Week 8 - VCJ bachelor course 2025_2026.pptx

# Victim rights in three relationships Dit onderwerp behandelt de rechten van slachtoffers in relatie tot de staat, de dader en in burgerrechtelijke of herstelrechtelijke contexten, met een focus op administratief, strafrecht en burgerlijk recht. ## 1. Typologie van slachtofferrechten volgens Van Dijk De rechten van slachtoffers kunnen worden geanalyseerd vanuit drie fundamentele relaties: * **Relatie A: Het slachtoffer en de staat ("administratief recht")**: Dit betreft de rechten die een slachtoffer heeft ten aanzien van overheidsinstanties, met name op het gebied van informatie, ondersteuning en compensatie. * **Relatie B: De dader/verdachte en de staat ("strafrecht")**: Hier gaat het om de instrumenten en rechten die aan slachtoffers worden toegekend binnen het strafproces, met als doel hun deelname en invloed te vergroten. * **Relatie C: Het slachtoffer en de dader/verdachte ("burgerlijk recht/herstelrecht")**: Deze relatie richt zich op de directe interactie tussen slachtoffer en dader, met oog voor compensatie, bescherming en herstel. ### 1.1 Relatie A: Het slachtoffer en de staat ("administratief recht") Dit omvat de rechten van het slachtoffer ten aanzien van de overheid, vaak aangeduid als staatsrechtelijke of administratieve rechten. #### 1.1.1 Informatie Slachtoffers hebben recht op informatie over de beschikbare diensten en hun eigen rechten na de melding van een misdrijf. Dit omvat algemene informatie over slachtofferhulp en specifieke informatie over de voortgang van hun zaak, belangrijke data, beslissingen en stappen. Interpretatie en vertaling kunnen hierbij cruciaal zijn. Het recht op inzage in het dossier is controversieel. #### 1.1.2 Slachtofferhulp en -bijstand * **Slachtofferhulp** verwijst naar organisaties die gericht zijn op het ondersteunen van slachtoffers, vaak niet-gouvernementele organisaties (NGO's). * **Slachtofferbijstand** omvat programma's voor slachtoffers binnen organisaties zoals politie en justitie. De grens tussen beide is niet altijd scherp. Soms maken slachtofferhulpdiensten deel uit van overheidsinstanties (bv. politie in Denemarken), en gespecialiseerde hulp (bv. crisiscentra) kan dichter bij de formele gezondheidszorg staan. Quasi-NGO's (QUANGO's) hebben een verplickte, door de overheid gesubsidieerde taak. ##### 1.1.2.1 Generieke en gespecialiseerde diensten * **Generieke diensten** bieden algemene informatie, advies, emotionele en psychologische ondersteuning, hulp bij financiële en praktische zaken, en advies over preventie van secundaire victimisatie. Ze bieden ook "victimologische eerste hulp" in de directe nasleep van victimisatie. De mate waarin juridische diensten en langdurige hulp worden geboden, varieert. * **Gespecialiseerde diensten** richten zich op specifieke groepen slachtoffers (kinderen, migranten, minder validen) of specifieke soorten misdrijven (seksueel geweld, huiselijk geweld, terrorisme, cybercrime). De ondersteuning kan verder gaan met juridische hulp, professionele psychologische zorg (inclusief EMDR) en medische hulp. **Voorbeelden van specifieke diensten:** * **Centra voor Seksueel Geweld/Rape Crisis Centra**: Integreren medische, forensische en psychologische zorg, met focus op de directe nasleep van seksueel geweld, bewijsverzameling, preventie van PTSS, en een "one-stop-shop" aanpak. * **Family Justice Centres**: Bieden hulp aan gezinnen (inclusief kinderen) bij huiselijk geweld, met een netwerkbenadering die rekening houdt met bijkomende problemen zoals verslaving of werkloosheid. #### 1.1.3 Sleutelproblemen bij slachtofferhulp in Europa 1. **Dekking (Coverage)**: Veel landen hebben geen generieke diensten, of deze zijn beperkt tot hoofdsteden of toeristische gebieden. Een klein deel van de slachtoffers bereikt de hulp. Er is een gebrek aan doorverwijzing door de politie. Hoewel niet elk slachtoffer hulp nodig heeft, krijgt minder dan 10% van de slachtoffers die melding doen en hulp wensen, deze daadwerkelijk. 2. **Kwaliteit**: Gebrek aan training, monitoring en onderzoek in slachtofferhulp. 3. **Diversiteit**: Grote verschillen tussen landen in wat slachtofferhulp inhoudt (financieel in Duitsland, juridische diensten in Nederland/Portugal), de beschikbaarheid van alternatieven, en de inzet van vrijwilligers (professioneel of leken). #### 1.1.4 Criminal Injuries Compensation Funds (CICF) Dit zijn overheidsfondsen voor het compenseren van slachtoffers van misdrijven, los van een civiele procedure tegen de dader. Ze zijn bedoeld voor fysiek en seksueel geweld en kunnen ook co-slachtoffers (nabestaanden) omvatten. * **Criteria**: Claims voor schade die niet gedekt wordt door verzekering of claims tegen de dader. Dit kan materiële en immateriële schade betreffen. Het slachtoffer mag niet (mede) schuldig zijn. In het VK kunnen mensen met een strafblad niet claimen, ongeacht de relevantie voor de claim. * **Doel**: Naast financiële compensatie, kan het ook een symbolische erkenning zijn van het leed en een bijdrage leveren aan het herstellen van gemeenschap. **Tip:** Het is belangrijk om verwachtingen te managen bij slachtoffers, omdat lage uitkeringen als oneerlijk kunnen worden ervaren, maar hogere uitkeringen niet noodzakelijk leiden tot meer tevredenheid. #### 1.1.5 Bescherming Bescherming wordt uitgebreider behandeld onder relatie C, maar kan ook aspecten omvatten zoals bescherming van de privacy, bescherming tegen herhaald of intrusief onderzoek, en specifieke bescherming voor kwetsbare slachtoffers. ### 1.2 Relatie B: De dader/verdachte en de staat ("strafrecht") Dit betreft de rechten van slachtoffers binnen het strafproces, wat vaak controversieel is vanwege de aard van het strafrecht als relatie tussen dader en staat. #### 1.2.1 Rationales voor slachtofferrechten in het strafproces De redenen voor slachtofferparticipatie in het strafrecht zijn divers en soms tegenstrijdig: 1. **Compensatie en opname van civiele elementen**: Het integreren van civielrechtelijke claims binnen het strafproces. 