Hfdstk: The social context of behavioural change.pdf

# Het sociale en economische kader van gedragsverandering Deze sectie onderzoekt hoe sociale en economische omstandigheden, inclusief werk, inkomen, opleiding en de omgeving, individueel gedrag beïnvloeden en gezondheid creëren, en bespreekt modellen voor gedragsverandering en hun beperkingen [1](#page=1) [2](#page=2). ### 1.1 De sociale context van individueel gedrag Sociale context, of milieu, verwijst naar de directe fysieke en sociale omgeving waarin mensen leven, werken en ontspannen. Het omvat aspecten van het dagelijks leven zoals machtsverhoudingen, politiek, inkomen, opleidingsmogelijkheden, familie en collega's, en interacties die zowel direct als indirect via media plaatsvinden. Maatschappelijke factoren zijn belangrijke determinanten van gezondheid en gezondheidsgedrag [1](#page=1). De sociale context van gedragsverandering kent twee aspecten: ten eerste, de omgeving waarin individuen zich op een bepaalde manier gedragen; en ten tweede, de manier waarop de samenleving het gezondheidsgedrag van haar burgers beïnvloedt. Deze context heeft ingrijpende sociaal-culturele veranderingen ondergaan, zoals veranderingen in de aard van werkgelegenheid, de beschikbaarheid en agressieve marketing van goedkoop, sterk bewerkt voedsel met veel vet, suiker en zout, en een toename van zittende vrijetijdsactiviteiten. Het sociale en economische kader kan gedragsveranderingsprogramma's belemmeren, wat belangrijk is bij het kiezen van interventies [1](#page=1). #### 1.1.1 Gedragsmodellen en hun beperkingen Gedragsvoorspellingsmodellen, zoals het Health Belief Model, gaan ervan uit dat individuen rationeel de kosten en baten afwegen alvorens bepaald gedrag te vertonen. Hoewel dit model enige voorspellende waarde heeft voor specifieke preventieve gedragingen, zoals screenings, is de aanname dat gedrag simpelweg door het beïnvloeden van gedachten (houdingen/overtuigingen) verandert, onjuist gebleken uit empirisch onderzoek. Reclamebedrijven wisten dit al lang en richtten zich op slechts een klein percentage van hun publiek. Vroege gezondheidsvoorlichtingsinitiatieven hadden onrealistische verwachtingen, vooral bij het veranderen van aangenaam gedrag zoals roken. In sommige culturen kan gevaarlijk gedrag juist gewaardeerd worden vanwege het bijbehorende risico, zoals blijkt uit de succesvolle verkoop van sigaretten met de naam "Death Cigarettes" [1](#page=1). Gedrag wordt gewoonte wanneer het automatisch wordt en onafhankelijk van bewuste gedachten. Omdat mensen minder aandacht besteden aan informatie over aangename gewoonten (zoals roken en alcohol drinken), zijn aansporing of overreding minder effectieve strategieën voor gedragsverandering [1](#page=1). #### 1.1.2 Begrijpen van 'ongezond' gedrag in sociale en economische context Gedrag zoals roken vindt plaats binnen een sociaal kader dat voor de roker een web van onderling afhankelijke oorzaken en culturele betekenissen vormt. Een studie van Hilary Graham illustreerde het belang van het onderzoeken van de context en complexiteit van roken in iemands leven. Zij stelde dat moeders die zorgden voor kinderen en de financiële en organisatorische lasten van het huishouden droegen, dit als een zeer stressvolle ervaring beschouwden en roken gebruikten als copingstrategie. Een deelnemer gaf aan: "Na de lunch ruim ik op en was ik af en zet ik de tv aan voor Stevie [haar zoon. Ik zal een zitje op de bank hebben, met een sigaret… Het is heerlijk, het is het enige moment van de dag dat ik echt geniet en ik weet dat Stevie me niet zal storen. Ik kon niet stoppen, ik kon het gewoon niet. Het houdt me kalm. Het is mijn enige ontspanning, is roken" (Graham, 1987, p. 172). Roken hielp deze persoon om een effectievere moeder te zijn. Graham noemde dit fenomeen 'de