Jourcros_Les4_InclusieveJournalistiek_2025-26.pptx

# Rol van journalistiek in de democratie Dit onderwerp verkent de essentiële functies die journalistiek vervult binnen een democratische samenleving, met specifieke aandacht voor informatievoorziening, analyse, het faciliteren van publieke debatten, en de representatieve en emancipatorische rollen die het speelt. ### 1.1 Functies van journalistiek in een democratie Michael Schudson identificeert verschillende cruciale rollen die nieuws kan spelen ter ondersteuning van de democratie: * **Informatie:** Het verschaffen van betrouwbare en accurate informatie over actuele gebeurtenissen is een fundamentele rol. Dit stelt burgers in staat geïnformeerd beslissingen te nemen. * **Onderzoek (Investigation):** Journalistiek fungeert als waakhond van de pers, waarbij het onderzoek wordt gedaan naar machthebbers en misstanden aan het licht worden gebracht. * **Analyse:** Naast het rapporteren van feiten, biedt journalistiek interpretatie, context en duiding om gebeurtenissen beter te begrijpen. * **Sociale empathie:** Journalistiek kan bijdragen aan het vergroten van begrip en sociale empathie, met name voor de ervaringen van minder bevoordeelde groepen in de samenleving. * **Publiek forum:** Het biedt een platform voor een pluralistisch publiek debat, waar diverse meningen en perspectieven gehoord kunnen worden. * **Mobilisatie:** Journalistiek kan burgers stimuleren en mobiliseren tot actie, of het nu gaat om politieke participatie of maatschappelijke betrokkenheid. * **Publieke vertegenwoordiging van de democratie (Publicizing representative democracy):** Dit omvat het verdedigen en promoten van democratische principes. ### 1.2 Representatieve en emancipatorische rol Journalistiek speelt een dubbele rol in de democratie: * **Representatief:** Het weerspiegelt de maatschappij en de diverse stemmen daarin. * **Emancipatorisch:** Het kan bijdragen aan het emancipatieproces van minderheden en ondervertegenwoordigde groepen door hen een stem te geven en structurele ongelijkheden aan te kaarten. ### 1.3 Diversiteit en inclusiviteit in de journalistiek De discussie rondom diversiteit en inclusiviteit is cruciaal voor een democratische journalistiek. #### 1.3.1 Diversiteit binnen de journalistieke beroepsgroep Onderzoek toont aan dat de doorsnee Belgische journalist nog niet volledig representatief is voor de maatschappij: * **Gender:** Een aanzienlijk deel van de journalisten is man. * **Leeftijd:** De mediane leeftijd bevindt zich in de groep van 45 tot 50 jaar. * **Politieke oriëntatie:** Een meerderheid identificeert zich als centrum-links. * **Opleidingsniveau:** Een zeer hoog percentage is hoogopgeleid. * **Minderheidsgroepen:** De vertegenwoordiging van minderheden op het gebied van gender, geaardheid, huidskleur/etniciteit en geloof is beperkt. #### 1.3.2 Diversiteit in het nieuws De manier waarop diversiteit in het nieuws wordt weergegeven, is eveneens een belangrijk aandachtspunt. Het onderscheid tussen 'spreken met minderheden' en 'spreken over minderheden' is hierbij relevant. #### 1.3.3 Van diversiteit naar inclusiviteit Inclusieve journalistiek gaat verder dan het simpelweg erkennen van diversiteit. Het richt zich op actieve inspanningen om een breed scala aan stemmen te integreren. > **Tip:** Inclusieve journalistiek streeft ernaar om structurele ongelijkheden aan te pakken door de stemmen van traditioneel buitengesloten groepen actief te belichten. #### 1.3.4 Definitie van inclusieve journalistiek Volgens Rupar (2017) omvat inclusieve journalistiek een reeks normatieve discoursen, redactionele beleidslijnen en verslaggevingspraktijken die ontwikkeld zijn om een diversiteit aan stemmen in het medialandschap te garanderen. Het is geworteld in het politieke idee van een inclusieve democratie en beyond formele gelijkheid, en onderzoekt specifieke maatregelen die journalisten nemen om ongelijkheden in sociale structuren aan te pakken en erop te reageren. #### 1.3.5 Inclusieve journalistiek toegepast op LGBTI-berichtgeving Onderzoek naar journalisten die berichtten over LGBTI-thema's onthult verschillende benaderingen: * **Betrokken model:** Journalisten handelen vanuit een