Information Technology

# Virtuele harde schijven Virtuele harde schijven (VHD's) zijn bestanden die functioneren als een fysieke harde schijf, met de mogelijkheid om te worden gemount en gebruikt binnen het besturingssysteem [5](#page=5). ### 1.1 Functionaliteit van VHD-bestanden Een VHD-bestand is een representatie van een harde schijf en werkt op block-niveau, waarbij de Windows-kernel de "controller" is voor deze bestanden. VHD's kunnen vrijwel alles wat een reguliere harde schijf ook kan, zoals initialisatie als MBR of GPT, en het hebben van meerdere partities en bestandssystemen [5](#page=5). #### 1.1.1 Dynamische expansie Een belangrijke eigenschap van VHD's is hun vermogen tot dynamische expansie. Dit betekent dat een VHD-bestand begint als een klein bestand van enkele megabytes en alleen groeit naarmate er data wordt toegevoegd. Dit biedt ook een praktische manier om het werkelijke ruimteverbruik van een bestandssysteem en de daarin opgeslagen data te monitoren [6](#page=6). #### 1.1.2 Parent/Child configuratie VHD's ondersteunen een parent/child configuratie, die via de command-line interface (CLI) kan worden ingesteld. Hierbij moet de parent VHD ontkoppeld zijn en "read-only" blijven, terwijl alleen de child VHD's daadwerkelijk gebruikt kunnen worden [6](#page=6). #### 1.1.3 Meerdere besturingssystemen VHD's kunnen ook besturingssystemen bevatten, waardoor het mogelijk is om een multi-boot systeem te creëren naast een regulier Windows-systeem. De Windows Boot Manager en de bijbehorende configuratiedatabase ondersteunen het opstarten vanaf deze VHD's, zelfs wanneer deze op USB-drives staan [6](#page=6). ### 1.2 Typen VHD-bestanden Er zijn twee hoofdtypen VHD-bestanden: * **VHD**: Dit is het oorspronkelijke, legacy bestandsformaat dat werd geïntroduceerd met Windows Vista en 7. Het heeft een maximale grootte van 2040 GB [7](#page=7). * **VHDX**: Dit is het recentere formaat dat beschikbaar is vanaf Windows 8 en Windows Server 2012. Het ondersteunt een maximale grootte van 64 TB en biedt verbeterde veerkracht tegen stroomstoringen door een intelligentere aanwending van schrijf caches [7](#page=7). Beide VHD-typen kunnen worden aangemaakt via Schijfbeheer (Disk Management) [7](#page=7). --- # Opslagruimtes en datareductantie Dit onderwerp behandelt twee belangrijke functionaliteiten voor opslagbeheer: Data Deduplication voor het efficiënt besparen van schijfruimte door duplicaten te elimineren, en Storage Spaces voor flexibiliteit en redundantie in opslagoplossingen. ### 2.1 Data deduplication Data deduplication is een techniek die wordt gebruikt om opslagruimte te besparen door identieke datablokken te identificeren en slechts één kopie daarvan op te slaan. Deze functionaliteit is exclusief beschikbaar op Windows Server versies [9](#page=9). #### 2.1.1 Hoe data deduplication werkt Bij het formatteren van een volume wordt een "Allocation unit size" of "Cluster Size" ingesteld. Data wordt opgeslagen in een geheel aantal clusters, wat betekent dat bestanden niet halverwege een cluster kunnen beginnen. Data deduplication scant vervolgens alle clusters op een volume om duplicaten te vinden. Wanneer identieke clusters worden gedetecteerd, wordt de oorspronkelijke cluster behouden en wordt de ruimte van de gekopieerde cluster vrijgegeven [10](#page=10) [9](#page=9). #### 2.1.2 Ondersteunde bestandssystemen Data deduplication kan worden toegepast op de volgende bestandssystemen: * **NTFS:** Houdt gegevens deduplicatie bij via de Master File Table (MFT) [10](#page=10). * **ReFS:** Maakt gebruik van "block cloning", wat efficiëntere data deduplication biedt dan NTFS [10](#page=10). #### 2.1.3 Voordelen en beperkingen De potentiële opslagbesparingen met data deduplication kunnen aanzienlijk zijn, maar de effectiviteit is afhankelijk van het type data [11](#page=11). * **Minder effectief voor:** Mediabestanden (foto's, films, gecomprimeerde data) [11](#page=11). * **Zeer effectief voor:** VHD/VMDK-bestanden of andere bestanden die vaak duplicaten bevatten [11](#page=11). Er zijn echter ook nadelen, zoals mogelijke impact op snelheid en de algemene veerkracht van het systeem [11](#page=11). > **Tip:** Het is cruciaal om te begrijpen welk type data u opslaat om de potentiële voordelen van data deduplication correct in te schatten. ### 2.2 Storage spaces Storage Spaces is een oplossing die in Windows is geïntroduceerd om zowel flexibiliteit als redundantie in opslag te bieden, vergelijkbaar met de functionaliteit van LVM (Logical Volume Manager) en RAID in Linux. Het is ondersteund sinds Windows 8 en Windows Server 2012 [15](#page=15). #### 2.2.1 Vergelijking met eerdere oplossingen In het verleden werd softwarematige RAID op Windows geïmplementeerd door schijven als 'Dynamic' te markeren, een methode die nu verouderd is ten gunste van Storage Spaces. Waar Linux RAID voor redundantie gebruikt en LVM voor flexibiliteit, combineert Storage Spaces beide functionaliteiten in één oplossing [14](#page=14) [15](#page=15). #### 2.2.2 Proces van het creëren van Storage Spaces Het proces om Storage Spaces te implementeren omvat drie hoofdfasen: 1. **Aanmaken van een Storage Pool:** Dit vereist minimaal twee harde schijven. Dit proces is vergelijkbaar met het creëren van een Volume Group (VG) in LVM, die een of meer Physical Volumes (PV's) bevat [15](#page=15). 2. **Creëren van Storage Spaces:** Op de gemaakte Storage Pool kunnen een of meer Storage Spaces worden aangemaakt. Hierbij worden keuzes gemaakt met betrekking tot redundantie (zoals RAID1, RAID5-achtige functionaliteit) en grootte. Dit is vergelijkbaar met het creëren van een Logical Volume (LV) binnen een VG in LVM [15](#page=15). 