Les 15_De Samenleving_Gender en seksualiteit.pptx

# Definitie en sociaal construct van gender en sekse Dit onderwerp onderzoekt de definities van gender en sekse en hoe deze maatschappelijk geconstrueerd worden, waarbij de sociologische literatuur en culturele verschillen centraal staan. ### 1.1 Definitie van sekse en gender #### 1.1.1 Sekse (biologisch geslacht) Sekse verwijst naar de biologische en fysieke verschillen tussen individuen, doorgaans geassocieerd met mannelijkheid en vrouwelijkheid. Deze kenmerken worden bepaald door factoren zoals chromosomen, hormonen, voortplantingsorganen en secundaire geslachtskenmerken. Meestal wordt de sekse bij de geboorte vastgesteld. Intersekse personen hebben echter kenmerken van beide seksen, waardoor er geen eenduidige geslachtskenmerken zijn. #### 1.1.2 Gender (maatschappelijk/cultureel geslacht) Gender omvat de rollen, verwachtingen, symbolen en betekenissen die een samenleving koppelt aan concepten als "man", "vrouw" of andere genders. Dit is niet direct gelijk aan het biologisch geslacht, maar gaat over de sociologische, psychologische en culturele aspecten die aan het man- of vrouw-zijn worden toegeschreven. Deze cultureel bepaalde eigenschappen, gedragingen en rolpatronen verschillen per samenleving en tijdperk. > **Tip:** Het is cruciaal om het onderscheid tussen sekse en gender te herkennen om genderstereotypen en de daarmee gepaard gaande beperkingen te doorzien. ### 1.2 Gender en sekse als sociaal construct #### 1.2.1 Het concept van sociaal construct Gender wordt in de sociologie voornamelijk beschouwd als een sociaal construct. Dit betekent dat de ideeën over wat mannelijk of vrouwelijk is, niet louter biologisch bepaald zijn (nature), maar sterk worden gevormd door maatschappelijke verwachtingen, opvoeding en culturele invloeden (nurture). > **Voorbeeld:** De aanname dat vrouwen emotioneler zijn dan mannen kan deels gebaseerd zijn op biologische verschillen, maar wordt versterkt door maatschappelijke verwachtingen die vrouwen aanmoedigen hun emoties te uiten en mannen ontmoedigen dit te doen. #### 1.2.2 Genderrollen Genderrollen zijn de verwachtingen en machtsposities die binnen een samenleving aan mannen en vrouwen worden toegeschreven op basis van hun sekse. Deze rollen worden gevormd door zowel primaire socialisatie (gezin), secundaire socialisatie (onderwijs) als tertiaire socialisatie (media). * **Primair socialisatie:** Ouders passen hun opvoeding vaak aan op basis van genderverwachtingen. Zo kunnen jongens fysieker worden aangepakt, wat later kan leiden tot meer agressie. * **Secundair socialisatie:** In het onderwijs kunnen genderverwachtingen studiekeuzes beïnvloeden, zoals meisjes die eerder voor zorgende beroepen kiezen en jongens voor wetenschappelijke richtingen. * **Tertiair socialisatie:** De (sociale) media spelen een rol in het bevestigen en in stand houden van traditionele man- en vrouwbeelden. #### 1.2.3 Gender binair en gendernormen Veel samenlevingen opereren vanuit een binair denksysteem, waarbij gender wordt onderverdeeld in twee tegengestelde categorieën: man en vrouw. Dit leidt tot gendernormen: de afspraken en verwachtingen die een samenleving verbindt aan bepaalde genders. Deze normen beïnvloeden hoe individuen zich uiten en welke sociale rol ze aannemen. * **Genderstereotypen:** Dit zijn gedragingen, opvattingen of rollen die overeenkomen met de 'typische' en klassieke mannelijke of vrouwelijke rolpatronen binnen een specifieke context en tijd. * **Cross-sekse gedrag/gender non-conform gedrag:** Gedrag dat afwijkt van deze stereotiepe verwachtingen die aan een toegewezen geslacht gekoppeld zijn. > **Voorbeeld:** Speelgoedcatalogi die expliciet speelgoed voor jongens (stoer, technisch) en meisjes (lief, zorgend) scheiden, dragen bij aan genderstereotypen. #### 1.2.4 Heteronormativiteit Heteronormativiteit is de culturele overtuiging die heteroseksualiteit als de vanzelfsprekende en natuurlijke norm beschouwt. Dit concept gaat uit van drie principes: gender is binair, mannen en vrouwen zijn fundamenteel verschillend, en iedereen is hetero tenzij het tegendeel bewezen is. Dit leidt tot problemen voor niet-heteroseksuele personen en kan bijdragen aan de vorming van stereotypen. #### 