GBWN1 - 1.Inleiding en kwaliteit - cursus

# Inleiding tot de constructieleer en het ui-model Dit onderwerp introduceert de basisconcepten van de constructieleer, de verschillende soorten scheidingsconstructies binnen een gebouw, en het ui-model als een conceptuele benadering voor het begrijpen van de functies van de gebouwschil. ### 1.1 De constructieleer De constructieleer beschrijft de opbouw van gebouwen zoals woon-, kantoor- en industriële gebouwen. Constructies zoals wegen, waterlopen en bruggen behoren tot de burgerlijke bouwkunde (infrastructuur) en vallen buiten het bestek van deze cursus [3](#page=3). ### 1.2 De gebouwschil en scheidingsconstructies Een gebouw bestaat uit diverse scheidingsconstructies die de scheiding vormen tussen het binnenklimaat en de buitenomgeving (inclusief de grond). Samen vormen al deze scheidingsconstructies de gebouwschil, het 'buitenoppervlak' van een gebouw, essentieel voor het creëren van een aangenaam en leefbaar binnenklimaat. Onder scheidingsconstructies verstaan we vloeren, wanden, daken en buitenschrijnwerk [3](#page=3). #### 1.2.1 Elementen en materialen Elke scheidingsconstructie is opgebouwd uit elementen die op hun beurt uit één of meerdere materialen bestaan. Deze elementen (en dus ook de materialen) vervullen specifieke functies. Het is cruciaal dat alle functies continu doorlopen over de gehele gebouwschil; anders komt het leefbare binnenklimaat in gevaar. De gedetailleerde studie van materialen zelf wordt behandeld in cursussen 'Bouwmaterialen 1 en 2' [3](#page=3). #### 1.2.2 Het ui-model Het ui-model is een conceptuele benadering waarbij de gebouwschil wordt vergeleken met de continue schillen van een ui. Deze schillen bestaan uit opeenvolgende, continu doorlopende elementen. De kern van dit model vertegenwoordigt de elementen die bijdragen aan de stabiliteit, zoals het binnenspouwblad van een spouwmuur. Naast stabiliteit focust het ui-model op vijf specifieke bouwfysische eisen [4](#page=4): * Waterdichtheid * Winddichtheid * Warmte-isolatie * Luchtdichtheid * Dampremmend/dampdichtheid Het is belangrijk op te merken dat het ui-model zich concentreert op deze vijf functies; andere functies zoals akoestiek of brandveiligheid worden hierin niet expliciet behandeld [4](#page=4). ##### 1.2.2.1 Prioriteit van functies In de praktijk is het niet altijd evenredig mogelijk om alle functies optimaal te benutten. Om problemen te minimaliseren, wordt de volgende prioriteitsvolgorde gehanteerd: 1. **Stabiliteit:** Dit is de hoogste prioriteit. 2. **Water- en winddichtheid:** Het gebouw wordt aan de buitenzijde water- en winddicht gemaakt. 3. **Isolatie:** Vervolgens wordt het gebouw volledig ingepakt met isolatie. 4. **Luchtdichtheid:** Tot slot wordt aandacht besteed aan de luchtdichtheid. > **Tip:** Bouwknopen, de aansluitingen tussen verschillende scheidingsconstructies, vereisen extra aandacht voor een correct ontwerp en uitvoering om de gewenste functies te garanderen. De studie van bouwknopen wordt in detail behandeld in het vak Gebouwen 3 [4](#page=4). ##### 1.2.2.2 Samenvatting van de ui-model functies Het ui-model omvat de volgende kernfuncties: * **Water:** Waterdicht, waterkerend, regendicht [4](#page=4). * **Wind:** Winddicht [4](#page=4). * **Warmte:** Isolerend [4](#page=4). * **Lucht:** Luchtdicht, dampremmend, dampdicht [4](#page=4). * **Stabiliteit:** Dragend [4](#page=4). --- # Het bouwproces en de rollen van de betrokken partijen Het bouwproces omvat de verschillende fasen van de vraag van de