beleggingen om de markt te verslaan. * **Passief:** Volgt een index, met lagere beheerskosten. ### 4.3 BEVAK (Beleggingsvennootschap met Vast Kapitaal) Een BEVAK is een beleggingsvennootschap met vast kapitaal. Dit betekent dat het kapitaal na oprichting vastligt, wat vaak het geval is bij beleggingen in minder liquide activa zoals vastgoed. * **Deelname:** Aankoop van deelbewijzen van andere beleggers via de beurs, of deelname aan periodieke kapitaalsverhogingen. * **GVV (Gereglementeerde VastgoedVennootschappen):** Een specifieke vorm van BEVAK in België die belegt in vastgoed. Eisen zijn onder andere een beperkte schuldgraad (maximaal 65% van de activa) en een verplichte uitkering van minimaal 80% van het resultaat als dividend. ### 4.4 ETF's (Exchange Traded Funds) ETF's, ook bekend als trackers, zijn beursgenoteerde fondsen waarvan de deelbewijzen op de beurs worden verhandeld. Ze werken met market makers om liquiditeit te garanderen. * **Functie:** Volgen meestal een index op een passieve manier. * **Kosten:** Lage beheersvergoedingen vanwege het passieve beheer. * **Indexmakers:** Fondsen worden gemaakt door financiële instellingen, terwijl indices worden samengesteld door indexmakers zoals Stoxx, MSCI of FTSE. * **Voorbeelden van indexen:** * Regionale aandelenindexen: BEL20 (België), AEX (Nederland), CAC 40 (Frankrijk), XETRA DAX (Duitsland), FTSE 100 (VK), EURO STOXX 50 (Eurozone). * Wereldindexen: MSCI ACWI (All Country World Index). * Thematische indexen: Specifieke marktsegmenten zoals uranium. **Types ETF's:** * **Accumulerend:** Dividenden worden herbelegd in het fonds (kapitaliserend). * **Distributie:** Dividenden worden uitgekeerd aan de belegger. * **Fysiek versus synthetisch:** Fysieke ETF's bezitten de onderliggende activa, terwijl synthetische ETF's derivaten gebruiken. Fysieke ETF's worden over het algemeen als beter beschouwd. ### 4.5 Hangmatbeleggingen Hangmatbeleggingen zijn beleggingen die weinig opvolging vereisen, waarbij periodiek of eenmalig wordt belegd en men langdurig actief niet ingrijpt. * **Componenten van een hangmatportefeuille:** * **Aandelen:** Essentieel. * **Obligaties:** Bieden minder risico en minder correlatie met aandelen, met een lager verwacht rendement. * **Edelmetalen (goud/zilver):** Beperkte rol, lage correlatie met aandelen en obligaties, maar genereren geen inkomen. * **Grondstoffen (olie, graan):** Speculatief, genereren geen inkomen. * **Alternatieve beleggingen (crypto, whisky, kunst):** Niet geschikt voor de typische hangmatbelegger. * **ETF's die passief marktgewogen indexen volgen.** * **Dollar Cost Averaging (DCA):** Een strategie waarbij met regelmatige tussenpozen gelijke sommen geld worden belegd, ongeacht de prijs. * **Optimale hangmatportefeuille:** Gebaseerd op indexen met maximale spreiding voor eenvoud, lagere kosten en minder geneigdheid tot aanpassingen. ### 4.6 Pensioenspaarfondsen en fiscaliteit * **Beurstaks:** Variërend van 0,12% tot 1,32%, afhankelijk van de registratie en het type transactie. * **Roerende voorheffing (RV) op dividenden:** 30%. * **Reynders-taks:** Meerwaarden op obligaties van meer dan 10% worden belast aan 30%. Indien een fonds dit niet correct bepaalt, kan de volledige meerwaarde belast worden. --- # Betalingssystemen en de toekomst van geld Dit studieonderwerp verkent de evolutie van betalingssystemen, van traditionele methoden tot digitale valuta's, en hun impact op de financiële wereld. ## 5 Betalingssystemen en de toekomst van geld ### 5.1 Introductie tot betaalmiddelen Betalingssystemen omvatten diverse methoden om transacties uit te voeren. De belangrijkste onderscheidingen zijn: * **Chartaal geld:** Fysiek geld, zoals bankbiljetten en munten. In de eurozone geldt een algemene limiet van drieduizend euro voor contante betalingen. * **Giraal geld:** Geld dat elektronisch wordt overgemaakt tussen bankrekeningen. Dit vertegenwoordigt een vordering die individuen hebben op een bank. * **Digitale valuta's:** Nieuwe vormen van geld, zoals cryptocurrencies (bv. Bitcoin) en potentiële digitale valuta's uitgegeven door centrale banken (CBDC's, zoals de digitale euro). De officiële wettelijk erkende betaalmiddelen in de eurozone is de euro. De creatie van euro's gebeurt op twee manieren: * **Chartale euro's:** Dit is het monopolie van de Europese Centrale Bank (ECB), die ze creëert via aankopen van onder andere goud, vreemde deviezen en obligaties. * **Girale euro's:** Deze worden gecreëerd wanneer banken kredieten verstrekken. Niet-wettelijk erkende betaalmiddelen, zoals goud en Bitcoin, worden soms gebruikt als alternatief. #### 5.1.1 Opdracht tot betalen Een betaling kan op verschillende manieren worden geïnitieerd: * **Overschrijving:** Elektronische overdracht van geld tussen bankrekeningen. * **Debetkaart:** Geld wordt direct van de rekening afgeschreven. * **Creditkaart:** De kaarthouder krijgt een krediet voor korte termijn, waarna het geld later van de rekening wordt afgeschreven. * **Prepaidkaart:** Geld moet vooraf op de kaart worden geladen om betalingen te kunnen doen. * **Mobiele apps:** Diverse applicaties maken directe betalingen mogelijk (bv. Payconiq). Een transactie tussen een klant A en leverancier B omvat de volgende partijen: de klant, de eigen bank van de klant, de leverancier en de bank van de leverancier. De banken houden reserves aan bij de centrale bank. #### 5.1.2 Achter de schermen van betalingsverkeer De volgende partijen spelen een cruciale rol in het betalingsverkeer: * **Centrale bank (CB):** Heeft aanzienlijke macht, voert monetair beleid, en heeft als hoofdtaak het behouden van de waarde van het geld en het beheersen van de inflatie rond de twee procent. Regeringen bepalen de leden van de centrale bank en voeren budgettair beleid. Er is een muur tussen budgettair en monetair beleid. * **Bruto-vereffening:** Transacties worden individueel en direct na elkaar verwerkt, wat essentieel is voor de stabiliteit van het financiële systeem bij grote bedragen. * **Netto-vereffening:** Alleen de saldi van transacties worden verwerkt, wat efficiënter is voor kleinere bedragen. In België zijn er beperkingen op contante betalingen, met een maximum van drieduizend euro, om witwassen en terrorismefinanciering tegen te gaan. #### 5.1.3 Belangrijke begrippen * **Creditsaldo:** Een positief banksaldo; geld dat je op je rekening hebt staan. * **Debetsaldo:** Een negatief banksaldo; je staat rood en bent de bank geld verschuldigd. * **Creditrente:** De rente die je ontvangt op spaargeld. * **Debetrente:** De rente die je betaalt over een negatief saldo of krediet. * **IBAN (International Bank Account Number):** Het internationale bankrekeningnummer. * **BIC (Bank Identification Code):** De code die een bank identificeert. * **SEPA (Single Euro Payments Area):** Wetgeving die ervoor zorgt dat betalingen binnen de eurozone even eenvoudig zijn als binnen het eigen land. Het doel is concurrentie met de Amerikaanse dollar en het vergemakkelijken van handel. * **O.G.M. (Overheidsopdracht – Mededeling):** Een referentie die wordt meegegeven bij een betaling om de boekhouding van de ontvanger automatisch bij te werken. * **Doorlopende opdracht:** Een opdracht aan de bank om een vast bedrag periodiek van de rekening te halen. * **Domiciliëring:** Een bedrijf haalt periodiek een bedrag van je rekening (bv. voor abonnementen). * **SWIFT:** Het internationale netwerk waarmee banken met elkaar communiceren. * **Batopim:** Een bedrijf dat de beheerders van geldautomaten (cashpoints) bundelt. * **Valutadatum:** De datum die wordt gebruikt voor renteberekeningen, wat kan afwijken van de datum van de transactie zelf. ### 5.2 De digitale euro en Bitcoin #### 5.2.1 De digitale euro (CBDC) De digitale euro is een potentiële vorm van centralebankgeld voor particulieren. Momenteel wordt dit nog onderzocht en is de implementatie ervan trager om concurrentie met bestaande banken te vermijden. Het zou een vordering bij de centrale bank vertegenwoordigen. #### 5.2.2 Bitcoin: een peer-to-peer elektronisch kassasysteem Bitcoin is een decentrale digitale valuta die werkt via een peer-to-peer netwerk. * **Satoshi Nakamoto:** De pseudonieme oprichter van Bitcoin. * **Blockchain:** Een gedistribueerd grootboek (Distributed Ledger Technology - DLT) dat alle transacties registreert. Dit systeem is niet op één centrale plaats opgeslagen, maar verspreid over vele computers (nodes) in het netwerk. * **Hashing:** Een cryptografisch proces dat gegevens van elke grootte omzet in een unieke, korte waarde met een vaste lengte. * **Mining:** Het proces van het zoeken naar de juiste HASH-code, waarbij miners complexe berekeningen uitvoeren. De eerste miner die de juiste code vindt, wordt beloond met nieuwe Bitcoins. * **Beloning:** Miners worden beloond met Bitcoins voor hun werk. * **Halvering:** De beloning voor mining wordt ongeveer elke vier jaar gehalveerd, wat de schaarste van Bitcoin bevordert. * **Maximale hoeveelheid:** Er zullen nooit meer dan 21.000.000 Bitcoins in omloop zijn. Eén Bitcoin is onderverdeeld in 100.000.000 Satoshis. #### 5.2.3 Stablecoins Stablecoins zijn digitale valuta's waarvan de waarde stabiel is en niet significant fluctueert. Ze worden vaak uitgegeven door bedrijven en zijn meestal gekoppeld aan een stabiele onderliggende waarde, zoals fiatgeld (bv. dollars) of overheidsobligaties. ### 5.3 Betalingstechnieken en hun mechanismen #### 5.3.1 Wettelijk erkende betaalmiddelen In België is de euro het wettelijk erkende betaalmiddel. Overheden verplichten het gebruik van de euro door belastingen in euro's te heffen, en enkel de overheid kan euro's creëren. #### 5.3.2 Bitcoin als betalingssysteem Bitcoin fungeert als een betalingssysteem, hoewel de volatiliteit ervan uitdagingen met zich meebrengt voor dagelijks gebruik. #### 5.3.3 De rol van de centrale bank in geldcreatie De centrale bank speelt een cruciale rol bij de creatie van chartaal geld en beïnvloedt de creatie van giraal geld via haar monetair beleid. Het is de taak van de centrale bank om de waarde van het geld te waarborgen en inflatie te beheersen. #### 5.3.4 Technologie achter betalingen * **DLT (Distributed Ledger Technology):** Technologie die gegevens deelt, opslaat en synchroniseert over meerdere computers in een netwerk, in plaats van op één centrale plaats. * **Blockchain:** Een specifiek type DLT dat fungeert als een boekhoudkundig systeem, gebruikt door Bitcoin. #### 5.3.5 Cryptocurrencies en hun werking Bitcoin werkt via een gedecentraliseerd netwerk waar alle transacties worden gebundeld en geverifieerd via mining. De beloning voor miners is een stimulans voor het onderhoud en de beveiliging van het netwerk. --- **Tip:** Begrijpen hoe decentrale technologieën zoals blockchain werken, is essentieel voor het begrijpen van de toekomst van geld en betalingssystemen. Let goed op de specifieke termen zoals hashing, mining en DLT. **Voorbeeld:** De beperkingen op contante betalingen in België (€3.000) illustreren de inspanningen om financiële criminaliteit te bestrijden en de verschuiving naar digitale transacties te stimuleren. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Financiering | Het proces waarbij geld wordt verkregen om activiteiten te bekostigen, hetzij voor investeringen, bedrijfskapitaal, of persoonlijke uitgaven. Dit kan gebeuren via leningen, aandelenuitgiften, of andere financiële instrumenten. | | Bedrijfskapitaal | Geld dat een onderneming nodig heeft om de dagelijkse operationele kosten te dekken, zoals de aankoop van voorraad, betaling van lonen en marketinguitgaven, om de normale gang van zaken te waarborgen. | | Obligatie | Een schuldinstrument waarbij de houder geld uitleent aan een entiteit (zoals een overheid of bedrijf) in ruil voor periodieke rentebetalingen en de terugbetaling van de nominale waarde op de vervaldag. De obligatiehouder wordt geen mede-eigenaar van de entiteit. | | Aandeel | Een eigendomsbewijs dat een deel van het eigendom in een onderneming vertegenwoordigt. Aandeelhouders hebben recht op een deel van de winst (dividend) en kunnen stemrecht uitoefenen op algemene vergaderingen. | | Beurs | Een georganiseerde marktplaats waar financiële activa zoals aandelen en obligaties worden verhandeld tussen kopers en verkopers, met prijzen die worden bepaald door vraag en aanbod. | | Dividend | Een deel van de winst van een onderneming dat periodiek wordt uitgekeerd aan de aandeelhouders, in verhouding tot het aantal aandelen dat zij bezitten. | | Liquiditeit | De mate waarin een actief snel en zonder significant waardeverlies kan worden omgezet in contanten. Een hoge liquiditeit betekent dat een actief gemakkelijk verhandelbaar is. | | Rentevoet (rente) | Het percentage dat wordt berekend over een geleend bedrag of gespaard bedrag, dat dient als vergoeding voor het gebruik van geld over een bepaalde periode. | | Kaskrediet | Een afspraak met de bank die een geoorloofde debetstand op een bankrekening toestaat, waardoor een persoon of bedrijf meer kan uitgeven dan er op dat moment beschikbaar is, tot een vooraf vastgelegd maximum. Dit dient als een flexibele financieringsvorm voor de korte termijn. | | Hypotheek | Een zakelijk recht dat op een onroerend goed rust, waarbij de bank als schuldeiser voorrang krijgt op de opbrengst van dat goed bij een eventuele verkoop, ter zekerheid van een lening. | | Investeringsmaatschappij | Een onderneming die gespecialiseerd is in het investeren in andere bedrijven, vaak met het doel deze te verbeteren en later met winst te verkopen, of om langetermijnparticipaties aan te houden. | | Venture Capital | Een vorm van risicokapitaal dat wordt verstrekt aan startende of snelgroeiende bedrijven met een hoog groeipotentieel, vaak in ruil voor aandelen en strategische betrokkenheid. | | Private Equity | Investeringen in bedrijven die niet beursgenoteerd zijn. Dit omvat het kopen en verkopen van participaties in dergelijke ondernemingen, vaak met als doel verbeteringen door te voeren en de waarde te verhogen. | | ETF (Exchange Traded Fund) | Een beursgenoteerd fonds waarvan de deelbewijzen continu op de beurs worden verhandeld. ETF's volgen doorgaans passief een index en hebben lagere beheerskosten dan actief beheerde fondsen. | | Blockchain | Een gedistribueerd, gedecentraliseerd en openbaar grootboek dat transacties registreert op een onveranderlijke en transparante manier, verspreid over meerdere computers in een netwerk. | | Bitcoin | Een gedecentraliseerde digitale valuta die gebruikmaakt van cryptografie en blockchain-technologie om transacties veilig en anoniem te verwerken, zonder tussenkomst van een centrale autoriteit. | | CBDC (Central Bank Digital Currency) | Een digitale vorm van een nationale valuta, uitgegeven en gegarandeerd door de centrale bank. Het is een potentiële toekomst van geld, naast fysiek geld en giraal geld. | | Intermediatie | De rol van financiële instellingen, zoals banken, om als tussenpersoon op te treden tussen partijen die geld nodig hebben en partijen die geld beschikbaar hebben, door middel van het faciliteren van leningen en deposito's. | | Renterisico | Het risico dat de waarde van een belegging, zoals een obligatie, daalt als gevolg van stijgende markrentes. Bestaande obligaties met een lagere rente worden minder aantrekkelijk wanneer nieuwe obligaties met een hogere rente beschikbaar komen. | | Marktkapitalisatie | De totale marktwaarde van een beursgenoteerd bedrijf, berekend door het aantal uitstaande aandelen te vermenigvuldigen met de huidige beurskoers per aandeel. Het geeft een indicatie van de grootte van het bedrijf. | | Free float | Het percentage van de totale uitstaande aandelen van een bedrijf dat vrij verhandelbaar is op de beurs en beschikbaar is voor het publiek, exclusief aandelen die in handen zijn van strategische investeerders of insiders. | | ROE (Return On Equity) | Een winstgevendheidsratio die aangeeft hoeveel nettowinst een bedrijf genereert in verhouding tot het eigen vermogen van de aandeelhouders. Het meet de efficiëntie waarmee een bedrijf het geld van de aandeelhouders gebruikt om winst te maken. | | Solvabiliteit | De mate waarin een onderneming in staat is om aan haar langetermijnverplichtingen te voldoen, vaak uitgedrukt als de verhouding van het eigen vermogen tot de totale activa. Een hoge solvabiliteit duidt op een gezonde financiële structuur met weinig schuldfinanciering. | | Bèta (β) | Een maatstaf die aangeeft hoe gevoelig de koers van een aandeel is voor algemene marktontwikkelingen. Een bèta van 1 betekent dat het aandeel gemiddeld de marktbewegingen volgt; een bèta groter dan 1 betekent meer volatiliteit, en kleiner dan 1 betekent minder volatiliteit. | | Koerswinstverhouding (K/W of P/E) | Een waarderingsmaatstaf die de beurskoers van een aandeel deelt door de winst per aandeel (EPS). Het geeft aan hoeveel beleggers bereid zijn te betalen voor elke euro winst van het bedrijf, en kan een indicatie geven van groeiverwachtingen of markt sentiment. | | Dividendrendement | De jaarlijkse dividenduitkering per aandeel, uitgedrukt als een percentage van de huidige beurskoers. Het geeft aan welk rendement een belegger kan verwachten uit dividenduitkeringen ten opzichte van de investering. | | Groeiaandelen | Aandelen van bedrijven waarvan verwacht wordt dat ze aanzienlijk sneller zullen groeien dan de gemiddelde markt. Kenmerken zijn vaak een hoge K/W, hoge K/B en een laag dividendrendement, omdat winsten eerder worden geherinvesteerd dan uitgekeerd. | | Waardeaandelen | Aandelen van bedrijven die momenteel ondergewaardeerd lijken door de markt. Kenmerken zijn vaak een lage K/W, lage K/B en een hoog dividendrendement. | | Financiële hefboom | Het gebruik van geleend geld (schulden) om investeringen te financieren en potentiële winsten te vergroten. Een hoge financiële hefboom kan echter ook de verliezen versterken, wat leidt tot een verhoogd financieel risico. | | Gemiddeld volume | Het gemiddelde aantal aandelen dat dagelijks wordt verhandeld op de beurs. Een laag gemiddeld volume kan duiden op een lage liquiditeit, wat het moeilijker maakt om aandelen te kopen of verkopen zonder de prijs aanzienlijk te beïnvloeden. | | ICB (Instelling voor Collectief Beleggen) | Een organisatie die geld van meerdere beleggers samenbrengt om te beleggen in een gediversifieerde portefeuille van effecten, beheerd door professionele fondsbeheerders. Beleggingsfondsen en ETF's vallen hieronder. | | SDG (Sustainable Development Goals) | De 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties, gericht op het aanpakken van wereldwijde uitdagingen zoals armoede, ongelijkheid en klimaatverandering. Fondsen die SDG's hanteren, investeren in bedrijven die bijdragen aan deze doelen. | | ESG (Environmental, Social, Governance) | Een set criteria die worden gebruikt om de duurzaamheidsprestaties van een bedrijf te evalueren. Milieu (Environmental), Sociaal (Social) en Bestuur (Governance) factoren spelen een rol bij duurzame investeringsbeslissingen. | | KID (Key Information Document) | Een gestandaardiseerd document dat essentiële informatie bevat over beleggingsproducten, zoals risico's, kosten en verwachte rendementen, om beleggers te helpen geïnformeerde beslissingen te nemen. | | BEVEK (Beleggingsvennootschap met Veranderlijk Kapitaal) | Een beleggingsfonds waarbij het aantal deelbewijzen fluctueert door de in- en uitstap van beleggers. De waarde van de deelbewijzen wordt bepaald door de inventariswaarde van de onderliggende beleggingen. | | BEVAK (Beleggingsvennootschap met Vast Kapitaal) | Een vennootschap met een vastgestelde hoeveelheid aandelen, vaak gebruikt voor beleggingen in minder liquide activa zoals vastgoed. Deelbewijzen worden meestal via de beurs verhandeld. | | Hangmatbeleggen | Een beleggingsstrategie die gericht is op het opbouwen van een gediversifieerde portefeuille met weinig opvolging, waarbij beleggingen langdurig worden aangehouden zonder actief in te grijpen, vaak met behulp van ETF's die marktwaarde gewogen indexen volgen. | | DCA (Dollar Cost Averaging) | Een strategie waarbij periodiek gelijke sommen geld worden geïnvesteerd, ongeacht de marktprijs. Dit helpt het risico van instappen op een piek te spreiden en kan op de lange termijn leiden tot een gunstigere gemiddelde aankoopprijs. | | Beurstaks | Een belasting die wordt geheven op de aan- en verkoop van effecten op de beurs, variërend afhankelijk van het type effect en de locatie van de notering. | | Rentefixesysteem | Een aflossingssysteem waarbij de maandelijkse betaling constant blijft gedurende de looptijd van een lening. Het bestaat uit een deel rente en een deel kapitaal, waarbij het renteaandeel daalt en het kapitaalaandeel stijgt over tijd. | | Degressief aflossingssysteem | Een aflossingssysteem waarbij het kapitaal dat per periode wordt afgelost constant blijft, wat resulteert in dalende rentekosten en dus een dalende totale maandelijkse betaling gedurende de looptijd van de lening. | | Nominale rente | De contractueel vastgelegde rentevoet op een lening of spaarrekening, zonder rekening te houden met inflatie of andere kosten. Het is het percentage dat direct op de hoofdsom wordt toegepast. | | Reële rente | De nominale rente verminderd met de inflatie. Het geeft de werkelijke koopkrachttoename van het gespaarde of belegde geld weer. Een negatieve reële rente betekent dat de koopkracht afneemt ondanks rente-inkomsten. | | Zero-coupon obligatie | Een obligatie die geen periodieke rente (coupon) uitkeert. Deze wordt verkocht met een korting ten opzichte van de nominale waarde en de winst voor de belegger bestaat uit het verschil tussen de aankoopprijs en de nominale waarde die bij vervaldag wordt terugbetaald. | | Rating | Een beoordeling van de kredietwaardigheid van een uitgever van schuldinstrumenten, zoals obligaties, door gespecialiseerde bureaus. Een hogere rating duidt op een lager risico op wanbetaling en resulteert doorgaans in een lagere rentevoet. | | EURIBOR (Euro Interbank Offered Rate) | Een dagelijkse referentierente waarop banken in de eurozone elkaar leningen verstrekken. Het wordt gebruikt als basis voor de renteberekening van veel variabele leningen en andere financiële producten. | | Vaste kapitaalaflossing | Een aflossingsmethode waarbij het bedrag aan kapitaal dat elke periode wordt terugbetaald, constant blijft. Dit leidt tot een dalende totale betaling per periode, aangezien de rentekosten ook afnemen. | | Groeiaandeel | Een aandeel van een bedrijf dat naar verwachting sneller zal groeien dan de markt. Deze bedrijven herinvesteren winsten vaak in expansie in plaats van ze als dividend uit te keren. | | Waardeaandeel | Een aandeel van een bedrijf dat momenteel ondergewaardeerd wordt door de markt. Deze bedrijven hebben vaak een stabiel businessmodel, betalen dividend en hebben een lagere koerswinstverhouding. | | EMU (Economische en Monetaire Unie) | Een economische integratie van landen die de euro als gemeenschappelijke munt hebben aangenomen en een gecoördineerd economisch en monetair beleid voeren. |