1.2.5 "Doing gender" (Judith Butler) Filosoof Judith Butler stelt dat gender niet iets is dat je bent, maar iets dat je "doet". Gender is performatief: door middel van herhaald gedrag, taal en identiteit construeren we ons gender. "Doing gender" benadrukt hoe individuen, vaak onbewust, hun gender uiten in interactie met anderen. Gender is hierbij fluïde en zowel historisch als cultureel geconstrueerd. Butler benadrukt ook de relatie tussen gender, macht en patriarchaat. ### 1.3 Culturele verschillen in genderopvattingen De opvattingen over gender en sekse zijn niet universeel, maar variëren sterk tussen culturen. Veel samenlevingen erkennen meer dan twee genders. > **Voorbeeld:** In Pakistan en India wordt het derde gender "Hijra" juridisch erkend. Binnen inheemse Amerikaanse stammen erkennen veel volkeren "Two-spirits", wat duidt op meerdere genders. Dit toont aan dat gender en de bijbehorende rollen en verwachtingen cultureel bepaald zijn. De machtsverhoudingen tussen seksen (patriarchaat of matriarchaat) zijn eveneens cultureel gevormd. ### 1.4 Ongewenste effecten van gendernormen Gendernormen en -stereotypen kunnen diverse negatieve effecten hebben: * **Beperking van talentontwikkeling:** Individuen kunnen worden ontmoedigd om studiekeuzes of loopbanen te volgen die buiten de gangbare genderverwachtingen vallen. * **Barrières voor vrouwen:** Het "glazen plafond" is een metafoor voor onzichtbare barrières die vrouwen belemmeren in hun opklimming naar topfuncties in organisaties. Dit leidt tot verticale segregatie en ongelijke carrièremogelijkheden. * **Loonkloof:** Mannen en vrouwen ontvangen gemiddeld verschillende salarissen voor vergelijkbaar werk, wat deels te wijten is aan genderverwachtingen. * **Ongelijkheid en onderdrukking:** Vrouwen worden systematisch over het hoofd gezien in dataverzameling en onderzoek (de "gender datakloof"), wat kan leiden tot discriminatie op gebieden als stadsplanning, technologie, medisch onderzoek en economische systemen. Dit kan ook bijdragen aan een verhoogd risico op gendergerelateerd geweld. * **Angst en stress:** Het voldoen aan rigide gendernormen kan leiden tot psychologische druk en stress. ### 1.5 Seksuele identiteit en de genderkoek De "genderkoek" is een model dat verschillende aspecten van identiteit uiteenzet: * **Sekse:** De biologische aspecten. * **Genderidentiteit (psychologisch geslacht):** Het innerlijke, individuele gevoel van iemands gender. Dit kan veranderen door de tijd heen. * **Cisgender:** Een persoon wiens genderidentiteit overeenkomt met het geslacht dat bij de geboorte is toegekend. * **Transgender:** Een persoon wiens geboortegeslacht niet overeenkomt met hun genderidentiteit. Dit is een parapluterm die ook genderfluïde, non-binaire en andere identiteiten omvat. * **Non-binair:** Personen die zich niet exclusief man of vrouw voelen, of een combinatie daarvan. * **Genderexpressie:** De manier waarop iemand zich gedraagt, kleedt, spreekt en beweegt om hun gender te uiten. Dit valt niet altijd samen met de genderidentiteit. * **Seksuele oriëntatie:** Tot wie iemand zich aangetrokken voelt, zowel romantisch als seksueel. Termen als heteroseksueel, homoseksueel, biseksueel, panseksueel en aseksueel vallen hieronder. > **Tip:** Zelfbenoeming is cruciaal bij het bepalen van genderidentiteit en seksuele oriëntatie. Niemand anders kan dit voor een individu bepalen. ### 1.6 Sociale werkers en genderbewustzijn Sociaal werkers kunnen een belangrijke rol spelen als bondgenoot in het vergroten van het bewustzijn rondom gender. Het begrijpen van gender als sociaal construct en de impact van gendernormen is essentieel voor een inclusieve en rechtvaardige benadering van individuen. Het erkennen van de diversiteit aan genderidentiteiten en het doorbreken van heteronormatieve denkpatronen zijn hierbij van groot belang. --- # Genderrollen en gendernormen in de samenleving Dit gedeelte verkent de maatschappelijke constructie van gender, de impact van gendernormen en -stereotypen, en de rol van socialisatie en marketing in het vormgeven van genderidentiteit en -gedrag. ## 2.1 Definitie van sekse en gender Het onderscheid tussen sekse en gender is cruciaal voor het begrijpen van genderrollen. ### 2.1.1 Sekse Sekse