bouwheer tot de uitvoeringsfase, met specifieke rollen voor de bouwheer, ontwerper en aannemer. ### 2.1 De partners in het bouwproces Bij het bouwproces zijn doorgaans drie partijen rechtstreeks betrokken: de bouwheer (opdrachtgever), de ontwerper(s) en de aannemer(s). De overheid is een vierde, onrechtstreeks betrokken partij via regelgeving [7](#page=7). ### 2.2 Fasen van het bouwproces #### 2.2.1 De vraag van de bouwheer (opdrachtgever) Deze fase, ook wel de bezinningsfase van de bouwheer genoemd, omvat de definitie van het basisprogramma van de te bouwen of te verbouwen entiteit, de beschikbare middelen (budget), de timing (ontwerp, uitvoering, ingebruikname) en de beslissing om te kopen en/of (ver-)bouwen [8](#page=8). #### 2.2.2 De ontwerpfase Deze fase wordt voornamelijk gekenmerkt door onderhandelingen tussen de opdrachtgever en de ontwerper. De ontwerper (eventueel samen met adviserende studiebureaus) voert verschillende studies uit [8](#page=8): * **Studie van het bouwitterrein en de woning:** * Onderzoek naar bodemverontreiniging met behulp van het bodemattest van de OVAM [8](#page=8). * Beoordeling of het terrein in een bouwzone ligt (en de bijbehorende reglementering) of daarbuiten (en de mogelijke afwijkingen) [8](#page=8). * Opmaak van een metingsplan [8](#page=8). * Analyse van bestaande infrastructuur en eventuele afbraakwerken [8](#page=8). * Uitvoeren van grondonderzoek [8](#page=8). Na de initiële studies volgen de volgende stappen in het ontwerpproces: * **Voorontwerp:** Een eerste conceptuele uitwerking van het project. * **Ontwerp (+ diverse aanvragen):** Verdere uitwerking van het ontwerp, inclusief het indienen van nodige aanvragen. * **Uitvoeringsontwerp:** Gedetailleerde uitwerking van het ontwerp voor de daadwerkelijke uitvoering. Aan het einde van de ontwerpfase staat de **aanbesteding**: * **Aanbestedingsdossier:** Dit omvat de uitvoeringsplannen, het bestek (lastenboek), de meetstaat en het inschrijvingsbiljet [8](#page=8). * **Procedure:** De aanbesteding kan beperkt of openbaar zijn [8](#page=8). * **Aannemingswijze:** De bouwheer kan kiezen voor verschillende aannemers, een algemene aannemer, zelf uitvoeren, of werken laten uitvoeren door een bouwpromotor [8](#page=8). Tijdens de aanbesteding komt de aannemer ook in de onderhandelingsfase [8](#page=8). #### 2.2.3 De uitvoeringsfase In deze fase zijn er twee hoofdfocuspunten: het werk van de ontwerper en het werk van de aannemer. **Werk van de ontwerper:** * **Onderzoek van ingediende offertes of inschrijvingen:** De ontwerper analyseert de ontvangen offertes en stelt een verslag op [9](#page=9). * **Toewijzing van de werken (contract):** Na selectie wordt een contract opgesteld met de aannemer, waarin de aanvangsdatum en uitvoeringstermijn worden vastgelegd [9](#page=9). * **Werfopvolging:** De ontwerper controleert de werken, eventuele varianten van de aannemer, de kwaliteit van de materialen (stalen), en woont bouwvergaderingen bij (waarvan verslagen worden opgemaakt). Aanvullende details worden verstrekt en vorderingsstaten worden nagezien [9](#page=9). * **Opleveringen:** * **Voorlopige oplevering:** Hierbij worden zichtbare gebreken vastgesteld [9](#page=9). * **Definitieve oplevering:** Deze vindt één jaar na de voorlopige oplevering plaats en dient om onzichtbare gebreken vast te stellen. Vanaf dit moment begint de 10-jarige aansprakelijkheidstermijn [9](#page=9). **Werk van de aannemer:** * De aannemer voert de werken uit conform de plannen en het lastenboek van de