PPT 5 bronnen van het recht (2) (1).pptx

# Bronnen van het recht Het recht omvat het geheel van regels dat voortkomt uit verschillende bronnen, zowel geschreven als ongeschreven, en wordt gekenmerkt door een hiërarchie en territoriale verschillen. ### 1.1 Belgische wetgeving Belgische wetgeving regelt de verhouding tussen de burger en de instellingen, de organisatie van de instellingen en de verhouding tussen de instellingen. Een cruciaal principe is de scheiding der machten: wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. De Grondwet is de fundamentele wet en is moeilijk te wijzigen door een strenge procedure. #### 1.1.1 Wetgevende akten Wetgevende akten worden opgesteld door de wetgevende machten en omvatten wetten, decreten en ordonnanties. De Grondwet zelf wordt ook als een wetgevende akte beschouwd. #### 1.1.2 Uitvoeringsbesluiten Uitvoeringsbesluiten worden gecreëerd door de uitvoerende machten (besturen) en bevatten koninklijke besluiten (KB), ministeriële besluiten (MB) en besluiten van gemeenschappen en gewestregeringen. #### 1.1.3 Publicatie van wetgeving Wetgeving wordt van kracht tien dagen na publicatie, tenzij anders bepaald. Dit geldt voor federale, regionale en lokale besluiten. Lokale besturen hebben een bekendmakingsplicht waarbij besluiten binnen tien dagen gepubliceerd worden op een webtoepassing en zichtbaar blijven zolang ze geldig zijn. > **Tip:** Controleer altijd de publicatiedatum en -termijn van wetgeving om de actuele geldigheid te waarborgen. ### 1.2 Internationale wetgeving Internationaal recht wint aan belang en heeft directe of indirecte werking in België. #### 1.2.1 Verdragen Verdragen zijn internationale overeenkomsten. Het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (EVRM) is een prominent voorbeeld dat door alle lidstaten van de Raad van Europa is bekrachtigd. #### 1.2.2 Verordeningen EU-verordeningen hebben directe werking in alle lidstaten. Een recent voorbeeld is de EU-verordening inzake ontbossingsvrije producten (EUDR). #### 1.2.3 Richtlijnen EU-richtlijnen vereisen omzetting in nationaal recht om werking te hebben. ### 1.3 Ongeschreven rechtsbronnen Naast geschreven wetgeving bestaan er ook ongeschreven rechtsbronnen. #### 1.3.1 De gewoonte De gewoonte is een gevestigd gebruik dat ongeschreven is. Hoewel het vroeger (bv. voor de Code Napoleon) van groot belang was, is de invloed ervan nu beperkt. Bekende voorbeelden in België zijn de aanstelling van een formateur door de Koning bij de regeringsvorming en het verbod op het aangaan van verbintenissen voor een periode langer dan negenennegentig jaar. #### 1.3.2 Algemene rechtsbeginselen Dit zijn fundamentele principes die ten grondslag liggen aan het rechtssysteem. Voorbeelden zijn 'non bis in idem' (niemand kan tweemaal berecht worden voor hetzelfde feit), de bewijslast bij een vordering, en uitdrukkingen als 'potje breken, potje betalen' en 'oog om oog, tand om tand'. ### 1.4 Rechtspraak Rechtspraak betreft de toepassing van wetgeving op concrete situaties door de rechter. In België geldt geen strikt precedentensysteem zoals in het Verenigd Koninkrijk, maar de rechtspraak kan wel richtinggevend zijn (vaste rechtspraak). Een uitspraak van een rechtbank wordt een vonnis genoemd, en die van een Hof een arrest. > **Tip:** Hoewel er geen bindende precedenten zijn, is het bestuderen van consistente rechtspraak cruciaal om de interpretatie en toepassing van wetten te begrijpen. ### 1.5 Territoriale verschillen in regelgeving Naast nationale wetgeving zijn er ook provinciale en gemeentelijke verordeningen en besluiten die binnen hun territorium gelden. Hoewel deze op hetzelfde niveau van regelgeving kunnen staan, beperken hun bevoegdheden