3. **Formatteren van Storage Spaces:** De aangemaakte Storage Spaces moeten vervolgens worden geformatteerd om te kunnen worden gebruikt als opslagvolumes [15](#page=15). #### 2.2.3 Functionaliteit en flexibiliteit Storage Spaces functioneren feitelijk als Virtuele Disks. Dit maakt het mogelijk om een Storage Pool van bijvoorbeeld 5 gigabytes te hebben met daarop een Storage Space van 500 gigabytes [16](#page=16). #### 2.2.4 Kenmerken van Storage Spaces Storage Spaces bieden redundantie die vergelijkbaar is met RAID, maar met enkele belangrijke verschillen [18](#page=18): * **Two-Way Mirror:** Dit is niet direct vergelijkbaar met traditionele RAID1 [18](#page=18). * **Dataherstel:** ReFS-volumes kunnen gebruikmaken van de mirror-functionaliteit om automatisch gecorrumpeerde data te herstellen [18](#page=18). * **Schijfgrootte:** Schijven van verschillende groottes kunnen worden gecombineerd, wat een onderscheidend punt is ten opzichte van traditionele RAID [18](#page=18). * **Schijftypes:** Schijven kunnen afkomstig zijn van diverse subsystemen, waaronder USB, SAS, SATA, IDE, VHD, of combinaties daarvan [18](#page=18). * **Dataplaatsing:** Windows bepaalt zelf de plaatsing van elk (kopie van een) datablok [18](#page=18). --- # Geavanceerde opslagoplossingen: S2D en Storage Replica Dit onderwerp verkent Storage Spaces Direct (S2D) voor gedistribueerde opslagpools over meerdere servers en Storage Replica voor synchronisatie van gegevens voor failover. ### 3.1 Storage Spaces Direct (S2D) Storage Spaces Direct (S2D) is een technologie die lokale opslag van meerdere servers integreert tot één enkele, zeer beschikbare opslagpool. Het maakt gebruik van een "shared-nothing architectuur", waarbij elke server zijn lokale opslag bijdraagt zonder afhankelijk te zijn van een gedeeld opslagapparaat. S2D ondersteunt zowel een hyper-converged als een converged model [20](#page=20). #### 3.1.1 Hyper-converged model In het hyper-converged model bestaat er één cluster dat zowel rekenkracht (compute) als opslag beheert. Binnen dit model verschijnen de Storage Spaces als lokale volumes [21](#page=21). #### 3.1.2 Converged (disaggregated) model Het converged model, ook wel "disaggregated" genoemd, maakt gebruik van aparte clusters voor opslag en rekenkracht. Hierbij wordt gebruik gemaakt van bestandsshares via een "Scale-out File Server" (SoFS) bovenop de Storage Spaces, wat resulteert in een Network Attached Storage (NAS) oplossing [22](#page=22). ### 3.2 Storage Replica Storage Replica is een functionaliteit die gericht is op de synchronisatie van gegevens, met als primair doel failover te faciliteren. Deze synchronisatie kan plaatsvinden binnen een 'stretch' cluster, tussen verschillende clusters, of tussen standalone servers. Het is belangrijk te benadrukken dat Storage Replica geen back-up oplossing is [23](#page=23). --- # iSCSI voor netwerkopslagtoegang Dit gedeelte beschrijft de installatie en configuratie van de iSCSI Target Server-rol in Windows voor het creëren van netwerktoegankelijke LUN's met behulp van VHD(x)-bestanden [25](#page=25). ### 4.1 Installatie van de iSCSI Target Server-rol De installatie van de iSCSI Target Server-rol in Windows maakt het mogelijk om opslag beschikbaar te stellen via het netwerk [25](#page=25). ### 4.2 Configureren van targets en LUN's Nadat de rol is geïnstalleerd, kunnen targets worden ingesteld met bijbehorende toegangscontrole [25](#page=25). * **LUN's en VHD(x)-bestanden:** De LUN's (Logical Unit Numbers) die worden gebruikt, moeten Virtuele Hard Disk (VHD of VHDx) bestanden zijn. Deze VHD(x)-bestanden kunnen vervolgens aan een target worden gekoppeld, waardoor ze toegankelijk worden over het netwerk [25](#page=25). * **Relatie tussen Targets en LUN's:** Er bestaat een "n-to-n" relatie tussen targets en LUN's. Dit betekent dat één LUN deel kan uitmaken van meerdere targets, en één target kan meerdere LUN's bevatten [25](#page=25). > **Tip:** Het gebruik van VHD(x)-bestanden voor LUN's biedt flexibiliteit, omdat deze bestanden gemakkelijk kunnen worden beheerd en verplaatst, vergelijkbaar met reguliere bestanden. > **Voorbeeld:** Een organisatie kan één centrale opslag-iSCSI target server hebben, waaraan meerdere LUN's (elk een VHDx-bestand) worden gekoppeld. Verschillende servers (iSCSI initiators) kunnen dan via het netwerk toegang krijgen tot deze LUN's, alsof het lokale schijven zijn. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Virtuele harde schijf (VHD) | Een bestandsformaat dat een fysieke harde schijf simuleert, waardoor block-level toegang mogelijk is. VHD's kunnen MBR of GPT geïnitialiseerd worden, meerdere partities bevatten en dynamisch uitbreiden. | | VHDX | Een verbeterd bestandsformaat voor virtuele harde schijven dat sinds Windows 8 wordt ondersteund, met een maximale grootte van 64 TB en betere weerstand tegen stroomuitval. | | Data Deduplication | Een functie in Windows Server die dubbele datablokken identificeert en verwijdert, waardoor opslagruimte wordt bespaard. Dit wordt efficiënter geïmplementeerd met ReFS dan met NTFS. | | Clustergrootte (Allocation Unit Size) | De kleinste eenheid van opslag die een bestandssysteem kan toewijzen. Data wordt altijd opgeslagen in een geheel aantal clusters, wat leidt tot verschillen tussen de bestandsgrootte en de daadwerkelijke ruimte op schijf. | | NTFS (New Technology File System) | Een standaard bestandssysteem voor Windows dat functies biedt zoals journaling, bestandspermissies en ondersteuning voor grote volumes. Data Deduplication op NTFS maakt gebruik van de MFT (Master File Table). | | ReFS (Resilient File System) | Een moderner bestandssysteem van Microsoft, ontworpen voor hogere veerkracht en prestaties, met name in virtuele opslagomgevingen. Het ondersteunt 'block cloning' voor efficiëntere datareductantie. | | Opslagruimtes (Storage Spaces) | Een Windows-functie die meerdere fysieke schijven groepeert in een opslagpool, waaruit virtuele opslagruimtes (Storage Spaces) kunnen worden gemaakt met flexibele redundantieopties, vergelijkbaar met RAID en LVM. | | Opslagpool (Storage