BAR53-CONSTRUCTIE-22-Gevels-Metselwerk_251230_093440.pdf

# Algemene constructieprincipes en overzicht Dit document biedt een breed overzicht van algemene constructieprincipes, met specifieke aandacht voor de opbouw en materialen van dragende structuren en gevels, inclusief metselwerk [2](#page=2). ### 1.1 Inhoudsopgave van het document Het document presenteert een gestructureerde inhoudsopgave die de belangrijkste constructieonderdelen behandelt: * **Introductie** * **Constructie van draagstructuren** * Draagvloeren (in het werk gestorte vloeren, breedplaatvloeren/prédallen, kanaalplaatvloeren/welfsels, staalplaatbetonvloeren, overige) [2](#page=2). * Bouwen met beton (bekisten, verbindingen, thermische onderbrekingen, speciale verbindingen) [2](#page=2). * Bouwen met staal (constructiestaal, verbindingen) [2](#page=2). * Bouwen met hout (constructiehout, houtskeletconstructie, verbindingen) [2](#page=2). * **Constructie van gevels** * Principes (randvoorwaarden, synthese gevelopbouw, overzicht gevelafwerkingen) [2](#page=2). * Metselwerk (terminologie, spouwmuren, openingen en lateien, consoles, metselwerkwapening) [2](#page=2). * Prefab Beton & Natuursteen (gevelelementen, sandwichelementen, natuursteen verankeringen) [2](#page=2). * Lichte gevels (principe secundaire structuur, bevestigingen, opgehangen gevelbekleding) [2](#page=2). * **Constructie van buitenschrijnwerk** * Principes (randvoorwaarden, principes) [2](#page=2). * Kaderconstructie (principes en terminologie, materialen, aansluitingen) [2](#page=2). * Vliesgevelconstructie (principes en terminologie, materialen, aansluitingen) [2](#page=2). * Beglazing (soorten glas, glas bevestigen, glasnorm - veiligheid) [2](#page=2). ### 1.2 Algemene constructieprincipes Het document duikt in de fundamentele principes die ten grondslag liggen aan verschillende constructievormen. #### 1.2.1 Draagstructuren De constructie van draagstructuren omvat een breed scala aan materialen en technieken, gericht op het creëren van stabiele en veilige gebouwen. * **Betonconstructies:** Dit omvat technieken als bekisten, het realiseren van verbindingen, het toepassen van thermische onderbrekingen en specifieke verbindingen. Vloeren kunnen op verschillende manieren worden gerealiseerd, waaronder in het werk gestorte vloeren, breedplaatvloeren (prédallen), kanaalplaatvloeren (welfsels) en staalplaatbetonvloeren [2](#page=2). * **Staalconstructies:** Hierbij wordt gekeken naar constructiestaal en de bijbehorende verbindingen [2](#page=2). * **Houtconstructies:** Dit omvat het gebruik van constructiehout, de realisatie van houtskeletconstructies en de bijbehorende verbindingen [2](#page=2). #### 1.2.2 Gevelconstructies Gevels spelen een cruciale rol in de bescherming van een gebouw en de esthetische uitstraling. * **Principes van gevelbouw:** Dit omvat het begrijpen van randvoorwaarden, de synthese van de gevelopbouw en een overzicht van verschillende gevelafwerkingen [2](#page=2). * **Metselwerk:** Een gedetailleerd gedeelte behandelt metselwerk, inclusief terminologie, de constructie van spouwmuren, de plaatsing van openingen en lateien, consoles en het gebruik van metselwerkwapening [2](#page=2). * **Prefab Beton en Natuursteen:** Deze sectie behandelt gevelelementen, sandwichelementen en de verankering van natuursteen [2](#page=2). * **Lichte gevels:** De principes van secundaire structuren, bevestigingen en opgehangen gevelbekleding worden hier uiteengezet [2](#page=2). #### 1.2.3 Buitenschrijnwerk Het buitenschrijnwerk, zoals ramen en deuren, is essentieel voor de functionaliteit en isolatie van een gebouw. * **Principes:** Er wordt ingegaan op de algemene principes en randvoorwaarden voor buitenschrijnwerk [2](#page=2). * **Kaderconstructie:** Dit deel behandelt de principes, terminologie, materialen en aansluitingen van kaderconstructies [2](#page=2). * **Vliesgevelconstructie:** De principes, terminologie, materialen en aansluitingen van vliesgevelconstructies