# Fundamental concepts of return and risk This section explores the fundamental concepts of investment, focusing on the relationship between return and risk, the principles of market efficiency, asset pricing, and the crucial role of diversification. ## 1. Fundamental concepts of return and risk Investments inherently differ in their potential for risk and return, forming the bedrock of financial decision-making. Understanding these concepts is essential for navigating the investment landscape and making informed choices [4](#page=4) [6](#page=6). ### 1.1 Return and risk * **Return:** The primary motivation for investing is to earn a return on capital that would otherwise be held as cash. Holding cash itself incurs an opportunity cost, as it could have been invested to generate returns [6](#page=6). * **Expected return:** This refers to the anticipated gain an investor foresees from an investment over a future period [6](#page=6). * **Realized return:** This is the actual return that an investment generates over a past period. It is important to note that the realized return is not always the same as the expected return [6](#page=6). * **Risk:** Risk is defined as the possibility that the realized return will deviate from the expected return. It represents the uncertainty surrounding the actual return an investment will yield [6](#page=6). > **Tip:** The fundamental principle is that greater risk should be compensated with higher expected returns [6](#page=6). ### 1.2 Trade-off between return and risk The financial markets are competitive, operating under a "no-free-lunch" rule, which implies that to earn a return above the risk-free rate, one must take on risk. Investors are generally risk-averse, meaning they dislike bearing risk unless they are adequately compensated for it. Consequently, investors will only take on risk if they anticipate a corresponding return [6](#page=6) [7](#page=7). The core of investment decisions lies in balancing the potential for expected return against the level of risk an investor is willing to tolerate. This trade-off is influenced by an investor's time horizon and their individual risk tolerance [7](#page=7). * **General principle:** Lower-risk assets, such as corporate bonds, typically offer lower expected returns. Conversely, higher-risk assets, including stocks, warrants, options, and futures, have the potential for greater returns [8](#page=8). * **Historical evidence:** Long-term data (1980-2021) demonstrates that equity markets have delivered substantially higher returns than inflation and government bonds, especially when accounting for reinvested dividends and coupons. This highlights the long-term rewards associated with bearing higher risk. For instance, over this period, equities generally provided significantly higher realized returns with greater associated risk compared to low-risk assets like short-term government bonds [8](#page=8). > **Example:** From 1980 to 2021, equities (e.g., MSCI US, MSCI Europe) significantly outperformed inflation and government bonds, demonstrating the long-term benefits of higher risk-taking [8](#page=8). * **Short-term complexities:** The risk-return trade-off may not always hold true over shorter periods. Market behavior can be complex, with asset class performance varying widely. For example, between 1999 and 2011, equities experienced substantial volatility and downturns, while some traditionally safe assets like Greek government bonds suffered severe losses during a debt crisis. This illustrates that high risk does not guarantee higher realized returns in the short term [8](#page=8). > **Tip:** While the realized risk-return trade-off can break down in the short term, the trade-off between risk and *expected* return still holds. This is because higher-risk assets must be priced lower to offer a higher expected return compared to lower-risk assets [8](#page=8). * **Shifting perceptions of safety:** Recent trends indicate that assets previously considered safe may no longer be as secure, highlighting the dynamic nature of investment risk [8](#page=8). ### 1.3 Efficient markets The concept of market efficiency suggests that asset prices quickly incorporate all relevant information. There are two key types of expected returns considered in this context [9](#page=9): * **E(r):** The expected return based on fundamental and forecasted information [9](#page=9). * **Required r:** The return an investor demands as compensation for bearing risk, typically comprising a real rate, inflation premium, and a risk premium [9](#page=9). In an efficient market, the expected return on an asset equals the required return, meaning there are no easy bargains or "free lunches" to exploit. The market price is considered the fair price [9](#page=9). **Implications of the Efficient Market Hypothesis (EMH):** * The return an investor receives is compensation for the risk they undertake [9](#page=9). * It is not consistently possible to outperform the market through active management strategies [9](#page=9). * Passive investment management is often preferred over active management due to market efficiency [9](#page=9). > **Example:** If an asset's risk increases in an efficient market, investors will demand a higher required return. To provide this higher return, the asset's price must decrease, reflecting a lower upfront payment relative to its future expected cash flows [9](#page=9). ### 1.4 Pricing of assets Asset prices are fundamentally determined by discounting their expected future cash flows at a required rate of return. An increase in the required rate of return leads to a decrease in the present value of these cash flows, thereby reducing the asset's price. In efficient markets, this calculated market price aligns with the fair value derived from the discounted cash flow approach [10](#page=10). ### 1.5 Diversification Diversification is a key strategy to manage risk in investment portfolios. It involves holding a variety of different assets, so that the exposure to any single asset is limited. The core principle is encapsulated by the adage, "Don't put all your eggs in one bucket" [10](#page=10). * **Objective:** The primary goal of diversification is to reduce the overall risk and volatility of a portfolio [10](#page=10). * **Mechanism:** By spreading investments across various assets, diversification smooths out returns and diminishes the impact of substantial losses that could arise from a single underperforming investment [10](#page=10). * **Impact on returns:** While diversification helps lower portfolio risk and volatility, it does not necessarily increase the overall expected returns [10](#page=10). --- # Investment process and decision making The investment process provides a structured, five-step framework for making and managing investment decisions, encompassing policy setting, analysis, portfolio construction, revision, and performance evaluation [11](#page=11) [13](#page=13). ### 2.1 The five-step investment process The investment process is a systematic approach for investors to make decisions about which marketable securities to invest in, the extent of these investments, and when to make them. It can be broken down into five distinct steps [11](#page=11): #### 2.1.1 Set investment policy This initial step involves identifying the investor's unique objectives and the amount of wealth available for investment. It requires stating objectives in terms of risk and return and identifying potential investment categories. A robust investment policy should address [12](#page=12): * A mission statement and long-run financial goals [12](#page=12). * Risk tolerance, defining the amount of risk an investor is willing to bear [12](#page=12). * The policy asset mix, which is the long-run allocation to broad asset classes and is considered the most important decision [12](#page=12). * The choice between active or passive management strategies [12](#page=12). #### 2.1.2 Perform security analysis and valuation This step requires understanding the characteristics of specific securities and the factors that influence them. A valuation model is then applied to estimate the security's fair price by comparing it to its current market price, with the goal of identifying undervalued securities. This is a time-consuming but necessary process [12](#page=12). #### 2.1.3 Construct a portfolio Portfolio construction involves identifying the specific assets and asset classes in which to invest, utilizing the results from security analysis. A crucial principle here is that a portfolio taken as a whole is not simply the sum of its individual parts; this highlights the importance of diversification, often summarized by the adage "don't put all your eggs into one basket" [12](#page=12) [13](#page=13). #### 2.1.4 Revise a portfolio Portfolio revision addresses how and when the portfolio should be updated. This step involves periodically repeating the portfolio construction process (Step 3). Revisions may be necessary due to changing market conditions or investor circumstances, and can involve increasing or decreasing existing holdings, deleting certain securities, or adding new ones [13](#page=13). #### 2.1.5 Evaluate performance The final step involves measuring how portfolio performance should be assessed. This entails the periodic determination of the portfolio's performance relative to its risk and return objectives, requiring appropriate risk and return measures [13](#page=13). > **Tip:** The investment process is hierarchical, guiding decisions from broad categories like stocks and bonds down to individual securities, ensuring consistency with overall policy and risk tolerance [13](#page=13). ### 2.2 Key investment decisions Investors typically face two fundamental decision steps when constructing a portfolio [13](#page=13): #### 2.2.1 Asset allocation Asset allocation is the choice among broad asset classes such as money, stocks, bonds, real estate, commodities, and derivatives. Top-down investment strategies begin with asset allocation. This decision involves tailoring the mix of equities, bonds, and short-term assets to an investor's time horizon and risk tolerance. Allocation matrices and guidelines often suggest a higher allocation to equities for younger investors, gradually increasing allocations to bonds and short-term assets with age, reflecting different risk/return profiles and investment horizons [13](#page=13) [14](#page=14). #### 2.2.2 Security selection Security selection is the choice of particular securities within each asset class, for example, choosing between specific stocks like GM or IBM. This requires a valuation process for individual securities, also known as "security analysis". Bottom-up investment strategies start with security selection [14](#page=14). > **Tip:** The decision of asset allocation versus security selection is a central debate in investment management, with active asset allocation involving market timing and active security selection focusing on individual stock picking, while passive strategies rely on fixed allocations or index tracking [15](#page=15). ### 2.3 Investment management strategies Investment management strategies can be broadly categorized as active or passive, and they can focus on asset allocation or security selection [15](#page=15). * **Active management:** Involves making specific investment choices to try and outperform a benchmark. This can include market timing (active asset allocation) or picking individual stocks believed to be undervalued (active security selection) [15](#page=15). * **Passive management:** Relies on a predetermined allocation strategy or tracking a specific market index. The philosophy often adopted is a **top-down approach**, which begins with broad macroeconomic insights to guide asset allocation, followed by security selection and performance evaluation. This contrasts with a **bottom-up approach**, which prioritizes identifying promising individual securities first and then aggregating them into a portfolio [15](#page=15). > **Tip:** In a fully efficient market where prices reflect all available information, active attempts to beat the market are unlikely to succeed, making a passive, index-tracking approach generally the best strategy [15](#page=15). ### 2.4 Factors affecting investment decisions Investment decisions are significantly influenced by the inherent uncertainty of future returns and the inevitability of making mistakes [16](#page=16). * **Uncertainty:** The future is inherently uncertain, and all investors, both individual and professional, must make estimates and can make investing errors [16](#page=16). * **Global Investment Area:** Adding foreign financial assets can provide opportunities to enhance returns or reduce risk through diversification. However, this introduces currency risk [16](#page=16). * **Market Efficiency:** The belief in whether markets are efficient or inefficient plays a critical role in shaping investment strategies. If markets are believed to be efficient, passive indexing is often preferred. If markets are considered inefficient, active strategies like stock picking and market timing might offer opportunities for outperformance [16](#page=16). > **Example:** When investing internationally, it is crucial to express returns in the investor's home currency (e.g., Euros) to accurately measure performance, as currency fluctuations can significantly impact the final outcome [17](#page=17). ### 2.5 How securities are traded Securities are traded in financial markets, which can be categorized as primary or secondary [17](#page=17). * **Primary markets:** Where issuers of securities raise funds by selling new securities, often with the assistance of investment bankers. Initial Public Offerings (IPOs) are a key example. While European and global IPOs historically show positive first-day returns due to underpricing, their long-term performance often underperforms comparable, already-listed companies [17](#page=17) [18](#page=18). * **Secondary markets:** Where investors trade previously issued securities among themselves, often with the help of brokers or dealers. These markets are essential for providing liquidity and making securities attractive for investment. Examples include the NYSE, Nasdaq, and LSE [17](#page=17) [18](#page=18). **Trading costs** in secondary markets include explicit costs like broker commissions and implicit costs such as the bid-ask spread [19](#page=19). * **Bid price:** The price at which a dealer will buy a security from an investor [19](#page=19). * **Ask price:** The price at which a dealer will sell a security to an investor [19](#page=19). * The **bid-ask spread** is the difference between these two prices, representing the dealer's profit [19](#page=19). **Types of Orders:** * **Market orders:** Execute immediately at the best available price. They ensure fast trades but offer no control over the exact transaction price [19](#page=19). * **Price-contingent orders:** Execute only if certain price conditions are met. * **Limit orders:** An order to buy or sell at a specified price or better [20](#page=20). * **Stop orders:** An order that becomes active as a market order once a specified trigger price is reached [20](#page=20). **Market depth** refers to the total number of shares offered for trading at the best bid and ask prices. Greater market depth indicates a more liquid market, allowing larger trades without significantly impacting prices [19](#page=19) [20](#page=20). ### 2.6 Buying on margin Buying on margin involves purchasing securities with money borrowed in part from a broker. Key terms include [20](#page=20): * **Initial Margin Requirement (IMR):** The minimum percentage of initial investor equity required, currently set at 50% for stocks by the Federal Reserve's Regulation T [20](#page=20). * **Maintenance Margin Requirement (MMR):** The minimum equity level an account must maintain. Exchanges mandate a minimum of 25% [20](#page=20). * **Margin Call:** A notification from a broker requiring the investor to deposit additional funds or face liquidation of their positions if the equity falls below the maintenance margin level [20](#page=20). --- # Portfolio theory and capital allocation Portfolio theory provides a framework for understanding how investors construct diversified portfolios to balance expected return and risk, and how they decide to allocate their capital between risky assets and risk-free assets based on their individual risk aversion [58](#page=58). ### 3.1 Expected return and risk Investors are primarily concerned with expected returns, which represent the most likely outcome from a distribution of possibilities. This distribution is constructed by considering various economic states, their associated probabilities, and the estimated returns for each state. Historically, expected returns can be estimated by calculating the arithmetic average of past returns, assuming past performance is indicative of future results [49](#page=49) [50](#page=50). Risk is defined as the possibility that the realized return will differ from the expected return, or the uncertainty about the actual return to be earned. A common measure of risk is standard deviation ($\sigma$), which quantifies the dispersion of expected returns around the mean. Variance ($\sigma^2$) is the square of the standard deviation and is also used to measure risk [51](#page=51) [52](#page=52). #### 3.1.1 Measuring risk Risk can be measured using historical data, by calculating the variance or standard deviation of past returns. However, this historical approach assumes that past performance will repeat itself, which is not always true. Additionally, asset returns may not follow a normal (symmetric) distribution, which can lead to understating the true risk of negative returns when using standard deviation alone [52](#page=52) [53](#page=53). #### 3.1.2 Required rate of return The required rate of return links expected return and expected risk, reflecting the trade-off investors demand for taking on risk. It comprises three components [54](#page=54): 1. **Real interest rate:** Compensation for postponing consumption [54](#page=54). 