2. **Bescherming en ondersteuning**: Het bieden van extra bescherming aan slachtoffers. 3. **Accountability**: Een controlemechanisme op het openbaar ministerie, vooral met betrekking tot het sepotrecht. Dit draagt bij aan nauwkeurigheid van uitkomsten en identificeert beleidstekorten. 4. **Expressieve functies**: Erkenning dat de gebeurtenis een publiek onrecht is, en dat het lijden van het slachtoffer wordt erkend door vertegenwoordigers van gedeelde moraliteit. Dit kan bijdragen aan "therapeutische jurisprudentie", waarbij de juridische processen de psychologische en emotionele welzijn van deelnemers beïnvloeden, met name ter bevordering van herstel. 5. **"Private" wraak**: De mogelijkheid voor slachtoffers om de dader te straffen. Dit is een belangrijke kritiek. #### 1.2.2 Voorbeelden van Type B slachtofferinstrumenten * **Victim Impact Statement (VIS)**: Een verklaring van het slachtoffer in een strafzaak over de gevolgen van het misdrijf. Kan mondeling of schriftelijk zijn. In de VS is dit gebruikt bij kapitaalstraffen, wat controversieel is. Er is geen duidelijk bewijs dat VIS leidt tot zwaardere straffen, maar het kan wel bijdragen aan erkenning, therapeutische verwerking, en een gevoel van communie met het rechtssysteem. * **Auxiliary prosecutor (Nevenaanklager)**: In sommige landen (bv. Duitsland, Polen, Portugal) kan het slachtoffer als nevenaanklager optreden naast het openbaar ministerie. Dit geeft uitgebreide rechten tijdens het proces, waaronder het bijwonen van de zitting, inzage in het dossier, het indienen van bewijsverzoeken, getuigen ondervragen, bezwaar maken en in beroep gaan. De rol is vaak afhankelijk van de beslissing van het openbaar ministerie om tot vervolging over te gaan. * **Right to judicial review of a decision not to prosecute (Recht op toetsing van sepotbeslissingen)**: Slachtoffers kunnen een rechter vragen om een beslissing van het openbaar ministerie of de politie om niet te vervolgen te herzien. Dit is een controle op de discretionaire bevoegdheid van het OM. * **Right to meeting with public prosecutor**: In Nederland kan een slachtoffer een gesprek met de officier van justitie aanvragen om beslissingen en strategieën te begrijpen en gehoord te worden. * **Private prosecution (Privaatrechtelijke vervolging)**: In sommige systemen (bv. Duitsland voor specifieke delicten) kan het slachtoffer zelf de vervolging instellen en voeren. Dit is zeer controversieel vanwege de mogelijkheid van "private wraak" en de grote last die dit op het slachtoffer legt. #### 1.2.3 Controverses rond Type B rechten De rechten van slachtoffers in het strafproces zijn controversieel om verschillende redenen: * **Kern van het strafrecht**: Het strafrecht wordt traditioneel gezien als een relatie tussen de dader en de staat (publieke orde), niet als een conflict tussen individuen. * **Due process**: De participatie van slachtoffers kan de balans tussen verdediging en openbaar ministerie verstoren en het proces vertragen. * **Subjectiviteit vs. Objectiviteit**: Het subjectieve perspectief van het slachtoffer kan botsen met de objectieve aard van het strafproces. * **Associatie met wraak**: De vrees dat deze rechten leiden tot een focus op vergelding in plaats van rechtvaardigheid. **Tip:** De rationales achter slachtofferrechten in het strafproces zijn vaak een "moving target", met wisselende en soms onrealistische doelen. ### 1.3 Relatie C: Het slachtoffer en de dader/verdachte ("burgerlijk recht/herstelrecht") Deze relatie richt zich op de directe interacties en rechten tussen slachtoffer en dader, vaak met een focus op compensatie, bescherming en herstel. #### 1.3.1 Compensatie door de dader * **Civil law systemen ("Partie civile" / "Adhesion procedure")**: Het slachtoffer voegt zich bij het strafproces met een civiele vordering tot schadevergoeding. De strafrechter oordeelt zowel over de strafrechtelijke schuld als de civiele claim. De civiele partij heeft uitgebreide rechten, vergelijkbaar met die van een nevenaanklager. * **Common law systemen (Compensation order)**: De strafrechter kan de dader bevelen tot betaling van een schadevergoeding aan het slachtoffer als onderdeel van de straf. * **Rationales**: * **Procedurele economie**: Tijd en middelen besparen door twee zaken tegelijk te behandelen. * **Verlichting van slachtoffers**: Voorkomen dat slachtoffers een aparte civiele procedure moeten starten. * **Complexiteiten**: * **Prioriteit van het strafproces**: Civiele claims worden alleen toegekend als ze niet te complex zijn en het strafproces niet te veel belasten. Vaak moeten slachtoffers alsnog naar de civiele rechter. * **Enforcement**: De afdwinging van betalingen kan problematisch zijn als de dader niet kan of wil betalen. Soms treedt de overheid op als garantsteller (bv. Nederlandse overheid bij betaling-vooraf). #### 1.3.2 Bescherming Bescherming is cruciaal, vooral in situaties van geweld tussen voormalige partners of binnen gezinsverbanden. * **Beschermingsbevel (Protection order)**: Een beslissing van een rechter (civiel, straf- of administratief) die gedragsregels (verplichtingen of verboden) oplegt aan een persoon die gevaar veroorzaakt, met als doel een ander te beschermen tegen daden die diens leven, fysieke of psychologische integriteit, waardigheid, persoonlijke vrijheid of seksuele integriteit in gevaar brengen. * **Verschillende termen**: Restraining order, protective order, stay-away order, injunction order, no-contact order. * **Typen**: * **Strafrechtelijke beschermingsbevelen**: Soms alleen na veroordeling, afhankelijk van het misdrijf, met voordeel van politie-handhaving. * **Civiele beschermingsbevelen**: Bredere reikwijdte, minder bewijsvereisten. * **Effecten**: De impact op het voorkomen van victimisatie is onduidelijk. Het kan een symbolische waarde hebben en bijdragen aan erkenning en communie. #### 1.3.3 Mediation in strafzaken (Herstelrecht) Dit valt onder herstelrechtelijke contexten en is eerder behandeld in Week 6. Het richt zich op