verwijst naar de biologische en fysieke verschillen tussen individuen, zoals chromosomen, hormonen en voortplantingsorganen. Het zijn de lichamelijke kenmerken waarmee iemand doorgaans geboren wordt en die vaak bij de geboorte worden vastgesteld. ### 2.1.2 Gender Gender omvat de rollen, verwachtingen, symbolen en betekenissen die een samenleving koppelt aan "man", "vrouw" of andere genders. Dit is niet hetzelfde als biologisch geslacht, maar betreft sociologische verwachtingen, cultureel bepaalde gedragingen, en sociale, psychologische en culturele aspecten van man- of vrouw-zijn. **Tip:** Het niet maken van een duidelijk onderscheid tussen 'sekse/geslacht' en 'gender' kan problematisch zijn, met name wanneer er een binaire opdeling van man en vrouw wordt gehanteerd voor zowel biologisch geslacht als maatschappelijke genderkenmerken. ## 2.2 Gender als sociaal construct Gender wordt in de sociologie beschouwd als een sociaal construct, wat betekent dat het gevormd wordt door maatschappelijke normen, waarden en interacties in plaats van uitsluitend door biologie. ### 2.2.1 Biologisch determinisme versus sociaal constructivisme Biologisch determinisme stelt dat biologische verschillen tussen mannen en vrouwen gedragsverschillen verklaren (nature-nurture). Gender als sociaal construct benadrukt daarentegen dat maatschappelijke verwachtingen en culturele invloeden (nurture) doorslaggevend zijn in het vormen van gendergedrag. ### 2.2.2 Genderrollen Genderrollen zijn de verwachtingen en machtsposities die binnen een samenleving zijn toegeschreven aan mannen en vrouwen op basis van hun sekse. Deze rollen kunnen variëren van sterk onderscheidende patronen (masculiene samenlevingen) tot meer gedeelde taken (feminien samenlevingen). ### 2.2.3 Gendernormen en genderstereotypen * **Gendernormen:** Dit zijn de afspraken en verwachtingen die een samenleving verbindt aan bepaalde genders. Ze beïnvloeden de genderexpressie en de sociale rol die iemand aanneemt, en zijn vaak binair van aard, uitgaande van een tegenstelling tussen mannelijk en vrouwelijk gedrag. * **Genderstereotypen:** Dit treedt op wanneer rollen, gedragingen en opvattingen overeenkomen met de 'typische' en klassieke mannelijke/vrouwelijke rollen en verwachtingen binnen een specifieke context of tijd. ### 2.2.4 Cross-sekse gedrag of gender non-conform gedrag Dit verwijst naar gedrag dat indruist tegen de stereotiepe verwachtingen die samenhangen met het toegewezen geslacht. ## 2.3 De binaire opdeling van gender en heteronormativiteit Veel samenlevingen hanteren een binaire opdeling van gender (man/vrouw), wat leidt tot het "duwen" van individuen in gendernormen op basis van hun biologisch geslacht. Dit is zichtbaar in diverse maatschappelijke aspecten, zoals speelgoed, geboortekaartjes en de toeschrijving van typisch mannelijke of vrouwelijke eigenschappen. ### 2.3.1 Heteronormativiteit Heteronormativiteit is de projectie van een cisgender heteroseksuele norm op de gehele bevolking. Het is gebaseerd op drie principes: 1. Gender is binair. 2. Mannen en vrouwen zijn fundamenteel verschillend. 3. Men wordt geacht hetero te zijn, tenzij het tegendeel bewezen is, en niet-heteroseksualiteit hangt samen met gender. Heteronormativiteit is problematisch omdat het bijdraagt aan de vorming van stereotypen en het maatschappelijk normaliseren en institutionaliseren van heteroseksualiteit, wat leidt tot een achtergestelde positie voor niet-heteroseksuele individuen. **Tip:** De binaire opdeling van gender en heteronormativiteit kunnen leiden tot de marginalisering van individuen die niet aan deze normen voldoen. ### 2.3.2 Kritiek op de binaire opdeling Simone de Beauvoir bekritiseerde in "De Tweede Sekse" de binaire en hiërarchische bepaling van mannelijkheid en vrouwelijkheid in masculiene samenlevingen, en stelde dat "je niet als vrouw geboren wordt, je wordt als vrouw gemaakt", wat impliceert dat sekse cultureel geconstrueerd is. ## 2.4 Gender door de lens van sociologische theorieën ### 2.4.1 Judith Butler en "Doing Gender" Judith Butler, een feministe en filosoof, stelt dat gender fluïde en zowel historisch als cultureel geconstrueerd is. Gender is performatief: "we act out our gender" en ons gedrag bepaalt ons gender – "doing