Criminal Law

# De staat van de jeugd in Vlaanderen: het JOP-onderzoeksplatform Het Jeugdonderzoeksplatform (JOP) is een interuniversitair en interdisciplinair steunpunt dat gecoördineerd wordt door de Vlaamse overheid en zich richt op het monitoren van de toestand van jongeren in Vlaanderen. Het JOP-onderzoeksplatform vormt een van de basisinstrumenten voor het jeugd- en kinderrechtenbeleid in Vlaanderen, met een decretale basis sinds 2008 [4](#page=4). ### 1.1 Het Jeugdonderzoeksplatform (JOP) Het JOP is gefinancierd door de Vlaamse overheid, specifiek door de minister van jeugd. Een kerntaak van het JOP is het uitvoeren van monitoringonderzoeken. Het JOP ontwikkelt verschillende soorten monitors, waaronder de klassieke JOP-monitor en de JOP-schoolmonitor/grootstedelijke monitor [4](#page=4). #### 1.1.1 Doelstellingen van de JOP-monitor De 'staat van de jeugd' onderzoekt zowel de huidige toestand van jongeren als longitudinale ontwikkelingen. Het belang van exacte herhaling van vragen door de jaren heen wordt benadrukt om deze longitudinale analyses mogelijk te maken. Tegelijkertijd speelt de JOP-monitor in op actuele thema's die leven onder jongeren, waarbij input wordt verzameld van een stuurgroep en actoren uit diverse beleidsdomeinen en organisaties [4](#page=4). #### 1.1.2 Methodologie van de JOP-monitor De afname van de JOP-monitoren gebeurt volledig digitaal. Er wordt gestreefd naar een maximale afstemming op de respondent. Om de relevantie te verhogen en de respondenten niet te belasten, wordt gebruik gemaakt van roterende modules [4](#page=4). ### 1.2 De JOP-monitor 2023 De JOP-monitor 2023 omvat twee specifieke deelstudies: de JOP-POSTMONITOR 5 en de JOP-GROOTSTEDELIJKE MONITOR 3 [5](#page=5). #### 1.2.1 JOP-POSTMONITOR 5 * **Doelpopulatie:** Jongeren tussen 12 en 25 jaar [5](#page=5). * **Steekproef:** Getrokken uit het Rijksregister van Vlaanderen [5](#page=5). * **Afnameperiode:** Februari tot april 2023 [5](#page=5). * **Verzending:** QR-codes werden per post verstuurd [5](#page=5). * **Respons:** Er werden 6.992 jongeren aangeschreven, met een respons van 1.650 jongeren, wat neerkomt op 23,6%. De respons werd gewogen op basis van geslacht, leeftijd en onderwijs [5](#page=5). #### 1.2.2 JOP-GROOTSTEDELIJKE MONITOR 3 * **Doelpopulatie:** Leerlingen uit het secundair onderwijs [5](#page=5). * **Steekproef:** Een tweetrapssteekproef werd gehanteerd, waarbij eerst scholen en vervolgens klassen werden geselecteerd [5](#page=5). * **Geografische focus:** De monitor richt zich op 3 grootsteden (onvermeld welke specifiek in deze pagina's) en een Vlaamse controlegroep [5](#page=5). * **Afname:** JOP-onderzoekers voerden de afname uit met pc's of tablets [5](#page=5). * **Afnameperiode:** Februari tot juni 2023 [5](#page=5). * **Respons:** Er werd contact opgenomen met alle secundaire scholen in Gent en Brussel, aangevuld met een steekproef van scholen in Antwerpen en een Vlaamse steekproef. In totaal participeerden 5.660 jongeren: 4.264 jongeren in de grootsteden en 1.396 in Vlaanderen. De steekproeven werden apart gewogen naar geslacht, graad en onderwijsvorm [5](#page=5). ### 1.3 Demografische kenmerken van de respondenten in JOP-monitor 2023 De JOP-monitor 2023 verzamelt gegevens over de demografische kenmerken van de deelnemende jongeren, waaronder leeftijd en gender. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen de respondenten van de JOP-postmonitor 5 en de JOP-grootstedelijke monitor 3 (de jongeren in de grootsteden) [6](#page=6). > **Tip:** Het is cruciaal om te begrijpen dat de JOP-monitoren niet alleen de 'staat van de jeugd' op een bepaald moment in kaart brengen, maar ook de evolutie ervan over tijd volgen. Dit maakt ze een krachtig instrument voor beleidsvorming en evaluatie. De keuze voor digitale afname en roterende modules zijn methodologische keuzes die de kwaliteit en de relevantie van de verzamelde data trachten te optimaliseren. --- # Jeugd en schoolbeleving, werk en bijverdiensten Dit deel van het onderzoek gaat dieper in op hoe jongeren hun schoolervaringen beleven, inclusief aspecten als sociale uitsluiting en de mate waarin leerkrachten en scholen reageren op hun noden, evenals hun deelname aan bijbanen. ### 2.1 Schoolbeleving De school wordt bekeken vanuit twee perspectieven: enerzijds als een leeromgeving en anderzijds als een leefomgeving. Binnen de schoolbeleving worden thema's als sociale uitsluiting en de responsiviteit van leerkrachten en scholen onderzocht. Er wordt ook gekeken naar mogelijke verschillen in schoolbeleving tussen jongeren in grootstedelijke gebieden en niet-grootstedelijk Vlaanderen [8](#page=8). #### 2.1.1 Sociale uitsluiting op school Hoewel de meeste jongeren zich sociaal aanvaard voelen op school, ervaart een significante minderheid sociale uitsluiting [8](#page=8). ##### 2.1.1.1 Kwetsbare groepen voor sociale uitsluiting Bepaalde groepen jongeren lopen een verhoogd risico op sociale uitsluiting. Dit geldt in het bijzonder voor: * Meisjes en, nog sterker, non-binaire jongeren [9](#page=9). * Jongeren uit gezinnen die het financieel moeilijk hebben, zowel "zeer" als "nogal" [9](#page=9). * Jongeren met ouders zonder diploma secundair onderwijs die in de grootstad wonen [9](#page=9). * Jongeren met een achtergrond buiten de EU die in niet-grootstedelijk Vlaanderen verblijven [9](#page=9). * Jongeren die in de B-stroom zitten, reeds een jaar hebben moeten overzitten, of een B-attest hebben behaald in de grootstad [9](#page=9). * Spijbelaars [9](#page=9). #### 2.1.2 Responsiviteit van leerkrachten en school De responsiviteit van leerkrachten en scholen wordt door leerlingen wisselend beoordeeld. Sommige aspecten van de relatie met leerkrachten en de mogelijkheden voor persoonlijke groei worden door leerlingen als minder positief geëvalueerd [9](#page=9). ##### 2.1.2.1 Jongeren die minder responsiviteit ervaren Jongeren die aangeven minder responsiviteit te ervaren van leerkrachten en de school, omvatten de volgende groepen: * Jongeren uit gezinnen die het financieel moeilijk hebben, zowel "zeer" als "nogal" [10](#page=10). * Jongeren met ouders zonder diploma secundair onderwijs die in de grootstad wonen [10](#page=10). * Jongeren met een buitenlandse achtergrond (zowel EU als niet-EU) die in de grootstad verblijven [10](#page=10). * Jongeren uit de tweede graad, en in de grootstad ook uit de derde graad [10](#page=10). * Jongeren die reeds een B-attest hebben behaald in de grootstad [10](#page=10). * Spijbelaars [10](#page=10). ### 2.2 Werk en bijverdiensten Een aanzienlijk deel van de jongeren heeft een bijbaantje, waarbij de deelname het hoogst is bij jongeren tussen 18 en 21 jaar [10](#page=10). #### 2.2.1 Kenmerken van bijverdiensten * **Prevalentie:** 65% van de jongeren heeft een bijbaantje [10](#page=10). * **Leeftijd:** Bij jongeren tussen 18 en 21 jaar loopt dit percentage op tot 80% [10](#page=10). * **Periode:** Bijbaantjes worden voornamelijk in de zomervakantie en in het weekend uitgeoefend [10](#page=10). * **Werkuren:** Hoewel de meeste werkuren in de vakanties vallen, werkt meer dan 10% van de jongeren die werken, tijdens het schooljaar meer dan 20 uur per week [10](#page=10). * **Sociale verschillen:** Er worden sociale verschillen waargenomen in de deelname aan bijverdiensten [10](#page=10). > **Tip:** Het is belangrijk om de impact van deze bijverdiensten op de schoolbeleving, zoals de beschikbare studietijd en het welzijn, niet te onderschatten, zeker bij jongeren die meer dan 20 uur per week werken tijdens het schooljaar. --- # Vrijetijdsbesteding, media en maatschappelijke participatie van jongeren Dit onderwerp onderzoekt de vrijetijdsactiviteiten van jongeren, hun deelname aan verenigingen, mediagebruik en politieke interesse, met speciale aandacht voor ongelijkheden in participatie. ### 3.1 Vrijetijdsbesteding in verenigingsverband #### 3.1.1 Deelname aan het verenigingsleven De deelname van jongeren aan het verenigingsleven is aanzienlijk; ongeveer zeven op de tien jongeren nemen deel aan de activiteiten van een vereniging. Velen zijn ook actief betrokken bij de organisatie van activiteiten, het leiden van groepen of het besturen van de vereniging. Minder dan tien procent van de jongeren heeft nog nooit deelgenomen aan een vereniging [12](#page=12). #### 3.1.2 Populaire verenigingstypes Sport-, jeugd- en cultuurverenigingen blijven de meest populaire keuzes onder jongeren. Verenigingen die zich richten op sociale doelen of specifieke doelgroepen trekken daarentegen een kleiner publiek [12](#page=12). #### 3.1.3 Ongelijkheden in participatie Er bestaan systematische en aanzienlijke ongelijkheden in de deelname aan het verenigingsleven, waarbij jongeren in een maatschappelijk kwetsbare positie lager scoren [13](#page=13). * **Opleidingsniveau ouders:** Jongeren wiens ouders geen diploma secundair onderwijs hebben, nemen significant minder deel aan sportverenigingen (59%), jeugdverenigingen (65%) en cultuurverenigingen (68%) vergeleken met jongeren wiens ouders een diploma hoger onderwijs hebben (respectievelijk 16%, 30% en 46%) [13](#page=13). * **Achtergrond:** Minder participatie wordt ook waargenomen bij jongeren met een buitenlandse achtergrond, jongeren in het beroepssecundair onderwijs (BSO) of met een arbeidsmarktfinaliteit, en bij jongeren uit financieel minder welvarende gezinnen [13](#page=13). > **Tip:** Houd rekening met de multidimensionale aard van sociale achtergrond bij het analyseren van participatiecijfers. ### 3.2 Andere vrijetijdsactiviteiten en mediagebruik #### 3.2.1 Sportieve en culturele activiteiten Sport blijft een veelvoorkomende vrijetijdsbesteding, waarbij meer dan zes op de tien jongeren wekelijks of vaker sporten. Ongeveer een kwart van de jongeren wijdt wekelijks tijd aan lezen of beoefent een creatieve hobby [13](#page=13). #### 3.2.2 Mediagebruik door jongeren Mediagebruik vormt een essentieel onderdeel van de vrijetijdsbesteding van jongeren [14](#page=14). * **Dagelijks gebruik:** 85% van de jongeren kijkt dagelijks naar sociale media, televisie of online video's [14](#page=14). * **Gamen:** Ongeveer de helft van de jongeren gamet [14](#page=14). * **Weekendpatroon:** Mediagebruik neemt doorgaans toe in het weekend [14](#page=14). Ondanks dit intensieve gebruik, vertonen jongeren gemiddeld geen zeer hoge scores voor dwangmatig gamegedrag of excessief sociaal mediagebruik. Echter, ook hier spelen verschillen een rol, beïnvloed door factoren zoals geslacht, jonge leeftijd, het volgen van BSO of arbeidsmarktgerichte opleidingen, en financiële moeilijkheden [14](#page=14). > **Voorbeeld:** Een jongere die dagelijks meerdere uren aan social media besteedt voor het onderhouden van vriendschappen en het volgen van nieuws, wordt niet direct als problematisch beschouwd, tenzij dit ten koste gaat van andere belangrijke levensgebieden. ### 3.3 Jongeren en maatschappelijke participatie en engagement #### 3.3.1 Vrijwillig engagement Er bestaat een perceptie van een tekort aan engagement bij jongeren, maar onderzoek toont aan dat jongeren aanzienlijk veel vrijwilligerswerk verrichten. Door enkel te focussen op formeel vrijwilligerswerk wordt echter slechts een klein deel van het werkelijke engagement zichtbaar. Dit leidt tot een onderschatting van het niveau van engagement en een overschatting van (sommige) sociale verschillen in engagement. Engagement is van grote waarde, zowel voor de samenleving als voor het individu [15](#page=15). #### 3.3.2 Politieke interesse en opvattingen #### 3.3.2.1 Politieke interesse De gemiddelde politieke interesse bij jongeren is aan de lage kant, met een score die vaak rond de 4,88 ligt op een schaal van 0 tot 10. Dit is geen nieuw fenomeen; het aandeel jongeren dat aangeeft geen interesse te hebben in politiek, schommelde tussen 2006 en 2018 tussen 43,2% en 48,5%. Vergeleken met andere landen scoren Vlaamse jongeren relatief laag op politieke interesse. Er is een duidelijk verband met leeftijd: jongeren van 14-15 jaar tonen minder interesse (4,08) dan jongeren van 22-25 jaar (5,40) [16](#page=16). > **Tip:** Politieke interesse is een dynamisch gegeven en kan sterk variëren met leeftijd en levenservaring. #### 3.3.2.2 Socio-politieke opvattingen Jongeren ontwikkelen socio-politieke opvattingen op gebieden zoals egalitarisme en klimaatattitudes. Deze opvattingen vormen een belangrijk aspect van hun groei naar politieke volwassenheid [17](#page=17) [18](#page=18). #### 3.3.2.3 Politiek gedrag en activiteiten Bij het analyseren van politiek gedrag en activiteiten worden grotendeels dezelfde sociale verschillen waargenomen als bij politieke interesse. De eigen opleidingspositie speelt een significante rol [18](#page=18). * **Migratieachtergrond:** Er is een paradoxale bevinding met betrekking tot migratieachtergrond: jongeren met een migratieachtergrond tonen weliswaar meer interesse in politiek, maar participeren minder aan politieke activiteiten [18](#page=18). > **Voorbeeld:** Stemmen kan gezien worden als een illustratie van politieke participatie. De beslissing om te stemmen wordt beïnvloed door verschillende factoren, waaronder politieke interesse en sociale achtergrond. --- # Welbevinden, mentale gezondheid en veerkracht bij jongeren Dit deel van het onderzoek richt zich op de subjectieve ervaringen van jongeren met betrekking tot hun welbevinden, mentale gezondheid, veerkracht, en copingmechanismen, inclusief hun omgang met middelengebruik [19](#page=19). ### 4.1 Subjectief welbevinden en algemene levenstevredenheid Het subjectief welbevinden van jongeren wordt geëvalueerd aan de hand van hun algemene levenstevredenheid. Uit het onderzoek blijkt dat ongeveer 6 op de 10 jongeren (helemaal) akkoord gaat met de stelling "Ik ben blij met mijn leven" [20](#page=20). ### 4.2 Positieve en negatieve gevoelens Wat betreft emotionele ervaringen, ervaart de meerderheid van de jongeren over het algemeen meer positieve emoties dan negatieve emoties. Dit impliceert een overwegend positief emotioneel klimaat bij de jeugdige populatie die werd onderzocht [21](#page=21). ### 4.3 Tevredenheid met levensdomeinen Jongeren tonen variërende niveaus van tevredenheid over verschillende aspecten van hun leven. Ze zijn het meest tevreden over hun gevoel van veiligheid, hun woonomgeving, hun toegang tot informatie, en de relatie met hun familie. Daarentegen zijn ze minder tevreden over hun uiterlijk, hun lichamelijke en mentale gezondheid, en hun liefdesleven [22](#page=22). ### 4.4 Veerkracht Veerkracht bij jongeren wordt gedefinieerd als het vermogen om zich uit moeilijke situaties te redden en er op een of andere manier wel te komen. Over het algemeen blijken de meeste jongeren veerkrachtig te zijn. Specifiek geeft 68,5% aan zich meestal te kunnen redden uit moeilijke situaties, en 80,6% geeft aan er meestal wel te komen [23](#page=23). > **Tip:** Veerkracht is een cruciaal concept in de mentale gezondheidszorg bij jongeren, aangezien het hen helpt om te gaan met tegenslagen en stress [23](#page=23). ### 4.5 Coping en hulpverlening #### 4.5.1 Informele en formele hulp Jongeren maken vaak gebruik van informele hulpbronnen. Velen vinden een luisterend oor, advies of hulp binnen hun gezin, met name bij hun ouders. Daarnaast zijn jongeren ook bekend met organisaties die formele hulp kunnen bieden, zoals het CLB, de Zelfmoordlijn, OCMW, Awel en de Druglijn. Indien nodig vinden ze doorgaans ook hun weg naar deze organisaties [23](#page=23) [24](#page=24). #### 4.5.2 Middelengebruik Wat betreft middelengebruik, komen jongeren in contact met en experimenteren ze met alcohol en drugs. Het gebruik is echter doorgaans niet frequent; de meeste jongeren gebruiken zelden of sporadisch, en zelden frequent [24](#page=24). > **Example:** Hoewel een jongere misschien eenmalig alcohol probeert op een feestje, wordt dit niet beschouwd als frequent gebruik in de context van dit onderzoek [24](#page=24). ### 4.6 Conclusies en aandachtspunten Ondanks een grote bezorgdheid rond het 'post-covid' mentale welbevinden, scoort een aanzienlijke meerderheid van de jongeren relatief hoog op verschillende indicatoren van welzijn. Dit omvat algemene levenstevredenheid, het ervaren van vaker positieve dan negatieve emoties, tevredenheid over de meeste levensdomeinen, en een veerkrachtige levenshouding. Ze vinden ook steun bij hun ouders, zijn bekend met hulporganisaties en gebruiken geen of weinig middelen [25](#page=25). Tegelijkertijd suggereert het onderzoek dat er ook een minderheid is die minder goed scoort op deze indicatoren. Deze minderheid wordt vaker aangetroffen bij meisjes, non-binaire en anders georiënteerde jongeren vergeleken met jongens. Ook jongeren met lager opgeleide ouders, gezinnen die het financieel moeilijker hebben, en jongeren met een migratieachtergrond behoren tot deze groep. Dit wijst op mogelijke kwetsbaarheden en specifieke behoeften binnen bepaalde subgroepen van de jongerenpopulatie [25](#page=25). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Jeugdcriminologie | De academische discipline die zich bezighoudt met de studie van crimineel gedrag bij jongeren, de oorzaken ervan, en de reacties van de samenleving daarop. | | Jeugdbeschermingsrecht | Het rechtsgebied dat zich richt op het beschermen van minderjarigen die kwetsbaar zijn of gevaar lopen, en de juridische procedures en maatregelen die hierbij komen kijken. | | Jeugdonderzoeksplatform (JOP) | Een interdisciplinair en interuniversitair steunpunt in Vlaanderen dat zich toelegt op onderzoek naar jongeren, gefinancierd door de Vlaamse overheid en belast met het monitoren van de leefwereld van jongeren. | | JOP-monitor | Een periodiek onderzoek uitgevoerd door het JOP om de leefwereld, de omstandigheden en de ontwikkelingen van jongeren in Vlaanderen in kaart te brengen door middel van enquêtes. | | JOP-schoolmonitor/grootstedelijke monitor | Specifieke varianten van de JOP-monitor gericht op leerlingen in het secundair onderwijs, met een focus op stedelijke gebieden om specifieke uitdagingen en kenmerken van deze jongeren te belichten. | | Decretale basis | De wettelijke grondslag of bepaling in een decreet die de werking en de opdrachten van een instelling, zoals het JOP, vastlegt en regelt. | | Respons | Het percentage respondenten dat deelneemt aan een onderzoek, uitgedrukt als een percentage van het totale aantal uitgenodigde personen of entiteiten. | | Gewogen | Een statistische techniek waarbij de antwoorden van respondenten een verschillend gewicht krijgen om de representativiteit van de steekproef te verhogen en overeen te laten komen met de kenmerken van de populatie. | | Sociale uitsluiting | Het proces waarbij bepaalde individuen of groepen worden uitgesloten van deelname aan sociale, economische, politieke en culturele activiteiten, wat kan leiden tot marginalisatie. | | Responsiviteit (van leerkrachten/school) | De mate waarin leerkrachten en scholen reageren op de behoeften, vragen en ontwikkelingen van leerlingen, en de mate waarin zij de groei van leerlingen als persoon faciliteren. | | Bijbaantje | Een parttime baan of een flexibele arbeidsregeling die jongeren naast hun studie of andere bezigheden uitoefenen om extra inkomen te genereren. | | Verenigingsleven | De deelname van individuen aan georganiseerde groepen of verenigingen, zoals sportclubs, jeugdverenigingen of culturele organisaties, die gezamenlijke activiteiten organiseren. | | Maatschappelijk kwetsbare positie | Een situatie waarin individuen of groepen zich bevinden die door economische, sociale, culturele of andere factoren een verhoogd risico lopen op achterstand, uitsluiting of uitbuiting. | | Mediagebruik | De manier waarop individuen media consumeren en ermee interageren, inclusief sociale media, televisie, online video's en games, en de frequentie en het patroon van dit gebruik. | | Dwafmatig gamegedrag | Een problematische vorm van gamen die gekenmerkt wordt door controleverlies, excessieve tijdsbesteding en negatieve gevolgen voor andere levensgebieden. | | Vrijwillig engagement | De bereidheid en actieve deelname aan activiteiten ten behoeve van de gemeenschap of een goed doel, zonder daarvoor betaald te worden, wat bijdraagt aan sociale cohesie en persoonlijke ontwikkeling. | | Politieke interesse | De mate waarin individuen aandacht besteden aan en betrokken zijn bij politieke gebeurtenissen, debatten en de werking van politieke instituties. | | Socio-politieke opvattingen | De overtuigingen, waarden en attitudes van individuen ten aanzien van maatschappelijke en politieke kwesties, zoals gelijkheid, klimaatverandering en sociale rechtvaardigheid. | | Politiek gedrag | De concrete acties die individuen ondernemen om deel te nemen aan het politieke proces, zoals stemmen, lid worden van een politieke partij of deelnemen aan protesten. | | Migratieachtergrond | De culturele en geografische herkomst van een persoon of diens ouders, die niet binnen het land van verblijf ligt, wat invloed kan hebben op diverse aspecten van het leven. | | Welbevinden | Een subjectieve staat van psychologisch, sociaal en fysiek welzijn, gekenmerkt door positieve emoties, levenstevredenheid en een gevoel van zinvolheid. | | Mentale gezondheid | Een staat van psychologisch welzijn, waarbij een individu zijn of haar potentieel kan realiseren, om kan gaan met de normale levensstress, productief kan werken en een bijdrage kan leveren aan de gemeenschap. | | Levenstevredenheid | De algemene beoordeling die een individu maakt van zijn of haar leven, gebaseerd op eigen normen en waarden, en de mate waarin men tevreden is met diverse aspecten van het bestaan. | | Veerkracht | Het vermogen van individuen om zich aan te passen aan, tegenslagen te overwinnen en te herstellen van stressvolle gebeurtenissen, trauma's of tegenspoed. | | Coping | De bewuste en onbewuste strategieën die individuen gebruiken om om te gaan met stressvolle situaties, uitdagingen of bedreigingen, teneinde emotionele of praktische problemen op te lossen. | | Informele hulp | Hulp en ondersteuning die wordt verleend door personen uit de directe sociale omgeving van een individu, zoals familie, vrienden of buren. | | Formele hulp | Hulp en ondersteuning die wordt geboden door gespecialiseerde organisaties of professionals, zoals hulpverleners, maatschappelijk werkers of instellingen. | | Middelengebruik | Het gebruik van alcohol, drugs of andere psychoactieve stoffen, variërend van experimenteel gebruik tot frequent of problematisch gebruik. |

# Aanpakken van tekortkomingen in de huidige conceptualisering van secundaire victimisatie Dit onderwerp onderzoekt de beperkingen van de huidige definitie van secundaire victimisatie en stelt voor om deze te verhelpen door het concept van epistemische onrechtvaardigheid te integreren. ### 1.1 Introductie tot secundaire victimisatie en de noodzaak van herconceptualisering Secundaire victimisatie is een cruciaal concept in de studie van misdaadslachtoffers, beleid en ondersteuningsmaatregelen. Het verwijst naar de negatieve ervaringen die slachtoffers ondergaan na hun oorspronkelijke victimisatie, vaak door toedoen van maatschappelijke instellingen, met name binnen het strafrechtelijk systeem. Hoewel concepten als 'de tweede verkrachting' of 'de tweede aanranding' de ernst van deze ervaringen onderstrepen lijdt de huidige conceptualisering aan aanzienlijke tekortkomingen. Dit blijkt ook uit internationale juridische documenten zoals de EU Victims Directive en de aanbevelingen van de Raad van Europa, die weliswaar het belang benadrukken, maar geen duidelijke definitie bieden of kampen met conceptuele onduidelijkheid [1](#page=1) [2](#page=2) [3](#page=3). #### 1.1.1 De rol van de huidige definitie in beleid en wetgeving Internationale wetgeving, zoals de EU Victims Directive van 2012 en de Raad van Europa-aanbeveling Rec 8, erkennen het belang van secundaire victimisatie. De EU-richtlijn vermeldt het concept maar liefst 17 keer, terwijl de Raad van Europa stelt dat bescherming tegen secundaire victimisatie een primair doel van slachtofferhulp is. Echter, de definitie van de Raad van Europa ('Secundaire victimisatie betekent de victimisatie die niet het directe gevolg is van de criminele daad, maar voortvloeit uit de reactie van instellingen en individuen op het slachtoffer') is vaag en problematisch in combinatie met de definitie van victimisatie zelf, omdat de meeste gevallen van secundaire victimisatie niet voortkomen uit een schending van het strafrecht, maar uit de werking ervan [2](#page=2). #### 1.1.2 De vijf belangrijkste tekortkomingen in de huidige conceptualisering De huidige conceptualisering van secundaire victimisatie vertoont vijf belangrijke tekortkomingen die het potentieel ervan als katalysator voor verandering beperken [3](#page=3): 1. **Fungeert als een containerbegrip:** Het concept wordt te breed gebruikt voor allerlei negatieve ervaringen na victimisatie, variërend van hertraumatisering tot lichte ontevredenheid, wat leidt tot conceptuele verwarring [2](#page=2) [3](#page=3) [5](#page=5). 2. **Onderstreept negatieve emotionele uitkomsten:** De nadruk ligt te veel op het verergeren van de emotionele gevolgen van de oorspronkelijke victimisatie, wat voorbijgaat aan andere vormen van onrechtvaardigheid [3](#page=3) [5](#page=5) [6](#page=6). 3. **Gelijkstellen van vrijwillige en onvrijwillige deelname:** De huidige definitie maakt geen onderscheid tussen situaties waar slachtoffers onvrijwillig aan worden blootgesteld en situaties waar ze vrijwillig aan deelnemen, zoals bij restauratieve rechtspraak [6](#page=6) [7](#page=7). 4. **Verwaarlozing van het uitblijven van actie:** Er is te weinig aandacht voor onrecht dat voortkomt uit het nalaten van actie of het gebrek aan reacties van maatschappelijke instellingen, in plaats van enkel uit actieve negatieve handelingen [7](#page=7) [8](#page=8). 5. **Onduidelijke institutionele vooroordelen:** Er wordt onvoldoende aandacht besteed aan subtiele, heimelijke of hegemoniële institutionele vooroordelen en structurele ongelijkheden die bijdragen aan de ervaringen en interpretaties van slachtoffers [3](#page=3) [8](#page=8) [9](#page=9). ### 1.2 Het concept van epistemische onrechtvaardigheid als oplossing Om deze tekortkomingen aan te pakken, stellen de auteurs voor om secundaire victimisatie te koppelen aan het concept van **epistemische onrechtvaardigheid**, zoals ontwikkeld door Miranda Fricker. Epistemische onrechtvaardigheid betreft de schade die iemand wordt toegebracht in zijn of haar hoedanigheid als kenner. Dit concept omvat twee hoofdvormen [3](#page=3) [4](#page=4): #### 1.2.1 Testimonial injustice (getuigenis-onrecht) Testimonial injustice verwijst naar vooroordelen (die ongegrond zijn) met betrekking tot de geloofwaardigheid van de inbreng van een persoon. Binnen de context van secundaire victimisatie kan dit zich uiten wanneer de verklaringen of ervaringen van een slachtoffer niet serieus worden genomen of in twijfel worden getrokken door autoriteiten, wat hun rol als getuige ondermijnt. Dit is gerelateerd aan concepten als victim blaming en de acceptatie van verkrachtingsmythes, waarbij slachtoffers worden afgeschilderd als ongeloofwaardig of medeplichtig [3](#page=3) [4](#page=4) [5](#page=5). #### 1.2.2 Hermeneutical injustice (hermeneutisch onrecht) Hermeneutical injustice verwijst naar oneerlijkheid in de toegankelijkheid en adequaatheid van collectieve bronnen voor zingeving. Dit betekent dat slachtoffers moeite hebben om hun ervaringen te begrijpen en te interpreteren, omdat de beschikbare maatschappelijke en institutionele kaders tekortschieten of hen niet adequaat ondersteunen. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer de juridische systemen een concept van misdaad hanteren dat niet aansluit bij de geleefde ervaring van het slachtoffer, zoals bij langdurige dwangcontrole in intieme partnergeweld zaken [3](#page=3) [9](#page=9). #### 1.2.3 De integratie van epistemische onrechtvaardigheid in victimologie Door secundaire victimisatie te begrijpen als een vorm van epistemische onrechtvaardigheid, wordt de focus verlegd van enkel emotionele schade naar schade die slachtoffers wordt toegebracht in hun rol als kenners en zin-gevers. Dit helpt om de volgende aspecten te verklaren [3](#page=3) [4](#page=4): * **Onrechtvaardigheid door het ontbreken van actie:** Wanneer slachtoffers niet worden geholpen of genegeerd, ondermijnt dit hun vermogen om de gebeurtenissen te verwerken en betekenis te geven [8](#page=8). * **Subtiele institutionele vooroordelen:** Heimelijke processen en structurele ongelijkheden die het juridische systeem doordringen, kunnen het begrip van slachtoffers van hun eigen ervaringen belemmeren [9](#page=9). * **Het belang van zingeving:** Het helpt om te begrijpen waarom slachtoffers teleurgesteld kunnen zijn, zelfs in vrijwillige processen zoals restauratieve rechtspraak, omdat hun verwachtingen over de reactie van anderen niet worden waargemaakt [7](#page=7). Deze integratie biedt een rijker en nauwkeuriger kader voor het begrijpen en aanpakken van secundaire victimisatie, wat kan leiden tot nieuwe onderzoekslijnen en beleidsmaatregelen die slachtoffers beter recht doen in hun capaciteit als kenner [3](#page=3) [4](#page=4). --- Dit onderdeel behandelt de tekortkomingen in de huidige conceptualisering van secundaire victimisatie en stelt een alternatieve benadering voor, gebaseerd op het concept van epistemische onrechtvaardigheid. ### 1.1 Kritiek op de huidige conceptualisering De huidige conceptualisering van secundaire victimisatie vertoont diverse problemen die voornamelijk voortkomen uit het onvoldoende meenemen van onrechtvaardigheid in de definitie. Specifieke tekortkomingen zijn [10](#page=10): * **Conceptuele verwarring:** Negatieve, maar uiteenlopende, emotionele en psychologische ervaringen worden op één hoop gegooid [10](#page=10). * **Te breed en te smal:** De huidige conceptualisering kan ervaringen omvatten die geen onrechtvaardigheid bevatten, en sluit ervaringen uit waarin onrechtvaardigheid wel aanwezig is [10](#page=10). * Voorbeelden van te brede inclusie: Negatieve ervaringen en teleurstelling met door het slachtoffer vrijwillig gekozen instrumenten en mogelijkheden, evenals negatieve emotionele toestanden waarvan de oorzaak onduidelijk is [10](#page=10). * Voorbeelden van te smalle exclusie: Onrechtvaardigheid in nalatigheden en het niet handelen waar slachtoffers onvrijwillig aan blootgesteld worden, en onrechtvaardigheden die niet leiden tot negatieve emotionele of psychologische gevolgen [10](#page=10). * **Onderschatting van institutionele/societale aard:** De peculiariteit van de institutionele/societale aard van secundaire victimisatie wordt onvoldoende meegenomen, met name de belangrijkheid van onrechtvaardigheid als gevolg van nalatigheden en het niet handelen, en subtiele, verborgen vormen van onrecht. Maatschappelijke rationales binnen het strafrechtelijk systeem die onrecht veroorzaken, zijn mogelijk niet direct herkenbaar voor slachtoffers [10](#page=10). ### 1.2 Secundaire victimisatie als epistemische onrechtvaardigheid De tekortkomingen in de huidige conceptualisering kunnen worden aangepakt door de lens van Miranda Fricker's notie van epistemische onrechtvaardigheid, zoals uiteengezet in haar boek uit 2007. Epistemische onrechtvaardigheid verwijst naar een onrecht dat een persoon aandoet in zijn of haar hoedanigheid van kennisdrager [10](#page=10) [11](#page=11). #### 1.2.1 Kernconcepten van Epistemische Onrechtvaardigheid Fricker onderscheidt twee hoofdtypen epistemische onrechtvaardigheid: 1. **Testimonial injustice (getuigenis-onrechtvaardigheid):** Dit treedt op wanneer de geloofwaardigheid van iemands getuigenis of bijdrage aan een epistemische praktijk onterecht wordt verminderd door vooroordelen met betrekking tot de sociale identiteit van die persoon of een ander kenmerk. Dit kan leiden tot een gebrek aan stem in processen een verminderd gevoel van competentie of het onvoldoende valideren of onderwaarderen van de inbreng van het slachtoffer [12](#page=12). * Voorbeeld: Narratieven van slachtoffers worden afgedaan als 'slechts verhalen', terwijl het narratief van het strafrechtelijk proces aanspraak maakt op 'universele reden' [12](#page=12). * Voorbeeld: In de VS worden slachtofferinput overwogen bij een proces, maar niet bij schikkingen tussen aanklager en verdediging [12](#page=12). * Vooroordelen kunnen gebaseerd zijn op ras, gender, klasse, of specifieke stereotypen over victimisatie, zoals de vereiste kenmerken van demeanor, emoties en reacties. Ook de rol van psychologische en emotionele stoornissen kan leiden tot vermeende incompetentie [12](#page=12). 2. **Hermeneutical injustice (hermeneutische onrechtvaardigheid):** Dit vindt plaats wanneer een tekort in collectieve interpretatieve middelen iemand in een oneerlijk nadeel plaatst bij het begrijpen van sociale ervaringen. Dit kan leiden tot vormen van onrecht wanneer slachtoffers interageren met juridische actoren, en is een belangrijke reden voor het niet melden van delicten. Dit wijst op een tekort in het 'epistemische systeem zelf' [11](#page=11) [13](#page=13). * Voorbeeld: Een slachtoffer van seksueel geweld in een dating-situatie dat ervan overtuigd is dat het geen 'echte verkrachting' is [13](#page=13). * Hermeneutische onrechtvaardigheid is een structureel, grootschalig fenomeen dat ingebouwd is in de structuur van communicatieve praktijken [13](#page=13). * Dit kan ook voortkomen uit systematische dynamieken en niet noodzakelijk uit de directe acties van individuen of instellingen [14](#page=14). * Agentische vormen van hermeneutische onrechtvaardigheid, zoals (institutioneel) gaslighting, ondermijnen actief de interpretatie van slachtoffers van hun eigen situatie [14](#page=14). #### 1.2.2 De rol van kennis en interpretatie bij victimisatie Epistemische onrechtvaardigheid benadrukt het belang van erkenning van de kennis waarover slachtoffers beschikken. Slachtoffers hebben een 'epistemisch voordeel' betreffende hun eigen ervaringen en algemenere aspecten van victimisatie. Victimization kan ook gezien worden als een 'transformatieve ervaring' die niet alleen identiteit, maar ook kennis en begrip verandert. Het maken van zin en betekenis na victimisatie is cruciaal en intersubjectief van aard [11](#page=11). #### 1.2.3 Gevormde epistemische onrechtvaardigheid in secundaire victimisatie De epistemische aard van onrechtvaardigheid in secundaire victimisatie kan op drie manieren worden begrepen [12](#page=12): 1. Onrecht aangedaan aan het slachtoffer als kennisdrager (onvoldoende geloofwaardigheid, onvoldoende benutting van kennis) [12](#page=12). 2. Slachtoffers belemmeren in het verkrijgen van kennis die in hun belang is [12](#page=12). 3. Epistemische disfunctie veroorzaken door het verdraaien van het maatschappelijk begrip van de situatie van slachtoffers en het belemmeren van onderzoek [12](#page=12). #### 1.2.4 Testimonial injustice in secundaire victimisatie Veel expliciete vormen van secundaire victimisatie vallen onder testimonial injustice. Dit omvat situaties waarin de getuigenis van een slachtoffer minder geloofwaardigheid krijgt toebedeeld dan verdiend, vanwege vooroordelen. Dit kan leiden tot 'testimonial smothering', waarbij slachtoffers hun eigen getuigenis inkorten om misinterpretatie door het publiek te voorkomen. Dit is relevant voor het voorkomen van openbaarmaking van slachtoffers van huiselijk geweld in zorgcontexten en geldt breder voor andere slachtoffers, met name in juridische contexten [12](#page=12) [13](#page=13). #### 1.2.5 Hermeneutische injustice in secundaire victimisatie Hermeneutische onrechtvaardigheid bij secundaire victimisatie treedt op wanneer de woorden, concepten en framingen in maatschappelijk discours en institutionele benaderingen niet overeenkomen met de ervaringen van slachtoffers. Dit kan leiden tot onrechtvaardigheid bij interactie met juridische actoren en is een belangrijke oorzaak van niet-melding. Dit fenomeen kan structureel zijn en geworteld in de communicatieve praktijken van een cultuur. Judith Shklar wijst erop dat het rechtssysteem moeite heeft met het adequaat erkennen van slachtoffers, en dat er sprake is van hermeneutische onrechtvaardigheid die juridische processen niet kunnen vermijden. Dit kan ook optreden zonder een individuele of institutionele schuldige [13](#page=13). ### 1.3 Oplossingen voor de tekortkomingen Het conceptualiseren van secundaire victimisatie door de lens van epistemische onrechtvaardigheid lost de geïdentificeerde tekortkomingen op [14](#page=14): * **Coherentie en definitie:** Het brengt coherentie aan in het concept door de onrechtvaardigheid te articuleren: secundaire victimisatie doet slachtoffers onrecht aan als kennisdragers [15](#page=15). * **Bevrijding van negatieve consequenties:** Het concept wordt bevrijd van de exclusieve focus op negatieve emotionele consequenties. Secundaire victimisatie is, net als primaire victimisatie, onvrijwillig en mag niet gelijkgesteld worden aan negatieve psychologische en emotionele uitkomsten, hoewel deze vaak wel volgen [15](#page=15). * > **Tip:** Het gelijkstellen van secundaire victimisatie aan negatieve emotionele uitkomsten is een categoriefout met (onbedoeld) anti-emancipatoire gevolgen. * **Erkenning van vrijwillige deelname:** Slachtoffers kunnen deelnemen aan processen met de volledige wetenschap dat het moeilijk en pijnlijk kan zijn, zonder dat dit hun geloofwaardigheid als handelende personen ondermijnt, wat kan bijdragen aan testimonial injustice [15](#page=15). * **Inclusie van nalatigheden:** Institutionele nalatigheden en het niet handelen kunnen worden begrepen als vormen van secundaire victimisatie [15](#page=15). * **Systemische dynamiek:** De lens van epistemische onrechtvaardigheid benadrukt de systemische kenmerken van secundaire victimisatie, wat de noodzaak van het aanwijzen van individuele schuldigen vermindert. Dit betekent niet dat er geen verantwoordelijkheid is, maar dat deze collectief is om onrechtvaardigheid te erkennen en verandering te bevorderen [15](#page=15). * **Voorkomen van 'blame games':** Net als bij primaire victimisatie, kan het focussen op systemische aspecten van secundaire victimisatie de aandacht afleiden van het vinden van effectieve manieren om slachtoffers te helpen [15](#page=15). #### 1.3.1 Implicaties voor beleid Drie belangrijke implicaties voor slachtofferbeleid vloeien voort uit dit argument [16](#page=16): 1. **Focussen op inhoud en oorzaken:** Beleid moet zich richten op de inhoud en oorzaken van negatieve ervaringen van slachtoffers, in plaats van secundaire victimisatie als een algemene term te gebruiken. Er dient meer voorzichtigheid te worden betracht bij het benadrukken van het risico op secundaire victimisatie bij vrijwillige deelname van slachtoffers aan gerechtelijke procedures [16](#page=16). 2. **Toegang tot formele processen:** Meer aandacht moet worden besteed aan hoe secundaire victimisatie kan voortvloeien uit het gebrek aan toegang tot formele processen, waaronder het strafrechtelijk systeem. Dit kan betekenen dat er explicietere verbanden worden gelegd tussen secundaire victimisatie en rechten op toegang tot recht, informatievoorziening en participatie [16](#page=16). 