les 2.pdf

# De rol van de leerkracht in leer- en ontwikkelingsprocessen De rol van de leerkracht is cruciaal in het begeleiden van leer- en ontwikkelingsprocessen, waarbij de focus ligt op het creëren van een optimale leeromgeving voor elk kind. ## 1\. De leerkracht als begeleider van leer- en ontwikkelingsprocessen De leerkracht fungeert als een facilitator die leer- en ontwikkelingsprocessen begeleidt. Dit omvat het ontwerpen en voorbereiden van leersituaties, het stellen van doelen (conform het leerplan), het selecteren van leermiddelen en werkvormen, het aanbieden van inhoud en ervaringen, en het realiseren van een krachtige leeromgeving. Daarnaast is de begeleiding van individuele kinderen, inclusief observatie en evaluatie, essentieel. Het hoofddoel is om elk kind zo goed mogelijk tot ontwikkeling te brengen [7](#page=7) [8](#page=8) [9](#page=9). ### 1.1 Ontwerpen van een krachtige leeromgeving De leerkracht ontwerpt een omgeving die leerprocessen bevordert door middel van activiteiten, aanbod en thema's. Dit ontwerp moet rekening houden met diverse behoeften, zodat alle kinderen, ook die met specifieke zorgvragen, betrokken worden [7](#page=7) [8](#page=8). ### 1.2 Aangepaste werk- en groeperingsvormen Een belangrijk aspect van de rol van de leerkracht is het toepassen van aangepaste werk- en groeperingsvormen die afgestemd zijn op de kinderen [8](#page=8). ### 1.3 Krachtige leermiddelen en materialen De leerkracht selecteert en gebruikt krachtige leermiddelen en materialen die het leren van de kinderen ondersteunen [8](#page=8). ### 1.4 Observatie en evaluatie Het observeren en evalueren van de voortgang en ontwikkeling van de kinderen is een fundamenteel onderdeel van de begeleidende rol van de leerkracht [8](#page=8). ### 1.5 Inclusie van alle kinderen Een kernaspect is het ontwerpen van een leeromgeving die toegankelijk is voor iedereen, met speciale aandacht voor kinderen met zorgvragen. Dit vereist dat de leerkracht vooraf nadenkt over het wegnemen van barrières in het leerproces [18](#page=18) [8](#page=8) [9](#page=9). ### 1.6 Universal Design for Learning (UDL) Universal Design for Learning (UDL) is een belangrijk kader dat de leerkracht ondersteunt bij het creëren van een leeromgeving zonder barrières, met als doel leren toegankelijker te maken voor alle leerlingen. Dit principe vertrekt vanuit de overtuiging dat een grote toegankelijkheid een voordeel is voor iedereen [18](#page=18). #### 1.6.1 Principes van UDL UDL wordt ondersteund door drie pijlers. Hoewel de details van deze pijlers niet gespecificeerd zijn in de relevante pagina's, is de toepassing van UDL essentieel voor studenten om de visie ervan te kunnen verwoorden en toe te passen in concrete situaties [18](#page=18) [48](#page=48). ### 1.7 Het zorgcontinuüm en inclusiegedachte De leerkracht moet bekend zijn met het zorgcontinuüm, wat concreet betekent in het Vlaamse onderwijs, en de inclusiegedachte binnen het onderwijs kunnen verwoorden. Dit onderstreept de noodzaak om alle kinderen te betrekken en hun ontwikkeling te maximaliseren [48](#page=48) [9](#page=9). ### 1.8 De rol van de leerkracht per basiscompetentie De leerkracht kan per basiscompetentie (van 10) de rol ervan beschrijven met kernwoorden, en deze koppelen aan concrete praktijkvoorbeelden en omgekeerd [48](#page=48). > **Tip:** De rol van de leerkracht is veelzijdig en dynamisch, waarbij flexibiliteit en een proactieve houding cruciaal zijn om tegemoet te komen aan de diverse leerbehoeften van alle kinderen. Het principe van Universal Design for Learning (UDL) biedt een krachtig raamwerk om dit te realiseren door barrières weg te nemen en leren toegankelijk te maken voor iedereen. * * * # Universal Design for Learning (UDL) en inclusie in het onderwijs Dit onderwerp verkent de principes van Universal Design for Learning (UDL) en de betekenis van inclusie in het onderwijs, met een focus op het wegnemen van leerbarrières voor alle leerlingen en de praktische toepassing ervan, met name in de kleuterklas. ### 2.1 Inclusie in het onderwijs Inclusie in het onderwijs gaat verder dan het simpelweg toelaten van leerlingen met een beperking of een specifieke label in het gewoon onderwijs. Het concept stelt dat elke leerling uniek en anders is, en dit wordt als vertrekpunt genomen voor het onderwijs. Diversiteit wordt omarmd en omvat verschillende