gender". Butler benadrukt de focus op macht, materialiteit en patriarchaat in de analyse van gender. **Tip:** Volgens Butler kan gender niet los gezien worden van andere sociale identiteiten zoals etniciteit, nationaliteit en seksualiteit (intersectionaliteit). Dit leidt tot een bredere focus op diversiteit, inclusieve voornaamwoorden en de erkenning van non-binaire identiteiten (bv. M/V/X op paspoorten). ### 2.4.2 Gender als intercultureel sociaal construct Diverse samenlevingen erkennen meer dan twee genders. Voorbeelden hiervan zijn de "Hijra" in Pakistan en India, die een juridisch erkend derde gender zijn, en de "Two-spirits" binnen Native American tribes, die drie of meerdere genders erkennen. Dit toont aan dat mannelijkheid en vrouwelijkheid cultureel bepaald zijn. ## 2.5 Agents of gender socialisatie Socialisatie speelt een sleutelrol bij het aanleren en internaliseren van genderrollen en -normen. ### 2.5.1 Primaire socialisatie Dit vindt plaats binnen het gezin, waar ouders via opvoeding, waarden en normen genderverwachtingen doorgeven. Ouders passen hun opvoeding vaak aan genderverwachtingen aan, wat bijvoorbeeld kan leiden tot een fysiekere aanpak bij jongens, met latere impact op agressie. ### 2.5.2 Secundaire socialisatie Dit omvat de rol van onderwijsinstellingen, waar genderverwachtingen bijvoorbeeld kunnen leiden tot meisjes die zorgende beroepen kiezen en jongens die wetenschappelijke richtingen inslaan. ### 2.5.3 Tertiaire socialisatie Sociale media en andere externe omgevingen spelen een rol bij het bevestigen van genderverwachtingen en het in stand houden van maatschappelijke ongelijkheden, zoals de loonkloof en het glazen plafond. **Voorbeeld:** Reclame kan gendernormen versterken door bijvoorbeeld vrouwen te presenteren als beschermd door een stoere man, of cosmetica exclusief aan vrouwen te koppelen. Speelgoedcatalogi kunnen ook gendergerelateerde keuzes stimuleren. ## 2.6 Marketingstrategieën rond gender Marketing maakt vaak bewust gebruik van genderstereotypen om producten aan te prijzen. Dit kan variëren van de keuze van speelgoed tot de manier waarop mannen en vrouwen in reclames worden neergezet. ## 2.7 Ongewenste effecten van gendernormen Gendernormen kunnen leiden tot diverse ongewenste effecten, zoals angst en stress, en het beperken of juist versterken van talentontwikkeling. ### 2.7.1 Beperking van talentontwikkeling Een meisje dat automechanica wil studeren, kan door haar ouders worden afgeremd, terwijl jongens juist stimulatie krijgen voor 'technisch' speelgoed, wat potentieel wiskundig talent kan bevorderen. ### 2.7.2 Barrières voor vrouwen * **Loonkloof:** Verschillende verwachtingen naar mannen en vrouwen leiden tot een loonkloof, waarbij mannen gemiddeld meer verdienen dan vrouwen. * **Glazen plafond:** Dit is een metafoor voor de onzichtbare barrières die vrouwen ervaren bij het doorgroeien naar topfuncties in organisaties. Deze barrières worden gevormd door gedrags- en organisatorische vooroordelen, wat resulteert in verticale segregatie. * **"Onzichtbare vrouwen":** Caroline Criado Perez wijst op de gender datakloof, waarbij gegevens en onderzoek naar de behoeften en ervaringen van vrouwen systematisch ontbreken, wat leidt tot een systematische achterstelling van vrouwen in diverse gebieden, zoals stadsplanning, technologie en medisch onderzoek. **Tip:** Het doorbreken van genderstereotypen is essentieel om het glazen plafond te doorbreken en gelijke carrièremogelijkheden te creëren. ### 2.7.3 Verhoogd risico op gender gerelateerd geweld Opgedrongen gendernormen en de daaruit voortvloeiende ongelijkheden kunnen bijdragen aan een verhoogd risico op gender gerelateerd geweld. ## 2.8 Seksualiteit en sekse als sociaal construct ### 2.8.1 Seksuele identiteit en genderidentiteit * **Sekse:** Biologische (lichamelijke) aspecten, zoals geslachtsdelen, chromosomen en hormonen. * **Genderidentiteit (psychologisch geslacht):** Het innerlijke, individuele gevoel van een persoon, dat kan veranderen door de tijd. * **Cisgender:** Genderidentiteit valt samen met het bij de geboorte toegewezen geslacht. * **Transgender:** Geboortegeslacht valt niet samen met genderidentiteit. Dit is een parapluterm die ook genderfluïde, non-binair, agender, genderqueer