presentatie 2 goede gez.pdf

# Gezondheid en verantwoordelijkheid: keuzes versus omstandigheden Dit onderwerp onderzoekt de complexiteit van individuele verantwoordelijkheid voor gezondheid, waarbij de balans wordt gezocht tussen persoonlijke keuzes en de invloed van externe omstandigheden en maatschappelijke factoren [1](#page=1). ### 1.1 De notie van verantwoordelijkheid voor gezondheid De uitspraak "Je bent verantwoordelijk voor je gezondheid" kan worden beschouwd als een conclusie of als een vraagteken. Dit roept fundamentele vragen op over de mate waarin onze keuzes werkelijk individueel zijn, wie de gevolgen draagt van nalatigheid en of we werkelijk autonoom zijn in onze gezondheidsbeslissingen [2](#page=2) [3](#page=3). #### 1.1.1 Autonomie als centraal thema in de zorg Autonomie, gedefinieerd als zelfbeschikking, is een belangrijk thema in de hedendaagse zorg. Het verwijst naar het beslissingsrecht en de keuzevrijheid van het individu. Hoewel het individu centraal staat, rijst de vraag of we in de praktijk wel volledig autonoom zijn [4](#page=4) [5](#page=5). ##### 1.1.1.1 Zelfbeschikking en externe invloeden De Griekse oorsprong van autonomie (autos – nomos) duidt op zelfwetgeving. Onze samenleving is ingericht rond het idee van het leven als een individuele expressie. Tegelijkertijd worden we echter beïnvloed door 'experten' op gebieden zoals opvoeding en beweging, maatschappelijke normen en de druk om mee te doen [5](#page=5). ##### 1.1.1.2 De evolutie naar een plicht om te kiezen Er is een evolutie gaande waarbij we onze eigen levens moeten bepalen, wat vrijheid tot een plicht en een last maakt. Alain Ehrenberg beschrijft in "La fatigue d’être-soi" de uitputting die ontstaat door het voortdurend jezelf moeten zijn en de zware last van constant over alles moeten kiezen [6](#page=6). ##### 1.1.1.3 Individualisme in de zorg en maatschappelijke druk Keuzes kunnen maatschappelijke plichten worden, mede door sociale druk. Een voorbeeld hiervan is de keuze rond prenatale screening voor syndroom van Down, waarbij de vraag rijst of er sprake is van een recht op abortus of een plicht tot abortus. Meer vrijheid in de zorg kan dus leiden tot meer verantwoordelijkheid [7](#page=7) [8](#page=8). ### 1.2 Keuzes versus omstandigheden in gezondheid De vraag of het eigen leven en de eigen gezondheid puur een gevolg zijn van eigen keuzes, wordt genuanceerd door de realiteit van omstandigheden en de maatschappelijke context [21](#page=21). #### 1.2.1 Determinanten van gezondheid Individuele verantwoordelijkheid voor gezondheid is belangrijk, maar niet het enige aspect. Andere cruciale factoren die onze gezondheid bepalen zijn genetische aanleg en systeemfactoren. Het is essentieel om de wisselwerking tussen keuzes en omstandigheden te erkennen [25](#page=25). > **Tip:** Houd bij het analyseren van gezondheidskwesties altijd rekening met zowel de individuele keuzes als de bredere context van omstandigheden en maatschappelijke invloeden. > **Tip:** De concepten autonomie en zelfbeschikking zijn cruciaal, maar mogen niet leiden tot het negeren van de beperkingen die voortkomen uit externe factoren en maatschappelijke structuren. --- # Autonomie en zelfbeschikking Dit deel onderzoekt het concept van autonomie, de betekenis ervan in de hedendaagse zorg en maatschappij, en de druk die kan voortkomen uit de noodzaak tot constante zelfbepaling en keuzes. ### 2.1 Definitie en oorsprong van autonomie Autonomie is een belangrijk thema in de hedendaagse zorg en maatschappij, en betreft het beslissingsrecht en de keuzevrijheid van het individu. Het woord 'autonomie' is afgeleid van het Griekse 'autos' (zelf) en 'nomos' (wet), wat duidt op zelfwetgeving of zelfbestuur. In