2. **Expected inflation:** Compensation for maintaining purchasing power [54](#page=54). 3. **Risk premium:** Additional return for bearing risk, which is a function of investment risk and the investor's risk aversion [56](#page=56) [59](#page=59). The nominal interest rate is the sum of the real interest rate and expected inflation. The Fisher equation describes this relationship: $1 + \text{Nominal Rate} = (1 + \text{Real Rate})(1 + \text{Inflation Rate})$ [54](#page=54). #### 3.1.3 Risk premiums A risk premium is the expected return in excess of the risk-free rate. It compensates investors for the uncertainty associated with an investment. Empirically, historical risk premiums have been considerable and generally correlate with higher levels of risk. For example, small stocks typically exhibit higher risk premiums than large stocks [56](#page=56) [57](#page=57). In an efficient market where investors are rational, the expected return of an asset should equal its required rate of return. Thus, the expected return can be approximated as [58](#page=58): $$ \text{Expected Return} \approx \text{Nominal Risk-Free Interest Rate} + \text{Risk Premium} $$ ### 3.2 Portfolio theory Portfolio theory, pioneered by Harry Markowitz, focuses on selecting optimal portfolios of assets. It involves two main stages [58](#page=58): 1. **Selection of a portfolio of risky assets:** This can often be delegated to professional managers [58](#page=58). 2. **Combination of the risky portfolio with a risk-free asset:** This decision depends on the investor's personal risk aversion and preferences for risk versus expected return. This is known as capital allocation [58](#page=58). #### 3.2.1 Risk aversion and the price of risk Risk aversion describes the degree to which investors are willing to hold risky assets; they avoid risk unless adequately compensated. A higher degree of risk aversion leads investors to demand a higher risk premium for taking on risk. The risk premium is influenced by both the investment risk ($\sigma^2$) and the investor's risk aversion (A). The "price of risk" represents the risk premium an investor requires per unit of risk [58](#page=58) [59](#page=59). ### 3.3 Capital allocation Capital allocation is the process of deciding how to divide an investment portfolio between a risk-free asset and a risky portfolio [60](#page=60). #### 3.3.1 Portfolio expected return and risk For a complete portfolio (C) comprising a proportion $y$ invested in a risky portfolio (P) and $(1-y)$ in a risk-free asset ($\text{R}_F$), the expected return and risk are calculated as follows: **Expected Return:** The expected return of the complete portfolio $\text{E}(\text{R}_C)$ is a weighted average of the expected returns of the risk-free asset and the risky portfolio: $$ \text{E}(\text{R}_C) = (1-y)\text{R}_F + y\text{E}(\text{R}_P) $$ This can be decomposed into the risk-free rate plus a risk premium that depends on the allocation to the risky portfolio and its excess return: $$ \text{E}(\text{R}_C) = \text{R}_F + y[\text{E}(\text{R}_P) - \text{R}_F $$ **Risk (Variance and Standard Deviation):** The variance of the complete portfolio $\sigma^2_C$ is: $$ \sigma^2_C = y^2\sigma^2_P $$ Where $\sigma^2_P$ is the variance of the risky portfolio. The standard deviation of the complete portfolio $\sigma_C$ is: $$ \sigma_C = y\sigma_P $$ This indicates that the total risk of the complete portfolio is directly proportional to the proportion invested in the risky portfolio and the risk of that portfolio [61](#page=61). #### 3.3.2 Capital allocation line (CAL) The Capital Allocation Line (CAL) graphically represents all possible risk-return combinations achievable by combining a specific risky portfolio with a risk-free asset. It is a straight line with [62](#page=62): * **Intercept:** The risk-free rate ($\text{R}_F$). * **Slope:** The Sharpe ratio of the risky portfolio, defined as $\frac{\text{E}(\text{R}_P) - \text{R}_F}{\sigma_P}$. The Sharpe ratio measures the excess return per unit of risk [62](#page=62). The optimal allocation weight $y$ for the risky portfolio is determined by the investor's risk aversion (A) and the risk and expected return of the risky portfolio: $$ y = \frac{\text{E}(\text{R}_P) - \text{R}_F}{\sigma^2_P} \div A $$ **Key insights from the CAL:** * An investor's risk aversion determines their position along the CAL; higher aversion leads to a point closer to the risk-free asset. * A higher Sharpe ratio for the risky portfolio makes it more attractive. * The decision to invest in the risky asset versus the risk-free asset depends on whether the expected return adequately compensates for the risk. * Leverage can be used by borrowing at the risk-free rate to invest more than 100% in the risky portfolio (i.e., $y>1$), which extends the CAL beyond the risk-free asset's return [64](#page=64). #### 3.3.3 CAL in practice * **Risk-free asset:** Typically represented by government bonds, though inflation-indexed bonds (e.g., TIPS) are preferred for inflation protection. Treasury bills are often used as a proxy due to their low interest rate sensitivity [65](#page=65). * **Risky asset/portfolio:** Commonly a well-diversified portfolio of common stocks, such as an index fund tracking the S&P 500. Passive investment strategies ("indexing") are often favored for their cost-effectiveness and historical performance relative to active management [65](#page=65). ### 3.4 Diversification and portfolio risk Diversification is the strategy of combining different risky assets in a portfolio to reduce overall risk, adhering to the principle of "not putting all your eggs in one basket" [67](#page=67). #### 3.4.1 Sources of risk The risk of a financial asset can be divided into two components [67](#page=67): 1. **Market (systematic) risk:** Arises from general economic uncertainty (e.g., business cycles, inflation, interest rates) and affects all firms. This risk cannot be diversified away [67](#page=67). 2. **Firm-specific (idiosyncratic) risk:** Stems from factors unique to an individual company (e.g., R&D success, management decisions). This risk can be eliminated through diversification [67](#page=67). #### 3.4.2 Diversification and portfolio risk reduction As the number of assets in a portfolio increases, the total risk (measured by standard deviation) declines. This reduction is primarily due to the elimination of firm-specific risk. Beyond a certain point (e.g., around 20 stocks), further diversification yields diminishing returns in risk reduction, and the portfolio's risk approaches the level of market (systematic) risk [68](#page=68) [69](#page=69). #### 3.4.3 Correlation and diversification The correlation between asset returns significantly impacts diversification benefits [70](#page=70). * **Perfect positive correlation ($\rho = 1$):** No diversification benefit; portfolio risk is a linear sum of individual risks [71](#page=71). * **No correlation ($\rho = 0$):** Provides some diversification benefits, reducing risk below a simple weighted average [72](#page=72). * **Perfect negative correlation ($\rho = -1$):** Allows for complete elimination of portfolio risk by choosing appropriate weights [70](#page=70) [71](#page=71). Lower correlations between assets lead to greater risk reduction through diversification. The investment opportunity set, which represents all attainable risk-return combinations, bows inward for correlations less than 1, demonstrating diversification benefits [72](#page=72) [73](#page=73). ### 3.5 Optimal portfolio construction #### 3.5.1 Optimal risky portfolio (tangency portfolio) When a risk-free asset is available, the optimal risky portfolio is the one that maximizes the Sharpe ratio when combined with the risk-free asset. This portfolio is known as the **tangency portfolio**. It forms the highest possible Capital Allocation Line (CAL) when plotted against the risk-free rate [75](#page=75) [76](#page=76). #### 3.5.2 Efficient frontier For a set of risky assets, the **efficient frontier** represents the set of portfolios offering the highest possible expected return for each level of portfolio standard deviation [80](#page=80). * Portfolios on the efficient frontier are considered "efficient" because no other attainable portfolio offers a higher return for the same level of risk, or lower risk for the same level of return [80](#page=80). * Individual assets typically lie inside the efficient frontier, as combinations of assets through diversification yield better risk-return profiles [80](#page=80). * Portfolios below the efficient frontier are inefficient and can be improved by rebalancing to a frontier portfolio. * The **mean-variance criterion** is used to construct the efficient frontier, favoring portfolios that are "northwest" (higher return, lower risk) [80](#page=80). #### 3.5.3 Combining risky assets and the risk-free asset The **separation property** in portfolio theory states that the optimal risky portfolio (tangency portfolio) is the same for all investors, regardless of their risk aversion. The investor's individual risk aversion then determines how they combine this optimal risky portfolio with the risk-free asset to construct their **complete portfolio** [81](#page=81) [82](#page=82). * **Asset Allocation:** Involves deciding on the allocation to broad asset classes (e.g., stocks, bonds, real estate). This decision is crucial and explains a significant portion of a portfolio's performance [93](#page=93) [94](#page=94). * **Security Selection:** Involves choosing individual securities within those asset classes [93](#page=93). #### 3.5.4 Index models and practical implementation Estimating expected returns, volatilities, and correlations for a large number of assets to construct an efficient frontier can be computationally intensive and prone to estimation errors ("Garbage In – Garbage Out"). **Index models**, particularly the single-index model, simplify this by assuming that a common market factor drives most of the co-variability between asset returns [82](#page=82) [86](#page=86) [87](#page=87). The single-index model for an asset's return ($R_i$) is given by: $$ R_i = \alpha_i + \beta_i R_m + \epsilon_i $$ where: * $\alpha_i$ is the asset's alpha (constant term) [88](#page=88). * $\beta_i$ is the asset's beta, measuring its sensitivity to market movements [88](#page=88). * $R_m$ is the market's excess return over the risk-free rate [88](#page=88). * $\epsilon_i$ is the firm-specific residual, representing unsystematic risk [88](#page=88). This model breaks down risk into systematic (market) risk ($\beta_i^2 \sigma_m^2$) and unsystematic (firm-specific) risk ($\sigma^2(\epsilon_i)$). By estimating $\alpha_i$, $\beta_i$, and $\sigma^2(\epsilon_i)$ for each asset (often via regression analysis on historical data, known as the Security Characteristic Line or SCL), and estimating the market's variance ($\sigma_m^2$), the covariance between assets can be simplified, significantly reducing the number of parameters needed for portfolio optimization [89](#page=89) [90](#page=90) [91](#page=91). International diversification can further reduce risk due to lower cross-country correlations, although globalization has increased these correlations over time. Asset classes like bonds and real estate often exhibit low or negative correlations with equities, offering valuable diversification benefits [92](#page=92) [93](#page=93) [94](#page=94). --- # Capital asset pricing model (CAPM) and multifactor models The CAPM and multifactor models provide frameworks for understanding how systematic risk influences expected asset returns, moving beyond single-factor explanations to incorporate multiple sources of risk [97](#page=97). ### 4.1 Capital asset pricing model (CAPM) The Capital Asset Pricing Model (CAPM) is an equilibrium pricing model used to determine the fair price of a stock by predicting the relationship between risk and expected return. It extends the single-index model by focusing on how systematic risk drives asset pricing in equilibrium, providing a benchmark for investment evaluation [97](#page=97) [98](#page=98). #### 4.1.1 Market portfolio A core implication of CAPM is that all investors will hold the same portfolio of risky assets, known as the market portfolio (M). This portfolio is composed of all available securities in proportion to their market values. This homogeneity of investor expectations and optimization behavior, along with shared access to information and identical time horizons, leads to a single optimal risky portfolio for everyone. If any asset were excluded from this portfolio, no one would demand it, causing its price to fall to zero [100](#page=100) [98](#page=98) [99](#page=99). The market portfolio must lie on the efficient frontier, representing the optimal mean-variance portfolio. The Mutual Fund Theorem supports this, suggesting that only one efficient mutual fund of risky assets (the market portfolio) is needed to satisfy all investment demands. This leads to the separation property, where investors first choose the market portfolio (investment decision) and then decide how much to allocate between this portfolio and the risk-free asset based on their risk aversion (financing decision) [100](#page=100) [99](#page=99). #### 4.1.2 Assumptions of CAPM CAPM relies on several simplifying assumptions to be theoretically derived [98](#page=98): 1. **Rational Investors:** All investors are rational, mean-variance optimizers aiming to maximize their Sharpe ratio [98](#page=98). 2. **Common Time Period:** Investors operate within the same investment time horizon [98](#page=98). 3. **Homogeneous Expectations:** Given the same information, all investors form identical expectations about expected returns, variances, and covariances [98](#page=98). 4. **Market Structure:** Assumptions regarding market structure are considered less critical [98](#page=98). These assumptions imply that investors are "homogeneous," with identical characteristics like risk aversion (though this only affects their position on the Capital Market Line, not the line itself), investment horizons, and access to information. While some assumptions are unrealistic, the model's strength lies in its explanatory and predictive power rather than the strict realism of its assumptions [98](#page=98) [99](#page=99). #### 4.1.3 Implications of CAPM The CAPM has significant implications for asset pricing and portfolio management [99](#page=99): * **Market Portfolio on Efficient Frontier:** The market portfolio is the tangency portfolio on the efficient frontier, meaning it's the mean-variance efficient portfolio of all risky assets [100](#page=100). * **Market Risk Premium:** The risk premium of the market portfolio, $E(R_m) - R_f$, is determined by the average level of risk aversion ($\bar{A}$) and the total market risk ($\sigma_m^2$). It is proportional to both average investor risk aversion and the economy's total market risk [99](#page=99). $$ E(R_m) - R_f = \bar{A} \sigma_m^2 $$ . * **Individual Asset Risk Premium:** The risk premium for individual assets is determined by their systematic risk, measured by beta ($\beta_i$), and the market risk premium . $$ E(R_i) - R_f = \beta_i (E(R_m) - R_f) $$ . * **Systematic Risk is Key:** Investors are compensated only for bearing systematic (market-related) risk, not firm-specific (non-systematic) risk, which can be diversified away . * **Same Reward-to-Risk Ratio:** In equilibrium, all assets and portfolios must offer the same reward-to-risk ratio . * **Expected Return-Beta Relationship:** CAPM posits a linear and positive relationship between an asset's expected return and its beta. A security with a higher beta commands a higher expected return . #### 4.1.4 Capital market line (CML) and security market line (SML) * **Capital Market Line (CML):** The CML depicts the risk-return trade-off for efficient portfolios, connecting the risk-free asset to the market portfolio. It plots portfolio risk premium against portfolio standard deviation and is only applicable to fully diversified (efficient) portfolios [100](#page=100) . $$ E(R_p) = R_f + \frac{E(R_m) - R_f}{\sigma_m} \sigma_p $$ . * **Security Market Line (SML):** The SML illustrates the CAPM's core prediction: the relationship between an individual asset's expected return and its systematic risk (beta). It starts at the risk-free rate (intercept) and slopes upward with the market risk premium as the rate of increase. The SML applies to all assets and portfolios, unlike the CML . $$ E(R_i) = R_f + \beta_i (E(R_m) - R_f) $$ . * Assets plotting **above** the SML are considered **undervalued** (positive alpha), while those **below** are **overvalued** (negative alpha) . * If investors become more risk-averse, the market risk premium increases, making the SML steeper, leading to higher required returns and lower stock prices . #### 4.1.5 Alpha and active management Alpha ($\alpha$) represents the excess return of an asset or portfolio relative to its expected return predicted by CAPM for its level of systematic risk . * **Ex ante alpha:** Forecasted return minus the CAPM-required return . * **Ex post alpha:** Actual return minus the CAPM-required return . In efficient markets, alpha should theoretically be zero. Empirical evidence suggests most mutual funds have near-zero alpha on average, indicating that persistent, large positive alphas are rare . > **Tip:** Active management strategies aim to generate positive alpha by identifying mispriced securities or predicting market movements. CAPM provides a benchmark to evaluate the success of these strategies. #### 4.1.6 CAPM and the single-index model (SIM) The CAPM uses an unobservable market portfolio and theoretical expected returns, while the SIM uses an observable market index and focuses on realized returns. The SIM regression model, $R_{i,t} = \alpha_i + \beta_i R_{m,t} + \epsilon_{i,t}$, can be used to estimate an asset's beta and alpha, making CAPM more empirically testable. The estimated alpha from SIM is compared to CAPM's prediction that alpha should be zero . * **Aggressive investments** have betas greater than 1 ($\beta > 1$) . * **Defensive investments** have betas less than 1 ($\beta < 1$) . #### 4.1.7 CAPM in the real world CAPM has practical applications in: * **Investment Decisions:** Determining the required rate of return to evaluate investment opportunities and manage portfolio beta . * **Security Valuation:** Pricing new listings and determining the cost of capital for capital budgeting . Estimating beta is typically done through linear regression, but faces challenges like estimation errors and the potential for betas to change over time. Betas often exhibit mean reversion, meaning historical betas may need adjustment to predict future betas more accurately . > **Tip:** Adjusting historical beta estimates towards 1 can improve prediction accuracy, as seen in Merrill Lynch's approach, which uses a weighted average of 1 and the historical beta . #### 4.1.8 Critique and empirical evidence Roll's critique suggests CAPM is untestable because the true market portfolio cannot be observed. Empirical studies often find the SML to be "too flat," meaning high-beta stocks do not consistently earn proportionally higher returns than predicted. Anomalies, such as the superior performance of small-cap stocks and stocks with high book-to-market ratios, contradict the CAPM's single-factor explanation . ### 4.2 Multifactor models Multifactor models extend CAPM by proposing that systematic risk, and consequently expected returns, are influenced by more than just the market factor. This recognition stems from empirical observations that other factors besides market beta help explain asset returns . #### 4.2.1 Motivation for multifactor models The limitations of CAPM that motivate multifactor models include: * The unobservable nature of the market portfolio . * The assumption that market return captures all macroeconomic factor impacts is often insufficient . * Empirical research indicates that other factors significantly affect asset returns . Multifactor models aim to provide a more comprehensive explanation of systematic risk and expected returns by incorporating multiple sources of economy-wide uncertainty . #### 4.2.2 Identifying factors Factors for multifactor models can be identified through two primary approaches: 1. **Theoretical Grounds (Macroeconomic-Based):** Factors are chosen based on economic theory, identifying major systematic risks that affect investors. These could include factors correlated with important consumption goods, future investment opportunities, or the general state of the economy (e.g., interest rates, industrial production). Examples include models by Chen, Roll, and Ross . 