3. **Opname in juridische definities:** Een uitdaging is hoe epistemische onrechtvaardigheid nauwkeurig kan worden opgenomen in juridische definities van secundaire victimisatie. Hoewel de besproken kwesties geschikter zijn voor het begrijpen van de problemen van slachtoffers dan voor directe vertaling naar juridische bepalingen, kan dit artikel bijdragen aan dergelijke definities, bijvoorbeeld in de evaluatie van EU-richtlijnen [16](#page=16). > **Tip:** De vertaling van deze concepten naar wetgeving dient te gebeuren met het besef dat die vertaling zelf een bron van epistemische onrechtvaardigheid kan zijn [16](#page=16). --- # Secondaire victimisatie als epistemische onrechtvaardigheid Secundaire victimisatie wordt geherconceptualiseerd als een vorm van epistemische onrechtvaardigheid, waarbij slachtoffers worden benadeeld in hun rol als kenners [10](#page=10). ### 2.1 Problemen met de huidige conceptualisering van secundaire victimisatie De huidige opvatting van secundaire victimisatie kent meerdere tekortkomingen: * **Conceptuele verwarring:** Negatieve, maar uiteenlopende emotionele en psychologische ervaringen worden op één hoop gegooid [10](#page=10). * **Te breed en te nauw:** * Het kan ervaringen omvatten die geen onrechtvaardigheid inhouden, zoals teleurstelling met vrijwillig gekozen opties of onduidelijke negatieve emoties [10](#page=10). * Het negeert onrechtvaardigheden door nalatigheden en het uitblijven van handelen, evenals onrechtvaardigheden die geen negatieve emotionele gevolgen hebben [10](#page=10). * **Onvoldoende aandacht voor institutionele/maatschappelijke aard:** Subtiele en verborgen vormen van onrechtvaardigheid die voortvloeien uit maatschappelijke rationales binnen het strafrechtelijk systeem worden niet altijd herkend door slachtoffers [10](#page=10). ### 2.2 De noodzaak van onrechtvaardigheid in de definitie Secundaire victimisatie vereist een verwijzing naar onrechtvaardigheid. In tegenstelling tot primaire victimisatie, die gedefinieerd wordt door een inbreuk op de wet, is de onrechtvaardigheid bij secundaire victimisatie het gevolg van de werking van het strafrechtelijk systeem zelf, niet van wettelijke overtredingen. Deze onrechtvaardigheid is kwalitatief anders dan die van primaire victimisatie [10](#page=10). ### 2.3 Epistemische onrechtvaardigheid: een alternatieve lens Miranda Fricker's notie van epistemische onrechtvaardigheid biedt inzichten om de tekortkomingen van de huidige conceptualisering te adresseren. Epistemische onrechtvaardigheid betreft onrecht tegen een persoon in diens hoedanigheid van kenner [10](#page=10) [11](#page=11). #### 2.3.1 Twee hoofdvormen van epistemische onrechtvaardigheid Fricker beschrijft twee hoofdvormen die relevant zijn voor victimologie: * **Testimonial injustice (getuigenis-onrechtvaardigheid):** Dit betreft vooroordelen die de geloofwaardigheid van iemands bijdragen ondermijnen [11](#page=11). * Het omvat negatieve, oordelende houdingen en gedragingen ten opzichte van slachtoffers [11](#page=11). * Voorbeelden zijn een gebrek aan stem hebben in procedures, het onvoldoende valideren of onderschatten van de inbreng van slachtoffers, en het wegzetten van hun verhalen als 'slechts verhalen' in tegenstelling tot de 'universele rede' van het strafrechtelijk proces [12](#page=12). * Vooroordelen kunnen gebaseerd zijn op algemene kenmerken zoals ras, geslacht, klasse, of op stereotypen gerelateerd aan victimisatie (bijvoorbeeld de vereiste demeanor, emoties en reacties) [12](#page=12). * Ook de portrettering van slachtoffers als psychisch of emotioneel gestoord kan leiden tot vooroordelen over hun competentie [12](#page=12). * **Testimonial smothering (getuigenis-verstikking):** Een specifieke vorm waarbij slachtoffers hun eigen getuigenis beperken uit angst voor misverstand of verkeerde toepassing door de toehoorder. Dit kan leiden tot het niet-melden van victimisatie [12](#page=12) [13](#page=13). * **Hermeneutical injustice (interpretatie-onrechtvaardigheid):** Dit treedt op wanneer er een gat is in de collectieve interpretatieve middelen, waardoor iemand in een oneerlijk nadeel komt te verkeren bij het duiden van sociale ervaringen [11](#page=11). * Dit wordt geïllustreerd door het gebrek aan woorden en concepten om ervaringen, zoals seksuele intimidatie, adequaat te beschrijven [11](#page=11). * Het wijst op een discrepantie tussen de taal en kaders in maatschappelijke en institutionele benaderingen enerzijds, en de ervaringen van slachtoffers anderzijds [13](#page=13). * Deze vorm van onrechtvaardigheid is vaak structureel en schaalbaar, ingebed in de communicatieve praktijken van een cultuur, en hoeft niet voort te komen uit individuele kwade wil [13](#page=13). * Het kan leiden tot **agentic hermeneutical injustice**, waarbij de interpretaties van slachtoffers actief ondermijnd worden, vergelijkbaar met **gaslighting**, waarbij men aan de eigen realiteit begint te twijfelen. Dit overlapt met het concept van **micro-agressies**, waarbij het gebrek aan intentie centraal staat [14](#page=14). * Interpretatie-onrechtvaardigheid kan leiden tot diepe wonden, omdat het de kern van menselijkheid aantast door het bemoeilijken van betekenisgeving en betekenisdeling [14](#page=14). #### 2.3.2 Epistemische voordelen van slachtoffers Epistemische onrechtvaardigheid benadrukt het belang van de erkenning van kennis waarover slachtoffers beschikken. Standpoint theory stelt dat slachtoffers niet alleen kennis hebben van hun eigen ervaringen, maar ook een "epistemisch voordeel" bezitten ten aanzien van algemenere kenmerken van victimisatie. Dit omvat de mogelijkheid dat degenen die benadeeld zijn door structurele omstandigheden, beschikken over epistemische middelen die de bevoorrechten missen [11](#page=11). Transformative experience (transformatiële ervaring), een concept van Laurie Ann Paul, benadrukt dat victimisatie zowel persoonlijk als epistemisch transformatief kan zijn, door nieuwe vormen van kennis en begrip te verschaffen die voorheen ontoegankelijk waren [11](#page=11). #### 2.3.3 Epistemische aard van onrechtvaardigheid in secundaire victimisatie Epistemische onrechtvaardigheid in secundaire victimisatie manifesteert zich op drie manieren [12](#page=12): 1. Benadeling als kenner: onvoldoende geloofwaardig worden geacht of kennis die onvoldoende wordt benut [12](#page=12). 2. Toegang tot kennis ontzeggen: slachtoffers weerhouden van kennis die in hun belang is [12](#page=12). 3. Epistemische dysfunctie: maatschappelijk begrip van de situatie van slachtoffers vervormen en onderzoek belemmeren [12](#page=12). ### 2.4 Het oplossen van de tekortkomingen met de lens van epistemische onrechtvaardigheid Het toepassen van het concept van epistemische onrechtvaardigheid lost de geschetste tekortkomingen op: * **Coherentie en erkenning van onrechtvaardigheid:** Het concept brengt coherentie door de onrechtvaardigheid te articuleren: secundaire victimisatie doet slachtoffers onrecht aan als kenners [15](#page=15). * **Voorbij negatieve emotionele gevolgen:** Het bevrijdt het concept van de exclusieve focus op negatieve emotionele gevolgen, waardoor het meer vergelijkbaar wordt met primaire victimisatie die niet met deze gevolgen gelijkgesteld moet worden [15](#page=15). * **Herkenning van institutionele nalatigheden:** Institutionele omissies en het uitblijven van handelen kunnen beter worden begrepen als vormen van secundaire victimisatie. Dit omvat ook gevallen van testimonial smothering [15](#page=15). * **Nadruk op systemische kenmerken:** Het benadrukt de systemische aard van veel secundaire victimisatie, waardoor de focus verschuift van individuele schuld naar collectieve verantwoordelijkheid voor verandering [15](#page=15). ### 2.5 Implicaties voor beleid Er vloeien verschillende beleidsimplicaties voort uit deze herconceptualisering: * **Gedifferentieerde aanpak van negatieve ervaringen:** Beleid moet meer aandacht besteden aan de inhoud en oorzaken van negatieve ervaringen van slachtoffers, in plaats van secundaire victimisatie als een algemene containerterm te gebruiken. Er dient meer voorzichtigheid te zijn met het benadrukken van het risico op secundaire victimisatie bij vrijwillige deelname van slachtoffers aan gerechtelijke procedures [16](#page=16). * **Aandacht voor toegankelijkheid van formele processen:** Meer aandacht moet uitgaan naar hoe secundaire victimisatie voortvloeit uit een gebrek aan toegang tot formele processen, inclusief het strafrechtelijk systeem. Dit kan betekenen dat er explicietere verbanden worden gelegd tussen secundaire victimisatie en rechten op toegang tot recht, informatie en deelname [16](#page=16). * **Integratie in juridische definities:** Er is een uitdaging in hoe epistemische onrechtvaardigheid nauwkeurig in juridische definities van secundaire victimisatie kan worden opgenomen, omdat wetgeving zelf een bron van epistemische onrechtvaardigheid kan zijn. De hoop is dat dit artikel bijdraagt aan dergelijke definities, bijvoorbeeld in evaluaties van het EU-Slachtofferrichtlijn en aanbevelingen van de Raad van Europa [16](#page=16). > **Tip:** Wanneer je de huidige conceptualisering van secundaire victimisatie analyseert, focus dan op de discrepantie tussen de ervaring van het slachtoffer en de institutionele reactie. De lens van epistemische onrechtvaardigheid helpt om deze discrepantie te begrijpen als een fundamenteel onrecht in plaats van enkel als negatieve psychologische gevolgen. > **Voorbeeld:** Een slachtoffer van een zedenmisdrijf wordt door de politie gevraagd naar zijn of haar kledingkeuze en gedrag voorafgaand aan het incident. Dit kan worden gezien als testimonial injustice, waarbij de geloofwaardigheid van het slachtoffer wordt ondermijnd door impliciete of expliciete vooroordelen, en hun ervaringen worden gereduceerd tot mogelijke provocatie in plaats van een onrechtmatige daad. Dit is een vorm van secundaire victimisatie vanuit het perspectief van epistemische onrechtvaardigheid [12](#page=12). --- # Secundaire victimisatie en de gevolgen ervan voor slachtoffers Secundaire victimisatie verwijst naar de schade die slachtoffers oplopen door hun interactie met de maatschappij, inclusief het strafrechtelijk systeem, na de initiële traumatische gebeurtenis [20](#page=20). ### 3.1 Concept en oorzaken van secundaire victimisatie Secundaire victimisatie is een herhaald trauma dat slachtoffers ervaren wanneer zij te maken krijgen met de reacties van hun omgeving op hun slachtofferschap. Dit kan voortkomen uit diverse bronnen, waaronder [20](#page=20): * **Institutionele reacties:** Interacties met de politie, het openbaar ministerie, advocaten, en de rechtbank kunnen leiden tot secundaire victimisatie wanneer deze professionals onbegrip tonen, het slachtoffer niet geloven, of beschuldigende vragen stellen. Dit wordt soms ook wel de 'tweede aanval' genoemd [17](#page=17) [18](#page=18) [19](#page=19). * **Media en publieke opinie:** Ongevoelige berichtgeving in de media of negatieve publieke reacties kunnen het leed van slachtoffers verergeren [17](#page=17) [18](#page=18). * **Sociale omgeving:** Familie, vrienden en collega's kunnen onbedoeld of bewust bijdragen aan secundaire victimisatie door ongeloof, schuldtoewijzing, of bagatellisering van de ervaring [17](#page=17) [18](#page=18). * **Procedurele onrechtvaardigheid:** Het gevoel oneerlijk behandeld te worden binnen het juridische proces, zoals het niet gehoord worden of het ervaren van stigmatisering, draagt bij aan secundaire victimisatie [18](#page=18). #### 3.1.1 Verschil met primaire victimisatie Primaire victimisatie is het directe gevolg van een criminele daad. Secundaire victimisatie is de schade die hier bovenop komt door de reacties van de samenleving en instituties. Het kan gezien worden als een vervolg op het initiële trauma [17](#page=17) [20](#page=20). #### 3.1.2 Belang van het strafrechtelijk systeem Het strafrechtelijk systeem speelt een cruciale rol in zowel het voorkomen als het veroorzaken van secundaire victimisatie. De manier waarop slachtoffers worden bejegend door politie en justitie kan een grote impact hebben op hun herstelproces. Negatieve ervaringen met het rechtssysteem kunnen leiden tot een verergering van psychologische klachten en een verminderd vertrouwen in de rechtsgang [17](#page=17) [18](#page=18). ### 3.2 Gevolgen van secundaire victimisatie Secundaire victimisatie kan diepgaande en langdurige negatieve gevolgen hebben voor slachtoffers, zowel op psychologisch als sociaal vlak. #### 3.2.1 Psychologische gevolgen De psychologische gevolgen van secundaire victimisatie kunnen variëren van verhoogde angst en depressie tot complex trauma en posttraumatische stressstoornis (PTSS) [17](#page=17) [18](#page=18) [19](#page=19). * **Emotionele impact:** Slachtoffers kunnen zich machteloos, vernederd, boos, en geïsoleerd voelen [17](#page=17) [18](#page=18). * **Verminderd zelfbeeld:** Beschuldigingen of ongeloof kunnen leiden tot zelfverwijt en een aantasting van het zelfvertrouwen [18](#page=18). * **Reputatieschade:** Geruchten of negatieve publieke percepties kunnen de reputatie van het slachtoffer aantasten [17](#page=17). * **Epistemische onrechtvaardigheid:** Wanneer het slachtoffer niet geloofd wordt of zijn of haar getuigenis wordt geminimaliseerd, spreekt men van epistemische onrechtvaardigheid. Dit ondermijnt de mogelijkheid van het slachtoffer om kennis over te dragen en erkend te worden [18](#page=18) [19](#page=19). #### 3.2.2 Sociale en relationele gevolgen Secundaire victimisatie kan ook leiden tot isolement, problemen in relaties, en moeite met het aangaan van nieuwe sociale contacten. * **Uitsluiting en stigmatisering:** Slachtoffers kunnen zich buitengesloten voelen door hun sociale netwerk of gestigmatiseerd worden binnen de gemeenschap [17](#page=17) [18](#page=18). * **Verminderde hulpvraag:** De angst voor verdere secundaire victimisatie kan slachtoffers ontmoedigen om hulp te zoeken, zowel binnen als buiten het rechtssysteem [18](#page=18). #### 3.2.3 Effecten op het herstelproces Secundaire victimisatie kan het herstelproces van slachtoffers aanzienlijk belemmeren. Het kan leiden tot: * **Vertraging in herstel:** De herhaalde trauma's maken het moeilijker voor slachtoffers om te genezen en verder te gaan met hun leven [17](#page=17) [20](#page=20). * **Wantrouwen in hulpverlening:** Een negatieve ervaring met bijvoorbeeld de politie kan ervoor zorgen dat slachtoffers ook andere hulpverleners wantrouwen [18](#page=18). * **Moeite met zingeving:** Het verwerken van het trauma en de daaropvolgende reacties bemoeilijkt het proces van zingeving en het herconstrueren van de identiteit [19](#page=19) [20](#page=20). ### 3.3 Preventie en interventie Het is cruciaal om strategieën te ontwikkelen die secundaire victimisatie helpen voorkomen en de impact ervan te mitigeren. #### 3.3.1 Belang van empathische en respectvolle bejegening Een empathische, respectvolle en niet-oordelende benadering door professionals in het strafrechtelijk systeem is essentieel. Dit omvat luisteren naar het verhaal van het slachtoffer, geloof hechten aan hun ervaringen, en het bieden van duidelijke en eerlijke informatie [17](#page=17) [18](#page=18). #### 3.3.2 Procedurele rechtvaardigheid en slachtofferparticipatie Het waarborgen van procedurele rechtvaardigheid, waarbij slachtoffers het gevoel hebben dat ze gehoord en serieus genomen worden, is een sleutelfactor in het voorkomen van secundaire victimisatie. Het faciliteren van slachtofferparticipatie, bijvoorbeeld via slachtofferimpactverklaringen, kan bijdragen aan een gevoel van regie en erkenning, mits dit op een zorgvuldige manier gebeurt [17](#page=17) [18](#page=18) [19](#page=19). #### 3.3.3 De rol van herstelbemiddeling Herstelbemiddeling kan een rol spelen in het verminderen van secundaire victimisatie door slachtoffers een veilige ruimte te bieden om hun verhaal te doen en betrokken te zijn bij het oplossen van de gevolgen van het misdrijf. Dit kan helpen bij het herstellen van een gevoel van waardigheid en controle [17](#page=17) [19](#page=19). #### 3.3.4 Voorlichting en training van professionals Het is van groot belang om professionals die met slachtoffers werken te trainen in het herkennen en voorkomen van secundaire victimisatie. Dit omvat training in trauma-sensitieve bejegening en het omgaan met de emotionele impact van misdrijven [17](#page=17) [18](#page=18). > **Tip:** Het concept van 'narratieve victimologie' benadrukt het belang van de verhalen van slachtoffers en hoe deze worden ontvangen door de omgeving. Het respecteren van de 'narratieve eigendom' van slachtoffers kan secundaire victimisatie tegengaan [19](#page=19). > **Voorbeeld:** Een slachtoffer van seksueel geweld dat bij de politie aangifte doet en vervolgens wordt ondervraagd op een manier die impliceert dat zij zelf schuld heeft aan de aanranding, ervaart secundaire victimisatie. De politie professional die daarentegen empathisch luistert en het slachtoffer steunt, kan secundaire victimisatie juist voorkomen [17](#page=17) [18](#page=18). --- # Epistemische onrechtvaardigheid en de rol van kennis en geloofwaardigheid Dit onderwerp onderzoekt de concepten van epistemische onrechtvaardigheid en de invloed daarvan op de geloofwaardigheid van individuen, met name binnen de context van slachtofferschap en getuigenissen. ### 4.1 Epistemische onrechtvaardigheid Epistemische onrechtvaardigheid verwijst naar onrecht dat iemand wordt aangedaan in zijn hoedanigheid van kennisdrager. Dit concept is verder uitgewerkt door Miranda Fricker die twee hoofdvormen identificeert [18](#page=18): #### 4.1.1 Getuigenis-onrechtvaardigheid (testimonial injustice) Getuigenis-onrechtvaardigheid treedt op wanneer de geloofwaardigheid van een spreker wordt ondermijnd door vooroordelen van de toehoorder, wat resulteert in een vermindering van de mate waarin de spreker als geloofwaardig wordt beschouwd. Dit kan leiden tot silencing, waarbij de ervaringen en perspectieven van het slachtoffer niet worden gehoord of serieus worden genomen. Dotson heeft het concept van 'epistemic violence' geïntroduceerd, wat verwijst naar de praktijken van het tot zwijgen brengen van getuigenissen, en heeft dit gerelateerd aan het onderdrukken van kennis [18](#page=18). #### 4.1.2 Hermeneutische onrechtvaardigheid (hermeneutical injustice) Hermeneutische onrechtvaardigheid vindt plaats wanneer een individu te maken krijgt met een gebeurtenis of ervaring waarvoor hij of zij geen adequaat conceptueel kader heeft om de ervaring te begrijpen of te communiceren, omdat dit conceptuele kader nog niet is ontwikkeld binnen de samenleving. Dit is met name relevant voor marginale groepen wiens ervaringen mogelijk niet adequaat worden begrepen of benoemd door de dominante discoursen. Medina noemt dit het gebrek aan de conceptuele middelen om een ervaring te begrijpen en te communiceren [19](#page=19). ### 4.2 De rol van kennis en geloofwaardigheid in het strafrechtelijk proces Binnen het strafrechtelijk proces is de geloofwaardigheid van getuigen en slachtoffers cruciaal voor het verkrijgen van gerechtigheid. Wanneer slachtoffers, met name van seksueel geweld of huiselijk geweld, hun verhaal doen, kunnen zij te maken krijgen met vormen van epistemische onrechtvaardigheid [18](#page=18) [19](#page=19). #### 4.2.1 Secundaire victimisatie en geloofwaardigheid Secundaire victimisatie, waarbij slachtoffers aanvullende schade lijden door de reacties van de omgeving en de instanties waarmee zij in contact komen, kan hun geloofwaardigheid verder ondermijnen. De manier waarop slachtoffers worden bejegend door professionals binnen het rechtssysteem, zoals politie, officieren van justitie en rechters, kan een aanzienlijke impact hebben op hoe hun getuigenis wordt gepercipieerd [17](#page=17) [18](#page=18) [19](#page=19) [20](#page=20). > **Tip:** Wees je bewust van het concept van 'de ideale slachtoffer' (the ideal victim) aangezien dit vooroordelen kan creëren die de geloofwaardigheid van slachtoffers die niet aan dit ideaalbeeld voldoen, negatief beïnvloeden [17](#page=17). #### 4.2.2 Narratieve identiteit en verhalen van slachtoffers Pemberton et al. benadrukken het belang van verhalen en narratieve eigendom (narrative ownership) in de ervaringen van slachtoffers met het strafrechtelijk systeem. Het recht om hun eigen verhaal te vertellen en de controle te hebben over hoe dat verhaal wordt geïnterpreteerd, is essentieel voor hun herstel en gevoel van rechtvaardigheid. Epistemische onrechtvaardigheid kan het slachtoffer het gevoel geven dat hun verhaal niet hun eigendom is of dat het niet correct wordt begrepen, wat hun geloofwaardigheid aantast [19](#page=19). #### 4.2.3 De rol van sociale en culturele factoren Sociale en culturele mythes, zoals die rondom verkrachting, kunnen bijdragen aan de ongeloofwaardigheid van slachtoffers. Factoren zoals impliciete vooroordelen binnen de rechtbank kunnen de perceptie van geloofwaardigheid beïnvloeden. De emotionele reactie van een slachtoffer kan ook worden geïnterpreteerd als een teken van ongeloofwaardigheid, in plaats van als een natuurlijke reactie op trauma [17](#page=17) [18](#page=18). #### 4.2.4 Empirisch onderzoek naar geloofwaardigheid Onderzoek toont aan dat de manier waarop slachtoffers van zedenmisdrijven hun getuigenissen afleggen en hoe de autoriteiten daarop reageren, cruciaal is voor de uitkomst van rechtszaken. De constructie van 'waarheden' en de beoordeling van geloofwaardigheid in zedenzaken zijn complexe processen die sterk worden beïnvloed door sociaal-culturele opvattingen [18](#page=18) [19](#page=19) [20](#page=20). > **Voorbeeld:** Een slachtoffer van aanranding dat kalm en beheerst vertelt over het incident, kan als minder geloofwaardig worden beschouwd dan een slachtoffer dat emotioneel is, wat een voorbeeld is van hoe stereotypen de beoordeling van geloofwaardigheid kunnen beïnvloeden [17](#page=17) [18](#page=18). ### 4.3 Implicaties voor slachtoffers en gerechtigheid De ervaringen van epistemische onrechtvaardigheid en de ondermijning van geloofwaardigheid kunnen leiden tot diepgaande psychologische schade bij slachtoffers. Dit kan hun vermogen om betekenis te geven aan hun ervaringen en om te herstellen van trauma belemmeren. Het erkennen en aanpakken van epistemische onrechtvaardigheid is daarom essentieel voor het bevorderen van gerechtigheid en het welzijn van slachtoffers [18](#page=18) [19](#page=19) [20](#page=20). #### 4.3.1 Het belang van een narratieve benadering Een narratieve benadering, die ruimte biedt voor de complexiteit en subjectiviteit van slachtofferervaringen, kan helpen om epistemische onrechtvaardigheid te bestrijden. Door slachtoffers te empoweren om hun eigen verhaal te vertellen en te laten valideren, kan hun geloofwaardigheid worden hersteld [18](#page=18) [19](#page=19). #### 4.3.2 De rol van misogyne gaslighting Stark beschrijft hoe gaslighting, een vorm van psychologische manipulatie, kan worden gebruikt om het realiteitsbesef van vrouwen te ondermijnen, wat direct verband houdt met epistemische onrechtvaardigheid. Dit is een ernstige vorm van het ontkennen van iemands ervaringen en kennis [19](#page=19). #### 4.3.3 Uitbreiding van het concept van transformatieve ervaring Het concept van transformatieve ervaring, zoals besproken door Carel en Kidd, suggereert dat bepaalde ervaringen ons begrip van de wereld fundamenteel kunnen veranderen. Het proces van het delen van dergelijke ervaringen, zeker wanneer deze problematisch zijn, vereist dat anderen bereid zijn om te luisteren en de geleverde kennis serieus te nemen, wat wederom de rol van geloofwaardigheid onderstreept [17](#page=17). --- # Herstelrecht en de rol ervan in het strafrechtelijk systeem Herstelrecht biedt een alternatief perspectief op de traditionele benadering van strafrecht, waarbij de nadruk ligt op de schade die aan slachtoffers is toegebracht en de verantwoordelijkheid van plegers, in plaats van op het schenden van wetten en regels. Het bevordert de betrokkenheid van alle partijen die bij een misdrijf betrokken zijn: slachtoffers, daders, gemeenschappen en soms ook vertegenwoordigers van de staat [17](#page=17) [18](#page=18) [19](#page=19) [20](#page=20). ### 5.1 Kernprincipes van herstelrecht Herstelrecht onderscheidt zich van het retributieve strafrecht door een aantal kernprincipes: #### 5.1.1 Focus op schade en behoeften In tegenstelling tot het retributieve strafrecht, dat zich richt op straf en schuld, stelt herstelrecht de schade die aan het slachtoffer is toegebracht centraal. Het tracht de behoeften van het slachtoffer te begrijpen en aan te pakken, inclusief emotionele, fysieke en materiële schade. Dit omvat ook het erkennen van de impact van het misdrijf op de gemeenschap [17](#page=17) [18](#page=18) [19](#page=19). #### 5.1.2 Verantwoordelijkheid van de dader Herstelrecht legt de nadruk op de verantwoordelijkheid van de dader om de veroorzaakte schade te herstellen. Dit gaat verder dan louter het ondergaan van straf; het moedigt daders aan om de gevolgen van hun daden te erkennen en zich in te zetten voor herstel [17](#page=17) [18](#page=18). #### 5.1.3 Betrokkenheid van belanghebbenden Een cruciaal aspect van herstelrecht is de actieve betrokkenheid van alle betrokken partijen. Dit omvat [17](#page=17): * **Slachtoffers:** Zij krijgen een stem en de mogelijkheid om hun ervaringen te delen en hun behoeften kenbaar te maken [18](#page=18) [19](#page=19). * **Daders:** Zij worden aangemoedigd om actief deel te nemen aan het herstelproces en verantwoordelijkheid te nemen [17](#page=17) [20](#page=20). * **Gemeenschap:** De bredere gemeenschap kan worden betrokken om de impact van het misdrijf te adresseren en gemeenschapsherstel te bevorderen [17](#page=17). #### 5.1.4 Integrale aanpak van misdaad Herstelrecht ziet misdaad niet alleen als een schending van de wet, maar primair als een schending van menselijke relaties en gemeenschappen. De aanpak is gericht op het herstellen van deze relaties en het bevorderen van heling en vergeving [17](#page=17) [18](#page=18) [20](#page=20). ### 5.2 Methoden binnen herstelrecht Binnen het brede kader van herstelrecht bestaan diverse methoden die worden toegepast om de principes ervan te realiseren. Deze methoden variëren in hun structuur en de mate van formele betrokkenheid van het strafrechtelijk systeem. #### 5.2.1 Herstelbemiddeling (Restorative Mediation) Herstelbemiddeling is een van de meest bekende en toegepaste methoden binnen het herstelrecht. Het is een proces waarbij een neutrale bemiddelaar betrokken partijen, met name slachtoffers en daders, samenbrengt om te praten over het misdrijf, de gevolgen ervan en mogelijke manieren om tot herstel te komen [17](#page=17). * **Doel:** Het faciliteren van een dialoog, het bevorderen van begrip, het bieden van ruimte voor excuses en het ontwikkelen van een plan voor herstel [17](#page=17). * **Toepassing:** Kan worden ingezet in verschillende fasen van het strafrechtelijk proces, van vroegtijdige interventie tot na veroordeling [17](#page=17). #### 5.2.2 Victim Impact Statements (VIS) Victim Impact Statements stellen slachtoffers in staat om de rechter, de jury of andere betrokkenen te informeren over de persoonlijke impact van het misdrijf. Hoewel ze primair gericht zijn op het bieden van informatie, kunnen ze ook een emotionele functie hebben voor het slachtoffer [17](#page=17) [19](#page=19). * **Rol in het strafrecht:** VIS kunnen invloed hebben op strafmaatregelen, maar de nadruk ligt op het informeren van het systeem over de menselijke kosten van criminaliteit [17](#page=17) [19](#page=19). * **Kritiek:** Er is discussie over de effectiviteit en potentiële contraproductieve effecten van VIS, zoals het opnieuw traumatiseren van slachtoffers [17](#page=17) [19](#page=19). #### 5.2.3 Conferenties voor gemeenschapsherstel (Community Conferencing) Deze methode breidt de participatie uit tot de gemeenschap. Naast slachtoffers en daders kunnen familieleden, vrienden, vertegenwoordigers van de school of werkplek, en leden van de gemeenschap deelnemen [17](#page=17). * **Focus:** Het collectief adresseren van de schade, het begrijpen van de bredere impact en het ontwikkelen van een gezamenlijk plan voor herstel en preventie [17](#page=17). #### 5.2.4 Andere vormen Naast de bovengenoemde methoden zijn er andere benaderingen die elementen van herstelrecht integreren, zoals het werken met de 'narratieve victimologie' waarbij slachtoffers hun verhalen en de eigendom van hun narratief centraal stellen [19](#page=19). ### 5.3 Herstelrecht en het bredere strafrechtelijk systeem De relatie tussen herstelrecht en het traditionele strafrechtelijk systeem is complex en dynamisch. Herstelrecht kan gezien worden als een aanvulling op, of soms als een alternatief voor, de formele gerechtelijke procedures. #### 5.3.1 Secundaire victimisatie Een belangrijk concept dat vaak in relatie tot herstelrecht wordt besproken, is secundaire victimisatie. Dit verwijst naar de negatieve ervaringen die slachtoffers kunnen hebben wanneer zij te maken krijgen met het strafrechtelijk systeem of andere instituties. Dit kan variëren van ongeloof, bagatellisering, tot onzorgvuldige bejegening door politie, officieren van justitie of andere professionals [17](#page=17) [18](#page=18) [20](#page=20). * **Rol van herstelrecht:** Herstelrechtelijke benaderingen, met hun focus op empathie, begrip en het bieden van een stem aan slachtoffers, kunnen helpen om secundaire victimisatie te verminderen [17](#page=17) [18](#page=18). #### 5.3.2 Epistemische en hermentische onrechtvaardigheid Deze concepten, gerelateerd aan hoe kennis wordt gedeeld en begrepen, zijn relevant voor de ervaringen van slachtoffers in het rechtssysteem. Epistemische onrechtvaardigheid treedt op wanneer de kennis of geloofwaardigheid van een persoon wordt ondermijnd vanwege hun sociale identiteit. Hermentische onrechtvaardigheid betreft het onvermogen om een ervaring te begrijpen en te communiceren omdat er geen geschikte taal of conceptueel kader beschikbaar is [18](#page=18) [19](#page=19). * **Herstelrecht als remedie:** Door het bieden van een platform voor slachtoffers om hun ervaringen te delen en te laten erkennen, kan herstelrecht bijdragen aan het tegengaan van deze vormen van onrecht [17](#page=17) [18](#page=18) [19](#page=19). #### 5.3.3 De rol van emoties Emoties spelen een significante rol in de ervaringen van zowel slachtoffers als daders binnen het strafrechtelijk systeem, en ook binnen herstelrechtelijke processen. Herstelrecht erkent de emotionele impact van misdaad en zoekt manieren om deze te verwerken en te helen [17](#page=17) [19](#page=19). > **Tip:** Bij het bestuderen van herstelrecht is het cruciaal om de nuances te begrijpen tussen de verschillende methoden en hoe deze zich verhouden tot de doelen van het traditionele strafrecht. De nadruk ligt op het helen van relaties en het herstellen van schade, wat een fundamenteel andere insteek is dan de strafgerichte benadering. ### 5.4 Uitdagingen en kritiek Ondanks de groeiende erkenning en toepassing kent herstelrecht ook uitdagingen en kritiek. * **Machtsongelijkheid:** Er kan sprake zijn van aanzienlijke machtsongelijkheid tussen slachtoffers en daders, wat het proces kan bemoeilijken of onveilig kan maken [17](#page=17). * **Geschiktheid van gevallen:** Niet elk misdrijf of elke situatie leent zich even goed voor herstelrechtelijke interventies. Ernstige gewelddadige misdrijven, met name die met een hoog niveau van geweld of manipulatie, kunnen speciale overwegingen vereisen [17](#page=17) [18](#page=18). * **Schaalbaarheid:** Het effectief implementeren van herstelrecht op grote schaal binnen bestaande strafrechtelijke systemen is een uitdaging [17](#page=17). > **Example:** Een herstelbemiddelingssessie voor een geval van diefstal waarbij een jongere dader een buurman bestolen heeft. De bemiddelaar helpt de jongere om de angst en schaamte te uiten, en de buurman om zijn gevoel van onveiligheid en verlies van vertrouwen te delen. Samen komen ze tot een overeenkomst waarbij de jongere de gestolen goederen vervangt en een bijdrage levert aan de gemeenschap door bijvoorbeeld te helpen met tuinwerkzaamheden, en waarbij de buurman de kans krijgt om zijn verhaal te doen en de dader te vergeven [17](#page=17). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Term | Definitie | | Secundaire victimisatie | Het fenomeen waarbij slachtoffers van criminaliteit negatieve ervaringen ondergaan als gevolg van de reacties van de samenleving en maatschappelijke instituties, met name binnen het strafrechtelijk systeem, na hun oorspronkelijke victimisatie. Dit kan leiden tot verdere schade, naast de directe gevolgen van de misdaad zelf. | | Epistemische onrechtvaardigheid | Schade die iemand wordt toegebracht specifiek in diens hoedanigheid als kennisdrager. Dit omvat situaties waarin iemands geloofwaardigheid wordt betwijfeld of waarin de toegang tot en de adequaatheid van collectieve middelen voor zingeving oneerlijk wordt belemmerd. | | Testimonial injustice (Testimoniale onrechtvaardigheid) | Een vorm van epistemische onrechtvaardigheid die ontstaat door ongegronde vooroordelen met betrekking tot de geloofwaardigheid van de bijdrage van een persoon. Dit leidt ertoe dat iemands getuigenis of inbreng minder geloofwaardig wordt geacht dan verdiend, vaak gebaseerd op sociale identiteit of andere afkeurenswaardige kenmerken. | | Hermeneutische onrechtvaardigheid | Een vorm van epistemische onrechtvaardigheid die betrekking heeft op oneerlijkheid in de toegankelijkheid en adequaatheid van collectieve middelen voor zingeving. Dit treedt op wanneer er een tekort is in de collectieve interpretatieve middelen, waardoor iemand in een oneerlijk nadeel wordt gebracht bij het begrijpen van sociale ervaringen. | | Container term (Containerbegrip) | Een term die zo breed wordt gebruikt dat deze een grote verscheidenheid aan verschillende ervaringen omvat, wat leidt tot conceptuele verwarring en een gebrek aan precisie in de interpretatie van onderzoek. Secundaire victimisatie wordt in de huidige conceptualisering vaak als zodanig gebruikt. | | Re-traumatiserings-these | De opvatting dat secundaire victimisatie leidt tot een toename van posttraumatische stressreacties op het oorspronkelijke trauma, waardoor het effect van de oorspronkelijke victimisatie wordt verergerd. Dit suggereert dat de negatieve ervaringen na de misdaad de oorspronkelijke psychologische schade vergroten. | | Omissiebias | Een cognitieve bias waarbij acties meer kritisch worden beoordeeld dan het nalaten van actie (omissies). In de context van secundaire victimisatie kan dit ertoe leiden dat nalaten van hulp of ondersteuning door instituties minder snel als onrechtvaardig wordt beschouwd dan actieve negatieve handelingen. | | Epistemische transformatie | Het proces waarbij een ervaring, zoals victimisatie, leidt tot nieuwe vormen of gradaties van kennis en begrip die voorheen ontoegankelijk waren. Dit benadrukt hoe slachtoffers door hun ervaringen een uniek perspectief en inzicht kunnen verwerven dat essentieel is voor zingeving. | | Testimonial smothering (Testimoniale verstikking) | Een vorm van testimonial injustice waarbij iemand zijn of haar eigen getuigenis inkort of beperkt om ervoor te zorgen dat deze alleen inhoud bevat waarvoor het publiek blijk geeft van "testimonial competence" (geloofwaardigheid). Dit gebeurt uit angst voor misinterpretatie of misbruik van de informatie. | | Epistemische voorsprong | Het idee dat gemarginaliseerde of benadeelde groepen, door hun specifieke ervaringen en positie, unieke inzichten en kennis kunnen bezitten die voor geprivilegieerde groepen ontoegankelijk zijn. | | Transformative experience (Transformatieve ervaring) | Een ervaring die niet alleen persoonlijk transformerend is door het veranderen van waarden en identiteit, maar ook epistemisch transformerend, omdat het nieuwe vormen van kennis en begrip oplevert die voorheen ontoegankelijk waren. | | Gaslighting | Een vorm van (institutionele) manipulatie waarbij de interpretaties van een slachtoffer van hun eigen situatie actief worden ondermijnd door de reacties van anderen, inclusief instellingen, waardoor het slachtoffer aan zijn of haar eigen waarneming gaat twijfelen. | | Epistemische dysfunctie | Een verstoring in het functioneren van kennisverwerving en -verspreiding, die kan optreden wanneer de maatschappelijke opvattingen over de situatie van slachtoffers worden vervormd of wanneer onderzoek wordt belemmerd. | | Narratieve victimologie | Een benadering binnen de victimologie die zich richt op de verhalen die slachtoffers vertellen over hun ervaringen, waarbij de nadruk ligt op hoe deze verhalen worden gevormd, gedeeld en geïnterpreteerd binnen sociale en culturele contexten. | | Herstelbemiddeling | Een proces waarbij slachtoffers, daders en soms gemeenschapsleden betrokken zijn om de schade veroorzaakt door criminaliteit te herstellen, waarbij de nadruk ligt op verantwoordelijkheid, verzoening en het voldoen aan de behoeften van alle partijen. | | Emotioneel slachtoffer effect | Het fenomeen waarbij de emotionele reacties van een slachtoffer de verwachtingen van anderen schenden, wat kan leiden tot een negatieve beoordeling van het slachtoffer en hun ervaringen. | | Procedurele rechtvaardigheid | De perceptie van eerlijkheid in de processen en procedures die worden gebruikt om beslissingen te nemen, met name binnen het strafrechtelijk systeem, en hoe deze percepties de tevredenheid en het vertrouwen van slachtoffers beïnvloeden. | | Getuigenisverstikking (Testimonial smothering) | Een concept dat beschrijft hoe de getuigenissen van slachtoffers, met name in gevallen van huiselijk geweld, worden onderdrukt of genegeerd, wat leidt tot verdere isolatie en ontkenning van hun ervaringen. | | Verhaalbezit (Narrative ownership) | Het concept dat aangeeft hoe slachtoffers controle uitoefenen over hun eigen verhalen en hoe dit hun ervaringen met het strafrechtelijk systeem beïnvloedt, waarbij het gevoel van eigenaarschap cruciaal is voor hun herstel. | | Herstel van de zelf (Remaking of the Self) | Het proces waarbij individuen hun identiteit en zelfbeeld reconstrueren na een traumatische gebeurtenis, waarbij de nadruk ligt op het integreren van de ervaring in hun levensverhaal en het vinden van nieuwe betekenis. | | Epistemische onderdrukking | Een concept dat beschrijft hoe bepaalde groepen systematisch worden belemmerd in het produceren, delen en valideren van hun kennis, wat leidt tot een ongelijke positie in het kennislandschap. | | Epistemische geweld | De praktijk van het systematisch ondermijnen of ontkennen van iemands kennis, ervaringen of perspectieven, vaak door middel van uitsluiting, marginalisering of het creëren van twijfel aan hun getuigenis. | | Geloofwaardigheidstekort | Een situatie waarin een persoon minder geloofwaardig wordt geacht door anderen, vaak gebaseerd op stereotypen of vooroordelen, wat hun vermogen om te worden geloofd en hun toegang tot kennis beperkt. | | Getuigenis | Het proces waarbij iemand zijn of haar ervaringen en kennis deelt, en de manier waarop deze getuigenissen worden ontvangen en beoordeeld door anderen, wat cruciaal is voor het begrijpen van epistemische onrechtvaardigheid. | | Transformative experience | Een ingrijpende ervaring die iemands wereldbeeld, waarden of identiteit fundamenteel verandert, vaak als gevolg van traumatische gebeurtenissen of diepgaande persoonlijke groei. | | Herstelrecht | Een benadering van rechtvaardigheid die zich richt op het herstellen van schade veroorzaakt door criminaliteit, waarbij de nadruk ligt op de behoeften van slachtoffers, daders en de gemeenschap, in plaats van op louter straf. | | Victimologie | Het academische veld dat zich bezighoudt met de studie van slachtoffers van criminaliteit, hun ervaringen, de oorzaken van victimisatie en de reacties van de maatschappij en het rechtssysteem. | | Transformatiële ervaring | Een ingrijpende levenservaring die leidt tot een fundamentele verandering in iemands wereldbeeld, zelfperceptie of waarden, vaak als gevolg van trauma of significante gebeurtenissen. | | Slachtofferimpactverklaring | Een verklaring die door een slachtoffer of diens vertegenwoordiger wordt afgelegd aan de rechtbank, waarin de impact van het misdrijf op het slachtoffer wordt beschreven, vaak ter ondersteuning van de strafoplegging. |

# De effectiviteit en legitimiteit van straffen Dit onderwerp onderzoekt de centrale vraag naar de