Pool) | Een verzameling van twee of meer harde schijven die door Storage Spaces worden gebruikt om opslagcapaciteit en redundantie te creëren. Dit is vergelijkbaar met een Volume Group (VG) in LVM. | | Redundantie | Het dupliceren van gegevens om gegevensverlies te voorkomen bij het uitvallen van een opslagmedium. Opties zoals 'Two-Way Mirror' in Storage Spaces bieden dit. | | Storage Spaces Direct (S2D) | Een technologie die opslag over meerdere servers in een datacenter beheert en samenvoegt tot één hoog beschikbare opslagpool, vaak gebruikt in hyper-geconvergeerde en geconvergeerde infrastructuren. | | Hyperconverged | Een architectuur waarbij compute- en opslagresources in dezelfde cluster worden geïntegreerd, wat leidt tot een vereenvoudigd beheer en efficiënter gebruik van hardware. | | Geconvergeerd (disaggregated) | Een architectuur waarbij compute- en opslagresources in aparte clusters worden beheerd, vaak met behulp van een Scale-out File Server (SoFS) voor toegang tot gedeelde opslag. | | Storage Replica | Een functie in Windows Server die synchronisatie van gegevens tussen servers of clusters mogelijk maakt voor failover-doeleinden, maar geen back-up oplossing is. | | iSCSI (Internet Small Computer System Interface) | Een netwerkprotocol dat gebruikt wordt om block-level opslagapparaten over IP-netwerken te transporteren, waardoor externe opslag als lokaal kan worden benaderd. | | LUN (Logical Unit Number) | Een logische identificatie van een opslagapparaat dat door een iSCSI-initiator (client) wordt aangeboden door een iSCSI-target (server). In Windows is een LUN vaak een VHD(x)-bestand. | | iSCSI Target Server | De Windows Server-rol die een server configureert om iSCSI-opslag (LUNs) aan te bieden aan iSCSI-initiators over het netwerk. | | MBR (Master Boot Record) | Een oudere methode voor het partitioneren van harde schijven die wordt gebruikt om het besturingssysteem te laden. Het ondersteunt schijven tot 2 TB. | | GPT (GUID Partition Table) | Een modernere methode voor het partitioneren van harde schijven die de beperkingen van MBR overwint, zoals de maximale schijfgrootte en het aantal partities. |

# Data representatie en verwerking door machines ### Core idea * Data representatie is cruciaal voor machineverwerking; hoe meer structuur, hoe meer verwerkingsmogelijkheden [5](#page=5). * Machines werken intern met binaire data representaties (bits) [5](#page=5). ### Key facts * Elke bit wordt opgeslagen in een transistor met een waarde van 0 of 1 [5](#page=5). * Een byte is een afspraak voor een groep bits [5](#page=5). * Een getal in een byte kan waarden van 0 tot 255 hebben [5](#page=5). * ASCII gebruikt 7 bits voor 128 tekens, Extended ASCII gebruikt 8 bits [6](#page=6). * EBCDIC, ontwikkeld door IBM, gebruikt 8 bits voor 256 karakters [6](#page=6). * Unicode is ontwikkeld om alle schriften te kunnen weergeven, UTF-32 gebruikt 32 bits [6](#page=6). * Relationele databanken gebruiken tabellen, een samenstelling van arrays van records [7](#page=7). * Boomstructuren representeren hiërarchische data met knopen (ouder, wortel, kind) [7](#page=7). * XML is een opmaaktaal die data structuur en betekenis geeft met labels/tags [8](#page=8). * Ongestructureerde data (audio, video) wordt opgeslagen als BINARY LARGE OBJECT (BLOB) [8](#page=8). * Afbeeldingen worden gerepresenteerd als een BITMAP, een raster van pixels [8](#page=8). * Semi-gestructureerde data omvat teksten, documenten en e-mails [8](#page=8). * Verwerking maakt data bruikbaar voor beslissingen, handmatig of automatisch [8](#page=8). ### Key concepts * **Enkelvoudige datatypes**: Bevatten één enkel stuk data (integer, real, datum, string) [6](#page=6). * **Geaggregeerde datatypes**: Zoals lijsten/arrays en records, bevatten meerdere datapunten [6](#page=6). * **Arrays**: Lijsten met waarden van hetzelfde datatype; vereisen een index voor toegang [6](#page=6). * 1-dimensionale array: één index [6](#page=6). * 2-dimensionale array: twee indexen, lijkt op een spreadsheet [6](#page=6). * **Records**: Slaan verschillende gegevens op die niet van hetzelfde datatype zijn [6](#page=6). * **Relationele tabellen**: Bestaat uit arrays van records met kolommen (attributen) en rijen (records) [7](#page=7). * Sleutel identificeert records uniek [7](#page=7). * **Boomstructuur**: Nodig voor hiërarchische representatie met specifieke relaties tussen knopen [7](#page=7). * **Ongestructureerde data**: Interne structuur niet direct zichtbaar uit de representatie (BLOB) [8](#page=8). ### Implications ### Common pitfalls --- # Definities en typologieën van informatiesystemen ### Definitie informatiesysteem * Engge definitie: Opslaan en verwerken van data uit de reële wereld tot output voor een specifiek gebruiksdoel [11](#page=11). * Een informatiesysteem in enge zin is 100% geautomatiseerd [11](#page=11). * Functies: Gegevens opslaan (statisch), verwerken via processen (dynamisch), en rapporteren [11](#page=11). * Brede definitie: Combinatie van mensen, hardware, software, communicatietechnologie, databronnen, procedures en bedrijfsprocessen [11](#page=11). * Onderdelen brede definitie: Hardware, software, data, bedrijfsprocessen/procedures, mensen [11](#page=11). * Brede definitie geeft een socio-technisch zicht op informatiesystemen [11](#page=11). * Manueel informatiesysteem: Een papieren agenda is een voorbeeld [11](#page=11). ### Bedrijfsprocessen * Een bedrijfsproces is een reeks activiteiten met sequenties, selecties en iteraties over departementen heen [12](#page=12). * Activiteiten kunnen manueel of geautomatiseerd zijn [12](#page=12). * Ze zijn gestructureerd en gedocumenteerd via notaties zoals stroomschema's, UML, of BPMN [12](#page=12). * Workflow Management System (WFMS) ondersteunt bedrijfsprocessen [12](#page=12). * Voordelen: Zorgen voor integratie en hogere transparantie [12](#page=12). * Ontstaan in jaren '90 door inefficiënties aan departementale grenzen [12](#page=12). ### Typologieën informatiesystemen #### Transaction Processing System (TPS) * Verwerkt repetitieve transacties om structurele informatie te creëren [12](#page=12). * Niveau: 1 transactie (elementaire gebeurtenis) [12](#page=12). * Bedrijfskritisch voor het functioneren van een organisatie [12](#page=12). * Verwerking: CRUDS (Create, Read, Update, Delete, Search) van grote hoeveelheden transacties [12](#page=12). * Prestaties zijn kritisch, vaak real-time of online verwerking, anders batch-verwerking [12](#page=12). * Gebruikt voor operationeel niveau [12](#page=12). * ICT: Databases (gestructureerde data), document/content management systemen (semi-gestructureerde data) [12](#page=12). #### Enterprise Collaboration Systems (ECS) * Ondersteunt communicatie, coördinatie en samenwerking tussen teams [13](#page=13). * Systemen voor semi-gestructureerde informatie [13](#page=13). * Verwerking: Creëren, lezen, updaten, verwijderen van documenten en uitgebreide zoekmogelijkheden [13](#page=13). * Inclusief Intranet (intern netwerk) en Extranet (extern gericht) [13](#page=13). * Voor iedereen, inclusief virtuele teams [13](#page=13). #### Management Information Systems (MIS) #### Decision Support System (DSS) / Data Science #### Portalen --- # Computer hardware componenten en hun functionaliteit ### Core idea * Hardware vormt de fysieke basis van computersystemen en omvat componenten die gegevens verwerken, opslaan en communiceren [17](#page=17). * Moderne systemen combineren krachtige centrale verwerking met decentrale architectuur via diverse apparaten [17](#page=17). * Essentiële componenten zoals het moederbord, CPU, geheugen, en I/O-apparaten werken samen om software te laten functioneren [17](#page=17). ### Key facts * Het moederbord is de basis waarop componenten worden aangesloten en biedt communicatiepaden via bussen [17](#page=17). * De CPU (Central Processing Unit) voert software-instructies uit via de control unit, ALU, en registers [17](#page=17). * CACHE-geheugen in de CPU is sneller dan primair geheugen [17](#page=17). * Kloksnelheid (in Ghz), woordlengte (bits), en aantal kernen beïnvloeden de CPU-snelheid [18](#page=18). * Primair geheugen (RAM) slaat tijdelijk gegevens op voor de processor en verliest inhoud bij uitschakeling [18](#page=18). * Secundair geheugen (HDD, SSD) zorgt voor permanente opslag, zij het trager dan primair geheugen [18](#page=18). * Invoerapparaten (input devices) zetten gebruikersgegevens om naar computerbegrijpbare formaten [18](#page=18). * Uitvoerapparaten (output devices) presenteren verwerkte gegevens aan de gebruiker [18](#page=18). * Een GPU (Graphics Processing Unit) verwerkt videovertaken en kan worden ingezet voor zware berekeningen (GPU computing) [19](#page=19). * Koeling (lucht- of waterkoeling) is essentieel om oververhitting van componenten zoals CPU en GPU te voorkomen [19](#page=19). * Overclocking verhoogt component-snelheden boven de specificaties, met risico's op falen en noodzaak voor betere koeling [19](#page=19). * Data-centers huisvesten servers en netwerkapparatuur, vaak met gespecialiseerde componenten zoals blade servers [20](#page=20). ### Key concepts * **Decentrale architectuur:** Hardware wordt door het hele systeem verspreid (tablets, smartphones) in tegenstelling tot centrale mainframes [17](#page=17). * **Multi-core processors:** Processors met meerdere kernen op één chip voor verhoogde verwerkingssnelheid [18](#page=18). * **Solid State Disk (SSD):** Sneller, lichter en stiller secundair geheugen dan traditionele HDD's, gebaseerd op chips [18](#page=18). * **Besturingssysteem (OS):** Beheert geheugen, processor en systeemfunctionaliteit, met interfaces zoals CLI en GUI [20](#page=20). * **Wet van Moore:** Stelt dat het aantal transistoren op geïntegreerde circuits ongeveer elke twee jaar verdubbelt, wat leidt tot betere prestaties [21](#page=21). * **Packet switching:** Gegevens worden opgesplitst in pakketten voor efficiënte verzending over netwerken [21](#page=21). * **Cloud computing:** Verhuur van servercapaciteit via internet, met modellen als IaaS, PaaS, en SaaS [23](#page=23). * **Quantum computing:** Nieuwe computertechnologie die kwantummechanica gebruikt, potentieel doorbrekend de Wet van Moore [23](#page=23). ### Implications * De keuze van hardwarecomponenten bepaalt de prestaties en mogelijkheden van een computersysteem [17](#page=17). * Efficiënte koeling is cruciaal voor de stabiliteit en levensduur van prestatiegerichte componenten [19](#page=19). --- # Relationele databanken en gestructureerd programmeren ### Core idea * Relationele databanken bieden een geïntegreerde verzameling gegevens, los van specifieke applicaties, om redundantie te vermijden en gelijktijdige toegang te faciliteren [27](#page=27). * Gestructureerd programmeren organiseert software in modules (functies/procedures) en gebruikt drie basisconstructen: sequentie, selectie en iteratie [28](#page=28). ### Key facts * Database Management Systemen (DBMS) zijn software voor het beheren van databankprocessen [27](#page=27). * Relationele databanken bestaan uit tabellen met rijen (records) en kolommen (attributen) [28](#page=28). * Elke rij in een relationele tabel heeft een unieke sleutel (attribuut of combinatie) [28](#page=28). * Gestructureerd programmeren deelt problemen op in een boomstructuur van deelproblemen [28](#page=28). * Shadow IT (stealth IT, client IT) zijn IT-systemen gebouwd in bedrijfskundige departementen [28](#page=28). * Structured Query Language (SQL) is de standaardtaal voor relationele databanken [29](#page=29). * SQL bestaat uit Data Definition Language (DDL), Data Manipulation Language (DML) en Data Query Language (DQL) [29](#page=29). * DDL definieert de databankstructuur (tabellen, datatypes, constraints) [29](#page=29). * DML manipuleert