factoren zoals een verstandelijke beperking, gedragsstoornis, gezinsamenstelling, leerprobleem, fysische beperking, of het anderstalig zijn van een leerling. Inclusie erkent de breedte van verschillen binnen een klasgroep [11](#page=11). ### 2.2 Universal Design for Learning (UDL) #### 2.2.1 Oorsprong en kernconcept Universal Design for Learning (UDL) vindt zijn oorsprong in de architectuur, waar het concept van 'universal design' werd toegepast om gebouwen en omgevingen toegankelijk te maken voor iedereen, ongeacht hun fysieke mogelijkheden. Het principe is dat een ontwerp dat vooraf wordt overwogen en is ontworpen met een brede groep gebruikers in gedachten, een voordeel biedt aan iedereen [15](#page=15) [16](#page=16) [18](#page=18). Het kernidee van UDL is dat verschil de norm is. Het doel is om leeromgevingen te creëren die barrières wegnemen en het leren voor alle leerlingen zo toegankelijk mogelijk maken. Dit proces ondersteunt de transitie van een leeromgeving met veel barrières naar een omgeving die ontworpen is zonder deze belemmeringen. UDL vertrekt vanuit drie pijlers om het leren toegankelijk te maken [14](#page=14) [18](#page=18). #### 2.2.2 De drie centrale vragen van UDL UDL plaatst drie centrale vragen centraal die leraren helpen bij het ontwerpen van inclusieve leerervaringen. Hoewel de specifieke vragen niet gedetailleerd worden beschreven in de verstrekte tekst, impliceren ze een focus op het diversifiëren van manieren om informatie te presenteren, leerlingen te betrekken en hun leerproces te laten uiten [20](#page=20). #### 2.2.3 UDL in de kleuterklas: Praktische toepassingen De toepassing van UDL in de kleuterklas illustreert hoe de principes in de praktijk kunnen worden gebracht om tegemoet te komen aan de diverse behoeften van jonge leerlingen. * **Geluidsoverlast aanpakken:** Sam, een kleuter die moeite heeft met concentratie en last heeft van het geluid van schuivende stoelen, profiteert van de aanpassing om zachte doppen onder de stoelpoten te plaatsen. Oorspronkelijk was dit een oplossing voor Sam, maar nu genieten alle kinderen van een rustigere omgeving. Dit toont aan hoe een aanpassing voor één leerling een bredere positieve impact kan hebben [21](#page=21). * **Creëren van een prikkelarme hoek:** Ruben, een kleuter met autisme die snel overprikkeld raakt en behoefte heeft aan momenten van rust, heeft baat bij de inrichting van een prikkelarme hoek in de klas. Elke leerling die op bepaalde momenten behoefte heeft aan minder prikkels, kan deze hoek gebruiken. Dit biedt een veilige ruimte voor leerlingen die zich overspoeld voelen door de omgeving [22](#page=22). * **Inclusieve uitnodigingen:** Juf Sien organiseert een "Kom eens kijken in onze klas!" namiddag met haar vijfjarige kleuters. Ze kiest bewust voor deze formulering in plaats van een "grootouder namiddag" omdat niet elke kleuter grootouders heeft of grootouders heeft die in de buurt wonen of beschikbaar zijn tijdens schooluren. Door de doelgroep te verruimen naar personen uit de leefwereld van de kleuter (zoals tantes, nonkels, buren), wordt er rekening gehouden met zoveel mogelijk kleuters en hun unieke familiesamenstelling. Dit illustreert hoe het bewust vermijden van specifieke aannames bijdraagt aan een inclusieve aanpak [23](#page=23). #### 2.2.4 Eigenaarschap en voorbeelden Het is belangrijk om leerlingen eigenaarschap te geven over hun leerproces en dit te bespreken met ouders en de leerling zelf. Een voorbeeld hiervan is een leerkracht die aan een leerling vraagt: "Ik zie dat je de hoofdtelefoon dan gebruikt hebt en dan niet. Merkte je het verschil? Helpt het jou?". Dit soort interacties moedigt zelfreflectie aan en helpt leerlingen hun behoeften te begrijpen en te communiceren [24](#page=24). UDL wordt als "eerlijker" beschouwd dan traditionele benaderingen, omdat het tegemoetkomt aan de specifieke onderwijsbehoeften van alle leerlingen, ook die zonder officiële diagnose of attest. Het is een proactieve benadering die streeft naar maximale participatie en succes voor iedereen [24](#page=24). ### 2.3 Doelen van UDL en inclusie in het onderwijs De algemene doelen die gerelateerd zijn aan de visie van UDL en inclusie in het onderwijs omvatten [48](#page=48): 1. Het verwoorden van de visie van UDL en het toepassen van UDL-principes in concrete situaties [48](#page=48). 