verantwoordelijkheid van onverantwoordelijk gedrag'. Nicotine heeft inderdaad een kortetermijnstressverlagend effect [1](#page=1). Gedragsverandering wordt beperkt door sociale omstandigheden en werkomstandigheden, evenals door leefomstandigheden, die allemaal negatieve gezondheidseffecten kunnen hebben. Bovendien ontvangen overheden aanzienlijke inkomsten uit de verkoop van tabak en alcohol, wat kan verklaren waarom bedrijven die dergelijke producten produceren, mogen adverteren tijdens evenementen die vanuit gezondheidsperspectief tegenstrijdig lijken, zoals sportsponsoring. De filosofie van 'zorg voor je eigen gezondheid' heeft ook geleid tot een groeiende gezondheidsindustrie die de aankoop van 'gezondheidsproducten' aanmoedigt, van yoghurt tot lidmaatschappen van sportscholen, als middel tot het bereiken van gezondheid. De spanning die overheden ervaren tussen het informeren van burgers over gezonde keuzes en het controleren van beschikbare opties, is duidelijk zichtbaar in relatie tot obesitas. Voedselproducenten moeten nu informatie verstrekken over vet-, zout- en suikergehalte, terwijl reclame voor 'junkfood' rond programma's voor jonge kinderen verboden is. De algehele context van ons gedrag wordt uiteindelijk bepaald door politieke en economische overwegingen [2](#page=2). > **Tip:** Het is cruciaal om te herkennen dat individuele gedragsveranderingsprogramma's vaak falen omdat ze geen rekening houden met de bredere sociale en economische context waarin mensen leven. > **Voorbeeld:** De situatie van moeders die roken als stresscoping gebruiken, toont aan dat het reduceren van stressoren in hun leven (zoals financiële druk of gebrek aan ondersteuning) belangrijker kan zijn dan alleen advies geven om te stoppen met roken [1](#page=1). ### 1.2 De rol van gezondheidsprofessionals Gezondheidsprofessionals beschikken door hun rol en dagelijkse klinische praktijk over kennis van het leven van de mensen die zij behandelen of verzorgen. Ze kunnen krachtige invloeden uitoefenen op individuen door bijvoorbeeld patiënten te adviseren hun gedrag aan te passen, op lokale overheden door gemeenschapshulpgroepen te ondersteunen, en op nationale overheden door aanbevelingen te doen voor bijvoorbeeld een verlaging van het wettelijke alcoholgehalte voor bestuurders. Professionele organisaties kunnen hierbij ook een rol spelen, zoals de Ontario Society of Nutrition Professionals in Public Health die de Canadese regering adviseert om een basisinkomen te overwegen [2](#page=2). Het onderzoeken van de sociale context onthult redenen achter verschillen in gezondheidsgedrag en -uitkomsten tussen sociale klassen, zoals waarom moeders uit de arbeidersklasse (met minder materiële middelen) mogelijk meer moeite hebben om te stoppen met roken dan moeders uit de middenklasse. Het uitsluitend focussen op geïsoleerde psychologische factoren, zoals de houding ten opzichte van stoppen met roken, is simplistisch [2](#page=2). #### 1.2.1 Casestudy: Obesitas bij jongeren Mevrouw Berry, een 34-jarige moeder, bezoekt haar huisarts vanwege het overgewicht van haar 14-jarige zoon. Ondanks haar pogingen om gezondere maaltijden te bereiden en hem gezonder te laten eten, weigert hij dit, en ze weet dat hij buitenhuis "junkfood" koopt. Hij brengt ook het grootste deel van zijn tijd zittend door met tv-kijken of gamen. Dr. Hall herinnert zich een studie waarin de voorliefde van jongeren voor technologie, specifiek hun mobiele telefoons, werd gebruikt om hen te helpen stoppen met roken door middel van dagelijkse sms-berichten. Dr. Hall vraagt zich af of een soortgelijk project kan worden opgezet om de consumptie van 'junkfood' tegen te gaan en beweging te stimuleren [2](#page=2). > **Stop and think:** Welke benadering zou u steunen: een gezondheidswaarschuwing over verzadigde