worden besproken [2](#page=2). * **Beglazing:** De verschillende soorten glas, methoden voor glasbevestiging en de veiligheidsnormen voor glas komen aan bod [2](#page=2). ### 1.3 Bouwvolgorde en toleranties Het document erkent het belang van de juiste bouwvolgorde en bouwtoleranties in het constructieproces [2](#page=2). ### 1.4 Referentiemateriaal Voor verdere informatie wordt verwezen naar Toledo [4](#page=4). --- # Terminologie van metselwerk Dit onderdeel van de studiehandleiding behandelt de specifieke terminologie die essentieel is voor het begrijpen en uitvoeren van metselwerk, met aandacht voor steenformaten, maatklassen, verbanden en voegwerk [5](#page=5). ### 2.1 Modulaire baksteenformaten Modulaire baksteenformaten houden rekening met de verhouding tussen de steenmaten en de voeg. De basisregel is dat twee keer de koppenmaat plus één voeg gelijk is aan de strekmaat. Hoewel er courante afmetingen zijn, hanteren fabrikanten vaak eigen, afwijkende formaten [6](#page=6). ### 2.2 Afgeleide en verzaagde stenen Naast de volle steen zijn er diverse afgeleide of verzaagde stenen die in metselwerk worden toegepast. Deze ontstaan door de volle steen op specifieke manieren te bewerken, zoals het halveren of in specifieke delen zagen [7](#page=7). ### 2.3 Maatklassen en afwijkingen Omdat bakstenen een gebakken product zijn, is een 100% nauwkeurige maatvoering niet altijd haalbaar. De opgegeven maat van een steen is een gemiddelde van de effectieve maten. Maatklassen definiëren de uiterste afmetingen waaraan een steen moet voldoen om binnen de toleranties te vallen. Een metser zal in de praktijk vaak 10 tot 20 stenen uitleggen om een gevoel te krijgen voor de maat van de stenen voordat hij begint met metselen. De gemeten lengte gedeeld door het aantal stenen geeft de effectieve strekmaat per steen [8](#page=8). ### 2.4 Metselwerkverbanden Met modulaire bakstenen kunnen diverse metselwerkverbanden worden gecreëerd. Niet-modulaire stenen lenen zich hier minder goed voor. Sommige verbanden zijn voortgekomen uit traditionele volle steense muren; bij gebruik als gevelparement vereisen deze vaak het verzagen van veel stenen tot halve stenen [9](#page=9). #### 2.4.1 Koppenmaat en het uitzetten van metselwerk in plan De koppenmaat is cruciaal voor het correct uitzetten van metselwerk in een plan. Een opening in een gevel wordt bepaald door het aantal keren de koppenmaat plus een voeg. De totale gevel lengte wordt berekend als het aantal keren de koppenmaat min een voeg. Architecten die nauwkeurig werken, bepalen de gevelafmetingen pas nadat een steenformaat is gekozen, zowel in lengte als in hoogte. Dit is met name belangrijk bij verbanden zoals het stapelverband, of wanneer binnenmetselwerk zichtbaar blijft. De metser controleert de maatvoering door 10 tot 20 stenen in een rij te leggen. De koppensmaat in de praktijk wordt gevisualiseerd [10](#page=10) [13](#page=13). #### 2.4.2 Lagenmaat en het uitzetten van metselwerk in de hoogte De lagenmaat is de som van de baksteenhoogte en de voegdikte. Net als bij de planafmetingen, is het voor architecten die nauwkeurig te werk gaan, essentieel om de gevelhoogte te bepalen op basis van het gekozen steenformaat. De metser zet deze lagenmaat vooraf uit en controleert deze met behulp van een lagenlat, een verticale stok die op de hoek van de gevel wordt geplaatst [12](#page=12). > **Tip:** Het consequent hanteren van modulaire steenformaten en het vooraf correct bepalen van de lagenmaat en koppenmaat voorkomt veel pas- en zaagwerk en draagt bij aan een esthetisch correct eindresultaat. ### 2.5 Voegwerk Het voegwerk is de afwerking die in de voeg wordt aangebracht en dient niet verward te worden met de mortelspecie die tijdens het metselen wordt gebruikt. Er bestaan diverse types voegwerk [16](#page=16). > **Voorbeeld:** Typen voegwerk kunnen variëren van platvolle voegen, waarbij de mortel gelijk ligt met het oppervlak van de stenen, tot verdiepte of verdreven voegen die diepte