directe communicatie en conflictbemiddeling tussen slachtoffer en dader om tot een oplossing te komen. **Tip:** Beschermingsbevelen hebben de potentie om veiligheid te bieden, maar de effectiviteit hangt af van handhaving en de specifieke dynamiek tussen slachtoffer en dader. --- # Victim support and assistance Hieronder volgt een gedetailleerd studiehandleiding over slachtofferhulp en -bijstand, gebaseerd op de verstrekte documentatie en gericht op examenvoorbereiding. ## 2. Slachtofferhulp en -bijstand Dit gedeelte verkent de diverse vormen van hulp en ondersteuning voor slachtoffers, variërend van generieke tot gespecialiseerde diensten, en de inherente uitdagingen bij de implementatie ervan. ### 2.1 Terminologie: Slachtofferhulp versus Slachtofferbijstand De termen "slachtofferhulp" en "slachtofferbijstand" worden vaak door elkaar gebruikt, maar kennen een subtiel onderscheid: * **Slachtofferhulp:** Verwijst doorgaans naar organisaties die specifiek gericht zijn op het helpen en ondersteunen van slachtoffers. Dit zijn vaak niet-gouvernementele organisaties (NGO's). * **Slachtofferbijstand:** Omvat programma's voor slachtoffers die geïntegreerd zijn binnen organisaties zoals de politie of het openbaar ministerie. De grens tussen beide is echter niet altijd scherp te trekken. Soms zijn er quasi-NGO's, ook wel "QUANGO's" genoemd, die technisch gezien NGO's zijn, maar een wettelijke, sterk gesubsidieerde overheidstaak uitvoeren. In sommige landen, zoals Denemarken, kan slachtofferhulp zelfs deel uitmaken van de politiediensten. Gespecialiseerde slachtofferhulp, zoals crisiscentra voor seksueel geweld, kan dichter bij formele gezondheidszorg staan. ### 2.2 Typologie van Slachtofferhulp: Generiek en Gespecialiseerd Binnen de slachtofferhulp kan een belangrijk onderscheid gemaakt worden tussen generieke en gespecialiseerde diensten: #### 2.2.1 Generieke Diensten Generieke diensten staan ten dienste van alle slachtoffers en omvatten doorgaans: * **Informatie, advies en ondersteuning:** Algemene begeleiding bij de gevolgen van victimisatie. * **Doorverwijzing naar specialistische diensten:** Het koppelen van slachtoffers aan de juiste hulpverleners. * **Emotionele en psychologische ondersteuning:** Hulp bij de verwerking van trauma. * **Advies inzake financiële en praktische zaken:** Ondersteuning bij geldzorgen en praktische problemen. * **Advies inzake preventie van secundaire of herhaalde victimisatie:** Het voorkomen van nieuwe slachtofferschap. * **Eerste hulp in de directe nasleep van victimisatie:** Soms aangeduid als victimologische eerste hulp. De mate waarin deze diensten juridische of professionele psychologische hulp integreren, en de duur van de aangeboden hulp, kan sterk variëren. #### 2.2.2 Gespecialiseerde Diensten Gespecialiseerde diensten richten zich op specifieke groepen slachtoffers of specifieke soorten criminaliteit: * **Per type slachtoffer:** Kinderen, vrouwen, migranten, minderheden, mensen met een beperking. * **Per type misdrijf:** Seksueel geweld, huiselijk geweld, terrorisme, cybercriminaliteit. * **Per type ondersteuning:** Focus op juridische bijstand, professionele psychologische zorg (inclusief EMDR), medische zorg, financiële steun. ##### 2.2.2.1 Voorbeelden van Gespecialiseerde Diensten Twee belangrijke voorbeelden van gespecialiseerde diensten zijn: * **Centra voor Seksueel Geweld/Rape Crisis Centra:** Deze centra integreren medische, forensische en psychologische zorg. Ze richten zich op de onmiddellijke nasleep van seksueel geweld, het belang van vroege bewijsverzameling, het voorkomen van posttraumatische stressstoornissen (PTSS) en het bieden van medische ondersteuning (bijvoorbeeld ter preventie van seksueel overdraagbare aandoeningen). Het "one-stop-shop" principe is hierbij cruciaal om herhaaldelijke ondervraging en het doorlopen van verschillende procedures te vermijden. Casemanagement door het strafrechtelijk systeem is eveneens belangrijk. > **Tip:** Het belang van onmiddellijke interventie en een geïntegreerde aanpak kan significant bijdragen aan het herstelproces en het voorkomen van verdere psychische schade. * **Family Justice Centres:** Deze centra richten zich op gezinnen (inclusief kinderen) in gevallen van intrafamiliaal geweld. Ze beogen het geweld te stoppen, verdere escalatie te voorkomen en bieden een netwerkbenadering, waarbij erkend wordt dat huiselijk geweld vaak deel uitmaakt van een breder scala aan problemen zoals verslaving, werkloosheid en psychische problemen. De impact van het getuige zijn van geweld op kinderen is hierbij een cruciaal aandachtspunt. ### 2.3 Uitdagingen in de Implementatie van Slachtofferhulp De implementatie van slachtofferhulp in verschillende landen kent diverse uitdagingen: 1. **Dekking:** * **Gebrek aan generieke diensten:** Veel landen beschikken niet over een universele, generieke dienst voor slachtoffers. * **Beperkte nationale dekking:** Diensten zijn vaak geconcentreerd in hoofdsteden of toeristische gebieden, waardoor de rest van het land onvoldoende bereikt wordt. * **Lage bereikbaarheid:** Zelfs waar diensten beschikbaar zijn, bereiken zij slechts een klein percentage van de slachtoffers. Een gebrek aan doorverwijzing door de politie draagt hieraan bij. * **Onderzoek wijst uit:** In veel landen ontvangt minder dan tien procent van de slachtoffers die aangifte doen van criminaliteit en hulp wensen, daadwerkelijk ondersteuning. In het Verenigd Koninkrijk ontvangt bijvoorbeeld ongeveer 1,2 miljoen slachtoffers slachtofferhulp, terwijl dit in de rest van de EU gezamenlijk ongeveer 800.000 betreft. 2. **Kwaliteit:** * **Gebrek aan opleiding/training:** Er is vaak een tekort aan gespecialiseerde opleiding voor professionals in de slachtofferhulp. * **Onvoldoende monitoring en onderzoek:** Het gebrek aan systematische monitoring en relevant onderzoek belemmert kwaliteitsverbetering. 