2. **Empirical Grounds (Microeconomic-Based):** Factors are identified by analyzing historical data to find variables that have empirically predicted high average returns. These are often based on firm characteristics. Examples include the Fama-French models . Each priced risk factor is expected to carry its own risk premium . #### 4.2.3 Fama and French three-factor model The Fama-French three-factor model is a prominent example of a multifactor model that posits stock returns are related to factors beyond just the market index. It includes : 1. **Market index:** The excess return of the market portfolio over the risk-free rate ($R_m - R_f$) . 2. **Firm size (SMB):** The difference in returns between portfolios of small-cap stocks and large-cap stocks (Small Minus Big). This factor proxies for exposure to systematic risk related to company size . 3. **Firm book-to-market ratio (HML):** The difference in returns between portfolios of stocks with high book-to-market ratios (value stocks) and low book-to-market ratios (growth stocks) (High Minus Low). This factor captures systematic risk related to value characteristics . The model's equation is: $$ E(R_i) = R_f + \beta_i (E(R_m) - R_f) + s_i \cdot E(SMB) + h_i \cdot E(HML) $$ Where: * $E(R_i)$ is the expected return of asset $i$. * $R_f$ is the risk-free rate. * $\beta_i$ is the sensitivity of asset $i$ to the market factor. * $E(R_m) - R_f$ is the market risk premium. * $s_i$ is the sensitivity of asset $i$ to the size factor (SMB). * $E(SMB)$ is the expected premium for the size factor. * $h_i$ is the sensitivity of asset $i$ to the book-to-market factor (HML). * $E(HML)$ is the expected premium for the book-to-market factor. The Fama-French model was motivated by empirical findings that small firms and value stocks historically generated higher average returns than predicted by CAPM, suggesting these are priced risk factors . > **Tip:** The SMB factor represents the excess return from investing in smaller companies compared to larger ones, and HML represents the excess return from investing in value stocks (high book-to-market) compared to growth stocks (low book-to-market). #### 4.2.4 Applying the three-factor model Using the Fama-French three-factor model to estimate the required rate of return involves: 1. Estimating the asset's sensitivities (betas) to the market, SMB, and HML factors . 2. Forecasting the expected returns for the market factor, SMB, and HML . 3. Combining these with the risk-free rate using the model's equation . While more complex due to the need for multiple factor forecasts, this model can provide a more nuanced and potentially more accurate estimate of required returns than CAPM alone, especially when these factors are found to be significant . --- # Market efficiency and behavioral finance Market efficiency posits that asset prices reflect all available information, influencing investment strategies and creating a debate with behavioral finance, which explains anomalies by incorporating psychological factors into investor decision-making . ### 6.1 Market efficiency The efficient market hypothesis (EMH) suggests that security prices rapidly adjust to new information, implying that current prices reflect all available knowledge about a security and follow a random walk, making them unpredictable. The core of EMH is that expected returns should equal required returns, meaning there are no "bargains" or opportunities for a "no-free-lunch" scenario, and market prices equal fair prices. This implies that it is not possible to consistently achieve returns better than the market's risk-adjusted compensation [9](#page=9). #### 6.1.1 Active versus passive management In a perfectly efficient market where all securities are fairly priced, passive management, such as investing in a market index fund, is considered appropriate as it requires no analysis. Active management, on the other hand, aims to outperform the market through asset allocation and security selection, seeking abnormal returns (positive alpha). To achieve abnormal returns, an active manager's information or skill must surpass that of the overall market, which is considered impossible in an efficient market where everyone has access to the same information and draws the same conclusions . > **Tip:** The debate between active and passive management hinges on one's belief about the degree of market efficiency. If markets are truly efficient, passive investing is generally favored. Market efficiency implies that searching for undervalued stocks is often not worthwhile. If prices fully reflect all current information, investors' time spent analyzing for undervaluation would be unproductive. If prices do not fully reflect information, then an investor who finds and uses that information might be able to beat the market . Examples of market efficiency testing include: * **Cumulative abnormal returns surrounding takeover attempts:** Target stock prices jump immediately upon announcement, reflecting new information. However, abnormal returns observed in the days preceding an announcement can suggest insider trading or rumors, pointing towards market inefficiency . * **Returns following CNBC report announcements:** Stock prices adjust quickly to news, but the observation of buying or selling minutes before an announcement can indicate insider information or front-running. A lagged second response to negative news also suggests opportunities for exploitation, indicating inefficiency . * **Market response to COVID-19 vaccine announcement:** A significant positive news event leads to an immediate and sustained price increase, with a lack of gradual drift suggesting rapid incorporation of information, consistent with market efficiency . > **Tip:** Even in efficient markets, risk still matters, and understanding the risk-return properties of securities is crucial. Decisions about how much risk to take, based on risk aversion and investment horizon, remain important . ##### 6.1.1.1 Ingredients of an informationally efficient market Three key conditions are necessary for an "informationally" efficient market : 1. **Competition:** A large number of profit-maximizing participants analyze and value securities, constantly seeking overlooked information and aiming to outperform others . 2. **Randomness of new information:** New information arrives in the market unpredictably, meaning prices themselves will also be unpredictable . 3. **Rapid price adjustment:** Profit-maximizing investors adjust security prices quickly to reflect new information as it arrives . The degree of efficiency can differ across markets, with larger stocks and developed markets generally being more efficient than smaller stocks or emerging markets due to differences in information availability and investor attention . #### 6.1.2 Why does it matter? The implications of market efficiency are significant: * **If prices fully reflect information:** It is not worth an investor's time to use information to find undervalued securities . * **If prices do NOT fully reflect information:** Finding and using that information might lead to beating the market . #### 6.1.3 Why should capital markets be efficient? The conditions for an efficient market are driven by competition among many investors who analyze securities and react rapidly to unpredictable new information . #### 6.1.4 Alternative efficient market hypotheses The EMH is typically presented in three forms, differing in the type of information that security prices are assumed to reflect : 1. **Weak-form EMH:** Current stock prices fully reflect all information contained in the history of past trading (past prices, returns, and trading volume) . 2. **Semi-strong-form EMH:** Current stock prices reflect all publicly available information, including past market data and non-market information about a firm's prospects (e.g., management quality, earnings forecasts, product lines) . 3. **Strong-form EMH:** Stock prices reflect all information, public and private, relevant to the firm . Weak-form EMH implies that technical analysis, which uses past market data to predict future prices, is without merit. If markets are weak-form efficient, examining past price and market data to predict future price changes would be futile . Semi-strong-form EMH implies that all publicly available information, such as that found in newspapers or company reports, is already fully reflected in prices. This means that decisions based on new information after it becomes public should not lead to above-average risk-adjusted profits. Consequently, fundamental analysis based solely on publicly available information is generally considered ineffective for gaining a consistent competitive advantage. However, superior prediction of future conditions that are not yet fully anticipated can still create value . Strong-form EMH is the most stringent, suggesting that even insiders with private information cannot consistently beat the market. This would require perfect markets where all information is free and universally available, which is unrealistic . > **Example:** Evidence contradicting weak-form EMH could be a known seasonal pattern (e.g., in January) that consistently yields abnormal returns, suggesting past information can predict future performance. Evidence contradicting semi-strong-form EMH could be if widely known public indicators, like low P/E ratios, consistently lead to abnormal returns, challenging the idea that all public information is priced in . ##### 6.1.4.1 Weak-form EMH Under weak-form efficiency, past stock price data is fully incorporated into current prices. This means historical price trends and patterns cannot be used to predict future returns, and technical analysis has no value . ##### 6.1.4.2 Semistrong-form EMH Semi-strong-form efficiency means that stock prices incorporate all publicly available information. This includes not only past market data but also fundamental information about the firm. As a result, publicly released news, reports, and analyses are immediately reflected in prices, making it impossible to earn excess returns using only public data . ##### 6.1.4.3 Strong-form EMH Strong-form efficiency states that stock prices reflect all information, including private or insider information. This is the most extreme form and implies that even individuals with privileged access to information cannot consistently achieve superior returns . #### 6.1.5 Implications of markets efficiency Market efficiency has implications for various investment practices: * **Technical Analysis:** EMH (weak-form) suggests technical analysis is without merit because historical price and volume data are already priced in . * **Fundamental Analysis:** EMH (semi-strong-form) suggests that fundamental analysis based solely on publicly available information is also without merit for consistently outperforming the market. However, superior prediction of future events not yet fully priced in can still offer opportunities . * **Portfolio Management:** Proponents of EMH argue that active management is largely a waste of effort and unlikely to justify its costs. They advocate for passive strategies, like buying and holding index funds, as active portfolio management is predicted to be without merit in efficient markets . > **Tip:** Even if markets are efficient, portfolio management still plays a role, focusing on tailoring portfolios to individual needs rather than trying to beat the market. #### 6.1.6 Role of portfolio management in efficient markets In efficient markets, proponents of EMH suggest that active management is unlikely to justify its costs and that passive strategies, such as holding a broad-based index fund, are preferable. Research indicates that most money managers do not consistently outperform the market, and even when they do, the performance is often eroded by transaction costs and fees. This strongly supports market efficiency and highlights the value of low-cost index funds . However, even in perfectly efficient markets, portfolio management has a role: 1. **Portfolio management without superior analysts:** Focuses on passive strategies, determining and quantifying risk preferences, constructing appropriate portfolios (balancing risk-free and risky assets), rebalancing to maintain risk levels, diversifying globally to eliminate unsystematic risk, and minimizing total transaction costs (taxes, trading turnover, liquidity costs) . 2. **Portfolio management with superior analysts:** If a portfolio manager has access to superior analysts who can better predict the future or identify less efficient market segments, active management can be profitable . Index funds are a direct consequence of market efficiency, as they replicate market performance, minimize costs, and match market returns, avoiding the drawbacks of costly and often underperforming active management . #### 6.1.7 Are markets efficient? Empirical evidence on market efficiency is mixed, with numerous anomalies challenging the EMH. * **Weak-form tests:** * **Momentum effect:** A tendency for poorly or well-performing stocks to continue their performance in subsequent periods, suggesting short-term predictability . * **Reversal effect:** A tendency for poorly or well-performing stocks to experience reversals in later periods, suggesting long-term predictability . * **Predictors of broad market performance:** Factors like dividend yield, earnings yield, and bond market data have been found to predict aggregate market returns . * **Semi-strong tests (Market Anomalies):** * **P/E effect:** Portfolios of low P/E stocks tend to have higher risk-adjusted returns than high P/E stocks . * **Small-firm effect:** Stocks of small firms have historically earned abnormal returns, often concentrated in January . * **Neglected-firm effect:** Stocks of less-known firms can generate abnormal returns . * **Book-to-market effect:** Shares of firms with high book-to-market ratios can generate abnormal returns . * **Post-earnings announcement price drift:** Stock prices exhibit a sluggish response to earnings announcements, with momentum continuing past the announcement day, suggesting inefficiencies . * **Bubbles and market efficiency:** Speculative bubbles can cause prices to rise above intrinsic value for extended periods, challenging immediate price adjustment to fundamental value . > **Tip:** When interpreting anomalies, it's crucial to consider whether they represent true market inefficiencies or simply compensation for previously unidentified systematic risks. Some anomalies have shown less staying power after being reported, suggesting markets adapt or the findings were due to data mining . Research on mutual fund performance generally shows that apparent skill is often eliminated by fees, competition, and known risk factors, resulting in negative net alphas after adjustments. While some managers may possess stock-pricing ability sufficient to cover costs, sustained outperformance is rare . Overall, while numerous anomalies exist, intense competition limits persistent profits from them, leading to the conclusion that markets are "near-efficient" . ### 6.2 Behavioral finance Behavioral finance is a growing field that moves beyond the assumption of perfect rationality, incorporating psychological factors and how real people make decisions to explain observed market behavior and anomalies. It recognizes that investors do not always process information correctly and often make inconsistent or suboptimal decisions . #### 6.2.1 Using psychological biases to explain behavior Behavioral finance offers explanations for several observed investor behaviors: * **Riding losers and selling winners:** This can be explained by prospect theory, where people are more sensitive to losses than to gains . * **Overconfidence in forecasts:** This can be attributed to confirmation bias, where individuals selectively seek information that confirms their existing beliefs . * **Investing more in failing investments:** This is an example of escalation bias, where the decision to invest more might be driven by a desire to recoup past losses rather than a rational assessment of future prospects . #### 6.2.2 Insights from behavioral finance for portfolio management Behavioral finance suggests that persistent investor biases and "herd mentality" can create trading opportunities. This supports contrarian investment strategies, where investors take positions opposite to the prevailing market sentiment. Some mutual funds employ behavioral finance strategies to exploit investor biases and achieve above-normal returns . --- # Equity and bond valuation and portfolio management This topic explores the fundamental methods for valuing stocks and bonds, the impact of interest rate risk on bond portfolios, and strategies for managing these investments. ### 6.1 Equity valuation The primary goal of equity valuation is to determine a stock's intrinsic value and compare it to its current market price to identify investment opportunities. Investors typically follow a two-step investment process: first, asset allocation, which involves choosing broad asset classes, and second, security selection, which focuses on identifying undervalued securities within those classes through valuation analysis . #### 6.1.1 Market efficiency and security analysis An efficient market is one where security prices fully and quickly reflect all available information. In such markets, the expected return is consistent with the level of risk, and market prices equal fair intrinsic values, making it difficult to find undervalued securities. Despite this, infrequent discoveries of minor mispricings can justify the work of security analysts . * **Active vs. Passive Management**: * **Passive management** assumes market efficiency and aims to match market returns through strategies like investing in index funds, with a focus on low costs . * **Active management** seeks to "beat the market" by finding undervalued securities through superior analysis or timing, aiming to generate positive alpha . Security analysis is a top-down process that begins with analyzing the macroeconomy and industries, then moves to individual companies and their financial statements to estimate a fair stock price . #### 6.1.2 Valuation models The core of equity valuation involves comparing a stock's current market price ($P_0$) to its estimated intrinsic value ($V_0$) . * **Investment Opportunity Identification**: An investment opportunity exists if: 1. The "fair" price ($V_0$) is higher than the market price ($P_0$) . 2. The expected return is higher than the required rate of return . 