effectiviteit van straffen en hoe deze te meten is, met aandacht voor het spanningsveld tussen effectiviteit en legitimiteit, en de rol van straftheorieën hierin. ### 1.1 Wat is de effectiviteit van straffen? Effectiviteit van straffen verwijst naar de vraag of een straf of interventie werkt, wat vervolgens vertaald kan worden naar het meten van resultaten. Legitimiteit daarentegen gaat over hoe we een straf kunnen rechtvaardigen. Er bestaat een significant spanningsveld tussen deze twee concepten. **Voorbeelden van dit spanningsveld:** * De doodstraf kan als effectief worden beschouwd om recidive te voorkomen, maar stuit wereldwijd op legitieme bezwaren. * In *A Clockwork Orange* wordt een aversieve therapie (de Ludovico techniek) gebruikt om geweldpleging te bestrijden. Hoewel dit gedrag potentieel vermijdt, is de methode ethisch problematisch en roept vragen op over legitimiteit. ### 1.2 Het meten van effectiviteit: uitkomstmaten #### 1.2.1 Recidive als primaire uitkomstmaat De meest gebruikte uitkomstmaat voor de effectiviteit van strafrechtelijke interventies is het voorkomen van recidive. Dit wordt beschouwd als de belangrijkste indicator voor speciale (individuele) preventie. **Uitdagingen bij het meten van recidive:** * **Dark number:** Niet alle gepleegde delicten komen aan het licht of worden geregistreerd. * **Selectiviteit van het strafrechtelijk beleid:** De statistieken zijn niet altijd een directe weerspiegeling van de werkelijkheid. * **Variërende definities van recidive:** Wat telt als recidive? (bv. opsluiting, veroordeling, arrestatie, schending van voorwaarden). * **Variërende follow-up periodes:** Studies hanteren verschillende termijnen (1, 2, of 5 jaar) om recidive te meten. * **Verschillende referentiegroepen:** De populatie die gevolgd wordt, beïnvloedt de resultaten (bv. geweldsdelicten vs. vermogensdelicten). **Onderzoeksuitkomsten met betrekking tot recidive:** * Onderzoek in Noorwegen suggereert dat recidive hoger is na een gevangenisstraf dan na andere straffen. * Een studie naar wederopsluiting in België toonde aan dat 44.1% van de vrijgelaten veroordeelden binnen 5.5 tot 8.5 jaar opnieuw werd opgesloten. * Factoren die een hoger risico op wederopsluiting met zich meebrengen zijn onder meer mannelijk geslacht, jonge leeftijd, Belgische nationaliteit (vergeleken met sommige buurlanden en Oost-Europese landen), regelmatige regime, straffen tot drie jaar (maar lager voor meer dan tien jaar), en vermogens- en geweldsdelicten. * In Nederland werd een nieuwe veroordeling binnen twee jaar vastgesteld bij 25% van alle veroordeelden en 47% van de ex-gedetineerden. #### 1.2.2 Kwaliteit van effectonderzoek De kwaliteit van effectstudies varieert sterk. De Maryland Scientific Methods Scale (MSMS) wordt gebruikt om de betrouwbaarheid te beoordelen, waarbij niveau 5 (randomized controlled trials - RCTs) als de gouden standaard wordt beschouwd. Echter, RCTs zijn in de strafrechtelijke context ethisch en praktisch zelden uitvoerbaar. > **Tip:** Niveau 4 van de MSMS, zoals meta-analyses en quasi-experimentele designs (bv. propensity score matching), zijn voor de strafrechtelijke context veelal relevanter en betrouwbaarder. Meta-analyses, die resultaten van verschillende studies samenvatten, gebruiken een **effectgrootte** ($g$) om de richting en omvang van een effect aan te duiden: * $g > 1$: positief effect (meer recidive, dus slecht) * $g < 1$: negatief effect (minder recidive, dus goed) ### 1.3 Relatieve effectiviteit van verschillende straffen Wanneer de effectiviteit van verschillende straffen wordt vergeleken, moet men rekening houden met het **selectie-effect**. Dit betekent dat de groepen die verschillende straffen ontvangen (bv. gevangenisstraf versus werkstraf) op voorhand al verschillen in hun risico op recidive. **Vergelijkingen en bevindingen:** * **Gevangenisstraf (GS) vs. Werkstraf (WS):** Onderzoek met propensity score matching (PSM) toonde aan dat recidive na een werkstraf significant lager is (50% minder veroordelingen na 8 jaar) dan na een gevangenisstraf, zelfs na controle voor bestaande verschillen. Dit ontkracht de afschrikkingstheorie, die een hogere afschrikking en dus minder recidive na een zwaardere straf zou voorspellen. De resultaten suggereren dat factoren als sociale controle, labeling en differentiële associatie (crimineel gedrag aanleren in de gevangenis) een grotere rol spelen. * **Gevangenisstraf (GS) vs. Elektronisch toezicht (ET):** Studies met PSM in België toonden aan dat de wederopsluiting na ET significant lager is dan na een gevangenisstraf. Dit kan verklaard worden door het behoud van werk, gezin en sociale ondersteuning onder ET. * **Lange vs. korte gevangenisstraf:** Onderzoek suggereert dat het verschil in recidive na korte en lange gevangenisstraffen, kort na vrijlating, niet significant is. De straflengte lijkt geen directe afschrikkende of criminogene werking te hebben. * **Korte gevangenisstraffen (< 6 maanden):** Deze leiden mogelijk tot meer recidive dan niet-vrijheidsbenemende straffen (werkstraf, geldboete, voorwaardelijke gevangenisstraf). Ze beperken mogelijkheden tot resocialisatie en de incapacitatie is slechts van korte duur. > **Voorbeeld:** Een korte gevangenisstraf kan, hoewel bedoeld om de samenleving te beschermen, juist negatieve gevolgen hebben zoals het verlies van sociale bindingen en stigma, wat recidive kan bevorderen. ### 1.4 Strafdoelen en effectiviteit Verschillende strafdoelen worden onderscheiden, met variërende implicaties voor effectiviteit: * **Incapacitatie:** Het voorkomen van delicten door de dader tijdelijk uit de samenleving te verwijderen. Het incapacitatie-effect is beperkt en afhankelijk van de duur van de detentie. Methoden om dit te schatten, zoals de binnen-persoon en tussen-persoon methode, tonen een beperkte reductie in delicten. * **Normherinnering, Individuele afschrikking, Algemene afschrikking, Resocialisatie, Vergelding:** De effectiviteit hiervan verschilt. * **Afschrikking** is niet primair afhankelijk van de type of ernst van de straf, maar van de **gepercipieerde pakkans en strafzekerheid**. Strengere straffen leiden niet noodzakelijk tot lagere criminaliteitscijfers. * **Resocialisatie-gerichte interventies** zijn over het algemeen effectiever in het verminderen van recidive dan interventies die enkel gericht zijn op afschrikking. * **Vergelding** is een doel waarbij effectiviteit minder relevant is; het gaat om proportioneel straffen. Korte gevangenisstraffen kunnen proportioneel zijn, maar kunnen ook effectiever bereikt worden met andere straffen. > **Voorbeeld:** Het argument dat het straffen van iemand met een korte gevangenisstraf de maatschappij beschermt, is slechts geldig gedurende de periode van detentie. Daarbuiten kan het juist leiden tot meer recidive. ### 1.5 Reflecties op effectiviteit en legitimiteit De vraag naar de effectiviteit van straffen, met name gevangenisstraffen, is cruciaal voor de legitimiteit van het strafrechtelijk beleid. * **Gevangenisstraffen:** Recente meta-analyses tonen aan dat gevangenisstraffen geen effect hebben op recidive en in sommige gevallen het zelfs verhogen in vergelijking met niet-vrijheidsbenemende straffen. Dit is een heikel punt, aangezien detentie een veelgebruikte straf is. Het behoud van de legitimiteit van detentie kan dan enkel gebaseerd zijn op vergelding en incapacitatie, waarbij de effectiviteit van de laatste beperkt is. * **Penologisch beleid:** Het is twijfelachtig of het huidige penologische beleid in België evidence-based is, gezien de beperkte effectiviteit van gevangenisstraffen in het verminderen van recidive. * **Verwachtingen van straf:** De verwachtingen die we mogen stellen aan straffen moeten realistisch zijn. Recidive verminderen is slechts één doelstelling. Als strafrechtelijke interventies niet leiden tot aantoonbare recidivevermindering, zegt dit nog niets over de algemene effectiviteit of legitimiteit van die straffen in bredere zin. * **Levensdomeinen als uitkomstindicatoren:** Naast recidive kunnen ook andere levensdomeinen (zoals werk, inkomen, sociale relaties) als uitkomstindicatoren dienen om de impact van straffen te evalueren. > **Tip:** Bij het bestuderen van dit onderwerp is het essentieel om kritisch te kijken naar de doelstellingen van straffen en de daadwerkelijke effectiviteit ervan, los van publieke opinie of intuïtie. --- # Recidive als indicator voor effectiviteit Hieronder vind je een gedetailleerde samenvatting over recidive als indicator voor de effectiviteit van strafrechtelijke interventies, opgesteld voor studie-doeleinden. ## 2. Recidive als indicator voor effectiviteit Recidive wordt beschouwd als de primaire uitkomstmaat voor de effectiviteit van strafrechtelijke interventies, hoewel de meting ervan complex is vanwege het 'dark number' en variërende definities. ### 2.1 De definitie en meting van recidive Het meten van de effectiviteit van straffen richt zich vaak op het voorkomen van recidive, wat neerkomt op individuele preventie. Echter, recidive als uitkomstmaat kent diverse uitdagingen: * **Het 'dark number'**: Dit verwijst naar het deel van de recidive dat niet wordt gedetecteerd of geregistreerd binnen een onderzoek. * **Definitieverschillen**: Er is geen eenduidige definitie van wat een 'nieuwe feiten' of recidive inhoudt. Dit kan variëren van opnieuw opgesloten, gearresteerd, veroordeeld, tot het schenden van voorwaarden. * **Officiële criminaliteitscijfers versus zelfrapportage**: Er is een verschil tussen wat officieel wordt geregistreerd en wat individuen zelf rapporteren. * **Variërende follow-up periodes**: De duur van de periode waarin recidive wordt gemonitord (bijvoorbeeld 1, 2 of 5 jaar) beïnvloedt de resultaten. #### 2.1.1 Statistieken over recidive Onderzoek, zoals dat uitgevoerd in Noorwegen, toont aan dat recidivecijfers doorgaans hoger zijn na een gevangenisstraf dan na andere strafvormen. De populatie die wordt gevolgd is hierbij mede bepalend. * **Referentiegroep geweldsdelicten**: Studies naar wederopsluiting tonen aan dat een significant percentage veroordeelden binnen enkele jaren opnieuw wordt opgesloten. * **Factoren die het recidiverisico verhogen**: Mannen, jongere personen, personen met de Belgische nationaliteit (in vergelijking met sommige buurlanden) en personen veroordeeld voor vermogens- en geweldsdelicten lopen een hoger risico. #### 2.1.2 Nieuwe veroordelingen Onderzoek naar nieuwe veroordelingen laat vergelijkbare trends zien: * Een aanzienlijk deel van de personen met een eerdere veroordeling wordt binnen een periode van 18 jaar opnieuw veroordeeld. * In Nederland is het percentage van alle veroordeelden dat binnen twee jaar een nieuwe veroordeling krijgt stabiel over de tijd. ### 2.2 Relatieve effectiviteit van straffen De effectiviteit van straffen wordt vaak relatief onderzocht, waarbij verschillende strafvormen met elkaar worden vergeleken. > **Tip**: Directe vergelijking van recidivecijfers tussen verschillende strafvormen kan een vertekend beeld geven door **selectie-effecten**. Personen die standaard een hogere recidive hebben, kunnen eerder voor bepaalde straffen (zoals gevangenisstraf) in aanmerking komen. #### 2.2.1 Gevangenisstraf versus werkstraf Onderzoek suggereert dat werkstraffen leiden tot significant lagere recidivecijfers dan gevangenisstraffen, zelfs na controle voor reeds bestaande verschillen tussen de groepen. Dit ontkracht deels de afschrikkingstheorie, maar kan worden verklaard door theorieën over sociale controle, labeling en differentiële associatie, waarbij een gevangenisstraf leidt tot verlies van sociale bindingen, een sterker stigma en meer blootstelling aan crimineel gedrag. > **Example**: Studies die quasi-experimentele designs gebruiken, zoals **propensity score matching (PSM)**, proberen de selectie-effecten te minimaliseren door controle te voeren op reeds bestaande verschillen tussen groepen op vlak van strafrechtelijk verleden, type delict, leeftijd, geslacht en nationaliteit. #### 2.2.2 Gevangenisstraf versus elektronisch toezicht (ET) Onderzoek met behulp van PSM toont aan dat wederopsluiting na elektronisch toezicht significant lager is dan na een gevangenisstraf. Mechanismen die hieraan bijdragen, zijn onder andere het behoud van werk en gezin, en financiële stabiliteit. #### 2.2.3 Lange versus korte gevangenisstraf Onderzoek naar het effect van de detentieduur op recidive laat zien dat er geen significant verband is tussen detentieduur en recidive op de middellange termijn. Korte gevangenisstraffen, met name die van minder dan zes maanden, worden zelfs geassocieerd met hogere recidivecijfers in vergelijking met niet-vrijheidsbenemende straffen. > **Tip**: Korte gevangenisstraffen kunnen negatieve effecten hebben op de re-integratie, zoals een verminderde kans op werk of inkomen, terwijl de incapacitatie-effecten beperkt zijn. #### 2.2.4 Mechanismen en effectiviteit * **Afschrikking**: De effectiviteit van afschrikking als strafdoel wordt beperkt bevraagd. De gepercipieerde pakkans en strafzekerheid lijken belangrijker dan het type of de ernst van de straf. Lange gevangenisstraffen lijken geen extra afschrikkende werking te hebben ten opzichte van kortere straffen. * **Resocialisatie**: Interventies die zich richten op resocialisatie zijn effectiever in het verminderen van recidive dan interventies die enkel gericht zijn op afschrikking. Korte detentieperiodes beperken echter de mogelijkheden tot effectieve resocialisatie. * **Incapacitatie**: Het insluitingseffect van korte detentie is per definitie beperkt in duur. Het schatten van het incapacitatie-effect (het aantal delicten dat voorkomen wordt) laat zien dat dit effect niet significant is. * **Vergelding**: Hoewel vergelding een legitiem strafdoel kan zijn, is de vraag of korte gevangenisstraffen proportioneel zijn in relatie tot het vergeldingselement, zeker wanneer deze leiden tot meer recidive. ### 2.3 Conclusie over recidive en effectiviteit Meta-analyses van diverse studies suggereren dat gevangenisstraffen over het algemeen geen positief effect hebben op recidive en in sommige gevallen zelfs een criminogeen effect hebben in vergelijking met niet-vrijheidsbenemende straffen. > **Quote**: "Verminderen van recidive is niet de grondslag voor het opleggen van een strafrechtelijke sanctie, het is maar één doelstelling die met straffen kan worden nagestreefd. Als interventies die zijn toegepast in een strafrechtelijk kader niet (aantoonbaar) tot vermindering van recidive leiden, zegt dat dus niets over de effectiviteit van die straffen in meer algemene zin, laat staan over de legitimiteit van die straffen." Het beleid wordt nog te vaak gebaseerd op cijfers van recidive, zonder dat de effectiviteit van de interventies daadwerkelijk is aangetoond. Het huidige penologische beleid in België is niet altijd evidence-based. ### 2.4 Reflectie en implicaties De vraag naar de legitimiteit van straffen die niet effectief blijken in het verminderen van recidive is cruciaal. Het combineren van strafdoelen (zoals vergelding en incapacitatie) met de effectiviteit van interventies is een complexe uitdaging. Ook levensdomeinen, naast recidive, kunnen als uitkomstindicatoren dienen om de bredere effectiviteit van straffen te evalueren. --- # Vergelijking van strafmodaliteiten Hieronder volgt een uitgebreide samenvatting van de relatieve effectiviteit van verschillende strafmodaliteiten, opgesteld als een examen-klaar studiehulpmiddel. ## 3. Vergelijking van strafmodaliteiten Dit gedeelte onderzoekt de relatieve effectiviteit van diverse strafmodaliteiten, zoals gevangenisstraffen, werkstraffen, elektronisch toezicht en geldboetes, met een focus op hun impact op recidive. ### 3.1 De kernvraag: effectiviteit van straffen De centrale vraag die hier wordt onderzocht, is of bepaalde straffen effectiever zijn dan andere in het reduceren van recidive. Dit vereist een duidelijke operationalisering en evaluatie van effectiviteit, waarbij de relatie tussen straftheorieën, effectiviteit en legitimiteit wordt geanalyseerd. Het is essentieel om een onderscheid te maken tussen effectiviteit (werkt iets?) en legitimiteit (hoe verantwoorden we iets?). Soms kan een straf effectief zijn, maar niet legitiem (bv. de doodstraf voor het vermijden van recidive), of andersom. Intuïtie en populaire programma's zoals "scared straight" en "bootcamps" blijken wetenschappelijk onderzoek te weerstaan wat betreft hun effectiviteit. ### 3.2 Het meten van effectiviteit: recidive als uitkomstmaat De belangrijkste uitkomstmaat voor de effectiviteit van strafrechtelijke interventies is het voorkomen van recidive, wat neerkomt op speciale (individuele) preventie. Echter, het meten van recidive kent diverse uitdagingen: * **Het 'dark number'**: Niet alle recidivefeiten worden gedetecteerd. * **Definitieverschillen**: Wat wordt precies verstaan onder recidive? (bv. opnieuw opgesloten, veroordeeld, gearresteerd, schending van voorwaarden). * **Selectiviteit in strafrechtelijk beleid**: De populatie die wordt gevolgd, is niet altijd representatief. * **Variërende follow-up periodes**: Studies hanteren verschillende tijdsperioden (bv. 1, 2 of 5 jaar) voor het meten van recidive. Ondanks deze uitdagingen tonen meta-analyses aan dat gevangenisstraffen over het algemeen niet effectiever zijn in het verminderen van recidive dan niet-vrijheidsberovende straffen en in sommige gevallen zelfs een verhoogd risico op recidive met zich meebrengen. Cijfers uit Noorwegen suggereren bijvoorbeeld dat recidive altijd hoger is bij gevangenisstraffen vergeleken met werkstraffen. #### 3.2.1 Factoren die recidiverisico beïnvloeden Onderzoek identificeert verschillende factoren die het risico op wederopsluiting verhogen, waaronder: * **Demografische kenmerken**: Mannen hebben een hoger risico dan vrouwen; jongere leeftijd correleert met een hoger risico. * **Nationaliteit**: Belgische nationaliteit vertoont geen significant verschil met buurlanden en Oost-Europese landen, maar wel met Marokko of Turkije. * **Regime**: Een regulier regime binnen de gevangenis is geassocieerd met een hoger risico dan elektronisch toezicht (ET) of 'detentiehuizen' (BD). * **Strafduur**: Straf tot drie jaar kan een hoger risico impliceren dan straffen van kortere duur (tot drie maanden), hoewel dit voor straffen langer dan tien jaar andersom kan liggen. * **Delicttype**: Vermogens- en geweldsdelicten hebben een hoger risico dan drugsdelicten; zedenfeiten hebben een lager risico. ### 3.3 Relatieve effectiviteit van verschillende strafmodaliteiten Wanneer de effectiviteit van straffen wordt onderzocht, is het cruciaal om te spreken van *relatieve* effectiviteit, oftewel de vergelijking tussen verschillende straffen (bv. gevangenisstraf versus werkstraf). #### 3.3.1 Uitdagingen bij directe vergelijking Een directe vergelijking van recidivecijfers tussen bijvoorbeeld gevangenisstraffen en werkstraffen kan een vertekend beeld geven door selectie-effecten. Mensen die een gevangenisstraf krijgen, hebben vaak *a priori* een hoger recidiverisico dan mensen die een werkstraf krijgen. #### 3.3.2 Quasi-experimentele designs en matching Om de impact van selectie-effecten te minimaliseren, worden quasi-experimentele designs zoals 'propensity score matching' (PSM) gebruikt (MSMS niveau 4). Deze methoden proberen reeds bestaande verschillen tussen groepen (bv. strafrechtelijk verleden, type delict, leeftijd, geslacht, nationaliteit) te controleren. #### 3.3.3 Gevangenisstraf versus werkstraf Onderzoek toont aan dat recidive na een werkstraf significant lager is (tot 50% minder veroordelingen na acht jaar) dan na een gevangenisstraf, zelfs na controle voor bestaande verschillen tussen de groepen. Dit ontkracht deels de afschrikkingstheorie, die stelt dat zwaardere straffen meer afschrikkend werken. Verschillende theorieën worden aangewend om de bevindingen te verklaren: * **Afschrikking**: Werkstraffen zouden minder afschrikkend werken dan gevangenisstraffen. * **Differentiële associatie, sociale controle en labeling**: Gevangenisstraffen leiden tot verlies van sociale bindingen, stigmatisering (labeling) en mogelijk het aanleren van crimineel gedrag (differentiële associatie), wat leidt tot meer recidive. Het onderzoek suggereert dat de negatieve effecten van het verlies van sociale bindingen en de stigmatisering zwaarder wegen dan de potentiële afschrikkende werking van een gevangenisstraf. #### 3.3.4 Gevangenisstraf versus elektronisch toezicht (ET) Onderzoek met PSM in België toont aan dat wederopsluiting na elektronisch toezicht significant lager is dan na een gevangenisstraf van vergelijkbare duur (zes maanden tot drie jaar). Mechanismen die dit kunnen verklaren, zijn het behoud van werk en gezin, en de ondersteuning van een justitieassistent. #### 3.3.5 Lange versus korte gevangenisstraffen Studies naar de werking van lange versus korte gevangenisstraffen met PSM in Nederland laten geen significant verband zien tussen de detentieduur en recidive (kort na vrijlating). Er wordt geen duidelijke afschrikkende of criminogene werking van een langere detentieduur gevonden. #### 3.3.6 Korte gevangenisstraffen Korte gevangenisstraffen (minder dan zes maanden) lijken te leiden tot meer recidive dan niet-vrijheidsberovende straffen zoals werkstraffen, geldboetes of voorwaardelijke gevangenisstraffen. De effectiviteit van korte gevangenisstraffen in het bereiken van strafdoelen is twijfelachtig. * **Individuele afschrikking**: Recidive is even hoog of hoger dan bij andere straffen. * **Resocialisatie**: Korte detentie biedt beperkte mogelijkheden voor opleidingen en trainingen, en kan negatieve uitkomsten voor re-integratie, zoals werk of inkomen, verkleinen of geen effect hebben. * **Incapacitatie**: Het insluitingseffect is per definitie beperkt, terwijl korte detentie wel schade kan toebrengen aan sociale bindingen en stigmatisering. * **General prevention**: De afschrikkende werking van korte gevangenisstraffen is beperkt. De gepercipieerde pakkans en strafzekerheid lijken belangrijker dan het type of de ernst van de straf. * **Vergelding**: Hoewel vergelding een doel kan zijn, kan een korte gevangenisstraf voor bepaalde minder ernstige feiten proportioneel zijn. Echter, deze vergelding kan ook met andere, potentieel minder recidive-verhogende, straffen worden bereikt. ### 3.4 Andere overwegingen rond effectiviteit #### 3.4.1 Afschrikking als strafdoel De aanname dat recidive zal verminderen door afschrikking wordt in veel onderzoeken niet ondersteund. De focus op afschrikking kan deels ingaan tegen de publieke opinie en de wens voor vergelding. #### 3.4.2 Incapacitatie Incapacitatie, het voorkomen dat daders delicten plegen door hun vrijheid te ontnemen, heeft een beperkt effect. Het schatten van het incapacitatie-effect met methoden zoals de 'binnen-persoon' (delicten voorafgaand aan detentie) en 'tussen-persoon' (delicten door vergelijkbare groepen) methoden suggereert een jaarlijks beperkt aantal voorkomen delicten per opgesloten persoon. #### 3.4.3 Meta-analyse van 2021 Een recente meta-analyse van 116 studies met een hoge methodologische kwaliteit (MSMS niveau 4) bevestigt dat gevangenisstraffen geen effect hebben op recidive. In sommige gevallen verhoogt detentie zelfs het recidiverisico in vergelijking met niet-vrijheidsbenemende straffen. Dit is een significant bevinding, gezien het veelvuldige gebruik van gevangenisstraffen. #### 3.4.4 Rol van resocialisatie Interventies die gericht zijn op resocialisatie blijken effectiever in het verminderen van recidive dan interventies die enkel focussen op afschrikking. De invulling van de straf is hierbij cruciaal; een gevangenisstraf in een reguliere gevangenis wordt anders ingevuld dan in een detentiehuis. #### 3.4.5 Validiteit van detentie Het aanhoudend opleggen van detentie kan moeilijk worden gerechtvaardigd vanuit een utilitaristisch oogpunt, behalve wanneer vergelding en een beperkte vorm van incapacitatie als primaire doelen worden gehanteerd. > **Tip:** Overweeg bij het bestuderen van dit onderwerp kritisch de veronderstellingen achter verschillende strafdoelen. Is ons huidige penologisch beleid in België evidence-based, of is het meer gebaseerd op intuïtie en publieke opinie? > **Tip:** De effectiviteit van een straf moet in het bredere kader van haar legitimiteit worden geplaatst. Een straf die niet effectief is in het bereiken van haar doelen, roept vragen op over haar rechtvaardiging, tenzij andere doelen zoals vergelding primair zijn. > **Tip:** De vraag naar de effectiviteit van straffen is complex en vereist een genuanceerde benadering, waarbij rekening wordt gehouden met methodologische uitdagingen en diverse theoretische perspectieven. --- # Reflecties op penologisch beleid en strafdoelen Hieronder volgt een gedetailleerde samenvatting over reflecties op penologisch beleid en strafdoelen, gebaseerd op de verstrekte documentatie. ## 4. Reflecties op penologisch beleid en strafdoelen Dit thema onderzoekt kritische perspectieven op het Belgische penologische beleid, de verwachtingen rond strafdoelen en de rol van legitimiteit wanneer effectiviteit afwezig is, waarbij levensdomeinen als alternatieve uitkomstindicatoren worden voorgesteld. ### 4.1 Effectiviteit van straffen: concept en evaluatie Effectiviteit van straffen wordt bevraagd vanuit een utilitaristisch oogpunt: 'werkt iets?'. De evaluatie hiervan vereist duidelijke operationaliseringen en straftheorieën bieden hierin inzicht. Een centraal spanningsveld is dat tussen **effectiviteit** (de mate waarin een straf het beoogde doel bereikt) en **legitimiteit** (de rechtvaardiging van de straf). Soms wordt er gekozen voor een straf die niet per se effectief of legitiem is. > **Tip:** Denk bij de evaluatie van effectiviteit na over de specifieke doelen die een straf nastreeft. Niet alle strafdoelen vereisen hetzelfde soort effectiviteit. #### 4.1.1 De afweging tussen effectiviteit en legitimiteit De doodstraf wordt soms als voorbeeld genoemd van een straf die zeer effectief kan zijn in het voorkomen van recidive, maar die wereldwijd aan legitimiteit inboet. Tegengesteld hieraan staat de "Ludovico techniek" uit *A Clockwork Orange*, die als effectief werd beschouwd in het vermijden van geweld, maar ethisch zeer problematisch en dus legitiem te betwijfelen was. Ook 'scared straight'-programma's en 'bootcamps' voor jongeren, die intuïtief effectief leken, hebben wetenschappelijk onderzoek niet doorstaan qua effectiviteit. #### 4.1.2 Strafdoelen en effectonderzoek De effectiviteit van strafrechtelijke interventies wordt vaak geëvalueerd aan de hand van diverse strafdoelen, waaronder: * Incapacitatie * Normherinnering * Individuele afschrikking * Algemene afschrikking * Resocialisatie * Vergelding Voor strafdoelen zoals vergelding is effectiviteit niet primair relevant, aangezien het hier gaat om een reactie op een gepleegd feit en niet om het voorkomen van toekomstige delicten. #### 4.1.3 Methodologie van effectonderzoek De **Maryland Scientific Methods Scale (MSMS)** wordt gebruikt om de kwaliteit van effectstudies te beoordelen. Niveau 5, gebaseerd op Randomized Controlled Trials (RCT's), wordt beschouwd als de gouden standaard. Echter, in de strafrechtelijke context zijn RCT's ethisch en praktisch zelden mogelijk. Dit komt doordat het random toewijzen van straffen (bv. een gevangenisstraf aan iemand die een lichte overtreding pleegde) proportionaliteit en legitimiteit kan schenden. Daarom wordt niveau 4, waaronder quasi-experimentele designs zoals propensity score matching (PSM), als belangrijker beschouwd voor dit domein. Meta-analyses, die verschillende studies rond een onderzoeksvraag statistisch samenvoegen, bieden ook waardevolle inzichten. Een meta-analyse waarbij de resultaten worden uitgedrukt in een 'effectgrootte' ($g$) geeft aan of een interventie effectief is: * $g > 1$: een positief effect (meer recidive, dus minder goed) * $g < 1$: een negatief effect (minder recidive, dus beter) ### 4.2 Recidive als uitkomstmaat Het voorkomen van recidive, of speciale (individuele) preventie, wordt beschouwd als de belangrijkste indicator voor de effectiviteit van het strafrechtelijk systeem. Echter, de meting van recidive kent significante uitdagingen: * **'Dark number'**: Niet alle recidive wordt geregistreerd of ontdekt. * **Selectiviteit van het strafrechtelijk beleid**: Verschillende definities van recidive (opsIncting, veroordeling, arrestatie, schending van voorwaarden) en variërende follow-up periodes bemoeilijken vergelijkingen. * **Variërende definities van nieuwe feiten**: Wat wordt precies als een nieuw misdrijf beschouwd? * **Onderscheid tussen officiële criminaliteitscijfers en zelfrapportage**. Studies tonen aan dat gevangenisstraffen vaak gepaard gaan met hogere recidivecijfers dan alternatieve straffen. In Noorwegen bijvoorbeeld, recidiveert een aanzienlijk percentage van de vrijgelaten gedetineerden, en dit percentage is hoger na een gevangenisstraf dan na andere sancties. Belgische cijfers laten zien dat bepaalde factoren het risico op wederopsluiting verhogen, zoals mannelijk geslacht, jonge leeftijd, Belgische nationaliteit, een straf tot drie jaar, en vermogens- of geweldsdelicten. Ook in Nederland blijkt dat een aanzienlijk deel van de veroordeelden en met name ex-gedetineerden binnen enkele jaren opnieuw wordt veroordeeld. ### 4.3 Relatieve effectiviteit van verschillende straffen Bij het evalueren van de effectiviteit van straffen wordt vaak gekeken naar de **relatieve effectiviteit**, d.w.z. de vergelijking tussen verschillende soorten straffen zoals gevangenisstraf (GS), werkstraf (WS), elektronisch toezicht (ET), en geldboetes. > **Tip:** Wees voorzichtig met directe vergelijkingen van recidivecijfers tussen verschillende straffen, omdat de populaties die deze straffen ontvangen vaak fundamenteel verschillen (selectie-effecten). Dit kan een vertekend beeld geven van de werkelijke effectiviteit. Quasi-experimentele designs, zoals propensity score matching (PSM), worden gebruikt om te controleren voor reeds bestaande verschillen tussen groepen, zodat de verschillen in recidive meer toe te schrijven zijn aan de interventie zelf. #### 4.3.1 Gevangenisstraf versus werkstraf Onderzoek in Nederland vergeleek personen die veroordeeld werden tot een werkstraf of gevangenisstraf, na matching op strafrechtelijk verleden, type delict, leeftijd, geslacht en nationaliteit. De resultaten wezen uit dat recidive na een werkstraf significant lager was (50% minder veroordelingen na 8 jaar) dan na een gevangenisstraf. Dit ontkracht deels de theorie dat gevangenisstraffen door hun afschrikkende werking effectiever zouden zijn, en ondersteunt juist de impact van sociale controle, differentiële associatie en labeling, waarbij het verlies van sociale bindingen en het stigma van een gevangenisstraf recidive kunnen verhogen. #### 4.3.2 Gevangenisstraf versus elektronisch toezicht Onderzoek in België vergeleek veroordeelden die hun straf uitzaten onder elektronisch toezicht (ET) of in de gevangenis. De wederopsluiting na ET bleek significant lager dan na een gevangenisstraf. Dit kan verklaard worden door het behoud van werk en gezin, de ondersteuning van een justitie-assistent en het stabiliseren van financiële zaken. #### 4.3.3 Lange versus korte gevangenisstraf Onderzoek naar de effectiviteit van lange versus korte gevangenisstraffen suggereert dat er geen significant verband is tussen de detentieduur en recidive op korte termijn na vrijlating. Zes maanden na vrijlating varieert recidive tussen de 28 en 38 procent, zonder duidelijk verschil tussen kort- en langgestraften. Dit impliceert dat noch de afschrikkende, noch de criminogene werking van detentie significant toeneemt met de duur. Korte gevangenisstraffen lijken zelfs tot meer recidive te leiden dan niet-vrijheidsberovende straffen, wat wordt verklaard door beperkte mogelijkheden voor resocialisatie tijdens korte detentie en de schadelijke impact op sociale bindingen en het 'labeling'-effect. De incapacitatie (het voorkomen dat iemand delicten pleegt door opsluiting) is bij korte straffen per definitie beperkt in duur. #### 4.3.4 Afschrikking en vergelding als strafdoelen * **Afschrikking**: De effectiviteit van afschrikking als strafdoel wordt in twijfel getrokken. De gepercipieerde pakkans en strafzekerheid lijken belangrijker dan het type of de ernst van de straf. Langere gevangenisstraffen hebben geen extra afschrikkende werking ten opzichte van kortere straffen. * **Vergelding**: De proportionaliteit van straffen is hierbij cruciaal. Een korte gevangenisstraf kan voor bepaalde minder ernstige feiten proportioneel zijn, maar moet worden afgewogen tegen de mogelijke negatieve effecten op recidive, waardoor andere, niet-vrijheidsbenemende straffen mogelijk een betere keuze zijn. #### 4.3.5 Incapacitatie Het schatten van het incapacitatie-effect (het aantal delicten dat een gedetineerde niet pleegt door opsluiting) toont aan dat dit effect beperkt is. Studies suggereren dat het aantal niet-gepleegde delicten per jaar opgesloten te zijn, relatief laag is. ### 4.4 Reflecties op penologisch beleid en strafdoelen #### 4.4.1 Kritische reflecties op effectiviteit en legitimiteit De constatering dat gevangenisstraffen qua recidive niet effectief zijn, en in sommige gevallen zelfs een criminogeen effect hebben, is een zwaarwegend punt voor een straf die zo frequent wordt toegepast. Dit leidt tot de vraag naar de rechtvaardiging van straf wanneer effectiviteit ontbreekt, tenzij men zich puur beroept op het principe van vergelding. #### 4.4.2 Verwachtingen ten aanzien van strafdoelen Welke doelen mogen we redelijkerwijs stellen aan het gevangeniswezen als effectiviteit, met name in termen van recidivevermindering, niet wordt aangetoond? Het beleid is momenteel niet altijd evidence-based. Hoewel het verminderen van recidive een doelstelling is die met straffen kan worden nagestreefd, is het niet de enige grondslag voor het opleggen van een sanctie. #### 4.4.3 Levensdomeinen als alternatieve uitkomstindicatoren In plaats van enkel te focussen op recidive, wordt voorgesteld om **levensdomeinen** als uitkomstindicatoren te beschouwen. Dit omvat aspecten zoals het vinden en behouden van werk, stabiele huisvesting, sociale relaties en algemeen welzijn. Interventies die zich richten op resocialisatie blijken effectiever dan interventies die zich primair richten op afschrikking. > **Example:** In plaats van enkel te meten of iemand opnieuw wordt veroordeeld, kan men ook kijken naar of iemand na detentie succesvol een baan vindt, een stabiel inkomen heeft, en positieve sociale contacten onderhoudt. Dit biedt een breder perspectief op succesvolle re-integratie. #### 4.4.4 Het Belgische penologische beleid Er is een gebrek aan onderbouwing voor de huidige aanhangers van detentiestraffen, zeker als de effectiviteit van het verminderen van recidive niet aantoonbaar is. De legitimiteit van straffen kan enkel worden verdedigd op basis van vergelding en incapacitatie, waarbij het laatste beperkt is. De invulling van de straf, zoals het onderscheid tussen een reguliere gevangenis en een detentiehuis, is cruciaal voor de effectiviteit van interventies. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Penologie | Het wetenschappelijk bestuderen van de sociale, psychologische en juridische aspecten van straffen en de uitvoering daarvan. Het richt zich op de oorzaken van criminaliteit, de effecten van straffen en de re-integratie van daders in de maatschappij. | | Overbevolking | Een situatie in gevangenissen waarbij het aantal gedetineerden de officiële capaciteit overschrijdt, wat leidt tot nadelige effecten op huisvesting, middelen en personeel. | | Aversietherapie | Een behandelingsmethode die als doel heeft het afleren van ongewenst gedrag door dit te koppelen aan onaangename prikkels. Dit wordt vaak toegepast in de context van gedragsverandering, soms controversieel. | | Ludovico techniek | Een fictieve aversieve behandelmethode uit de film A Clockwork Orange, waarbij een patiënt gedwongen wordt gewelddadige beelden te kijken terwijl hij medicatie krijgt die misselijkheid veroorzaakt. Het doel is om een negatieve associatie met geweld te creëren. | | Legitimiteit | De mate waarin een straf of sanctie als rechtvaardig en acceptabel wordt beschouwd door de samenleving en degenen die ermee te maken krijgen. Het staat vaak in contrast met de pure effectiviteit van een straf. | | Afschrikking (individueel en algemeen) | Het concept dat de dreiging van straf individuen ervan weerhoudt om criminele handelingen te plegen. Individuele afschrikking richt zich op de dader zelf, terwijl algemene afschrikking gericht is op de bredere samenleving. | | Bootcamp | Een korte, intensieve programma's, vaak met militaire elementen, bedoeld voor jongeren of niet-gewelddadige daders om discipline en structuur bij te brengen, met de bedoeling recidive te verminderen. Wetenschappelijk onderzoek toont echter vaak weinig effectiviteit aan. | | Incapacitatie | Het voorkomen van criminaliteit door daders fysiek te beletten nieuwe misdrijven te plegen, meestal door opsluiting. Het effectiviteit van incapacitatie hangt af van de duur van de opsluiting en de kans op recidive na vrijlating. | | Normherinnering | Het door middel van straf de maatschappelijke normen en waarden bekrachtigen en de burger eraan herinneren wat acceptabel gedrag is. Dit dient ook als een vorm van algemene preventie. | | Resocialisatie | Het proces waarbij een veroordeelde wordt voorbereid op terugkeer in de maatschappij door middel van rehabilitatieprogramma's, opleidingen en ondersteuning. Het doel is om de kans op recidive te verkleinen. | | Vergelding | Het principe dat straf gerechtvaardigd is omdat de dader een onrecht heeft aangedaan en daarvoor een passende tegenprestatie moet leveren. Dit principe richt zich op gerechtigheid in het verleden, niet per se op toekomstige preventie. | | Effectonderzoek | Wetenschappelijk onderzoek dat de impact of het effect van een bepaalde interventie, zoals een straf of een behandeling, meet op een specifieke uitkomst, zoals recidive. | | Maryland Scientific Methods Scale (MSMS) | Een beoordelingsschaal die de wetenschappelijke kwaliteit van onderzoeksstudies evalueert, met name in de context van effectonderzoek. Hogere scores duiden op meer betrouwbare methodologie. | | RCT (Randomized Controlled Trial) | Een experimenteel onderzoeksdesign waarbij deelnemers willekeurig worden toegewezen aan een interventiegroep of een controlegroep. Dit wordt beschouwd als de gouden standaard voor het vaststellen van causaliteit, maar is niet altijd toepasbaar in de strafrechtpraktijk. | | Meta-analyse | Een statistische techniek die de resultaten van meerdere onafhankelijke studies met een vergelijkbare onderzoeksvraag combineert om een algemener en robuuster beeld te krijgen van het effect. | | Recidive | Het opnieuw plegen van strafbare feiten door iemand die eerder is veroordeeld. Het is een veelgebruikte maatstaf voor de effectiviteit van strafrechtelijke interventies. | | Dark number | Het aantal criminele feiten dat niet wordt gemeld, geregistreerd of vervolgd, waardoor de werkelijke omvang van criminaliteit vaak onbekend blijft. Dit bemoeilijkt het meten van recidive. | | Officiële criminaliteitscijfers | Statistieken die worden verzameld op basis van geregistreerde misdrijven en veroordelingen door de politie en het gerecht, in tegenstelling tot zelfrapportage van criminaliteit. | | Follow-up periode | De tijdsduur na een strafrechtelijke interventie waarbinnen wordt gekeken naar het optreden van recidive. Deze periodes kunnen variëren (bv. 1, 2 of 5 jaar). | | Wederopsluiting | Het opnieuw gevangen zetten van een persoon nadat deze eerder is vrijgelaten uit detentie. Dit is een specifieke vorm van recidive. | | Vermogensdelicten | Delicten die gericht zijn op het toe-eigenen van goederen, zoals diefstal, oplichting of heling. | | Geweldsdelicten | Delicten waarbij fysiek geweld wordt gebruikt of gedreigd wordt met geweld, zoals mishandeling, beroving of moord. | | Zedenfeiten | Delicten die betrekking hebben op seksuele handelingen of de aantasting van de seksuele integriteit van personen. | | Selectie-effect | Een systematisch verschil tussen groepen die worden vergeleken, waardoor de resultaten van de vergelijking vertekend kunnen zijn. In de context van straffen kan dit bijvoorbeeld betekenen dat zwaardere straffen worden opgelegd aan personen die al een hoger recidiverisico hebben. | | Quasi-experimentele designs | Onderzoeksdesigns die elementen van experimenten bevatten, maar waarbij de randomisatie van deelnemers niet mogelijk is. Propensity score matching is een voorbeeld hiervan. | | Propensity Score Matching (PSM) | Een statistische methode die wordt gebruikt om quasi-experimentele designs te creëren door deelnemers met vergelijkbare kenmerken (bv. strafrechtelijk verleden, leeftijd, geslacht) aan elkaar te koppelen, om zo het effect van een interventie te isoleren. | | Criminogene factoren | Factoren die bijdragen aan crimineel gedrag, zoals verslaving, dakloosheid of problematische sociale netwerken. | | Differentiële associatietheorie | Een sociologische theorie die stelt dat crimineel gedrag wordt aangeleerd door interactie met anderen, met name binnen intieme persoonlijke groepen. | | Sociale controle | Het geheel van sociale mechanismen (zoals normen, waarden, instituties) die ervoor zorgen dat individuen zich conformeren aan maatschappelijke regels en afwijkend gedrag voorkomen. | | Labelingstheorie | Een sociologische theorie die stelt dat het krijgen van een crimineel "label" (stigma) door de maatschappij kan leiden tot zelfvervullende voorspellingen, waardoor de persoon inderdaad meer crimineel gedrag gaat vertonen. | | Elektronisch toezicht (ET) | Een strafmodaliteit waarbij een dader, vaak thuis, wordt gevolgd met elektronische middelen om naleving van bepaalde voorwaarden (bv. contactverboden, avondklok) te controleren. | | Generale preventie | Het ontmoedigen van criminaliteit in de samenleving door het tonen dat straffen worden opgelegd aan overtreders, wat een afschrikkende werking zou moeten hebben op potentiële daders. | | Strafzekerheid | De mate waarin potentiële daders ervan uitgaan dat hun strafbare feiten zullen worden ontdekt en dat zij daarvoor gestraft zullen worden. | | Proportioneel | In verhouding staan tot de ernst van het feit. Strafrechtelijke proportionaliteit houdt in dat zwaardere delicten zwaardere straffen dienen te krijgen dan minder zware delicten. | | RNR-model (Risk-Need-Responsivity) | Een evidence-based model voor re-integratie en behandeling van daders, gericht op het aanpakken van risicofactoren (Risk), specifieke behoeften (Need) en het afstemmen van de interventie op de individuele leerstijl en capaciteiten (Responsivity). | | Detentiehuis | Een voorziening die bedoeld is om gedetineerden te huisvesten en te begeleiden, vaak met een focus op re-integratie en het vermijden van de negatieve effecten van reguliere gevangenissen. |

# Impact van detentie op de directe omgeving Detentie heeft aanzienlijke, vaak negatieve, gevolgen voor de directe sociale omgeving van gedetineerden, waaronder familie, partners en kinderen, die ook wel als de "familie die buiten de gevangenismuren uitzit" worden aangeduid. ## 1. Impact detentie op directe omgeving Detentie is een ingrijpende ervaring die niet alleen de gedetineerde zelf treft, maar ook hun naasten. Internationale standaarden, zoals de Nelson Mandela Rules en de European Prison Rules, benadrukken het belang van contact met de buitenwereld ter bevordering van re-integratie en het verminderen van detentieschade. Dit contact wordt vaak ook als voorwaarde gesteld voor bepaalde modaliteiten zoals voorwaardelijke invrijheidstelling. ### 1.1 Gevolgen voor familie en partners De fysieke scheiding en beperkingen in contact met de gedetineerde persoon leiden tot diverse gevolgen voor familieleden en partners: * **Emotionele gevolgen:** Verdriet, eenzaamheid, bezorgdheid en verhoogde stress. * **Mentale gezondheid:** Verhoogd risico op angst, depressie en andere mentale gezondheidsproblemen. * **Economische gevolgen:** Financiële problemen door verlies van inkomen, wat kan leiden tot gedwongen verhuizingen. * **Relationele gevolgen:** Relatieproblemen, breuken of zelfs scheidingen. * **Opvoeding:** Verhoogde verantwoordelijkheden en druk bij de achterblijvende ouder of verzorger. * **Stigma en sociale isolatie:** Familieleden kunnen zelf te maken krijgen met stigma en sociale uitsluiting, ook wel bekend als 'secondary prisonization'. #### 1.1.1 Variabiliteit in ervaringen De ervaringen van familieleden, met name van grootouders en andere familieleden die voor kinderen zorgen wiens ouder gedetineerd is, vertonen grote variatie. Drie elementen verklaren deze variabiliteit: * Ouderlijke betrokkenheid vóór de detentie. * De aard van de relatie met de gedetineerde. * De mate van familiale ondersteuning. #### 1.1.2 Stigma en sociale contacten Onderzoek naar vrouwelijke partners van gedetineerde mannen toont aan dat detentie frequent leidt tot negatieve reacties van de omgeving en een algemene daling in sociale contacten. > **Tip:** Hoewel negatieve reacties van buren, vrienden en schoonfamilie leiden tot minder contact, geldt dit niet altijd voor de eigen familie. Contacten met de eigen familie kunnen juist toenemen bij negatieve reacties uit de bredere omgeving, wat duidt op intrafamiliale solidariteit als een stabiele steunbron. #### 1.1.3 Rol van sociaal bezoek De frequentie, consistentie en timing van sociaal bezoek worden geassocieerd met een daling in recidive. ### 1.2 Gevolgen voor kinderen Kinderen van gedetineerden worden vaak de "vergeten slachtoffers" genoemd, met een significant aantal kinderen in België dat een gedetineerde ouder heeft. Ouderlijke detentie wordt beschouwd als een 'adverse childhood experience' (ACE). #### 1.2.1 Algemene negatieve uitkomsten Amerikaans onderzoek wijst op algemeen negatieve uitkomsten bij kinderen van gedetineerde ouders: * **Internaliserend gedrag:** Verhoogd risico op stress, angst, verdriet, schaamte en depressie. * **Externaliserend gedrag:** Verhoogd risico op druggebruik, gedragsproblemen en criminaliteit. * **Opleiding:** Negatieve impact op schoolprestaties en het behalen van diploma's. #### 1.2.2 Factoren die verbanden beïnvloeden De sterkte van deze verbanden varieert afhankelijk van: * De leeftijd van het kind. * De ouder-kindrelatie. * Of de gedetineerde een vader of moeder is. * De thuissituatie vóór de detentie. Het is van belang onderscheid te maken tussen een causaal verband en een selectie-effect; slechte omstandigheden vóór de detentie kunnen ook bijdragen aan de negatieve uitkomsten. #### 1.2.3 Zweden-cohortonderzoek Onderzoek naar een cohort van een miljoen Zweedse kinderen toonde aan dat blootstelling aan ouderlijke veroordelingen, inclusief detentie, geassocieerd is met 85 indicatoren vóór de leeftijd van 18 jaar. De sterkste effecten werden waargenomen bij kinderen met twee veroordeelde ouders, en specifiek bij detentie en externaliserend gedrag. #### 1.2.4 Potentiële positieve effecten en veerkracht Ondanks de algemene negatieve uitkomsten, kunnen er ook 'gains of parental imprisonment' zijn, zoals de kans om ouderlijke banden te herstellen of meer veiligheid en rust te ervaren bij de verwijdering van een gewelddadige of verslaafde ouder. Dit kan bijdragen aan de ontwikkeling van veerkracht, afhankelijk van de situatie vóór detentie. #### 1.2.5 Noden van Vlaamse kinderen Interviews met Vlaamse kinderen met een (ex-)gedetineerde ouder wijzen op uiteenlopende ervaringen, zowel psychologisch (kwaadheid, schaamte, verdriet) als sociaal (stigmatisering, uitsluiting, maar ook steun en begrip). Positieve uitkomsten omvatten persoonlijke groei en zelfstandigheid. > **Tip:** De geïnterviewde kinderen gaven relatief weinig nood aan professionele psychologische zorg, maar benadrukten de behoefte aan steunfiguren en lotgenotencontact voor begrip en erkenning, evenals hulp- en dienstverlening op maat. #### 1.2.6 Kinderbezoek Kinderbezoek is essentieel, maar wordt geconfronteerd met diverse barrières: * **Niet weten:** Gebrek aan informatie. * **Niet kunnen:** Tegenwerking van partner of gerechtelijke maatregelen. * **Praktische hindernissen:** Afstand, transport, tijdstippen. * **Niet willen:** Kinderen beschermen door detentie te verzwijgen, angst voor de impact van bezoek, of gebrek aan interesse. #### 1.2.7 Co-detentie van moeder en kind De mogelijkheid voor moeders om met jonge kinderen tot drie jaar in de gevangenis te verblijven, kan bijdragen aan hechting en fungeren als bron van steun. Echter, zelfs zonder fysieke scheiding kunnen moeders worstelen met de impact van de detentiecontext op hun kinderen, zoals gebrek aan bewegingsvrijheid, stimulatie, beperkte moederlijke autonomie en zorgen over de verwachte scheiding. > **Example:** Er zijn specifieke afdelingen voor co-detentie van moeder en kind, zoals in Hasselt, Lantin, Haren en Brugge, waar kinderen tussen de 2 maanden en 2 jaar verblijven. ### 1.3 Impact van alternatieve straffen Alternatieve straffen, zoals elektronisch toezicht (ET), hebben een minder onderzochte, maar significante impact op de directe omgeving. #### 1.3.1 Ervaringen van huisgenoten Huisgenoten van personen onder elektronisch toezicht ervaren het "meegestraft" worden, wat hun dagelijks en sociaal leven beïnvloedt. Dit omvat aanpassingen in uurroosters, impact op relaties, en mentale belasting zoals angst en onzekerheid, vooral in de beginfase van het ET. Over het algemeen is de beoordeling van ET door huisgenoten positief, met meer voordelen dan nadelen. > **Tip:** Huisgenoten kunnen verschillende rollen opnemen, zoals helper (extra taken), sociaal assistent (motiveren en steunen) en controleur (naleving van voorwaarden). ## 2. Indirecte omgeving De impact van detentie reikt verder dan de directe sociale kring en kan ook de indirecte omgeving beïnvloeden, bijvoorbeeld in geografisch geconcentreerde buurten met veel ex-gedetineerden, wat armoede en recidive kan versterken. Daarnaast kunnen gevangenissen fungeren als knooppunten voor de verspreiding van infectieziekten naar de gemeenschap. ## 3. Reflecties De meeste studies naar de impact van detentie zijn Amerikaans en focussen op mannelijke gedetineerden. Hoewel de impact overwegend negatief is, is er ook een genuanceerd beeld met mogelijke positieve uitkomsten. De effecten zijn sterk afhankelijk van de situatie vóór detentie. Longitudinaal onderzoek is cruciaal om causaliteit vast te stellen. > **Tip:** Ondersteuning door en voor de sociale context na vrijlating is een sleutelfactor in het bevorderen van desistance (het stoppen met crimineel gedrag). --- # Alternatieve straffen en hun impact Dit deel van de studie behandelt de impact van niet-vrijheidsberovende straffen op de directe sociale context van de veroordeelde, met specifieke aandacht voor elektronisch toezicht (ET) en de ervaringen van huisgenoten. ### 2.1 Impact van niet-vrijheidsberovende straffen op de directe context In tegenstelling tot de uitgebreide literatuur over detentie, is er significant minder onderzoek gedaan naar de effecten van alternatieve, niet-vrijheidsberovende straffen op de directe omgeving van de veroordeelde. De rol van huisgenoten in de praktijk en in onderzoek krijgt eveneens weinig aandacht. Elektronisch toezicht (ET) wordt soms gezien als een mogelijke oplossing voor de negatieve impact van detentie op de sociale context. #### 2.1.1 Elektronisch toezicht (ET) en huisgenoten Het opleggen van ET vereist doorgaans de instemming van meerderjarige huisgenoten. Onderzoek naar de ervaringen van huisgenoten van personen onder ET, waarbij zij zichzelf als 'mee-gestraft' beschouwen, toont aan dat ET significante invloed heeft op hun dagelijks en sociaal leven. * **Invloed op dagelijks leven:** Het uurrooster van de veroordeelde wordt centraal, wat planning en structuur cruciaal maakt voor de huisgenoten. * **Invloed op sociaal leven:** Huisgenoten bevinden zich vaker thuis, wat zowel positieve als negatieve gevolgen kan hebben voor hun relaties. * **Mentale impact:** Angst, stress en onzekerheid zijn veelvoorkomende mentale effecten, vooral in de beginfase van ET tijdens de aanpassingsperiode. Ondanks deze uitdagingen, wordt de algemene beoordeling van ET door huisgenoten vaak positief bevonden, waarbij de voordelen opwegen tegen de nadelen. #### 2.1.2 De 'mee-straf'-ervaring: roltransities en extra rollen Huisgenoten van personen onder ET kunnen verschillende rollen opnemen, wat leidt tot roltransities en extra verantwoordelijkheden: * **Helper:** Het opnemen van extra taken en verantwoordelijkheden ter ondersteuning van de veroordeelde. * **Sociaal assistent:** Het motiveren en ondersteunen van de veroordeelde bij het naleven van de voorwaarden. * **Controleur:** Het toezien op de naleving van de specifieke voorwaarden van het elektronisch toezicht. > **Tip:** Het perspectief van huisgenoten ('mee-straffen') is essentieel voor een volledig begrip van de impact van alternatieve straffen en benadrukt de noodzaak van ondersteuning voor deze groep. #### 2.1.3 Vergelijking met detentie Hoewel ET impact heeft, wordt de impact van detentie op de familie van gedetineerden als ingrijpender beschouwd. De fysieke scheiding en beperkt contact tijdens detentie leiden tot emotionele, mentale, economische en relationele problemen voor partners en familieleden. Dit fenomeen staat bekend als 'family doing time on the outside' en kan leiden tot secundaire prisonisatie. > **Voorbeeld:** Een partner van een gedetineerde ervaart emotionele eenzaamheid, financiële problemen door wegvallen inkomen en moet de opvoeding van kinderen alleen op zich nemen, naast het omgaan met stigma en sociale isolatie. --- # Indirecte context en algemene reflecties Dit onderdeel bespreekt de bredere impact van straffen op de indirecte omgeving, zoals buurten, en reflecteert op Amerikaans onderzoek, de genuanceerde beeldvorming en het belang van ondersteuning na vrijlating. ### 3.1 Impact op de indirecte omgeving Strafuitvoering heeft niet alleen een directe impact op de persoon die gestraft wordt, maar ook op hun bredere sociale context, soms aangeduid als 'collateral consequences' of 'secondary punishment'. Interesse in deze sociale context komt voort uit desistance-onderzoek, dat zich richt op de betekenisvolle bindingen en prosociale netwerken die een rol spelen bij het stoppen met crimineel gedrag. Hoewel deze effecten als 'secundair' worden bestempeld, is de ervaring ervan voor betrokkenen allesbehalve triviaal. #### 3.1.1 Impact op de bredere maatschappelijke context De impact van straffen kan zich uitstrekken tot in buurten. Gedetineerden komen vaak uit geografisch geconcentreerde wijken. Na hun vrijlating kan dit leiden tot een versterking van armoede in die regio's. Daarnaast kan de concentratie van gedetineerden in gevangenissen, waar infectieziekten zoals hiv, hepatitis en tuberculose zich kunnen verspreiden, ook leiden tot de verspreiding van deze ziekten naar buiten toe na vrijlating. ### 3.2 Algemene reflecties De reflecties op de impact van straffen concentreren zich voornamelijk op Amerikaans onderzoek, vaak uitgevoerd bij mannelijke gedetineerden. Deze onderzoeken tonen aan dat er sprake is van een negatieve impact, maar bieden ook een genuanceerd beeld met mogelijke positieve effecten ('gains'). #### 3.2.1 Genuanceerde beeldvorming van effecten * **Amerikaans onderzoek bij mannelijke gedetineerden:** De focus ligt vaak op de negatieve gevolgen van detentie. * **Genuanceerd beeld:** Naast negatieve effecten worden er ook positieve 'gains' geïdentificeerd. Een voorbeeld hiervan is wanneer een gewelddadige partner gedetineerd wordt, wat kan leiden tot meer rust in de thuisomgeving. * **Afhankelijkheid van beginsituatie:** De effecten van straf zijn sterk afhankelijk van de situatie van de persoon vóór de detentie. * **Longitudinaal onderzoek en causaliteit:** Hoewel longitudinaal onderzoek waardevolle inzichten biedt, blijft het bepalen van een strikt causaal verband tussen detentie en bepaalde uitkomsten complex, mede door mogelijke selectie-effecten. #### 3.2.2 Belang van ondersteuning na vrijlating Ondersteuning door en voor de sociale context na vrijlating wordt beschouwd als een cruciale factor in het desistance-onderzoek. Een sterk sociaal netwerk en prosociale bindingen vergroten de kans op succesvolle re-integratie en het stoppen met crimineel gedrag. Het betrekken van de sociale omgeving bij het ondersteuningsproces na vrijlating is daarom van groot belang. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Collateral consequences | Bijkomende, vaak onbedoelde, gevolgen van een straf die de directe veroordeelde persoon beïnvloeden, zoals de impact op familie, werk en sociale relaties. | | Secondary punishment | Een term die gebruikt wordt om de bijkomende negatieve effecten van een straf aan te duiden die niet direct voortvloeien uit de opgelegde sanctie zelf, maar uit de maatschappelijke reacties en de impact op de omgeving van de veroordeelde. | | Desistance-onderzoek | Onderzoek dat zich richt op het proces waarbij individuen stoppen met crimineel gedrag. Hierbij wordt vaak gekeken naar de rol van sociale bindingen en netwerken die een positieve invloed hebben op het stoppen met criminaliteit. | | Sociaal kapitaal | De waarde die voortkomt uit sociale netwerken, waarin betekenisvolle bindingen en prosociale relaties een cruciale rol spelen bij het faciliteren van wederzijds begrip, ondersteuning en het bevorderen van positief gedrag. | | Detentie | De periode waarin een persoon wordt vastgehouden in een gevangenis of een andere inrichting als gevolg van een strafrechtelijke veroordeling of als voorlopige maatregel. | | Re-integratie | Het proces waarbij een persoon die een straf heeft ondergaan, weer wordt opgenomen in de maatschappij. Dit omvat vaak het terugkeren naar werk, huisvesting en sociale relaties. | | Detentieschade | Negatieve psychologische, sociale of fysieke gevolgen die een persoon oploopt tijdens de periode van detentie, die het re-integratieproces na vrijlating kunnen bemoeilijken. | | VI (Vrijheidsberoving met Interne strafmaat) | Een strafvorm waarbij de veroordeelde gedurende een bepaalde periode wordt vrijheidsberoofd, maar dit niet per se in een traditionele gevangenis hoeft te gebeuren. | | PV (Probationaire Voorwaarde) | Een strafmaat waarbij de veroordeelde niet direct een gevangenisstraf uitzit, maar aan bepaalde voorwaarden moet voldoen die door de reclassering worden gecontroleerd. | | Secondary prisonization | Het proces waarbij mensen die niet in de gevangenis zitten, maar wel een nauwe band hebben met gedetineerden, zelf bepaalde negatieve effecten ervaren die vergelijkbaar zijn met de gevolgen van gevangenisstraf, zoals stigma of sociale isolatie. | | Adverse childhood experience (ACE) | Een traumatische gebeurtenis die plaatsvindt tijdens de kindertijd, zoals verwaarlozing, misbruik of het meemaken van huiselijk geweld, die aanzienlijke langetermijngevolgen kan hebben voor de gezondheid en het welzijn. Ouderlijke detentie wordt ook als een ACE beschouwd. | | Internaliserend gedrag | Gedragsproblemen die zich naar binnen richten, zoals angst, depressie, somatische klachten en teruggetrokkenheid. Dit wordt vaak gezien bij kinderen die te maken krijgen met stressvolle situaties zoals ouderlijke detentie. | | Externaliserend gedrag | Gedragsproblemen die zich naar buiten richten, zoals agressie, impulsiviteit, oppositioneel gedrag, vandalisme en delinquentie. Dit type gedrag komt vaker voor bij kinderen die te maken hebben met ouderlijke detentie. | | Cohorte | Een groep mensen die op een vergelijkbaar moment een bepaalde gebeurtenis of reeks gebeurtenissen hebben meegemaakt, en die vervolgens worden gevolgd om de effecten daarvan te bestuderen. | | Electronic monitoring (EM) | Een alternatieve strafvorm waarbij de veroordeelde wordt gevolgd met behulp van technologie, zoals enkelbanden met GPS-tracking, om naleving van voorwaarden te controleren. | | Mee-gestraft | Een term die verwijst naar personen (meestal huisgenoten of familieleden) die indirect de gevolgen van de straf van een ander ondervinden, alsof zij zelf ook gestraft worden. | | Mee-straffen | De rol die huisgenoten of familieleden van veroordeelden aannemen in het proces van strafvervolging, waarbij zij extra taken en verantwoordelijkheden op zich nemen die verband houden met de naleving van strafvoorwaarden. |

# Het concept preventie en de indeling ervan Dit onderwerp verkent de definitie van preventie, de verschillende dimensies en modellen die gebruikt worden om preventie te categoriseren, en de vier preventietypes: situationeel, punitief, behandelend en maatschappelijk. ### 1.1 Wat is preventie? Preventie omvat initiatieven die doelbewust en systematisch anticiperen op risicofactoren. * **Initiatieven:** Dit zijn handelingen, geen omstandigheden. * **Doelbewust:** Het initiatief is gericht op het bereiken van een preventief doel. * **Systematisch:** Dit verwijst naar een planmatige werking. * **Risicofactoren:** Dit zijn factoren die de gewenste situatie belemmeren, ofwel beschermende factoren die de situatie bevorderen. > **Tip:** De klassieke tweedeling tussen preventie en repressie is niet altijd houdbaar, en een kritische criminologische kijk is noodzakelijk. ### 1.2 Criminologische preventie: dimensies en modellen Criminologische preventie vraagt om een geïntegreerde aanpak, met deskundigheid en visie. Het is per definitie een normatief discours, waarbij gezocht wordt naar evenwichtige en sociaal rechtvaardige preventie. Het preventielandschap kan op drie manieren worden geordend: 1. **Tijdstip van ingrijpen:** * Primair: ingrijpen vóór het probleem zich voordoet. * Secundair: ingrijpen tijdens het probleem. * Tertiair: ingrijpen na het probleem. 2. **Focus:** * Persoonsgerichte actie: gericht op het individu. * Structuurgerichte actie: gericht op de omgeving of maatschappij. 3. **Karakter:** * Defensieve preventie: verdediging tegen criminaliteit. * Offensieve preventie: proactief ingrijpen om criminaliteit te voorkomen. > **Tip:** Omdat verklaringen voor criminaliteit vaak complex zijn, is een voldoende brede en integrale interventie meestal geboden. #### 1.2.1 De vier preventietypes Het preventielandschap kan ook worden ingedeeld in vier preventietypes, elk met eigen achterliggende opvattingen en modellen: 1. **Situationele preventie:** * **Opvatting:** Gericht op het verkleinen van de gelegenheid tot criminaliteit, vaak met technologische middelen ('technopreventie') of door de omgeving minder aantrekkelijk te maken voor criminaliteit ('hostile architecture' of 'defensible space'). * **Voorbeeld:** Het plaatsen van banken waarop men niet lang kan zitten of in slaap kan vallen, om daklozen en hangjongeren te weren. 2. **Punitieve preventie:** * **Opvatting:** Gebaseerd op het idee van afschrikking, waarbij de kosten van criminaliteit (straf) de baten overstijgen (Rational Choice Theory). * **Voorbeeld:** De aankondiging van cameratoezicht om doelloos rondhangen te ontmoedigen, of het instellen van plaatsverboden. 3. **Behandelende preventie:** * **Opvatting:** Richt zich op het genezen van wat 'ziek' is, met nadruk op vroegtijdige interventie bij individuele en familiale dysfuncties. Dit sluit aan bij levensloop- en ontwikkelingscriminologie en risicofactoren-onderzoek. * **Voorbeeld:** Interventies gericht op het tegengaan van pesten, zowel offline als via sociale media, of het bespreken van druggebruik met jongeren. 4. **Maatschappelijke preventie:** * **Opvatting:** Kijkt naar de bredere maatschappelijke en sociale context en structurele oorzaken van criminaliteit, inclusief concepten als labeling en stigmatisering. * **Voorbeeld:** Het ter beschikking stellen van graffitimuren waar het wel mag, om vandalisme op andere plaatsen te voorkomen. > **Tip:** Situationele preventie focust op de gelegenheid, terwijl maatschappelijke preventie de wortels van het probleem aanpakt. ### 1.3 Preventie versus repressie: de 'pre-crime' samenleving De slogan "voorkomen is beter dan genezen" is vaak waar, maar niet altijd. In tijden van onzekerheid, kenmerkend voor de laatmoderne, hoogtechnologische samenleving, neemt het belang van preventie toe. Dit uit zich in een focus op het voorzorgsprincipe, controle, beheersing van risico's en reductie van onzekerheid. Lucia Zedner spreekt in dit verband van een verschuiving van een 'post-crime' naar een 'pre-crime' samenleving. Hierbij wordt er geanticipeerd op dat wat nog niet gebeurd is en mogelijk nooit zal gebeuren. Dit zien we bijvoorbeeld terug in terrorismebestrijding. > **Tip:** Het concept van 'pre-crime' houdt in dat men potentieel risicovol gedrag vroegtijdig detecteert, wat kan leiden tot nieuwe vormen van controle en surveillance. #### 1.3.1 De grenzen van preventie en vroegtijdige interventie Hoewel het idee van preventie en vroegtijdige interventie logisch en overtuigend is, zijn er belangrijke bedenkingen: * **Methodologische bedenkingen:** * De sprong van het identificeren van risicofactoren in algemene bevolkingsonderzoeken naar het controleren van 'risicovolle individuen' is discutabel. * Risicofactoren zijn geen causale determinanten; ze verklaren niet noodzakelijk 'hoe' en 'waarom' criminaliteit optreedt. * De efficiëntie en effectiviteit van preventieve maatregelen zijn niet altijd duidelijk meetbaar, en er is een focus op output in plaats van outcome. * **Theoretische bedenkingen:** * Kinderen kunnen worden gereduceerd tot 'risico-objecten', als onvermijdelijk pre-crimineel beschouwd. Dit kan leiden tot het onterecht labelen en stigmatiseren van individuen, wat een inbreuk kan zijn op de vrijheid. * De vroege identificatie van risicokinderen is geen exacte wetenschap en loopt het risico op labeling en stigmatisering. * De grens tussen preventie en repressie wordt dun. Preventie kan uitgroeien tot een vorm van 'pre-pressie', waarbij bepaalde levensvormen vroegtijdig worden ingedrukt of omgebogen naar gewenste vormen. * Er is een principiële beperking aan het preventieve denken, met een risico op stigmatisering en criminalisering. De vraag is hoeveel vrijheid mag worden opgeofferd in de naam van het voorkomen van mogelijke schade. > **Voorbeeld:** De uitspraak dat men bij interventies zelfs pre-nataal zou kunnen ingrijpen, illustreert de potentiële excessen van preventie in de 'pre-crime' samenleving. #### 1.3.2 De positie van kinderen en jongeren De focus op preventie en vroegtijdige interventie kan de positie van kinderen en jongeren beïnvloeden. De verschuiving kan gaan van een welzijnsgeoriënteerde bezorgdheid en bescherming naar controle en beheersing, van het 'kind in gevaar' naar het 'kind als gevaar'. Dit kan leiden van de 'eeuw van het kind' naar de 'eeuw van het risicokind'. > **Tip:** Een emancipatorische, geïntegreerde preventie is wenselijk. Hierbij wordt rekening gehouden met de mogelijkheden en beperkingen van elk preventietype, met aandacht voor proportionaliteit, subsidiariteit en de sociaal-ethische dimensie van preventie. Een positieve focus op kracht, emancipatie, keuze en gedeelde verantwoordelijkheid is hierbij cruciaal. --- # De kritische kijk op preventie: 'voorkomen is beter dan genezen' Dit deel onderzoekt de houdbaarheid van het principe 'voorkomen is beter dan genezen', inclusief methodologische bedenkingen, theoretische reflecties over kinderen als risico-objecten, en de dunne grens tussen preventie en repressie. ### 2.1 Het principe 'voorkomen is beter dan genezen' onder de loep Het klassieke adagium 'voorkomen is beter dan genezen' wordt in de jeugdcriminologie kritisch bevraagd. Hoewel het vaak als een logische en overtuigende benadering wordt gezien, zeker in tijden van onzekerheid en in een laatmoderne, hoogtechnologische samenleving die gekenmerkt wordt door risico's en de wens tot controle, is de houdbaarheid ervan niet onbetwist. #### 2.1.1 Preventie in tijden van onzekerheid en de opkomst van 'pre-crime' De hedendaagse samenleving, vaak aangeduid als een risicomaatschappij, hecht veel belang aan het voorzorgsprincipe, waarbij de nadruk ligt op het uitsluiten van risico's en het reduceren van onzekerheid. Dit heeft een impact op de jeugdcriminologie, met een toegenomen focus op: * Vroegtijdige registratie, archivering, classificatie en detectie van sociale risico's. * Efficiëntie en effectiviteit van middelen, maatregelen en interventies. Lucia Zedner introduceert het concept van de 'pre-crime' samenleving, waarbij de focus verschuift van de post-crime (na het delict) naar de pre-crime (voorafgaand aan het delict) fase. Het voorzorgsprincipe leidt tot een drang naar vroegtijdige detectie van potentieel risicovol gedrag, wat kan resulteren in inbreuken op wetgeving, zelfs nog voordat er daadwerkelijk een delict is gepleegd. Dit nieuwe controle- en surveillancemodel wordt treffend omschreven als: > **Quote:** "Pre-crime shifts the temporal perspective to anticipate and forestall that which has not yet occured and may never do so." Dit is bijvoorbeeld terug te zien in de aanpak van terrorismebestrijding, waar men zich bezighoudt met "bekende bekenden" (known knowns), "bekende onbekenden" (known unknowns) en "onbekende onbekenden" (unknown unknowns). De nadruk op preventie en vroegtijdige interventie wordt vaak gerechtvaardigd met het idee dat men de belangrijkste risicofactoren voor crimineel gedrag moet identificeren en preventieve methoden moet implementeren om deze tegen te gaan. > **Tip:** Het is cruciaal om te beseffen dat dit idee, hoewel overtuigend en passend in het huidige tijdsgewricht, kritisch bevraagd moet worden op zowel methodologisch als theoretisch vlak. #### 2.1.2 Methodologische bedenkingen bij preventie De effectiviteit en legitiemheid van preventieprogramma's worden beïnvloed door diverse methodologische vraagstukken: * **Individuele interventies versus statistische groepsrisico's:** Er is een controversiële sprong van het identificeren van risicofactoren in longitudinale en populatiestudies naar het identificeren en controleren van 'risicovolle individuen'. Dit roept vragen op over de validiteit van het direct toepassen van groepskenmerken op individuen. * **Risicofactoren ≠ causale determinanten:** Het feit dat bepaalde factoren in het verleden correleren met toekomstig gedrag (risicofactoren) betekent niet automatisch dat deze factoren het toekomstige gedrag veroorzaken. Dit gebrek aan inzicht in de 'hoe' en 'waarom' van de verbanden beperkt de effectiviteit van preventieve interventies. > **Tip:** Wees voorzichtig met het te snel trekken van conclusies uit correlaties. Richt je op het begrijpen van de onderliggende mechanismen. #### 2.1.3 Theoretische reflecties: kinderen als 'risico-objecten' Een bijzonder zorgwekkende theoretische reflectie betreft de behandeling van kinderen als 'risico-objecten', waarbij ze als onvermijdelijk pre-crimineel worden beschouwd. De gedachte dat men steeds vroeger moet ingrijpen, zelfs al voor de geboorte van het kind, om maatschappelijke problemen te voorkomen, is problematisch. * **De rol van 'valse positieven' en 'valse negatieven':** Interventies die gebaseerd zijn op risicoprofielen kunnen leiden tot foutieve classificaties. De 'casualties of war' in deze context zijn de kinderen die onterecht als risicovol worden bestempeld. * **Labeling en stigmatisering:** Vroege identificatie van risicokinderen is geen exacte wetenschap en brengt het risico met zich mee van labeling en stigmatisering. Dit kan juist leiden tot het gedrag dat men probeert te voorkomen. > **Example:** Denk aan een jongere die, vanwege een combinatie van factoren (bv. slechte schoolprestaties, sociale isolatie), als 'risicovol' wordt bestempeld. Als gevolg hiervan wordt deze jongere nauwlettend gevolgd, mogelijk met negatieve consequenties voor zijn zelfbeeld en sociale interacties, wat de kans op problematisch gedrag paradoxaal genoeg kan vergroten. Dit verschuift de focus van welzijnsgerichte bezorgdheid naar controle en beheersing, waarbij het kind evolueert van 'kind in gevaar' naar 'kind als gevaar'. #### 2.1.4 De dunne grens tussen preventie en repressie De nadruk op preventie en vroegtijdige interventie kan, indien niet zorgvuldig gehanteerd, de grens tussen preventie en repressie doen vervagen. Wanneer preventie primair gericht is op controle, vroegtijdige detectie en gedragsregulering, dreigt deze te transformeren in een vorm van 'pre-pressie' of 'proactieve repressie'. * **'Pre-pressie':** Dit concept beschrijft proactieve repressie die bepaalde levensvormen vroegtijdig wil onderdrukken en ombuigen in de richting van gewenste levensvormen. * **Principiële beperking van preventief denken:** Ashworth en Zedner benadrukken dat het preventieve denken zijn beperkingen kent. De afweging tussen het risico op potentiële schade en het risico op stigmatisering en criminalisering is cruciaal. Vroegtijdige interventie moet worden afgewogen tegen het principe van minimale interventie, waarbij rekening wordt gehouden met de schadelijke effecten van controle en regulering. > **Quote:** "...how much liberty may be sacrificed in the name of preventing ‘a harm that might be done’." De vraag hoe ver men mag gaan in het opofferen van vrijheid ter preventie van mogelijke schade, blijft een centraal ethisch dilemma. ### 2.2 De zoektocht naar geïntegreerde en emancipatorische preventie Gezien de kritische kanttekeningen, pleiten auteurs voor een meer geïntegreerde en sociaal-ethische benadering van preventie. Dit houdt in: * **Nood aan een brede en complexe aanpak:** Omdat de verklaringen voor criminaliteit complex zijn, moet ook de interventie voldoende breed en complex zijn. Dit vereist een geïntegreerde aanpak die verder gaat dan simpele oplossingen. * **Focus op kracht, emancipatie en keuze:** Naast het beheersen van risico's, moet er ook aandacht zijn voor de positieve kracht van individuen, hun emancipatie en de mogelijkheid tot het maken van eigen keuzes. * **Gelijkwaardigheid van preventietypes:** Elk van de vier preventietypes (situationeel, punitief, behandelend en maatschappelijk) heeft zijn eigen mogelijkheden en beperkingen. Een effectieve preventiestrategie combineert deze op een evenwichtige manier. * **De sociaal-ethische dimensie:** Preventie moet geworteld zijn in een sterke sociaal-ethische overweging, waarbij proportionaliteit en subsidiariteit (het principe dat men pas ingrijpt als dat absoluut noodzakelijk is) gerespecteerd worden. > **Tip:** Een echt effectieve preventie kijkt voorbij de symptomen en pakt de dieperliggende oorzaken aan, met oog voor de menselijke waardigheid en de vrijheid van het individu. De transitie van 'de eeuw van het kind' naar 'de eeuw van het risicokind' moet kritisch worden bewaakt. --- # De evolutie van preventie naar een pre-crime samenleving Dit onderwerp analyseert de verschuiving van traditionele preventiestrategieën naar een "pre-crime" benadering, met een focus op het voorzorgsprincipe, risicobeheer en de impact hiervan op de jeugdcriminologie en de positie van kinderen en jongeren. ### 3.1 De definitie en dimensies van preventie Preventie omvat doelbewuste en systematische initiatieven die anticiperen op risicofactoren. * **Initiatieven:** concrete handelingen, geen loutere omstandigheden. * **Doelbewust:** gericht op het bereiken van een specifiek preventief doel. * **Systematisch:** planmatig en gestructureerd. * **Risicofactoren:** elementen die een gewenste situatie belemmeren of juist ongewenste situaties bevorderen (in tegenstelling tot beschermende factoren). Criminologische preventie vereist een geïntegreerde aanpak met deskundigheid en visie. Het is per definitie een normatief discours dat streeft naar een evenwichtige en sociaal rechtvaardige preventie. Het preventielandschap kan worden ingedeeld op basis van drie dimensies: 1. **Tijdstip van ingrijpen:** primair (vóór het probleem), secundair (tijdens het probleem) en tertiair (na het probleem). 2. **Focus:** persoonsgericht (individuen) of structuurgericht (omgeving, maatschappij). 3. **Karakter:** defensief (reactief op bestaande risico's) of offensief (proactief in het creëren van veiligheid). Een meer gedetailleerde indeling onderscheidt vier preventietypes: 1. **Situationele preventie:** technopreventie, 'hostile architecture' of 'defensible space', gericht op het beperken van de gelegenheid tot criminaliteit. 2. **Punitieve preventie:** gebaseerd op afschrikking (kosten-batenanalyses, rationele keuze theorie). 3. **Behandelende preventie:** vroegtijdige interventie gericht op individuele en familiale dysfuncties (levensloop- en ontwikkelingscriminologie, risicofactoren-onderzoek). 4. **Maatschappelijke preventie:** gericht op de maatschappelijke en sociale context, structurele factoren, labeling en stigmatisering. ### 3.2 De verschuiving naar een "pre-crime" samenleving De klassieke tweedeling tussen preventie en repressie wordt steeds vager, met name in onzekere tijden. De laatmoderne, hoogtechnologische samenleving kenmerkt zich door risicobewustzijn en de nadruk op het voorzorgsprincipe. Dit leidt tot een focus op controle en beheersing van risico's en onzekerheid. Lucia Zedner beschrijft deze ontwikkeling als een overgang van een 'post-crime' naar een 'pre-crime' samenleving. Dit betekent een verschuiving van het reageren op reeds gepleegd strafbaar gedrag naar het anticiperen en voorkomen van potentieel risicovol gedrag, nog voordat het zich voordoet. > **Tip:** Het voorzorgsprincipe impliceert een poging om risico's en onzekerheid uit te sluiten, wat kan leiden tot vroegtijdige detectie en controle van gedrag dat potentieel risicovol *zou kunnen zijn*. Dit concept is onder andere zichtbaar in de terrorismebestrijding, waar informatieanalyse en surveillance worden ingezet om dreigingen te detecteren voordat ze zich manifesteren. > **Example:** Een uitspraak als "Reports that say that something hasn’t happened are always interesting to me, because as we know, there are known knowns; there are things we know we know. We also know there are known unknowns; that is to say we know there are some things we do not know. But there are also unknown unknowns – the ones we don’t know we don’t know" illustreert de complexiteit en onzekerheid die inherent is aan het anticiperen op toekomstige gebeurtenissen. ### 3.3 Kritische kanttekeningen bij vroegtijdige interventie Hoewel het idee van preventie en vroegtijdige interventie logisch en overtuigend is, en past binnen een tendens van efficiëntie en effectiviteit ("evidence-based"), zijn er belangrijke methodologische en theoretische bedenkingen. #### 3.3.1 Methodologische bedenkingen * **Individuele interventies en statistische groepsrisico's:** Er wordt een "questionable jump" gemaakt van het identificeren van risicofactoren in longitudinale en populatiestudies naar het identificeren en controleren van individuele 'risicovolle' personen. * **Risicofactoren zijn geen causale determinanten:** Het feit dat bepaald gedrag in het verleden een goede voorspeller is van toekomstig gedrag, betekent niet noodzakelijk dat dit gedrag de oorzaak is van toekomstig gedrag. Dit zegt weinig over het 'hoe' en 'waarom' van dit verband. #### 3.3.2 Theoretische reflecties * **Kinderen als 'risico-objecten':** De focus op vroege interventie kan leiden tot het bestempelen van kinderen als inherent risicovol, potentieel al vóór hun geboorte. Dit roept vragen op over de legitimiteit en wenselijkheid van een dergelijke strategische doelstelling. * **Valse positieven/negatieven:** Interventies kunnen leiden tot het onterecht labelen van individuen die geen crimineel gedrag zullen vertonen (valse positieven) of het missen van individuen die wel risico lopen (valse negatieven). Deze 'casualties' van het preventiesysteem kunnen ernstige gevolgen hebben. * **Labeling, stigmatisering en criminalisering:** Vroege identificatie van risicokinderen is geen exacte wetenschap en loopt het risico op labeling en stigmatisering, wat op zichzelf al kan bijdragen aan crimineel gedrag. ### 3.4 De dunne grens tussen preventie en repressie: "pre-pressie" De nadruk op preventie en vroegtijdige interventie, met name in het teken van controle en gedragsregulering, vervaagt de grens met repressie. Dit leidt tot het concept van "pre-pressie": proactieve repressie die bepaalde levensvormen vroegtijdig tracht in te drukken en om te buigen naar gewenste levensvormen. Ashworth en Zedner wijzen op de principiële beperkingen van het preventieve denken: * Het risico op potentiële schade moet worden afgewogen tegen het risico op stigmatisering en criminalisering. * Er dient een evenwicht te zijn tussen vroegtijdige interventie en een 'minimum interventie', waarbij rekening wordt gehouden met de schadelijke effecten van controle en regulering. De vraag is "hoeveel vrijheid mag worden opgeofferd in naam van het voorkomen van schade die mogelijk zal gebeuren?". * Er is een gebrek aan kritische discussie over de positieve focus op kracht, emancipatie, keuze en (gedeelde) verantwoordelijkheid. ### 3.5 Impact op de positie van kinderen en jongeren De evolutie richting een pre-crime samenleving heeft een directe impact op de positie van kinderen en jongeren. De zorg verschuift van een welzijnsgeoriënteerde bezorgdheid en bescherming naar controle en beheersing. Het kind wordt niet langer primair gezien als 'kind in gevaar', maar steeds meer als 'kind als gevaar'. De 'eeuw van het kind' dreigt te evolueren naar de 'eeuw van het risicokind'. Er is een dringende noodzaak aan emancipatorische, geïntegreerde preventie die rekening houdt met de grenzen van preventie en vroegtijdige interventie. Principes van proportionaliteit en subsidiariteit zijn hierbij cruciaal. Elk preventietype heeft zijn eigen mogelijkheden en beperkingen, en de sociaal-ethische dimensie van preventie mag hierbij niet uit het oog worden verloren. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Preventie | Preventie omvat initiatieven die doelbewust en systematisch anticiperen op risicofactoren. Deze initiatieven zijn handelingen, gericht op een specifiek doel en planmatig uitgevoerd, om factoren die de gewenste situatie belemmeren te voorkomen. | | Risicofactoren | Factoren die de gewenste situatie belemmeren, ofwel beschermende factoren die de situatie consolideren of bevorderen. Het identificeren van risicofactoren is cruciaal voor de effectiviteit van preventieve interventies. | | Geïntegreerde preventie | Een benadering binnen de criminologische preventie die pleit voor een brede en complexe interventie die verschillende aspecten van het probleem aanpakt. Dit houdt in dat er deskundigheid en visie nodig zijn voor een evenwichtige en sociaal rechtvaardige aanpak. | | Situationele preventie | Een vorm van preventie die zich richt op het aanpassen van de omgeving en gelegenheden om criminaliteit te bemoeilijken. Dit omvat technopreventie, 'hostile architecture' en 'defensible space' concepten die inspelen op de gelegenheid tot het plegen van delicten. | | Punitieve preventie | Preventie die gebaseerd is op het principe van afschrikking, waarbij de kosten en baten van crimineel gedrag worden afgewogen. Dit model gaat uit van een rationele keuze van daders en de effectiviteit van straffen om ongewenst gedrag te ontmoedigen. | | Behandelende preventie | Een aanpak die gericht is op vroegtijdige interventie bij individuele en familiale dysfuncties. Het model bouwt voort op gedragswetenschappelijke inzichten en onderzoek naar risicofactoren binnen de levensloop en ontwikkelingscriminologie. | | Maatschappelijke preventie | Preventie die de aandacht vestigt op de maatschappelijke en sociale context en interacties die bijdragen aan criminaliteit. Dit model kijkt naar structurele factoren, labeling en stigmatisering als mogelijke oorzaken van delictgedrag. | | Pre-crime samenleving | Een samenleving waarin preventie zich richt op het anticiperen en voorkomen van gedrag dat potentieel strafbaar is, nog voordat het daadwerkelijk plaatsvindt. Dit principe staat centraal in de opkomst van nieuwe vormen van controle en surveillance. | | Voorzorgsprincipe | Een principe dat stelt dat voorzorgsmaatregelen genomen moeten worden om potentiële risico's en onzekerheden te beheersen, zelfs als de precieze omvang van de schade niet bekend is. Dit principe stuurt de ontwikkeling van preventieve maatregelen in risicomaatschappijen. | | Emancipatorische preventie | Een benadering van preventie die de nadruk legt op de kracht, emancipatie en keuzevrijheid van individuen, met inbegrip van gedeelde verantwoordelijkheid. Dit concept is een aanvulling op de focus op risico's en controle. |

# Onderzoek naar de beslissingspraktijk van jeugdrechters Dit onderzoek, gebaseerd op het doctoraatswerk van Goedseels en een daaropvolgend NICC-onderzoek, analyseert de beslissingspraktijk van jeugdrechters in België, met een focus op zowel juridische als sociale aspecten van jeugdbescherming en -sanctionering. ### 1.1 Het doctoraatsonderzoek van Goedseels Het doctoraatsonderzoek van Goedseels richtte zich op de beslissingspraktijk van jeugdrechters binnen het kader van de federale jeugdbeschermingswet. #### 1.1.1 Methodologie van Goedseels Het onderzoek was kwalitatief van aard en omvatte de analyse van dossiers in vier jeugdrechtbanken, interviews met tien jeugdrechters (Nederlandstalig en Franstalig) en de studie van tachtig zaken betreffende de afkorting MOF (misdrijven tegen de weldadigheid, ook wel gekend als strafbare feiten door minderjarigen). De dataverzameling gebeurde via jeugdrechtbankdossiers, observaties van zittingen (zowel in kabinet als openbare zitting) en de analyse van beschikkingen of vonnissen, aangevuld met specifieke interviews met jeugdrechters. #### 1.1.2 Resultaten van Goedseels: 'Veel bescherming' Een centraal thema in de bevindingen was de nadruk op bescherming, waarbij de focus lag op de minderjarige dader als 'beïnvloedbaar', 'impulsief', 'mentaal zwak' en met een 'gebrekkig waarde- en normenpatroon'. De familiale context werd vaak betrokken door de vaststelling van 'te weinig grenzen', 'vergoeilijking', 'overbescherming' of 'onvoldoende omkadering of structuur'. Beperkingen en tekorten van de jongere kregen meer aandacht dan hun krachten en competenties. Het belang van de sociale dienst en het maatschappelijk onderzoek werd onderstreept; een jeugdrechter gaf aan dat de consulent voor hem zeer bepalend was in zijn besluitvorming. Het doel van de opgelegde maatregelen werd voornamelijk gedefinieerd als 'hulp', 'begeleiding', 'bescherming', 'opvoeding' en 'behandeling'. Hoewel de duur van maatregelen werd bepaald, werd deze vaak afhankelijk gesteld van de verdere evolutie van de jongere met een open einde als 'en dan zien we wel...'. Wat betreft rechtswaarborgen, werd de rol van de advocaat als beperkt beschouwd, net als het hoorrecht. Het vermoeden van onschuld werd niet altijd strikt toegepast. De interviews met jeugdrechters gaven aan dat de inbreng van de advocaat vaak als 'minst relevant' werd ervaren en niet altijd strookte met de directe wensen van de minderjarige, maar wel met het vermeende belang van de minderjarige. Het hoorrecht werd vaak afgesloten met instemming, wat meer leek op een formele bevestiging dan een oprechte bevraging. #### 1.1.3 Resultaten van Goedseels: 'Ook reactie op de feiten' Naast bescherming was er ook een reactie op de feiten, met een duidelijk signaal en onmiddellijke reactie op ernstige feiten. Hoewel de jongere als verantwoordelijk werd beschouwd, werd er vaak rekening gehouden met een 'nog onvoldoende schuldbesef' en de factor 'jong en in ontwikkeling'. Het doel was om te helpen, maar ook om 'tot meer inzicht en schuldbesef te brengen'. Dit situeert zich meer in een sanctiemodel dan een strafmodel, waarbij vergelding zelden het uitgangspunt was, maar elementen van afschrikking wel aanwezig waren. De jeugdrechters benadrukten dat herhaling van ernstige feiten als meerderjarige tot gevangenisstraf kon leiden, wat diende als een motiverende factor om te stoppen met delinquent gedrag. #### 1.1.4 Resultaten van Goedseels: 'En tevens beveiliging van de maatschappij' Elementen van risicomanagement werden afgewogen, waarbij het belang van de jongere en de maatschappij werd afgewogen tegen de inschatting van het hervalrisico of gevaar voor de samenleving. Dit werd echter beschreven als een 'lekenrisicomanagementmodel', gekenmerkt door een gebrek aan gerechtelijke experten en echte risicotaxaties, en gebaseerd op de eigen, intuïtieve inschatting van de rechter. Hierdoor was er sprake van 'geen evidence based jeugdrecht'. #### 1.1.5 Resultaten van Goedseels: 'En tot slot, weinig herstel' Herstel, met name voor het slachtoffer, kwam weinig aan bod. Het slachtoffer was vaak niet in beeld. Herstel werd instrumenteel ingezet om het schuldbesef bij de jongere te vergroten. #### 1.1.6 Weinig fundamentele verschillen Het onderzoek toonde aan dat er weinig fundamentele verschillen waren in de beslissingspraktijk tussen jeugdrechters, tussen gerechtelijke arrondissementen en tussen Vlaanderen en Wallonië. #### 1.1.7 Conclusie en discussie van Goedseels Goedseels concludeerde dat het slachtoffer vaak de vergeten partij was. Er was onduidelijkheid en onzekerheid over de precieze doelstellingen van het jeugdrecht (cf. een hybride model). De communicatie was niet transparant en er waren gebrekkige rechtswaarborgen op het vlak van proportionaliteit, vermoeden van onschuld, hoorrecht en recht op bijstand. Vragen werden gesteld over de noodzaak van een nieuw jeugddelinquentierecht en de verdere evaluatie van de beslissingspraktijk. ### 1.2 Het NICC-onderzoek naar de beslissingspraktijk Het NICC-onderzoek werd geïnitieerd na een alarmbel van jeugdrechters over een gebrek aan objectieve cijfers betreffende plaatsingsproblematiek en een beperkt onderzoek naar de beslissingspraktijk. #### 1.2.1 Doel van het NICC-onderzoek Het doel was om de genomen maatregelen bij MOF-zaken in kaart te brengen en de noden en behoeften, inclusief gewenste maatregelen, te objectiveren. #### 1.2.2 Methodologie van het NICC-onderzoek Dit onderzoek was kwantitatief van aard en omvatte een registratie van alle MOF-maatregelen die gedurende twee maanden werden genomen, zowel de daadwerkelijk genomen als de gewenste maatregelen. Er werden ook vragen gesteld over de procesfase, de betrokken minderjarige, de aanwezigheid van advies van de sociale dienst, enzovoort. Daarnaast werden rondetafelgesprekken georganiseerd met relevante actoren in Nederlandstalig en Franstalig België. De responsgraad was hoog: 81 van de 89 jeugdrechters en 25 van de 27 gerechtelijke arrondissementen namen deel, met in totaal 1877 vragenlijsten (54,2% Franstalig, 45,8% Nederlandstalig). #### 1.2.3 Resultaten van het NICC-onderzoek: Profiel van minderjarigen en feiten De meerderheid van de minderjarigen in de onderzochte zaken waren jongens (87,6%) en waren 16 of 17 jaar oud (62%). De meest voorkomende feiten waren vermogensdelicten (53,5%), gevolgd door persoonsdelicten (23,3%) en druggerelateerde feiten (10,9%). #### 1.2.4 Resultaten van het NICC-onderzoek: Opgelegde maatregelen ##### 1.2.4.1 Herstelrechtelijke maatregelen Herstelrechtelijke maatregelen maakten geen deel uit van de 'professionele cultuur', ondanks hun wettelijke verankering. Dit werd toegeschreven aan praktische overwegingen en een gebrek aan vertrouwdheid. Het 'geschreven project' werd eveneens onderbenut, met onduidelijkheid over ondersteuning en onbekendheid bij advocaten, consulenten en jeugdrechters. > **Tip:** Het wettelijk verankeren van herstelrechtelijke maatregelen is onvoldoende; er is nood aan een effectieve implementatie en bekendheid bij alle betrokken actoren. ##### 1.2.4.2 Onder voorwaarden naar huis De maatregel 'onder voorwaarden naar huis' werd frequent toegepast en omvatte diverse voorwaarden zoals naar school gaan, gemeenschapsdienst uitvoeren, pedagogische of medische richtlijnen volgen, een plaats- of omgangsverbod naleven, of een leerproject volgen. Er waren grote verschillen tussen de gerechtelijke arrondissementen wat betreft de toepassing hiervan en de bereidheid van de lokale politie om dit te ondersteunen. ##### 1.2.4.3 Residentiële maatregelen Eén op de drie reacties betrof residentiële maatregelen, waaronder plaatsingen in gemeenschapsinstellingen, gesloten federale centra en gesubsidieerde private voorzieningen. Er werd gewezen op het oneigenlijk gebruik van federale detentiecentra, bijvoorbeeld voor een 'short sharp shock' van vijf dagen, wat vragen opriep over het 'last resort'-principe en de beveiliging van de samenleving. Een citaat gaf aan dat residentiële opvang, zelfs voor korte periodes, nuttig kon zijn om een beter beeld te krijgen van de jongere, ook al kon dit als een vorm van misbruik beschouwd worden. > **Example:** Een jeugdrechter overweegt een minderjarige die normaal na vijf dagen naar huis zou mogen langer in een gemeenschapsinstelling te laten verblijven om zo een gedetailleerd verslag te verkrijgen voor een betere beoordeling van de problematiek. ##### 1.2.4.4 Gewenste maatregelen De jeugdrechters bleken achteraf meer tevreden met de door hen genomen beslissingen dan ze initieel beseften. Echter, één op de vijf beslissingen in Nederland en één op de vier in Frankrijk was niet de meest gewenste maatregel, voornamelijk door een gebrek aan gesloten plaatsen. Verschillen tussen gerechtelijke arrondissementen werden opgemerkt. Verklaringen voor het verschil tussen genomen en gewenste maatregelen omvatten de dataverzameling, anticiperend optreden van consulenten, en een proces van autocensuur bij jeugdrechters. #### 1.2.5 Conclusie en discussie van het NICC-onderzoek Het NICC-onderzoek concludeerde dat herstelrecht en het 'geschreven project' onderbenut bleven, ondanks de wettelijke verankering. Het proces van implementatie was traag. Residentiële maatregelen werden soms oneigenlijk gebruikt en de druk op gemeenschapsinstellingen was hoog. De complexe problematiek van jongeren, in combinatie met de druk op de residentiële sector, leidde tot vragen over of meer plaatsen de oplossing was. --- # Jeugdrechtmodellen in theorie en wetgeving Dit onderdeel onderzoekt theoretische modellen van jeugdrechtrecht en toetst de visie van de wetgever en jeugdrechters aan deze modellen. ### 2.1 Theoretische modellen en de visie van de wetgever De analyse van de beslissingspraktijk van jeugdrechters, gebaseerd op kwalitatief onderzoek in vier jeugdrechtbanken en interviews met tien jeugdrechters, belicht de toepassing van verschillende jeugdrechtmodellen. Dit onderzoek analyseerde 80 zaken waarbij minderjarigen delicten (MOF) pleegden. #### 2.1.1 Het beschermingsmodel Er is een sterke focus op de bescherming van de minderjarige dader, waarbij kenmerken als beïnvloedbaarheid, impulsiviteit en een gebrekkig waarde- en normenpatroon worden benadrukt. De familiale context wordt ook meegenomen, met aandacht voor tekorten zoals te weinig grenzen, vergoelijking, overbescherming en onvoldoende structuur. De nadruk ligt op beperkingen en tekorten in plaats van op krachten en competenties. * **Rol van de sociale dienst en maatschappelijk onderzoek:** Het maatschappelijk onderzoek wordt als cruciaal beschouwd voor de besluitvorming van de jeugdrechter. * **Doel van maatregelen:** Maatregelen zijn primair gericht op hulp, begeleiding, bescherming en opvoeding, met een mogelijke component van behandeling. Hoewel de duur van maatregelen bepaald is, bestaat er een zekere onzekerheid over de verdere evolutie van de jongere na afloop. * **Rechtswaarborgen:** Er is een beperkte rol voor de advocaat, met een beperkt hoorrecht en een minder strikte toepassing van het vermoeden van onschuld. > **Tip:** De nadruk op 'bescherming' kan leiden tot een minder kritische benadering van de eigen verantwoordelijkheid van de jongere. #### 2.1.2 Het reactie op de feiten model (sanctiemodel) Naast bescherming is er ook sprake van een reactie op de gepleegde feiten. Dit model benadrukt het belang van een duidelijk signaal en een onmiddellijke reactie op ernstige feiten. Hoewel de jongere als verantwoordelijk wordt gezien, wordt er tegelijkertijd rekening gehouden met onvoldoende schuldbesef en de fase van ontwikkeling. Het doel is niet primair bestraffing of vergelding, maar wel het aanbrengen van inzicht en schuldbesef. Elementen van afschrikking kunnen aanwezig zijn. > **Example:** Een jeugdrechter kan een jongere waarschuwen dat bij herhaling van delicten als meerderjarige gevangenisstraf dreigt, met de boodschap dat dit het moment is om te stoppen met crimineel gedrag. #### 2.1.3 Het risicomanagement model (beveiliging van de maatschappij) Dit model omvat elementen van risicomanagement, waarbij het belang van de jongere en de maatschappij worden afgewogen. Er wordt een inschatting gemaakt van de kans op herval of gevaar voor de samenleving. Echter, dit model wordt in de praktijk vaak als een 'lekenrisicomanagementmodel' beschouwd, omdat er geen gebruik wordt gemaakt van gerechtelijke experts en er geen echte risicotaxatie plaatsvindt. De inschatting is vaak gebaseerd op eigen ervaring en intuïtie, wat leidt tot een jeugdrecht dat niet altijd evidence-based is. #### 2.1.4 Het herstelrecht model Er is weinig aandacht voor herstelrecht in de besluitvorming. Het slachtoffer is vaak niet in beeld, en indien het wel een rol speelt, is dit instrumenteel gericht op het doen toenemen van het schuldbesef bij de jongere. #### 2.1.5 Algemene bevindingen uit het doctoraatsonderzoek Er werden weinig fundamentele verschillen waargenomen tussen jeugdrechters qua beslissingspraktijk, zowel tussen gerechtelijke arrondissementen als tussen Vlaanderen en Wallonië. De analyse suggereert dat het slachtoffer vaak de vergeten partij is, er onduidelijkheid bestaat over de precieze doelstellingen van maatregelen (een hybride model), en communicatie niet altijd transparant is. Gebrekkige rechtswaarborgen, zoals proportionaliteit, het vermoeden van onschuld en het hoorrecht, worden ook genoemd. ### 2.2 De visie van de wetgever en jeugdrechters getoetst aan de modellen Het doctoraatsonderzoek van Goedseels toetst de visie van de wetgever (jeugdbeschermingswet) en de praktijk van jeugdrechters aan de theoretische modellen. #### 2.2.1 Conclusies en discussie op basis van het doctoraatsonderzoek * **Slachtoffer:** Het slachtoffer is een vergeten partij in het jeugdrechtsproces. * **Onzekerheid over doel:** Er heerst onduidelijkheid en onzekerheid over het precieze doel van de genomen maatregelen, wat duidt op een hybride model. * **Communicatie:** De communicatie binnen het jeugdrechtsproces is niet altijd transparant. * **Rechtswaarborgen:** Er zijn tekortkomingen in de rechtswaarborgen, met name wat betreft proportionaliteit, het vermoeden van onschuld, hoorrecht en het recht op bijstand. * **Nieuw jeugddelinquentierecht:** Er wordt verwezen naar lopend vooronderzoek en evaluaties naar een mogelijk nieuw jeugddelinquentierecht. Verder onderzoek naar besluitvorming en beslissingspraktijk wordt aangewezen. #### 2.2.2 Onderzoek van het NICC Het NICC onderzoek, dat voortkwam uit de "alarmbel" die jeugdrechters trokken over de plaatsingsproblematiek, had tot doel de genomen en gewenste maatregelen bij MOF-zaken in kaart te brengen en te objectiveren. * **Methodologie:** Dit was een kwantitatief onderzoek waarbij alle jeugdrechters in Nederland en Frankrijk werden bevraagd naar de opgelegde en gewenste maatregelen gedurende twee maanden. Daarnaast werden rondetafelgesprekken georganiseerd met relevante actoren. * **Resultaten:** * **Profiel minderjarigen en feiten:** Het ging voornamelijk om jongens (87,6%), 16- en 17-jarigen (62%), met vermogensdelicten (53,5%) als meest voorkomende feiten, gevolgd door persoonsdelicten (23,3%) en drugsgerelateerde feiten (10,9%). * **Opgelegde maatregelen:** Het onderzoek toonde aan dat herstelrechtelijke maatregelen en het 'geschreven project' weinig deel uitmaken van de professionele cultuur, ondanks wettelijke verankering. Praktische overwegingen en onbekendheid spelen hierbij een rol. Voorwaardelijke maatregelen, zoals naar school gaan of gemeenschapsdienst uitvoeren, werden vaak toegepast, maar met grote verschillen tussen arrondissementen. * **Residentiële maatregelen:** Eén op de drie reacties betrof residentiële maatregelen, waaronder gemeenschapsinstellingen. Er werd gewezen op oneigenlijk gebruik van federale detentiecentra, soms met de intentie om beveiliging van de samenleving te waarborgen, maar ook als een "last resort" wanneer een jongere nog niet klaar is om naar huis te gaan. Dit duidt op een mogelijke "misbruik" van de systemen voor meer gedetailleerde verslaglegging. * **Gewenste maatregelen:** De jeugdrechters bleken uiteindelijk meer tevreden met de genomen maatregelen dan aanvankelijk leek. Een aanzienlijk deel van de beslissingen was niet de meest gewenste maatregel, vooral door een gebrek aan gesloten plaatsen. Verschillen tussen gerechtelijke arrondissementen werden ook hier geconstateerd. * **Verklaringen voor afwijkingen:** Mogelijke verklaringen voor de verschillen tussen genomen en gewenste maatregelen zijn de manier van dataverzameling, anticiperend optreden van consulenten, en een proces van autocensuur bij jeugdrechters. #### 2.2.3 Conclusie en discussie op basis van het NICC onderzoek * **Herstelrecht en geschreven project:** Deze instrumenten worden onderbenut. De wettelijke verankering alleen is onvoldoende; er is nood aan een trager proces en meer bekendheid. * **Residentiële maatregelen:** Er is sprake van oneigenlijk gebruik, vooral als een "last resort". De druk op gemeenschapsinstellingen en de complexiteit van de problematiek suggereren dat meer plaatsen niet per se de oplossing zijn. --- # NICC-onderzoek naar beslissingspraktijk jeugdrechters Het NICC-onderzoek brengt de beslissingspraktijk van jeugdrechters in kaart, met specifieke aandacht voor de genomen maatregelen bij MOF-zaken en het objectiveren van de behoeften van jongeren. ### 3.1 Aanleiding en doelstellingen van het NICC-onderzoek De aanleiding voor het NICC-onderzoek lag in de bezorgdheid van jeugdrechters over een gebrek aan objectieve cijfers met betrekking tot de plaatsing van jongeren en de beperkte kennis over de daadwerkelijke beslissingspraktijk. Het onderzoek had twee hoofddoelen: * **In kaart brengen van genomen maatregelen:** Het documenteren van de verschillende soorten maatregelen die door jeugdrechters worden opgelegd in MOF-zaken (een afkorting die hier niet verder wordt gespecificeerd, maar impliciet verwijst naar een type zaak binnen het jeugdrecht). * **Objectiveren van noden en behoeften:** Het identificeren en kwantificeren van de daadwerkelijke noden en behoeften van jongeren, evenals de maatregelen die door de betrokkenen als wenselijk worden beschouwd. ### 3.2 Methodologie van het NICC-onderzoek Het NICC-onderzoek hanteerde een kwantitatieve onderzoeksbenadering en omvatte de volgende elementen: * **Registratie van maatregelen:** Alle jeugdrechters in zowel Nederlandstalig als Franstalig België werden betrokken. Gedurende een periode van twee maanden werden alle genomen MOF-maatregelen geregistreerd. Dit omvatte zowel de daadwerkelijk genomen maatregel als de door de jeugdrechter gewenste maatregel. * **Verdere dataverzameling:** Naast de registratie van de maatregelen werden er aanvullende vragen gesteld over de fase van het proces, de kenmerken van de betrokken minderjarige, de aanwezigheid van advies van de sociale dienst, en andere relevante factoren. * **Rondetafelgesprekken:** Naast de kwantitatieve dataverzameling werden er rondetafelgesprekken georganiseerd met diverse relevante actoren in zowel Nederlandstalig als Franstalig België om dieper inzicht te krijgen in de praktijk. **Respons en reikwijdte:** Het onderzoek kende een hoge responsgraad: 81 van de 89 benaderde jeugdrechters namen deel, en data werden verzameld uit 25 van de 27 gerechtelijke arrondissementen. In totaal werden 1877 vragenlijsten verzameld, waarbij 54,2% uit Franstalig België en 45,8% uit Nederlandstalig België kwam. ### 3.3 Resultaten van het NICC-onderzoek Het onderzoek leverde diverse inzichten op met betrekking tot de profielen van minderjarigen, de opgelegde maatregelen en de gewenste maatregelen. #### 3.3.1 Profiel van minderjarigen en delicten * **Geslacht:** Het overgrote deel van de minderjarigen betrof jongens (87,6%). * **Leeftijd:** De meest voorkomende leeftijdsgroep waren 16- en 17-jarigen (62%). * **Delicten:** Vermogensdelicten kwamen het meest voor (53,5%), gevolgd door persoonsdelicten (23,3%) en feiten gerelateerd aan verdovende middelen (10,9%). #### 3.3.2 Opgelegde maatregelen Het onderzoek bracht de volgende categorieën van opgelegde maatregelen in kaart: * **Herstelrechtelijke maatregelen:** Hoewel wettelijk verankerd, bleken herstelrechtelijke maatregelen en het 'geschreven project' (een niet nader gespecificeerde vorm van verantwoording of plan) weinig deel uit te maken van de professionele cultuur. Dit werd toegeschreven aan praktische overwegingen en een gebrek aan vertrouwdheid met deze instrumenten. Er was tevens onduidelijkheid over de ondersteuning en bekendheid bij advocaten, consulenten en jeugdrechters. > **Voorbeeld:** De vraag "Wat bedoelt u met het geschreven project?" illustreert de onbekendheid met deze herstelrechtelijke benadering. * **Voorwaardelijke vrijlating (naar huis):** Deze maatregel werd frequent toegepast en omvatte diverse voorwaarden, zoals schoolgaan, gemeenschapsdienst, volgen van pedagogische of medische richtlijnen, plaats- of omgangsverboden, en het volgen van leerprojecten. Er werden echter grote verschillen waargenomen tussen de gerechtelijke arrondissementen, deels gerelateerd aan de bereidheid van de lokale politie om mee te werken aan dergelijke trajecten. * **Residentiële maatregelen:** Ongeveer één op de drie reacties betrof residentiële maatregelen. Dit kon variëren van gemeenschapsinstellingen, gesloten federale centra tot gesubsidieerde private voorzieningen. Het onderzoek signaleerde ook oneigenlijk gebruik van federale detentiecentra voor kortdurende interventies (zoals de "short sharp shock" in Everberg), wat vragen opriep over het principe van 'last resort' en de beveiliging van de samenleving. > **Voorbeeld:** Een jeugdrechter gaf aan een jongere langer in een instelling te laten verblijven dan strikt noodzakelijk, om zo een gedetailleerder verslag te verkrijgen dat de besluitvorming ten goede kwam. Dit werd erkend als een vorm van misbruik, maar diende om de problematiek van de jongere beter in kaart te brengen. #### 3.3.3 Gewenste maatregelen Het onderzoek vergeleek de daadwerkelijk opgelegde maatregelen met de door de jeugdrechters als meest wenselijk beschouwde maatregelen. * **Tevredenheid:** De resultaten suggereerden dat jeugdrechters mogelijk meer tevreden zijn over de uitkomsten dan ze zelf beseffen. * **Afwijkingen:** Eén op de vijf beslissingen in Nederlandstalig België en één op de vier in Franstalig België week af van de meest gewenste maatregel. Dit verschil was met name merkbaar in het gebrek aan gesloten plaatsen. * **Regionale verschillen:** Grote verschillen in de gewenste maatregelen werden waargenomen tussen de verschillende gerechtelijke arrondissementen. **Verklaringen voor afwijkingen:** Mogelijke verklaringen voor de afwijkingen tussen opgelegde en gewenste maatregelen waren onder meer: * De methoden van dataverzameling. * Het anticiperende optreden van consulenten. * Een proces van autocensuur bij jeugdrechters, waarbij ze hun ideale keuze aanpasten aan de vermeende mogelijkheden binnen het systeem. ### 3.4 Conclusie en discussie van het NICC-onderzoek Het NICC-onderzoek trok de volgende conclusies en bood aanleiding tot discussie: * **Onderbenutting herstelrecht en geschreven project:** Herstelrechtelijke initiatieven en het concept van een 'geschreven project' worden onvoldoende benut. Hoewel wettelijk verankerd, is de implementatie ervan een traag proces. * **Oneigenlijk gebruik residentiële maatregelen:** Residentiële maatregelen worden soms oneigenlijk gebruikt, en de vraag is of ze altijd als 'last resort' worden ingezet. De druk op gemeenschapsinstellingen, de rol van private voorzieningen en de complexe problematiek van de jongeren spelen hierbij een rol. Het is de vraag of meer plaatsen de oplossing zijn. * **Verschillen tussen arrondissementen:** De significante verschillen in de toegepaste en gewenste maatregelen tussen de gerechtelijke arrondissementen wijzen op een gebrek aan homogeniteit in de beslissingspraktijk. --- # Conclusies en discussie over jeugdbeschermingsrecht Deze sectie vat de belangrijkste bevindingen en discussiepunten samen uit twee onderzoeken naar de besluitvormingspraktijk binnen het jeugdbeschermingsrecht, met specifieke aandacht voor de rol van het slachtoffer, rechtswaarborgen en herstelrecht. ### 4.1 Doctoraatsonderzoek Goedseels Dit onderzoek analyseert de besluitvormingspraktijk van jeugdrechters op basis van kwalitatieve gegevens uit jeugdrechtbankdossiers, zittingen en interviews met jeugdrechters in vier gerechtelijke arrondissementen. #### 4.1.1 Resultaten: 'Veel bescherming' * **Focus op de minderjarige dader:** De nadruk ligt op de 'beïnvloedbaarheid', 'impulsiviteit', 'mentale zwakte' en een 'gebrekkig waarde- en normenpatroon' van de jongere. * **Betrokkenheid familiale context:** De familiale context wordt vaak als oorzaak gezien, met problemen als 'te weinig grenzen', 'vergoeilijken', 'overbescherming' of 'onvoldoende omkadering'. Er is een focus op beperkingen en tekorten in plaats van op krachten en competenties. * **Belang van sociale dienst:** De rol van de sociale dienst en het maatschappelijk onderzoek wordt als cruciaal beschouwd in de besluitvorming. * **Doel van maatregelen:** Het doel van maatregelen wordt omschreven als 'hulp', 'begeleiding', 'bescherming', 'opvoeding' en 'behandeling'. Hoewel maatregelen voor een bepaalde duur worden opgelegd, eindigt de beslissing vaak met een open vraag als 'en dan zien we wel...'. * **Rechtswaarborgen:** * **Rol van de advocaat:** Wordt als beperkt ervaren in de besluitvorming. * **Hoorrecht:** Lijkt vaak meer een formaliteit dan een daadwerkelijke invloed op de beslissing. * **Vermooeden van onschuld:** Wordt niet altijd strikt toegepast. #### 4.1.2 Resultaten: 'Ook reactie op de feiten' * **Signaal en onmiddellijke reactie:** Er is een duidelijk signaal en een onmiddellijke reactie op ernstige feiten. De jongere wordt als verantwoordelijk gezien, maar er is ook aandacht voor het 'nog onvoldoende schuldbesef' en het feit dat de jongere 'nog jong en in ontwikkeling' is. * **Sanctiemodel versus strafmodel:** Er is zelden sprake van bestraffing of vergelding. Wel zijn er elementen van afschrikking aanwezig, met nadruk op het inzichtelijk maken van consequenties. #### 4.1.3 Resultaten: 'En tevens beveiliging van de maatschappij' * **Risicomanagement:** Er wordt rekening gehouden met het risico op herval of gevaar voor de samenleving, waarbij het belang van de jongere en de maatschappij worden afgewogen. * **'Lekenrisicomanagementmodel':** Er is echter geen sprake van een evidence-based jeugdrecht, aangezien de inschatting vaak intuïtief is, gebaseerd op 'eigen inschatting of aanvoelen' in plaats van op gerechtelijke experten of echte risicotaxatie. #### 4.1.4 Resultaten: 'En tot slot, weinig herstel' * **Slachtoffer niet in beeld:** Het slachtoffer wordt weinig tot niet betrokken bij het proces. De rol van het slachtoffer is instrumenteel, gericht op het laten komen van meer schuldbesef bij de jongere. #### 4.1.5 Conclusie en discussie * **Het slachtoffer is de vergeten partij.** * **Onduidelijkheid en onzekerheid over het doel van de maatregelen** (hybride model). * **Communicatie is niet transparant.** * **Gebrekkige rechtswaarborgen:** Proportionaliteit, vermoeden van onschuld, hoorrecht en recht op bijstand schieten tekort. * Er is een noodzaak tot verdere evaluatie van het jeugddelinquentierecht en toekomstig onderzoek naar de besluitvormingspraktijk. ### 4.2 NICC Onderzoek Dit kwantitatieve onderzoek bracht de beslissingspraktijk van jeugdrechters in kaart met betrekking tot MOF-zaken (misdrijven tegen de openbare orde), door de opgelegde en gewenste maatregelen te registreren en rondetafelgesprekken te organiseren. #### 4.2.1 Resultaten: Opgelegde maatregelen * **Herstelrechtelijke maatregelen onderbenut:** Ondanks wettelijke verankering worden herstelrechtelijke maatregelen en het 'geschreven project' niet als deel van de professionele cultuur beschouwd en beperkt toegepast, mede door praktische overwegingen en onbekendheid. * **'Onder voorwaarden naar huis' maatregelen:** Deze worden vaak toegepast, zoals naar school gaan, gemeenschapsdienst uitvoeren, pedagogische of medische richtlijnen volgen, of plaats- of omgangsverboden. Er zijn echter grote verschillen tussen gerechtelijke arrondissementen. * **Residentiële maatregelen:** Een aanzienlijk deel van de reacties betreft gemeenschapsinstellingen. Er is sprake van oneigenlijk gebruik van federale detentiecentra voor een 'short sharp shock', wat vragen oproept over de rol van beveiliging en het principe van 'last resort'. > **Tip:** Het 'oneigenlijk gebruik' van residentiële maatregelen, zoals het langer laten verblijven van een jongere om een gedetailleerd verslag te verkrijgen, duidt op een spanning tussen de beoogde hulpverlening en de instrumentele behoeften van de rechtbank. #### 4.2.2 Resultaten: Gewenste maatregelen * **Verschillen tussen opgelegde en gewenste maatregelen:** Een deel van de beslissingen komt niet overeen met de meest gewenste maatregel, met name door een gebrek aan gesloten plaatsen. Er zijn verschillen tussen arrondissementen. * **Mogelijke verklaringen voor 'lage' cijfers:** Deze kunnen liggen in de dataverzameling, anticiperend optreden van consulenten, of een proces van autocensuur bij jeugdrechters. #### 4.2.3 Conclusie en discussie * **Herstelrecht en het geschreven project blijven onderbenut.** De wettelijke verankering is onvoldoende en het proces is traag. * **Residentiële maatregelen worden oneigenlijk gebruikt en zijn niet altijd een 'last resort'.** Private voorzieningen en jongeren met complexe problematiek zetten druk op gemeenschapsinstellingen, waardoor de vraag naar meer plaatsen niet altijd de enige oplossing is. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Jeugdcriminologie | Het academische veld dat zich bezighoudt met de studie van crimineel gedrag bij jongeren, de oorzaken daarvan, en de reacties van de maatschappij en het rechtssysteem daarop. | | Jeugdbeschermingsrecht | Het rechtsgebied dat zich richt op de bescherming van minderjarigen die in een gevaarlijke of verwaarloosde situatie verkeren en op de juridische procedures om deze bescherming te waarborgen. | | Besluitvorming | Het proces van het nemen van een keuze tussen verschillende handelingsopties, vaak gebaseerd op analyse van informatie en overweging van mogelijke gevolgen. | | Beslissingspraktijk | De concrete manier waarop beslissingen worden genomen door professionals, in dit geval jeugdrechters, inclusief de gebruikte methoden, criteria en beïnvloedende factoren. | | Slachtofferschap | De status of rol van een persoon die schade heeft geleden als gevolg van een misdrijf of een andere schadelijke gebeurtenis. | | LAT-relatie | Een relatie die gekenmerkt wordt door een zekere afstand of onafhankelijkheid tussen de betrokken partijen, in deze context mogelijk verwijzend naar de relatie tussen bescherming en sanctie. | | Jeugdrechtmodellen | Theoretische kaders of conceptualisaties die de principes, doelstellingen en werkwijzen van het jeugdrecht beschrijven en structureren. | | Wetgever | De instantie of het orgaan dat wetten creëert en vaststelt, zoals het parlement. | | Interventies | Handelingen of maatregelen die worden genomen om een situatie te beïnvloeden, te corrigeren of te verbeteren, vaak in de context van jeugdbescherming of -sanctie. | | MOF | Afkorting voor "misdrijf omschreven feit", verwijzend naar delicten die door minderjarigen zijn gepleegd. | | Kwalitatief onderzoek | Een onderzoeksmethode die zich richt op het begrijpen van de diepere betekenissen, ervaringen en perspectieven van mensen, vaak door middel van interviews en observaties. | | Kwantitatief onderzoek | Een onderzoeksmethode die zich richt op het verzamelen en analyseren van numerieke gegevens om patronen, relaties en generalisaties te ontdekken. | | Jeugdrechter | Een rechter die gespecialiseerd is in zaken waarbij minderjarigen betrokken zijn, zowel in civiele (bescherming) als strafrechtelijke (delicten) context. | | Minderjarige dader | Een persoon onder de wettelijke meerderjarigheidsgrens die een strafbaar feit heeft gepleegd. | | Familiale context | De sociale, emotionele en fysieke omgeving binnen het gezin van een minderjarige, inclusief de relaties met familieleden. | | Maatschappelijk onderzoek | Onderzoek uitgevoerd door maatschappelijke diensten of hulpverleners om de situatie, behoeften en risico's van een kind of gezin in kaart te brengen ten behoeve van besluitvorming. | | Rechtswaarborgen | Juridische beschermingen en procedures die ervoor zorgen dat individuen eerlijk en rechtvaardig worden behandeld binnen het rechtssysteem, zoals het recht op een advocaat of het hoorrecht. | | Hoorrecht | Het recht van een persoon om gehoord te worden in een juridische procedure voordat er een beslissing wordt genomen die hem of haar direct aangaat. | | Vermoeden van onschuld | Een fundamenteel rechtsbeginsel dat stelt dat een verdachte als onschuldig wordt beschouwd totdat zijn schuld wettelijk is bewezen. | | Risicomanagementmodel | Een theoretisch kader dat gericht is op het identificeren, evalueren en beheersen van potentiële risico's, in dit geval het risico op herval van een minderjarige dader of gevaar voor de samenleving. | | Herstelrecht | Een benadering van criminaliteit die gericht is op het herstellen van de schade die door een misdrijf is veroorzaakt, waarbij de betrokken partijen (slachtoffer, dader, gemeenschap) actief deelnemen aan het oplossen van de problemen. | | Proportionaliteit | Een juridisch principe dat vereist dat de opgelegde sanctie of maatregel in verhouding moet staan tot de ernst van het gepleegde feit. | | NICC | Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie, een Belgische onderzoeksinstelling die zich bezighoudt met criminaliteit en rechtspraak. | | MOF-maatregelen | Juridische maatregelen die worden opgelegd aan minderjarigen die zich schuldig hebben gemaakt aan een misdrijf omschreven feit (MOF). | | Gemeenschapsdienst | Een alternatieve straf waarbij de dader onbetaald werk verricht ten behoeve van de gemeenschap. | | Residentiële maatregelen | Interventies waarbij een minderjarige tijdelijk wordt geplaatst in een instelling, zoals een gemeenschapsinstelling of opvoedingsinstelling. | | Oneigenlijk gebruik | Het toepassen van een regel, procedure of voorziening voor een ander doel dan waarvoor deze oorspronkelijk bedoeld was. | | Short sharp shock | Een benadering waarbij een korte, intense interventie wordt toegepast om gedragsverandering te bewerkstelligen, vaak met een afschrikkende werking. |

# Anti-money laundering legislation and its structure Anti-money laundering legislation and its structure provides the foundational legal framework and procedural guidelines for preventing illicit financial activities. ## 1. Anti-money laundering legislation and its structure ### 1.1 Purpose and scope of the legislation The legislation aims to prevent money laundering and the financing of terrorism. It also includes provisions to limit the use of cash. The primary law discussed is the Law of 18 September 2017. This law is supplemented by norms and recommendations from professional bodies such as the Institute of Accountants and Tax Consultants (ITAA) and the Professional Institute of Accountants and Tax Advisors (BIBF) when specific decrees are still being finalized. ### 1.2 Structure of the Law of 18 September 2017 The law is structured into several books: * **Book I: General provisions:** This section defines key terms and outlines the scope of the law. * **Book II: Obligations of entities:** This book details the duties imposed on various professional entities. * **Book II/1: Processing of personal data:** This deals with data protection aspects related to AML/CTF measures. * **Book III: Restrictions on the use of cash:** This chapter specifies limits and prohibitions regarding cash transactions. * **Book IV: Competent authorities:** This section identifies the bodies responsible for supervision and enforcement. * **Book V: Sanctions:** This outlines the penalties for non-compliance. * **Book VI: Transitional and amendment provisions:** This covers the implementation and modifications to the law. ### 1.3 Definitions #### 1.3.1 Money laundering Money laundering is defined as: 1. The conversion or transfer of money or other goods, knowing that they were derived from a criminal activity or participation in such activity, with the aim of concealing or disguising their illegal origin or helping a person involved in such activity to evade legal consequences. 