ideologische positie, kiezen de kant van het slachtoffer/de minderheid en beogen verandering te promoten. Zij erkennen dat ethische en morele keuzes inherent zijn aan journalistiek en pleiten voor open communicatie hierover. * **'Detachment' model:** Dit model hanteert emotionele afstand en geen betrokkenheid, met als doel onafhankelijke berichtgeving. Het richt zich op het presenteren van ‘beide’ of ‘alle’ kanten om een neutraal en objectief beeld te geven, zodat de lezer zelf een mening kan vormen. * **Diversiteitsbewust model ('Voice'):** Dit model is sensitief voor de ervaringen van minderheden en geeft hen een stem. Het doel is om minderheden zichtbaar te maken en tegelijkertijd kritische berichtgeving toe te staan vanuit een menselijke en genereuze insteek, zonder sensationeel te worden. Journalisten in dit model zijn zich bewust van de impact van hun werk en de mogelijke kritiek vanuit de gemeenschap. > **Example:** Een journalist die bericht over een Pride-evenement kan kritische vragen stellen, zelfs als hij of zij persoonlijk de Pride steunt. De invalshoek is menselijk en genereus, niet sensationeel, wat leidt tot inclusieve berichtgeving. #### 1.3.6 Praktische aspecten van inclusieve journalistiek Inclusieve journalistiek vereist: * Het op de voorgrond plaatsen van stemmen van minderheidsgroepen. * Het berichten over de problemen die deze groepen ervaren en delen. * Bewustzijn van de gevolgen van journalistieke berichtgeving voor minderheidsgroepen. ##### 1.3.6.1 Casussen en ethische dilemma's De toepassing van inclusieve journalistiek leidt tot diverse ethische dilemma's en overwegingen, zoals: * **Het 'j-woord' en botsende waarden:** Wat te doen als uitspraken van geïnterviewden botsen met de waarden van de krant? * **Verantwoordelijkheid voor gevolgen:** In hoeverre kan en moet een journalist rekening houden met de gevolgen van een artikel voor de betrokkenen? * **Geoorloofdheid van debatten:** Kan een debat plaatsvinden zonder de directe betrokkenen, en hoe om te gaan met reacties op sociale media? * **Tevredenheid van geïnterviewden:** Moet een krant zich bekommeren om de tevredenheid van een geïnterviewd persoon over het interview? Deze casussen illustreren de complexiteit en de noodzaak van een doordachte en inclusieve benadering in de journalistiek om de democratische rol effectief te vervullen. --- # Diversiteit en inclusiviteit in de journalistiek Dit onderwerp onderzoekt de huidige stand van diversiteit binnen de Belgische journalistiek, zowel qua samenstelling van de beroepsgroep als qua representatie in het nieuws, en belicht de transitie van diversiteit naar inclusiviteit. ### 2.1 De rol van journalistiek in de democratie Journalistiek vervult meerdere cruciale functies binnen een democratie: * **Informatie**: Het verschaffen van betrouwbare en accurate informatie over actuele gebeurtenissen. * **Onderzoek (Investigation)**: De waakhondfunctie van de pers, waarbij machthebbers worden gecontroleerd. * **Analyse**: Het aanreiken van interpretatie, context en duiding om gebeurtenissen beter te begrijpen. * **Sociale empathie**: Het vergroten van begrip en sociale empathie, met name voor minder bevoorrechte groepen. * **Publiek forum**: Het creëren van een ruimte voor een pluralistisch publiek debat. * **Mobilisatie**: Het stimuleren of mobiliseren van burgers. * **Publieke vertegenwoordiging van de democratie**: Het verdedigen en promoten van democratische principes. Journalistiek heeft zowel een representatieve als een emancipatorische rol. ### 2.2 Diversiteit in de journalistiek Onderzoek toont aan dat de doorsnee Belgische journalist voornamelijk mannelijk (ongeveer 65,6%), tussen 45 en 50 jaar oud, centrum-links-georiënteerd (ongeveer 65,8%) en hoogopgeleid (ongeveer 95,8%) is. De vertegenwoordiging van minderheidsgroepen binnen de journalistieke beroepsgroep is als volgt: * **Gender**: Ongeveer 5,7% * **Geaardheid**: Ongeveer 5,4% * **Huidskleur/etniciteit**: Ongeveer 3,4% * **Geloof**: Ongeveer 1,5% * **Andere identiteiten**: Ongeveer 2,6% * **Geen van bovenstaande**: Ongeveer 83,3% ### 2.3 Diversiteit in het nieuws Diversiteit in het nieuws verwijst naar de representatie van verschillende