zich tot hun eigen grondgebied. ### 1.6 Waar goede informatie te vinden * **Belgiëlex:** Biedt informatie over wetgeving en rechtspraak. * **Justel (ejustice.just.fgov.be):** De databank voor geconsolideerde Belgische wetgeving. * **FOD Justitie (just.fgov.be):** Informatie over het Belgisch Staatsblad, wetgeving en juridische thema's. * **Vlaanderen.be / Codex.vlaanderen.be:** Specifiek voor Vlaamse decreten. * **Juridat.be:** Portaal van de rechterlijke macht. * **Rechtenverkenner.be:** Informatie over sociale rechten per gemeente. * **Notaris.be:** Informatie over burgerlijk recht. * **Advocaat.be:** Informatie van de Orde van Vlaamse Balies. * **Kruispuntmi.be/vreemdelingenrecht/:** Informatie over vreemdelingenrecht. * **Juridische tijdschriften:** Zoals www.jura.be en www.jurisquare.be. --- # Belgische wetgeving De Belgische wetgeving omvat een hiërarchisch gestructureerd systeem van rechtsregels, beginnend bij de Grondwet en zich uitstrekkend tot uitvoeringsbesluiten, met specifieke procedures voor totstandkoming en publicatie. ### 2.1 Structuur en hiërarchie van de Belgische wetgeving De Belgische wetgeving kan worden begrepen als een gelaagd systeem, waarbij verschillende soorten normen met elkaar in verhouding staan. Hoewel er sprake is van hiërarchie, is deze niet altijd strikt lineair, zeker niet in het federale België met zijn gedecentraliseerde bevoegdheden. #### 2.1.1 De Grondwet De Grondwet vormt de hoogste wet van het land. Ze bepaalt de fundamentele rechten en vrijheden van de burgers ten opzichte van de instellingen, regelt de organisatie van de staatsinstellingen en de verhoudingen daartussen, met name door het principe van de scheiding der machten (wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht). De Grondwet is moeilijk te wijzigen en vereist een strenge procedure. #### 2.1.2 Wetgevende akten Deze akten worden opgesteld door de wetgevende machten. Tot deze categorie behoren: * **Wetten**: Aangenomen door het federaal parlement. * **Decreten**: Aangenomen door de parlementen van de Gemeenschappen en de Gewesten, binnen hun eigen bevoegdheden. * **Ordonnanties**: Aangenomen door het Brussels Hoofdstedelijk Parlement, binnen zijn bevoegdheden. #### 2.1.3 Uitvoeringsbesluiten Deze besluiten worden uitgewerkt door de uitvoerende machten (de regeringen en besturen) en dienen om de wetgevende akten concreet te maken en toe te passen. Voorbeelden zijn: * **Koninklijke Besluiten (KB)**: Uitgevaardigd door de federale regering. * **Ministeriële Besluiten (MB)**: Uitgevaardigd door individuele federale ministers. * **Besluiten van de Gemeenschappen en Gewesten**: Uitgevaardigd door de regionale regeringen. * **Provinciale en gemeentelijke verordeningen (reglementen)**: Uitgevaardigd door de provinciale en gemeentelijke overheden voor hun territorium en binnen hun bevoegdheden. > **Tip:** Hoewel decreten en ordonnanties territoriaal verschillend zijn, staan ze hiërarchisch op hetzelfde niveau als federale wetten binnen hun respectieve bevoegdheidsdomeinen. #### 2.1.4 Publicatie van wetgeving De bekendmaking van wetgeving is essentieel voor de rechtszekerheid. De meeste wetgevende akten en uitvoeringsbesluiten treden in werking tien dagen na hun publicatie in het Belgisch Staatsblad, tenzij de akte zelf een andere termijn bepaalt. Voor lokale regelgeving (gemeentelijke en provinciale verordeningen) geldt een specifieke bekendmakingsplicht, vaak via publicatie op de webtoepassing van het betreffende bestuur, en blijven ze zichtbaar zolang ze geldig zijn. > **Voorbeeld:** Een gemeentebesluit over de aanvraag om bomen te rooien wordt gepubliceerd op de website van de gemeente en wordt van kracht na de vastgestelde termijn na