Deel 5 Neurotransmitters_tekst_DEF.pdf

# GABA-erge neurotransmissie en receptoren Dit onderwerp beschrijft de rol van GABA als de belangrijkste remmende neurotransmitter in het centrale zenuwstelsel, de synthese en afbraak ervan, en de diverse typen GABA-receptoren en hun modulatie [1](#page=1) [2](#page=2). ### 1.1 De rol van GABA als remmende neurotransmitter GABA (gamma-aminobutyric acid) is de belangrijkste inhibitorische neurotransmitter in de hersenen en speelt ook een belangrijke rol in het ruggenmerg, waar glycine echter dominanter is. GABA-erge neuronen, zoals chandelier cells, aspiny stellate cells en basket cells, zijn inhibitorische interneuronen die lokaal connecteren met korte vertakkingen. Er bestaan ook GABA-erge projectieneuronen [1](#page=1). ### 1.2 Synthese en afbraak van GABA GABA wordt gesynthetiseerd in het cytoplasma van het presynaptische neuron uit glutamaat door het enzym glutamaatdecarboxylase (GAD). Vervolgens wordt het opgeslagen in synaptische vesikels. Bij het bereiken van een actiepotentiaal versmelten de vesikels met de plasmamembraan, waarbij GABA in de synaptische spleet wordt vrijgegeven [2](#page=2). Na vrijlating kan GABA pre-synaptisch worden heropgenomen via een GABA transporter (GAT). Astrocyten spelen ook een rol door GABA op te nemen via GAT's. Binnen de astrocyten wordt GABA door GABA transaminase (GABA-T) omgezet naar glutamaat, wat een stap is in de glutamaat-glutamine cyclus. Glutamaat wordt vervolgens door glutamine synthase omgezet in glutamine in de astrocyten, waarna glutamine wordt vrijgesteld en opgenomen door het presynaptische neuron waar het weer wordt gevormd tot glutamaat door glutaminase [2](#page=2) [3](#page=3). De synthese van GABA kan ook worden beschreven als de GABA shunt, een zijspoor van de Krebs cyclus. Alfa-ketoglutaraat uit de Krebs cyclus wordt in het cytosol omgezet tot glutamaat, dat vervolgens door GAD wordt geconverteerd naar GABA. GABA wordt via GABA transaminase omgezet naar succinyl-semialdehyde, wat vervolgens wordt omgezet tot succinaat, een intermediair van de Krebs cyclus [3](#page=3). ### 1.3 GABA-receptoren Binnen de hersenen worden voornamelijk de GABA-A en GABA-B receptoren onderscheiden. De GABA-C receptor wordt buiten beschouwing gelaten [4](#page=4). #### 1.3.1 GABA-A receptor De GABA-A receptor is een ionotrope receptor en fungeert als een chloorkanaal. Binding van GABA aan de GABA-A receptor verhoogt de conductantie voor chloor. Vanwege de hogere extracellulaire concentratie van chloor dan intracellulair, leidt dit tot influx van chloorionen. Dit genereert een inhibitory postsynaptic potential (IPSP) die een duur heeft van milliseconden. Dit snelle ionotrope effect hyperpolariseert de cel, waardoor de aanmaak van een actiepotentiaal wordt geremd. De GABA-A receptor is de belangrijkste receptor in de hersenen en een primair doelwit voor farmacologische modulatie [4](#page=4). GABA-A receptoren zijn heteropentameren die bestaan uit verschillende subunitcombinaties, wat leidt tot een grote variëteit aan GABA-A receptoren met verschillende eigenschappen. Er zijn meerdere modulatorische sites op de GABA-A receptor [5](#page=5) [6](#page=6). * **GABA bindingsplaats:** Hier bindt de endogene agonist GABA, evenals muscimol en GHB. Bicuculline is een competitieve antagonist op deze plaats; het blokkeren van GABA-receptoren kan schadelijk zijn en wordt gebruikt bij onderzoek naar epilepsie om convulsies op te wekken [6](#page=6). * **Barbituraat site:** Er is geen bekende endogene ligand voor deze site. Barbituraten poten tietten de kanaalopening, wat leidt tot een versterking van de IPSP. Ze worden gebruikt bij de behandeling van status epilepticus en euthanasie [6](#page=6). * **Benzodiazepine site:** Dit is een modulerende site waar benzodiazepines als agonisten optreden. Benzodiazepines poten tietten de kanaalopening en hebben diverse effecten, waaronder sedatie, slaapinductie, spierrelaxatie, angstwerendheid en anti-epileptische werking [6](#page=6) [7](#page=7). * **Steroid site:** Neurosteroïden, geproduceerd door neuronen en gliacellen, kunnen op deze site inwerken en hebben potentieel therapeutische effecten bij angst en depressie [7](#page=7). GABA zelf veroorzaakt korte openingen van het kanaal op single-channel niveau. Barbituraten activeren het kanaal op zichzelf niet, maar verhogen de 'channel open time' wanneer GABA aanwezig is [7](#page=7) [8](#page=8). #### 1.3.2 GABA-B receptor De GABA-B receptor is een metabotrope G-proteïne gekoppelde receptor. Activatie leidt tot de vorming van second messengers, die indirect op ionkanalen inwerken en eveneens hyperpolarisatie veroorzaken, met tragere IPSP's van honderden milliseconden. Er zijn ook andere moleculaire targets voor de second messengers. Baclofen is een GABA-B receptor agonist en veroorzaakt IPSP's in het pre-synaptische uiteinde van glutamaterge neuronen, wat leidt tot verminderde glutamaat vrijlating. Baclofen wordt gebruikt bij de behandeling van spasƟciteit [4](#page=4) [9](#page=9). ### 1.4 Pre- en postsynaptische inhibitie GABA-erge neurotransmissie draagt bij aan zowel pre- als postsynaptische inhibitie [8](#page=8). * **Presynaptische inhibitie:** Een GABA-erge neuron eindigt op de presynaptische bouton van een glutamaterg neuron, waardoor deze minder glutamaat vrijgeeft. Dit resulteert in een remming van de neurotransmitterafgifte op het presynaptische uiteinde [8](#page=8) [9](#page=9). * **Postsynaptische inhibitie:** Dit verloopt via een direct remmend effect op het postsynaptische neuron [8](#page=8). ### 1.5 Rol in neuronale netwerken en pathologie In corticale netwerken spelen GABA-erge interneuronen een cruciale rol in het handhaven van de excitabiliteit. Ze zorgen voor recurrente inhibitie (inperking in de tijd) en laterale inhibitie (ruimtelijke inperking) van glutamaterge neuronen. Wanneer dit mechanisme faalt, kan epileptische activiteit zich verspreiden [11](#page=11). Epileptische aanvallen worden gekenmerkt door een verstoorde balans tussen glutamaat (excitatoir) en GABA (inhibitoir). Bij falen van ruimtelijke en temporele containment kunnen gegeneraliseerde epileptische ontladingen ontstaan. Naast de glutamaat-GABA balans zijn ook andere mechanismen, zoals ionkanalen, betrokken bij epilepsie. Benzodiazepines en barbituraten hebben een anti-epileptisch effect, mede door hun werking op GABA-receptoren [10](#page=10) [12](#page=12). > **Tip:** Het begrijpen van de diverse bindingsplaatsen op de GABA-A receptor is essentieel voor het verklaren van de farmacologische effecten van veel medicijnen die op het centrale zenuwstelsel inwerken. > **Voorbeeld:** Bicuculline, een antagonist op de GABA-bindingsplaats van de GABA-A receptor, wordt gebruikt om convulsies op te wekken in onderzoek naar epilepsie, wat de cruciale rol van GABA in het onderdrukken van neuronale overactiviteit benadrukt [6](#page=6). --- # Glycine als