3. **Diversiteit:** * **Contextuele verschillen:** De betekenis en aard van slachtofferhulp varieert sterk per land, wat internationale vergelijking bemoeilijkt. * **Variërende taken:** Landen verschillen in de omvang en aard van de taken die aan hulpverleners worden toebedeeld. Zo kan financiële ondersteuning in Duitsland centraal staan, terwijl juridische diensten in Nederland of Portugal prominenter aanwezig zijn. * **Beschikbaarheid van alternatieven:** De mate van de verzorgingsstaat in landen als Scandinavië beïnvloedt de behoefte aan specifieke slachtofferhulp. * **Vrijwilligers versus professionals:** Er is variatie in de inzet van vrijwilligers (al dan niet met een relevante achtergrond) versus betaalde professionals. * **Overheidsbetrokkenheid:** De mate van overheidsfinanciering en sturing verschilt significant. ### 2.4 Financiële Compensatie voor Slachtoffers Een ander belangrijk aspect van slachtofferondersteuning zijn de financiële compensatiefondsen. #### 2.4.1 Criminal Injuries Compensation Funds (CICF) Dit zijn fondsen die slachtoffers van criminaliteit financieel compenseren. Ze zijn ontstaan vanuit de gedachte dat de staat een verantwoordelijkheid heeft om slachtoffers te compenseren, ongeacht de mogelijkheid tot verhaal op de dader. * **Oorsprong:** De eerste fondsen ontstonden in Nieuw-Zeeland in de jaren 1960, waarna ze zich verspreidden naar veel andere landen, waaronder de EU-lidstaten. * **EU-richtlijn:** De Raad Richtlijn 2004/80/EG van 29 april 2004 betreffende de vergoeding van slachtoffers van misdrijven, verplicht EU-lidstaten om dergelijke compensatieschema's te hebben. * **Toepassingsgebied:** Deze fondsen zijn open voor claims van slachtoffers van opzettelijk geweld, inclusief mede-slachtoffers (co-victims). Sommige landen, zoals België, richten zich specifiek op slachtoffers van terroristische aanslagen. * **Criteria:** Claims betreffen vaak schade die niet gedekt wordt door verzekeringen of verhaal op de dader. Belangrijk is dat het slachtoffer niet (mede)schuldig mag zijn aan het incident. In het Verenigd Koninkrijk kunnen personen met een strafblad uitgesloten zijn, zelfs als hun strafblad geen verband houdt met de claim. * **Doel:** Naast het compenseren van materiële en immateriële schade, hebben CICF ook een symbolische waarde. Ze dienen als een erkenning van het onrecht dat het slachtoffer is aangedaan en kunnen bijdragen aan het herstellen van de gemeenschap. > **Tip:** Hoewel financiële compensatie belangrijk is, blijkt uit onderzoek dat lage bedragen en een als oneerlijk ervaren afwijzing van een claim sterk de tevredenheid van slachtoffers negatief beïnvloeden. Hogere bedragen leiden echter niet per se tot hogere tevredenheid. De manier waarop de aanvraag wordt behandeld (persoonlijke communicatie, snelle respons) is cruciaal. #### 2.4.2 Rol van de Staat versus Dader Het is essentieel om de rol van de staat als compenserende instantie te onderscheiden van compensatie die direct door de dader wordt betaald, hetzij via civiel recht, hetzij via een strafrechtelijke schadevergoedingsmaatregel. CICF bieden een vangnet wanneer verhaal op de dader niet mogelijk of niet toereikend is. ### 2.5 Slachtoffers in het Strafrechtelijk Systeem (Type B Rechten) Naast de rechten ten opzichte van de staat (Type A) en de dader-slachtoffer relatie (Type C), kent het strafrechtelijk systeem specifieke rechten voor slachtoffers, aangeduid als Type B rechten. Deze rechten behelzen de relatie tussen het slachtoffer en de staat in het kader van het strafproces. #### 2.5.1 Rationales voor Slachtofferrechten in het Strafproces De rationale achter deze rechten is complex en soms controversieel. Enkele belangrijke argumenten zijn: * **Compensatie en integratie van civiele elementen:** Het integreren van civielrechtelijke aspecten binnen het strafproces, zodat slachtoffers direct schadeloosgesteld kunnen worden. * **Bescherming en ondersteuning:** Het bieden van bescherming en ondersteuning aan slachtoffers gedurende het proces. * **Verantwoording (Accountability):** Slachtoffers kunnen als controleur optreden van de discretionaire bevoegdheden van het openbaar ministerie, wat kan leiden tot betere besluitvorming en beleidswijzigingen. Het recht op rechterlijke toetsing van sepotbeslissingen is hier een voorbeeld van. * **Expressieve functies:** Het strafproces kan het leed van het slachtoffer erkennen en uitdrukking geven aan gedeelde maatschappelijke normen over wat als een publieke aantasting wordt beschouwd. * **"Therapeutic Jurisprudence":** De focus op de psychologische en emotionele impact van juridische processen op de deelnemers, met name de rol van deelname aan het proces in het herstel van slachtoffers. * **"Privé-wraak":** Hoewel controversieel, kan bij sommige slachtoffers de wens tot vergelding een rol spelen, wat bijvoorbeeld tot uiting kan komen in slachtofferverklaringen. > **Tip:** De rationales voor slachtofferrechten zijn dynamisch en kunnen elkaar overlappen of zelfs tegenstrijdig zijn. Dit maakt het juridisch landschap complex. #### 2.5.2 Controverses en Kritiek De integratie van slachtofferrechten in het strafproces stuit op weerstand: * **Miskenning van de publieke orde:** Het strafrecht wordt traditioneel gezien als een proces tussen de staat en de verdachte, niet tussen het slachtoffer en de verdachte. * **Onzekere status van slachtoffers:** De positie van slachtoffers binnen het proces kan twijfelachtig zijn, wat kan leiden tot een conflict tussen de private beleving van het slachtoffer en de objectieve aard van het strafproces. * **Druk op "due process":** Overmatige nadruk op slachtofferrechten kan het evenwicht tussen verdediging en aanklacht verstoren. * **Associatie met wraak:** Het risico dat slachtofferrechten worden gezien als een middel voor privé-wraak, wat haaks staat op de principes van het strafrecht. #### 2.5.3 Voorbeelden van Type B Rechten * **Slachtofferverklaring (Victim Impact Statement - VIS):** * Een verklaring van het slachtoffer over de gevolgen van het misdrijf, afgelegd tijdens de terechtzitting of soms bij vrijlatingszittingen. * Kan zowel schriftelijk als mondeling