publicatie. ### 2.2 Andere rechtsbronnen Naast de formele wetgevende en uitvoerende akten kent het Belgische recht ook andere bronnen die invloed hebben op de rechtsvorming en -toepassing. #### 2.2.1 Gewoonte Gewoonte wordt erkend als een rechtsbron, zijnde een gevestigd gebruik dat als rechtsregel wordt ervaren. Hoewel historisch belangrijker (bv. voor de Code Napoleon), is de rol van gewoonte als primaire rechtsbron vandaag de dag beperkter. > **Voorbeeld:** Het aanstellen van een formateur door de Koning bij de vorming van een nieuwe federale regering, of de regel dat verbintenissen niet langer dan 99 jaar kunnen worden aangegaan, zijn voorbeelden waar gewoonte of de erkenning ervan een rol speelt. #### 2.2.2 Rechtspraak De rechtspraak omvat de toepassing van de wetgeving op concrete situaties door de rechters. In België bindt de rechtspraak de partijen in het specifieke geschil, maar creëert ze geen strikte precedenten zoals in Angelsaksische systemen. Echter, een vaste rechtspraak van hogere rechtbanken kan wel richtinggevend zijn. Een beslissing van een rechtbank wordt een vonnis genoemd, en een beslissing van een Hof wordt een arrest genoemd. #### 2.2.3 Algemene rechtsbeginselen Dit zijn fundamentele principes die ten grondslag liggen aan het recht, zoals het beginsel van 'non bis in idem' (niemand kan tweemaal berecht worden voor hetzelfde feit), de bewijslast bij wie iets beweert, of het principe 'potje breken, potje betalen'. #### 2.2.4 Internationaal recht Het internationale recht wint aan belang en heeft zowel een directe als indirecte werking in het Belgische recht. * **Verdragen**: Bekrachtigd door België, zoals het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (EVRM). * **Verordeningen**: Direct toepasselijk in alle lidstaten van de Europese Unie, zoals de nieuwe EU-verordening inzake ontbossingsvrije producten (EUDR). * **Richtlijnen**: Vereisen omzetting in nationaal recht om bindend te zijn, zoals richtlijnen met betrekking tot de beperking van alcoholgebruik. > **Tip:** Bij het bestuderen van internationale wetgeving is het belangrijk om na te gaan of deze rechtstreeks toepasselijk is of omzetting in Belgisch recht vereist. ### 2.3 Bronnen voor het vinden van wetgeving Er zijn diverse officiële bronnen beschikbaar om Belgische en internationale wetgeving te raadplegen: * **Belgisch Staatsblad (via e-justice)**: Voor de officiële publicatie en geconsolideerde wetgeving. * **Belgielex.be**: Biedt toegang tot wetgeving en voorbereidende werken. * **Codex.vlaanderen.be**: Voor Vlaamse decreten en wetgeving. * **Juridat.be**: Portaal van de rechterlijke macht. * **FOD Justitie website**: Biedt informatie over juridische thema's en links naar het Belgisch Staatsblad. * **Juridische tijdschriften en gespecialiseerde websites**: Bieden diepgaande analyse en specifieke informatie over verschillende rechtsdomeinen. --- # Internationale wetgeving Internationale wetgeving, bestaande uit verdragen, verordeningen en richtlijnen, speelt een steeds belangrijkere rol en heeft directe of indirecte invloed op het Belgische rechtssysteem. ### 3.1 Bronnen van internationaal recht Internationaal recht wordt steeds belangrijker en kan direct of indirect doorwerken in het Belgische recht. Bij indirecte werking, zoals bij richtlijnen, is omzetting in Belgisch recht vereist. #### 3.1.1 Verdragen Een verdrag is een internationale overeenkomst tussen staten. Het meest bekende voorbeeld is het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (EVRM), dat door alle lidstaten van de Raad van Europa, waaronder België, is bekrachtigd. #### 3.1.2 Verordeningen Verordeningen zijn bindende akten die rechtstreeks van toepassing zijn in alle lidstaten