3. The company's valuation ratio is below that of its industry . * **Expected Return vs. Required Return**: * **Expected Return**: The return anticipated based on available market information, including expected dividends and price changes. It is a forecast and does not guarantee compensation for risk (#page=136, 137) . * **Required Rate of Return**: The return demanded by investors as compensation for taking on risk, often calculated using models like CAPM or APT. If the expected return exceeds the required return, the stock is considered undervalued and offers positive alpha . * **Intrinsic Value**: The present value of all expected future cash payments, including dividends and the proceeds from the eventual sale of the stock, discounted at an appropriate risk-adjusted rate . $$V_0 = \frac{E(D_1) + E(P_1)}{1+k}$$ where $V_0$ is the intrinsic value at time 0, $E(D_1)$ is the expected dividend at time 1, $E(P_1)$ is the expected price at time 1, and $k$ is the required rate of return . > **Tip:** The intrinsic value ($V_0$) represents your estimate of the correct price, while the market price ($P_0$) is the consensus value from all traders. If $V_0 > P_0$, the stock is considered undervalued and attractive for purchase . #### 6.1.3 Dividend Discount Models (DDM) DDMs value a stock as the present value of all future expected dividends. This approach avoids the need to separately forecast the future stock price, which can be highly uncertain . * **Constant Growth DDM (Gordon Growth Model)**: This model assumes dividends grow at a constant rate ($g$) indefinitely. $$V_0 = \frac{D_1}{k - g}$$ where $D_1$ is the expected dividend in the next period, $k$ is the required rate of return, and $g$ is the constant dividend growth rate (#page=141, 143). A critical condition for this model is that $k > g$ . > **Tip:** The intrinsic value ($V_0$) is positively related to expected dividends ($D_1$) and the expected growth rate ($g$), and negatively related to the required rate of return ($k$). If the market is efficient, the required rate of return ($k$) can be expressed as the sum of the dividend yield and the growth rate: $$k = \frac{D_1}{P_0} + g$$ where $P_0$ is the current stock price . * **Multistage Dividend Growth Models**: These models account for periods where dividend growth rates may differ, such as an initial period of high growth followed by a stable growth phase . #### 6.1.4 Other Discounted Cash Flow (DCF) Approaches Beyond dividends, other DCF methods include valuing based on: * Free cash flow to equity (FCFE) . * Free cash flow to the firm (FCFF) . These models are useful when dividends do not fully capture the firm's economic value or when a company has low dividend payouts but significant reinvestment . #### 6.1.5 Price-Earnings (P/E) Ratio The P/E ratio relates a stock's current market price to its earnings per share. It's a popular valuation metric due to its simplicity (#page=148, 155) . $$P/E \text{ ratio} = \frac{\text{Price per share}}{\text{Earnings per share}}$$ * **Valuation by Comparables**: Comparing a firm's P/E ratio to the average P/E of its industry can help estimate intrinsic value (#page=148, 149). If a company's P/E is lower than the industry average, and its fundamentals are sound, it may be undervalued (#page=148, 149) . If $V_0 > P_0$, the stock is attractive, which often implies its P/E ratio is lower than the industry P/E . * **P/E Ratio and Growth Opportunities**: The P/E ratio can be derived from the DDM and is influenced by payout ratio, growth rate ($g$), and required return ($k$) (#page=149, 150) . The P/E ratio can be decomposed into a no-growth component ($1/k$) and a premium for the present value of growth opportunities (PVGO). Firms with strong growth prospects typically have higher P/E ratios (#page=150, 151, 154) . > **Tip:** Peter Lynch's PEG ratio (P/E divided by growth rate $g$) suggests a fairly priced stock has a PEG of 1. A PEG less than 1 may indicate a bargain . * **Cyclically Adjusted P/E (CAPE) Ratio**: Proposed by Shiller, this ratio uses the average inflation-adjusted earnings over an extended period (e.g., 10 years) to provide a more stable P/E measure, smoothing out short-term earnings volatility and helping identify long-term market mispricing . * **P/E and Expected Returns**: There is generally a negative relationship between expected returns ($E(r)$) and the P/E ratio. A low P/E ratio suggests a high earnings yield ($E_1/P_0$), potentially leading to an expected return higher than the required return, indicating an attractive, undervalued stock (#page=154, 155) . #### 6.1.6 Other Valuation Ratios * **Price-to-Book Value (PB) Ratio**: A low PB ratio might suggest that the market underestimates a company's future potential relative to its historical book value . * **Price-to-Sales (PS) Ratio**: Useful for valuing companies that may not yet have available earnings, such as early-stage growth companies . #### 6.1.7 Best Approach No single valuation method is perfect; DCF and P/E ratios have their merits, and using both can lead to more robust estimates. All methods are subject to estimation errors due to the inherent uncertainty of the future . ### 6.2 Bond valuation and portfolio management Bond valuation involves determining the present value of a bond's future cash flows (coupon payments and principal repayment) discounted at the appropriate market interest rate . #### 6.2.1 Types of Bonds * **Government Bonds**: Typically considered low-risk, including Treasury bills and bonds . * **Corporate Bonds**: Issued by companies, carrying default risk (#page=156, 157, 160) . * **Zero-Coupon Bonds**: Sold at a discount to face value, with no intermediate coupon payments; investors receive the face value at maturity (#page=156, 162) . * **Inflation-Indexed Bonds**: Principal and coupon payments are adjusted for inflation, preserving real returns . #### 6.2.2 Bond Pricing The value of a bond is the sum of the present values of its promised cash flows, discounted at the required rate of return (market interest rate) . $$ \text{Bond Value} = \sum_{t=1}^{T} \frac{\text{Coupon Payment}}{(1+r)^t} + \frac{\text{Par Value}}{(1+r)^T} $$ where $r$ is the market interest rate, $T$ is the number of periods to maturity, and coupon payments are made periodically . #### 6.2.3 Market Interest Rate (Yield) The market interest rate ($r$) for a bond, often referred to as the yield to maturity (YTM), reflects the required rate of return for investors, considering the bond's characteristics and market conditions. It comprises several components : * Real risk-free rate . * Compensation for expected inflation . * Premiums for specific bond risks: default risk, liquidity risk, and call risk . #### 6.2.4 Inverse Relationship Between Bond Prices and Yields Bond prices and market interest rates move inversely. When market interest rates rise, the present value of a bond's fixed future cash flows decreases, leading to a lower bond price. Conversely, when market rates fall, bond prices increase (#page=159, 160). This relationship is non-linear and convex. Longer-maturity bonds are generally more sensitive to interest rate fluctuations than shorter-maturity bonds (#page=159, 168, 169) . #### 6.2.5 Default Risk (Credit Risk) Default risk refers to the possibility that the bond issuer will fail to make promised payments. Rating agencies like Moody's, S&P, and Fitch assess this risk, categorizing bonds into investment grade (AAA to BBB) and speculative grade (BB and below) (#page=156, 160). Higher default risk leads to higher yield spreads (the difference between the bond's yield and a comparable risk-free bond's yield) (#page=160, 161) . #### 6.2.6 Yield to Maturity (YTM) YTM is the discount rate that equates the present value of all future cash flows to the bond's current market price; it represents the bond's internal rate of return if held to maturity (#page=162, 163). It reflects real interest rates, inflation expectations, and risk premiums . #### 6.2.7 Yield Curve The yield curve plots the YTM of bonds against their time to maturity, typically using risk-free government zero-coupon bonds. Its shape provides insights into market expectations of future interest rates and inflation (#page=164, 166) . * **Theories of the Term Structure**: 1. **Expectations Theory**: Suggests that long-term yields are determined by current and expected future short-term interest rates. The yield curve's shape reflects market expectations of future rate changes (#page=164, 165) . 2. **Liquidity Preference Theory**: Argues that investors demand a premium for holding longer-term, less liquid bonds due to increased interest rate risk and potentially lower liquidity. This premium can cause the yield curve to slope upward even if future short rates are not expected to rise (#page=165, 166) . * **Yield Curve in Practice**: The term spread (difference between long- and short-term yields) can be an economic indicator. An inverted yield curve (short-term yields higher than long-term yields) often signals an impending recession . ### 6.3 Bond portfolio management Managing bond portfolios involves balancing risk and return, primarily focusing on interest rate risk and credit risk. #### 6.3.1 Interest Rate Risk and Duration Interest rate risk is the risk that a bond's price will change due to fluctuations in market interest rates. This risk is captured by the concept of **duration**, which measures a bond's price sensitivity to changes in interest rates (#page=168, 169) . * **Duration**: A weighted average measure of the time until a bond's cash flows are received. $$ \text{Duration (D)} = \sum_{t=1}^{T} t \times \frac{CF_t}{(1+y)^t} / \text{Bond Price} $$ where $CF_t$ is the cash flow at time $t$, and $y$ is the yield to maturity . * **Modified Duration**: Directly relates percentage price changes to yield changes: $$ \text{% Change in Bond Price} \approx -\text{Modified Duration} \times \Delta y $$ where Modified Duration $= D / (1+y)$ . * **Factors Affecting Duration**: * **Maturity**: Longer maturity generally means higher duration (#page=169, 170) . * **Coupon Rate**: Higher coupon rates lead to lower duration, as more cash is received earlier . * **Yield to Maturity**: Higher yields generally lead to lower duration . * **Zero-Coupon Bonds**: Duration equals maturity . > **Tip:** For coupon bonds, duration is always less than maturity. The longer the maturity or the lower the coupon rate, the higher the bond's duration and its sensitivity to interest rate changes. #### 6.3.2 Passive Bond Management: Immunization Immunization strategies aim to protect a portfolio from interest rate risk by matching the duration of assets with the duration of liabilities (#page=172, 173) . * **Banks**: Immunize by matching the duration of their assets (loans) with their liabilities (deposits) to protect the firm's current value against interest rate fluctuations . * **Pension Funds**: Match the duration of their assets with the present value of their future liabilities (promises to retirees) to ensure sufficient funds are available (#page=172, 173) . Immunization aims to offset price risk (impact of rate changes on bond values) with reinvestment rate risk (impact of rate changes on the return from reinvesting coupons) . > **Tip:** Immunization is most effective for small changes in interest rates and requires periodic rebalancing as durations change over time . #### 6.3.3 Convexity Convexity measures the curvature of the price-yield relationship, providing a more accurate estimate of price changes than duration alone, especially for larger interest rate movements. Higher convexity is desirable because it leads to smaller price declines when interest rates rise and larger price increases when interest rates fall, offering an asymmetrical payoff . #### 6.3.4 Active Bond Management Active strategies seek to add value by: 1. **Interest Rate Forecasting**: Anticipating movements on the yield curve and adjusting portfolio duration accordingly. For example, expecting falling rates might lead to increasing portfolio duration, while expecting rising rates would lead to decreasing duration . 2. **Identifying Relative Mispricings**: Uncovering bonds that are undervalued due to factors like overly large default premiums . Success in active management depends on having superior information or insights compared to the market consensus . --- # Portfolio performance evaluation The evaluation of investment performance is crucial for determining whether active managers genuinely outperform their benchmarks and for understanding returns in relation to the risks taken . ### 9.1 Investment performance evaluation Active managers operate under the assumption that markets are not always perfectly efficient, allowing for potential opportunities to find undervalued securities. The fundamental goal of the investment process is to evaluate and understand portfolio performance. Performance evaluation aims to ascertain if active managers deliver superior returns . #### Average rates of return Different methods exist for calculating average returns, each with its own nuances: * **Arithmetic average:** This calculates the simple mean of returns and represents the expected yearly return on average, but it does not account for the effect of compounding . * **Geometric average:** This method incorporates the effect of compounding, providing a truer average return for growth over multiple periods. However, it does not consider the impact of additional investments made during the period. It is a time-weighted average where each period's return has equal weight . * **Dollar-weighted average (Internal Rate of Return - IRR):** This method accounts for both the compounding effect and the timing and amounts of additional investments or withdrawals. It is calculated by finding the discount rate that equates the present value of all cash flows (inflows and outflows) to zero . > **Tip:** The geometric average is generally considered more representative of long-term growth rates than the arithmetic average, while the dollar-weighted average (IRR) best reflects an individual investor's actual experience. The time-weighted return (TWR) is preferred for evaluating a fund manager's skill independent of investor cash flows . #### Key questions in performance measurement Three primary questions guide investment performance evaluation : 1. Was the portfolio's return adequate, at least preserving wealth ? 2. Did the returns sufficiently compensate for the risk taken by the investor or portfolio manager ? 3. How did the performance compare to an appropriate benchmark ? Performance can be decomposed to determine if it stems from asset allocation, security selection, or market timing . #### Comparison universe and benchmarks * **Comparison Universe:** Comparing a fund's performance against other managers with similar investment styles (e.g., using Morningstar's style box) can be insightful. However, this method can be misleading if risk profiles differ significantly among peers . * **Benchmark Comparison:** A more robust approach is to compare performance against a passive index portfolio with similar risk characteristics, such as the S&P 500 or Euro Stoxx 50. A key challenge here is ensuring that the chosen benchmark accurately reflects the manager's investment style, as a mismatch can attribute performance differences to factors other than genuine skill . > **Tip:** Accurate performance appraisal requires confirming that both the manager's portfolio and the chosen benchmark operate under comparable risk conditions . ### 9.2 How to account for risk? Simply comparing average returns is insufficient; returns must be adjusted for the risk taken to provide a meaningful evaluation. This is achieved through various risk-adjusted performance measures, often derived from mean-variance analysis and the Capital Asset Pricing Model (CAPM) . #### Methods of Risk-Adjusted Performance Key risk-adjusted performance measures include : * Sharpe Ratio . * Treynor Measure . * Jensen’s Alpha . * M² Measure (Modigliani and Modigliani, 1997) . * Information Ratio . These metrics help determine if returns are adequate compensation for the total risk, systematic risk, or diversifiable risk undertaken . #### 9.2.1 Sharpe Ratio The Sharpe Ratio measures the portfolio's excess return (return above the risk-free rate) per unit of total risk (standard deviation). A higher Sharpe Ratio indicates better risk-adjusted performance. Portfolios with Sharpe Ratios greater than that of the market portfolio are considered to have superior performance and would plot above the Capital Market Line (CML) on an expected return-standard deviation graph. In efficient markets with no transaction costs, the Sharpe Ratio of any efficient portfolio ($S_P$) should be less than or equal to the Sharpe Ratio of the market portfolio ($S_M$). Calculations for the Sharpe Ratio typically use realized (ex-post) variables . The formula for the Sharpe Ratio is: $$ SR_P = \frac{R_P - R_f}{\sigma_P} $$ where: * $R_P$ is the portfolio's realized return . * $R_f$ is the realized risk-free rate . * $\sigma_P$ is the portfolio's total risk (standard deviation) . > **Example:** If Portfolio A has a return of 15%, a risk-free rate of 5%, and a standard deviation of 10%, its Sharpe Ratio is $\frac{0.15 - 0.05}{0.10} = 1.0$. If Portfolio B has a return of 18%, a risk-free rate of 5%, and a standard deviation of 15%, its Sharpe Ratio is $\frac{0.18 - 0.05}{0.15} = 0.867$. Portfolio A has superior risk-adjusted performance according to the Sharpe Ratio . #### 9.2.2 Treynor Measure The Treynor Measure, derived from CAPM, assesses the portfolio's excess return per unit of systematic risk (beta). It implicitly assumes the portfolio is fully diversified, meaning firm-specific risk is eliminated. A Treynor Ratio higher than the market's risk premium suggests superior performance, and portfolios plotting above the Security Market Line (SML) are considered to have out- or underperformed relative to their systematic risk. In efficient markets with no transaction costs, the Treynor measure for any efficient portfolio ($T_P$) should be greater than or equal to the Treynor measure for the market portfolio ($T_M$) . The formula for the Treynor Measure is: $$ T_P = \frac{R_P - R_f}{\beta_P} $$ where: * $R_P$ is the portfolio's realized return . * $R_f$ is the realized risk-free rate . * $\beta_P$ is the portfolio's systematic risk (beta) . > **Tip:** The Treynor Measure is most appropriate for evaluating portfolios that are part of a larger, well-diversified investment strategy, as it focuses solely on systematic risk . #### 9.2.3 Jensen’s Alpha Jensen's Alpha measures the difference between a portfolio's realized return and its required return as predicted by CAPM. It quantifies the excess return generated by the portfolio manager beyond what would be expected given the portfolio's systematic risk. Superior managers generate a statistically significant positive alpha ($\alpha > 0$), while inferior managers produce a negative alpha ($\alpha < 0$). Sources of superior performance can be attributed to consistent selection of undervalued securities or effective market timing . The formula for Jensen's Alpha is: $$ \alpha_P = R_P - [R_f + \beta_P (R_M - R_f)] $$ where: * $R_P$ is the portfolio's realized return . * $R_f$ is the realized risk-free rate . * $\beta_P$ is the portfolio's systematic risk (beta) . * $R_M$ is the realized market return . > **Note:** The Treynor Measure and Jensen's Alpha will always yield consistent results; if one indicates superior performance, the other will too. Alpha is often considered more straightforward as it directly quantifies the relative excess return . #### 9.2.4 M2 Measure The M² Measure, developed by Modigliani and Modigliani, addresses a perceived limitation of the Sharpe and Treynor ratios by converting them into a percentage return format that is more directly interpretable. It essentially adjusts the portfolio's return to match the market's total risk level, allowing for a direct comparison of hypothetical returns under identical risk conditions. This allows for ranking portfolios based on their adjusted returns, similar to how the Sharpe ratio ranks based on slope . The calculation involves: 1. Calculating the portfolio's Sharpe Ratio. 