inhibitorische neurotransmitter Glycine is een cruciale inhibitorische neurotransmitter, met name in het ruggenmerg, en is de focus van dit deel, inclusief de bijbehorende receptor en de rol van Renshaw cellen [13](#page=13). ### 2.1 Glycine: eigenschappen en functie Glycine is de kleinste neurotransmitter en functioneert primair als een inhibitorische neurotransmitter. De interneuronen in het ruggenmerg zijn grotendeels glycinerg. Hoewel er minder over glycine bekend is in vergelijking met GABA, is het een essentiële component in neuronale communicatie [13](#page=13). ### 2.2 De glycine receptor De glycine receptor is een heteropenta meer dat een ionkanaal vormt. Dit kanaal is permeabel voor chloorionen. Een belangrijke antagonist van de glycine receptor is strychnine. Strychnine werd in het verleden gebruikt als rattengif vanwege het vermogen om onwillekeurige contracties van de skeletspieren te veroorzaken, wat uiteindelijk kan leiden tot ademhalingsstilstand en de dood [13](#page=13). ### 2.3 Renshaw cellen en terugkoppeling Renshaw cellen zijn inhibitorische interneuronen in het ruggenmerg die een belangrijke rol spelen in de regulatie van motorneuronen. Deze cellen oefenen een recurrente negatieve feedback en een laterale inhiberende werking uit op motorneuronen [13](#page=13). #### 2.3.1 De rol van Renshaw cellen in het ruggenmerg In het ruggenmerg vertrekt een axon collateraal van een motorneuron en maakt een synaps met een inhibitorisch glycinerg interneuron, de Renshaw cel. Volgens de wet van Dale, een principe dat stelt dat een enkel neuron slechts één type neurotransmitter afgeeft, wordt op synaps 1 ook acetylcholine vrijgesteld op dit glycinerg interneuron. De Renshaw cel maakt vervolgens een glycinerge synaps (synaps 3) terug met het oorspronkelijke motorneuron [13](#page=13) [14](#page=14). Sensibele neuronen, waarvan de soma zich buiten het ruggenmerg in het dorsale wortelganglion (DRG) bevindt, leveren input via de dorsale hoorn. Bij de kniepeesreflex, bijvoorbeeld, is deze input van belang en leidt tot glutamaatvrijstelling op het motorneuron ter hoogte van synaps 2 [14](#page=14). Daarnaast vindt er presynaptische inhibitie plaats van synaps 2, middels een GABA-erge synaps (synaps 4). Deze gelaagde inhiberende mechanismen, waaronder de werking van Renshaw cellen, zijn cruciaal voor de fijne afstemming van motorische output en reflexactiviteit [13](#page=13) [14](#page=14). > **Tip:** Begrip van de interactie tussen motorneuronen en Renshaw cellen is essentieel voor het begrijpen van motorische controle en het voorkomen van overmatige excitatie. > **Voorbeeld:** De recurrente negatieve feedback die Renshaw cellen uitoefenen, helpt voorkomen dat motorneuronen te lang of te frequent actief blijven, wat essentieel is voor gecoördineerde bewegingen. --- # Neuropeptiden en hun functies Neuropeptiden zijn eiwitten gesynthetiseerd in neuronen die, na vrijstelling in de synaps, inwerken op specifieke neuropeptide receptoren, doorgaans G-proteïne gekoppelde receptoren. Ze worden getransporteerd in large dense-core vesicles. Verschillende neuropeptiden spelen cruciale rollen in processen zoals pijnbestrijding, slaap en eetlustregulatie [15](#page=15) [16](#page=16). ### 3.1 Classificatie en functies van neuropeptiden #### 3.1.1 Endogene opioïde peptiden Endogene opioïde peptiden zijn lichaamseigen pijnonderdrukkende moleculen die interfereren met de werking van opiaten. Er zijn drie receptor