2. Concealing or disguising the true nature, origin, location, disposal, movement, rights to, or ownership of money or goods, knowing that they were derived from a criminal activity or participation in such activity. 3. The acquisition, possession, or use of money or goods, knowing at the time of receipt that these items were derived from a criminal activity or participation in such activity. 4. Participation in, complicity in, attempted, aiding, abetting, facilitating, or advising with a view to committing any of the acts described in points 1, 2, and 3. #### 1.3.2 Financing of terrorism Financing of terrorism is defined as the provision or collection of funds and other assets, in any manner, directly or indirectly, with the aim that they be used or in the knowledge that they will be used, in whole or in part, by a terrorist organization, or by a terrorist acting alone, even without any connection to a specific terrorist act. #### 1.3.3 Ultimate beneficial owner (UBO) The "ultimate beneficial owner" refers to the natural person(s) who is/are the ultimate owner(s) of or has/have control over the client, the client's agent, or the beneficiary of life insurance agreements, and/or the natural person(s) on whose behalf a transaction is carried out or a business relationship is established. A UBO is always a natural person. ### 1.4 Applicability of the law The law applies to: * Auditors (members and trainees, natural and legal persons) * Certified accountants and tax advisors (members and trainees, natural and legal persons) * Accountants and fiscal accountants (members and trainees, natural and legal persons) * Persons providing tax services (from a separate ITAA list, natural and legal persons) ### 1.5 Norms and recommendations from professional bodies (IAB & BIBF) The norms and recommendations from professional bodies are structured around several key components: #### 1.5.1 General provisions This section likely covers the overarching principles and intent of the AML/CTF framework as applied by these professions. #### 1.5.2 Organization and internal control This mandates the establishment of internal control mechanisms, including: * **Mandatory internal control:** This involves documented and approved guidelines, procedures, and control measures. * **Key control areas:** Internal controls must cover aspects like client acceptance, suspicion reporting, and document retention. * **AMLCO appointment:** Every firm must appoint an Anti-Money Laundering Compliance Officer (AMLCO). * For firms with fewer than 10 professionals, one person can hold both AMLCO and highest-level responsible person roles, provided they are a professional. * For firms with more than 10 professionals, these roles must be held by two different individuals, with the highest-level responsible person always being a professional. * **AMLCO responsibilities:** The AMLCO oversees internal controls, reports unusual transactions, potentially reports to the Financial Crimes Enforcement Unit (CFI), and is responsible for staff training on AML procedures. * **Highest-level responsible person:** This individual is informed by the AMLCO about activities and risks and adjusts policy as needed. * **Notification:** The ITAA must be informed of the appointed AMLCO and highest-level responsible person; trainees cannot hold these positions. * **Whistleblowing:** A reporting channel must exist for alleged or proven breaches, ensuring anonymity, independence, and that reports do not go through a direct supervisor. #### 1.5.3 General risk assessment by the professional A risk assessment must be performed for each client. Different risk categories (e.g., low, moderate, high) need to be established. #### 1.5.4 Client vigilance and transactions This involves: * Developing a client acceptance policy. * Investigating the AML/CTF risks associated with the client's profile, including the purpose of the business relationship and the nature of services offered. * Implementing measures to monitor and manage identified risks. * Refusing clients who are unwilling to identify themselves or lack credibility. #### 1.5.5 Transaction investigation When red flags are identified ("knipperlicht"): * An internal report must be prepared. * The client must be informed in writing about the findings and potential penalties. * Repeated issues may lead to the client being classified as high risk. * Suspected or confirmed AML/CTF activities must be reported to the CFI. #### 1.5.6 Documentation and record-keeping The following documents must be retained for 10 years from the end of the business relationship or the date of the occasional transaction: * General risk assessment. * Identification data. * Proof of transactions. #### 1.5.7 Restrictions on the use of cash * **Prohibited for real estate purchases.** * **Payments or gifts exceeding 3,000 euros are prohibited**, with exceptions for transactions between private individuals or with banks. * Transactions related to money laundering or terrorist financing must be reported to the CFI. ### 1.6 UBO Register (Ultimate Beneficial Owner Register) The UBO register is a central register containing information on the ultimate beneficial owners of companies, (international) non-profit associations, foundations, trusts, and other legal entities similar to trusts. Its purpose is to identify who effectively stands behind a legal structure or economically benefits from it. #### 1.6.1 Categories of UBOs in companies For companies, UBOs are categorized into three groups: 1. Natural persons who directly or indirectly hold more than 25% of the voting rights or ownership interest in the capital. 2. One or more natural persons who have control through other means (e.g., the right to appoint or dismiss directors). 3. If the above cannot be identified, the ultimate beneficial owners are considered to be the senior management personnel. #### 1.6.2 Information to be reported for UBOs The following information must be provided: * First and last name * Date of birth * Nationality(ies) * Full residential address * Date of becoming a UBO * Identification number (e.g., National Register number or equivalent) * Category of UBO * For company UBOs: the (weighted) percentage of shares or voting rights in the reporting entity. #### 1.6.3 Direct and indirect UBOs * **Direct UBO:** A natural person who is directly the owner of or has control over the reporting entity. * **Indirect UBO:** A natural person who owns or controls the reporting entity through one or more intermediary legal entities. #### 1.6.4 Identification of indirect UBOs Indirect UBOs are identified through: 1. The weighted value of the participation in shares/voting rights via intermediary companies exceeding 25% in the reporting entity. 2. Ownership/control in an intermediary company (holding more than 50%) which itself has a stake/control of more than 25% in the reporting entity. > **Tip:** Understanding the distinction between direct and indirect UBOs is crucial for accurate reporting and due diligence. Always trace ownership chains until a natural person holding significant control or ownership is identified. --- # Internal control and risk assessment for professionals This topic outlines the mandatory internal control requirements and risk assessment obligations for professionals under anti-money laundering (AML) legislation. ### 2.1 General provisions and definitions The law defines "money laundering" and "financing of terrorism" to establish the scope of these criminal activities. * **Money Laundering:** Encompasses the conversion or transfer of funds or assets known to be derived from criminal activity, with the intent to conceal their illegal origin or assist those involved in evading legal consequences. It also includes concealing or disguising the nature, origin, location, disposition, movement, rights, or ownership of such funds or assets, as well as acquiring, possessing, or using them while knowing they are proceeds of criminal activity. Participation in, complicity with, attempt to commit, aiding, abetting, facilitating, or advising on such acts also constitute money laundering. * **Financing of Terrorism:** Defined as the provision or collection of funds and other assets, by any means, directly or indirectly, with the intent that they be used or with the knowledge that they will be used, in whole or in part, by a terrorist organization or by a terrorist acting alone. * **Ultimate Beneficial Owner (UBO):** Refers to the natural person(s) who ultimately owns or controls a client, or on whose behalf a transaction is conducted or a business relationship is entered into. The UBO is always a natural person. ### 2.2 Application of the law The law applies to various professionals, including: * Statutory auditors (members and trainees, natural and legal persons) * Certified accountants and tax advisors (members and trainees, natural and legal persons) * Accountants and fiscal accountants (members and trainees, natural and legal persons) * Persons providing tax services (as listed by the ITAA, natural and legal persons) ### 2.3 Norms and recommendations In addition to the law, professional institutes like the IAB (Instituut van de Accountants en de Belastingconsulenten) and BIBF (Beroepsinstituut van erkende Boekhouders en Fiscalisten) provide norms and recommendations for applying AML legislation. These norms typically cover: * General provisions * Internal control organization * General risk assessment by the professional * Customer due diligence and transaction monitoring * Transaction investigation * Documentation and record-keeping * Restrictions on cash use * Supervision and control ### 2.4 Organization of internal control Internal control measures are mandatory for all professionals and must be documented and approved by senior management. These measures should cover key areas such as client acceptance, reporting suspicions, and document retention. #### 2.4.1 Appointment of an AML Compliance Officer (AMLCO) Every professional office must appoint an AMLCO. * For offices with fewer than 10 professionals, both the AMLCO and the "responsible person at the highest level" can be the same person, who must be a professional. * For offices with more than 10 professionals, these roles must be held by two different individuals. The responsible person at the highest level must always be a professional. The AMLCO is responsible for: * Overseeing internal control measures. * Reporting atypical transactions. * Potentially reporting to the Financial Intelligence Unit (FIU) (referred to as CFI in the document). * Ensuring staff training on AML procedures. The responsible person at the highest level is informed by the AMLCO about activities and risks and is responsible for policy adjustments. The designated AMLCO and responsible person must be communicated to the ITAA, and neither can be a trainee. #### 2.4.2 Reporting channels (whistleblowing) A reporting channel, often referred to as whistleblowing, must be established for suspected or confirmed breaches of AML regulations. This reporting mechanism should ensure anonymity, independence, and that reports are not made through a direct supervisor. ### 2.5 General risk assessment by the professional Professionals are required to conduct a risk assessment for each client. These assessments should categorize clients into different risk levels, such as low, moderate, and high. ### 2.6 Customer due diligence and transaction monitoring Professionals must: * Develop a client acceptance policy. * Conduct an investigation into the money laundering and terrorist financing (ML/TF) risks associated with the client's profile, including the purpose of the business relationship and the nature of services offered. * Implement measures to monitor and manage identified risks. * Refuse clients who are unwilling to identify themselves or lack credibility. ### 2.7 Transaction investigation When red flags or suspicious activities are identified ("knipperlicht" - blinking light), professionals must: * Prepare an internal report. * Inform the client in writing about the findings. * Advise the client on potential penalties. * Classify the client as a higher risk if suspicious activity recurs. * Mandatorily report any suspicion of ML/TF and the underlying facts to the FIU. ### 2.8 Documentation and record-keeping Professionals must retain specific documents for a period of 10 years, starting from the end of the business relationship or the date of an occasional transaction. These documents include: * General risk assessments. * Identification data. * Evidence of transactions. ### 2.9 Restrictions on the use of cash There are restrictions on cash payments: * Prohibited for real estate purchases. * No payments or gifts exceeding three thousand euros are allowed, with exceptions for transactions between private individuals or with banks. * When cash transactions are linked to ML/TF, they must be reported to the FIU. ### 2.10 Ultimate Beneficial Owner (UBO) register The UBO register is a central register containing information on the ultimate beneficial owners of companies, associations, foundations, trusts, and other legal entities. Its purpose is to identify who truly stands behind a legal structure or benefits economically from it. #### 2.10.1 Identification of UBOs The UBO is defined as the natural person(s) who ultimately own or control the client, or on whose behalf a transaction is conducted or a business relationship is entered into. For companies, UBOs are categorized into three groups: 1. Natural persons who directly or indirectly hold more than 25% of the voting rights or capital ownership. 2. One or more natural persons who exercise control through other means (e.g., the right to appoint or dismiss directors). 3. If the above categories cannot be identified, the UBOs are considered to be the senior management personnel. #### 2.10.2 Information to be reported for UBOs The following information must be provided for UBOs: * Full name. * Date of birth. * Nationality(ies). * Full residential address. * Date on which the person became a UBO. * Identification number from the national register (or equivalent). * Category of UBO. * For UBOs of companies: the (weighted) percentage of shares or voting rights in the information-obliged entity. #### 2.10.3 Direct and indirect UBOs * **Direct UBO:** A natural person who is the direct owner or controller of the information-obliged entity. * **Indirect UBO:** A natural person who owns or controls the information-obliged entity through one or more intermediary legal entities. Identification of indirect UBOs involves assessing ownership or control of intermediary entities where the weighted value of participation in shares/voting rights via intermediaries exceeds 25% of the information-obliged entity, or where ownership/control in an intermediary entity (over 50%) holds a more than 25% interest/control in the information-obliged entity. --- # Client vigilance and transaction monitoring This section details the critical procedures for maintaining client vigilance and monitoring transactions to prevent money laundering and terrorist financing. ## 3. Client vigilance and transaction monitoring Effective client vigilance and transaction monitoring are cornerstones of anti-money laundering (AML) and counter-terrorist financing (CTF) frameworks, requiring professionals to implement robust policies and procedures. These measures are designed to identify, assess, and mitigate the risks associated with client relationships and the transactions they conduct. The overall norm for these procedures includes general provisions, organizational and internal control measures, risk assessments, client vigilance and transaction monitoring, investigation of transactions, documentation, cash usage limitations, and supervision. ### 3.1 Organization and internal control A fundamental aspect of client vigilance is establishing strong internal control mechanisms. This involves developing clear guidelines, procedures, and internal control measures that are documented and approved by the effective management. These internal controls must specifically address key areas such as client acceptance, the reporting of suspicions, and the meticulous retention of documents. #### 3.1.1 The role of the AML compliance officer Every professional office must appoint an Anti-Money Laundering Compliance Officer (AMLCO). This individual holds a senior-level responsibility within the organization. * For offices with fewer than 10 professionals, the AMLCO role can be combined with another function, provided the individual is a professional. * For offices with more than 10 professionals, two distinct individuals are required. One must be a professional responsible for the highest level of oversight. The AMLCO's responsibilities include overseeing internal control measures, preparing reports on atypical transactions, potentially reporting to the relevant financial intelligence unit (CFI), and ensuring personnel receive adequate training on AML procedures. The highest-level responsible person is kept informed by the AMLCO about ongoing activities and identified risks, and is empowered to adjust policies as necessary. The professional body (such as ITAA) must be notified of the appointed AMLCO and the highest-level responsible person; neither can be an intern. #### 3.1.2 Reporting of breaches A crucial element of internal control is the establishment of a confidential reporting channel, often referred to as whistleblowing. This channel must allow for the reporting of alleged or confirmed breaches of AML regulations. Reports should be handled anonymously, independently, and should not be routed through a direct supervisor. ### 3.2 Risk assessment of client profiles A comprehensive risk assessment is mandatory for each client. This assessment involves categorizing clients into different risk levels, such as low, medium, or high. This tiered approach allows for the application of appropriate vigilance measures based on the inherent risk associated with each client and their activities. ### 3.3 Client acceptance policy and ongoing vigilance A well-defined client acceptance policy is essential. Professionals must conduct an investigation into the money laundering and terrorist financing (ML/FT) risks associated with a client's profile. This includes understanding the purpose of the business relationship and the characteristics of the services being offered. Based on this investigation, appropriate measures must be implemented to monitor and manage the identified risks. > **Tip:** Professionals have the right to refuse a client if they are unwilling to undergo identification procedures or if there is a lack of credibility associated with the client. ### 3.4 Investigation of suspicious transactions When red flags or suspicious indicators arise during the course of a business relationship, a thorough investigation is required. This typically involves the following steps: 1. **Internal Reporting:** An internal report detailing the suspicious activity should be generated. 2. **Client Notification:** The client should be informed, in writing, about the findings of the investigation. This notification should also highlight potential penalties. 3. **Risk Reclassification:** If suspicious activity persists or is significant, the client may be reclassified as a high-risk client. 4. **Mandatory Reporting:** Professionals are obligated to report any suspicion of ML/FT, along with the underlying facts, to the Financial Intelligence Unit (CFI). ### 3.5 Documentation and record-keeping Meticulous documentation and record-keeping are paramount. The following types of documents must be retained: * General risk assessment reports. * Client identification data. * Evidence supporting transactions. These records must be kept for a period of 10 years, commencing from the end of the business relationship or the date of the occasional transaction. ### 3.6 Ultimate beneficial owner (UBO) registry The UBO registry is a central register containing information about the ultimate beneficiaries of companies, non-profit organizations, foundations, trusts, and other legal entities that are comparable to trusts. The primary objective of the UBO registry is to identify who truly stands behind a legal structure or who derives economic benefit from it. #### 3.6.1 Definition of ultimate beneficial owner An "ultimate beneficial owner" is defined as the natural person or persons who ultimately own or control the client, the client's proxy, or the beneficiary of life insurance contracts. It also includes the natural person or persons for whom a transaction is conducted or a business relationship is established. Crucially, a UBO is always a natural person. #### 3.6.2 UBO categories for companies For companies, UBOs are categorized into three groups: 1. **Ownership and Voting Rights:** Natural persons who directly or indirectly hold more than 25% of the voting rights or capital ownership in the company. 2. **Control via Other Means:** One or more natural persons who exercise control through other means, such as the right to appoint or dismiss directors. 3. **Senior Management:** If the above categories cannot be identified, the ultimate beneficiaries are considered to be the senior management personnel. #### 3.6.3 Information to be reported for UBOs The following information must be provided for each UBO: * Full name. * Date of birth. * Nationality or nationalities. * Full residential address. * The date on which the person became a UBO. * Identification number from the national registry (or equivalent). * The category of UBO (as defined above). * For UBOs of companies, the weighted percentage of shares or voting rights in the reporting entity. #### 3.6.4 Direct and indirect UBOs * **Direct UBO:** A natural person who is directly the owner or exercises control over the reporting entity. * **Indirect UBO:** A natural person who owns or controls the reporting entity through one or more intermediary legal entities. Identifying indirect UBOs involves assessing ownership or control of intermediary entities. This is typically determined if: 1. The weighted value of the participation in shares/voting rights via intermediary companies exceeds 25% in the reporting entity. 2. Ownership/control in an intermediary company (holding more than 50%) that, in turn, has more than a 25% interest or control in the reporting entity. --- # Record-keeping and cash payment restrictions This section details the mandatory record-keeping requirements for AML-related documents, including a ten-year retention period, and outlines the restrictions on cash payments, specifying thresholds and prohibited transactions. ## 4. Record-keeping and cash payment restrictions ### 4.1 Document retention All documents relevant to Anti-Money Laundering (AML) and Counter-Terrorist Financing (CTF) regulations must be retained for a period of 10 years. This retention period begins from the end of the business relationship with a client or from the date of an occasional transaction. > **Tip:** Ensure a systematic approach to document storage and retrieval to comply with the 10-year retention requirement. This includes maintaining records of client identification, risk assessments, and transaction evidence. ### 4.2 Restrictions on cash payments The law imposes significant restrictions on the use of cash to prevent money laundering and terrorist financing. #### 4.2.1 Prohibited cash transactions * **Real estate purchases:** Cash payments are explicitly prohibited for the purchase of real estate. * **Payments and gifts exceeding a threshold:** Payments or gifts exceeding 3,000 euros are forbidden. #### 4.2.2 Exceptions to cash payment restrictions The restrictions on cash payments do not apply to: * Transactions between private individuals. * Transactions conducted with banks. #### 4.2.3 Reporting suspicious cash transactions When cash transactions are suspected of being linked to money laundering or terrorist financing, they must be reported to the relevant authority. > **Example:** If a professional receives a cash payment for a service that exceeds 3,000 euros and is not a transaction between private individuals or with a bank, this would be a prohibited transaction and, if suspected of being linked to illicit activities, must be reported. ### 4.3 Ultimate Beneficial Owner (UBO) Register The UBO register is a central registry containing information about the ultimate beneficial owners of companies, associations, foundations, trusts, and other similar legal entities. Its purpose is to identify the natural persons who ultimately own or control these legal structures or economically benefit from them. #### 4.3.1 Definition of ultimate beneficial owner An ultimate beneficial owner (UBO) is defined as the natural person(s) who ultimately own or control the client, the client's agent, or the beneficiary of life insurance contracts, and/or the natural person(s) on whose behalf a transaction is executed or a business relationship is established. A UBO is always a natural person. #### 4.3.2 UBO identification categories for companies For companies, UBOs are categorized into three groups: 1. **Direct ownership or voting rights:** Natural persons who directly or indirectly hold more than 25% of the voting rights or ownership interest in the company's capital. 2. **Control through other means:** One or more natural persons who exercise control through other means, such as the right to appoint or dismiss directors. 3. **Senior management:** If the above categories cannot be identified, the ultimate beneficial owners are considered to be the senior management personnel. #### 4.3.3 Information to be disclosed for UBOs The following information must be reported for each UBO: * Full name * Date of birth * Nationality(ies) * Full residential address * Date on which the person became a UBO * Identification number (e.g., National Register number or equivalent) * Category of UBO * For UBOs of companies: the (weighted) percentage of shares or voting rights in the reporting entity. #### 4.3.4 Direct vs. Indirect UBOs * **Direct UBO:** A natural person who is directly the owner or exercises control over the reporting entity. * **Indirect UBO:** A natural person who owns or controls the reporting entity through one or more intermediary legal entities. #### 4.3.5 Identifying indirect UBOs Indirect UBOs are identified through a chain of ownership or control: 1. If the weighted value of the participation in shares/voting rights through intermediary companies exceeds 25% in the reporting entity. 2. If there is ownership or control in an intermediary company (over 50%) that, in turn, holds a significant interest or control (over 25%) in the reporting entity. --- # Ultimate beneficial owner (UBO) registration This section details the purpose, scope, and required information for the Ultimate Beneficial Owner (UBO) registration process. ### 5.1 Purpose and definition of UBO The UBO register is a central registry containing information about the ultimate beneficial owners of companies, international non-profit organizations (vzw's), foundations, trusts, and other legal entities comparable to trusts. Its primary goal is to identify the natural persons who ultimately own or control a legal entity, or who economically benefit from it. The definition of an "ultimate beneficial owner" (UBO) refers to the natural person(s) who are the ultimate owner(s) of or exercise control over the client, the client's representative, or the beneficiary of life insurance agreements. It also includes the natural person(s) for whom a transaction is carried out or a business relationship is established. Crucially, a UBO is always a natural person. ### 5.2 Categories of UBOs in companies For companies, UBOs are categorized into three groups: 1. **Ownership or voting rights:** Natural persons who directly or indirectly hold more than 25% of the voting rights or ownership interest in the capital of the company. 2. **Control through other means:** One or more natural persons who exercise control over the company through other means, such as having the right to appoint or dismiss management. 3. **Senior management:** If the UBOs cannot be identified through the first two categories, then the senior management of the company are considered the ultimate beneficial owners. ### 5.3 Information to be reported for UBOs The following information must be reported for each UBO: * Full name * Date of birth * Nationality/Nationalities * Full residential address * Date on which the person became a UBO * Identification number (e.g., national register number or equivalent) * Category of UBO (as defined above) For UBOs of companies, additional details are required: * The (weighted) percentage of shares or voting rights held in the reporting entity. ### 5.4 Direct and indirect UBOs The distinction between direct and indirect UBOs is important: * **Direct UBO:** A natural person who is directly the owner of or exercises control over the reporting entity. * **Indirect UBO:** A natural person who owns or controls the reporting entity through one or more intermediary legal entities. The identification of indirect UBOs typically involves two steps: 1. Assessing if the weighted value of the participation in shares or voting rights through intermediary companies in the reporting entity exceeds 25%. 2. Examining ownership or control in an intermediary company (where the person holds more than 50%) that, in turn, holds a significant interest (more than 25%) or control in the reporting entity. > **Tip:** Understanding the difference between direct and indirect ownership is crucial for accurately identifying all UBOs within complex corporate structures. > **Example:** If Person A directly owns 30% of Company X, Person A is a direct UBO of Company X. If Person A owns 60% of Company Y, and Company Y owns 30% of Company X, Person A is an indirect UBO of Company X. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Money laundering | The process of disguising the origin of illegally obtained money by passing it through a complex series of transactions, making it appear as legitimate income. This includes converting or transferring funds known to be derived from criminal activity to conceal their illegal source or to aid those involved in avoiding the legal consequences of their actions. | | Financing of terrorism | The provision or collection of funds and other assets, by whatever means, directly or indirectly, with the intention that they shall be used, or in the knowledge that they will be used, wholly or partly, by a terrorist organization or by a terrorist acting alone, even without any connection to a specific terrorist act. | | Ultimate beneficial owner (UBO) | The natural person or persons who ultimately own or control the client, the client's proxy, or the beneficiary of life insurance contracts, and/or the natural person or persons for whom a transaction is performed or a business relationship is established. The UBO is always a natural person. | | AMLCO (Anti-money laundering compliance officer) | The designated responsible individual within a professional firm tasked with overseeing internal control measures, preparing reports on atypical transactions, potentially reporting suspicious activities to the Financial Intelligence Unit (FIU), and ensuring staff training on AML procedures. | | Risk assessment | The process undertaken by a professional for each client to identify and categorize potential risks associated with money laundering and terrorist financing. These categories typically include low, moderate, and high risk levels, informing subsequent vigilance measures. | | Client acceptance policy | A set of guidelines and procedures established by a professional firm to assess potential clients before establishing a business relationship. This policy aims to identify and mitigate risks related to money laundering and terrorist financing by evaluating the client's profile, the purpose of the relationship, and the services offered. | | Suspicious transaction | Any transaction that raises red flags or triggers suspicion of money laundering or terrorist financing activities. Professionals are obligated to investigate such transactions, internally report them, inform the client, and, if suspicions persist, report them to the Financial Intelligence Unit (FIU). | | Document retention | The mandatory requirement to store specific documents related to anti-money laundering activities, including general risk assessments, identification details, and proof of transactions, for a period of 10 years from the end of the business relationship or the date of an occasional transaction. | | Cash payment restrictions | Regulations that limit or prohibit the use of cash for certain transactions, such as the purchase of real estate, or set a maximum threshold (e.g., €3000) for cash payments or gifts between parties, with exceptions for transactions between private individuals or with banks. | | UBO register | A central registry containing information about the ultimate beneficial owners of companies, non-profit organizations, foundations, trusts, and other legally comparable entities. Its purpose is to identify the individuals who truly stand behind a legal structure or financially benefit from it. |

# Inleiding tot de criminologie en het studiegebied Dit onderwerp biedt een fundamentele introductie tot de criminologie, waarbij de definitie, de kerninhoud van het studiegebied, de examenmethodiek en de brede scope van het vak, inclusief zowel criminaliteit als afwijkend gedrag, worden uiteengezet. ### 1.1 Criminologie: definitie en reikwijdte Criminologie omvat alle wetenschappelijke en professionele kennis die verband houdt met de verklaring, preventie, controle en behandeling van criminaliteit, jeugddelinquentie, daders en slachtoffers. Dit omvat tevens de meting en detectie van criminaliteit, de wetgeving en praktijk van het strafrecht, rechtshandhaving en gerechtelijke en correctionele systemen. Het vakgebied is interdisciplinair en leunt op psychologie, biologie, sociologie, en integratie van veiligheidsvraagstukken. ### 1.2 Criminaliteit: definities en stromingen De definitie van criminaliteit is cruciaal binnen de criminologie en kent twee grote stromingen: #### 1.2.1 Traditionele (normatieve) criminaliteitsdefinitie Deze definitie beschouwt criminaliteit als een eigenschap van gedrag dat een norm overschrijdt. Hierbinnen zijn verschillende juridische en naturalistische benaderingen te onderscheiden: * **Juridische criminaliteitsdefinities:** * **Strafrechtelijke definitie:** Gedrag dat door het strafrecht wordt verboden en gesanctioneerd. * **Eng-juridische definitie:** Een opzettelijke daad die in strijd is met de strafwet, gepleegd zonder verdediging of excuus, en bestraft door de staat als een misdrijf (felony). * **Breed-juridische definitie:** Gedrag dat sociaal schadelijk is en waarvoor een juridische sanctie voorzien is, mogelijk uitgesproken door een administratief orgaan of rechtbank (bv. GAS-boetes). * **Naturalistische criminaliteitsdefinities:** * **Naturalistische misdaaddefinitie:** Probeert handelingen te definiëren die universeel als crimineel worden beschouwd, ongeacht specifieke wetgeving. Hierbij wordt verwezen naar natuurlijke misdrijven die gebaseerd zijn op morele sentimenten. * **Socio-formalistische misdaaddefinitie:** Ziet criminaliteit als een schending van gedragsnormen (conduct norms) die binnen sociale groepen worden ontwikkeld. Deze benadering erkent dat gedragsregels kunnen variëren in tijd en ruimte. #### 1.2.2 Kritische criminaliteitsdefinitie Deze stroming ziet criminaliteit als een eigenschap van de maatschappelijke reactie op gedrag, en niet zozeer als een inherente eigenschap van het gedrag zelf. * **Labeling-definitie:** Criminaliteit ontstaat doordat een "crimineel" etiket wordt opgeplakt aan bepaald gedrag. Criminaliteit wordt hier gezien als een sociale constructie, waarbij de maatschappelijke reactie de oorzaak is van criminaliteit. De vraag of druggebruik een crimineel probleem of een gezondheidsprobleem is, illustreert dit. * **Conflicttheoretische definitie:** Gaat uit van conflicten tussen individuen en groepen met verschillende posities in de samenleving en dominantieverhoudingen. Criminaliteit is gedrag dat in strijd is met de belangen van de machthebbers. * **Marxistische definitie:** In deze visie bepaalt de heersende klasse, die de productiemiddelen bezit, wat als criminaliteit wordt beschouwd. Voorbeelden zijn praktijken zoals slavernij of fiscaal aftrekbare fraude. * **Radicale definitie:** Bekritiseert traditionele criminologie omdat deze uitgaat van de gevestigde orde. Een eigen referentiekader vanuit een menslievende visie is nodig. Een **mensenrechtendefinitie van criminaliteit** stelt mensenrechten als enig criterium, gericht op gelijkheid, welzijn en veiligheid van individuen, sociale verhoudingen en systemen. ### 1.3 Het studiegebied van de criminologie Het studiegebied van de criminologie kan variëren in breedte: * **Eng:** Focust op misdaad en de misdadiger. * **Breed:** Omvat misdaad, de misdadiger, en de processen van criminalisering en decriminalisering. * **Zeer breed:** Neemt ook de studie van afwijkend gedrag in zijn totaliteit mee. ### 1.4 Cursusinformatie en examenmethodiek De cursus "Criminologie Inleidende beschouwingen" wordt aangeboden in 12 lessen. De powerpoints en lesinhoud vormen de kern van de studie. Lessen worden opgenomen en zijn beschikbaar via Toledo, samen met voorbeeldexamens. Het examen is een gesloten boek examen met 7 open vragen, die het toepassen van de leerstof vereisen. > **Tip:** Zorg ervoor dat u de verschillende definities van criminaliteit goed uit elkaar kunt houden en de kernargumenten van zowel de normatieve als de kritische stromingen kunt benoemen. Het oefenen met voorbeeldvragen is essentieel voor de examenvoorbereiding. --- # Definities van criminaliteit Dit onderwerp verkent de verschillende perspectieven op de definitie van criminaliteit, waarbij zowel traditionele als kritische stromingen worden belicht. ### 2.1 Criminaliteit: Een definitie in discussie De definitie van criminaliteit is cruciaal binnen de criminologie. Er bestaan twee grote stromingen: * **Traditionele criminaliteitsdefinitie (normatieve definitie):** Hierbij wordt criminaliteit gezien als een eigenschap van gedrag dat een bepaalde norm overschrijdt. Deze norm kan variëren. * **Kritische criminaliteitsdefinitie (reactieve definitie):** Deze stroming beschouwt criminaliteit als een eigenschap van de maatschappelijke reactie op bepaald gedrag. Het is dus niet het gedrag zelf dat crimineel is, maar de reactie van de maatschappij daarop. ### 2.2 Traditionele criminaliteitsdefinities Deze definities focussen op het gedrag zelf en de overschrijding van een norm. #### 2.2.1 Juridische criminaliteitsdefinities Dit zijn de meest gangbare definities binnen het rechtssysteem. * **Strafrechtelijke definitie:** Criminaliteit is gedrag dat door het strafrecht wordt verboden en bestraft. De norm is hierbij expliciet de strafwet. * **Eng-juridische definitie:** Deze definitie stelt dat criminaliteit een opzettelijke handeling is die in strijd is met de strafwet, begaan zonder verdediging of excuus, en bestraft door de staat. Vaak wordt hierbij gedacht aan ernstige misdrijven (felony). * **Breed-juridische definitie:** Deze definitie omvat naast strafrechtelijke overtredingen ook gedragingen die sociaal schadelijk zijn en waarvoor een juridische sanctie voorzien is, zelfs als deze door een administratief orgaan of rechtbank wordt opgelegd. Denk hierbij aan GAS-boetes of overtredingen binnen het vennootschapsrecht. > **Tip:** De breed-juridische definitie erkent dat criminaliteit niet beperkt is tot de klassieke strafrechtelijke delicten, maar ook andere juridisch gesanctioneerde gedragingen kan omvatten. #### 2.2.2 Naturalistische criminaliteitsdefinitie Deze definitie verzet zich tegen de niet-universele basis van het recht, dat immers per samenleving en tijd kan verschillen. * **Natuurlijk misdrijf:** Criminaliteit wordt hier gedefinieerd als handelingen die universeel en altijd als crimineel worden beschouwd. De norm wordt gebaseerd op algemene morele sentimenten, zoals gemiddelde altruïstische gevoelens (bijvoorbeeld medelijden en eerlijkheid). #### 2.2.3 Sociaal-formalistische criminaliteitsdefinitie Net als de naturalistische definitie, bekritiseert deze stroming de variabiliteit van recht in tijd en ruimte. * **Gedragsnormen of conduct norms:** Deze definitie stelt dat individuen deel uitmaken van sociale groepen die specifieke gedragsnormen of gedragscodes ontwikkelen. Criminaliteit ontstaat wanneer gedrag in strijd is met deze informele normen, die eigen zijn aan de sociale structuren. ### 2.3 Kritische criminaliteitsdefinities Deze definities verschuiven de focus van het gedrag naar de maatschappelijke reactie en de machtsverhoudingen binnen de samenleving. #### 2.3.1 Labeling-definitie Deze definitie stelt dat criminaliteit niet inherent is aan het gedrag, maar een sociale constructie is die voortkomt uit de reactie van de maatschappij. * **Omkering van causaliteit:** In plaats van te stellen dat crimineel gedrag leidt tot een maatschappelijke reactie, stelt de labeling-theorie dat een maatschappelijke reactie (het "etiket") leidt tot criminaliteit. Een bepaald gedrag wordt pas crimineel wanneer het als zodanig wordt bestempeld. * **Voorbeeld:** De vraag of druggebruik een crimineel feit of een gezondheidsprobleem is, illustreert hoe de maatschappelijke reactie de definitie van het gedrag kan bepalen. #### 2.3.2 Conflicttheoretische criminaliteitsdefinitie Deze theorie ziet de samenleving als een arena van conflicten tussen individuen en groepen met verschillende posities en belangen. * **Dominantieverhoudingen en conflicten:** Criminaliteit wordt gedefinieerd als gedrag dat in strijd is met de belangen van de politieke machthebbers of dominante groepen. Criminaliteit ontstaat dus als gevolg van conflicten tussen verschillende belangengroepen. * **Voorbeelden:** Groepen zoals de Taliban of "Mosquito" kunnen als crimineel worden bestempeld vanuit het perspectief van de heersende macht. #### 2.3.3 Marxistische criminaliteitsdefinitie Voortbouwend op het conflictmodel, richt de marxistische definitie zich specifiek op de klassenstrijd. * **Heersende klasse en proletariaat:** De heersende klasse, die de productiemiddelen bezit, bepaalt wat als criminaliteit wordt beschouwd. Gedrag dat de belangen van deze klasse bedreigt, wordt bestempeld als crimineel. * **Voorbeelden:** Slavernij, belastingontwijking of het fiscaal aftrekbaar maken van bepaalde uitgaven kunnen vanuit dit perspectief als door de heersende klasse gedefinieerde criminaliteit worden beschouwd. ### 2.4 Kritische/normatieve criminaliteitsdefinities: Een radicale definitie? Er is ook een stroming die kritiek uit op de traditionele criminologie omdat deze vertrekt vanuit de gevestigde orde (bestaande wetgeving, waarden en normen). * **Radicale definitie:** Deze definitie pleit voor een eigen referentiekader vanuit een menslievende visie. * **Mensenrechten als criterium:** Criminaliteit wordt hier gedefinieerd aan de hand van de schending van mensenrechten, zoals gelijkheid, welzijn en veiligheid. Dit kan zowel betrekking hebben op individuen, sociale verhoudingen als systemen. * **Voorbeelden:** Praktijktesten (discriminatie) of bepaalde migratiepraktijken kunnen vanuit dit mensrechtenperspectief als crimineel worden beschouwd. ### 2.5 Het studiedomein van de criminologie Het studiedomein van de criminologie kan breed worden omschreven. * **Eng:** Misdaad en misdadiger. * **Breed:** Misdaad, misdadiger, criminaliserings- en decriminaliseringsprocessen. * **Zeer breed:** Studie van afwijkend gedrag in de ruimste zin van het woord. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Criminologie | De wetenschappelijke en professionele kennis die zich bezighoudt met de verklaring, preventie, controle en behandeling van criminaliteit, delinquentie, daders en slachtoffers, inclusief de meting en opsporing van criminaliteit, de wetgeving en de praktijk van het strafrecht, wetshandhaving en gerechtelijke en correctionele systemen. | | Traditionele criminaliteitsdefinitie | Een definitie van criminaliteit die verwijst naar de norm, en dus ook een normatieve criminaliteitsdefinitie wordt genoemd. Criminaliteit wordt hierbij gezien als een eigenschap van gedrag dat de geldende norm overschrijdt. | | Kritische criminaliteitsdefinitie | Een definitie van criminaliteit die criminaliteit ziet als een eigenschap van de maatschappelijke reactie op bepaald gedrag, in plaats van als een inherent kenmerk van het gedrag zelf. | | Juridische criminaliteitsdefinities | Definities die criminaliteit primair baseren op de overtreding van wettelijke voorschriften en strafrechtelijke bepalingen, waarbij een sanctie voorzien is. | | Strafrechtelijke definitie | Een strikte juridische definitie van criminaliteit waarbij een gedraging een schending is van het strafrecht, begaan zonder verdediging of excuus, en waarop door de staat een straf kan worden toegepast. | | Breed-juridische definitie | Een definitie die naast de strafrechtelijke overtreding ook sociaal schadelijke handelingen omvat die onderworpen zijn aan een juridische sanctie, uitgevaardigd door een administratief orgaan of rechtbank (bv. GAS-boetes). | | Naturalistische criminaliteitsdefinitie | Een definitie die zich verzet tegen de niet-universele basis van het recht en zoekt naar handelingen die universeel als crimineel worden beschouwd, gebaseerd op morele sentimenten zoals medelijden en eerlijkheid. | | Socio-formalistische criminaliteitsdefinitie | Een definitie die stelt dat gedragsnormen, ontwikkeld binnen sociale groepen, de basis vormen voor wat als crimineel gedrag wordt beschouwd, rekening houdend met veranderende sociale normen in tijd en ruimte. | | Labeling-definitie | Een kritische definitie die stelt dat criminaliteit een sociale constructie is, voortkomend uit de maatschappelijke reactie en het "etiket" dat op bepaalde gedragingen wordt geplakt, in plaats van een inherente eigenschap van het gedrag. | | Conflicttheoretische criminaliteitsdefinitie | Een definitie die criminaliteit ziet als het resultaat van conflicten tussen verschillende groepen in de samenleving, waarbij de dominante groepen bepalen wat als crimineel gedrag wordt beschouwd. | | Marxistische criminaliteitsdefinitie | Een definitie die criminaliteit definieert vanuit het conflict tussen de heersende klasse en het proletariaat, waarbij de heersende klasse bepaalt wat als criminaliteit wordt aangemerkt, vaak ten gunste van hun economische belangen. | | Radicale definitie | Een kritische benadering die de traditionele criminologie bekritiseert voor het uitgaan van de gevestigde orde en pleit voor een eigen referentiekader gebaseerd op mensenrechten, gelijkheid, welzijn en veiligheid als enige criteria voor criminaliteit. | | Afwijkend gedrag | Gedrag dat significant afwijkt van de sociaal aanvaarde normen en verwachtingen binnen een bepaalde cultuur of samenleving, en dat doorgaans negatieve reacties oproept. |

# Understanding criminology and criminality This section provides an overview of criminology as a scientific discipline, exploring its interdisciplinary nature, various theoretical approaches, and the complex, socially constructed definition of criminality. ## 1. Understanding criminology and criminality Criminology is the scientific study of crime, crime causation, criminal behavior, and the criminal justice system. It draws upon knowledge from various disciplines, including psychiatry, medicine, sociology, psychology, law, and anthropology. Criminologists examine crime from different perspectives, focusing on crime as a phenomenon, the offender, the victim, the role of crime within the political system, or societal reactions to crime. The discipline aims to provide context and maintain a rational perspective on crime-related information. ### 1.1 Defining criminology Edwin Sutherland, in his seminal work, defined criminology as: > "The body of knowledge regarding crime and delinquency as social phenomena. It includes within its scope the processes of making laws, breaking laws, and reacting toward the breaking of laws. These processes are three aspects of a somewhat unified sequence of interactions. Certain acts regarded as undesirable are defined by the political society as crimes. In spite of this definition, some people persist in that behavior and thus commit crimes. The political society than reacts by punishment, intervention, and prevention. This sequence of interactions is the subject matter of criminology." Stanley Cohen offered a concise definition by framing criminology around three key questions: "Why are laws made; why are they broken and what do we do about it or should we do about it?" Ronnie Lippens further elaborated on this by posing philosophical questions: "Why do the definitions of crime change over time; why are specific behaviors or even entire population groups criminalized; why do people break norms, including legal ones, and what should we do with offenders?" Despite differing backgrounds and research focuses, criminology has established itself as an independent science with its own professional associations and journals. ### 1.2 Defining criminality The definition of criminality is complex and multifaceted, influenced by the consequences of behavior for victims and society, the moral views of those in power, public opinion, and the context in which the behavior occurs. What is considered criminal can change over time. * **Decriminalization:** The removal of certain behaviors from criminal law. For example, adultery was once a criminal offense but is no longer. * **Criminalization:** The introduction of new behaviors into criminal law. For instance, rape within marriage is now a crime, and previously, there were developments regarding domestic violence and immediate house bans. The distinction between criminal and non-criminal behavior is not always clear-cut. Even with a penal code defining punishable actions, ambiguity can arise. For instance, assault (mishandeling) as defined by law can have varying interpretations regarding what constitutes such an act. #### 1.2.1 Criminality as a social construct Criminality can be viewed as a social construct, meaning it is "what we call it," based on societal agreements. * **Willem Bonger** defined criminality as a serious antisocial act to which the state consciously responds with suffering (a punishment or measure). * **Sellin** considered criminality merely one form of norm-violating behavior. * **Sutherland** introduced the concept of "societal harm" into the definition, extending it to include unethical business practices even if not explicitly criminalized by law but regulated by other legal areas. This bridged the study of white-collar crime. While many define criminality simply as behavior punishable by formal law, this definition often overlooks nuances. The researcher's societal perspective influences how they view criminalized behavior and processes of criminalization/decriminalization. ### 1.3 Historical overview of criminological thought The origins of criminology as a science can be traced back to the early nineteenth century, but philosophical inquiries into crime and punishment predate this considerably. #### 1.3.1 Ancient and Medieval Perspectives * **Plato** (427-347 BCE) discussed crime in his description of an ideal society in "The Republic." He linked poverty to crime, attributing it to societal emphasis on wealth and the struggle between the "good" and "bad" parts of an individual's personality. He also acknowledged the influence of upbringing and environment. * **Aristotle** (384-322 BCE) systematically studied law and legislation, comparing laws from 158 Greek cities to promote social harmony without altering class distinctions. * Religious texts, such as the Old and New Testaments, contain passages on crime and punishment. The principle of "an eye for an eye" (Exodus 21:23-25) is interpreted as a limitation on punishment and a move away from personal retribution towards judicial determination, with monetary compensation for damages being an early form of restorative justice. * In the Middle Ages in Europe, the Church held significant authority. The ordering of society was seen as God's will, and individuals sought escape from sin through asceticism. Medieval philosophers like **Thomas Aquinas** (1226-1274) discussed the influence of poverty on crime, even arguing for the permissibility of theft out of extreme necessity. * **Thomas More** (1478-1535), an English humanist jurist, is considered a precursor to critical criminology. He questioned the justification of state-imposed punishments when the state itself contributed to crime through oppression. He argued against excessive punishments, suggesting that addressing the root causes of crime, such as poverty and social conditions, was more effective. He also advocated for restitution through work. #### 1.3.2 The Enlightenment and the Classical School The successes of the natural sciences in the mid-seventeenth century led to the application of scientific methods to societal issues. This, coupled with the rise of commercial capitalism, fostered a critical perspective on feudal structures and paved the way for the **Classical School** of criminology during the Enlightenment. Key tenets of the Classical School: * Individuals are rational beings capable of making choices and are responsible for their actions. * Free will and rationality are central to understanding behavior. Key thinkers associated with the Classical School: * **Montesquieu** (1689-1755) emphasized the need for clear laws to guarantee individual liberty and prevent the concentration of power. He advocated for the "trias politica" (separation of powers) and argued that punishments should be proportional to the crime and that cruel punishments are ineffective. He also explored the influence of external factors, such as climate, on law and behavior. * **Rousseau** (1712-1778) identified property as a source of conflict and saw progress as a cause of societal problems. His "social contract" theory posited that legitimate authority stems from the consent of the governed, emphasizing popular sovereignty. He opposed cruel treatment of offenders. * **Beccaria** (1738-1794) is a central figure of the Classical School. In "Dei delitti e delle pene" (On Crimes and Punishments), he critiqued the arbitrary nature of criminal law and practices like torture and the death penalty. His work inspired reforms in many jurisdictions. * **Key principles from Beccaria's work:** * Laws should minimally interfere with individual liberty. * The rights of the accused must be protected. * The severity of a crime is determined by the harm caused to others. * The legislature should define crimes and prescribe penalties (**legaliteitsbeginsel** or "nulla poena sine praevia lege poenali"). * Punishments must be proportional to the offense (**proportionaliteitsbeginsel**). * Punishments should not be more severe than necessary for deterrence; excessive punishments are ineffective and can lead to more crime. * Punishments should be swift and certain to create a clear link between the act and the consequence. * The imposition of punishment should be free from corruption and prejudice. * Beccaria also advocated for the publication of laws, the abolition of torture and secret trials, the replacement of the death penalty with imprisonment, and more humane prisons. * **Bentham** (1748-1832) developed the "pleasure-pain principle" (utilitarianism), suggesting that human behavior is driven by the pursuit of pleasure and avoidance of pain. For Bentham, the law should ensure that the pain of punishment outweighs any pleasure derived from criminal activity. He emphasized three crucial elements for crime prevention: the certainty of punishment, the swiftness of its execution, and its severity. He designed the "Panopticon" prison, an architectural concept for efficient surveillance, though it was not fully realized. Following the French Revolution, the ideas of the Classical School, such as equality before the law and proportionality of punishment, were officially adopted and codified. #### 1.3.3 The Positivist School and the Milieu School At the end of the nineteenth century, the Classical School's emphasis on rational choice was challenged by the rise of **Positivism** (also known as the Italian School or bio-anthropological school). * **Cesare Lombroso** (1835-1909), an Italian physician and psychiatrist, is considered a founder of scientific criminology. He posited that criminality was innate and sought to prove this through a natural science methodology. * Lombroso's theory was influenced by **phrenology** (the study of skull shape) and **Darwin's theory of evolution**. * He conducted research on physical characteristics of prisoners and the mentally ill, concluding that criminals exhibit innate abnormalities (e.g., specific skull shapes, facial asymmetry) and that these physical traits were linked to specific behavioral tendencies. * He proposed the concept of **"atavism,"** suggesting that criminal behavior represented a regression to primitive evolutionary characteristics. **Criticism of Lombroso's work:** * Researchers like **Goring** found no significant physical differences between criminals and non-criminals. * Lombroso's theories were later nuanced by his followers, such as **Enrico Ferri**, who acknowledged social factors alongside individual and physical ones. As a reaction to the Italian School, the **Milieu School** (or French School) emerged, emphasizing the role of the social environment in shaping criminal behavior. * **Lacassagne** and **Manouvrier** argued that social milieu, upbringing, and poverty were key determinants of crime, paralleling later learning theories and critical criminology. Lacassagne famously stated, "Societies have the criminals they deserve." * The Milieu School drew inspiration from statisticians like **Adolphe Quetelet** and **Guerry**. * **Guerry** was the first to apply statistical science to crime, linking geographical differences in crime rates to poverty. * **Quetelet** analyzed crime data using mathematical techniques, developing theories about the predictability of crime patterns (e.g., seasonal influences) and factors influencing crime levels, such as education, poverty, and climate. He also noted significant differences in criminal behavior between men and women. ### 1.4 Key Concepts * **Italian School (Positivism):** Views crime as an innate characteristic, influenced by Darwinian evolution and the scientific method. Cesare Lombroso is a key figure. Later adaptations incorporated environmental factors. * **Classical School:** Emphasizes human rationality and responsibility. Advocates for codified laws, and punishments that are just, proportional, and humane. Key figures include Beccaria and Bentham. * **Milieu School (French School):** Attributes crime to influences from the social environment, such as upbringing, poverty, and social milieu. * **Trias Politica:** The separation of governmental powers into legislative, executive, and judicial branches, ensuring checks and balances. A table summarizing key differences between schools would be useful here, but the provided text does not offer a comparative table format. **Example of criminalization:** > The text mentions that bribing foreign officials by Dutch companies was criminalized in 2001, following a 1997 OECD Convention. Previously, such payments were tax-deductible. **Example of the social construction of crime:** > The text illustrates how the definition of mishandeling (assault) can be ambiguous. What constitutes assault can vary, from blows exchanged in a bar fight to a parent cuffing a child or a forceful push from someone in a hurry. This highlights that the legal definition may not perfectly align with everyday interpretations. **Example of the impact of societal conditions on crime:** > Thomas More argued that the large number of thieves in 16th-century England was not solely due to individual criminality but also to social conditions like wars that left many ex-soldiers unemployed and to poor agricultural conditions forcing farmers into vagrancy and crime. **Tip:** When defining criminology and criminality, remember that criminology is the study *of* crime, while criminality refers to the *state* of being criminal or the *nature* of criminal behavior. The latter is often a social construct. --- # Historical overview of criminological thought This section traces the evolution of criminological ideas, from ancient philosophical and religious contemplations to the foundational schools of thought that shaped the discipline. ### 2.1 Ancient and religious perspectives on crime and punishment Even before the formal emergence of criminology as a distinct scientific field, thinkers and religious texts grappled with the concepts of crime and its societal implications. #### 2.1.1 Philosophical inquiries * **Plato** (427-347 BCE), in his work "The Republic," suggested that poverty and the societal emphasis on wealth could lead to various forms of crime, such as theft. He posited a deterministic view of behavior, where the "good" or "bad" part of an individual's personality might prevail. However, he also acknowledged the role of upbringing and environment in shaping one's ability to control these internal elements, hinting at early sociological influences. His approach was largely moralistic. * **Aristotle** (384-322 BCE), a student of Plato, is noted as the first to systematically study criminal law. He compared legislation from 158 Greek cities to develop a system promoting social harmony without eradicating class differences. #### 2.1.2 Religious texts and interpretations * Religious scriptures, including the Old and New Testaments, contain numerous passages concerning crime and punishment. The principle of "an eye for an eye" (Exodus 21:23-25) is often misinterpreted as pure retribution. Jewish commentaries, such as the Talmud, suggest this was a moral limitation on punishment, akin to modern maximum sentencing, rather than a call for literal retaliation. It implied that the punishment should not exceed the harm caused, and judicial discretion in determining penalties and financial compensation for victims was emphasized, reflecting an early form of restorative justice. #### 2.1.3 Medieval thought * During the Middle Ages, the Church's authority extended into civil life, with ecclesiastical law and jurisdiction playing a significant role. Society was often viewed as divinely ordained and immutable. * **Thomas Aquinas** (1226-1274) touched upon the influence of poverty on crime and defended the idea that theft might be permissible in extreme necessity, a view echoed by later figures. * **Thomas More** (1478-1535), an English humanist jurist, is considered a precursor to critical criminology. He questioned the justification of state-imposed punishments when the state itself, through oppression and systemic injustices, might be a cause of crime. In his work "Utopia," More criticized the excessive use of the death penalty for petty crimes like theft, arguing that it did not deter crime and instead encouraged the commission of more serious offenses. He advocated for addressing the root causes of crime, such as poverty and unemployment resulting from wars and poor agricultural conditions, and proposed restitution for damages through work sentences. ### 2.2 The Enlightenment and the rise of the classical school The mid-seventeenth century saw the application of natural science methods to societal issues, coinciding with the rise of commercial capitalism and a critique of feudal structures. The Enlightenment embraced reason as the primary measure for understanding the world, paving the way for the Classical School of criminology. This school emphasized individual rationality, free will, and personal responsibility. #### 2.2.1 Key thinkers and their contributions * **Montesquieu** (1689-1755) advocated for a state that guarantees citizen liberty through clear laws and a separation of powers (the *trias politica*) to prevent the concentration of authority. Regarding crime and punishment, he argued that severe punishments were incompatible with liberty and that cruel penalties were ineffective due to habituation. He proposed that punishments should be proportionate to the offense, a principle that became known as the proportionality principle. He also explored the influence of external factors, such as climate, on law and institutions. * **Jean-Jacques Rousseau** (1712-1778) identified private property as a source of rivalry and inequality, contributing to societal problems. He is known for his social contract theory, particularly in "Du contrat social ou principes du droit politique" (1762). This theory posits that legitimate authority derives from the consent of the governed, emphasizing popular sovereignty (*volonté générale*) over the absolute will of a monarch. Rousseau also opposed the harsh treatment of criminals. * **Cesare Beccaria** (1738-1794) is a pivotal figure of the Classical School. In his influential work "Dei delitti e delle pene" (On Crimes and Punishments, 1794), he criticized arbitrary use of criminal law, torture, and the death penalty. His ideas, considered radical for their time, were even placed on the Catholic Church's Index of Forbidden Books. Voltaire provided a commentary on Beccaria's work. #### 2.2.2 Core principles of Beccaria's thought Beccaria's framework for a just and effective criminal justice system included the following principles: * **Minimal legal interference:** The law should interfere with individual liberty as little as possible. * **Protection of accused rights:** The rights of the accused must be safeguarded at all stages of the legal process. * **Damage-based offense severity:** The seriousness of a crime is determined by the harm inflicted on others. * **Legality principle:** The legislative branch must define crimes and prescribe their punishments in advance. This is encapsulated by the principle *nullum crimen, nulla poena sine praevia lege poenali* (no crime, no punishment without a prior penal law), later formalized by Paul Johann Anselm Ritter von Feuerbach. * **Proportionality:** Punishments should be proportionate to the offense and no more severe than necessary for deterrence. Excessive punishments are inefficient and can lead to increased crime. * **Swift and certain punishment:** Punishments should be executed promptly and predictably to create a clear and unavoidable link between the act and the consequence. * **Impartiality:** The imposition of punishment should be free from corruption and prejudice. Beccaria also advocated for the publication of laws, the abolition of torture and secret trials, the replacement of the death penalty with imprisonment, and more humane prison conditions. #### 2.2.3 Jeremy Bentham and utilitarianism * **Jeremy Bentham** (1748-1832) was a proponent of utilitarianism, based on the pleasure-pain principle: human behavior is driven by the pursuit of pleasure and the avoidance of pain. He believed that the legal system should ensure that the pain of punishment outweighs any pleasure or gain derived from criminal activity, but no more than necessary. * Bentham assumed that individuals rationally weigh the potential benefits of a crime against the potential costs (pain) of punishment. He emphasized the importance of the certainty of apprehension and conviction, the swiftness of punishment, and the severity of the penalty. * He was a strong advocate for imprisonment and designed the "Panopticon," a circular prison where a single guard could observe all inmates from a central tower, promoting efficiency and discipline. Bentham's idea was to keep prisoners occupied with work, vocational training, and religious instruction. He also proposed that prisons be located centrally as a visible deterrent. ### 2.3 The rise of positivism and the environmental school The late nineteenth century witnessed a challenge to the Classical School's rational choice perspective with the emergence of Positivism, also known as the Italian School or bio-anthropological school. This approach viewed criminality as innate and utilized natural science methods. #### 2.3.1 The Italian School (Positivism) * **Cesare Lombroso** (1835-1909), an Italian physician and psychiatrist, is widely regarded as a founder of scientific criminology, particularly for his focus on the individual offender. His work was influenced by phrenology (the study of skull shape to determine character) and Darwin's evolutionary theory. * Lombroso studied the physical characteristics of prisoners and the mentally ill, concluding that criminals exhibit innate biological abnormalities, such as specific skull shapes, facial asymmetry, and unusual ear or digit formations. He believed these physical traits correlated with behavioral deviations like impulsivity, high pain tolerance, laziness, vanity, and a propensity for gambling. * His theory of "atavism" posited that criminal behavior represented a regression to more primitive evolutionary stages. * **Critique of Lombroso:** Researchers like **Gorin** found no significant differences in physical characteristics between prisoners and university students. Lombroso later modified his theories, and his associate **Enrico Ferri**, in "Le crime: causes et remèdes" (1898), alongside societal factors, also included individual and physical causes of crime, leading to the biosocial school. #### 2.3.2 The Environmental (French) School * The French medical community, led by figures like **Alexandre Lacassagne** (1843-1924) and **Paul Manouvrier** (1850-1927), resisted the Italian School's deterministic biological explanations. They proposed that crime was a product of the social environment in which an individual is raised, emphasizing the influence of upbringing, poverty, and social milieu. * This perspective aligns with later learning theories and critical criminology. Lacassagne famously stated, "Societies have the criminals they deserve," a notion later adopted by critical criminologists to question why certain behaviors are labeled as criminal while others, equally antisocial, are not. #### 2.3.3 Early statistical approaches * The development of statistical methods provided new tools for understanding crime patterns. * **Adolphe Quetelet** (1796-1874), a Belgian statistician, made groundbreaking contributions by analyzing collected crime data. He explored the regularities in crime patterns and developed theories that enabled crime prediction (e.g., based on seasonal influences) and informed prevention strategies. He observed that factors like education, poverty, and climate influenced crime rates and noted significant differences in criminal behavior between men and women. * **Gabriel Tarde** (1843-1904), another French criminologist, focused on social imitation as a primary driver of criminal behavior, contrasting with Lombroso's biological determinism. * **Henry Maudsley** (1835-1918), an English psychiatrist, contributed to the understanding of the psychological factors associated with mental illness and crime. #### 2.3.4 Defining crime as a social construct The concept of crime as a social construct gained traction, meaning that "crime is what we call it," a product of societal agreements and interactions. * **Edwin Sutherland** (1883-1950) defined criminology as the study of crime and delinquency as social phenomena, encompassing the processes of law-making, law-breaking, and reactions to law-breaking. He also introduced the concept of "white-collar crime," referring to unethical or illegal behavior by individuals in positions of power and respectability, broadening the scope of criminological study beyond conventional street crime. * **Thorsten Sellin** (1896-1994) viewed crime as one form of norm-violating behavior. * **Willem Bonger** (1876-1940) defined crime as a serious antisocial act to which the state deliberately responds with suffering (punishment or sanctions). He emphasized the influence of socioeconomic conditions, particularly capitalism, on crime causation. ### 2.4 Key concepts summary * **Italian School (Positivism):** Views criminality as an innate trait, influenced by biological factors and evolutionary theory, using scientific methods. Cesare Lombroso is a key figure. * **Classical School:** Emerged during the Enlightenment, positing humans as rational beings responsible for their actions. Emphasizes codified laws, proportionate, and humane punishments. Key figures include Cesare Beccaria and Jeremy Bentham. * **Environmental School (French School):** Arises as a reaction to the Italian School, attributing criminality to social environmental factors like upbringing and poverty. * **Trias Politica:** The separation of governmental powers into legislative, executive, and judicial branches, ensuring checks and balances. Montesquieu was a proponent. --- # Foundational theories: Positivism and the environmental school This section explores the foundational theories of positivism and the environmental school, which emerged as significant developments in criminology, challenging earlier classical perspectives by focusing on either biological predispositions or social and environmental influences as the primary drivers of criminal behavior. ### 3.1 The rise of positivism (Italian school) The positivist school, also known as the Italian school or the bio-anthropological school, emerged in the late nineteenth century, directly contradicting the classical school's notion that criminals act out of rational free will. This new perspective posited that criminality is an innate, biologically determined trait, and its proponents utilized natural scientific methods to prove their assertions, prioritizing objectivity and empirical evidence over emotions or moral arguments. #### 3.1.1 Cesare Lombroso and the concept of the "born criminal" Cesare Lombroso (1835-1909), an Italian physician and psychiatrist, is widely regarded as a key founder of criminological science, particularly for his focus on the individual offender. His work built upon the principles of phrenology (the study of skull shape as an indicator of behavior) and Charles Darwin's theory of evolution. Lombroso conducted extensive research on prisoners and the mentally ill, examining their physical characteristics. He concluded that criminals exhibit innate biological abnormalities. These included specific skull shapes (small cranial capacity and a low forehead), asymmetrical faces, unusually large or small ears, and extra fingers or toes. Lombroso believed that individuals displaying these traits were also prone to behavioral deviations, such as increased restlessness, a higher pain threshold, laziness, vanity, and a predisposition to gambling. Lombroso's research involved direct observation and precise measurement of physical attributes. In his 1876 publication, *L’uomo delinquente* (The Criminal Man), he asserted that he had identified the distinguishing characteristics of criminals compared to non-criminals. His theory began with a discussion of "crime among plants," likening carnivorous plants to criminals, and then extended to the animal kingdom, where survival behaviors and competition for mates were interpreted as criminal. Ultimately, he proposed that primitive humans were inherently criminal. Lombroso explained criminal behavior in modern humans through the concept of "atavism," which he described as a regression in evolutionary development, leading to the resurgence of primitive characteristics. #### 3.1.2 Critiques of Lombroso's theory Lombroso's theories faced significant criticism regarding both their substance and methodology. A notable critique came from William George Gorin, who conducted research comparing prisoners, students from Cambridge and Oxford, and students from Aberdeen. Gorin found no significant differences between Cambridge/Oxford students and prisoners, and observed greater differences between these groups and Aberdeen students. He also found no noteworthy distinctions between London university professors and convicted criminals. Initially, Lombroso denied that morality could be relative to time and place. However, influenced by his disciple Enrico Ferri, he later modified his theory. In *Le crime: causes et remèdes* (1898), co-authored with Lombroso, Ferri acknowledged societal causes of crime alongside individual ones, following critiques from the environmental school. Ferri argued in his *Sociologie criminelle* (1884) that every crime is the result of individual, physical, and social factors, though he considered individual factors to be the most important, with the others acting upon them. This line of thought contributed to the later development of the biosocial school. #### 3.1.3 The emergence of the environmental school (French school) The French medical community strongly opposed the ideas of Lombroso and his followers. Figures like the forensic physician Alexandre Lacassagne (1843-1924) and the anthropologist Louis Manouvrier (1850-1927) spearheaded the French or "environmental" school. This school rejected the notion of the "born criminal" and instead emphasized the role of the social environment in which an individual grows up as the cause of criminal behavior. This perspective aligns with later learning theories and critical criminology. Lacassagne did not entirely dismiss individual factors but believed the positivists overemphasized them. The debate between proponents and opponents of Lombroso became so intense that at the second criminological-anthropological congress in Paris in 1889, a committee was formed to conduct a