2. Determining the hypothetical return ($r_P^*$) if the portfolio's risk were adjusted to match the market's standard deviation ($\sigma_M$). $$ r_P^* = R_f + SR_P \times \sigma_M $$ The M² value is then the difference between this adjusted portfolio return and the market return: $$ M^2 = r_P^* - R_M $$ > **Example:** If a portfolio has a Sharpe Ratio of 0.398 and the market has a standard deviation of 18.5% and a return of 18.5%, and the risk-free rate is 0%, the adjusted portfolio return would be $0.398 \times 18.5\% = 7.36\%$. The M² would then be $7.36\% - 18.5\% = -11.14\%$. However, if the market risk were 15% and return 18.5%, and the portfolio risk was adjusted to 15%, the M2 would represent the excess return. The M² measure calculates the return earned if the portfolio's total risk were adjusted to match the benchmark's total risk . #### 9.2.5 Information Ratio The Information Ratio (IR) is used to measure active management performance by assessing the excess return over a benchmark relative to the portfolio's tracking error (the standard deviation of those excess returns). It quantifies how much additional return a manager generates per unit of active risk taken. A higher IR indicates more consistent and efficient outperformance . The formula for the Information Ratio is: $$ IR = \frac{R_P - R_B}{\sigma_{P-B}} $$ where: * $R_P$ is the portfolio's realized return . * $R_B$ is the benchmark's realized return . * $\sigma_{P-B}$ is the tracking error (standard deviation of the difference between portfolio and benchmark returns) . > **Tip:** The Information Ratio is particularly useful when evaluating the addition of active positions to an already well-diversified portfolio, as it focuses on the consistency of active return generation relative to benchmark deviation . ### 9.3 Appropriate performance measures The choice of the appropriate performance measure depends on the context of the portfolio and its role within a larger investment strategy : * **Sharpe Ratio (or M² Measure):** Best suited for evaluating stand-alone portfolios that represent the entirety of an individual's investments, as it considers total risk . * **Treynor Measure or Jensen’s Alpha:** Ideal for evaluating the performance of individual managers within a larger, diversified fund or pension plan, as they focus on systematic risk . * **Information Ratio:** Appropriate for assessing an active position being added to a largely passive and well-diversified portfolio, focusing on the consistency of active returns relative to the benchmark . ### 9.4 Multi-index models and style analysis #### Performance evaluation with a multi-index model Multi-index models, such as the Fama-French 3-Factor model, enhance performance evaluation by accounting for multiple sources of systematic risk beyond just market beta. These models decompose returns into factors like market risk, size (SMB - Small Minus Big), and value (HML - High Minus Low). By explaining a larger portion of return variation, multi-factor models provide a more accurate assessment of whether a manager's alpha is due to genuine skill or simply exposure to other risk factors . The Fama-French 3-Factor model expresses returns as: $$ R_t - R_{f,t} = \alpha + \beta_1 (R_{M,t} - R_{f,t}) + \beta_2 SMB_t + \beta_3 HML_t + \epsilon_t $$ where: * $R_t$ is the portfolio return at time t . * $R_{f,t}$ is the risk-free rate at time t . * $\alpha$ is the abnormal return or Jensen's alpha . * $R_{M,t}$ is the market return at time t . * $SMB_t$ is the return on the size factor at time t . * $HML_t$ is the return on the value factor at time t . * $\beta_1, \beta_2, \beta_3$ are the factor sensitivities . * $\epsilon_t$ is the error term . #### Style analysis Introduced by William Sharpe style analysis evaluates performance by regressing a fund's returns against returns of various asset classes or style indices. Studies have shown that a significant portion (often over 90%) of a fund's return variation can be explained by its allocation to broad asset classes like stocks, bonds, and bills. This suggests that asset allocation plays a more dominant role in performance than individual security selection . The regression model in style analysis takes the form: $$ R_P = \alpha + \beta_{Style1} R_{Style1} + \beta_{Style2} R_{Style2} + ... + \beta_{StyleN} R_{StyleN} + \epsilon $$ where the sum of the betas ($\sum \beta_i$) typically equals 1, representing the total exposure to different asset classes. The R² value indicates how much of the portfolio's return variation is explained by the style factors . > **Example:** In Sharpe’s analysis of the Fidelity Magellan Fund, over 97.5% of the return variation was explained by allocations to medium caps, large caps, and high P/E firms. While the active management component (security selection and market timing) explained a smaller portion (2.5%), the fund still generated a substantial cumulative abnormal return due to its intercept (alpha) . On average, studies of mutual funds show a slightly negative intercept across many funds, supporting the argument for investing in passive funds . #### Morningstar's risk-adjusted rating Morningstar categorizes funds based on style definitions and then ranks them according to risk-adjusted performance, assigning a star rating from 1 to 5. This system aligns with measures like the Sharpe ratio, where higher percentiles in risk-adjusted performance lead to higher star ratings, indicating superior performance among peers . ### 9.5 Market timing Market timing involves adjusting asset allocation between different asset classes, typically stocks and risk-free instruments, based on anticipated market movements. Theoretically, a perfect market timer could achieve exceptional returns by shifting resources optimally. However, there is little empirical evidence to suggest that most managers possess consistent market-timing ability . A perfect market timer's payoff profile would be nonlinear. Testing for market timing ability often involves using regression models that allow the portfolio's beta to vary with market conditions . #### Testing for market timing Two common regression models used to test for market timing are: * **Treynor and Mazuy Model:** This model adds a quadratic term to the standard single-index model regression. A positive and statistically significant coefficient ($c$) for this term suggests market timing ability . $$ R_{P,t} - R_{f,t} = \alpha + \beta (R_{M,t} - R_{f,t}) + c (R_{M,t} - R_{f,t})^2 + \epsilon_t $$ * **Hendriksson and Merton Model:** This model uses an interaction term that captures changes in beta based on whether the market return exceeds the risk-free rate. A positive and significant interaction coefficient indicates timing skill. Let $D = 1$ if $R_{M,t} > R_{f,t}$ and $D = 0$ otherwise . $$ R_{P,t} - R_{f,t} = \alpha + \beta (R_{M,t} - R_{f,t}) + c D (R_{M,t} - R_{f,t}) + \epsilon_t $$ > **Example:** In testing two portfolios (P and Q), portfolio Q exhibited market timing ability due to a positive timing coefficient ($c=0.10$), indicating it increased its market exposure when the market performed better than the risk-free asset. When market timing is accounted for, the alpha attributable to security selection can be more accurately isolated . The potential value of market timing is enormous over long periods, as demonstrated by comparing returns of T-bills, equities, and a perfect market timer, where the perfect timer generates vastly superior returns due to consistent compounding gains . --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Real Assets | Tangible assets that have intrinsic value due to their substance and properties, such as property, equipment, and commodities. | | Financial Assets | Claims on real assets or the income generated by them, typically represented by securities like stocks, bonds, and derivatives. | | Investment Policy | A formal statement outlining an investor's objectives, risk tolerance, constraints, and preferences, guiding all subsequent investment decisions. | | Security Analysis | The process of evaluating individual securities to estimate their fair value by analyzing factors affecting their price and determining whether they are undervalued, fairly valued, or overvalued. | | Portfolio Construction | The process of selecting and combining various assets into a portfolio to achieve specific investment objectives while managing risk and return. | | Diversification | An investment strategy of spreading investments across various asset classes, industries, and geographic regions to reduce overall portfolio risk by minimizing the impact of any single investment's poor performance. | | Risk | The possibility that an investment's realized return will differ from its expected return, or the uncertainty surrounding the actual return that will be earned. | | Return | The gain or loss on an investment over a specific period, typically expressed as a percentage of the initial investment. | | Efficient Market Hypothesis (EMH) | A theory stating that asset prices fully reflect all available information, making it impossible to consistently achieve risk-adjusted excess returns. | | Passive Management | An investment strategy that aims to match the performance of a market index by holding a diversified portfolio of securities that replicates the index, typically involving lower costs and less active decision-making. | | Active Management | An investment strategy that seeks to outperform a benchmark index by actively selecting securities, timing the market, or adjusting asset allocation based on research and forecasts. | | Asset Allocation | The strategy of dividing an investment portfolio among different asset categories, such as stocks, bonds, and cash, based on an investor's risk tolerance, time horizon, and financial goals. | | Security Selection | The process of choosing specific investments within asset classes, aiming to identify undervalued securities that are expected to outperform the market. | | Capital Asset Pricing Model (CAPM) | A financial model that describes the relationship between systematic risk (beta) and expected return for assets, particularly stocks, stating that expected return equals the risk-free rate plus a risk premium proportional to beta. | | Beta ($\beta$) | A measure of a security's volatility or systematic risk in relation to the overall market. A beta of 1 indicates that the security's price will move with the market, while a beta greater than 1 suggests higher volatility and a beta less than 1 suggests lower volatility. | | Market Risk Premium | The excess return that investing in the stock market provides over the risk-free rate as compensation for investors bearing the market's risk. It is calculated as the expected market return minus the risk-free rate. | | Systematic Risk | Market risk that affects the entire market or a large segment of it, stemming from macroeconomic factors such as changes in interest rates, inflation, or economic recessions. This risk cannot be eliminated through diversification. | | Unsystematic Risk | Risk that is specific to an individual company or industry and can be diversified away by holding a portfolio of different assets. Also known as firm-specific or idiosyncratic risk. | | Holding Period Return (HPR) | The total return received from holding an investment for a specific period, including capital gains and income distributions, expressed as a percentage of the initial investment. | | Arithmetic Mean | A simple average of a series of returns over multiple periods, calculated by summing the returns and dividing by the number of periods. It is often used for forecasting but ignores the effect of compounding. | | Geometric Mean | The compound average rate of return over multiple periods, calculated by multiplying the returns for each period, taking the n-th root (where n is the number of periods), and subtracting 1. It accurately reflects the actual growth of an investment over time. | | Dollar-Weighted Return | An investment return measure that accounts for the timing and size of cash flows into and out of an investment, effectively calculating the internal rate of return (IRR). | | Expected Return | The anticipated return on an investment, often calculated based on historical data, scenario analysis, or statistical models, reflecting the weighted average of possible returns weighted by their probabilities. | | Required Rate of Return | The minimum return an investor expects to receive for taking on a specific level of investment risk, typically determined by factors like the risk-free rate, inflation expectations, and a risk premium. | | Dividend Discount Model (DDM) | A method of valuing a stock by calculating the present value of all expected future dividend payments, discounted at the required rate of return. | | Price-Earnings Ratio (P/E Ratio) | A valuation metric calculated by dividing a company's stock price by its earnings per share, indicating how much investors are willing to pay for each dollar of earnings. | | Yield to Maturity (YTM) | The total return anticipated on a bond if it is held until it matures, accounting for all coupon payments and the difference between the purchase price and par value, expressed as an annual rate. | | Duration | A measure of a bond's sensitivity to changes in interest rates, representing the weighted average time until the bond's cash flows are received. Longer duration implies greater price volatility. | | Immunization | A bond portfolio strategy designed to protect the portfolio's value against interest rate fluctuations by matching the duration of assets and liabilities. | | Convexity | A measure of the curvature of the relationship between a bond's price and its yield. It refines duration's approximation of price sensitivity, especially for larger interest rate changes. | | Market Efficiency | The degree to which market prices reflect all available information. Markets are considered efficient if prices adjust rapidly to new information, making it difficult to consistently earn excess returns. | | Behavioral Finance | A field of study that incorporates psychological factors and cognitive biases to explain how investors make decisions and how these behaviors influence market outcomes, often explaining anomalies not predicted by traditional financial models. | | Alpha ($\alpha$) | A measure of a portfolio manager's ability to generate returns in excess of what is predicted by a market model (like CAPM), after accounting for the risk taken. Positive alpha suggests outperformance. | | Sharpe Ratio | A risk-adjusted performance measure that calculates the excess return per unit of total risk (standard deviation). Higher Sharpe ratios indicate better risk-adjusted performance. | | Treynor Measure | A risk-adjusted performance measure that calculates the excess return per unit of systematic risk (beta). It is used to compare portfolios that are part of a larger, diversified investment. | | Jensen's Alpha | A measure of a portfolio's risk-adjusted performance relative to the expected return predicted by CAPM. It represents the average return of the portfolio over and above that predicted by CAPM. | | Information Ratio | A measure of a portfolio manager's ability to generate excess returns relative to a benchmark per unit of active risk (tracking error). It assesses the consistency of an active manager's performance. | | Market Timing | An investment strategy that aims to increase returns by shifting between risky assets (like stocks) and risk-free assets (like cash or short-term bonds) based on predictions of market movements. | | Growth Stocks | Stocks of companies that are expected to grow at an above-average rate compared to other companies in the market, often reinvesting earnings rather than paying dividends. | | Value Stocks | Stocks that appear to be trading for less than their intrinsic or fundamental value, often characterized by low price-to-earnings (P/E) or price-to-book (P/B) ratios, and sometimes higher dividend yields. | | Present Value of Growth Opportunities (PVGO) | The portion of a stock's price that is attributed to the company's future growth prospects, rather than its current earnings or assets. | | Cyclically Adjusted P/E Ratio (CAPE) | A valuation metric developed by Robert Shiller that divides a company's current stock price by the average inflation-adjusted earnings over the past 10 years, used to smooth out short-term earnings volatility and assess long-term market valuation. |

# Concepto y características del sistema financiero El sistema financiero es un conjunto interconectado de instituciones, mercados e instrumentos cuyo propósito es dirigir el ahorro hacia la inversión productiva, facilitando la movilización de recursos y la gestión de riesgos. ## 1. Concepto y características del sistema financiero ### 1.1 Definición En un sentido general, el sistema financiero de un país se compone del conjunto de instituciones, medios y mercados cuya finalidad principal es canalizar el ahorro generado por las unidades de gasto con superávit hacia los prestatarios o unidades de gasto con déficit [1](#page=1). ### 1.2 Composición El sistema financiero incluye los instrumentos o activos financieros, las instituciones o intermediarios financieros (quienes compran y venden activos en los mercados) y los mercados financieros. También abarca las autoridades monetarias y financieras responsables de su regulación y control [1](#page=1). ### 1.3 Misión fundamental La misión primordial del sistema financiero es captar el excedente de los ahorradores (unidades de gasto con superávit) y canalizarlo hacia los prestatarios, tanto públicos como privados (unidades de gasto con déficit). Esta misión es crucial por dos razones principales [1](#page=1): 1. La desalineación general entre ahorradores e inversores en cuanto a sus necesidades y preferencias [1](#page=1). 2. La necesidad de que los intermediarios transformen activos para adaptarse a las distintas preferencias de liquidez, seguridad y rentabilidad de los ahorradores e inversores [1](#page=1). ### 1.4 Eficiencia El grado de eficiencia del sistema financiero se mide por el volumen de recursos de ahorro que se dirige hacia la inversión productiva y por su capacidad para adaptarse a las preferencias individuales de los agentes económicos [1](#page=1). ### 1.5 Agentes económicos #### 1.5.1 Unidades de gasto con superávit Son aquellas entidades que prefieren destinar menos de sus ingresos actuales al consumo y/o a bienes de inversión, en comparación con sus ingresos, a la tasa de interés del mercado vigente [1](#page=1). #### 1.5.2 Unidades de gasto con déficit Son aquellas entidades que prefieren gastar más de sus ingresos actuales en consumo y/o bienes de inversión, en comparación con sus ingresos, a la tasa de interés del mercado vigente [1](#page=1). > **Tip:** Las unidades de gasto con superávit son los ahorradores netos, mientras que las unidades de gasto con déficit son los tomadores de fondos netos. El sistema financiero actúa como el puente entre ambos [1](#page=1). ### 1.6 Activos financieros #### 1.6.1 Concepto y funciones * **Concepto:** Los activos financieros son títulos (o anotaciones contables) emitidos por las unidades económicas de gasto, que representan una forma de mantener riqueza para sus poseedores y un pasivo para quienes los emiten [1](#page=1). * No aumentan la riqueza general de un país (en economías cerradas), pero son esenciales para movilizar los recursos reales de la economía [1](#page=1). #### 1.6.2 Tipos de emisión * **Instrumentos financieros primarios:** Emitidos directamente por las unidades económicas de gasto con déficit para obtener medios de pago que cubran desequilibrios temporales entre sus flujos de ingresos y gastos [1](#page=1). * **Activos financieros indirectos o secundarios:** Emitidos por intermediarios financieros, como cuentas corrientes, depósitos de ahorro o depósitos a plazo [1](#page=1). #### 1.6.3 Funciones fundamentales de los activos financieros 1. **Transferencia de fondos:** Sirven para canalizar el ahorro desde las unidades económicas con superávit hacia otros agentes [1](#page=1). 2. **Transferencia de riesgo:** El tenedor del activo asume una porción del riesgo asociado a la actividad del emisor [1](#page=1). ### 1.7 Características de los activos financieros Las características clave de los activos financieros son su liquidez, riesgo y rentabilidad [1](#page=1). #### 1.7.1 Liquidez La liquidez se define por la facilidad y la certeza con la que un activo puede ser convertido en dinero a corto plazo sin incurrir en pérdidas. Depende de dos condiciones [1](#page=1): > **Tip:** Una alta liquidez implica que el activo se puede vender rápidamente sin una pérdida significativa de valor. --- # Activos e intermediarios financieros El sistema financiero actúa como un canal fundamental para transferir fondos de unidades con superávit a unidades con déficit, facilitando la inversión productiva y la satisfacción de preferencias individuales mediante la emisión y negociación de activos financieros por parte de intermediarios especializados [1](#page=1). ### 2.1 Activos financieros #### 2.1.1 Concepto y funciones Un activo financiero son títulos o anotaciones contables emitidos por unidades económicas de gasto que representan riqueza para el poseedor y un pasivo para el emisor. Si bien no aumentan la riqueza real de un país en una economía cerrada, son cruciales para movilizar los recursos reales [1](#page=1). Existen dos tipos de emisión: * **Instrumentos financieros primarios**: Emitidos directamente por unidades económicas con déficit para financiar desequilibrios temporales entre ingresos y gastos [1](#page=1). * **Activos financieros indirectos o secundarios**: Emitidos por intermediarios financieros, como cuentas corrientes o depósitos [1](#page=1). Sus funciones principales son: 1. **Instrumentos de transferencia de fondos**: Canalizan el ahorro de las unidades con superávit [1](#page=1). 2. **Instrumento de transferencia de riesgo**: El tenedor del activo asume parte del riesgo del emisor [1](#page=1). #### 2.1.2 Características de los activos financieros Las características clave de los activos financieros son la liquidez, el riesgo y la rentabilidad [2](#page=2). 1. **Liquidez**: Se refiere a la facilidad y certeza con la que un activo puede convertirse en dinero a corto plazo sin pérdidas. Depende de [2](#page=2): * La facilidad de conversión a dinero sin pérdida de valor [2](#page=2). * La certidumbre de dicha conversión sin sufrir pérdidas [2](#page=2). * El dinero es el activo plenamente líquido [2](#page=2). 