subtypes: µ,  en . De belangrijkste klassen van endogene opioïden zijn endorfines, dynorfines, enkefalines en endomorfinen. De meeste van deze peptiden zijn niet zeer selectief voor één receptor subtype, met uitzondering van endomorfinen die sterk selectief zijn voor de µ receptor. De µ receptor is het meest bekend en voornamelijk verantwoordelijk voor de analgetische effecten van zowel endogene opioïden als exogene opiaten [16](#page=16) [17](#page=17). > **Tip:** De µ opioïde receptor speelt een centrale rol in zowel de natuurlijke pijnmodulatie door het lichaam als bij de effecten van pijnstillende medicatie zoals morfine. #### 3.1.2 Substance P en CGRP Substance P en calcitonin gene-related peptide (CGRP) zijn nauw verbonden met pijnsystemen. CGRP wordt vrijgesteld tijdens migraineaanvallen, wat geleid heeft tot de ontwikkeling van CGRP receptor antagonisten en monoclonale antilichamen voor de behandeling van migraine. In het ruggenmerg worden deze peptiden, naast glutamaat, vrijgesteld door nociceptoren die synaps maken met projectieneuronen [16](#page=16) [18](#page=18). #### 3.1.3 Orexines (hypocretines) Orexines, ook bekend als hypocretines, zijn endogene liganden voor receptoren in de laterale hypothalamus. Hoewel ze aanvankelijk werden geassocieerd met voedselinname, is later hun belangrijke rol in de slaap-waak cyclus vastgesteld. Verlies van orexinerge neuronen is de oorzaak van narcolepsie [16](#page=16). #### 3.1.4 Galanine Galanine is een neuropeptide dat de slaap bevordert, specifiek de non-REM slaap. Het wordt vrijgesteld door neuronen in het ventrolaterale preoptische nucleus (VLPO) in de hypothalamus, een belangrijk slaapbevorderend centrum. De VLPO bevat GABA-erge en galanerge neuronen die remmende signalen sturen naar waakcentra, zoals het laterale hypothalamusgebied, wat bijdraagt aan de "flip-flop" schakeling tussen slaap en waaktoestand [17](#page=17). ### 3.2 Mechanismen van neuropeptiderge modulatie van pijn In het ruggenmerg, ter hoogte van de dorsale hoorn, komt sensorische informatie binnen, waaronder signalen van nociceptoren. Enkefalinerge inhibitorische interneuronen ontvangen input van dalende banen vanuit de locus caeruleus (noradrenaline) en raphe nuclei (serotonine). Wanneer enkefaline vrijkomt, werkt het in op µ receptoren op de presynaptische terminal (door inhibitie van calciumkanalen) en postsynaptische neuron (door stimulatie van kaliumkanalen). Dit onderdrukt de pijntransmissie, effectief door het sluiten van de "pijnpoort" [18](#page=18). > **Example:** Spinal epidural anesthesia, commonly used during childbirth, can achieve a similar pain-relieving effect by infiltrating local opiates, which act pre- and postsynaptically via µ receptors. ### 3.3 Morfologische kenmerken van neuropeptide-bevattende neuronen Neuropeptiden worden opgeslagen in large dense-core vesicles. Deze vesicles, samen met de neuropeptiden, worden gesynthetiseerd in het neuronale cellichaam en via snel axoplasmatisch transport door het axon naar de uiteinden getransporteerd. Elektronmicroscopie kan morfologische aanwijzingen geven voor de aanwezigheid van neuropeptiden. Neuropeptiden voldoen overigens niet aan de criteria voor klassieke neurotransmitters [15](#page=15). --- # Andere neurotransmitters en neuromodulatoren Dit hoofdstuk bespreekt neurotransmitters die niet strikt voldoen aan de klassieke criteria, met name ATP, cannabinoïden en gasvormige neurotransmitters. ### 4.1 Adenosinetrifosfaat (ATP) als purinerge neurotransmitter ATP functioneert niet alleen als energiedrager, maar ook als neurotransmitter, wat leidt tot het concept van purinerge neurotransmissie. Hoewel ATP niet aan alle klassieke neurotransmittercriteria voldoet, zoals de manier van vrijstelling, wordt het beschouwd als een belangrijke signaalstof [19](#page=19). #### 4.1.1 Vrijstelling en werking van ATP ATP wordt voornamelijk vrijgesteld via non-vesiculaire wegen, zoals diffusie door porievormende kanalen, hoewel het ook in mindere mate vesiculair kan worden vrijgesteld als co-transmitter. ATP werkt in op twee hoofdtypen receptoren: ionotrope (P2X) en metabotrope (P2Y) receptoren [19](#page=19). Na de vrijstelling buiten de cel wordt ATP snel afgebroken tot ADP, AMP en adenosine. Adenosine heeft belangrijke fysiologische effecten via metabotrope receptoren [19](#page=19). #### 4.1.2 Effecten van adenosine Adenosine heeft een centraal deprimerend effect, bekend als 'slaapdruk', door de inhibitie van cholinerge neuronen in de nucleus basalis van Meynert. Daarnaast stimuleert adenosine de ventrolaterale preoptische nucleus (VLPO) in de hypothalamus, wat slaapinductie bevordert via de werking van GABA en galanine [19](#page=19). Cafeïne, een bekend stimulerend middel, werkt door het blokkeren van bepaalde subtypes van adenosine receptoren. Hierdoor kan adenosine zijn remmende werking niet meer uitoefenen, wat resulteert in een verhoogde alertheid na consumptie van koffie of thee [19](#page=19). Een voorbeeld van de pijnervaring geassocieerd met ATP is die van een afdalende niersteen, die tegen de wand van de ureter schuurt en ATP vrijmaakt door schade aan het weefsel. Dit activeert P2X receptoren op subepitheliale nociceptoren, wat leidt tot pijn [19](#page=19). ### 4.2 Cannabinoïden Endogene cannabinoïden, zoals anandamide, werden relatief recent ontdekt. Tetrahydrocannabinol (THC), de belangrijkste psychoactieve component van cannabis, is verantwoordelijk voor het 'high'-gevoel [20](#page=20). #### 4.2.1 De CB1 receptor en modulerende effecten De cannabinoïde receptor type 1 (CB1R) in het centrale zenuwstelsel vormt een belangrijk modulerend systeem. Cannabinoïden staan bekend om hun kalmerende, pijnonderdrukkende, euforiserende en droomstimulerende effecten [20](#page=20). #### 4.2.2 Therapeutische toepassingen Een geregistreerd medicijn, Sativex® (dat THC en cannabidiol bevat), wordt gebruikt voor de verlichting van symptomen bij volwassen patiënten met matige tot ernstige spasticiteit als gevolg van multiple sclerose (MS) die onvoldoende reageren op andere behandelingen. Er wordt verwacht dat er nog nieuwe therapeutische toepassingen voor cannabinoïden zullen ontstaan [20](#page=20). #### 4.2.3 Retrograde neurotransmissie Endocannabinoïden fungeren als retrograde neurotransmitters, wat betekent dat ze niet voldoen aan de klassieke criteria voor neurotransmitters. Anandamide wordt postsynaptisch gesynthetiseerd en diffundeert naar het presynaptische uiteinde, waar het zich bindt aan de CB1 receptor. Deze presynaptische CB1 receptor is modulerend en remmend, wat resulteert in een verminderde vrijlating van neurotransmitters [20](#page=20). ### 4.3 Gasvormige neurotransmitters Gasvormige moleculen zoals stikstofmonoxide (NO) en koolmonoxide (CO) functioneren ook als signaalstoffen in het zenuwstelsel. #### 4.3.1 Stikstofmonoxide (NO) Stikstofmonoxide (NO) speelt een rol in cardiovasculaire processen, met name