ontwerper, onder toezicht van de ontwerper [9](#page=9). * Indien de aannemer twijfelt over een specifieke uitvoering of detail, is hij verplicht dit te melden aan de ontwerper. De aannemer heeft een zekere "meldingsplicht" als vakman om het dossier te overschouwen [9](#page=9). ### 2.3 Europese maatregel: EPB-eisen De EPB-eisen (Energie Prestatie en Binnenklimaat) zijn ingevoerd door de Europese Unie om het energieverbruik per huishouden te verminderen en de klimaatverstoring te beperken, in lijn met het Kyoto-protocol en de Green Deal. De Europese Green Deal streeft naar klimaatneutraliteit in 2050 [7](#page=7). * **EPB omvat:** Het energetisch totaalpakket van een woning (isolatie, luchtdichtheid, zonnepanelen, ventilatie, verwarmingssystemen) en de kwaliteit van het binnenklimaat [7](#page=7). * **Toepassing:** Bouw- en verbouwprojecten die een bouwaanvraag of melding vereisen, moeten voldoen aan de EPB-eisen en de EPB-procedure [7](#page=7). * **Niveau:** De eisen worden regelmatig aangescherpt. Sinds 2021 is het niveau "bijna-energieneutraal bouwen" (BEN) de standaard voor nieuwbouw in Vlaanderen [7](#page=7). --- # Kwaliteitszorg en normering in de bouw Hier is een gedetailleerde samenvatting over kwaliteitszorg en normering in de bouw, opgesteld als een examengericht studieonderdeel. ## 3 Kwaliteitszorg en normering in de bouw Kwaliteitszorg en normering zijn essentieel in de bouw om te voldoen aan toenemende verwachtingen van afnemers en de complexiteit van het bouwproces te beheersen [12](#page=12). ### 3.1 Het belang van kwaliteitszorg in de bouw #### 3.1.1 Algemene principes Wereldwijd nemen de verwachtingen van afnemers met betrekking tot de kwaliteit van geleverde waar, waaronder in de bouwsector, toe. Voortdurende kwaliteitsverbetering is noodzakelijk voor het bereiken en behouden van een goede en economisch verantwoorde marktpositie [12](#page=12). Kwaliteit in de bouw is complex door: * De diversiteit aan materialen, technieken en gebouwtypes [12](#page=12). * De vele partners in het bouwproces (bouwheer, ontwerpers, studiebureaus, aannemers, leveranciers) die overeenstemming moeten bereiken [12](#page=12). Het leveren van kwaliteit leidt ontegenzeggelijk tot klanttevredenheid en een gunstigere concurrentiepositie [12](#page=12). #### 3.1.2 Factoren voor het leveren van kwaliteit De weg naar kwaliteit in de bouw wordt bepaald door een samengaan van drie factoren [12](#page=12): 1. Een aangepast en duidelijk bouwprogramma: Dit is de opdracht van de bouwheer [12](#page=12). 2. Een verzorgd ontwerp en duidelijke specificaties in het bestek: Dit valt onder het domein van de ontwerper (architect) [12](#page=12). 3. Uitvoering volgens plannen, lastenboek en de regels van de kunst: Dit is de verantwoordelijkheid van de uitvoerder (aannemer) [12](#page=12). #### 3.1.3 Systemen voor kwaliteitsborging Om kwaliteitsproblemen te minimaliseren, bestaan er in België en daarbuiten diverse, naast elkaar gegroeide systemen die kwaliteit nastreven. Deze omvatten normalisatie, Belgische organisaties, certificatie- en keuringsinstellingen, en diverse andere reglementeringen en labels [12](#page=12). ### 3.2 Normalisatie in de bouw Normalisatie betreft de ontwikkeling en toepassing van normen, wat een afspraak is over een product, dienst of proces. Normen weerspiegelen goed vakmanschap. Hoewel een norm geen wet is, kan de overheid in wetten en regelgeving verwijzen naar normen, waardoor deze bindend worden [13](#page=13). #### 3.2.1 Nationale, Europese en internationale