2. Het toelichten van het zorgcontinuüm binnen het Vlaamse onderwijs [48](#page=48). 3. Het verwoorden van de inclusiegedachte binnen onderwijs [48](#page=48). 4. Het koppelen van de 10 basiscompetenties aan concrete praktijkvoorbeelden en omgekeerd [48](#page=48). 5. Het beschrijven van de rol van de leerkracht per basiscompetentie met enkele kernwoorden [48](#page=48). * * * # Zorgcontinuüm en leersteun in het Vlaamse onderwijs Dit onderwerp verkent het zorgcontinuüm in het Vlaamse onderwijs en introduceert het decreet leersteun, met als doel de ontwikkeling, leerwinst en participatie van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften te optimaliseren. ### 3.1 Het zorgcontinuüm in het Vlaamse onderwijs Het zorgcontinuüm binnen het Vlaamse onderwijs omvat de inspanningen om leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften te ondersteunen. Dit concept wordt verder uitgewerkt in het kader van het decreet leersteun. De doelstelling is om de maximale ontplooiing, leerwinst, het welbevinden, de zelfredzaamheid en de volwaardige participatie van deze leerlingen in het gewoon onderwijs te bevorderen. Daarnaast beoogt het decreet de competenties van leraren en schoolteams in scholen voor gewoon onderwijs te versterken. Dit betreft zowel het begeleiden van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften als het creëren van een inclusieve klaspraktijk en schoolcultuur [27](#page=27) [28](#page=28) [48](#page=48). > **Tip:** Het zorgcontinuüm is een breed concept dat de evolutie van zorg binnen het onderwijs weerspiegelt, met een verschuiving naar meer inclusieve praktijken [25](#page=25). ### 3.2 Het decreet leersteun Het decreet leersteun, van kracht sinds 1 september 2023, is een belangrijke ontwikkeling binnen het Vlaamse onderwijs. Het is een uitbreiding of opvolger van het vroegere M-decreet [27](#page=27). #### 3.2.1 Doelstellingen van leersteun Leersteun heeft als primaire doelstellingen: * Het bevorderen van de maximale ontplooiing van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften [28](#page=28). * Het maximaliseren van de leerwinst van deze leerlingen [28](#page=28). * Het vergroten van het welbevinden van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften [28](#page=28). * Het stimuleren van de zelfredzaamheid van deze leerlingen [28](#page=28). * Het verzekeren van de volwaardige participatie van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften in het gewoon onderwijs [28](#page=28). #### 3.2.2 Versterking van de schoolteams Naast de directe ondersteuning van leerlingen, richt het decreet leersteun zich ook op de versterking van de capaciteiten binnen het onderwijs: * Het versterken van de competenties van leraren in het omgaan met leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften [28](#page=28). * Het versterken van de competenties van schoolteams in het begeleiden van deze leerlingen [28](#page=28). * Het bijdragen aan de creatie van een inclusieve klaspraktijk [28](#page=28). * Het bevorderen van een inclusieve schoolcultuur [28](#page=28). #### 3.2.3 Niveaus van leersteun Leersteun kan op verschillende niveaus worden georganiseerd: * **Leerlingenniveau:** Directe ondersteuning aan de leerling [28](#page=28). * **Leerkrachteniveau:** Ondersteuning en professionalisering van de leerkrachten [28](#page=28). * **Schoolniveau:** Veranderingen in schoolbeleid en -structuur om inclusie te bevorderen [28](#page=28). > **Voorbeeld:** Een leerkracht die extra ondersteuning krijgt van een leersteuncoördinator om een lesaanpak aan te passen voor een leerling met dyslexie, illustreert de ondersteuning op leerkrachteniveau. De leerling zelf kan baat hebben bij aangepast materiaal, wat leerlingenniveau is. Een school die investeert in nascholing voor al haar leerkrachten over differentiëren, toont een aanpak op schoolniveau [28](#page=28). ### 3.3 Verband met andere concepten Het zorgcontinuüm en leersteun binnen het Vlaamse onderwijs hebben raakvlakken met bredere pedagogische en onderwijskundige principes. Zo wordt het concept van Universal Design for Learning (UDL) genoemd als een theoretisch kader dat kan bijdragen aan inclusieve praktijken. De inclusiegedachte in het onderwijs vormt eveneens een centraal aspect. Het uiteindelijke doel is om leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften de kans te geven zich maximaal te ontplooien [28](#page=28) [48](#page=48). > **Tip:** Wanneer je het decreet leersteun bestudeert, denk dan aan de verschillende lagen waarop ondersteuning kan plaatsvinden: van de individuele leerling tot de bredere schoolcontext. Dit helpt om de integrale aanpak te begrijpen [28](#page=28). * * * # De leerkracht als opvoeder en inhoudelijk expert Dit onderwerp belicht de veelzijdige rol van de leerkracht, zowel in de pedagogische begeleiding van leerlingen als in de beheersing en overdracht van lesinhoud. ### 4.1 De leerkracht als opvoeder De pedagogische rol van de leerkracht is cruciaal en behelst het bevorderen van een positief leefklimaat en de emancipatie van kinderen. De overheid hanteert hierbij een emancipatorische, leerlinggerichte visie die uitgaat van de persoonlijke kwaliteiten en behoeften van leerlingen, gericht op hun optimale persoonlijke ontplooiing. Dit betekent de mens in de leerling tot zijn recht laten komen [34](#page=34) [35](#page=35). #### 4.1.1 Gedeelde verantwoordelijkheid in opvoeding De opvoeding wordt niet langer gezien als uitsluitend een taak van de ouders, maar als een gedeelde verantwoordelijkheid tussen ouders en school. De school legt de nadruk op het creëren van een positief leefklimaat, het bevorderen van attitudevorming voor individuele ontplooiing en maatschappelijke participatie, en het integreren van actuele maatschappelijke ontwikkelingen in een pedagogische context [34](#page=34) [38](#page=38). #### 4.1.2 Ondersteuning van leerlingen in diverse situaties De leerkracht speelt een rol bij het begeleiden van lerenden in sociaal-emotionele probleemsituaties of met gedragsmoeilijkheden. Tevens is de leerkracht verantwoordelijk voor het waarborgen van de fysieke en geestelijke gezondheid van de kinderen en voor effectieve communicatie met kinderen met diverse achtergronden en in diverse talige situaties [34](#page=34). > **Tip:** Het is belangrijk te erkennen dat de school een significante bijdrage levert aan de ontwikkeling van kinderen, naast de rol van de ouders. ### 4.2 De leerkracht als inhoudelijk expert De leerkracht als inhoudelijk expert dient de basiskennis van de leerinhouden te beheersen en deze kennis en vaardigheden effectief toe te passen bij de kinderen. Dit omvat ook het volgen en verwerken van recente ontwikkelingen op het gebied van inhouden en vaardigheden, en het plaatsen van het eigen aanbod in het bredere geheel van het onderwijsaanbod [40](#page=40). #### 4.2.1 Belang van basisgeletterdheid en fundamentele kennis Vlaamse kinderen lijken bij de start in het eerste leerjaar minder basisgeletterd te zijn dan leeftijdsgenoten in vergelijkingslanden, en de kloof tussen leerlingen blijft groot. Kleuterleraren realiseren zich het belang van het leggen van fundamenten, waarbij kennis een cruciale rol speelt [43](#page=43). #### 4.2.2 Minimumdoelen en didactiek Er worden minimumdoelen vastgesteld (het 'wat') voor het onderwijs, maar de specifieke didactiek (het 'hoe') wordt hierbij niet altijd gedefinieerd [44](#page=44). > **Voorbeeld:** Een voorbeeld van een minimumdoel kan zijn dat leerlingen aan het einde van een bepaalde graad een bepaald aantal woorden moeten kunnen lezen, maar de methode die de leerkracht hiervoor gebruikt, is flexibel. * * * # De leerkracht als organisator en de basiscompetenties Dit onderwerp belicht de cruciale rol van de leerkracht als organisator, die de basis legt voor een effectief en stimulerend leerproces door middel van een gestructureerd werkklimaat, een efficiënt dagverloop, nauwkeurige administratie en een zorgvuldig ingerichte klasruimte, en koppelt dit aan de 10 basiscompetenties voor leerkrachten. ### 5.1 Een gestructureerd werkklimaat Een gestructureerd werkklimaat is essentieel voor het realiseren van orde, discipline en rust, wat op zijn beurt de voorwaarde is om tot leren te komen. Het installeren van schoolbrede routines biedt houvast voor zowel leerlingen als leerkrachten. Vaste rituelen en gewoonten dragen bij aan de creatie van een positieve leeromgeving. Gedragingen die het leerproces ondersteunen, zijn belangrijke attitudes en vaardigheden die actief worden opgebouwd en aangeleerd. Dit is een inherent onderdeel van goed onderwijs en effectief klasmanagement [47](#page=47). ### 5.2 Een soepel en efficiënt dag- en weekverloop De leerkracht als organisator zorgt voor een soepel en efficiënt