in verband met vasodilaterende effecten. In de hersenen kan de binding van glutamaat aan NMDA-receptoren leiden tot een toename van intracellulair calcium. Dit activeert het enzym neuronaal stikstofmonoxide synthase (nNOS), wat resulteert in de vorming van NO. NO kan een signaal zijn waarmee postsynaptische neuronen communiceren met presynaptische uiteinden om de afgifte van glutamaat te bevorderen, wat van belang is voor long-term potentiation (LTP) [21](#page=21). #### 4.3.2 Koolmonoxide (CO) Koolmonoxide (CO) is eveneens een gasvormige neurotransmitter die endogeen in neuronen wordt gevormd via de enzymatische afbraak van heem. CO stimuleert oplosbare guanylaatcyclase om de neurotransmissie te moduleren, hoewel veel van dit proces nog onbekend terrein is. Het is opmerkelijk dat het potentieel toxische CO ook als neurotransmitter wordt gebruikt [22](#page=22). #### 4.3.3 Criteria voor gasvormige neurotransmitters Zowel CO als NO binden niet aan een specifieke receptor en worden niet opgeslagen in vesikels. Hierdoor voldoen ze niet aan de criteria voor klassieke neurotransmitters [22](#page=22). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Gamma-aminoboterzuur (GABA) | De belangrijkste inhibitorische neurotransmiƩer in de hersenen, die zowel pre-synapƟsche als post-synapƟsche inhibiƟe veroorzaakt en een cruciale rol speelt in neuronale activiteit. | | Inhibitorische neurotransmiƩer | Een chemische boodschapper die de activiteit van een neuron vermindert, waardoor de kans op het vuren van een actiepotentiaal afneemt of vertraagd wordt. | | PresynapƟsche inhibiƟe | Een proces waarbij een neuron de afgifte van neurotransmitters uit het presynapƟsche uiteinde van een ander neuron moduleert, meestal door de calciuminstroom te verminderen. | | PostsynapƟsche inhibiƟe | Een proces waarbij een neuron een remmend signaal ontvangt van een ander neuron, wat resulteert in hyperpolarisatie van de membraan van het ontvangende neuron. | | Glutamaat | De belangrijkste exciterende neurotransmiƩer in de hersenen, die een rol speelt bij leren en geheugen, maar ook bij neurotoxiciteit. | | Astrocyten | Een type gliacel in het centrale zenuwstelsel dat structurele ondersteuning biedt aan neuronen, de synapƟsche omgeving reguleert en betrokken is bij de neurotransmitterhuishouding. | | Glutamaatdecarboxylase (GAD) | Een enzym dat glutamaat omzet in GABA, een essentiële stap in de synthese van GABA in GABA-erge neuronen. | | SynapƟsche spleet | De kleine ruimte tussen het presynapƟsche en postsynapƟsche membraan waar neurotransmitters worden vrijgegeven en binden aan receptoren. | | GABA transaminase (GABA-T) | Een enzym dat GABA afbreekt door transaminering, een belangrijke stap in de metabole afbraak van GABA, met name in astrocyten. | | Glutamaat-glutamine cyclus | Een metabole cyclus waarbij glutamaat en glutamine worden uitgewisseld tussen neuronen en astrocyten, wat essentieel is voor de neurotransmitterbalans. | | Krebs cyclus | Een reeks chemische reacties die plaatsvinden in de mitochondriën van cellen, betrokken bij de cellulaire ademhaling en de productie van ATP. | | GABA shunt | Een metabole route die een zijpad vormt van de Krebs cyclus, waarbij intermediairen worden gebruikt voor de synthese en afbraak van GABA. | | GABA-A receptor | Een ionotrope receptor en een chloorkanaal dat wordt geactiveerd door GABA, leidend tot snelle postsynapƟsche inhibitie door chloorinstroom. | | GABA-B receptor | Een