normen * **Belgische normen (NBN):** Ontwikkeld, gepubliceerd en verspreid door het Bureau voor Normalisatie (NBN) [13](#page=13). * **Europese normen (EN):** Opgesteld door het Comité Européen de Normalisation (CEN) [12](#page=12). * **Eurocodes:** Dit zijn Europese normen voor het ontwerp van constructies en de ontwikkeling van gebouwen. Er zijn in totaal 10 Eurocodes. Eurocodes 0 en 1 vormen de basis voor berekeningen [13](#page=13). * **Nationale Bijlagen (NA):** Aanvullende documenten bij Eurocodes waarin nationale keuzes, zoals veiligheidsfactoren, zijn vastgelegd, rekening houdend met regionale gewoontes, klimaat en geologie [14](#page=14). * **Internationale normen (ISO):** Ontwikkeld door de International Organization for Standardization (ISO). ISO-normen stellen vereiste normen, specificaties, richtlijnen of kenmerken op die wereldwijd consistent kunnen worden gebruikt om de geschiktheid van materialen, producten, processen en services te waarborgen. Een ISO-certificering geeft aan dat een bedrijf voldoet aan deze specificaties [12](#page=12) [14](#page=14). #### 3.2.2 Organisaties en instellingen * **Belgische organisaties en instituten:** * FOD Mobiliteit en Vervoer [13](#page=13). * FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie: Omvat onder andere Technische Specificaties (STS) en de erkenning van aannemers [13](#page=13). * Buildwise (voorheen WTCB): Ondersteunt bouwprofessionals door wetenschappelijk en technisch onderzoek, het verspreiden van kennis (normen en regelgeving), en het bieden van praktische ondersteuning. Ledenmaatschap is vereist om van hun diensten gebruik te maken [14](#page=14). * **Certificatie- en keuringsinstellingen; beproevingslaboratoria:** * BUCP (Belgian Union of Certification and Attestation Bodies for Construction Products): Een vereniging van instellingen zoals OCBS VZW (betonstaalcertificatie), BCCA VZW (kwaliteitsbewaking in de bouw), PROBETON VZW (betonproducten) en WOOD.BE (hout) [13](#page=13). #### 3.2.3 Andere normerende en controlerende elementen * Bouwverordeningen en officiële reglementeringen [13](#page=13). * Technische goedkeuringen en labels (ATG, ETA) [13](#page=13). * Keurmerken (BENOR, CE) [13](#page=13). * Typebestekken [13](#page=13). * Technische voorschriften (PTV) [13](#page=13). * Technisch Voorlichtingsnota's (TV) van Buildwise [13](#page=13). * Normenantennes [13](#page=13). ### 3.3 Technische goedkeuringen en keurmerken #### 3.3.1 Technische goedkeuringen (ATG) Technische goedkeuringen zijn primair van toepassing op innovatieve of niet-genormeerde producten en technieken waarvoor nog geen algemene voorschriften bestaan [15](#page=15). * **Label 'ATG' (België):** Afgeleverd door de Belgische Unie voor de Technische Goedkeuring in de Bouw (BUtgb). Het label ATG indiceert dat een bouwproduct of bouwsysteem gunstig werd beoordeeld en dit staat vermeld in de betreffende Technische Goedkeuring [15](#page=15). #### 3.3.2 BENOR-merk Het BENOR-keurmerk geeft aan dat een product in overeenstemming is met een Belgische norm [15](#page=15). #### 3.3.3 CE-markering * De CE-markering geeft aan dat een product, zoals een bouwmateriaal, voldoet aan een Europees geharmoniseerd technisch voorschrift [15](#page=15). * Het betekent dat het product geschikt is om op de Europese markt te worden gebracht en er vrij te circuleren [15](#page=15). * Het aanbrengen van de CE-markering is verplicht [15](#page=15). > **Tip:** Meer gedetailleerde informatie over de keuringen en markeringen zoals ATG, BENOR