en schaduwwerking aan de gevel toevoegen. De keuze van het voegtype heeft een significante invloed op de uitstraling van het metselwerk [16](#page=16). --- # Constructie van spouwmuren Dit onderwerp behandelt de opbouw, evolutie, componenten en specifieke aansluitingen van spouwmuren, met focus op de praktische toepassing en functionaliteit [19](#page=19). ### 3.1 Evolutie van de muur De spouwmuurconstructie heeft zich ontwikkeld om betere isolatie en vochtregulatie te bieden, hoewel de isolatiediktes in oudere tekeningen mogelijk niet voldoen aan hedendaagse energieprestatieregelgevingen zoals EPB 2023 [20](#page=20). ### 3.2 Spouwankers Spouwankers zijn essentieel voor het stabiliseren van het gevelmetselwerk door het te verankeren aan de draagstructuur en/of dichte wanddelen. Deze verankering is cruciaal om weerstand te bieden aan windbelastingen en de structurele integriteit te waarborgen. In normale omstandigheden wordt een dichtheid van 4 ankers per vierkante meter toegepast. Naast hun structurele functie worden spouwankers ook gebruikt om de thermische isolatie op zijn plaats te houden [21](#page=21) [22](#page=22). ### 3.3 Ventilatie van de spouw Ventilatie van de spouw speelt een sleutelrol bij het beheer van vocht en damp in de constructie. Dit wordt gerealiseerd door middel van open stootvoegen, zowel aan de bovenzijde als de onderzijde van de muur, wat zorgt voor drainage van de luchtspouw [23](#page=23). #### 3.3.1 Voordelen van ventilatie Een geventileerde spouw biedt diverse voordelen: * Het bevordert het sneller drogen van de gevelsteen na regenbuien [24](#page=24). * Het helpt bij het sneller drogen van de thermische isolatie bij grote temperatuurverschillen, wat condensatieproblemen gerelateerd aan het dauwpunt kan verminderen [24](#page=24). > **Tip:** Open stootvoegen zijn noodzakelijk voor effectieve luchtcirculatie in de spouw, zoals te zien in principe details bij de dakrand [24](#page=24). ### 3.4 Typische details van spouwmuren #### 3.4.1 Dakranddetail Bij de dakrand is het belangrijk om de geventileerde spouw te observeren. Ventilatie met open stootvoegen is hier essentieel voor luchtcirculatie [24](#page=24). #### 3.4.2 Hellend dakdetail Ook bij een hellend dak detail is de spouwventilatie een aandachtspunt, waar de tekening dient ter illustratie van dit principe [25](#page=25). #### 3.4.3 Funderingsaanzetdetail Op de funderingsaanzet is de geventileerde spouw wederom relevant. Gestippelde kruisen boven maaiveld garanderen luchtcirculatie, terwijl gestippelde kruisen onderaan overtollig water afvoeren, wat cruciaal is bij nat gevelmetselwerk of condensatie in de isolatie. Een waterkering achter de isolatie, tegen de dichte wand, is hierbij van belang [26](#page=26). > **Aandacht:** Isolatie die ondergronds wordt toegepast, dient vochtbestendig te zijn en wordt bij voorkeur uit XPS materiaal vervaardigd. Oudere tekeningen van funderingsaanzetten voldoen mogelijk niet aan huidige EPB-eisen qua isolatiedikte [26](#page=26). #### 3.4.4 Dak- en geveldetail Bij het detail van dak en gevel is de geventileerde spouw eveneens een belangrijk aspect. Gestippelde kruisen boven de dakdichting faciliteren de luchtcirculatie, en een waterdichting achter de isolatie tegen de dichte wand is vereist [27](#page=27). > **Aandacht:** In België wordt bij platte daken doorgaans EPDM toegepast in plaats van loodslabben, en cellenbeton gebruikt in plaats van cellenglas (foamglass). Ook hier geldt dat tekeningen niet altijd recent zijn en de isolatiedikte mogelijk niet conform EPB is [27](#page=27). --- # Openingen, lateien en consoles in metselwerk Dit deel behandelt de constructie van openingen in metselwerk, het gebruik van lateien om overspanningen te creëren, en het ontwerp van metselwerkconsoles als steunconstructies. ### 4.1 Openingen in metselwerk Bij dragend metselwerk kunnen rechte openingen of sparingen niet zomaar worden gemaakt zonder hulpstukken. Zonder deze hulpstukken zou een drukboog