metabotrope G-proteïne gekoppelde receptor die door GABA wordt geactiveerd, wat leidt tot tragere postsynapƟsche inhibitie via second messenger-cascades. | | IPSP (inhibitoir postsynapƟsch potentiaal) | Een verandering in de membraanpotentiaal van een postsynapƟsch neuron die het minder waarschijnlijk maakt om een actiepotentiaal te genereren, veroorzaakt door de instroom van negatieve ionen of uitstroom van positieve ionen. | | Metabole receptor | Een type receptor dat gekoppeld is aan G-proteïnen en cel-interne signaalcascades activeert via second messengers, in tegenstelling tot ionotrope receptoren die directe ionenkanalen zijn. | | Heteropentameer | Een eiwitcomplex dat is opgebouwd uit vijf subeenheden, die niet allemaal identiek zijn. Veel receptoren, zoals de GABA-A receptor, zijn heteropentameren. | | Barbituraten | Een klasse van geneesmiddelen die werken als depressiva van het centrale zenuwstelsel en de effecten van GABA op de GABA-A receptor versterken, gebruikt als sedativa en anti-epileptica. | | Benzodiazepines | Een klasse van geneesmiddelen die de werking van GABA op de GABA-A receptor versterken, gebruikt voor hun kalmerende, slaapverwekkende, spierontspannende en anti-epileptische eigenschappen. | | Neurosteroïden | Steroïden die geproduceerd worden door neuronen en gliacellen in het centrale zenuwstelsel, die kunnen interageren met neurotransmitterreceptoren zoals de GABA-A receptor. | | Glycine | Een kleine aminozuur die fungeert als een inhibitorische neurotransmiƩer in het ruggenmerg en de hersenstam, met een rol in motorische controle en sensorische verwerking. | | Renshaw cellen | Een type remmend interneuron in het ruggenmerg dat feedback uitoefent op motorneuronen, bekend om recurrente remming en laterale remming. | | Wet van Dale | Een principe dat stelt dat een enkel neuron slechts één type neurotransmiƩer afgeeft, hoewel er uitzonderingen zijn waargenomen. | | NeuropepƟden | Eiwitten die als neurotransmitters of neuromodulatoren fungeren, gesynthetiseerd in neuronen en ingesloten in grote dense-core vesikels. | | Endogene opioïden | Moleculen die van nature in het lichaam worden geproduceerd en die binden aan opioïde receptoren, met effecten op pijn, stemming en beloning. | | Orexines (hypocreƟnes) | NeuropepƟden die een belangrijke rol spelen bij de regulatie van de slaap-waakcyclus en eetlust. | | Purinerge neurotransmissie | Een vorm van neurotransmissie waarbij ATP en andere purines als neurotransmitters fungeren en inwerken op P2X en P2Y receptoren. | | Cannabinoïden | Een klasse van chemische verbindingen die binden aan cannabinoïde receptoren (CB1 en CB2), met effecten op het centrale zenuwstelsel, zoals pijnverlichting, sedatie en euforie. | | Anandamide | Een endogene cannabinoïde die fungeert als retrograde neurotransmiƩer, betrokken bij stemming, pijn en eetlust. | | Retrograde neurotransmiƩer | Een neurotransmiƩer die wordt gesynthetiseerd in het postsynapƟsche neuron en terugdiffundeert naar het presynapƟsche uiteinde om de neurotransmitterafgifte te moduleren. | | Gasvormige neurotransmiƩers | Moleculen zoals stikstofmonoxide (NO) en koolmonoxide (CO) die als neurotransmiƩers functioneren, gekenmerkt door hun vermogen om door celmembranen te diffunderen. | | Stikstofmonoxide (NO) | Een gasvormige neurotransmiƩer die betrokken is bij vasodilatatie en neuronale signalering, en kan worden gevormd via de activatie van nNOS door glutamaat op NMDA-receptoren. |