en CE-markering wordt uitgebreider behandeld in het vak OLA Bouwmaterialen 1. --- ### 3.4 Samenstellende delen van een woning (ter context voor normering) Hoewel niet direct over kwaliteitszorg, is kennis van bouwdelen essentieel om te begrijpen waar normen op van toepassing zijn [10](#page=10) [11](#page=11). * **Fundering:** Brengt belastingen van de constructie over op de draagkrachtige ondergrond [10](#page=10). * **(Kruip-)kelder:** Opslagruimte of toegang tot de draagkrachtige grond [10](#page=10). * **Muren:** Buitenmuren beschermen tegen weersinvloeden, bieden geborgenheid en dragen lasten. Binnenmuren zorgen voor indeling, discretie en geborgenheid, en kunnen dragend zijn. Materialen variëren van metselwerk tot gipskartonplaten [10](#page=10). * **Vloerplaten:** Verdelen de ruimte in hoogte en vergroten bruikbare oppervlakte; dragen eigen gewicht en gebruiksbelastingen [10](#page=10). * **Trap:** Verbindt verschillende niveaus van de woning [10](#page=10). * **Schouw:** Bevat kanalen voor rookgasafvoer of ventilatie [10](#page=10). * **Afvoerleidingen (riolering):** Voeren afvalwater en hemelwater af [11](#page=11). * **Dak:** Beschermt de constructie tegen weersinvloeden; bestaat uit een dragend element en dakbedekking [11](#page=11). * **Isolatie:** Draagt bij aan bescherming tegen vocht, geluid en temperatuur (thermisch en akoestisch) [11](#page=11). * **Ramen en deuren:** Zorgen voor verbinding met de buitenwereld en tussen ruimtes, laten licht binnen en faciliteren verluchting [11](#page=11). --- # Europese maatregelen en hedendaagse ontwikkelingen in de bouw Dit onderwerp behandelt de Europese Energie Prestatie en Binnenklimaat (EPB) eisen, hun doelstellingen met betrekking tot energieverbruik en klimaatneutraliteit, en verkent hedendaagse ontwikkelingen zoals milieubewust en circulair bouwen. ### 4.1 Hedendaagse ontwikkelingen in de bouw Bouwen wordt gekenmerkt als een relatief statisch proces, waarbij snelle vernieuwingen langzaam de praktijk bereiken. Dit komt deels door beperkte bijscholing van professionals en de moeizame omschakeling bij toeleverings- en uitvoeringsbedrijven. Desondanks zijn er voortdurend ontwikkelingen gaande op diverse vlakken [6](#page=6). #### 4.1.1 Belangrijke ontwikkelingsgebieden Er zijn verschillende belangrijke gebieden waar evolutie plaatsvindt binnen de bouwsector: * Milieubewust bouwen [6](#page=6). * Circulair bouwen [6](#page=6). * Aanpasbaar bouwen [6](#page=6). ### 4.2 Europese maatregelen: EPB-eisen De Europese Unie heeft de Energie Prestatie en Binnenklimaat (EPB) eisen ingevoerd met als primair doel het energieverbruik per huishouden te reduceren. Deze maatregelen zijn mede ingegeven door het Kyoto-protocol en de Green Deal en streven ernaar klimaatverstoringen, met name door de verbranding van fossiele energiebronnen zoals olie en aardgas die CO2 uitstoten, drastisch te verminderen. De Europese Green Deal stelt klimaatneutraliteit in 2050 als einddoel voor de EU, wat leidt tot diverse beleidsinitiatieven die verder reiken dan enkel de bouwsector [7](#page=7). #### 4.2.1 Wat houdt EPB in? EPB staat voor Energie Prestatie en Binnenklimaat. Het omvat het energetische totaalpakket van een woning, zoals isolatie, luchtdichtheid, zonnepanelen, ventilatie en verwarmingssystemen, maar ook de kwaliteit van het binnenklimaat [7](#page=7). #### 4.2.2 Toepassing van EPB-eisen Bouw- en verbouwprojecten die een bouwaanvraag of melding vereisen, moeten voldoen aan de EPB-eisen en de bijbehorende procedure. De eisen