groepen in de mediaberichtgeving. Dit gaat verder dan enkel de samenstelling van de beroepsgroep; het betreft ook hoe verschillende perspectieven en stemmen aan bod komen. Er is een transitie gaande van het enkel "spreken *over* minderheden" naar het "spreken *met* minderheden". ### 2.4 Van diversiteit naar inclusiviteit **Definitie van Inclusieve Journalistiek**: Inclusieve journalistiek kan worden gedefinieerd als een reeks normatieve discoursen, redactionele beleidslijnen en rapportagepraktijken die zijn ontwikkeld om een diversiteit aan stemmen in het medialandschap te bieden. Geworteld in het politieke concept van inclusieve democratie en een politiek systeem dat verder gaat dan de formele gelijkheid van individuen, onderzoekt inclusieve journalistiek de acties en speciale maatregelen die journalisten gebruiken om ongelijkheden die voortkomen uit oneerlijke sociale structuren aan te pakken en erop te reageren. #### 2.4.1 Inclusieve journalistiek toegepast op LGBTI-berichtgeving Onderzoek door middel van interviews met journalisten en nieuwsmanagers in 2023, waarbij ook niet-heteroseksuele journalisten en journalisten met een migratieachtergrond betrokken waren, onthulde verschillende benaderingen van journalistiek en inclusie. **Modellen van Journalistiek en Inclusie**: 1. **Betrokken journalistiek**: * **Kenmerken**: Handelend vanuit een overtuiging of ideologische positie. * **Rol**: Kant kiezen voor het slachtoffer of de minderheid. * **Doel**: Verandering bevorderen. * **Quote**: "Ik vind de idee dat je zonder een bepaald normen- en waardenkader kan schrijven, dat is gewoon niet waar volgens mij. In de journalistiek worden er altijd bepaalde ethische en morele keuzes gemaakt. […] Dus ik vind dat je als journalist daar open over moet communiceren. […] We zijn met ongelijkheid bezig, we hebben oog voor bepaalde structurele vormen van dingen die verkeerd lopen in de samenleving en we schenken daar ook aandacht. Dan kan je zeggen ‘ja, oké, da’s niet objectief’ of zo, maar langs de andere kant: als er onrecht gebeurt in de wereld, moet je er dan naast gaan staan, het opschrijven en zeggen: nu moet je zelf maar oordelen wat je erover vindt?" 2. **"Detachment" (Afstandelijkheid)**: * **Kenmerken**: Emotionele afstand, geen betrokkenheid. Balans nastreven door "beide" of "alle" kanten te belichten. * **Doel**: Onafhankelijke berichtgeving. * **Quote**: "[Je moet proberen] om journalistiek in dat debat te gaan staan. […] Dan is het misschien aan ons om te zeggen, oké, dit is het volledige plaatje. Om daar proberen neutraal en objectief in te staan. Niet zelf mee te gaan in één van de kanten. Dat je als lezer het idee krijgt van, oké, zo ziet het volledige spectrum eruit. Waardoor dat je zelf als kritische lezer je eigen mening kunt vormen, aanpassen, herzien." * **Tegenstemmen-argument**: "Objectiviteit gaat erover dat je verschillende stemmen gaat aanhoren. Maar, ja, met LGBTQ, wat zou de tegenstem dan zijn? De extreemrechtse ‘het is onnatuurlijk, het is voor ons niet wetenschap’? Allez, dat is buiten beschouwing. Je kunt wel aangeven dat mensen, dat je een groep hebt die daar zo over denkt, maar [….] uw uitgangspositie gaat nooit zijn van, ‘ja, we gaan hier nu nog een keer over nadenken’." * **Voorbeeld van neutrale berichtgeving met duiding**: "Een trans papa die met zijn eigen eicel een kindje krijgt. Je kan erover zeggen wat je wilt, maar dat is gewoon iets aparts. Dus dan vind ik het ook wel normaal om daar iets over te brengen. En dan denk ik dat we dat zo neutraal mogelijk moeten doen. En we hebben er dan ook … Ik denk dat toen iemand van het UZ Gent was of zo, omdat daar het gendercentrum en zo al veel verder staat, daar wat cijfers bij hebben laten geven en zo. Van hoe vaak gebeurt dat nu. Dus ik denk dat we daar telkens zoiets … Ja, duiding bij te geven. Dat is ook wel iets wetenschappelijks of zo, een expert of zo. Dat we het zo wel objectiever houden." 