onze samenleving wordt er veel waarde gehecht aan het leven als een individuele expressie [4](#page=4) [5](#page=5) [8](#page=8). ### 2.2 De druk van constante keuzevrijheid Hoewel het individu centraal staat, roept dit ook de vraag op of we werkelijk autonoom zijn. Er is sprake van een spanning: enerzijds de nadruk op het individu, anderzijds de invloed van 'experten' op gebieden zoals opvoeding en beweging, maatschappelijke normen en de druk om mee te doen. Dit kan leiden tot een evolutie waarbij er een plicht tot kiezen ontstaat. We worden geacht ons eigen leven te bepalen, wat vrijheid zowel een plicht als een last maakt. De Franse filosoof Alain Ehrenberg beschrijft dit in *La fatigue d’être-soi* als de voortdurende noodzaak om onszelf te zijn en over alles te moeten kiezen, wat een zware last kan zijn [4](#page=4) [5](#page=5) [6](#page=6). > **Tip:** Het concept van autonomie in de hedendaagse maatschappij is complex; het omvat zowel de veronderstelde vrijheid als de inherente druk en invloeden die keuzes beïnvloeden. ### 2.3 Individualisme in de zorg en maatschappelijke verplichtingen Keuzes die voortkomen uit individuele autonomie kunnen maatschappelijke plichten worden, gedreven door sociale druk. Een voorbeeld hiervan is het opsporen van syndroom van Down via prenatale screening, wat kan leiden tot een ethisch dilemma tussen het recht op abortus en een mogelijke plicht tot abortus [7](#page=7). ### 2.4 Verantwoordelijkheid bij meer vrijheid Meer vrijheid impliceert ook meer verantwoordelijkheid. De focus op het individu in de zorg betekent dat patiënten meer beslissingsrecht hebben, maar dit brengt ook de verantwoordelijkheid met zich mee om weloverwogen keuzes te maken [8](#page=8). > **Voorbeeld:** Iemand met een chronische ziekte heeft de autonomie om te kiezen uit verschillende behandelingsopties. Deze keuze brengt echter de verantwoordelijkheid met zich mee om de gekozen behandeling te volgen en de consequenties daarvan te dragen. --- # Het concept van capabilities van Amartya Sen Amartya Sen's theorie van 'capabilities' focust op gelijke kansen en de mogelijkheden die individuen hebben om met deze kansen om te gaan [10](#page=10). ### 3.1 Gelijke kansen en gelijke mogelijkheden De kern van Sen's benadering ligt in het onderscheid tussen gelijke kansen en gelijke mogelijkheden om met die kansen om te gaan. Dit concept wordt verder uitgewerkt met een visuele weergave van de start- en eindposities van individuen [10](#page=10) [11](#page=11). #### 3.1.1 De capabilities benadering Sen definieert 'capability' als de feitelijke mogelijkheid die een persoon heeft om een bepaalde functioning (of een combinatie daarvan) te bereiken. Het gaat hierbij niet alleen om de beschikbare middelen of kansen, maar ook om de individuele capaciteit om deze middelen effectief te benutten [10](#page=10). > **Tip:** Denk aan het verschil tussen iemand een vis geven (een kans of middel) en iemand leren vissen (de capability om met de kans om te gaan). #### 3.1.2 Start- en eindposities De theorie kan worden geïllustreerd door te kijken naar de start- en eindpositie van een individu [11](#page=11). * **Startpositie:** Dit verwijst naar de initiële omstandigheden en beschikbare kansen. * **Eindpositie:** Dit betreft de uiteindelijke functioneringswijzen (functionings) en het welzijn dat een individu kan bereiken [11](#page=11). De 'capabilities' overbruggen de kloof tussen deze twee posities door te focussen op de daadwerkelijke vrijheid en het vermogen van individuen om hun leven vorm te geven. Gelijke kansen leiden niet automatisch tot gelijke capabilities, omdat individuele verschillen in capaciteiten, omstandigheden en keuzes een rol spelen in hoe