vetten op pakken boter en kaas, of een verhoogde belasting op deze producten? Wat zouden uw redenen zijn die een beleidsmaker zouden kunnen overtuigen? ### 1.3 Hulpmiddelen voor sociale gedragsverandering Massale voorlichtingscampagnes gericht op houdingen zijn vaak gebruikt voor gedragsveranderingsdoelen op populatieniveau door overheden, maar hebben ondanks hun populariteit beperkt succes gehad in het veranderen van gedrag [2](#page=2). Soms kan de staat externe prikkels implementeren om gewenst gezondheidsgedrag te bereiken, zoals subsidies (voor lidmaatschappen van sportscholen of goedkopere gezonde voeding), belastingen (op alcohol en tabak) of wetgeving (snelheidslimieten of rookverboden in openbare ruimtes). Er is ook debat over de acceptatie van staatsinterventie om praktijken zoals roken of drinken in de privésfeer te verbieden [2](#page=2). #### 1.3.1 'Gezonde keuzes' en individuele verantwoordelijkheid De aanpak van de Britse regering voor volksgezondheid heeft doorgaans gepresenteerd dat mensen maximale vrijheid hebben en de capaciteit om een gezonde levensstijl te kiezen, en heeft bijgevolg de nadruk gelegd op de individuele verantwoordelijkheid voor iemands eigen gezondheid. Er zijn echter problemen met dit individualisme, aangezien de Commissie van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) inzake Sociale Determinanten van Gezondheid concludeerde dat materiële, omgevings- en politieke omstandigheden een belangrijke rol blijven spelen bij het creëren van gezondheidsverschillen binnen en tussen landen [2](#page=2). Overheden hebben duidelijk conflicterende belangen: terwijl ze de individuele controle en keuzes rond gezondheidskwesties willen bevorderen, kan het ondersteunen van economische groei leiden tot vervuiling en ongezonde omstandigheden [2](#page=2). #### 1.3.2 Conclusies over sociale context van gedragsverandering * De sociale context van gedragsverandering omvat onze individuele inspanningen om schadelijk gedrag te stoppen (of gunstig gedrag te starten) en algemene maatschappelijke invloeden op hoe we ons gedragen en denken [1](#page=1) [2](#page=2). * Pogingen om gedragsverandering op grote schaal te bewerkstelligen, kunnen succesvoller zijn als het gedrag, de culturele houdingen die ermee gepaard gaan, en de sociaaleconomische determinanten ervan worden aangepakt [2](#page=2). * Het idee dat individuen keuze kunnen uitoefenen over hun gezondheidstoestand kan de aandacht afleiden van omgevings-/materiële verklaringen voor gezondheidsongelijkheden [2](#page=2). * Gezondheidsprofessionals hebben een rol in het ondersteunen van mensen bij gedragsverandering. Beroepsorganisaties kunnen ook een rol spelen bij het vergroten van het bewustzijn van gezondheidsschadelijk sociaal en economisch beleid onder hun leden en de algemene bevolking, om zo ondersteunende omgevingen te creëren die bevorderlijk zijn voor gedragsverandering [2](#page=2). * Het proberen te beïnvloeden van gedrag heeft altijd ethische implicaties [2](#page=2). --- # De rol van gezondheidsprofessionals bij gedragsverandering Gezondheidsprofessionals kunnen op diverse niveaus invloed uitoefenen om gedragsverandering te bevorderen en gezondheidsongelijkheden te verminderen. Hun kennis van de levens van patiënten stelt hen in staat om zowel individuen te beïnvloeden, lokale overheden te ondersteunen als nationale overheidsbeleid te beïnvloeden via hun professionele verenigingen [2](#page=2). ### 2.1 Invloed op individuen en gemeenschappen Gezondheidsprofessionals kunnen direct ingrijpen door patiënten te adviseren hun gedrag aan te passen. Daarnaast kunnen zij lokale gemeenschappen ondersteunen, bijvoorbeeld door het promoten van zelfhulpgroepen [2](#page=2). #### 2.1.1 Innovatieve benaderingen in de praktijk Een voorbeeld hiervan is het inzetten