2. **Riesgo**: Es la probabilidad de que el emisor cumpla las cláusulas de rentabilidad y amortización pactadas a su vencimiento. Está influenciado por la solvencia del emisor y las garantías. El **riesgo sistémico** se refiere a la posibilidad de contagio de perturbaciones financieras a nivel global [2](#page=2). 3. **Rentabilidad**: Es la capacidad de generar intereses u otros rendimientos para el adquirente como compensación por la cesión temporal de capacidad de compra y la asunción de riesgo [2](#page=2). Existe una relación general inversa entre liquidez y rentabilidad, y directa entre riesgo y rentabilidad: un activo es más rentable cuanto menor es su liquidez y mayor su riesgo [2](#page=2). #### 2.1.3 Clasificación Los activos financieros se pueden clasificar de diversas maneras: * **Por grado de liquidez**: Desde el dinero (plenamente líquido) hasta préstamos sin garantía real y créditos comerciales (muy baja liquidez), pasando por grados intermedios como depósitos o fondos públicos [2](#page=2). * **Por la unidad emisora**: Estado/Administraciones Públicas, Banco Central, intermediarios financieros, o empresas no financieras [2](#page=2). * **Otras clasificaciones**: Según sean negociados en mercados abiertos, el efecto de las variaciones de precios, o si se materializan en títulos o anotaciones contables [2](#page=2). ### 2.2 Intermediarios financieros #### 2.2.1 Concepto y funciones Los intermediarios financieros son instituciones especializadas en mediar entre prestamistas y prestatarios, canalizando el ahorro hacia la inversión. Están siempre dispuestos a recibir fondos depositados en ellos [2](#page=2). La diferencia fundamental con agentes mediadores (dealers/brokers) radica en que los intermediarios financieros adquieren activos y crean nuevos activos (activos financieros indirectos) que ofrecen a los ahorradores. Los brokers, en cambio, solo facilitan la conexión entre comprador y vendedor cobrando una comisión [2](#page=2). Las ventajas de la intermediación financiera incluyen: * **Para los prestamistas**: Menores riesgos, menores costes y acceso a nuevos activos indirectos [2](#page=2). * **Para los prestatarios**: Facilita la movilización de fondos, reduce el coste y mejora las oportunidades de obtener recursos de pequeños ahorradores [2](#page=2). #### 2.2.2 Clasificación Los intermediarios financieros se dividen en dos grandes categorías: 1. **Instituciones Financieras Monetarias (IFM)**: * Se caracterizan porque algunos de sus pasivos son considerados dinero (alta liquidez, aceptados como medio de pago) [2](#page=2). * Tienen la capacidad de generar recursos financieros, no solo mediar [2](#page=2). * Incluyen el Banco Central, entidades de crédito y fondos de inversión del mercado monetario [3](#page=3). 2. **Instituciones Financieras No Monetarias**: * Sus pasivos no son dinero y su actividad es más mediadora [3](#page=3). * Incluyen compañías de seguros, fondos de pensiones, auxiliares financieros e instituciones de inversión colectiva [3](#page=3). #### 2.2.3 Características y servicios Los intermediarios financieros ofrecen servicios clave que benefician al sistema: * **Reducción del riesgo**: Mediante la diversificación de sus carteras [3](#page=3). * **Economías de escala**: Obtienen mayor rendimiento en la gestión debido a: 1. **Indivisibilidades**: Capacidad de adquirir activos de cualquier valor nominal [3](#page=3). 2. **Economías de gestión**: Inversión en información y profesionales para una gestión más eficiente [3](#page=3). 3. **Economías de transacción**: Menores costes al operar con grandes volúmenes (impuestos, comisiones) [3](#page=3). * **Adecuación a las necesidades**: Transforman los plazos de sus operaciones (captan a corto y ceden a largo), aunque esto implica un riesgo de tipo de interés para el propio intermediario [3](#page=3). * **Gestión del mecanismo de pagos**: Facilitan la gestión de cobros y pagos a través de depósitos en cuenta corriente [3](#page=3). ### 2.3 Mercados financieros #### 2.3.1 Concepto y funciones Los mercados financieros son el mecanismo o lugar donde se intercambian activos financieros y se determinan sus precios. No requieren necesariamente un espacio físico [3](#page=3). Sus funciones principales son: a) Poner en contacto a los agentes económicos [3](#page=3). b) Fijar el precio de los activos [3](#page=3). c) Proporcionar liquidez a los activos [3](#page=3). d) Reducir plazos y costes de intermediación [3](#page=3). #### 2.3.2 Características de los mercados financieros (Mercado Perfecto) Un mercado es más eficiente cuanto más se asemeje a un mercado ideal de competencia perfecta. Las características de un mercado eficiente incluyen [3](#page=3): 1. **Amplitud**: Alto volumen y variedad de activos intercambiados, facilitando la satisfacción de deseos y la estabilización de precios [3](#page=3). 2. **Transparencia**: Información accesible, de calidad y a bajo coste sobre las características y condiciones de los activos [3](#page=3). 3. **Libertad**: Ausencia de limitaciones o barreras para el acceso, el intercambio o la injerencia en la formación de precios [3](#page=3). 4. **Profundidad**: Gran número de órdenes de compra y venta para cada tipo de activo [3](#page=3). 5. **Flexibilidad**: Agilidad de los agentes para reaccionar a los cambios de precios [3](#page=3). La **globalización** se alcanza cuando es posible invertir en cualquier lugar del mundo las 24 horas del día y las empresas cotizan internacionalmente [3](#page=3). --- # Mercados financieros El concepto central de los mercados financieros se refiere al mecanismo o lugar donde se intercambian activos financieros, permitiendo la determinación de sus precios y cumpliendo funciones esenciales para la economía. ### 3.1 Concepto y funciones de los mercados financieros Un mercado financiero es definido como un mecanismo o lugar a través del cual se produce un intercambio de activos financieros y se determinan sus precios. Es importante destacar que no requiere un espacio físico concreto [3](#page=3). Las funciones principales de los mercados financieros son: * Poner en contacto a los agentes económicos con superávit y déficit [3](#page=3). * Servir como un mecanismo apropiado para la fijación del precio de los activos [3](#page=3). * Proporcionar liquidez a los activos, permitiendo su fácil conversión en dinero [3](#page=3). * Reducir los plazos y los costes de intermediación en las transacciones [3](#page=3). > **Tip:** La función de proporcionar liquidez es crucial, ya que permite a los inversores vender sus activos cuando lo necesiten, reduciendo la incertidumbre y fomentando la inversión [3](#page=3). ### 3.2 Características de los mercados financieros (Mercado Perfecto) La eficiencia de un mercado financiero se evalúa en función de cuánto se acerca a un mercado ideal de competencia perfecta. Las características de un mercado financiero eficiente son [3](#page=3): 1. **Amplitud:** Se refiere a un mayor volumen y variedad de activos que se intercambian. Esto permite una mejor satisfacción de los deseos de los agentes económicos y una rápida estabilización de precios [3](#page=3). 2. **Transparencia:** Implica que la información sobre las condiciones y características de los activos y las transacciones (tanto antes como después de la negociación) es más accesible, de mejor calidad y más barata [3](#page=3). 3. **Libertad:** Ausencia de limitaciones o barreras para el acceso al mercado, para intercambiar activos o para la injerencia en la formación del precio. Cualquier agente que lo desee debe poder participar libremente [3](#page=3). 4. **Profundidad:** Se manifiesta en un mayor número de órdenes de compra y venta para cada tipo de activo. Esto asegura que las transacciones se puedan realizar con mayor facilidad y a precios más estables [3](#page=3). 5. **Flexibilidad:** Capacidad de los agentes para reaccionar rápidamente ante cambios en los precios [3](#page=3). Además de estas características, se considera la **Globalización** del mercado, la cual se alcanza cuando es posible invertir en cualquier lugar del mundo durante las 24 horas del día y cualquier empresa cotiza donde desee [3](#page=3). > **Tip:** Un mercado con alta amplitud y profundidad facilita la ejecución de grandes operaciones sin afectar significativamente los precios, lo que es fundamental para inversores institucionales [3](#page=3). ### 3.3 Clasificación de los mercados financieros Los mercados financieros pueden clasificarse según diversos criterios: #### 3.3.1 Según la intervención de intermediarios * **Mercados directos:** Los intercambios se producen directamente entre los demandantes y oferentes últimos de los activos financieros. Estos pueden ser [4](#page=4): * **Búsqueda directa:** Sin la intervención de agentes especializados [4](#page=4). * **Con comisionistas (brokers):** Agentes que ponen en relación a las partes cobrando una comisión, sin tomar posiciones propias en los activos [4](#page=4). * **Mercados intermediados:** Al menos uno de los participantes en la transacción es un intermediario financiero. Estos intermediarios suelen realizar transformación de activos. Dentro de esta categoría se encuentran [4](#page=4): * **Mediadores (dealers):** Compran y venden activos, manteniendo una cartera propia (toman posiciones) para asegurar liquidez, pero no crean activos nuevos [4](#page=4). * **Mercados de subasta:** Son mecanismos centralizados donde se publican las órdenes de compra y venta, como por ejemplo, la Bolsa de Valores [4](#page=4). #### 3.3.2 Según el plazo de las operaciones * **Mercado monetario:** Se caracteriza por operaciones a corto plazo, con activos de reducido riesgo y gran liquidez. En este mercado se negocian activos emitidos por el Estado, intermediarios financieros o grandes empresas. Su rasgo distintivo es la elevada liquidez y reducido riesgo, incluso si los activos superan el año de vencimiento [4](#page=4). * **Mercado de capitales:** Engloba operaciones de colocación y financiación a largo plazo. Incluye el mercado de valores (renta fija y variable) y el mercado de crédito a largo plazo. Es fundamental para los procesos de inversión [4](#page=4). #### 3.3.3 Según la libertad de operación * **Mercados libres:** El precio y el volumen de las transacciones se fijan por el libre juego de la oferta y la demanda [4](#page=4). * **Mercados intervenidos:** El precio o la cantidad de las transacciones son alterados administrativamente, como en los casos de financiación privilegiada [4](#page=4). #### 3.3.4 Según la creación de activos * **Mercados primarios:** En estos mercados se negocian activos financieros de nueva creación, como, por ejemplo, una ampliación de capital [4](#page=4). * **Mercados secundarios:** Se comercia con activos que ya existen, cambiando la titularidad de los mismos. Estos mercados proporcionan liquidez a los inversores, pero no generan nueva financiación para las entidades emisoras [4](#page=4). > **Example:** Cuando una empresa emite nuevas acciones por primera vez para obtener financiación, está operando en el mercado primario. Posteriormente, cuando los inversores compran y venden esas mismas acciones entre sí en la bolsa, lo hacen en el mercado secundario [4](#page=4). #### 3.3.5 Según la regulación * **Mercados regulados:** Su funcionamiento está sujeto a una normativa estricta, con condiciones de acceso y operativa fijadas por autoridades competentes y que cumplen requisitos de transparencia. Ejemplos son la Bolsa de Valores, AIAF o MEFF [4](#page=4). * **Mercados no regulados:** No están sometidos a una reglamentación estricta. El intercambio se realiza de forma directa, sin necesidad de definir un sitio o sistema concreto, y las condiciones son fijadas libremente por las partes [4](#page=4). #### 3.3.6 Según el ámbito geográfico * **Mercados nacionales (Domésticos):** Utilizan la moneda nacional y la residencia de los agentes es nacional [4](#page=4). * **Mercados internacionales:** Implican que la moneda utilizada no es la nacional, o al menos uno de los agentes involucrados no es residente del país [4](#page=4). * **Mercado extranjero:** Se opera en moneda nacional, pero la oferta o la demanda proviene de un no residente [4](#page=4). * **Euromercados (externo):** La oferta y la demanda provienen de no residentes y la operación se realiza en una moneda distinta a la del país en el que se encuentra el mercado [4](#page=4). #### 3.3.7 Otros criterios de clasificación Existen otros criterios para clasificar los mercados, como: * **Según negociabilidad:** mercados de valores versus mercados crediticios [4](#page=4). * **Según operaciones:** mercados al contado (spot) versus mercados de derivados [4](#page=4). * **Según estructura:** mercados de mostrador, de subasta o intermediados [4](#page=4). > **Tip:** Un mismo mercado puede pertenecer a diferentes categorías de clasificación simultáneamente. Por ejemplo, la Bolsa de Valores es un mercado intermediado, de capitales, libre, secundario, regulado y nacional [4](#page=4). --- # Funciones del sistema financiero y criterios de medida Un sistema financiero cumple funciones esenciales para la asignación de recursos, la estabilidad monetaria y la promoción del ahorro y la inversión [5](#page=5). ### 4.1 Funciones esenciales del sistema financiero Las tres funciones primordiales de un sistema financiero son [5](#page=5): 1. **Garantizar una eficaz asignación de los recursos financieros:** Esto implica proveer los recursos necesarios en cuanto a volumen, naturaleza, plazos y costes [5](#page=5). 2. **Contribuir al logro de la estabilidad monetaria y financiera:** Se refiere a la ausencia de crisis significativas y a una evolución estable de las macromagnitudes económicas [5](#page=5). 3. **Fomentar el ahorro y la inversión productiva:** Estos dos elementos son considerados los motores del crecimiento económico [5](#page=5). ### 4.2 Criterios de medida del cumplimiento de las funciones Para evaluar si un sistema financiero cumple adecuadamente sus funciones, se emplean diversos criterios [5](#page=5): * **Dimensión absoluta:** Mide el volumen total de recursos financieros que han sido canalizados a través del sistema [5](#page=5). * **Dimensión relativa:** Compara el volumen de recursos financieros con magnitudes macroeconómicas nacionales como el Producto Nacional Bruto (PNB), el ahorro o la inversión. Este criterio es considerado más adecuado para una evaluación integral [5](#page=5). * **Criterios cualitativos:** Estos incluyen la fluidez y la elasticidad del sistema, así como la libertad en su operación [5](#page=5). * La elasticidad se relaciona con la diversidad de instituciones y activos financieros disponibles [5](#page=5). * La fluidez permite medir con mayor precisión las posibilidades de movilizar el ahorro disponible y conectar el tamaño del sistema financiero con la economía real [5](#page=5). > **Tip:** La dimensión relativa y los criterios cualitativos son fundamentales para comprender la eficacia real de un sistema financiero, más allá del simple volumen de transacciones [5](#page=5). ### 4.3 Reglas de libertad en el sistema financiero La libertad en la operación de un sistema financiero se rige por varias reglas [5](#page=5): 1. **Libertad de precios y cantidad:** Esta libertad es matizada, ya que se recomienda cierto nivel de intervención por parte de las autoridades monetarias para mantener el control. Los bancos, idealmente, deberían poder fijar sus propios tipos de interés, aunque las autoridades suelen intervenir para mantener el control [5](#page=5). 2. **Libertad de operaciones:** Implica la facilidad para realizar todo tipo de operaciones. Las autoridades no deben segmentar artificialmente el mercado creando compartimentos estancos entre las distintas funciones de las instituciones financieras, aunque sí pueden exigir garantías adecuadas [5](#page=5). 3. **Libertad de entrada y salida:** Se refiere a la facilidad de acceso al mercado para nuevas instituciones, siempre y cuando se establezcan las garantías de solvencia necesarias para no poner en riesgo a los clientes. Es decir, debe ser fácil abrir o cerrar una entidad, siempre que se demuestre solvencia [5](#page=5). > **Tip:** La correcta aplicación de estas reglas de libertad, junto con una diversidad de instituciones y activos financieros, fomenta un sistema financiero más eficaz [5](#page=5). ### 4.4 Conclusión sobre la eficacia del sistema financiero Cuando un sistema financiero cumple sus funciones de manera adecuada, no solo actúa como un simple intermediario, sino que activamente contribuye a [5](#page=5): * Generar un mayor volumen de ahorro [5](#page=5). * Dirigir esos recursos hacia la financiación de actividades productivas [5](#page=5). * Permitir, a través de su estructura, el desarrollo de una política monetaria activa por parte de la autoridad monetaria [5](#page=5). * Facilitar comparaciones internacionales de su desempeño [5](#page=5). > **Tip:** Un sistema financiero eficaz es un pilar fundamental para el crecimiento económico sostenible y la estabilidad financiera general [5](#page=5). --- ## Errores comunes a evitar - Revise todos los temas a fondo antes de los exámenes - Preste atención a las fórmulas y definiciones clave - Practique con los ejemplos proporcionados en cada sección - No memorice sin entender los conceptos subyacentes

| Term | Definition | |------|------------| | Sistema financiero | Conjunto de instituciones, medios y mercados cuyo objetivo principal es canalizar el ahorro de las unidades con superávit hacia los prestatarios con déficit. | | Unidades de gasto con superávit | Agentes económicos que prefieren gastar menos de sus ingresos actuales en consumo o inversión a la tasa de interés de mercado vigente. | | Unidades de gasto con déficit | Agentes económicos que prefieren gastar más de sus ingresos actuales en consumo o inversión a la tasa de interés de mercado vigente. | | Activos financieros | Títulos o anotaciones contables emitidos por unidades económicas de gasto que representan riqueza para quien los posee y un pasivo para quien los emite; facilitan la movilización de recursos. | | Instrumentos financieros primarios | Activos emitidos por unidades económicas de gasto con déficit para obtener medios de pago y cubrir desequilibrios temporales entre ingresos y gastos. | | Activos financieros indirectos o secundarios | Activos emitidos por un intermediario financiero, como cuentas corrientes o depósitos, que representan la inversión de los ahorradores. | | Liquidez | Medida de la facilidad y certeza con la que un activo financiero puede ser convertido en dinero a corto plazo sin sufrir pérdidas de valor. | | Riesgo | Probabilidad de que el emisor de un activo financiero no cumpla las cláusulas de rentabilidad y amortización pactadas al vencimiento; depende de la solvencia del emisor y las garantías. | | Riesgo sistémico | Posibilidad de que perturbaciones en una parte del sistema financiero o en mercados globales contagien a otras instituciones o mercados financieros de un país. | | Rentabilidad | Capacidad de un activo financiero para generar intereses u otros rendimientos como pago por la cesión temporal de capacidad de compra y la asunción de riesgo por parte del adquirente. | | Intermediarios Financieros | Instituciones especializadas en mediar entre prestamistas y prestatarios últimos, adquiriendo activos como inversión y creando nuevos activos financieros (indirectos) que colocan entre los ahorradores. | | Instituciones Financieras Monetarias (IFM) | Entidades cuyos pasivos son monetarios (alta liquidez, aceptados como medio de pago), pudiendo generar recursos financieros y no limitándose solo a la mediación. Incluyen bancos centrales y entidades de crédito. | | Instituciones Financieras No Monetarias | Entidades cuyos pasivos no son dinero; su actividad es principalmente mediadora. Incluyen compañías de seguros, fondos de pensiones e instituciones de inversión colectiva. | | Mercados Financieros | Mecanismos o lugares donde se produce el intercambio de activos financieros y se determinan sus precios, no necesariamente un espacio físico concreto. | | Mercado monetario | Mercado de corto plazo donde se negocian activos con reducido riesgo y gran liquidez, emitidos por el Estado, intermediarios o grandes empresas. | | Mercado de capitales | Mercado para operaciones de financiación a largo plazo, incluyendo el mercado de valores (renta fija y variable) y el mercado de crédito a largo plazo. | | Mercados primarios | Mercados donde se negocian activos financieros de nueva creación, como ampliaciones de capital o emisiones de deuda. | | Mercados secundarios | Mercados donde se comercia con activos financieros ya existentes, permitiendo el cambio de titularidad y proporcionando liquidez, pero no nueva financiación. |