zijn. * **Rationales:** Behalve het beïnvloeden van de strafmaat, kunnen VIS ook bijdragen aan erkenning, therapiemogelijkheden en het gevoel van gemeenschap met het rechtssysteem. * **Complexiteit:** De precieze impact en de effectiviteit van VIS zijn onderwerp van discussie en onderzoek. Er is geen eenduidig bewijs dat VIS leidt tot significant hogere straffen, en veel slachtoffers zijn minder punitief dan vaak wordt aangenomen. * **Bijstandsadvocaat (Auxiliary Prosecutor/Nebenklage):** * Het slachtoffer kan optreden als aanvullende aanklager naast het openbaar ministerie. Dit concept bestaat in verschillende vormen in diverse landen (bv. Nebenklage in Duitsland, "partie civile" in Franstalige landen, "officiersgesprek" in Nederland). * **Bevoegdheden:** Kan variëren van het bijwonen van de zitting en het inzien van dossiers tot het indienen van bewijsmiddelen, het bevragen van getuigen, het maken van bezwaren en het instellen van beroep. * **Rationale:** Kan gericht zijn op bescherming van getuigen, controle op het openbaar ministerie, of – controversieel – het faciliteren van privé-wraak. * **Kritiek:** Kan leiden tot langere en duurdere processen. * **Recht op toetsing van een sepotbeslissing (Right to review a decision not to prosecute):** * Het slachtoffer kan de rechter of een bevoegde instantie verzoeken om een beslissing van het openbaar ministerie om niet te vervolgen te herzien. * **Rationale:** Dient primair als controlemechanisme op de discretionaire bevoegdheid van het openbaar ministerie. * **Recht op gesprek met het openbaar ministerie:** * In Nederland bijvoorbeeld het "officiersgesprek". * **Doel:** Het faciliteren van begrip bij het slachtoffer voor de beslissingen en strategieën van het openbaar ministerie, en het recht om gehoord te worden. ### 2.6 Relatie C: Slachtoffer - Dader (Civiel Recht en Herstelrecht) Dit type relatie betreft directe interactie of afspraken tussen het slachtoffer en de dader, vaak gefaciliteerd door het rechtssysteem. * **Schadevergoeding door de dader:** * **Civiel recht:** Via een civiele procedure kan het slachtoffer schadevergoeding eisen van de dader. * **"Partie civile" / "Adhesion procedure":** In civielrechtelijke systemen kan de civiele vordering worden gevoegd bij het strafproces, waarna de strafrechter ook over de civiele claim oordeelt. Dit kan het slachtoffer uitgebreidere rechten geven, vergelijkbaar met die van een bijstandsadvocaat. * **Schadevergoedingsmaatregel in het strafrecht:** De strafrechter kan de dader bevelen om aan het slachtoffer een schadevergoeding te betalen als onderdeel van de straf. * **Rationales:** Procedurele economie (minder tijdrovende procedures) en het ontlasten van slachtoffers van de noodzaak een aparte civiele procedure te starten. * **Complexiteit:** Als de civiele claim te complex is of het strafproces te veel belast, kan het slachtoffer alsnog genoodzaakt zijn een aparte civiele procedure te starten. De handhaving van de betaling kan problematisch zijn als de dader niet kan of wil betalen. * **Bescherming:** * Bescherming kan verschillende vormen aannemen, waaronder bescherming in de rechtszaal, bescherming van de privacy (bv. tegen media), bescherming tegen ondervragingsmethoden, en bescherming tegen verdere schade door een bekende dader. * **Beschermingsbevel (Protection order):** Een gerechtelijk bevel dat een persoon (de dader) verbiedt contact te zoeken met het slachtoffer, ter bescherming van diens leven, fysieke of psychologische integriteit, waardigheid, persoonlijke vrijheid of seksuele integriteit. Dit kan zowel via strafrechtelijke als civielrechtelijke procedures worden verkregen. * **Effectiviteit:** Hoewel de impact op het voorkomen van victimisatie soms onduidelijk is, hebben beschermingsbevelen vaak een symbolische waarde en kunnen ze bijdragen aan een gevoel van erkenning en veiligheid. * **Herstelrecht (Restorative Justice):** * Hoewel niet expliciet uitgediept in dit gedeelte, is herstelrecht een cruciaal onderdeel van de slachtoffer-dader relatie, waarbij de focus ligt op herstel van schade, verantwoording en verzoening. Dit werd eerder behandeld in week 6. --- # Criminal injuries compensation funds Dit hoofdstuk behandelt de rol van overheidsfondsen bij het compenseren van slachtoffers van misdrijven. ## 3. Strafrechtelijke compensatiefondsen Strafrechtelijke compensatiefondsen zijn overheidsfondsen die bedoeld zijn om slachtoffers van misdrijven te compenseren voor geleden schade. Deze fondsen opereren onafhankelijk van civiele procedures tegen de dader. Ze bieden een vangnet voor claims die niet door andere middelen, zoals verzekeringen of civiele vorderingen tegen de dader, gedekt kunnen worden. ### 3.1 Wat zijn strafrechtelijke compensatiefondsen? Strafrechtelijke compensatiefondsen (Criminal Injuries Compensation Funds - CICF) bieden financiële compensatie aan slachtoffers van misdrijven. Dit kan zowel materiële als immateriële schade omvatten. Het belangrijkste principe is dat het slachtoffer niet (gedeeltelijk) schuldig mag zijn aan het misdrijf. In het Verenigd Koninkrijk worden bijvoorbeeld personen met een strafblad uitgesloten van claims, zelfs als dit verband houdt met het misdrijf waarvoor compensatie wordt aangevraagd. Het eerste dergelijke fonds werd in de jaren zestig in Nieuw-Zeeland opgericht en verspreidde zich vervolgens naar de meeste EU-lidstaten. Een belangrijke stap in de ontwikkeling was de Europese Richtlijn 2004/80/EG van 29 april 2004 inzake de compensatie van slachtoffers van misdrijven, die vereist dat elke EU-lidstaat een compensatieregeling heeft. ### 3.2 Rationales voor strafrechtelijke compensatiefondsen De instelling van deze fondsen wordt gedreven door verschillende overwegingen, die verder gaan dan louter financiële compensatie: * **Symbolische waarde:** Compensatie door de staat kan een symbolische erkenning zijn van het onrecht dat het slachtoffer is aangedaan. * **Herstel van gemeenschap:** Het kan bijdragen aan het herstellen van het gevoel van