en transvrouw/transman omvat. * **Non-binair:** Personen die zich niet man, vrouw of geen van beide voelen. ### 2.8.2 Genderexpressie Dit is de manier waarop iemand zich gedraagt, kleedt, spreekt, beweegt, enzovoort. Genderexpressie valt niet noodzakelijk samen met genderidentiteit. ### 2.8.3 Seksuele oriëntatie Dit verwijst naar tot wie iemand zich aangetrokken voelt, op zowel romantisch als seksueel vlak. Termen als aseksueel, panseksueel, homo, bi, lesbisch en hetero vallen hieronder. Zelfbenoeming is cruciaal bij het bepalen van iemands seksuele oriëntatie. **Tip:** De "genderkoek" en de "genderblender" zijn modellen die helpen om de verschillende componenten van genderidentiteit, genderexpressie en seksuele oriëntatie te ordenen en te begrijpen. ### 2.8.4 Intersekse personen Intersekse personen hebben kenmerken van beide seksen of kenmerken die niet eenduidig als mannelijk of vrouwelijk worden geclassificeerd. ## 2.9 Conclusie Gender is een sociaal construct dat sterk wordt beïnvloed door maatschappelijke normen, socialisatie en marketing. Het begrijpen van genderrollen en -normen, en het herkennen van de impact van heteronormativiteit en genderstereotypen, is cruciaal voor het bevorderen van gelijkheid en het welzijn van alle individuen. Bewustzijn vergroten en agency (het vermogen van individuen om autonoom te handelen) zijn belangrijke elementen in het doorbreken van schadelijke gendernormen. --- # Seksuele identiteit en diversiteit Dit deel van de studiehandleiding behandelt de complexiteit en diversiteit van seksuele identiteit, genderidentiteit, genderexpressie en seksuele oriëntatie, en belicht hoe deze concepten sociaal en cultureel worden gevormd. ### 3.1 Definitie en onderscheid tussen sekse en gender Om seksuele identiteit en diversiteit te begrijpen, is het cruciaal om het onderscheid te maken tussen sekse en gender. #### 3.1.1 Sekse (biologisch geslacht) Sekse verwijst naar de fysieke en biologische verschillen tussen individuen, die doorgaans worden vastgesteld bij de geboorte. Deze verschillen omvatten: * **Chromosomen**: De genetische samenstelling, zoals XX voor vrouwelijk en XY voor mannelijk. * **Hormonen**: De aanwezigheid en niveaus van specifieke hormonen. * **Voortplantingsorganen**: De externe en interne geslachtsorganen. * **Andere lichamelijke kenmerken**: Zoals lichaamsbouw en de groei van de hersenen. Het is belangrijk op te merken dat sekse niet altijd strikt binair is. Intersekse personen hebben kenmerken die niet eenduidig binnen de traditionele mannelijke of vrouwelijke categorieën vallen. Hoewel sekse doorgaans bij geboorte wordt vastgesteld, kan deze door middel van operaties en medicatie veranderen. #### 3.1.2 Gender (maatschappelijk/cultureel geslacht) Gender daarentegen omvat de rollen, verwachtingen, symbolen en betekenissen die een samenleving koppelt aan concepten als "man", "vrouw" of andere genders. Dit is niet hetzelfde als biologisch geslacht, maar eerder een verzameling van sociale, psychologische en culturele aspecten die worden geassocieerd met man- of vrouwzijn. * **Sociologische verwachtingen**: Dit zijn de gedragingen en eigenschappen die cultureel bepaald zijn en geassocieerd worden met specifieke geslachten. Voorbeelden hiervan zijn de traditionele toewijzing van bepaalde beroepen of hobby's aan mannen of vrouwen (bv. mannen voetbal, vrouwen dansen). * **Sociaal construct**: Gender wordt beschouwd als een sociaal construct, wat betekent dat de betekenis en de invulling ervan worden gevormd door sociale interacties en culturele normen, in plaats van uitsluitend door biologische factoren. Dit is in lijn met de gedachte van Simone de Beauvoir: "Je wordt niet als vrouw geboren, je wordt als vrouw gemaakt." Het gebrek aan onderscheid tussen sekse en gender kan problematisch zijn, omdat het vaak leidt tot een binaire opdeling (man/vrouw) en een strikte toeschrijving van eigenschappen en gedragingen. ### 3.2 Gender als sociaal construct en gendernormen De notie dat gender een sociaal construct is, heeft diepgaande implicaties voor hoe we individuen en hun gedrag begrijpen en waarderen. #### 3.2.1 Genderrollen en -stereotypen Genderrollen verwijzen naar de verwachtingen en machtsposities die binnen een