in het metselwerk gerealiseerd moeten worden om de belasting op te vangen [29](#page=29). ### 4.2 Lateien in metselwerk Een latei, functionerend als een balk, maakt de realisatie van rechte openingen in metselwerk mogelijk. Deze latei kan op twee manieren functioneren [30](#page=30): * **Zelfdragend:** De latei werkt puur als een balk en draagt de belasting zelf [30](#page=30). * **Samenwerkend:** De latei werkt samen met het bovenliggende metselwerk om de overspanning te creëren [30](#page=30). ### 4.3 Metselwerkconsoles Metselwerkconsoles dienen als steunconstructie voor gevelmetselwerk [32](#page=32) [33](#page=33) [34](#page=34) [35](#page=35) [36](#page=36). #### 4.3.1 Ontwerp en problemen met consoles In het verleden werden consoles soms met problematische details uitgevoerd, zoals te zien in de details van de jaren '60 tot '80. Dit kon leiden tot [32](#page=32): * Koudebruggen bij verdikte betonbalken [32](#page=32). * Condensvorming aan de binnenzijde [32](#page=32). * Het verzagen van dunne steenstrippen, wat het risico op scheurvorming verhoogde [32](#page=32). Het is belangrijk op te merken dat de getekende isolatiediktes in dergelijke oude details vaak niet voldoen aan de correcte EPB-normen van hedendaagse normen (zoals EPB 2020 of 2023) [32](#page=32) [33](#page=33). #### 4.3.2 Moderne consoleconstructies Moderne metselwerkconsoles zijn ontworpen om de bovengenoemde problemen te vermijden en koudebruggen sterk te reduceren. Een veelgebruikte methode is het gebruik van RVS-verankering in de dichte wand als enig contactpunt door de isolatie heen [33](#page=33). #### 4.3.3 Uitvoeringen van consoles Er zijn diverse uitwerkingen mogelijk voor metselwerkconsoles, waarbij de stalen hoeklijn al dan niet zichtbaar blijft [34](#page=34). > **Tip:** Bij de constructie van een console met een rollaag (een laag staande stenen boven een gevelopening) worden haakjes aan de hoeklijn bevestigd die worden ingemetseld. Zie het deel over wapening voor meer details hierover [35](#page=35). #### 4.3.4 Beschikbare console types Er zijn verschillende vormen en types metselwerkconsoles en geveldragers beschikbaar van gespecialiseerde fabrikanten. Voorbeelden hiervan zijn producten van Scaldex (BFS en SUMO geveldragers) en Plaka-Solutions (Korbo) [36](#page=36). --- # Wapening van metselwerk Metselwerkwapening, met name het product Murfor, wordt toegepast om metselwerk te versterken tegen trekkrachten, vergelijkbaar met gewapend beton [38](#page=38). ### 5.1 Principe van metselwerkwapening Het principe achter metselwerkwapening is het toevoegen van wapening om de weerstand tegen trekkrachten te verhogen. Dit gebeurt door het inbrengen van een plat traliewerk, vaak een merknaam zoals "Murfor", tussen de voegen van het metselwerk. Deze wapening kan vervaardigd zijn uit metaal of kunststof. Tegenwoordig zijn er ook bewerkbaardere producten zoals Murfor compact beschikbaar [38](#page=38). #### 5.1.1 Toepassingen van Murfor en Murfor compact Zowel Murfor als Murfor compact worden courant toegepast in diverse metselwerkconstructies. Ze kunnen worden toegepast in allerhande metselwerk, waaronder dragend metselwerk met snelbouwsteen en gevelmetselwerk. Bij gelijmd metselwerk is echter enkel Murfor compact of een gelijkwaardig product geschikt voor toepassing [38](#page=38) [39](#page=39). ### 5.2 Toepassingsvoorbeelden van metselwerkwapening Metselwerkwapening kent diverse nuttige toepassingen: * **Voorzorgen bij differentiële zetting:** Wapening kan worden ingezet om de gevolgen van ongelijke zetting van de ondergrond op te vangen [40](#page=40). * **Voorzorgen bij raamopeningen:** In de buurt van raamopeningen kan wapening bijdragen aan de stabiliteit, vaak in de vorm van een deel van een samenwerkende latei [40](#page=40). * **Spreiding van spanningsconcentraties:** Bij puntlasten kan wapening, in plaats van een betonnen slof, de spanningen beter spreiden [40](#page=40). ### 5.3 Wapening in een samenwerkende latei Met de