van technologie om gedragsverandering te stimuleren. In een casestudy met een 14-jarige jongen die veel junkfood at en een zittend leven leidde, overwoog een huisarts een project naar het succes van sms-berichten bij het stoppen met roken bij jongeren. Een vergelijkbare aanpak zou kunnen worden onderzocht om weerstand tegen junkfood te vergroten en lichaamsbeweging te stimuleren [2](#page=2). > **Tip:** Casestudies zijn waardevol om te laten zien hoe theoretische concepten in de praktijk worden toegepast en welke resultaten dit kan opleveren [2](#page=2). ### 2.2 Invloed op beleid en maatschappelijke structuren Gezondheidsprofessionals, via hun professionele organisaties, kunnen ook invloed uitoefenen op nationaal beleid. Dit kan variëren van het aanbevelen van specifieke beleidsmaatregelen, zoals het verlagen van de wettelijke alcoholgrens voor bestuurders, tot het lobbyen voor grotere maatschappelijke veranderingen. Een voorbeeld hiervan is de Ontario Society of Nutrition Professionals in Public Health die de Canadese overheid adviseert een basisinkomen te overwegen [2](#page=2). #### 2.2.1 Beleidsbeïnvloeding en ethische overwegingen Het is belangrijk om te erkennen dat pogingen om gedrag te beïnvloeden altijd ethische implicaties hebben. Bovendien kan de focus op individuele keuzes ten koste gaan van het aanpakken van omgevingsfactoren en materiële omstandigheden die bijdragen aan gezondheidsongelijkheden. Gezondheidsprofessionals kunnen helpen bij het creëren van bewustzijn over gezondheidsschadelijk sociaal en economisch beleid [2](#page=2). ### 2.3 Maatschappelijke context en gezondheidsongelijkheden De bredere maatschappelijke context, inclusief politieke en economische overwegingen, bepaalt uiteindelijk het gedrag van mensen. Regeringen staan vaak voor dilemma's, zoals het balanceren van het informeren van burgers over gezonde keuzes tegenover de economische belangen van de industrie, wat geïllustreerd wordt door de regelgeving rondom obesitas en de marketing van ongezonde voeding [2](#page=2). #### 2.3.1 De rol van sociale determinanten Het document benadrukt dat de sociale context van gedragsverandering niet alleen individuele inspanningen omvat, maar ook maatschappelijke invloeden. Pogingen tot gedragsverandering op grote schaal kunnen succesvoller zijn als ze gericht zijn op zowel het gedrag als de culturele attitudes en de sociaaleconomische determinanten daarvan. Het idee van individuele keuzevrijheid over gezondheid kan de aandacht afleiden van omgevings- en materiële verklaringen voor gezondheidsverschillen [2](#page=2). #### 2.3.2 Instrumenten voor gedragsbeïnvloeding Verschillende instrumenten worden ingezet om attitudes en gedrag te veranderen: * **Massale voorlichtingscampagnes:** Hoewel populair, hebben deze vaak beperkt succes gehad bij het veranderen van gedrag [2](#page=2). * **Externe prikkels:** De overheid kan prikkels implementeren, zoals subsidies voor gezonde opties (bijvoorbeeld sportschoolabonnementen of gezonde voeding), belastingen op schadelijke producten (zoals alcohol en tabak), en wetgeving (zoals snelheidslimieten of rookverboden in openbare ruimtes). Er is ook discussie over staatsinterventie in privéruimtes, zoals roken of drinken [2](#page=2). > **Tip:** Bij het analyseren van gedragsverandering is het cruciaal om de sociaaleconomische context en individuele verschillen mee te nemen, aangezien factoren zoals materiële middelen een rol spelen in de mogelijkheid om bijvoorbeeld te stoppen met roken [2](#page=2). --- # Strategieën voor het veranderen van sociale attitudes en gedrag Deze sectie onderzoekt de effectiviteit van diverse methoden, waaronder grootschalige educatieve campagnes, externe financiële prikkels en wetgeving, bij het sturen van publiek gedrag ten behoeve van de gezondheid. ### 3.1 