samenleving aan mannen en vrouwen worden toegeschreven op basis van hun sekse. * **Masculiene samenlevingen**: Gekenmerkt door een sterk onderscheid en rigide verwachtingen voor mannen en vrouwen. * **Feminiene samenlevingen**: Waar mannelijkheid minder de norm is en zorgtaken meer gedeeld worden. Genderstereotypen treden op wanneer rollen, gedragingen en opvattingen in lijn zijn met de 'typische' en klassieke mannelijke/vrouwelijke rollen en verwachtingen van een bepaalde tijd en context. #### 3.2.2 De gendernorm en heteronormativiteit Gendernormen zijn de afspraken en verwachtingen die een samenleving verbindt aan bepaalde genders. Deze normen beïnvloeden genderexpressie en de sociale rol die iemand aanneemt, en zijn vaak binair, uitgaande van een tegenstelling tussen mannelijk en vrouwelijk gedrag. Heteronormativiteit is een cruciaal concept hierbij, waarbij de heteroseksuele relatie als de norm wordt gepresenteerd. Dit is gebaseerd op de principes dat: * Gender binair is. * Mannen en vrouwen fundamenteel verschillend zijn. * Heteroseksualiteit de standaard is, tenzij het tegendeel bewezen is. Dit leidt tot problematische situaties: * **Vorming van stereotypen**: Wie voldoet aan de norm en wie niet. * **Maatschappelijke normalisering**: Heteroseksualiteit wordt gemarginaliseerd voor niet-heteroseksuele identiteiten, wat leidt tot een achtergestelde positie in de samenleving. Dit uit zich in wetgeving, media, opvoeding en onderwijs. * **Culturele overtuiging**: Heteronormativiteit wordt als vanzelfsprekend en natuurlijk ervaren. #### 3.2.3 Cross-sekse gedrag en gender non-conformiteit Cross-sekse gedrag of gender non-conform gedrag is gedrag dat afwijkt van de stereotiepe verwachtingen die met het toegewezen geslacht samengaan. Dit wordt vaak bekritiseerd vanuit zowel politiek links als rechts, met betrekking tot houdingen rondom huwelijk, moederschap en abortus, of de economische zelfstandigheid van vrouwen. > **Tip:** Het herkennen van gendernormen en -stereotypen is de eerste stap om ze te kunnen bevragen en doorbreken. Let op hoe deze normen zichtbaar zijn in alledaagse situaties, zoals speelgoed, geboortekaartjes of de toeschrijving van bepaalde eigenschappen. ### 3.3 Agentschap van gender socialisatie en diversiteit Gender wordt niet alleen gevormd door maatschappelijke normen, maar ook door de processen van socialisatie en de erkenning van diversiteit. #### 3.3.1 Agents of gender socialisatie Gender socialisatie vindt plaats via verschillende 'agents': * **Primaire socialisatie (gezin)**: Ouders passen opvoeding, waarden en normen aan genderverwachtingen aan. Dit kan leiden tot differentiatie in de omgang met jongens en meisjes (bv. jongens fysiek aanpakken, wat latere agressie kan beïnvloeden). * **Secundaire socialisatie (onderwijs)**: Genderverwachtingen worden via het onderwijssysteem doorgegeven, bijvoorbeeld door meisjes naar zorgende beroepen te sturen en jongens naar wetenschappelijke richtingen. * **Tertiaire socialisatie (sociale media)**: Media spelen een grote rol in het bevestigen en verspreiden van genderrollen, wat kan bijdragen aan het in stand houden van ongelijkheden zoals de loonkloof en het glazen plafond. #### 3.3.2 Gender als intercultureel sociaal construct Gender is niet universeel gelijk. Verschillende culturen erkennen meer dan twee genders. Voorbeelden hiervan zijn: * **Hijra** in Pakistan en India (juridisch erkend). * **Two-spirits** bij Native American stammen, die drie of meer genders erkennen. Dit toont aan dat de binaire opvatting van gender een specifiek cultureel en historisch bepaald fenomeen is. #### 3.3.3 Doing Gender en intersectionaliteit Judith Butler introduceerde het concept van "doing gender", wat inhoudt dat gender niet iets is dat we hebben, maar iets dat we doen door herhaaldelijke gedragingen en uitingen. Gender is fluïde en performatief. Dit concept benadrukt de focus op macht en de verbinding tussen taal, identiteit en macht. Intersectionaliteit is het idee dat gender niet los gezien kan worden van andere sociale identiteiten zoals etniciteit, nationaliteit en seksualiteit. Deze identiteiten kruisen elkaar en beïnvloeden de ervaringen en positie van een individu in de samenleving. #### 3.3.4 De "gender