comparative study of one hundred criminals (murderers, violent offenders, and thieves) and one hundred non-criminals. However, at the subsequent congress in Brussels in 1892, Manouvrier reported that the committee had not commenced its work because the Italian scholars had failed to appear. Lacassagne famously stated, "Societies have the criminals they deserve." This statement was later linked by critical criminologists to the structure of capitalist societies and, through labeling theory, to the question of why certain behaviors are defined as criminal while others, equally or more antisocial, are not. The adherents of the environmental school drew heavily on the research of statisticians like Adolphe Quetelet, who studied regularities in crime patterns—a topic that remains highly relevant in modern criminology. #### 3.1.4 Key figures and concepts in the environmental school * **Fransman Guerry (1802-1866):** He was the first to apply statistical knowledge to the phenomenon of crime. Guerry examined the relationship between sex and age with criminality and conducted research on the geographical distribution of crime. He attributed significant geographical variations in crime rates to poverty. * **Belgian statistician Adolphe Quetelet (1796-1874):** Quetelet made groundbreaking contributions in this early phase. He analyzed collected data and government statistics using newly developed mathematical analysis techniques. One of his key concepts was the "normal distribution." Through longitudinal research, he developed theories that allowed for the prediction of crime trends (e.g., based on seasonal influences) and offered insights into crime prevention. He demonstrated that education, poverty, and climate influenced crime levels in winter and violent crimes in summer. He also identified significant differences in criminal behavior between men and women. * **Lacassagne and Manouvrier:** As mentioned, these French scholars were central to the environmental school, emphasizing social milieu, upbringing, and socioeconomic factors as key determinants of criminal behavior. ### 3.2 Contrasting schools of thought The emergence of positivism and the environmental school marked a departure from the classical school's focus on individual rationality and free will. These new perspectives introduced the idea that criminal behavior could be understood through biological predispositions or environmental and social influences. #### 3.2.1 Classical school The classical school, prominent during the Enlightenment, viewed humans as rational beings responsible for their actions. It advocated for codified laws, proportional and humane punishments, and the protection of individual rights. Key figures included Cesare Beccaria, whose work on social contract theory influenced legal reforms, and Jeremy Bentham, known for his utilitarian philosophy focused on maximizing pleasure and minimizing pain. The classical school's principles underscored the importance of legal certainty, proportionality, and deterrence. **Tip:** While the classical school emphasized free will, positivism argued for determinism, positing that criminal behavior is largely predetermined by biological factors. #### 3.2.2 Positivist school (Italian school) As detailed above, this school, spearheaded by Lombroso, posited that criminality is an innate, biological trait. It relied on natural scientific methods to identify physical characteristics associated with "born criminals." #### 3.2.3 Environmental school (French school) This school emerged as a direct reaction to the positivist school. It contended that criminal behavior is primarily shaped by the social environment, including upbringing, socioeconomic conditions, and broader societal influences. **Example:** A classical school theorist might view a theft as a rational choice made by an individual seeking personal gain. A positivist might look for biological markers or inherited traits that predisposed the individual to theft. An environmental school theorist, however, would investigate the individual's background, such as poverty, lack of educational opportunities, or exposure to criminal role models in their neighborhood, as potential causes of the theft. ### 3.3 Core concepts * **Italian school:** Also referred to as "positivism." It posits that criminality is an inherent trait, drawing upon Darwin's theory of evolution and natural scientific methods. Cesare Lombroso is its most prominent representative. While initially focused on the "born criminal," the theory was later nuanced by influences from the environmental school, allowing for its survival and the incorporation of its elements into later theories. * **Classical school:** The first structured theoretical framework concerning crime and punishment during the Enlightenment. It viewed individuals as rational decision-makers responsible for their conduct. It advocated for codified laws, and for punishments to be just, proportionate, and humane. Key exponents include Cesare Beccaria (social contract theory) and Jeremy Bentham (utilitarian philosophy). * **Environmental school:** Originating in France as a response to the Italian school, it attributes criminality to influences from the offender's social environment. Upbringing, poverty, and the social milieu are considered significant factors that can lead to criminal behavior. * **Trias politica:** The separation of governmental powers into legislative, executive, and judicial branches, with each operating within its designated domain. This concept, translated as "separation of powers," is a fundamental principle in many modern legal systems. --- ## Common mistakes to avoid - Review all topics thoroughly before exams - Pay attention to formulas and key definitions - Practice with examples provided in each section - Don't memorize without understanding the underlying concepts

| Term | Definition | |------|------------| | Criminology | The scientific study of crime and criminals, encompassing the processes of lawmaking, lawbreaking, and societal reactions to lawbreaking. It draws upon various disciplines to understand crime as a social phenomenon. | | Criminality | Behavior that is prohibited by law and punishable by the state. The definition of criminality is not fixed and can evolve over time and across different societies due to social, moral, and political influences. | | Social construct | The idea that concepts, such as criminality, are created and defined through social interaction and agreement within a society, rather than being objective realities. What is considered criminal is a product of shared understandings and societal agreements. | | Decriminalization | The process of removing or reducing the criminal penalties for certain acts. This means that behavior that was previously considered a crime is no longer subject to legal prosecution or punishment. | | Criminalization | The process by which certain behaviors or groups are defined as criminal and subjected to legal sanctions. This can involve new laws being enacted or existing laws being applied to previously unregulated conduct. | | Classical school | A school of thought in criminology that emerged during the Enlightenment, emphasizing that individuals are rational beings capable of making choices and are therefore responsible for their actions. It advocated for clear, proportional, and humane laws and punishments. | | Positivism (Italian school) | A school of thought that posits that criminal behavior is determined by biological, psychological, and social factors beyond the individual's control. It utilizes scientific methods to study offenders, often focusing on innate characteristics. | | Environmental school (French school) | A school of thought that attributes criminal behavior to environmental and social factors, such as upbringing, poverty, and the broader social milieu. It emerged as a reaction to the biological determinism of the positivist school. | | Trias politica | The principle of the separation of powers, dividing governmental authority into legislative, executive, and judicial branches, each with its own distinct functions and limitations to prevent the concentration of power. | | Utilitarianism | A philosophical approach, central to Jeremy Bentham's work, that suggests that the best action is the one that maximizes overall happiness or pleasure and minimizes pain. In criminology, it implies that laws and punishments should aim to achieve the greatest good for the greatest number. | | Pleasure-pain principle | The concept, central to utilitarian thought, that human behavior is motivated by the desire to maximize pleasure and minimize pain. Criminal justice systems, according to this principle, should ensure that the pain of punishment outweighs the pleasure derived from committing a crime. | | Legaliteitsbeginsel (Principle of legality) | The principle that no one can be punished for an act that was not defined as a crime by law before it was committed, nor can a penalty be imposed that was not prescribed by law. This is encapsulated by the maxim "nullum crimen, nulla poena sine praevia lege poenali." | | Proportionality principle | The principle that the severity of a punishment should be in proportion to the seriousness of the crime committed. Punishments should be commensurate with the harm caused and the culpability of the offender. | | Atavism | A concept, primarily associated with Cesare Lombroso, suggesting that criminal behavior is a result of a regression to primitive or ancestral traits. It implies that criminals possess inherited characteristics of earlier stages of human evolution. | | Social contract | A theory, notably developed by Rousseau, suggesting that individuals implicitly agree to form a society and government, surrendering certain freedoms in exchange for protection and order. Legitimate authority arises from the consent of the governed. |

# Introductie en context van het beroepsgeheim Het beroepsgeheim, geworteld in het strafrecht, dient ter bescherming van zowel individuele belangen als het algemeen maatschappelijk belang, en is aan evolutie onderhevig door toenemende autonomie van de patiënt, interdisciplinaire samenwerking en de groeiende verzameling van gegevens. ## 1. Context van het beroepsgeheim Het concept van het beroepsgeheim wordt beïnvloed door verschillende maatschappelijke en technologische evoluties: * **Toenemende autonomie van de patiënt**: Wetgeving rond patiëntenrechten benadrukt het zelfbeschikkingsrecht van de patiënt. Dit manifesteert zich in het recht op informatie en de mogelijkheid om geïnformeerde beslissingen te nemen. * **Toenemende samenwerking in inter- en intradisciplinaire verbanden**: De praktijk van zorgverlening evolueert naar meer samenwerking binnen en tussen verschillende disciplines. Dit leidt tot een noodzaak om informatie efficiënter te delen, wat implicaties heeft voor het beroepsgeheim. * **Toenemende verzameling en bewaring van gegevens**: De digitalisering en technologische vooruitgang faciliteren de grootschalige verzameling en opslag van patiëntgegevens. Dit brengt uitdagingen met zich mee op het gebied van gegevensbescherming, zoals vastgelegd in de GDPR-regelgeving. Het beroepsgeheim beschermt twee fundamentele belangen: * **Maatschappelijk belang**: Dit wordt benadrukt doordat het beroepsgeheim in het strafrecht is verankerd, wat impliceert dat het van openbare orde is en iedereen potentieel als patiënt kan zijn. * **Individueel belang**: Dit omvat het vertrouwen van de patiënt in de zorgverlener en de bescherming tegen machtsmisbruik. ## 2. Aard van het beroepsgeheim Het kernartikel met betrekking tot het beroepsgeheim is artikel 458 van het Strafwetboek. Dit artikel wordt beschouwd als een open norm die een breed scala aan personen en situaties omvat. * **Wie?** Artikel 458 Sw. is van toepassing op alle personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hen zijn toevertrouwd. Dit omvat niet alleen artsen, maar ook bijvoorbeeld kinesitherapeuten. * **Wat?** Het begrip 'geheimen' heeft een zeer ruim toepassingsgebied. Het omvat: * Gegevens die identificatie toelaten, zowel medisch als niet-medisch. * Mededelingen gedaan in het kader van de behandeling. * Eigen vaststellingen en aantekeningen van de zorgverlener. * **Niet** algemeen gekende of openbare informatie. Een louter gerucht wordt niet als openbare informatie beschouwd. * **Ten aanzien van wie?** Het beroepsgeheim geldt ten opzichte van derden, buiten de directe relatie tussen patiënt en zorgverlener. Het geldt **niet** ten opzichte van de patiënt zelf. Ten aanzien van familieleden is het beroepsgeheim niet absoluut, met de mogelijkheid van een informatieplicht. * **Hoe lang?** Het beroepsgeheim is onbeperkt in de tijd. Het stopt niet wanneer de behandeling eindigt, de patiënt sterft, of de zorgverlener zijn beroep neerlegt. Het beroepsgeheim omvat twee componenten: * **Zwijgplicht**: De verplichting om vertrouwelijke gegevens aan niemand mee te delen. * **Zwijgrecht**: Het recht om te weigeren getuigenis af te leggen in rechte wanneer men hiertoe geroepen wordt, indien dit de openbaarmaking van geheime informatie zou vereisen. Dit is een keuze die de geheimplichtige zelf kan maken. ## 3. Toepassingsgebied en inhoud van het beroepsgeheim Het beroepsgeheim heeft een breed toepassingsgebied en een ruime inhoud, met specifieke regels omtrent de ontvangers van de informatie en de duur van de geheimhoudingsplicht. ### 3.1 Toepassingsgebied * **Wie is gehouden tot geheimhouding?** Alle personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hen toevertrouwd zijn. Dit is een open norm. * **Welke informatie?** De term "geheimen" omvat niet enkel medische gegevens, maar ook niet-medische informatie die tot identificatie kan leiden, evenals toevallige mededelingen in het kader van de behandeling. Algemeen bekende of reeds openbaar gemaakte informatie valt hier niet onder. Een gerucht is geen openbare informatie. * **Ten aanzien van wie?** Het geheimhoudingsplicht geldt ten opzichte van derden, dus buiten de directe relatie tussen patiënt en zorgverlener. * **Niet ten opzichte van de patiënt zelf**: De patiënt is de drager van de rechten en kan op elk moment informatie vragen. * **Niet onbeperkt ten aanzien van familie**: Hoewel de geheimhouding ten aanzien van de familie de regel is, kan er een informatieplicht bestaan. * **Hoe lang?** De geheimhoudingsplicht geldt onbeperkt in de tijd. Deze houdt niet op bij het einde van de behandeling, het overlijden van de patiënt, of het stoppen met het uitoefenen van het beroep door de zorgverlener. ### 3.2 Inhoud van het beroepsgeheim * **Zwijgplicht**: Dit is de kerntaak, namelijk het niet meedelen van vertrouwelijke gegevens aan derden. * **Zwijgrecht**: Dit is het recht om in gerechtelijke procedures te weigeren informatie te verstrekken die onder het beroepsgeheim valt. De zorgverlener heeft de keuze om van dit recht gebruik te maken. ## 4. Schending van het beroepsgeheim Een schending van het beroepsgeheim wordt beschouwd als een misdrijf, met specifieke strafrechtelijke, tuchtrechtelijke, arbeidsrechtelijke en burgerrechtelijke consequenties. ### 4.1 Schending – strafrechtelijke aspecten * **Bestandsdelen van het misdrijf (art. 458 Sw.):** * **Geheimplichtige**: De persoon moet onder de toepassingssfeer van artikel 458 Sw. vallen. * **Kennis van geheime informatie**: De persoon moet op de hoogte zijn van vertrouwelijke informatie. * **Bekendmaking aan derde**: De informatie moet gedeeld zijn met iemand buiten de kring van direct betrokkenen (bv. de patiënt zelf). * **Opzet**: De bekendmaking moet opzettelijk gebeuren. Onachtzaamheid (bijvoorbeeld het achterlaten van een patiëntendossier op de trein) is op zichzelf niet voldoende om onder deze strafrechtelijke bepaling te vallen. Een algemeen opzet is voldoende; de precieze reden voor de bekendmaking is irrelevant. * **Ruime interpretatie**: De omvang van de schending is irrelevant; zelfs het delen met één persoon kan al een schending uitmaken. Dit kan mondeling, schriftelijk of door inzage van een dossier gebeuren. * **Sancties (art. 458 Sw.):** * Gevangenisstraf van 1 tot 3 jaar en/of een geldboete van 100 tot 1000 euro, vermenigvuldigd met opdeciemen (in 2021 was dit een factor 8, wat een boete van 800 tot 8000 euro betekende). ### 4.2 Andere sanctioneringen Naast de strafrechtelijke sancties, kan een schending van het beroepsgeheim leiden tot: * **Tuchtrechtelijke sancties**: Deze houden verband met de handhaving van de deontologische codes van beroepsgroepen. Hoewel kinesitherapeuten een gedragsregel hebben omtrent beroepsgeheim (bv. gedragsregel 33), beschikken zij niet over een eigen tuchtrechtcollege zoals de Orde der Artsen. Dit creëert een praktisch probleem voor de effectieve toepassing van tuchtrecht. * **Arbeidsrechtelijke sancties**: In het kader van een arbeidsovereenkomst kan een schending van het beroepsgeheim leiden tot disciplinaire maatregelen door de werkgever, waaronder ontslag om dringende reden, aangezien vertrouwen een essentieel onderdeel is van de relatie tussen patiënt en zorgverlener. * **Burgerrechtelijke sancties**: Een patiënt die nadelige gevolgen ondervindt van een schending van het beroepsgeheim, kan een burgerrechtelijke vordering instellen. Dit kan zowel buitencontractueel (schending van art. 458 Sw. als burgerrechtelijke fout die aanleiding geeft tot schadevergoeding) als contractueel (schending van de goede trouw in de uitvoering van de overeenkomst) zijn. ## 5. Uitzonderingen op het beroepsgeheim Hoewel het beroepsgeheim strikt is, bestaan er bepaalde uitzonderingen die ingegeven worden door de noodzaak om specifieke belangen te beschermen, ofwel door de instemming van de patiënt. ### 5.1 Gedeeld en gezamenlijk beroepsgeheim Gezien de toenemende interdisciplinaire samenwerking, wordt het beroepsgeheim in bepaalde contexten versoepeld, wat de realiteit van de praktijk erkent. * **Gedeeld beroepsgeheim**: * Toegelaten tussen personen die betrokken zijn bij de behandeling van één patiënt, maar niet noodzakelijk tot hetzelfde team behoren. * **Voorwaarden**: * Alle betrokkenen moeten zelf gebonden zijn aan het beroepsgeheim. * Het delen van informatie moet **noodzakelijk** zijn voor de behandeling (louter nuttig is niet voldoende). * **Voorbeeld**: Een kinesitherapeut die informatie deelt met de behandelende huisarts van de patiënt. Een controle-arts voor een verzekeringskwestie valt hier **niet** onder, omdat dit niet tot dezelfde hulpverleningscontext behoort. * **Gezamenlijk beroepsgeheim**: * Geldt binnen een team waar de leden tot dezelfde praktijk of organisatie behoren. * **Voorwaarden**: * Het delen van informatie moet **relevant** (minstens nuttig) zijn voor de behandeling van de patiënt. * **Voorbeeld**: Een groepspraktijk van kinesitherapeuten die informatie uitwisselen. ### 5.2 'Veiligheidsgerichte' uitzonderingen Deze uitzonderingen zijn ingegeven door situaties waarin het niet delen van informatie een veiligheidsprobleem zou creëren of wanneer er een botsing ontstaat met andere wettelijke plichten. * **Spanning tussen beroepsgeheim en schuldig verzuim**: Er bestaat een spanningsveld tussen de zwijgplicht (art. 458 Sw.) en de plicht tot het voorkomen van schade (art. 422 bis Sw. - schuldig verzuim). * **Noodtoestand**: * Rechtspraak en rechtsleer aanvaarden dat het plegen van een strafrechtelijke inbreuk (zoals schending van het beroepsgeheim) gerechtvaardigd kan zijn in geval van noodtoestand. * **Voorwaarden**: * Een werkelijk en dadelijk gevaar. * Het belang dat beschermd wordt moet gelijkwaardig of hoger zijn dan het belang van het beroepsgeheim. * Het moet het **ultimum remedium** zijn (het enige of laatste redmiddel). * **Voorbeeld**: Een therapeut die informatie deelt over mishandeling van een patiënt nadat alle andere opties om de patiënt te helpen zijn uitgeput. * **Patiënt-slachtofferregel**: * In het verleden aanvaardde de rechtspraak dat een zorgverlener mocht melden aan gerechtelijke overheden dat de patiënt slachtoffer was geworden van een misdrijf. * **Kritiek**: Deze regel kreeg veel kritiek, onder andere vanuit de Orde van Artsen, uit vrees dat patiënten hierdoor minder snel hulp zouden zoeken. * De invoering van de AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming) heeft de toepassing hiervan strenger gemaakt. * **Wettelijk verankerde spreekrecht/spreekplicht**: De wetgever heeft in specifieke contexten de mogelijkheid of zelfs de plicht tot het delen van informatie vastgelegd. * **Bescherming van minderjarigen en kwetsbare personen (art. 458 bis Sw.)**: Bij kennis van specifieke, limitatief opgelijste misdrijven die gepleegd zijn op minderjarigen of kwetsbare personen, bestaat er een **spreekplicht**, die echter opnieuw als ultimum remedium geldt. * **Bescherming tegen terrorisme (art. 458 ter Sw.)**: In de context van aanslagen (bv. Zaventem/Maalbeek) is er een **spreekrecht** voor informatie-uitwisseling tussen zorgverleners en justitie via 'casusoverleg'. Dit betekent dat het delen van de informatie opportuun kan zijn, maar niet verplicht is. ### 5.3 Instemming van de patiënt Traditioneel werd het beroepsgeheim beschouwd als zijnde van openbare orde, waardoor de patiënt dit niet zomaar kon opheffen. De moderne visie erkent echter de overwegende waarde van het individuele belang. * **Vereisten (Informed consent-vereisten)**: De patiënt kan zelf de opheffing van het beroepsgeheim toelaten, mits aan strikte voorwaarden wordt voldaan: * **Voorafgaande instemming**: De toestemming moet gegeven zijn voordat de informatie gedeeld wordt. * **Vrije instemming**: De patiënt mag niet onder druk worden gezet of gedwongen worden om in te stemmen. * **Specifieke instemming**: De instemming moet duidelijk aangeven welke informatie wordt gedeeld en aan wie deze informatie wordt verstrekt. * **Uitdrukkelijke instemming ('actief')**: De patiënt moet actief toestemming geven, niet passief. * **Geïnformeerde instemming**: De patiënt moet volledig geïnformeerd zijn over de gevolgen van het delen van de informatie. * **Volgehouden instemming**: De instemming kan te allen tijde door de patiënt worden herroepen. > **Tip:** De GDPR-verordening (art. 6 en 9 AVG) versterkt het principe van geïnformeerde toestemming voor de verwerking van persoonsgegevens, waaronder medische gegevens vallen. --- # Toepassingsgebied, inhoud en schending van het beroepsgeheim Dit gedeelte beschrijft wie gebonden is aan het beroepsgeheim, wat het precies inhoudt en de juridische gevolgen van een schending. ### 3.1 Toepassingsgebied en inhoud van het beroepsgeheim Het beroepsgeheim is primair geregeld in artikel 458 van het Strafwetboek, wat de bescherming van vertrouwelijke informatie waar personen kennis van dragen uit hoofde van hun staat of beroep, omvat. Dit artikel beschermt zowel het maatschappelijk belang (door de rechtsorde te handhaven) als het individuele belang (het vertrouwen van patiënten en het beschermen tegen machtsmisbruik). #### 3.1.1 Wie is gebonden? Artikel 458 Strafwetboek hanteert een open norm, wat betekent dat het niet beperkt is tot strikt medische beroepen. Alle personen die uit hoofde van hun staat of beroep kennis dragen van geheimen die hen zijn toevertrouwd, vallen onder het toepassingsgebied. Dit omvat, maar is niet beperkt tot, kinesitherapeuten. #### 3.1.2 Wat houdt het beroepsgeheim in? Het geheim dat beschermd wordt, heeft een ruim toepassingsgebied. Het omvat: * **Medische en niet-medische gegevens:** Alle informatie die de identiteit van een persoon toelaat te achterhalen, ongeacht de aard ervan. * **Mededelingen in het kader van de behandeling:** Ook informatie die toevallig wordt verkregen tijdens de uitoefening van het beroep. * **Eigen vaststellingen en aantekeningen:** Persoonlijke observaties en documentatie van de zorgverlener. Niet beschouwd als geheimen is algemeen gekende of openbare informatie. Een louter gerucht valt evenmin onder de bescherming van het beroepsgeheim. #### 3.1.3 Ten aanzien van wie geldt het beroepsgeheim? Het beroepsgeheim geldt ten aanzien van derden, dat wil zeggen iedereen die buiten de directe relatie tussen patiënt en zorgverlener staat. * **Niet ten opzichte van de patiënt zelf:** De patiënt kan in principe inzage krijgen in zijn eigen gegevens. * **Niet onbeperkt ten opzichte van familie:** Hoewel er een zwijgplicht is, kan deze doorbroken worden indien er een informatieplicht is ten aanzien van familieleden (bv. bij de ontdekking van een erfelijke aandoening). #### 3.1.4 Hoe lang geldt het beroepsgeheim? Het beroepsgeheim is onbeperkt in de tijd. Het stopt niet wanneer de behandeling eindigt, de patiënt overlijdt, of de zorgverlener zijn/haar beroep neerlegt. #### 3.1.5 Kernverplichtingen Het beroepsgeheim omvat twee hoofdelementen: * **Zwijgplicht:** De plicht om vertrouwelijke gegevens niet aan derden mee te delen. * **Zwijgrecht:** Het recht om te zwijgen wanneer men in rechte wordt geroepen om te getuigen over vertrouwelijke informatie. Men heeft de keuze om al dan niet mede te delen. > **Tip:** De opname van het beroepsgeheim in het strafrecht onderstreept dat het een zaak van openbare orde is. Dit impliceert dat men contractueel niet zomaar kan afwijken van deze plicht. ### 3.2 Schending van het beroepsgeheim Een schending van het beroepsgeheim is een misdrijf, zoals vastgelegd in artikel 458 Strafwetboek. #### 3.2.1 Bestandsdelen van het misdrijf Om van een schending van het beroepsgeheim te spreken, moeten vier bestandsdelen vervuld zijn: 1. **Geheimplichtige:** De persoon moet vallen onder de categorie van personen gebonden aan het beroepsgeheim (zoals hierboven beschreven). 2. **Kennis van geheime informatie:** De persoon moet kennis hebben gedragen van vertrouwelijke informatie. 3. **Bekendmaking aan een derde:** De informatie moet zijn gedeeld met iemand buiten de directe patiënt-zorgverlener relatie. * De omvang van de bekendmaking is irrelevant; zelfs een eenmalige mededeling aan één persoon volstaat. * De bekendmaking kan op diverse manieren gebeuren (mondeling, schriftelijk, inzage dossier). 4. **Opzet:** De bekendmaking moet opzettelijk gebeuren. * Onachtzaamheid (bv. een patiëntendossier op de trein laten liggen) is doorgaans onvoldoende om onder de strafrechtelijke schending te vallen. * Algemeen opzet volstaat; het is niet vereist dat de dader een specifiek kwade intentie had om de patiënt te schaden. > **Example:** Het onopzettelijk achterlaten van een dossier op een openbare plaats is een vorm van onachtzaamheid en zal niet direct leiden tot een strafrechtelijke veroordeling voor schending van het beroepsgeheim, maar kan wel andere juridische consequenties hebben. #### 3.2.2 Sancties bij schending De sancties bij schending van het beroepsgeheim zijn divers: ##### 3.2.2.1 Strafrechtelijke sancties Artikel 458 Strafwetboek voorziet in een gevangenisstraf van één tot drie jaar en/of een geldboete van honderd tot duizend euro. Deze bedragen worden vermenigvuldigd met de "opdeciemen". In 2021 was de factor bijvoorbeeld 8, wat de boete effectief vertienvoudigde tot een bereik van achthonderd tot achtduizend euro. ##### 3.2.2.2 Tuchtrechtelijke sancties Beroepsgroepen hebben vaak deontologische codes die regels bevatten over het beroepsgeheim. Voor kinesitherapeuten is dit verankerd in gedragsregel 33. Hoewel er in theorie tuchtrechtelijke sancties mogelijk zijn, beschikken niet alle beroepen over een tuchtrechtcollege met de bevoegdheid om als zodanig op te treden (bv. de Federale Raad voor de Kinesitherapie heeft deze bevoegdheid niet, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Orde der Artsen). ##### 3.2.2.3 Burgerrechtelijke sancties * **Buitencontractueel:** Een schending van artikel 458 Strafwetboek wordt beschouwd als een burgerrechtelijke fout. Onachtzaamheid kan hier, in tegenstelling tot het strafrecht, wel leiden tot aansprakelijkheid onder de algemene zorgvuldigheidsnorm. * **Contractueel:** De schending van het beroepsgeheim kan ingaan tegen de aanvullende werking van de goede trouw in contractuele relaties. Ook hier kan onachtzaamheid leiden tot aansprakelijkheid. ##### 3.2.2.4 Disciplinaire / Arbeidsrechtelijke sancties Indien de zorgverlener in loondienst is, kan een schending van het beroepsgeheim leiden tot disciplinaire sancties door de werkgever. Dit kan zelfs een ontslag om dringende reden rechtvaardigen, omdat het vertrouwen dat essentieel is in de patiënt-zorgverlener relatie hierdoor ernstig wordt geschaad. De rechtspraak aanvaardt dit dan ook als een dergelijke ernstige tekortkoming. ### 3.3 Uitzonderingen op het beroepsgeheim Ondanks het strikte karakter van het beroepsgeheim, zijn er situaties waarin afwijkingen mogelijk zijn. #### 3.3.1 Gedeeld en gezamenlijk beroepsgeheim Gezien de toename van inter- en intradisciplinaire samenwerking, wordt het beroepsgeheim in bepaalde contexten "versoepeld" om de realiteit van de hulpverlening te erkennen. * **Gedeeld beroepsgeheim:** Toegestaan tussen personen die niet tot hetzelfde team behoren, maar wel betrokken zijn bij de behandeling van één patiënt. * **Voorwaarde:** Alle betrokkenen moeten zelf gebonden zijn aan het beroepsgeheim. * **Voorwaarde:** Het delen van informatie moet noodzakelijk zijn. Enkel "nuttig" is niet voldoende. * **Uitsluiting:** Een controle-arts voor een verzekering valt bijvoorbeeld niet onder dezelfde hulpverleningscontext. * **Gezamenlijk beroepsgeheim:** Van toepassing binnen een team of groepspraktijk (bv. een groepspraktijk van kinesitherapeuten). * **Voorwaarde:** Het delen van informatie moet minstens nuttig zijn. Puur interessant is niet voldoende. #### 3.3.2 ‘ Veiligheidsgerichte ’ uitzonderingen Deze uitzonderingen zijn ingegeven door de noodzaak om ernstige gevaren te voorkomen of te bestrijden. * **Noodtoestand:** Een strafrechtelijke rechtvaardigingsgrond waarbij het plegen van een strafrechtelijke inbreuk (zoals schending van het beroepsgeheim) gerechtvaardigd kan zijn wanneer er sprake is van een werkelijk en dadelijk gevaar dat hoger of gelijkwaardig is aan het geschonden belang. Dit is enkel toegestaan als ultimum remedium (laatste redmiddel). * **Patiënt-slachtofferregel:** De zorgverlener mag aan gerechtelijke overheden melden dat de patiënt slachtoffer is geworden van een misdrijf. Deze regel, die stamt uit een periode vóór de invoering van de AVG, is onderwerp van kritiek omdat ze patiënten kan ontmoedigen om hulp te zoeken. * **Bescherming minderjarigen / kwetsbare personen:** Artikel 458 bis Strafwetboek voorziet in een spreekplicht wanneer men kennis krijgt van specifieke, limitatief opgelijste misdrijven gepleegd op minderjarigen of kwetsbare personen. Dit is eveneens een ultimum remedium. * **Bescherming tegen terrorisme:** Artikel 458 ter Strafwetboek regelt de informatie-uitwisseling tussen zorgverleners en justitie via casusoverleg ter bescherming tegen terrorisme. Hier is er sprake van een spreekrecht, wat betekent dat het delen van informatie mag, maar niet verplicht is. #### 3.3.3 Instemming van de patiënt De traditionele visie was dat de patiënt het beroepsgeheim niet kon opheffen omdat het van openbare orde is. De moderne visie erkent echter dat het individuele belang hier sterker kan wegen. * **Moderne visie:** De patiënt kan, mits voldaan is aan strikte voorwaarden, de instemming geven om het beroepsgeheim op te heffen (conform artikel 6 en 9 AVG). * **Vereisten voor geïnformeerde toestemming:** * **Voorafgaande instemming:** De toestemming moet verkregen worden vóór de informatie wordt gedeeld. * **Vrije instemming:** De patiënt mag niet onder druk worden gezet. * **Specifieke instemming:** Duidelijk moet zijn welke informatie en aan wie deze gedeeld zal worden. * **Uitdrukkelijke instemming:** Dit vereist een actieve handeling van de patiënt ('ja' zeggen). * **Geïnformeerde instemming:** De patiënt moet volledig geïnformeerd zijn over de implicaties. * **Volgehouden instemming:** De patiënt kan zijn toestemming te allen tijde herroepen. --- # Uitzonderingen op het beroepsgeheim Dit gedeelte behandelt de situaties waarin het beroepsgeheim, normaal gesproken een strikte plicht, mag worden doorbroken, met aandacht voor gedeeld en gezamenlijk beroepsgeheim, veiligheidsgerelateerde uitzonderingen, en de instemming van de patiënt. ### 3.1 Gedeeld en gezamenlijk beroepsgeheim De toename van interdisciplinair en intradisciplinair samenwerken heeft geleid tot een versoepeling van de regels rond het beroepsgeheim, om de realiteit van deze samenwerkingsverbanden te erkennen. * **Gedeeld beroepsgeheim:** Dit betreft het delen van informatie tussen personen die niet tot hetzelfde team behoren, maar wel betrokken zijn bij de behandeling van een patiënt. * **Voorwaarde:** Alle betrokkenen moeten zelf gebonden zijn aan het beroepsgeheim. * **Voorwaarde:** Het delen van informatie moet noodzakelijk zijn. "Nuttig" is hierbij niet voldoende. Een voorbeeld is een kinesitherapeut die informatie deelt met de huisarts van de patiënt. Een controle-arts voor een verzekering valt hierbuiten, omdat dit niet dezelfde hulpverleningscontext betreft. * **Gezamenlijk beroepsgeheim:** Dit is van toepassing wanneer personen deel uitmaken van hetzelfde team, dat functioneert als één entiteit waarop het beroepsgeheim rust. * **Voorwaarde:** Het delen van informatie moet relevant zijn, wat betekent dat het ten minste nuttig moet zijn. Louter interessant is niet voldoende. Een voorbeeld is een groepspraktijk van kinesitherapeuten. ### 3.2 Veiligheidsgerelateerde uitzonderingen Deze uitzonderingen zijn ingegeven door situaties waarin het niet delen van informatie zou leiden tot een ernstig veiligheidsprobleem. Er bestaat een spanning tussen het beroepsgeheim en de plicht tot het voorkomen van strafbare feiten, zoals schuldig verzuim. * **Noodtoestand:** Rechtspraak en rechtsleer aanvaarden dat men een strafrechterlijke inbreuk mag plegen (waaronder een schending van het beroepsgeheim) indien dit gerechtvaardigd wordt door een noodtoestand. * **Voorwaarden:** * Er moet sprake zijn van een werkelijk en dadelijk gevaar. * Het belang dat beschermd wordt, moet gelijkwaardig of hoger zijn dan het belang van het beroepsgeheim. * Het moet een *ultimum remedium* zijn, het enige of laatste redmiddel. Men dient eerst te proberen de patiënt zelf hulp te laten inschakelen of andere minder ingrijpende middelen aan te wenden. * **Patiënt-slachtofferregel:** Rechtspraak heeft toegestaan dat een zorgverlener aan de gerechtelijke overheden meldt dat de patiënt slachtoffer is geworden van een misdrijf. * **Enige voorwaarde:** De patiënt moet daadwerkelijk slachtoffer zijn van een misdrijf. * **Kritiek:** Deze regel heeft veel kritiek gekregen, onder meer vanuit de Orde der Artsen, uit vrees dat patiënten die slachtoffer zijn van misdrijven, zoals partnergeweld, minder geneigd zullen zijn zorg te zoeken. Deze rechtspraak dateert bovendien van vóór de invoering van de AVG-verordening, die de bescherming van persoonsgegevens strikter regelt. * **Wettelijk verankerde spreekrecht/spreekplicht:** De wetgever heeft in specifieke contexten zelf bepaald wanneer een uitzondering op het beroepsgeheim mogelijk of zelfs verplicht is. * **Bescherming minderjarigen en kwetsbare personen ($458^{\text{bis}}$ Sw.):** Bij kennis van specifieke, limitatief opgesomde misdrijven gepleegd op minderjarigen of kwetsbare personen, bestaat er een spreekplicht. Dit geldt als *ultimum remedium*. * **Bescherming tegen terrorisme ($458^{\text{ter}}$ Sw.):** In het kader van de bestrijding van terrorisme, kan informatie-uitwisseling tussen zorgverleners en justitie plaatsvinden via 'casusoverleg'. Hier is er sprake van een spreekrecht: men mag de informatie delen, maar is niet verplicht. De opportuniteit van het delen van de informatie wordt hierbij afgewogen. ### 3.3 Instemming van de patiënt Het beroepsgeheim is een principe van openbare orde. Traditioneel werd aangenomen dat de patiënt het beroepsgeheim niet kon opheffen omdat het algemeen belang zwaarder woog dan het individuele belang. De moderne visie erkent echter dat het individuele belang van de patiënt, mede onder invloed van de AVG-verordening, een grotere rol speelt. * **Voorwaarden voor instemming (informed consent-vereisten):** * **Voorafgaand:** De instemming moet verkregen worden voordat de informatie gedeeld wordt. * **Vrij:** De patiënt mag niet onder druk gezet worden om in te stemmen. * **Specifiek:** Het moet duidelijk zijn welke informatie gedeeld wordt en aan wie. * **Uitdrukkelijk ('actief'):** De patiënt moet actief toestemming geven. * **Geïnformeerd:** De patiënt moet volledig geïnformeerd zijn over wat het delen van informatie inhoudt. * **Volgehouden:** De instemming kan op elk moment door de patiënt worden herroepen. > **Tip:** De vereiste van 'informed consent' onderstreept het belang van duidelijke communicatie tussen zorgverlener en patiënt. Zorg ervoor dat de patiënt de implicaties van het delen van informatie volledig begrijpt. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Beroepsgeheim | Het recht en de plicht van bepaalde beroepsbeoefenaars om vertrouwelijke informatie die hen uit hoofde van hun staat of beroep wordt toevertrouwd, niet bekend te maken aan derden. Dit dient zowel het maatschappelijk belang als het individueel belang van de patiënt. | | Art. 458 Strafwetboek (Sw.) | Het kernartikel in het Belgische strafrecht dat het beroepsgeheim regelt. Het bepaalt wie gebonden is aan het beroepsgeheim, wat daaronder valt, en de strafrechtelijke sancties bij schending. | | Openbare orde | Een beginsel in het recht dat aangeeft dat bepaalde regels van algemeen belang zijn en niet zomaar door particulieren in overeenkomsten terzijde geschoven kunnen worden. Het beroepsgeheim wordt beschouwd als zijnde van openbare orde. | | Patiëntenrechtenwet | Wetgeving die de rechten van patiënten vastlegt, waaronder het recht op informatie, toestemming en privacy. Deze wet heeft invloed op de interpretatie en toepassing van het beroepsgeheim, met name door de toenemende autonomie van de patiënt. | | AVG (Algemene Verordening Gegevensbescherming) | De Europese verordening die de bescherming van persoonsgegevens regelt. De AVG is relevant voor het beroepsgeheim vanwege de toenemende verzameling en bewaring van gegevens. | | Gedeeld beroepsgeheim | Een uitzondering op het beroepsgeheim waarbij informatie gedeeld mag worden tussen personen die betrokken zijn bij de behandeling van een patiënt, mits aan specifieke voorwaarden is voldaan, zoals het delen binnen dezelfde hulpverleningscontext en de noodzakelijkheid van de informatieoverdracht. | | Gezamenlijk beroepsgeheim | Een uitzondering op het beroepsgeheim waarbij informatie gedeeld mag worden binnen een team dat bij dezelfde patiënt betrokken is. De informatie moet relevant of minstens nuttig zijn voor de behandeling. | | Schuldig verzuim | Een strafbaar feit waarbij iemand die de mogelijkheid heeft om een misdrijf te voorkomen of te beperken, dit nalaat. Dit kan in spanning komen te staan met het beroepsgeheim wanneer het niet delen van informatie tot gevaar zou leiden. | | Noodtoestand | Een rechtvaardigingsgrond in het strafrecht die toelaat een strafbare handeling te plegen indien dit noodzakelijk is om een hoger of gelijkwaardig belang te beschermen en er geen andere redelijke middelen beschikbaar zijn. Kan in uitzonderlijke gevallen een schending van het beroepsgeheim rechtvaardigen. | | Spreekplicht / Spreekrecht | Wettelijk vastgelegde verplichting (spreekplicht) of toelating (spreekrecht) om informatie te delen in specifieke, wettelijk omschreven situaties, zoals bij de bescherming van minderjarigen of tegen terrorisme. | | Informed consent | Geïnformeerde toestemming. De patiënt geeft vrijwillig en weloverwogen toestemming voor een medische behandeling of het delen van informatie, nadat hij volledig is geïnformeerd over de aard, gevolgen en risico's. |