De rol van de sociale context bij gedragsverandering Gedragsverandering binnen een maatschappelijke context omvat zowel individuele inspanningen om schadelijk gedrag te stoppen of gunstig gedrag te starten, als de bredere maatschappelijke invloeden op ons gedrag en denken. Pogingen om gedragsverandering op grote schaal te bewerkstelligen kunnen succesvoller zijn als ze zich richten op het gedrag, de culturele attitudes die ermee samenhangen, en de sociaaleconomische determinanten ervan. Het idee dat individuen zelf controle hebben over hun gezondheidstoestand kan de aandacht afleiden van omgevings- en materiële verklaringen voor gezondheidsverschillen [2](#page=2). #### 3.1.1 Conflicterende belangen van overheden Overheden worden geconfronteerd met conflicterende belangen: enerzijds willen ze individuele controle en keuzevrijheid rond gezondheidskwesties bevorderen, anderzijds kan het ondersteunen van economische groei leiden tot vervuiling en ongezond gedrag met negatieve gezondheidsgevolgen. Veel overheden ontvangen aanzienlijke inkomsten uit de verkoop van tabak en alcohol, wat verklaart waarom bedrijven die deze producten produceren zich mogen adverteren op evenementen die vanuit gezondheidsperspectief contra-intuïtief lijken, zoals sponsoring van sportevenementen. De filosofie van 'zorg voor je eigen gezondheid' heeft ook een groeiende gezondheidsindustrie voortgebracht die de aankoop van 'gezonde' producten, van yoghurt tot sportabonnementen, promoot als middel tot gezondheid. De spanningen die overheden ervaren tussen het enerzijds aanbieden van de nodige informatie aan burgers om gezonde opties te 'kiezen' en anderzijds het proberen te controleren van de beschikbare keuzes, wordt goed geïllustreerd in relatie tot obesitas. Voedselproducenten moeten nu informatie verstrekken over vet-, zout- en suikergehaltes, terwijl de reclame voor 'junkfood' rond programma's gericht op jonge kinderen verboden is. De algehele context waarin we ons gedrag uitoefenen, wordt uiteindelijk bepaald door politieke en economische overwegingen [2](#page=2). #### 3.1.2 De rol van gezondheidsprofessionals Gezondheidsprofessionals beschikken, door hun rol en dagelijkse klinische praktijk, over kennis over het leven van de mensen die zij behandelen of verzorgen. In deze rollen kunnen zij krachtige invloeden uitoefenen op individuen (door patiënten te adviseren hun gedrag aan te passen), op lokale overheden (door gemeenschapshulpverleningsgroepen te ondersteunen) en op nationale overheden (door een reductie aan te bevelen in de wettelijke alcohollimiet voor bestuurders) via hun beroepsverenigingen. Bijvoorbeeld, de Ontario Society of Nutrition Professionals in Public Health lobbyt de Canadese overheid om een basisinkomen te overwegen als beleidsoptie [2](#page=2). > **Tip:** Het onderzoeken van de sociale context, zoals sociaaleconomische determinanten, kan dieper inzicht bieden in gezondheidsverschillen, bijvoorbeeld waarom moeders uit de arbeidersklasse (met minder materiële middelen) het moeilijker kunnen hebben om te stoppen met roken dan moeders uit de middenklasse [2](#page=2). #### 3.1.3 Ethische implicaties van gedragsbeïnvloeding Pogingen om gedrag te beïnvloeden hebben altijd ethische implicaties [2](#page=2). ### 3.2 Tools voor het veranderen van sociale attitudes en gedrag #### 3.2.1 Massale educatieve campagnes Grootschalige educatieve campagnes gericht op attitudes zijn algemeen gebruikt door overheden voor gedragsveranderingsdoelen bij de bevolking. Ondanks hun populariteit hebben deze campagnes echter beperkt succes gehad bij het veranderen van gedrag [2](#page=2). #### 3.2.2 Externe prikkels en wetgeving Soms kan de staat externe prikkels implementeren om gewenst gezondheidsgedrag te bereiken, zoals subsidies (voor sportlidmaatschappen of voordelig