3. **Diversiteitsbewust (Sensitief voor minderheden)**: * **Kenmerken**: Sensitiviteit voor de ervaringen van de minderheid. Gericht op het geven van een "stem" aan minderheden. * **Doel**: Zichtbaar maken van minderheden. * **Quote**: "Als ik dingen over Pride schrijf, ik kan daar nog altijd wel kritisch over berichten. […] ‘t Is niet omdat ik als mens zelf dat idee van Prides steun en daar naartoe ga, dat ge niet ook daar kritische vragen over kunt stellen. ‘t Is meer … ge vertrekt vanuit een menselijke genereuze insteek als ge ook mensen interviewt of zo. Niet vanuit een sensationele insteek […] Dus dan kom je al snel bij iets wat inclusief is, waarbij je voeling hebt met de thematiek." * **Angst voor fouten**: "Ik denk dat ik gewoon heel bang ben om iets verkeerds te doen dan, snapt ge, voor de gemeenschap. Omdat ik ook wel gewoon heel veel … commentaar zie wanneer er stukken worden gemaakt over LGBTI-gemeenschap. En dan… is er iets wat er niet oké aan is ofzo, dat ge dan niet wilt dat dat artikel als voorbeeld wordt genomen van kijk, zij snappen ons niet." #### 2.4.2 Hoe inclusieve journalistiek toepassen? * **Stemmen van minderheidsgroepen op de voorgrond plaatsen**: Actief zoeken naar en geven van ruimte aan de perspectieven van gemarginaliseerde groepen. * **Berichten over de problemen die deze groepen ervaren en delen**: Aandacht besteden aan de uitdagingen en ervaringen van minderheden. * **Bewust zijn van de gevolgen van journalistieke berichtgeving voor minderheidsgroepen**: Reflecteren op de impact van artikelen en de potentie om stereotypen te versterken of te doorbreken. #### 2.4.3 Praktijkvoorbeelden van inclusieve journalistiek * **Het j-woord (De Standaard)**: Onderzoek naar de vraag hoe om te gaan met uitspraken van geïnterviewden die botsen met de waarden van de krant. * **Slapen er kinderen op straat door mijn artikel (De Standaard)**: Reflectie op de mate waarin een journalist rekening moet houden met de gevolgen van een artikel voor de betrokkenen. * **Was het debat over woke in "Terzake" geoorloofd? (VRT NWS ombudsman)**: Discussie over de toelaatbaarheid van een debat zonder de betrokkenen zelf, en de controleerbaarheid van reacties op sociale media. * **Case artikel in Gazet van Antwerpen**: Analyse van de verantwoordelijkheid van een krant wanneer een geïnterviewd persoon ontevreden is over het interview. > **Tip**: Het onderscheid tussen diversiteit (representatie) en inclusiviteit (het creëren van een omgeving waarin alle stemmen gehoord en gewaardeerd worden) is cruciaal. Inclusieve journalistiek vereist een proactieve houding en voortdurende reflectie op de eigen praktijken. --- # Toepassing van inclusieve journalistiek op LGBTI-berichtgeving Dit onderdeel analyseert hoe inclusieve journalistiek concreet wordt toegepast op de berichtgeving over de LGBTI-gemeenschap, inclusief de visies van journalisten en de uitdagingen die hierbij komen kijken. ### 3.1 Inleiding tot inclusieve journalistiek Inclusieve journalistiek kan worden gedefinieerd als een verzameling normatieve discoursen, redactionele beleidslijnen en berichtingspraktijken die zijn ontwikkeld om een diversiteit aan stemmen in het medialandschap te bieden. Het is geworteld in het politieke idee van een inclusieve democratie en een politiek systeem dat verder gaat dan het erkennen van de formele gelijkheid van alle individuen. Inclusieve journalistiek onderzoekt acties en speciale maatregelen die journalisten gebruiken om ongelijkheden als gevolg van oneerlijke sociale structuren aan te pakken en erop te reageren. #### 3.1.1 Rollen van journalistiek in een democratie Journalistiek vervult verschillende cruciale rollen in een democratie, waaronder: * **Informatie:** het verschaffen van betrouwbare en accurate informatie over actuele gebeurtenissen. * **Onderzoek:** het uitvoeren van een waakhondfunctie van de pers. * **Analyse:** het bieden van interpretatie, context en duiding. * **Sociale empathie:** het vergroten van begrip en sociale empathie, vooral voor minder bevoorrechte groepen in de samenleving. * **Publiek forum:** het bieden van ruimte voor een pluralistisch publiek debat. * **Mobilisatie:** het stimuleren van burgers om tot actie over te gaan. * **Representatieve en emancipatorische rol:** het verdedigen en promoten van democratische principes. #### 3.1.2 Diversiteit in de journalistiek en berichtgeving De gemiddelde Belgische journalist is mannelijk (65,6%), 45 tot 50 jaar