kansen worden benut [11](#page=11). --- # Leefstijl, voeding, obesitas en gezondheid Dit onderwerp onderzoekt de complexe relatie tussen wereldwijde voedselproblemen, veranderende schoonheidsidealen, de opkomst van obesitas en de impact van leefstijlkeuzes op gezondheid en armoede. ### 4.1 Wereldwijde voedselproblemen en de evolutie van gezondheid De gezondheid van de wereldbevolking heeft een opmerkelijke evolutie doorgemaakt, wat resulteert in een tweeledig voedselprobleem. Enerzijds lijdt ongeveer 1 miljard mensen elke avond honger door een tekort aan voedsel, wat leidt tot ziekte of sterfte. Anderzijds heeft ongeveer 1,5 miljard mensen te maken met overvoeding, wat eveneens ziekte of sterfte tot gevolg kan hebben. Sinds 2015 overtreft het aantal mensen dat ziek wordt door overvoeding het aantal dat ziek wordt door ondervoeding [14](#page=14). ### 4.2 Globesitas: een groeiend wereldwijd fenomeen De mensheid kampt wereldwijd met een enorm voedselprobleem, aangeduid als 'globesitas'. De perceptie dat overgewicht en obesitas enkel gevolg zijn van overconsumptie door welgestelden is onjuist. Ongezonde voeding is vaak de goedkoopste optie, ook in ontwikkelingslanden. Rapporten, zoals die van het Internationale Rode Kruis, benadrukken dat voedselonzekerheid zich uit in zowel ondervoeding als overvoeding, die beide kanten van dezelfde medaille zijn [15](#page=15). > **Tip:** Denk na over de rol van economische factoren in voedselpatronen. Goedkoop en makkelijk verkrijgbaar voedsel, zelfs als het ongezond is, kan leiden tot overgewicht, vooral in economisch kwetsbare groepen [15](#page=15). Een voorbeeld van de ernst van het probleem is een kind van 3 jaar dat 88 kilogram weegt [16](#page=16). ### 4.3 Gezondheid en armoede: een verwevenheid Zowel ondervoeding als obesitas worden sterk geassocieerd met armoede. Beperkte toegang tot betaalbaar en gezond voedsel kan leiden tot overgewicht, terwijl welgestelden zich beter voedsel kunnen permitteren of middelen hebben om een ongezonde leefstijl bij te sturen. Dit staat in contrast met vroeger, toen de rijken dik waren en de armen dun; tegenwoordig is dit patroon vaak omgekeerd [18](#page=18). ### 4.4 De dynamiek van obesitas, vooral in stedelijke gebieden Obesitas is een groeiend probleem, met name bij vrouwen in stedelijke gebieden, zoals te zien is in Zuid-Afrika. De beschikbaarheid en betaalbaarheid van ongezonde voedingsmiddelen maken deze het meest geconsumeerd. Culturele normen, die dikker zijn als teken van vruchtbaarheid beschouwen, blijven soms traditioneel, terwijl consumptiepatronen westers worden [19](#page=19). ### 4.5 Cijfers over overgewicht en obesitas in Europa De cijfers over overgewicht en obesitas in Europa zijn alarmerend. Ongeveer 135 miljoen mensen in Europa kampen met overgewicht of obesitas. Het percentage overgewicht varieert tussen 10% en 27% bij mannen, en tot 38% bij vrouwen. Obesitas treft in negen landen meer dan 20% van de mannen, en bij vrouwen varieert het percentage van 10% tot 26%. In minstens zeven landen is één op de vijf vrouwen obees. Overgewicht en obesitas bij volwassenen nemen in heel Europa toe [20](#page=20). Bij kinderen is de situatie eveneens zorgwekkend: ongeveer 24% heeft overgewicht en minstens 3 miljoen van hen lijdt aan obesitas. Elk jaar neemt het aantal kinderen met overgewicht toe met 400.000 [20](#page=20). > **Tip:** Besteed aandacht aan de regionale en genderverschillen in de prevalentie van obesitas, aangezien dit kan wijzen op specifieke sociaaleconomische en culturele factoren [19](#page=19) [20](#page=20). --- # Determinanten van gezondheid Dit gedeelte verkent de diverse factoren die onze gezondheid bepalen, onderscheidend tussen bovenindividuele