gemeenschap dat door het misdrijf is verstoord. * **Omgaan met verwachtingen:** Het hanteren van redelijke verwachtingen van slachtoffers met betrekking tot de hoogte van de compensatie is belangrijk. Lage uitkeringen kunnen als onbillijk worden ervaren, maar hogere uitkeringen verhogen de tevredenheid niet altijd. * **Geld als gepast middel:** De vraag of geld altijd het juiste middel is om immateriële schade te compenseren, is onderwerp van discussie. Er is sprake van een 'taboohandel' waarbij geld wordt geruild voor immateriële waarde. ### 3.3 Reikwijdte van de compensatie De fondsen zijn doorgaans open voor claims van slachtoffers (en mede-slachtoffers) van fysiek en seksueel geweld. Sommige landen leggen een specifieke focus op bepaalde slachtoffergroepen. België, Frankrijk en Spanje richten zich bijvoorbeeld specifiek op slachtoffers van terroristische aanslagen. In België is er de Commissie voor Financiële Hulp aan Slachtoffers van Opzettelijke Gewelddaden en aan de Occasionele Redders. Het kan van belang zijn dat de schade niet door andere middelen, zoals verzekeringen of civiele procedures tegen de dader, wordt gedekt. > **Tip:** Hoewel de fondsen financiële compensatie bieden, is het belangrijk te onthouden dat de "waarde" van immateriële schade, zoals psychisch leed, moeilijk in geld uit te drukken is. ### 3.4 Specifieke regelingen * **België:** Commissie voor Financiële Hulp aan Slachtoffers van Opzettelijke Gewelddaden en aan de Occasionele Redders, met specifieke focus op slachtoffers van terroristische aanslagen. * **Verenigd Koninkrijk:** Fondsen zijn niet open voor claims van personen met een strafblad, ongeacht het verband met de claim. ### 3.5 Overwegingen bij claims Claims kunnen worden afgewezen. Zowel de ervaring van onbillijkheid bij afwijzing als bij te lage uitkeringen zijn van belang voor het slachtoffer. Het beheer van de verwachtingen van slachtoffers is hierbij cruciaal. > **Voorbeeld:** Slachtoffers van een roofoverval die letsel hebben opgelopen, kunnen via een strafrechtelijk compensatiefonds mogelijk een vergoeding krijgen voor medische kosten en immateriële schade zoals pijn en lijden, mits zij zelf niet (deels) schuldig waren aan de omstandigheden die tot de roof leidden. --- # Victim rights in the criminal justice process Victim rights within the criminal justice system are multifaceted, encompassing various instruments and rationales designed to address the complex position of victims, while also acknowledging ongoing controversies and the specific implementation of these rights. ### 4.1 Typology of victim rights A useful framework for understanding victim rights is based on three key relationships: * **Relationship A: Victim – State ("administrative law")**: This primarily concerns the provision of services and support by the state to the victim, independent of the criminal proceedings against the offender. * **Relationship B: Offender – State ("criminal law")**: This relates to the victim's rights and involvement within the criminal justice process itself, concerning the suspect or offender. * **Relationship C: Victim – Offender ("civil law / restorative justice")**: This focuses on the direct relationship and potential interactions between the victim and the offender, often addressed through civil claims or restorative justice mechanisms. This summary will focus on the aspects pertaining to Relationship A and B as detailed in the provided text. ### 4.2 Victim rights in relation to the state (Relationship A) This category encompasses provisions aimed at supporting and assisting victims, often provided by state institutions or state-subsidized organizations. #### 4.2.1 Information Victims have a right to receive general and case-specific information. * **General information**: This includes details about the services and rights available to victims after reporting a crime. * **Case-specific information**: This involves updates on the progress of their case, including important dates, decisions, and procedural steps. * **Inspection of file**: This right is controversial, particularly when it intersects with the release of offenders. * **Interpretation and translation**: Ensuring that information is accessible and understandable to all victims is crucial. #### 4.2.2 Victim support and assistance Victim support refers to organizations specifically focused on helping victims, often non-governmental organizations (NGOs). Victim assistance, on the other hand, relates to programs for victims within formal institutions like the police or prosecution. The distinction can be fluid, with "quasi-NGOs" or "QUANGOs" playing a significant role. * **Generic services**: These are broadly applicable and include: * Information, advice, and support. * Referral to specialist services. * Emotional and psychological support. * Advice on financial and practical matters. * Advice on preventing secondary or repeat victimization. * Victimological first aid in the immediate aftermath of victimization. * **Specialized services**: These cater to particular groups of victims or specific types of crime, such as: * **Centres for Sexual Violence/Rape Crisis Centres**: These integrate medical, forensic, and psychological care, focusing on the immediate aftermath of sexual violence, evidence gathering, preventing PTSD, and providing medical support. The "one-stop-shop" approach is key to preventing re-victimization. * **Family Justice Centres**: These focus on families, including children, in cases of intra-familial violence, aiming to stop violence and prevent escalation. They often employ a network approach recognizing that domestic violence can be part of a larger set of issues (e.g., addiction, unemployment). **Key issues in victim support across Europe:** * **Coverage**: Many countries lack generic services or national coverage, with services often concentrated in capital cities or tourist areas. A significant proportion of victims who report crime and desire support do not receive it. * **Quality**: Concerns include a lack of education and training for victim support staff, insufficient monitoring, and limited research. * **Diversity**: The meaning and provision of victim support vary significantly across countries, making comparisons difficult. This diversity manifests in the tasks performed (e.g., financial support vs. legal services), the availability of alternatives (e.g., strong welfare states), and the reliance on volunteers versus professionals. #### 4.2.3 Compensation (from the State) Criminal Injuries Compensation Funds (CICFs) are government funds designed to compensate victims of crime, operating independently of civil proceedings against the offender. * **Scope**: These funds are typically open to claims from victims of physical and sexual violence, and sometimes co-victims. Some countries have specific provisions for particular types of victims (e.g., victims of terrorist attacks). * **Coverage of damages**: They address damages not covered by other means, such as insurance or claims against the offender, including material and immaterial damage. * **Exclusions**: Victims may be excluded if they are partially culpable or, in some jurisdictions, if they have a criminal record unrelated to the claim. * **Rationales and complexities**: * **Symbolic value**: State compensation serves as a symbolic acknowledgement of the wrong done to the victim and can contribute to rebuilding communion. * **Managing expectations**: While compensation is important, low awards can be experienced as unfair, but higher awards do not necessarily increase satisfaction. The "taboo trade-off" of money for immaterial value is a complex consideration. * **Procedural economy**: Combining civil claims with criminal proceedings can save time and reduce the burden on victims. However, complex civil claims may still necessitate separate proceedings. ### 4.3 Victim rights within the criminal justice process (Relationship B) This section explores the rights and instruments that allow victims to participate in or influence the criminal justice process concerning the offender. #### 4.3.1 Rationales for victim participation The rationales for victim rights in the criminal justice process are complex and sometimes controversial. * **Compensation**: Including civil law elements within criminal justice to ensure victims receive redress for damages. * **Inclusion of civil law elements**: Integrating civil claims into criminal proceedings. * **Protection/support**: Extending the "A" relationship into the criminal process. * **Accountability**: Acting as a check on the work of the public prosecutor, scrutinizing their discretion and supporting accurate outcomes. The right to judicial review of non-prosecution decisions is a key example. * **Expressive functions**: Acknowledging that victimization is a public wrong and recognizing the victim's suffering through representatives of public morality. * **Therapeutic jurisprudence**: Considering the psychological and emotional well-being of participants, including the impact of participation on a victim's recovery from trauma. * **"Private" revenge**: This is a highly controversial rationale, sometimes seen as a criticism of victim participation, but it has historically informed the inclusion of victim impact statements, particularly in capital punishment cases in the US. #### 4.3.2 Controversies surrounding victim rights The inclusion of victims in the criminal justice process raises several controversies: * **View of crime**: The traditional view of crime as a violation of public order, rather than solely harm to an individual, can clash with victim-centric approaches. * **Due process**: Pressure on due process rights of the accused and the potential for upsetting the balance between defence and prosecution. * **Subjectivity vs. objectivity**: The subjective, private perspective of the victim may be seen as conflicting with the objective nature of the criminal process. * **Association with revenge**: Some victim rights are perceived as an avenue for private revenge. #### 4.3.3 Specific victim instruments (Type B) Several instruments facilitate victim participation in the criminal justice process. * **Right to be heard**: The importance of victims being able to share their experiences, either as witnesses or through other procedural roles, contributing to fact-finding and procedural justice. * **Auxiliary prosecutor (Nebenklage, Oskarżyciel posiłkowy, Assistent)**: In some jurisdictions, victims can act as auxiliary prosecutors, with extensive powers including attending trials, inspecting files, making evidentiary motions, questioning witnesses, and even appealing decisions. * **Rationales**: These can include witness protection, checking prosecutorial work, and, controversially, private revenge. * **Criticism**: Concerns include potential for more severe sentences, due process implications, and practical burdens (longer, more costly trials). * **Private prosecution (Privatklage)**: In some legal systems, victims can initiate and represent charges themselves, typically for lesser offenses where their personal experience is central (e.g., libel, defamation). * **Controversies**: This is highly controversial due to the perceived goal of private revenge, the burden on victims, and potential inequalities based on resources. * **Right to review a decision not to prosecute**: Victims may have the right to request a judicial review of decisions made by prosecutors, investigative judges, or law enforcement not to proceed with a case. This is distinct from reviewing judicial decisions. * **Rationale**: This serves as a check on prosecutorial discretion and increasingly incorporates victim-oriented rationales. * **Right to meeting with public prosecutor ("officiersgesprek")**: In some jurisdictions, victims have the right to meet with the prosecutor to understand decisions and strategies, and to be heard. * **Victim Impact Statements (VIS)**: These are statements made by victims, usually of