oud, centrum-links-georiënteerd (65,8%), en hoogopgeleid (95,8%). Minderheidsgroepen in de journalistiek zijn vertegenwoordigd door: * Gender: 5,7% * Geaardheid: 5,4% * Huidskleur/etniciteit: 3,4% * Geloof: 1,5% * Andere/Geen specifieke aanduiding: 83,3% Dit contrast tussen de diversiteit van de samenleving en de samenstelling van de journalistieke beroepsgroep onderstreept de noodzaak van een meer inclusieve aanpak in de berichtgeving. Het gaat hierbij om het spreken *met* minderheden in plaats van uitsluitend *over* hen. ### 3.2 Modellen van journalistiek en inclusie Journalisten hanteren verschillende modellen bij hun berichtgeving, die invloed hebben op de mate van inclusiviteit: #### 3.2.1 Betrokken journalistiek * **Visie:** Journalistiek wordt bedreven vanuit een overtuiging of ideologische positie. * **Kant kiezen:** De journalist kiest de kant van het slachtoffer of de minderheid. * **Doel:** Het promoten van verandering. * **Kenmerken:** Open communicatie over ethische en morele keuzes. Aandacht voor ongelijkheid en structurele maatschappelijke problemen. De journalist stelt zich niet neutraal op, maar adresseert onrecht en moedigt de lezer aan tot oordelen. > **Tip:** Deze benadering kan leiden tot krachtige, impactvolle verhalen, maar vereist wel een bewuste omgang met mogelijke partijdigheid. #### 3.2.2 'Detachment'-journalistiek * **Visie:** Emotionele afstand, geen betrokkenheid. * **Balans:** Beide of alle kanten van een verhaal worden belicht. * **Doel:** Onafhankelijke berichtgeving. * **Kenmerken:** De journalist wordt gezien als een afstandelijke waarnemer. De nadruk ligt op het presenteren van het volledige spectrum van een debat, zodat de lezer zelf een mening kan vormen, aanpassen of herzien. > **Voorbeeld:** Een journalist die bericht over een complex maatschappelijk debat, zoals de acceptatie van LGBTQ+-rechten, zal verschillende standpunten presenteren, inclusief de argumenten van tegenstanders, om een compleet beeld te schetsen. #### 3.2.3 Diversiteitsbewuste journalistiek * **Visie:** Sensitiviteit voor de ervaringen van minderheden. * **'Voice':** Stem geven aan minderheden. * **Doel:** Het zichtbaar maken van minderheden. * **Kenmerken:** De journalist vertrekt vanuit een menselijke, genereuze insteek, interviewt mensen met respect en vermijdt een sensationele aanpak. Er is een bewustzijn van de mogelijke negatieve impact van berichtgeving op minderheidsgroepen. Men is zich bewust van de angst om iets verkeerd te doen en het commentaar dat hierop kan volgen. > **Tip:** Dit model combineert empathie met kritische journalistiek. Het betekent niet dat er geen kritische vragen gesteld kunnen worden, maar wel dat de insteek menselijk en genereus is. ### 3.3 Toepassing op LGBTI-berichtgeving Inclusieve journalistiek toegepast op LGBTI-berichtgeving omvat de volgende kernaspecten, gebaseerd op interviews met journalisten en nieuwsmanagers: * **Het op de voorgrond plaatsen van stemmen van minderheidsgroepen:** Actief zoeken naar en weergeven van de perspectieven van LGBTI-personen. * **Berichten over de problemen die deze groepen ervaren en delen:** Aandacht besteden aan discriminatie, ongelijkheid en andere uitdagingen waar de LGBTI-gemeenschap mee te maken heeft. * **Bewust zijn van de gevolgen van journalistieke berichtgeving voor minderheidsgroepen:** Rekening houden met hoe artikelen kunnen worden ontvangen en welke impact ze kunnen hebben op de betrokkenen en de gemeenschap als geheel. #### 3.3.1 Uitdagingen in de praktijk Journalisten ervaren diverse uitdagingen bij het toepassen van inclusieve principes: * **Botsende uitspraken:** Hoe om te gaan met uitspraken van geïnterviewden die strijdig zijn met de waarden van de krant of maatschappelijke normen. Dit raakt aan de vraag of een krant zich moet distantiëren van dergelijke uitspraken. * **Gevolgen van berichtgeving:** Journalisten moeten nadenken over de potentiële impact van hun artikelen op de betrokkenen, inclusief de mogelijkheid dat kinderen op straat komen te staan door specifieke berichtgeving, wat een extreme metafoor is voor de verantwoordelijkheid die journalisten voelen. * **Debatten en vertegenwoordiging:** De vraag hoe debatten (bijvoorbeeld over 'woke') gevoerd kunnen worden zonder direct de betrokken personen aan het woord te laten, en of een redactie zich zorgen moet maken over reacties op sociale media die voortkomen uit hun berichtgeving. * **Tevredenheid van geïnterviewden:** Moet een krant zich bekommeren om de tevredenheid van een geïnterviewd persoon over het uiteindelijke interview of de publicatie daarvan? #### 3.3.2 Illustratieve voorbeelden * **Het 'j-woord' en botsende waarden:** Een situatie waarin een journalist geconfronteerd wordt met een uitspraak van een geïnterviewde die ethisch problematisch is. De vraag is hoe dit te navigeren binnen de redactionele richtlijnen. * **"Slapen er kinderen op straat door mijn artikel?"**: Dit symboliseert de diepe verantwoordelijkheid die journalisten voelen voor de mogelijke gevolgen van hun werk, met name voor kwetsbare groepen. * **Debat over 'woke' in Terzake:** Een casestudy die de complexiteit van het faciliteren van debatten over gevoelige maatschappelijke thema's onderzoekt, en de rol van sociale media daarin. * **Ontevreden geïnterviewde in Gazet van Antwerpen:** Een praktijkvoorbeeld van de spanning tussen de berichtingsvrijheid van de journalist en de perceptie van de geïnterviewde over hoe deze is neergezet. > **Voorbeeld:** Een artikel over een transouder die met eigen eicellen een kind krijgt, vereist neutrale berichtgeving met duiding van experts en wetenschappelijke context, zoals het aantal keren dat zoiets voorkomt. Dit helpt om het als een "apart" of uitzonderlijk fenomeen te kaderen en tegelijkertijd te objectiveren met data. Inclusieve journalistiek vereist dus een voortdurende zelfreflectie, een bewuste keuze voor bepaalde modellen van journalistieke omgang en een grote gevoeligheid voor de impact van berichtgeving op de meest kwetsbare groepen in de samenleving. --- # Praktische uitdagingen van inclusieve journalistiek Dit onderwerp verkent de concrete casussen en ethische dilemma's waarmee journalisten geconfronteerd worden bij het nastreven van inclusieve journalistiek, met bijzondere aandacht voor de impact van berichtgeving op betrokkenen en de omgang met botsende uitspraken. ### 4.1 Inleiding tot inclusieve journalistiek Inclusieve journalistiek kan gedefinieerd worden als een verzameling van normatieve discoursen, redactionele beleidslijnen en rapportagepraktijken die zijn ontwikkeld om een diversiteit aan stemmen in het medialandschap te bieden. Dit concept is geworteld in de politieke notie van een inclusieve democratie, die verder gaat dan de formele gelijkheid van individuen. Inclusieve journalistiek onderzoekt acties en speciale maatregelen die journalisten gebruiken om ongelijkheden en onrechtvaardige sociale structuren aan te pakken en erop te reageren. Journalistiek heeft verschillende rollen in een democratie, waaronder het verschaffen van betrouwbare informatie, het vervullen van een waakhondfunctie, het bieden van context en duiding, het vergroten van sociaal begrip en empathie, het faciliteren van publiek debat, en het mobiliseren van burgers. De representatieve en emancipatorische rol van journalistiek is hierbij cruciaal. #### 4.1.1 Diversiteit in de journalistiek en in het nieuws Onderzoek naar de samenstelling van Belgische journalisten toont aan dat de doorsnee journalist mannelijk, tussen 45 en 50 jaar oud, centrum-links georiënteerd, en hoogopgeleid is. Minderheidsgroepen, zoals op het gebied van gender, geaardheid, huidskleur/etniciteit en geloof, zijn ondervertegenwoordigd. Ook in de berichtgeving zelf is diversiteit een aandachtspunt. De focus verschuift van het spreken *met* minderheden naar het spreken *over* minderheden, wat de noodzaak van een inclusieve benadering benadrukt. #### 4.1.2 Modellen van journalistiek en inclusiviteit Er worden drie modellen van journalistiek onderscheiden in relatie tot inclusiviteit: * **Betrokken journalistiek:** * Vanuit een overtuiging of ideologische positie. * Kiest de kant van het slachtoffer of de minderheid. * Doel: verandering promoten. * Journalisten in dit model benadrukken dat het onmogelijk is om zonder een normen- en waardenkader te schrijven en dat er altijd ethische en morele keuzes