gegevens (INSERT, UPDATE, DELETE) [29](#page=29). * DQL bevraagt gegevens met SELECT-commando's [29](#page=29). ### Key concepts * **Integratie (Databanken):** Meerdere applicaties gebruiken dezelfde databank om gegevensredundantie te voorkomen [27](#page=27). * **Gelijktijdigheid (Databanken):** Meerdere gebruikers kunnen tegelijkertijd gegevens benaderen en bewerken, met mechanisme om conflicten te vermijden [27](#page=27). * **"Not Invented Here" syndroom:** De neiging om niet-eigen modules opnieuw te ontwikkelen in plaats van te hergebruiken [27](#page=27). * **Constructieve/functionele kloof:** Moeilijkheid om een technische oplossing te bouwen voor een functioneel probleem [27](#page=27). * **Gestructureerd programmeren (buiten module):** Software opgebouwd als een boom van modules [28](#page=28). * **Gestructureerd programmeren (binnen module):** Code gestructureerd met sequentie, selectie en iteratie [28](#page=28). * **SQL Datatypes:** `int`, `varchar`, `double`, `date`, `blob` zijn voorbeelden van datatypes voor kolommen [29](#page=29). * **SQL Constraints:** `PRIMARY KEY`, `FOREIGN KEY`, `NOT NULL` definiëren regels voor gegevensintegriteit [29](#page=29). * **SQL JOIN:** Koppelt gerelateerde data uit verschillende tabellen op basis van foreign keys [30](#page=30). * **SQL Aggregaatfuncties:** Functies zoals `AVG`, `MAX`, `MIN`, `SUM`, `COUNT` voor data-aggregatie [30](#page=30). * **Golf 2 (Standaardpakketten):** Benadrukt het gebruik van herbruikbare, aanpasbare softwarepakketten zoals ERP [30](#page=30). * **Make vs. Buy Decision:** Afweging tussen zelf bouwen of bestaande applicaties/modules kopen [30](#page=30). * **ERP-pakketten:** Bedrijf overspannende, geïntegreerde softwareoplossingen [31](#page=31). ### Implications --- # Basiskenmerken en componenten van artificial intelligence ### Kernidee * AI is een wetenschap die systemen creëert die intelligentie vertonen en autonome taken uitvoeren zonder menselijke tussenkomst [41](#page=41). * AI-systemen worden intelligente agents genoemd, die hun omgeving waarnemen en erop reageren op basis van ingebouwde kennis en waarnemingen [41](#page=41). ### Basiskenmerken van intelligente agents * **Waarnemen**: Gebruikt sensoren zoals camera's en microfoons om de omgeving te scannen [41](#page=41) [42](#page=42). * **Redeneren**: Verwerkt waarnemingen om te bepalen hoe en of te reageren, waarbij kennis en regels worden toegepast [41](#page=41) [42](#page=42). * **Reageren**: Geeft output via actuatoren zoals wielen of kunstmatige handen [41](#page=41) [43](#page=43). ### Componenten van AI-systemen #### Waarnemen * Het extraheren van bruikbare informatie uit visuele data is een belangrijk probleem [42](#page=42). * Methoden omvatten het vergelijken van beelden met sjablonen of geometrische patronen [42](#page=42). * Taalverwerking omvat syntactische, semantische en contextuele analyse [42](#page=42). * AI moet informatie kunnen extraheren voor toekomstige beslissingsprocessen [42](#page=42). * Beeldwaarneming door digitale camera's registreert pixels, maar herkent geen objecten zonder verdere verwerking [42](#page=42). #### Redeneren * **Productiesystemen**: Nabootsen menselijke expertredenering met kennis in regelvorm, een probleemruimte en een controlesysteem [42](#page=42). * Het controlesysteem bouwt een zoekboom om efficiënt te reageren, vaak geholpen door heuristieken [42](#page=42). * **Kunstmatige Neurale Netwerken**: Opgebouwd uit lagen neuronen (dendrieten, axonen) [43](#page=43). * Het gewicht van inputwaarden bepaalt de reactie van een neuron en wordt aangeleerd [43](#page=43). * Backpropagation wordt gebruikt om gewichten aan te passen en het netwerk te optimaliseren [43](#page=43). #### Reageren * AI-systemen reageren via actuatoren zoals piëzo-elektrische, elektromagnetische, hydraulische en pneumatische systemen [43](#page=43). ### Machine Learning * Computers leren en verbeteren door zelfstandige dataverwerking, gebruikmakend van statistische concepten [43](#page=43). * **Supervised Learning**: Leert van input-output paren om voorspellingen te maken [44](#page=44). * **Unsupervised Learning**: Ontdekt zelf patronen in data zonder expliciete output [44](#page=44). * **Reinforcement Learning**: Leert van foutieve keuzes [44](#page=44). ### Deep Learning * Een vorm van kunstmatige neurale netwerken met meerdere lagen ("deep") [44](#page=44). * Nadelen zijn de behoefte aan veel data, rekenkracht, en gebrek aan verklaarbaarheid (black box) [44](#page=44). * Recurrent Neural Networks (RNNs) gebruiken cycli voor kortetermijngeheugen, nuttig voor Natural Language Processing (NLP) [45](#page=45). ### Toepassing: Natural Language Processing (NLP) * Toepassingen omvatten communicatie, leren en wetenschappelijk taalbegrip [45](#page=45). * Taalmodellen definiëren syntaxis en semantiek, maar worstelen met ambiguïteit en de relatie tussen symbolen en taal [45](#page=45). --- # Blockchain en distributed ledger technologie ### Kernidee * Blockchain is een gedecentraliseerde technologie voor veilige, peer-to-peer informatie-uitwisseling die niet gewijzigd of vervalst kan worden [49](#page=49). * Het is een sleuteltechnologie voor de volgende generatie internet systemen [49](#page=49). * Distributed Ledger Technology (DLT) is een bredere categorie, waar blockchain een specifieke vorm van is [52](#page=52). ### Kernfeiten * Een blockchain is een ketting van blokken gevuld met transacties [49](#page=49). * Data is versleuteld om veilige informatie-uitwisseling te garanderen [49](#page=49). * Eenmaal geschreven, kan data niet meer gewijzigd worden, wat vertrouwen creëert [49](#page=49). * Individuele transacties worden niet direct geschreven om traagheid te voorkomen [49](#page=49). * Elk blok heeft één voorganger, en er wordt steeds één blok aan het einde toegevoegd [49](#page=49). * Het grootboek wordt gesynchroniseerd via