dag- en weekverloop voor de kinderen. Dit omvat het creëren van voorspelbare patronen en routines die leerlingen structuur en zekerheid bieden [46](#page=46) [47](#page=47). ### 5.3 Correcte administratieve taken Een belangrijk aspect van de organisatorische rol van de leerkracht is het correct uitvoeren van administratieve taken. Dit draagt bij aan een efficiënte schoolwerking en een goede communicatie met alle betrokkenen [46](#page=46). ### 5.4 Een stimulerende en werkbare klasruimte De leerkracht is verantwoordelijk voor het creëren van een stimulerende en werkbare klasruimte met oog voor veiligheid. Een goed ingerichte klasruimte kan de leerprocessen bevorderen en een positieve sfeer creëren [46](#page=46). ### 5.5 Verband met de basiscompetenties De rol van de leerkracht als organisator is nauw verbonden met de 10 basiscompetenties. Specifiek wordt benadrukt dat studenten de 10 basiscompetenties moeten kunnen koppelen aan concrete praktijkvoorbeelden en omgekeerd. Tevens dient de student per basiscompetentie de rol van de leerkracht met enkele kernwoorden te kunnen beschrijven [48](#page=48). > **Tip:** Reflecteer op de kernwoorden en de praktische toepassingen die voortvloeien uit dit onderwerp om een sterke basis te leggen voor je toekomstige klaswerking [49](#page=49). * * * ## Veelgemaakte fouten om te vermijden * Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens * Let op formules en belangrijke definities * Oefen met de voorbeelden in elke sectie * Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Basiscompetenties | Dit zijn de essentiële vaardigheden, kennis en houdingen die een leerkracht nodig heeft om effectief te kunnen functioneren in het onderwijs. Ze vormen de ruggengraat van de professionele ontwikkeling van een leraar. | | Universal Design for Learning (UDL) | Een onderwijsfilosofie en -kader dat zich richt op het creëren van leeromgevingen die flexibel zijn en voldoen aan de behoeften van alle leerlingen. Het hoofddoel is het wegnemen van barrières voor leren door het aanbieden van meervoudige middelen voor representatie, actie, expressie en betrokkenheid. | | Zorgcontinuüm | Dit concept verwijst naar de reeks van ondersteuningsmaatregelen en interventies die beschikbaar zijn voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Het omvat de overgang van ondersteuning binnen het gewoon onderwijs naar meer gespecialiseerde hulp indien nodig. | | Inclusie | Het principe waarbij alle leerlingen, ongeacht hun achtergrond, capaciteiten of beperkingen, volledig kunnen deelnemen aan en profiteren van het onderwijs binnen de reguliere schoolomgeving. Het erkent diversiteit als de norm. | | Leersteun | Een vorm van ondersteuning die gericht is op het versterken van de competenties van leraren en schoolteams om leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften beter te begeleiden. Het doel is het bevorderen van maximale ontplooiing en participatie van deze leerlingen in het gewoon onderwijs. | | Leerkracht als begeleider | Een rol van de leerkracht die zich richt op het faciliteren van leer- en ontwikkelingsprocessen bij leerlingen. Dit omvat het ontwerpen van leeractiviteiten, het aanbieden van geschikte leermiddelen en het creëren van een stimulerende leeromgeving. | | Leerkracht als opvoeder | De rol van de leerkracht die bijdraagt aan de algemene ontwikkeling van leerlingen, niet alleen op academisch vlak, maar ook op sociaal, emotioneel en maatschappelijk gebied. Dit omvat het bevorderen van een positief leefklimaat en emancipatie. | | Leerkracht als inhoudelijk expert | De rol van de leerkracht die de benodigde kennis en vaardigheden bezit betreffende de leerinhouden die onderwezen moeten worden. Dit omvat ook het bijhouden van recente ontwikkelingen en het integreren van deze kennis in het onderwijsaanbod. | | Leerkracht als organisator | De rol van de leerkracht die verantwoordelijk is voor het structureren van de leeromgeving en het dagelijkse verloop van de klas. Dit omvat het creëren van een geordend en stimulerend klimaat, efficiënt tijdsbeheer en administratieve taken. | | Emancipatie | Het proces waarbij individuen zich ontwikkelen tot zelfstandige, kritische en participerende burgers. In het onderwijs betekent dit het versterken van de persoonlijke kwaliteiten en mogelijkheden van leerlingen, zodat zij hun eigen leven kunnen vormgeven. |