worden periodiek aangescherpt. Sinds 2021 bereiken de eisen het niveau van "bijna-energieneutraal bouwen" (BEN), wat in Vlaanderen de standaard is geworden voor nieuwbouw [7](#page=7). ### 4.3 Het bouwproces In normale omstandigheden zijn er drie partners direct betrokken bij het bouwproces: de bouwheer, de ontwerper(s) en de aannemer(s). Daarnaast is de overheid, via allerhande regelgeving, indirect betrokken [7](#page=7). > **Tip:** Begrijpen van de verschillende actoren en hun rollen in het bouwproces is essentieel voor het succes van elk project [7](#page=7). De betrokkenen kunnen als volgt worden weergegeven: * **Bouwheer (opdrachtgever)** [7](#page=7). * **Ontwerper (architect, studiebureau)** [7](#page=7). * **Uitvoerder (aannemer, …)** [7](#page=7). * **Overheid** [7](#page=7). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Constructieleer | Het vakgebied dat de technische aspecten van het construeren van gebouwen beschrijft, met focus op stabiliteit en bouwfysische eisen zoals waterdichtheid, winddichtheid, isolatie en luchtdichtheid. | | Gebouwschil | Het buitenoppervlak van een gebouw dat de binnenomgeving scheidt van de buitenomgeving, bestaande uit continu doorlopende scheidingsconstructies zoals vloeren, wanden, daken en buitenschrijnwerk. | | Ui-model | Een conceptueel model dat een gebouw vergelijkt met een ui, waarbij de verschillende lagen (scheidingsconstructies) elk specifieke functies vervullen die essentieel zijn voor een aangenaam binnenklimaat. | | Ruwbouwwerken | Alle werken die nodig zijn om een gebouw regen- en winddicht af te sluiten, inclusief funderingen, kelders, rioleringen, dragende muren, daken en buitenramen/-deuren. | | Voltooiingwerken | Alle werken die nodig zijn om een gebouw zijn diverse functies te laten vervullen na de ruwbouw, zoals het plaatsen van niet-dragende wanden, bekledingen, schrijnwerk, installaties en afwerking. | | EPB-eisen | Energie Prestatie en Binnenklimaat eisen, ingevoerd door de Europese Unie om het energieverbruik van woningen te verminderen en de kwaliteit van het binnenklimaat te verbeteren, met als doel klimaatneutraliteit. | | Bouwproces | Het geheel van activiteiten die leiden tot de realisatie van een bouwwerk, waarbij de belangrijkste partners de bouwheer, de ontwerper en de aannemer zijn, ondersteund door de overheid via regelgeving. | | Kwaliteitszorg | Het systematisch streven naar en waarborgen van de kwaliteit van geleverde producten en diensten, essentieel in de bouwsector om te voldoen aan de toenemende verwachtingen van afnemers en een competitieve positie te behouden. | | Normalisatie | Het proces van het ontwikkelen en vaststellen van standaarden (normen) voor producten, diensten of processen, om consistentie, interoperabiliteit en een hoog kwaliteitsniveau te garanderen in sectoren zoals de bouw. | | CE-markering | Een verplichte markering die aangeeft dat een product, zoals een bouwmateriaal, voldoet aan een Europees geharmoniseerd technisch voorschrift en geschikt is voor de Europese markt. | | BENOR-keurmerk | Een Belgisch keurmerk dat aangeeft dat een product in overeenstemming is met een Belgische norm, wat een kwaliteitsgarantie biedt voor specifieke bouwproducten of -systemen. | | ATG (Technische Goedkeuring) | Een kwaliteitsverklaring, voornamelijk van toepassing op innovatieve of niet-genormeerde producten en technieken, die aangeeft dat het bouwproduct of bouwsysteem gunstig is beoordeeld door de Belgische Unie voor de Technische Goedkeuring in de bouw (BUtgb). |