peer-to-peer verbindingen, zonder single point of failure [50](#page=50). * Nieuwe blokken moeten door de meerderheid van de netwerkdeelnemers worden geaccepteerd via consensus [50](#page=50). * Miners valideren transacties en berekenen een geldige hashcode via een Proof of Work algoritme [50](#page=50). * De Nonce dient als bewijs voor de inspanning om een geldige hashcode te berekenen [50](#page=50). ### Kernconcepten * **Gedecentraliseerd:** Er is geen centrale controller of "baas" [49](#page=49). * **Hash code:** Een uniek identificatienummer voor elk blok, berekend op basis van de transacties, dat de ketting vormt [49](#page=49) [50](#page=50). * **Genesis blok:** Het eerste blok in de blockchain [50](#page=50). * **Block Validation:** Het proces waarbij een nieuw blok wordt gecontroleerd en goedgekeurd [50](#page=50). * **Mining proces:** Gebruik van rekenkracht om transacties te valideren en een hashcode te berekenen [50](#page=50). * **Smart Contract:** Een computerprotocol voor het faciliteren, verifiëren en afdwingen van contracten met vooraf gedefinieerde regels [51](#page=51). * Kenmerken: Autonomie, zelfvoorziening, decentralisatie [51](#page=51). * **Dapps (Decentralized Applications):** Volledige toepassingen geschreven op blockchain-gebaseerde systemen zoals Ethereum [51](#page=51). * **DLT soorten:** Blockchain, BlockDAG, Transaction-based DAG [52](#page=52). * **Finaliteit:** Het resultaat moet steeds één geldige, consistente en integere toestand hebben [52](#page=52). ### Implicaties * Maakt veilige informatie-uitwisseling mogelijk zonder tussenpersonen (desintermediatie) [49](#page=49) [52](#page=52). * Diverse toepassingen buiten financiële transacties mogelijk: vastgoed, identiteitsbeheer, onderwijs, supply chains [51](#page=51) [52](#page=52). * Public, Private en Consortium blockchains bieden verschillende toegangsmodellen en beveiligingsniveaus [51](#page=51). ### Beperkingen/uitdagingen --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Syntaxis | De vormelijke aspecten van een model, waarbij tekens en symbolen correct moeten zijn opgebouwd om betekenis te kunnen overbrengen. | | Semantiek | De betekenis die wordt toegekend aan tekens en symbolen binnen een model, wat essentieel is voor het begrijpen van de data. | | Binaire data representatie | De interne werkwijze van computers, waarbij alle informatie wordt opgeslagen als een reeks bits, die elk een waarde van 0 of 1 kunnen hebben. | | Byte | Een groepering van een afgesproken aantal bits, die samen een bepaalde waarde kunnen representeren, bijvoorbeeld een getal tussen 0 en 255. | | Gestructureerde data | Data die is georganiseerd in enkelvoudige datatypes zoals getallen en strings, of geaggregeerde datatypes zoals arrays en records, wat specifieke verwerkingsmogelijkheden biedt. | | Enkelvoudig datatype | Een datatype dat één enkel stuk data bevat, zoals een integer (geheel getal), een real (kommagetal), een datum of een string (tekenreeks). | | Integer | Een datatype dat een geheel getal representeert, waarbij de hoeveelheid toegewezen geheugen bepaalt hoe groot het getal kan zijn. | | Real | Een datatype dat een rationeel of kommagetal representeert, intern opgeslagen als een geheel getal en een exponent die de positie van de komma aangeeft. | | String | Een datatype dat een tekenreeks of een kort stuk tekst representeert, waarbij de computer exact weet wat elk karakter betekent. | | Tekenset | Een afspraak die bepaalt welke letters of karakters worden gerepresenteerd door specifieke bytes, zoals ASCII, Extended ASCII, EBCDIC en Unicode. | | ASCII (American national Standard Code for Information Interchange) | Een vroege tekenset die 7 bits gebruikte om 128 tekens te representeren, later uitgebreid met Extended ASCII dat 8 bits per byte gebruikte. | | Unicode | Een tekenset die is ontwikkeld om alle gebruikte schriften ter wereld te kunnen weergeven, met varianten zoals UTF-32, UTF-16 en UTF-8. | | Informatiesysteem | Een combinatie van mensen, hardware, software, communicatietechnologie, databronnen, procedures en bedrijfsprocessen die instaat voor het verzamelen, opslaan, verwerken en verspreiden van communicatie voor een bepaald doel. | | Typologieën informatiesystemen | Classificaties van informatiesystemen op basis van hun karakteristieken qua beslissingsondersteuning en plaats in de organisatie, bedoeld om de diversiteit te illustreren en bedrijfskundige middelen aan te reiken. | | Bedrijfsproces | Een set van sequenties, selecties en iteraties van activiteiten over departementen heen, die zowel manueel als geautomatiseerd kunnen worden uitgevoerd en gestructureerd worden vastgelegd in notaties zoals stroomschema's. | | Workflow Management System (WFMS) | Een informatiesysteem dat specifiek wordt gebruikt ter ondersteuning van een bedrijfsproces door de opeenvolging van activiteiten te beheren en te automatiseren. | | Transaction Processing System (TPS) | Een informatiesysteem gericht op het opslaan, verwerken en rapporteren van repetitieve transacties van organisaties, cruciaal voor het creëren van structurele informatie en bedrijfskritisch voor het functioneren van een organisatie. | | Enterprise Collaboration Systems (ECS) | Interdepartementale informatiesystemen die communicatie, coördinatie en samenwerking ondersteunen tussen teams binnen een organisatie, gericht op semigestructureerde informatie en het delen van documenten. | | Management Information System (MIS) | Een informatiesysteem dat data aggregeert ter ondersteuning van routinebeslissingen in alle functionele deelgebieden van een organisatie, waarbij de benodigde informatie vooraf gekend is en vooraf gedefinieerde rapporten worden gegenereerd. | | Decision Support System (DSS) / Data Science | Een informatiesysteem dat complexe, niet-routinematige bedrijfskundige beslissingen ondersteunt met een ad hoc karakter, waarbij