datakloof" en genderongelijkheid Er is een significant gebrek aan data en onderzoek naar de behoeften en ervaringen van vrouwen, bekend als de "gender datakloof". Dit leidt tot systemische discriminatie en het over het hoofd zien van vrouwen in verschillende aspecten van het leven, zoals stadsplanning, medisch onderzoek (bv. hartinfarctsymptomen), onbetaalde arbeid en de wereldeconomie. #### 3.3.5 Ongewenste effecten van gendernormen Gendernormen kunnen diverse ongewenste effecten hebben, waaronder angst en stress. Ze kunnen ook talentontwikkeling beperken of juist versterken, afhankelijk van of het gedrag conform de norm is. * **Barrières voor vrouwen**: Dit omvat onder andere de loonkloof (verschillende salarissen voor mannen en vrouwen) en het "glazen plafond". * **Het glazen plafond**: Een metafoor voor onzichtbare barrières die vrouwen belemmeren om topfuncties te bereiken. Dit wordt mede veroorzaakt door gedrags- en organisatorische vooroordelen. * **Ongelijkheid tussen mannen en vrouwen**: Dit uit zich in een lagere vertegenwoordiging van vrouwen in topfuncties, zowel in het bedrijfsleven als in de overheid. ### 3.4 Seksuele identiteit en diversiteit Seksuele identiteit omvat de verschillende componenten van hoe iemand zichzelf definieert in relatie tot gender en aantrekking. #### 3.4.1 Genderidentiteit Genderidentiteit, ook wel psychologisch geslacht genoemd, is het innerlijke, individuele gevoel van een persoon over hun gender. Dit gevoel kan veranderen door de tijd heen. * **Cisgender**: Personen wiens genderidentiteit overeenkomt met het geslacht dat bij de geboorte werd toegekend. * **Transgender**: Personen wiens geboortegeslacht niet overeenkomt met hun genderidentiteit. Dit is een parapluterm die ook genderfluïde, non-binaire, agender, genderqueer en transvrouwen/mannen omvat. Voor transgender personen zijn voornaamwoorden van groot belang. * **Non-binair**: Personen die zich niet uitsluitend man of vrouw voelen, of geen van beide. Dit kan ook een wisselende identiteit tussen mannelijk, vrouwelijk en/of non-binair omvatten. * **Queer**: Een term die oorspronkelijk "questioning" betekende, en nu gebruikt wordt door personen die zich niet in hokjes laten plaatsen en hun identiteit verkennen. #### 3.4.2 Genderexpressie Genderexpressie is de manier waarop iemand zijn of haar gender uitdrukt door middel van gedrag, kleding, spraak, beweging en uiterlijke kenmerken zoals haar en make-up. Genderexpressie valt niet noodzakelijk samen met genderidentiteit. #### 3.4.3 Seksuele oriëntatie Seksuele oriëntatie beschrijft tot wie iemand zich romantisch en/of seksueel aangetrokken voelt. Dit heeft twee componenten: * **Romantische aantrekking**: Verwijst naar emotionele verbinding en aantrekking. * **Seksuele aantrekking**: Verwijst naar fysieke en biologische aantrekking. Termen zoals aseksueel, panseksueel, homoseksueel, biseksueel, lesbisch en heteroseksueel beschrijven verschillende seksuele oriëntaties. Zelfbenoeming is hierbij cruciaal: niemand anders kan voor iemand anders beslissen wat hun seksuele oriëntatie is. > **Tip:** Er bestaat een breed scala aan termen om genderidentiteit en seksuele oriëntatie te beschrijven. Het is belangrijk om respectvol om te gaan met zelfbenoeming en open te staan voor de diversiteit aan identiteiten die bestaan. Raadpleeg indien nodig betrouwbare bronnen voor definities en nuances. #### 3.4.4 De Genderkoek en Genderblender De "genderkoek" en de "genderblender" zijn conceptuele modellen om de verschillende componenten van gender en identiteit te ordenen. * **Genderkoek**: Dit model visualiseert de verschillende dimensies van gender en seksualiteit, zoals genderidentiteit, genderexpressie en seksuele oriëntatie, en hun onderlinge relaties. * **Genderblender**: Dit model, ontwikkeld door Prof. Dr. Piet Hoebeke, richt zich op het zichtbaar maken van biologisch determinisme (sekse) en de invloed van sociale verwachtingen (gender). Het laat ruimte voor nuance en erkent dat de 'wijzer' van iemands identiteit niet altijd volledig aan een van de uitersten ligt. Het model benadrukt dat gender een sociaal construct is, mede gevormd door socialisatie. Het concept van **agency** is belangrijk in dit proces, wat betekent dat individuen actief betrokken zijn bij het vormgeven van hun eigen identiteit en rol in de samenleving. Sociaal werkers kunnen een bondgenoot zijn door bewustzijn te vergroten en ondersteuning te bieden aan individuen die zich navigeren door deze complexe landschappen van identiteit en diversiteit. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Gender | Maatschappelijk of cultureel geslacht; de rollen, verwachtingen, symbolen en betekenissen die een samenleving koppelt aan ‘man’, ‘vrouw’ of andere genders, en die niet noodzakelijk overeenkomen met biologische kenmerken. | | Sekse | Biologisch geslacht; de fysische en biologische verschillen tussen mannelijkheid en vrouwelijkheid, bepaald door chromosomen, hormonen en voortplantingsorganen, waarmee iemand doorgaans geboren wordt. | | Genderrollen | Verwachtingen en machtsposities die binnen een samenleving zijn toegeschreven aan mannen en vrouwen op basis van hun sekse; dit zijn cultureel bepaalde eigenschappen, gedragingen en rolpatronen. | | Sociaal construct | Een concept of idee dat bestaat omdat een samenleving het als zodanig erkent, in plaats van dat het gebaseerd is op objectieve realiteit of biologische determinisme. Gender en sekse worden in deze context vaak beschouwd als sociale constructen. | | Binariteit | De opdeling van iets in twee tegengestelde categorieën, zoals man en vrouw. In de context van gender verwijst dit naar de dominante maatschappelijke norm om mensen uitsluitend in deze twee categorieën in te delen. | | Heteronormativiteit | Een culturele overtuiging die heteroseksualiteit als de vanzelfsprekende en natuurlijke norm ervaart en ziet, waarbij heteroseksualiteit wordt verondersteld en gemarginaliseerde positie inneemt ten opzichte van andere seksuele oriëntaties. | | Gendernorm | De afspraken en verwachtingen die een samenleving verbindt aan bepaalde genders, die vaak invloed hebben op de genderexpressie en sociale rol die iemand aanneemt, meestal op een binaire manier. | | Genderstereotype | Stereotypen waarbij rollen, gedragingen of opvattingen in overeenstemming zijn met de ‘typische’ en klassieke mannelijke of vrouwelijke rollen en verwachtingen binnen een specifieke context of tijd. | | Cross-sekse gedrag/gender non-conform gedrag | Gedrag dat indruist tegen de stereotiepe verwachtingen die verbonden zijn aan het toegewezen geslacht in een bepaalde context of tijd; gedrag dat niet past binnen de heersende gendernormen. | | Cisgender | Een term die personen aanduidt wiens genderidentiteit overeenkomt met het geslacht dat hen bij de geboorte is toegewezen; het Latijnse prefix ‘cis’ betekent ‘aan dezelfde kant’. | | Transgender | Een parapluterm voor personen wiens geboortegeslacht niet overeenvalt met hun genderidentiteit. Dit kan een breed scala aan identiteiten omvatten, zoals genderfluïde, transman, non-binair, agender, genderqueer en transvrouw. | | Non-binair | Identiteiten die zich niet uitsluitend als man, vrouw, of geen van beide voelen. Non-binaire personen kunnen zich afwisselend als mannelijk, vrouwelijk en/of niet-binair ervaren, of een combinatie daarvan. | | Genderexpressie | De manier waarop iemand zich manifesteert in termen van gedrag, kleding, spraak, beweging, haar, make-up, etc. Genderexpressie valt niet noodzakelijk samen met iemands genderidentiteit. | | Seksuele oriëntatie | Tot wie iemand zich romantisch of seksueel aangetrokken voelt. Dit omvat diverse termen zoals heteroseksueel, homoseksueel, biseksueel, panseksueel, aseksueel en lesbisch. | | Intersectionaliteit | Een analytisch kader dat de manier onderzoekt waarop verschillende sociale identiteiten, zoals gender, etniciteit, nationaliteit en seksualiteit, elkaar kruisen en overlappen, en hoe deze interacties leiden tot unieke vormen van discriminatie en privilege. | | Glazen plafond | Een metafoor die de onzichtbare barrières aanduidt die de vooruitgang van vrouwen in topfuncties binnen organisaties belemmeren, waardoor ze een bepaald niveau niet kunnen overschrijden ondanks hun kwalificaties. | | Genderkoek | Een model dat de verschillende componenten van iemands identiteit, waaronder biologische sekse, genderidentiteit, genderexpressie en seksuele oriëntatie, inzichtelijk probeert te maken op een niet-binaire manier. |