severe physical and sexual violence, detailing the consequences and impact of their victimization. They can be oral or written and may include a "Victim Statement of Opinion" concerning the case, trial, and sentence. * **Controversy**: VIS are controversial, with debates about their focus on revenge or influencing sentences. * **Rationales for VIS**: The rationales are often described as a "moving target" and can include: * Influencing sentencing (instrumental reasons). * Acknowledgement and therapeutic jurisprudence. * Promoting communion. * Providing information to the judge. * Special and general deterrence (though the effectiveness of this is debated). * A beginning of repair of emotional damage for the victim. * **Challenges**: Legislation based on unclear assumptions, insufficiently articulated goals, and misunderstanding of basic mechanisms are common issues. Evidence regarding the impact of VIS on sentencing is not conclusive, though victims' perception of impact can be significant for a minority. The "victim voice" and procedural justice, as well as a small sense of control for the victim, are important aspects. ### 4.4 Victim-offender relationship (Relationship C) While not the primary focus of this section, key aspects of the victim-offender relationship within the criminal justice context include: * **Compensation by the offender**: * **"Partie civile" / Adhesion procedure**: In civil law systems, civil claims can be attached to criminal proceedings, with the criminal judge ruling on both. Civil parties have rights similar to auxiliary prosecutors. * **Compensation order**: In common law systems, judges can order offenders to pay compensation as part of the sentence. * **Rationales**: Procedural economy and relieving the burden on victims. * **Enforcement**: Enforcement can be challenging if the offender does not or cannot pay. * **Protection measures**: * **Protection in court**: Safeguarding victims during court proceedings. * **Protection of privacy**: Shielding victims from media intrusion or repetitive questioning. * **Protection against further harm**: Particularly crucial in cases of intimate partner or family violence. * **Protection order**: A judicial decision imposing rules of conduct on an individual to protect another person from harm. These can be criminal or civil and go by various names (e.g., restraining order, stay-away order). The impact on preventing victimization is debated, but they can have symbolic value. * **Mediation in criminal cases**: As discussed in previous lectures, this aims to facilitate dialogue and resolution between victim and offender. --- ## Veelgemaakte fouten om te vermijden - Bestudeer alle onderwerpen grondig voor examens - Let op formules en belangrijke definities - Oefen met de voorbeelden in elke sectie - Memoriseer niet zonder de onderliggende concepten te begrijpen

| Term | Definition | |------|------------| | Victimologie | De wetenschappelijke studie van slachtoffers, hun ervaringen, de gevolgen van victimisatie en de relaties tussen slachtoffers, daders en samenleving. | | Herstelrecht | Een benadering van rechtvaardigheid die zich richt op het herstellen van schade veroorzaakt door criminaliteit, waarbij de nadruk ligt op de behoeften van slachtoffers en de verantwoordelijkheid van daders, vaak via bemiddeling. | | Administratief recht | Het rechtsgebied dat de relatie regelt tussen burgers en de overheid, inclusief de rechten en plichten van slachtoffers ten opzichte van overheidsinstanties en dienstverlening. | | Strafrecht | Het rechtsgebied dat zich bezighoudt met misdrijven en de straffen die daarop staan, en dat de relatie regelt tussen de overtreder, de staat en de maatschappij. | | Burgerlijk recht | Het rechtsgebied dat de relatie regelt tussen individuen en organisaties, inclusief geschillen over schadevergoeding, contracten en eigendom. | | Slachtofferondersteuning | Organiaties en diensten die specifiek gericht zijn op het helpen en ondersteunen van slachtoffers van misdrijven, vaak niet-gouvernementele organisaties (NGO's). | | Slachtofferhulp | Programma's en diensten voor slachtoffers binnen organisaties zoals politie en justitie, onderscheiden van slachtofferondersteuning maar de grenzen zijn niet altijd duidelijk. | | Generieke diensten | Slachtofferondersteuningsdiensten die beschikbaar zijn voor alle slachtoffers, ongeacht het type misdrijf of hun specifieke achtergrond. | | Gespecialiseerde diensten | Slachtofferondersteuningsdiensten die gericht zijn op specifieke groepen slachtoffers of specifieke soorten misdrijven, zoals centra voor seksueel geweld. | | Criminal Injuries Compensation Funds (CICF) | Overheidsfondsen die bedoeld zijn om financiële compensatie te bieden aan slachtoffers van misdrijven, met name voor schade die niet op andere wijze wordt gedekt. | | Victim Impact Statement (VIS) | Een verklaring van het slachtoffer, mondeling of schriftelijk, waarin de impact en gevolgen van het misdrijf op hun leven worden beschreven, vaak gebruikt in strafzaken. | | Auxiliary prosecutor (Auxiliaire officier van justitie) | Een slachtoffer dat in bepaalde rechtsstelsels de bevoegdheid krijgt om als aanvullende aanklager op te treden naast de officiële openbare aanklager. | | Rechtsmiddelen | Juridische procedures of rechten die een slachtoffer kan aanwenden om hun belangen te behartigen binnen het strafrechtelijk systeem. | | Protection order (Beschermingsbevel) | Een gerechtelijk bevel dat de dader verbiedt contact op te nemen met het slachtoffer of bepaalde gedragingen vertoont, ter bescherming van de veiligheid en integriteit van het slachtoffer. | | Parti civile (Burgerlijke partij) | Een slachtoffer dat zich in een strafzaak voegt om naast de strafrechtelijke vervolging ook een civiele vordering tot schadevergoeding in te stellen. | | Procedurele rechtvaardigheid | Het principe dat juridische processen eerlijk en transparant moeten zijn voor alle betrokkenen, wat bijdraagt aan de perceptie van rechtvaardigheid. |