gemaakt worden. Open communicatie hierover wordt als belangrijk beschouwd. * **'Detachment' journalistiek:** * Emotionele afstand, geen betrokkenheid. * Balans: 'beide' of 'alle' kanten aan bod laten. * Doel: onafhankelijke berichtgeving. * Journalisten streven ernaar om het volledige plaatje te presenteren, neutraal en objectief, zodat de lezer zelf een mening kan vormen. * **Diversiteitsbewust journalistiek:** * Sensitief voor de ervaringen van de minderheid. * 'Voice': stem geven aan minderheden. * Doel: zichtbaar maken van minderheden. * Zelfs bij ondersteuning van thema's zoals Pride, is kritische berichtgeving mogelijk. Het vertrekpunt is een menselijke, genereuze insteek, niet sensationeel. Angst om iets verkeerds te doen en kritiek van de gemeenschap te krijgen, kan leiden tot extra voorzichtigheid. > **Tip:** Het onderscheid tussen deze modellen is niet altijd strikt. Journalisten kunnen elementen van verschillende benaderingen combineren afhankelijk van de context. ### 4.2 Praktische uitdagingen in de praktijk De toepassing van inclusieve journalistiek brengt diverse praktische en ethische uitdagingen met zich mee. #### 4.2.1 Botsende uitspraken en redactionele waarden Een significante uitdaging is hoe om te gaan met uitspraken van geïnterviewden die botsen met de waarden van de krant of het medium. Dit roept de vraag op wat te doen als de principes van objectiviteit en het presenteren van verschillende stemmen conflicteren met de wens om bepaalde groepen niet te schaden of om niet-wenselijke ideologieën een platform te geven. > **Voorbeeld:** Moet een krant het woord geven aan uitspraken die als discriminerend worden beschouwd, enkel en alleen om 'beide kanten' van het verhaal te belichten, of is er een punt waarop redactionele waarden prioriteit krijgen? Journalisten benadrukken dat bij thema's als LGBTQ+-rechten, het zoeken naar een 'tegenstem' die haatdragend is, buiten beschouwing gelaten kan worden. Het kan wel relevant zijn om aan te geven dat er groepen zijn die er anders over denken, maar dit mag de uitgangspositie van de berichtgeving niet beïnvloeden. #### 4.2.2 Impact van berichtgeving op betrokkenen Een andere cruciale uitdaging is de mate waarin een journalist rekening moet houden met de mogelijke gevolgen van een artikel voor de betrokkenen. Dit omvat het risico dat kinderen op straat slapen door een artikel, of dat de berichtgeving onbedoelde negatieve effecten heeft op kwetsbare groepen. > **Tip:** Het is essentieel om proactief na te denken over de potentiële impact van berichtgeving, vooral wanneer het gaat over minderheidsgroepen of gevoelige onderwerpen. Dit kan betekenen dat bepaalde informatie niet of op een specifieke manier wordt gepresenteerd. De ombudsman van VRT NWS onderzocht bijvoorbeeld de geoorloofdheid van een debat over 'woke' zonder de betrokken persoon zelf aan het woord te laten. Dit illustreert de complexiteit van het balanceren van debat, context en de impact op individuen. #### 4.2.3 Sociale media en controleverlies Redacties moeten zich ook bewust zijn van het feit dat posts op sociale mediasites reacties kunnen uitlokken waarover de redactie geen controle heeft. Dit beïnvloedt hoe en wat er wordt gepubliceerd, zeker wanneer er al veel commotie is rond een bepaald thema. #### 4.2.4 Tevredenheid van geïnterviewden De ontevredenheid van een geïnterviewd persoon over het uiteindelijke artikel is ook een praktische uitdaging. Dit kan variëren van meningsverschillen over de weergave van citaten tot een algemeen gevoel van onrechtvaardigheid. Journalisten moeten afwegen hoe om te gaan met dergelijke klachten en de verwachtingen van geïnterviewden managen. #### 4.2.5 Duiding en objectiviteit In gevallen waar iets als 'apart' wordt beschouwd, zoals een trans man die een kind krijgt met zijn eigen eicel, is het belangrijk om duiding te geven en de berichtgeving zo neutraal mogelijk te houden. Het inroepen van experts of het presenteren van feitelijke cijfers kan helpen om de berichtgeving objectiever te maken. #### 4.2.6 Het 'j-woord' en context Het omgaan met het gebruik van stigmatiserende termen, zoals het 'j-woord' (vermoedelijk verwijzend naar een term voor Joden), is een