# Kapitaalsverhoging met uitgiftepremie Een kapitaalsverhoging met uitgiftepremie analyseert de situatie waarbij de uitgiftepremie gelijk is aan het verschil tussen de intrinsieke waarde per aandeel voor en na de kapitaalsverhoging. ### 1.1 Principe van uitgiftepremie Bij een kapitaalsverhoging wordt nieuw kapitaal ingebracht door de uitgifte van nieuwe aandelen. Zonder een uitgiftepremie zouden nieuwe aandeelhouders profiteren van de reeds opgebouwde waarde van de onderneming, wat ten koste gaat van de bestaande aandeelhouders. Om dit te voorkomen, wordt een uitgiftepremie geheven. Deze premie compenseert de bestaande aandeelhouders voor de toename van het aantal aandelen en de eventuele verwatering van hun eigendomsbelang en de intrinsieke waarde per aandeel. ### 1.2 Berekening van de uitgiftepremie De uitgiftepremie wordt berekend als het verschil tussen de intrinsieke waarde per aandeel vóór de kapitaalsverhoging en de nominale waarde per nieuw uitgegeven aandeel. Het doel is dat de intrinsieke waarde per aandeel na de kapitaalsverhoging gelijk blijft voor zowel de oude als de nieuwe aandeelhouders. > **Tip:** De uitgiftepremie zorgt ervoor dat de vermogensvermeerdering die door de nieuwe inbreng wordt gerealiseerd, volledig ten goede komt aan het eigen vermogen van de onderneming, zonder dat de bestaande aandeelhouders in hun belang verwaterd worden. ### 1.3 Illustratief voorbeeld Stel een onderneming heeft een eigen vermogen van 1.000.000 euro, verdeeld over 20.000 aandelen. De nominale waarde per aandeel is 25 euro. De intrinsieke waarde per aandeel is dus ook 25 euro. $$ \text{Nominale waarde per aandeel (NW)} = \frac{500.000 \text{ euro}}{20.000 \text{ aandelen}} = 25 \text{ euro/aandeel} $$ $$ \text{Intrinsieke waarde per aandeel (IW)} = \frac{1.000.000 \text{ euro}}{20.000 \text{ aandelen}} = 50 \text{ euro/aandeel} $$ Nu wil de onderneming het kapitaal verhogen met 500.000 euro door 20.000 nieuwe aandelen uit te geven. **Situatie zonder uitgiftepremie:** Als de nieuwe aandelen worden uitgegeven tegen de nominale waarde van 25 euro per aandeel, wordt er 500.000 euro aan nominale kapitaal ingebracht. Het totale eigen vermogen wordt dan 1.000.000 euro + 500.000 euro = 1.500.000 euro, verdeeld over 40.000 aandelen. $$ \text{Nieuw eigen vermogen} = 1.000.000 \text{ euro} + 500.000 \text{ euro} = 1.500.000 \text{ euro} $$ $$ \text{Totaal aantal aandelen} = 20.000 \text{ aandelen} + 20.000 \text{ aandelen} = 40.000 \text{ aandelen} $$ $$ \text{Nieuwe IW/aandeel} = \frac{1.500.000 \text{ euro}}{40.000 \text{ aandelen}} = 37,5 \text{ euro/aandeel} $$ In dit geval dalen de oude aandeelhouders in waarde van een intrinsieke waarde van 50 euro naar 37,5 euro per aandeel, terwijl de nieuwe aandeelhouders profiteren van een "korting". **Situatie met uitgiftepremie:** Om dit te voorkomen, wordt een uitgiftepremie toegepast. De uitgiftepremie moet gelijk zijn aan het verschil tussen de intrinsieke waarde vóór de kapitaalsverhoging (50 euro) en de nominale waarde van het nieuwe aandeel (25 euro). Dit betekent een uitgiftepremie van 25 euro per aandeel. De nieuwe aandelen worden dus uitgegeven tegen de nominale waarde van 25 euro plus een uitgiftepremie van 25 euro, wat neerkomt op een uitgifteprijs van 50 euro per aandeel. De totale inbreng is 500.000 euro (nominale kapitaal) + 500.000 euro (uitgiftepremie) = 1.000.000 euro. Het totale eigen vermogen wordt dan 1.000.000 euro (oud EV) + 1.000.000 euro (nieuwe inbreng) = 2.000.000 euro, verdeeld over 40.000 aandelen. $$ \text{Inbreng (NW)} = 20.000 \text{ aandelen} \times 25 \text{ euro/aandeel} = 500.000 \text{ euro} $$ $$ \text{Inbreng (Uitgiftepremie)} = 20.000 \text{ aandelen} \times 25 \text{ euro/aandeel} = 500.000 \text{ euro} $$ $$ \text{Nieuw eigen vermogen} = 1.000.000 \text{ euro} + 500.000 \text{ euro} (\text{NW}) + 500.000 \text{ euro} (\text{agio}) = 2.000.000 \text{ euro} $$ $$ \text{Totaal aantal aandelen} = 20.000 \text{ aandelen} + 20.000 \text{ aandelen} = 40.000 \text{ aandelen} $$ $$ \text{Nieuwe IW/aandeel} = \frac{2.000.000 \text{ euro}}{40.000 \text{ aandelen}} = 50 \text{ euro/aandeel} $$ Hierdoor blijft de intrinsieke waarde per aandeel voor zowel de oude als de nieuwe aandeelhouders gelijk op 50 euro. Het geëmitteerde agio (uitgiftepremie) wordt bij de reserves gevoegd. --- # Kapitaalsverhoging door incorporatie van reserves Kapitaalsverhoging door incorporatie van reserves beschrijft de boekhoudkundige aanpassing van het maatschappelijk kapitaal door de opname van reserves. Dit proces zorgt ervoor dat het eigen vermogen wordt geherstructureerd zonder dat er nieuwe activa instromen, wat voornamelijk de balansstructuur beïnvloedt en de intrinsieke waarde per aandeel kan wijzigen indien niet correct uitgevoerd. ### 2.1 Principes van kapitaalsverhoging door incorporatie van reserves Bij een kapitaalsverhoging door incorporatie van reserves worden reserves, zoals de uitgiftepremie (agio), omgezet in maatschappelijk kapitaal. Dit heeft als doel het maatschappelijk kapitaal op de balans te verhogen, zonder dat er een inbreng van nieuwe gelden plaatsvindt door aandeelhouders of derden. Het is cruciaal om de intrinsieke waarde (IW) per aandeel op peil te houden voor zowel oude als nieuwe aandeelhouders. ### 2.2 Gevolgen voor de intrinsieke waarde per aandeel Het succes van een kapitaalsverhoging door incorporatie van reserves hangt af van het correct berekenen en toepassen van de uitgiftepremie. Deze premie compenseert het verschil tussen de intrinsieke waarde per aandeel vóór de kapitaalsverhoging en de nominale waarde van het nieuwe aandeel. Indien de uitgiftepremie correct wordt berekend, blijft de intrinsieke waarde per aandeel voor alle aandeelhouders gelijk. > **Tip:** Een correcte berekening van de uitgiftepremie is essentieel om te voorkomen dat oude aandeelhouders benadeeld worden doordat hun intrinsieke waarde per aandeel daalt, of dat nieuwe aandeelhouders onevenredig voordeel genieten zonder daarvoor te betalen. #### 2.2.1 Scenario's zonder en met uitgiftepremie * **Kapitaalsverhoging zonder uitgiftepremie:** Wanneer nieuwe aandelen worden uitgegeven tegen hun nominale waarde, en deze nominale waarde lager is dan de intrinsieke waarde per aandeel van de bestaande aandelen, profiteren de nieuwe aandeelhouders van de "gratis" waarde van de oude aandelen. Dit leidt tot een daling van de intrinsieke waarde per aandeel voor de bestaande aandeelhouders. Stel een bedrijf heeft een maatschappelijk kapitaal van 1 miljoen euro, verdeeld over 20.000 aandelen met een intrinsieke waarde per aandeel van 50 euro. Bij een kapitaalsverhoging van 500.000 euro door uitgifte van 20.000 nieuwe aandelen tegen de nominale waarde van 25 euro per aandeel (wat de nieuwe nominale waarde per aandeel is geworden na een eerdere opsplitsing), zonder uitgiftepremie, stijgt het maatschappelijk kapitaal naar 1,5 miljoen euro verdeeld over 40.000 aandelen. De intrinsieke waarde per aandeel daalt dan naar 37,5 euro. * **Kapitaalsverhoging met uitgiftepremie:** Om de intrinsieke waarde per aandeel gelijk te houden, moet de uitgifteprijs van de nieuwe aandelen de intrinsieke waarde per aandeel van de bestaande aandelen reflecteren. Het verschil tussen deze uitgifteprijs en de nominale waarde van het nieuwe aandeel wordt geboekt als uitgiftepremie (agio). Dit agio wordt dan mee opgenomen in het eigen vermogen. In het voorbeeld van de kapitaalsverhoging van 500.000 euro, waarbij de intrinsieke waarde per aandeel 50 euro bedroeg, moeten de 20.000 nieuwe aandelen worden uitgegeven tegen 50 euro per aandeel. Dit betekent 25 euro nominale waarde en 25 euro uitgiftepremie per aandeel. Het totale bedrag dat wordt ingebracht, is 1 miljoen euro (500.000 euro nominale waarde en 500.000 euro agio). Het totale eigen vermogen wordt dan 2 miljoen euro, verdeeld over 40.000 aandelen, wat resulteert in een stabiele intrinsieke waarde van 50 euro per aandeel. ### 2.3 Opheffing van de nominale waarde bij kapitaalsverhoging onder fractiewaarde Soms kan het voorkomen dat men nieuwe aandelen wil uitgeven tegen een prijs die lager is dan de intrinsieke waarde per bestaand aandeel. Dit is problematisch omdat het de verwatering van de waarde voor bestaande aandeelhouders zou veroorzaken. De oplossing hiervoor is de opheffing van de nominale waarde van de aandelen. Wanneer de nominale waarde van aandelen wordt opgeheven, vertegenwoordigen de aandelen niet langer een specifieke geldeenheidswaarde, maar een breukdeel van het totale kapitaal. Dit maakt het mogelijk om nieuwe aandelen uit te geven tegen een prijs die de intrinsieke waarde beter weerspiegelt, zonder de bestaande aandeelhouders te benadelen. > **Voorbeeld:** Een bedrijf wil 5.000 nieuwe aandelen uitgeven. De intrinsieke waarde per aandeel is 50 euro. De nominale waarde is 30 euro. Als de 5.000 nieuwe aandelen tegen 30 euro zouden worden uitgegeven, zou dit leiden tot een daling van de intrinsieke waarde. Door de nominale waarde op te heffen, kan het bedrijf de 5.000 aandelen uitgeven en 30 euro per aandeel laten betalen (totaal 150.000 euro). Indien dit resulteert in een nieuw eigen vermogen van 300.000 euro verdeeld over 10.000 aandelen, is de nieuwe intrinsieke waarde per aandeel 30 euro. Dit vereist wel dat de oorspronkelijke aandelenkapitaal op een dergelijke manier wordt aangepast dat de nieuwe structuur logisch is. De formulering in de documentatie suggereert dat dit vaak voorafgaat aan of samenvalt met de uitgifte. --- # Kapitaalsverhoging onder fractiewaarde van bestaande aandelen Dit onderwerp behandelt de uitgifte van nieuwe aandelen wanneer de nominale waarde lager is dan de intrinsieke waarde van de bestaande aandelen en de oplossing hiervoor middels het opheffen van de nominale waarde. ### 3.1 Problematiek bij kapitaalsverhoging onder fractiewaarde Wanneer een vennootschap een kapitaalsverhoging wil doorvoeren door de uitgifte van nieuwe aandelen, en de intrinsieke waarde (IW) van de bestaande aandelen hoger is dan de nominale waarde (NW) per aandeel, ontstaat er een specifieke problematiek. Als de nieuwe aandelen uitgegeven zouden worden tegen hun nominale waarde, terwijl de IW van de bestaande aandelen significant hoger ligt, profiteren de nieuwe aandeelhouders van een waarde waarvoor ze niet betaald hebben. Dit leidt tot een verdunning van de waarde voor de bestaande aandeelhouders. **Scenario:** Stel dat de bestaande aandelen een nominale waarde hebben van 30 euro per aandeel, maar de intrinsieke waarde per aandeel is 50 euro. Indien er 5.000 nieuwe aandelen worden uitgegeven tegen de nominale waarde van 30 euro per stuk, is het totale bedrag dat hierdoor wordt ingebracht 5.000 aandelen * 30 euro/aandeel = 150.000 euro. Als gevolg hiervan stijgt het totale eigen vermogen (EV). Als het EV voor de kapitaalsverhoging bijvoorbeeld 150.000 euro was en er 10.000 aandelen waren, was de IW per aandeel 15 euro. Na de inbreng van 150.000 euro, wordt het totale EV 300.000 euro verdeeld over 15.000 aandelen (10.000 oude + 5.000 nieuwe). De nieuwe intrinsieke waarde per aandeel wordt dan 300.000 euro / 15.000 aandelen = 20 euro. **Benadeling van bestaande aandeelhouders:** In dit voorbeeld zijn de bestaande aandeelhouders benadeeld. Hun aandelen vertegenwoordigden voorheen een waarde van 50 euro (in het hypothetische geval dat de NW gelijk was aan de IW vóór de kapitaalsverhoging) en nu, na de uitgifte tegen nominale waarde, zou de theoretische IW per aandeel dalen. De crux zit hem in het feit dat de uitgifte van nieuwe aandelen tegen een lagere prijs dan de bestaande intrinsieke waarde de waarde van de bestaande aandelen diluteert. ### 3.2 Oplossing: Opheffing van de nominale waarde De oplossing voor de hierboven geschetste problematiek, wanneer de nominale waarde van het aandeel lager is dan de intrinsieke waarde, is het opheffen van de nominale waarde van het aandeel. * **Principe:** Bij deze methode hebben de aandelen geen nominale waarde meer. In plaats daarvan vertegenwoordigen ze enkel een breukdeel van het totale maatschappelijk kapitaal. * **Uitgifte van nieuwe aandelen:** De nieuwe aandelen worden uitgegeven en de kopers betalen een prijs die gelijk is aan de intrinsieke waarde per aandeel op het moment van uitgifte. * **Voorbeeld:** * Stel dat de intrinsieke waarde per bestaand aandeel 50 euro bedraagt. * Er worden 5.000 nieuwe aandelen uitgegeven. * De kopers betalen 50 euro per nieuw aandeel. * De totale inbreng is dan 5.000 aandelen * 50 euro/aandeel = 250.000 euro. * Als het eigen vermogen voor deze kapitaalsverhoging 150.000 euro bedroeg en er 10.000 aandelen waren, dan was de IW per aandeel 15 euro. Na de inbreng van 250.000 euro is het totale EV 400.000 euro over 15.000 aandelen. De nieuwe IW per aandeel wordt dan 400.000 euro / 15.000 aandelen = 26,67 euro. Dit voorbeeld illustreert dat het opheffen van de nominale waarde noodzakelijk is om de intrinsieke waarde per aandeel te behouden. * De tekst geeft een ander voorbeeld: Men wil 5.000 nieuwe aandelen uitgeven tegen 30 euro per aandeel. De fractiewaarde van de bestaande aandelen is echter 50 euro. Door de nominale waarde van het aandeel op te heffen, kunnen de 5.000 nieuwe aandelen worden uitgegeven voor 30 euro per stuk, wat een totale inbreng van 150.000 euro oplevert. Het totale eigen vermogen wordt dan 150.000 euro (oud EV) + 150.000 euro (nieuwe inbreng) = 300.000 euro. Dit wordt verdeeld over 10.000 aandelen (8.000 oude + 2.000 nieuwe, indien we uitgaan van een initiële kapitaal van 10.000 euro met 100 aandelen à 100 euro nominale waarde, wat niet in lijn is met de 30 euro NW en 50 euro IW). *De berekening in het document is hier enigszins verwarrend en vereist een duidelijke interpretatie dat het gaat om het behoud van de IW per aandeel na de kapitaalsverhoging.* > **Tip:** Het kernidee achter het opheffen van de nominale waarde is dat het aandeel puur een economische waarde vertegenwoordigt, en niet langer een wettelijk vastgestelde nominale waarde heeft die de prijsstelling bij uitgifte kan beperken. Wanneer de nominale waarde wordt opgeheven, en de aandelen worden uitgegeven tegen de actuele intrinsieke waarde (bijvoorbeeld 30 euro in het genoemde voorbeeld, hoewel het document 50 euro als fractiewaarde van bestaande aandelen noemt), wordt het eigen vermogen correct verhoogd zonder verdunningseffect. Als we de logica volgen dat de nominale waarde wordt opgeheven en de inbreng is 30 euro per nieuw aandeel, en het totale EV stijgt naar 300.000 euro over 10.000 aandelen, dan is de IW per aandeel 30 euro. Dit suggereert dat de eerdere fractiewaarde van 50 euro inderdaad een hogere intrinsieke waarde vertegenwoordigde die door de kapitaalsverhoging is beïnvloed. Het sleutelconcept is dat de uitgifteprijs van de nieuwe aandelen gelijk moet zijn aan de intrinsieke waarde *na* de kapitaalsverhoging om de bestaande aandeelhouders niet te benadelen. Door de nominale waarde op te heffen, kan deze prijs flexibeler worden bepaald. --- # Kapitaalsvermindering ter aanzuivering van verliezen Dit hoofdstuk beschrijft het mechanisme van het verlagen van het maatschappelijk kapitaal om geleden verliezen te compenseren, met een aanpassing van de nominale waarde per aandeel. ### 4.1 Doel en mechanisme Kapitaalsvermindering ter aanzuivering van verliezen is een juridische en financiële operatie waarbij het maatschappelijk kapitaal van een vennootschap wordt verlaagd. Het primaire doel hiervan is het compenseren van geleden verliezen die op de balans zichtbaar zijn. Door het kapitaal te verminderen, wordt het negatieve resultaat op de balans 'weggenomen', waardoor de financiële situatie van de vennootschap er op papier beter uitziet. Het mechanisme houdt in dat de nominale waarde per aandeel wordt verlaagd. Dit heeft als gevolg dat het totale maatschappelijk kapitaal zoals vermeld in de statuten van de vennootschap lager wordt. **Voorbeeld:** Stel, een vennootschap heeft een maatschappelijk kapitaal van 1.000.000 euro, verdeeld over 8.000 aandelen. De nominale waarde per aandeel is dan 125 euro. Indien de vennootschap verliezen heeft geleden, kan zij besluiten het maatschappelijk kapitaal te verminderen tot bijvoorbeeld 800.000 euro. Dit kan gerealiseerd worden door de nominale waarde per aandeel te verlagen van 125 euro naar 100 euro. De totale verlaging van het kapitaal bedraagt dan 200.000 euro, wat gebruikt kan worden om de verliezen te compenseren. ### 4.2 Juridische en statutaire implicaties De kapitaalsvermindering ter aanzuivering van verliezen vereist een aanpassing van de statuten van de vennootschap, specifiek het deel dat het maatschappelijk kapitaal en de nominale waarde per aandeel regelt. **Proces:** 1. **Vaststelling van verliezen:** Eerst worden de omvang van de geleden verliezen vastgesteld. 2. **Besluit tot kapitaalsvermindering:** De algemene vergadering van aandeelhouders neemt een besluit tot kapitaalsvermindering, waarbij de gewenste omvang van de verlaging en de nieuwe nominale waarde per aandeel worden vastgesteld. 3. **Statutenwijziging:** De statuten worden aangepast om de nieuwe situatie weer te geven. 4. **Publicatie:** De statutenwijziging en de kapitaalsvermindering worden gepubliceerd volgens de wettelijke vereisten. > **Tip:** Hoewel deze operatie de financiële cijfers kan verbeteren, lost het de onderliggende oorzaken van de verliezen niet op. Het is essentieel dat de vennootschap ook haar operationele strategie aanpakt. De verlaging van de nominale waarde per aandeel wordt doorgaans aan het einde van het boekjaar doorgevoerd, nadat de jaarrekening met de vastgestelde verliezen is opgemaakt. De verliezen die aldus gecompenseerd worden, zijn de verliezen die op de balans staan vermeld. ### 4.3 Formele berekening De kern van de kapitaalsvermindering ter aanzuivering van verliezen is de aanpassing van de nominale waarde. Indien $MK_{oud}$ het oude maatschappelijk kapitaal is en $A$ het aantal aandelen, dan is de oude nominale waarde per aandeel $NW_{oud}$. $$NW_{oud} = \frac{MK_{oud}}{A}$$ Na kapitaalsvermindering tot $MK_{nieuw}$ en behoud van hetzelfde aantal aandelen $A$, wordt de nieuwe nominale waarde per aandeel $NW_{nieuw}$: $$NW_{nieuw} = \frac{MK_{nieuw}}{A}$$ Het verschil tussen de oude en nieuwe nominale waarde, vermenigvuldigd met het aantal aandelen, vertegenwoordigt de totale kapitaalsvermindering die ter aanzuivering van de verliezen wordt gebruikt. $$ \text{Kapitaalsvermindering} = (NW_{oud} - NW_{nieuw}) \times A = MK_{oud} - MK_{nieuw} $$ --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Maatschappelijk kapitaal | Het totale nominale bedrag van de aandelen dat een vennootschap heeft uitgegeven. Het vertegenwoordigt het eigen vermogen dat door de aandeelhouders is ingebracht bij de oprichting of latere kapitaalverhogingen. | | Uitgiftepremie (Agio) | Het bedrag dat aandeelhouders betalen bovenop de nominale waarde van een aandeel bij de uitgifte daarvan. Dit dient om de intrinsieke waarde van de bestaande aandelen te beschermen bij een kapitaalverhoging. | | Nominale waarde (NW) | De waarde van een aandeel zoals vastgelegd in de statuten van de vennootschap. Het is de basiswaarde per aandeel, die niet noodzakelijk overeenkomt met de marktwaarde of intrinsieke waarde. | | Intrinsieke waarde (IW) / Aandeel | De werkelijke waarde van een aandeel, berekend op basis van de activa en passiva van de vennootschap. Het is de boekwaarde per aandeel, verkregen door het eigen vermogen te delen door het aantal uitstaande aandelen. | | Kapitaalsverhoging | Het proces waarbij een vennootschap haar maatschappelijk kapitaal vergroot, doorgaans door het uitgeven van nieuwe aandelen. Dit kan gebeuren door storting van nieuw geld of door incorporatie van reserves. | | Kapitaalsvermindering | Het proces waarbij een vennootschap haar maatschappelijk kapitaal verlaagt. Dit kan gebeuren om verliezen aan te zuiveren, om overtollig kapitaal terug te geven aan aandeelhouders of om aan wettelijke vereisten te voldoen. | | Incorporatie van reserves | Een vorm van kapitaalsverhoging waarbij de winsten die in het verleden zijn gereserveerd, worden omgezet in maatschappelijk kapitaal. Dit resulteert in een verhoging van het nominale kapitaal zonder dat er nieuwe middelen worden ingebracht. | | Fractiewaarde | Het deel van het maatschappelijk kapitaal dat wordt vertegenwoordigd door een aandeel, vooral wanneer er geen nominale waarde per aandeel meer is vastgesteld. De aandelen vertegenwoordigen dan een breukdeel van het totale kapitaal. |