gezonde voeding), belastingen (op alcohol en tabak) of wetgeving (snelheidslimieten of een rookverbod in openbare ruimtes). Er is ook debat over de acceptatie van staatsinterventie om praktijken zoals roken of drinken in de privésfeer te verbieden [2](#page=2). > **Voorbeeld:** Een onderzoek waarin jongeren hun technologiegebruik, specifiek mobiele telefoons, gebruikten om te stoppen met roken, door hen dagelijks sms-berichten te sturen zoals: 'schrijf vier mensen op die een kick krijgen van jou die aan het stoppen bent' gedurende zes weken. Deze strategie bleek zeer succesvol in het veranderen van gedrag en het betrekken van de doelgroep. Dit suggereert de mogelijkheid om een soortgelijk project op te zetten voor het weerstaan van junkfood en het beginnen met lichaamsbeweging [2](#page=2). #### 3.2.3 'Gezonde keuzes' en individuele verantwoordelijkheid De Britse overheidsbenadering van de volksgezondheid heeft typisch gepresenteerd dat mensen maximale vrijheid en de mogelijkheid hebben om een gezonde levensstijl te kiezen, en heeft daarom veel nadruk gelegd op de individuele verantwoordelijkheid voor iemands eigen gezondheid. Er zijn echter problemen met dit individualisme, aangezien het rapport van de Commissie Sociale Determinanten van Gezondheid van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) concludeerde dat materiële, omgevings- en politieke omstandigheden een significante rol blijven spelen bij het genereren van gezondheidsverschillen binnen en tussen landen [2](#page=2). > **Stop en denk:** Welke zou u steunen: een gezondheidswaarschuwing over verzadigde vetten op pakken boter en kaas of een verhoogde belasting op die producten? Wat zouden uw redenen zijn om een beleidsmaker te overtuigen? [2](#page=2). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Sociaal context of milieu | De directe fysieke en sociale omgeving waarin mensen leven, werken en ontspannen, inclusief factoren zoals macht, inkomen, opleiding en interacties. | | Gedragsverandering | Het proces waarbij men probeert een schadelijk gedrag te stoppen of een gunstig gedrag aan te leren, beïnvloed door zowel individuele inspanningen als maatschappelijke invloeden. | | Health Belief Model | Een psychologisch model dat veronderstelt dat individuen rationeel kosten en baten afwegen voordat ze bepaald gedrag vertonen, en dat beïnvloeding van gedrag afhangt van het aanpakken van iemands gedachten en overtuigingen. | | Gewoontevorming | Het proces waarbij gedrag automatisch wordt en onafhankelijk is van bewuste gedachten, waardoor het moeilijker te veranderen is door middel van overreding. | | Sociaal-economische determinanten van gezondheid | Factoren zoals inkomen, opleiding, werkgelegenheid en leefomstandigheden die een significante invloed hebben op de gezondheidstoestand en gezondheidsuitkomsten van individuen en bevolkingsgroepen. | | Gezondheidsprofessionals | Personen die werkzaam zijn in de gezondheidszorg, zoals artsen en verpleegkundigen, die door hun rol en klinische praktijk kennis hebben van de levens van patiënten en invloed kunnen uitoefenen op gedragsverandering. | | Massale educatieve campagnes | Overheidsinitiatieven gericht op het veranderen van publieke attitudes en gedragingen door middel van grootschalige communicatie, hoewel de effectiviteit ervan in het veranderen van gedrag vaak beperkt is. | | Externe prikkels | Maatregelen zoals subsidies, belastingen of wetgeving die door de staat worden ingevoerd om gewenst gezondheidsgedrag te stimuleren of ongewenst gedrag te ontmoedigen. | | Gezondheidsongelijkheden | Verschillen in gezondheidstoestanden en levensverwachting tussen verschillende sociaaleconomische groepen binnen een bevolking, vaak veroorzaakt door ongelijke toegang tot middelen en ongelijke blootstelling aan risicofactoren. |