specifieke casus. De vraag is wat te doen als uitspraken van geïnterviewden botsen met de waarden van de krant. Dit vereist een zorgvuldige afweging van het publieke belang en de impact van dergelijke taal. ### 4.3 Conclusie van de uitdagingen Inclusieve journalistiek vereist een constante afweging tussen het bieden van een zo breed mogelijk spectrum aan stemmen en perspectieven, en het beschermen van kwetsbare groepen tegen schadelijke berichtgeving. Het is een dynamisch proces dat bewustzijn, ethische reflectie en aanpassingsvermogen van journalisten vraagt om de rol van de media in een diverse democratie op een verantwoorde manier te vervullen. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Inclusieve journalistiek | Een reeks normatieve discoursen, redactionele beleidslijnen en rapporteringspraktijken die zijn ontstaan om een diversiteit aan stemmen in het mediale domein te bieden. Geworteld in het politieke idee van inclusieve democratie, onderzoekt inclusieve journalistiek acties en speciale maatregelen die journalisten nemen om ongelijkheden in sociale structuren aan te pakken en erop te reageren. | | Crossmedialiteit | De strategie waarbij content wordt verspreid over verschillende mediakanalen om een breder publiek te bereiken en de betrokkenheid te vergroten. Dit kan onder meer de integratie van print, online, video en sociale media omvatten. | | Democratie | Een regeringsvorm waarbij de macht berust bij het volk, hetzij rechtstreeks, hetzij via gekozen vertegenwoordigers. Een cruciaal aspect is het vrije debat en de toegang tot betrouwbare informatie voor de burgers. | | Waakhondfunctie van de pers | De rol van de media om als controle-instantie van de machthebbers te fungeren, misstanden aan het licht te brengen en de publieke opinie te informeren over potentieel onethisch of schadelijk gedrag van overheden en andere machtige instanties. | | Sociale empathie | Het vermogen om de gevoelens en ervaringen van anderen, met name van minder bevoordeelde groepen, te begrijpen en te delen. Journalistiek kan hieraan bijdragen door verhalen te vertellen die begrip en solidariteit bevorderen. | | Pluralistisch publiek debat | Een publieke ruimte waarin een breed scala aan meningen en perspectieven wordt gehoord en gerespecteerd. Journalistiek faciliteert dit door verschillende stemmen een platform te bieden en diverse standpunten te presenteren. | | Diversiteit in de journalistiek | De representatie van verschillende demografische groepen (zoals geslacht, etniciteit, geaardheid, leeftijd) binnen de journalistieke beroepsgroep en in de inhoud van nieuwsberichten. Dit streeft naar een weerspiegeling van de maatschappij. | | Inclusiviteit | Het actief betrekken en waarderen van alle individuen en groepen, zodat iedereen zich gehoord, gezien en gerespecteerd voelt. In de journalistiek betekent dit het bieden van een platform aan stemmen die historisch ondervertegenwoordigd zijn. | | Objectiviteit (in journalistiek) | Het streven naar neutrale en feitelijke berichtgeving, waarbij de journalist geen partij kiest en verschillende perspectieven eerlijk weergeeft. Het concept kan complex zijn bij gevoelige onderwerpen waar "tegenstemmen" problematisch kunnen zijn. | | Betrokken journalistiek | Een benadering waarbij de journalist zich vanuit een ideologische overtuiging of een moreel kader engageert, vaak met het doel om verandering te promoten. Dit kan inhouden dat er bewust een kant wordt gekozen voor slachtoffers of minderheden. | | Detachment (in journalistiek) | Een benadering waarbij de journalist een emotionele afstand bewaart en zich presenteert als een onpartijdige waarnemer. Het doel is om onafhankelijke berichtgeving te garanderen door alle kanten van een verhaal te belichten. | | Diversiteitsbewust | Een journalistieke houding die sensitief is voor de ervaringen en perspectieven van minderheidsgroepen. Dit vereist begrip van hun specifieke uitdagingen en een zorgvuldige manier van rapporteren. | | Voice (in journalistiek) | Het actief geven van een platform en stem aan minderheidsgroepen, zodat hun verhalen en perspectieven zichtbaar worden in de media. Dit draagt bij aan een meer representatieve berichtgeving. |