en individuele invloeden. ### 5.1 Overzicht van determinanten De determinanten van gezondheid zijn de factoren die onze gezondheid beïnvloeden. Deze kunnen worden onderverdeeld in verschillende categorieën. De kern van de determinanten van gezondheid wordt hierbij vaak gelinkt aan het bredere concept van "gezondheid en maatschappij" [22](#page=22) [23](#page=23). ### 5.2 Categorieën van determinanten De belangrijkste categorieën van determinanten van gezondheid zijn: * **Milieu:** Factoren in onze fysieke en sociale omgeving. * **Arbeid:** Kenmerken van werk en werkomstandigheden. * **Ruimtelijke ordening:** De invloed van de leefomgeving, zoals de inrichting van steden en dorpen. * **Leefstijl:** Individuele gedragingen en keuzes. * **Genoom:** Genetische aanleg en erfelijke factoren. Deze determinanten kunnen verder worden onderverdeeld in bovenindividuele en individuele invloeden [24](#page=24). #### 5.2.1 Bovenindividuele versus individuele invloeden * **Bovenindividuele invloeden:** Factoren die buiten het directe bereik van het individu vallen, zoals de economische en politieke situatie, de sociale omgeving, de kwaliteit van de leefomgeving en de gezondheidszorgsystemen. Hieronder vallen onder meer milieu, arbeid en ruimtelijke ordening [24](#page=24). * **Individuele invloeden:** Factoren die direct gerelateerd zijn aan het individu, zoals leefstijlkeuzes en genetische aanleg [24](#page=24). ### 5.3 Individuele verantwoordelijkheid en omstandigheden Hoewel individuele keuzes (leefstijl) een rol spelen in de gezondheid, is de mate van individuele verantwoordelijkheid genuanceerd. Omstandigheden, zoals genetische aanleg en systeemfactoren (bovenindividuele invloeden), bepalen mede de mogelijkheden en uitkomsten [25](#page=25). > **Tip:** Denk bij het analyseren van gezondheidsproblemen altijd aan de wisselwerking tussen individuele keuzes en de bredere omstandigheden waarin mensen leven. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Autonomie | Het vermogen van een individu om zelfstandig te denken, beslissingen te nemen en actie te ondernemen, vaak geassocieerd met zelfbeschikking en keuzevrijheid binnen de maatschappij en de zorg. | | Zelfbeschikking | De vrijheid en het recht van een persoon om zijn of haar eigen leven vorm te geven en eigen keuzes te maken, zonder onnodige externe dwang of belemmeringen. | | Capabilities | Een theoretisch concept, ontwikkeld door Amartya Sen, dat de reële mogelijkheden en vrijheden van individuen benadrukt om de functionele levenstoestanden te bereiken die zij waardevol achten. | | Globesitas | Een wereldwijde epidemie van overgewicht en obesitas, waarbij de term de dubbele voedselproblematiek van zowel ondervoeding als overvoeding omvat, vaak gedreven door armoede en beschikbaarheid van goedkoop, ongezond voedsel. | | Determinatnten van gezondheid | Factoren die invloed hebben op de gezondheidstoestand van een populatie, waaronder biologische, gedragsmatige, omgevings-, sociale en economische factoren, die samen de gezondheid bepalen. | | Leefstijl | Het geheel van gedragingen en gewoonten van een persoon of groep, zoals eetpatronen, lichaamsbeweging, rookgedrag en alcoholgebruik, die een significante impact hebben op de gezondheid. | | Prenatale screening | Medisch onderzoek dat tijdens de zwangerschap wordt uitgevoerd om de gezondheid van de foetus te beoordelen en de aanwezigheid van bepaalde aandoeningen of afwijkingen, zoals syndroom van Down, op te sporen. | | Voedselzekerheid | De situatie waarin alle mensen, altijd, fysiek, sociaal en economisch toegang hebben tot voldoende, veilig en voedzaam voedsel dat voldoet aan hun dieetbehoeften en voedselvoorkeuren voor een actief en gezond leven. |