de informatieverwerking minder vooraf gekend is en interactie tussen gebruiker en systeem centraal staat. | | Portaal | Een informatiesysteem dat een gepersonaliseerde en geïntegreerde toegang biedt tot achterliggende informatiesystemen van binnen en buiten de organisatie, fungerend als een "toegangsportaal" tot bedrijfsinformatie na authenticatie. | | Hergebruik | Het toepassen van reeds ontwikkelde modules uit eerdere applicaties in de huidige applicatie, in plaats van deze opnieuw te ontwikkelen. Dit draagt bij aan evolueerbaarheid en een "play and play" softwarebeeld. | | Niet-uitgevonden-hier-syndroom (Not Invented Here Syndrome) | De neiging om modules die niet binnen de eigen organisatie zijn ontwikkeld, opnieuw te ontwikkelen in plaats van ze te hergebruiken. Dit staat haaks op het principe van hergebruik. | | Relationele databank | Een type databank dat is opgebouwd uit tabellen met rijen en kolommen, waarbij gegevens worden opgeslagen en beheerd op een gestructureerde manier. Het biedt geïntegreerde en gelijktijdige toegang tot data. | | Database Management System (DBMS) | Software die verantwoordelijk is voor het beheren van databanken, inclusief het opslaan, ophalen, wijzigen en verwijderen van gegevens. Het faciliteert gecentraliseerde en geïntegreerde toegang tot data. | | Attribuut | Een eigenschap of kenmerk van een record in een relationele databank, weergegeven als een kolom in een tabel. Bijvoorbeeld, voor een klant kan "naam" een attribuut zijn. | | Primaire sleutel (PRIMARY KEY) | Een attribuut of een combinatie van attributen die een rij (record) in een tabel uniek identificeert. Dit zorgt voor een eenduidige identificatie van elk record. | | Vreemde sleutel (FOREIGN KEY) | Een attribuut in een tabel dat verwijst naar de primaire sleutel van een andere tabel. Dit wordt gebruikt om relaties tussen tabellen te leggen en data te koppelen. | | Gestructureerd programmeren | Een programmeerparadigma dat softwareontwikkeling organiseert met behulp van drie basale controlestructuren: sequentie, selectie en iteratie, zowel binnen als buiten modules. | | Sequentie | Een controlestructuur in gestructureerd programmeren waarbij instructies één voor één, in de opgegeven volgorde, worden uitgevoerd. | | Selectie | Een controlestructuur in gestructureerd programmeren die de uitvoering van instructies afhankelijk maakt van een bepaalde voorwaarde (bijvoorbeeld een IF-THEN-ELSE statement). | | Iteratie | Een controlestructuur in gestructureerd programmeren die de herhaalde uitvoering van een blok instructies mogelijk maakt, zolang aan een bepaalde voorwaarde wordt voldaan (bijvoorbeeld een WHILE- of FOR-loop). | | Structured Query Language (SQL) | Een standaardtaal die wordt gebruikt voor het beheren en bevragen van relationele databanken. Het is een declaratieve taal die commando's bevat voor data-definitie, -manipulatie en -query. | | Artificial Intelligence (AI) | Een wetenschap die zich bezighoudt met het creëren van systemen (ook artefacten genoemd) die een vorm van intelligentie vertonen en autonoom taken kunnen uitvoeren zonder menselijke tussenkomst. | | Intelligent Agent | Een systeem dat de omgeving kan waarnemen en erop kan reageren. De reactie van de agent hangt af van de ingebouwde kennis en de waarnemingen. | | Waarnemen (AI) | Het proces waarbij een AI-systeem informatie uit zijn omgeving verzamelt door middel van sensoren zoals camera's en microfoons. | | Redeneren (AI) | Het verwerken van waarnemingen door een AI-systeem om te bepalen hoe en of het zal reageren, gebaseerd op ingebouwde kennis en logica. | | Reageren (AI) | De output of actie die een AI-systeem genereert als reactie op waargenomen stimuli, vaak via actuatoren. | | Productiesystemen | Systemen die de redenering van menselijke experts nabootsen door kennis op te slaan in de vorm van regels binnen een cognitieve architectuur. | | Probleemruimte | Het domein waarin de huidige toestand en de voorwaarden voor de regels van een productiesysteem gedefinieerd zijn, vaak voorgesteld als een state graph. | | Heuristiek Handelen | Het gebruik van menselijke intuïtie of inschattingen door een AI-systeem om snel beslissingen te nemen in complexe situaties. | | Kunstmatig Neuraal Netwerk | Een computermodel opgebouwd uit lagen van neuronen, geïnspireerd op de structuur van biologische hersenen, dat leert door het aanpassen van gewichten tussen de neuronen. | | Backpropagation | Een methode om de gewichten in een kunstmatig neuraal netwerk aan te passen wanneer fouten worden gedetecteerd in de output, met als doel het netwerk te optimaliseren. | | Machine Learning | Het proces waarbij computers leren en verbeteren door zelfstandig grote hoeveelheden data te verwerken, gebruikmakend van statistische concepten zoals correlaties en verdelingen. | | Supervised Learning | Een vorm van machine learning waarbij het systeem leert van paren van input en output om voorspellingen te maken voor nieuwe inputs. | | Blockchain | Een aaneenschakelde ketting van blokken gevuld met transacties, die peer-to-peer veilige informatie-uitwisseling mogelijk maakt op een zodanige wijze dat deze niet gewijzigd en vervalst kunnen worden. Het is een gedecentraliseerde technologie waarbij data versleuteld is en wijzigingen of vervalsingen niet mogelijk zijn. | | Gedecentraliseerd | Een systeem waarbij er geen centrale controller of "baas" is. De controle en het beheer zijn verspreid over meerdere deelnemers of knooppunten in het netwerk. | | Versleuteld | Informatie die is omgezet in een onleesbare combinatie van letters en cijfers, waardoor deze beschermd is tegen ongeautoriseerde toegang en manipulatie. | | Hash code | Een uniek identificatienummer dat wordt berekend op basis van de transacties in een blok. Deze hash code vormt de ketting en dient als een cryptografische vingerafdruk van de data in het blok. | | Genesis blok | Het