platte wapening, zoals Murfor, en specifieke lateihaken kunnen zogenaamde "samenwerkende lateien" worden geconstrueerd. Dit is een alternatief voor traditionele consoles met hoeklijnen [41](#page=41). #### 5.3.1 Beperkingen en uitvoering van samenwerkende lateien De overspanningen die met dit systeem gerealiseerd kunnen worden, zijn beperkt. De wapening dient over verschillende lagen van het metselwerk te worden aangebracht. Er bestaan tabellen die de maximaal haalbare overspanningen per type latei (streklaag, koplaag, rollaag) specificeren [41](#page=41). > **Tip:** Bij de uitvoering van een samenwerkende latei is tijdelijke ondersteuning met een houten lat, die geschoord is, essentieel [42](#page=42). > **Voorbeeld:** Een streklaag als samenwerkende latei vereist specifieke aandacht voor de plaatsing van de wapening en de tijdelijke ondersteuning tijdens de mortelharding [42](#page=42). --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Metselwerk | Een constructietechniek waarbij stenen of blokken met mortel aan elkaar worden bevestigd om muren en andere structuren te vormen. Het vormt de basis voor veel gevelconstructies. | | Spouwmuur | Een muurconstructie die bestaat uit twee parallelle muren die van elkaar gescheiden zijn door een luchtspouw. Deze spouw kan worden gevuld met isolatiemateriaal om de thermische prestaties te verbeteren. | | Latei | Een constructief element, meestal een balk, dat boven een opening in een muur wordt geplaatst om het bovenliggende metselwerk te ondersteunen en de belasting af te dragen. | | Console | Een uitkragende steun die gebruikt wordt om een gevelmetselwerk te ondersteunen, vaak toegepast bij gevelopeningen of om specifieke architecturale elementen te dragen. | | Wapening (metselwerk) | Versterking van metselwerk met behulp van stalen of kunststof netten, strippen of staven, geplaatst in de voegen, om de treksterkte en stabiliteit van de constructie te vergroten. | | Modulair baksteenformaat | Een standaardmaat voor bakstenen die is afgestemd op de voegafmetingen, zodat bij het metselen een regelmatig patroon ontstaat met een eenvoudige berekening van afmetingen. | | Koppenmaat | De breedte van een baksteen, die gebruikt wordt bij het berekenen van de afmetingen van gevels en openingen in metselwerkplannen. | | Lagenmaat | De hoogte van een baksteen plus de voegdikte, gebruikt voor het bepalen van de totale hoogte van metselwerk in lagen. | | Metselwerkverband | De manier waarop stenen worden gelegd ten opzichte van elkaar in een muur, wat invloed heeft op de esthetiek en de structurele integriteit van het metselwerk. | | Voegwerk | De afwerking van de voegen tussen de bakstenen, die niet alleen esthetische waarde heeft maar ook bijdraagt aan de waterdichtheid en duurzaamheid van het metselwerk. | | Spouwanker | Een metalen verbindingsstuk dat gebruikt wordt om het buitenste metselwerk van een spouwmuur te verbinden met het binnenste dragende metselwerk, voor stabiliteit en om isolatie op zijn plaats te houden. | | Dilatatievoeg | Een verticale of horizontale voeg in metselwerk die is ontworpen om uitzetting en krimp van de muur door temperatuurverschillen of zetting op te vangen, en zo scheurvorming te voorkomen. | | Koudebrug | Een deel van een constructie dat een hogere warmtegeleiding heeft dan de omringende materialen, wat leidt tot ongewenst warmteverlies en mogelijke condensatie. | | Draagstructuur | Het dragende skelet van een gebouw, bestaande uit elementen zoals kolommen, balken en muren, dat de belastingen van het gebouw naar de fundering overbrengt. | | Gevelmetselwerk | Het buitenste zichtbare metselwerk van een gebouw dat dient als afwerking, bescherming tegen weersinvloeden en vaak ook als dragend of niet-dragend onderdeel van de gevelconstructie. | | Samenwerkende latei | Een latei die niet alleen zelfdragend is, maar ook deels de belasting van het bovenliggende metselwerk overneemt door middel van een specifiek verbindingssysteem met de muur. |