van de Europese Unie. Een recent voorbeeld is de nieuwe EU-verordening inzake ontbossingsvrije producten (EUDR), die op 29 juni 2023 in werking is getreden met als doel ontbossing en bosdegradatie wereldwijd te beëindigen. #### 3.1.3 Richtlijnen Richtlijnen leggen een doelstelling vast die de lidstaten moeten bereiken, maar laten de keuze van de vorm en middelen over aan de nationale autoriteiten. Dit betekent dat richtlijnen omgezet moeten worden in nationale wetgeving om volledig effectief te zijn. > **Tip:** Begrijp het verschil tussen de directe werking van verordeningen en de noodzaak tot omzetting van richtlijnen in Belgisch recht. Dit is cruciaal voor de toepassing ervan. ### 3.2 Nuttige links voor verdere informatie Voor het raadplegen van internationale en Europese wetgeving, alsook Belgische wetgeving, zijn diverse online bronnen beschikbaar: * **Europa.eu:** Wetgeving van de Europese Unie. * **Belgielex.be:** Biedt links naar voorbereidende werken en wetgeving, inclusief rechtspraak. * **Justel (just.fgov.be/cgi_wet/wet.pl):** Gec konsolideerde en dus up-to-date Belgische wetgeving. * **FOD Justitie (just.fgov.be):** Site van de Federale Overheidsdienst Justitie met links naar het Belgisch Staatsblad, Belgische wetgeving en juridische informatie. * **Vlaanderen.be / Codex.vlaanderen.be:** Informatie over Vlaamse decreten en wetboeken. * **Juridat.be:** Portaalwebsite van de rechterlijke macht. * **Juridische tijdschriften:** Zoals www.jura.be en www.jurisquare.be. * **Rechtenverkenner.be:** Informatie over sociale rechten per gemeente. * **Notaris.be:** Informatie over burgerlijk recht. * **Advocaat.be:** Informatie over de advocatuur. * **Kruispuntmi.be/vreemdelingenrecht/:** Informatie over vreemdelingenrecht. * **Helderrecht.be:** Meer specifieke juridische informatie. --- # Andere rechtsbronnen Naast formele wetgeving zijn er diverse andere bronnen die bijdragen aan de rechtsvorming, zoals gewoonte, rechtspraak en algemene rechtsbeginselen. ### 4.1 Gewoonte als rechtsbron Gewoonte wordt beschouwd als een gevestigd gebruik dat niet schriftelijk is vastgelegd. Vóór de invoering van de Code Napoleon in 1804 had gewoonte een aanzienlijke invloed op het recht. Tegenwoordig is de rol van gewoonte als rechtsbron beperkt, maar er zijn nog steeds voorbeelden van toepassing. > **Voorbeeld:** Twee bekende voorbeelden in België zijn de aanstelling van een formateur door de Koning bij de vorming van een nieuwe federale regering, en het feit dat verbintenissen niet langer voor een periode van meer dan 99 jaar kunnen worden aangegaan. ### 4.2 Rechtspraak Rechtspraak betreft de toepassing van wetgeving op concrete situaties door de rechter. In tegenstelling tot landen met een `stare decisis`-systeem, kent België geen strikt bindende precedentenwerking. Echter, een vaste rechtspraak kan wel richtinggevend zijn. Vonissen worden uitgesproken door rechtbanken en arresten door Hoven. > **Tip:** Let op het onderscheid tussen een 'vonnis' (rechtbank) en een 'arrest' (hof), aangezien dit de structuur van de rechterlijke macht weerspiegelt. ### 4.3 Algemene rechtsbeginselen Algemene rechtsbeginselen zijn fundamentele principes die ten grondslag liggen aan het recht. Deze beginselen kunnen expliciet worden geformuleerd of impliciet aanwezig zijn in de rechtsorde. > **Voorbeelden:** > * `Non bis in idem` (niemand mag tweemaal voor hetzelfde worden berecht) > * Wie iets beweert, moet het bewijzen. > * Wie schade veroorzaakt, moet die vergoeden (potje breken, potje betalen). > * Gelijkwaardige schade kan gelijkwaardige vergoeding eisen (oog om oog, tand om tand). ### 4.4 Internationaal recht en Europees recht Internationaal recht wint aan belang, met