allereerste blok in een blockchain. Dit blok vormt het startpunt van de keten en bevat doorgaans de initiële transacties of configuratie van het netwerk. | | Peer-to-peer (P2P) | Een netwerkarchitectuur waarbij deelnemers direct met elkaar verbonden zijn zonder tussenkomst van een centrale server. Dit zorgt voor een gedistribueerd systeem waarbij elke node een kopie van de blockchain kan hebben. | | Consensus laag | De laag binnen een blockchain die verantwoordelijk is voor het bereiken van overeenstemming tussen de deelnemers (nodes) over de geldigheid van transacties en nieuwe blokken. Dit gebeurt via diverse consensusprotocollen. | | Consensus protocol | Een set regels en mechanismen die worden gebruikt om overeenstemming te bereiken binnen een gedistribueerd netwerk. Het zorgt ervoor dat alle deelnemers een gedeelde en consistente staat van de ledger hebben. | | Mining | Het proces waarbij deelnemers (miners) rekenkracht gebruiken om transacties in een blok te valideren en een geldige hash code te berekenen. De eerste miner die dit succesvol doet, voegt het blok toe aan de blockchain en ontvangt een beloning. | | Proof of Work (PoW) | Een consensusmechanisme dat vereist dat miners een aanzienlijke hoeveelheid rekenkracht besteden om een cryptografisch probleem op te lossen. Het "werk" dat geleverd wordt, dient als bewijs voor de geldigheid van het blok. | | Nonce | Een willekeurig getal dat in het miningproces wordt gebruikt om een geldige hash code te produceren. Het is het bewijs van de geleverde inspanning ("work") om een blok te valideren. | | Smart contract | Een computerprotocol dat de onderhandeling of uitvoering van een contract digitaal faciliteert, verifieert en afdwingt. Het bevat vooraf gedefinieerde regels die automatisch worden uitgevoerd wanneer aan bepaalde voorwaarden is voldaan. | | Mainframe | Een van de krachtigste computers die verantwoordelijk is voor zowel de gegevensverwerking als de opmaak van de output. Alle verwerkingen vinden centraal plaats op de mainframe, wat resulteert in een dure en grote machine. | | Thin Client / Dumb Terminal | Een computer met zeer beperkte processor- en geheugencapaciteit die de input van de gebruiker doorgeeft aan een mainframe en de output op een beeldscherm toont. Deze apparaten bieden doorgaans enkel een tekstgebaseerde interface. | | Personal Computer (PC) | Een computer die bedoeld is voor de verwerking van persoonlijke werkzaamheden van de gebruiker, vaak met betere grafische mogelijkheden dan een mainframe. Een PC biedt eigen verwerkingscapaciteit en opslagruimte, waardoor gebruikers onafhankelijk van een mainframe kunnen opereren. | | Moederbord | De basis van een computer waarop diverse componenten worden aangesloten. Het moederbord biedt communicatiepaden (bussen) tussen de componenten en de gebruikte sockets bepalen welk type componenten compatibel zijn. | | Central Processing Unit (CPU) | De processor die verantwoordelijk is voor de verwerking van instructies van softwareprogramma's. De CPU bestaat uit een control unit, een Arithmetic Logic Unit (ALU) voor berekeningen, en geheugenregisters voor snelle opslag. | | Control Unit | Een onderdeel van de CPU dat ervoor zorgt dat de te bewerken data en de instructies om deze data uit te voeren, in de registers van de processor worden geladen. | | Arithmetic Logic Unit (ALU) | Een onderdeel van de CPU dat basisberekeningen uitvoert, zoals optellen, aftrekken, vermenigvuldigen, delen, vergelijken en bepalen of een getal groter, kleiner of gelijk is aan nul. | | Geheugenregister | Kleine, ultrasnelle geheugens binnen de CPU die tijdelijk data en instructies opslaan voor directe verwerking. | | Cachegeheugen | Geheugen dat zich in de processor bevindt en sneller is dan het primaire geheugen (RAM), waardoor snellere toegang tot veelgebruikte data mogelijk is. | | Kloksnelheid | Een factor die de snelheid van een processor beïnvloedt en aangeeft hoe vaak per seconde data verplaatst of een instructie uitgevoerd kan worden, uitgedrukt in Gigahertz (GHz). | | Woordlengte | Beschrijft het aantal bits dat tegelijkertijd door de processor verwerkt kan worden, typisch 32-bit of 64-bit. | | Multi-core Processor | Een processor met meerdere kernen op één chip, wat de totale verwerkingssnelheid verhoogt door gelijktijdige verwerking van meerdere taken zonder de snelheid van individuele kernen te verhogen. | | Beleidsinformatica | Een vakgebied dat zich richt op de bedrijfskundige toepassing van ICT, met als doel een brug te slaan tussen bedrijfskunde/economie en ICT, zowel op managementaspecten als op het bouwen van informatiesystemen. | | Functionele laag (F-laag) | Het deel van het ontwerpproces van een artefact dat beschrijft "wat" het artefact moet doen, oftewel de functies of vereisten vanuit een bedrijfskundig perspectief. | | Constructieve laag (C-laag) | Het deel van het ontwerpproces van een artefact dat beschrijft "hoe" het artefact zijn functies realiseert, oftewel de structuur en de technologische mogelijkheden die worden geboden door ICT. | | Management Information Systems (MIS) | Een informatiesysteem dat data aggregeert ter ondersteuning van routinebeslissingen in alle functionele deelgebieden van een organisatie, voornamelijk voor gestructureerde beslissingen. | | Departementale context | Een informatiesysteem dat data en informatie bevat die betrekking hebben op één enkel departement en weinig of geen integratie heeft met andere departementen binnen de organisatie. | | Enterprise, bedrijfsomspannend informatiesysteem | Een informatiesysteem dat data en informatie bevat over meerdere of zelfs alle departementen van een organisatie, gericht op intra-organisatorische integratie van data. | | Inter-organisatorisch | Informatiesystemen die op de grens tussen meerdere organisaties werken, faciliterend voor samenwerking en transacties tussen verschillende bedrijven. |