name Europees recht. Dit kan directe werking hebben in de Belgische rechtsorde, of indirecte werking vereisen door omzetting in nationaal recht, zoals bij richtlijnen. #### 4.4.1 Verdragen Verdragen zijn internationale overeenkomsten tussen staten. Een prominent voorbeeld is het Europees Verdrag tot Bescherming van de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (EVRM), dat door alle lidstaten van de Raad van Europa, inclusief België, is bekrachtigd. #### 4.4.2 Verordeningen Europese verordeningen zijn rechtstreeks toepasselijk in alle lidstaten van de Europese Unie. > **Voorbeeld:** De nieuwe EU-verordening inzake ontbossingsvrije producten (EUDR) die op 29 juni 2023 in werking is getreden, bevat regels om ontbossing en bosdegradatie wereldwijd tegen te gaan. #### 4.4.3 Richtlijnen Europese richtlijnen zijn bindend wat betreft het te bereiken resultaat, maar laten de lidstaten de keuze van de vorm en middelen om dit resultaat te behalen. Omzetting in nationaal recht is vereist voor de toepassing ervan. > **Voorbeeld:** Een richtlijn die de risico's van alcoholgebruik beperkt, kan leiden tot nationale regels over aanbevolen maximuminname van alcohol per week, zoals 10 standaardglazen. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Recht | Het geheel van regels dat van toepassing is binnen een bepaalde samenleving, met als doel het reguleren van menselijk gedrag en het handhaven van orde. | | Wetgevende akten | Formele wetten, decreten en ordonnanties die worden aangenomen door de wetgevende macht van een land of regio, en die bindende regels bevatten voor burgers en instellingen. | | Uitvoeringsbesluiten | Besluiten, zoals Koninklijke Besluiten (KB) en Ministeriële Besluiten (MB), die worden uitgevaardigd door de uitvoerende macht om de toepassing van wetgevende akten te concretiseren en te regelen. | | Grondwet | De fundamentele wet van een staat die de basisprincipes van het staatsbestel, de rechten en vrijheden van burgers, en de inrichting van de staatsmachten vastlegt. | | Verordening | Een algemeen verbindend besluit dat wordt uitgevaardigd door een bestuursorgaan en rechtstreeks toepasbaar is in de lidstaten van de Europese Unie, zonder dat omzetting in nationaal recht vereist is. | | Richtlijn | Een Europese rechtsbron die een doelstelling vastlegt die de lidstaten moeten bereiken, maar de nationale autoriteiten vrijlaat in de keuze van de middelen en vormen om dit doel te realiseren. | | Verdrag | Een formele overeenkomst tussen twee of meer staten, die juridisch bindend is voor de ondertekenende partijen en betrekking kan hebben op diverse internationale aangelegenheden. | | Rechtspraak | De verzameling van rechterlijke beslissingen, vonnissen en arresten, die de interpretatie en toepassing van het recht op concrete gevallen weerspiegelen en soms richtinggevend kunnen zijn voor toekomstige oordelen. | | Gewoonte | Een langdurig en ononderbroken gevolgde gedragsregel binnen een samenleving die als bindend wordt ervaren, ook al is deze niet in geschreven vorm vastgelegd. | | Algemene rechtsbeginselen | Fundamentele principes die als leidraad dienen bij de interpretatie en toepassing van het recht, en die voortvloeien uit de algemene rechtszin of de aard van het rechtssysteem. | | Belgisch Staatsblad | Het officiële publicatieorgaan van de Belgische federale overheid waarin wetten, koninklijke besluiten en andere officiële bekendmakingen worden gepubliceerd, en dat essentieel is voor de rechtsgeldigheid van wetgeving. | | Bekendmakingsplicht | De wettelijke verplichting om besluiten en wetgeving openbaar te maken, zodat burgers er kennis van kunnen nemen en eraan gebonden kunnen worden, vaak via officiële publicaties. |